Huk101u PDF

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2655

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1621
HUKUKUN TEMEL
KAVRAMLARI
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Erturul UZUN (nite 1, 2)
Yrd.Do.Dr. Haluk ATALAY (nite 3)
Yrd.Do.Dr. Tolga AKKAYA (nite 4)
Do.Dr. Korkut ZKORKUT (nite 5, 6)
Do.Dr. Levent AKIN (nite 7)
Do.Dr. Levent GNEN (nite 8)
Editrler
Prof.Dr. Ufuk AYDIN
Yrd.Do.Dr. Elvan STKEN
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM
Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs

Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmcs
r.Gr. Zekiye Rende
Grafik Tasarm Ynetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman

Emine Erdir
Grafikerler
Ayflegl Dibek
Aysun fiavl
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Hukukun Temel Kavramlar
ISBN
978-975-06-1322-7
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 355.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Austos 2012
indekiler iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ vii
Kurallar, Devlet ve Hukuk ...................................................... 2 1. NTE

KURALLAR BTN OLARAK HUKUK...................................................... 3
nsan Davranfl ve Kurallar .......................................................................... 3
Ahlak Kurallar............................................................................................... 4
Din Kurallar .................................................................................................. 6
rf ve det Kurallar .................................................................................... 7
Hukuk Kurallar............................................................................................. 8
ZOR KULLANMA OLARAK HUKUK ............................................................ 11
Devlet ve Zor Kullanma ............................................................................... 11
Yaptrm ......................................................................................................... 12
Ceza ......................................................................................................... 14
Cebr cra ................................................................................................. 15
Tazminat .................................................................................................. 16
Geersizlik ............................................................................................... 17
DZEN VE DEER OLARAK HUKUK......................................................... 18
Deerler Sistemi Olarak Hukuk ................................................................... 18
Hukukun fllevleri.......................................................................................... 19
Barfl ......................................................................................................... 20
Gvenlik .................................................................................................. 20
Eflitlik........................................................................................................ 21
zgrlk .................................................................................................. 21
zet................................................................................................................ 22
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 23
Yaflamn inden............................................................................................ 24
Okuma Paras .............................................................................................. 24
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 25
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 25
Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 26
Hukukun Uygulanmas ............................................................ 28 2. NTE

HUKUKUN UYGULANMASI ......................................................................... 29
HUKUKUN KAYNAKLARI ............................................................................ 30
Asli Kaynaklar................................................................................................ 30
Yazl Hukuk Kurallar ............................................................................ 30
Yazsz Kaynak: rf ve det Hukuku ................................................... 38
Tali Kaynaklar................................................................................................ 39
Yarg Kararlar ......................................................................................... 39
Bilimsel Grfller..................................................................................... 40
YER VE Kfi BAKIMINDAN UYGULANMA................................................. 40
ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMA......................................................... 41
Yrrle Girme ........................................................................................... 41
Yrrlkten Kalkma...................................................................................... 41
Yrrlkten Kaldrma (lga) ................................................................... 42
ptal Kararlar........................................................................................... 42
Gemifle Ynelik Uygulanma Sorunu.......................................................... 42
HUKUK KURALLARININ ATIfiMASI ......................................................... 43
stn Kural lkesi.......................................................................................... 43
zel Kural lkesi ........................................................................................... 44
Yeni Kural lkesi............................................................................................ 44
HUKUKUN YORUMLANMASI ...................................................................... 44
Szel Yorum Teorisi...................................................................................... 45
iv indekiler
Sistematik Yorum Teorisi.............................................................................. 46

Tarihsel Yorum Teorisi ................................................................................. 46
Amasal Yorum Teorisi................................................................................. 47
Yorum Aralar .............................................................................................. 47
Kyas......................................................................................................... 47
Evleviyet................................................................................................... 47
Zt Kant ................................................................................................... 47
HAKMN TAKDR YETKS VE HUKUK YARATMASI............................... 48
zet ............................................................................................................... 50
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 52
Yaflamn inden ........................................................................................... 53
3. NTE Hukuk Sistemleri ve Trk Hukuk Tarihi .............................. 56

KARfiILAfiTIRMALI HUKUK VE HUKUK SSTEMLER ................................ 57
Karfllafltrmal Hukuk.................................................................................... 57
Hukuk Sistemleri ........................................................................................... 58
Bat Hukuk Kltr....................................................................................... 59
Kta Avrupas Hukuk Sistemi.................................................................. 59
Anglo-Amerikan Hukuk Sistemi............................................................. 62
Sosyalist Hukuk Sistemi.......................................................................... 65
TRK HUKUKUNUN TARHSEL GELfiM ................................................ 68
slam Hukuku................................................................................................ 69
Osmanl Hukuku ........................................................................................... 71
fieriat ve rf............................................................................................ 71
Tanzimat Dnemi: Gelenek ve Bat Hukuku........................................ 72
Cumhuriyet ve Trk Hukuk Devrimi........................................................... 73
zet................................................................................................................ 75
Yaflamn inden............................................................................................ 77
Okuma Paras .............................................................................................. 78
4. NTE Yarg rgt............................................................................. 82

GENEL BLG................................................................................................. 83
ADL YARGI .................................................................................................. 84
lk Derece Mahkemeleri .............................................................................. 85
Hukuk Mahkemeleri .............................................................................. 85
Ceza Mahkemeleri ................................................................................. 86
Blge Adliye Mahkemeleri .......................................................................... 87
Yargtay .......................................................................................................... 89
DAR YARGI................................................................................................. 90
lk Derece Mahkemeleri .............................................................................. 91
Blge dare Mahkemeleri ............................................................................. 91
Danfltay ......................................................................................................... 91
ANAYASA YARGISI....................................................................................... 92
Genel Bilgi..................................................................................................... 92
Anayasa Mahkemesinin Kuruluflu ve Yaps .............................................. 93
Anayasa Mahkemesinin Grev ve Yetkileri ............................................... 93
Anayasaya Uygunluk Denetimi .............................................................. 93
Anayasa Mahkemesinin Dier Grevleri .............................................. 94
Anayasa Mahkemesinin alflma Usul ...................................................... 95
indekiler v
DER YARGI KOLLARI ............................................................................... 95

Asker dari Yarg ......................................................................................... 95
Asker Ceza Yargs ...................................................................................... 96
Mali Yarg....................................................................................................... 97
Uyuflmazlk Yargs ...................................................................................... 97
AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES YARGISI .................................... 98
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Yaps .............................................. 98
Avrupa nsan Haklar Mahkemesine Baflvuru ve nceleme ....................... 100
zet ............................................................................................................... 101
Okuma Paras ........................................................................................... .. 104
Hukuki liflkiler ve Haklar ...................................................... 106 5. NTE

HAK KAVRAMI VE TANIMI.......................................................................... 107
HAKLARIN AYRIMI ....................................................................................... 108
Kamu Haklar - zel Haklar Ayrm ............................................................ 108
Kamu Haklar ile zel Haklar Arasndaki Farklar ...................................... 108
Kamu Haklar ve Trleri ............................................................................... 110
Genel Nitelikli Kamu Haklar .................................................................. 110
zel Nitelikli Kamu Haklar ................................................................... 111
Kamu Haklarnn Snrlandrlmas ......................................................... 111
zel Haklar ve Trleri .................................................................................. 112
Mahiyetlerine (Niteliklerine) Gre zel Haklar .................................... 113
Konularna Gre zel Haklar ................................................................ 120
Kullanlmalarna Gre zel Haklar........................................................ 120
Amalarna Gre zel Haklar ................................................................ 121
Bamsz Olup Olmamalarna Gre zel Haklar ................................. 122
zet ............................................................................................................... 124
Yaflamn inden............................................................................................ 127
Okuma Paras .............................................................................................. 129
Hakkn Kazanlmas, Kaybedilmesi, Kullanlmas ve 6. NTE

Korunmas..................................................................................134
HAKKIN KAZANILMASI................................................................................ 135
Hakkn Kazanlmasna Yol Aan Sebepler .................................................. 135
Hakkn Aslen Kazanlmas...................................................................... 138
Hakkn Devren Kazanlmas................................................................... 139
Haklarn Kazanlmasnda yiniyet................................................................. 140
yiniyet Kavram ...................................................................................... 140
yiniyetin Unsurlar ................................................................................ 141
yiniyetin Sonular ................................................................................. 141
HAKKIN KAYBEDLMES ............................................................................. 145
HAKKIN KULLANILMASI .............................................................................. 146
Hakkn Kullanlmas ve Snrlar................................................................... 146
Hakkn Kullanlmasnda Drst Davranma (Drstlk Kurallar) ............ 147
Hakkn Ktye Kullanlmas ....................................................................... 148
HAKKIN KORUNMASI ................................................................................. 149
Talep Hakk ve Hakkn Devlet Eliyle Korunmas....................................... 149
Hakkn Bizzat Sahibi Eliyle (Kiflinin Kendisi Tarafndan) Korunmas ...... 152
vi indekiler
Hakkn Korunmasnda spat Yk............................................................... 153

zet ............................................................................................................... 155
Yaflamn inden ........................................................................................... 158
Okuma Paras ........................................................................................... .. 159
7. NTE zel Hukukun Dallar ............................................................. 162

GRfi .............................................................................................................. 163
MEDEN HUKUK........................................................................................... 164
Kifliler Hukuku .............................................................................................. 164
Aile Hukuku .................................................................................................. 165
Miras Hukuku................................................................................................ 166
Eflya Hukuku ................................................................................................. 168
BORLAR HUKUKU ..................................................................................... 171
fi HUKUKU ................................................................................................... 174
Bireysel fl Hukuku ....................................................................................... 174
Toplu fl Hukuku........................................................................................... 176
Sosyal Gvenlik Hukuku .............................................................................. 176
TCARET HUKUKU ....................................................................................... 177
Ticari flletme Hukuku .................................................................................. 177
Ticaret fiirketleri Hukuku.............................................................................. 179
Kymetli Evrak Hukuku ............................................................................... 181
Taflma flleri Hukuku.................................................................................... 182
Deniz Ticareti Hukuku ................................................................................. 182
Sigorta Hukuku ............................................................................................. 183
DEVLETLER ZEL HUKUKU........................................................................ 185
zet................................................................................................................ 187
Yaflamn inden............................................................................................ 192
8. NTE Kamu Hukukunun Dallar ....................................................... 196

KAMU HUKUKU VE DALLARI ..................................................................... 197
ULUSLARARASI HUKUK ............................................................................... 199
ANAYASA HUKUKU ..................................................................................... 200
DARE HUKUKU ........................................................................................... 211
CEZA HUKUKU............................................................................................. 213
Ceza Hukukunun lkeleri ............................................................................. 214
VERG HUKUKU ........................................................................................... 215
Vergi Hukukunun lkeleri............................................................................. 216
Verginin Trleri ............................................................................................. 216
zet................................................................................................................ 217
Yaflamn inden............................................................................................ 221
Okuma Paras .............................................................................................. 223
Szlk ................................................................................... 227

nsz vii
nsz
Hukukun Temel Kavramlar dersi birok yksekretim kurumunda farkl
isimlerle okutulmaktadr. Bunlar arasnda Temel Hukuk, Hukuka Girifl, Hukuk
Bafllangc ve Genel Hukuk Bilgisi saylabilir. Hukuk Fakltelerindeki teorik nite-
likli Hukuk Bafllangc dersi bir yana; sz konusu derslerin tamamna yaknnda
rencilere hukukun temel felsefesi anlatlmakta ve sonraki yllarda karfllaflacak-
lar hukuk dersleri ile ilgili pratik bilgiler sunulmaktadr.
Hukukun Temel Kavramlar dersinin ieriini belirlerken nce rencilerimize
hukuku tantmay hedefledik. Bu konularn ele alnd nitelerde hukukun teo-
rik boyutunun arlkl olmasna zen gsterdik. Sonrasnda ise Trk Hukuk Tari-
hi ve Trk Yarg rgt hakknda temel bilgiler vermeyi ngrdk. Amacmz -
rencilerimize Trk Hukukunu tantmak oldu.
Bunun devamnda ise hukukun en nemli kavramlarndan Hak Kavramn
ayrntlaryla ele aldk. Kitabmzn son iki nitesini zel Hukukun ve Kamu Hu-
kukunun dallarnn tantmna ayrdk. Her ne kadar zel Hukuk-Kamu Hukuku
ayrm baz yazarlarca reddediliyor olsa da bu ayrmn pedagojik yararn kabul
ediyoruz.
Anadolu niversitesinin akretim sistemi ile eitim veren birok faklte ve
blmnde okutulacak bu ders kitab ortaklafla bir alflmann rndr. Kitab-
mza Anadolu niversitesi Hukuk Fakltesi retim yeleri Yrd.Do.Dr. Erturul
UZUN, Yrd.Do.Dr. A. Haluk ATALAY ve Yrd.Do.Dr. Tolga AKKAYA yannda;
Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi retim yesi Do.Dr. Levent AKIN, Do.Dr.
Levent GNEN ve Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi retim yesi
Do.Dr. KORKUT ZKORKUT yazdklar deerli nitelerle katkda bulundular.
Kendilerine ifl birliine nem veren, titiz ve zverili alflmalar iin teflekkr edi-
yoruz.
Elinizde bulunan Hukukun Temel Kavramlar isimli bu eser uzaktan retim
teknikleri esas alnarak hazrlanmfltr. Eserde okuyucunun dikkatini ekmek ze-
re grsel materyallerden yararlanlmfl ve eserin anlafllr klnmas iin olabildiin-
ce sade bir dil kullanlmfltr. Eserimizin tm rencilerimize ve okuyucularmza
yararl olmasn dileriz.
ESKfiEHR 2012
Editrler
Prof.Dr. Ufuk AYDIN
Yrd.Do.Dr. Elvan STKEN
1
HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI
Amalarmz
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;
nsan davranfln ynlendiren kurallar ierisinde hukuk kurallarn belirle-
N
yebilecek,
N
Hukukun zor kullanma ile iliflkisini kurarak hukuk yaptrmlar tanyabilecek,
Hukukun deer boyutunu tartflabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Hukuk Yaptrm
Devlet zgrlk
Yarglama Eflitlik
Ahlak Gvenlik
rf ve det Barfl
Din
indekiler
KURALLAR BTN OLARAK

HUKUK
Hukukun Temel Kurallar, Devlet ve ZOR KULLANMA OLARAK HUKUK
Kavramlar Hukuk
DZEN VE DEER OLARAK
HUKUK
Kurallar, Devlet ve Hukuk
KURALLAR BTN OLARAK HUKUK
nsan Davranfl ve Kurallar

nsan davranfl, bazen tmyle isten (irade) dfl faktrlerce belirlenir. Uykuday- Arkasnda herhangi bir
istencin bulunmad
ken yaptmz hareketler, reflekslerimiz, biyolojik srelerin zorlamasyla meyda- durumlar karfllamak iin,
na gelen baz hareketler -sz gelimi ksrmek-, arkasnda herhangi bir istencin gndelik dilde gayriradi
bulunmadn kabul ettiimiz davranfllardr. Bunun yannda, her ne kadar baz veya istem dfl ifadelerini
kullanrz.
bilim adamlar ve filozoflar kabul etmese de pek ok davranflmz istencimizin
rndr. Bu davranfllarn arkasnda isteme, akl yrtme, hesaplama, hedef be-
lirleme, hedefe ynelme, karar verme gibi farkl zihinsel sreler yer alr. Sz ko-
nusu arka plann ayrntlarn bilelim bilmeyelim, bu tr davranfllarmza bizzat
kendimizin neden olduunu, isteseydik farkl trde davranabileceimizi dfln-
rz. Bunlar istem dfl olanlardan ayrmak iin eylem kelimesini kullanabiliriz.
nsan eylemleri, tekrarlayacak olursak, istencin rndr. sten, salt istek ve-
ya arzu deildir. stek ve arzularn da yn vermesiyle isten; seim yapma, hedef
belirleme, sebep sonu iliflkisi kurma ve karar vermedir. yleyse bir eylemde bu-
lunurken, belli bir amacmz, hedefimiz vardr; bu hedefe, amaca ulaflmak iin flu
veya bu flekilde deil de belli bir flekilde eylemde bulunmay tercih ederiz. Tercih
ettiimiz eylemin, bizi hedefimize ulafltrmaya yarayacan dflnrz. Hesapla-
dktan, sebep sonu iliflkisi kurduktan sonra en uygun eylemi gereklefltirme kara-
rn verir ve bu karar uyarnca eylemde bulunuruz. ounca bu sre, zihnimizde
ok hzl bir flekilde gerekleflir ve biz durup neyi nasl yaptmz hakknda d-
flnmezsek, eylemlerimizin arkasnda neler olup bittiini fark etmeyiz bile.
Yukarda ksmen betimlediimiz srete rol olan pek ok i ve dfl faktr var-
dr. Bunlarn bir ksm salt maddi ve istenle ilgisi olmayan faktrlerdir. Sz gelimi,
paranz olmad iin son yirmi drt saattir hibir fley yiyemediinizi dflnn. So-
kakta yryorsunuz ve bir pizza sipariflini teslim etmek zere motosikletinden
uzaklaflan pizza datcsnn motosikletinin selesinde hl bir paket pizza bulun-
duunu gryorsunuz -muhtemelen bu pizza baflka bir adrese teslim edilecek.
Pizzay yemek isteyeceinizden flphe duymuyoruz. Pizzay -sizin olmayan, para-
sn vermediiniz ve veremeyeceiniz pizzay, bir baflkasnn beklemekte olduu
pizzay- almak eylemi ile pizzaya dokunmadan oradan uzaklaflmak eylemi arasn-
da bir tercih yapmak durumundasnz. Alnzn bu karar vermenizde etkisi ola-
ca kesindir. Pizzaya dokunmamay tercih etseniz bile, bu karar, tok olduunuz
4 Hukukun Temel Kavramlar
durumdakinden ok daha zor verirsiniz. Burada alk, tmyle maddi ve istenle

ilgisi olmayan bir faktrdr. Ancak bunun karflsnda, pizzay almamanza neden
olan faktr, tmyle istencinizle ilgilidir.
Kurallar, belli durumlarda ne Tercihlerimizi, kararlarmz ve dolaysyla eylemlerimizi belirleyen baz faktr-
yaplmas veya yaplmamas ler ise istencin, hatta baflkalarnn istencinin rn olduu gibi, kural adn alan
gerektiini syler.
zel bir biime de sahiptir. Kurallar, belli durumlarda ne yaplmas gerektiini sy-
leyen ifadelerdir. Bu kurallarn varln, dolaysyla bir kural dflncesini, eitim
ve sosyalleflme srecinde doallkla reniriz. yle ki, kurallarn varln doal
grr, hatta zorunlu olduklarn dflnrz.
Kurallar, bazen bizzat eylemde bulunan kifli tarafndan oluflturulur. Bu durum-
da kifli, kendisi iin kural koyar. ou durumda ise kurallar, kiflinin dflndaki bir
irade tarafndan koyulur.
stisnai durumlar sz konusu olsa da, kural dflncesi, tek tek olaylar iin de-
il, benzer btn olaylar iin geerli olmay ifade eder. Dolaysyla bir kuraln var
olduunu sylemek, sadece belli bir olayda belli bir flekilde davranlmas gerekti-
ini sylemek deildir. Bu adan kurallarn genel olduunu syleriz.
Bir kuraln varl, eylemlerin arkasnda zgr iradenin bulunduu dflnld-
nden, zorunlu olarak bir sorumluluk dflncesi yaratr. Eer bir kural varsa, bafl-
ka bir deyiflle sizin davranfllarnza ynelmifl bir kural varsa, bu dflncenin man-
tksal sonucu, kurala aykr eyleminizin, sorumluluunuzu douracadr. Eer ku-
rala aykr davranmflsanz, her fleyden nce, hareketiniz yanlfltr. Farkl flekilde ey-
lemde bulunma olanana sahip olduunuz iin, kuraln trne ve ieriine bal
olarak knanabilir, cezalandrlabilir, belli bir olanaktan mahrum braklabilir, en
azndan vicdan azab yahut sululuk duygusu duyabilirsiniz.
nsan davranfln ynlendiren farkl trlerde pek ok kural vardr. Kurallarn tr
ve says, toplumsal iliflkilerin eflitlilii ve karmaflklyla doru orantldr. Sade-
ce kurmaca romanlarda mmkn olduunu bildiimiz yalnz yaflama durumunda,
kiflinin kendisi iin koyaca kurallarn var olabileceini dflnsek bile, bunlarn
says ok fazla olmayacaktr.
Toplumsal yaflam belli Toplum iinde srdrlen yaflam, eflitli kurallara muhatap olma anlamna gelir.
kurallara muhatap olmak inde yaflanlan toplumun ahlaki yarglar, gelenekleri, siyasi iktidarn koyduu kural-
anlamna gelir.
lar, toplum iindeki daha kk gruplarn eflitli insan davranfllarna ynelik kuralla-
r -sz gelimi adabmuafleret (grg) kurallar, meslek kurallar, moda kurallar- btn
toplumlarda varln gzlemlediimiz din kurallar ve benzerleri, neredeyse insan ey-
lemlerinin her trn konu edinmeye ve ynlendirmeye alflr. Hukuk kurallar da,
insan davranflna ynelmifl kurallardandr ve kiflinin belli durumlarda hangi eylemde
bulunulmas gerektiini, muhtemel eylemlerinin sonularyla birlikte ifade eder.
Asl konumuz hukuk kurallar olmakla birlikte, kurallar eflitlilii ierisinde ne-
ye hukuk kural deneceini daha iyi belirleyebilmek iin ncelikle insan davran-
flna ynelmifl dier kurallardan bir kana deineceiz. Ancak hukuk denildiine
kastedilenin sadece hukuk kurallar olmadn, hukuk szcnn daha genifl
bir anlama ve olgular btnne gnderme yaptn sylememiz gerekiyor. Bu ge-
nifl anlam ve olgular btnn, hukuk kurallarn ele alrken greceiz.
Ahlak Kurallar
nsan akl sahibi bir varlktr ve flphesiz akl sahibi olmak, onu dier varlklardan
ayran en nemli zelliktir. nsan, akl sayesinde nesneleri ve olgular seyretmekle
kalmaz, onlar karfllafltrr, birbirleriyle balantlandrr. nsan yine akl sayesinde
karfllafltrma ve balantlandrmann yannda projeler yapar, bu projelere uygun
1. nite - Kurallar, Devlet ve Hukuk 5
aralar tasarlar. Doa yasalarndan tamamen bamszlaflamasa da kendini tmden

doann akflna brakmaz, doay deifltirmeye alflr.
Filozoflar teden beri, insan aklnn iki ynn birbirinden ayrmfltr. Bunlarn Teorik akl: Akln, nesne ve
olgular hakknda neye
birincisi teorik akl olarak isimlendirilir ve nesne ve olgular seyretmeye, karfllafl- inanlmas gerektiiyle ilgili
trmaya ve balantlandrmaya karfllk gelir. Teorik akl, nesneler ve olgular zeri- yaplan dflnmeyi
ne dflnr. Neye inanlmas gerektiine karar verir. gereklefltiren yn.
Pratik akl, ne yaplmas gerektiine karar verir. Pratik akl, amalar ve he- Pratik akl: Akln eylemle
defler koyar, projeler retir, bu ama ve hedeflere nasl ulafllacan belirler. Do- ilgili dflnmeyi
gereklefltiren, ne yaplmas
laysyla pratik akl, eylemleri ynlendirir. nsann her eylemi ncesinde pratik gerektiine karar veren
akl devreye girer ve kifli farknda olsun olmasn fiimdi ne yapmalym? sorusuna yn.
verdii yanta gre eylemde bulunur. Ne yaplmas gerektiine karar verilecek du-
rum, bazen pratik akln salt arasal kullanmn gerektirir. Yani ortada belli bir he-
def vardr ve bu hedefin gerekleflmesi iin hangi eylemin yaplmas gerektiine
karar verilecektir. Sz gelimi, bir elmay ikiye blmek iin yumrukla vurmak, ma-
kasla kesmek veya bakla kesmek arasnda yaplacak tercih, salt arasal akl va-
stasyla belirlenir. Ancak pratik akl, nasl davranlmas gerektiine iliflkin olarak
farkl bir trde daha ifller. Buna pratik akln ahlaki yn diyebiliriz. Bu ynyle
pratik akl, deerler ve normlar tretir. Eylemleri bu deerler ve normlar ereve-
sinde ynlendirir.
fiimdi ne yapmalym? veya Hangi eylemde bulunmalym? sorularnn cevab-
nn, deer yklenmifl normlar vastasyla cevaplanmas sonucu, ahlaki yarglar or-
taya kar. Ahlaki yarglar, belli bir durumda nasl davranmamz gerektiini syler-
ken bunu, kendine has bir iyi anlayfl erevesinde temellendirir. Ahlaki yarglar,
yani ahlak ilke ve kurallar, bize iyiyi gereklefltirmek iin hangi ilkeleri veya ku-
rallar izlememiz gerektiini syler.
Ahlak szcnn betimsel ve normatif anlam taflyan iki kullanm vardr. Bi-
rincisi, zellikle toplum veya gruplarla ilgili olduunda, var olan davranfl kuralla-
rna gnderme yapar. Bir toplumun ahlakndan bahsederken uyulmas gereken
kurallardan deil, uyulmakta olan kurallardan bahsederiz. Bu nedenle byle bir
kullanm, tasvir etme ifllevine sahip olmak anlamnda betimseldir. kincisinde ise
uyulmas gereken kurallar dflncesi vardr. Bu anlamyla ahlak, insanlara uyma
talebinde bulunmak anlamnda kullanlr, dolaysyla da normatiftir.
Normatif anlamda ahlak, uyulmas gereken davranfl kurallar anlamna gelir. Normatif ahlak: Uyulmas
gereken davranfl kurallarna
Bir eylemin ahlaka uygun olmasyla ahlak kurallarna uygun olmasn kastederiz. iflaret eder.
Ancak ahlaki olmak, sadece kurala uygun olmakla aklanmaz. Ahlaka uygun ey-
lem doru, uygun olmayan ise yanlfl olarak nitelenmifl olurken ayn zamanda,
ahlaki eylemin iyiye yneldiini, ahlaka aykr eylemin de ktye yneldii syle-
mifl oluruz. Dolaysyla ahlak kurallar, iyiye ynelmifl eylemi talep eden kurallar-
dr. Ahlaki nitelemenin bu zellii, ahlak kurallarn dier davranfl kurallarndan
ayran en nemli yndr.
Buraya kadar yaptmz tartflmadan, ahlakn deer yarglar ieren, iyiye y-
nelmifl davranfl kurallar olarak belirlenebilecei sonucuna varmak mmkn. An-
cak hlen akla kavuflturulmas gereken bir nokta bulunuyor: Kurallarn kayna-
veya koyucusu sorunu.
ncelikle ahlakn doadan ve olgudan kaynaklanmadn sylemeliyiz. Ahlak
beflerdir. nsan rndr. Doada ahlak olmaz; doann ahlak olmaz. Doann
yasalar vardr. Olgular bizatihi deer yaratmaz. Yafll bir insann varl, kendisine
yardm edilmesini doal olarak gerektirmez. Karnn doyurmak iin srekli baflka-
larn ldren bir aslan, ahlaksz deildir.
Her grubun kendine has ama Ne var ki ahlakn befler olmas, insan rn olmas, toplumsallktan ayr dfl-
yelerinden bamsz
oluflturulmufl bir ahlak nlemez. Hepimiz, ad nasl konmufl olursa olsun, uyulmas gereken kurallar b-
vardr. tn olarak ahlak, domakla katldmz toplumda hazr buluruz. Hatta dahil ol-
duumuz toplumsal gruplar deifltike, yeni ahlaklarla tanflrz. Ailenin ahlakn-
dan kopan ocuk, sokan ahlakyla ve rencilerin ahlakyla tanflr. Sonra dahil
olduu meslek grubunun, kendine ait bir ahlak vardr. Su iflleyip de hapishane-
ye dflerse, mahkmlarn ahlakn tanma imkn bulur.
Ahlakla ilk olarak ocuklukta tanfllr. Uzunca bir sre, neyin doru neyin yan-
lfl olduu renilir. Baz deer yarglarn reddetmifl bile olsa ocuk, deerlendir-
me sistemini renmifltir. Bu gerek, ahlakn toplumsal, topluma bal olduunu,
ahlak kurallarnn toplum tarafndan belirlendiini sylemek iin olduka gl bir
nedendir.
Ama retilen deer yarglarn reddetme imkn daima vardr. oumuz, top-
lumun ahlaki yarglarndan zaman zaman flikayet etmiflizdir. Belli bir olgunluk se-
viyesine erifltikten sonra, toplumdan rendiimiz ahlaki yarglar kendi iimizde
sorgular, deerlendirir ve deerlendirmemize gre farkl bir ahlaki yargya tutuna-
biliriz. Herkesin yaflad bu deneyim ise ahlakn bireyin kendi koyduu kurallar
olduunu dflndrr.
Ne var ki hibir zaman ahlaki yarglarmz bizzat kendimizin mi oluflturduu
yoksa toplumun kklkten bilinaltmza kazd inanlar m olduu konusun-
da kesin bir karar veremeyiz. stelik ahlakn bireysel olduunu savunurken, pek
ok ahlaki konuda pek ok kifliyle anlaflabilmek tuhaftr. Dolaysyla pek ok ko-
nuda toplumsal mutabakatn salanmfl olmas, bireysellik ile toplumsallk arasn-
da karar vermeyi glefltirir.
Ahlaki yarglar ncelikle Bu konuda kesin bir karar veremesek bile en azndan flunu syleyebiliriz:
toplumdan renilir. ahlaki yarglar ncelikle toplumdan renilir. Bu durumda ahlak dflardadr. Ama
bir eylemin ahlaki bir eylem olmas, iyiye ynelmeye ve isteyerek yapmaya bal
ise kiflinin derin bir dflnme yapmakszn kabullendii ve yneldii hedefin iyili-
i konusunda hi dflnmedii bir eylem standard, zaten ahlaki deildir. yleyse
bir ilke veya kuraln kendisi iin ahlaki bir ilke veya kural olduunu syleyen ki-
fli, bu ilke ve kurallar baflkalarndan renmifl bile olsa, bu kurallarn koyucusu
hline gelmifltir. Bir ilke veya kurala ahlakilik nitelii ykleyen kifli, ayn zamanda
o ilke veya kural koyan kifli olmufltur.
Kurallar sz konusu olduunda, zellikle de hukuktan bahsederken nemli bir
nokta, kurallara uymamann sonulardr. Dier kurallar asndan ilgili ksmlarda
ele almak zere, flimdilik sadece ahlak kurallarna uyulmamasna deinelim. Bir
ahlak kuralna uyulmamasnn iki tr sonucu olabilir. Birincisi, ahlak kiflinin kendi
kendisine snr koymas demek olduundan, kendi iinde yaflad eliflkinin sonu-
cu olarak duyulan ve genellikle vicdan azab olarak isimlendirilen huzursuzluktur.
kinci tr sonu, toplumun genel ahlaki yarglarna aykr hareket edilmesi duru-
munda dier kiflilerle ilgili olarak ortaya kar. Kifli baflkalar tarafndan ayplanabi-
lir, knanabilir, hatta dfllanabilir.
Din Kurallar
Tarih ve antropoloji bilgimiz, tarihin her anda ve btn toplumlarda dinin var
olduunu syler. Bununla birlikte dinin ne olduunu veya neye din deneceini ce-
vaplamakta zorlanabiliriz. stelik, farkl bakfl alar, birbirinden olduka farkl din
tanmlar yapabilecek, zellikle belli bir dinin mensubu olan asndan bu tanm,
kendi mensubiyetinin gerekleri erevesinde ortaya kabilecektir. Dolaysyla bu
ynde yaplacak bir tanmn her hlkrda tartflmal olduu gereinden hareket-
le, dinin insann doasna, evrenin yapsna, insanlarn nasl yaflamas gerekti-
ine, gereklik ve deerlerle ilgili dorular arafltrmann en iyi yntemlerine iliflkin
birbiriyle iten balantl bir inanlar kmesi ve bu inanlar tarafndan belirle-
nen tutumlar ve pratikler olduunu sylemekle yetinebiliriz (Honer, Hunt ve Ok-
holm 2003, s. 258).
Dinler, insanolunun binlerce yldr sorageldii Dnya nasl var oldu?, Ne iin
yaflyorum/yaflamalym?, lmden sonra hayat var m? gibi sorulara eflitli ce-
vaplar sunar. Bu cevaplar, bazen tanr dediimiz ak bir iradeye iflaret ederek ev-
reni tanr tarafndan yaratlmfl kabul eder, bazen de aklamalarn doast g-
lere dayandrr. Tanr veya doast glerle olan iliflki, ounca tapnma ad ve-
rilen bireysel veya kolektif ritellerle kurulur.
Dinler, evrene dair bir anlayfl ortaya koyar ve insan olmann ve befler eylem-
lerin anlamn sunarken, ayn zamanda mensuplarndan eflitli flekillerde davran-
malarn ister. Bu davranfllarn bir ksm, ibadet veya tapnma ad verilen riteller
olarak salt din karakterde iken bir ksm da gndelik yaflama iliflkindir. Dinden di-
ne farkllk gsteren derecelerde, kiflinin tek baflna iken bile yapmas gereken ey-
lemlerden, baflka insanlarla, hatta dier canllarla ve genel olarak evrenle olan ilifl-
kisindeki tutum, eylem ve dflncelerine kadar uzanan pek ok kural bulunabilir.
Bir dinin mensubunun, dinin ngrd eylemleri yerine getirmemesi yahut Din kurallarna uyulmasnn
yarataca gazap ve azap bu
daha ak bir ifadeyle din kurallarna aykr davranmas, ncelikle kendi inanc a- kurallarn yaptrmdr.
sndan dflt bir eliflkiyi ortaya karr. Bu eliflki inan zayfln gsterdii ka-
dar, tanrnn veya doast glerin gazabn ekmek, bu dnyada veya hem bu
dnyada hem de te dnyada bir azaba maruz kalmak korkusunu da dourur. Bu
gazap ve azap inanc, din kurallarna uymaya zorlayan bir etken olarak, din kural-
larnn yaptrmdr.
Bununla birlikte dinler, kiflilerin din kurallarn ihlal etmeleri durumunda insan-
lar eliyle ve dnyevi aralarla cezalandrlmalarn isteyebilir. Bu durumda din ku-
rallarna uyan ve din adna hareket ettiini syleyen kifliler, g sahibi olduklar
takdirde, din kurallarnn gereklerini hayata geirirler. Genellikle byle bir devle-
te, teokratik devlet veya din devleti denir. Ne var ki, aflada greceimiz gibi, hu-
kukun tanm yaplrken devlet tarafndan karlmfl kurallar olmay belirleyici bir
zellik olarak kabul edersek, sz konusu teokratik devletin hukukunun din hu-
kuk olduunu sylememiz eliflik olacaktr. Dolaysyla daha doru ve tutarl bir
belirlemeyle, din kurallarn yaptrmnn te dnyayla ve doast glerle iliflki-
li olduunu, din kurallarnn iktidar tarafndan benimsenmesiyle ortaya kan uy-
gulamann, olsa olsa dine uygun, dine dayanan bir hukuk dzeni olduunu sy-
lemek gerekir.
rf ve det Kurallar
Eylemlerimizi ynlendiren baz kurallar bizzat toplumsal pratiklerde buluruz. Bu rf ve det kurallar zellikle
pratikler toplumda ylesine yerleflmifltir ki, belli bir yrede yahut toplumun ortak modernleflmemifl
toplumlarda daha fazla
karakteristiini taflyan topluluklarda artk bir kural hline gelmifltir. Kural kimin nem taflr.
koyduu bilinmez; hatta bu pratii uygulayanlar sz konusu kuraln ne zaman
konulduunu da bilmez. Bu tip pratiklerin kural oluflu, ortaklafla kabule ve eskili-
e, yani ok uzun zamandan beri uygulanyor olmaya baldr. yleyse rf ve det
kurallar ad verilen bu kurallarn en nemli iki zellii, bafllangc bilinemeyecek
lde eskiden beri uygulanyor olmak ve toplumda bu flekilde hareket edilmesi
gerektii ynnde bir inancn bulunmasdr.
rf ve det kurallar, biraz rf ve det kurallar, zellikle modernleflmemifl toplumlarda bireylerin davra-
daha genifl hliyle gelenek,
biraz daha dar hliyle tre nfllarn ynlendiren en nemli kurallardandr. rf ve det kurallar sosyalleflme
ismini alr. srecinde kifliden kifliye, nesilden nesile aktarlr. Toplumun byk bir ounluu,
zellikle de eflitli iktidar aralarn kullananlar tarafndan benimsenen bu kuralla-
ra uyulmamas, bazen modern hukuk sistemlerindeki hukuk ihlallerine verilen
tepkiden ok daha ar olabilir. stelik rf ve detler, kiflilerin kimlik alglarnda
da kurucu unsurdur. rf ve detlere uyulmamfl olmas, dflardan bir bask ve zor-
lama gelmese bile, kifli asndan ykc sonular dourabilir.
Bu toplumsal pratikler, aktr ki, ahlak ve din kurallar ile ounca i ie ge-
mifltir. Hatta bazen gzlemlenen bir kurala ahlak kural m, din kural m yoksa rf
ve det kural m deneceine karar vermek zor olabilir. Dahas, byle bir toplulu-
un yesi, uyduu kuraln niteliini tartflma ihtiyac hissetmeyebilir ve hem dine
hem de rfe uyduunu iddia edebilir ve bylece ahlaka uygun davrandn dfl-
nebilir. Dorusu, genifl anlamda alnd takdirde ahlak kurallarnn eylemleri do-
ru ve yanlfl, iyi ve kt olarak nitelendirdiini dflnrsek, ahlak kavram zaten
din kurallar ile rf ve det kurallarn kapsar grnmdedir. Dinden ve toplumsal
pratiklerden bamszlafltn dflndmz durumlarda bile ahlaki yarglarn iz-
lerini din dflnceye ve kltre dayandrmak mmkn olacaktr.
Hukuk Kurallar
Hukuk kurallar emreder Hukuk kurallar, aynen dier kurallar gibi yneldikleri kiflilere, daha teknik tabir-
veya yasaklar.
le muhataplarna belli bir flekilde davranmay veya davranmamay syler. Yani hu-
kuk kurallar ncelikle emreder veya yasaklar. Bunun yannda hukuk kurallar,
belli durumlarda belli eylemlerde bulunmaya izin verir. Hukukun belli bir eylem-
de bulunmaya izin vermesi, kiflinin o eylemi yapmaya mecbur olmamakla birlikte,
yapmas durumunda istemedii bir durumla karfllaflmayaca, izin verilmifl bir ey-
lemin tipinin, hukuk tarafndan korumaya alnd anlamna gelir.
Genel olarak btn kurallarn, zel olarak ise hukuk kurallarnn emir ve ya-
saklarla kiflileri belli bir flekilde eylemde bulunmaya mecbur tutmasnn da ne an-
lama geldiini aklamamz gerekiyor. Mecburiyet yahut zorunluluk, esasnda, ak-
si flekilde davranmann imknsz olduunu ifade eder. Nitekim bu kelimeler, zel-
likle nesneler ve fizik dnya hakknda kullanldnda doa yasalarna karfllk ge-
len bir anlama sahiptirler. Bununla birlikte befleri davranfl ynlendiren kurallarn
mecbur klmasndan bahsettiimizde, aksi flekilde davranmann imknszln kas-
tetmeyiz. Bir kuraln emir veya yasakla yneldii kifli, pekl bu kuraln iflaret et-
nsanlar ldrme tii eylemi gereklefltirmeyebilir. ster ahlak, ister din, isterse hukuk kural olsun,
kabiliyetinden yoksun insanlar bu kurallarn aksi ynnde hareket edebilirler. Hatta flyle sylemek bel-
olsalard ldrmeyi ahlak,
din veya hukuk kurallaryla ki daha doru olacaktr: Aksi ynde hareket etme ihtimali, zaten o kurallarn yara-
yasaklamann anlam tlmasnn nedenidir. Eer insanlar ldrme kabiliyetinden yoksun olsa idiler, l-
kalmazd.
drmeyi ahlaken, dinen veya hukuken yasaklamann bir anlam kalmazd. Dolay-
syla kurallarn yaratt mecburiyet veya zorunluluk, daha ok, sorumluluk ve y-
kmllk anlamlarna gelir. Sorumluluk ve ykmllk ise, sz konusu kural sis-
teminin mahiyeti asndan deiflkenlik gsterir. Yukarda da belirttiimiz gibi, bir
ahlak kuralna uymamakla ortaya kan ahlaki sorumluluk kiflinin vicdan azab ve-
ya psikolojik huzursuzluu sonucuna ve ayn zamanda dier insanlar tarafndan
knanmasna neden olur. Bir din kuralnn aksi ynnde eylemde bulunmak, o di-
nin mensubu asndan, bu dnyada veya te dnyada ekilecek bir acy dou-
rur. Bir hukuk kuralnn ihlali nedeniyle ortaya kan sorumluluk, yani bir ykm-
lln yerine getirilmemesi, kiflinin hukuk dzeninin ngrd sonularla kar-
fllaflmasna neden olur. Bu sonular, tazminat deme, baz haklardan mahrum kal-
ma veya dorudan cezaya maruz kalma yahut eylemiyle elde etmeyi umduu so-
nucun gerekleflmemesi olabilir.
Hukuk kurallarnn zellikle gndelik hayatta ska karfllafltmz rnekleri,
ahlak kurallaryla, din kurallaryla yahut rf ve det kurallaryla benzerlik gstere-
bilir yahut bu kurallara dayandrlabilir. Sz gelimi hrszlk, adam ldrme, hakaret
etme gibi eylemler, pek ok ahlak anlayfl, neredeyse btn dinler ve yine nere-
deyse btn toplumlarn tarihten gelen rf ve detleri erevesinde yasaklanmfltr.
Bununla birlikte, sz gelimi hrszl yasaklayan bir kuraln hukuk kural olup ol-
madn belirleyebilmek iin baz ltler gelifltirmek zorundayz. Eer byle lt-
ler gelifltiremezsek, kurallar arasnda ya ayrm yapmak gereksizleflecek yahut da
kavram karmaflas sonucu, hukuktan beklenen belirlilik imknsz hle gelecektir.
yle grnyor ki, bir kuraln hukuk kural olduunu sylemek, her fleyden Bir kural, devlet tarafndan
karlmflsa hukuk kuraldr.
nce, sz konusu kuraln merkez siyasal iktidar tarafndan karldn sylemek-
tir. Daha gndelik bir tabirle, bir kural devlet tarafndan karlmflsa hukuk kura-
ldr. Bu durumda hukuk kurallarn dier kurallardan ayran zelliin, kuraln ko-
yucusu, yaratcs tarafndan yaplan belirlemeye bal olduunu syleyebiliriz.
Devlet tarafndan yaratlmay, hukuk kural olmann belirleyici zellii yapma-
nn baz sonular bulunuyor. lk olarak sylenmesi gereken, bir kural hukuk ku-
ral yapan fleyin, o kuraln ierii olmaddr. Yani bir kuraln neyi emrettii veya
yasakladna bakarak, emredilen veya yasaklanan fleyin ahlak veya din tarafndan
da emredilip emredilmediini, yasaklanp yasaklanmadn tartflma konusu yapa-
rak o kuraln hukuk kural olduuna karar vermek mmkn deildir. Bu adan
hukuklik, bir usul yahut biim sorunudur. Baflka bir deyiflle, hukuk kural olmak,
kuraln yaplfl usulne ait bir meseledir. Bu noktann altn zellikle izmemizin
nedeni, zellikle felsefeciler tarafndan yaplan ama gndelik hayatta da zaman za-
man rastladmz bir tartflmann kafa karflklna yol ama ihtimalidir. Baz felse-
feciler, bir kuraln hukuklik sfatn alabilmek iin baz ahlaki ltleri yerine ge-
tirmesi gerektiini iddia ederler. Bu iddiann bir uzants olarak, gndelik siyasal
tartflmalarda kanun/yasa devleti ile hukuk devleti arasnda ayrm yapldna ta- Bir grfle gre devletin
nk oluruz. Byle bir ayrmla kastedilen, devletin kard kurallara kanun/yasa kard kurallara kanun
denilse bile hukuk kanunlar
dense bile, hukukun yasalar aflan bir kavram olduudur. Sz konusu iddiann ta- aflan bir kavramdr.
raftarlarna gre, yasalarn ayn zamanda hukuk saylabilmesi iin, baz evrensel
ahlaki ilkelere uygun olmas gerekir. Ne var ki, hukukun olaan uygulanflnda,
devlet tarafndan karlan kurallar uygulamakla grevli kifli ve kurumlar bu kural-
larn ahlakiliini tartflma konusu yapmazlar ve devletin kard kurallar hukuk
kabul ederek eylem ve kararlarna dayanak ve gereke yaparlar.
Hukuk kural olmann, devlet tarafndan yaratlmfl olmaya balanmfl olmasnn
bir baflka sonucu, hukuk kurallarnn birer ahlak veya din kural olarak kabul edi-
lememesidir. Yani bir yandan ahlak ve din kurallar hukuk kural olarak kabul edil-
mezken, dier yandan hukuk kurallarna da ahlakilik ve dinlik sfat yklenemez.
Bu sonucun pratik anlam, hukuk kurallarna uyan bir kiflinin srf bu yzden ahlak-
l bir insan olamayacadr. Pizzacnn motosikletindeki pizza rneimizi hatrlaya-
cak olursak; pizzay srf hukuk tarafndan yasakland iin almayan kifli, byle
davranarak ahlaka uygun bir eylemde bulunmufl saylmaz. Zira kifli, sadece hu-
kuka yasaklanmfl olmay dikkate aldnda, ahlaka uygun davranmay deil, piz-
zay ald takdirde hukukun ngrd cezadan kanmay amalamaktadr.
Hukukliin devletle ilgili bir mesele olmasnn, hukuk kurallarnn din kurallary- Devletin kard kurallara
din kural denemez.
la iliflkisi asndan da pratik bir anlam vardr. Hukuk kurallar, devlet tarafndan -
karlmfl kurallar olarak tanmlandnda, devletin kard kurallar da hukuk kural

olarak kabul edildiinde, din kurallar ile hukuk kurallar kkl bir flekilde birbirin-
den ayrlmfl olur. Bunun sonucu olarak da, sklkla rastlanan bir kavram, mantken
anlamsz hle gelir. Bu kavram, teokratik devlettir. Teokratik devlet, din kurallar-
nn hakim olduu bir devlet olarak tanmlanr. Ne var ki, siyasal iktidarn kard
ve uygulad kurallar, hukuk kurallardr. Kavramsal olarak devlet, din kurallarn
uygulamaz. Yahut devletin kard ve uygulad kurallara din kural denmez. Dev-
let olsa olsa, belli bir dinin kurallarna uygun kurallar karr. Ama iktidarn rn ol-
makla, bu kurallar hukuk kural olacaktr. Zaten yukarda da belirttiimiz gibi, ahlak,
din ve hukuk kurallarnn bir ksm rtflebilir. Bir hukuk sisteminin ve iktidar sahip-
lerinin herhangi bir ahlak anlayflndan, ayn zamanda da belli bir dinden etkilenme-
leri pekl mmkndr. Hatta aflada greceimiz gibi, hukuk ayn zamanda bir
Devlet hukuku yaratr, hukuk deeri de temsil ettiinden, bu ounca kanlmazdr. Ancak, tekrarlayacak olursak,
da devleti...
devletin yaratt ve uygulad kurallar, hukuk kurallardr, din kurallar deil.
Hukukun, devletin rn olmas nedeniyle doallkla sahip olduu baz zel-
likler bulunmaktadr. Bu zelliklere deinmeden nce, bir noktann altn izme-
miz gerekiyor. Her ne kadar hukukun devletin rn, devlet yapm kurallar oldu-
unu sylyorsak da, devlet ve hukuk iliflkisi, yapan-yaplan iliflkisi kadar basit de-
ildir. Zira hukukun yaratcs olarak devleti kolaylkla teflhis edebilmemize karfln,
dngsel bir flekilde, devletin de hukuk tarafndan yaratldn gzlemleriz. Eer
devlet bir iktidar rgtlenmesi ise bu rgtlenme doal olarak kurallara, yani hu-
kuka dayanr. rgtlenmenin biimi, snrlar, yetkileri ve gc, tmyle hukuk ta-
rafndan belirlenir. te yandan hukuk, yine bu rgtlenme tarafndan retilmekte-
dir. Dolaysyla hukuk ve devlet srekli olarak birbirlerini yaratmaktadr. Bu du-
rumda ise hukuk szcn kullandmz yerde devlet szcn, devlet szc-
n kullandmz yerde ise hukuk szcn kullanmamz, herhangi bir anlam
kaymas yaratmaz. Ksaca diyebiliriz ki, hukuk ve devlet szckleri, ayn anlam ve
olgular btnne gnderme yaparlar. fiimdi, hukuk veya devlet olmann doal an-
lamlarndan bir kan ele alabiliriz.
Yarglama faaliyeti, bir Hukuk kural, merkezi siyasal iktidar veya devlet ifadelerinin tafld zorunlu
eylemin bir kurala uygun
olup olmadn bir anlam, rgtl yarglamadr. Yarglama, herhangi trden bir kuraln varlnda
belirlemektir. kendiliinden ortaya kar. Yarglama, bir eylemin bir kurala uygun olup olmad-
n belirlemedir. Bu adan ahlak kurallar sz konusu olduunda kiflinin kendi ey-
lemleri hakknda yapt deerlendirme bir yarglama, kifli de bu durumda kendisi-
nin yargc olduu gibi, dier insanlarn deerlendirmesi de yarglamadr. Ancak hu-
kuktan ve devletten bahsettiimizde, bu yarglama rgtlenmifl, kurumlaflmfl, ege-
menlik alannn tamamnda etkin, srekli ve dzenli bir flekilde karflmza kar.
zellikle iinde yafladmz siyasal yaplanma biimini dikkate alacak olursak,
bir devletin ve hukukun varlndan bahsetmek, devletin kurduu ve destekledii
rgtl yarglamann var olduunu sylemektir. rgtl bir yarglamay, devlet ya-
planmasnn dflnda gzlemlemek mmkn deildir. Eer bir devlet ierisinde, o
devletin hukukundan ve yarglama sisteminden ayr baflka bir yarglama sistemi
kurulmufl ise, gndelik dilde devlet iinde devlet ifadesini kullanrz. Zira yargla-
ma yetkisi, devletin istisnai, yani sadece kendisine ait yetkilerinden kabul edilir.
Eer toplumda iktidar ele geirdiini iddia edilen g, koyduu kurallara uyulup
uyulmadn dzenli ve rgtl kurumlarla yarglayamyorsa, iktidarn tam anla-
myla kurulamadn sylemek mmkn olur. Bir devletin egemen bir g olma-
s, iktidar iddiasnda bulunduu snrlar ierisinde yarglama yapabilmesine ve sa-
dece merkezi siyasal iktidarn bu yetkiyi kullanyor olmasna baldr.
Devletin rgtl yarglama faaliyetinde ilk olarak gze arpan, mahkemelerdir.

Mahkemeler, devlet tarafndan yaratlan hukuk kurallarna fiilen uyulup uyulmad-
n belirler. Mahkemelerin bir ksm, su ad verilen ihlallerle ilgilenir. Su, iktida-
rn nemli grd kural ihlalleridir ve bir eylemin bu trden bir ihlal olduu
mahkemece tespit edilirse, mahkemenin dier grevi, hukukun ngrd ere-
vede bir cezaya karar vermektir. Su oluflturduu kabul edilen eylemlerde devlet,
ayn zamanda davac konumundadr. Dolaysyla su iflledii dflnlen kiflinin
mahkemece yarglanmas sreci, yine devlet tarafndan ynetilir. Sz gelimi Trk
hukuku, su madurlarnn, mesela eflyas alnan bir kiflinin, bizzat dava amas-
na izin vermez. Kabaca bir baflkasnn maln, izinsiz olarak kendi menfaati iin al-
mak fleklinde tanmlanabilecek hrszlk, hukuk dzeni tarafndan nemli bir ku-
ral ihlali olarak grlr. Hrszlk eyleminden flikayet veya ihbar gibi bir yolla ha-
berdar olan devlet grevlisi, yani savc, gerekli hazrln yaptktan sonra, ceza
mahkemesinde zanl (flpheli) aleyhine dava aar. Mahkeme, hukukun ngrd-
yarglama kurallar erevesinde, yarglanan kiflinin, yani sann, gerekten bu
eylemi yapp yapmadn arafltrr. Eylemin sank tarafndan gereklefltirildii ka-
naatine varld takdirde, mahkemece bu eylem iin bir cezaya hkmedilir.
Mahkemelerin bir ksm ise bireyler arasndaki su oluflturmayan uyuflmazlkla- Baz uyuflmazlklarda hukuk
rn giderilmesiyle ilgilenir. Bir eflyann veya taflnmazn kullanmyla, ailevi iliflkiler- kurallar ihlal edilmifl olsa
da devlet bu ihlalleri
le veya ticari iliflkilerle ilgili uyuflmazlklar, mahkemeler tarafndan hukukun ngr- cezalandrmaya gerek
d erevede sonuca balanr. Eflyann kimin mlkiyetinde olduu, taflnmaz ki- grmeyebilir.
min kullanaca, verilen zararn nasl tazmin edilecei, ocuun babasnn kim ol-
duu, bozuk mal satn alan kiflinin satcdan neler talep edebilecei gibi uyuflmaz-
lklar, bu mahkemeler tarafndan karara balanr. Bu uyuflmazlklarda da eflitli hu-
kuk kurallar ihlal edilmiflse de, devlet bu ihlalleri cezalandrmaya gerek grmez.
Hangi olaylara ve uyuflmazlklara hangi mahkemelerin bakaca, yarglama s-
recinin nasl bafllatlaca, yarglama srecinde taraflarn ve yarglama makamlar-
nn hangi kurallara uyaca hukuk kurallar tarafndan belirlenmifltir. Yarglamann
rgtll bu belirlilikle ortaya kar. Byle bir rgtl yarglama, hukukun do-
al bir zellii iken sz gelimi rf ve det kurallar sz konusu olduunda, kural-
larn ihlal edilip edilmediine kimin, nasl karar verecei, yarglamann nasl baflla-
tlaca belli olmad gibi, dzenli ve belirli bir yarglama usul de bulunmaz.
Trk hukuk sisteminin kurduu yarg rgt ve usul, bu kitabn drdnc nite-
sinde ayrntl bir flekilde incelenecektir.
Ahlak, din, rf ve det kurallar ile hukuk kurallarnn rtflt rnekler tasarlamaya a-
SIRA SZDE SIRA SZDE
lfln. Bu kurallar arasnda konu edindikleri eylemler asndan bir ayrm yaplp yapla- 1
mayacan tartfln.
D fi N E L M D fi N E L M
ZOR KULLANMA OLARAK HUKUK

S O R U S O R U
Devlet ve Zor Kullanma
nitenin ilk ksmnda, hukuk szcnn bizlere ilk olarak kurallar
DKKAT
hatrlattn DKKAT
ancak hukukun daha genifl bir anlam ve olgular btnne gnderme yaptn
belirtmifltik. Bir nceki bafllk altnda grdmz gibi, hukuk ve devlet neredey-
N N
se efl anlaml kullanlabilirken hukukun ve devletin nemli SIRA SZDE
bir zellii, rgtl SIRA SZDE
yarglamaya sahip olmasdr. Dolaysyla hukuk szcnn, hukuk kurallarnn

yannda fiili bir yarglama etkinliine de zorunlu olarak gnderme yaptn belirt-
AMALARIMIZ AMALARIMIZ
mifl oluyoruz.
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
Devletin, dolaysyla da hukukun bir baflka nemli zellii, zor kullanmasdr. S-

radan bir vatandafl iin devletin zor kullanan (cebir uygulayan) bir rgt olmas ilk
bakflta gze arpmayabilirse de, devlet varln zor kullanmaya borludur. Devletin
bu yn, ncelikle kuruluflu srasnda btn plaklyla grnr hldedir. Devletin
kurulmas ve iktidarn glenmesi sonrasnda, zor kullanma istisnai bir nitelikmifl gi-
bi grnr. Zira devlet srekli ve grnr flekilde zor kullanyor ise ya iktidarn tam
olarak salayamamfltr yahut da toplumda bir meflruiyet sorunu bulunmaktadr. Ola-
an dnemlerde devlet, eflitli aygtlarla zor kullanmay en aza indirmeyi hedefler.
Ne var ki her kural ihlali, devletin zor kullanma gcnn zellikle kurallar ihlal
edenler tarafndan hissedilmesine neden olur. Devletin zor kullanma gc, hukuk
kurallarnn yaptrmlar olarak ortaya kar. Bu g, ihlal edilen kuraln nitelii ile
uygulanan yaptrmn tr ve arlna oranla ve yaptrma maruz kalan kiflinin, aley-
hine verilen karara uymasna veya direnmesine gre deiflen derecelerde ortaya -
kar. Sz gelimi, bir kifli borcunu demeyi geciktirmifl olsun. Hukuk kurallar, borla-
rn sz verilen zamanda denmesi gerektiini sylerken, dememe durumunda ala-
caklnn bu bor iin dava aabileceini, faiz ve belli flartlarda borcun denmemesi
nedeniyle uranan zararn tazmin edilmesini isteyebileceini syler. Bylece, ilk afla-
mada, borcun denmemesinin yaptrm, yarglama masraflarnn yannda ayrca fa-
iz ve tazminat denmesidir. Eer borlu bu aflamada mahkemece takdir edilen mik-
tar derse, aleyhine baflkaca bir ifllem yaplmaz. Ancak bor yine denmez ise, yi-
ne hukukun gerektirdii flartlar erevesinde alacakl borlunun mallarna devlet g-
revlileri vastasyla haciz konulmasn, sz konusu mallarn satlarak alacann bu sa-
tmdan elde edilen parayla denmesini talep edebilecektir. Borlu, haciz ifllemleri
srecinde ykmllklerini yerine getirmez, sz gelimi mal beyannda bulunmaz,
mallarn karr ve mallarn haczetmeye gelen memurlara direnirse, yeni tazminat-
Devletin zor kullanma gc lara, para cezalarna ve hatta hapis cezasna arptrlabilecektir. lk baflta basit bir da-
hukuka uyulduu srece pek va dilekesi ile bafllayan sre, devletin fiziksel fliddete baflvurmaya yetkili grevlile-
hissedilmez. Hukukun
gerekleri yerine rinin de ifle karflt daha sert bir cezalandrmayla sonlanabilir. zetle, devletin zor
getirilmedike zor kullanma kullanma gcnn, hukuka uyulduu durumda pek hissedilmediini, ancak huku-
gc giderek artar.
kun gerekleri yerine getirilmedike, gittike artan bir oranda bu zor kullanma gc-
nn muhatab olunacan syleyebiliriz.
Yaptrm
Hukuk kurallarnn ihlal edilmesi durumunda, ihlal eden kiflilerin istemedikleri du-
rumlarla karfllaflabileceklerini sylemifltik. flte devletin hukuk kurallarna uyulmasn
salamak amacyla kurallarn ihlali durumunda, ihlal eden kiflilerin istemedikleri bir
durumla karfl karflya braklmalarna, yaptrm ad verilir. Ancak yaptrm, genifl anla-
myla ele alnacak olursa, sadece ihlal durumunda ortaya kmaz; bir yandan hukuk
kuralna uyulmasn salamak, dolaysyla da hukukun kurduu dzenin devam iin
daima bir tehdit olarak bireylerin karflsnda dururken dier yandan, kuraln ihlal edil-
mesi ile bozulan hukuksal dzen yaptrm vastasyla mmkn olduunca eskisine
benzer bir flekilde yeniden kurulmaya alfllr. Tanmmz yenileyecek olursak yapt-
rm, hukuk dzenine aykr durumlara hukukun verdii tepkidir.
Yaptrm hukuk dzenine Yaptrm, hukuka zg bir kavram ve uygulama deildir. Nitekim dier kural
aykr durumlara hukukun trlerini ele alrken yaptrm kelimesini bazen kullanarak bazen de bu kavrama ifla-
verdii tepkidir.
ret ederek, kurallara uyulmamasnn sonularndan bahsetmifltik. Tekrarlayacak ve
genel olarak deerlendirecek olursak, bir kuraln olduu yerde, mutlaka yaptrm
vardr. Yaptrmsz bir kuraldan bahsetmek anlamszdr. Zira olmas gerekeni ve-
ya yaplmas gerekeni iflaret eden dilsel bir ifade, eer yaptrmla desteklenmemifl
ise byle bir ifadeye kural deil, temenni, arzu, istek, hayal vb. ad veririz. Eer
aka kural olma iddiasnda olan dilsel bir ifade, sz gelimi meclis tarafndan - Yaptrmsz kural olmaz.
Yaptrmla desteklenmemifl
karlan bir yasa, yaptrmdan yoksun ise biimsel olarak bu ifadenin ad yasa bile bir ifade olsa olsa temenni,
olsa, meclisin yasa yapmnda bir hata yaptn, hukuk araclyla uygulama im- arzu ya da istek olur.
kan olmayan bir yasa karldn sylemek durumunda kalrz ki, artk bu dilsel
ifadeyi yasa olarak adlandrmak pratik hayatta ok da anlaml olmayacaktr.
Belirtildii zere, her kural tr flyle ya da byle bir yaptrma sahiptir. Ahlak
kurallar sz konusu olduunda yaptrmn iki boyutu vardr. lk olarak kifli, kendi
eylemlerine ynelik koyduu kurala aykr davranmak suretiyle, kendi kendiyle
eliflkiye dfler. Bunun sonucu vicdan azab adn verdiimiz ruhsal bir huzursuz-
luktur. kinci olarak, toplumun genel ahlaki deer yarglarna aykr hareket edil-
mifl ise kifli dierleri tarafndan knanacak, ayplanacaktr. Bu iki sonucun bilgisi,
kifliyi ahlaka uygun hareket etmeye zorlar. Din kurallar sz konusu olduunda da
din kurallarna aykr davranmann yine din tarafndan belirlenmifl sonular, yani
tanrnn hoflnutsuzluuna konu olmak, tanrnn gazabn ekmek ve te dnyada
tanrnn azabna maruz kalma korkusu, bir yaptrm olarak ortaya kar. Bununla
birlikte, daha nce de belirttiimiz gibi, din kurallarna dayanlarak bu dnyada
uygulanan maddi yaptrmlarn, burada izlenilen bakfl asyla, din yaptrmlar de-
il, hukuki yaptrmlar olduunu hatrlamamz gerekiyor. Nihayet rf ve det ku-
rallarna, moda kurallarna, grg kurallarna aykr eylemler; ayplama, knama,
dfllanma ve hatta hayata ynelmifl saldrlar olarak ortaya kabilmektedir.
Hukuk alanndaki yaptrmlara dnecek olursak: Yaptrm, ihlal edilen hukuk ku-
ralnn niteliine ve hukuka aykrln gerekleflme tarzna gre deiflir. Hukuk, ken-
di kurduu dzenin devamn ngrdne gre, bu dzene ait olmayan bir eylem,
en basitinden, hukuk tarafndan tannmayacaktr. Sz gelimi, resm memur tarafndan
gereklefltirilmedike, gndelik dilde ne ad verilirse verilsin, bir nikahn kyldndan
bahsetmek, bir iftin evlendiini, bu kiflilerin kar koca olduunu sylemek mmkn
deildir. Daha doru bir ifade ile gndelik dilde ve kifliler aras iliflkilerde, resm ni-
kah kylmakszn, sz gelimi din nikah kyarak evlendiklerini syleyen bir ifte kar
koca muamelesi yaplyor olabilir. Ancak bu iftin nfus kaytlar, miras ifllemleri, o-
cuklarnn nfus kaytlar gibi hukuk meselelerde, byle bir birliktelik evlilik olarak
kabul edilmeyecektir. Ayn erevede hukuk, sz gelimi Trk hukuku, ayn cinsten
kiflilerin evlenmesine izin vermez, byle bir evlilik iddiasn tanmaz. Yine Trk hu-
kukunda evli olan bir kiflinin ikinci bir evlilik yapmas mmkn deildir. Bylece hu-
kuk dzeni, aile hukuku erevesinde bireylerin birlikteliklerine ynelik kurduu he-
teroseksellie (karfl cinslerin birliktelii) ve monogamiye (tek eflli evlilik) dayanan
ve sekler nitelikli sistemi korumufl ve devam ettirmifl olmaktadr.
Hukuk dzenince tanmlanmayan bir eylemin tannmamasnn yannda hukuk,
kurallara aykr davranlmasna eflitli tepkiler verir. Bunun en bilineni cezadr. Ba-
z hukuka aykr hareketler sz konusu olduunda, devlet hukukun gerektirdii so-
nucun domasn zor kullanarak sa-
lar. Bu mekanizmaya, cebr icra (zorla fiekil 1.1
yerine getirme) denir. Kiflilerin ura- Yaptrmn Trleri
dklar zararlarn tazmin edilmesi de Yaptrmn
Trleri
hukuktaki yaptrmlar arasnda yer alr.
Nihayet hukuk ifllemler, hukuka ay-
kr bir flekilde yapld iseler yine hu- Ceza Cebri cra Tazminat Geersizlik
kuk tarafndan geersiz kabul edilebi-
lirler. Aflada bu yaptrmlar biraz da-
ha ayrntl bir flekilde ele alacaz.
Ceza
Yaptrm kelimesi genellikle ilk olarak ceza hukuku alanndaki yaptrmlar, yani
ceza mahkemeleri tarafndan Trk Ceza Kanunu ile zel cezai dzenlemeler ie-
ren kanunlar erevesinde verilen hapis cezas ve adli para cezas gibi cezalar
arfltrr. Hukuk dzeni ierisinde, ceza mahkemeleri dflnda verilen cezalar da
bulunmaktadr. Bunlarn bir ksm, idare tarafndan uygulanan yaptrmlardr. da-
re, hukukun kendisine tand yetki erevesinde eflitli durumlarda idar para
cezas verebilecei gibi, kamu grevlileri, kamu kurumu niteliindeki meslek r-
gtlerinin yeleri ve renciler, disiplin cezalarna arptrlabilir. Nihayet idare,
ruhsat iptali, bir meslein icrasndan men gibi kararlarla, ceza anlamna gelebile-
cek yaptrmlar uygulayabilmektedir. fiimdi hukukun ngrd cezalar ana hat-
laryla ele alabiliriz.
Ceza mahkemelerinin su Baz hukuka aykr eylemler, hukuk dzeni tarafndan su olarak kabul edilir.
saylan eylemler iin Hangi eylemlerin su olarak kabul edilecei, siyasal iktidarn gtt su politika-
ngrd cezalar, hapis
cezas ve adli para s tarafndan belirlenir. Bir eylemin su olarak belirlenmesinde, eylemin kamu d-
cezasdr. zenini bozduu dflncesi temel alnr. Ancak kamu dzeninin ne olduu, bozul-
masnn ne anlama geldii, ne zaman bozulmufl saylaca yine siyasal iktidarn su
politikasnca belirlenecektir. Sekizinci nitede biraz daha ayrntl bir flekilde gre-
ceiniz ceza hukuku, su olarak belirlenmifl eylemler iin eflitli cezalar belirler.
Bu cezalar, yine su politikasnn ilgili eylem iin ngrd arla gre hem tr
hem de fliddet asndan farkllk gsterir.
Ceza mahkemelerinin su saylan eylemler iin yaptrm olarak ngrd ce-
zalar, hapis cezas ile adli para cezasdr. Hapis cezas ile cezalandrlan kiflinin z-
grl elinden alnmakta, kifli hapishane koflullar ierisinde yaflamaya mecbur
braklmaktadr. Hapis cezas, suun niteliine gre arlafltrlmfl mebbet hapis
cezas, mebbet hapis cezas ve sreli hapis cezas olarak belirlenebilir. Meb-
bet hapis cezas, hkmlnn hayat boyunca devam ederken, arlafltrlmfl m-
ebbet hapis cezasnda bu durum sk gvenlik rejimine tbidir. Sreli hapis cezas
ise en az bir ay, en fazla ise yirmi yl olan hapis cezasdr.
Bir yl ve daha az sreli hapis cezalar ksa sreli hapis cezas olarak kabul edi-
lir. Trk Ceza Kanununun 50. maddesine gre ksa sreli hapis cezas, sulunun
kifliliine, sosyal ve ekonomik durumuna, yarglama srecinde duyduu piflmanl-
a ve suun ifllenmesindeki zelliklere gre, adl para cezas, belirli yerlere git-
mekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma, mahkm olunan cezann
yarsndan bir katna kadar sreyle ve gnll olmak kofluluyla kamuya yararl bir
iflte alfltrlma fleklindeki alternatif cezalara evrilebilir.
Adl para cezas ise su oluflturan eylem iin mahkeme tarafndan belirlenecek
gn saysnn, her gn iin yine mahkemenin kiflinin ekonomik ve dier kiflisel
hllerini dikkate alarak kanunda belirlenen snrlar erevesinde belirleyecei kar-
fllyla arplmas sonucu bulunan miktardr. Bu ceza devlet hazinesine denir.
Bu cezalarn yannda, suun niteliine gre kiflilerin belli haklardan mahrum
braklmas, su ifllemede kullandklar eflyalarn msadere edilmesi (mlkiyetinin
devlete gemesi), su ifllemek suretiyle edinilen kazancn msadere edilmesi, akl
hastalarna ynelik zel nlemlerin uygulanmas gibi gvenlik tedbirleri ad veri-
len ceza hukuku yaptrmlar da bulunmaktadr.
Trkiyede idam cezas 2002 Ceza konusunda hatrlatmamz gereken bir nokta, Trk hukuk sisteminde hli-
ylnda kaldrlmfltr. Ancak
1984ten sonra hibir idam
hazrda idam cezasnn bulunmaddr. dam cezas, 2002 ylna kadar hukuken ka-
cezas infaz edilmemifltir. bul edilen bir ceza tr idi. dam cezas mahkemeler tarafndan verilmekle birlikte,
cezann infaz edilebilmesi iin Trkiye Byk Millet Meclisinin bu ynde bir karar
almas gerekiyordu. Meclisin verdii son infaz karar, 24 Temmuz 1984 tarihlidir.
Belirtildii zere hukuktaki ceza nitelii taflyan yaptrmlar sadece ceza mah-
kemeleri tarafndan verilmez. darenin de baz durumlarda cezalandrma yetkisi
vardr. Ancak hemen belirtmeliyiz ki, idarenin verdii bu cezalarn hukuka uygun-
luunu idar yargda denetlettirmek imkn her zaman vardr.
darenin cezalandrma yetkisi ncelikle idari para cezalaryla ortaya kar. e-
flitli kanunlarla idareye tannan yetkiyle, idari grevliler belli durumlarda yine ka-
nunlarla belirlenen para cezalar verebilirler. Sz gelimi Kabahatler Kanunu ere-
vesinde emre aykr davranfl, dilencilik, kumar, sarhoflluk, grlt, rahatsz etme,
ttn mamullerinin tketilmesi, kimlii bildirmeme, evreyi kirletme, afifl asma, si-
lah taflma gibi eylemler iin para cezas verilebilir. Bunun yannda Trafik Kanunu
erevesinde verilen trafik cezalar idar para cezalardr. Ayrca pek ok kanunda,
zellikle idareye yaplmas gereken bildirimlerin zamannda yaplmamas nedeniy-
le idar para cezas verilebilmesini dzenlenir.
darenin uygulad ceza niteliindeki yaptrmlar sadece idar para cezalar de-
ildir. Kanun ve ynetmeliklerde yer alan flartlara aykr bir flekilde iflletilen ifl yer-
leri veya imalathanelerle ilgili olarak yetkili makamlar idar para cezalar verebile-
cekleri gibi, geici bir sreyle ifl yerinin kapatlmasna, hatta ifl yeri ama ruhsat-
nn iptal edilmesine karar verebilirler. Yine kamu kurumu niteliindeki meslek r-
gtlerinin yeleri, hukuka aykr faaliyetleri nedeniyle geici sre ile mesleklerini
yapmaktan men edilebilirler.
Bunun yannda idare hukuku alanndaki nemli bir yaptrm tr, kamu grev-
lileri ile renciler hakknda verilen disiplin cezalardr. lgili kanun ve ynetme-
liklerde yer alan eylemlerde bulunan kamu grevlileri veya renciler uyarma, k-
nama, meslekten karma, kayt silme gibi cezalara arptrlabilirler.
Cebr cra
Cebr icra, kelime anlam itibaryla, zorla yerine getirme demektir. Baz hukuk ku- Cebr icra, zorla yerine
getirme demektir. Hukukta
rallar, kiflilerin baz eylemleri yapmalarn emreder. Bu durumu yukarda, zorunlu kifliler tarafndan yerine
tutmak veya mecbur klmak fleklinde ifade etmifltik. Sz gelimi, bir ev kiralamfl getirilmeyen
olun. Kiralanan ev, kira bedeli, deme flartlar, kira sresi gibi hususlar hakknda ykmllklerin, devlet
eliyle zorla gereklefltirilmesi
anlaflmfl olmanzla ev sahibi ile aranzda bir kira szleflmesi kurulmufl olur. Bu anlamna gelir.
szleflme erevesinde, mesela, her ayn ilk befl gn ierisinde kararlafltrlan ki-
ra bedelini ev sahibinin banka hesabna yatrmay kabul etmifl olabilirsiniz. Eer
kararlafltrlan sre ierisinde kiranz demezseniz ve hukukun ngrd dier
flartlar da gerekleflmifl olursa, ev sahibi kira bedelini sizden faiziyle birlikte isteye-
bilecei gibi, evden kmanza karar verilmesi iin mahkemeye de baflvurabilir. Ki-
ra bedelini demekte direnmeniz durumunda, icra daireleri vastasyla eflyalarnz
haczedilebilir ve satlabilir. Satmdan elde edilen parayla da ev sahibine alaca
denir. stelik eer mahkeme szleflmeye uymamanz nedeniyle evi tahliye etme-
nize (boflaltmanza) karar verirse ve siz bu karara da direnirseniz, icra memurlar,
gerekirse kolluk kuvvetlerinin de yardmyla eflyalarnz evin dflna karabilir. Kolluk kuvvetleri: Kamu
dzenini salama, koruma
Bu anlatm erevesinde cebr icray, baz hukuk ykmllklerin yerine getiril- yahut bozulduunda eski
memesi durumunda, devletin zor kullanma gcyle bu ykmlln gereklerini duruma getirme
faaliyetlerini yerine getiren
bizzat yerine getirmesi olarak tanmlayabiliriz. . ve zor kullanma yetkisine
zel hukukun cebren icras, bor iliflkileri dflnda da ortaya kar. Sz gelimi sahip kamu organlar; polis,
bir velayet davasnda, yani boflanmfl bir iftin ocuklarnn kimin yannda yaflama- zabta, jandarma, sahil
gvenlik vb.
ya devam edeceine karar verilmesinin talep edilmesi durumunda yine cebr icra-
ya baflvurmak gerekebilir. ocuun, dava sresince yannda kald tarafn, mese-

la babann deil de annenin velayetinde kalmasna karar verilmesi ve babann o-
cuu anneye teslim etmemekte direnmesi durumunda, yine icra memurlar, gerek-
tii takdirde kolluk kuvvetlerinin (polis veya jandarmann) yardmyla ocuu ba-
badan alarak anneye teslim ederler.
Cebri icra mekanizmasnn Mahkeme ve cebr icra srelerinde yaplan masraflarn da uyuflmazlkta haksz
varl bile insanlarn
hukuka uymasnda etkili
bulunan kifli tarafndan denmek zorunda olduu dflnlecek olursa, cebr icra,
olur. hem hukuk kurallarnn gerektirdii durumun devlet eliyle zorla yerine getirilme-
sini salamfl olur, hem de kiflinin olaan durumun dflnda bir yk altna girmesi-
ne neden olur. Byle bir mekanizmann ifllemesiyle bir yandan hukukun ngrd-
dzen ayakta tutulur, dier yandan srf bu mekanizmann varl bile, kiflilerin
hukuk kurallarna daha bafltan uygun davranmasn salar.
Tazminat
Hukuk kurallarnn, ihlal durumunda yaptrmlar ngrmesinin ilk amacnn huku-
ka uyma davranflnn salanarak, hukukun ngrd dzenin ayakta kalmas ol-
duunu belirtmifltik. Yaptrmn deindiimiz ikinci amac ise, hukuka aykr ey-
lemle bozulan dzenin mmkn olduunca eski hline getirilmesi idi. Nitekim
cebr icrada, hukuka aykr eylemler sz konusu olduunda hukukun ngrd
dzen devlet eliyle zorla kuruluyordu. Ne var ki zel hukuk alanndaki baz huku-
ka aykr eylemlerin sonular, cebr icra vastasyla dzenin yeniden kurulmasna
uygun deildir. Bir kifli hukuk kurallarna aykr hareket etmek suretiyle bir baflka-
sna zarar vermifl ise zararn giderilmesi, tazmin edilmesi gerekir. Tazminat, genel-
likle, zararn parasal deerine karfllk gelen bir deme ykmlldr.
Tazminat, genellikle zararn Tazminat, bor iliflkisinin koflullarna uyulmamasndan doan zararlar nedeniyle
parasal deerine karfllk ortaya kabilir. Cebr icra bafll altnda, kira szleflmesinden kaynaklanan bir uyufl-
gelen bir deme
ykmlldr. mazl rnek gstermifltik. Yine bir kira szleflmesi bulunduunu, ancak uyuflmazl-
n, kiracnn kiralad eve zarar vermesinden kaynakland dflnelim. Hukuk ku-
rallarna gre kiracnn borlarndan birisi, kira sresinin sonunda kiralad fleyi ha-
sarsz bir flekilde iade etmektir. Ancak kiralanan fley, rneimizde ev, hasar grmfl
ise, byle bir durumda artk cebr icra yoluna baflvurmak mmkn deildir. Ev sahi-
binin urad zarar tazmin edilmelidir. Hatta ev sahibi, kirac ktktan sonra eve ve-
rilen zarar nedeniyle bir sre evini kiraya veremedi ise, bu sre ierisinde elde etme
ihtimali bulunan kira gelirinden mahrum kald iin de zarara uramfl saylacan-
dan, kiracnn aleyhine hkmedilecek tazminat, sadece eve verilen zararn karfll ile
snrl olmayacak, mahrum kalnan kira geliri de tazminat miktarna eklenecektir.
Tazminat, bor iliflkisinin koflullarna uyulmamasnn yannda, hukukta haksz
fiil ad verilen eylemlerden de doabilir. Haksz fiil, hukuka aykr kusurlu bir ey-
lemle bir baflkasna zarar verilmesidir. Sz gelimi kifli, hatal kullanm sebebiyle
otomobiliyle bir yayaya arpar ve yaralarsa yaralad kiflinin hastane masraflarn,
tedavi ve iyileflme sresince alflamamasndan kaynaklanan zararlarn tazmin et-
mekle ykmldr.
Haksz fiil sorumluluu, bazen ceza sorumluluuyla ayn anda var olabilir. Ce-
za sorumluluunda bir kifli ceza kanunlarna aykr hareket etmekte ve ounluk-
la baflkalarna zarar vermektedir. Sz gelimi, hatal kullanm nedeniyle otomobi-
liyle yayaya arparak yaralayan kifli, haksz fiil sorumluluu yannda, ayn zaman-
da, ceza sorumluluuna da sahip olabilir. Byle bir eylemle kifli, hem verdii za-
rardan dolay yaralanan kiflinin zararn tazmin edecek hem de ceza yarglamas so-
nucunda verilecek hkm erevesinde cezalandrlacaktr. Ceza davasnn sonun-
da bu kifliye bir para cezas verilmesi mmkndr. Bu durumda ayn eylemden

dolay iki defa para cezas demek zorunda kalacaktr. Ancak bunlardan ilki zarar
gren kifliye, urad zarar miktarnca ve bu zarar karfllamak zere denecek;
ikincisi ise, iflledii suun karfll olarak devlete denecektir.
Tazminatn, idarenin eylem ve ifllemleri nedeniyle ortaya kan zararlarn karfl-
lanmas durumunda da ortaya kmas mmkndr. Hukuk devleti ilkesinin en
nemli zelliklerinden birisi, idarenin, yani devletin btn ifllem ve eylemlerinin
yarg denetimine ak olmasdr. Ayn zamanda devlet, devlet grevlilerinin grev-
leri nedeniyle yapmfl olduklar eylemlerle vatandafllara verdikleri zarar tazmin et-
mekle ykmldr.
Tazminat konusunda son olarak sylenmesi gereken, bahsedilen zararn sade-
ce maddi zararlar olmaddr. Kifli, hukuka aykr kusurlu eylemiyle, bir baflka ki-
fliye, ortada maddi bir zarar olmasa da, ac veya strap ektirmifl olabilir. Sz geli-
mi, hatal kullanm sebebiyle yapt trafik kazasnda bir kiflinin lmne neden
olan kifli, lenin yaknlarnda byk bir acya neden olabilir. Byle bir durumda
mahkeme, toplumsal ve ekonomik koflullar da dikkate alarak, bu acya bir maddi
deer bierek, zarar veren kiflinin manevi tazminat ad altnda bu miktar deme-
sini isteyebilecektir.
Geersizlik
Hukuk dzeni, gnlk hayattaki eflitli irade aklamalarmza hukuk sonular Hukuk ifllem: Hukuk sonu
balar. Sz gelimi bir semt pazarnda sebze satan satc sebzelerin fiyatn yazarak dourmaya ynelmifl irade
aklamalar.
bir irade aklamasnda bulunmufltur. Hukuk asndan bu irade aklamas, satm
szleflmesi yapmann ilk aflamasdr. Bu pazarcdan bir kilo sebze tartmasn iste-
yen mflteri de bu iradesini aklamak suretiyle satm szleflmesi yapmay kabul et-
mifl olur ve bylece bir szleflme kurulur. Hukuk, bu tip hukuk sonu dourma-
ya ynelmifl irade aklamalarn hukuk ifllem olarak isimlendirir.
Her hukuk ifllemin hukuk dzenince tannan ve sonu douran bir hukuk ifl-
lem olarak kabul edilebilmesi iin, yine hukuk dzenince kabul edilmifl eflitli ko-
flullar vardr. Ancak hukuk ifllemlerin bu koflullar yerine gelmeden gereklefltiril-
mifl olmas pekl mmkndr. Bu durum hukuka aykrlk yarattndan, yine hu-
kuk dzeni byle hukuk ifllemlerin geersiz olduunu kabul eder.
Hukuk dzeni, hukuk ifllemlerin varlk kazanabilmesi iin baz unsurlar kuru-
cu unsur olarak kabul eder. Bu unsurlarn yokluunda ise sz konusu hukuk ifl-
lem yok hkmndedir. Byle bir iflleme dayanlarak hak talep edilmesi mmkn
deildir. Sz gelimi Trk Medeni Kanunu, resm memur nnde yaplmayan ev-
lenmenin, yok hkmnde olduunu belirtir. Ayn flekilde, kamu grevlisi olmayan
bir kiflinin kamu grevlisiymifl gibi idari bir ifllem yapmas durumunda yahut yasa-
ma, yrtme ve yarg alanlarndaki organ ve makamlarn, birbirlerinin alanna gi-
ren konularda ifllem yapmalar durumunda, yaplan ifllem yok hkmndedir.
Baz durumlarda ise hukuk iflle-
fiekil 1.2
min tamamlanmfl saylmas iin ge-
rekli saylan baz koflullarn gerek- Geersizliin
leflmemifl olmas, bu ifllemlerin geer- Geersizliin Trleri
Trleri
siz saylmasn gerektirir. zel hukuk-
ta bir hukuk ifllemin geersizlii, h-
kmszlk ve iptal edilebilirlik bafl- Yokluk Hkmszlk ptal Edilebilirlik
(Butlan) (Nisbi Butlan)
lklar altnda incelenir. Hkmsz-
lk (butlan, mutlak butlan), hukuki
ifllemin geerlilik flartlarndan kamu dzenini ilgilendirdii kabul edilenlerin ger-

ekleflmemesi durumunda ortaya kar. Yokluk durumunda ifllemlerin hukuk dn-
yasnda hibir zaman var olmadklar kabul edilirken, hkmszlkle geersiz
olan ifllemler vardr, hukuk ifllem olarak varlk kazanmfllardr. Ancak bafltan itiba-
ren geersiz olduklar kabul edilir. Taraflarn anlaflmas veya zamann gemesiyle
ifllem geerli hle gelmez. Bir dava srasnda ifllemin bu nitelii fark edilirse, hakim
kendiliinden bu durumu dikkate alr.
ptal edilebilirlik (nisb butlan) durumunda ise ifllemin yaplmasnda ortaya -
kan hukuka aykrln nispeten daha hafif olduu kabul edilir. Bu durumda huku-
k ifllem varlk kazanmfl ve hukuk sonu dourmaya bafllamfltr. ptal edilebilir
hukuk ifllemler, kendiliinden geersiz olmamakla birlikte, taraflardan birisinin ta-
lebi sonucunda iptal edilebilir. Ancak iptal talebinde bulunmak iin ngrlen s-
relerin gemesiyle geerli hle gelir. Dava konusu olduu takdirde, hakim hkm-
szlk durumunda olduu gibi kendiliinden iptal karar veremez.
dari ifllemler de hukuka Hukukun dier dallarnda da hukuka aykr bir flekilde verilmifl kararlarn her
aykrlk hlinde iptal zaman iptal edilmesi mmkndr. Sz gelimi idari makamlarn yukarda deindi-
edilebilir.
imiz yokluk durumundan farkl olarak hukukun gereklerine aykr verdikleri ka-
rarlar, talep zerine yine idare tarafndan yahut yarg tarafndan iptal edilebilir.
SIRA SZDE Kurallarn, SIRA

zellikle
SZDEde hukuk kurallarnn yaptrmsz olup olamayacan, yaptrmsz
2 bir hukuk kuralnn ne anlama gelebileceini tartfln.
D fi N E L M
DZEND VE
fi N E LDEER
M OLARAK HUKUK
Hukukun ilk bakflta kurallardan olufltuunu belirtmifltik. Pek ok farkl trdeki
S O R U kural arasndan
S O Rhukuk
U kural olarak niteleyebildiklerimiz, devlet tarafndan karl-
mfl kurallardr. Yine belirttiimiz gibi, esasnda hukuk szc kurallar dflnda
daha genifl bir anlam ve olgular btnne gnderme yapar. Bu genifl anlam ve ol-
DKKAT DKKAT
gular btnnn bir ksmn yarglama faaliyeti oluflturur. Hukukta gzlemlenen
yarglama, rgtl, kurumsal, egemenlik snrlarnn tamamnda etkin, srekli ve
N N
SIRA SZDE dzenlidir. SIRA SZDEyarglama, dier normatif sistemlerle karfllafltrma yapmay ge-
Hukuk
reksiz klacak lde somutlaflmfl ve ayrntlaryla nceden belirlenmifltir. ktida-
AMALARIMIZ
rn ve hukukun yarglamayla birlikte zorunlu bir unsuru, yaptrmdr. Ayrca belirt-
AMALARIMIZ
mek gerekiyor ki, yaptrmn nemi kt zerindeki varlndan deil, en azndan
belli bir oranda fiili olarak uygulanyor olmasndan kaynaklanr. yleyse, flu ana
K T A P kadar anlattklarmzdan,
K T A P hukuk szcnn sadece kurallar deil, ayn zamanda
yarglamay, yaptrm ve fiili uygulamay da kapsadn kabul etmemiz gerekir.
TELEVZYON Deerler
T E L ESistemi
VZYON Olarak Hukuk
Hukuk, ahlak ve din kurallar Hukukun ne olduunu anlama abamz ierisinde deinmemiz gereken son nok-
gibi iinde yafladmz
evreni anlamlandrmaya ta, onun bir dzen ve deer olarak karflmza kmasdr. Ahlak ve din gibi dier
alflr. normatif sistemlere paralel olarak hukuk, iinde yafladmz evreni anlamlandrr.
NTERNET N T E R N E T evrene dair snrl bir dzenleme teflebbsdr. Ahlak, salt de-
Bu anlamlandrma,
erler dnyasyla ilgili olarak, baz eylem ve durumlar deerli kabul ederek bizim
dnyaya ve insanlara bakflmz etkiler ve hareketlerimizi ynlendirir. Din ve esa-
snda din inanfla rakip olarak ortaya kmfl felsefi grfller de, evreni anlamlan-
drmakta, evrenin iindeki her fleyi belli bir dzene sokmaktadr. flte hukuk da
egemenlik iddiasnda bulunduu snrlar erevesinde olaylar ve nesneleri kendin-
ce isimlendirir. Bu olaylar ve nesneler arasnda eflitli iliflkiler kurar. nsan eylem-
lerini snflandrr, bir ksmn yasaklar, baz eylem tiplerini emreder. Byle yap-
makla, nesneler, insanlar ve eylemler arasnda belli bir hiyerarfli ngrr. Baz ey-
lemleri meflru, bazlarn gayrimeflru ilan eder. Zaman zaman sadece eylemleri de-
il, baz insanlar hatta nesneleri bile istenmeyen veya kt olarak kabul edebilir.
Hukukun bu dzen ve deer sistemi oluflu, sregiden bir hukuk uygulamas
erevesinde alflkanlkla srdrdmz eylemler sz konusu olduunda pek
fark edilmez. Zira devlet ve hukuk, yani iktidar, ayn zamanda bu dzenin ve d-
zenin ierdii deerlerin meflruluunu eflitli aygtlar vastasyla vatandafllara kabul
ettirmifltir. stelik, hukukun aflada deineceimiz baz ifllevleri, kt bir hukuk
dzeninin dahi, srf var olmak itibaryla sahip olduu baz deerleri olabileceini
gsterir. Bu durumda, ar meflruiyet krizlerinin yaflanmad dnemlerde, huku-
kun dzeni doal bir dzen olarak kabul edilirken hukukun temsil ettii ve zorla
hayata geirdii deerler ya doallkla meflru deerler olarak grlr yahut huku-
kun deerden bamsz, dolaysyla tarafsz olduu dflnlr.
Hukukun devletle dolaysyla da iktidarla neredeyse efl anlaml olduunu belirt- Devlet bir toplumdaki en
mifltik. Devlet ise bir toplumdaki en gl rgttr. Bu rgt, o toplumda fliddet kul- gl rgttr.
lanma tekeline meflru olarak sahiptir. Bu adan salt var olmasyla birlikte devlet ve
hukuk, zerinde g kullanma olanana sahip bulunduu kiflilerden daha stn bir
konumda bulunmaktadr. Zira devlet, sz gelimi kolluk kuvvetleri vastasyla fliddet
kullanma yetkisine sahip iken, vatandafllar meflru mdafaa (hakl savunma) gibi istis-
nai hller dflnda, kendi haklarn almak ve korumak iin dahi g kullanamazlar.
Devletin fliddet kullanma tekeline sahip olmasyla ortaya kan hiyerarfli, huku- Hukuk, yasaklarken ya da
kun kurduu dzenin temelini oluflturmakla birlikte, ancak kk bir parasdr. emrederken baz deer
yarglarna daflanr.
Hukukun kurduu dzen, bir deer yargsn yanstr. Hukuk yasaklarken ve em-
rederken, daima deer yarglarna yaslanr. Eer hukuk kiflilikle ilgili pek ok hak-
k, resm nikah memuru nnde yaplmfl, karfl cinsler arasndaki evlilie balamfl
ise; din nikahla yaplmfl evlilikleri, nikahsz birliktelikleri, evlilik dfl cinsel iliflki-
yi aka yasaklamamfl bile olsa, tanmamfl, koruma altna almamfl ve gayrimefl-
ru kabul etmifl demektir. Yahut hukuk, su ve ceza politikas erevesinde mala
karfl ifllenen sulara ceza kanunlarnda byk yer ayrmfl ve bu sular iin dier
sulara oranla ok daha fazla cezalar ngrmfl olabilir. Bu durumda hukukun,
zel mlkiyete byk bir deer atfettiini sylemek mmkndr.
Hukukun fllevleri
Hukukun dnyay dzenledii, belli deer yarglarn yanstt ve zor kullanma
gcne sahip olmakla bu dzen ve deerleri egemenlik sahasndaki insanlara da-
yatt gerei, bireysel zgrlk dflncesini nemseyenler asndan rahatsz edi-
ci olabilir. Nitekim anarflizm ad verilen ve bireysel zgrln btn deerlerin
stnde olduunu iddia eden dflncenin eflitli formlar, ya her trl iktidar bi-
reysel zgrle ynelmifl bir tehdit olarak grerek reddeder yahut da tek tek bi-
reylerin zgr iradeleriyle kurulmufl olmadka bu iktidarlar zgrlk dflman
ilan eder. Ne var ki insanlk tarihi boyunca pek az toplumun bir btn olarak ken-
dini ynettiine flahit olunmufltur. Roma hukukularnn dile getirdii bir zdeyifl,
Ubi societas ibi ius Nerde toplum varsa orada hukuk da vardr bir yandan top- Nerede toplum varsa orada
lumlarn hukuksuz olmadn dile getirirken dier yandan hukukun istenir, arzu hukuk vardr.
edilir bir kurum olduunu da ifade eder.

Hukukun istenir, arzu edilir bir kurum olmasnn bir nedeni, devletsiz/hukuksuz
bir toplumun, nl bir siyaset felsefecisi Thomas Hobbesun, deyimiyle herkesin her-
kese karfl savafl ierisinde olduu bir toplum olacana duyulan inantr. Zira yine
ayn filozofun szleriyle, homo homini lupus yani insan insann kurdudur. Hukuk-
fiekil 1.3 suz toplum ihtimalinden duyulan korku, bir

toplumda mkemmel ve ideal olmasa bile
Hukukun fllevleri Hukukun hukukun varlnn, tek tek insanlarn yaflam-
fllevleri
larna ve bir btn olarak toplumsal yaflama
katkda bulunaca dflncesine gtrr. Hu-
Barfl Gvenlik Eflitlik zgrlk kukun insan ve toplum yaflamna katks, hu-
kukun ifllevleri olarak anlr. fiimdi bu ifllevle-
ri ana hatlaryla grelim.
Barfl
Genel olarak kabul edilen grfle gre, insanlar daima veya genellikle kendi kar-
larn gereklefltirmeye alflrlar ve bu srada ounca baflkalarnn karlar aleyhi-
ne eylemde bulunurlar. Bu bakfl as, yaflam ve insanlar aras iliflkiyi srekli bir
mcadele olarak grr. Bu mcadele kurallarla snrlanmad, stn bir g tara-
fndan kontrol edilmedii zaman, glnn zayf ezdii, keyfi fliddete baflvurdu-
u, kk gl aznlk gruplarn genifl gsz topluluklar smrd bir dzen
ortaya kar. Artk toplumdaki bu durum mcadelenin de tesinde bir kavga ve sa-
vafl durumu olarak adlandrlr. flte hukuk ve devlet, sz konusu kuralsz, lsz
ve acmasz bir kavga ve savafl durumunu yine fliddet kullanarak bastrr ve kurala
balar. Hukukun ve devletin ifllevi, mcadeleyi tamamen ortadan kaldrmak deil-
dir. Zira insan istek ve arzularn hibir zaman emek harcamakszn ve zorluklarla
karfllaflmakszn tatmin edemez. Ayn zamanda yalnz yaflama da mmkn olma-
d iin, insanlar arasnda ayn hedefe ynelmifllikten kaynaklanan atflmalarn
olmas kanlmazdr. Bu ise zorluun derecesini artrr. Bu mcadelenin insanla-
rn hayatlarn ve giderek toplumsal yaflam ykc bir hle dnflmemesi, hukuk
dzeninin salad barfl sayesinde mmkn olur. Bu ise ok ar zulm ve hak-
szlk dzeni hline gelmedike, kt bir hukuk ve devlet sisteminin dahi insan ya-
flamna yapt bir katk olarak kabul edilebilir.
Gvenlik
Hukuk sayesinde insanlar Kurallar, yarglama ve yaptrm unsurlarnn toplam olarak dflndmz hu-
kendilerini daha az tehdit
altnda ve dolaysyla daha
kuk/devlet dzeni, toplumdaki en gl ve fliddet kullanma yetkisini sahip rgt
gvende hisseder. olarak, bireylerin baz haklarn gvence altna alr. Hak ve zgrlkleri gvence
altna alan kurallarn ihlali etkin bir flekilde yarglama konusu yaplabiliyor ve yap-
trmlar vastasyla kurallarn mmkn olduunca az ihlal edilmesi salanabiliyor-
sa hukuk dzeni altnda yaflayan insanlarn can ve mal gvenlii byk lde g-
venlie kavuflmufl demektir. Bunun anlam, insanlarn gndelik yaflamlarn srd-
rrken kendilerini daha az tehdit altnda hissetmeleri, bunun sonucu olarak da da-
ha mutlu bir hayat srdrebilmeleri olanadr.
Hukukun salad gvenlik, bizatihi kendisinin sahip olduu gvenlikle de
dorudan balantldr. Bir hukuk dzeni ortaya kan normatif sistemlerin, ayn
zamanda baz zelliklere sahip olmakla kendileri asndan da bir gvenlik sala-
dklar gzlemlenir. Hukuk kurallar, yazl ve kamuya ak kurallar olmak bak-
mndan kiflilerin gelecee ynelik plan yapmalarn mmkn klar. Bunun yann-
da yarglama makamlarnn belli olmas, yarglama usulnn belirlenmifl olmas,
yaptrmlarn nceden bilinebilir olmas, yazl ve kamuya ak kurallarn varlyla
birlefltiinde, olas uyuflmazlklarda yargnn verecei kararlarn kestirilebilmesine
imkn salar.
Eflitlik
Hukuk dzeninin nemli bir ifllevi, eflitlik salamasdr. Kurallar, doalar itibary- Hukukun salad eflitlie
la genel niteliktedir. Hatta ayrmclk temeline dayanan -ve gnmz demokrasi ve genellikle kanun nnde
eflitlik denir.
insan haklar anlayflnn kesinlikle onaylamayaca- bir hukuk kural bile, bu ay-
rmcl genel kurallar olarak tek tek kifliler iin deil belli zelliklere sahip grup-
lar iin yapar. Kurallarn sahip olduu bu genellik, ayn durumda bulunan insan-
larn ayn muameleye tbi tutulmas sonucunu dourur. Bir hukuk dzeni, bir ki-
flinin arzulad flekliyle adil ve ahlaki olmasa bile adaletin en basit formu diyebi-
leceimiz eflitlik, genel kurallar vastasyla salanmfl olur. Hukukun salad bu
eflitlie verilen ve sklkla karfllafllan isim kanun nnde eflitliktir.
zgrlk
Hukukun deineceimiz son ifllevi, zgrlk salamasdr. Bu nitenin baflndan
beri yaptmz anlatm, esasnda herhangi bir normatif sistemin, zellikle de hu-
kukun zgrlk salad iddiasna flpheyle yaklafllmasna neden olabilir. Zira
belirttiimiz zere kurallar kiflilere belli flekilde davranmalar buyurur, yahut ya-
saklar koyarak onlar belli flekillerde davranmaktan men eder. Kurallara uyulma-
mas daima bir tepkiyle muhtemelen de kiflinin hoflnut olmayaca bir tepkiyle
karfllaflr. zellikle hukuk gibi toplumdaki en gl rgtlenme sz konusu oldu-
unda, ihlal durumunda fliddet kullanlabilmesi, hukukun ngrd dzenin zor-
la kurulabilmesi, kiflinin kendi isteiyle yapt baz eylemlerin hukuk tarafndan
tannmamas, dolaysyla da korunmamas, hukukun zgrlk salamaktan ok
zgrle ynelmifl bir tehdit olduu dflncesini uyandrr. Nitekim bu grfl
tmden haksz da deildir. Bu yzden pek ok siyaset felsefecisi, devleti ve huku-
ku gerekten bir ktlk olarak grmfltr. Ancak bu ktlk daha ktden da-
ha az olan ktlktr. Zira bu ksmn baflnda da belirttiimiz gibi, hukuku istenir
klan dflncelerin byk bir ksmnn temel varsaym, hukuksuzluk durumunda
insanlar aras iliflkilerin lsz bir savafla dnfleceidir. Devletin ve hukukun ge-
tirdii snrlamalar erevesinde sahip olunan zgrlk, hukukun bulunmad du-
rumda sahip olunabilecek zgrlkten ok daha fazladr. Zira hukukun bulunma- Hukukun olmad yerde
d durumda insanlar kendilerini daima tehdit altnda hissederler ve btn enerji- gszler baflkalarnn
klesi hline gelebilir.
lerini kendilerini korumaya ynlendirirler. stelik gszler, kendilerini korumak-
tan aciz olduklar iin, baflkalarnn klesi hline gelirler. Srekli korku hli, bafl-
kalarn egemenlikleri altna alan gller iin dahi geerlidir.
Hukukun barfl, gvenlii, eflitlii ve zgrl salama ifllevleri bulunduunu
sylemekle, her hukuk dzeninin mutlak barfl, mutlak gvenlii, mutlak eflitlii
ve mutlak zgrl saladn sylemifl olmuyoruz. Bilakis, mutlak anlamda bu
deerlerin hibirisinin hayata geirilebileceinin garantisi verilemez. Hatta, bu
ynde bir garanti verilememesinin tesinde, insanlarn ayn dflncede birleflmesi-
nin olanakszl kabul edilirse, herkesin zerinde tam anlamyla uzlaflt bir barfl-
tan, gvenlikten, eflitlikten ve zgrlkten bahsetmek zaten mmkn deildir. An-
cak hukuk, srf var olmakla, bu ifllevler vastasyla sz konusu deerlerin gelifltiril-
me zeminini oluflturur.
Bildiiniz hukuk kurallarnn hayatnz nasl etkilediini dflnn. SIRA

Hukukun
SZDEeylemlerini- SIRA SZDE
zi ynlendirmekle ne tr deerleri zorunlu kldn bulmaya alfln. 3
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

zet
N
A M A
nsan davranfln ynlendiren kurallar ierisin- N
A M A Hukukun deer boyutunu tartflmak,
1 de hukuk kurallarn belirlemek, 3
Hukuk kurallar eylemleri snflandrmak ve isim-
Tercihlerimizi, kararlarmz ve dolaysyla eylem-
lendirmek suretiyle egemenlik iddiasnda bulun-
lerimizi belirleyen baz faktrler istencin, hatta
duu alanda geerli olmak zere hiyerarflik bir
baflkalarnn istencinin rn olduu gibi kural
dzen kurar. Bu dzenin en temel ve ilk rnei,
adn alan zel bir biime sahiptir. Kurallar, belli
fliddet kullanma tekeline sahip devlet grevlileri
durumlarda ne yaplmas gerektiini syleyen
ile bireyler arasndaki iliflkidir. Bunun yannda
ifadelerdir. Bazen bizzat eylemde bulunan kifli
hukuk kurallar eylem alternatiflerinden bazlar-
tarafndan, ou durumda ise kiflinin dflndaki
n emredilen veya izin verilen olarak tanmla-
bir irade tarafndan koyulurlar. stisnai durumlar
makla, yasaklanan veya meflru kabul edilmeyen
sz konusu olsa da kural dflncesi, tek tek olay-
eylemler asndan bir hiyerarfli ve dzen yaratr-
lar iin deil, benzer btn olaylar iin geerli
lar. Bu dzen daima bir deer yargsna dayanr.
olmay ifade eder. Bu adan kurallarn genel ol-
Bylece ailevi iliflkiler, ekonomik iliflkiler vb. hu-
duunu syleriz. Toplum iinde srdrlen ya-
kukun tercih ettii deerler sistemi uyarnca ha-
flam, eflitli kurallara muhatap olma anlamna ge-
yata geirilir. Bunun yannda hukukun varl-
lir. Toplum yaflam karmaflklafltka, ahlak, din,
nn, kt bir hukuk sistemi durumunda dahi, ba-
rf ve detler, grg kurallar, moda kurallar ve
z ifllevleri yerine getirmek suretiyle bir deere
hukuk kurallar gibi pek ok kuralla karfllaflrz.
sahip olduu da sylenebilir. Hukuksuzluk du-
Hukuk kurallarn dier kurallardan ayran belir-
rumunun yaratt kargafla ve kaos ortamnn
leyici zellik, devlet tarafndan yaplmfl olmala-
olumsuz sonular dikkate alndnda, hukuk
rdr. Hukuk ve devlet neredeyse efl anlaml ola-
dzeninin srf var olmakla belli bir dzeyde ba-
rak kullanlabilir ve bunun doal sonucu olarak
rfl, gvenlii, eflitlii ve zgrl salad ka-
hukuk dzeninin bulunduu yerde rgtl, d-
bul edilebilir.
zenli ve srekli bir yarglama faaliyeti vardr.
N
A M A
Hukukun zor kullanma ile iliflkisini kurarak hu-
2 kuk yaptrmlar tanmak,
Hukuk ve devletin neredeyse zdefl olmas, hu-
kukun/devletin varlnn zor kullanmaya dayan-
mas anlamna gelir. Olaan dnemlerde hisse-
dilmeyen zor kullanma gc, hukukun ihlali sz
konusu olduunda belirgin hle gelir. Hukuk ku-
rallarnn ihlali durumunda hukuk dzeni bu ih-
lalle bozulan dzenin eski hline getirilmesi, ay-
n zamanda da ihlallerin mmkn olduunca az
olmas iin baz yaptrmlar ngrlr. Bu yapt-
rmlar ceza, cebr icra, geersizlik ve tazminat
fleklinde ortaya kar.
Kendimizi Snayalm
1. nsann doasna, evrenin yapsna, insanlarn nasl 6. Baz hukuk ykmllklerin yerine getirilmemesi
yaflamas gerektiine, gereklik ve deerlerle ilgili do- durumunda, devletin zor kullanma gcyle bu ykm-
rular arafltrmann en iyi yntemlerine iliflkin birbiriyle lln gereklerini bizzat yerine getirmesine ne ad
iten balantl bir inanlar kmesi ile bu inanlar tara- verilir?
fndan belirlenen tutumlar ve pratiklere ne ad verilir? a. Cebr icra
a. Ahlak b. Ceza
b. Din c. Hkmszlk
c. Hukuk d. Yokluk
d. rf ve det e. ptal edilebilirlik
e. Gelenek
7. Afladakilerden hangisi hukuk kurallarnn sahip ol-
2. yiyi gereklefltirmek iin hangi ilkeleri veya ku- duu yaptrmlardan deildir?
rallar izlememiz gerektiini syleyen yarglara ne ad a. Ceza
verilir? b. Ayplama
a. Ahlak c. Geersizlik
b. Din d. Cebr icra
c. Hukuk e. Tazminat
d. rf ve det
e. Gelenek 8. Hukuk kurallarna aykr hareket etmek suretiyle bir
baflkasna verilen zararn giderilmesi afladakilerden
3. ok uzun sreden beri uygulanagelen ve genel iti- hangisi ile ifade edilir?
baryla bu flekilde davranlmas gerektii ynnde bir a. Ceza
inancn bulunduu toplumsal pratiklere ne ad verilir? b. Para cezas
a. Ahlak kurallar c. Hkmszlk
b. Din kurallar d. Tazminat
c. Hukuk kurallar e. Cebr icra
d. rf ve det kurallar
e. Moda kurallar 9. Afladakilerden hangisi bir hukuk dzeninden bah-
sedebilmek iin yarg rgtnn sahip olmas gereken
4. Hukukta ayn durumda bulunan insanlarn ayn mu- zelliklerden deildir?
ameleye tbi tutulmasn ifade eden deyim afladaki- a. rgtl olma
lerden hangisidir? b. Dzenlilik
a. Hkmszlk c. Kurumlaflmfl olma
b. ptal edilebilirlik d. Sreklilik
c. Gvenlik e. stisnai olma
d. Yaptrm
e. Kanun nnde eflitlik 10. Afladakilerden hangisi hukukun ifllevlerinden sa-
ylamaz?
5. Hukuka aykr kusurlu bir eylemle bir baflkasna za- a. Barfl
rar verilmesine ne ad verilir? b. zgrlk
a. Yokluk c. Zenginlik
b. Geersizlik d. Gvenlik
c. Haksz fiil e. Eflitlik
d. Bor
e. Hata
Yaflamn inden Okuma Paras
20 Eyll 2011
[]nsan var olabilmek iin topluma ve toplum da ancak
bir dzenle varln srdrebileceine gre, bu dzeni
salayabilecek bir takm kurallara ihtiya ve gereksin-
me bulunduu aktr. Bu kurallar ieren dzene, hu-
Kimse taflndn bildirmiyor binlerce kifli ceza kuk denilmektedir. Toplum insan iin tafld deer ve
deyecek nemini, bu adan sahip olduu ifllevini, salam ve s-
20 Nisan 2009da yrrle giren ve geree aykr ad- rekli bir dzenle kazanp yerine getirebilir. Bunun iin-
res beyannda bulunan ya da hi beyanda bulunmayan dir ki, hukuksuz bir toplumun varl dflnlemez.
kiflilere idar para cezas uygulanmasn ngren ynet- nsan ancak, yaflamna gven getiren bir dzen iinde
melik kapsamnda, on binlerce kifliye idar para cezas var olup onu koruyabilir. Hukukun ilk ifli de, toplum
uyguland. 2011 iin, 20 ifl gn ierisinde adres dei- iinde gerek bireylerin birbirleri zerinde ve gerekse
flikliini bildirmeyenlere T354, geree aykr adres bil- toplumun ve onun organizasyonu olan devletin birey-
diriminde bulunanlara ise T710 idar para cezas uygu- ler zerinde g kullanlmasn snrlandran, snrlan-
lanyor. drma olanan ieren bir barfl dzeni kurmaktr. O,
Vatandafl bilmiyor ki glnn zayf ezmesini, yok etmesini nleyebilen ve
Tketiciler Birlii Baflkan Nazm Kaya, vatandafllarn bylece de rnein adam ldrme, hrszlk, konuta
adres deiflikliini bildirmedii iin T354 ceza demek saldr ve bunun gibi eylemlere karfl bir gvenlik sa-
zorunda olduuna dair yeteri kadar bilgilendirilmedii- layabilen, tek dzendir.
ni ifade ederek, Baz cezalarn uygulanmas elbette ge- Hukuk bu grevini yerine getirmek zere, yalnzca ba-
rekiyor. Ancak bir de para cezas olduunu veya adres z saldrlar yasaklamakla kalmaz, hakl olann hakkn
deiflikliini Nfus flleri Genel Mdrlne bildirme- ancak devlet gcnden yararlanarak kabul ettirebilece-
si gerektiinden haberdar olmayan vatandafllarmz var. i ilkesini de koyar. Meflru savunma, zor durum ve hak-
Bunlar arasnda T659 asgari cretle alflan iflinin tafln- kn korumak iin g kullanma gibi ayrks durumlarn
dn ve 20 gn nedeniyle bu cezay demek zorunda dflnda, hakl olann hakkn elde etmesine ve sulu-
kaldn dflnn. Bu adan da para cezas fazla. Bir nun cezalandrlmasna karar veren ve bu karar yerine
para cezas olduunu Nfus daresine gittiimizde - getirme yetkisine sahip olan yalnzca devlet hukuk d-
reniyoruz. Devlet diyor ki ben bir kanun kardm sen zenidir. Aktr ki, herkesin kendi hakkn korumak ya
de bunu renmelisin, ben sana retmek zorunda de- da elde etmek iin kendi gcne baflvurduu yerde bir
ilim. Trafikte bile bu kadar yksek ceza uygulanm- gvenden ve dzenden sz etmeye olanak yoktur.
yor dedi.
Mahkeme sresi 15 gn Kaynak: V. Aral. (2011). Tek ve Bamsz Hukuk, s-
Adres deiflikliini bildirmedii veya yanlfl adres beya- tanbul: Beta Basm Yaym Datm, s. 60-1.
nnda bulunduu iin para cezas kesilenlerin, Kaba-
hatler Kanununun ilgili hkmleri erevesinde idar
yaptrm kararna esas savunmasnn kifliye tebli tari-
hinden itibaren 7 gn iinde ile nfus mdrlne
bilgi ve belgelerle mracaat etmesi gerekiyor. dari pa-
ra cezas ve mlkiyetin kamuya geirilmesine iliflkin
idar yaptrm kararna karfl ise kifli, kararn teblii ve-
ya tefhimi tarihinden itibaren en ge 15 gn iinde sulh
ceza mahkemesine baflvurulabiliyor.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz yanlfl ise Kurallar Btn Olarak Hu- Sra Sizde 2
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. Kurallar, muhataplarna belli bir flekilde davranmalar-
2. a Yantnz yanlfl ise Kurallar Btn Olarak Hu- n, belli eylemlerde bulunmalarn veya bulunmamala-
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. rn syler. Byle bir anlam taflyan dilsel bir ifadeye
3. d Yantnz yanlfl ise Kurallar Btn Olarak Hu- eklenmifl bir tehdit yahut sz konusu ifadenin iflaret et-
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. tii eylemden sapma durumundan kanmay gerektire-
4. e Yantnz yanlfl ise Zor Kullanma Olarak Hu- cek bir sonucun bulunmad durumlar, gndelik dilde
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. dilek, temenni veya tavsiye olarak adlandrlr. Resm
5. c Yantnz yanlfl ise Zor Kullanma Olarak Hu- bir toplantya gitmek iin ne giymeniz gerektiini sor-
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. duunuz arkadaflnz, toplantya giderken mutlaka ko-
6. a Yantnz yanlfl ise Zor Kullanma Olarak Hu- yu renk takm elbise giymeniz gerektiini sylediinde
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. veya anneniz siz dflarya karken paltonu giy diyerek
7. b Yantnz yanlfl ise Zor Kullanma Olarak Hu- emir formunda bir ifade kullandnda, yahut da baba-
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. nz bundan sonra arkadafllarnla buluflacanda bana
8. d Yantnz yanlfl ise Zor Kullanma Olarak Hu- nceden haber ver dediinde, eer bu emir veya ku-
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. rallarn arkasndan gelecek hoflnut olmayacanz bir
9. e Yantnz yanlfl ise Kurallar Olarak Hukuk ko- durum yoksa, ortada bir kuraln olduunu sylemek
nusunu yeniden gzden geiriniz. anlaml olmayacaktr. Biraz daha aacak olursak, koyu
10. c Yantnz yanlfl ise Dzen ve Deer Olarak Hu- renk takm elbise giymek, eer bir adabmuafleret kura-
kuk konusunu yeniden gzden geiriniz. l ise ve siz byle bir kurala uymamakla knanacak ve-
ya ayplanacak iseniz, ortada bir kural vardr. Paltonu-
zu giyerek dflar kmanz, annenizin sizi dflnerek
Sra Sizde Yant Anahtar verdii bir tavsiye, hatta zorlama bile olabilir. Ama bu
Sra Sizde 1 ifadenin anlam eer paltonu giymeden dflar karsan
Saydmz ve sayamadmz kural trleri, birbirlerin- bir daha dflar kmana izin vermem gibi bir anlam ta-
den tamamen ayr alanlar dzenlemez. ounca bir flmyorsa, kural olarak isimlendirilemez. Nihayet baba-
kural trnn dzenledii eylem, baflka kural trlerin- nzn arkadafllarnzla buluflacanzda kendisini haber-
ce de hem de genellikle ayn ynde dzenlenir. Sz dar etmesi, srf merakn gidermek zere yaplmfl bir ri-
gelimi hrszlk, ldrme, iflkence, hakaret, iftira gibi ca olabilir. Uymamaya balanmfl bir yaptrm olmadk-
eylemler, ou ahlak, din, rf ve det ve hukuk siste- a, kural olabilmesi mmkn deildir.
mi tarafndan mutlak surette yasaklanr. Bununla bir- Bunun yannda zaman zaman yaptrma balanmamfl
likte yalan sylemek gibi baz eylemler yine ou ah- yahut yaptrm aka gzlemlenemeyen hukuk kural-
lak ve din anlayfllar asndan mutlak surette yasakla- larna rastlamak mmkndr. Baz kurallar, hukuk bili-
nrken, hukuk kurallar yalan sylemenin ancak belli mindeki ifadesiyle tanmlayc hukuk kurallardr ve
biimlerine hukuk sonu balar. Mesela yalan syle- hukuk metinlerinde geen baz kavramlar tanmlarlar.
menin hile veya dolandrclk fleklinde gereklefltii Bu kurallarn yaptrmlar aka grnmese bile, iliflki-
eylemlerde hukuk sistemi bu eylemlere szleflmenin li olduklar yaptrma sahip kurallar vastasyla onlar da
geersizlii, tazminat veya ceza gibi sonular balar- bir yaptrma sahip olurlar. Baz kurallar ise, aka her-
ken, herhangi bir maddi zarar oluflturmayan yalan be- hangi bir yaptrma sahip olmayabilirler. Bu onlarn hu-
yanlar hukukun ilgi alanna girmez. Yasaklanan, emre- kuk kural olarak geerliliklerini ortadan kaldrmaz. Ya-
dilen yahut izin verilen eylemden hareketle kurallar ni yaptrma sahip olmayan bir yasa veya ynetmelik,
arasnda ayrm yapmak bu nedenlerle mmkn deil- srf yaptrma sahip olmad iin hukuk kural olma
dir. Kurallarn trleri arasndaki ayrm, kuraln kim ta- zelliini yitirmez. Ancak bu kurallarn gerekten ku-
rafndan koyulduu asndan yaplabilir. ral olup olmadklarn tartflmak pekl mmkndr.
Yararlanlan Kaynaklar
Sra Sizde 3 Aral, V. (2010). Hukuk ve Hukuk Bilimi zerine, s-
Pek ok hukuk kural, aka belli bir deeri yanstr. tanbul: On ki Levha Yaynclk.
Alflkanlklarmz ve sz konusu deerleri ounca za- Aral, V. (2011). Tek ve Bamsz Hukuk, stanbul: Be-
ten kabul ettiimiz iin bu durumu pek fark etmeyiz. ta Basm Yaym Datm.
Sz gelimi Trk hukukundaki evlilikle ilgili hlihazrda- Aydn, U. (2011). Temel Hukuk Dersleri, Eskiflehir:
ki dzenlemeler, ayr cinsler arasndaki tek eflli evlilii Nisan Kitabevi.
bir deer olarak sunar. Zira Trk Medeni Kanununun Aybay, A, Aybay R. (2003). Hukuka Girifl, stanbul: s-
ilgili hkmlerine gre, evlilik ancak erkek ve kadn tanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
arasnda gerekleflebilir ve hlihazrda evli olan bir ki- Gzler, K. (2009). Hukuka Girifl, Bursa: Ekin Basm
flinin bir baflkasyla evlenmesi mmkn deildir. Yine Yayn Datm.
mlkiyet hakk Anayasa, Medeni Kanun, Borlar Kanu- Homer, S., Hunt, T.C. ve Okholm, D. (2003). Felsefeye
nu gibi kanunlar tarafndan gvence altna alnr ve ko- ar, stanbul: mge Kitabevi.
runurken, Ceza Kanunu da bir baflkasnn maln alma- zcan, M.T. (2011). Hukuk Sosyolojisine Girifl, stan-
y ceza yaptrmna balar. Bylece zel mlkiyet, bir bul: On ki Levha Yaynclk.
deer olarak kabul edilmifl olur. Belirtildii zere, eer zlem, D. (2004). Etik -Ahlak Felsefesi-, stanbul: n-
toplumun byk bir ksm bu deerleri zaten kabul et- klap Kitabevi.
mifl ise devletin/hukukun bir deere yasland fark Pieper, A. (1999). Etie Girifl, ev.: V. Atayman, G. Se-
edilmeyebilir. Ancak eflcinsel bir ift evlenmek ister ve- zer, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
ya zel mlkiyeti kabul etmeyen birisi bir baflkasnn
mlkiyetinde hak iddia ederse o zaman bu deer ak-
a ortaya kar ve devletin zor kullanma gcnn kul-
lanlmas dahi sz konusu olabilir.
2
Amalarmz
N
N
Hukukun kaynaklarn tanmlayabilecek,
Hukukun uygulanmasnda ortaya kan sorunlarn zmnde izlenecek il-
N
keleri aklayabilecek,
Hakimin hukukun uygulanmasndaki roln betimleyebilecek bilgi ve bece-
riler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Anayasa Uluslararas Andlaflma
Kanun Normlar Hiyerarflisi
Ynetmelik Yorum
Tzk Takdir
Kanun Hkmnde Kararname Yrrlk
indekiler
HUKUKUN UYGULANMASI
HUKUKUN KAYNAKLARI
YER VE Kfi BAKIMINDAN
UYGULANMA
Hukukun Temel ZAMAN BAKIMINDAN
Hukukun Uygulanmas
Kavramlar UYGULANMA
HUKUK KURALLARININ ATIfiMASI
HUKUKUN YORUMLANMASI
HAKMN TAKDR YETKS VE
HUKUK YARATMASI
Hukukun Uygulanmas
HUKUKUN UYGULANMASI
Hukukun uygulanmas yarg rgtn oluflturan yarg organlarnn kararlarna ge- Yarglama ve yaptrmlarn
reke ve dayanak yapacaklar hukuk kurallarn kullanmalar anlamna gelir. hayata geirilmesi, genifl
anlamyla hukukun
Hukuk kurallarnn yarg organlar tarafndan kararlara dayanak yaplmas ya- uygulanmasdr.
nnda hukukun uygulanmas baflka bir anlam daha taflr. ncelikle devlet, yani ka-
mu grevlileri grevlerini yerine getirirken hukuk kurallarndan yetki alrlar ve an-
cak hukuk kurallarnn izdii snrlar ierisinde eylemde bulunabilirler. Bunun ya-
nnda kamu grevlilerine verilen grev de zaten hukukun ngrd dzenin ku-
rulmas ve devam ettirilmesidir. Demek ki, hukuk kurallarnn uygulanmasnda en
byk rol kamu grevlilerine aittir. stelik, birinci nitede grdmz gibi yap-
trmlar sadece yarg organlar tarafndan deil idari makamlar tarafndan da uygu-
lanabilir. Dolaysyla hukukun uygulanmas bafll altnda incelenecek konular sa-
dece yarg organlarnn faaliyetleriyle deil, btn kamu grevlileri ile ilgilidir. Ne
var ki hukuk devletinin gerei olarak birka istisna dflnda, idarenin btn eylem-
leri yarg tarafndan denetlenebildiinden ve idare de yargnn kararlarna uymak
zorunda olduundan, hukukun uygulanmas sorunu yine ve asli olarak yarglama
sorunu haline dnflmektedir.
Yarg organlar, bakmakta olduklar davalarda kararlarn hukuka dayandrma-
ldrlar. Bu gerekliliin yerine getirilebilmesi iin yantlanmas gereken ilk soru, Bu
davada uygulanacak hukuk (kurallar) nedir? sorusudur. Yarg organ kararn sa-
vunurken X kararn verdim nk Y hukuk kural byle gerektiriyor. diyebilme-
lidir. flte uygulanacak hukuk kuralnn, hukuk sistemine ait bir hukuk kural olup
olmadnn belirlenmesine ynelik belirleme Hukukun Kaynaklar bafll altnda
incelenir. Biz de bu nitede ilk olarak bu konuya eileceiz.
Bir kuraln hukuk sistemine ait olmas zorunlu olarak uygulanaca anlamna
gelmez. Hukuk kurallarnn uygulanabilir hale gelmesi iin gerekli baz flartlar var-
dr ki bunlara zaman bakmndan uygulanabilirlik veya yrrlk koflullar ad veri-
lir. Hukukun Kaynaklar konusunun arkasndan, hukukun zaman bakmndan uy-
gulanmasn ele alacaz.
Hukuk kurallarnn uygulanmasnda karfllafllan bir sorun, kurallarn say ve e-
flit fazlalndan kaynaklanr. Devasa bir rgt olan devlet/hukuk zaman ierisinde
pek ok kural yaratrken bunlar zaman zaman birbirleriyle atflabilir, yani ayn ko-
nuyu farkl flekillerde hkme balayabilir. Bu durumun zlmesinde izlenen ilke-
ler, nitemizin bir sonraki konusunu oluflturuyor.
Bu nitede son olarak, ayr bafllk altnda, hukukun uygulanmasnda bizzat

hakimlerin oynad rol ele alacaz. Hakimin hukuk uygulamasndaki belirleyici
rol ilk olarak hukukun yorumlanmasnda ortaya kar. Hukuk kurallaryla iliflkisi
kolaylkla kurulamayan durumlarda yahut uygulama srasnda kurallara kolaylkla
anlam verilemediinde hakim kurallar yorumlayarak kurucu bir rol stlenir. Bu-
nun yannda hukuk kurallar aka baz konular sonuca balamamfl olabilir. Bu
durumda da hakimin bir flekilde karar vermesi gerekir. Bu durumda hakimin hu-
kuk yarattndan bahsedilir. Nihayet hukuk baz durumlarda hakime takdir yetki-
sini kullanma yetkisi verilmifltir. Bu durumu nitenin sonunda ele alacaz.
HUKUKUN KAYNAKLARI
Yarg organlar, grevleri Yarg organlar kararlarn, hukuka dayanan, hukuktan kaynaklanan, hukukun ge-
itibaryla kararlarn hukuka
dayandrrlar.
rektirdii kararlar olarak sunarlar. Bu adan yarg kararlarna gereke olabilen her
fleyin bir hukuk kayna olabileceini sylemek mmkndr.
Bununla birlikte hukukun baz kaynaklar, vazgeilmez ve zorunlu niteliktedir.
Yarg organlarnn bu kaynaklar ihmal etmesi, bizatihi hukuka aykrlk oluflturur.
Sz konusu kaynaklar Asl Kaynaklar bafll altnda ele alacaz. Bunun yannda
yarg kararlar oluflturulurken baz kaynaklar yardmc niteliktedir. Balayc olma-
dklar gibi, kararlara gereke yaplmamalar mmkndr. Bu kaynaklar ise Tal
Kaynaklar bafll altnda inceleyeceiz.
fiekil 2.1
Hukukun Hukukun
Kaynaklar Kaynaklar
Asli Kaynaklar Tali Kaynaklar
Yazl Hukuk Yazl Olmayan

Kurallar Kurallar Yarg Kararlar Bilimsel Grfller
Asli Kaynaklar
Yazl Hukuk Kurallar

Hukuk kurallar, zaman zaman hukuk, kanun ya da mevzuat olarak da isimlen-
dirilen devlet tarafndan karlmfl tm kurallar kapsar. Gnlk hayatta sklkla ba-
his konusu edilen hukuk kurallar, hi flphesiz ki kanunlardr. Ancak kanunlar ya-
nnda, farkl isimlerdeki eflitli hukuk kurallar da hukukun iflleyiflinin nemli un-
surlar arasnda yer alrlar.
Tablo 2.1
Anayasa
Normlar hiyerarflisi
Temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas antlaflmalar
Kanunlar, Kanun Hkmnde Kararnameler
Tzkler
Ynetmelikler
2. nite - Hukukun Uygulanmas 31
Hukuk kurallarnn eflitlilii, dzensizlik ve danklk anlamna gelmez. Bila-

kis, eflitli hukuk kurallar, yaratlfl biimleri asndan belli bir hiyerarflik dzen
ierisinde yer alrlar. ncelikle bu hiyerarfliyi bir flema halinde grelim:
Hukuk kurallarn byle bir hiyerarfli iinde sunmak, sz konusu kurallarn ba-
zlarnn daha nemli olduunu iddia etmek deildir. Ancak kurallarn oluflumu a-
sndan altta kalan kurallar, sttekilere byk lde bamldrlar. Bunun anlam
fludur: Bir ynetmeliin varl, kendinden daha yukardaki yasa ve tzklere ba-
ldr. Kanun veya tzkten yetki alnmakszn ynetmelik karmak mmkn deil-
dir. stelik, ilkesel olarak altta kalan kurallar, stteki kurallarla uyumlu olmaldr.
Bu durum, idare mahkemelerine ynetmelikleri kanuna veya tze aykrlklar
nedeniyle iptal etme dev ve yetkisi vermektedir. Ayn flekilde, bir kanun da Ana-
yasa Mahkemesi tarafndan, anayasaya aykrlk nedeniyle iptal edilebilecektir. Bu-
nunla birlikte, hukukun gereklerini yapmakla ykml devlet grevlileri, uygula-
mak durumunda olduklar bir tzk veya ynetmelii, bu tzk veya ynetmeliin
daha stteki kurallarla uyumluluuna bakmakszn uygulamak durumunda kalrlar.
Aflada normlar hiyerarflisi tablosunda yer alan hukuk kurallarn, yaplfl usul-
lerini, birbirleriyle iliflkilerini ve yargsal denetime tbi olufllar erevesinde tan-
yacaz. Tek tek kurallar incelemeye gemeden nce belirtilmesi gereken iki nok-
ta bulunuyor. Birinci nokta, temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas ant-
laflmalar ile ilgili. Tablomuzda temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas
antlaflmalar anayasa ile kanun arasnda bulunuyorsa da afladaki anlatm dzeni
ierisinde temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas antlaflmalar normal
uluslararas antlaflmalarla birlikte ele alacak, hiyerarflideki yerine iliflkin aklama-
y da bu ksmda yapacamz. Belirtmemiz gereken ikinci nokta, yazl hukuk ku-
rallarnn tablomuzda yer alan ve aflada sayacaklarmzla snrl olmad. Tanya-
camz kurallar, hukuk sistemi ierisinde en ok karfllafllan ve ilgilendikleri ko-
nular dzenleme yetkileri asndan daha nemli kabul edilenlerdir. Ancak idare,
kanunlardan ald yetki erevesinde kanunlarn, tzklerin ve ynetmeliklerin
somut durumlarda nasl uygulanacana dair farkl adlar alabilen eflitli kurallar -
karabilmektedir.
Anayasa
Anayasa devletin temel kuruluflunu, iflleyiflini, iktidarn el deifltirmesini ve iktidar Hukuki dzenlemeler ve
karflsnda bireylerin zgrlklerini dzenler (Tezi 1991: 6). Btn bir hukuk sis- rgtlenmeler ucu
Anayasaya kadar giden bir
temi, Anayasaya dayanr. Bunun nedeni, her trl hukuk dzenleme ve rgtlen- varlk zincirinde yer alrlar.
menin Anayasaya balanabilme gerekliliidir. rnein Meclisin kurulmas ve a-
lflmas, yasalarn nasl yaplaca, yasalarn yapmasnda hangi ilkelerin sz konu-
su olduu, hkmetin kuruluflu ve alflmas, mahkemelerin kuruluflu, temel alfl-
ma ilkeleri ve daha bir ok konu, kaynan Anayasada bulur. Hukuk sisteminin
iskeletini oluflturmas yannda Anayasa, btn bir devlet teflkilatnn temel kurulu-
flunu salar. Bu flekliyle de ekonomi, eitim, siyaset, alflma vb. gibi konular da
anayasayla dzenlenmifl olur. Anayasaya hakim olan dflncenin etkisi olarak ana-
yasa bazen devlet yetkilerinin ktye kullanlmasn engellemek zere devleti diz-
ginleyen bir g olabilirken bazen de dzenledii konulardan baflka trl davra-
nlmasn istemeyen snrlayc g olabilmektedir.
fiu anda geerli olan Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, 1982 tarihlidir. 1982 Ana- Anayasa bazen devleti
dzenleyen, bazen
yasas, arlkl olarak brokratlarn oluflturduu Danflma Meclisinin alflmasyla dizginleyen, bazen de
oluflturulmufl, ancak nihai dzenlemeler ynetime el koyan askerlerin bulunduu snrlayan bir gtr
Milli Gvenlik Konseyi tarafndan yaplmfltr. Konseyin tutumu sonucunda, 1982
Anayasas, deifltirilmesi asndan 1961 Anayasasndan daha kat, otorite-hrriyet

dengesi asndan daha otoriter bir ierik kazanmfltr. Yrtme organ, zellikle de
Cumhurbaflkan glendirilmifl, siyasal karar alma mekanizmalarndaki tkanklkla-
r aflmaya ynelmifl zmler getirilmifltir; buna karfln siyasal faaliyet alan olduka
daraltlmfltr. Ancak 1982 Anayasasnn adafl bat demokrasilerinden uzaklaflma
anlamna gelen baz hkmleri, 1995 ve 2001 yllarnda yaplan kapsaml ve nem-
li deiflikliklerle kaldrlmfl veya deifltirilmifltir.
Anayasal dzendeki kkl Devletin temel yapsn belirlemesi asndan anayasann ortadan kaldrlmas
deiflikliklere olaanst ve tamamen yeni bir anayasann yaplarak yrrle konmas sk karfllafllan bir
durumlarda rastlanr.
durum deildir. Byle kkl deifliklikler genellikle olaanst hallerde gerekle-
flir. Nitekim Trk anayasa tarihine bakldnda, 1921 ve 1924 Anayasalarnn yeni
bir devletin kurulufluna denk gelmesi, 1961 ve 1982 Anayasalarnn ise ordu m-
dahalesi sonrasnda yapld gze arpmaktadr. Anayasal dzenin doas itibary-
la byle bir kkl deiflikliin usul, Anayasada yer almaz. Ancak Anayasada de-
ifliklik yapmak her zaman mmkndr.
Anayasa deifliklikleri Meclis tarafndan yaplr. Meclisin anayasa deifliklii yap-
ma usul, Anayasann sistem ierisindeki yerini de belirler. Bu usul asndan ana-
yasalar sert ve yumuflak anayasalar olarak ikiye ayrlr. Yumuflak anayasalar, olaan
kanunlarn yaplma usulne, zellikle de toplant ve karar yeter saylarna tbidir.
Toplant yeter says, Bu nedenle meclis ounluunu ele geirenler tarafndan kolaylkla deifltirilebilir-
toplantnn bafllayabilmesi
iin bulunmas gereken
ler. Sert anayasalar sz konusu olduunda ise anayasa deifliklii usul, kanunlarn
asgari ye saysdr. Karar yaplmas usulne oranla daha sk koflullara balanr. Bylece Meclisteki basit o-
yeter says ise, karar unluu, yani meclis ye tam saysnn yarsndan bir fazlasn ele geirmifl herhan-
verilebilmesi iin gerekli
asgari oy saysdr. gi bir partinin veya koalisyonun anayasay deifltirmesine izin verilmez. Deiflikliin
gerekleflmesi iin ok daha fazla meclis yesinin olumlu oy vermesi gerekir.
Trk Anayasas, sert bir anayasadr. Zira, anayasa deifliklii sreci, ayrntlarn
aflada greceimiz kanun yapm srecinden daha sk koflullara balanmfltr.
Bunun nedeni, devletin temel yapsna dair deiflikliklerin, daha fazla milletvekiliy-
le dolaysyla daha fazla semenin iradesinin yansmasyla kabul edilmesi isteidir.
Anayasada deifliklik Anayasada deifliklik yaplabilmesi iin, Meclis ye tam saysnn en az te bi-
yaplabilmesi iin en az 184 ri, yani flu andaki Anayasaya gre 184 milletvekili tarafndan yazl bir teklifte bu-
millietvekilinin yazl teklifi
gerekir. lunulmas gerekir. Bu teklif zerinde, ayrntlar TBMM tznce belirlenen
usul erevesinde iki defa grflme yaplr. Bu grflmelerde milletvekilleri teklif
zerindeki grfllerini sunarlar. Ancak bu grflmeler arasnda iki tam gn bulun-
mas gerekir. Bu dzenlemenin amac, milletvekillerine deifliklik zerinde dfln-
me sresi tanmaktr. Teklif gizli oy usul ile oylanr. Teklifin kabul edilebilmesi
iin ye tam saysnn en az beflte nn yani 330 milletvekilinin kabul oyu kul-
lanmas gerekir. Kabul edilen teklif Cumhurbaflkanna gnderilir. Cumhurbaflkan
kabul oyunun saysna gre deifliklii onaylayabilir, halkoyuna sunabilir yahut
yeniden grfllmek zere deifliklii Meclise iade edebilir. Kabul says ye tam
saysnn beflte ile te ikisi (367) arasnda (330-366) ise Cumhurbaflkan dei-
fliklii onaylayamaz; ya halkoylamasna sunar yahut yeniden grfllmek zere
Meclise iade eder. te iki (367) veya daha fazla milletvekili deifliklii kabul et-
mifl ise, Cumhurbaflkan deifliklii onaylayabilecei gibi, isterse halkoylamasna
sunabilir yahut yeniden grfllmek zere Meclise iade edebilir. Her iki durumda
da Meclise iade edilmifl deifliklik Meclis tarafndan aynen kabul edildii takdirde
aynen kabul oyu kullanan milletvekili saysna gre Cumhurbaflkan halkoylamas-
na sunabilir yahut onaylayabilir, ama tekrar iade edemez. Aynen kabuln beflte
ile te iki arasndaki sayda milletvekili tarafndan gereklefltirilmesi durumunda,
Cumhurbaflkan deifliklii halkoylamasna sunmak zorundadr. ye tamsaysnn

te iki fazlas (367 ve zeri) milletvekilinin kabul durumunda ise Cumhurbaflka-
n deifliklii onaylayabilecei gibi halkoylamasna da sunabilir.
fiekil 2.2
Anayasada deifliklik yaplmas sreci
330 Milletvekilinden az
RED
ANAYASADA DEfiKLK
GENELKURUL 330-366 Milletvekili
TEKLF CUMHURBAfiKANI
(ilk grflme) KABUL
(en az 184 milletvekili)
ADE
(Yeniden kabul iin en az HALKOYU
367 milletvekili)
ONAY * HALKOYU
367 ve zeri Milletvekili

CUMHURBAfiKANI
KABUL
ADE
(Yeniden kabul iin en az ONAY * HALKOYU
367 milletvekili)
ONAY * HALKOYU
Aflada greceimiz zere kanun, kanun hkmnde kararname, tzk, ynet-

melik vd. hukuk kurallar hakknda, eflitli yarg organlarnda iptal davas alabil-
mektedir. Byle bir davann iki nedeni bulunabilir: hukuk kural ya ngrlmfl
usule aykr olarak, rnein usul flartlar yerine getirilmeden veya yetkisiz bir makam
tarafndan, karlmfltr yahut da normlar hiyerarflisinde kendisinden daha stte olan
ve uyumlu olmas gereken bir hukuk kuralyla atflma halindedir. Yarg organlar
eer birincisine iliflkin bir denetleme yapyorsa flekli denetimden, ikincisine iliflkin
bir denetleme yapyorlarsa maddi denetlemeden (ierik denetlemesi) bahsedilir.
Anayasa hkmlerinin herhangi bir yarg organ tarafndan maddi denetlemeye
tbi tutulmas mmkn deildir. Zira dier hukuk kurallar sz konusu olduunda,
daha stteki bir hukuk kuralna aykrlk deerlendirme konusu yaplmaktadr. An-
cak Anayasa dier hukuk kurallarnn stnde olduu ve kendi stnde baflka bir
hukuk kural bulunmad iin, maddi denetleme yaplmas olanakl deildir. Do-
laysyla anayasa deifliklikleri de, ierikleri bakmndan denetlenememektedir.
Bununla birlikte, anayasada yaplan bir deifliklik, flekil asndan denetlenebil-
mektedir. Bu durumda yetkili yarg organ, Anayasa Mahkemesidir. fiekil asn-
dan denetlemenin ise yine Anayasada yer alan snrlar vardr. Baflka bir deyiflle
Anayasa Mahkemesi btn flekle aykrlklar denetleyemez. Bu erevede ancak
teklif ve oylama ounluu ile ivedilikle grfllememe flartna uyulup uyulmad-
denetleme konusu yaplabilmektedir. fiekil bakmndan denetleme iin Anayasa
Mahkemesinden talepte bulunma yetkisi Cumhurbaflkanna ve TBMM yelerinin
beflte birine (110 milletvekili) aittir.
Kanun
Yasama organ: Devletin Yasama organ tarafndan kanun ya da yasa ismiyle yaplan hukuk kurallardr.
temel erki olan yasama, Kanunlar, Anayasa ve TBMM Tz ile belirlenen usul erevesinde yaplrlar.
yrtme ve yargdan yasama
erkini kullanan kurum. Trk Mevcut bir kanunda deifliklik yaplmas iin yine bir kanun karlr.
hukukunda yasama organ, Anayasann Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye Byk Millet Meclisi-
Trkiye Byk Millet
Meclisidir. nindir. Bu yetki devredilemez. hkm erevesinde, TBMM yasama konusunda-
ki tek yetkili organdr.
Kanunlarn en nemli zellikleri, ilgilendirdikleri kifliler asndan genel, zaman
asndan ise srekli olmalardr. Genellik, kanunlarn belirli kifli veya kiflilere ilifl-
kin olmamasdr. Ancak kanunlarn genelliinden, istisnasz herkesi kapsamasn
da anlamamak gerekir. Zira ounca kanunlar (ve dier hukuk kurallar) belli
zellikleri taflyan kifliler hakknda yaplrlar. Mesela, Devlet Memurlar Kanunu
ad zerinde, sadece devlet memurlaryla ilgilidir. Genellikten kast, belli bir dev-
let memuruyla deil, devlet memurluu sfatn taflyan kiflilerin hepsiyle ilgili ol-
maktr. Bununla birlikte, usulnce karlmfl bir kanunun belli bir kifliyle ilgili ol-
mas, onun kanun olarak kabul edilmesini etkilemeyecek, bununla birlikte, sade-
ce o kifli hakknda hkm douracaktr.
Sreklilik ise kanunlarn belli bir an iin deil, yrrlkte olduklar srece uy-
gulanabilir olmas anlamna gelir. Belli bir tarihte yaplmfl olan kanun, kanunda
yrrlkten kalkma tarihi belirtilmedii ve baflka bir yasa ile kaldrlmad veya
deifltirilmedii srece, uygulanabilme zelliine sahiptir. Ancak tek bir kifli veya
durumla ilgili olarak karlan bir kanun, yrrlkte olsa bile, fiili olarak srekli uy-
gulanabilme zelliini yitirecek, bununla birlikte, kanun olma zellii ortadan
kalkmayacaktr. Demek ki, genellik ve zellik, kanunlarn genel itibaryla ve ilke-
sel olarak tafldklar zelliklerdir. Bu zelliklerin bulunmamas, usulne gre ya-
plmfl bir kanunu kanun olmaktan karmaz.
Kanun yapmaya yetkili tek organ, Trkiye Byk Millet Meclisidir. Mevcut ana-
yasaya gre TBMM, 5 yllk sre iin seilen 550 milletvekilinden oluflur. Kanun ya-
pm sreci, kanuna iliflkin bir nerinin Meclise sunulmasyla bafllar. Bu neri, ya
belli saydaki milletvekilinin hazrlad bir tekliftir (kanun teklifi) yahut hkmetin
(bakanlar kurulu) hazrlad bir tasardr (kanun tasars). Teklif veya tasar meclis
baflkanlna sunulur. Meclis baflkanl, sz konusu teklif veya tasary ilgili komis-
yonlara havale eder. Komisyonlar, milletvekillerinden oluflur. Komisyondaki millet-
vekillerinin siyasi partilere gre dalm, mecliste grubu bulunan -yani en az yirmi
milletvekiline sahip- siyasi partilerin milletvekili saylaryla orantl olarak belirlenir.
Teklif veya tasar, komisyonda yaplan tartflmalar sonunda ald flekliyle meclise
sunulur. Meclise sunulan teklif veya tasar, milletvekillerince grfllerek oylanr ve
kabul veya reddedilir. Bir kanun teklif veya tasarsnn mecliste grflmeye bafllana-
bilmesi iin, en az 184 milletvekilinin toplantya katlmfl olmas gerekir. Teklif veya
tasarnn kabul edilebilmesi iin ise toplantya katlan milletvekillerinin salt ounlu-
u, yani yardan bir fazlas kabul ynnde oy kullanmaldr. Bununla birlikte kabul
oyu, hibir flekilde 139dan (Anayasadaki ifadesiyle, ye tam saysnn drtte birinin
bir fazlasndan) az olamaz. Kabul edilen teklif veya tasar, kanun ismini alr.
fiekil 2.3
Kanunlarn Oluflum Sreci
Kanunlarn Oluflumu
NER GRfiME KABUL ONAY

(teklif ya da tasar) (TBMM) (en az 139 mv.) (Cumhurbaflkan)
SIRA SZDE SIRA SZDE
Kabul edilen kanunun yrrle girmesi iin, Cumhurbaflkan tarafndan ya-

ymlanmak zere Resm Gazeteye gnderilmesi gerekir. Cumhurbaflkannn
D fi N E L M ken- D fi N E L M
disine gnderilen bir kanunu deerlendirmek iin on befl gn vardr. Cumhurbafl-
kan, kabul edilen kanun teklif veya tasarsn yaymlanmak zere dorudan Resmi
S O R U S O R U
Gazeteye gnderebilecei gibi tekrar grfllmek zere meclise iade de edebilir.
Medyada ve gndelik dilde, Cumhurbaflkannn Meclis tarafndan kabul D K edilen

KAT kanunlar DKKAT
yeniden grfllmek zere Meclise iade etmesine veto ad verilir. Bununla birlikte hukuk
dilinde veto, devlet baflkannn meclisin kabul ettii kanunu tmyleSIRA
reddederek
SZDE gndem-
N N
SIRA SZDE
den kaldrmasdr. Halbuki Trk hukukunda Cumhurbaflkannn Meclise iade ettii kanun
yeniden grfllr ve deifliklik yaplmadan kabul edilirse artk Cumhurbaflkan bu kanu-
nu yrrle sokmak zorundadr. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Cumhurbaflkannn Meclise yeniden grfllmek zere iade ettii kanun eer

mecliste yeniden grfllr ve hibir deifliklik yaplmadan Kkabul T A edilirse,
P artk K T A P
Cumhurbaflkan bu kanunu yeniden iade edemez.
Bir kanunun hukuk sonu dourabilmesi -yani, hak ya da ykmllk yarata-
bilmesi, bu kanuna dayanlarak bir dava alabilmesi, grlmekte T E L E Volan
Z Y O Nbir davada TELEVZYON
hkimin sz konusu metni kararna dayanak yapabilmesi-, kanunun yrrlkte ol-
masna baldr. Kanunun Mecliste kabul edilmifl olmas, yrrle girmesi anlam-
na gelmez. Kanunun yrrle girmesi iin ilk koflul, Resmi Gazetede yaymlan-
N T E R N EKanunlar
mfl olmaktr. kinci koflul ise zaman asndan uygulanabilir olmaktr. T ge- NTERNET
nellikle yrrlk tarihlerini kendi ilerinde taflrlar. Bu, kanunun yaymland ta-
rih olabilecei gibi, belli bir sre sonras da olabilir. Eer bir kanun, kendi ierisin-
de yrrle iliflkin bir hkm taflmyorsa Resmi Gazetede yaymndan 45 gn
sonra yrrle girer.
Kanunlarn flekil ve ierik asndan yargsal denetimi Anayasa Mahkemesi ta-
rafndan yaplr.
Kanun Hkmnde Kararname

Kanun hkmnde kararnameler (KHK), Bakanlar Kurulu tarafndan karlan ve Bir KHK karabilmek iin
ncelikle Meclisten yetki
kanun hkmnde olan kurallardr. Asl olarak Meclise ait olan yasama (yasa kar- almak gerekir.
ma) yetkisi ksmen idareye (yrtme-hkmet-bakanlar kurulu) verilmifl grnse
de bakanlar kurulu bu yetkiyi belli koflullar altnda kullanabilmektedir.
Anayasa, bakanlar kurulunun olaan dnemlerde yapabilecei KHKlar ile sky-
netim ve olaanst hl durumunda yapabilecei KHKlar arasnda ayrm yapmfltr.
Olaan Dnem Kanun Hkmnde Kararnameleri

Bakanlar kurulu, istedii an ve istedii bir konuda KHK karamaz. Bir KHK ka-
rabilmek iin ncelikle Meclisten yetki alnmas gerekir. Bu yetki, bir kanunla ve-
rilir ve bu kanun yetki kanunu olarak isimlendirilir. Yetki kanunu, karlacak

KHKnn amacn, kapsamn, KHKya hakim olacak ilkeleri ve bakanlar kurulunun
bu ynde KHK karabilmek iin ne kadar sreyle yetkili olduunu ierir. Byle-
ce TBMM Bakanlar Kuruluna yetkisini devrederken bu yetkiyi belli bir sre ieri-
sinde ve kendi belirledii snrlar erevesinde devretmektedir.
Yetki kanunun izdii snrlarn yannda, KHK ile dzenlenmesi yasak olan ba-
z konular bulunmaktadr. lgili dzenlemeyi genel itibaryla ifade edecek olursak
Anayasaya gre, temel hak ve zgrlkleri dzenleyen bir KHK karmak mm-
kn deildir. Dolaysyla bu ynde bir yetki kanunu verilmifl bile olsa, Bakanlar
Kurulu tarafndan karlacak KHK, denetim organ olan Anayasa Mahkemesi tara-
fndan iptal edilecektir.
Bakanlar Kurulu tarafndan KHKlar Resmi Gazetede yaymlandklar gn Meclise de sunulur. Meclise su-
karlan KHKlar, hem
Meclis denetimine (siyasi
nulmasyla birlikte KHK, kanun hkmnde ve yrrlkte olan bir metin olmasna
SIRA SZDE ramen kanunSIRA SZDEtasar ve tekliflerinin grfllmesi usulne tbi olarak Mecliste g-
denetim) hem de yarg
denetimine tbidir. rfllr, ancak Anayasa bu grflmenin ncelikle ve ivedilikle yaplmas gerektii-
D fi N E L M
ni syler. Meclis KHKy tamamen reddedebilecei gibi, baz hkmlerini deiflti-
D fi N E L M
rebilir, yahut KHKy kabul edebilir.
Anayasa Mahkemesi, KHKlar flekil ve ierik (esas) bakmndan denetlemeye
S O R U
yetkilidir. S O R U
DKKAT Kanunlarn ve
D KHKlarn
KKAT yargsal denetimiyle ilgili ayrntl bilgiyi, bu kitabn drdnc
nitesinde bulabilirsiniz.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Skynetim ve Olaanst Hl Kanun Hkmnde Kararnameleri
Skynetim ve olaanst hl ilan edildii takdirde, Bakanlar Kurulu, skynetim
AMALARIMIZ ve olaanst halin gerekli kld konularda, skynetim ve olaanst hal sre-
AMALARIMIZ
since geerli olmak zere KHK karma yetkisine sahiptir. Bu erevede KHK -
karmak yetkisinin kullanlabilmesi iin, olaan dnem KHKlarndan farkl olarak,
K T A P K T A Pbir yetki kanununa ihtiya yoktur. Ancak olaan dnem KHKla-
Meclisten alnacak
rn karma yetkisi olaan Bakanlar Kuruluna ait iken, skynetim ve olaanst
hal KHKlar ancak Cumhurbaflkannn baflkanlk ettii Bakanlar Kurulu tarafndan
TELEVZYON karlabilmektedir.
TELEVZYON
Bu dnem KHKlarnn olaan dnem KHKlarndan ayrld bir baflka nokta, te-
mel hak ve zgrlklerle ilgili dzenleme yaplmasnn mmkn olmasdr. Dolay-
syla olaan dnem KHKlar iin yasak alan olarak dzenlenmifl temel hak ve zgr-
NTERNET NTERNET
lkler, skynetim ve olaanst hl durumlarnda KHKlarca dzenlenebilecektir.
Skynetim ve olaanst hal KHKlar sadece siyasi denetime, yani Meclis de-
netimine tbidir. Bu KHKlar aleyhine iptal davas amak mmkn deildir. Bu-
nunla birlikte olaan dnem KHKlarndan farkl olarak siyasi denetimin gereklefl-
tirilmesi gvence altna alnmfltr. Bu dnem KHKlar yaymlandklar gn Mec-
lise sunulur ve 30 gn ierisinde Mecliste grfllerek kanunla karara balanr.
Meclis kard kanunla KHKy reddedebilecei gibi tamamen veya deifliklikler-
le de kabul edebilecektir.
Uluslararas Antlaflmalar
Uluslararas andlaflmalar, Bir uluslararas andlaflma, uluslararas hukukun kendilerine bu alanda yetki tan-
antlaflma yapma yetkisine d kifliler arasnda, uluslararas hukuka uygun bir biimde, hak ve ykmllkler
sahip uluslararas hukuk
kiflileri arasnda yaplr. douran, bunlar deifltiren ya da sona erdiren yazl irade uyuflmasdr (Pazarc
2003, s. 43). Uluslararas andlaflmalar, iki veya daha fazla devletin birbirleriyle yahut
uluslararas rgtlerle yaptklar bir anlaflmayla karfllkl vaatlerde bulunduklar, e-

flitli bor yklendikleri metinlerdir. Anayasann 90. maddesine gre, usulne gre
yrrle konulmufl bulunan uluslararas andlaflmalar kanun hkmndedir.
Anayasa yrrle girme usul asndan andlaflmalar iki gruba ayrr. Birinci
grup andlaflma iin nce TBMMnin uygun bulma kanunu kartmas gerekmekte-
dir. kinci grupta belirlenen istisnai durumlar dflnda uluslararas andlaflmalar,
TBMMye sunulur ve TBMM uygun grrse bu durumu bir uygun bulma kanunu
ile karara balar. Bu kanuna dayanlarak 244 sayl Uluslararas Andlaflmalarn Ya-
plmas, Yrrle Girmesi ve Yaynlanmas ile Baz Andlaflmalarn Yaplmas in
Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakknda Kanun uyarnca Bakanlar Kurulu ta-
rafndan karlan bir kararname ile andlaflma onaylanr. Kararname, Cumhurbafl-
kan tarafndan da imzalanr.
Bunun yannda onaylama iin uygun bulma kanununa gerek olmadan Bakan-
lar Kurulu Kararnamesinin yeterli sayld ikinci grup andlaflmalar da vardr. Bu
gruba giren andlaflmalara istisna grubu andlaflmalar denir. stisna grubu andlafl- stisna grubu uluslararas
andlaflmalarn Meclise
malar sadece 244 sayl Kanun uyarnca Bakanlar Kurulu tarafndan onaylanr ve sunulmas gerekmez. Ancak
yrrle konur. stisna grubu andlaflmalar da iki gruba ayrlr. Birinci alt-grubu bu anlaflmalarla ilgili olarak
oluflturan andlaflmalarn ekonomik, ticari ya da teknik iliflkileri dzenlemesi, sre Meclis bilgilendirilir.
olarak 1 yl aflmamas, devlet maliyesine bir ykm getirmemesi, kiflisel statye ve

Trklerin yabanc devletlerdeki mlkiyet haklarna dokunmamas gerekir. Bu ant-
laflmalar Meclise sunulmamaktadr ancak Resm Gazetede yaymlanmasndan iti-
SIRA SZDE SIRA SZDE
baren 2 ay iinde meclise bilgi verilmesi ykmll vardr. kinci alt-grup ise da-
ha nceden yaplmfl bir andlaflmaya dayanlarak yaplan uygulama andlaflmalar
ve yasalarn nceden tand yetkiye dayanlarak yaplan ekonomik, D fi N E Lticari,
M teknik D fi N E L M
ya da idari andlaflmalardr. Bu andlaflmalar iin Meclise bilgi verilmesine gerek
yoktur. Herhangi bir andlaflmann Trk kanunlarnda deifliklik getirmesi duru-
S O R U S O R U
munda TBMMden uygun bulma kanunu kartlmaldr.
Uluslararas andlaflmalar kanun hkmnde olmakla birlikte, kanunlarn tbi ol-
duu yargsal denetim mekanizmasnn dflndadr. Kanunlar Anayasa D K K A T Mahkeme- DKKAT
since Anayasa aykrlk ynnden denetlenebilirken uluslararas andlaflmalar iin
N N
Anayasa Mahkemesinde iptal davas ama imkn yoktur. SIRA SZDE SIRA SZDE
Anayasamz, temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas andlaflmalara di-
er uluslararas andlaflmalardan farkl bir konum vermifltir. Nitekim biz de hukuk
kurallarnn hiyerarflik dzeni ierisinde bu tr andlaflmalaraAMALARIMIZ
Anayasann altnda AMALARIMIZ
kanunlarn ise zerinde yer vermifltik. Bunun nedeni, Anayasa hkmne gre, ka-
nunlar ile temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas andlaflmalar arasnda
K T A P K T A P
atflma olmas durumunda, andlaflmalarn stn tutulmas ve uygulanmasdr.
Uluslararas andlaflmalar iin Anayasa Mahkemesinde dava alamayacan da ha-
trlarsak, Anayasa tarafndan temel hak ve zgrlkler alanndaki uluslararas sz-
leflmelere verilen bu konum, sz konusu andlaflmalar hukuk Tsistemi ELEVZYON
ierisinde ol- TELEVZYON
duka gl bir yere oturtmaktadr.
Trkiyenin taraf olduu uluslararas andlaflmalara ulaflmak iin Dfliflleri

N T E R N EBakanlnn
T NTERNET
web sitesini kullanabilirsiniz. Bkz. http://ua.mfa.gov.tr/
Tzk
Anayasa tarafndan Bakanlar Kuruluna tannmfl hukuk kural yaratma yetkilerinden
birisi de tzk yapma yetkisidir. Anayasa tzn, bir kanunun uygulanmasn gs-
termek veya emrettii iflleri belirtmek zere karlabileceini syler. Tzkler ge-
Tzk kanunlarn nellikle, kanunda yer alan tzk karlacana dair hkme dayanlarak yaplr. An-
uygulanmasn gstermek
veya emrettii iflleri cak bir tzk kartmak iin byle bir hkmn bulunmas zorunlu koflul deildir.
belirtmek zere karlr. Bakanlar Kurulu herhangi bir kanunun uygulanmasn gstermek veya emrettii ifl-
leri belirtmek zere tzk kartabilir. Bununla birlikte hibir kanuna dayanmadan
ve herhangi bir kanunla dzenlenmemifl bir alana dair tzk kartlamaz.
Tzkler Bakanlar Kurulu tarafndan hazrlanarak yaplr, ancak tzk tasla-
nn Danfltay incelemesinden geirilmesi zorunludur. Danfltay Bakanlar Kurulu ta-
rafndan hazrlanan tzk taslan inceler, hukuk deerlendirmesi sonucunda ya
taslakta herhangi bir deifliklik yapmaz, yahut da deifliklikler ieren yeni bir tas-
lak hazrlar. Bakanlar Kurulu Danfltayn deiflikliklerle hazrlad tasla kabul et-
mek zorunda deildir. stedii takdirde Danfltaya incelenmek zere gnderdii
tasla aynen kabul ederek tzk olarak kartabilir. Ancak kendi taslandan ve
Danfltayn taslandan farkl bir metni tzk olarak kartamaz. Zira bu yeni taslak
Danfltay incelemesinden gememifltir.
Tzkler kanunlar gibi Cumhurbaflkan tarafndan imzalanarak Resmi Gaze-
tede yaymlanmak suretiyle yrrle girer. Tzkler, Anayasadaki ifadeyle ka-
nunlara aykr olmamaldrlar. Byle bir aykrln denetimi, Danfltay tarafndan
yaplr.
Ynetmelik
SIRA SZDE Devlet devasaSIRA birSZDE rgttr ve bu rgt kendi iinde pek ok organ, kurum ve ku-
ruluflu barndrr. Bu organ, kurum ve kurulufllar yrttkleri faaliyetler erevesin-
de, kanunlarn ve tzklerin uygulanabilmesi iin kanunlarda aka yer almayan
Ynetmelikler; Baflbakanlk, hususlarda pek ok dzenlemenin yaplmasna ihtiya duyar. htiya duyulan bu
bakanlklar veya kamu tzel daha ayrntl ve teknik dzenlemeler, Anayasann verdii yetkiyle Baflbakanlk,
kiflilerince karlabilir.
S O R U bakanlklar SveO kamuR U tzel kiflilikleri tarafndan ynetmelik ad verilen metinlerle
gereklefltirilir.
Ynetmelikler kanun ve tzklere, dolaysyla da her hlkrda kanunlara da-
DKKAT DKKAT
yanr. Ayn zamanda karlan ynetmelik, ynetmelii karan kamu tzel kiflisi-
nin grev alanyla ilgili olmaldr. Dolaysyla kamu kurum ve kurulufllar ynetme-
N N
SIRA SZDE SIRAbir
lik karrken SZDE
kanuna dayanmal ve karlan ynetmelik de bu kurum veya ku-
ruluflun grev alann dzenlemek zere karlmfl olmaldr.
Ynetmeliklerin hepsi Resmi Gazetede yaymlanmak zorunda deildir. lgili
mevzuatta belirtilen trdeki ynetmelikler Resmi Gazetede yaymlanarak yrrl-
e girerken byle bir koflulun bulunmad ynetmelikler usulne uygun flekilde
ilan edilmekle yrrle girerler.
K T A P K T A P
Ynetmeliklerin yargsal denetimi idari yarg tarafndan gereklefltirilir. Bakan-
lklarn ynetmelikleri ile kamu tzel kifliliklerinin lke apnda uygulanan ynet-
melikleri, Danfltay tarafndan denetlenir. Kamu kurumu ile kamu kuruluflu niteli-
TELEVZYON TELEVZYON
indeki meslek kurulufllarnn belli bir yrede uygulanan ynetmelikleri ise o y-
rede yetkili olan idari mahkemeler tarafndan denetlenir.
NTERNET Yazl hukuk N kurallarna

TERNET ulaflmak iin Mevzuat Bilgi Sistemini kullanabilirsiniz. Mevzuat
Bilgi Sisteminde kanun, kanun hkmnde kararname, tzk, ynetmelik ve teblilerin ko-
difikasyonu yaplmfl gncel metinleri ile kanunlarn mlga hkmlerini bulabilirsiniz.
Bkz. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/
Yazsz Kaynak: rf ve det Hukuku

Birinci nitede, rf ve adet ad verilen, ok uzun zamandan beri uygulanagelen ve
topluluk yeleri tarafndan uyulmas gereken kurallar olarak grlen baz toplum-
sal pratiklerin bulunduunu belirtmifltik. Bu toplumsal pratiklerin bir ksmna hu-

kuk dzeni zel bir nem atfeder ve bunlar hukuk kurallarna dahil eder. Baflka
bir deyiflle bu baz rf ve adet kurallar hukuk tarafndan hukuk sistemine ait hu-
kuk kurallar olarak kabul edilir. Bu kurallara ise rf ve det hukuku ad verilir.
rf ve adet hukuku bafll altnda incelenen kurallar, rf ve adet kurallardr. rf ve adet hukukuna,
teaml hukuk veya
Bir rf ve adet kuraln ayn zamanda hukuk kural yapan, bir hukuk kuralnn yaplagelifl kurallar da
aka sz konusu kurala gnderme yapmasdr. Byle bir duruma hukuk siste- denir.
minde nadiren rastlanr. Hukuk dzeni bir rf ve adet kuraln hukuk kural say-
makla, kiflilerin bu rf ve adet kuralna uyma ynnde hukuki bir sorumluluu ol-
duunu sylemifl olur. Yarg organlar kararlarn verirken sz konusu kural uygu-
lar, kararlarna dayanak yaparlar.
rf ve adet kurallar her ne kadar yazsz kaynak olarak kabul edilse de yazsz
olmann uygulamada bu kurallarn tespitini zorlafltrdndan, zellikle ticaret oda-
lar gibi yerel meslek rgtleri, yrelerindeki rf, adet ve teamlleri yazllafltrma
eilimindedir. Bu rgtler tarafndan yazl hale getirilen rf ve adet kurallar do-
rudan balayc bir hukuk kural haline gelmezler, ancak bir uyuflmazlk durumun-
da kanunun rf ve adete atf yapt durumda tespiti kolaylafltrrlar.
rf ve adet hukukuna ceza hukuku alannda rastlanmaz. Bir eylemin su ola- Ceza hukukundaki kanunilik
rak nitelenmesi ve bu eyleme bir ceza ngrlmesi, ancak ve ancak kanunun ak ilkesi gerei bu alanda rf
ve adet hukukuna yer yoktur.
hkmyle mmkndr. Bununla birlikte baz bor iliflkilerinde, zellikle de baz
ticari iliflkilerde hukuk kurallar, baz toplumsal pratiklere atf yapabilir.
Tali Kaynaklar
Yukarda, hukukun asli kaynaklarn grdk. Asli kaynaklar, yarg organlarnn ka-
rarlarn olufltururken dikkate almak zorunda olduklar kaynaklard. Bu adan as-
li kaynaklarn balayc olduunu syleriz. Bunun yannda baz kaynaklar, bala-
yc olmamakla birlikte, uygulanacak kurallarn belirlenmesinde yardmc olurlar.
Hatta yazl hukuk kurallarnn uygulanmasnda ortaya kacak baz tereddtlerde
fiili olarak ciddi bir etkiye sahip olurlar. Bu kaynaklar, yarg kararlar ve bilimsel
grfllerdir.
Yarg Kararlar
Yarg kararlar, yarg organlarnn (mahkemelerin) baktklar davayla ilgili olarak tihatlar, benzer sorunlarla
karfllaflan hakimlerin en
verdikleri kararlardr. Hukuk kayna olarak kabul edilebilecek yarg kararlar ise, byk yardmcsdr.
asl olarak yakn zamana kadar kullanlan itihat szcnn karfll olan karar-
lardr. Bu kararlar, olaan ve alfllmfl hukuk uygulamasnn tesinde, davaya ko-
nu olaylarn kanunda aka dzenlenmemifl olmasndan kaynaklanan nedenler-
le verilmifl kararlardr. Dava konusu olaylarn ve hukuk kurallarnn yorumlanma-
syla yeni saylabilecek bir karar verilmifl yahut daha nceki yorum uygulamala-
rndan eflitli gerekelerle ayrlmfl bir karar verilmifl ise mahkemenin itihatta bu-
lunduu sylenir. Bu tip kararlar, ayn sorunlarla karfllaflan hakimler iin olay
deerlendirme ve hukuk kurallarn yorumlama konusunda yardmc olur. Belirt-
tiimiz zere bu kararlarn balayclk zellii yoksa da zellikle ayn hakimin
kendi verdii eski tarihli kararlarda gelifltirdii itihadna uyumlu davranmas ei-
limi doal karfllanmaldr.
tihatlarn etkisinin gl bir flekilde hissedildii durum, yksek mahkemele-
rin kararlarnn etkisinde ortaya kar. Yksek mahkemeler, olaan yarglama yet-
kisine sahip alt derece mahkemelerinin kararlarnn hukuka uygun olup olmad-
n denetleyen mahkemelerdir. Bu mahkemelerin yaptklar yorum ve oluflturduu
itihat, alt derece mahkemeler asndan psikolojik etkiye sahiptir. Zira yarg rg-
tnde denetleyici konumdaki bir mahkemenin verdii karar, doallkla daha g-
l ve doru kabul edilir. Bunun yannda yksek mahkeme yelerinin deneyimli ve
baflarl hakimlerden olufltuu gerei de dikkate alndnda, itihatlar alt derece
mahkemeleri asndan karar vermeden nce baklmas gereken kaynaklar olarak
ortaya kar.
Hukukun asli kayna olarak tihatlar konusunda son olarak deinilmesi gereken nokta, Yargtay ve Danfl-
kabul edilen itihad tay tarafndan verilen itihad birlefltirme kararlardr. tihad birlefltirme kararlar,
birlefltirme kararlar
balaycdr. Yargtay ve Danfltaydaki eflitli dairelerin ayn konuda farkl kararlarnn uyumlafl-
trlmas amacyla verilir. Bu kararlar balaycdr. Dolaysyla artk bu kararlar tali
veya yardmc kaynak deil, asli kaynak olarak kabul edilir.
Bilimsel Grfller
Bilimsel grfller, baflka bir ifade ile reti (doktrin), eski kullanm itibaryla bilim-
sel itihatlar, hukuku bilim insanlarnn eserlerinde ortaya koyduklar grfllerdir.
Bu grfllerin nemi, zellikle tartflmal konularda ve bilim insanlarnn mevcut
hukuk kurallar erevesinde baz istisnai ve muhtemel olaylar gerekleflmeden
nce bildirdikleri grfllerde ortaya kar. Bu grfller genellikle asli kaynaklarda
aka hkme balanmamfl ve yoruma ihtiya duyulan konularla ilgilidir. Hakim-
ler kararlarn verirken bu bilimsel grfllerden yararlanabilirler. Hatta zaman za-
man kararlarnda genel olarak doktrin veya reti adyla, bazen de aka bir hu-
kuku bilim insann eserine atf yapmak suretiyle bilimsel grflleri kararlarn ge-
rekelendirmek iin kullanabilmektedirler.
SIRA SZDE Bir anayasann

SIRAkat anayasa olmasnn nedenleri ve sonular neler olabilir?
SZDE
1
YER VE Kfi BAKIMINDAN UYGULANMA
D fi N E L M D fi N E L M uygulanmas, bir egemenlik sorunudur. Hukuk kurallar, bu
Hukuk kurallarnn
kurallara kimlerin uymakla ykml olduunu, baflka bir deyiflle yaptrmlarn
S O R U kimlere uygulanacan
S O R U sylemekle bu kifliler zerinde bir egemenlik iddiasnda
bulunmufl olur.
Doal olarak ilk egemenlik iddias, devletin snrlar iindeki topraklardr. Bu
DKKAT DKKAT
Devletin lkesi: kara, hava alana devletin lkesi denir. Temel ilke, hukukun devletin lkesinde geerli oldu-
ve varsa deniz lkesinden udur. Baflka bir deyiflle devletin lkesi ierisinde meydana gelen olaylar ve ey-
oluflur.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
lemler, o devletin hukukuna tbidir. Bu ilke, mlklik ilkesi olarak da anlr. kin-
ci ilke, devletin vatandafllar zerinde egemenlik sahibi olmasndan hareketle bir
devletin hukukunun o devletin vatandafllar iin geerli olduudur. Bunun anlam,
vatandafllar devletin lkesi dflnda bile olsalar kendi devletlerinin hukukuna tbi
olacaklardr.
Trkiyede su iflleyen
K T A da P Trk
MlklikK ilkesi,
T A P
zellikle kamu hukuku alannda geerlidir. Sz gelimi ceza hu-
yabanclara
Hukukunun uygulanmas
kuku, ister vatandafl ister yabanc olsun, devletin lkesinde gerekleflen olaylara
mlkilik ilkesinin sonucudur. uygulanacaktr. Dolaysyla ceza kanunlarnn su kabul ettii eylemler, yabanclar
tarafndan da ifllense, devletin lkesinde gereklefltikleri takdirde yarglamaya ve
TELEVZYON TELEVZYON
cezalandrmaya konu olacaklardr.
fiahslik ilkesi ise daha ok zel hukuk sorunlarnda geerlidir. zellikle aile
hukuku alannda devletler, topraklarnda bulunan yabanclarn kendi hukuk sis-
NTERNET temlerince elde
N T E R ettikleri
NET haklar tanrlar.
Ne var ki, her iki ilke de mutlak olarak uygulanmaz ve uygulanma alanlarn ke-
sin snrlarla betimlemek mmkn deildir. Zira sz gelimi ceza hukuku, belli ko-
flullarda yabanclarn yurt dflnda iflledii sularn Trk kanunlarnca yarglanaca-

n belirtir. Bunun yannda baflka bir devletin vatandafl ile Trk vatandafl arasnda-
ki bir zel hukuk iliflkisinde hangi kanunlarn uygulanaca, bu kitabn yedinci ni-
tesinde Devletler zel Hukuku bafll altnda greceiniz hukuk alannca incelenen
kurallar erevesinde belirlenir. liflkinin tr ve gerekleflme flekline gre byle bir
iliflkide Trk kanunlar uygulanabilecei gibi yabanc hukuk da uygulanabilir.
ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMA

Zaman bakmndan uygulanma altnda ele alacamz konular, hukukun yazl
kaynaklar bafll altnda incelediimiz hukuk kurallaryla ilgilidir. Hatrlanaca
zere yazl hukuk kurallar hukuk sisteminin yetkilendirdii organlar tarafndan
yaratlrlar. Resmi Gazetede yaymlanmas zorunlu olmayan ynetmelikler dflnda
bu kurallarn hepsi Resmi Gazetede yaymlanmakla hukuk evreninde varlk ka-
zanmfl olurlar. Bununla birlikte bir hukuk kuralnn yaymlanmfl olmas, kendili-
inden uygulanabilir olmas sonucunu dourmaz. Yrrlk ad verilen ve varlk
kazanmfl bir hukuk kuralnn zaman asndan uygulanabilir olduunu gsteren
baz koflullarn da yerine gelmifl olmas gerekir. Bunun yannda hukuk kurallar
sonsuza kadar yrrlkte kalmazlar. Kural yaratan makam bu kurallarda deiflik-
lik yapabilir yahut kurallar tamamen yrrlkten kaldrabilir.
Yrrle Girme
Kanunlarn yrrle girip girmediinin belirlenmesi iin, kanunun kendi ierisin-
de yrrle girifl tarihiyle ilgili bir hkm ierip iermediine baklr. Kanunlar
genellikle bu ynde bir hkm ierir. Sz konusu hkm, ya kanunun Resm Ga-
zetede yaymlanmasyla birlikte yrrle gireceini syler, ki bu durumda Resm
Gazetede yaymland andan itibaren yrrle girerek sonu dourmaya bafllar,
yahut da daha ileri bir tarih yrrlk tarihi olarak belirlenir. Resm Gazetede ya- Genellilik kanunlarda
yrrlk bafll taflyan
ymlanan ancak yrrlk tarihinin daha ileri bir tarih olarak belirlendii kanun so- bir madde yer alr.
nu dourmaya bu tarihten itibaren bafllayacaktr. Byle bir dzenleme yaplma-
sndaki ama, genellikle, yeni bir dzenlemeyle karfllaflacak ilgililerin kendilerini
hazrlamalardr. Sz gelimi, gda maddeleri retimi yapan fabrika ve imalathane-
lerin bnyelerinde gda mhendisi istihdam etmesini gerektiren ve ihlal durumun-
da para cezas veya kapatma cezas veren bir dzenleme sz konusu olduunda,
ilgililerin hazrlklarn yapmalar iin kanunun yrrlk tarihi yaymlanmasndan
belli bir sre sonras olarak belirlenir. Kanunun yrrlk tarihiyle ilgili herhangi bir
hkm iermemesi de mmkndr. Bu durumda kanunun yrrlk tarihi, yaym-
dan itibaren 45 gn sonrasdr.
Tzklerin Resm Gazetede yaymlanmalarnn zorunlu olduunu belirtmifltik.
Tzklerin yrrle girmesi, kanunlarla ayn dzene tbidir. Dolaysyla tzk
metninde yrrlk tarihi belirtilmemiflse, Resmi Gazetede yaymlandktan 45 gn
sonra yrrle girerler.
Resm Gazetede yaymlanmas zorunlu olan ynetmelikler yaymlaryla birlik-
te, dier ynetmelikler ise duyurulmalaryla birlikte yrrle girer.
Yrrlkten Kalkma
Yrrlkten kalkma konusunda ilk olarak belirtilmesi gereken nokta, kural olarak
yrrlkten kaldrma yetkisine sahip olan makamn, o hukuk kuraln yaratan ma-
kam olduudur. Ayn flekilde, bir hukuk kural, ayn trden hukuk kural ile deifl-
tirilir veya kaldrlr. Dolaysyla bir kanun, ancak bir kanun ile deifltirilecek veya
kaldrlacak, ynetmelik de yine bir ynetmelik ile deifltirilecek veya ynetmelii

karan makam tarafndan yrrlkten kaldrlacaktr.
Yrrlkten Kaldrma (lga)

Bir hukuk kuralnn, o kural daha nceden yaratmfl makam veya organ tarafn-
dan yrrlkten kaldrlmasna ilga ad verilir. Yrrlkten kaldrlmfl hukuk ku-
ral ise, mlga kanun, mlga tzk vb.dir. lga, aka yaplabilecei gibi st r-
tl flekilde de gereklefltirilebilir. Aka yapld durumlarda (sarih ilga), kural
karan organ veya makam, ayn trden bir ifllemle sz konusu kural kaldrdn
aka dile getirir. Sz gelimi bir kanunun ilgas sz konusu ise TBMM bir kanun
kartmak suretiyle, kaldrlan kanunu aka belirterek yrrlkten kaldrldn
ifade eder. Yukardaki aklamamz tekrarlayacak olursak, bir kanunun tzk ve-
ya ynetmelikle yrrlkten kaldrlmas mmkn deildir. Tzkler ve ynetme-
likler de kendilerini yapan/yaratan/karan organ veya makamlarn yrrlkten
kaldrma kararlaryla yrrlkten kalkarlar.
Yrrlkten kaldrma baz durumlarda st rtl/rtk (zmni) bir flekilde ya-
plr. Bir konuyu belli bir flekilde dzenleyen kanun yrrlkte iken, ayn konuyu
farkl bir flekilde dzenleyen yeni bir kanun karldnda, hukuk kurallarnn a-
tflmas bafll altnda greceimiz ilkeler erevesinde yeni tarihli kanunun uygu-
lanaca kabul edilir. Bylece eski tarihli kanunun uygulama olana kalmadn-
dan, bu kanun ilga edilmifl olmakla ayn sonular dourur. Ne var ki bu ilga, ak
(sarih) deil rtk (zmn) bir ilgadr.
ptal Kararlar
Hukuk kurallarnn, normlar hiyerarflisindeki stn normlara uygun olmas gerek-
tiini belirtmifltik. Bu gerekliliin yerine gelmesi, kurallarn yargsal denetimini ya-
pan organlar tarafndan salanr. Kanunlarn ve KHKlarn Anayasaya uygunluu
Anayasa Mahkemesi tarafndan denetlenir. Mahkeme bir aykrlk tespit ettii tak-
dirde iptal karar verir. ptal kararnn sonular, sz gelimi kanunun Meclis tarafn-
dan yrrlkten kaldrlmasyla ayndr. Ayn fley tzkler ve ynetmelikler iin de
geerlidir. Tzkler ile baz ynetmelikler Danfltay, dier ynetmelikler ise idare
mahkemeleri tarafndan denetlenir. Kanunlara aykrlk tespit edildii takdirde t-
zk ve ynetmelikler iptal edilir ve bylece yrrlkten kalkmfl olurlar.
Gemifle Ynelik Uygulanma Sorunu

Hukuk kurallar, yrrle Buraya kadar anlattklarmzdan anlafllaca zere, hukuk kurallar yrrle gir-
girmelerinden nce meydana
gelen olaylara uygulanmaz.
melerinden itibaren sonu doururlar. Bunun anlam, ilkesel olarak, hukuk kural-
larnn ancak yrrle girdikten sonra meydana gelen olaylara uygulanmasdr.
Buna gemifle etkili olmama ilkesi ad verilir.
Hukuk kurallarnn gemifle etkili olmamas ilkesinin ardnda yatan en nemli
dflnce, hukuk gvenliidir. Hukuk gvenlii, hangi eylemlerin hangi hukuk so-
nular douracann belli edilmesi vastasyla bireylerin hayat planlarn rasyonel
flekilde yapabilmeleri imknn salar. Eer hukuk kurallar gemifle etkili olarak
uygulanrsa, flu andaki eylemlerimizin ileride hangi hukuk sonular douracan
kestirmemiz mmkn olmaz.
Gemifle etkili olmama ilkesi, mutlak bir ilke deildir. Bu ilkeyi daha ok, bi-
reylere ykmllk getiren dzenlemelerin gemifle etkili olamayaca yahut ol-
mamas gerektii fleklinde anlamak gerekir. Bu ynyle ilkenin en belirgin uygu-
lamas, ceza hukuku alanndadr. Kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesine paralel ola-
rak, ceza kanunlarnn ancak yrrle girdikten sonraki eylemler iin sonu do- Ceza kanunlarnda lehe olan
deifliklikler gemifle
uraca kabul edilir. Sz gelimi, flu an iin su saylmayan bir eylem, yarn kanun- etkilidir.
la su saylmaya bafllanrsa, bugn yaplan eylem yarglamaya konu yaplamaz.
Ayn durum, cezalarda yaplan artfl iin de sz konusudur. Su saylan bir eyleme
uygulanan cezada artfl yapldnda, bu artfl, deifliklik yaplmadan nceki olay-
lar iin uygulanmayacaktr. Bununla birlikte ceza hukukunun bir baflka ilkesi, ge-
mifle etkili olmama ilkesinin bir istisnasn oluflturur. Ceza kanunlarnda lehe olan
deifliklikler, gemifle etkilidir. Yani bir kifli su saylan bir eylemi gereklefltirdi-
inde bu eylem iin ceza kanunlarnn ngrd ceza 1 yl hapis cezas iken ya-
plan deifliklikle ceza 6 aya indirilmifl yahut eylem su olmaktan karlmfl olabi-
lir. Bu durumda kiflinin eylemi gereklefltirdii tarihteki durum deil daha hafif
olan yeni dzenleme dikkate alnr.
Gemifle etkili olmama ilkesi, zel hukuk alannda, hukuki iliflkilerle elde edi-
len haklarn korunmasna da hizmet eder. Ancak istisnai durumlarda kamu dze-
ni yahut kamu yarar gibi gerekelerle, daha nce elde edilmifl haklarn kaybna
neden olabilecek uygulamalar sz konusu olabilir.
Gemifle uygulama konusunda deinilmesi gereken son nokta, yarglama (mu-
hakeme) hukuku alanndaki dzenlemelerdir. Yarglama srasnda yarglama hu-
kukunda, yani davann grlmesiyle ilgili yaplan hukuk deifliklikler, grlmek-
te olan davalar da etkiler. Tamamlanmfl yarglama ifllemleri geerliliklerini devam
ettirir, ancak yeni ifllemler deiflikliklere gre yaplr. Bunun, gemifle uygulama il-
kesinin istisnas olarak grlmesinin nedeni, yarglamann eski hukuk dzenleme-
ye gre bafllamfl olmasdr.
HUKUK KURALLARININ ATIfiMASI

Hukukun uygulanmas srasnda ortaya kan nemli bir sorun, ayn konunun
farkl hukuk kurallarnca dzenlenmifl olmas, ama daha da nemlisi, farkl flekil-
lerde dzenlenmifl olmasdr. Bu durumda kanunlarn/kurallarn atflmasndan
bahsedilir. atflan kurallar sz konusu olduunda uygulaycnn, zellikle de yar-
gcn karfllaflt sorun, ayn konuyu dzenleyen bu kurallardan hangisinin uygu-
lanacadr. Bu konuda hukukularn yzyllardr uygulad baz ilkeler, yargcn
kararn belirler. atflmann farkl trdeki kurallar arasnda olmas asndan yap-
lan ayrma gre belirlenen ilke vardr: stn kural ilkesi, zel kural ilkesi ve ye-
ni kural ilkesi. fiimdi bu ilkeleri biraz daha ayrntl bir flekilde ele alalm:
stn Kural lkesi

Ayn konuyu farkl flekillerde dzenleyen hukuk kurallarndan birisi, normlar hiye- Bu dflnce, normlar
hiyerarflisinde altta bulunan
rarflisinde daha stte bulunuyor ise yargcn bu stteki kural uygulamas gerektii kurallarn sttekilere uygun
kabul edilir. Nitekim Trk hukukunda btn kanunlarn Anayasaya uygun olmas olmas gerektii
gerektii, tzk ve ynetmeliklerin de kanuna aykr olamayacaklar belirtilmifltir. dflncesinden kaynaklanr.
Baflka bir ihtimal, kanunlar ile tzk ve ynetmelikler arasndaki atflmadr.

stn kural ilkesi, yine bir kanun ile tzk veya kanun ile ynetmelik arasndaki
atflmada kanunun, tzk ile ynetmelik arasndaki bir atflmada ise tzn uy-
gulanmas gerektiini kabul eder. Bununla birlikte tzklerin kanuna aykrl ile
ynetmeliklerin kanun ve tzklere aykrln denetleme yetkisine idari yarg sa-
hiptir. Kamu grevlilerinin, grevleriyle ilgili olarak uygulamak durumunda kal-
dklar tzk ve ynetmeliklerin st normlara aykrln iddia ederek uygulama-
dan kanmalar sorumluluklarn dourabilir.
zel Kural lkesi

Hukuk kurallar, yapldklar zamann zellikleri ve yaplfl amalar asndan bel-
li tr iliflkilerin tmn kapsar tarzda karlabilir. Bunun yannda duyulan ihtiya
nedeniyle sz konusu iliflkilerin baz biimlerine ynelik ayr ve farkl hkmler
ieren dzenlemeler yapldna da sklkla rastlanr. Eer bu hukuk kurallar norm-
lar hiyerarflisinde ayn dzeyde yer alyor iseler aralarnda genellik-zellik iliflkisi
vardr. Sz gelimi Borlar Kanunu, satm szleflmesiyle pek ok hkm ierir. Bu
hkmler, satm szleflmesi saylan btn iliflkilere uygulanabilir niteliktedir. Bu-
nunla birlikte Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun, baz satm szleflmelerine
uygulanan farkl hkmler iermektedir. Tketicinin Korunmas Hakknda Ka-
nunun kapsamna giren bir olayda uyuflmazlk kt ve mahkemeye taflnd du-
rumda, hakim, geerli ancak farkl hkmler ieren iki ayr kanundan birini uygu-
lamak durumundadr. flte zel kural ilkesi, byle bir durumda daha zel hkm-
ler ieren kanunun uygulanmas gerektiini belirtir. Dolaysyla hakim, rneimiz-
deki olayda Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunun hkmlerini uygulamak
durumundadr.
Ksaca ifade edecek olursak zel kanun ilkesine gre, ayn dzeyde ve arala-
rnda genellik-zellik iliflkisi bulunan iki hukuk kural atflnda uygulanacak ku-
ral, daha zel dzenlemeler ieren kuraldr.
Yeni Kural lkesi

Ayn dzeyde, ayn nitelikte Ayn dzeyde bulunan kurallar arasnda genellik-zellik iliflkisi bulunmuyor ancak
ve farkl hkmleri ieren iki yine de bu kurallar farkl hkmler ieriyorsa uygulanacak ilke, yeni kural ilkesi-
hukuksal dzenleme varsa
yeni kural ilkesi uygulanr dir. Bu ilkenin bir rneini, yukarda yrrlk sorunlarn ele alrken zmn ilga ni-
telemesiyle incelemifltik. Tekrarlayacak olursak ayn konuyu farkl flekillerde d-
zenleyen ayn dzeyde iki kural bulunduu takdirde, bunlardan yakn tarihli olan
uygulanr. Zira kanun koyucunun fiili iradesinin yakn tarihli/yeni kural ile ortaya
kt, eski kuraln zmnen de olsa ilga edildii/kaldrld kabul edilir.
HUKUKUN YORUMLANMASI
Yorumlama anlam verme faaliyetidir. Bir duruma, harekete, sze dair anlamn
varlndan bahsedebiliyorsak, bu durum, hareket veya sz yorumlamflz demek-
tir. Hukukun uygulanmas, tmyle yorumlamaya dayanr. Zira uyuflmazlk konu-
su olaylara anlam vermek zorundayzdr. Bir davann taraflar, eylemlerinin neden-
lerini sunarlar, grnflteki niyetleri ile gerek niyetleri arasnda ayrm yaparlar,
yaptklar szleflmenin anlam hakknda iddialarda bulunurlar vs. Btn bu iddia-
lar hakimin nne, yorumlanmas gereken szel ifadeler, yazl belgeler vb. tarzn-
da gelir. Hakim kendisine sunulan dava dosyasn yorumlayarak anlamlandrmak
durumundadr. Ancak hakim ayn zamanda, kararna dayanak yapmak zorunda ol-
duu hukuk kurallarn da yorumlamak durumundadr.
Hukukun yorumlanmas, yani anlamlandrlmas, olaan, alfllagelmifl, rutin
olaylarda sorun yaratmaz. Anlam hakknda herhangi bir flphe ve tartflma olma-
yan, defalarca ayn flekilde uygulanmfl ve uygulanmaya da devam edecei dfl-
nlen hukuk kurallarnn says, btn hukuk kurallar iinde ounluu oluflturur.
Ancak daha nce dava konusu olmamfl, meydana gelebilecekleri dflnlmemifl
olaylar sz konusu olduunda, hakimin anlamlandrma abas zorluklarla karflla-
flr. Bazen de, hukuk kurallarnn yapm srasnda zensiz davranlmas, bir olayn
birden fazla hukuk kuralnn kapsamna girdiini iddia etmeyi mmkn klabilir
veya hangi kuraln uygulanaca konusunda flphe yoksa bile uygulamann sonu-
lar hakknda rahatlkla karar vermek mmkn olmayabilir. Yine kural yapm sra-
sndaki zensizlik, dil bilgisi kurallarna uyulmamas fleklinde ortaya kabilir ve dil
hakknda ortak bilgilerimiz, metni anlamlandrmamz glefltirebilir. flte bu tip
durumlarda yorum, bir sorun olarak ortaya kar.
Hukuk kuralnn anlamlandrlmas ve dava konusu olayla iliflkisinin kurulmas Yorum teorileri, hukuk
hakknda bir flphe ortaya ktnda neler yaplmas gerektiiyle ilgili olarak orta- kurallarnn
anlamlandrlmasnda hangi
ya konulmufl dflncelere yorum teorileri ad verilir. Yzyllar boyunca insanln temel ilkelerin geerli
ortak bir meselesi olarak geliflen yorum teorileri, bugn iin bize yorum faaliyetin- olduunu ortaya koymaya
alflrlar.
de yardmc olacak pek ok argman sunar.
fiekil 2.4
Yorum Teorileri
Yorum Teorileri
Szel Yorum Sistematik Yorum Tarihsel Yorum Amasal Yorum

Teorisi Teorisi Teorisi Teorisi
Szel Yorum Teorisi

Szel (lafz) yorum teorisinin temel iddias, hukuk kurallarnn metninde yer alan ifa-
deye sk skya bal kalnmas gerekliliidir. Bu teoriye gre bir kuraln anlamn
belirlerken szcklerin hukuk dilindeki ve gndelik dildeki anlamlar, kuraln ifade
edilifl tarz, noktalama iflaretleri dikkate alnr. Bunlarn yannda yine dilsel unsurlar
olarak saylabilecek ve birkana aflada deineceimiz mantk kurallar da szel
yorum teorisinde kendine yer bulur. Anlamn belirlenmesinde belirtilen hususlar d-
flnda gerekeler ve dayanaklar bulunmas, bu grfl asndan kabul edilemez.
Szel yorum teorisinin kural metnine sadk kalnmas iddiasnn temeli, uygula-
yclarn kural metninde aka yer almayan hususlara, afladaki rneklerini gre-
ceimiz iddialarla hukukilik nitelii kazandrmalarn engelleme isteine dayanr.
Zira bu grfl savunanlar asndan vatandafllarn ve uygulayclarn zerinde nes-
nel olarak anlaflabilecekleri tek fley kuraln metnidir. Kural metninin dflndaki un-
surlara baflvurulmas, hukuktan beklenen belirlilii dolaysyla da hukuk gvenli-
ini zedeleyecektir.
Kural metninin dil bilgisel adan anlam konusunda flphe ve tereddte yol a-
mad durumlarda mutlak surette uygulanmas, ounca dier yorum teorisi taraf-
tarlarnca da paylafllr. Ancak sorun, hangi durumlarn flphe ve tereddde yol a-
tnn kabul edilecei noktasndadr. nk dier hukuk kurallarndan ayr bir fle-
kilde tek baflna ele alndnda anlam akmfl gibi grnen bir kural, dier hukuk
kurallar, dava konusu olaylarn nitelikleri, sz konusu kuraln yaplfl srasnda
kural yaratanlar tarafndan dile getirilen grfller vb. dikkate alndnda flpheli
hale gelebilir. stelik hukuk kurallar duraandr. Yani bir kere koyulduklarnda,
uzun sre geerli hukuk kurallar olarak varlklarn devam ettirirler. Bununla bir-
likte hayat tarz, toplumdaki ve hukukular arasndaki egemen grfller, deer yar-
glar hzl bir flekilde deiflir. Ayrca kurallarn konulmas srasnda hi akla gelme-
mifl ayn trden ama farkl bir flekilde ele alnmay gerektiren olaylar ortaya ka-
bilir. Szel yorum teorisi taraftarlar, nesnellik adna btn bu durumlarn dikkate
alnmamas gerektiini sylerken, dier yorum teorileri, byle bir uygulamann hu-
kukun varlk amacyla uyuflmadn, hakimin rolnn salt teknik bir uygulayc ol-
maya indirgediini syleyerek elefltirir.
Sistematik Yorum Teorisi

Hukuk kurallar tek tek olaylara has olarak karlmaz. Genel niteliklidirler. Bu ge-
nelliin bir boyutu, daha nce de belirttiimiz gibi, dzenledikleri alanla ilgili her-
kese uygulanabilmeleridir. Baflka bir boyutu ise hukuk kurallarnn kapsad ko-
nularn birbirleriyle kesiflen halkalar gibi dflnlebilmesine imkn salar. Hukuk
sisteminin iinde izole edilmifl, tek baflna dflnlebilecek, dier hukuk kuralla-
rndan tamamen bamsz bir kural yoktur. Her kural daima baflka kurallarla ve
hatta bir btn olarak hukuku ele aldmzda hukuk ilkeleriyle iliflki ierisindedir.
Hukuk kurallarnn pek ok kuralla iliflki ierisinde olmas, sistematik yorum te-
orisi ad verilen bir yorum anlayfln dourur. Bu anlayfla gre hukuk kurallar an-
lamlandrlrken, hukuk sisteminin iindeki konumu dikkate alnmaldr. Sz geli-
mi, Borlar Kanununda yer alan bir madde anlamlandrlrken, ncesindeki ve
sonrasndaki maddeler, sz konusu maddenin Borlar Kanununun hangi ksmn-
da yer ald, varsa madde bafll, blm bafll gibi zellikler maddenin anlam-
landrlmasnda belirleyici rol oynamaldr.
Tarihsel Yorum Teorisi

Tarihsel yorum teorisinde Tarihsel yorum teorisi, bir hukuk kuralnn anlamnn, kanun koyucunun kuraln
hukuk kuralnn kabul
edildii dnemdeki
yaplfl zamanndaki iradesine baklarak belirlenmesi gerektiini syler. Kanun ko-
tartflmalar da incelenir. yucu, hukukta, hukuk kurallarnn, zellikle kanunlarn, ama daha genifl olarak
devletin karmfl olduu kurallarn ardnda duran, irade atf yapan soyut bir kav-
ramdr. Bu iradenin deifliklie ve kesintiye uramad, tek bir varlk olarak her
an hukuk kurallarnn ardnda durduu kabul edilir. Nitekim, ok eskiden yaplmfl
ama flu anda da geerli olan bir kanunla ilgili olarak kanun koyucunun amalarn-
dan, iradesinden vs. bahsederken kanunu bizzat koyan bir kifliden deil, flu anda
da var olan kanun koyucudan bahsederiz.
Kanun koyucunun soyut deil de somut bir kavram olduu bir ynetimde, sz-
gelimi krallk ynetiminde, kanun koyucunun ve iradesinin belirlenmesi kolay ola-
candan, onun kurala verdii anlam dikkate almak da anlaml olabilir. Ancak ka-
nunlarn meclis tarafndan yapld parlamenter sistemlerde, kanun koyucunun
belirlenmesi mmkn deildir.
Tarihsel yorum teorisi, kanun koyucunun iradesinden bahsederken, kuraln ya-
pld dnemde, kural yapma faaliyetine katlanlarn ve o dnemki anlayfln dik-
kate alnmas gerektiini syler. Baflka bir ifadeyle bu teori, kurallarn konulufl
amacna gnderme yapar. Bu iradenin ve amacn belirlenmesi, zellikle uzun s-
reden beri yrrlkte bulunan kurallar asndan tarihsel bir arafltrmay gerektirir.
Bu erevede anlam hakknda flpheye dfllen kuraln yaplmas srasnda, sz
gelimi kanun yaplmas srasnda meclisteki srete komisyonlarda yaplan tartfl-
malar, ortaya koyulan grfller, hazrlanan raporlar, meclis grflmeleri srasnda
milletvekillerinin kanunun leh ve aleyhindeki grflleri srasnda kanuna verdikle-
ri anlam, kurala verilecek anlam belirlemektedir.
Amasal Yorum Teorisi

Amasal (ereksel, ga, teleolojik) yorum teorisi, tarihsel yoruma benzer bir kfl
noktasndan hareket eder: Kurallar, konulufl amalarna gre anlamlandrlmaldr.
Ancak amasal yorum teorisi taraftarlar, konulufl amacnn belirlenmesinde tarih-
sel iradeye ve koflullara baklmas gerektiini kabul etmezler. Bu grfle gre ku-
ral yaplmfl olmakla, kendisini yapanlardan bamsz bir nitelik kazanmaktadr.
Dolaysyla konulufl amac, kuraln yaplma anna baklarak deerlendirilmemeli,
uygulayc, kural uygulayaca anda bir btn olarak hukuk sisteminin anlam ve
kendi dneminin ihtiyalar erevesinde bu kurala anlam vermelidir.
Amasal yorum teorisi kural koyucusundan ayrmakla, hakime olduka genifl
bir alan brakr. Zira hakim artk kanun koyucunun iradesinden, zamannda o ku-
raln hangi zel amaca ynelik olarak karldndan bamszdr. flte bu genifl
alan, ereksel yorum teorisinin elefltirilmesine neden olur. nk bylece hakimin
bir kural nasl anlamlandraca nceden kestirilemeyecek, dolaysyla da hukuk
gvenlii zedelenecektir.
Yorum Aralar
Kyas
rnekseme veya analoji olarak da anlan kyas, nemli zellikleri asndan ben-
zerlik gsteren iki durum, olay, hkm arasnda bir iliflki kurularak, aka gz-
lemlenmeyen daha baflka ortak noktalarn bulunduuna karar verilmesidir. Sz ge-
limi, ayn renk okul formas giyen iki lise rencisinden birinin hangi okula gitti-
ini biliyorsak dierinin de ayn okula gittiini dflnmek olduka makuldr. Hu-
kuk kurallarnn yorumlanmas srasnda da, benzer olaylara uygulanan iki hkm-
den birisinin anlam konusunda tereddt yaflandnda, dier hkme dair bilgileri-
miz hakime yardmc olacaktr. Bu akl yrtme tarznn kullanlmasnn altnda,
benzer olaylara benzer flekilde davranmak gereklilii dflncesi yatar.
Evleviyet
Evleviyet (nceliklilik, argumentum a fortiori), kyasn bir trdr. Bu akl yrt-
me tarznda da bir olaya, baflka bir olaya benzer flekilde muamele edilmesi gerek-
tii sonucuna varlr. Sebep sadece olaylarn birbirlerine benzemesi deil, ayn za-
manda tartflma konusu olayn bu muameleyi dierinden daha yksek derecede
hak etmesidir. Evleviyetin iki flekli vardr:
Eer kanun daha fazlasna izin veriyorsa, daha azna da izin veriyor demek-
tir (argumentum a maiori ad minus).
Eer kanun daha azn yasaklyorsa, daha fazlasn da yasaklyordur (argu-
mentum a minori ad maius).
Zt Kant
Zt kant (argumentum e contrario), hukuk kuralnn hkme balad durumlara
baklarak, bu durumlarn dflndaki durumlar iin aksi hkmn geerli olduu so-
nucuna varmaktr. Sz gelimi Askerlik Kanununun 1. maddesine gre Trkiye
Cumhuriyeti tebaas olan her erkek, iflbu kanun mucibince askerlik yapmaa mec-
burdur. Zt kantla yaplan akl yrtme sonucunda, Trkiye Cumhuriyeti vatan-
dafl olmayanlarn ve Trkiye Cumhuriyeti vatandafl kadnlarn bu kanun kapsam-
na girmedii kabul edilir.
SIRA SZDE SIRA SZDE

S O R U S O R U
DKKAT Yorum aralarnn

D K K Akullanm
T uzmanlk gerektiren bir ifltir. Tantma amacyla sunduumuz
bu aralar, her zaman dorudan uygulanmaz. Hukuk sisteminin bir btn olarak anlam,
yorumlanacakSIRAhkmn
SZDE dier kurallarla iliflkisi, ulafllan sonular ile kanunlarn amalar
N N
SIRA SZDE
arasndaki uyum gibi pek ok husus gz nnde tutulmaldr.
AMALARIMIZ HAKMN TAKDR YETKS VE HUKUK YARATMASI

AMALARIMIZ
Hukuk kurallarnn genel nitelikli olduunu belirtmifltik. Kurallar ne kadar ayrnt-
l dzenlenirse dzenlensin, her olayn gerekleflme biimi ve ilgililerin o olaya
K T A P K T A P
has koflullarn dikkate alacak kurallar yaplmas mmkn deildir. Hatta byle bir
abayla gerekleflmesi muhtemel btn olaylarn her trl ayrntsnn dzenlen-
mesi, olumsuz sonular dourmaya adaydr. Dolaysyla kurallar ounca uygula-
TELEVZYON TELEVZYON
ycnn somut sorunla ilgili kuralda aka dile getirilmeyen kararlar almasn ge-
rektirir. Bu durum, hakimin takdir yetkisi olarak adlandrlr.
Takdir yetkisi bazen hukuk kuralnca aka belirtilir. Baz durumlarda ise ku-
NTERNET raln yazlfl N biiminden
TERNET hakime bir takdir yetkisi tannd anlafllr. Hakim takdir
yetkisine sahip olduu durumlarda, bu yetkiyi hukuka ve hakkaniyet dflncesine
uygun bir flekilde uygular. Dolaysyla ilgili hukuk kurallarnn ve bir btn olarak
hukuk sisteminin gereklerini dikkate almak durumunda olduu gibi, takdir yetki-
sini kullanrken karara balayaca somut olayn gerekleflme biimini ve ilgilile-
rin durumlarn hesaba katmaldr.
Devletin yarg erki, egemenlik sahasnda meydana gelen btn olaylar iin hu-
kuki niteleme yapma iddiasndadr. Bunun doal sonucu olarak, eer bir olay mah-
keme nne gelmiflse, hakimin bu olay karara balamaktan ekinmesi dflnle-
mez. Dolaysyla bir hak iddiasnda bulunan kifliye, byle bir hakknn bulunduu
ya da bulunmad sylenmelidir. Yahut alan bir ceza davasnda mahkeme, san-
ya sulu bularak mahkum eder, ya susuz bularak beraat ettirir. Ancak mahke-
meler hibir flekilde karar vermekten kanamaz. Ancak yukarda da belirttiimiz
Hkim ceza hukuku alannda gibi hukuk kurallarnn duraan yapsna karfllk srekli ortaya kan yeni geliflme-
hukuk yaratmaz ama bu
alanda takdir yetkisine
ler, hukuk tarafndan aklkla dzenlenmemifl olaylarn ortaya kmasna neden
sahiptir. olur. Ortaya kan yeni durumlar yrrlkteki hukuk kurallarnn yorumu ile -
zmlenebildii takdirde, hakim, yorum konusunda ele aldmz ilkeler erevesin-
de kararn verecektir. Ne var ki, yrrlkteki hukuk kurallarnn yorumunun dahi
mahkeme nne getirilmifl olayn karara balanmasna yetmeyecei durumlar sz
konusu olabilir. flte byle bir durumda hakimin hukuk yaratmasndan bahsederiz.
Ceza hukuku alannda hakimin hukuk yaratmas mmkn deildir. nk ce-
za hukuku alannda nemli ilkelerinden birisi, kanunsuz su ve ceza olmaz ilke-
sidir. Dolaysyla, yrrlkteki ceza kanunlarnn kapsamna kesinlikle girmeyen
bir eylem mahkeme nne geldiinde, hakim bu eylemin su oluflturmadna ka-
rar vermek durumundadr. zel hukuk alannda ise, davann temeli bir hak iddi-
asdr. Bu hak iddiasnn cevab, hukuken byle bir hakkn bulunduu yahut hu-
kuken byle bir hakkn bulunmad fleklinde olacaktr. zel hukuk iliflkisinden
kaynaklanan bir davada hakim, nne getirilen hak iddiasna dair herhangi bir hu-
kuk kural bulamadnda, byle bir hakkn bulunduuna yahut bulunmadna
dair kararn, Medeni Kanunun ifadesiyle kendisi kanun koyucu olsayd nasl bir
kural koyacak idiyse ona gre verecektir.
lgili bir kanun hkmnn bulunmamas ve hakimin kendisini kanun koyucu

gibi dflnmesi, hakimin keyfi karar verecei anlamna gelmez. Her ne kadar olay-
la ilgili bir hkm bulunamamflsa da bir btn olarak hukuk sisteminin o trdeki
eylemler iin ngrd hukuki sonular hakime rehberlik edecektir. Bunun ya-
nnda hukukun tali kaynaklar olarak andmz itihatlar ile bilimsel grfller, ha-
kimin kararn olufltururken yararlanaca kaynaklar arasndadr.
Pahal bir cep telefonu aldnz ve bir mddet kullandktan sonraSIRA yeniSZDE
kan bir modeli SIRA SZDE
almak istediiniz iin ikinci el telefon alm-satm yapan bir iflletmeye satmak istediinizi 2
varsayalm. Maazaya gittiinizde size, o gn kan bir kanun uyarnca faturas olmadan
telefonunuzu satamayacanz sylenmifl olsun. Daha nce byle bir kural olmad iin fa-
turay saklama ihtiyac hissetmediinizi dflnrsek, yaflayabileceiniz maduriyeti hangi
hukuk ilkesi ile balantl olarak tartflabiliriz? S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A Hukukun kaynaklarn tanmlamak N
A M A
Hukukun uygulanmasnda ortaya kan sorun-
1 2 larn zmnde izlenecek ilkeleri aklamak
Yarg organlar, grevleri itibaryla kararlarn hu-
Hukuk kurallarnn uygulanmasnda zlmesi
kuka dayandrrlar. Dolaysyla kararlarn, huku-
gereken sorunlardan birisi, hukuk kuralnn yer
ka dayanan, hukuktan kaynaklanan, hukukun
ve kifli bakmndan uygulanabilir olup olmad-
gerektirdii kararlar olarak sunarlar. Bu adan
n belirlemektir. Baz hukuk kurallar asndan
yarg kararlarna gereke olabilen her fley hukuk
mlklik ilkesi geerlidir. Yani hukuk kural, dev-
kaynadr. Bununla birlikte hukukun baz kay-
letin topraklar ierisinde meydana gelen olay ve
naklar, vazgeilmez ve zorunlu niteliktedir. Yar-
eylemlere uygulanr. Baz hukuk kurallar asn-
g organlarnn bu kaynaklar ihmal etmesi, biza-
dan ise flahslik ilkesi geerlidir. Bu durumda ki-
tihi hukuka aykrlk oluflturur. Sz konusu kay-
fli, hangi devletin topraklarnda olursa olsun ken-
naklar asli kaynaklar olarak adlandrlr.
di devletinin hukukuna tbi olacaktr.
Asli kaynaklar ncelikle yazl hukuk kurallar-
Hukuk kurallarnn uygulanabilmesi iin usulne
dr. Yazl hukuk kurallar, anayasa, kanunlar,
uygun bir flekilde yaratlmalarnn yannda za-
uluslararas antlaflmalar, kanun hkmnde karar-
man bakmndan da uygulanabilir olmalar gere-
nameler (KHK), tzkler ve ynetmeliklerdir. Bu
kir. Kanunlar, KHKlar, uluslararas andlaflmalar,
kurallar bir hiyerarfli oluflturur. Anayasa, hukuk
tzkler ve baz ynetmelikler hukuk dnyasn-
kurallarnn temelinde yer alr. Kanunlar meclis
da varlk kazanabilmek iin Resm Gazetede ya-
tarafndan karlan kurallardr. Usulne uygun
ymlanmaldrlar. Bununla birlikte yrrlk tari-
bir flekilde yrrle girmifl uluslararas andlafl-
hi, eflitli durumlara gre deifliklik gsterebilir.
malar kanun hkmndedir. nsan haklar alann-
Bir hukuk kuralnn yrrlkten kalkmas, o ku-
daki uluslararas andlaflmalar ile kanunlar arasn-
raln yaratlmas usulyle gerekleflir. Bunun ya-
da bir atflma yaflandnda, uluslararas andlafl-
nnda st normlara aykr kurallarn yarg deneti-
maya ncelik tannr. KHKlar, Bakanlar Kurulu
mini yapan makamlar tarafndan iptal edilmeleri
tarafndan meclisten alnan yetki kanununa da-
de mmkndr.
yanlarak karlan kanun hkmndeki dzenle-
Bazen farkl hukuk kurallarnn, ayn konuyu fak-
melerdir. Tzkler ve ynetmelikler kanunlarn
l flekillerde dzenledii grlr. Bu durumda
dzenledii alanlarda ihtiya duyulan daha ay-
hakimin kurallardan birisini semesi gerekir. Ka-
rntl dzenlemeleri ierir. Tzkler Bakanlar
bul edilen ilkelere gre, normlar hiyerarflisinde
Kurulu tarafndan Danfltay incelemesinden gei-
daha stte bulunan bir normla daha altta bulu-
rilmek suretiyle karlr. Ynetmelikler ise Bafl-
nan bir norm atfltnda, stn kural; ayn d-
bakanlk, bakanlklar ve kamu kurumlar tarafn-
zeyde iki kural atfltnda yeni tarihli olan; ayn
dan kanunlara uygun olarak karlr.
dzeyde ancak aralarnda genellik-zellik iliflkisi
Yarg kararlar oluflturulurken baz kaynaklar yar-
bulunan iki kural atfltnda ise zel olan d-
dmc niteliktedir. Balayc olmadklar gibi, ka-
zenleme tercih edilir.
rarlara gereke yaplmamalar mmkndr. Bu
kaynaklara tali kaynaklar ad verilir. Tali kay-
naklar itihatlar ve bilimsel grfllerdir. tihatlar,
mahkemelerin alfllmfl uygulamann dflnda ka-
rar vermek durumunda kaldklar ilke niteliin-
deki kararlardr. Bilimsel grfller ise hukuku
bilim insanlarnn grflleridir.
N
A M A
Hakimin hukukun uygulanmasndaki roln
3 betimlemek
Hakimler hukukun uygulanmasnda nemli bir
role sahiptir. Zira hukukun uygulanmas, zorun-
lu olarak yorum faaliyetini gerektirir. Yorum ise
hakim tarafndan yaplr. Yorumlama anlamlan-
drma faaliyetidir. Hukukun yorumlanmas, yani
anlamlandrlmas, olaan, alfllagelmifl, rutin
olaylarda sorun yaratmaz. Ancak daha nce da-
va konusu olmamfl, meydana gelebilecekleri d-
flnlmemifl olaylar sz konusu olduunda haki-
min anlamlandrma abas zorluklarla karfllaflr.
Bazen de, hukuk kurallarnn yapm srasnda
zensiz davranlmas, bir olayn birden fazla hu-
kuk kuralnn kapsamna girdiini iddia etmeyi
mmkn klabilir veya hangi kuraln uygulana-
ca konusunda flphe yoksa bile uygulamann
sonular hakknda rahatlkla karar vermek mm-
kn olmayabilir. Yine kural yapm srasndaki
zensizlik, dil bilgisi kurallarna uyulmamas flek-
linde ortaya kabilir ve dil hakknda ortak bilgi-
lerimiz, metni anlamlandrmamz glefltirebilir.
flte bu tip durumlarda yorum, bir sorun olarak
ortaya kar. Hukuk kuralnn anlamlandrlmas
ve dava konusu olayla iliflkisinin kurulmas hak-
knda bir flphe ortaya ktnda neler yaplma-
s gerektiiyle ilgili olarak ortaya konulmufl d-
flncelere yorum teorileri ad verilir. Bu teoriler,
hukuk kurallarnn anlamlandrlmasnda hangi
temel ilkelerin geerli olduunu ortaya koymaya
alflrlar. Szel yorum teorisi kurallarn metinle-
rine sk skya sadk kalnmas gerektiini, anla-
mn metinde yer alan szcklerin gndelik dil-
deki ve hukuk dilindeki anlamlar ile dil bilgisi
kurallarna atfla belirlenmesi gerektiini savu-
nur. Sistematik yorum teorisi, kuraln iinde yer
ald btn dikkate alnarak anlamlandrlmas
gerektiini syler. Tarihsel yorum teorisi, kuralla-
rn anlamnn kuraln konulufl dnemindeki ha-
zrlk alflmalarna baklarak ortaya karlmas
gerektiini belirtir. Ereksel yorum teorisi, hukuk
kurallarnn yaratlmalaryla birlikte bamsz bir
varlk kazandn, bir btn olarak hukuk siste-
mi ierisinde tafldklar anlamn yorumlaycnn
dnemindeki ihtiya ve koflullar da dikkate alna-
rak belirlenmesini savunur. Rasyonel gerekelen-
dirme teorisi ise yorum faaliyetini ahlaki bir faali-
yet olarak grerek, yorumun tafld deer yarg-
larnn rasyonalite koflullarna bal kalnarak ge-
rekelendirilmesini ister ve yorumun doruluu
iin tutarll nemli bir unsur olarak grr.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi uluslararas andlaflmalarla 5. Bir kuraln normlar hiyerarflisinde kendisinden stte
ilgili yanlfl bir ifadedir? olan kuralla uyumlu olup olmadnn denetlenmesine
a. Usulne uygun flekilde yrrle girmifl bulu- ne ad verilir?
nan uluslararas andlaflmalar kanun hkmnde- a. Yarg denetimi
dir b. fiekil denetimi
b. Uluslararas andlaflmann yrrle girmesi iin c. Usul denetimi
devlet adna andlaflma yapmaya yetkili kiflilerin d. erik denetimi
andlaflmay imzalamalar yeterlidir e. Siyasi denetim
c. Uluslararas andlaflmalar, devletler arasnda ve-
ya devletler ile uluslararas rgtler arasnda ya- 6. Kanunlarn yaplmasyla ilgili olarak afladakilerden
plan andlaflmalardr hangisi yanlfltr?
d. nsan haklar alannda taraf olunan uluslararas a. Kanunlar Mecliste toplantya katlanlarn salt o-
andlaflma hkmleri ile kanunlarn atflmas du- unluu ile kabul edilir.
rumunda uluslararas andlaflma uygulanr b. Meclisin kabul ettii kanunlar Cumhurbaflka-
e. Uluslararas andlaflmalarn anayasaya aykrl nnn incelemesine sunulur.
Anayasa Mahkemesi tarafndan denetlenemez c. Cumhurbaflkan beenmedii kanunlar geri e-
virir ve bu kanun gndemden kalkar.
2. Kanun Hkmnde Kararname karma yetkisi afla- d. Cumhurbaflkan kendisine gnderilen kanunlar
dakilerden hangisine aittir? 15 gn ierisinde inceleyerek kararn verir.
a. Cumhurbaflkan e. Kabul oylarnn says 139dan az olamaz.
b. Bakanlar Kurulu
c. Kamu kurum ve kurulufllar 7. Bir devletin hukukunun o devletin lkesindeki olay-
d. TBMM lara ve kiflilere uygulanacan belirten ilke afladaki-
e. Belediyeler lerden hangisidir?
a. Gemifle etkili olmama ilkesi
3. Hukuk kurallarnn yorumlanmasnda, kuraln yapl- b. fiahslik ilkesi
d dnemde, kural yapma faaliyetine katlanlarn ve o c. Kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi
dnemdeki anlayfln dikkate alnmas gerektiini savu- d. stn kural ilkesi
nan yorum teorisi, afladakilerden hangisidir? e. Mlklik ilkesi
a. Tarihsel yorum teorisi
b. Sistematik yorum teorisi 8. Hukuk kuralnn hkme balad durumlara bakla-
c. Szel yorum teorisi rak, bu durumlarn dflndaki durumlar iin aksi hk-
d. Amasal yorum teorisi mn geerli olduu sonucuna varmaya ne ad verilir?
e. Objektif yorum teorisi a. Evleviyet
b. Kyas
4. I. Kanun c. karm
II. Ynetmelik d. Zt kant
III. Tzk e. Yasaklama
IV. Anayasa
V. nsan Haklar Alanndaki Uluslararas Szleflmeler
Afladakilerden hangisinde, hukuk kurallar hiyerarflisi
doru bir flekilde verilmifltir?
a. IV-I-III-V-II
b. IV-I-II-V-III
c. IV-I-V-III-II
d. IV-V-I-II-III
e. IV-V-I-III-II
Yaflamn inden
9. Hukuk kurallarnn atflmas durumunda uygulana-

cak kuraln belirlenmesine iliflkin olarak afladakiler-
den hangisi yanlfltr?
21 Ekim 2011
a. stn bir norm ile alttaki bir norm atfltnda ANAYASA MAHKEMES PTAL ETT
stn norm uygulanr Anayasa Mahkemesi, reklam gelirlerinden yzde 5lik
b. Ayn genellik derecesine sahip iki kanun atflt- RTK payn belirli sre iinde demeyen yayn kuru-
nda, yakn tarihli olan uygulanr lufllarnn yayn izninin iptal edilmesini ngren Radyo
c. Biri genel nitelikli dieri zel nitelikli kanun a- ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Ka-
tfltnda, genel nitelikli kanun uygulanr nun hkmn, Anayasann hukuk devleti ilkesine ay-
d. Biri genel nitelikli dieri zel nitelikli kanun a- kr bularak, iptal etti. Yksek mahkeme, yaptrm ile
tfltnda, zel nitelikli kanun uygulanr ulafllmak istenen ama arasnda makul orant bulun-
e. Kanun ile ynetmelik atflnda kanun uygula- madna iflaret etti.
nr Anayasa Mahkemesinin, Ankara 1 ve 4. dare mahkeme-
lerinin yapt baflvurular zerine ald kararn gereke-
10. Afladakilerden hangisi yrrlkten kaldrlmfl bir si, Resmi Gazetenin bugnk saysnda yaymland.
kural nitelemek iin kullanlr? Gerekeli kararda, idare mahkemelerinin, Anayasann
a. Geerli temel hak ve hrriyetlerin snrlanmas bafllkl 13.
b. Genel maddesine dayanarak, dflnceyi aklama ve yayma
c. Eskimifl hrriyeti bafllkl 26. maddesinde mali ykmllkle-
d. Tarihsel rin yerine getirilmemesine iliflkin bir snrlama getiril-
e. Mlga medii gerekesiyle baflvuruda bulunduu belirtildi.
Baflvuru tarihinde yrrlkte bulunan 3984 sayl Rad-
yo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda
Kanunun 4576 sayl Kanunun 8. maddesiyle deifltiri-
len 13. maddesinde reklam gelirlerinden ayrlacak pay-
larn, gelirin elde edildii ay takip eden ayn en ge
20sinde demesinin; gecikme halinde ilgili yayn kuru-
luflunun 7 gn iinde deme yapmas iin uyarlmas-
nn, bu tarihlerden itibaren 2 ay iinde deme yaplma-
mas halinde st Kurulca yayn izninin ve lisansn ipta-
line karar verilmesinin dzenlendii anlatlan gerekeli
kararda, denmeyen kurum gelirinin icra yoluyla tahsil
edileceinin hkme baland kaydedildi.
Gerekeli kararda, st Kurul tarafndan yaplan uyarya
ramen yasada ngrlen sre iinde reklam geliri st
Kurul paynn denmemesi nedeniyle yaync kurulu-
flun lisansnn ve yayn izninin iptal edilmesinin, idari
yaptrm nitelii tafld belirtildi.
Yasa koyucunun idari yaptrma konu eylemleri ve bu
eylemler karfllnda uygulanacak yaptrmlar belirleme
konusunda anayasal snrlar ierisinde takdir yetkisi bu-
lunduuna yer verilen gerekeli kararda, bu eylemlerle
yaptrmlar arasnda adil bir dengenin bulunmasnn, hu-
kuk devleti ilkesinin gerei olduunun alt izildi.
Gerekeli kararda, eylem ile yaptrm arasnda bulun-
mas gereken adil dengenin lllk ilkesi olarak da

adlandrld ifade edilerek, bu ilkenin alt ilkelerinden 1. b Yantnz yanlfl ise Hukukun Kaynaklar ko-
elverifllilik ilkesinin, ngrlen yaptrmn ulafllmak nusunu yeniden gzden geiriniz.
istenen ama iin elveriflli olmasn, zorunluluk ilke- 2. b Yantnz yanlfl ise Hukukun Kaynaklar ko-
sinin ngrlen yaptrmn ulafllmak istenen ama ba- nusunu yeniden gzden geiriniz.
kmndan zorunlu olmasn ve orantllk ilkesinin ise 3. a Yantnz yanlfl ise Hukukun Yorumlanmas
ngrlen yaptrm ile ulafllmak istenen ama arasnda konusunu yeniden gzden geiriniz.
olmas gereken oranty aklad anlatld. 4. e Yantnz yanlfl ise Hukukun Kaynaklar ko-
Yayn izni ve lisansn iptali yaptrmyla reklam geliri nusunu yeniden gzden geiriniz.
st kurul paynn zamannda denmesinin amaland 5. d Yantnz yanlfl ise Hukukun Kaynaklar ko-
ifade edilen gerekeli kararda, Sz konusu yaptrmn nusunu yeniden gzden geiriniz.
hedeflenen amaca ulaflma bakmndan elveriflli olduu 6. c Yantnz yanlfl ise Hukukun Kaynaklar ko-
sylenebilirse de itiraz konusu kuraln yer ald mad- nusunu yeniden gzden geiriniz.
dede, geciken demeler iin 6183 sayl Amme Alacak- 7. e Yantnz yanlfl ise Yer ve Kifli Bakmndan Uy-
larnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerinin uygulanma konusunu yeniden gzden geiriniz.
gulanacann zel olarak dzenlendii de gzetildiin- 8. d Yantnz yanlfl ise Hukukun Yorumlanmas
de, bu yolla tahsili mmkn olan bir alacak nedeniyle konusunu yeniden gzden geiriniz.
zel radyo veya televizyonun yayn izni ve lisansnn 9. c Yantnz yanlfl ise Hukuk Kurallarnn atfl-
iptal edilmesinin, st Kurul alacann tahsili bakmn- mas konusunu yeniden gzden geiriniz.
dan zorunlu olduundan sz edilmesi olanakl olmad- 10. e Yantnz yanlfl ise Zaman Bakmndan Uygu-
gibi, bu yaptrm ile ulafllmak istenen ama arasnda lanma konusunu yeniden gzden geiriniz.
makul bir orant da bulunmamaktadr. Bu durum ise
yaptrma konu eylem ile yaptrm iliflkisinde lllk
ilkesinin ihlali sonucunu dourmakta ve hukuk devleti
ilkesine aykrlk oluflturmaktadr denildi.
Anayasa Mahkemesi karar oy birliiyle alrken, Baflkan
Haflim Kl, Baflkanvekili Osman Pakst, yeler Ahmet
Akyaln, Alparslan Altan ve Nuri Necipolu, yasa hk-
mnn Anayasann dflnceyi aklama ve yayma hr-
riyetini dzenleyen 26. maddesine aykr olduuna ka-
rar verilmesi gerektii grflne vardlar ve karara dei-
flik gerekeyle katldlar.

Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan Kaynaklar

Sra Sizde 1 Aral, V. (2010). Hukuk ve Hukuk Bilimi zerine, s-
Kat anayasa, deifltirilmesi kanunlardan daha sk ku- tanbul: On ki Levha Yaynclk.
rallara balanmfl anayasalardr. Kanunlarn kabul edil- Aydn, U. (2011). Temel Hukuk Dersleri, Eskiflehir:
mesi iin salt ounluk yeterlidir. Salt ounluk ise oy- Nisan Kitabevi.
lamaya katlanlarn yardan bir fazlasdr. Bu durumda, Aybay, A, Aybay R. (2003). Hukuka Girifl, stanbul: s-
Trkiye Cumhuriyeti Anayasas uyarnca, Trkiye B- tanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
yk Millet Meclisinde 276 milletvekili bulunduran bir Gzler, K. (2009). Hukuka Girifl, Bursa: Ekin Basm
siyasi parti kanun karabilmektedir. Eer Anayasa kat Yayn Datm.
olmasa idi meclis ounluunu salamfl tek bir parti Iflkta, Y., Metin, S. (2003). Hukuk Metodolojisi, s-
veya bir koalisyon, Anayasay istedii gibi deifltirme tanbul: Filiz Kitabevi.
imknna sahip olacakt. Ancak anayasalarn toplumun Pazarc, H. (2003) Uluslararas Hukuk, Ankara: Tur-
byk bir ounluunun zerinde uzlaflt metinler ol- han Kitabevi.
duu kabul edilir. stelik bu anlayflta toplum sadece o Tezi, E. (1991). Anayasa Hukuku, stanbul: Beta Ba-
andaki toplum deil, gelecek nesilleri de iine alan da- sm Yayn Datm.
ha genifl bir toplum anlayfldr. Anayasa deifliklii ola- Uzun, E. (2010). Akl Tutkunu Hukuk, stanbul: On
an kanunlar gibi yaplabildiinde, toplumun ancak ki Levha Yaynclk.
belli bir kesiminin talepleri anayasaya yansmfl olacak-
tr. Kat bir anayasa, toplumu daha fazla temsil eden bir
ounluun teklifte bulunmasn ve kabul ynnde oy
kullanmas gerektirir. stelik Trk Anayasas deiflikli-
in halk oylamasna gtrlebilmesi olanan daima
bir seenek olarak srecin nemli bir unsuru yapar.
Bylece yksek oyla kabul edilen bir deifliklik dahi
halk oylamasna sunulabilecektir.
Sra Sizde 2
Gndelik hayatta pek ok hukuki ifllem yaparz. Bu ifl-
lemleri rahatlkla yapabilmemizin nedeni, bugn yapt-
mz ifllemlerin yarn da geerliliklerini koruyacana
inan duymamzdr. Eer yneticiler keyfi bir flekilde
gemifle ynelik kurallar karrlarsa, gelecee dair plan-
lar yapamaz duruma geliriz. Byle bir uygulama ya s-
rekli maduriyetlerle sonulanr yahut da hukuk mefl-
ruiyetini kaybeder.
3
Amalarmz
N
Deiflik tarihsel dnemlerde hukuki kavramlarn ve kurumlarn evrimini
N
anlatabilecek,
N
Hukuk sistemlerini aklayabilecek;
Trk toplumunun tarih iindeki hukuk kltrnn deiflimini saptayabilecek
bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Karfllafltrmal hukuk Fkh
Hukuk sistemi Tedvin
Roma Hukuku Adli Kaptlasyon
slam Hukuku Benimseme
Sosyalist Hukuk
indekiler
KARfiILAfiTIRMALI HUKUK VE
Hukukun Temel Hukuk Sistemleri HUKUK SSTEMLER
ve Trk Hukuk
Kavramlar Tarihi TRK HUKUKUNUN TARHSEL
GELfiM
Hukuk Sistemleri ve Trk
Hukuk Tarihi
KARfiILAfiTIRMALI HUKUK VE HUKUK SSTEMLER

Her hukuk dzeninin, kendi hukuk kurallarn ifade etmeye yarayan kavramlar,
bu kurallarn dizgesellefltirilmesinde (sistematizasyonda) kullandklar kategorileri
vardr. Hatta hukuk kural ifadesi bile her hukuk dzeninde birbirinden az da ol-
sa farkl bir anlama sahiptir. Hukuki bilincimizin iinde flekillendii toplumunkin-
den farkl bir hukuk dzenini incelerken, o hukuk dzeninin kavram ve kategori-
lerinin ve hukuk kural anlayflnn da bilinmesi gerekir. Hukuk bir kltr rn ol-
duuna gre, bir baflka hukuk dzeninin kavram ve kurumlarna bilincimizi ama-
mz, aslnda bir baflka hukuk kltrn tanmamz demektir. Kendi hukuk kl- Hukuk kltr: Belirli bir
toplumda, o toplumu
trmz, bu konuda bir uzmanlk eitimi grmeden de az ok tanrz. Toplum- oluflturan bireylerce
sallaflma srecimiz ve ou hukuk kurallaryla da rtflen gelenekleri ailemiz ve genellikle paylafllan,
hukuka iliflkin fikirler,
mensup olduumuz toplumsal guruplar zerinden zaten renmiflizdir. Ancak tutumlar, deerler, kanlar
farkl hukuk kltrleri sz konusu olduunda bir tr tercmeye baflvurmamz ka- ve beklentiler toplam olarak
SIRA SZDE diline e-
nlmaz olur: Yabanc kltrn kurumlarn kendi hukuk kltrmzn tanmlanabilir.SIRA SZDE
virmek, bunun yeterli olmad yerde de sz konusu kurumlarn hangi toplumsal

ifllevlere karfllk geldiini ortaya koymak. Bu saydklarmz yapabilmemiz
D fi N E L M iin de D fi N E L M
yabanc olanla tandk olan karfllafltrmamz gerekir. Byle bir karfllafltrmay ya-
pabilmemiz iin ortak bir zemine gereksinim duyarz. flte hukuk biliminde bu or-
S O R U S O R U
tak zemini bize Karfllafltrmal Hukuk sunar.
Karfllafltrmal Hukuk hem bir hukuk disiplininin hem de hukuk arafltrmasnda

DKKAT kulla- DKKAT
nlan bir yntemin addr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Karfllafltrmal Hukuk
Karfllafltrmal Hukuk, gelifltirdii zmleme dzeyleri, zgl ayrmlar ve terim
daarcyla yeryznde farkl ulus, kltr ve toplumlarn hukuk dzenlerinin e-
flitliliklerine ve benzemezliklerine karfln gene de hukuk gibi birlefltirici bir kav-
ram altnda anlafllr klnmasna katk salar. Genelde yaplan ayrmlar ve karfllafl-
trmalar kamu hukukundan ok zel hukuku temel alrlar. K T A P K T A P
Hukuk sistemleri arasnda bir karfllafltrmadan sz edebilmek iin, karfllafltrma-
da rtl ya da aka flu unsurun bulunmas yntem bilimsel bir gerekliliktir:
Tarihsel temeller: Bir hukuk dzeninin dierinden fark ancak
T E L E V Ztarihsel
YON olarak TELEVZYON
belirlenebilir. Bu anlamda tarihsel gemifl ulusal hukuk dzenlerini birbirinden
ayrdeden hukuki dflnnme biimlerinin, hukuk terminolojisinin ve hukuki ku-
NTERNET NTERNET
rumlarn farkl tarihsel deneyimlere verilmifl farkl yantlar olarak anlafllmasnn te-
melidir: Bir ulusal hukuk dzeni dierinden az ya da ok farkldr, nk her ulu-
sal hukukun ayr tarihi vardr.
Toplumsal ve kltrel zemin: Din, dil, gelenekler ve sosyo-ekonomik yap, hu-
kuk kurallarnn toplumsal iliflkileri flyle deil de byle dzenlemesini belirleyen
etmenlerdir. Bu etmenler toplumdan topluma az ya da ok farkllaflrlar. flte hu-
kuk kurallar ister dzenleyicisi olduklar toplumsal iliflki biimlerini dorudan
yanstsnlar; isterse onlar dnfltrmek hatta tasfiye etmek iin konulmufl olsunlar,
varolufllarn bu iliflkilerin temelinde yatan dinsel, dilsel, geleneksel ve sosyo-eko-
nomik etmenlere borludurlar. rnein bir toplumda kentsel deil de krsal yaflam
biimi egemen ise bu yaflam biimini srdrmek iin de dnfltrmek iin de ge-
rekli iliflkileri dzenleyecek hukuk kurallar, varolufl gerekelerini ayn kaynaktan,
yani krsal yaflam biiminden almfl olurlar.
Hukuk teknikleri: Hukukun yaratlmasnda, uygulayclarnn eitilmesinde ve
uygulanmasnda her hukuk kltr birbirinden az ok farkl teknikler kullanr.
Tekniklerin ayn olduu durumlarda ise en azndan ulusal sluplar farkldr. rne-
in yargsal rnek kararlarn ana kaynak olduu ngiliz Hukuku gibi bir hukuk
kltrnde hukuki akl yrtme ve kantlama rnek olaylar kullanrken, temel
kavramlarn kurucu nitelik tafld Kta Avrupas hukuklarnda, hukuki akl yrt-
me ve kantlama genel kavramlarn zel durumlara uyarlanmasna arlk verecek-
tir. Ayn flekilde, byle farkl iki hukuk kltrnn profesyonellerinin eitiminde
de farkl teknik ve sluplar sz konusu olacaktr: Birinde rnek olaylar genel kav-
ramlara giden yolu belirlerken, dierinde genel kavramlar somut olaylar iin n-
den infla edilmifl bir zihinsel kalp ifllevi grecektir.
Hukuk Sistemi: Hukuk Hukuk Sistemleri

terminolojisinin ok-anlaml Karfllafltrmal hukukta hukuk sistemleri belirli kmelere ayrlarak snflandrlr.
terimlerinden biridir. ou
zaman bir lkedeki hukuk Snflandrma lt olarak rk, hukuk teknii, dil, ortak tarihsel gemifl, ideoloji ve
kurallarnn bir dizge ya da benzeri unsurlar esas alndndan, karfllafltrmal hukuk yazn, tekdze bir snf-
birbiriyle isel balar
landrma ortaya koyabilmifl deildir.
fiekil 3.1
Hukuk Sistemleri HUKUK SSTEMLER
Kta Avrupas Angola Amerikan slam Sosyalist

Hukuk Sistemi Hukuk Sistemi Hukuku Sistemi Hukuk Sistemi
bulunan bir dzenek Ancak teden beri, zellikle hukuka iliflkin zl kavramsal bilgi verme amal
olduunu ifade etmek iin
kullanlr. Ancak, ulusal girifl kitaplarnda, tarihsel ve sosyolojik zemini ayrt etmek gibi retimsel bir
hukuk sisteminin alt amala, hukuk sistemlerini kabaca drt alt bafllkta kmelendirme eilimi vardr:
dzeneklerini ifade etmek
iin de sistem terimine Kta Avrupas Hukuku, Anglo-Amerikan Hukuku, Sosyalist Hukuk ve slam Huku-
baflvurulur: ceza hukuku ku. Bu drtl kmelendirme, bir yandan gerekte yeryzndeki btn hukuk d-
sistemi, infaz sistemi
gibi... Kta Avrupas Hukuk zenlerini trdefl bir lte gre snflandrmfl deildir; dier yandan kapsad hu-
Sistemi denildiinde ise kuk sistemlerinden bazlarnn hukuk sistemi olma nitelii de tartflmaldr. rne-
Nordik lkeler hari Avrupa
Ktasndaki uluslarn hukuk in slam Hukuku dinsel temelli bir ayrm ltnn, Sosyalist Hukuk ise kimi
dzenlerini, Roma yazarlara gre ideolojik kimi yazarlara gre sosyo-ekonomik ayrm ltnn r-
Hukukuna dayal olma
zellii temelinde kuflatan ndr. Dolaysyla kmelendirme gerek bir tasnifi yanstmaz. Ne var ki, Trk hu-
bir st kavramdan kuk dzenine girifl yapabilmek; Trk Hukukunun bugnk kavram ve kurumlar-
szedilmifl olur.
S O R U S O R U
3. nite - Hukuk Sistemleri ve Trk Hukuk Tarihi 59

DKKAT DKKAT
n anlayabilmek, bu drt hukuk sistemi hakknda zl bilgiyle olanakldr. Biz de
N N
bu nitede gerek bir tasnifi yanstmasa da Trk Hukukunu anlayabilmek
SIRA SZDE iin ge- SIRA SZDE
rekli bu drtl kmelendirmeyi esas alacaz: Kta Avrupas Hukuku ile Anglo-
Amerikan Hukukunu, birincisi Roma Hukukuna ikincisi itihada dayal, ama her
ikisi de Bat dnyasna ait hukuklar olarak ayrdedeceiz. AMALARIMIZ
Sosyalist Hukuku ise AMALARIMIZ
mlkiyet rejimi farkl ve daha ok tarihsel bir hukuk uygulamas olarak kaydede-
ceiz. Nihayet slam Hukuku gerek Tanzimat sonras Trk Hukukunu anlayabil-
K T A P K T A P
memiz gerekse Cumhuriyet Hukukunu nceleyen Osmanl Hukukunun kendini
meflrulafltrd dinsel ereveyi kavrayabilmemiz bakmndan anlam taflyacak.
Bylece karfllafltrmal hukukularn farkl ltlere gre yaptklar snflandrma-
TELEVZYON TELEVZYON
lardan hemen hemen hepsine ortak drt bafll kendi pratik amalarmz iin ne
kartmfl olacaz.
Dnyadaki farkl hukuk sistemlerini etkileflimli bir harita zerinde grebilmek

N T E R N E T iin flura- NTERNET
ya bakabilirsiniz: http://chartsbin.com/view/aq2
Bat Hukuk Kltr

Bat hukuk kltr ierisinde tarihsel evrimi olduka farkl iki hukuk ailesini bir-
birinden ayrt etmek gerekir: Bir yanda Avrupa ve Latin Amerikada mutlak ege-
men, dier corafi blgeler zerinde ise etkili olan ve temeli Roma Hukukuna da-
yal bulunan soyut kavramlar ile genel ve yazl kurallarn meydana getirdii Kta
Avrupas Hukuku; dier yanda ngiltere ve ngiliz Uluslar Topluluu
(Commonwealth) lkelerinde, Amerika Birleflik Devletleri, Kanada, Avustralya ve
Yeni Zelandada hakim olan rnek olaylar temelinde gelifltirilmifl itihatlarn temel
alnd Common Law (ortak hukuk).
Kta Avrupas Hukuk Sistemi

Kta Avrupas Hukukundan, Avrupann ada ksmnda, yani ngilterede deil de
kta ksmnda, yani flimdiki Almanya, talya, Fransa, spanya, Hollanda, Avusturya
ve svire lkelerinin bulunduu bir corafyada ortaya kp evrilen bir hukuk sis-
temini anlyoruz. Bu hukuk sisteminin baflat zellii Roma Hukukunun yeniden
canlandrlmasna dayal bir hukuk biliminin rn olmasdr. Ne var ki Avrupada
Roma Hukukunun etkisi yalnzca saylan bu lke hukuklaryla snrl kalmamfltr.
Danimarka, Norve, sve, Finlandiya ve zlanday kapsayan Nordik Hukuk ev-
resi de bir lde Roma Hukuku kavram ve kurumlarndan etkilenmifltir. Ne var ki
bu etki Ktann dier lkelerindeki kadar deildir.
Kta Avrupasnda, geleneksel hukuklarla da yorulup, nemli tedvin Tedvin (codification,
yasalafltrma): Bir lkede
(codification, yasalafltrma) hareketlerinden geip gnmze ulaflan bu sistemin dank hlde bulunan
temelini oluflturan Roma Hukukuna yakndan bakalm. hukuk kurallarnn ait
olduklar hukuk dalna bal
olarak derlenip sistemli bir
Roma Hukuku btnle kavuflturulmas
Hukuk tarihi asndan Roma Hukuku, Roma flehrinin kurulufl tarihi olarak kabul etkinliidir.
edilen M 753 ylndan, Dou Roma mparatoru Iustinianusun MS 565 ylnda
lmne kadar geen zaman iinde Romada ve egemenlii altndaki Akdenizi
evreleyen topraklarda uygulanmfl olan hukuktur. Bu anlamda, bir flehir devletin-
den krallk, cumhuriyet ve imparatorlua evrilen; bylece ok farkl toplumsal ilifl-
kileri yneten ve yaklaflk 1300 yllk bir tarih dnemine varln yayan bir hukuk
kltrnden sz etmifl oluyoruz.
Corpus Iuris Civilis, MS 529- Hukuk tarihinde Roma Hukuku bir de Dou Roma mparatoru Iustinianus d-
534 yllar arasnda Dou
Roma mparatoru I. neminde (MS 527-565) yrrlkte olan Corpus Iuris Civilis kaynakl hukuku ifade
Iustinianus tarafndan etmekte kullanlr. Dou Roma mparatorluunun 1453te yklmasna kadar geen
hazrlatlan Roma Hukuku
konusunda en kapsaml
sredeki hukuk da Roma Hukukudur, fakat Bizans Hukuku adyla da anlr.
klliyattr.
Roma Hukukunun lkeleri
Roma Hukukunun kavramsal yapsn anlayabilmek iin baflvurulabilecek kaynak
Institutioneslerdir. Kurumlar anlamna gelen Institutiones, Roma Hukuku ku-
rumlarnn nasl anlafllp uygulanmas gerektii hakknda bir bafllang kitabdr.
Romada hukuk okullarnda, hukuk eitimine girifl amacyla hazrlanmfl Institutio-
neslerden gnmze intikal etmifl olan byk hukuku Gaiusunki, Corpus Iuris
Civiliste yeralan Institutioneslere de kaynaklk etmifltir: Yapt hukuk kurum ve
kavramlarn genelden zele gidecek flekilde ortaya koyar.
fiekil 3.2 Gaiusun Institutionesi, kifliler (per-
sonae), fleyler (res) ve davalar (actio-
Gaiusa Gre GAUSA GRE KURUMLAR
Kurumlar nes) olmak zere blmdr. Bu
(INTITUTIONES)
blmleme, Orta ada, Pandekt Hu-
kukunda ve gnmz Roma Hukuku
temelli medeni hukuka iliflkin adafl
yaptlarda korunmufl olan bir sistema-
Kifliler fieyler Davalar
(Personae) (Res) (Aciones) tiktir. Gaius iin kifliler (personae),
haklara ve borlara ehil olan hukuk
znelerini kapsayan bir kavramd.
Roma Hukukunda kifli, farkl statlerle farkl hukuki kapasitelere balanmfl
kimseleri ifade eden bir kavramdr ve kkenini Yunan tiyatro sanatnda, sahneye
kanlarn farkl karakterleri temsil etmek amacyla yzlerine taktklar maskeyi
persona olarak adlandrfllarnda bulur. Bylece hukuk, gerek yaflamdaki rolle-
rin bir sahnesi gibi dflnlmfl olmaktadr.
Gaius, kategori insan birbirinden ayrr: zgr insanlar (Roma vatandaflla-
r) ve kleler; aile reisi (pater familias) ve ona tbi olanlar; yabanclar ve vatandafl-
lar. Daha sonraki dnemlerde ierikleri baflkalaflmfl olsa da Roma kifliler hukuku
bu insan kategorisi zerinden eflitlenmifltir.
Doal bor iliflkisinde, Kle: Romada kle hlini almann bir ok sebebi vard. Bunlardan en nem-
alacakl alacan elde lisi, Roma hukuku dflndaki eski hukuklarda da olduu gibi savafl esirliiydi. Sa-
etmek iin dava hakkna
sahip deildir, ne var ki bu vaflta esir dflen bir yabanc ve onun alt soyu, onu esir eden veya satn alan Roma
durum kimi hukuki vatandaflnn maldr. mparatorluk dneminde, klenin mallara sahip olmak ve
sonularn doumuna engel
de deildir. rnein borlu bor yklenmek anlamnda hak ehliyeti yoktur; o bir eflya hkmndedir. Klasik
borcunu yerine getirirse, Sonras dnemde ise, klelerin saylarnn azalmasna bal olarak, durumlar z-
sonradan bunun doal bor
olduu gerekesiyle onu geri gr insanlarnkine yaklaflmfltr. Kle efendisi adna birtakm ifllemler yaptnda,
isteyemez. Pek ok modern taahhdleri ve devir ifllemleri geersiz ancak iktisaplar geerlidir. Kle bor taah-
hukukta kumar borcu, doal
borcun bir rnei olarak yer
hd altna giremez, nk o bir hukuk znesi deildir. Klasik dnem Roma hu-
alr. kukular, klenin borcunu doal bor olarak kabul etmifllerdir.
Vatandafl: zgr bir kimsenin Roma Hukukuna gre hak sahibi olabilmesinin
koflulu, onun ayn zamanda vatandafl da olmasyd. Roma vatandafll doum yo-
luyla, azat etme ile ve tevcih yoluyla elde edilebilirdi. Roma vatandafl ana baba-
dan doan ocuk Roma vatandafl idi. Efendisi tarafndan hukuki usullere uyularak
azat edilen bir kle de vatandafl olabilirdi. Azat edilen eski kleyi zgr yapan
efendisi deil Romallarca devlet olarak tannan topluluklara dahil olduklar iin
zgr saylanlara, senato veya imparatorlar vatandafllk tevcih edebilirlerdi.
Aile Reisi (pater familias): Roma aile hukukunda aile (familia) kavram, gn-
mzdekinden farkl olarak bir aile reisinin (pater familiasn) egemenlii (patria
potestas) altndaki kiflilerin topluluunu ifade ederdi. Bu kiflilerin aralarnda kan
ba olabilecei gibi; aileye evlat edinme yoluyla katlanlar veya bir aile resinin bir
baflka aile reisinin egemenlii altna girmesi durumlarnda olduu gibi kan ba ol-
mayabilirdi de. Roma flehir devletinde, aile iinde hak ehliyetine sahip olan da
egemenlik altnda olanlar deil, aile reisiydi. Aile reisi hayatta ise yafl ve cinsiyete
baklmakszn ocuklar ve aile hkimiyetindeki kadnlar, klelere benzer biimde
hak ehliyetinden yoksundurlar.
Roma kifliler hukukunun kategorilerini Gaius nasl snflandrmfltr?

SIRA SZDE SIRA SZDE
1
Pandekt Hukuku
Hukuk biliminin gncel ilgisinin konusunu oluflturan Roma Hukuku Orta a ve Pandekt Hukuku: Ortaa
sonlarna doru Bat Avrupa
Rnesans sonrasnda Avrupadaki merkezlerde ifllenen; giderek yerel gelenek hu- lkelerinde ortaya kan
kuklarnn yerini almakla Kta Avrupasnda benimsenen bir zelS hukukO R U kltrn; Roma Hukukunun S O R U
Pandekt Hukukunu ifade eder. Roma Hukukunun Almanyada geerli olduu benimsenmesi 19. yzyldaki
kanunlafltrma (codification)
blgenin ve zamann gereklerine gre dzenlenmifl hli olarakD Pandekt
KKAT
Hukuku, hareketlerine dekD srmfltr.
KKAT
Cermen Hukukuyla harmanlanmfl bir hukuktu. Bu yzden Roma-Cermen Huku- Bu srete ortak hukuk (ius
commune) olarak da
ku olarak anlageldi. Ancak Almanya Roma Hukukunu ilgi duyan tek corafya de- kullanlan Roma Hukuku,
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ildi; Fransadan, Hollandadan ve daha bir ok Avrupa lkesinden genler Roma Corpus luris Civilisin en
nemli blm Digestann
Hukuku renmeye talyadaki Bologna niversitesine akn ediyorlar; lkelerine Yunan dilindeki karfllyla
dndklerinde elde ettikleri sekin makamlar araclyla yerel gelenek hukuklar
AMALARIMIZ
Pandekt Hukuku olarak da
AMALARIMIZ
adlandrlmfltr.
yerine Roma Hukuku kltrn uygulayp yaygnlaflmasn salyorlard. Hmanist
reti, 15. yzyldan itibaren Roma Hukuku metinlerini uygulanacak hukuku bul-
ma kaygsndan ok, yzyllar ierisinde yorumlana yorumlana K tahrif
T A Pedilmifl met- K T A P
nin ilk zgn ifadesinde ne anlama geldiini arafltrmaya koyuldu. Ne var ki h-
manistlerin zgn Roma Hukuku arayfl, hukuk uygulamasnn istemlerine yaban-
claflaak kadar aflr filolojik bir incelemeye dnfltke, hukuki
T E L E V Zgereksinimleri
YON TELEVZYON
karfllamaz oldu. Ancak hmanist okul, her memleketin kendi hukukunu uygula-
mas ama bunu yaparken de Roma Hukukunu zengin bir hukuki dflnce hazine-
si olarak grmesi fikrini yaymfl oldu. Bu anlayfl daha sonra Kta
SIRAAvrupasnn
SZDE ne- SIRA SZDE
NTERNET
redeyse tamamnda benimsenmesine (iktibasna) zemin hazrlayacakt. Yabanc NTERNET
hukukun benimsenmesi (iktibas, resepsiyon) kavramna ileride deinileceinden,
burada benimsemenin dier yabanc hukuk almlarndan temel farknn, benimse-
Kutsal Roma-Cermen
yen toplumun kendi iradesine ve geliflme (kimi zaman kalknma, kimi zaman siya- mparatorluu: Orta
sal bamszlk) arzusuna dayal olmas olduunu kaydetmekle Syetinelim.
O R U adan 19. yzyl
S Obaflna
R U
dek srmfl olan
1495 ylnda Kutsal Roma Cermen mparatorluunun en yksek yarg orga- mparatorluun snrlar
n, kural olarak Roma Hukukuna gre karar verileceine; Cermen tarih boyunca deiflikliklere
D K KrfA T adet huku- urad. En glDdneminde
KKAT
kuna, ancak byle bir rf adet kuralnn varlnn kantlanmas halinde baflvurula- imparatorluk bugnk
bileceine hkmetti. Bylece Pandekt Hukuku, bir yandan Almanyada Roma Hu- Almanya, Avusturya, svire,
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Lihtenfltayn, Lksemburg,
kukunun benimsenmesi, te yandan Roma Hukukunun cermenleflmesi gibi iki ifl- ek Cumhuriyeti, Slovenya,
levli bir sreci ifade eder oldu. Bugn Kara Avrupasnda uygulanan hukuk byk Belika, Hollanda topraklar
lde Roma-Cermen Hukukundan etkilenmifl, birok kurum Roma-Cermen Hu- ile Polonya, Fransa ve talya
AMALARIMIZ topraklarnn AMALARIMIZ
bir blmn
kukundaki esaslar erevesinde uygulanagelmifltir. kapsyordu.
Roma Hukuku hakknda zl bilgiye Michel Villeynin Roma Hukuku K Gncellii

T A P (ev.:B- K T A P
lent Tahirolu stanbul:Der Yay., 2007) adl kitabndan ulaflabilirsiniz.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Anglo-Amerikan Hukuk Sistemi
ngiliz Hukuku
Kta Avrupas hukuk sisteminden farkl olarak ngiliz Hukuku genel kavramlara ve
balantl olduklar yasalara deil, rnek olay gruplarna ve bunlarn konu edinil-
dii yarg kararlarna dayaldr. Bir Avrupal iin hukuk deyince zihninde canlanan
imge yasa ve yasama etkinlii iken bir ngiliz iin bu yarglama etkinliidir. ngiliz-
ler iin hukuk kural, Roma - Cermen geleneinkinden farkl bir anlam taflr. Hu-
kuk kural, yasama etkinliinin sonucu olarak ortaya kmfl genel ve soyut bir d-
zenlemeyi deil; kimi rnek yarg kararlarnda ifllenen zmleri ifade eder: Yasa-
ma etkinlii sonucunda ortaya kan hukuk (Statute Law) kural, ancak yargsal
olarak yorumlandnda ngiliz Hukuk sistemi ile btnleflmifl olur.
fiekil 3.3
ngiliz
NGLZ HUKUKUNUN
Hukukunun
KAYNAKLARI
Kaynaklar
COMMON LAW EQUALITY STATUTE LAW

(Ortak Hukuk) (Hakkaniyet) (Yasa Hukuku)
Common Law: Biri genifl, Bu durum ngiliz Hukukunun tarihsel olarak kaynaa dayal olarak geliflme-
dieri dar olmak zere iki siyle ilgilidir. Bunlar Common Law, Equity ve Statute Law olarak ifade edilirler.
anlama sahiptir. Genifl
anlamda Common Law Karfllafltrmal Hukuk yaznnn hakl olarak izledii bir tarz biz de koruyor ve
ngiltere, Amerika Birleflik bu adlar ngilizce zgn ifadeleriyle kullanyoruz. Common Lawu Ortak Hu-
Devletleri, Avustralya, Yeni
Zelenda ve Kanada gibi kuk, Equityyi Hakkaniyet ve Statute Lawu da Yasa Hukuku olarak Trke-
lkelerin hukuklarnn ortak lefltirebiliriz. Ancak bununla rnein, Kta Avrupasnda Pandekt Hukukunun or-
adn, bir hukuk ailesini
ifade eder. Dar anlamda
tak hukuk ifllevi grdn sylediimizde kastettiimiz anlamn Common Law
Common Law ise, 1066da ortak hukuk olarak Trkelefltirmemizdeki anlamla ayrmn asla ifade edemeyiz.
ngiltereyi iflgal eden Bu yzden baflka dillerde ngiliz Hukuku anlatlrken ngilizce zgn ifadeler ne-
Normanlarn adalet
hizmetini gereklefltirmek den korunuyorsa, biz de ayn gerekeyle bu ifadeleri kullanyoruz. ngiliz Huku-
amacyla atadklar gezici kunun z kaynann ilk ikisi yarg kararlarnn oluflturduu bir hukuku, sonun-
yarglarn oluflturduklar
aflr biimci hukuku ifade cusu ise ngiltere parlamentosunun yasama faaliyeti sonucu oluflmufl bulunan ya-
eder. sa hukukunu ifade eder. zellikle ilk ikisi tarihsel olarak birbirleriyle rekabet ie-
Equity: Common Lawn aflr risinde geliflmifller, 19. yzyln son eyreiyle birlikte ise birleflmifllerdir. Bu yz-
biimciliinin karmaflk den gnmz ngiliz Hukuku iin itihadi hukuk ve yasa hukuku olmak zere iki
formllerine gre deil de
yargcn vicdan ve
temel kaynaktan szetmek olanakldr. fiimdi ngiliz Hukukunun bu kaynaklarn
hakkaniyet ilkelerine gre birbirinden ayrdeden izgilere eilelim:
yarglamasndan doan Common Law: ngiltere tarihinde Common Law, ngiltereyi iflgal eden Norman
itihat hukuku.
Krallarnn adalet hizmetlerini grmek iin gezici yarglar atamalaryla bafllar. Bu
Statute Law: ngiliz yarglarn birbirlerinden farkl kararlar vermeleri sonucu yarg birliini tesis etmek
Hukukunun itihattan
sonraki ikincil kaynadr. amacyla 12. ve 13. yzyllarda bazlar temyiz ifllevi de yklenen yeni merkez
Statute law (yasa hukuku), mahkemeler kuruldu. Bu mahkemeler Kralln ortak hukukunu yani Common
parlamentonun kard
yasalar, onaylad Law infla etmek zere yarglamalarn temel bir ilkeye dayandrmay kararlafltrd-
anlaflmalar ve bunlarn lar: rnek kararlarn balaycl... rnek kararlarn mahkemeler iin balayc
uygulanma usul ve
esaslarn gsteren
oluflu, Common Law ta en baflndan bir itihat hukuku olarak belirledi. Buradaki
dzenlemeleri kapsar. balayclk, btn bir karar metninin balaycl deil; karar gerekesinin bala-
yc oluflu anlamna gelir. Bir rnek karar ya bir st mahkemece verildii iin ba-
laycdr ya da ayn mahkeme daha nce o karar vermekle sonraki kararnda ken-
dini balamfltr. Mahkemeler kimi durumlarda rnek kararlarn bu belirgin bala-
yclndan kurtulabilirler. fiyle ki: mahkeme kararna konu olan yasa deiflmifl-
se, bir st mahkeme alt mahkemenin kararn bozmuflsa veya nceki karar, gene
kendinden nceki bir karara uymad iin geersizlefltirilebiliyorsa, nceki karar
rnek karar nitelii taflyamayacandan balayc olmaz. ngiliz itihadi hukuku,
says bir ka yz bini bulan bu rnek kararlardan oluflmaktadr.
Equity: Common Law uygulamalarnn aflr biimciliinin adalet arayfln karfl-
lamadaki yetersizliini giderme gereksiniminden domufltur. ngiliz hukuk tarihin-
de Common Lawn ilk rnekleri ve sonraki geliflimi her bir davann karmaflk for-
mllerle ikame edilmesini gerektiriyordu. Giderek usuli biimcilikdeki bu aflrlk,
ykmller iin gereklefltirilmesi pek g koflullar ortaya konmasna, bu yzden
de hak kayplarna yol amaya bafllad. Equitynin tarihsel douflu, Common Law
mahkemelerinde adalet bulamayanlarn Krala baflvurmalar, Kraln da bu ifllevi
Lord Chancellora havale etmesiyle iliflkilidir. Lord Chancellora yaplan baflvurular
giderek bir Lord Chancellor mahkemesinin (Court of Chancery) doumuna yol a-
t. Bu mahkemelerde dava aabilmek iin dileke hazrlamak yeterliydi. Bu mah-
kemelerde biimsel hukuktan ok vicdani kanaate alk veren bir yarglama tarz
geliflmekle kalmad, Common Lawda bulunmayan vakf (trust) gibi yeni hukuki
kurumlar da ortaya kt. Bir ka yzyl ierisinde Equitynin eflitlenmesi bu alan-
da da bir ortak hukuk tesis etme gereini dourdu. Aslnda iki ayr koldan geliflin,
bazen birbiriyle atflan, her ikisi de kendi rnek kararlarna bal iki yarg dzeni
ortaya kmflt. 1873 ve 1875de kabul edilen iki kanunla soruna uzlaflmac bir -
zm bulundu: Mahkemeler yerine gre Common Law yerine gre Equityyi uygu-
layabileceklerdi.
Statute Law: ngiliz Hukukunun rnek yarg kararlarndan sonraki hukuk kay- Magna Carta Libertatum:
1215 tarihinde Papa III.
na yasalardr. ngiliz Hukukunda bafllca iki tr yasal dzenleme bulunur: Parla- Innocent, Kral John ve
mentonun yasa olarak kabul ettii metinler ile bu birincilerin uygulanma usul ve baronlar arasnda
imzalanmfltr. Kraln baz
esaslarn gsteren ikincil dzenlemeler. Gene belirtilmelidir ki, ngiliz Hukuku bi- yetkilerinin
linen anlamyla yazl bir anayasaya dayanmaz. ngiliz Anayasas denildiinde bun- snrlandrlmasn ve hukuk
dan, yasa veya itihat kaynakl bir takm ilkeler ile 1215 tarihli Magna Carta gibi ba- kurallarnn kraln
iradesinden daha stn
z tarihsel belgeler anlafllr. Bu ilkeler vatandafllarn temel zgrlklerinin gven- olduunu ilan ediyordu.
celeri ve kamu otoritelerinin yetkilerini keyfi kullanmalarna karfl ngrlmfl s- Magna Carta Kraln keyfi
vergi salamayacan;
nrlamalardr. Avrupa Birlii sreciyle birlikte, ngiltere kendi i hukukunu Avrupa yarglamann aleni olarak
Birliini kuran ulusal-st hukuka uydurmak iin pek ok anlaflmay ve Avrupa yaplacan; yasal dayana
olmadan tutuklama ve
Birlii dzenlemesini kendi kaynak haline getirmekle, yazl hukukun yani yasa srgne gndermeye
hukukunun payn nemli lde geniflletmifltir. baflvurulamayacan ve
soylulardan oluflan bir
kurulun Kraln Magna
Amerikan Hukuku Cartaya uygun davranp
Amerikan Hukuku, hukuk tarihi ve kuram asndan zel bir yere sahiptir. nk, davranmadn
denetleyeceini hkm
doudaki grece dzenli yaflam saymazsak, Amerikann batsna g hareketi, altna alyordu.
hukuksuz bir toplumsal yaflam biiminden hukuki bir toplumsal yaflam biimine
geiflin modern dnyadaki belki de tek rneidir. Sonradan bamszlklarn ilan
edip federal bir at altnda birleflerek Amerika Birleflik Devletlerine dnflecek
olan ngiliz kolonileri ilkel saylabilecek bir hukuki dzene sahiptiler. Hukuk baz
kolonilerde ncile dayandrlmfl, bazlarnda ise yarglarn insafna terkedilmiflti.
stelik 17. yzyl Amerikasnda yazl hukuk birey zgrlklerini snrlandrmaya
eilimli bir tehdit kayna olarak alglanyordu. Buna Fransz hukuk kltrne
bal eyaleletlerden kaynaklanan, kltrel farkllk tehdidi de eklenince Common
Law Kuzey Amerikan hukuk kltrnn de temeli oldu. Amerikan Bamszlk Bil-
dirgesinin ilan yl olan 1776y esas alrsak Amerikada kabul edilen ngiliz Com-
mon Law, 1776 ylnda ngilterede geerli olan Common Law idi. Ancak bu tarih-
ten sonraki geliflimi, Kuzey Amerika toplumunun isterlerince biimlendirilip fark-
llaflt. Benzer bir niteleme Amerikan Hukuku iin de bir kaynak nitelii taflyan
Equity iin de geerlidir. Amerikada ngilteredeki gibi kilise mahkemeleri olmad-
ndan, Amerikan equity mahkemeleri kilise mahkemelerinin bakt ifllere de ba-
kp rnein boflanma, evliliin iptali gibi aile hukuku konularnda geliflkin bir iti-
hat ortaya koyabilmifltir.
Federal Devlet: Birden fazla Amerikan Hukukunun mahkeme itihatlar ve yasama olmak zere iki temel
kendi iinde zerk devletin
ayn merkezi iktidara tbi
kayna vardr.
olarak oluflturduu devlet Mahkeme tihatlar: Amerika Birleflik Devletleri bir federal devlettir. Eyaletle-
birliidir. Federal devlet ve rin kendi yasalar ve yarg dzeni bulunur. Amerikan Hukukunda da ngiliz Hu-
federe devlet (eyalet, kanton
gibi isimler de verilir) olmak kukundan kkenlenen, nceki rnek kararlarn sonrakiler iin balayc olmas il-
zere iki devlet tr kesi geerlidir.
biraradadr. Hukuk dzeni
bakmndan hem federe Yasama: Amerika Birleflik Devletlerinin federal yaps, yasama alannda da so-
devletin hukuku hem de nularn dourur. Bu yzden Amerikan yasalarnn bir ksm federal dier bir ks-
federal devletin hukuku
szkonusudur. m ise Eyalet yasalardr. Aralarndaki uyum ve denge, genifl lde A.B.D. Anaya-
sas ve onun mahkemelerce yorumu zerinden salanr.
Anayasa, yalnzca bir st hukuk normu olmaktan daha fazla ifllev grr. Yasa-
larn anayasa uygunluunun denetimi ayn zamanda lkedeki hukuk birliini sa-
lamann da bir aracdr.
Anayasay yorumlamada nihai yetki Yksek Mahkemenindir. Yksek Mahke-
me, Anayasann herhangi bir blm ile atflan federal yasay kaldrabilir. A.B.D.
Anayasas Yksek Mahkeme tarafndan esnek bir biimde yorumlanr. Bu yorum
tarz ve Amerikan toplum dzenini dnfltrc etkisini Yksek Mahkemenin n-
l bir kararyla rnekleyelim:
Yksek Mahkeme 1973 ylnda Roe v. Wade (Roe, Wadee karfl) davas vesilesiyle
verdii kararda, krtaj yaptran kadna cezai yaptrm uygulayan Texas Eyaletine
ait bir yasann Anayasaya aykrlna karar verdi. Texas Eyaletine ait bir ceza ya-
sas hkmn bylece ihmal ederken, Yksek Mahkeme gereke olarak Anayasann
5. ve 14. deiflikliinde dile getirilen baz hak ve zgrlk ilkelerine dayanmflt.
Bunlar, Amerikan Anayasasnn 5. deiflikliinde yer alan (...) hi kimse, ayn su
nedeniyle iki kere, idam cezas veya bir organn yitirme tehlikesi ile karfl karflya
braklmayacak; herhangi bir ceza davasnda kendi aleyhinde tanklk yapmaya
zorlanmayacak; ve yasal gerekler yerine getirilmeden, yaflam, zgrl, veya ma-
lndan yoksun braklamayacak; zel mlk, haka bir tazminat denmeden kamu-
lafltrlamayacaktr hkm ile 14. Deiflikliin 2. Blmnde yer alan Hi bir
eyalet, Birleflik Devletler vatandafllarnn ayrcalk ve baflklklarn kstlayacak
yasa yapmayacak veya uygulamayacak ve hi bir eyalet yasal gerekler yerine geti-
rilmeden bir kifliyi yaflamndan, zgrlndenden ya da malndan yoksun etme-
yecek; ya da kendi yarg yetkisi iindeki bir kifliyi, yasalarn eflit korumas dflnda
brakmayacaktr hkmyd. Yksek mahkemeye gre 5. ve 14. maddede yer alan
deifliklikler herkesin, zel yaflamn kendi anlayflna uygun olarak dzenleyip y-
rtme hakkn da ierir. yle ki, kadnlarn ilk ay ierisinde gebelie son verebil-
me haklar, onlarn szkonusu maddelerde temelini bulan zel yaflamn dokunul-
mazl hakknnnn bir gereidir.
SIRA SZDE SIRA SZDE

S O R U S O R U
Amerika Birleflik Devletleri hukukunun temel nitelikleri iin flu kaynaa

D K K A T baklabilir: DKKAT
http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/federal_yargi.pdf
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ngiliz Hukukunun anayasa anlayflyla Amerikan Hukukunun anayasa
SIRA anlayfl
SZDE hangi te- SIRA SZDE
melde farkllaflr?
AMALARIMIZ
2 AMALARIMIZ
Sosyalist Hukuk Sistemi
Dalan Sovyetler Birlii ve eski Dou Bloku lkeleri kapitalist K dnyada
T A P egemen K T A P
olan hukuk anlayflna alternatif olduunu ileri srdkleri bir hukuku S O R U uygularlard. S O R U
Gnmz dnyasnda gemifle oranla daha az sayda lke hlen sosyalist bir hu-
kuk dzenine sahip olduklar tezini savunurlar. Bu anlamda T E LD ESosyalist
VK KZAYTO N Hukuk, T E DL E KV KZAYTO N
Marksist dflncenin zel bir yorumuna dayal olarak tasarlanmfl bir hukuk dze-
nini ifade eder.
N N
Kendisi de bir hukuku olan Marxn ilgisi daha ok kapitalist SIRA SZDE toplumda ege- SIRA SZDE
men olan hukuk anlayflnn elefltirisi ve ideolojik n dayanaklarnn N T E R N temelsiz
ET bra- NTERNET
klmasyd: Mlk sahibi snflar ile mlksz snflarn yasa nnde eflitlii temelin-
de kurulan burjuva hukukunun gerek eflitlii salayamayacan; olsa olsa eflitsiz-
lii hakl gstermeye yarayacan vurguluyordu. Karl Marxn kendisi kapitalist
toplumun burjuva hukukuna alternatif olabilecek bir sosyalist Khukuk T A kuram P gelifl- K T A P
tirmifl deildi. Onun kuramsal hedefi, alternatif bir hukuk sistemi infla etmekten
ok varolann perdelediklerini aa kartmakt. Ne var ki, Sovyetler Birlii ve
sonra dier Dou Bloku lkelerinde devlet ve toplum dzeni kurulurken ortaya -
TELEVZYON TELEVZYON
kan hukuk Marksist dflncenin elefltirel kavramlar ile meflrulafltrlmaya giriflildi.
Sovyetler Birliinde eskisinden farkl ve modern bir toplumun kurulmas, bu-
nun kapitalist deil de sosyalist bir modele gre gereklefltirilmesi farkl hukuki
dzenleme ve anlayfllar ortaya kard. flte karfllafltrmal hukukularn
N T E R N E T Sosyalist NTERNET
Hukuk Sistemi adn verdikleri, model olarak bir dnemin Sovyet Sosyalist Cum-
huriyetler Birliinin (S.S.C.B) Hukukunun alnd sosyalist hukuk budur. Bunun
ne kadar sosyalist bir hukuk olduu ya da hakikaten yle olup olmad; hatta
hukuk olup olmad tartfllagelen bir konu olmakla beraber, tarihsel varla sa-
hip bir dzeni niteleyip betimlemek iin sosyalist hukuk adlandrmas, kuramsal
tartflmalardan ister istemez bamsz kalnarak kullanlmaktadr.
Sovyetler Birliinde Hukuk

Sovyet deneyiminde cisimleflen ve Marksizmin bir yorumunda temel bulan anlay-
fla gre belirli bir toplumda hukukun ieriini, egemen snflarn nesnel yaflam ge-
reksinmeleri ve yararlar belirler. Baflka bir deyiflle, yasa olarak ortaya kartlan
fley, egemen snfn istemlerinden hukuki bir metinde dile gelmesinden baflka bir
fley deildir. Hukukun ifllevi, egemen snfn, rnein, kapitalist dzende kapita-
listlerin, sosyalist dzende emekilerin varln salamak ve mlkiyet iliflkilerini
buna uydurmaktr. Buna gre hukuk dzeni de temeli snf karlarnca belirlen-
mifl mlkiyet iliflkilerinin tesis edilip srdrlmesine hizmet eden bir st yap ku-
rumudur. Mlkiyet iliflkileri, yaflam srdrmek iin gerekli aralarn egemenliinin
kime ait olduunu ifade eder. Hukuk da, dier st yap kurumlar gibi, snfsal ilifl-
kilere bal olarak deiflir.
Sosyalist toplum dzenine ulafllmasndan nceki tarihsel aflamalarda hukuk
hep smrc snflarn yararlarna hizmet edegelmifltir. Dier bir syleyiflle sosya-
list toplum aflamasna gelene dek hukuk, smrc snflarn retim aralar ze-
rindeki denetimini tesis edip srdrmfltr. fli snfnn iktidar ele geirmesi ile
birlikte hukuk bu kez, toplumdan smr iliflkilerinin tasfiyesi ve ifli snfnn ka-
zanmlarnn korunmas iin var olacaktr.
Gerek eski sosyalist, gerekse hlen sosyalist olan lkeler anayasalarnda sosya-
list hukuk bafllca temel ilkeye dayandrlmfltr: Sosyalist demokrasi, sosyalist
yasallk, demokratik merkeziyetilik.
Sosyalist Demokrasi ilkesi siyasal iktidarn, ifli snf ve onun partisinin nder-
liinde, biimsel burjuva demokrasisini ykp emekilerin egemenliini kuran, ifl-
i snf ve mttefiki toplumsal snflar eliyle kullanlmas olarak tarif edilmifltir.
Sosyalist hukukun varlk sebebi retim aralarnn kollektif mlkiyetini tesis et-
mek; dier ekonomik ve kltrel koflullara uygun bir toplum dzenini ayakta tu-
tarak snfsz ve devletsiz, dolaysyla da hukuksuz bir toplumu infla edebilmenin
nn amaktr.
Sosyalist Yasallk ilkesi, sosyalist toplum iliflkilerinin oluflturulmas iin arasal
bir deer taflyan hukuka, ilgililerin itaati anlamna gelir. Sz konusu ilke, hem
yurttafllar hem de yasa koyucu iin balaycdr: Yurttafllar ynnden hukuka ita-
at, yasa koyucu ynnden ise sosyalist dzenin ilkelerine uygun yasama faaliyeti
anlamna gelir. te yandan bu ilke, iktidar partisinin yargya ve dier kurumlara
karflabilmesini meflrulafltran bir ara ifllevi de grmfltr. Mahkemelerin parti po-
litikasna uygun hareket etmeleri de sosyalist yasallk ilkesinin bir gereidir. Sos-
yalist yasalln kapsamn ve ieriini, iktidarn ifli snf adna sahibi olan kom-
nist partisi saptar.
Demokratik Merkeziyetilik, iktidardaki komnist partisinin ve sosyalist devle-
tin ynetim ve dzenleme ilkesidir. Demokratik merkezcilik ilkesinin sonucu ola-
rak, alt derece mahkemeler st derece mahkemelerin ifllemleri ile baldrlar.
Arasalclk Mlkiyet Biimleri: Sosyalist hukuk sistemi, aslnda ou temel kavramyla Ro-
(enstrmantalizm): Hukuku,
salt toplumsal deiflmenin ma Hukuku unsurlar taflr. Onu ayr bir hukuk sistemi yapan temel iki zellik ara-
bir arac olarak gren; onun salcl ve mlkiyet biimleri konusundaki farklldr. Yalnzca kamusal mlkiye-
kendine zg bir doas tin egemen mlkiyet biimi oluflu, byle olmayanlar karflsnda onu ayr bir hukuk
olduunu yadsyan hukuk
ideolojisi. Arasalcln bir sistemi olarak ayrdetmeyi, ilk bakflta hakl gsterir. Bunun bafllca sebebi zellikle
dier sonucu da, hukukun mlkiyet biimleri ile igili dzenlemelerin tarihte ilk kez ve yalnzca 20.yzyln sos-
bamsz bir deer
taflmad; olsa olsa yalist devletlerinde ortaya ktna iliflkin yaygn ve fakat yanlfl kandr.
istenilen dzeni tesis etmek Ne var ki, btn bir hukuk dzeninin toptan sosyalist veya kollektivist ola-
gibi bir ara-deere ynelik
olabilecei, yoksa ortak
rak adlandrlmasn gerektirecek denli kamusal mlkiyet arl belki ilk kez Sov-
hayr, adalet ve zgrlk yetler Birlii rneiyle ilgi konusu olmufltur. Bu ilginin merkezinde ise, geri bir ta-
gibi ama-deerlere ynelik rm toplumunu ileri bir endstri toplumuna dnfltrme gibi, Marxn ngrleri-
bir deer taflmad
yolundaki ahlaki tutumdur. ne yabanc bir modernlefltirme hareketinin toprak mlkiyeti temelinde rgtlen-
mesi yer alr. lgin bir biimde Sovyetler Birliinin kurulufluna da zlflne de
toprak ve tarmla ilgili birer dzenleme tanklk etmifltir: Toprakta zel mlkiyeti
kaldran ve 1917 tarihli Toprak Kararnamesi ile tarmsal topraklarn zellefltirilme-
sini dzenleyen 1990 tarihli Toprak Reformu Yasas... Sovyet ynetiminin kurulu-
Kolektiflefltirme: Sovyet flunda kollektiflefltirme nce toprak mlkiyetinde bafllamfl, oradan sanayi ve ti-
siyasi tarihinde Stalin (Josef caret alanna yaygnlaflmfl; zlflnde zellefltirme tarm topraklarndan baflla-
Visarionovi ugasvili)
dnemine ait kapsaml yp, doal kaynaklar ve endstriyel alana yaylmfltr. Bu yzden, Sovyetler Birli-
giriflimin ad olarak indeki temel mlkiyet biimlerini tarm mlkiyeti zerinden ele alacaz.
anlmakla birlikte, Sovyet
hukuk tarihi bakmndan Devlet Mlkiyeti: Devlet mlkiyetinin konusu toprak ve topran alt, sular, or-
genel mlkiyet sistemindeki manlar, fabrikalar, deirmenler, madenler, maden ocaklar, her trl ulafltrma,
dnflm ifade eder.
bankalar, iletiflim aralar, devlet tarafndan kurulmufl olan byk tarmsal-zirai ifl-
letmeler, sovhozlar, flehirde ve sanayi merkezlerindeki konutlardr. Devlet mlki-
yeti, btn halkn mal anlamn taflr; yani Devlet bu mallarn yneticisidir. Sov-
hozlarda, retim aralar btnyle devlete ait olduundan, devlet topran sahibi
saylmakta, orada alflanlar ise cret karfllnda alflmaktaydlar.
Kollektif iftlik Mlkiyeti: Bu kategoride kolhozlar yer almaktadr. Kolhozlar,
devlet denetiminde tarmsal retim yaplan kooperatif iftliklerdir. Buralarda bulu-
nan canl ve cansz mallar ile tesisler ve retilen rnler kolhozlarn ve kooperatif
rgtlerinin ortaklafla mlkiyetindedir. Kolhozlarn elindeki topraklar, sreye ba-
l olmakszn kooperatif rgtlerine terk edilir. Bylece bu tr topraklarn plak
mlkiyeti devlete ve yararlanma hakk kolektif iftlik tzel kifliliine ait olmufl olur.
Bu niteliinden tr kolhoz kendine zg bir mlkiyet biimidir. Devlet, sovhoz
iflletmelerinin retimini istedii gibi kulland halde, kolhozlar rnlerini kendi
mallarymfl gibi tek bafllarna kullanmaktadrlar.
Kiflisel Mlkiyet: Eski Sovyet Medeni Yasasnn 105. maddesi Yurttafllar, mad-
di ve kltrel ihtiyalarn karfllamak zere, kiflisel mlkiyet sahibi olabilirler. Her
vatandafl, alflmaktan ve kendi tasarrufundan doan gelire, bir eve veya bir evin
bir ksmna, yardmc ev aralarna, evde yararlanlan eflyaya ve kiflisel kullanma ve
konfor eflyasna sahip olabilir. Kiflisel mlkiyet konusu olan mallar, alflmadan ge-
lir elde etmek amacyla kullanlamaz hkmn taflyordu. Bu maddenin anlafllfl
ve uygulamas, fotoraf makinasndan binek otomobile dek, kiflisel mlkiyet kap-
samna nelerin gireceinin kltrel ve teknik geliflme ve anlayfla braklmfl olma-
syd. Kiflisel mlkiyet konusu maln alflmadan gelir elde etmek amacyla kullan-
lamayaca yolundaki ilkenin ise istisnalar vard. rnein ikinci konuta sahip olan
bir Sovyet yurttafl bu taflnmazndan kira geliri elde edebilirdi.
Resim 3.1
Gaiusun
Institutionesinin
eski bir el yazmas
rnei
Kaynak:
http://www.csad.ox.a
c.uk/poxy/vexhibitio
n/images/2103.jpg
zel Mlkiyet: Kiflisel mlkiyet ile zel mlkiyet arasndaki fark, bir maln tah-
sis edilme amacdr. Yani bir nesne, malikin ve ailesinin kiflisel ihtiyalarn karflla-
mak iin kullanlyorsa kiflisel mlkiyet; ayn nesne gelir elde etmek iin kullanl-
yorsa zel mlkiyet kategorisindedir. rnein, bir dikifl makinasnn maliki, bu
makina ile kendisinin ve ailesinin ihtiyalarn karfllayacak elbiseler dikiyorsa ma-
kina zerindeki mlkeyeti kiflisel; makinayla diktii elbiseleri semt pazarnda kar
elde edecek flekilde satyorsa makina zerindeki mlkiyeti zeldir.
Sovyet Hukukunda zel mlkiyet dolayl olarak kabul grmflt. Sosyalist eko-
nomi yannda iftilerin ve zanaatkarlarn salt kendi kiflisel alflmalarna dayanan
kk lekli ekonomileri kabul ediliyordu. Bu erevede, kollektif iftliklerde a-
lflan her ifti ailesinin, kollektif iftlikten salad gelirden baflka, kk bir top-
rak parasn, kiflisel mlkiyet olarak elinde bulundurabilecei, bu toprak paras
zerinde konut sahibi olabilecei, iftlik ve kmes hayvanlarna ve kk tarm
aralarna malik olabilecei ve bu mlkiyet alannn kollektif iftlik statsnde gs-
terilecei kabul edilmiflti. Kiflisel kullanma iin elde bulundurulabilen, sresiz ve
karfllksz yararlanma hakknn konusu olan bu toprak paras genellikle 2,5 ile 5
dnm arasnda deiflirdi. flte bu zel ekonomi alannda, kiflisel mlkiyete konu
olan toprak, tarm aralar ve hayvanlarla gelir getirici bir zel mlkiyet iliflkisi ta-
nnmfl oluyordu.
Resim 3.2
Magna Carta
Libertatum
Kaynak:
http://upload.wikim
edia.org/wikipedia/
commons/0/02/Mag
na_Carta.jpg
TRK HUKUKUNUN TARHSEL GELfiM

Hukuki kurumlar doarlar, eflitlenirler, bir corafyadan dierine gerler, ker-
ler veya dnflrler. Eer bu sreci bir tr evrim, yani hukukun evrimi olarak an-
larsak hukuk tarihi, hukukun evriminin tarihidir. Gnmzde aileden sz ettii-
mizde zihnimizde canlanan imge nasl iki yz yl nce yaflayan birinin ayn szc-
duyduunda zihninde canlananla ayn deilse; daha eskilerde, rnein gebe
yaflam tarznda yaflayan birisininkiyle de ayn deildir. Roma Hukukunun pater fa-
milias ekseninde tanmlanan ailesi ile gnmz ekirdek ailesi; bu farkl aile tr-
lerindeki aile reisi kavramlar birbirlerinden olduka farkldr. Ayn farkllk kimi
szleflme tiplerine, ticari iliflkilere, hatta devlet kurumlarna kadar taflnabilir.
flte bu yzden, hukukun genel evrimi hukukun dallar zerinden incelenebilir:

Aile, mlkiyet, miras, szleflme, uyuflmazlk zm, devlet kurumlar, uluslarara-
s antlaflma ve atflmalar... Hukuk tarihi, bu alanlarn farkl kltrlerde gelifliminin
tarihi, yani bir tr kltr tarihidir.
Bu anlamda Trk toplumunda farkl dnemlerde nasl bir hukuki yapnn ege-
men olduu; hukuki deiflmenin hangi etmenlerce belirlendii sorunu, nihai an-
lamda Trk kltr tarihi sorunudur.
slam Hukuku
Osmanl Trkleri slam dinine mensup olduklarndan zel hukuk alannda uygu-
lanan hukuk slam Hukuku idi. Osmanl Kamu Hukukunun da btnyle slam
Hukukuna bal olduunu iddia edenler olduu gibi, slam Hukukunun temel
prensiplerinden bazlarna aka aykr hkm ve dzenlemeler ieren bir rfi
Hukukun Osmanl kamu yaflamn, zelikle de devlet geleneini biimlendirifli y-
znden, bu yargya karfl kanlar da vardr.
Her hlkrda Osmanl Hukuku, hatta Tanzimattan sonra bile, slam Hukuku Fkh: Bilmek, anlamak,
erevesi dflnda deerlendirilemez grnmektedir. Hemen ekleyelim, slam Hu- derinlemesine kavramak,
rtk olann hakikatine
kuku, grece modern zamanlara ait bir terimdir. slam dininin ilk tebli yllarn- nfuz edip karanlk olan
da, hicret dneminde, drt halife devrinde ve sonrasnda slam Hukuku gibi ay- aydnlatmak gibi anlamlar
karfllayan fkh; hukuki
rc bir ifadeye rastlanmaz. Ayrma vurgu yapmak, modern dnemin bir rndr. anlamda, insann belirli
Halklarnn ou mslman olan baz lkeler kendi hukuk dzenlerini byle ad- koflullara bal olarak ne
yapmas gerektiini, sz
landrmaktadrlar. Bu durumda byle bir adlandrma ya bir snflandrma ifllevi, ya konusu koflullarla eylemsel
da meflrulafltrma ifllevi grmek iin kullanlyor demektir. Bundan baflka, slam gereklilik arasndaki ban
niteliini ve flu ya da bu
Hukuku terimi fieriat olarak da bilinen ve slam dinince vazedilmifl ilahi ilkeleri tarzda eylemeyi seerse
ifade etmekde de kullanlr. Gene terim, modern dneme kadar fkh olarak bili- bunun sonularnn neler
nen Hukuk Bilimi kavramna karfllk olarak da kullanlmaktadr. Her hlkrda olacan bilme yetisi
anlamna da gelir. Fkh
slam Hukuku bafll altnda vasflar dierlerinden az ok farkl bir hukuk kav- genellikle alt bafllkta
ram ve dzeni vardr. incelenir:
1. bdt (ibadetler),
fieriat: slam dini asndan dar anlamda fleriat, slam dinini belirleyen ilahi buy- 2. Mumelt (hukuki
ruklarn toplamdr. Arap dilinde terimin etimolojik zmlemesi onda, bir rmaa ifllemler, szleflmeler,
evlenme, boflanma, miras)
giden farkl yollar, beyan, yasa ve ilkeler btn gibi anlamlarn dile geldiini gs- 3 Ukbt (ceza hkmleri)
termektedir. Genifl anlamda kullanldnda ise insann toplumsal varoloflunu sr-
drmesinin koflullarn, yani hukuk dzenini ifade eder. Bu yzden slam fleriat
befleri varln hem kendisi, yani bio-fizyolojik, psiflik ve bilin dnyas ile; hem de
evresi, yani toplum ve doa ile iliflkilerini dzenleyen btncl (holistik) bir nor-
matif sistemdir.
Fkh: slam Hukuk Bilimi fleriatn belirli hiyerarflik kaynaklardan saptanaca Mezhepler: Arapada yol,
kabulne dayanr. Edille-i fieriyye (fler deliller) olarak da adlandrlan bu kaynak- r, grfl anlamna gelen
mezhep szc, ilhiyat ve
larn neler olduu ilk ikisi dflnda mezhepler arasnda tartflmaldr. lk ikisi yani felsefe alannda kutsal
Kitap ve Snnet ayrlamaz biimde birbirlerine baldrlar; nk anlayfl bakmn- metinlerin nasl anlafllp
ieriklendilmesi gerektiine
dan birbirlerini gsterirler. Dierlerinin kaynak olufllar, usulclerin ve giderek iliflkin yol, yordam, yntem,
mezheplerin kaynak kavramndan ne anladklaryla, daha dorusu birbirlerinden slup ve tarz btnl
taflyan bir anlayfln
hangi noktada ayrldklaryla ilgilidir. Burada yalnzca, kaynak bafll altnda sn- benzerlerinden ayrt edici
ni mezhepleri izleyen hukukularn zikrettiklerine deinmekle yetineceiz. Buna zellikleriyle oluflturduu
ekol ifade eden bir
gre, Kitap (Kuran) ve Snnetten baflka icm, kyas, istihsan, maslahat (meslih-i terimdir.
mrsele), rf, kaynaklar arasnda zikredilir.
Semavi ve bu yzden de temel nitelikteki Kitap yani Kuran- Kerim, 23 yllk ri-
salet sresi boyunca Hazreti Muhammede ayetler ve sureler fleklinde vahyolun-
mufl Tanr kelam olarak kabul grr. Snnet ise Hazreti Muhammedin sz ve ey-
SIRA SZDE SIRA SZDE

lemlerini ifade eden ikinci temel kaynaktr. cma, fakihlerin bir sorun karflsnda
ayn zme ulaflmalardr. Kyas (rnekseme, analoji), belirli bir sorunu zmek
D fi N E L M iin, ona ok
D fi benzeyen
NELM baflka bir sorunun zmne uygulanan hkm benzete-
rek uygulamaktr. Kyas sonucu verilen hkm fakih bakmndan itihattr. Sahabe
S O R U zamannda bireysel
S O R U grfl anlamnda rey terimi kullanlyordu. Bu yzden kyas
kabul eden fkh anlayflna ehl-i rey de denilmiflti. Fkh asndan itihad Kuran
ve hadislere dayanlarak, daha nce zlmemifl bir sorunun mtehid tarafndan
DKKAT DKKAT
kyas yoluyla zme kavuflturulmasdr. Fkh tarihinde 9. yzyl sonlarna doru
itihat kapsnn kapand kabul edilir.
N N
SIRA SZDE Kaynaklar
SIRAarasnda
SZDE zikredilen istihsan, daha nce karfllafllmamfl bir durum or-
taya ktnda fakihin kendisine uygun gelen ve genel kuraln istisnas olarak k-
yasen hkm kurmasdr. stihsana rnek olarak, alfltrldklar halde a braklan
klelerin, bir flahsn devesini aldktan sonra kesip yemeleri zerine Halife merin
klelerin hrszlk suundan ellerinin kesilmesine hkmetmek yerine onlar susuz
sayp, kle sahibini deve sahibine, devenin deerinin iki kat kadar tazminat de-
K T A P K T A P
meye mahkm etmesi verilebilir.
Bir dier kaynak, maslahat (meslih-i mrsele), kaldrlmasnda zorunlu ve ka-
musal yarar bulunan bir gl kaldrmak iin hkmolunan zmdr. Gene
TELEVZYON TELEVZYON
kaynak olarak deerlendirilen rf ise toplumunun benimsedii, alflageldii ve
gnlk yaflayflnda uymak zorunda hissettii davranfl tarzlardr.
NTERNET slamda mezhebler

N T E R N E Tve fkhla ilgisi konusuda Abdulkadir fienerin slamda Mezhebler ve
Fkh Ekolleri bafllkl bilimsel etdne flu adresten ulaflabilirsiniz: http://dergiler.anka-
ra.edu.tr/dergiler/37/731/9309.pdf
Klasik slam Hukuk Bilimi fleriat ana blmde incelemifllerdir:

1. bdt (ibadetler): badet slamda, genel olarak Allahn rzasn kazanmak
amacyla gereklefltirilen olumlu ve olumsuz eylemleri kapsar. Dar anlamda
ise ayet ve hadislerde zel flekil ve flartlar belirlenen ritellerin uygulanma-
s kastedilir. Mminlerin namaz, oru, hac gibi farizeleri yerine getirmeleri
ibadetlerle ilgilidir.
2. Mumelt ( ifllemler): nsanlar arasndaki doumdan lme dek her tr ve
dzeydeki toplumsal iliflki, bu blmde incelenir. Szleflme, miras, evlen-
me, boflanma,tazminat ve benzeri ifllemler bu blm altnda incelenmifltir.
Devletleraras iliflkiler de kifliler aras iliflkilere kyasen hukuk konusu yapl-
dndan, onlar da bu blme dahil olurlar. Kimi alimler Mnkeht, yani
evlenme, boflanma ve benzeri ifllemleri ayr bir blm olarak da deerlen-
dirirler.
3. Ukbt (ceza hukuku): slam Hukukunda, ifllenen ve su saylan fiiller ile
bunlara uygulanacak yaptrmlar gsteren ksma ukbt denilir. Bu blm
beden, mali veya caydrc baz cezai hkmleri kapsar. slam ceza huku-
kunda su saylan bir fiil ya Allahn haklarna (Hakullah) karfl ya da kiflile-
rin haklarna karfl (Hakk-i Ademi) ifllenmifl kabul olunur. Ksas, had ve tazir
olmak zere de yaptrm grubu vardr.
Ksas, ldrme, yaralama ya da bir uzvun kullanlamaz hale getirilmesi ile so-
nulanan fiillerin bilerek ve isteyerek (kasden) iflleyen faillerinin, kad kararyla ifl-
ledikleri suun aynsna maruz braklarak cezalandrlmasdr.
Allahn haklarna karfl ifllenen sulara ise hadd cezas uygulanr. Hadd cezas
Kurnda yer alan zina, hrszlk, kazf (zina iftiras), yol kesme (katl trik) sula-
r ile sonradan icma ile bu kapsama sokulan hamr (ekflime sonucu alkol ieren i-
kiler) ime sularna karfllk gelen yaptrmlar topluca ifade eder. Kurnda zina-
nn seksen denek ile cezalandrlmas buyurulmufl iken, sonradan gene icma ile,
denek vurma cezas recme dnfltrlmfltr. Recm, sulunun tafllanarak infaz
edilmesidir ve Musevi hukukuna dek tarihi izlenebilen bir yaptrmdr.
Ksas ve Hadd kapsamnda yer almayp, rnein dolandrclk, evrakta sahteci-
lik, flantaj, yalanc tanklk gibi su ve ceza olarak belirlenmeleri kamu dzenine
braklmfl kimi fiillere ise tazir cezalar uygulanr.
Fkh retisi fleriat hangi ayrmlarla incelemifltir? SIRA SZDE SIRA SZDE
3
Osmanl Hukuku
fieriat ve rf
Tarihiler Osmanl Devletini, kurulufltaki beylik dnemi, imparatorluk S O R U halini alfl S O R U
ve kfln ierecek tarzda 1299 ile 1918 tarihleri arasndaki bir zaman diliminde
incelerler. Hukuk tarihi asndan ise sorun biraz daha farkldr. Kamu hukuku an-
DKKAT DKKAT
lamnda beylik ve imparatorluk birbirinden tr ve nitelik olarak farkl iki devlet gi-
bidir. zel hukuk asndan da Osmanlnn bir dnemini dierine efl grmek mm-
N N
kn deildir: mparatorluk, millet sistemi ile bir tr ok hukukluluuSIRA SZDE baflarabilmifl- SIRA SZDE
ken, kfl dneminde adli kaptlasyonlara karfl hukuk birlii eriflilemeyen bir
zlem halini almfltr. Her fleye ramen genellikle Osmanl Hukukunun slam Hu-
kuku nitelii tafld sylenir.
Osmanl Hukukunu, zellikle de kamu hukukunu belirleyen bir dier nitelik
onun ayn zamanda bir rfi hukuk olufludur. fieriata gre fiari (yasa koyucu) Al-
K T A P K T A P
lah olduuna gre herhangi bir slam hkmdarnn kendisini yasa koyucu kabul
etmesi mmkn deildi. Asli yasa koyucu nitelii taflmayan hkmdar, asli yasa-
koyucunun iradesinin gzeticisi ve koruyucusu olabilirdi ancak. stelik fleri h-
TELEVZYON TELEVZYON
kmlere gre hkmdarn fkh ve din ilimler alannda yeterli donanm yoksa,
kendisinin fleri ahkama iliflkin bizzat hkm ve tasarrufta bulunmamas gerekirdi.
Ancak olmas gerekenle fiilen olan arasndaki ayrm Osmanl hukuk tarihinde de
hkmn icra etti: Hkmdarn kendi iradesine dayanarak fleriat N T E Rdfl
N E Talanda yasa NTERNET
koyma yetkisi anlamnda, fleri hukukun yannda bir de rfi hukuk ortaya kt. Bu-
gnk anlamyla, genifl lde kamu hukuku kapsamnda yer alabilecek konular-
da padiflah kanunname, emirname, yasakname gibi adlar altnda yasama fa-
aliyetinde bulunuyor; bylece rfi hukuk olufluyordu. Fatih Sultan Mehmet devri-
nin alimlerinden Tursun Bey rf siyset-i sultni ve yasag-i pdisah denir ki,
urefmizca ona rf derler tarznda tarif eder. Buradaki rf, gnmzde rf ve
det hukuku derken kullandmz rften farkl bir anlam taflr: Hkmdarn yasa
Kazasker (Kad asker):
koymas anlamna gelir. Emirname, kanunname, yasakname adlaryla da an- Osmanl Devletinde asker
lan bu yasama faaliyetleri, aslnda Osmanldan nceki Trk devletlerinde de bafl- snfa it fler ve hukuki
davalara bakan hkim.
vurulan bir yolun Osmanl Hukukuna yansmfl biimiydi. Osmanl sultannn ni- Kazaskerlik, ilmiye
zam-i lem iin, yani dnyann dzeni iin fleriata aykr olmamak zere yasa koy- mesleinin en yksek
mertebelerinden biri olup
mas ile zellikle devlet rgt, tarmsal retim, vergiler ve tazir kapsamndaki ce- Anadolu ve Rumeli olmak
zalarla ilgili genifl bir yasama faaliyeti ortaya kmfltr. Sultann yasama ve yrtme zere iki kazaskerlik mevcut
yannda yargsal yetkileri de vardr, ancak Osmanl Hukuku yarglama erkini ilmi- olup, Rumeli kazaskeri
derece ve yetki olarak
ye snfna brakmfl; belirli ilimlerde eitim grmfl alimlerin kadlk grevini yeri- dierinden daha stnd.
ne getirmesi kabul edilmiflti. slam Hukukuna gre kadlarn verdii kararlar kesin- Kazasker, kad ve
mderrislerin atama ve
di, ancak rflvet aldklarndan yaknlmfl ya da haksz bir hkm vermifllerse, ilgi- tayin iflleri ile de yetkiliydi.
linin talebi zerine verilen hkm kazaskerce denetlenip gerekirse deifltirilirdi.
Bylece, en azndan Tanzimata kadar fleri alanda itihadi, rfi alanda yasa te-
melli bir hukuk varln srdrd. Osmanl milletler sistemi zel hukuk alannda
her milletin kendi hukuk veya rfne gre ve kendi uyuflmazln zmesine ola-
nak tanyordu. Gerek Osmanl mparatorluunun dnya sistemindeki egemen ko-
numunu yitirmesi, gerek ekonomisini zerine oturttuu toprak sisteminin zl-
mesi, gerekse asker, bilimsel ve devlet rgt alannda yenilenme yeteneinin
hzl yitimi hukuk sistemini ifllevsiz klmaya bafllamflt.
Kendisi de hukuki bir dzenleme olan Tanzimat Ferman Osmanl toplumunun
kendisini zorunlu hissettii dnflm ve yenilikleri ortaya koymaya alflt yeni
bir dnemin habercisi oldu.
Tanzimat Dnemi: Gelenek ve Bat Hukuku

Kanun-u Esas: 1876da ilan 1800lerin bafllarnda gerek zel hukuk, gerekse kamu hukuku alannn yaps eski-
edilmifl, 1878de II. den yant verdii sorunlara yant veremez duruma gelmiflti. Bylece Osmanl toplu-
Abdlhamit tarafndan
askya alnmfl, 24 Temmuz mu ok ge kalarak da olsa Tanzimatla beraber hukuksal kurumlarn modernleflti-
1908 ihtilali sonucunda rilmesine iliflkin dzenlemelere giriflti. 1839 tarihli Glhane Hatt Hmayununda
deiflikliklerle yrrle
girmifl ve ksmen 1924 vatandafllarn kanun nnde eflitlii ilkesi ilk defa beyan edilmifl ve ceza hukukun-
tarihine kadar yrrlkte da keyfliin ortadan kaldrlaca aklanmfltr. 1856da Islahat Ferman ile eflit va-
kalmfl Anayasadr. tandafllk haklar ynnde nemli admlar atlmfl, nihayet 1876da modern anlam-
da bir anayasa, Kanun-u Esas ile meclis ve meflruti ilkeler kabul edilmifltir.
Mecelle-i Ahkam Adliyye 1858de, 1810 tarihli Fransz Ceza Kanununa dayanlarak, kimi eklemelerle
(Mecelle): 1868-1878 yllar
arasnda Ahmet Cevdet
Cumhuriyetin kurulufluna dek yrrlkte kalacak modern bir ceza kanunu kabul
Pafla baflkanlndaki bir edilmifltir. 1858de Kanunname-i Ticaret, 1864de Ticaret-i Bahriye Kanunamesi,
komisyon tarafndan 1880de Usl-i Muhakemet-i Cezaiye Kanunu (ceza yarglamas) ve Usul-i Muhake-
derlenen ve Hanefi
mezhebinin medeni hukuka mat Kanunu Hukukiye (hukuk yarglamas) yrrle girmifltir. Bunlar genellikle
iliflkin fkh kurallar Fransz Hukukundan iktibas edilen kanunlard. Bylece Trkiyede Bat hukuku-
kodeksidir. Bir girifl ile
onalt blmden oluflur ve
nun benimsenmesi sreci bafllamfl oluyordu. Bir yandan da slam Hukuku kay-
1851 madde ierir. Osmanl nakl dzenlemeler yasalafltrma araclyla hukuk sisteminin unsuru olmaya de-
mparatorluunun son vam ediyor, bylece kltrel bakmdan ikili bir grnm ortaya kyordu. slam
yarm yzylnda fleri
mahkemelerde, 1926 ylna Hukukundan yola klarak yaplan bu zgn yasalafltrmalara 1858 tarihli Kanun-
dek Cumhuriyet namei Arazi, 1917 tarihli Hukuku Aile Kararnamesi ve 1876 tarihli Mecelle-i Ah-
mahkemelerinde, 20. kam Adliyye saylabilir.
yzyln sonlarna dek
srailde mslmanlar Mecelle kabul edilmeden nce, Osmanl toplumu iin modern bir medeni ya-
arasndaki uyuflmazlklarda sann nasl olmas gerektii tartflmas Osmanl aydnlarn iki grfle ayrmflt: Bir
uygulanmfl ve hlen Bosna-
Hersek Cumhuriyetinde yanda Ali Paflann bafln ektii, Fransz Medeni Yasasnn (Code Civile) Trke-
Avusturya Medeni Yasas ile lefltirilip benimsenmesini savunanlar ile dier yanda bafln Ahmet Cevdet Paflann
birlikte snrl olarak ektii ve fkh geleneine dayal olarak bir medeni yasa ortaya konulmasn savu-
uygulanmaktadr.
nanlar... Tanzimat boyunca hukuk kayna olarak Fransz mevzuatnn tercih edil-
mesi, Osmanl hukuk sisteminin birliini salayaca umuduyla Ali Paflay Fransz
Medeni Kanununun (Code Civile) iktibasn savunmaya itmiflti. Ali Paflaya gre bu
adm Osmanl toplumunu iinde bulunduu hukuk krizinden kurtaracakt. Byle-
ce yabanclara tannmfl adli kaptlasyonlar ve aznlklara tannan yargsal ba-
flklklara katlanmaya gerek kalmayacak, sz konusu unsurlar Fransz Medeni Ka-
nununa itiraz edemeyecekleri iin, hukuk alannda salanan birlik temin edilebi-
lecekti. Ali Paflaya gre Fransz Medeni Kanununun kabul tm tebaann din ve
mezhepten baflka maddelerde birlefltirilerek aralarndaki haset ve rekabetin tama-
men kaldrlmas, meydanda olan tehlikeleri kaldrmak iin tek il idi. Ancak bu
tez baflarl olamad ve Ahmet Cevdet Pafla baflkanlnda kurulan bir komisyon
marifetiyle hazrlanan 1851 maddelik Mecelle-i Ahkam Adliyye, hem Osmanl mo-
dernleflmesinin hem de uzun yzyllarn ardndan fkh geleneinin zgn bir bafl-
yapt olarak, 1926ya dek yrrlkte kalmak zere kabul edildi.
Cumhuriyet ve Trk Hukuk Devrimi

Osmanl devleti zellikle Tanzimattan sonra adli kapitlasyonlardan kurtulmak Benimseme (resepsiyon,
iin gerek yasalafltrma, gerekse yabanc hukukun benimsenmesi alannda ok a- iktibas): Yabanc hukukun
benimsenmesi Trke hukuk
ba gstermifltir. mparatorluun I. Dnya Savaflndan yenik kmas zerine daya- yaznnda yabanc hukuk
tlan Sevr Antlaflmas ile hem fiilen Osmanl Devleti sona eriyor hem de adli kapi- alm, iktibas ve
resepsiyon gibi terimlerle
tlasyonlar ve konsolosluk mahkemelerinin yetkileri geniflliyordu. Anadoluda ifade edilegelmifltir. Baz
bafllatlan Kurtulufl Savaflnn zaferinden sonra, batl devletlerle akdedilen Lozan yazarlar dierlerinin anlam
Antlaflmas ile her tr kapitlasyon, bu arada Trkiye Cumhuriyetinin egemenlii- nanslarn yeterince
karfllamad gerekesiyle
ni snrlayan adli kaptlasyonlar da kaldrlmflt. Franszca kkenli resepsiyon
Adli kaptlasyonlarn kaldrlmas, gecikmifl moderleflmenin SIRA SZDEtamamlanmas szcn yelerler.
SIRA SZDE
Benimsemenin pek ok
erei ile birlikte yrmfl, hukuk alannda kkl deiflimi konu edinen Trk Hu- sebebi olabilmekle beraber
kuk Devrimi, hem bamszln kazanlmas hem de modernleflme amacn birlik- yabanc bir hukukun
te yklenmifltir. Hukuki benimseme, Cumhuriyet Hukuk Devriminin D fi N E L M tek ynte- benimsenmesinde
D fi temel
NELM
unsur, benimseyen
mi deilse bile arlkl yntemi olarak ifllev grmfl; devrimci yasamann 1924 ta- toplumun eski yaflam
rihli 442 sayl Ky Kanunu gibi dili ve yazm tekniiyle yepyeni S Ove R Uzgn rnek-
biimini srdrmek yerine
S O R U
lerinin nne gemifltir. onu deifltirmek istemesidir.
Cumhuriyet Hukuk Devriminin tek yntemi benimseme deildir; 430D sayl

K K A TTevhid-i Ted- DKKAT
risat Kanunu ve 442 sayl Ky Kanunu Cumhuriyet yasamasnn zgn rnleridir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Benimsemenin, hukuk devriminin ana niteliini belirlemesindeki asl etken
Tanzimattan beri zlememifl olan adli kaptlasyonlar sorunundan kurtulmak
ve bu yolla tam bamszl salamaktr. 1876 tarihli Kanun-u Esasnin Osmanl
tabiiyetinde bulunan herkes, hangi din ve mezhepten olursa olsun, istisnasz Os-
manl tabir olunur yolundaki 8. maddesi ne mslman teba dflndaki Osmanl
halklarnn ulusuluk akmnn da etkisiyle kendi hukuklarnaK tbi T AolmaP istemini, K T A P
ne de konsolosluk mahkemeleri araclyla gl batl devletlere tannan adli ka-
ptlasyonlar sorunu zmeye elveriflli bir dzen yaratamamflt.
Lozan Antlaflmasyla sonulanacak grflmelerde de aznlklarn
T E L E V Zhukuksal
YON ayr- TELEVZYON
calklar nemli bir ekiflme konusuydu. Batl temsilciler, zellikle aile hukuku
alannda Hrstiyan ve Mslmanlara uygulanabilecek uygun bir kanun yaplama-
yacan, bu yzden hem dinsel aznlklarn farkl hukuka tbi olmalar ile ndege-
len batl lke temsilcilerinin Trk Adalet Bakanl nezninde srekli
N T E R N E danflma
T he- NTERNET
yetleri bulundurmalar gerektiini savunuyorlard. Batl devletlerin tezleri, gen
Cumhuriyetin modern bir hukuk dzeni kuracana duyduklar gvensizlikten
ok, Osmanl Devletinin son dneminden alflk olduklar hukuki ok bafllln
srdrlmesiydi. zel hukuk alannda kapsayc bir dzenleme olmadan sorunu
zmek olanakszlaflnca, yaps ve felsefesi gerei farkl dinsel anlayfllarla temel-
de badaflabilir dzenlemeler ieren svire Medeni Kanununun benimsenmesi
gndeme geldi. svire Medeni Kanunu, Fransz Medeni Kanunundan farkl ola-
rak, svire gibi etnik ve dinsel farkllklar, stelik federal yapl bir devlette ortak
yaflamn gereklerine gre dzenleme ereiyle hazrlanmfl, akla olduu kadar ge-
leneklere ve insann ahlki doasna da bal bir yasayd.
1926 ylnda kabul edilen Trk Medeni Kanunu gerekesinde kaptlasyon ve
aznlklarn dini ayrcalklarnn, ancak laik bir hukuk dzeninde anlamszlafltrla-
bileceini vurgulamaktayd. Trk Medeni Kanununun 1926da kabulnn bam-
szl gvencelendirme amacn da aflan sonular oldu:
lkin Trkiye bylelikle laik bir hukuk dzenine gemifl oldu. Buna bal
olarak, Trk hukuku Kta Avrupas hukukunun bir paras oldu;
kinci olarak, ok hukukluluktan kflle birlikte ok bafll hukuka evrilen
yap tasfiye edilerek hukukun birlii ve teklii salanmfl oldu;
ncs, Hukuku Aile Kararnamesiyle bafllayan ok eflli evliliin yasak-

lanmas ile tek eflli evliliin kabul baflta olmak zere aile dzeni ve evli ka-
dnn statsnde kkten bir deiflim gereklefltirilmifl oldu.
Drdncs, ve daha kapsayc olan Medeni Kanun ve onu izleyen benim-
semelerle, modern hukuki dflnce ve hukuk kltr de benimsenmifl oldu.
1926 ile bafllayan arlkl olarak benimsemeye dayal hukuki modernleflmenin
tek rn Trk Medeni Kanunu deildi kuflkusuz. Ancak Trk Medeni Kanunu
zel hukuk alannda Ticaret Kanunu ve usul kanunlar gibi dier pek ok dzen-
lemenin temeli olan ana hukuki dzenleme nitelii tafld; dahas medeni yasa-
lar ilgili olduklar toplumun hukuksal kimliini ifade ettikleri iin, onun benim-
senmesi neredeyse tek baflna btn bir hukuk devriminin yn ve ieriini ifade
etmektedir.
SIRA SZDE Trk Hukuk SIRA

Devrimine
SZDE iliflkin anlatmlarda 1926 tarihinde kabul edilen Trk Medeni Ka-
4 nunun vurgulanmas, onun hangi zelliine dayanmaktadr?
Resim 3.3
Tanzimat Ferman
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Resim 3.4
Gazi Mustafa Kemal
Atatrk stanbul
niversitesi Hukuk
Fakltesinde Prof. Ali
Kemal Beyin dersinde
Kaynak:
http://istanbuluniversites
i.hukukfakultesi.gen.tr/i
mages/img_main_02.jpg
zet
N
A M A
Deiflik tarihsel dnemlerde hukuki kavramla- ta Avrupas hukuk sisteminden farkl olarak ngi-
1 rn ve kurumlarn evrimini anlatmak liz Hukuku genel kavramlara ve balantl olduk-
Her hukuk dzeninin, kendi hukuk kurallarn lar yasalara deil, rnek olay gruplarna ve bun-
ifade etmeye yarayan kavramlar, bu kurallarn larn konu edinildii yarg kararlarna dayaldr.
sistematizasyonda kullandklar kategorileri var- Bir Avrupal iin hukuk deyince zihninde canla-
dr. Hukuk bir kltr rn olduuna gre, bir nan imge yasa ve yasama etkinlii iken, bir ngi-
baflka hukuk dzeninin kavram ve kurumlarna liz iin bu yarglama etkinliidir. Amerikan Hu-
bilincimizi amamz, aslnda bir baflka hukuk kl- kukunda da ngiliz Hukukunda da nceki r-
trn tanmamz demektir. Yabanc kltrn nek kararlarn sonrakiler iin balayc olmas il-
kurumlarn kendi hukuk kltrmzn diline kesi geerlidir. Gerek eski sosyalist, gerekse ha-
evirmek, bunun yeterli olmad yerde de sz len sosyalist olan lkeler anayasalarnda sosya-
konusu kurumlarn hangi toplumsal ifllevlere kar- list hukuk bafllca temel ilkeye dayandrlmfl-
fllk geldiini ortaya koymak iin kendi hukuk tr: Sosyalist demokrasi, sosyalist yasallk, de-
kltrmzle yabanc olan karfllafltrmamz ge- mokratik merkeziyetilik.
N
rekir. Burada, Karfllafltrmal Hukuk devreye gi-
rer. Karfllafltrmal Hukuk, belirli bir hayat olay Trk toplumunun tarih iindeki hukuk kltr-
A M A
karflsnda uygun hukuki zmn ortaya kon- 3 nn deiflimini saptamak
mas amacna bal olarak, farkl hukuk dzenle- Osmanl Trkleri slam dinine mensup oldukla-
rinde benzer sorunlara nasl zm bulunduu- rndan zel hukuk alannda uygulanan hukuk s-
nun arafltrlmas etkinliidir. lam Hukuku idi. slam Hukukunun kaynaklar,
N
Kitap (Kuran) ve Snnetten baflka icm, kyas,
A M A Hukuk sistemlerini aklamak istihsan, maslahat (meslih-i mrsele), rftr. Os-
2
Hukuk sistemlerini kabaca drt alt bafllkta k- manl sultannn nizam-i lem iin, yani dnya-
melendirme eilimi vardr: Kta Avrupas Huku- nn dzeni iin fleriata aykr olmamak zere ya-
ku, Anglo-Amerikan Hukuku, Sosyalist Hukuk sa koymas ile zellikle devlet rgt, tarmsal
ve slam Hukuku...Kta Avrupas Hukukunu ka- retim, vergiler ve tazir kapsamndaki cezalarla
rakterize eden temel zellik onun Roma Huku- ilgili genifl bir yasama faaliyeti ortaya kmfltr.
kuna dayanyor olmasdr. Hukuk tarihi asn- Bylece, en azndan Tanzimata kadar fleri alan-
dan Roma Hukuku, Roma flehrinin kurulufl tarihi da itihadi, rfi alanda yasa temelli bir hukuk var-
olarak kabul edilen M 753 ylndan, Dou Ro- ln srdrd. Kendisi de hukuki bir dzenleme
ma mparatoru Iustinianusun M.S 565 ylnda olan Tanzimat Ferman, Osmanl toplumunun
lmne kadar geen zaman iinde Romada ve kendisini zorunlu hissettii dnflm ve yenilik-
egemenlii altndaki Akdenizi evreleyen top- leri ortaya koymaya alflt yeni bir dnemin ha-
raklarda uygulanmfl olan hukuktur. Roma Hu- bercisi oldu. Zaman iinde gerek zel hukuk ge-
kukunun kavramsal yapsn anlayabilmek iin rekse kamu hukuku alannn yaps eskiden yant
baflvurulabilecek kaynak Institutioneslerdir. Ro- verdii sorunlara yant veremez duruma gelmiflti.
mada hukuk okullarnda, hukuk eitimine girifl Bylece Osmanl toplumu ok ge kalarak da ol-
amacyla hazrlanmfl Institutioneslerden gn- sa Tanzimatla beraber hukuksal kurumlarn mo-
mze intikal etmifl olan byk hukuku Gai- dernlefltirilmesine ve adli kaptlasyonlarn etki-
usunki, Corpus Iuris Civiliste yer alan Institutio- sini hafiflefltirecek dzenlemelere giriflti. Ancak
neslere de kaynaklk etmifltir. Roma Hukukunun bu konudaki nihai admlar Cumhuriyetin Hukuk
Almanyada geerli olduu blgenin ve zamann Devrimi ile atlabilmifltir. Adli kaptlasyonlarn
gereklerine gre dzenlenmifl hali olarak Pan- kaldrlmas, gecikmifl moderleflmenin tamamlan-
dekt Hukuku, Cermen Hukukuyla harmanlanmfl mas erei ile birlikte yrmfl, hukuk alannda
bir hukuktu. Bylece Pandekt Hukuku, bir yan- kkl deiflimi konu edinen Trk Hukuk Devri-
dan Almanyada Roma Hukukunun benimsen- mi, hem bamszln kazanlmas hem de mo-
mesi, te yandan Roma Hukukunun Cermenlefl- dernleflme amacn birlikte yklenmifltir.
mesi gibi iki ifllevli bir sreci ifade eder oldu. K-
Kendimizi Snayalm
1. Yargsal rnek kararlarn ana kaynak olduu ngiliz 5. Afladakilerden hangisi Equity hukukunu aklayan
Hukuku gibi bir hukuk kltrnde hukuki akl yrt- ifadedir?
me ve kantlama rnek olaylar kullanrken, temel kav- a. Common Law uygulamalarnn aflr biimcilii-
ramlarn kurucu nitelik tafld Kta Avrupas hukukla- nin adalet arayfln karfllamadaki yetersizliini
rnda hukuki akl yrtme ve kantlama genel kavram- giderme gereksiniminden domufltur.
larn zel durumlara uyarlanmasna arlk verecektir. b. Aflr biimsel formalitelere sahip olma yzn-
Metinde Kta Avrupas ve ngiliz hukuku hangi ynden den Statute Law ortaya kmfltr.
karfllafltrlmfltr? c. Parlamentonun yasama faaliyetinin bir sonucudur.
a. Hukuk teknikleri d. nceki rnek kararlar izleme zorunluluu yoktur.
b. Hukuk anlayfllar e. Norman krallarnn atad gezici yarglarn fa-
c. Hukuk sistemleri aliyetinin rndr.
d. Hukuk tarihleri
e. Hukuk dzenlemeleri
6. Amerikan hukukunun hangi zellii onun modern
hukuk tarihindeki zel yerini vurgular?
2. Afladaki ifadelerden hangisi Gaiusun Institutio-
a. Batya g hareketi, hukuksuz bir toplumsal ya-
nesi hakknda sylenemez?
flam biiminden hukuki bir yaflam biimine ge-
a. Gaiusun Institutionesi, kifliler (personae), fleyler
iflin yegane modern rnei olmas
(res), borlar (obligatione), aileler (familias) ve
b. Yksek Mahkemenin yetkileri konusunda tutu-
davalar (actiones) olmak zere befl blmdr.
cu davranmas
b. Gaisun Institutionesi gnmze intikal etmifltir.
c. Kongrenin yasama faaliyetine nem vermesi
c. Gaisun Institutionesi Corpus Iuris Civiliste ye-
d. nceki rnek kararlara uyma zorunluluunun
ralan Institutioneslere de kaynaklk etmifltir.
d. Yapt hukuk kurum ve kavramlarn genelden bulunmas
zele gidecek flekilde ortaya koyar. e. Kiflisel haklarn korunmasnda etkili hukuki me-
e. Gaiusun Institutionesi, kifliler (personae), fley- kanizmalara sahip olmas
ler (res) ve davalar (actiones) olmak zere
blmdr. 7. Sosyalist toplum iliflkilerinin oluflturulmas iin ara-
sal bir deer taflyan hukuka ilgililerin itaati hangi sos-
3. zgr bir kimsenin Roma Hukukuna gre hak sahi- yalist hukuk ilkesinin ieriini oluflturur?
bi olabilmesinin koflulu nedir? a. Sosyalist Yasallk
a. Ayn zamanda vatandafl olmas b. Kollektivizm
b. Belirli bir yafl doldurmas c. Demokratik Merkeziyetilik
c. Romada ikamet ediyor olmas d. Hukuk Devleti
d. Belirli bir malvarlna sahip olmas e. Sosyalist Demokrasi
e. Erkek olmas
8. Bir lkede dank halde bulunan hukuk kurallar-
4. Afladakilerden hangisi Pandekt Hukuku kavramn nn ait olduklar hukuk dalna bal olarak derlenip
aklar? sistemli birbtnle kavuflturulmas etkinliine ne ad
a. Roma Hukukunun Almanyada geerli olduu verilir?
blgenin ve zamann gereklerine gre dzen-
a. Tedvin
lenmifl halidir.
b. Benimseme
b. Roma Hukukunun talyada Rnesansla birlikte
c. Aktarma
yeniden ele alnmfl halidir.
d. Yaylma
c. Roma Hukukunun Amerikann baz eyaletlerin-
e. Kltrleme
de etkili olmufl halidir.
d. Roma Hukukunun Gaius tarafndan
Institutioneste ifllenmifl halidir.
e. Roma Hukukunun Bizansta zamann gerekleri-
ne gre dzenlenmifl halidir.
9. Fkhn insanlar arasndaki doumdan lme her le, i denetim birimi, benzer rgleri bulmak iin tarihe
tr ve dzeydeki iliflkilerini inceleyen blmne ne ad bakar ve karar alma srecindeki mevcut sistemin yeter-
verilir? lilii ve etkinliini objektif kriterlere dayal bir yntem
a. Mumelt erevesinde deerlendirir diye konufltu.
b. Mnkehat Boyner, deiflen koflullara ayak uydurmak amacyla ar-
c. Mnkalat tk dnya ekonomisinin ilkeler, tavsiyeler gibi yumuflak
d. Mncat dzenlemeler erevesinde yaplandna ve ekonomik
e. Mtehid performansn bu ilkelere uyum dzeyine gre deer-
lendirildiine iflaret ederek, bu erevede, tm dzen-
10. Trkiye Cumhuriyetinin 1926da svire Medeni Ka- lemelerin kanun koyucudan beklenmesinin sreci ya-
nununu benimsemesinin (iktibasnn) amac en iyi han- vafllattn, hzl ve proaktif admlarn atlmasn da ge-
gi kavram iftiyle ifade olunabilir? ciktirdiini anlatt.
a. Bamszlk ve modernleflme Trkiyede halen cezadan cayma mantalitesinin ha-
b. Batllaflma ve dnyevileflme kim olmasnn, bu tr yumuflak dzenlemelerin yeterin-
c. Batllaflma ve kalknma ce benimsenmemesine neden olduunu belirten Boy-
d. Refah ve kalknma ner, konuflmasn flyle srdrd:
e. Yenilenme ve dnyevileflme Bu durum, halihazrda TBMM Genel Kurulunda bulu-
nan Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn nemini bir kez
daha gstermekte. Ticaret hukukunda radikal bir dei-
fliklii gereklefltirmeyi amalayan yeni Trk Ticaret
Kanunu, sadece AB hukuku ile uyumlaflmay hedefle-
Yaflamn inden memekte, ayn zamanda fleffaf bir bilgi toplumunun alt-
yapsn oluflturmaktadr. Ayrca genel kabul grmfl fi-

nansal raporlama ve denetim prensiplerini yrrle
13 Mart 2012, Sal koyup kurumsal ynetimin ilkelerinin flirketin her hc-
resine ifllemesini amalamaktadr.
Trk Sanayicileri ve fladamlar Dernei (TSAD) Y- Bu erevede, srarla srekli sylediimiz gibi Trk Ti-
netim Kurulu Baflkan mit Boyner, Trk Ticaret Kanu- caret Kanunu i denetim uygulamalarnn flirketlerde i-
nunun Trk ifl dnyas iin hayati neme sahip oldu- sellefltirilmesi iin en byk frsattr. TSAD olarak
unu belirterek, Gerek iktidar partisi gerekse muhale- Trk Ticaret Kanunu tasarsn her aflamada takip ettik
fet partilerinin yetkilileri ile yaplan grflmeler, kanu- ve her platformda yasalaflmasna iliflkin desteimizi di-
nun yasalaflmas iin bir takvimin belirlenmesi ve konu- le getirdik. Keza, Ynetim Kurulumuzun flubat aynda
ya makul bir srenin tahsis edilmesi halinde tm taraf- dzenledii Ankara ziyaretleri kapsamnda, tm taraflar
larn tasary desteklediini ortaya koydu. Ancak henz ile Trk Ticaret Kanunu hakknda grfl alflveriflinde
bir geliflme yok dedi. bulunduk. Gerek iktidar partisi gerekse muhalefet par-
Boyner, TSADn Reel Sektrde Denetim Uygula- tilerinin yetkilileri ile yaplan grflmeler kanunun ya-
malar: Tespit ve neriler bafllkl raporunun tantm salaflmas iin bir takvimin belirlenmesi ve konuya ma-
toplantsnda yapt konuflmada, iflletme leinin b- kul bir srenin tahsis edilmesi halinde tm taraflarn ta-
ymesi, karmaflklaflan ifllemler ve piyasa iliflkileri iin- sary desteklediini ortaya koydu. Ancak maalesef bil-
de organizasyonun etkin ynetilmesi iin i denetime diiniz gibi henz bir geliflme yok.
olan ihtiyacn arttn dile getirdi. mit Boyner, Trk ifl dnyas iin Trk Ticaret Kanu-
denetim fonksiyonunun, bu sre iinde st yneti- nunun hayati neme sahip olduunu vurgulayarak,
me bamsz ve objektif gvence salayarak, danflman- Bu balamda, sz konusu takvimin bir an nce belir-
lk vererek, ynetimin kararlarnn en nemli dayana- lenmesinin ve takvime sadk kalnmasnn takipisi ve
n oluflturduunu vurgulayan Boyner, Tarih tekerrr destekisi olacamz bir kez daha belirtmek isterim
etmez, ama bazen kafiye yapar prensibinden hareket- dedi.
YAfiADIIMIZ, TAM ANLAMIYLA EKONOMK dafltrlamaz. Bu byle olunca, fleriat hkmleri deyi-
RESESYON miyle kastedilen anlam ve kavramn bsbtn baflka
Sermaye Piyasas Kurulu (SPK) Baflkan Vedat Akgiray bir fley olmas gerekir.
ise konuflmasnda, dnyada yaflanann bir finansal kriz Efendiler, ilk Teflkilt- Esasiye Kanununu hazrlayanla-
olmadn, tam anlamyla ekonomik resesyon oldu- ra bizzat baflkanlk ediyordum. Yapmakta olduumuz
unu belirterek, Krizde flunu grdk; firmalar batyor, kanunla, fler i hkmler deyiminin bir iliflkisi olmad-
borlar denmiyor ve dolaysyla denetleyici, dzenle- n anlatmak iin ok alfltk. Fakat bu deyime, kendi
yici otorite kamu veya zel, gnah keisi oldu dedi. zanlarnca bambaflka anlam verenleri inandrmak mm-
Ksa bir tarihte dnyadaki finansal reglasyon sistemi- kn olmad kinci nokta Efendiler, yeni Teflkilt- Esasi-
nin ok farkl olacana deinen Akgiray, yeni dnya- ye Kanununun ikinci maddesinin baflnda yer alan Tr-
daki reglasyon mimarisini olufltururken, bilginin ge- kiye Devletinin dini, slm dinidir cmlesidir. Bu cm-
rekli zamanda gerekli kulaklara gerekli dozda ulaflma- le daha Teflkilt- Esasiye Kanununa gemeden ok n-
sn salayacak mekanizmay kurmann nemli olduu- ce zmitte, stanbul ve zmit basn mensuplaryla yapt-
na iflaret etti. mz uzun bir grflme ve sohbet srasnda, karflmda-
Akgiray, denetimin tanmnn biraz genifl tutularak pi- kilerden birinin flu sorusuyla karfllafltm: Yeni hk-
yasalarn kendi kendilerini dzenlemesini daha doru metin dini olacak m?
bulduklarn ifade ederek, Para piyasalarn dzenle- tiraf edeyim ki, byle bir soru ile karfllaflmay hi de
yen otoritenin nceliinin bilgi olmas lazm, parann istemiyordum. Sebebi, pek ksa olmas gereken ceva-
akfl deil deerlendirmesinde bulundu. bn, o gnk flartlara gre azmdan kmasn henz

istemeyiflimdir. nk, vatandafllar arasnda eflitli din-
lere bal unsurlar bulunan ve her dinden olanlar hak-
knda adaletli ve tarafsz davranmak, mahkemelerinde
vatandafllar ve yabanclar iin adaleti eflit llerle uy-
Okuma Paras gulamakla ykml bulunan bir hkmet, dflnce ve
Efendiler, hilfet ve din konularyla uraflld sralar- vicdan hrriyetine saygl olmak zorundadr. Hkme-
da, Teflkilt- Esasiye Kanunundaki bir noktann hal- tin bu tabi sfatnn, flpheli yoruma yol aabilecek va-
kn ve zellikle aydnlarn kafasnda dmlenip kal- sflarla snrlandrlmas elbette doru deildir.
dn rendik. Bu dm kanunda Cumhuriyetin il- Trkiye Devletinin resm dili Trkedir dediimiz
nndan sonra da brakld gibi, kanuna, dm teflkil zaman bunu herkes anlar. Hkmetle olan resm ifllem-
edecek ikinci bir noktann daha sokulmufl olduunu lerde Trk dilinin geerli olmasn herkes tabii bulur.
grenler, flaflknlklarn gizleyememifllerdi ve bugn Fakat, Trkiye Devletinin dini slm dinidir cmlesi
de gizlememektedirler. ayn flekilde mi anlafllacak ve kabul edilecektir? Bu el-
Bu noktalar aklayaym : 20 Ocak 1921 tarihli Teflkil- bette, aklanmaya ve yorumlanmaya muhtatr.
t Esasiye Kanununun 7. ve 21 Nisan 1924 tarihli Teflki- Efendiler, karflmdaki gazetecinin sorusuna hkmetin
lt- Esasiye Kanununun 26. maddesi Byk Millet Mec- dini olamaz! diyemedim. Aksini syledim. Vardr Efen-
lisinin grevlerinden sz eder. Maddenin baflnda, Mec- dim, slm dinidir, dedim. Fakat, hemen arkasn slm
lisin ilk grevi olmak zere, fleriat hkmlerinin yr- dininde dflnce zgrl vardr cmlesiyle cevabm
tlmesi yer alr. aklamak ve yorumlamak gereini duydum. Demek is-
flte bunun nasl bir grev ve fleriat hkmlerinden mak- tedim ki, devlet, dflnce ve vicdana sayg gstermekle
sadn ne olduunu anlamakta sknt ekenler vardr. kaytl ve ykml olur. Karflmdaki gazeteci, verdiim
nk, sz geen maddede Byk Millet Meclisinin cevab akla yatkn bulmad ki, sorusunu flu tarzda tek-
kanunlar yapmak, deifltirmek, yorumlamak yrr- rarlad: Yani devlet bir dine bal kalacak m?
lkten kaldrmak vb. gibi belirtilen ve saylan grevle- Kalacak m, kalmayacak m bilmem! dedim. Konuyu
ri o kadar genifl kapsaml ve aktr ki, fleriat hkmle- kapatmak istedim. Fakat, mmkn olmad.
rinin yrtlmesi diye ayrca ve bafll baflna bir klifle- O halde, denildi; herhangi bir konuda inanlarm ve
nin yer almas gereksiz saylmaktadr. nk fleriat dflncelerim dorultusunda bir fikir ortaya atmaktan,
demek kanun demektir. fieriat hkmleri demek hkmet beni engelleyecek veya cezalandracaktr. Oy-
kanun hkmleri demekten baflka bir fley deildir ve sa, herkes kendi vicdann susturmaya imkn grecek
olamaz. Baflka trls adafl hukuk anlayfl ile ba- mi? O zaman ki fley dflndm.

Biri, yeni Trkiye Devletinde her ergin flahs dinini se- 1. a Yantnz yanlfl ise Karfllafltrmal Hukuk ko-
mekte serbest olmayacak mdr? sorusu. Dieri, Hoca nusunu yeniden gzden geiriniz.
fikr Efendinin : Baz yksek din arkadafllarmzla bir- 2. a Yantnz yanlfl ise Roma Hukukunun lkeleri
likte dflndklerimizi fleriat kitaplarnda yer almfl be- konusunu yeniden gzden geiriniz.
lirli ve deiflmez slm hkmleri yaynlayarak, maale- 3. a Yantnz yanlfl ise Roma Hukukunun lkeleri
sef yanltld grlen slm kamuoyunu aydnlatmay konusunu yeniden gzden geiriniz.
boynumuza bor bir grev saydk giriflinden sonra yer 4. a Yantnz yanlfl ise Pandekt Hukuku konusu-
alan slm halifesinin grevi, dinin emirlerini korumak nu yeniden gzden geiriniz.
ve kollamakta peygamberin yerini tutmaktr. Din h- 5. a Yantnz yanlfl ise ngiliz Hukuku konusunu
kmler koymakta da yce Peygamber Efendimizin ve- yeniden gzden geiriniz.
killiini yapmaktr szleri. 6. a Yantnz yanlfl ise Amerikan Hukuku konu-
Oysa, Hocann szlerini uygulamaya kalkflmak, mill sunu yeniden gzden geiriniz.
hkimiyeti, vicdan hrriyetini kaldrmaya alflmakt. 7. a Yantnz yanlfl ise Sosyalist Hukuk Sistemi
Bundan baflka; Hocann bilgi daarcnda, Yezitler za- konusunu yeniden gzden geiriniz.
mannda yazdrlmfl istibdat rejimine has formller bu- 8. a Yantnz yanlfl ise Kta Avrupas Hukuk Siste-
lunmuyor muydu? mi konusunu yeniden gzden geiriniz.
O halde, ne anlama geldii ve ne kastedildii artk her- 9. a Yantnz yanlfl ise slm Hukuku konusunu
kese iyiden iyiye anlafllmfl bulunan devlet ve hkmet yeniden gzden geiriniz.
kavramlarn ve millet meclislerinin grevlerini din ve fle- 10. a Yantnz yanlfl ise Cumhuriyet ve Trk Hukuk
riat klklarna bryerek kim ve ne iin aldatlacaktr? Devrimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Gerek bundan ibaret olmakla birlikte, o gn zmitte
basn mensuplaryla, bu konuda daha fazla grflmek-
te yarar yoktu. Cumhuriyetin ilnndan sonra da, yeni
Teflkilt- Esasiye Kanunu yaplrken, lik devlet deyi-
minden dinsizlik anlam karmak eiliminde olanlara
ve bundan yararlanmak isteyenlere frsat vermemek
iin, kanunun ikinci maddesini anlamsz klan bir deyi-
min sokulmasna gz yumulmufltur.
Kanunun gerek 2. ve gerek 26. maddelerinde fazladan
yer alan, yeni Trkiye Devletinin ve Cumhuriyet reji-
mimizin adafl karakteriyle badaflmayan deyimler,
inklp ve Cumhuriyetin o gn iin sakncal grmedi-
i tavizlerdir.
Millet, bu fazlalklar, Teflkilt- Esasiye Kanunumuzdan
ilk frsatta kaldrmaldr!
Kaynak: Kemal Atatrk, Nutuk 1919-1927;Atatrk Arafl-

trma Merkezi Yaym; Bugnk Dille Yayna Hazrla-
yan: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Ankara 1995, s. 483-
484; 1927 basksnda s. 435-436.

Sra Sizde 1 Aydn, Ufuk (2010). Temel Hukuk Dersleri. Eskiflehir:
Gaiusun ayrmlarndan yola karak Roma kifliler hu- Nisan Yaynlar.
kukunda flu kategoriden sz edilebilir: Arnaldez, Roger (2005). Les Sciences Coraniques:
i. Roma vatandafllarndan oluflan zgr insanlar ve Grammaire, Droit, Thologie et Mystique. Paris:
kleler, Librairie Philosophique J.Vrin.
ii. Aile reisi (pater familias) ile ona tbi olanlar, Aydn, M.kif (2009). Trk Hukuk Tarihi. stanbul:
iii. Vatandafllar ve yabanclar. Beta.
Barkan, mer Ltfi (1980). Trkiyede Toprak Mese-
Sra Sizde 2 lesi. stanbul:Gzlem Yaynlar.
ngilizlerin yazl bir anayasalar olmad gibi Ameri- Belgesay, Mustafa Reflit (1963). Kuran Hkmleri ve
kan Hukuku anlamnda bir anayasa yargsna da sahip Modern Hukuk. stanbul: Faklteler Matbaas.
deildirler. Baz tarihsel belgeler ve kimi devlet gele- Bozkurt, Glnihal (1996). Bat Hukukunun Trkiyede
nekleri ngiliz toplumu iin anayasa deerindedir. Bu- Benimsenmesi. Ankara. Trk Tarih Kurumu Basmevi.
na karfllk A.B.D. iin Anayasa, federal bir devletin ku- ataloluk, Gke (2010). Hukuka Sistemik Yaklaflm-
rucu belgesi olduu kadar, lkedeki hukuk birliinin lar. stanbul: stanbul niversitesi Sosyal Bilimler
kendisine gre saland temel nemde bir yasadr. Enstits Kamu Hukuku Anabilim Dal, yaymlan-
Amerikan Yksek Mahkemesi ve onun otoritesi ile fe- mamfl doktora tezi.
deral mahkemelerin yrttkleri anayasaya uygunluk David, Ren (1985). adafl Byk Hukuk Sistemle-
denetiminin konusu yalnzca yasalar deil; ayn zaman- ri. Argun Kteli (ev.). stanbul: dal Neflriyat.
da deiflik yarg yerlerinin Amerikan Hukukunu ele alfl Eroul, Cem (1997) adafl Devlet Dzenleri. Ankara.
biiminin de anayasaya uygunluudur. maj Yaynclk.
Fromont, Michel (2005) Grand Systmes de Droit
Sra Sizde 3 Etrangers. Paris: Dalloz.
Fkh retisi, daha tafsilatl ayrmlara rastlansa da, ge- Gzler, Kemal (2011). Hukuka Girifl. Bursa:Ekin Ya-
nellikle bdt (ibadetler), Mumelt ( ifllemler) ve Uk- ynlar.
bt (ceza hukuku) blmleri altnda incelemifltir. lhan, Cengiz (2003). Hukukun Doksan Dokuz lke-
si. stanbul: Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih
Sra Sizde 4 Vakf.
Trk Medeni Kanununun kabul ile ortaya konan de- zzetbegovi, Ali (2008). Dou ve Bat Arasnda s-
ifliklik, zel hukuk alanndaki dier dzenlemelerin lm. Salih fiaban (ev.) stanbul:NehirYaynlar.
temeli olduu kadar; yeni toplumsal dzenin hukuksal Ouz, Arzu (2003). Karfllafltrmal Hukuk. Anka-
kimliini de ifade etmektedir. ra:Yetkin Yaynlar.
zsunay, Ergun (1976). Karfllafltrmal Hukuka Gi-
rifl. stanbul: Sulhi Garan Matbaas.
fiener, Abdlkadir (1974). Kyas, stihsan, stslah.
Ankra: Diyanet flleri Baflkanl Yaynlar.
Iutinianus (1968). Institutiones. Ziya Umur (ev.). s-
tanbul: Faklteler Matbaas.
Umur, Ziya (1982). Roma Hukuku. stanbul: Faklteler
Matbaas.
ok, Coflkun - Mumcu, Ahmet (1991). Trk Hukuk
Tarihi. Ankara: Savafl Yaynlar.
Villey, Michel (2000). Roma Hukuku Gncellii. B-
lent Tahirolu (ev.) stanbul. Der Yaynlar.
Yakut, Esra (2005). fieyhlislamlk: Yenileflme Dne-
minde Devlet ve Din. stanbul: Kitap Yaynevi.
4
Amalarmz
N
Adli yargy, idari yargy, anayasa yargsn ve bu yarg kollar iinde grev
N
alan mahkemeleri aklayabilecek,
Dier yarg kollarn ve bu yarg kollarnda grevli mahkemeleri, zetleyebi-
N
lecek,
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin yapsn ve iflleyiflini aklayabilecek bil-
gi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Yarg Kolu Danfltay
Hukuk Mahkemeleri Anayasa Mahkemesi
Ceza Mahkemeleri Asker Yksek dare Mahkemesi
Blge Adliye Mahkemeleri Asker Yargtay
Yargtay Sayfltay
dare Mahkemeleri Uyuflmazlk Mahkemesi
Blge dare Mahkemeleri Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
indekiler
GENEL BLG
ADL YARGI
DAR YARGI
Hukukun Temel
Yarg rgt ANAYASA YARGISI
Kavramlar
DER YARGI KOLLARI
AVRUPA NSAN HAKLARI
MAHKEMES YARGISI
Yarg rgt
GENEL BLG
Trk Hukukunda Kta Avrupas Hukuk Sistemine paralel biimde, zel hukuk ve
kamu hukuku ayrm yaplmaktadr. Bu bafllklar altnda ise medeni hukuk, borlar
hukuku, ticaret hukuku, ceza hukuku, idare hukuku, anayasa hukuku gibi huku-
kun birok dal yer almaktadr. Hangi hukuk dalnda olursa olsun, Trk Hukuku
bakmndan hukuk kurallarnn temel zellii, kural olarak genel ve soyut olmalar-
dr. Genel ve soyut hukuk kurallar, toplumsal dzenin kurulabilmesi ve korunabil-
mesi iin, kiflilere birtakm haklar ve yetkiler bahfletmekte, bununla birlikte dier
yandan da baz devler yklemektedir.
Kiflilerin hukuk dzeni tarafndan korunan hak ve menfaatlerinin ihlal edilme- Genifl anlamyla yarg, yarg
si veya ihlal edilmesi tehlikesinin var olmas halinde, bozulan toplumsal dzenin teflkilatn ve yarg
organlarnca yerine getirilen
yeniden kurulabilmesi ve kifliler arasndaki menfaat dengesinin salanabilmesi tm iflleri kapsar.
iin, hukuk kurallarnn emrettii yaptrmlarn devletin yetkili organlar tarafndan
tespit edilmesi ve uygulanmas gerekir. Zira devletin yasama ve yrtme gc ya-
nnda dier bir ifllevi de yargdr. rnein, su iflleyen birinin cezalandrlmas ve-
ya zel hukuk szleflmesinden doan ykmllklerini ihlal eden tarafn zarar g-
ren dier tarafa tazminat demesi ya da hakknda idare (yrtme) tarafndan hu-
kuka aykr idari ifllem yaplan bir kiflinin talebi zerine, sz konusu idari ifllemin
iptal edilmesi gibi yaptrmlara ancak yarg organlar tarafndan karar verilebilir ve
bu yaptrmlar kifliler istemese dahi devletin yetkili organlar tarafndan zorla yeri-
ne getirilir.
Genifl anlamyla yarg, yarg teflkilatn ve yarg organlar tarafndan yerine geti-
rilen tm iflleri kapsar. Bamsz ve tarafsz mahkemelerce somut bir hukuki uyufl-
mazln veya hak ihlalinin zlmesi amacyla genel ve soyut nitelikteki hukuk
kurallarnn, eflitli yarglama usullerinin kullanlmas suretiyle somut olaylara uy-
gulanmas ise dar anlamda yarg kavram ile ifade edilir.
Uyuflmazlklarn ortaya ktklar hukuk dallarnn ve uyuflmazlklara uygulana-
cak hukuk kurallarnn farkl olmas, bu uyuflmazlklarn zmnde uygulanacak
usuli yntemlerin de farkl olmas sonucunu dourmufltur. Yarg organlarnca da-
ha etkin hukuki korunma salanabilmesi bakmndan, uyuflmazlklarn niteliine,
dzenlendikleri hukuk dalna, uyuflmazlklar zmekle grevli mahkemelere ve
bu mahkemelerde uygulanan yarglama usullerine gre yarg rgt farkl yar-
g kollarna ayrlmfltr.
Trk Hukukundaki yarg kollar flu flekilde sralanabilir: Adli yarg, idari yarg,
anayasa yargs, asker idari yarg, asker ceza yargs, mali yarg ve uyuflmazlk yar-
gs. Bu yarg kollar arasnda astlk stlk iliflkisi bulunmamaktadr. Her yarg ko-
lu, kural olarak, ayr bir mahkeme rgtlenmesine sahip olup bir yarg kolundaki
grevli mahkemeler, kendi yarg kollarna giren dava ve ifller hakknda nihai ve
kesin karar verme yetkisine sahiplerdir.
ADL YARGI
Adli yarg, genel ve olaan yarg koludur, zira dier yarg kollarnn grev alanna
girmeyen tm dava ve yargsal ifller adli yargda zlr. Adli yarg kolunda, ilk
derece mahkemeleri ve Yargtay olmak zere iki dereceli bir yarglama sistemi ka-
bul edilmifltir. Bununla beraber 5235 sayl Adli Yarg lk Derece Mahkemeleri le
Blge Adliye Mahkemelerinin Kurulufl, Grev ve Yetkileri Hakknda Kanunla
(bundan sonraki aklamalarda ksaca Adli Yarg Teflkilat Kanunu olarak ifade
edilecektir) kurulmas ngrlen blge adliye mahkemeleri greve baflladnda
ise adli yarg kolundaki mahkemeler dereceli hale gelecektir.
Adli yarg ilk derece mahkemeleri ile blge adliye mahkemelerinin kurulufl, g-
rev ve yetkileri, Adli Yarg Teflkilat Kanunu ile dzenlenmifltir (5235 s.K. m. 1). Ka-
nunun geici 2. maddesinde, Adalet Bakanlnca, Kanunun yrrle girdii 1
Haziran 2005 tarihinden itibaren en ge iki yl iinde, blge adliye mahkemeleri-
nin kurulmas ve kurulufllarnn, yarg evrelerinin ve greve bafllayacaklar tarihin
Resm Gazetede ilan edilmesi ngrlmfltr. Adalet Bakanl 1 Haziran 2007 ta-
rihinde Kanun hkmnn gereini yerine getirebilmek adna, dokuz ayr blgede,
blge adliye mahkemesi kurulmasna karar vermifl ve bu mahkemelerin kuruluflla-
r ile yarg evreleri Resm Gazetede ilan edilmifltir. Daha sonra 13.06.2011 tarihli
Adalet Bakanl kararyla ek olarak alt yere daha blge adliye mahkemesi kurul-
mas kabul edilmifl ve saylar toplamda on befle kan blge adliye mahkemeleri-
nin yarg evreleri yeniden belirlenmifl; ayrca tm blge adliye mahkemelerinin
Cumhuriyet Baflsavclar atanmfltr. Ancak, bu mahkemelerde grev alacak hkim,
Cumhuriyet savcs ve dier yardmc personel saysnn yetersiz olmas ve bina,
ara gere gibi altyap ile ilgili ihtiyalarn tamamlanamamas nedeniyle Adalet Ba-
kanlnca greve bafllama tarihi henz Resm Gazetede ilan edilmediinden, bl-
ge adliye mahkemeleri fiilen greve bafllamamfltr. Yakn gelecekte, blge adliye
mahkemelerinin greve bafllamas kuvvetle muhtemel grldnden, adli yarg
kolundaki mahkemeler arasnda blge adliye mahkemeleri de ikinci derece mah-
kemeler olarak ayrca aklanmfltr. Ancak, blge adliye mahkemelerinin fiilen g-
reve bafllamadklarn tekrar vurgulamak gerekir. Buna gre, blge adliye mahke-
melerinin de greve bafllamasyla birlikte, adli yarg kolundaki dereceli mahke-
stinaf: lk derece me sistemi afladaki flekilde olacaktr:
mahkemelerince verilen Kifliler arasnda doan uyuflmazlk hakknda yarglama yapma ve uyuflmaz-
kararlarn blge adliye
mahkemeleri tarafndan l zmeye ynelik olarak davann esas hakknda karar vermekle grevli
olgu ve hukuk ynnden ilk derece mahkemeleri,
incelenmesi (denetlenmesi)
suretiyle dzeltilmesi,
lk derece mahkemesi kararlarnn istinaf incelemesini yapmakla grevli
iyilefltirilmesi veya iptal ikinci derece blge adliye mahkemeleri,
edilmesi amacna ynelik bir Blge adliye mahkemesi ve baz haller ilk derece mahkemesi kararlarnn
kanun yoludur.
temyiz incelemesini yapmakla grevli Yargtay.
4. nite - Yarg rgt 85
fiekil 4.1
Adli Yarg
ADL YARGI RGT Kolunda Grevli
Mahkemeler
Yksek Yargtay
Mahkeme
kinci Derece Blge Adliye Mahkemeleri

Mahkemeler
lk Derece Hukuk Mahkemeleri - Ceza Mahkemeleri

Mahkemeler
lk Derece Mahkemeleri
Adli Yarg Teflkilat Kanununa gre, adli yarg ilk derece mahkemeleri, hukuk ve
ceza mahkemeleridir.
Hukuk Mahkemeleri
Hukuk mahkemeleri, zel hukuk alannda ortaya kan uyuflmazlklarn (rnein Sulh hukuk, asliye hukuk ve
asliye ticaret mahkemeleri
boflanma, tazminat, alacak davas vb.) zld ve karara baland adli yarg genel (hukuk)
ilk derece mahkemeleridir. Hukuk mahkemeleri, genel ve zel mahkemeler olarak mahkemelerdir.
iki gruba ayrlabilir. Genel mahkemeler, bakacaklar dava ve ifller belli kifli ya da
uyuflmazlk trlerine gre snrlandrlmamfl olan ve zel mahkemelerin grevine
girmeyen btn uyuflmazlklar zmekle grevli mahkemelerdir. Bu balamda
sulh hukuk ve asliye hukuk genel mahkemelerdir.
Sulh hukuk, asliye hukuk ve asliye ticaret mahkemeleri tek hkimlidir (5235
s.K. m.5, II). zel kanunlarla kurulan dier ilk derece mahkemelerinin kuruluflu
hakknda ise zel hkmler bulunmaktadr.
Hukuk mahkemeleri her il merkezi ile blgelerin corafi durumlar ve ifl youn-
luu dikkate alnarak belirli ilelerde kurulur. Bu mahkemeler kurulduklar il ve il-
enin ad ile anlr (r. Eskiflehir Asliye Hukuk Mahkemesi veya Mihalk Sulh Hu-
kuk Mahkemesi). Mahkemelerin yarg evresi bulunduklar il veya ile merkezi ile
bunlara adli ynden balanan ilelerin idari snrlarna gre belirlenir. Bykflehir
belediyesi bulunan illerde yer alan ve o ilin adyla anlan sulh ve asliye hukuk mah-
kemelerinin yarg evresi, il veya ilenin yarg evresine baklmakszn, Adalet Ba- Yarg evresi: Bir
kanlnn nerisi ile Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan belirlenir. mahkemenin yarg yetkisinin
snrlarn belirleyen idari ve
fl younluunun fazla olduu yerlerde, hukuk mahkemelerinin birden fazla corafi evredir. Hukuk ve
dairesi oluflturularak bu daireler numaralandrlabilir (r. Eskiflehir 1., 2., ve 3. Sulh ceza mahkemelerinin yarg
evresi, kural olarak,
Hukuk Mahkemesi). Bu daireler arasndaki ifl dalm Hkimler ve Savclar Yk- bulunduklar il merkezi ve
sek Kurulu tarafndan belirlenir. Buna paralel olarak, bir hukuk mahkemesinin kal- ileler ile bunlara adli
ynden balanan ilelerin
drlmas veya yarg evresinin deifltirilmesi de Adalet Bakanlnn nerisi zeri- idari snrlardr.
ne, corafi durum ve ifl younluu ltlerine gre, Hkimler ve Savclar Yksek
Kurulunca belirlenir.
Anayasaya gre, mahkemelerin kuruluflu, grev ve yetkileri ile yarglama usul-
leri kanunla dzenlenmelidir (AY m. 142). Buna uygun olarak, hukuk mahkeme-
lerinin kuruluflu 5235 sayl Adli Yarg Teflkilat Kanunuyla, grev ve yetkileri ile
yarglama usulleri ise 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile belirlenmifltir.
Genel mahkemelerin grevi afladaki flekilde zetlenebilir:
Asliye hukuk mahkemesi, kanunlarda aksine bir dzenleme bulunmadka;

- Dava konusunun deer veya miktarna baklmakszn mal varl haklar-
na iliflkin davalarla, flahs varlna iliflkin davalara,
- Sulh hukuk mahkemesi ve dier zel mahkemelerin grev alanlar dfln-
da kalan tm dava ve ifllere (HMK m. 2),
Sulh hukuk mahkemesi, dava konusunun deer veya tutarna baklmakszn;
- Kira iliflkisinden doan tm uyuflmazlklar konu alan davalar ile bu da-
valara karfl alan davalara,
- Taflnr ve taflnmaz mal veya hakkn paylafltrlmasna ve ortakln gide-
rilmesine iliflkin davalara,
- Taflnr ve taflnmaz mallarda, sadece zilyetliin korunmasna ynelik
olan davalara,
- Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile dier kanunlarn, sulh hukuk mahke-
mesi veya sulh hukuk hkimini grevlendirdii dier davalara (r. Tafln-
mazn aynna iliflkin olmayan, kat mlkiyeti kanundan doan davalara
veya ekiflmesiz yarg ifllerine) bakmakla grevlidir.
Bir yerde zel mahkeme Genel mahkemeler yannda, zel bir kanunla kurulan ve bakacaklar dava ve
kurulmamflsa, zel ifller belirli kifliler veya uyuflmazlk trleri ile snrlandrlmfl bulunan mahkeme-
mahkemenin grevine giren
uyuflmazlklara asliye hukuk ler ise zel mahkeme (uzmanlk mahkemesi) olarak adlandrlr. Hukuk mahke-
mahkemesi bakar. meleri arasndaki zel mahkemeler, asliye ticaret mahkemesi, aile mahkemesi,
tketici mahkemesi, ifl mahkemesi, icra mahkemesi, kadastro mahkemesi, fikri
ve snai haklar hukuk mahkemesi, denizcilik ihtisas mahkemesi olarak zetlene-
bilir. zel mahkemelerin bakmakla grevli olduklar davalar ise kendi kanunla-
rnda belirlenmifltir; rnein, tketici mahkemesi Tketicinin Korunmas Hakkn-
da Kanundan doan tketici uyuflmazlklarn zmekle grevlidir; asliye ticaret
mahkemesi ise, Trk Ticaret Kanunu ve dier zel kanunlardan doan ticari
nitelikteki davalara bakmakla grevlidir (TTK m. 5,III). zel mahkemeler de tek
hkimlidir. Bir yerde zel mahkeme kurulmamflsa, zel mahkemenin grev ala-
nna giren dava ve ifllere, zel mahkeme sfatyla, o yerde grevli asliye hukuk
mahkemesi tarafndan baklr.
SIRA SZDE Kira iliflkisinden (szleflmesinden) doan uyuflmazlklara hangi mahkemede baklmaldr?
SIRA SZDE
1
Ceza Mahkemeleri
Ceza mahkemeleri kanunlarn su sayd fiil (davranfl) veya ifllemlerin gerek-
leflmesi halinde, su iflleyenlerin yarglanmas ve sulu bulunduklar takdirde
S O R U S O R U belirlenmesi iin alan davalara bakmakla grevlidirler. Ce-
alacaklar cezalarn
za mahkemeleri de genel ve zel ceza mahkemeleri olarak iki gruba ayrlabilir.
DKKAT Adli Yarg Teflkilat
D K K A T Kanununa gre, ceza yargsndaki genel mahkemeler, sulh
ceza, asliye ceza ve ar ceza mahkemeleridir. Sulh ceza ve asliye ceza mahke-
meleri tek SIRA
hkimlidir. Ar ceza mahkemesinde ise bir baflkan ile yeteri kadar
N N
SIRA SZDE SZDE
ye bulunur.
Ceza mahkemeleri, her il merkezi ile blgelerin corafi durumlar ve ifl youn-
luu gz nnde tutularak belirlenen ilelerde Hkimler ve Savclar Yksek Kuru-
lunun olumlu grfl alnarak Adalet Bakanlnca kurulur. fl durumunun gerekli
kld yerlerde ceza mahkemelerinin birden fazla dairesi oluflturulabilir. Bu daire-
K T A P K T A P
ler numaralandrlr. Ceza mahkemeleri bulunduklar il veya ilenin ad ile anlr.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Ceza mahkemelerinin yarg evresi, bulunduklar il merkezi ve ileler ile bun-

lara adli ynden balanan ilelerin idari snrlardr. Ar ceza mahkemeleri ile b-
ykflehir belediyesi bulunan illerde, bykflehir belediyesi snrlar ierisindeki il
ve ilenin ad ile anlan sulh veya asliye ceza mahkemelerinin yarg evresi, il ve-
ya ile snrlarna baklmakszn Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler ve
Savclar Yksek Kurulunca belirlenir. Corafi durum ve ifl younluu gz nnde
tutularak bir ceza mahkemesinin kaldrlmasna veya yarg evresinin deifltirilme-
sine, zel kanunlarnda yarg evresi belirtilmemifl olan dier ceza mahkemeleri-
nin yarg evresinin belirlenmesine, Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler
ve Savclar Yksek Kurulunca karar verilir.
Ceza yargsndaki genel mahkemelerin grevi afladaki flekilde zetlenebilir:
Sulh ceza mahkemesi, kanunlarn ayrca grevli kld hller dflnda, iki y-
la kadar (iki yl dhil) hapis cezalar ve bunlara bal adli para cezalar ile
bamsz olarak hkmedilecek adli para cezalarna ve gvenlik tedbirlerine
iliflkin hkmlerin uygulanmasyla grevlidir.
Asliye ceza mahkemesi, kanunlarn ayrca grevli kld hller dflnda, sulh
ceza ve ar ceza mahkemelerinin grevleri dflnda kalan dava ve ifllere
bakmakla grevlidir.
Ar ceza mahkemesi ise kanunlarn ayrca grevli kld haller dflnda,
Trk Ceza Kanununda yer alan yama (m.148), irtikp (m. 250/1 ve 2), res-
m belgede sahtecilik (m.204/2), nitelikli dolandrclk (m. 158), hileli iflas
(m. 161) sular ile arlafltrlmfl mebbet hapis, mebbet hapis ve on yl-
dan fazla hapis cezalarn gerektiren sularla ilgili dava ve ifllere bakmakla
grevlidir.
zel ceza mahkemelerinin (uzmanlk mahkemelerinin) kuruluflu ile grev yet-
kileri zel kanunlarda dzenlenmekte olup, bu mahkemeler zel kanunlarla belir-
lenen dava ve iflleri grr. zel ceza mahkemeleri, ocuk mahkemesi (5395 s. o-
cuk Koruma Kanunu m. 25 vd.), trafik mahkemesi (Karayollar Trafik Kanunu m.
112, I), fikri ve snai haklar ceza mahkemesi ve icra ceza mahkemesidir (cra ve f-
ls Kanunu m. 346-354). rnein, Karayollar Trafik Kanununa gre, hafif para ce-
zasn veya bununla birlikte hafif hapis cezasn, belgelerin geri alnmas veya ipta-
li cezasn gerektiren sularla ilgili davalara trafik mahkemelerinde baklr. Trafik
mahkemesi bulunmayan yerlerde ise, bu davalara sulh ceza mahkemesinde baklr.
Ceza yargsnda grev yapan genel ve zel mahkemeler yannda, her il merke- Ceza yargsnda,
zi ve ilede, o il veya ilenin ad ile anlan bir Cumhuriyet Baflsavcl kurulur. mahkemelerin yannda her il
merkezi ve ilede o il ya da
Cumhuriyet Baflsavclnda, bir Cumhuriyet baflsavcs ve yeteri kadar Cumhuriyet ilenin adyla anlan bir
savcs bulunur (5235 s.K. m. 16). Cumhuriyet baflsavcl, kamu davasnn alma- Cumhuriyet Baflsavcl
kurulur.
sna yer olup olmadna karar vermek zere soruflturma yapmak veya yaptrmak;
kanun hkmlerine gre, yarglama faaliyetlerini kamu adna izlemek, bunlara ka-
tlmak ve gerektiinde kanun yollarna baflvurmak; kesinleflen mahkeme kararlar-
nn yerine getirilmesi ile ilgili ifllemleri yapmak ve izlemek ve kanunlarla verilen
dier grevleri yapmakla grevlidir (5235 s.K. m. 17).
Kanunlarda Cumhuriyet savclnn grev yapaca belirtilen mahkemelerdeki
duruflmalarda, baflsavclk, Cumhuriyet baflsavcs, grevlendirecei Cumhuriyet
baflsavc vekili veya Cumhuriyet savcsnn katlm ile temsil edilir (5235 s.K. m. 22).
Blge Adliye Mahkemeleri

Blge adliye mahkemeleri, ikinci derece adli yarg mahkemeleri olup, blgelerin
corafi durumlar ve ifl younluu gz nnde tutularak belirlenen yerlerde, H-
kimler ve Savclar Yksek Kurulunun olumlu grfl alnarak Adalet Bakanlnca
kurulur. Blge adliye mahkemelerinin yarg evrelerinin belirlenmesine, deifltiril-

mesine veya bu mahkemelerin kaldrlmasna ise Adalet Bakanlnn nerisi ze-
rine Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu karar verilir.
Trkiyede on befl blge adliye mahkemesi kurulmufl (stanbul, Bursa, zmir,
Ankara, Konya, Samsun, Adana, Erzurum, Diyarbakr, Antalya, Gaziantep, Kayse-
ri, Sakarya, Trabzon, Van) ve bu mahkemelerin yarg evreleri Hkimler ve Savc-
lar Yksek Kurulu tarafndan belirlenerek Resm Gazetede ilan edilmifltir.
Blge adliye mahkemelerinin asli grevi, adli yarg ilk derece mahkemelerince
verilen ve kesin olmayan hkm ve kararlara karfl yaplacak istinaf baflvurularn
inceleyip karara balamak ve kanunlarla verilen dier iflleri yapmaktr (5235 s.K.
m. 33). Ancak, blge adliye mahkemelerinin, Adalet Bakanlnca belirlenerek
Resm Gazetede ilan edilecek olan greve bafllama tarihine kadar, adli yargda ka-
nun yoluna iliflkin istinaftan nceki hkmlerin uygulanmasna devam edilecektir.
Blge adliye mahkemeleri, baflkanlk, baflkanlar kurulu, daireler, blge adliye
mahkemesi Cumhuriyet baflsavcl, blge adliye mahkemesi adalet komisyonu ve
mdrlklerden oluflur.
Her blge adliye mahkemesinde en az hukuk ve iki ceza dairesi bulunur.
Gerekli hllerde dairelerin says, Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler ve
Savclar Yksek Kurulunca artrlabilir veya azaltlabilir. Dairelerde bir baflkan ve
yeteri kadar ye bulunur (5235 s.K. m. 29). Her daire, bir baflkan ve iki yenin ka-
tlmasyla toplanabilir. Dairelerde yarglama aleni flekilde yrtlr, ancak grfl-
meler gizli yaplr, kararlar ounlukla verilir (5235 s.K. m. 46).
Blge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin grevleri flunlardr:
Hkm: Bir davada ileri lk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hkm ve ka-
srlen taleplerin maddi rarlara karfl yaplan istinaf baflvurularn karara balamak,
hukuk kurallarna gre
incelenmesi sonucunda, Yarg evresi ierisinde bulunan ilk derece hukuk mahkemeleri arasndaki
davann esas bakmndan yetki ve grev uyuflmazlklarn zmek,
kabul veya reddi fleklinde
mahkemece verilen nihai
Yarg evresindeki yetkili ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bak-
karardr. masna fiili veya hukuki bir engel kt veya iki mahkemenin yarg snrla-
r kapsamnn belirlenmesinde tereddt edildii takdirde, o davann blge
adliye mahkemesi yarg evresi ierisinde baflka bir hukuk mahkemesine
nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek,
Kanunlarla verilen dier grevleri yapmak.
Blge adliye mahkemesi ceza dairelerinin grevleri ise flunlardr:
lk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hkm ve karar-
lara karfl yaplacak istinaf baflvurularn karara balamak,
Yarg evresi ierisinde bulunan ilk derece ceza mahkemeleri arasndaki
yetki ve grev uyuflmazlklarn zmek,
Yarg evresindeki ilk derece ceza mahkemeleri hkimlerinin davay grme-
ye hukuki veya fiili engellerinin kmas hlinde, o davann blge adliye
mahkemesi yarg evresi ierisinde baflka bir adli yarg ilk derece ceza mah-
kemesine nakli hakknda karar vermek,
Kanunlarla verilen dier grevleri yapmak.
Her blge adliye mahkemesinde ayrca bir Cumhuriyet baflsavcl bulunur.
Blge adliye mahkemesi Cumhuriyet baflsavcl, Cumhuriyet baflsavcs ve yeteri
kadar Cumhuriyet savcsndan oluflur. Blge adliye mahkemesi Cumhuriyet savc-
lar, ceza davalarna iliflkin hkm ve kararlara ait dosyalardan kendilerine verilen-
leri inceleyerek yazl dflncesiyle birlikte ilgili daireye gndermek ve duruflmala-
ra katlmak; ceza daireleri kararlarna karfl gerektiinde kanun yollarna baflvur-
mak; Cumhuriyet baflsavcsnn verecei veya kanunla belirlenen dier grevleri
yapmakla grevlidir (5235 s.K. m. 41).
Blge adliye mahkemelerinin grevleri nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE

2
Yargtay
Yargtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun baflka birD adli fi N Eyarg
L M merciine D fi N E L M
brakmad karar ve hkmlerin son inceleme merci olup, Anayasa ve dier kanun-
lara gre grev yapan bamsz bir yksek mahkemedir. KanunlaS gsterilen O R U belli da- S O R U
valara ise ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar (AY m. 154, I; YK m. 13). Yar-
gtayn asli fonksiyonu, adli yarg alannda zme balanan dava ve ifller bakmn-
dan, lkede hukukun ayn flekilde uygulanmasn ve hukuk birliini D K Ksalamaktr.
AT DKKAT
Yargtayn kuruluflu, iflleyifli, baflkan, baflkanvekilleri, daire baflkanlar ve ye-
N N
leri ile Cumhuriyet baflsavcs ve Cumhuriyet baflsavc vekilininSIRA nitelikleri
SZDE ve seim SIRA SZDE
usulleri, mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre kanunla
dzenlenmesi gerektiinden (AY m. 154, son), Yargtayn kuruluflu ve alflma
usulleri 2797 sayl Yargtay Kanunu ile dzenlenmifltir. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Yargtayn karar organlar daireler, hukuk genel kurulu, ceza genel kurulu, b-
yk genel kurul, baflkanlar kurullar, birinci baflkanlk kurulu, yksek disiplin ku-
rulu ve ynetim kuruludur. K T A P K T A P
Yargtayda yirmi hukuk, on befl ceza dairesi ve her dairede bir daire baflka-
n ile yeteri kadar ye bulunur (YK m. 5). Yargtayda ayrca yeteri kadar tetkik h-
T E L E V Z Y O N kendile-
kimi bulunur (YK m. 36, I). Tetkik hkimleri kurul ve daire baflkanlarnn TELEVZYON
rine verecekleri dosya ve evrak inceleyerek, kararlara ve yaplacak ifllere iliflkin
dflncelerini ieren rapor dzenlerler (YK m. 26, I). Yargtay hukuk ve ceza da-
ireleri blge adliye mahkemeleri ve baz durumlarda ilk derece mahkemelerince
NTERNET NTERNET
verilen nihai kararlarn temyiz incelemesini yapmakla grevlidir. Temyiz baflvuru-
su zerine inceleme Yargtaydaki ilgili daire tarafndan yerine getirilir. Yargtay da-
ireleri bir baflkan ve drt yenin katlmasyla toplanr ve toplantya katlanlarn salt
ounluu ile karar verir (YK m. 39). Blge adliye veya ilk derece mahkemesinin
karar bozulursa, dosya yeniden inceleme yaplmak ve karar verilmek zere duru-
ma gre bu mahkemelerden birine gnderilir.
Dairelerin stnde hukuk genel kurulu ve ceza genel kurulu bulunur. Hukuk
Genel Kurulu hukuk dairelerinin baflkan ve yelerinden, Ceza Genel Kurulu ise
ceza dairelerinin baflkan ve yelerinden oluflur (YK m. 7, I). Hukuk ve Ceza Ge-
nel kurullarnn temel grevlerinden biri, Yargtay dairelerince verilen bozma ka-
rarlarna direnen blge adliye mahkemesi ve ilk derece mahkemesi kararlarnn
temyiz incelemesini yapmaktr (YK m. 15, I, 1). Bir dier nemli grevi ise itihat-
larn birlefltirilmesine karar vermektir. Buna gre;
Ayn veya farkl yer blge adliye mahkemelerinin kesin olarak verdikleri ka-
rarlar bakmndan hukuk daireleri arasnda veya ceza daireleri arasnda
uyuflmazlk bulunursa,
Yargtay hukuk daireleri arasnda veya ceza daireleri arasnda itihat uyufl-
mazlklar bulunursa,
Yargtay dairelerinden biri; yerleflmifl itihadndan dnmek isterse veya ben-
zer olaylarda birbiriyle eliflen kararlar verirse, bunlarn itihatlarn birleflti-
rilmesi yoluyla kesin olarak karara balamak hukuk veya ceza genel kurul-
larnn grevidir (YK m. 15, I, 2).
Yargtayn bir dier karar organ ise Byk Genel Kuruldur. Yargtay Byk
Genel Kurulu, birinci baflkan, birinci baflkanvekilleri, daire baflkanlar, yeler ile
Yargtay Cumhuriyet Baflsavcs ve Yargtay Cumhuriyet Baflsavc vekilinden oluflur
(YK m. 8, I). Yargtay Byk Genel Kurulunun grevlerinden bazlar, Yargtay
SIRA SZDE SIRA SZDE

S O R U S O R U
Baflkann, Yargtay Cumhuriyet Baflsavcsn, daire baflkanlarn ve Yargtay yele-

DKKAT rinin katlmas
D K gereken
KAT kurullara gnderilecek yeleri semektir. Ayrca itihat
uyuflmazlklarn gidermek ve itihatlar birlefltirmek de Genel Kurulun grevleri
arasndadr. Buna gre;
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Hukuk Genel Kurulunun benzer olaylarda birbirine aykr biimde verdii
kararlar ile Ceza Genel Kurulunun yine benzer olaylarda birbirine aykr
AMALARIMIZ olarak verdii kararlar,
AMALARIMIZ
Hukuk Genel Kurulu ile Ceza Genel Kurulu; Hukuk Genel Kurulu ile bir
hukuk dairesi; Hukuk Genel Kurulu ile bir ceza dairesi;
K T A P CezaK Genel
T A PKurulu ile bir ceza dairesi, Ceza Genel Kurulu ile bir hukuk
dairesi;
Bir hukuk dairesi ile bir ceza dairesi arasndaki itihat uyuflmazlklar Byk
TELEVZYON Genel
T E LKurulun
E V Z Y O N itihad birlefltirme kararlaryla giderilir (YK m. 16).
Yargtay Byk Genel Kurulunun kararlar kesin olup, bu kararlar aleyhine
baflka bir yarg merciine baflvurulamaz.
NTERNET N T E R N EResm
Yargtay Baflkanl T Web Sitesi (http://www.yargitay.gov.tr/)
DAR YARGI
dari yarg, hukuka aykr idari ifllemlere karfl alan iptal davalar veya idari eylem
ve ifllemlerden dolay kiflisel haklar dorudan zarar grenler tarafndan alan tam
yarg davalar ve kamu hizmetlerinin yrtlmesi iin yaplan idari szleflmelerden
kaynaklanan (tahkime tbi olmayan uyuflmazlklara iliflkin) davalarn grld
yarg koludur (YUK m. 2, I). rnein, hakknda atama ifllemi yaplan bir kamu g-
revlisinin, sz konusu idari ifllemin hukuka aykr olduu gerekesiyle iptal edil-
mesi iin idari yarg kolunda dava amas gerekir.
dari yarg kolunda grevli olan mahkemeler dereceye ayrlmfltr:
lk derece idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri
kinci derece blge idare mahkemeleri
dari yargnn en st yarg merci olan Danfltay
Blge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri, blgelerin
corafi durumlar ve ifl hacmi gz nnde tutularak Adalet Bakanlnca kurulur ve
yarg evreleri tespit olunur. Bu mahkemelerin kaldrlmasna veya yarg evreleri-
nin deifltirilmesine ise ilgili bakanlklarn nerisi zerine Hkimler ve Savclar
Yksek Kurulunca karar verilir. Ayn yarg evresinde birden fazla idare veya ver-
gi mahkemesi kurulduu takdirde, bu mahkemeler arasndaki ifl blm de H-
kimler ve Savclar Yksek Kurulunca belirlenir (2576 s.K. m. 2).
fiekil 4.2
dari Yarg
DAR YARGI RGT
Kolunda Grevli
Mahkemeler
Yksek Danfltay
Mahkeme
kinci Derece Blge Adliye Mahkemeleri

Mahkemeler
lk Derece dare Mahkemeleri - Vergi Mahkemeleri

Mahkemeler
lk Derece Mahkemeleri
dari yarg kolundaki ilk derece mahkemeleri idare mahkemeleri ve vergi mah-
kemeleridir.
dare mahkemeleri, baflka bir yarg merciine braklmayan iptal davalarn, tam
yarg davalarn, tahkim yolu ngrlen imtiyaz flartlaflma ve szleflmelerinden do-
an uyuflmazlklar hari, kamu hizmetlerinden birinin yrtlmesi iin yaplan
idari szleflmelerden dolay taraflar arasnda kan uyuflmazlklara iliflkin davalar
zmekle grevli mahkemelerdir (2576 s.K. m. 5). Buna gre, idare mahkemeleri,
vergi mahkemelerinin grevine giren davalar ve Danfltayn ilk derece mahkemesi
sfatyla bakaca davalar dflnda kalan idari davalara bakar.
Vergi mahkemeleri ise genel bteye, il zel idareleri, belediye ve kylere ait dari yargda ilk derece
vergi, resim ve harlar ile benzeri mali ykmler ve bunlarn zam ve cezalar ile ta- mahkemeleri idare ve vergi
mahkemeleridir.
rifelere iliflkin davalar ve 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda
Kanunun uygulanmasna iliflkin davalar zmekle grevli ilk derece mahkemele-
ridir (2576 s.K. m. 6).
dare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri bir baflkan ile yeteri kadar yeden
oluflur. Kurul halinde karar verilmesi gereken dava ve ifllerde, mahkeme kurulu
baflkan ile iki yeden oluflur. Baflkann yokluunda kdemli ye baflkana vekillik
eder (2576 s.K. m. 4).
Uyuflmazlk miktar 2576 s.K. ile belirlenen parasal miktar aflmayan ve konusu
belirli bir paray ieren ifllemlere karfl alan iptal davalar ve tam yarg davalar ise
idare mahkemesinde veya vergi mahkemesinde grevli hkimlerden biri tarafn-
dan da zlebilir. Baflka bir deyiflle, kanunda ngrlen parasal snrn altndaki
iptal ve tam yarg davalar ile vergi davalarnda tek hkimle karar verilebilir (2576
s.K. m. 7, I).
Blge dare Mahkemeleri

Blge idare mahkemeleri, kendi yarg evreleri iindeki idare ve vergi mahkeme- tiraz: dare ve vergi
lerinin tek hkimli olarak verdikleri kararlara ynelik itirazlar inceleyerek kesin mahkemelerinin tek hkimle
verdikleri kararlara
olarak karara balamak ve idare ve vergi mahkemeleri arasndaki grev ve yetki tebliden itibaren otuz gn
uyuflmazlklarn kesin olarak karara balamakla grevlidir (2576 s.K. m. 8; YUK iinde blge idare
mahkemesinde karfl
m. 45, V). konulmasna imkn
Blge idare mahkemesi bir baflkan ve iki yeden oluflan ve kurul halinde al- salayan bir hukuki aredir.
flan toplu bir mahkemedir. Bu mahkemeler gerektiinde birden ok kurul halinde
alflabilirler. Bu kurullarn oluflumu ve aralarndaki ifl blm Hkimler ve Savc-
lar Yksek Kurulunca belirlenir (2576 s.K. m. 3).
Blge idare mahkemesi baflkanlar mahkeme ifllemlerinin verimli flekilde yr-
tlmesini salamak, grflme ve duruflmalar yrtmek, dflnce ve grfllerini bil-
dirmek ve oylarn vermekle grevlidirler. yeler ise baflkanlar tarafndan kendile-
rine verilen dosyalar geciktirmeden inceleyerek mahkeme kuruluna gerekli ak-
lamalar yapmak, oylarn vermek ve kararlar yazmakla grevlidirler.
Danfltay
Danfltay, idare mahkemelerince verilen ve kanunun baflka bir idari yarg merciine
brakmad karar ve hkmlerin son inceleme (temyiz) merci olup, kanunla gs-
terilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar (AY m. 155, I).
Danfltay, kanun tasarlar, kamu hizmetlerinin yrtlmesine iliflkin imtiyaz szlefl-
meleri hakknda grfl bildirmek, tzk tasarlarn incelemek, idari uyuflmazlkla-
r zmek ve kanunla gsterilen dier iflleri yapmakla da grevlidir (AY m. 155, II).
Buna gre, Danfltay hem temyiz merci olarak grev yapar hem de Anayasa ve ka-
nunlarda ngrlen hallerde ilk derece mahkemesi sfatyla kendisine verilen da-
va ve ifllere bakmak, grfl bildirmek ve karar vermekle ykmldr (Ayrca bkz.
DK m. 23-25).
Danfltayn, kuruluflu, iflleyifli ile baflkan ve yelerinin nitelikleri ve seimi, idari
yargnn zellii, mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre
kanunla dzenlenir (AY m. 155, son).
Danfltayda 15 tane daire Danfltayn karar organlar daireler, Danfltay Genel Kurulu, dari fller Kurulu,
grev yapmaktadr.
SIRA SZDE dari Dava SIRA
Daireleri
SZDEKurulu, Vergi Dava Daireleri Kurulu, tihatlar Birlefltirme Ku-
rulu, Baflkanlk Kurulu, Yksek Disiplin Kurulu ve Disiplin Kuruludur (DK m. 5).
Danfltay, on drd dava, biri idari daire olmak zere on befl daireden oluflur.
D fi N E L M D fi N E L Mile vergi mahkemelerince verilen nihai kararlar ve ilk derece
dare mahkemeleri
mahkemesi olarak Danfltayda grlen davalarla ilgili nihai kararlarn temyiz incele-
S O R U mesi Danfltay S O Dava
R U Daireleri tarafndan yaplr (DK m. 25). Her dairede bir baflkan
ile yeteri kadar ye bulunur. Heyetler bir baflkan ve drt yenin katlmasyla topla-
nr, salt ounluk ile karar verir. ye saysnn yeterli olmas halinde birden fazla he-
DKKAT DKKAT
yet oluflturulabilir. Bu durumda, oluflturulan dier heyetlere, heyette yer alan en k-
demli ye baflkanlk eder. Dairelerde yeteri kadar tetkik hkimi bulunur (DK m. 13).
N N
SIRA SZDE SIRA Daireleri
dari Dava SZDE Genel Kurulu, Danfltay dari Dava Dairelerince verilen
bozma kararlar zerine idare mahkemelerinin verdikleri direnme kararlarnn ve
idari dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri kararlarn temyiz in-
celemesini yapar. Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu ise Danfltay vergi dava da-
irelerince verilen bozma kararlarna zerine vergi mahkemelerince verilen diren-
K T A P
me kararlarnn
K T A P
ve vergi dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri
kararlarn temyiz incelemesini yapar (DK m. 38).
tihatlar Birlefltirme Kurulu, dava dairelerinin veya idari ve vergi dava dairele-
ri genel kurullarnn kendi kararlar veya ayr ayr verdikleri kararlar arasnda uyufl-
TELEVZYON TELEVZYON
mazlk (eliflki) bulunmas ya da birlefltirilmifl itihatlarn deifltirilmesi gerektiin-
de, itihadn birlefltirilmesi veya deifltirilmesi hakknda karar vermekle grevlidir.
NTERNET Danfltay Baflkanl

N T E R N E Resm
T Web Sitesi (http://www.danistay.gov.tr/)
ANAYASA YARGISI
Genel Bilgi
Anayasa yargs genifl anlamda anayasa hukuku sorunlarnn herhangi bir yargsal
sre iinde karara balanmasn, dar anlamda ise kanunlarn ve dier baz yasa-
ma ifllemlerinin anayasaya uygunluunun yargsal merciler tarafndan denetlenme-
si anlamna gelir (Konuralp/zekes, s. 9).
Anayasa yargs demokratik bir hukuk devletinin varl iin gerekli yarg kolla-
rndan biridir. Zira normlar hiyerarflisi bakmndan bir hukuk devletinde kanunla-
rn ve dier yasama ifllemlerinin st normlara, temel hak ve hrriyetlere, insan hak-
larna uygunluunu salayabilmek iin, yasama ifllemlerinin dahi denetlenmesi yo-
lu almaldr (Duran, s. 57 vd.).
Anayasa yargs, sadece kanunlarn anayasaya uygunluu denetimini yapmakla
yetinmemekte, ayn zamanda temel hak ve hrriyetlerin ihlal edilmesi halinde, ki-
flilerin bireysel baflvuru yolunu iflleterek Anayasa ile gvence altna alnan hak ve
zgrlklerin korunmasn salamaktadr.
Anayasa Mahkemesinin Kuruluflu ve Yaps

Anayasa yargsnda grevli mahkeme Anayasa Mahkemesidir. Anayasa Mahkeme- Anayasa Mahkemesinde 17
sinin Kuruluflu, hem Anayasada hem de 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuru- ye bulunmaktadr. yelerin
seiminde TBMM ve
luflu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunda dzenlenmifltir. Anayasa Mahke- Cumhurbaflkan Yetkilidir.
mesi on yedi yeden oluflur. yelerin Trkiye Byk Millet Meclisi, on drd
ise Cumhurbaflkan tarafndan Anayasada ngrlen belirli yarg organlar ile ku-
rumlarn yeleri veya belirli kifliler arasndan seilir. Anayasann 146. maddesine
gre:
Trkiye Byk Millet Meclisi;
- ki yeyi Sayfltay Genel Kurulunun kendi baflkan ve yeleri arasndan,
her bofl yer iin gsterecekleri er aday iinden,
- Bir yeyi ise baro baflkanlarnn serbest avukatlar arasndan gsterecek-
leri aday iinden yapaca gizli oylamayla seer.
Cumhurbaflkan;
- yeyi Yargtay, iki yeyi Danfltay, bir yeyi Asker Yargtay, bir ye-
yi Asker Yksek dare Mahkemesi genel kurullarnca kendi baflkan ve
yeleri arasndan her bofl yer iin gsterecekleri er aday iinden;
- En az ikisi hukuku olmak zere yeyi Yksekretim SIRA SZDEKurulunun SIRA SZDE
kendi yesi olmayan yksekretim kurumlarnn hukuk, iktisat ve siya-
sal bilimler dallarnda grev yapan retim yeleri arasndan gsterece-
i er aday iinden; D fi N E L M D fi N E L M
- Drt yeyi st kademe yneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hkim
ve savclar ile en az befl yl raportrlk yapmfl AnayasaS O RMahkemesi
U ra- S O R U
portrleri arasndan seer.
Anayasa Mahkemesi yeleri on iki yl iin seilirler. Bir kifli ikinci kez Anayasa
DKKAT DKKAT
Mahkemesi yesi seilemez. yeler altmfl befl yafln doldurunca emekliye ayrlr-
lar. Zorunlu emeklilik yaflndan nce grev sresi dolan yelerin baflka bir grev-
N N
de alflmalar ve zlk iflleri kanunla dzenlenir (AY m. 147, SIRA
I). SZDE SIRA SZDE
Anayasa Mahkemesi baflkan ve baflkanvekilleri ise yeler arasndan gizli oyla
ve ye tam saysnn salt ounluu ile drt yl iin seilir. Sresi bitenler baflkan
ve baflkanvekilleri yeniden seilebilirler (AY m. 146, VI).
Anayasa Mahkemesinin Grev ve Yetkileri K T A P K T A P

Anayasa Mahkemesinin grev ve yetkileri Anayasa ve 6216 sayl Anayasa Mahke-
mesinin Kuruluflu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun ile dzenlenmektedir.
Anayasa Mahkemesinin grev ve yetkileri, kanunlarn ve dier baz yasama ifl-
TELEVZYON TELEVZYON
lemlerinin anayasaya uygunluunun denetimi ve dier grevleri olmak zere, iki
bafllk altnda incelenebilir.
Anayasa Mahkemesi Resm Web Sitesi (http://www.anayasa.gov.tr/) N T E R N E T NTERNET
Anayasaya Uygunluk Denetimi

Anayasaya uygunluk denetimi flekilde gerekleflebilir (6216 s.K. m. 3, I, a, b, c):
1) Soyut norm denetimi: Anayasa Mahkemesi kanunlarn, kanun hkmnde ka-
rarnamelerin, Trkiye Byk Millet Meclisi tznn veya bunlarn belirli
madde veya hkmlerinin flekil ve esas bakmndan, Anayasa deiflikliklerinin
ise sadece flekil asndan Anayasaya aykrl iddiasyla alan iptal davalar-
na bakmakla grevlidir. Soyut norm denetiminde Anayasada ngrlen belir-
li kifliler tarafndan dorudan Anayasa Mahkemesinde iptal davas almas sz

konusudur. Buna gre, Anayasa Mahkemesinde dorudan iptal davas ama
hakk, Cumhurbaflkanna, iktidar ve ana muhalefet partisi Meclis gruplar ile
Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn en az beflte biri tutarndaki ye-
lere aittir. ktidarda birden fazla siyasi partinin bulunmas halinde, iktidar par-
tilerinin dava ama hakkn en fazla yeye sahip olan parti kullanr (AY m.
150). Dorudan iptal davas ama hakk, esas ynnden iptali istenen normun
Resm Gazetede yaymlanmasndan bafllayarak altmfl gn iinde kullanlma-
ldr. Bu sre flekil ynnden iptal taleplerinde on gndr.
2) Somut norm denetimi: Anayasa Mahkemesi, Anayasann 152. maddesine
gre mahkemelerce itiraz yoluyla kendisine intikal ettirilen iflleri karara ba-
lamakla grevlidir. Somut norm denetimi, grlmekte olan (derdest) bir da-
vada, davaya bakan mahkeme uygulanacak kanun veya kanun hkmnde
kararname hkmlerini Anayasaya aykr grrse veya taraflardan birinin
ileri srd aykrlk iddiasnn ciddi bulursa, itiraz yoluyla Anayasa Mah-
kemesi baflvurmas ve Anayasa Mahkemesinin bu konuda verecei karara
kadar davay geri brakmas suretiyle gerekleflir. Anayasa Mahkemesi, itiraz
baflvurusunun kendisine ulaflmasndan itibaren befl ay iinde kararn ver-
melidir. Bu sre iinde karar verilmezse mahkeme davay yrrlkteki ka-
nun hkmlerine gre sonulandrr (AY m. 152).
3) Bireysel baflvuru: Anayasa Mahkemesi, Anayasann 148. maddesi uyarnca
yaplan bireysel baflvurular karara balamakla grevlidir. Anayasaya gre,
SIRA SZDE SIRA SZDE
Herkes, Anayasada gvence altna alnmfl temel hak ve zgrlklerinden,
Avrupa nsan Haklar Szleflmesi kapsamndaki herhangi birinin kamu g-
D fi N E L M c tarafndan,
D fi N E L M ihlal edildii iddiasyla Anayasa Mahkemesine baflvurabilir.
Baflvuruda bulunabilmek iin olaan kanun yollarnn tketilmifl olmas
flarttr. (AY m. 148, III). Bireysel baflvuruda, kanun yolunda gzetilmesi ge-
S O R U S O R U
reken hususlarda inceleme yaplamaz.
DKKAT Anayasa Mahkemesine

D K K A T bireysel baflvuru yaplabilmesi iin, ilgili yarg kolundaki i hukuk
yollarnn tketilmifl olmas gerekir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Anayasa Mahkemesinin Dier Grevleri
Anayasa Mahkemesinin, yasama ifllemlerinin Anayasaya uygunluunun denetimi
yannda yerine getirmekle ykml olduu dava ifller ise flunlardr:
1) Cumhurbaflkann, Trkiye Byk Millet Meclisi Baflkann, Bakanlar Kurulu
yelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Danfltay, Asker Yargtay, Asker
K T A P Yksek K Tdare A P Mahkemesi baflkan ve yelerini, baflsavclarn, Cumhuriyet
baflsavc vekilini, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu ve Sayfltay baflkan ve
yelerini, Genelkurmay Baflkan, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutan-
TELEVZYON larTile
E L EJandarma
V Z Y O N Genel Komutann grevleri ile ilgili sulardan dolay Yce
Divan sfatyla yarglamak,
2) Siyasi partilerin kapatlmasna ve devlet yardmndan yoksun braklmasna
NTERNET
iliflkin davalar karara balamak,
NTERNET
3) Siyasi partilerin mal edinmeleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluu-
nun denetlemek,
4) Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan, milletvekillerinin yasama dokunul-
mazlklarnn kaldrlmasna, milletvekilliklerinin dflmesine ya da milletve-
kili olmayan bakanlarn dokunulmazlklarnn kaldrlmasna karar verilmesi
hllerinde, Anayasa, kanun veya Trkiye Byk Millet Meclisi tz h-

kmlerine aykrlk iddiasna dayanan iptal istemlerini karara balamak,
5) Mahkeme yeleri arasndan Anayasa Mahkemesi Baflkan ve baflkanvekille-
ri ile Uyuflmazlk Mahkemesi Baflkan ve Baflkanvekilini semek.
Anayasa Mahkemesinin alflma Usul

Anayasa Mahkemesi, iki Blm ve Genel Kurul halinde alflr. Blmler, baflkan- Anayasa Mahkemesi iki
vekili baflkanlnda drt yenin katlmyla toplanr. Genel Kurul, Mahkeme Bafl- blm ve genel kurul halinde
alflr. Blmler ve genel
kannn veya Baflkann belirleyecei baflkanvekilinin baflkanlnda en az on iki kurul kararlarn salt
ye ile toplanr. Blmler ve Genel Kurul, kararlarn salt ounlukla alr. ounlukla alr.
Siyas partilere iliflkin dava ve baflvurulara, iptal ve itiraz davalar ile Yce Di-
van sfatyla yrtlecek yarglamalara Genel Kurulda baklr, bireysel baflvurular
ise blmlerde karara balanr.
Anayasa deiflikliinde iptale, siyas partilerin kapatlmasna ya da Devlet yar-
dmndan yoksun braklmasna karar verilebilmesi iin toplantya katlan yelerin
te iki oy okluu flarttr.
Anayasa Mahkemesi, Yce Divan sfatyla bakt davalar dflnda kalan iflleri
dosya zerinde inceler. Ancak, bireysel baflvurularda duruflma yaplmasna karar
verilebilir. Mahkeme ayrca, gerekli grd hallerde szl aklamalarn dinle-
mek zere ilgilileri ve konu zerinde bilgisi olanlar arabilir ve siyasi partilerin
kapatlmasna iliflkin davalarda, Yargtay Cumhuriyet Baflsavcsndan sonra kapatl-
mas istenen siyasi partinin genel baflkanlnn veya tayin edecei bir vekilin sa-
vunmasn dinler.
Anayasa Mahkemesinde alan iptal davalarnda, kural olarak kanunlarn esas
ve flekil bakmndan, anayasa deiflikliklerinin ise flekil bakmndan Anayasaya
uygun olup olmad denetlenir. Kanunlarn flekil bakmndan denetlenmesi, son
oylamann, ngrlen ounlukla yaplp yaplmad bakmndan mmkn iken
Anayasa deiflikliklerinde ise teklif ve oylama ounluuna ve ivedilikle grflle-
meyecei flartna uyulup uyulmad hususlar ile snrldr. fiekil bakmndan de-
netleme, Cumhurbaflkannca veya Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin beflte
biri tarafndan istenebilir. Kanunun yaymland tarihten itibaren on gn getikten
sonra, flekil bozukluuna dayal iptal davas alamayaca gibi daha sonra defi
yoluyla da ileri srlemez.
Anayasaya uygunluk denetimi, Anayasa Mahkemesince hangi yollarlaSIRA

gereklefltirilebilir?
SZDE SIRA SZDE
3
DER YARGI KOLLARI
Anayasann yksek mahkemelere iliflkin hkmleri ve yarglama usullerine iliflkin
mevzuat dikkate alndnda, temel yarg kollar olan adli yarg, idari yarg ve Ana-
S O R U daha snrl
yasa yargs yannda, yarg yetkisi adli ve idari yarg kollarna nazaran S O R U
olan farkl yarg kollarndan da sz edilebilir. Bunlardan biri asker idari yarg, di-
eri asker ceza yargs, bir baflkas ise uyuflmazlk yargsdr. D K K A T DKKAT
Asker dari Yarg
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Asker idari yarg, asker olmayan makamlarca tesis edilmifl olsa bile, asker kiflile-
ri ilgilendiren ve asker hizmete iliflkin idari ifllem ve eylemlerden doan uyuflmaz-
lklarn yarg denetimini yapan yarg koludur. Askerlik ykmllnden
AMALARIMIZ doan AMALARIMIZ
uyuflmazlklarda ise ilgilinin asker kifli olmas flart aranmaz. (AY m. 157, I; AYMK
m. 20).
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
Asker kifli: Asker kifliden Asker idari yarg tek dereceli olup, bu yarg kolunda grevli mahkeme Asker
maksat; Trk Silahl
Kuvvetlerinde grevli Yksek dare Mahkemesidir. Buna gre, asker kiflileri ilgilendiren idari ifllem ve ey-
bulunan veya hizmetten lemlerin yetki, sebep, flekil, konu veya maksat ynnden hukuka aykr olmas se-
ayrlmfl olan subay, asker bebiyle menfaatleri ihlal edilenlerin aacaklar iptal veya tam yarg davalar, do-
memur, astsubay, asker
renci, uzman jandarma, rudan doruya ve kesin olarak Asker Yksek dare Mahkemesinde karara bala-
uzman erbafl, szleflmeli nr (AYMK m. 21, I).
erbafl ve er, erbafl ve erler ile
sivil memurlardr (AYMK m. Asker Yksek dare Mahkemesinin organlar; daireler, daireler kurulu, baflkan-
20, II). lar kurulu, yksek disiplin kurulu ve genel kuruldur (AYMK m. 5). Mahkemenin
yeleri, iki yln doldurmufl kurmay yarbaylar, albay rtbesinde yln doldur-
mamfl kurmay subaylar ve en az yarbay rtbesindeki birinci snf asker hkimler
arasndan Cumhurbaflkan tarafndan seilir (AYMK m. 7-8). Asker hkim snfn-
dan olmayan yelerin grev sresi en fazla drt yldr.
Asker Yksek dare Mahkemesi, en az iki daireden oluflur. fl younluuna g-
re, Genel Kurulun teklifi ve Genelkurmay Baflkanlnn uygun grmesi zerine
Milli Savunma Bakanlnca daire says e ykseltilebilecei gibi, ayn usulle iki-
ye de indirilebilir. Her daire, bir baflkan ile alt yeden oluflur. yelerden drd as-
ker hkim, ikisi ise kurmay subaydr. Bununla birlikte, dairelerde ounluk aske-
r hkim snfndan olmak zere grflme says befltir. Karara katlan befl hkimin
(daire baflkan dhil) asker hkim, dier ikisi ise kurmay subaydr. Kararlar
oy okluu ile verilir (AYMK m. 14).
Asker Ceza Yargs

Anayasaya gre, asker ceza yargsnda, asker kiflilerce ifllenen asker sular ile
bunlarn asker kifliler aleyhine veya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak ifl-
ledikleri sulara ait davalara baklr. Buna karfllk, asker kiflilerce ifllenmifl olsa da-
hi, devletin gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin iflleyifline karfl sulara ait
davalar her halkarda adli yarg kolunda grevli olan mahkemelerde grlr (AY
m. 145, I).
Asker ceza yargsndaki ilk derece mahkemeleri, asker mahkemeler ve disip-
lin mahkemeleridir. Asker mahkemeler, asker kiflilerin asker olan sular ile bun-
larn asker kifliler aleyhine veya asker mahallerde yahut askerlik hizmet ve grev-
leri ile ilgili olarak iflledikleri sulara ait davalara bakmakla grevlidirler (353 s.K.
m. 9). Asker mahkemeler, asker hkimden oluflur (353 s.K. m. 2).
Disiplin mahkemeleri ise, asker kiflilerin 477 sayl Disiplin Mahkemelerinin Ku-
ruluflu, Yarglama Usul ve Disiplin Su ve Cezalar Hakknda Kanunda dzenle-
nen disiplin sularna ait davalara bakmakla grevlidir (477 s.K. m. 7). Disiplin
mahkemeleri, biri baflkan ikisi ye olmak zere subaydan oluflur. Bu mahke-
melerde grev yapan kiflilerin, meslekten hkimler olmas gerekli deildir (477
s.K. m. 2).
Kural olarak olaan zamanlarda asker olmayan kifliler asker mahkemelerde
yarglanamaz. Ancak, savafl durumu bu ilkenin istisnasdr. Asker mahkemelerin,
savafl durumunda, hangi sular ve kifliler bakmndan yetkili olduklar ve kurulufl-
lar kanunla dzenlenir.
Asker Yargtay yeleri Asker mahkemeler tarafndan verilen karar ve hkmlerin temyiz incelemesi
kendisine sunulan adaylar ise Asker Yargtayca yaplr. Asker Yargtay, asker mahkemelerden verilen ve ke-
arasndan
Cumhurbaflkannca seilir. sin olmayan hkm ve kararlar inceleyip karara balamak; asker yarg alannda
hukuk birliini salamak ve Asker Yargtayn kendi kurullar arasndaki itihat
uyuflmazlklarn gidermekle grevli ve yetkili bir st mahkemedir. Ayrca asker ki-
flilerin kanunla gsterilen belli davalarna ilk ve son derece mahkemesi olarak da
asker Yargtayca baklr (As.YK m. 16; AY m. 156, I).
Asker Yargtayn yeleri, birinci snf asker hkimler arasndan, Asker Yarg-
tay Genel Kurulunun ye tamsaysnn salt ounluu ve gizli oyla her bofl yer iin
gsterecei er aday iinden Cumhurbaflkannca seilir (AY m. 156, II).
Asker Yargtay, Baflkanlk, Baflsavclk ve befl daire ile bu Kanunda gsterilen
kurullardan oluflur. Ancak ifl younluuna gre, Asker Yargtay Genel Kurulunun
teklifi ve Genelkurmay Baflkanlnn uygun grfl bildirmesi zerine, Milli Savun-
ma Bakanl, daire saysn altya kadar ykseltebilecei gibi drde de indirebilir
(As. YK m. 2, I).
Asker Yargtayda her dairede bir baflkan ve yedi ye bulunur. fl younluuna
gre, Asker Yargtay Genel Kurulunun teklifi ve Genelkurmay Baflkanlnn uy-
gun grmesi zerine Milli Savunma Bakanlnca dairelerdeki ye says befle indi-
rilebilir. Daireler bir baflkan ve drt yenin katlmas ile toplanarak karar ve h-
km verirler (As. YK m. 5, I). Asker Yargtay daireleri kanunla belirlenen oun-
luun meydana gelmesi ile toplanrlar. Grflmeler gizli olur (As. YK m. 28) ve ka-
rarlar oy okluu ile verilir (As. YK m. 29).
Mali Yarg
Mali yargnn amac, kamu idarelerinin etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun
olarak alflmas ve kamu kaynaklarnn ngrlen amalara ve kanunlara uygun
olarak elde edilmesi, muhafazas ve kullanlmas iin gerekli denetimin gereklefl-
tirilmesi ve sorumlularn hesap ve ifllemlerinin kesin hkme balanmasdr.
Mali yarg kolunda grevli organ Sayfltaydr. Sayfltayn hem idari, hem de yar-
gsal grevleri bulunmaktadr (Gzler, s. 254).
Anayasaya gre, Sayfltay, merkez ynetim btesi kapsamndaki kamu idare-
leri ile sosyal gvenlik kurumlarnn btn gelir ve giderleri ile mallarn, Trkiye
Byk Millet Meclisi adna denetlemek ve ayrca sorumlularn hesap ve ifllemlerini
kesin hkme balamakla grevlidir. Mahalli idarelerin hesap ve ifllemlerinin dene-
timi ve kesin hkme balanmas da Sayfltay tarafndan gereklefltirilir. Bununla be-
raber vergiler, benzeri mal ykmllkler ve devler hakknda Danfltay ile Sayfl-
tay kararlar arasndaki uyuflmazlklarda Danfltay kararlar esas alnr (AY m. 160).
Sayfltayn denetim grevleri ve yargsal grevleri afladaki flekilde zetlenebi-
lir (6085 sayl Sayfltay Kanunu m. 5):
Denetim grevleri;
- Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve ifllemlerini denetlemek ve so-
nular hakknda Trkiye Byk Millet Meclisine raporlar sunmak,
- Genel uygunluk bildirimini Trkiye Byk Millet Meclisine sunmak,
- Kanunlarla verilen dier inceleme, denetleme ifllerini yapmak,
Yargsal grevleri;
- Genel ynetim kapsamndaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarna
iliflkin hesap ve ifllemlerinin kanunlara ve dier hukuki dzenlemelere
uygun olup olmadn denetlemek ve kamu zararna yol aan hususlar
kesin hkme balamak.
lgililer, Sayfltayn kesin hkmlerine karfl, kararn tebliinden itibaren onbefl
gn iinde karar dzeltme yoluna baflvurabilirler. Karar dzeltme bir kez talep edi-
lebilir. Bu kararlar hakknda, ayrca idari yarg yoluna baflvurulamaz.
Uyuflmazlk Yargs
Farkl yarg kollar arasnda ortaya kan yarg yolu uyuflmazlklarn gidermek
amacyla teflkil edilen yarg kolu uyuflmazlk yargsdr. Anayasaya gre, adl, idari
ve asker yarg mercileri arasndaki grev ve hkm uyuflmazlklarn kesin olarak

zmekle grevli ve yetkili yksek yarg merci Uyuflmazlk Mahkemesidir. Buna
karfllk, dier yarg mercileri ile Anayasa Mahkemesi arasndaki grev uyuflmazlk-
larnda, Uyuflmazlk Mahkemesi deil, Anayasa Mahkemesinin karar esas alnr
(AY m. 158).
Uyuflmazlk Mahkemesi adl, Uyuflmazlk Mahkemesi bir baflkan ile on iki asl, on iki yedek yeden kurulur
idari ve asker yarg
mercileri arasndaki grev ve (2247 s.K. m. 2, I). Uyuflmazlk Mahkemesinin baflkanln, Anayasa Mahkemesi-
hkm uyuflmazlklarn nin kendi yeleri arasndan grevlendirecei bir ye yapar. Mahkemenin Baflkan,
kesin olarak zer.
Baflkanvekili ve yeleri drt yl iin seilir. Grev sresi bitenler yeniden seilebi-
lirler (2247 s.K. m. 4).
Uyuflmazlk Mahkemesi, hukuk ve ceza blmlerine ayrlr. Hukuk uyuflmaz-
lklar Hukuk Blmnde, ceza uyuflmazlklar Ceza Blmnde karara balanr.
Her blm, bir baflkan ile alt asl yeden kurulur. Uyuflmazlk Mahkemesi Genel
Kurulu ise hukuk ve ceza blmlerinin birlikte toplanmasyla oluflur (2247 s.K. m.
2, II ve III).
Yarg kollar arasnda olumlu veya olumsuz grev uyuflmazl doabilir. Olum-
lu grev uyuflmazl karma, adl, idari ve asker yarg kolunda grevli mahkeme-
lerde almfl olan bir davada ileri srlen grev itiraznn reddi zerine, ilgili Bafl-
savc veya savclar tarafndan grev konusunun incelenmesinin Uyuflmazlk Mah-
kemesinden istenmesi ile olur. Yetkili Baflsavc veya savclarn Uyuflmazlk Mahke-
mesinden istekte bulunabilmesi iin, grev itiraznn, hukuk mahkemelerinde en
ge birinci oturumda, ceza mahkemelerinde delillerin ikamesine bafllamadan n-
ce; idari yarg yerlerinde de dileke ve savunma evresi tamamlanmadan yaplmfl
olmas ve yarg yerlerinin de kendilerinin grevli olduklarna karar vermifl bulun-
malar flarttr (2247 s.K. m. 10).
Olumlu grev uyuflmazlnda, uyuflmazlk karma talebinde bulunabilecek
makam eflitli ihtimallere gre belirlenir (2247 s.K. m. 10, IV). Buna gre:
Reddedilen grevsizlik itiraz adli yarg yararna ileri srlmfl ise Cumhuri-
yet Baflsavcs,
dari yarg yararna ileri srlmfl ise Danfltay Baflkannn szcs,
Asker ceza yargs yararna ileri srlmfl ise Asker Yargtay Baflsavcs,
Asker dari Yarg yararna ileri srlmfl ise bu mahkemenin Baflkannn
szcsdr.
Olumsuz grev uyuflmazl ise adl, idari veya asker yarg mercilerinden en az
ikisinin taraflar, konusu ve sebebi ayn olan davada kendilerini grevsiz grmele-
ri ve bu yolda verdikleri kararlarn kesin veya kesinleflmifl olmas ile ortaya kar.
Olumsuz grev uyuflmazlnn giderilmesi talebi, ancak davann taraflarnca ve
ceza davalarnda ayrca ilgili makamlarca ileri srlebilir (2247 s.K. m. 14).
SIRA SZDE Asker kiflilerce

SIRAdevletin
SZDE gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin iflleyifline karfl iflle-
4 nen sulara ait davalar hangi yarg kolunda grlr?
AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES YARGISI
S O R U Avrupa nsan
S O R U Haklar Mahkemesinin Yaps
nsan Haklarn ve Temel zgrlkleri Korumaya Dair Szleflme, Trkiyenin de
yesi olduu Avrupa Konseyi tarafndan 4 Kasm 1950 tarihinde Romada imzaya
DKKAT DKKAT
almfl; 3 Eyll 1953te yrrle giren Szleflme, Trkiye tarafndan 18 Mays
1954 tarihinde onaylanmfltr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
Avrupa Konseyinin Szleflmeyi hazrlamaktaki asli amac, insan haklarn ve te- Avrupa nsan Haklar
Szleflmesinin temel amac
mel zgrlkleri korumak ve gelifltirmektir. Szleflme kiflisel ve siyasi haklar d- insan haklarn ve temel
zenlenmesi yannda, Szleflmeyle taahht edilen ykmllkleri yerine getirilme- zgrlklerini korumak ve
sini salayabilmek iin bir mekanizma kurulmasn ngrmfltr. Bu amala, Sz- gelifltirmektir
leflmeyle gvence altna alnan hak ve zgrlklerin korunabilmesi iin bir yarg
rgt kurulmufltur.
Bu grev bafllangta nsan Haklar Avrupa Komisyonu, Avrupa nsan Haklar
Mahkemesi ve Avrupa Konseyi arasnda paylafltrlmflken, bu organlar nne ge-
len baflvuru saysnn hzla artmas ve mevcut yapnn iyi ifllememesi nedeniyle ara-
yfllar bafllamfl; nihayet 1 Kasm 1998 tarihinde Avrupa nsan Haklar Szleflme-
sine Ek 11. Protokol kabul edilmifl ve yrrle girmifltir. Bu Protokol gereince,
Mahkeme ve Komisyonlarn yar zamanl alflma ynteminden vazgeilmifl, bunun
yerine Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin tek yetkili organ olmas ve tam zaman-
l alflmas esas benimsenifltir.
Bugn gelinen noktada, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, szleflmenin taraf
olan devletlerin szleflmeye uymalarn salamak amacyla grev yapan bir mah-
kemedir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, szleflmeci devletlerin saysna eflit sa-
yda hkimden oluflmaktadr (AHS m. 20). Hkimler, her bir szleflmeci devlet
iin, o devlet tarafndan gsterilen aday arasndan Avrupa Parlamenterler Mec-
lisi tarafndan seilir. Mahkemede grev alan fiekil 4.3
hkimler, Mahkemeye geldikleri devlet adna
deil, kendi adlarna katlrlar. Alt yl grev Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Organlar
yapmak zere seilen hkimler, daha sonra
tekrar mahkeme yeliine seilebilirler. H-
kimlerin grev sresi yetmifl yaflnda sona erer. Genel Kurul Komiteler Daireler Byk Daire
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin organ-
lar flunlardr:
Genel Kurul
Komite
Daire
Byk Daire
Genel Kurul, Mahkemede grev yapan tm yelerden oluflur. Genel Kurulun
toplanabilmesi iin, grev baflndaki seilmifl hkimlerin en az te ikisinin Genel
Kurul toplantsna katlmas gerekir ( Tzk m. 20, II). Genel Kurul Mahkeme
Baflkann, Baflkan Yardmclarn, Daire Baflkanlarn seer ve Mahkeme Tz-
n kabul eder (AHS m. 26).
Mahkeme nne gelen baflvurularn incelenebilmesi iin hkimden oluflan
Komiteler oluflturulur. Komite, bir baflvuru hakknda daha fazla inceleme yaplma-
s gerekli deilse, oy birlii ile baflvurunun kabul edilemez olduuna veya kayttan
dflrlmesine karar verebilir; bu karar kesindir (AHS m. 27, 28).
Mahkeme nne gelen baflvurularn incelenmesi iin yedi hkimden oluflan
Daireler kurulur. Daireler, Komite tarafndan hakknda kabul edilmezlik karar ve-
ya kayttan dflme karar verilmeyen baflvurularn, kabul edilebilir olup olmad-
n incelemek ve esastan karar vermekle grevlidir (AHS m. 29).
Mahkeme bnyesinde ayrca on yedi hkimden oluflan Byk Daire grev yap- AHM Byk Dairesi 17
maktadr. Byk Daire, Mahkeme Baflkan, Baflkan Yardmclar, Daire Baflkanlar hakimden oluflur.
ve Mahkeme tzne gre seilecek dier hkimlerden oluflur (AHS m. 27).
Szleflmenin ve eki protokollerin yorumlanmasnda ciddi bir sorun karsa, Daire-
nin zm Mahkemenin daha nce verdii bir kararla badaflmayacaksa, tarafla-
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P
rn itirazdaK bulunmamas
T A P
kaydyla Daire yarglama yetkisini hkmden nceki
herhangi bir aflamada Byk Daireye brakabilir (AHS m. 30) ya da taraflardan bi-
ri benzer sebeplerle yarglamann byk daire tarafndan yaplmasn isteyebilir
(AHS m. 43). Ayrca bir szleflmeci devletin, baflka bir szleflmeci devletin Szlefl-
TELEVZYON TELEVZYON
meyi ve eki protokolleri ihlal ettii iddiasyla yapaca baflvurular da Byk Dai-
re tarafndan incelenir (AS m. 31, m. 33).
NTERNET Avrupa nsan

N THaklar
E R N E T Mahkemesi Resm Web Sitesi (http://www.echr.coe.int/ECHR/Home-
page_En/)
Avrupa nsan Haklar Mahkemesine Baflvuru ve nceleme

Avrupa nsan Haklar Szleflmesi ve Eki Protokollerin szleflmeci devletlerden bi-
ri tarafndan ihlal edilmesi nedeniyle zarar gren gerek kifliler, hkmet dfl ku-
rulufllar ve kifli gruplar, Mahkemeye baflvuruda bulunabilirler. Szleflme gerein-
ce, devletler, bu hakkn etkin bir flekilde kullanlmasna engel olmamaldrlar.
Kiflilerin mahkemeye baflvuru yapabilmeleri iin i hukuk yollarn tketmifl ol-
malar gerekmektedir. Buna gre, i hukuk yollarnn tketilmesi ve kesin bir ka-
rara ulafllmasndan itibaren alt ay iinde baflvuru yaplmaldr (AHS m. 35, I).
Mahkemenin yarglama (resm) dilleri ngilizce ve Franszca olmasna ramen,
kifliler baflvurularn szleflmeci devletlerin dillerinden herhangi biri ile (sz gelimi
Trke) yapabilirler ( Tzk m. 34, I ve II).
Mahkeme kendisine yaplan baflvuruyu kabul edilebilir bulursa, ncelikle baflvu-
ruda bulunan taraf ile flikyet olunan devlet arasnda, insan haklarna sayg esasndan
hareketle, dostane zm srecinin bafllatlmasna ve yrtlmesine yardmc olur.
Dostane zm sreci baflaryla sonulanrsa, Mahkeme varlan zmle snrl, ksa
aklama ieren bir karar vererek baflvuruyu kayttan dflrr (AHS m. 38-39).
Dostane zme varlamazsa, baflvurunun esas hakknda inceleme yaplr.
Mahkeme, baflvuru hakkndaki incelemesini, kural olarak dosya zerinden (durufl-
masz) yrtr. Bununla beraber, duruflma yaplmasna karar verilen hallerde du-
ruflmalar herkese aktr.
nceleme sonucunda, Szleflme veya Eki Protokollerin ihlal edildii sonucuna
varlrsa ve szleflmeci devletin i hukukunda bu ihlal tam olarak telafi edilemiyor-
sa, Mahkeme, gerektiinde hakkaniyete uygun bir tazminata hkmederek, baflvu-
ruda bulunan tarafn zararlarnn giderilmesine hkmedebilir (AHS m. 41).
Szleflmeci devletler, taraf olduklar davalarda Mahkemenin kesinleflmifl karar-
larna uymay taahht ederler. Mahkemenin kesinleflmifl karar, kararn uygulan-
masn denetleyecek olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine gnderilir (AHS
m. 46). Bakanlar Komitesi szleflmeci devletlerden, mahkeme kararnn yerine ge-
tirilip getirilmedii konusunda bilgi isteme yetkisine sahiptir.
zet
N
A M A
Adli yarg, idari yarg ve anayasa yargsn ve bu hurbaflkan veya bakanlar ya da yksek yarg or-
1 yarg kollar iinde grev alan mahkemeleri ganlarnn yeleri gibi baz kiflileri, grevleri ile il-
aklamak gili sulardan dolay yce divan sfatyla yargla-
Adli yarg olaan ve genel yarg koludur. Adli mak; siyasi partilerin kapatlmas davalar hakkn-
yargda mahkemeler derecelidir: ilk derece da karar vermek gibi baflka grevleri de vardr.
N
mahkemeleri, blge adliye mahkemeleri ve Yar-
gtay. lk derece mahkemeleri hukuk mahkeme- Dier yarg kollarn ve bu yarg kollarnda g-
A M A
leri ve ceza mahkemeleri olarak ikiye ayrlr. lk 2 revli mahkemeleri zetlemek
derece hukuk mahkemeleri, genel mahkemeler Dier yarg kollar asker idari yarg, asker ceza
ve zel mahkemeler olarak ikiye ayrlr. Genel yargs ve uyuflmazlk yargs olarak e ayrlabi-
hukuk mahkemeleri sulh hukuk ve asliye hukuk lir. Asker idari yarg, asker olmayan makamlar-
mahkemeleri; zel hukuk mahkemeleri, asliye ca tesis edilmifl olsa bile, asker kiflileri ilgilendi-
ticaret mahkemesi, aile mahkemesi, tketici mah- ren ve asker hizmete iliflkin idari ifllem ve ey-
kemesi, icra mahkemesi, ifl mahkemesi, fikri ve lemlerden doan uyuflmazlklarn yarg deneti-
snai haklar hukuk mahkemesi, denizcilik ihtisas mini yapan yarg koludur. Asker idari yarg tek
mahkemesi ve kadastro mahkemesidir. lk dere- derecelidir ve bu yarg kolunda Asker Yksek
ce ceza mahkemeleri sulh ceza, asliye ceza ve dare Mahkemesince yarglama yaplr.
ar ceza mahkemeleridir. zel ceza mahkeme- Asker ceza yargsnda, asker kiflilerce ifllenen as-
leri ise ocuk mahkemesi, trafik mahkemesi, fik- ker sular ile bunlarn asker kifliler aleyhine ve-
ri ve snai haklar ceza mahkemesidir. Blge adli- ya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak ifl-
ye mahkemeleri ilk derece mahkemelerince ve- ledikleri sulara ait davalara baklr. Ancak asker
rilen kararlarn istinaf incelemesini yapar, Yarg- kiflilerce ifllenmifl olsa dahi, devletin gvenliine,
tay ise blge adliye mahkemelerince ve baz hal- anayasal dzene ve bu dzenin iflleyifline karfl
lerde ilk derece mahkemelerince verilen kararla- sulara ait davalar, adli yarg kolunda grevli
rn temyiz incelemesini yapar. olan mahkemelerde grlr. Asker ceza yarg-
dari yarg kolu da derecelidir: lk derece mah- sndaki ilk derece mahkemeleri, asker mahke-
kemeler, idare mahkemeleri ve vergi mahkeme- meler ve disiplin mahkemeleridir. Asker mahke-
leridir. kinci derece mahkemeler blge idare melerin karar ve hkmlerinin temyiz inceleme-
mahkemeleridir. dari yargdaki en st mahkeme si ise Asker Yargtay tarafndan gereklefltirilir.
ise Danfltaydr. Blge idare mahkemeleri, ilk de- Mali yargda grevli organ ise Sayfltaydr. Sayfl-
rece idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerin- tay, merkezi ynetim btesi kapsamndaki ka-
ce tek hkimle verilen kararlara karfl baflvurulan mu idareleri ile sosyal gvenlik kurumlarnn b-
itirazlar inceler. Danfltay ise, idare mahkemele- tn gelir ve giderleri ile mallarn, Trkiye Byk
ri ve blge idare mahkemelerince verilen hkm Millet Meclisi adna denetlemek ve ayrca sorum-
ve dier kararlarn temyiz incelemesini yapar. lularn hesap ve ifllemlerini kesin hkme bala-
Danfltay, ayn zamanda, kanun tasarlar, kamu makla grevlidir.
hizmetlerinin yrtlmesine iliflkin imtiyaz sz- Uyuflmazlk yargs ise farkl yarg kollar arasnda
leflmeleri hakknda grfl bildirmek, tzk tasa- ortaya kan yarg yolu uyuflmazlklarn gidermek
rlarn incelemek, idari uyuflmazlklar zmek amacyla teflkil edilen yarg koludur. Adl, idari ve
ve kanunla gsterilen dier iflleri yapmakla da asker yarg mercileri arasndaki grev ve hkm
grevlidir. uyuflmazlklarn kesin olarak zmekle grevli ve
Anayasa yargsnda grevli mahkeme Anayasa yetkili yksek yarg merci Uyuflmazlk Mahkeme-
Mahkemesidir. Anayasa mahkemesinin asli gre- sidir. Ancak, dier yarg mercileri ile Anayasa Mah-
vi kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin kemesi arasndaki grev uyuflmazlklarnda, Ana-
ve dier baz yasama ifllemlerinin Anayasaya uy- yasa Mahkemesinin karar esas alnr.
gunluunu denetlemektir. Bunun yannda Cum-
NA M A
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin yapsn ve
3 iflleyiflini aklamak
nsan Haklarn ve Temel zgrlkleri Koruma-
ya Dair Szleflme ile gvence altna alnan hak
ve zgrlklerin korunabilmesi iin kurulan mah-
keme Avrupa nsan Haklar Mahkemesidir. Avru-
pa nsan Haklar Mahkemesi, szleflmeci devlet-
lerin saysna eflit sayda hkimden oluflmaktadr.
Mahkemede grev alan hkimler, mahkemeye
geldikleri devlet adna deil, kendi adlarna kat-
lrlar. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin or-
ganlar Genel Kurul, Komiteler, Daireler ve B-
yk Dairedir. Szleflme ve Eki Protokollerin sz-
leflmeci devletlerden biri tarafndan ihlal edilme-
si nedeniyle zarar gren gerek kifliler, hkmet
dfl kurulufllar ve kifli gruplar, Mahkemeye bafl-
vurabilirler. Kifliler, Mahkemeye ancak i hukuk
yollarn tkettikten sonra baflvurabilirler. Mah-
keme, inceleme sonucunda Szleflme veya Eki
Protokollerin ihlal edildii sonucuna varrsa ge-
rektiinde hakkaniyete uygun bir tazminata hk-
mederek baflvuruda bulunan tarafn zararlarnn
giderilmesini salar.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangi adli yarg kolunda grevli 6. Her trl idari eylem ve ifllemler ile idarenin sorum-
mahkemelerden biri deildir? lu olduu dier sebeplerin yol at vcut btnl-
a. Blge adliye mahkemesi nn ksmen veya tamamen yitirilmesine yahut kiflinin
b. ocuk mahkemesi lmne bal madd ve manevi zararlarn tazminine
c. Tketici mahkemesi iliflkin davalara afladaki mahkemelerden hangisinde
d. Vergi mahkemesi baklr?
e. Yargtay a. Blge adliye mahkemesi
b. dare Mahkemesi
2. Bir kanun hkmnde kararnamenin Anayasaya ay- c. Danfltay
kr olmas nedeniyle alan iptal davasna afladaki d. Blge idare mahkemesi
mahkemelerden hangisinde baklr? e. Asliye hukuk mahkemesi
a. Danfltay
b. Anayasa Mahkemesi 7. Afladakilerden hangisi, birden fazla hkimden olu-
c. Uyuflmazlk Mahkemesi flan ve heyet halinde alflan toplu mahkemelerden biri
d. Yargtay deildir?
e. Blge dare Mahkemesi a. Ar ceza mahkemesi
b. dare mahkemesi
3. Afladakilerden hangisi adli yarg kolunda yer alan c. Blge adliye mahkemesi
hukuk mahkemelerinden biri deildir? d. Asliye ticaret mahkemesi
a. Asliye ticaret mahkemesi e. Danfltay
b. Tketici mahkemesi
c. Trafik mahkemesi 8. Afladakilerden hangisi adl, idari ve asker yarg
d. Sulh hukuk mahkemesi mercileri arasndaki grev ve hkm uyuflmazlklarn
e. Aile mahkemesi kesin olarak zmekle grevli ve yetkili yksek yarg
merciidir?
4. Afladakilerden hangisi idari yarg kolundaki en st a. Anayasa Mahkemesi
mahkemedir? b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
a. Anayasa Mahkemesi c. Yargtay
b. Uyuflmazlk Mahkemesi d. Danfltay
c. Danfltay e. Uyuflmazlk Mahkemesi
d. Yargtay
e. Sayfltay 9. dari yarg kolunda, birden fazla idare veya vergi
mahkemesi kurulduu takdirde, bu mahkemeler ara-
5. Afladakilerden hangisi adli yarg kolundaki zel sndaki iflblm afladaki mercilerden hangisi tarafn-
hukuk mahkemelerinden biridir? dan belirlenir?
a. cra mahkemesi a. Danfltay
b. ocuk mahkemesi b. Adalet Bakanl
c. Sulh hukuk mahkemesi c. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
d. Trafik mahkemesi d. Uyuflmazlk Mahkemesi
e. Vergi mahkemesi e. Yargtay
10. Asker mahkemelerce verilen ve kesin olmayan h-

km ve kararlar inceleyip karara balamakla grevli
yksek yarg organ afladakilerden hangisidir?
a. Asker Yksek dare Mahkemesi
b. Asker Yargtay
c. Yargtay
d. Danfltay
e. Anayasa Mahkemesi
Okuma Paras
Mahkeme, geici 73. maddenin, 6 Haziran 2008den
nce 29 Ocak 2004 gnl, 5084 sayl Kanunun 3. mad-
desi kapsamnda yatrma bafllayarak gelir vergisi spota-
j teflvikinden faydalanmas gereken mkellefler ynn-
Anayasa Mahkemesi, YK Genel Kurulunun grevleri den Anayasaya aykr olduuna hkmetti.
arasnda saylan, retim elemanlarnn denenmek ze-
re baflka bir yksekretim kurumuna atanabileceine
iliflkin kanun hkmn iptal etti.
Danfltay dari Dava Daireleri Kurulu, 2547 sayl Yk- Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
sekretim Kanununun baz maddelerinin iptali ve y- 1. d Yantnz yanlfl ise Adli Yarg ve dari Yarg
rrlnn durdurulmas istemiyle Anayasa Mahkeme- konularn yeniden gzden geiriniz.
sine baflvurmufltu. 2. b Yantnz yanlfl ise Anayasa Yargs konusunu
Davay esastan grflen Anayasa Mahkemesi, kanunun yeniden gzden geiriniz.
Yksekretim Kurulunun grevleri bafllkl 7. mad- 3. c Yantnz yanlfl ise Adli Yarg, Hukuk Mah-
desinin (L) bendinde dzenlenen, retim elemanlar- kemeleri ve Ceza Mahkemeleri konularn
nn denenmek zere baflka bir yksekretim kurumu- yeniden gzden geiriniz.
na atanabileceine iliflkin kanun hkmnn iptaline 4. c Yantnz yanlfl ise dari Yarg konusunu
karar verdi. yeniden gzden geiriniz.
Anayasa Mahkemesi, Bursa 2. Vergi Mahkemesinin bafl- 5. a Yantnz yanlfl ise Adli Yarg, Hukuk Mah-
vurusu zerine, 5838 sayl Baz Kanunlarda Deifliklik kemeleri konularn yeniden gzden geiriniz.
Yaplmas Hakknda Kanunun geici 3. maddesindeki, 6. b Yantnz yanlfl ise dari Yarg konusunu ye-
Tahsil edilmifl tutarlar red ve iade edilmez ibaresini niden gzden geiriniz.
de iptal etti. 7. d Yantnz yanlfl ise Hukuk Mahkemeleri
5838 sayl kanunun geici 3. maddesinde, 4760 sayl konusunu yeniden gzden geiriniz.
zel Tketim Vergisi Kanununa ekli (II) sayl listede 8. e Yantnz yanlfl ise Uyuflmazlk Yargs konu-
yer alan ve 1/8/2002 - 21/7/2005 tarihleri arasnda 87.03 sunu yeniden gzden geiriniz.
G.T..P. numarasndan zel tketim vergisi beyan edil- 9. c Yantnz yanlfl ise dari Yarg konusunu
mesi gerekirken 87.04 G.T..P. numarasndan zel t- yeniden gzden geiriniz.
ketim vergisi beyan edilen aralarla ilgili olarak, bu 10. b Yantnz yanlfl ise Asker Ceza Yargs konu-
maddenin yrrle girdii tarihten nceki dnemler sunu yeniden gzden geiriniz.
iin zel tketim vergisi tarhiyat yaplmaz, daha nce
yaplan tarhiyatlardan vazgeilir, tahakkuk eden tutar-
lar terkin edilir. Tahsil edilmifl tutarlar red ve iade edil-
mez deniliyordu.
Yksek Mahkeme, Gaziantep Vergi Mahkemesinin, 193
sayl Gelir Vergisi Kanununa 5766 sayl Kanunun 8.
maddesiyle eklenen Geici Madde 73n iptaline karar ve-
rilmesi istemiyle yapt baflvuruyu da karara balad.
Mahkeme, 193 sayl kanunun geici 73. maddesinde yer
alan, 29 Ocak 2004 tarihli ve 5084 sayl Yatrmlarn ve
stihdamn Teflviki ile Baz Kanunlarda Deifliklik Yapl-
mas Hakknda Kanunun 3. maddesi kapsamnda gelir
vergisi stopaj teflviki uygulanan cretlerin vergilendiril-
mesinde, ncelikle Kanunun 32. maddesinde yer alan as-
gar geim indirimi dikkate alnr. Bu Madde hkmlerinin
uygulanmasna iliflkin esas ve usulleri belirlemeye Maliye
Bakanl yetkilidir. hkmnn iptaline karar verdi.

Sra Sizde 1 Anadolu niversitesi Hukuk Fakltesi nsan Haklar
Hukuk Muhakemeleri Kanununun 4. maddesine gre, Hukuku Projesi Resm Web Sitesi, (2011).
kira szleflmesinden kaynaklanan alacak davalar dahil (http://ihami.anadolu.edu.tr/).
olmak zere tm uyuflmazlklar konu alan davalara Aydn, U. (2011). Temel Hukuk Dersleri. 2. Bask.
bakmakla grevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir. Eskiflehir.
Buna gre kira szleflmesine dayanan tahliye davalar,
Duran, L. Trkiyede Anayasa Yargsnn fllevi ve
kira bedelinin tespiti davas veya kira alaca ve tazmi-
Konumu, Anayasa Yargs Dergisi, C. 1, Y. 1984,
nat davalar sulh hukuk mahkemesinde grlr.
s. 57-87.
Sra Sizde 2 Gzler, K. (2011). Hukukun Temel Kavramlar.
5235 sayl Adli Yarg Teflkilat Kanununun 33. madde- Bursa.
sine gre, blge adliye mahkemelerinin asli grevi, adli Gzler, K. (2003). dare Hukuku-C. I. Bursa.
yarg ilk derece mahkemelerince (rnein, asliye hu- Konuralp, H., zekes, M. (2006). Yarg rgt ve
kuk, sulh hukuk, asliye ticaret veya zel mahkemeler) Tebligat Hukuku, Eskiflehir.
verilen ve kesin hkm teflkil etmeyen hkm ve ka- zekes, M. (2011). Temel Hukuk Bilgisi. 2. Bask.
rarlara karfl yaplan istinaf baflvurularn incelemek ve Ankara.
karara balamak ve kanunlarla verilen dier grevleri Yldrm, T., (2010). dari Yarg, 2. Bask. stanbul.
gereklefltirmektir. stinaf, ilk derece mahkemesi karar-
larnn hem vaka tespitlerinin doru olup olmad hem
de hukuka uygun olup olmad ynnden incelenme-
sine imkn salayan bir hukuki aredir.
Sra Sizde 3
Anayasaya uygunluk denetimi flekilde gereklefltirile-
bilir: Soyut norm denetimi, somut norm denetimi ve Ana-
yasa Mahkemesine bireysel baflvuru. Soyut norm deneti-
minde, Cumhurbaflkan, iktidar ve ana muhalefet partisi
Meclis gruplar ile Trkiye Byk Millet Meclisi ye tam-
saysnn en az beflte biri tutarndaki ye tarafndan, Ana-
yasaya aykr olduu dflnlen kanun hkmnn iptali
iin, kanunun Resm Gazetede yaymlanmasndan itiba-
ren altmfl gn iinde, dorudan Anayasa Mahkemesinde
iptal davas alr. Somut norm denetimi, grlmekte olan
(derdest) bir davada, davaya bakan mahkemece uygula-
nacak kanun hkmlerinin Anayasaya aykr grlmesi
veya taraflardan birinin bunu ileri srmesi halinde, dava-
ya bakan mahkemenin, itiraz yoluyla Anayasa Mahkeme-
sine baflvurmas zerine yaplan denetimdir. Bireysel bafl-
vuru ise (anayasa flikyeti de denir), Anayasada gvence
altna alnmfl temel hak ve zgrlklerinden, Avrupa n-
san Haklar Szleflmesi kapsamndaki herhangi birinin
kamu gc tarafndan ihlal edildiini iddia eden kiflilerin
Anayasa Mahkemesine bireysel olarak baflvurmalardr.
Sra Sizde 4
Asker kiflilerce ifllenmifl olsa dahi, devletin gvenliine,
anayasal dzene ve bu dzenin iflleyifline karfl sulara
ait davalar her hlkarda adli yarg kolunda grevli olan
mahkemelerde grlr. Asker kiflilerin, dier asker ki-
fliler aleyhine veya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili
olarak iflledikleri sulara iliflkin davalara ise asker ceza
yargsnda baklr.
5
Amalarmz
N
N
Hak kavramn ifade edebilecek,
N
Kamu haklarn ve trlerini aklayabilecek,
zel haklar tanmlayp, trlerini snflandrabilecek bilgi ve beceriler kaza-
nabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Hak Mutlak Haklar
Hak sahibi Nisbi Haklar
Kamu haklar Malvarl
zel haklar Kiflilik
fiahs (kifli) Mlkiyet
indekiler
Hukukun Temel Hukuki liflkiler ve HAK KAVRAMI VE TANIMI

Kavramlar Haklar HAKLARIN AYRIMI
Hukuki liflkiler ve Haklar
HAK KAVRAMI VE TANIMI

Hak kavram, zel hukuk alannn temel kavramdr. Hakk eflitli flekillerde tan-
ma tbi tutmak mmkndr. Hak esasen, hukuk dzeni tarafndan kiflilere tann-
mfl olan yetkileri ifade eder. Bir baflka tanmla da hak, hukuk tarafndan tannan, Hak, hukuk tarafndan
tannan, yararlanlmas hak
yararlanlmas hak sahibinin iradesine braklan ve korunmasn isteme hususunda sahibinin iradesine braklan
bireyin yetkili sayld menfaatlerdir. ve korunmasn isteme
Szlk anlamna bakldnda hakkn hukuk szcnn tekili olarak ifade hususunda bireyin yetkili
sayld menfaatlerdir.
edildii grlmektedir. Ancak sklkla eflitli haklardan, rnein alacak hakkndan,
ortaklk hakkndan, mlkiyet hakkndan, snrl ayni haklardan, marka, patent hak-
larndan, telif hakkndan, kiflilik haklarndan bahsedilir. Bu rneklerde hak kavra-
m tamamen baflka bir anlam taflmaktadr. Hukukun, toplum yaflamn dzenleyen
ve Devlet gc ile yerine getirilen, hukuki yaptrmla kuvvetlendirilmifl olan kural-
larn btnn ifade eden haline retide objektif hukuk denilmektedir. Objektif Objektif hukuk, retide
hukukun toplum yaflamn
hukukun kiflilere bahflettii yetkileri ifade eden ksm ise, subjektif hukuk olarak dzenleyen ve Devlet gc
adlandrlmaktadr. flte retide objektif hukuk sadece hukuk szc ile ifade ile yerine getirilen, hukuki
edilirken, subjektif hukuk iin ise hak szc kullanlmaktadr. Yukardaki r- yaptrmla kuvvetlendirilmifl
olan kurallarn btnn
neklerde geen hak kavram da esasen subjektif hukukun kapsamna girmekte ifade eden haline
olup, ksaca hak kavram ile ifade edilmektedir. denilmektedir. Objektif
hukuk, sadece hukuk
Hakk, hukuk tarafndan kiflilere tannmfl yetkiler ve yklenen ykmllk- szc ile ifade edilebilir.
ler fleklinde tanmlamak da mmkndr. Birbirinden farkl gibi duran hukuk ve
Subjektif hukuk, objektif
hak kavramlar, her olayda ayr ve baflka alardan ele alnabilecekleri halde, ara- hukukun kiflilere salad
larnda nitelikleri bakmndan bir fark bulunmamaktadr. Aralarndaki balant a- yetkileri ifade eden ksmdr.
Subjektif hukuk iin, hak
sndan, daima hukuk tarafndan benimsenmifl olan bir haktan bahsedilebilecei szc kullanlabilir.
unutulmamaldr. Gerekten her hak daima bir hukuk kuralna dayanr. Bu hukuk
kuralnn, kanun, kanun hkmnde kararname, tzk, ynetmelik gibi bir yazl
kural yahut rf ve det hukuku gibi yazl olmayan bir kural olmas nem arz et-
mez. Bu nedenle hukuk kurallarnn korumad bir hareket tarznn, bir menfaa-
tin, bahfletmedii bir yetkinin hak olarak nitelendirilmesi mmkn deildir.
Hakkn dayand hukuk kuralnn mutlaka yazl hukuk kural m olmas gerekir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
1
Her hakkn varl o hakkn sahibinin varlna da iflaret eder. Hukukta hak sa-
D fi N E L M Kifli (flahs), hukukta
D fi Nhak
ELM
hibi olan varlklara kifli (flahs) denilmektedir. sahibi olan varlklara denir.
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

SIRA SZDE SIRA SZDE
Bir hukuki iliflkinin zn Hak kavram hukuki iliflkinin zn teflkil etmektedir. Bazan yetki szc ile
teflkil eden hak kavram,
D fi yetki
bazan N E Lszc
M ile ifade
de ifade edilen hakkn niteliinin ne olduu hakknda hukukular arasnda te-
D fi N E L M
edilir. denberi tartflma mevcuttur. Bu hususta ileri srlen birok kuramdan nemli olan-
larn, bu kitabn kapsam nedeniyle sadece saymakla yetineceiz: Bu kuramlar,
S O R U S O R U
rade Kuram, Menfaat Kuram ve Karma Kuram dr.
DKKAT Her hak daima D Kbir

K Ahukuk
T kuralna dayanr. Bu hukuk kural, kanun, kanun hkmnde ka-
rarname, tzk, ynetmelik gibi bir yazl kural, yahut rf ve adet hukuku gibi yazl olma-
yan bir kural olabilir. O halde, hukuk kurallarnn korumad bir hareket tarz, bir men-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
faat, bahfletmedii bir yetki hak olarak nitelendirilemez.
AMALARIMIZ HAKLARIN AYRIMI

AMALARIMIZ
Hukuk kurallarnn dzenlemekte olduu iliflkiler ok eflitli ve birbirinden farkl-
dr. Bu nedenle hukuk kurallarnn tand yetkiler olarak nitelendirilen haklar da
K T A P K T birbirinden
zleri itibaryla A P farkl ve eflitlidir. Bununla birlikte haklar eflitli lt-
lere gre snflandrmak mmkndr:
TELEVZYON Kamu Haklar

T E L E V Z Y O N - zel Haklar Ayrm
Haklar doduklar hukuk kuralnn niteliine gre kamu haklar ve zel haklar
olmak zere iki alt gruba ayrlr:
Kamu haklar kamu hukukundan doan, vatandafllarn Devlete karfl sahip ol-
NTERNET NTERNET
duu haklar ifade eder. Dier ifadesiyle kamu haklar, kifliler ile Devlet arasnda-
ki iliflkileri dzenleyen hukuk kurallarndan doan haklardr. Bu haklara rnek
olarak kiflisel zgrlkler, seme hakk, seilme hakk, eitim ve retim hakk,
alflma hakk, dileke hakk gibi haklar saylabilir.
Kamu haklar kamu Kamu haklar kendi iinde genel nitelikli kamu haklar ve zel nitelikli kamu
hukukundan doan, kifliler haklar olmak zere zere iki alt dala ayrlr.
ile Devlet arasndaki
iliflkileri dzenleyen zel haklar ise, zel hukuk tarafndan hak sjesine tannan hukuki yetkilerdir.
haklardr. zel haklar ise Dier ifadesiyle zel haklar, kifliler ile kifliler arasndaki iliflkileri dzenleyen zel
zel hukuk kurallarndan
doan, kifliler ile dier hukuk kurallarndan doan haklardr. Bunlar medeni haklar olarak da nitelendiril-
kifliler arasndaki iliflkileri mektedir. Bu haklara rnek olarak mlkiyet hakk, snrl ayni haklar, alacak hak-
dzenleyen haklardr.
k, fikri mlkiyet haklar, kiflilik haklar saylabilir. zel haklar mahiyetlerine (nite-
liklerine), konularna, kullanlmalarna, devredilebilmelerine ve amalarna gre
eflitli ayrmlara tbi tutulmaktadrlar.
Kamu Haklar ile zel Haklar Arasndaki Farklar

Kamu haklar ile zel haklar arasnda eflitli farklar bulunmaktadr. Bunlar arasn-
daki en nemli fark bu haklardan yararlanmada ortaya kmaktadr.
zel haklardan herkesin zel haklardan herkesin yararlanmas mmkn iken, kamu haklarndan ancak
yararlanmas mmkn iken, vatandafl olanlar yaralanabilir. Dier bir ifade ile zel haklardan yararlanabilmek
kamu haklarndan ancak
vatandafl olanlar iin Trk vatandafl olma zorunluluu bulunmad halde kamu haklarndan yarar-
yararlanabilir. lanabilmek iin bu flarttr.
Ayrca, zel haklardan yararlanmada vatandafllar arasnda yafl, cinsiyet, eitim
dzeyi vb. hususlarda eflitlik ilkesi geerlidir. Ancak kamu haklarndan yararlan-
mada byle bir eflitlik mevcut deildir. rnein Anayasann 67. maddesinin n-
c fkrasna gre ancak on sekiz yafln dolduran her Trk vatandafl seme ve halk
oylamasna katlma haklarna sahiptir. Yine Anayasann 76. maddesine gre her
Trk ancak yirmi befl yafln doldurmak kaydyla milletvekili seilmek hakkndan
yararlanabilir.
fiekil 5.1
Haklarn Snflandrlmas
HAKLAR
Mlkiyet Hakk
Maddi
zel Haklar Mallar zerindeki
Kamu Haklar Mutlak Haklar
Mallar Snrl
zerindeki Ayn Haklar
Mutlak Haklar Maddi Olmayan
Mahiyetlerine Mutlak Haklar Mallar zerindeki
Gre zel fiahslar Mutlak Haklar
Haklar zerindeki
zel Nitelikli Genel Nitelikli Nisbi Haklar Kendi fiahs
Mutlak Haklar
zerindeki
Mutlak Haklar
Konularna Malvarl Haklar

Gre zel Baflkalarnn
Siyasi fiahs zerindeki
Kiflisel Haklar Haklar Haklar
Kiflilik Haklar Mutlak Haklar
Devredilebilen
Sosyal ve Kullanlmalarna Haklar
Ekonomik Haklar Gre zel
Haklar Devredilemeyen
Haklar
Yenilik Koruyucu Yenilik

Amalarna Douran Haklar Douran Haklar
Gre zel
Haklar
Alelade Haklar Deifltirici
5. nite - Hukuki liflkiler ve Haklar
Yenilik Douran
Haklar
Bamsz Olup Bamsz Haklar
Olmamalarna Bozucu
Gre zel Yenilik Douran
Haklar Haklar
Baml Haklar
109
SIRA SZDE SIRA SZDE
SIRA SZDE Kamu haklar ve SZDE

SIRA zel haklar arasndaki nemli farklar nelerdir?
S O R U S O R U
2
DD fi K KN EA LT M zel haklardanD D fi Kyararlanmada
NK EALT M vatandafllar arasnda yafl, cinsiyet, eitim dzeyi vb. hususlar-
da eflitlik ilkesi geerli iken, kamu haklarndan yararlanmada eflitlik ilkesi geerli deildir.
N N
S O SZDE
SIRA R U S O SZDE
SIRA R U
Kamu Haklar ve Trleri
Kamu haklar kamu hukukundan doan ve vatandafllarn Devlete karfl sahip ol-
DKKAT DKKAT
AMALARIMIZ duklar haklardr. Kamu haklar, kiflilerin toplumla olan iliflkilerini dzenleyen ku-
AMALARIMIZ
rallardan doan haklardan olufltuklar iin snr ve kapsamlar ynnden henz
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
olufl halindedirler. Kamu haklarn genel nitelikli kamu haklar ve zel nitelikli ka-
K T A P mu haklarK olmak
T A Pzere iki alt dala ayrmak mmkndr.
Genel Nitelikli Kamu Haklar
TELEVZYON Anayasann T E L ikinci
E V Z Y Oksmnda
N 12. madde ve devamnda Temel Haklar ve devler
K T A P
bafll altnda dzenlenmifl
K T A P
bulunan kamu haklarna genel nitelikli kamu haklar
denilmektedir. Kamu kurulufllar ile hukuken bir iliflkiye girilmeksizin, genel ola-
rak kiflilere verilen bu hukuki yetkiler kategoride toplanmaktadr: Bunlar, kifli-
NTERNET NTERNET
sel kamu haklar, sosyal ve ekonomik kamu haklar ve siyasal kamu haklar dr.
TELEVZYON TELEVZYON
Kiflisel Kamu Haklar

Kiflisel kamu haklarna koruyucu kamu haklar (negatif stat haklar) da denilir.
NTERNET Bunlar, kiflinin
N T E maddi
R N E T ve manevi tm varl ile ilgili bulunan ve bu varln serbest-
e gelifltirilmesi amacna ynelik olan; kiflinin Devlet tarafndan afllamayacak ve
dokunulamayacak zel alannn snrlarn izen hak ve hrriyetlerdir. Bu haklar
Devlete negatif bir tutum, kifliye karfl karflmama devi yklerler. Sz konusu hak-
lar, kifliyi topluma ve zellikle de Devlete karfl korumak iin ngrlmfllerdir.
Kiflisel kamu haklar, kiflinin Kiflisel kamu haklar Anayasann ikinci ksmnn ikinci blmnde, Kiflinin
Devlet tarafndan Haklar ve devleri baflln taflyan 17-40. maddeleri arasnda dzenlenmifltir.
dokunulamayacak zel
alannn snrlarn izen hak Bu hak ve hrriyetlere rnek olarak, kiflinin dokunulmazl, maddi ve manevi
ve hrriyetlerdir, hukuk varl (m.17), kifli hrriyeti ve gvenlii (m.19), zel hayatn gizlilii ve korun-
dzenince
SIRA SZDE kifliyi topluma ve SIRAkonut
SZDE dokunulmazl (m.21), haberleflme hrriyeti (m.22), yer-
zellikle de Devlete karfl mas (m.20),
korumak iin leflme ve seyahat hrriyeti (m.23), din ve vicdan hrriyeti (m.24), dflnce ve
ngrlmfllerdir.
D fi N E L M kanaat hrriyeti
D fi N E L(m.25),
M dflnceyi aklama ve yayma hrriyeti (m.26), bilim
ve sanat hrriyeti (m.27), basn hrriyeti (m.28), sreli ve sresiz yayn hakk
(m.29), dernek kurma hrriyeti (m.33), toplant ve gsteri yryfl dzenleme
S O R U S O R U
hakk (m.34), mlkiyet hakk (m.35), hak arama hrriyeti (m.36) gsterilebilir.
DKKAT Kiflisel kamuDhaklarna

KKAT koruyucu kamu haklar (negatif stat haklar) da denilir. Bun-
lar, kiflinin maddi ve manevi tm varl ile ilgili bulunan ve bu varln serbeste geliflti-
rilmesi amacna ynelik olan haklardr. Bu haklar Devlete negatif bir tutum, kifliye karfl
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
karflmama devi ykler.
AMALARIMIZ Sosyal veAMALARIMIZ

Ekonomik Kamu Haklar
Kiflinin toplum hayat iindeki sosyal ve ekonomik faaliyetleri ile ilgili olan; birey-
lere Devletten olumlu bir davranfl, bir hizmet, bir yardm isteme imknn tanyan
K T A P K haklara
haklardr. Bu T A P isteme haklar (pozitif stat haklar) da denir. Bu haklar
Anayasann ikinci ksmnn nc blmnde 41-65. maddeler arasnda dzen-
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
5. nite - Hukuki liflkiler ve Haklar 111
lenmifltir. Bu haklara rnek olarak ailenin korunmas ve ocuk haklar (m.41),

eitim ve retim hakk (m.42), alflma ve szleflme hrriyeti (m.48), alflma
hakk (m.49), alflma flartlar ve dinlenme hakk (m.50), sendika kurma hakk
(m.51), toplu ifl szleflmesi ve toplu szleflme hakk (m.53),SIRAgrevSZDE hakk ve lo- SIRA SZDE
kavt (m.54), salk hizmetleri ve evrenin korunmas (m.56), konut hakk
(m.57), sosyal gvenlik hakk (m.60) gsterilebilir. Bu tr haklar Devletin baz
D fi N E L M
Sosyal ve ekonomik kamu
D fibaz
haklar Devletin NELM
hizmetleri yapmasn zorunlu klar, Devlete sosyal alanda birtakm devler ykler. hizmetleri yapmasn zorunlu
Ancak Anayasaya gre Devletin bu hizmetleri yerine getirebilmesi mali kaynakla- klarak Devlete sosyal
S O R U S O ykler.
alanda baz devler R U
rnn yeterliliine baldr (m.65).
Sosyal ve ekonomik kamu haklar, kiflinin toplum hayat iindeki sosyal D K KveA Tekonomik fa- DKKAT
aliyetleri ile ilgili olan; bireylere Devletten olumlu bir davranfl, bir hizmet isteme imk-
nn tanyan haklardr. Bu haklara isteme haklar (pozitif stat haklar) da denir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Anayasada dzenlenmifl olan sosyal ve ekonomik kamu haklarna rnekler veriniz.

SIRA SZDE SIRA SZDE
AMALARIMIZ 3 AMALARIMIZ
Siyasal Kamu Haklar
Siyasal kamu haklar, kiflinin genelde seim yolu ile yahut dier herhangi bir bi-
K T A haklardr.
imde Devlet ynetimine ve siyasal kurulufllara katlmasn salayan P Bu K T A P
SIRA SZDE SIRA
S O RSZDE
nedenle bu haklara katlma haklar (aktif stat haklar) da denilmektedir. Siyasal
S O R U U
kamu haklar, Anayasann ikinci ksmnn drdnc blmnde 66-74. maddeler
arasnda dzenlenmifltir. Bu haklara seme, seilme ve siyasi T E Lfaaliyette
EVZYON TELEVZYON
D D fi K NK EALT M bulunma D Dfi KNKEALT M
haklar ile halkoylamasna katlma hakk (m.67), siyasal parti kurma hakk
(m.68), kamu hizmetlerine girme hakk (m.70), dileke, bilgi edinme ve kamu
N N
S O SZDE
SIRA R U S O SZDE
SIRA R U
denetisine baflvurma hakk (m.74) rnek gsterilebilir.
NTERNET NTERNET
Siyasal kamu haklar, kiflinin Devlet ynetimine ve siyasal kurulufllara

D Kkatlmasn
KAT
AMALARIMIZ sala- DKKAT
AMALARIMIZ
yan haklardr. Bu haklara katlma haklar (aktif stat haklar) da denilmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
zel Nitelikli Kamu Haklar K T A P K T A P
Belli kiflilerin kamu kurulufllar ile olan iliflkilerini dzenleyen kamu haklar zel
nitelikli kamu haklar olarak nitelendirilmektedir. Devlet memurunun
AMALARIMIZaylk hakk AMALARIMIZ
yahut cretli izin hakk gibi haklar kanunlarda ngrlmekte ve T E Ltaraf
E V Z Yiradelerinden
ON TELEVZYON
bamsz olarak dzenlenmektedirler.
K T A P K T A P
Kamu Haklarnn Snrlandrlmas
Anayasada dzenlemeye kavuflturulmufl olan temel hak ve Nhrriyetler
TERNET Anaya- N T Ehak
Anayasada, temel R Nve
ET
hrriyetlerin Tzlerine
sann ngrd erevede snrlanabilmektedir. AnayasannT E13.L E Vmaddesinde
ZYON d- ELEVZYON
dokunulmadan, Anayasann
zenlemeye gre, Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn yalnzca szne ve ruhuna uygun
olarak, ancak kanunla
Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanun- snrlandrlabilecei
la snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna, demokratik dzenlenmifltir.
NTERNET NTERNET
toplum dzeninin ve lik Cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine aykr
olamaz. Anayasa, temel hak ve hrriyetlerin zlerine dokunulmadan, Anaya-
sann szne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla snrlandrlabileceini hk-
me balamaktadr. Anayasann m.14/1 hkmne gre, Anayasada yer alan hak
ve hrriyetlerden hibiri, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln boz-
may ve insan haklarna dayanan demokratik ve lik Cumhuriyeti ortadan kal-
drmay amalayan faaliyetler biiminde kullanlamaz.
S O R U S O R U

DKKAT DKKAT
Anayasadaki genel snrlamalarn haricinde temel hak ve hrriyetler yine Ana-
yasada gsterilen hallerde ayrca zel snrlamaya da tbi tutulabilmektedir (rn.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
m.23/3, m.26/2, m.28/3, m.33/3, m.34/2, m.35/2, m.51/2, m.63/2).
AMALARIMIZ
SIRA SZDE AnayasannAMALARIMIZ
getirmifl
SIRA SZDEolduu, temel hak ve hrriyetler ile ilgili olan genel snrlama hak-
4 knda bilgi veriniz.
KD fi T NAE LP M Kamu haklarDK fiile

TNilgili
EAL PM olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir kaynak ola-
rak Hukukun Temel Kavramlar adl kitaba bakabilirsiniz. (Kemal Gzler, Bursa: Ekin
S O R U Kitabevi, 2010)
S O R U
TELEVZYON TELEVZYON
zel Haklar ve Trleri
DKKAT zel hukukun D K kapsamnda
KAT eflit durumda olan kifliler arasndaki iliflkileri dzenle-
yen hukuk kurallarnn bahflettii haklar zel haklardr. Dier bir ifadeyle zel
SIRA
N T E RSZDE
NET haklar, zelSIRA
N hukuk
T E RSZDE
N E T tarafndan hak sjesine, yani kifliye tannan hukuki yetkilerdir.
N N
zel haklar, zel hukuktan doarlar ve kiflilerin birbirlerine karfl sahip olduk-
lar haklar ifade ederler. Genellik ilkesi erevesinde, kamu haklarnn aksine, zel
AMALARIMIZ haklardan AMALARIMIZ
herkes yararlanr. Bu haklardan yararlanmada kamu haklarna iliflkin
Anayasadaki dzenlemeden farkl olarak yabanclarla vatandafllar arasnda her-
hangi bir fark bulunmamaktadr. Ayrca Trk Medeni Kanunu (TMK) 8. maddesin-
K T A P de insan Kkavramna
T A P vurgu yaparak her insann hak ehliyeti olduunu ve buna
gre btn insanlarn, hukuk dzeninin snrlar iinde haklara ve borlara ehil ol-
mada eflit olduklarn hkme balamaktadr. Grld zere zel haklardan ya-
TELEVZYON rarlanmada T Eeflitlik
L E V Z Yilkesi
ON sz konusudur.
Her zel hakkn karflsnda Her zel hakkn karflsnda kural olarak bir hukuki ykmllk de yer almak-
kural olarak bir hukuki tadr. Bu hukuki ykmllk genel nitelikte bir ykmllk olabilecei gibi, bir ki-
ykmllk (bir kiflinin bir
fleyi
N Tyapmas,
E R N E Tyapmamas ya
flinin bir fleyi yapmas, yapmamas ya da vermesi fleklinde de cereyan edebilir. Ge-
NTERNET
da vermesi fleklindeki nel nitelikte hukuki ykmllk asndan bir gerek ya da tzel kiflinin mlkiyet
ykmllk) de yer hakkna mdahale etmeme ykm rnek gsterilebilir. Bir talep hakk sz konu-
almaktadr. rnein satfl
szleflmesinde bir taraf su olduunda da genellikle bir tarafn dier tarafa karfl bir edimi yerine getirmek,
(satc) satt mal teslim bir fleyi vermek ya da bir fleyi yapmaktan kanmak ykmll doabilecektir.
etmekle ykmlyken dier
taraf (alc) da kendi edimi Bir satfl szleflmesi sz konusu olduunda, benzer flekilde, bir taraf satmfl olduu
olan para borcunu (maln mal teslim etme ykm altna girerken dier taraf da kendi edimi olan para bor-
bedelini) demekle
ykmldr.
cunu demekle ykml olacaktr. Bir apartmann sakinleri arasnda hafta sonun-
da belirli saatler dflnda grlt ynnden tamirat yaplmamas konusunda bir
szleflme yaplmflsa, bu durumda da bir yapmama ykmll ortaya kar.
SIRA SZDE SIRA SZDE
zel haklar da kamu haklar gibi eflitli ayrmlara tbidir. zel haklar mahiyet-
lerine (niteliklerine), konularna, kullanlmalarna, devredilebilmelerine ve amala-
D fi N E L M rna gre eflitli
D fi N Eayrmlara
LM tbi tutulmaktadrlar.
SIRA SZDE zel haklar SIRA

neye SZDE
gre eflitli ayrmlara tbi tutulmaktadr?
S O R U S O R U
5
DD fi K KN EA LT M D D fi K erevesinde,
Genellik ilkesi NK EALT M kamu haklarnn aksine, zel haklardan herkes yararlanr.
Bu haklardan yararlanmada kamu haklarna iliflkin Anayasadaki dzenlemeden farkl ola-
rak yabanclarla Rvatandafllar arasnda herhangi bir fark bulunmamaktadr. Ayrca Trk
N N
S O SZDE
SIRA R U S O SZDE
SIRA U
Medeni Kanunu (TMK) 8. maddesinde insan kavramna vurgu yaparak, her insann hak
ehliyeti olduunu ve buna gre btn insanlarn, hukuk dzeninin snrlar iinde hakla-
DKKAT DKKAT
AMALARIMIZ ra ve borlara ehil olmada eflit olduklarn hkme balamaktadr. Grld zere zel
AMALARIMIZ
haklardan yararlanmada eflitlik ilkesi sz konusudur.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
5. nite - Hukuki liflkiler ve Haklar

AMALARIMIZ 113
AMALARIMIZ
zel haklar ile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl
K T AbirP kaynak ola- K T A P
rak Medeni Hukukun Temel Kavramlar adl kitaba bakabilirsiniz (Bilge ztan, Ankara:
Turhan Kitabevi, 2012).
TELEVZYON TELEVZYON
Mahiyetlerine (Niteliklerine) Gre zel Haklar
zel haklar ileri srlebilecei evre asndan mahiyetlerine (niteliklerine) gre zel haklar esasen mutlak
haklar ve nisbi haklar olarak
mutlak haklar ve nisbi haklar olarak ikiye ayrlr. Mahiyetlerine gre haklarn asl ikiye ayrlr.
NTERNET NTERNET
ayrm budur.
Bu esas ayrmn yan sra mahiyetlerine gre haklar yararlanma haklar (ikti-
dar haklar; birinci derecede haklar) ve dzenleme haklar (tali haklar; ikinci dere-
ce haklar) fleklinde ikiye ayrmak da mmkndr. Ancak bu ayrm da esas itiba-
ryla mutlak haklar ve nisbi haklar ayrmnn ierisinde ifade edilebilir niteliktedir.
Yararlanma haklar, mallar ve kifliler zerinde iktidar temin eden haklardr.
Dier bir ifade ile kiflinin belli bir konu, bir fley, bir kifli, bir fikir rn zerinde
etkide bulunabilmesini ifade eder. Bu haklar sahibine belirli bir davranfltan veya
hukuki deerden yararlanma imkn verirler. Yararlanma haklarndan alacak hak-
lar ve grup haklar sadece belli kiflilere karfl ileri srlebilirler. Bu yaplar itiba-
riyle nisbi haklar kategorisindedir. Yararlanma haklar arasnda saylan hakimi-
yet haklar ile kiflilik haklar ise herkese karfl ileri srlebildikleri iin mutlak
haklar kategorisinde saylmaktadr.
Dzenleme haklar sadece yararlanma haklarn etkileyen haklardr. Bu haklar
kifliye zel birtakm yetkiler vererek bu haklara dayanarak kiflinin, kendisi ya da
baflkas iin yararlanma hakk kurma, deifltirme, sona erdirme imknn elde et-
mesini salarlar. Bu haklar da yenilik douran haklar ve kudret yetkileri olarak iki
gruba ayrlrlar. Yenilik douran haklar, tek tarafl bir irade aklamas (beyan) ile
SIRA SZDE SIRA SZDE
hukuki bir durumu yaratmakta, deifltirmekte ya da ortadan kaldrmaktadr. Kud-
ret yetkileri ise bir kifliye, baflkasnn malvarln etkileyecek flekilde hukuki ifllem
yapmak yetkisini veren haklardr (rnein temsil). D fi N E L M D fi N E L M
Yararlanma haklar ne tr haklardr, mutlak haklar ve nisbi haklarla olan

SIRA iliflkisi nedir?
SZDE SIRA SZDE
S O R U S O R U
6
D Dfi K NKEALT M D DfiKNKEAL T M
zel haklar, ileri srlebilecei evre asndan, mahiyetlerine (niteliklerine) gre mut-
lak haklar ve nisbi haklar olarak ikiye ayrlr. Bu esas ayrmn yan sra mahiyetlerine g-
re haklar yararlanma haklar (iktidar haklar; birinci derecede haklar) R Uve dzenleme
N N
S O SZDE
SIRA S O RSZDE
SIRA U
haklar (tali haklar; ikinci derece haklar) fleklinde ikiye ayrmak da mmkndr. Yarar-
lanma haklar, mallar ve kifliler zerinde iktidar temin eden haklardr. Dzenleme hak-
DKKAT DKKAT
lar sadece yararlanma haklarn etkileyen haklardr. Dzenleme AMALARIMIZ
haklar, yenilik dou- AMALARIMIZ
ran haklar ve kudret yetkileri olarak iki gruba ayrlrlar.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Mutlak Haklar K T A P K T A P
Mutlak haklar, sahibine flahslar (kifliler) ile maddi ve gayrimaddi (maddi olmayan) Mutlak haklar, sahibine en
AMALARIMIZ genifl yetkileriAMALARIMIZ
salar ve hak
btn mallar zerinde en genifl yetkileri veren ve hak sahibi tarafndan herkese sahibi tarafndan herkese
karfl ileri srlebilen haklardr. Herkes mutlak haklara uymakT Eve L E sayg
V Z Y O gstermek-
N T E L E V Mutlak
karfl ileri srlebilir. ZYON
le ykmldr. Mutlak haklar, hukuk dzeninin belirledii snrlar haklar ancak kamu yarar
K T Aiinde P kalmak
amacyla, kanunlaK T A P
suretiyle hakkn sahibi tarafndan istenilen flekilde kullanlr. Esasen mutlak haklar, snrlanabilir.
hak sahibinin kifli ve mal zerinde tekel olarak sahip olduu iktidar
NTERNET
ve yetkileri ifa- NTERNET
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
de eder. Hak sahibi bu haklardan diledii gibi yararlanr. Mutlak haklar yalnzca
kamu yarar dflncesiyle ve ancak kanunla snrlanabilir.
Mutlak haklar konularna gre iki grupta incelenebilir: Mallar zerindeki mut-
lak haklar (hkimiyet haklar) ve flahslar zerindeki mutlak haklar (kiflilik haklar).
Mallar zerindeki Mutlak Haklar

Mal hukuki anlamda, para ile llebilen ve baflkalarna devredilebilen fleyleri ifa-
de eder. Mallar, maddi mallar ve maddi olmayan mallar (gayrimaddi mallar) ol-
mak zere ikiye ayrlr. Fiziki varl olan maddi mallara gre fiziki varl olmayan,
genellikle fikir ve zeka rn olan eserler (heykel, resim, roman, fliir kitab, roman,
beste vb.) maddi olmayan mallardr. Bu ayrma uygun olarak mutlak haklar da
maddi mallar zerindeki mutlak haklar ve maddi olmayan mallar zerindeki mut-
lak haklar fleklinde ayrma tbi tutmak mmkndr.
Maddi Mallar zerindeki Mutlak Haklar (Ayni Haklar)

Maddi mallar, fiziki (cismani) varl olan, elle tutulup gzle grlebilen fleyleri ifa-
de eder (arsa, konut, kitap, otomobil, uak, amaflr makinesi, bilgisayar, elbise
Ayni haklar (maddi mallar vb.). Hukuk dilinde maddi mallara eflya denilmektedir.
zerindeki mutlak haklar), Maddi mallar zerindeki mutlak haklara ayni haklar (eflya zerindeki haklar)
salad yetkinin snrsz
olup olmamasna gre, da denir. Ayni haklar, sahibine tand yetkinin tam ve snrsz olup olmamasna
mlkiyet hakk ve snrl ayni
SIRA SZDE gre, mlkiyet
SIRA SZDEhakk ve snrl ayni haklar olmak zere iki ana gruba ayrlr.
haklar olarak ikiye ayrlr.
Mlkiyet Hakk: Sahibine tam ve snrsz yetki veren ayni hak mlkiyet hak-
Sahibine en genifl yetki kdr. Dier bir ifade ile sahibine en genifl yetki veren ayni hak olarak mlkiyet
D fi ayni
veren N Ehak
L Molarak D fi N E L M
mlkiyet hakkdr. Mlkiyet hakk ortaya kmaktadr. Mlkiyet hakkna sahip olan malik, bu hakkn konusu-
hakk sahibine malik denir. nu oluflturan eflyay, hukuk dzeninin belirledii snrlar iinde kalmak kaydyla
Malik
S Oeflyasn
R U bir baflkasna
satabilir, bafllayabilir,
diledii gibiSkullanabilir,
O R U ondan diledii gibi yararlanabilir ve o eflya zerinde di-
yahut eflyasn terk ya da ledii gibi tasarrufta bulunabilir. Gerekten TMK m. 683 hkmne gre, Bir fleye
tahrip edebilir. malik olan Dkimse,
DKKAT K K A T hukuk dzeninin snrlar iinde, o fley zerinde diledii gibi
kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. Bu ynde ma-
lik eflyasn, rnein bir baflkasna satabilir, bafllayabilir yahut onu terk ya da tah-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rip edebilir.
Sonu olarak mlkiyet hakk, malike sahip olduu eflyay kullanma, ondan ya-
AMALARIMIZ rarlanma ve onunla ilgili her trl maddi ve hukuki tasarrufta bulunma yetkilerini
AMALARIMIZ
veren tam bir ayni hak nitelii taflmaktadr.
K T A P Mlkiyet hakk
K ile
T A ilgili
P olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir kaynak
olarak Mlkiyet Hukuku adl kitab inceleyebilirsiniz (Fikret Eren, Ankara: Yetkin Basm
Yaym ve Datm A.fi.).
TELEVZYON TELEVZYON
Snrl Ayni Haklar: Mlkiyet hakknn aksine bir ksm ayni haklar sahibine
rtifak haklar, taflnmaz
yk ve rehin haklar;
tam ve snrsz yetkiler vermez. Bu tr ayni haklara snrl ayni haklar denilmekte-
snrl ayni haklar dandr. dir. Mlkiyet hakknn bnyesinde barndrd kullanma, yararlanma ve tasarrufta
NTERNET NTERNET
bulunma yetkilerinden sadece bir ksmn hak sahibine tanr.
rtifak haklar, baflkasnn
mlkiyetinde olan bir eflyay Snrl ayni haklar (TMK m.779 vd.da), hak sahibine tandklar yetkinin niteli-
kullanma veya ondan ine gre irtifak haklar, taflnmaz yk ve rehin haklar olmak zere gruba
yararlanma yetkisini veren
ayni haklardr. rtifak haklar ayrlr.
kendi aralarnda ayni irtifak rtifak haklar, baflkasna ait (baflkasnn mlkiyetinde olan) bir eflyay kullan-
haklar, flahsi irtifak haklar
ve karma irtifak haklar ma veya ondan yararlanma yetkisini veren ayni haklardr. rtifak haklar bir baflka
olmak zere e ayrlr. kiflinin para ile llebilen hak ve borlarnn btnn ifade eden malvarl (ma-
melek) zerindeki bir ykm ifade eder. Bir eflyann maliki, bu eflyas zerinde
bir irtifak hakknn tesis edilmifl olmas halinde, sahip olduu mlkiyet hakknn
kendisine bahfletmifl olduu yetkilerden bazlarnn irtifak hakk sahibi tarafndan
kullanlmasna katlanmak yahut bu haklar kullanmaktan saknmak mecburiyetin-
de kalr. Byle bir durumda malikin zerinde genellikle tasarrufta bulunabilme
yetkisini ieren plak mlkiyet kalr.
rtifak haklar kendi aralarnda ayni irtifak haklar, flahsi irtifak haklar ve kar-
ma irtifak haklar olmak zere e ayrlr.
Ayni irtifak haklar, genellikle iki taflnmazdan birinin dieri zerinde haiz ol-
duu hak fleklinde ortaya kar. Hak sahibi olan taflnmaza hakim taflnmaz, ze-
rine klfet yklenmifl taflnmaza da ykml taflnmaz denir. TMK 779. madde-
de taflnmaz lehine irtifak hakk, Taflnmaz lehine irtifak hakk, bir taflnmaz ze-
rinde dier bir taflnmaz lehine konulmufl bir yk olup, ykl taflnmazn maliki-
ni mlkiyet hakknn salad baz yetkileri kullanmaktan kanmaya veya ya-
rarlanan taflnmaz malikinin ykl taflnmaz belirli flekilde kullanmasna kat-
lanmaya mecbur klar. fleklinde tanmlanmfltr. Taflnmazn el deifltirmesi, ge-
erli bir flekilde kurulmufl olan irtifak hakk zerinde bir tesir icra etmez. Bir tafln-
maz zerinde dier taflnmaz lehine kurulmufl olan geit hakk, ayni bir irtifak
hakk nitelii taflr (TMK m.747, m.838).
fiahsi irtifak haklar, bir mal zerinde kifliler lehine kurulur. Taflnrlar, tafln-
mazlar, haklar veya bir malvarl zerinde kurulabilen ve hak sahibine konusu
zerinde tam yararlanma yetkisi veren intifa hakk (TMK m.794) ya da bir bina-
dan veya onun bir blmnden konut olarak yararlanma yetkisini veren oturma Taflnmazn el deifltirmesi,
o taflnmaz zerinde geerli
hakk (TMK m.823) flahsi irtifak haklarna rnek olarak verilebilir. bir flekilde kurulmufl olan
Karma irtifak haklar ise bir taflnmaz lehine veya belli bir kifli lehine kurulabi- irtifak hakkn etkilemez.
len irtifak haklardr. Baflkasna ait bir arazinin altnda (rnein mahzen) veya s-
tnde (rnein bina) inflaat yapma yetkisi veren st hakk (TMK m.726, m.826);
baflka birisinin taflnmaznda kan sulardan yararlanma hakk veren kaynak hak-
k (TMK m.756, m.837) da karma irtifak haklar arasnda yer alrlar.
rtifak haklarnn trleri nelerdir? Her bir tr iin rnek veriniz. SIRA SZDE SIRA SZDE
7
Taflnmaz yk, bir taflnmazn malikinin yalnz o taflnmazla sorumlu olmak
zere dier bir kimseye bir fley vermek veya bir ifl yapmakla ykml klnmasdr
(TMK m.839).
Rehin haklar, gvence teflkil eden haklardr. Rehin hakk Ssahibine,
O R U alacan S O R U
borlusundan alamamas halinde rehin verilmifl olan fleyi sattrp paraya evirmek
yoluyla alacan tahsil etmek yetkisini veren bir snrl ayni haktr. Hakkn konu-
DKKAT DKKAT
sunu teflkil eden eflyann taflnr veya taflnmaz olmasna gre SIRA
rehinSZDE taflnr rehni SIRA SZDE
(TMK m. 939 vd.) ve taflnmaz rehni (TMK m.850 vd.) olmak zere ikiye ayrlr.
N N
SIRABunlar,
Taflnr rehninin trleri yoksa da taflnmaz rehninin tr vardr. SZDE ipotek, SIRAtrleri;
Taflnmaz rehninin SZDE
D fi N E L M D fi bor
NELM
ipotek, ipotekli
ipotekli bor senedi ve irat senedidir. senedi ve irat senedidir.
rtifak haklaryla taflnmaz yk ve taflnmaz rehni ancak AMALARIMIZ
taflnmazlar zerinde AMALARIMIZ
S O R U S O R U
kurulabilir ve tapu siciline tescil ile geerlilik kazanabilir.
Rehin hakk sahibine, alacan borlusundan alamamas halinde rehinK D TK verilmifl

KAA TP olan fle- K D KTK A TP
yi sattrp paraya evirmek yoluyla alacan tahsil etmek yetkisini veren bir snrl ayni
haktr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
K T A P K T A P
Maddi Olmayan Mallar zerindeki Mutlak Haklar

Maddi olmayan mallar insan zeka, dflnce ve iradesinin rn olan eserlerdir.
5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre eser, sahibinin hususiyetlerini ta-
flyan ve ilim ve edebiyat, musiki, gzel sanatlar veya sinema eserleri olarak say-
lan her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifade etmektedir (m.1/B, a bendi). Bir ya-
zarn roman, hikyesi ya da tiyatro eseri, bir bilim adamnn yazd bilimsel kitap,
bir flairin fliir kitab, bir heykeltrafln heykeli, bir bestecinin bestesi, bir ressamn
yapt resim ya da bir sinema filmi bu eserlere rnek verilebilir. Kanuna gre, fi-
kir ve saat eserleri zerinde, onlarn yaratcs olan eser sahiplerinin mali ve mane-
vi olmak zere iki tr menfaati korunur. Mali haklar, o eseri oaltmak, yaymak ve
satmak gibi yetkileri bnyesinde barndrrken, manevi haklar, eserin kamuya su-
nulmas, esere yapmcsnn adnn yazlmas, eserde deifliklikler yaplabilmesi gi-
bi yetkileri ierir. Eser sahibinin ortaya kard eser zerindeki mali (parasal) ve
manevi nitelikteki haklar mutlak nitelik tafldklar iin herkese karfl ileri srlebi-
lirler. Fikri ve edebi eserler zerindeki haklar 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Ka-
nunu ile dzenlenmifl ve korunmufltur. 7.6.1995 tarih ve 4410 sayl Kanunla kap-
sam geniflletilmifl olan Kanun, 21.2.2001 tarih ve 4630 sayl ve 3.3.2004 tarih ve
5101 sayl Kanunlarla nemli deiflikliklere uramfl ve eser sahiplerinin yan sra
bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatlarn, seslerin ilk tespitini ya-
pan fonogram yapmclar ile filmlerin ilk tespitini gereklefltiren film yapmclar-
nn ve ayrca radyo ve televizyon kurulufllarnn rnleri zerindeki mali ve mane-
vi haklar da belirlenerek korunmufltur.
nsan zeka, dflnce ve Eseri meydana getiren kiflinin ortaya kard fikri eserler in yan sra snai eser-
iradesinin rn olan eserler
maddi olmayan mallar
ler de bulunmaktadr. Snai (endstriyel) eserler zerindeki haklar halen 1995 y-
oluflturur. lnda karlmfl olan 551 sayl Patent Haklarnn Korunmas Hakknda Kanun
Hkmnde Kararname ile korunmaktadr. Yeni, tekniin bilinen durumunu aflan
Eser sahiplerinin, yaratmfl
olduklar fikir ve sanat ve sanayiye uygulanabilir olan bulufllar, patent veya faydal model belgesi verile-
eserleri zerinde, mali ve rek korunmaktadr. Patent, buluflu meydana getirmifl kifliye belirli bir sre iin on-
manevi haklar bulunur.
Mali haklar, o eseri dan kendisinin veya haleflerinin yararlanmas hakkn salar. Bulufl yapan kiflinin
oaltmak, yaymak ve sahip olduu bu hakka bulufl hakk denilmektedir.
satmak gibi yetkileri
bnyesinde barndrr. Maddi varl olmayan mallar arasnda markalar da bulunmaktadr. 1995 yln-
Manevi haklar, eserin da karlmfl olan 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde
kamuya sunulmas, esere
yapmcsnn adnn
Kararname ile dzenlenmifl olan marka, bir teflebbsn mal veya hizmetlerini bir
yazlmas, eserde baflka teflebbsn mal veya hizmetlerinden ayrt etmeyi salamas kofluluyla kifli
deifliklikler yaplabilmesi adlar dahil, zellikle szckler, flekiller, harfler, saylar, mallarn biimi veya am-
gibi yetkileri ierir.
balajlar gibi izimle grntlenebilen veya benzer biimde ifade edilebilen, bask
SIRA SZDE SIRA SZDE
yoluyla yaynlanabilen ve oaltlabilen her trl iflaretleri iermektedir. Markalar
da patentler gibi Trk Patent Enstitsnce tutulan ilgili sicile tescil edilir.
D fi N E L M
Bu snai eserler dflnda, endstriyel tasarmlar 1995 ylnda karlmfl olan 554
D fi N E L M
sayl Kanun Hkmnde Kararname, corafi iflaretler de yine ayn yl karlan 555
sayl Kanun Hkmnde Kararname gereince Trk Patent Enstitsnce tutulan il-
S O R U
gili sicillere Stescil
O R U edilirler.
DKKAT Marka, bir teflebbsn

DKKAT mal veya hizmetlerini bir baflka teflebbsn mal veya hizmetlerin-
den ayrt etmeyi salamas kofluluyla, kifli adlar dahil, zellikle szckler, flekiller, harf-
ler, saylar, mallarn biimi veya ambalajlar gibi izimle grntlenebilen veya benzer bi-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
imde ifade edilebilen, bask yoluyla yaynlanabilen ve oaltlabilen her trl iflaretleri
iermektedir.
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
Patent, marka, endstriyel tasarmlar, corafi iflaretler ile ilgili deiflik

N Tbilgilere
E R N E T www.turk- NTERNET
patent.gov.tr adresinden ulaflabilirsiniz.
Maddi olmayan mallar nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE

8
fiahslar (Kifliler) zerindeki Mutlak Haklar
fiahslar zerindeki mutlak haklar, hak sahibinin kendi flahsiyeti zerindeki mutlak
haklar ve baflkalarnn flahsiyeti zerindeki mutlak haklar olmak zere ikiye ayrlr:
S O R U S O R U
Hak Sahibinin Kendi fiahsiyeti (Kiflilii) zerindeki Mutlak Haklar
Bir insann maddi, manevi ve iktisadi btnl ve varlklar zerinde sahip oldu- fiahsiyet (kiflilik) haklar, bir
DKKAT insann maddi, Dmanevi
K K AveT
u mutlak haklara flahsiyet (kiflilik) haklar denilmektedir. Anayasa ile de kamusal iktisadi btnl
SIRA SZDE SIRAveSZDE
haklar arasnda gvenceye alnmfl olan kiflilik haklar, hakkn sjesi olan insann varlklar zerinde sahip
N N
SIRA
maddi varln ve bu varl oluflturan tm unsurlar korumaya yarar. SZDE Kiflilii olufl- olduu mutlakSIRA SZDE
haklara
denir.
turan unsurlar; vcut taml, fleref ve haysiyet, aile ve itibar,D isim
fi N E L M fleylerdir.
vb. D fi N E L M
TMK m. 23 hkm gereince, Kimse hak ve fiil ehliyetlerinden AMALARIMIZ
ksmen de olsa AMALARIMIZ
vazgeemez. Kimse zgrlklerinden vazgeemez veya onlar hukuka ya da ahla-
S O R U S O R U
ka aykr olarak snrlayamaz. ...
K T A P K T A P
Kiflilii oluflturan unsurlar, vcut taml, fleref ve haysiyet, aile ve itibar,
D K K isim
A T vb. fleyler- DKKAT
dir. Trk Medeni Kanununa gre; Kimse hak ve fiil ehliyetlerinden ksmen de olsa vaz-
geemez. Kimse zgrlklerinden vazgeemez veya onlar hukuka ya E Lda
E Vahlaka
Z Y O N aykr ola-
N N
T SIRA SZDE T ESIRA
L E V SZDE
ZYON
rak snrlayamaz. ...
Baflkalarnn Kiflilii zerindeki Mutlak Haklar AMALARIMIZ AMALARIMIZ

Modern hukuk anlayflnda kifliler hakkn konusu deil ancak Nsahibi T E R N Eolabilecekle-
T NTERNET
ri iin baflkalarnn kiflilii zerindeki haklar istisnai nitelik taflrlar. zellikle kk
olanlar, akl ynnden zayf durumda bulunanlar sadece koruma K T amacyla
A P bu ki- K T A P
fliler zerinde bir baflka kimsenin hak sahibi olmasna hukuk dzenince msaade
edilmektedir. Bunlar, anne ve babann henz ergin olmayan SIRA SZDE
ocular zerindeki SIRA SZDE
yetkilerini ifade eden velayet hakk, velayet altnda bulunmayan T E L Eke

V Z Y O N veya ken- TELEVZYON
disinde kstlama sebeplerinden birisi mevcut olan kifliye, mahkeme D fi N E karar
LM ile vasi D fi N E L M
tayin edilen vesayet kurumu ve ayn at altnda oturan kiflilerin karlarn koruma
ve iyiliklerini gereklefltirme ve ev dzenini salama konusunda NSTOEbaz
RRNUE yetkileri
T bu- NST OE RRNUE T
lunan ev baflkandr.
Baflkalarnn kiflilii zerindeki haklar istisnai nitelik taflrlar. Hukuk Ddzenince,

KKAT zellikle DKKAT
kk olanlar, akl ynnden zayf durumda bulunanlar koruma gerekliliinden yola -
karak bu kifliler zerinde bir baflka kimsenin hak sahibi olmasna msaade edilmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Nisbi Haklar
Yalnz hukuki iflleme veya iliflkiye taraf olan kiflilere karfl ileri srlebilen haklar-
dr. Nisbi haklar, mutlak haklarn aksine herkese karfl deil, ancak belli bir kifliye Nisbi haklar, mutlak
haklarn aksine herkese
veya belirli kiflilere karfl ileri srlebilen haklardr. Dier bir ifade ile nisbi haklar karfl deil, ancak belirli
K TBu
birbiri ile belli bir iliflki iinde olan iki kifli arasnda mevcut olur. A haklar
P belirli K srlebilir.
kiflilere karfl ileri T A P
kiflilerden belirli davranfllarda bulunmalarn isteyebilen iktidar haklardr. Nisbi
haklar alacak haklar ve grup haklar ndan meydana gelmektedir.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Nisbi haklar, zellikle bor iliflkilerinden meydana gelir ve alacaklya (hak sa-
hibine), karflsndaki kifliden (borludan) belirli bir davranflta bulunmasn; bir fley
vermesini, bir fley yapmasn veya birfley yapmamasn (birfley yapmaktan kan-
masn) istemek yetkisini verirler.
Alacak haklar kendi iinde alelade alacak haklar ve glendirilmifl (etkisi
kuvvetlendirilmifl) alacak haklar olarak ikiye ayrlr:
Alelade Alacak Haklar: Bu haklar, borlar hukukundan, tzel kiflilere iliflkin
hukuktan, aile, miras ve eflya hukukundan ortaya kabilir.
Bor iliflkisinin kayna; Borlar hukukunda dzenlenmifl olan alacak haklarnn kaynan genellikle
hukuki ifllemler, haksz fiiller
(hukuka aykr fiiller),
bir bor iliflkisi teflkil eder. Bu bor iliflkisinde alacakl, borludan belli bir davra-
sebepsiz zenginleflme dir. nfl ya da edimde bulunmasn talep etmek hakkn haizdir. Bu iki kifli arasndaki
bor iliflkisi ya hukuki ifllemlerden veya haksz fiillerden (hukuka aykr fiiller-
Hukuki ifllem, bir ya da
birden ok kiflinin, hukuki den) yahut sebepsiz zenginleflmeden doabilir.
bir sonu yaratmak zere Hukuki ifllem, hukuki bir sonu yaratmak zere irade aklamasnda bulunma-
irade aklamasnda
bulunmasyla meydana y ifade eder. Hukuki ifllemler taraflar bakmndan tek tarafl hukuki ifllemler ve
gelir. Taraflarnn saysna ok tarafl hukuki ifllemler olmak zere ikiye ayrlr. Tek tarafl hukuki ifllemlerde
gre tek tarafl hukuki ifllem
(rnein vasiyetname) ya da
bir kiflinin sadece kendi iradesini aklamas ile hukuki ifllem meydana gelmekte-
ok tarafl hukuki ifllem dir (kanunun arad flekle uygun olarak vasiyet yaplmas; bir kiflinin hayr ama-
(rnein szleflmeler) sz l maln vakfederek vakf kurmas gibi). ok tarafl hukuki ifllemler ise tek kiflinin
konusu olabilir.
deil birden fazla kiflinin iradelerini aklamalaryla meydana gelebilen hukuki ifl-
Szleflmeler, iki tarafn lemleri ifade eder. Bu tr hukuki ifllemlerin uygulamadaki en tipik rneini karfl-
karfllkl ve birbirine uygun
irade aklamassyla, baflka lkl ve birbirine uygun irade aklamalaryla kurulan szleflmeler (akit, mukavele)
bir deyiflle, taraflarn teflkil etmektedir (rnein; kira szleflmesi. Kirac kirasn demedii takdirde ki-
karfllkl rzalarnn
uyuflmasyla kurulurlar. ralayan bu kira borcunu demesini sadece kiracdan isteyebilecektir).
Nisbi haklar, hukuk dzeninin izin vermedii, hukuka aykr zarar verici fiiller
(haksz fiiller )den de doabilirler (rnein, bir kiflinin dkkanna zarar vermek, bir
arabaya arpmak, bir insan yaralamak ya da ldrmek gibi).
Nisbi haklar, bir kiflinin malvarlnn baflka bir kiflinin malvarl aleyhine o-
Sebepsiz zenginleflme; bir ald sebepsiz zenginleflme den de doabilir.
kimsenin malvarlnn, Tzel kifliler bakmndan da rnein dernek yelii sz konusu olduunda,
hakl bir neden olmakszn,
dier bir kimsenin ye ile tzel kifli arasndaki hukuki iliflkiden ye lehine doan yelik haklar (grup
malvarlnn aleyhine haklar) da nisbi niteliktedir. Zira bu tr dernek faaliyetine, ynetimine katlma, te-
oalmasdr.
sislerden yararlanma gibi haklar sadece dernee karfl ileri srlebilecektir.
Aile hukukunda da zellikle efllerin birbirlerine karfl sahip olduklar aile huku-
kundan doan alacak haklar da nisbi niteliktedir (rnein; Evlenmeyle efller ara-
snda evlilik birlii kurulmufl olur. Efller, bu birliin mutluluunu salamak ve o-
cuklarn bakmna, eitim ve gzetimine beraberce zen gstermekle ykml-
drler. Efller birlikte yaflamak, birbirlerine sadk kalmak ve yardmc olmak zorun-
dadrlar diyerek evlilikte efllere ykmllk getiren TMK m.185 hkm).
Miras hukukunda da nisbi haklardan bahsedilir. Bu tr haklar miras hukukun-
da sadece miraslara karfl ileri srlebilir (rnein kendi lehine muayyen mal va-
siyeti yaplmfl bir kifli, bu hakkn bunu yapan kiflinin sadece miras reddetmemifl
miraslarna karfl ileri srebilir).
Glendirilmifl alacak
haklar; tapu ktne flerh Eflya hukukunda da iki kifli arasnda yaplmfl bir taflnmaz satfl vaadi szleflme-
verilmesi flart aranarak, sinde de kendisine taflnmazn devredilecei vaadinde bulunan kifli tarafndan an-
sadece ifllemin tarafna
deil, nc kiflilere de ileri
cak vaadde bulunan dier tarafa karfl ileri srlebilir.
srlebilmesi imkn Glendirilmifl Alacak Haklar (Etkisi Kuvvetlendirilmifl Alacak Hakla-
getirilmifl, snrl olarak
kanunda aka r): Bu tr alacak haklarnda kanun koyucuya alacak hakknn etkisini daha fazla
dzenlenmifl olan haklardr. kuvvetlendirme imkn tannmaktadr. Bir ksm alacak haklar iin tapu ktne
flerh verilmesi flart aranarak bu tr haklarn sadece ifllemin tarafna deil nc

kiflilere de ileri srlebilmesi imkn getirilmifltir (rnein; n alm hakk TMK
m.732, geri alm hakk TMK m.736). fierh verilebilecek haklar, tapu ktnn g-
SIRA SZDE SIRA SZDE
venliini ve aleniyetini korumak amacyla snrl olarak kanunda aka dzenlen-
mifltir. retideki hakim grfl, bu tr tapuya flerh verilmesiyle kuvvetlendirilmifl
alacak haklarnn ayni hak nitelii kazanmad ynndedir. Zira D fi Ntapuya
E L M flerh sa- D fi N E L M
dece flerh edilen alacak hakknn (kiflisel hakkn) taflnmazn sonraki maliklerine
ve o taflnmazda flerhten sonra hak kazanan kiflilere karfl ileri srlmesi imkn d-
S O R U S O R U
flnda bir imkn salamaz.
Nisbi haklar, daha ok bor iliflkilerinden meydana gelir. Nisbi haklarD alacaklya
KKAT (hak sa- DKKAT
hibine), karflsndaki kifliden (borludan) belirli bir davranflta bulunmasn; bir fley ver-
mesini, bir fley yapmasn veya bir fley yapmamasn (bir fley yapmaktan
SIRAkanmasn) iste-
N N
SZDE SIRA SZDE
mek yetkisini verirler. Alacak haklar kendi iinde alelade alacak haklar ve glendiril-
mifl (etkisi kuvvetlendirilmifl) alacak haklar olarak ikiye ayrlr.
Mutlak Haklarla Nisbi Haklar Arasndaki Farklar
Mutlak haklarla nisbi haklar arasndaki farklar flu flekilde sralanabilir:
1. Mutlak haklar herkese karfl ileri srlebilirken (mlkiyet K hakk
T A P gibi), nisbi K T A P
haklar belirli bir kifliye yahut kiflilere karfl yneltilebilmektedir (alacak hak-
k gibi).
2. Mutlak haklarda, hak sahibinin bu hakkna dier btnT Ekifliler L E V Z Y sayg
ON gster- TELEVZYON
mek zorundadr. Mutlak haklar karflsnda nc kifliler pasif bir grev st-
lenirler. Zira mutlak haklar herkesin ihll edebilmesi ihtimal dhilindedir.
Nisbi haklarda ise hak sahibinin karflsndaki kifli, bazen Npasif
TERNET
olsa da genel- NTERNET
likle aktif bir grevi yerine getirmekle ykml bulumaktadr (bir fleyi yap-
mak, vermek ya da yapmamak gibi). Nisbi haklardaki grevin nc kifli-
lerce ihlal edilmesi mmkn deildir. Bir satm szleflmesinde satc alcya
mal teslim etmek, alc da maln bedelini (semeni) demek ykm altna
girer. Bu iliflkide her iki tarafn da bir nisbi hakk bulunmaktadr. Bir taraf
maln teslimini, dier taraf da maln bedelini karfl taraftan isteme hakkn bu
flekilde haiz olur. Mal teslim edilmeden bir nc flahs mala, satann elin-
de iken zarar verecek olursa, nc kifliden zararn tazminini ancak mal
henz teslim etmemifl olan satc isteyebilir. nk maln mlkiyeti (mutlak
hak) hl kendisine aittir. Oysa nisbi hak olarak maln teslimini isteyebile-
cek alcnn, mala satcnn elinde iken zarar veren nc flahsa karfl by-
le bir tazminat talep hakk bulunmamaktadr.
3. Mutlak haklarla nisbi haklar arasndaki bir baflka fark saylarnda ortaya -
kar. Mutlak haklar belli saydadr. Kanunda ngrlen mutlak haklar dfln- Kanunda ngrlen mutlak
haklar dflnda yeni mutlak
da yeni mutlak haklar yaratlmas mmkn deildir. Mutlak haklar, maddi haklar yaratlmas mmkn
mallar zerindeki mutlak haklar (ayni haklar), maddi olmayan mallar ze- deildir. Mutlak haklar;
rindeki haklar ve kiflilik haklardr. Nisbi haklarda ise aile hukukunda ng- maddi mallar zerindeki
mutlak haklar (ayni
rlmfl bulunan snrl saydaki nisbi haklar haricinde nisbi haklar ok eflit- haklar), maddi olmayan
lilik gstermektedir. Szleflme zgrl ilkesi erevesinde bor iliflkilerin- mallar zerindeki haklar ve
kiflilik haklardr.
den doan nisbi haklar bu flekildedir.
4. Mutlak haklar bir mal ya da kifli zerinde dorudan doruya sahip olunan
iktidar haklar iken, nisbi haklarn konusunu bir edimin yerine getirilmesi
(bir fleyin verilmesi, yaplmas ya da yaplmamas) ynndeki talepler teflkil
eder.
SIRA SZDE Mutlak haklar

SIRAveSZDE
nisbi haklar arasndaki farklar nelerdir, ksaca belirtiniz.
9
Konularna Gre zel Haklar
zel haklar koruduklar menfaatin maddi ya da manevi olufluna gre malvarl
(mamelek) haklar ve kiflilik haklar fleklinde ayrlrlar.
S O R U S O R U
Malvarl (Mamelek) Haklar
DKKAT
Malvarl (mamelek),
DKKAT
bir kiflinin sahip olduu fleylerin btndr. Malvarl hak-
Malvarl, kiflilerin para ile lar, kiflilerin maddi menfaatlarini koruyan haklardr. Hukuki adan da malvarl
llebilir nitelikte olan,
haklar, kiflilerin para ile llebilir nitelikte olan, paraya evrilebilen, kural ola-
N N
parayaSZDE
SIRA evrilebilen, kural SIRA SZDE
olarak baflkalarna rak baflkalarna devredilebilen ve miras yoluyla intikal eden hak ve borlarnn b-
devredilebilen ve miras tnn ifade eder. Grld zere malvarl haklar aktif ve pasif ksmdan olu-
yoluyla intikal eden hak ve
borlarnn btndr.
AMALARIMIZ flur. Aktif AMALARIMIZ
ksma kiflinin para ile ifade edilebilen tm haklar girerken, pasif ksm
kiflinin borlarndan oluflur. Taflnr ve taflnmaz eflyalar zerindeki haklar (rnein
mlkiyet hakk, snrl ayni haklar), fikir ve sanat eserleri zerindeki haklar (rne-
K T A P in telif hakk),
K T AnisbiP haklar (rnein maddi alacak hakk), maddi deeri olan ye-
nilik douran haklar malvarl haklar arasndadr. Malvarl haklarndan, lle-
bilen, tartlabilen ve saylabilen, baflka bir ifade ile biri dierinin yerine ikame edi-
TELEVZYON lebilen haklara
T E L E V maddi
ZYON malvarl haklar, buna karfl fikir ve sanat eserleri zerin-
deki haklara da manevi malvarl haklar denilmektedir.
Kiflilik (Kifli Varl) Haklar

NTERNET NTERNET
Kiflilerin, deerleri para ile llemeyen, paraya evrilemeyen, baflkalarna devre-
dilemeyen ve miras yoluyla da intikali mmkn olmayan, sahibi iin sadece ma-
nevi bir deer ifade eden haklarna kiflilik (kifli varl/flahsiyet) haklar denil-
mektedir. Bu haklar kifliye sk skya bal haklar olup kiflinin lm ile sona erer-
ler. Kiflilik haklar arasnda, kiflinin ad, vcut taml, fleref ve haysiyeti, resmi ze-
rindeki haklar, zgrlklerine karfl saldrda bulunmaktan kanmalarn herkes-
ten isteme hakk saylabilir. Gerek kifliler gibi tzel kifliler de nitelikleriyle badafl-
t lde kiflilik haklarna sahiptirler.
Kullanlmalarna Gre zel Haklar

Kullanma yetkisi bakmndan, hak sahibine ballklarna gre zel haklar, devre-
dilebilen haklar ve devredilemeyen haklar fleklinde ikiye ayrlr.
Devredilebilen Haklar
Devredilebilen haklar, salararas bir hukuki ifllemle baflkalarna devredilebilen,
miras yolu ile de intikal eden haklardr. zel haklarn byk bir ksm devredilen
haklar kategorisindedir (mlkiyet hakk, telif hakk, kira hakk, alacak hakk gibi).
Bu tr haklar temsilci araclyla da kullanlabilir. Ancak, malvarl haklarndan
bazlar baflkalarna devredilemeyecekleri gibi miras yoluyla da intikal etmezler
(rnein intifa hakk, oturma hakk, bir nisbi hak olan nafaka hakk).
Devredilemeyen Haklar
Devredilemeyen haklar, salararas bir hukuki ifllemle baflkalarna devredileme-
yen, miras yolu ile de intikal etmeyen haklardr. Kifliye bal haklar, kifli ile hak
arasndaki sk iliflki nedeniyle sadece hak sahibi kifli tarafndan kullanlabilen
haklardr. Bu haklar baflkalarna devredilemedikleri gibi, miras yoluyla da intikal

etmezler. Malvarl haklarnn bir blm de kifliye bal haklardandr (rnein,
ayni haklardan oturma hakk, TMK m.823; yararlanma hakk, TMK m.806). Bafl-
kalarna devredilemeyen ve miras yoluyla da intikal etmeyen haklardan bir bl-
m de sahibine ok sk flekilde baldr. Bu tr haklara kifliye sk skya bal
haklar denilmektedir. Kiflilik haklar bu flekilde kifliye sk skya bal haklardr.
Bu haklarda hakkn kullanlmasna karar verme yetkisinin baflkasna tannmas
(yasal temsilci) sz konusu olmaz (rnein, kiflilii koruyan davalar, TMK m.23,
24, 25, 26; niflan bozma hakk, TMK m.120). Kifliye sk skya bal haklarn kul-
lanlamamasnn adaletsizlie ve katlanlmas g bir duruma yol aaca ok is-
tisnai hallerde bu hakkn yasal temsilci araclyla kullanlmas da kabul edilmek-
tedir (rnein, ayrt etme gcne haiz olmayan bir kifliye efli tarafndan fena mu-
amelede bulunulmas halinde o kiflinin yasal temsilcisi efle karfl boflanma davas
aabilecektir).
Hakkn sk skya kifliye bal olmas, hakkn kullanlmasna ancak hak sahibi-
nin karar verebilecei anlamn taflr. Ancak hak sahibi hakk kullanmaya karar ver-
dikten sonra, bu hakkn kullanlmas iin bir iradi temsilci araclk edebilecektir
[evli bir kifli boflanmaya karar verdikten sonra, boflanma davasn ap yrtmek
zere bir avukat (iradi temsilci) vekil tayin edebilir].
Devredilebilen haklara ve devredilemeyen haklara 3er rnek veriniz.

SIRA SZDE SIRA SZDE
10
Amalarna Gre zel Haklar
Bir ksm haklar kullanlmalaryla birlikte yeni bir hukuki durum ortaya karrken
bir ksm haklar kullanldklarnda yeni bir hukuki durum yaratmazlar. flte zel
haklar kullanlmalarnn yaratt hukuki etki bakmndan amalarna
S O R U gre de bir S O R U
ayrma tbi tutularak yenilik douran (inflai) haklar ve alelade haklar (yenilik do-
urmayan yaln haklar) olarak ikiye ayrlmaktadrlar. DKKAT DKKAT
Yenilik Douran Haklar
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Yenilik douran (inflai) hak, zel bir hukuki duruma dayanarak hak sahibinin tek
tarafl irade aklamas (beyan) ile yeni bir hukuki iliflki kurabilme, mevcut huku-
ki iliflkiyi deifltirebilme veya ortadan kaldrabilme yetkisini ifade eder. Yenilik do-
uran (inflai) haklar, kural olarak hak sahibi tarafndan tek tarafl bir irade akla-
masyla kullanlr ve bu aklamann karfl tarafa ulaflmasyla da sonularn dou-
rur. Szleflmeye taraf olan kiflinin veya nc kiflinin irade Kaklamasna
T A P ihtiya K T A P
yoktur. Yenilik douran haklar, ounlukla tek tarafl bir hukuki ifllemle kullanl-
makla birlikte, istisnaen dava yoluyla da kullanlrlar. Byle bir durumda yenilik
douran haklar, tek tarafl bir irade beyan ile deil, yenilikT Edouran
L E V Z Y O N(inflai) bir TELEVZYON
mahkeme karar ile doar (rnein; vasiyetnamenin iptali karar; evlilik birliinin
iptali karar; bir dernein, bir kooperatifin, bir anonim flirketin genel kurulunun al-
d kararn iptaline dair karar).
NTERNET NTERNET
Yenilik douran haklar grupta toplanmaktadr:
Kurucu (yaratc) yenilik douran haklar: Kurucu yenilik douran hakkn
kullanlmas ile yeni bir hukuki iliflki yaratlr, baflka bir ifade ile bir hak kazanlr.
Hak sahibi iradesini aklamak suretiyle yeni bir hukuki iliflkinin domasn salar.
Bir szleflme kurulurken taraflardan birinin yapmfl olduu neriyi (icab) karfl ta-
rafn kabul etmesi (kabul beyan), kurucu yenilik douran haklardandr. Zira, Trk
Borlar Kanununun (TBK) 1. maddesi, Szleflme, taraflarn iradelerini karfllkl ve

birbirine uygun olarak aklamalaryla kurulur hkmn iermektedir. Yetkisiz
temsil halinde temsil olunann iflleme icazet vermesi (TBK m.46/1); bir taflnmazn
nc bir kifliye satlmas halinde hak sahibine o taflnmaz ncelikle satn alabil-
me yetkisi veren n alm (flfa) hakk (TMK 732), hak sahibine tek tarafl irade be-
yan ile bir taflnmaz satn alabilme yetkisi veren alm (ifltira) hakk ile kendisine
ait bir taflnmaz bir baflkasna devreden kiflinin devrettii bu taflnmaz daha sonra
tek tarafl irade beyan ile geri alabilme yetkisini ieren geri alm (vefa) hakk
(TMK m.736); Sahipsiz bir taflnr malik olmak iradesiyle zilyetliine geiren kim-
se, onun maliki olur hkmn ieren sahipsiz fleylere (ihraza) iliflkin dzenleme
(TMK m. 767), kurucu yenilik doan haklarn dier rneklerindendir.
Deifltirici yenilik douran haklar: Deifltirici yenilik douran haklar, tek
tarafl irade aklamas ile mevcut bir hukuki durumun deifltirilmesi sonucunu do-
ururlar. rnein; boflanma davas amaya hakk olan efle tannan boflanma veya
dilerse ayrlk davas aabilme hakk (TMK m.167), seimlik borlarda borlu tara-
fndan seim hakknn kullanlmas (TBK m.87), satlann aypl kmas halinde sa-
tfl bedelinden (semenden) indirim yaplmasn isteme hakk (TBK m.227).
Bozucu yenilik douran haklar: Bozucu yenilik douran haklar, hak sahibi
tarafndan kullanlmalar ile mevcut bir hukuki durumu ortadan kaldran haklardr.
Boflanma/ayrlk talep etmek (TMK m.167); nceki vasiyetname ortadan kaldrl-
makszn yeni bir vasiyetname yaplmak suretiyle nceki (tamamlanmamfl) vasi-
yetnamenin iptali (TMK m.544); kira, hizmet, adi flirket szleflmelerindeki feshi ih-
bar hakk, vekaletten azil ya da istifa hakk gibi.
SIRA SZDE Kurucu yenilik

SIRAdouran
SZDE haklar ile bozucu yenilik douran haklar arasndaki fark belirtiniz.
11
Alelade Haklar
Alelade haklar, hak Hak sahibinin hakkn kullanmasyla herhangi bir yeni hukuki iliflki dourmayan
sahibinin hakkn
kullanmasyla herhangi bir
haklara alelade haklar (yenilik dourmayan/yaln haklar) denir. Kapsamna ergin
yeniS hukuki
O R Uiliflki olmayan ocua
S O R (ke)
U t vermek, ihtarda bulunmak, ocuun mallarn y-
dourmayan haklardr. netmek, onu temsil etmek haklarnn da girdii sadece anne ve babalara tannmfl
DKKAT
olan velyetDhakk,
KKAT
bu tr haklarn rneini oluflturur. Esasen anne ve babann ve-
layet hakkn kullanmalaryla yeni bir hukuki durum ortaya kmad gibi, mev-
cut hukuki durumda bir deifliklik olmaz yahut mevcut hukuki durum ortadan
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
kalkmaz.
AMALARIMIZ BamszAMALARIMIZ
Olup Olmamalarna Gre zel Haklar
zel haklar, elde edilmeleri ynnden baflka bir hakka bal olup olmamalarna
gre, bamsz haklar (asl haklar) ve baml haklar olmak zere ikiye ayrlrlar:
K T A P K T A P
Bamsz Haklar
Bamsz haklar (asl haklar), herhangi bir hakka bal olmayan haklar ifade eder.
TELEVZYON Bu haklar,T hak
E L E Vsahibinin
ZYON dorudan doruya sahip olduu haklar olup, (istisna tefl-
kil eden oturma hakk, intifa hakk gibi devredilemeyen bamsz haklar hari ol-
mak zere) baflkalarna devredilebilir, miras yolu ile de miraslarna intikal eder
(rnein; mlkiyet hakk, alacak hakk, fikri haklar).
NTERNET NTERNET
Baml Haklar
Baml haklar (feri haklar/yan haklar) ise bamsz bir hakka belirli bir ball Bamsz haklar, herhangi
bir hakka bal olmayan
olan, asl hak bulunmakszn mevcut olmayan haklar ifade etmektedir. Baml haklardr. Baml haklar
haklar, asl (bamsz) haklarn amacna ulaflmasna yardmc olmay (alacaklnn ise, bamsz bir hakka
belirli bir ball olan, asl
kefile karfl sahip olduu hak), bu haklar glendirmeyi, bu haklara gvence ver- hak bulunmakszn mevcut
meyi (ipotek hakk) ya da o haklarn kapsamn geniflletmeyi (bir szleflmede yer olmayan haklardr.
alan faiz talepleri) amalamaktadr.
Baml haklar, asl (bamsz) hak herhangi bir nedenle sona ererse, kanundan
dolay son bulmakta (rnein; asl alacak son bulunca alacaklnn kefile karfl olan
hakk da sona erer), asl hakkn devri halinde, baml haklar da kural olarak asl
hak ile birlikte devredilmektedir (rnein; ipotek ile teminat altna alnmfl bir ala-
can temliki halinde teminat da alacakla birlikte devredilmifl olur).
zet
N
A M A Hak kavramn ifade etmek N
A M A Kamu haklarn ve trlerini aklamak
1 Hak kavram, zel hukuk alannn temel kavra- 2
Kamu haklar kamu hukukundan doan, vatan-
mdr. Hak, hukuk tarafndan tannan, yararla- dafllarn Devlete karfl sahip olduu haklardr.
nlmas hak sahibinin iradesine braklan ve ko- Bu haklara rnek olarak kiflisel zgrlkler, se-
runmasn isteme hususunda bireyin yetkili sayl- me hakk, seilme hakk, eitim ve retim hak-
d menfaatlerdir.retide objektif hukuk, hu- k, alflma hakk, dileke hakk gibi haklar say-
kukun toplum yaflamn dzenleyen ve Devlet labilir. Kamu haklar kendi iinde genel nitelikli
gc ile yerine getirilen, hukuki yaptrmla kuv- kamu haklar ve zel nitelikli kamu haklar ol-
vetlendirilmifl olan kurallarn btnn ifade mak zere zere ikiye ayrlr. Kamu haklarndan
eden haline denilmektedir. Objektif hukuk, sa- yararlanabilmek iin Trk vatandafl olma zorun-
dece hukuk szc ile ifade edilebilir. re- ludur. Kamu haklarndan yararlanmada vatan-
tide subjektif hukuk, objektif hukukun kiflilere dafllar asndan eflitlik mevcut deildir. Genel
salad yetkileri ifade eden ksmdr. Subjektif nitelikli kamu haklar, kamu kurulufllar ile hu-
hukuk iin, hak szc kullanlabilir. Hukuk- kuken bir iliflkiye girilmeksizin, genel olarak ki-
ta hak sahibi olan varlklara kifli (flahs) denir. flilere verilen hukuki yetkilerdir. Bunlar, kiflisel
Her hak daima bir hukuk kuralna dayanr. Hu- kamu haklar, sosyal ve ekonomik kamu haklar
kuk kurallarnn dzenlemekte olduu iliflkiler ve siyasal kamu haklar olmak zere katego-
ok eflitli ve birbirinden farkldr. Bu nedenle ride toplanmaktadr. Kiflisel kamu haklar (nega-
hukuk kurallarnn tand yetkiler olarak nite- tif stat haklar), kiflinin maddi ve manevi tm
lendirilen haklar da zleri itibaryla birbirinden varl ile ilgili bulunan, kiflinin Devlet tarafndan
farkl ve eflitlidir. Haklar doduklar hukuk ku- afllamayacak ve dokunulamayacak zel alannn
ralnn niteliine gre kamu haklar ve zel hak- snrlarn izen hak ve hrriyetlerdir (kiflinin do-
lar olmak zere ikiye ayrlr. kunulmazl, maddi ve manevi varl, kifli hr-
riyeti ve gvenlii, zel hayatn gizlilii ve ko-
runmas vb.). Sosyal ve ekonomik kamu haklar
(pozitif stat haklar), kiflinin toplum hayat iin-
deki sosyal ve ekonomik faaliyetleri ile ilgili olan,
bireylere Devletten olumlu bir davranfl, bir hiz-
met, bir yardm isteme imknn tanyan haklar-
dr (ailenin korunmas ve ocuk haklar, eitim
ve retim hakk, alflma ve szleflme hrriyeti,
sosyal gvenlik hakk vb.). Siyasal kamu haklar
(aktif stat haklar), kiflinin genelde seim yolu
ile Devlet ynetimine ve siyasal kurulufllara ka-
tlmasn salarlar (seme, seilme ve siyasi faali-
yette bulunma haklar vb.). zel nitelikli kamu
haklar, belli kiflilerin kamu kurulufllar ile olan
iliflkilerini dzenlerler.
N
A M A zel haklar tanmlayp, trlerini snflandrmak
3
zel haklar, kifliler ile kifliler arasndaki iliflkileri
dzenleyen zel hukuk kurallarndan doan hak-
lardr. Medeni haklar olarak da nitelendirilen bu
haklara rnek olarak mlkiyet hakk, snrl ayni
haklar, alacak hakk, fikri mlkiyet haklar, kifli-
lik haklar verilebilir. Genellik ilkesi gerei, zel
haklardan herkesin yararlanmas mmkndr.
zel haklardan yararlanmada vatandafllar arasn-
da yafl, cinsiyet, eitim dzeyi vb. hususlarda
eflitlik ilkesi geerlidir. zel haklar mahiyetlerine
(niteliklerine), konularna, kullanlmalarna,
amalarna, bamsz olup olmamalarna gre
trlere ayrlr. Mahiyetlerine (niteliklerine) gre
zel haklar ; mutlak haklar ve nisbi haklar
olarak ikiye ayrlr. Mutlak haklar; mallar ze-
rindeki mutlak haklar ve flahslar (kifliler) ze-
rindeki mutlak haklar olarak ikiye ayrlr. Mallar
zerindeki mutlak haklar; maddi mallar zerin-
deki mutlak haklar ve maddi olmayan mallar
zerindeki haklar olarak ikiye ayrlr. Maddi mal-
lar zerindeki mutlak haklar; mlkiyet hakk,
snrl ayni haklar olarak ikiye ayrlr. fiahslar
(kifliler) zerindeki mutlak haklar ise kendi flah-
s zerindeki mutlak haklar ve baflkasnn flah-
s zerindeki mutlak haklar haklar olarak ikiye
ayrlr. Konularna gre zel haklar ; malvarl
haklar ve kiflilik haklar olarak ikiye ayrlr.
Kullanlmalarna gre zel haklar ; devredilebi-
len haklar ve devredilemeyen haklar olarak
ikiye ayrlr. Amalarna gre zel haklar ; yeni-
lik douran haklar ve alelade haklar olarak
ikiye ayrlr. Yenilik douran haklar; kurucu
yenilik douran haklar, deifltirici yenilik do-
uran haklar, bozucu yenilik douran haklar
olarak e ayrlr. Bamsz olup olmamalarna
gre zel haklar ; baml haklar, bamsz hak-
lar olarak ikiye ayrlr.
Kendimizi Snayalm
1. Hak kavram iin afladakilerden hangisi syle- 5. Kiflisel kamu haklar Anayasann ikinci ksmnn ikin-
nemez? ci blmnde, Kiflinin Haklar ve devleri bafll al-
a. Hak kavram, zel hukuk alannn temel kavra- tnda dzenlenmifltir. Afladakilerden hangisi kiflisel
mdr. kamu haklarndan biri deildir?
b. Haklar, korunmasn isteme hususunda bireyin a. zel hayatn gizlilii ve korunmas
yetkili sayld menfaatlerdir. b. Konut dokunulmazl
c. retide objektif hukuk iin ise hak szc c. Yerleflme ve seyahat hrriyeti
kullanlmaktadr. d. Sreli ve sresiz yayn hakk
d. Hak kavram hukuki iliflkinin zn teflkil et- e. alflma ve szleflme hrriyeti
mektedir.
e. Hukuk kurallarnn korumad bir hareket tarz, 6. Sahibine flahslar (kifliler) ile maddi ve gayrimaddi
bir menfaat, bahfletmedii bir yetki hak olarak (maddi olmayan) btn mallar zerinde en genifl yetki-
nitelendirilemez. leri veren ve hak sahibi tarafndan herkese karfl ileri
srlebilen haklar afladakilerden hangisidir?
2. Afladakilerden hangisi kamu haklarndan biri a. Kiflisel haklar
deildir? b. Mlkiyet hakk
a. Seme hakk c. zel nitelikli haklar
b. Dileke hakk d. Bamsz haklar
c. Alacak hakk e. Alelade haklar
d. Eitim ve retim hakk
e. alflma hakk 7. Snrl ayni haklar, hak sahibine afladaki yetkiler-
den hangisini vermez?
3. Afladakilerden hangisi zel haklar arasnda yer a. Kullanma hakk
almaz? b. Yararlanma hakk
a. Mlkiyet hakk c. rtifak hakk
b. Snrl ayni haklar d. Yok etme hakk
c. Alacak hakk e. potek tesis etme hakk
d. Seilme hakk
e. Kiflilik haklar 8. Afladakilerden hangisi Kiflilik (Kifli Varl) Hakla-
r ile ilgili yanlfl bir ifadedir?
4. Afladaki flklardan hangisi genel nitelikli kamu hak- a. Kiflilerin, deerleri para ile llemeyen, paraya
lar ile ilgili doru bilgi iermez? evrilemeyen ancak baflkalarna devredilebilen
a. Kamu kurulufllar ile hukuken iliflkiye girilerek, haklardr.
genel olarak kiflilere verilen hukuki yetkilerdir. b. Sahibi iin sadece manevi bir deer ifade eden
b. Vatandafllarn Devlete karfl sahip olduklar haklardr.
haklardr. c. Kifliye sk skya bal haklardr.
c. Kiflilerin toplumla olan iliflkilerini dzenleyen d. Kiflilerin, zgrlklerine karfl saldrda bulun-
kurallardan doan haklardan olufltuklar iin s- maktan kanmalarn herkesten isteme hakk
nr ve kapsamlar ynnden henz olufl halin- kiflilik haklar arasnda yer alr.
dedirler. e. Gerek kifliler gibi tzel kifliler de nitelikleriyle
d. Anayasann ikinci ksmnda Temel Haklar ve badaflt lde kiflilik haklarna sahiptirler.
devler bafll altnda dzenlenmifllerdir.
e. Kiflisel kamu haklar, sosyal ve ekonomik kamu
haklar ve siyasal kamu haklar olmak zere
kategoride toplanmaktadr.
Yaflamn inden
9. Afladakilerden hangisi, yenilik douran haklar ile

ilgili doru bir ifadedir?
a. Bir szleflme kurulurken taraflardan birinin yap-
14. Hukuk Dairesi 2005/7801 E., 2005/9502 K.
GET HAKKI KURULMASI
5663 S. KLTR VE TABAT VARLIKLARINI KORUMA
mfl olduu neriyi (icab) karfl tarafn kabul et- KANUNUNDA ... [ Madde 1 ]
mesi (kabul beyan), deifltirici yenilik douran Davac tarafndan, daval aleyhine 28.03.2005 gnnde
haklardandr. verilen difeke ile geit hakk tesisi istenmesi zerine
b. Bir taflnmazn nc bir kifliye satlmas halin- yaplan duruflma sonunda; davann kabulne dair veri-
de hak sahibine o taflnmaz ncelikle satn ala- len 08.06.2005 gni hkmn Yargtayca incelenmesi
bilme yetkisi veren nalm (flfa) hakk, kurucu daval tarafndan istenilmekle sresinde olduu anlafl-
yenilik douran haklardandr. lan temyiz dilekesinin kabulne karar verildikten son-
c. Kendisine ait bir taflnmaz bir baflkasna devre- ra dosya ve ierisindeki btn katlar incelenerek ge-
den kiflinin devrettii bu taflnmaz daha sonra rei dflnld:
tek tarafl irade beyan ile geri alabilme yetkisini Dava, Trk Medeni Kanununun 747 (nceki Medeni
ieren gerialm (vefa) hakk, bozucu yenilik do- Kanununun 671.) maddesine dayanlarak almfl geit
uran haklardandr. hakk kurulmas istemine iliflkindir. lkemizde arazi
d. Satlann aypl kmas halinde satfl bedelinden dzenlenmesinin salkl bir yapya kavuflmamfl olma-
(semenden) indirim yaplmasn isteme hakk, s ve her taflnmazn yol ihtiyacna cevap verilmemesi
bozucu yenilik douran haklardandr. geit davalarnn nedenidir. Geit hakk verilmesiyle
e. Boflanma/ayrlk talep etmek, deifltirici yenilik genel yola balants olmayan veya yolu bulunsa bile
douran haklardandr. bu yol ile ihtiyac karfllanamayan taflnmazn genel yol-
la kesintisiz balants salanr. Uygulama ve doktrinde
10. Bamsz olup olmamalarna gre zel haklar ayr- genellikle bunlardan ilkine mutlak geit ihtiya veya
ma tbi tutulduunda, afladakilerden hangisi syle- geit yoksunluu, ikincisine de nispi geit ihtiyac ya da
nemez? geit yetersizlii denilmektedir.
a. Alacaklnn kefile karfl sahip olduu hak, ba- Geit hakk verilmesine iliflkin davalarda bu hak tafln-
ml haklardandr. maz leh ve aleyhine kurulacandan leh ve aleyhine
b. potek hakk baml haklardandr. geit istenen taflnmaz maliklerinin tamamnn davada
c. Bir szleflmede yer alan faiz talepleri bamsz yer almas zorunludur. Ancak, yararna geit istenen
haklardandr. taflnmaz mflterek mlkiyete konu ise dava paydafllar-
d. Mlkiyet hakk bamsz haklardandr. dan biri veya birka tarafndan alabilir. Geit ihtiya-
e. Alacak hakk bamsz haklardandr. c olan kifli davasn ncelikle taflnmazlarn mlkiyet
ve yol durumuna gre en uygun taflnmaz malikine
karfl ve daha sonra bundan en az zarar grecek olana
yneltmelidir.
Mahkemece uygun geit yeri saptanrken ncelikle ta-
raf yararlarnn gzetilmesi gerekir. Zira geit hakk ta-
flnmaz mlkiyetini snrlayan bir irtifak hakk olmakla
birlikte, zn komfluluk hukukundan alr. Bunun do-
al sonucu olarak yol saptanrken komfluluk hukuku il-
keleri gzetilmelidir. Geit gereksiniminin nedeni, ta-
flnmazn nitelii ile bu gereksinimin nasl ve hangi
aralarla karfllanaca davacnn sbjektif arzularna
gre deil objektif esaslara uygun belirlenmeli, tafln-
maz mlkiyetinin snrlandrlmas konusunda genel bir
ilke olan fedakrln denklefltirilmesi prensibi dikkat-
ten karlmamaldr.
Uygun gzergh saptanrken, aleyhine geit kurulan ta- Kuzeydeki alternatifin gneydekine geit bedeli dfln-
flnmazn kullanm btnl bozulmamaldr. Tafln- da stnl yoktur. Daval kendi taflnmazlarnn g-
mazn kullanm btnlnn bozulmasnn zorunlu neyinden geit hakk kurulmasn kabul etmekle feda-
olduu hallerde bu husus gerekelendirilerek geit hak- krlkta bulunmaktadr. Buna karfl davacnn daha faz-
k tesisi edilmelidir. la geit bedeli demesi fedakrln denklefltirilmesi il-
Yararna geit kurulacak taflnmazn tapuda kaytl nite- kesine uygun olacaktr.
lii ve kullanm amac nazara alnarak, zellikle tarm Mahkemece, yukarda aklanan ilkeler uyarnca taraf-
alanlarn nihayet bir tarm aracnn geecei genifllikte larn istekleri gz nnde tutularak geidin daval tafln-
(emsaline gre 2,5-3 m.) geit hakk tesisine karar ver- mazlarnn gneyinde, krokide sar renkle gsterilen
mek gerekir. Bu miktar aflan bir yol verilecekse bunun yerden kurulmas gerektii dflnlmeden ve belirle-
gerekesi kararda dayanaklar ile birlikte gsterilmelidir. nen geit bedeli de hkmden nce depo ettirilmeden
Saptanan geit nedeniyle ykml taflnmaz malikine yazl gereke ile krokide kuzeydeki yeflil renkli yerden
denmesi gereken bedel taflnmazn niteliine uygun geit kurulmasna karar verilmesi doru grlmemifl ve
atanacak bilirkifliler aracl ile objektif kriterler esas hkmn bu nedenle bozulmas gerekmifltir.
alnarak belirlenmelidir. Saptanacak bedel hkmden SONU: Yukarda aklanan nedenlerle, davalnn tem-
nce depo ettirilmeli, flayet dava tarihi ile hkm tarihi yiz itirazlarnn kabul ile hkmn (BOZULMASINA),
arasnda taflnmazn deerinde nemli derecede dei- peflin yatrlan temyiz harcnn istek halinde yatrana ia-
flim yaratabilecek uzunca bir sre gemifl ve bu srede desine, 24.10.2005 tarihinde oybirlii ile karar verildi.

de geit iin ngrlen bedel davann daha baflnda
belirlenmiflse, bu bedelin denmesine karar verilmesi Kaynak: http://emsal.yargitay.gov.tr/
halinde, mlkiyet hakk kstlanan taflnmaz malikinin
maduriyetine neden olunaca durumlarda hakkn k-
tye kullanlmas sonucunu douracak davranfllar n-
lemek iin hkm tarihine yakn yeni bir deer tespiti
yaplmaldr.
Kurulan geit hakknn Medeni Kanunun 748/3. mad-
desi uyarnca Tapu Siciline kayd da gereklidir.
Geit hakk kurulmasna iliflkin davalarda davann nite-
lii gerei yarglama giderleri davac zerinde brakl-
maldr.
Bu ilkeler flnda somut olaya bakldnda;
Davacya ait 888 parselin genel yola balantsnn bu-
lunmad sabittir. Bu nedenle davalya ait 886, 996 ve
887 parsellerden genel yola ulaflmak istemifltir. Daval
mahkeme huzurunda ve vermifl olduu dilekelerle ta-
flnmazlarnn gneyinden davacya geit hakk verece-
ini kabul etmifltir.
Mahallinde yaplan keflif sonucu verilen raporlarda e-
flitli alternatifler deerlendirilmifl en uygun alternatifin
16.05.2005 tarihli kadastro teknisyeni Ayhan tarafndan
izilen krokide daval taflnmazlarnn kuzeyinden ge-
en yeflil renkle boyal gzergh olduu kabul edilmifl-
tir. Daval ise en uygun yerin taflnmazlarnn gneyin-
de bulunan krokide sar renkle gsterilen gzergh ol-
duunu buradan verilecek geit hakkn kabul ettiini,
kuzeydeki geidin taflnmazn sulamasna engel olaca-
n savunmufltur.
Okuma Paras
Seme Seilme Hakk AHMe Taflnyor da vereceiz. Bu 120 nolu karar deifltirilsin diye.
AA - 22 Mart 2011 AHMye kalmadan bu kararn dzeltsin istiyoruz.
YSK oy verme ifllemleri iin yeterli zamann olmadn
Kln - UETDnin Almanyann Kln kentinde bulunan
ifade etti. Bu gereke hakl deil. Bu zaman yeterlidir.
genel merkezinde Trkiyeden avukat srafil Kahraman
AHMnin bu konuyla ilgili Birleflik Krallk aleyhine ve
ile birlikte basn toplants dzenleyen Hasan zdoan,
buna benzer birka rnek karar var. Umuyoruz ki YSK
dn YSKnn kararna karfl AHMye dava amak iin
da kararn dzeltir AHMnin kararna gerek kalmaz.
mracaatta bulunduklarn, mracaat dilekesini Derya
Bu mcadelede bugn sekiz kifli vardr, yarn milyon-
Kara, Salih Altnflk, Bayram Keskin, Ahmet Cemal G-
larca kifli bu davay aabilir.
naydn, Ali Arslan, fienol Aslan ve Mahmut Bostan ile
Trkiyede oy kullanan vatandafllarn oy kullanmada
birlikte AHMye verdiklerini syledi.
herhangi ekonomik klfeti olmadna dikkati eken
zdoan, yurt dflnda yaflayan Trklerin seme ve se-
Kahraman, yurt dflnda yaflayan vatandafllarn oy kul-
ilme hakkn hala snrlara koyulan sandklarda oy ve-
lanmak iin ortalama bin avro masraf yapmas gerektii-
rerek kullandna dikkati ekti. Seme ve seilme hak-
ni ve bunun da eflitlik ilkesine aykr olduunu savundu.
knn vatandaflln temel haklarndan biri olduuna ifla-
2007deki genel seimlerde 228 bin kiflinin, 2010daki
ret eden zdoan, Trk vatandaflyken Alman vatan-
referandumda 196 bin kiflinin oy kullandn belirten
dafllna geenlere Trkiyedeki ifllemlerinde kolaylk
Kahraman, demokrasilerde bir oyun bile ok nemli ol-
salamas bakmndan devlet tarafndan verilen Mavi
duunu ifade etti.
Karta sahip olanlar ile kendi aralarnda hibir farkn ol-
madn savundu ve Trk vatandafl olarak bizler de Kaynak: http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=227118
burada oy kullanamadmza gre o arkadafllar ile ara-
mzda bir farkmz yok diye konufltu.
Bu meselenin zlmesi iin geen yl Ankarada baz
ziyaretler yaptklarn hatrlatan zdoan, YSK Baflka-
nnn o dnemde konuya gereken ilgiyi gstereceini
beyan ettiini, ancak bunun gerekleflmediini belirte-
rek, YSK karar ile tm mitlerimizi suya dflrd. Va-
tandafllarmz tekrar dfllandklarnn, ikinci snf olduk-
larnn tasdikini grmfl oldular. Biz bunu hazmedeme-
dik. ok zldk. Ne pahasna olursa olsun hakkmz
hukuk ierisinde aramak istedik dedi.
Basn toplantsna stanbuldan katlan avukat srafil
Kahraman da mracaatlarndaki gerekeyi anlatt.
Amalarnn Trkiye Cumhuriyeti devletini mahkum et-
tirmek olmadn vurgulayan Kahraman, gayelerinin
anayasann 67. maddesindeki seme ve seilme hakk-
n temin etmek olarak aklad.
Bu sorunu YSKda halledemedikleri iin zgn olduk-
larn belirten Kahraman, Ancak Avrupa nsan Hakla-
r Mahkemesinde alnan ek protokol kararyla oy ve
seim hakk temel insan hakk olarak kabul ediliyor
dedi.
YSKnn 120 sayl kararn anlatan Kahraman, 1960l
yllardan bu yana yurt dflnda yaflayanlarn oy kullan-
mada sorunlar olduunu ifade ederek, flunlar syledi:
AHMye verdiimiz ayn ierikteki dilekeyi YSKya
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar

1. c Yantnz yanlfl ise Hak Kavram ve Tanm Sra Sizde 1
konusunu yeniden gzden geiriniz. Her hak daima bir hukuk kuralna dayanr. Bu hukuk
2. c Yantnz yanlfl ise Kamu Haklar - zel Haklar kural, kanun, kanun hkmnde kararname, tzk, y-
Ayrm konusunu yeniden gzden geiriniz. netmelik gibi bir yazl kural olabilecei gibi, rf ve adet
3. d Yantnz yanlfl ise Kamu Haklar - zel Haklar hukukunda yer alan yazl olmayan bir kural da olabilir.
Ayrm konusunu yeniden gzden geiriniz.
4. a Yantnz yanlfl ise Kamu Haklar ve Trleri Sra Sizde 2
konusunu yeniden gzden geiriniz. Kamu haklar ile zel haklar arasnda baz farklar bulun-
5. e Yantnz yanlfl ise Kamu Haklar ve Trleri maktadr. En nemli fark, bu haklardan yararlanmada
konusunu yeniden gzden geiriniz. ortaya kmaktadr. zel haklardan herkesin yararlanma-
6. b Yantnz yanlfl ise Mahiyetlerine (Nitelikleri- s mmkn iken kamu haklarndan ancak vatandafl olan-
ne) Gre zel Haklar konusunu yeniden gz- lar yaralanabilir. Yani, zel haklardan yararlanabilmek
den geiriniz. iin Trk vatandafl olma zorunluluu bulunmaz ancak
7. d Yantnz yanlfl ise Mahiyetlerine (Nitelikleri- kamu haklarndan yararlanabilmek iin Trk vatandafl
ne) Gre zel Haklar konusunu yeniden gz- olmak flarttr. Bunun yannda, zel haklardan yararlan-
den geiriniz. mada vatandafllar arasnda yafl, cinsiyet, eitim dzeyi
8. a Yantnz yanlfl ise Konularna Gre zel vb. hususlarda eflitlik ilkesi geerlidir. Ancak kamu hak-
Haklar konusunu yeniden gzden geiriniz. larndan yararlanmada byle bir eflitlik mevcut deildir.
9. b Yantnz yanlfl ise Amalarna Gre zel
Haklar konusunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 3
10. c Yantnz yanlfl ise Bamsz Olup Olmamala- Anayasada dzenlenmifl olan sosyal ve ekonomik ka-
rna Gre zel Haklar konusunu yeniden gz- mu haklarna rnek olarak ailenin korunmas ve ocuk
den geiriniz. haklar, eitim ve retim hakk, alflma ve szleflme
hrriyeti, alflma hakk, alflma flartlar ve dinlenme
hakk, sendika kurma hakk, toplu ifl szleflmesi ve top-
lu szleflme hakk, grev hakk ve lokavt, salk hizmet-
leri ve evrenin korunmas, konut hakk, sosyal gven-
lik hakk gsterilebilir.
Sra Sizde 4
Temel hak ve hrriyetler, Anayasann ngrd er-
evede snrlanabilmektedir. Anayasann 13. madde-
sinde dzenlemeye gre, Temel hak ve hrriyetler, z-
lerine dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili
maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak
kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann
szne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve l-
ik Cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine ayk-
r olamaz. O halde, Anayasa, temel hak ve hrriyetle-
rin zlerine dokunulmadan, Anayasann szne ve ru-
huna uygun olarak ancak kanunla snrlandrlabilece-
ini hkme balamaktadr. Anayasann m.14/1 hk-
mne gre ise, Anayasada yer alan hak ve hrriyetler-
den hibiri, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez b-
tnln bozmay ve insan haklarna dayanan de-
mokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldrmay
amalayan faaliyetler biiminde kullanlamaz.
Sra Sizde 5 Sra Sizde 9

zel haklar mahiyetlerine (niteliklerine), konularna, Mutlak haklar ve nisbi haklar arasndaki farklar flyle
kullanlmalarna, devredilebilmelerine ve amalarna sralanabilir: Mutlak haklar herkese karfl ileri srlebi-
gre eflitli ayrmlara tbi tutulmaktadrlar. lirken (mlkiyet hakk gibi), nisbi haklar belirli bir kifli-
ye yahut kiflilere karfl yneltilebilmektedir (alacak hak-
Sra Sizde 6 k gibi). Mutlak haklarda, hak sahibinin bu hakkna di-
Yararlanma haklar, mallar ve kifliler zerinde iktidar er btn kifliler sayg gstermek zorundadr, nisbi hak-
temin eden haklardr. Dier bir ifade ile kiflinin belli bir lardaki grevin nc kiflilerce ihlal edilmesi mmkn
konu, bir fley, bir kifli, bir fikir rn zerinde etkide deildir. Mutlak haklar belli saydadr, kanunda ng-
bulunabilmesini ifade eder. Bu haklar sahibine belirli rlen mutlak haklar dflnda yeni mutlak haklar yaratl-
bir davranfltan veya hukuki deerden yararlanma im- mas mmkn deildir ancak nisbi haklar, aile huku-
kn verirler. Yararlanma haklarndan alacak haklar kunda ngrlmfl bulunan snrl sayda olanlar dfln-
ve grup haklar sadece belli kiflilere karfl ileri srlebi- da, ok eflitlidir. Mutlak haklar bir mal ya da kifli ze-
lirler. Bu yaplar itibaryla nisbi haklar kategorisinde- rinde dorudan doruya sahip olunan iktidar haklar
dir. Yararlanma haklar arasnda saylan hakimiyet hak- iken, nisbi haklarn konusunu bir edimin yerine getiril-
lar ile kiflilik haklar ise herkese karfl ileri srlebilmesi (bir fleyin verilmesi, yaplmas ya da yaplmamas)
dikleri iin mutlak haklar kategorisinde saylmaktadr. ynndeki talepler teflkil eder.

rtifak haklar kendi aralarnda ayni irtifak haklar, Devredilebilen haklara rnek olarak mlkiyet hakk,
flahsi irtifak haklar ve karma irtifak haklar olmak telif hakk ve alacak hakk verilebilir. Devredileme-
zere e ayrlr. Geit hakk, ayni irtifak haklarndan- yen haklara rnek olarak intifa hakk, oturma hakk
dr. ntifa hakk ve oturma hakk, flahsi irtifak hakla- ve nafaka hakk verilebilir.
rndandr. st hakk ve kaynak hakk, karma irtifak
haklar ndandr. Sra Sizde 11
Kurucu yenilik douran haklar n kullanlmas ile yeni
Sra Sizde 8 bir hukuki iliflki yaratlr, baflka bir ifade ile bir hak ka-
Maddi olmayan mallar insan zeka, dflnce ve iradesi- zanlr rnein, bir taflnmazn nc bir kifliye satl-
nin rn olan eserlerdir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanu- mas halinde hak sahibine o taflnmaz ncelikle satn
nuna gre eser; sahibinin hususiyetlerini taflyan ve ilim alabilme yetkisi veren n alm (flfa) hakk, kurucu ye-
ve edebiyat, musiki, gzel sanatlar veya sinema eserle- nilik douran haklardandr. Bozucu yenilik douran
ri olarak saylan her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifa- haklar ise hak sahibi tarafndan kullanlmalar ile mev-
de etmektedir. Eserlere rnek olarak; bir yazarn roma- cut bir hukuki durumu ortadan kaldran haklardr. Bo-
n, hikyesi ya da tiyatro eseri, bir bilim adamnn yaz- flanma talep etmek, istifa hakk, bozucu yenilik dou-
d bilimsel kitap, bir flairin fliir kitab, bir heykeltrafln ran haklardandr.
heykeli, bir bestecinin bestesi, bir ressamn yapt re-
sim ya da bir sinema filmi verilebilir. Maddi varl ol-
mayan mallar arasnda markalar, patent veya faydal
model belgesi, endstriyel tasarmlar, corafi iflaretler
de yer alr.
Adal, Erhan: Hukukun Temel lkeleri, 11. Bas, Gzler, Kemal: Hukukun Temel Kavramlar, 8. Bas,
stanbul 2011. Bursa 2011.
Ak, Erol: Hukukun Temel Kavramlar, 9. Bas, zmir Gzbyk, A. fieref: Hukuka Girifl ve Hukukun
2010. Temel Kavramlar, 32. Bas, Ankara, 2010.
Akntrk, Turgut / Karaman, Derya Atefl: Medeni Gzbyk, fieref: Ynetim Hukuku, 30. Bas, Ankara
Hukuk, 17. Bas, stanbul 2012. 2011.
Akyol, fiener: Medeni Hukuka Girifl, 2. Bas, stanbul Gzbyk, fieref: Ynetsel Yarg, 30. Bas, Ankara
2006. 2011.
Anayurt, mer: Hukuka Girifl ve Hukukun Temel Griz, Adnan: Hukuk Bafllangc, 13. Bas, Ankara
Kavramlar, 11. Bas, Ankara 2011. 2011.
Antalya, O. Gkhan: 4721 Sayl Trk Medeni Hatemi, Hseyin: Medeni Hukuka Girifl, 5. Bas,
Kanunu, 1. Bas, stanbul 2011. stanbul 2011.
Aral, Vecdi: Hukuk ve Hukuk Bilimi zerine, 7. Bas, Helvac, Serap / Erlle, Fulya: Medeni Hukuk, 2. Bas,
stanbul 2010. stanbul 2011.
Aslan, . Ylmaz / fienyz, Doan / Kortunay, Ayhan / Ildr, Glgn: Hukuka Girifl, 3. Bas, Bursa 2008.
Deliveli, mr: Hukuka Girifl, 6. Bas, Bursa 2011. nan, Ali Naim: Medeni Hukuk, 2. Bas, Ankara 2005.
Ayan, Mehmet: Medeni Hukuka Girifl, 5. Bas, Konya Kabolu, brahim .: Anayasal Sosyal Haklar, 1. Bas,
2011. stanbul 2012.
Aybay, Aydn / Aybay, Rona: Hukuka Girifl, 7. Bas, Kayhan, fiaban: Hukukun Temel Kavramlar, 4. Bas,
stanbul 2011. Ankara 2011.
Aydn, Nurullah: Hukuka Girifl, 2. Bas, Ankara 2009. Klolu, Ahmet M.: Medeni Hukuk, 1. Bas, Ankara
Aydn, Ufuk: Temel Hukuk Dersleri, Eskiflehir 2011. 2004.
Battal, Ahmet: Hukukun Temel Kavramlar, 7. Bas, Keyman, Selahattin: Hukuka Girifl, 4. Bas, Ankara
Ankara 2011. 2010.
Bilge, Necip: Hukuk Bafllangc, 29. Bas, Ankara 2011. zel, alar / Cansel, Erol: Hukuk Bafllangc, 4. Bas,
Bilgili, Fatih / Demirkap, Ertan: Hukukun Temel Ankara 2009.
Kavramlar, 4. Bas, Bursa 2011. zekes, Muhammet: Temel Hukuk Bilgisi, 1. Bas,
Bozkurt, Enver: Hukukun Temel Kavramlar, 7. Bas, Ankara 2010.
Ankara 2010. ztan, Bilge: Medeni Hukukun Temel Kavramlar,
Buz, Vedat: Medeni Hukukta Yenilik Douran 36. Bas, Ankara 2012.
Haklar, 1. Bas, Ankara 2005. Ouzman, M. Kemal / Barlas, Nami: Medeni Hukuk,
Demirbafl, Harun: Yenilik Douran Haklar, 1. Bas, 17. Bas, stanbul 2011.
stanbul 2007. Palamut, Mehmet E.: Medeni Hukuk, 1. Bas, stanbul
Erman, Hasan: Medeni Hukuk Dersleri, 2. Bas, 2004.
stanbul 2010. Pulafll, Hasan / Korkut, mer : Temel Hukuk, 10. Bas,
Gemalmaz, H. Burak: Avrupa nsan Haklar Ankara 2011.
Szleflmesinde Mlkiyet Hakk, 1. Bas, stanbul Reisolu, Safa: Borlar Hukuku Genel Hkmler, 22.
2009. Bas, stanbul 2011.
Gzler, Kemal: Anayasa Hukukuna Girifl, 18. Bas, Sar, H. Grbz: Malvarl Haklarnn Korunmas,
Bursa 2011. 1. Bas, stanbul 2006.
Gzler, Kemal: Genel Hukuk Bilgisi, 10. Bas, Bursa Serozan, Rona: Medeni Hukuk Genel Blm/Kifliler
2010. Hukuku, 1. Bas, stanbul 2011.
Gzler, Kemal: Hukuka Girifl, 8. Bask, Bursa 2011. Smer, Haluk Hadi / Ulukap, mer: Temel Hukuk
Bilgisi, 6. Bas, Konya 2011.
Toroslu, Nevzat: Ceza Hukuku Genel Ksm, 17. Bas,

Ankara 2012.
Toroslu, Nevzat: Ceza Hukuku zel Ksm, 2. Bas,
Ankara 2010.
ok, Coflkun / Mumcu, Ahmet / Bozkurt, Glnihal:
Trk Hukuk Tarihi, 14. Bas, Ankara 2010.
Ylmaz, Ejder: Hukuk Szl, 10. Bas, Ankara 2011.
Zevkliler, Aydn / Havutu, Ayfle / Grpnar, Damla:
Medeni Hukuk, 6. Bas, Ankara 2008.
Zevkliler, Aydn: Borlar Hukuku Genel Hkmler,
1. Bas, Ankara 2001.
6
Amalarmz
N
N
Hakkn kazanlmasn anlatabilecek,
N
Hakkn kazanlmasnda iyiniyet kavramn aklayabilecek,
N
Hakkn kullanlmasn ve drstlk kuraln ifade edebilecek,
N
Hakkn kaybedilmesinin sebeplerini belirleyebilecek,
Hakkn korunmasnn yollarn zetleyebilecek bilgi ve beceriler kazanabile-
ceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Hukuki olay Eda davas
Hukuki fiil Tespit davas
Hukuki ifllem stihkak davas
yi niyet nkr
Drstlk kural krar
Kt niyet tiraz
spat yk Karine
ekiflme Meflru mdafaa
fa
indekiler
HAKKIN KAZANILMASI
Hakkn Kazanlmas,
Hukukun Temel Kaybedilmesi, HAKKIN KAYBEDLMES
Kavramlar Kullanlmas ve HAKKIN KULLANILMASI
Korunmas
HAKKIN KORUNMASI
Hakkn Kazanlmas,
Kaybedilmesi, Kullanlmas
ve Korunmas
HAKKIN KAZANILMASI
Hakkn Kazanlmasna Yol Aan Sebepler

Bir hakkn bir kifliye balanmasna hakkn kazanlmas ad verilir. Bu durumda kifli Bir hakkn bir kifliye
ile hak arasnda bir balant kurulmaktadr. Hak, hukuk dzeninin kiflilere tand balanmasna hakkn
kazanlmas ad verilir. Bir
yetkiler veya kiflilerin hukuk dzeni tarafndan korunmakta olan menfaatleri olarak hakkn kazanlmasna
ifade edildiine gre, her hakkn bir sahibi var demektir. Sahipsiz bir haktan sz (doumuna) yol aan olgular
tanedir: Hukuki olay,
edilemez. Ancak bir hakkn herhangi bir kifliye balanmas ve o kiflinin hak sahibi hukuki fiil ve hukuki ifllem.
haline gelmesi de kendiliinden olmaz. Birtakm olgular bu sonucun domasna yol
aarlar. Bir hakkn kazanlmasna, baflka bir ifade ile hakkn doumuna yol aan ol-
gular tanedir. Bunlar; hukuki olay, hukuki fiil ve hukuki ifllemdir.
Hukuki olay, hukuk dzeninin kendilerine hukuki sonular balad olaylar- Hukuk dzeninin kendilerine
hukuki sonular balad
dr. Gerekten kanun koyucu dfl dnyada meydana gelen olaylarn bir ksmna olaylara hukuki olay denir.
hkm ve sonu balamfltr (rnein, doum ve lm). Hukuki olaylar iki grup-
ta toplanr. Bunlar, genifl anlamda hukuki olay ve dar anlamda hukuki olaydr.
Genifl anlamda hukuki olay, kanun koyucunun kifli iradesi sonucu olup olma-
dna bakmakszn hkm ve sonu balad olaylar ifade eder [rnein; kiflili-
in, ocuun sa olarak tamamyla doduduu anda bafllamas ve lmle sona er-
mesi (TMK m.28); mirasn, mirasbrakann lmyle almas (TMK m. 575)].
Dar anlamda hukuki olay ise kifli iradesi sonucu olan ve hukuk dzeni tarafn-
dan kendisine hukuki sonu balanan olaylardr ki, bunlara hukuki fiil denir.
Dar anlamda hukuki olay ve genifl anlamda hukuki olay iin rnekler veriniz?
SIRA SZDE SIRA SZDE
1
D fi N E L M fiekilD6.1
fi N E L M
Hakkn
HALKIN KAZANILMASINA YOL AAN SEBEPLERS O R U Kazanlmasna
S O RYol
U
Aan Sebepler
DKKAT DKKAT
Hukuki Olaylar Hukuki Fiiller Hukuki fllemler
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
Hukukun kendisine hukuki Hukuki fiil, hukukun kendisine hukuki sonu balad insan iradesini (insan
sonu balad insan
iradesi, hukuki fiil olarak davranfllarn) ifade eder. Dier bir ifade ile hukuki olaylar iinden, sadece insan-
adlandrlr. larn davranfllarnn rn olanlar, hukuki fiilleri meydana getirir. Hukuk dzeni
insan davranfllarnn hepsine olmasa da bir ksmna hukuki sonular balamakta-
dr. Hukuki fiilde, kiflinin o hukuki sonucu isteyip istemedii nem taflmaz. Kifli
fiiline (davranflna), byle bir hukuki sonucun balanmasn istememifl olsa dahi
hukuk dzeni kiflinin iradi fiiline belli bir hukuki sonu balayabilmektedir. rne-
in TMK m.19un Yerleflim yeri bir kimsenin srekli kalma niyetiyle oturduu yer-
dir. Bir kimsenin ayn zamanda birden ok yerleflim yeri olamaz diyen hkm
karflsnda, bir gerek kiflinin yerleflmek niyetiyle bir flehirde srekli oturmaya bafl-
lamas halinde, o flehir o kiflinin istese de istemese de yerleflim yeri saylacaktr.
SIRA SZDE Hukuki fiilde, kiflinin

SIRA SZDEo hukuki sonucu isteyip istemediinin nem taflmamas ne anlama
2 gelir?
D fi N E L M HukukiDfiiller,
fi N E hukuka
LM uygun fiiller (hukuk dzeninin onaylad fiiller) ve huku-
ka aykr fiiller (hukuk dzeninin uygun bulmad fiiller) olmak zere ikiye ayrlr.
S O R U Hukuka Suygun O R U fiiller: Hukuka uygun fiiller, hukuk dzeninin uygun grd-
, onaylad ve kendilerine hukuki sonular balad davranfllar ifade eder.
Hukuka uygun fiiller, irade veya ifl ve emek aklamalar, bilgi veya haber verme
DKKAT DKKAT
(tasavvur) aklamalar ve duygu aklamalar olmak zere gruptur.
rade veya ifl ve emek aklamalar, hukuki ifllem, hukuki ifllem benzeri fi-
N N
SIRA SZDE iller ve maddiSIRA fiiller
SZDE olmak zere e ayrlr:
Hukuki ifllem, bir veya birden fazla kiflinin hukuki bir sonuca yneltilmifl ira-
de aklamasdr. Dier ifade ile hukukun, kiflinin davranflna, onun iradesine uy-
gun sonucu balamas halinde hukuki ifllem ortaya kar [rnein, satfl szleflme-
si, bafllama szleflmesi birer hukuki ifllemdir (TBK m.207)]. Her hukuki ifllemde,
Hukuki
K Tifllemlerde,
A P irade irade aklamas
K T Ave P hukuki sonu olmak zere iki unsur bulunmaktadr. Hukuki
aklamas ve hukuki sonu ifllemin ekirdeini teflkil eden irade aklamasnda, bir hakkn veya bir hukuki ilifl-
olmak zere iki unsur
bulunur. kinin kurulmas, deifltirilmesi veya sona erdirilmesi istenir. Hukuki ifllemler, irade
TELEVZYON aklamasnda
T E L E Vbulunan
ZYON tarafn saysna gre iki veya ok tarafl hukuki ifllemler
(rnein, bir satfl szleflmesi, bir bafllama szleflmesi iki tarafl iken on ortakl bir
limited flirket szleflmesi ok tarafldr; yine ok tarafl irade aklamas gereken
haller arasnda kararlar da yer alr) olabilecei gibi tek tarafl hukuki ifllemler de
NTERNET olabilir. ki Nya
T E da
R N Edaha
T fazla tarafn iradesinin arand szleflmeler ile ok tarafn
irade aklamasyla oluflan kararlardan farkl olarak tek bir irade aklamas ile hu-
kuki sonu yaratan tek tarafl hukuki ifllemlerin bir ksmnn bir muhatab bulun-
mamaktadr (rnein, vasiyetname yaplmas, TMK m.531; taflnr maln terki; evli-
lik dfl doan ocuun tannmas). Bir ksm tek tarafl hukuki ifllemler ise belli bir
muhataba yneltilmektedir (rnein, bir szleflmeden dnlmesi, bir vekilin azle-
dilmesi, nalm, alm, gerialm haklarnn kullanlmas).
radenin aklanmasyla istenen bir hakkn veya hukuki ifllemin kurulmasnn,
deifltirilmesinin veya sona erdirilmesinin bir hukuki bir sonu olarak ortaya k-
mas mmkndr. Hukuki sonu, kiflinin istei sonucu ortaya kar. Bu nedenle is-
tenen bir hukuki sonucun domas iin insan iradesinin bu hukuki sonucun do-
rade veya ifl ve emek masna ynelik olarak aklanmas gerekir. Szleflme iliflkilerinde hukuki sonuca
aklamalar; hukuki ifllem, ynelmifl bu tr iradeye taraf iradesi denilmektedir.
hukuki ifllem benzeri fiiller
ve maddi fiiller olmak zere Ak veya rtl (zmni) olabilen irade aklamalar, karfl tarafa ulaflmas gere-
e ayrlr. ken irade aklamalar ve karfl tarafa ulaflmas gerekli olmayan irade aklamalar
6. nite - Hakkn Kazanlmas, Kaybedilmesi, Kullanlmas ve Korunmas 137
olarak ikiye ayrlrlar. lkinde, irade aklamasnn hukuki sonu dourabilmesi iin
mutlaka karfl tarafa yneltilmifl olmas gerekirken (rnein, szleflmelerde); die-
rinde ise hukuki sonucun domas iin irade aklamasnn karfl tarafa yneltilme-
si gerekli deildir. Bu tr irade aklamalarnn nc kifliler tarafndan tannabile-
cek flekilde yaplmfl olmas yeterli olacaktr (rnein, vasiyetname yaplmasnda).
Hukuki ifllemlerde, irade aklamas ve hukuki sonu olmak zere iki unsur bulun-
SIRA SZDE SIRA SZDE
maktadr. rade aklamas unsuru nedir, trleri nelerdir, aklaynz? 3
Hukuki ifllem benzeri fiillerde de hukuki ifllemler gibi bir irade aklamas- Hukuki ifllem benzeri
na ihtiya vardr. Byle bir durumda irade aklamas sadece pratik sonuca yne- fiillerde, irade aklamas
sadece sonuca yneliktir,
lik olup, hukuki sonu bu irade aklamasndan bamsz olarak S O R meydana
U gelir hukuki sonu buS irade
O R U
(rnein, muaccel bir borcun borlusunun alacaklnn ihtaryla temerrde dflece- aklamasndan bamsz
olarak meydana gelir.
ini dzenleyen TBK m.117 hkmndeki ihtar hukuki ifllem benzeri bir fiildir. h-
DKKAT DKKAT
tarn amac borlunun borcunu demesine yneliktir. Ancak borlunun temerrde
dflmesi fleklinde bir hukuki sonu kendiliinden ortaya kmaktadr). Bu tr fiil-
N N
lerde de hukuki ifllemlere iliflkin esaslar uygulanr. SIRA SZDE SIRA SZDE
fiekil 6.2
Hukuki Filler
HUKUK FLLER
K T A P K T A P
Hukuka Uygun Fiiller Hukuka Aykr Fiiller

TELEVZYON TELEVZYON
rade, fl veya Duygu
Aklamalar Haksz Fiiller Borca Aykr Fiiller
Emek Aklamalar
NTERNET NTERNET
Bilgi
Aklamalar
Maddi fiiller, bir irade aklamasna ynelik olmayan fiillerdir. Bu tr fiillerde Maddi fiiller, bir irade
aklamasna ynelik
bir aklama bulunmamaktadr. Kiflinin dfl alemde bir deifliklik meydana getirmifl olmayan fiillerdir. Maddi fiil
olan iradesinin bir hukuki sonuca ynelmifl olmas da gerekli deildir. Burada ka- sz konusu olduunda,
kanundan dolay hukuki
nundan dolay hukuki sonu ortaya kmaktadr [rnein, TMK m.772/3 hkm sonu ortaya kmaktadr.
gereince (maddi bir fiil olarak) define bulmufl bir kifli kanundan dolay deerinin
yarsn aflmamak zere uygun bir dl isteyebilecektir].
Bilgi veya haber verme (tasavvur) aklamalar ile meydana gelmifl bir
olay ilgili kifli ya da kiflilere bildirilir. Bu tr bildirimlerden de hukuki sonular or-
taya kabilmektedir (rnein, bir kiflinin bir baflka kifliyi vekil tayin etmesi).
Duygu aklamalar kanun koyucu istisnaen bir duygu aklamasna da hu-
kuki sonu balayabilmektedir (rnein TMK m.578deki mirastan yoksunluk ne-
denlerinden birinin varl nedeniyle miras olamayacak bir kifliyi, miras brakan
affederse o kifli mirastan mahrum edilemez).
Hukuka aykr fiiller: Hukuk dzenini ihlal eden hukuka aykr davranfllar
karflsnda kanun koyucu sessiz kalmamfl bu davranfllara da hkm ve sonular
balamfltr. Kiflinin hukuk dzenince onaylanmayan davranfl, borcun yerine ge-
Kiflinin hukuk dzenince tirilmesini engelliyorsa akde aykrlk, objektif bir hukuk kuraln ihlal ediyorsa ka-
onaylanmayan davranfl,
objektif bir hukuk kuraln nuna aykrlk ortaya kar. Hukuk dzeninin uygun grmedii hukuka aykr fiil-
ihll ediyorsa kanuna ler, herkese veya sadece belirli kiflilere genel veya zel nitelikte devler ykleyen
aykrlk, borcun yerine
getirilmesini engelliyorsa
bir hukuk kuralnn (hukuk normunun) ihll edilmesiyle ortaya kar. Hukuki so-
akde aykrlk, ortaya kar. nu, o davranfltan failin sorumlu olmasdr. Hukuka aykr fiiller, haksz fiiller ve
borca aykr fiiller (borca aykrlk) olmak zere ikiye ayrlr. Haksz fiillerde taraf-
Hukuka aykr fiiller, haksz lar arasnda nceden mevcut bir hukuki iliflkiye aykrlk sz konusu olmaz. Hatta
fiiller ve borca aykr fiiller
(borca aykrlk) olmak zere taraflar arasnda bir hukuki iliflki de mevcut deildir (rnein, bir kiflinin bir baflka
ikiye ayrlr. kifliyi yaralamas; bir kiflinin arabasyla bir baflka araca arpmas, gstericilerin bir
maazann vitrinine ve iindekilere zarar vermesi). Taraflar arasnda daha nceden
mevcut bir hukuki iliflkiye aykr bir davranflta bulunuluyorsa borca aykrlk sz
konusu olur (rnein, bir borlunun bir szleflmeden doan borcunu alacaklsna
zamannda ifa etmemesi).
SIRA SZDE Hukuka aykr

SIRAfiiller,
SZDE taraflar arasnda nceden mevcut bir hukuki iliflkiye aykrlk sz
4 konusu olup olmamasna gre nasl snflandrlrlar?
D fi N E L M HaklarnD doumu
fi N E L M ve kayb hukuki olaylar, hukuki fiiller ve hukuki ifllemler va-
stasyla olmaktadr. Haklar, zellikle de malvarl haklar aslen kazanma ve dev-
S O R U ren kazanma S Oolmak
R U zere iki flekilde kazanlr.
Hakkn Aslen Kazanlmas

DKKAT DKKAT
Hukuki olay, hukuki fiil ya da Kiflinin o ana kadar kimsenin mal olmayan bir fley zerinde kendi fiili ile kendi le-
kanundan kaynaklanan
aslen kazanmada kifli, o hine bir hak kurmasna, hibir arac olmadan fley zerinde ilk defa hak kurmasna,
N N
SIRA SZDE
zamana kadar hi kimseye kazanmasna SIRA SZDE etmesine) hakkn aslen kazanlmas (asli / asl yoldan iktisa-
(iktisap
ait olmayan ve aslnda daha
nceden mevcut olmayan bir
b) denir. Dier bir ifade ile o zamana kadar hi kimseye ait olmayan ve aslnda
hakk, kendi fiiliyle elde daha nceden mevcut olmayan bir hakk, kifli kendi fiiliyle elde etmekte, onun ilk
AMALARIMIZ
ederek o hakkn ilk sahibi AMALARIMIZ
sahibi olmaktadr. O hak ilk defa o hak sjesinin flahsnda ortaya kmaktadr. Bir
olmaktadr.
hakkna aslen kazanlmasnda, o hakka daha nce bir baflka kiflinin sahip olup da-
K T A P
ha sonra terketmifl
K T A P
olmas bir nem taflmamaktadr. Aslen kazanma hukuki olay,
hukuki fiil ya da kanundan kaynaklanr.
Maddi mallar (eflya), maddi Haklarn aslen kazanlmas, maddi mallar (eflya) zerinde olabilecei gibi, mad-
olmayan mallar veya kifliler di olmayan mallar veya kifliler zerindeki haklara iliflkin de olabilir. Bir yazarn ya-
Tzerindeki
E L E V Z haklar
Y O N aslen TELEVZYON
kazanlabilir. ymlanmfl kitab zerindeki telif hakk, yeni bir bulufla iliflkin patent hakk yahut
anne ve babann yeni domufl ocuklar zerindeki velayet hakk da bir baflkasn-
dan devralnmamakta, aslen kazanlmaktadr.
NTERNET NTERNET
SIRA SZDE Hangi tr mallar zerinde haklarn aslen kazanlmas mmkndr?
SIRA SZDE
5
Sahipsiz bir taflnmaz Baflkasna ait bir eflyay zamanaflm ile kazanma da aslen kazanmadr. Burada
D fi Naslen
zerinde E L Mmlkiyet zamanaflmD ile
fi Nkazanlan
ELM mlkiyet nceki malikin sona eren mlkiyet hakkndan
hakknn kazanlmasn
salayan iflgal, Sahipsiz
bamsz yeni bir mlkiyettir. Kanunda ngrlen koflullarla belli bir srenin ge-
taflnrlar
S O R zerinde
U bu yolla mesi sonucunda
S O R Ukazandrc zamanaflm ile bir kiflinin bir taflnmaz ya da taflnr
mlkiyet hakknn zerindeki mlkiyet hakkn kazanmas da bir aslen kazanmadr (TMK m. 712,
kazanlmasna imkan veren
ihraz, baflkasna ait bir 713, 777).
fleyiDiflleme,
K K A mallarn
T DKKAT
TMKnn 707. maddesinde dzenlenen, sahipsiz bir taflnmaz zerinde aslen
karflmas ya da birleflmesi,
baflkasna ait bir eflyay mlkiyet hakknn kazanlmasn salayan iflgal ve TMKnn 767. maddesinde d-
N N
SIRA SZDE
zamanaflm ile kazanma, SIRA SZDEtaflnrlar zerinde bu yolla mlkiyet hakknn kazanlmasna
zenlenen, sahipsiz
haklarn aslen
kazanlmasnn yollardr. imkan veren ihraz hkm de hukuki fiille aslen kazanmann rneklerindendir.
K T A P K T A P
Bir kifli bir maln mlkiyetini baflkasna ait bir fleyi iflleme (TMK m.775), malla-
rn karflmas yahut birleflmesi (TMK m.776) ile de kazanabilir. Byle bir durumda
mlkiyet hakk dorudan doruya kanundan (ipso jure) domaktadr.
Uygulamada haklarn aslen kazanlmas istisnai olup genellikle haklar devren
kazanlmaktadr.
Hakkn Devren Kazanlmas

Bir kiflinin bir hakk o zamana kadar sahibi olan kifliden elde etmesi hakkn devir Devren kazanma, bir kiflinin
yoluyla / devren kazanlmasdr (feren iktisap). Bir kifli haiz (sahip) olduu bir bir hakk o zamana kadar
sahibi olan kifliden elde
hakk, dier bir kimseye devir (temlik) eder, ona geirirse, rnein; malik bulun- etmesidir. Devren
duu evini yani taflnmaz maln satarak, onun zerindeki mlkiyet hakkn bir bafl- kazanmada bir hak eski
sahibinden yeni bir hak
ka kifliye devrederse, alc taflnmaz (taflnmaz zerindeki mlkiyet hakkn) satc- sahibinin malvarlna
dan (satc vastasyla) devren kazanmfl olmaktadr. Dier bir ifade ile, devren gemekte, bir kifli hakk
kazanmada bir hak eski sahibinden yeni bir hak sahibinin malvarlna gemekte, kaybederken dieri devren
kazanmaktadr.
bir kifli hakk kaybederken dieri devren kazanmaktadr. Bir kiflinin bir kitabn bir
baflkasna satmas ya da hediye etmesi (bafllamas) halinde kitap karfl tarafa tes-
lim edildii anda kitap zerindeki mlkiyet hakk satm szleflmesinde alc, bafl-
lama szleflmesinde de bafllanan tarafndan devralnmfl olmakta; satc ya da ba-
fllayan o anda kitap zerindeki mlkiyet hakkn kaybetmektedir.
Haklarn devren kazanlmas, genellikle bir hukuki ifllemle bir baflka kifliye ge- Haklarn devren
irilmesi veya miras yoluyla olur. Bir hakkn devir yoluyla kazanlmasnda hakkn kazanlmas, genellikle bir
hukuki ifllemle bir baflka
hangi anda devredilmifl (karfl tarafa kazanlmfl) saylaca nem taflmaktadr. kifliye geirilmesi veya miras
Hukuk dzeni, haklarn devir yoluyla kazanlmasnda, hakkn kazanlmas asn- yoluyla olur.
dan devir (kazanma) ann hakkn konusu olan fleyin niteliine gre belirlemekte-
dir. Malvarl haklarnn byk blm devren kazanlabilirler. Ancak flahsa ba-
l haklar (rnein, intifa hakk malvarl hakk olsa da kullanlmas flahsa bal ol-
duu iin baflkasna devredilemeyeceinden) buna istisna teflkil ederler. Taflnmaz-
lar zerindeki haklar kural olarak tapu siciline tescil annda kazanlr. Taflnrlarda
ise, ayni haklarn kazanlmas, teslim (eflyann zilyetliinin karfl tarafa devri) an-
dr. Miras haklar ise, mirasbrakann lm annda miraslarna gemifl, dier ifa-
de ile onlar tarafndan kazanlmfl olur.
Haklarn devren kazanlmasnda, aslen kazanmann aksine arac bir kiflinin var- Devren kazanmada, hakk
l gerektii iin, retide devren kazanmann, halefiyet yolu ile haklarn kazanl- kazanana halef
(ardl/artgelen)
mas st bafll altnda da incelenebilecei ifade edilmektedir. Zira, devren hak denilmektedir. Hak, btn
kazanlmasnda bir taraf hakk kazanrken, dier taraf hakkn kaybetmektedir. Bu alacak (aktifi) ve borlar
(pasifi) ile devrediliyorsa,
nedenle devir yoluyla hakk kazanana halef (ardl/artgelen) denilmektedir. Bu klli halefiyet sz konusu
yaklaflm asndan devren kazanma, klli halefiyet ya da czi halefiyet sonu- olur (rnein, mirasn
cunda ortaya kmaktadr. Hak, btn alacak (aktifi) ve borlar (pasifi) ile devre- intikalinde, mirasnn
mirasbrakann haklarna
diliyorsa, klli halefiyet sz konusu olur [Mirasn intikalinde TMK m.599/2 hk- sahip ve borlarndan
m gerei, miraslar, mirasbrakann ayni haklarn, alacaklarn,dier malvarl sorumlu olmas). Sadece bir
ksm haklar bir kimseden
haklarn, taflnr ve taflnmazlar zerindeki zilyetliklerini dorudan doruya kazan- baflka bir kimseye devir
makta ve mirasbrakann borlarndan da kiflisel olarak sorumlu olmaktadrlar; yoluyla geiriliyorsa czi
klli halefiyet, 6102 sayl Trk Ticaret Kanununa (TTK) gre, ticaret flirketleri- halefiyet sz konusudur
(rnein, taflnrlarda
nin birleflmelerinde de sz konusu olur ve birleflen flirketlerin tm malvarl bir- teslim, taflnmazlarda
leflme gerekleflince bir btn, bir kl halinde birleflme sonucu yeni kurulan veya tescil ve alacaklarda
temlik ifllemiyle haklarn
devralan flirkete baflka bir devir ifllemine gerek olmakszn gemifl olur]. Buna kar- baflkasna gemesi).
fln taflnrlarda teslim, taflnmazlarda tescil ve alacaklarda temlik ifllemiyle
haklar geiriliyorsa, hakkn devren kazanlmas veya ipotek kuruluflunda olduu
gibi hakkn tesisen kazanlmas sz konusu olur. Bu iki alt ayrm, czi halefi-
yet yoluyla devre iflaret eder.
SIRA SZDE Klli halefiyet yoluyla

SIRA SZDE devren kazanmay bir rnekle aklaynz?
6
Haklarn Kazanlmasnda yiniyet
yiniyet Kavram
S O R U Bir hakkn kazanlabilmesi
S O R U iin, kanunen aranan flartlarn var olmas veya kazanma-
ya engel bir durumun bulunmamas gerekir. Gerekli flartlardan biri mevcut deil ve-
ya hakkn geiflini engelleyen bir sebebin varl sz konusuysa o hakkn geerli bir
DKKAT DKKAT
flekilde kazanlmas mmkn olmaz. Bir eflya zerindeki hakkn devren kazanlabil-
mesi iin, bu eflyay devreden kiflinin onun zerinde (maliki olarak) tasarruf yetki-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
sine sahip olmas gerekir. Aksi takdirde, bu hakkn ondan kazanlmas sz konusu
olmaz. Oysa iyiniyet kurumu bu tr durumlarda haklarn geerli flekilde kazanlma-
s ynnde hizmet etmektedir. yiniyet, sadece malvarl haklarnda deil, kiflilik
haklarnn (rnein; aile hukuku ile ilgili bir ksm haklarn) domas, kazanlmas,
hkm ve sonularn meydana getirmesinde de nemli rol oynar. Ancak iyiniyetin
K T A P en ok rol oynad
K T A P alan, zellikle haklarn devren kazanlmasndadr.
yiniyet kavram, bir hak yiniyet kavram, bir hak kazanlrken hakkn kazanlmasna engel olan bir se-
kazanlrken hakkn bebin mevcudiyeti veya o hakk kazanma iin gerekli olan bir unsurun yokluu
kazanlmasna engel olan
TbirE Lsebebin
E V Z Ymevcudiyeti
ON veya hakknda Tgerekli
E L E V Z Yzeni
ON gstermesine ramen kiflide var olan, makul grlebilen
o hakk kazanma iin gerekli bir yanlfl bilgi ya da bilgisizlii ifade eder. TMK m.3te yer alan Kanunun iyini-
olan bir unsurun yokluu
hakknda gerekli zeni yete hukuki bir sonu balad durumlarda, asl olan iyiniyetin varldr fleklin-
gstermesine ramen kiflide deki hkm, haklarn doumuna, hkm ve sonularna uygulanacak ana ilke
varolan,
N T E Rmakul
N E T grlebilen N Tkuraln
E R N E T dzenlemektedir. Esasen iyiniyet kavram, bir olay bilmek
bir yanlfl bilgi ya da olan iyiniyet
bilgisizlii ifade eder. veya bilmemek fleklindeki subjektif bir esasa dayanr. yiniyet, esas itibaryla bir ki-
flideki drstl, kiflisel ahlk gstermektedir. TMK m.3, kiflilerin bir hakk kaza-
nrken drst ve namuslu bir flekilde hareket etmeleri gerektiini hatrlatmaktadr.
Bir kiflinin yapt tm arafltrmalara ramen bir hakk kazanmak iin zorunlu olan
koflullarn var olup olmadn anlamas, her zaman kolay olmayabilir. Hakk kaza-
nacak kifli, hakkn kazanlmas iin gerekli koflullarn olayda bulunduu hususun-
da yanlfl veya hatal bir bilgiye sahip olmas nedeniyle arafltrmalarna ramen
hakk kazanmasna engel olacak bir sebebin mevcut varln tespit etmemifl olabi-
lir. rnein; beyaz eflya satan bir maazadan bir televizyon satn almfl olan bir ki-
flinin satn ald televizyonun satcnn dkkanna tamir iin braklmfl olduunu
bilmemesi halinde subjektif iyiniyetten bahsedilebilecektir. Zira, o kiflinin televiz-
yonun baflkasna ait olduunu bilmemesi iflin olaan akflna uygundur. Esasen
byle bir maazada mflteri satn alnan mallarn satcya ait olduunu dflnecek-
tir. Buradaki deerlendirme tamamen alcnn psikolojik bir haline baldr. O ne-
denle de bu kapsamda iyiniyete subjektif iyiniyet (sbjektif hsnniyet) de de-
nilmektedir. Bir hakkn doumuna veya kazanlmasna engel olan fiili veya huku-
ki bir unsuru makul bir zr kabul edilecek bir nedene dayanarak bilmeyen veya
bilmesi mmkn olmayan kifli iyiniyetli saylrken, bu tr bir engeli bilen veya bil-
mesi gereken kifli ktniyetli (suiniyetli) olacaktr.
SIRA SZDE Trk MedeniSIRA

Kanununa
SZDE gre iyiniyetli ve ktniyetli olmak ne anlama gelir?
7
TMK m.3te yer alan Kanunun iyiniyete hukuki bir sonu balad durumlar-
D fi N E L M da, asl olan D fiiyiniyetin
NELM varldr fleklindeki hkm, ii bofl bir genel hkm ni-
telii taflr. Bu hkm ile herkesin iyiniyetli olduu farz ve kabul edilmifltir. Bu fle-
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

kilde de iyiniyet bir karine nitelii kazanmfltr. Karine, mevcut ve bilinen olgular- Karine, mevcut ve bilinen
olgulardan, bilinmeyen bir
dan bilinmeyen bir olgunun varl sonucunu karmak olduundan, iddiasn bir olgunun varl sonucunu
karineye dayandran kifliye nemli bir imkn salamaktadr. ddiasn karineye da- karmaktr. ddiasn
karineye dayandran kifli, bu
yandran kifli, bu karine dolaysyla iddiasn ispat yknden kurtulmakta, ispat y- karine dolaysyla iddiasn
kn karfl tarafa geirmektedir. ispat yknden kurtulmakta,
yiniyete iliflkin bu madde, kanunda iyiniyete iliflkin bir hkm mevcutsa bir ispat yk karfl tarafa
gemektedir.
sonu dourur. Kiflinin bir olayda bilgisiz olmas, ancak bu hususu dzenleyen
zel bir hkm mevcut olursa bir anlam ifade eder. Dolaysyla, iyiniyet sadece ka-
nunun iyiniyeti dzenledii durumlarda ortaya kmaktadr.
Bir kiflinin iyiniyetli olduunu ileri srmesi onun mutlaka iyiniyetli olduu anla-
mna da gelmeyecektir. Kanunda iyiniyete iliflkin yer alan dzenlemeler, sadece iyi-
niyetin varlna iliflkin kanuni karine teflkil ederler. yiniyetli kifli iyiniyetin varl-
n ispat etmek zorunda deildir. Ancak karfl taraf, iyiniyetli olduunu ileri sren ki-
flinin bu iddiasnn aksini ispat edebilir. Dier ifade ile, iyiniyet karinesi nedeniyle
SIRA SZDE dier taraf
iyiniyetli olduunu ispat etme yknden kurtulmufl kiflinin karflsnda SIRA SZDE
onun iyiniyetli olmadn ispat etmek zorundadr. TMK. m.3 ikinci fkrasnda yer
alan, Ancak, durumun gereklerine gre, kendisinden beklenen D zeni
fi N E L gstermeyen
M D fi N E L M
kimse iyiniyet iddiasnda bulunamaz fleklindeki hkm erevesinde karfl taraf,
bir hakk kazanmakta olan kiflinin iyiniyetli olmadn, onun kendisinden beklenen
S O R U S O R U
zeni gstermemifl olduunu ispat etmek suretiyle ortaya koyacaktr.
yiniyet, sadece mal varl haklarnda deil, kiflilik haklarnn (rnein;

D K K Aaile
T hukuku ile DKKAT
ilgili bir ksm haklarn) domas, kazanlmas, hkm ve sonularn meydana getirme-
sinde de nemli rol oynar. yiniyet en ok haklarn devren kazanlmasnda rol oynar.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
yiniyetin Unsurlar
yiniyetten sz edebilmek iin belirli zellikleri bulunan bir bilgisizliin
AMALARIMIZ varl ge- AMALARIMIZ
reklidir. TMK. m.3 ikinci fkrasnda yer alan, Ancak, durumun gereklerine gre,
kendisinden beklenen zeni gstermeyen kimse iyiniyet iddiasnda bulunamaz
K T Abaz
fleklindeki hkm, bilgisizliin niteliinin belirlenmesi iin iyiniyetin P unsurlar- K T A P
nn mevcut olduu ve bunlarn arafltrlmas gerektii sonucunu ortaya koymaktadr.
yiniyetin unsurlar e ayrlarak incelenebilir:
1. Kifli hatal (yanlfl) bir bilgiye sahip veya bilgisiz olmaldr.
TELEVZYON TELEVZYON
2. Bu hatal (yanlfl) bilgi veya bilgisizlik kendi kusurundan ortaya kmfl olma-
maldr. Baflka bir ifade ile, mazur grlebilir bir hatal (yanlfl) bilgi veya bil-
gisizlik bulunmal; gereken zenin gsterilmesi ihmal edilmifl olmamaldr.
NTERNET NTERNET
3. Bu hatal (yanlfl) bilgi veya bilgisizlik; ya yalnz hakkn doumu veya kaza-
nlmas annda bulunmal ya da devaml olarak mevcut olmaldr.
yiniyetin Sonular
yiniyetin en nemli sonucu (hkm), haklarn kazanlmasn salamasdr. Ger-
ekten iyiniyet, bir hakkn kazanlmas iin gerekli olan flartlarn mevcut olmama-
sna veya hakkn geiflini engelleyen sebeplerin varlna ramen, o hakkn geer-
li bir flekilde kazanlmasna imkan salamaktadr. Demek ki, bir hakkn kazanlma-
s iin gerekli olan unsurlar mevcut olmasa dahi, iyiniyetli davranan kifli, bu hakk
geerli olacak bir flekilde kazanmfl olur.
Ancak baz istisnai hallerde kifli iyiniyetli de olsa, hakk kazanmas sz konusu
olmayacaktr. Bu istisnai haller; iyiniyetin, daha ncelikli korunmas ngrlmfl
olan yararlarla atflmas nedeniyle ortaya kmaktadr. Bu istisnai haller, ayrt et-
me gc bulunmayann, mal alnann ve mal elinden rzas olmadan kmfl olan

kiflinin korunmasna iliflkindir:
Ayrt Etme Gc Bulunmayan Kiflinin Korunmas: Bir hakk iyiniyetle kazana-
bilecek bir kiflinin menfaati, ayrt etme gc bulunmayan bir kifliden hakk kazana-
bilmesinde hukuk dzeni tarafndan ilk srada korunmamfltr. Burada Kanun, bir
hakkn iyiniyetle kazanlmasndan nce, ayrt etme gc bulunmayan kiflinin men-
faatlerini ne alarak onu korumaktadr. Gerekten TMK m.15te bu ynde, Kanun-
da gsterilen ayrk durumlar sakl kalmak zere, ayrt etme gc bulunmayan
kimsenin fiilleri hukuki sonu dourmaz fleklindeki hkme yer verilmifltir.
Mal alnann Korunmas: alnmfl olan bir maln temliki halinde, gerek
malik, iyiniyetli kifliye de takipte bulunabilir. TMK 989. maddede taflnr alnan,
kaybolan ya da iradesi dflnda baflka herhangi bir flekilde elinden kan zilyetin, o
fleyi elinde bulunduran herkese karfl befl yl iinde taflnr davas aabilecei hk-
me balanmfltr. Ayn maddenin ikinci fkrasna gre bu taflnr, ak arttrmadan
veya pazardan ya da benzeri eflya satanlardan iyiniyetle edinilmifl ise iyiniyetli bi-
rinci ve sonraki edinenlere karfl taflnr davas, ancak denen bedelin geri verilme-
si kofluluyla alabilecektir.
Mal Elinden Rzas Olmadan kmfl Kimsenin Korunmas: Malvarl kendisi-
nin rzas olmadan elinden kmfl kifliyi de kanun koyucu, iyiniyetli kifliden nce
korumaktadr. Malvarlnn bir kiflinin rzas olmadan elinden kmas, halde
sz konusu olur:
a) Mal kaybolmufl kiflinin korunmas: Bir kimsenin mal varlndan kaybolmufl
bir fleyi bulan iyiniyetli kifli, Kanunda aranan baz ykmllkleri yerine getirme-
miflse bulduu eflya zerinde mlkiyet hakkn kazanamaz. TMK m.769 hkmne
gre, Kaybedilmifl bir fleyi bulan kimse, maln sahibine, sahibini bilmiyorsa kol-
luk kuvvetlerine, kylerde muhtara bildirmek veya arafltrma yapmak ve gerekti-
inde ilan etmek zorundadr. Bulunan fley nemli lde deerli ise her halde kol-
luk kuvvetlerine veya muhtara bildirmek gerekir. Oturulan bir evde veya ifl yerin-
de ya da kamu hizmeti grlen yerde bir fley bulan kimse, bunu o yer sahibine ve-
ya kiracya ya da kamu hizmeti grlen yerde denetim ve gzetim ile grevli olan-
lara teslim etmek zorundadr.
b) Mal alnmfl kiflinin korunmas: Bir kimsenin malvarlndan bir fley aln-
mflsa, mal alan da ondan satm ve benzeri yollardan alan kifli de iyiniyetli olsa-
lar bile o mal stnde herhangi bir hak kazanamaz.
c) Mal gaspedilen kiflinin korunmas: Bir kimsenin malvarlndan bir fley gas-
pedilmiflse, ne mal gaspeden ve ne de ondan satm ve benzeri yollardan elde
eden kifli, iyiniyetli olsa bile, o mal stnde herhangi bir hak kazanamaz. Yalnz,
bulunmufl, alnmfl ve gaspedilmifl mal bir pazar veya aleni bir mzayededen al-
mfl olan iyiniyetli kifliden, dedii bedel verilmek kofluluyla, maln iadesi istene-
bilecektir (bkz. TMK m.989/2).
yiniyetli olma sonularn, dier rnekler bir yana, zellikle eflya hukuku, aile
hukuku, miras hukuku ve borlar hukukunda gstermektedir.
SIRA SZDE Kiflinin iyiniyetli olmasna ramen hakk kazanmasnn sz konusu olamayaca baz istis-
SIRA SZDE
8 nai hallerde kimlerin haklar ncelikle korunmufl olur?
D fi N E L M Eflya Hukukunda
D fi N E L M
yiniyetli olma sonularn en ok eflya hukukunda ayni haklarn, zellikle de ml-
S O R U kiyet hakknn S O kazanlmasnda
R U gsterir. Mlkiyet hakk asnda iyiniyetin sonula-
r taflnr ve taflnmazlar iin ayr ayr incelenebilir.
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

Taflnrlar zerinde Mlkiyet Hakknn yiniyetle Kazanlmas

Taflnr mlkiyetinin konusu, nitelikleri itibaryla taflnabilen maddi fleyler ile edin- Taflnr mlkiyetinin konusu,
nitelikleri itibaryla
meye elveriflli olan ve taflnmaz mlkiyetinin kapsamna girmeyen doal glerden taflnabilen maddi fleyler ile
oluflur (TMK m.762). Taflnrlar zerindeki mlkiyet hakknn iyiniyetle kazanlp edinmeye elveriflli olan ve
taflnmaz mlkiyetinin
kazanlamayaca, o taflnr maln sahibinin elinden rzas ile kp kmamasna kapsamna girmeyen doal
gre belirlenmektedir. glerden oluflur.
Sahibinin elinden isteiyle kan taflnrlarda, bir eflyann sahibi o eflyay
bir hukuki ifllem (kullanm dnc TBK m.379; saklama szleflmesi TBK m.561) ile Braklmfl eflya, sahibi
tarafndan kullanm dnc,
belli bir sreliine bir baflkasna vermifl olmaktadr. Bu tr eflyalara braklmfl efl- saklama szleflmesi vb.
yalar denilmektedir. Bir kifli bir taflnrn kiraya vermifl ya da rehin olarak brakmfl- hukuki ifllemle belli bir
sa bu eflyalar da sahibinin elinden isteiyle kmfl demektir. TMK m. 988 hkm, sreliine bir baflkasna
verilmifl olan eflyadr.
bir taflnrn emin sfatyla zilyedinden o fley zerinde iyiniyetle mlkiyet veya s-
nrl ayni hak edinen kimsenin ediniminin, zilyedin bu tr tasarruflarda bulunma
yetkisi olmasa bile korunaca ynndedir. Bir kiflinin eflyasn elinde bulunduran
(zilyedi olan) bir baflka kifliden o eflyann mlkiyet hakkn kazanan kiflinin iyini-
yetini bu Kanun hkm korumaktadr. Bu durumda iyiniyetli olarak eflyay (o efl-
yann gerek hak sahibi olmadn bilmedii kifliden, bilgisizliinde bir kusuru ol-
makszn) satn alan kiflinin o eflya zerindeki mlkiyet hakk korunmaktadr. So-
nuta, hak sahibi olmayan bir kifliden taflnrn mlkiyetini bu flekilde iyiniyetle el-
de etmifl kiflilere karfl, eflyay kendi istei ile elinden karmfl kiflinin eflyann ia-
desini talep etmesi mmkn olmayacaktr.
Sahibinin elinden istei olmadan kan taflnrlarda ise durum daha fark- Bir eflyay befl yl sre ile
ldr. Sahibinin elinden istei dflnda kan mal (eflya), alnmfl, kaybedilmifl veya davasz ve aralksz
iyiniyetle ve malik sfatyla
iradesi dflnda baflka herhangi bir flekilde elinden alnmfl [rnein; elinden zorla (malik olduu inancyla)
alnmfl (gaspedilmifl)] mal (eflyay) ifade eder. TMK m.989 hkm bu durumlara zilyetliinde bulunduran
kifli, zamanaflm yoluyla o
iflaret etmektedir. Madde hkmne gre, taflnr alnan, kaybolan ya da iradesi d- eflyann maliki olur.
flnda baflka herhangi bir flekilde elinden kan zilyet, o fleyi elinde bulunduran
herkese karfl befl yl iinde taflnr davas (istihkak davas) aabilecektir. Ancak bir
taflnr mal befl yl sre ile davasz ve aralksz iyiniyetle ve malik sfatyla (malik
olduu inancyla) zilyetliinde bulunduran kifli, zamanaflm yoluyla bu srenin so-
nunda o taflnr maln maliki olur (TMK m.777/1). Bu durumda kiflinin mlkiyet
hakkn kazanabilmesi iin, iyiniyetli olmas, bu iyiniyetin (bir dava almadan ve
hukuken bir kesinti olmadan) davasz ve aralksz srmesi ve befl yllk bir srenin
gemifl olmas flartlar aranacaktr. Zilyetliin irade dfl kaybedilmesi halinde zilyet,
bir yl iinde mal (eflyay) ele geirir veya aaca dava yoluyla onu yeniden elde
ederse zamanaflm kesilmifl olmaz (TMK m.777/2).
TMK, sahibinin elinden isteiyle kan taflnrlarda iyiniyetli kiflileri koruyarak
hakk kazandrd halde, sahibinin istei dflnda elinden kan taflnrlarda iyini-
yetli kifliyi deil, asl hak sahibini korumakta ve hakkn iyiniyetli kifli tarafndan ka-
zanlmasna msaade etmemektedir. Dier ifade ile byle bir durumda kanun ko-
yucu, eflyas elinden istei dflnda kmfl olan hak sahiplerinin menfaatini, iyini-
yetli kiflilerin menfaatlerinden stn tutmaktadr.
Kanun koyucu TMK m.989da dzenlenen hkme bir istisna getirmifltir. O da
990. maddedeki hkmdr. Bu dzenleme uyarnca Zilyet, iradesi dflnda elin-
den kmfl olsa bile, para ve hamiline yazl senetleri iyiniyetle edinmifl olan kim-
seye karfl taflnr davas aamaz. Sahibinin elinden istei dflnda kan fley para
ya da hamiline yazl senet (rnein; ek, pay senedi) ise (bu durumu bilmeyen)
iyiniyetli kiflilerin para ya da bu tr senetleri edinmeleri mmkn olabilecektir.
Sahibinin elinden istei olmadan kan taflnrlarda bu flekilde bir dzenleme

yapmfl olan kanun koyucu, iyiniyetli kiflileri tamamen korumasz da brakmamfl-
tr. TMK 989. maddenin ikinci fkrasnda bu hususta Bu taflnr, ak artrmadan
veya pazardan ya da benzeri eflya satanlardan iyiniyetle edinilmifl ise iyiniyetli bi-
rinci ve sonraki edinenlere karfl taflnr davas, ancak denen bedelin geri verilme-
si kofluluyla alabilir hkmne yer vermektedir. Bu flekilde iyniyetli kifli ancak
dedii bedel kendisine iade edilirse eflyay geri verecektir.
Taflnmazlar zerindeki Mlkiyet Hakknn Kazanlmas

Taflnmazlar TMK 704. maddede saylmfltr. Bunlar; arazi, tapu ktnde ayr
sayfada kaydedilen bamsz ve srekli haklar, kat mlkiyeti ktne kaytl ba-
msz blmlerdir.
Taflnmaz zerinde ayni haklar (mlkiyet ve snrl ayni haklar) kural olarak ta-
pu siciline tescil ile kazanlr. TMK m.7 hkm gereince tapu sicili resmi siciller-
den olduu iin doruluu hakknda bnyesinde bir adi karine barndrmaktadr.
Bunun amac, tapu sicilindeki kaytlara herkesin dorudan gvenebilmesini sala-
maktr. Esasen bu gven Kanun tarafndan da dorudan korunmaktadr. TMK m.
1023te bu ynde, Tapu ktndeki tescile iyiniyetle dayanarak mlkiyet veya
bir baflka ayni hak kazanan nc kiflinin bu kazanm korunur hkmne yer
verilmektedir. Grld zere taflnmazlarla ilgili olarak tapu siciline itimat ilke-
si benimsenmifltir. Bir kifli iyiniyetle, tapu sicilindeki kaytlara gvenerek bir huku-
ki ifllem yapmflsa Kanun tarafndan korunmakta ve hak sahibi olmaktadr.
Bir kifli, bir taflnmaz iyiniyetle fakat geerli bir hukuki sebep olmakszn (dev-
re yetkili olmayan bir kifliden) satn almflsa, bu taflnmazn mlkiyetini kazanamaz.
SIRA SZDE Ancak TMKSIRA 712. SZDE
madde, iyiniyetli olan kiflinin, taflnmaz on yl sre ile davasz ve
aralksz (zilyet olarak) elinde bulundurmas halinde, onuncu yln sonunda tafln-
D fi N E L M mazn mlkiyetini (olaan) zamanaflm yoluyla kazanmasna imkn vermektedir.
D fi N E L M
Grld zere iyiniyet burada tek baflna mlkiyetin kazanlmasna yetmemek-
tedir. yiniyetin yansra, bu iyiniyetin davasz ve aralksz devam etmesi ve bu fle-
S O R U S O R U
kilde on yllk srenin de gemifl olmas gerekmektedir.
DKKAT Taflnrlar zerindeki

D K K A T mlkiyet hakknn iyiniyetle kazanlp kazanlamayaca, o taflnr
maln sahibinin elinden rzas ile kp kmamasna gre belirlenmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Aile Hukukunda
Aile hukukunda da iyiniyetin sonularna rastlanmaktadr. rnein, evliyken yeni-
AMALARIMIZ den evlenen bir kimsenin nceki evlilii mutlak butlan karar verilmeden nce so-
AMALARIMIZ
na erer ve ikinci evlenmede dier efl iyiniyetli ise (yani evlendii kiflinin halen ev-
li olduunu bilmiyorsa) artk ikinci evliliin butlanna karar verilemez (TMK
K T A P m.147/3). K T A P
Borlar Hukukunda
TAlacan
E L E V Zdevri,
Y O N bir alacan T E L E V Z Y O Niyiniyetin sonular asndan alacan devri (alacan temli-
Borlar hukukunda
alacakl tarafndan yazl
flekilde bir baflkasna
ki) rnek verilebilir. Alacan devri, bir alacan alacakl tarafndan yazl flekilde
devredilmesidir. bir baflkasna devredilmesini ifade eder (TBK m.184). Bu devrin gerekleflebilme-
si iin borlunun izninin alnmasna ihtiya yoktur. Borluya, alacan devredilmifl
NTERNET NTERNET
olduu haber verilirse borcunu artk yeni alacaklya demesi gerekir. Ancak bor-
cun devredildii kendisine bildirilmemiflse, eski alacaklsna iyiniyetle borcunu
demekle borcundan kurtulmufl olur. Bu ynde TBK m.186 hkm flu flekildedir:
Borlu, alacan devredildii, devreden veya devralan tarafndan kendisine bil-

dirilmemiflse, nceki alacaklya; alacak birka kez devredilmiflse, son devralan ye-
rine nceki devralanlardan birine iyiniyetle ifada bulunarak borcundan kurtu-
lur. Byle bir durumda alacan baflkasna devredilmifl olduu bilgisi kendisine
verilmemifl olan borlu bilgisizlii nedeniyle iyiniyetlidir ve Kanun da onu koru-
maktadr. Borlu iyiniyetli olarak borcunu eski alacaklsna demifl ise yeni alacak-
lnn borcun kendisine denmesini ondan istemesi mmkn olmayacaktr.
HAKKIN KAYBEDLMES
Bir hakkn hak sahibinin elinden kmas, o hakkn hak sahibinden ayrlmas hak- Hakkn kaybedilmesi, bir
hakkn hak sahibinin
kn kaybedilmesi demektir. Haklarn kaybedilmesi iki grupta toplanabilir. Bir hak- elinden kmas, o hakkn
kn nisbi kayb iken dier hakkn mutlak kaybdr. hak sahibinden ayrlmasdr.
Bir hak sahibi, sahip olduu bir hakk bir baflka kifliye devretmekle sahip oldu-
u hakk kaybetmifl olur. Bu hakkn nisbi kaybn teflkil eder. Haklarn devren ka- Hak sahibinin, sahip olduu
bir hakkn hukuki ifllem,
zanlmasna yol aan bir hukuki ifllem (rnein; satfl szleflmesinde satfl ile; bafl- hukuki fiil ya da hukuki olay
lama szleflmesinde bafllama ile) veya hukuki olay (rnein; bir kiflinin lm ile sonucunda bir baflka kifliye
devredilmesiyle hakkn nisbi
mirasn miraslarna gemesi), eski sahibi bakmndan hakkn kaybedilmesi sonu- kayb gerekleflir.
cunu doururlar.
Bir hakkn kayb sonucunda hak tamamen ortadan kalkyorsa hakkn mutlak Hakkn mutlak kayb, bir
kayb sz konusu olur. Hakkn mutlak kayb da bir hukuki olay, hukuki fiil ya da hakkn, hukuki olay, hukuki
fiil ya da hukuki ifllem
hukuki ifllem sonucu gerekleflebilir. sonucunda tamamen
Bir hukuki olay olan lmn gerekleflmesiyle hak sahibinin kiflilik haklar, bu ortadan kalkmasyla
gerekleflir.
tr haklar miraslarna intikal edemeyeceinden tamamen ortadan kalkar. Ayn
flekilde hak sahibinin lmyle (varsa) sahip olduu velayet hakk da son bulur.
Hak konusu fleyin telef olmas da o fley zerindeki hakk sona erdirir (rnein; bir
kiflinin kedisinin lmesi; arabasnn yanarak kullanlamayacak hale gelmesi; tekne-
sinin ak denizde batmas). Kazandrc zamanaflm (TMK m. 712, 713, 777) ile
yeni bir kifli hak kazandnda, nceki hak sahibinin hakk ortadan kalkar. Bu kay-
bn sebebi, belli bir srenin gemesinden yararlanlarak yeni bir hakkn kazanlmfl
olmasdr. Hak dflrc sre de belli bir sre iinde kullanlmas gereken bir hak-
kn kullanlmamas nedeniyle hakkn sona ermesine neden olur (rnein; TMK
m.606 hkmne gre miralar mirasbrakann lmn rendikleri tarihten itiba-
ren ay iinde miras reddetme hakkna sahiptirler. Bu sre iinde miras reddet-
me hakkn kullanmamfl miras miras kaytsz flartsz kazanmfl olur (TMK m.610).
Bir hukuki fiil de haklarn mutlak olarak kaybedilmesine yol aabilir. Bir kifli-
nin bir taflnrn terk etmesi de (rnein; sahip olduu bir eflyasn pe atmas)
hakk sona erdirir (TMK m.778). Bu flekilde terkedilmifl bir eflya sahipsiz eflya ha-
line gelir. TMK m.578 mirastan yoksunluk bafll altnda miraslk hakknn
kaybedilecei halleri saymfltr. Bunlardan birisi de miraslardan birinin mirasbra-
kan ldrmesi halidir. Mirasbrakan rdrmfl bir miras bu hkme gre miras-
lk hakkn kaybetmifl olur. Trk Medeni Kanununda zina bir boflanma sebebi
olarak dzenlenmifl bulunmaktadr. Ancak dava hakk olan efl, dierini affeder ve
sresi iinde dava amazsa bu hakkn kaybetmifl olur (TMK m.161).
Bir hukuki ifllem de hakkn mutlak kaybna neden olabilir. Feragat halinde bir
hukuki ifllemle hak sona erebilir (rnein; mirastan feragat szleflmesiyle mirastan
feragat eden, miraslk sfatn, dolaysyla miras hakkn kaybeder, TMK m.528).
Ayn flekilde kamulafltrma da taflnmaz mlkiyetinin bir hukuki ifllemle mutlak
kaybna yol amaktadr.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
146
AMALARIMIZ
Hukukun Temel Kavramlar
AMALARIMIZ
K T A P Haklarn kaybedilmesi
K T A P ile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir
kaynak olarak Hukuka Girifl ve Hukukun Temel Kavramlar adl kitab inceleyebilirsiniz
( fieref Gzbyk, Ankara: Turhan Kitabevi, 2010 ).
TELEVZYON TELEVZYON
HAKKIN KULLANILMASI
Hakkn Kullanlmas ve Snrlar

N T E Rkullanlmas,
Hakkn NET kiflinin NTERNET
Hak, kiflinin hukuk dzenince korunan menfaatleri olduuna gre bu korunan
hukuk dzenince korunan
menfaatleri (haklar) menfaatler erevesinde kendisine tannan yetkilerinden faydalanmak zere kifli-
erevesinde, kendisine nin harekete gemesi hakkn kullanmasn ifade edecektir. Bu flekilde kiflilerin
tannan yetkilerinden
faydalanmak zere harekete haklarn kullanrken ve borlarn ifa ederken hangi kurallara gre hareket ede-
gemesidir. ceklerini gsteren, baflka deyiflle haklarn kapsamn ve ieriini dzenleyen kural-
Davranfl kurallar, kiflilerin lar davranfl kurallar olarak nitelendirilir. Trk Medeni Kanunu Hukuki iliflkile-
haklarn kullanrken ve rin kapsam kenar baflln taflyan 2. maddesinde genel bir dzenleme ile davra-
borlarn ifa ederken hangi
kurallara gre hareket
nfl kurallarna (objektif iyiniyet kurallarna) yer vermektedir.
edeceklerini gsteren, baflka Herkesin haklarnn olduu dflnldnde, esasen her hakkn kullanlmas
deyiflle haklarn kapsamn
ve ieriini dzenleyen
durumunda hukuken birinin lehine, dierinin veya dierlerinin aleyhine sonular
kurallardr. dourabilecei de ortaya kmaktadr. Bu nedenle kiflilerin haklarn kullanrken
baflkalarnn mal veya kiflisel varlklarna, ksaca menfaatlerine zarar verebilmeleri
her zaman mmkn grnmektedir. Byle bir durumda hukuk dzeni devreye gi-
rerek ortaya kabilecek menfaat atflmalarnn nne geebilecek bir zm ret-
meli ve bir hakkn kullanlmasnn hangi halde hukuk dzenince korunacana da-
ir esaslar belirlemelidir. Trk Medeni Kanununun 2. maddesi byle bir kural ier-
mektedir. Maddedeki Herkes haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken
drstlk kurallarna uymak zorundadr hkm ile Kanun, kiflinin haklarn ka-
nunla kendisine tannan snrlar iinde diledii gibi kullanabileceini ngren yak-
laflmn (bireyci grfl) tesine geerek, konulan kurallarn bireysel yararlar kadar
toplumsal yararlar da gereklefltirmek amacnn bulunmas gerektiinden hareket-
le, hakkn sahibi tarafndan ancak bu amaca uygun llerde kullanldnda hu-
kuk dzenince korunabilecei esasn (toplumsal grfl) benimsemifltir.
TMK m.2 hkmnn getirdii genel kural dflnda, hakkn kullanlmas sra-
snda hak sahibinin davranfllarnn snrlarnn bir kanun hkmyle de belirlen-
mifl olduu grlebilmektedir. Bu ynde rnek olarak, mlkiyet hakknn kulla-
nlmasnn toplum yararna aykr olamayacan dzenleyen Anayasann 35.
maddesi hkm gsterilebilir. Ayn flekilde TMK m.737 hkm ile komflu hakk-
na iliflkin kullanma biimi dzenlenmifltir. Bu hkme gre, Herkes, taflnmaz
mlkiyetinden doan yetkileri kullanrken ve zellikle iflletme faaliyetlerini sr-
drrken, komflularn olumsuz flekilde etkileyecek taflknlktan kanmakla y-
kmldr. zellikle, taflnmazn durumuna, niteliine ve yerel adete gre kom-
flular arasnda hofl grlebilecek dereceyi aflan duman, buu, kurum, toz, koku
kartarak, grlt veya sarsnt yaparak rahatszlk vermek yasaktr. Grle-
cei zere, Medeni Kanun taflnmaz malikinin mlkiyet hakkn kullanrken kom-
flularna zarar verecek her trl taflknlktan kanmak zorunda olduunu belirti-
lerek yasak olan hareketler dzenlenmifltir. Kanundan doan haklar kullanlr-
ken, kanunkoyucunun, bu haklar dzenlerken belirledii snrlamalara uyulma-
s gerekmektedir.
Hakkn Kullanlmasnda Drst Davranma

(Drstlk Kurallar)
Trk Medeni Kanununun 2. maddesinde bahsi geen drstlk kurallar hukuki
iliflkilerin ieriini dzenlemektedir. Bu kurallar belirli bir makam tarafndan ko-
nulmufl yazl kurallar deillerdir. Bu yazl olmayan kurallar kifliler dflnda olufl-
mufl ve onlara zorla kabul ettirilmifl kurallardr. Drstlk kurallarn hakim n-
ne gelen uyuflmazlkta taraflarn bir talebi olmasa da kendiliinden uygulamakla
ykmldr.
TMK m.2de yer alan Herkes haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirir-
ken drstlk kurallarna uymak zorundadr fleklindeki birinci fkra hkm kifli
davranfllarna yneliktir.
Drstlk kurallar (objektif iyiniyet kurallar), drst, normal, orta zekal, ma-
kul kiflilerin, toplum iinde karfllkl gvene, ahlaka ve drstle dayal davranfl-
lar sonucunda ortaya kan ve toplumun ihtiyalaryla ifl hayatnn gereklerine uy-
gun olduu lde herkese benimsenen yazl olmayan kurallarn tmn ifade
etmektedir. Bir hak sahibi hakkn kullanrken, bir borlu borcunu ifa ederken bu
esaslara uygun hareket etmifl mi etmemifl mi ona baklacak ve drstlk kurallar-
na uygun davranp davranmad belirlenecektir.
Drstlk kurallar, esas itibaryla, kiflilere hem haklarn kullanrken hem de Drstlk ilkesi, ister
kanundan, ister
borlarn ifa ederken drst ve doru davranmak zorunda olduklarn hatrlat- szleflmeden yahut szleflme
maktadr. TMK m.2 hkm, sadece hak sahipleri ve borlular ynnden deil, ha- ncesi iliflkiden domufl
kimler asndan da genel bir ilkeye uyulmas gerektii ynnde dikkat ekmek- olsun, ortaya kan haklarn
kullanlmasna, bir bor
tedir. Her hukuki olayda kiflilerin haklarn kullanrken veya borlarn yerine ge- domuflsa da borcun ifasna
tirirken drst davranp davranmadklarn hakim takdir edecektir. Hakim, kiflile- iliflkin olacaktr.
rin drst davranp davranmadklarn belirlerken, drst, namuslu, makul, hare-
ketlerinin sonularn dflnebilen, sorumluunun kapsamn bilen bir farazi kifli-
nin ne flekilde hareket edebileceini gznnde bulundurarak uyuflmazlk hak-
knda sonuca varacaktr.
Bir hakkn kullanlmas, szleflmeye dayal olabilir. Szleflmenin taraflar, sz- Szleflmeden doan iliflkide,
leflmeden doan iliflkide birbirlerine verdikleri sz ve taahhtleri yerine getirmek- szleflmeye iliflkin hal ve
flartlarda nemli
le ykmldrler. Bu sayede taraflarn verdikleri sz ve taahhtlere bal kalacak- deifliklikler ortaya ksa ve
lar (ahde vefa) kanaati taraflar arasnda uyanr ve bir gven iliflkisi tesis edilmifl bu nedenle borlunun ifa
edecei edim daha
olur. Szleflme yapldktan sonra, szleflmeye iliflkin hal ve flartlarda nemli dei- arlaflsa bile, ahde vefa
fliklikler ortaya ksa ve bu nedenle de borlunun ifa edecei edim daha da ar- ilkesi gerei szleflmenin
taraflarca aynen ifa
laflsa bile ahde vefa ilkesi gerei szleflmenin aynen ifa edilmesi gerekir. Ancak bu edilmesi, taraflarn
durum mutlak deildir. Bazen ahde vefa ilkesinin uygulanmas drstlk kuralla- birbirlerine verdikleri sz ve
taahhtlere bal kalmalar
rna aykr sonular ortaya karabilir. zellikle szleflme yaplrken nceden n- esastr. Ancak bu durumun
grlemedii iin szleflmede hkme balanmamfl olan olaanst bir halin son- istisnalar vardr.
radan ortaya kmas halinde szleflmenin ayn flartlarla yerine getirilmesi borlu-
nun ciddi flekilde zarar grmesine hatta mahfna yol aacandan, szleflmedeki
mevcut hkmlere gre ifann istenmesi drstlk kurallarna uygun olmaz. By-
le bir durumda hakim borlunun talebi zerine szleflmeyi yeni durum ve flartlara
uygun olarak deifltirmeli, szleflmeden dnlmesine imkn tanmal ya da drst-
lk kurallarnn gerektirdii hallerde ileriye etkili sonular douracak flekilde sz-
leflmenin feshine karar vermelidir. Emprevizyon teorisi (ngremezlik teorisi) de-
nilen bu yaklaflma uygun olarak Trk Borlar Kanununun 480. maddesinin ikin-
ci fkrasnda eser (istisna) szleflmesinde cretin gtr olarak tespit edilmifl oldu-
u hallere iliflkin olarak flu hkme yer verilmifltir: Ancak, bafllangta ngrle-
meyen veya ngrlebilip de taraflarca gz nnde tutulmayan durumlar, taraf-

larca belirlenen gtr bedel ile eserin yaplmasna engel olur veya son derece g-
lefltirirse yklenici, hakimden szleflmenin yeni koflullara uyarlanmasn isteme,
bu mmkn olmad veya karfl taraftan beklenemedii takdirde szleflmeden
dnme hakkna sahiptir. Drstlk kurallarnn gerektirdii durumlarda ykleni-
ci, ancak fesih hakkn kullanabilir.
SIRA SZDE Ahde vefa ilkesinin uygulanmas her zaman drstlk kurallarna uygun sonular m
SIRA SZDE
9 dourur?
D fi N E L M MedeniDKanunda
fi N E L M dzenlenen drstlk kurallarna iliflkin hkm genel nite-
liktedir. Bu yzden her hukuki olay ve hukuki iliflki iin ayr ayr drstlk kural-
S O R U larna uygunS hareket
O R U tarzn nceden belirlemek mmkn olmamakla birlikte, d-
rstlk kurallarnn ifllevini tespit etmek imkn dhilindedir. Hukuki ifllemlerin yo-
rumunda ilk olarak o hukuki ifllemin taraflarnn irade aklamalar ele alnr. An-
DKKAT DKKAT
cak, bu aklamalarla irade sahibinin ne demek istediinden ziyade, drst, do-
ru, namuslu ve orta zekl bir kimsenin bu irade aklamalarndan nasl bir anlam
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE Gven ilkesinin flnda, hukuki ifllemlerin ve zellikle sz-
karaca arafltrlr.
leflmelerin yorumu bu flekilde yaplr. Bir hukuki ifllem yaplrken taraflarn, kapsa-
mn belirledikleri esasl noktalar dflnda kalan ikinci derecedeki (tali) noktalar
hakknda da hakim iflin niteliine gre, bu ikinci derecedeki noktalar belirlerken
drstlk kurallarn gz nnde bulunduracak ve hayatn normal akflna gre
K T A P drst, makul,K ThukukaA P saygl, orta zekl bir kiflinin ne gibi hususlar ikinci dere-
ce koflullar olarak belirleyeceini dikkate alarak taraflar arasndaki hukuki ifllemin
tali noktalarn tespit edecektir. Taraflar bir szleflme yaplmadan nceki aflamada
TELEVZYON
da drstlk kurallarna uymaldr. Bu aflamada taraflar zellikle szleflmenin ya-
TELEVZYON
plmasna etkili olacak hususlar hakknda birbirlerini bilgilendirmelidir. Bir emre-
dici hukuk kuralnn hukuka aykr bir fiil iin ngrd yaptrmdan korunmak
amacyla kanunda yer alan bir baflka kuraldan yararlanarak yasaklanmfl sonucu
Drstlk kurallarna
N T E Rteflkil
aykrlk N E T eden kanuna elde etmek Ndemek
T E R N E T olan kanuna karfl hilede de esasen bir hukuk kural, drst-
SIRAhile,
karfl SZDE
bir emredici SIRA SZDE
lk kurallarna aykr kullanlmaktadr. Kanun koyucu, kiflilere tand haklarn be-
hukuk kuralnn, hukuka
aykr bir fiil iin ngrd lirli snrlar erevesinde kullanlmasn ngrmektedir. Bu snrlarn belirlenmesi
yaptrmdan korunmak
D fi N E L M ynnden Dde fi drstlk
NELM kurallar ne kmaktadr. Ayn flekilde kanun koyucu, bir
amacyla, kanunda yer alan
bir baflka kuraldan hukuki kurumu dzenlerken o hukuki kurumun amaca uygun kullanlmasn da
yararlanarak yasaklanmfl istemektedir. Bu ynde bir hukuki kurumun amac dflnda kullanlmas da drst-
S O Relde
sonucu U etmektir. S O R U
lk kurallarna aykr dfler (rnein; vatandafllk elde etmek iin evlenme).
DKKAT Drstlk kurallar

D K K A Tnormal, orta zekl, makul, drst kiflilerin, toplum iinde karfllkl
gvene, ahlaka ve drstle dayal davranfllar sonucunda ortaya kan ve toplumun ihti-
yalaryla ifl SIRA
hayatnn
SZDEgereklerine uygun olduu lde herkese benimsenen kurallardr.
N N
SIRA SZDE
Trk Medeni Kanununun 2.
maddesinin ikinci fkrasnda
yer alan Bir hakkn aka
Hakkn Ktye Kullanlmas
AMALARIMIZ
ktye kullanlmasn hukuk Trk Medeni Kanunu 2. maddesinin ikinci fkrasnda, dier bir nemli ilkeyi, hak-
AMALARIMIZ
dzeni korumaz fleklindeki kn ktye kullanlmasn dzenlenmifltir. Bu fkra hkm, Bir hakkn aka k-
dzenleme, hakkn ktye
kullanlmasna iflaret eder. tye kullanlmasn hukuk dzeni korumaz fleklindedir. Kanun, 2. maddesinin
K hak,
Bir T sahibi
A P tarafndan iyi K T A haklarn
birinci fkrasnda P drstlk ilkesine uyularak kullanlmasn emretmekte,
kullanld takdirde hukuk
dzenince korunmaya ikinci fkrasnda da drstlk kuralna uyulmamasnn ne tr sonular douraca-
layktr, aksi takdirde hukuk n ortaya koyarak bunun iin gerekli koflullar belirtmektedir. Her iki hkm birbi-
Tdzeninin
E L E V Z korumasndan
YON T E L E V Zayr
rinden tamamen Y O N olmakla birlikte, aralarnda mflterek yanlar da mevcuttur. lk
yararlanamaz.
NTERNET NTERNET
fkrada ifade olumlu, ikinci fkradaki olumsuz olmasna ramen hakkn ktye
kullanlmas, drstlk ilkesine sk surette bal bulunmaktadr.
Maddenin hakkn aka ktye kullanlmasn yasaklayan ikinci fkra hkm
dorudan doruya hakime yneliktir. Bir hak, sahibi tarafndan iyi kullanld tak-
dirde hukuk dzenince korunmaya layktr. Ancak sahibi hakkn ktye kullan-
yorsa hukuk dzeninin korumasndan yararlanamaz. Hakkn ktye kullanlmas-
n yasaklayan hukuk kural emredici nitelikte olup, davada ileri srlen olgular
gz nnde bulundurularak hakim tarafndan dorudan dikkate alnacaktr.
Hakkn ktye kullanlmasndan bahsedebilmek iin, baz koflullarn gereklefl-
mifl olmas gerekir. Bu koflullar flunlardr: 1- Hukuk dzeni (kanun) tarafndan ta-
nnmfl bir hakkn varl, 2- Bu hakkn (hakl bir menfaatin yokluu, hakkn sos-
yal veya ekonomik amacndan saptrlmas gibi) aka drstlk kuralna aykr
olarak kullanlmas, 3- Hakkn drstlk kuralna aykr kullanlmasndan baflkala-
rnn zarar grmfl veya zarar grme tehlikesiyle karfllaflmfl olmalar. Bir hakkn
kullanlmasnn baflkalarnn menfaatlerini zarara uratmfl olsa bile her zaman
hakkn ktye kullanlmas teflkil etmeyebileceini de unutmamak gerekir. rne-
in bir kiflinin maliki olduu bir arsa zerine gerekli yap iznini alarak inflaat yap-
mas ve bunun sonucunda evimizin nndeki manzarann kapanmas bu flekilde
deerlendirilmelidir. Bu flartlar esas alnmak kaydyla srf baflkasna zarar vermek
amacyla hareket edilmesi, menfaatler arasnda aflr dengesizlik bulunmas ve ya-
ratlmfl olan gvene aykr hareket edilmesi de dikkat ekici hakkn ktye kulla-
nlmasna iliflkin olay rnekleridir.
Medeni Kanun hakkn ktye kullanlmasn korumamfl 2. maddesinin ikinci
fkrasnda genel bir yaptrm ngrmfltr. Bu yaptrmn yan sra baz zel yapt-
rmlarn da TMKda dzenlendii grlmektedir. rnein, TMKnn 186. madde-
sinde evlilik birliinin efllerce bereber ynetilecei hkme balanmfl olmakla bir-
likte, 190. maddede, efllerden birinin birlii temsil yetkisini aflmas veya bu yetkiyi
kullanmada yetersiz kalmas halinde hakimin, dier eflin istemi zerine temsil yet-
kisini kaldrabilecei ya da snrlandrabilecei dzenlenmifl bulunmaktadr. Bir
baflka rnek olarak, vasinin, grevini ar surette savsaklamas, yetkilerini ktye
kullanmas veya gveni sarsc davranfllarda bulunmas ya da bor demede acze
dflmesi halinde vesayet makamnca grevden alnacan dzenleyen TMK 482.
madde de gsterilebilir.
HAKKIN KORUNMASI
Daha nce de dile getirildii zere ksa tanmyla hak, kiflinin hukuk dzenince
korunan menfaatleri olduuna gre hak sahibinin hakk ihll edildiinde hukuk
dzenince korunmas gerei ortaya kmaktadr. Gnmzde modern hukuk sis-
temlerinde haklarn devlet eliyle korunmas ilkesi benimsenmifl olup, hak sahibi
hakkn devletin yarg organlar nnde dava aarak ve bu organlarn zorlamasy-
la elde edebilmektedir. Kanun ancak ok istisnai hallerde kiflinin kendi hakkn
dorudan doruya korumasna msaade etmifltir. Bu ihtimal ya hakka saldrana
karfl korunmak ya da ileride doacak bir tehlikeye karfl korunmak amacyla orta-
ya kabilmektedir.
Asl hakka bal bir yetki

Talep Hakk ve Hakkn Devlet Eliyle Korunmas olan talep hakk, hukuki
Bir kiflinin sahip olduu talep hakk, bir kiflinin hakkn elde etmek veya hakk- iliflkinin ieriini oluflturan
na sayg gsterilmesini salamak amacyla szl ya da yazl olarak karfl tarafa y- edimin yerine getirilmesini,
ykml olan kifliden
nelttii isteme yetkisidir. Dier bir ifade ile talep hakk, hukuki iliflkinin ieriini istemek yetkisidir.
oluflturan edimin yerine getirilmesini, ykml olan kifliden istemek yetkisidir. Ta-
lep hakk, asl hakka bal bir yetkidir. Mutlak haklarda talep hakk, mutlak hak-
kn nc kifli tarafndan ihll edilmesi ile ortaya kar. Nisbi haklardan alacak
Bir kiflinin hakknn hakknda talep hakk; hak sahibinin karfl tarafa hukuki iliflkinin konusuna uygun
korunmas ya da elde olarak, bir fleyi vermesi, yapmas veya yapmamas iin dorudan doruya baflvur-
edilmesi, bir uyuflmazln
halli veya nlenmesi yahut
masn ifade etmektedir. Hak sahibi, hakkn elde etmek iin ncelikle talep hak-
bir kifliye karfl hukuki bir kn kullanma yoluna gidecektir. Bu yolla hakkn elde etme imkn bulamad
etkinin salanmas iin takdirde dava ama hakkn kullanmak zorunda kalacaktr. Grld zere dava
mahkeme yoluyla Devletin
harekete gemesinin ama hakk talep hakknn dorudan sonu vermemesi halinde mahkemeler (dev-
istenmesine dava denir. letin yarg organlar) nnde kullanlmas anlamna gelmektedir.
Dava hakk, talep hakkn Dava hakk, talep hakkn Devletin tarafsz ve bamsz yarg organlar (mah-
Devletin tarafsz ve
bamsz yarg organlar
kemeler) nnde ileri srme ve onlar aracl ile yerine getirilmesini isteme yet-
(mahkemeler) nnde ileri kisini ifade eder. Bir kiflinin, hakknn korunmas ya da elde edilmesi, bir uyufl-
srme ve onlar aracl ile mazln halli veya nlenmesi yahut bir kifliye karfl hukuki bir etkinin salanma-
yerine getirilmesini isteme
yetkisini ifade eder. s iin mahkeme yoluyla Devletin harekete gemesinin istenmesine dava denir.
Bir davada davay aan davac, aleyhine dava alan ise davaldr. Bir mahkeme-
ekiflmeli yarg (nizal kaza)
karfllkl bir uyuflmazln nin nne gelen davada, davac ve daval bulunuyorsa mahkemeler nndeki bu
sz konusu olduu, davac tr yarglama ekiflmeli yarg (nizal kaza); davada sadece davac bulunuyor (da-
ve daval arasnda geliflen
yarg trdr (boflanma val yoksa), mahkemenin yarglama faaliyeti ekiflmesiz yarg (nizasz kaza) nite-
davas, tahliye davas, lii taflr. Bir kiflinin borcunu zamannda demeyen borlusuna karfl at alacak
babalk davas, tazminat
davas vb.). ekiflmesiz davas ekiflmeli yarg rnei iken, bir kiflinin mirass olduu bir kiflinin lm
yarg (nizasz kaza) ise zerine mahkemeye baflvurup veraset ilam talep etmesi ekiflmesiz yarg rnei
karfllkl bir uyuflmazln
bulunmad dolaysyla
teflkil eder.
davalnn yer almad, Dava eflitleri 1 Ekim 2011 tarihinde yrrle girmifl olan 12 Ocak 2011 tarih
usulen grlen yarg trdr ve 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununda (HMK) 105 ila 113. maddeler ara-
(isim deifltirmek iin alan
dava, yafl dzeltilmesi iin snda dzenlenmifltir. Yeni HMK ile eda davalar, tespit davalar ve inflai davalarn
alan dava vb.). (yenilik douran davalar) yan sra yeni dava eflitlerinin de ngrld grl-
mektedir (belirsiz alacak davas, topluluk davas).
fiekil 6.3
Hukuk Davasnn HUKUK DAVASININ TRLER

Trleri
Eda Davas Tespit Davas nflai Davas
Topluluk Davas
Belirsiz Alacak Davas
Eda davas ile mahkemeden, Eda davas ile mahkemeden, davalnn, bir fleyi vermeye veya yapmaya yahut
davalnn, bir fleyi vermeye yapmamaya mahkm edilmesi talep edilmektedir (HMK m.105). Eda davas, dava-
veya yapmaya yahut
yapmamaya mahkm nn dayand hakka gre gre eflitli isimler almaktadr (rnein; bir zararn gide-
edilmesi talep edilmektedir. rilmesi talep edilirse tazminat davas, davalnn bir borcunu yerine getirmesi talep
Tespit davas ile edilirse ifa davas, mlkiyet hakkna bal olarak bir maln iadesi talep edilirse is-
mahkemeden, bir hakkn veya tihkak davas sz konusu olur).
hukuki iliflkinin varlnn ya
da yokluunun yahut bir Tespit davas ile mahkemeden, bir hakkn veya hukuki iliflkinin varlnn ya da
belgenin sahte olup yokluunun yahut bir belgenin sahte olup olmadnn belirlenmesi talep edilmek-
olmadnn belirlenmesi
talep edilmektedir. tedir. Tespit davas aann, kanunlarda belirtilen istisnai durumlar dflnda, bu da-
vay amakta hukuken korunmaya deer gncel bir yarar bulunmas gereini de
Kanun aramaktadr. Maddi olaylar, tek bafllarna tespit davasnn konusunu olufltu-
ramayacaktr (HMK m.106). Bir hakkn ya da hukuki iliflkinin varlnn tespiti is-
teniyorsa mspet tespit davas, yokluunun tespiti talep ediliyorsa menfi tespit da-
vas sz konusu olur.
nflai dava (yenilik douran dava) ile mahkemeden, yeni bir hukuki durum ya- nflai dava ile mahkemeden,
ratlmas veya mevcut bir hukuki durumun ieriinin deifltirilmesi yahut onun or- yeni bir hukuki durum
yaratlmas veya var olan bir
tadan kaldrlmas talep edilebilmektedir. Bir inflai hakkn (yenilik dourucu hak- hukuki durumun ieriinin
kn), dava yoluyla kullanlmasnn zorunlu olduu hllerde, inflai dava alacaktr. deifltirilmesi yahut onun
ortadan kaldrlmas talep
Kanunlarda aksi belirtilmedike, mahkemenin verecei inflai hkmler, gemifle edilir.
etkili olmayacaktr (HMK m.108).
HMKda yer verilen yeni bir dava eflidi de belirsiz alacak davasdr. HMK m.
107 hkmne gre, davann ald tarihte alacan miktarn yahut deerini tam
ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyecei veya bunun im-
knsz olduu hllerde, alacakl, hukuki iliflkiyi ve asgari bir miktar ya da deeri
belirtmek suretiyle belirsiz alacak davas aabilecek; hatta, karfl tarafn verdii bil-
gi veya tahkikat sonucu alacan miktar veya deerinin tam ve kesin olarak belir-
lenebilmesinin mmkn olduu anda davac, iddiann geniflletilmesi yasana tabi
Dava grlrken ikrarda
olmakszn davann baflnda belirtmifl olduu talebini artrabilecektir. bulunan taraf, dier tarafa
HMKda yer verilen bir dier yeni dava eflidi de topluluk davasdr. HMK ileri srlen veya aleyhine
hukuki sonu douracak
m.113 hkmne gre, dernekler ve dier tzel kifliler, statleri erevesinde, ye- nitelikteki bir maddi
lerinin veya mensuplarnn yahut temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak olgunun doruluunu beyan
etmektedir.
iin, kendi adlarna, ilgililerin haklarnn tespiti veya hukuka aykr durumun gide-
rilmesi yahut ilgililerin gelecekteki haklarnn ihll edilmesinin nne geilmesi Dava srasnda taraflardan
biri (daval), dier tarafn
iin dava aabileceklerdir. istemini kabul ederse, kural
Bir davada daval davay kabul ederse kural olarak dava sona erer. krarda da olarak dava sona erer.
bir taraf, dier tarafa ileri srlen veya aleyhine hukuki sonu douracak nite-
Savunma ile daval iddia
likteki bir maddi vakann (olgunun) doruluunu bildirmektedir. Ancak daval- edilen olgulara karfllk
da, hak sahibinin taleplerini reddetmesini hakl gsterecek sebepler de bulunabi- vermektedir.
lir. Bu gibi durumlarda davaya karfl davalnn eflitli savunma imknlar elinde
nkr, daval tarafndan,
var demektir. Daval savunmas ile iddia edilen olgulara karfllk vermekte, onla- davacnn dayand
r cevaplandrmaktadr. olgularn, olaylarn mevcut
Savunma, kural olarak flekilde yaplr: nkr Ederek Savunmada, davacnn olmadnn iddia
edilmesidir.
dayand olgularn, olaylarn mevcut olmad iddia edilir. tiraz Edilerek Savun-
mada, davacnn ileri srd olaylara, olgulara karfl, daval da karfl olaylar, ol- tirazda daval, davacnn
ileri srd olgulara karfl
gular belirterek, hakkn mevcut olmadn iddia etmektedir. Burada inkrdan fark- baflka olaylar, olgular
l olarak, daval, davacnn ileri srd olaylar, olgular esas itibaryla kabul et- belirterek, davacnn iddia
ettii hakka sahip
mekle birlikte; bunlara karfl, kendisi de bu olay ve olgular hkmsz klacak ba- olmadn iddia etmektedir.
z olaylar, olgular ileri srmektedir. Daval defi ileri srerek de savunma yapabilir.
Defi davacnn ileri srd olay ve dava konusunun da-
fiekil 6.4
val tarafndan kabul edilmekle birlikte, davalnn edimini
yerine getirmekten ekinmesini hakl gsterecek karfl se- Savunma Trleri
beplerin ileri srlmesini ifade eder [rnein; zamanaflm nkr Yoluyla
sresinin gemesi halinde zamanaflm definde bulunulma- SAVUNMA tiraz Yoluyla
s; iki tarafa bor ykleyen szleflmelerde nce karfl tarafn
Defi Yoluyla
borcunu demesinin ileri srld demezlik defi ileri
srlmesi (dermeyan)].
Defi, davalnn, davacnn Savunmada davalnn ileri srebilecei itirazla defi arasnda iki fark mevcuttur.
ileri srd olay ve dava
konusunu kabul etmekle lki, itirazdan farkl olarak defide hak mevcut olmakla birlikte baz hakl sebepler
birlikte, kendi edimini yerine dolaysyla hak artk dava yoluyla hi veya geici olarak elde edilemez hale gel-
getirmekten ekinmesini
hakl gsterecek karfl
mektedir (alacan zamanaflmna uramasnda olduu gibi). kincisi; usul huku-
sebepleri ileri srmesidir. kuna gre itiraz sz konusu olduunda hakimin itiraz resen dikkate almas gere-
kirken, defi hakim tarafndan resen dikkate alnamamas, davalnn definin varl-
n ileri srmesi gerekliliidir.
SIRA SZDE Defi ve itiraz arasndaki

SIRA SZDE farklar nelerdir?
10
Borlunun borlarn yerine getirmemesi halinde, alacaklnn talebi ile borlu-
D fiicra,
Cebri N E Lborlarn
M D fiyerine
N E L M getirmesi (haciz ya da iflas yoluyla) zorla, Devletin adalet r-
nun borcunu
demeyen borlularn, devlet
gc ile borlarn demeye gt iinde yer alan resm makamlarca (icra daireleri, iflas daireleri, icra mahkeme-
zorlanmalardr.
S O R U leri) salanr.S OBuna
R U cebri icra denilmektedir.
DKKAT
Hakkn Bizzat
DKKAT
Sahibi Eliyle (Kiflinin Kendisi Tarafndan)
Korunmas
Kanun ok istisnai durumlarda, kiflinin hakkn bizzat kendisinin korumasna izin
N N
SIRA SZDE vermektedir. SIRABuSZDEistisnai haller arasnda hakl savunma (meflru savunma / meflru
mdafaa), zaruret (ztrar) hali ve kuvvet kullanma (ihkak hak) saylabilir.
Meflru mdafaa (hakl Hakl savunma (meflru savunma / meflru mdafaa), TBK m.64te ayn kavram-
AMALARIMIZ
savunma), bir kiflinin AMALARIMIZ
kendisine veya malna
la ve Trk Ceza Kanununun (TCK) 25. maddesinde de meflru savunma bafll al-
ynelik bir saldr sz konusu tnda dzenlenmifltir. Meflru mdafaa olarak da yerleflmifl olan hakl savunmada, bir
olduunda belirli flartlar kiflinin hayatna,
K T kuvvet
altnda A P kullanarak bu K T zgrlne,
A P beden tamlna, haysiyetine veya malna ynelik bir
saldry uzaklafltrma saldrda, o kifliye belirli flartlar altnda kuvvet kullanarak bu saldry uzaklafltrma
hakkna sahip olmasdr. imkn verilmektedir. TBK m. 64 birinci fkrasnda, Hakl savunmada bulunan,
TELEVZYON saldrannT flahsna
E L E V Z Y Oveya
N malna verdii zarardan sorumlu tutulamaz demektedir.
TCK m.25te de Gerek kendisine ve gerek baflkasna ait bir hakka ynelmifl, gerek-
leflen, gerekleflmesi veya tekrar muhakkak olan haksz bir saldry o anda hal ve
koflullara gre saldr ile orantl biimde defetmek zorunluluu ile ifllenen fiillerden
NTERNET dolay faile Nceza
T E R Nverilmez
ET hkm yer almaktadr. Kifli hakl savunmada, kendi ki-
fliliine veya malna yahut bir baflka kiflinin kifliliine ya da malna karfl yaplan hu-
kuka aykr ve halen devam eden bir saldry defetmek iin ll ve uygun bir sa-
vunmada bulunursa, verdii zarardan dolay tazmin ykmll domayaca gi-
bi bu flekilde ifllenen fiilden dolay kendisine ceza da verilmez.
Zaruret (ztrar) halinde, bir Zaruret (ztrar) halinde, bir kifli kendisini veya baflkasn ak ya da yakn bir
kifli kendisini veya baflkasn
ak ya da yakn bir zarar
zarar tehlikesinden korumak iin dier bir kiflinin mallarna zarar vermektedir.
tehlikesinden korumak iin Byle bir durumda hakim, ortaya kan zarar tazmin ykmlln hakkaniye-
dier bir kiflinin mallarna te gre belirleyecektir (TBK m.64/2). Evinde kan yangndan kamak iin balkon-
zarar vermektedir.
dan yan daireye geip komflusunun kap ve penceresini krmak zorunda kalan ki-
flinin durumu bir zaruret halidir. Zaruret halinde bu kifli verdii zarar hakkaniyete
uygun olarak demekle ykml olacaktr.
hkak hak, bir kiflinin Kuvvet (g) kullanma (ihkak hak), bir kiflinin hakkn bizzat kuvvet kullana-
hakkn bizzat kuvvet rak korumas TBK 64. maddenin nc fkrasnda ngrlen flartlarn varl ha-
kullanarak korumasdr.
linde hukuka aykr saylmamaktadr. TBK m.64/3 hkmne gre, Hakkn kendi
gcyle koruma durumunda kalan kifli, durum ve koflullara gre o srada kolluk
gcnn yardmn zamannda salayamayacak ise ve hakknn kayba urama-
sn ya da kullanlmasnn nemli lde zorlaflmasn nleyecek baflka bir yol da
yoksa, verdii zarardan sorumlu tutulamaz. Kuvvet kullanmaya iliflkin TBK
m.64/3 hkmnn zel bir hali TMKnin 981. maddesinde yer almaktadr. Bu hk-
me gre, zilyet (bir fleyi fiilen elinde bulunduran kifli) btn gasp ve saldr fiille-
rini, durumun hakl gsterdii derecede kuvvet kullanarak defetmek hakkna sa-
hip bulunmaktadr. Zilyet, rzas dflnda kendisinden alnan fleyi taflnmazlarda el
koyan kovarak, taflnrlarda ise eylem srasnda veya kaarken yakalanann elin-
den alarak zilyetliini koruyabilecektir. Ancak Kanun, zilyedi, durumun hakl gs-
termedii derecede kuvvet kullanmaktan menetmektedir.
Hakkn Korunmasnda spat Yk

spat, bir olayn veya olgunun varl veya yokluu hakknda hakimin kanaat sa-
hibi olmasna ynelik bir ikna faaliyetidir. Bir davada davac, bir hakkn varln,
daval da byle bir hakkn yokluunu ileri srmektedir. Dava, iddia ve savunma
olmak zere iki ksmdan meydana gelmektedir. Davac talebini eflitli iddialara
dayandrr. Daval da bu iddialara karfl kendisini savunur. Bunu yaparken daval
da savunmasn eflitli iddialara dayandrmaktadr. ddia ve savunmalardan oluflan
davay bir sonuca balamak zorunda bulunan hakim, ya davay kabul etmek sure-
tiyle davacnn hakllna veya davay reddetmek suretiyle davalnn hakl olduu-
na karar verecektir. Bunun iin hakimin, ncelikle birbirine karflt iddialardan han-
gisinin doru ve geree uygun olduu konusunda bir kanaat sahibi olmas gere-
kir. Bu ise, hakime sunulan delillerle (kant / beyyine) salanr. Deliller usul huku-
kunun konusunu olufltururlar. spat ve deliller konusu 6100 sayl Hukuk Muhake-
meleri Kanununun 187 ve devam hkmlerinde dzenlenmifltir.
Bir davada ortaya kan en nemli sorun, iddia ve savunma olarak ileri srlen spat yk ilkesine gre;
olgular kimin ispat edeceidir. Trk Medeni Kanunu da bu nemli sorunu, ispat kanunda aksine hkm
bulunmadka, bir davann
yk denilen bir ilkeye balamfltr. TMK m.6da dzenlenmifl olan bu ilkeye gre, taraflarndan her biri,
Kanunda aksine hkm bulunmadka, taraflardan her biri, hakkn dayandr- hakkn dayandrd
olgularn varln ispatla
d olgularn varln ispatla ykmldr. Demek ki, bir davada davac iddias- ykmldr.
n dayandrd olgularn varln, daval da savunmasn dayandrd olgularn
varln ispat etmekle ykmldr.
TMKnn 6. maddesinde hkme balanmfl olan taraflardan her birini, hakk-
n dayandrd olgularn varln ispatla ykml tutan ilkenin baz istisnalar bu-
lunmaktadr. Esasen TMK m.6, kanunda aksine bir hkm bulunmadka kura-
lyla bu istisnalarn var olabileceklerini ortaya koymufltur. Byle bir durumda, istis-
nalar lehine olan kimse, ispat yknden kurtulmufl olacaktr. Bu sebeple, ispat y-
k istisnai hallede ters evrilmekte ve iddia edenin deil, karfl tarafn bu iddiann
aksini ispat etmesi sz konusu olmaktadr. Bu istisnalar arasnda aflada yer veri-
len hususlar dikkat ekicidir:
spat yknn ters evrildii haller ifadesinden ne anlyorsunuz? SIRA SZDE SIRA SZDE
11
spat yknn kanun hkm ile yer deifltirmesi: Baz hallerde ispat yk, bir
kanun hkm ile deifltirilmifl olabilir. Haksz fiillerde, baz Dkoflullarn
fi N E L M
yan sra, D fi N E L M
haksz fiilde bulunan kimsenin kusurunun da ispat edilmesi zorunlu olduu halde
(TBK. m. 49), szleflmelerde, edimin ifa edilmemesinde borlu,S kusursuz
O R U olduu- S O R U
nu ispat ile ykml tutulmufltur (TBK. 112). Anonim flirketlerde ynetim kurulu
yeleri de kusursuz olduklarn ispatlamadka, hem flirkete hem pay sahiplerine
DKKAT DKKAT
hem de flirket alacakllarna karfl verdikleri zararlardan sorumlu tutulmaktadrlar
(TTK m.553/1).
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
Karine, kanun tarafndan Karineler: Karine, kanun tarafndan mevcut ve belli olarak kabul edilen bir
mevcut ve belli olarak kabul
edilen bir olaydan, bilinen olaydan, bir olgudan, bilinmeyen bir olayn, bir olgunun varl hakknda sonu -
bir olgudan, bilinmeyen bir karlmasn ifade eder. Lehine karine olan kifli de ispat yknden kurtulmakta, sa-
olayn, bir olgunun varl
hakknda sonu
dece karineyi ileri srmesi yeterli saylmaktadr. TMKnn 3. maddesinde dzenlen-
karlmasn ifade eder. mifl olan, ... asl olan iyiniyetin varldr fleklindeki iyiniyet (sbjektif iyiniyet) ka-
rinesi, TMKnn 13. maddesindeki yaflnn kkl yznden veya akl hasta-
Devlet memurlar veya
noterler, resm makamlar l, akl zayfl, sarhoflluk ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun
tarafndan tutulan sicillere biimde davranma yeteneinden yoksun olmayan herkes, bu kanuna gre ayrt et-
(nfus kt, tapu sicili,
evlenme sicili vb.) resmi me gcne (temyiz kudretine) sahiptir hkmyle getirilen ayrt etme gc kari-
siciller denir. nesi, TMK m.285in dzenledii Evlilik devam ederken veya evliin sona ermesin-
Noterler veya yetkili den bafllayarak yz gn iinde doan ocuun babas kocadr fleklindeki ba-
makamlar tarafndan balk karinesi, bu ynde rnek olarak gsterilebilir. TMKnn 7. maddesi Resm
dzenlenen, mahkeme
ilamlar, vakf senedi, miras
belgelerle ispat kenar bafll altnda, Resm sicil ve senetler, belgeledikleri olgula-
szleflmesi vb. yazl rn doruluuna kant oluflturur. Bunlarn ieriinin doru olmadnn ispat,
belgelere
SIRA SZDEresm senetler kanunlarda SIRA baflka
SZDEbir hkm bulunmadka, herhangi bir flekle bal deildir
denir.
hkmne yer vermektedir. Bu durumda hakkn kaynan teflkil eden olgu, resm
bir sicile (rnein; nfus siciline, tapu siciline) veya resm bir senede (rnein; ta-
pu senedine, noter senedi) dayandrlyorsa, bunlarn doru olmadnn ispat,
karfl tarafa dflecektir. Ayrca, TMKnn 7. maddesinin ikinci fkrasna gre, kanun-
S O R U da baflka birSdzenleme
O R U bulunmuyorsa, bu ispat herhangi bir flekle de bal olma-
yacaktr. Bu maddedeki dzenleme de resm sicil ve resm senetler hakknda bir
DKKAT
karineye iflaret
DKKAT
etmektedir. ddiasn resm sicil ve resm senetlere dayandran taraf,
karineden yararland iin iddiasn ispat zorunda kalmayacaktr.
krar: Taraflardan birinin iddiasnn gerek olduunun karfl tarafa kabul edil-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mesi demek olan ikrar halinde de dier tarafn ispat ykmll ortadan kalkar.
Ancak TMKnn boflanmada yarglama usulne iliflkin 184. maddesinin 3. bendin-
AMALARIMIZ de yer alanAMALARIMIZ
taraflarn bu konudaki her trl ikrarlar hkimi balamaz fleklin-
deki hkm ikrarn istisnasn teflkil eder.
K T A P Haklarn korunmas
K T A Pile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir kay-
nak olarak Hukuk Bafllangc adl kitab okuyabilirsiniz (Necip Bilge, Ankara: Turhan Ki-
tabevi, 2010).
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A Hakkn kazanlmasn anlatmak
rundan ortaya kmfl olmamaldr, sz konusu
1 hatal (yanlfl) bilgi veya bilgisizlik ya yalnz hak-
Bir hakkn bir kifliye balanmasna hakkn kaza-
kn doumu veya kazanlmas annda bulunmal
nlmas ad verilir. Bu durumda kifli ile hak ara-
ya da devaml olarak mevcut olmaldr. Sahibinin
snda bir balant kurulmaktadr. Bir hakkn ka-
elinden isteiyle kan bir menkul mal devralan
zanlmasna, baflka bir ifade ile hakkn doumu-
iyiniyetli nc kifli o maln mlkiyetini kaza-
na yol aan olgular tanedir. Bunlar; hukuki
nr. Sahibinin elinden istei olmadan kan bir
olay, hukuki fiil ve hukuki ifllemdir. Hukuk dze-
menkul maln (rnein alnan, bir yerde unutu-
ninin kendilerine hukuki sonular balad olay-
lan eflyann) iyiniyetli de olsa mlkiyeti kazanla-
lara hukuki olay denir. Hukukun kendisine hu-
maz. Fakat iyiniyetli kifli sahibinin elinden rzas
kuki sonu balad insan iradesi, hukuki fiil ola-
dflnda kan bir mal ak arttrmadan, bu gibi
rak adlandrlr. Hukuki ifllem, bir veya birden
mallar satan yerlerden veya pazardan almfl ise
fazla kiflinin hukuki bir sonuca yneltilmifl irade
ksmen korunmaktadr, yani o maln mlkiyetini
aklamasdr. Haklar, zellikle de malvarl hak-
kazanamamaktadr, ama mal iade etmeden nce
lar aslen kazanma ve devren kazanma olmak
maln sahibinden o mal iin dedii semenin ia-
zere iki flekilde kazanlr. Aslen kazanmada kifli,
de edilmesini isteyebilir. Sahibinin elinden istei
o zamana kadar hi kimseye ait olmayan ve as-
olmadan kan mal para veya hamiline yazl se-
lnda daha nceden mevcut olmayan bir hakk,
net ise, bunlar iktisap eden (kazanan) iyiniyetli
kendi fiiliyle elde ederek o hakkn ilk sahibi ol-
nc kifli hak sahibi olur.
maktadr. Haklarn aslen kazanlmasnn yollar;
N
iflgal, ihraz, baflkasna ait bir fleyi iflleme, mallarn
Hakkn kullanlmasn ve drstlk kuraln ifa-
karflmas ya da birleflmesi, baflkasna ait bir eflya- A M A
3 de etmek
y zamanaflm ile kazanmadr. Devren kazanma,
Hakkn kullanlmas, kiflinin hukuk dzenince
bir kiflinin bir hakk o zamana kadar sahibi olan
korunan menfaatleri (haklar) erevesinde, ken-
kifliden elde etmesidir. Devren kazanmada, hak-
disine tannan yetkilerinden faydalanmak zere
k kazanana halef denilmektedir. Hak, btn
harekete gemesidir. Trk Medeni Kanununun
alacak (aktifi) ve borlar (pasifi) ile devrediliyor-
2. maddesinin birinci fkras; Herkes haklarn
sa, klli halefiyet; sadece bir ksm haklar bir
kullanrken ve borlarn yerine getirirken d-
kimseden baflka bir kimseye devir yoluyla geiri-
rstlk kurallarna uymak zorundadr demekte-
liyorsa czi halefiyet sz konusudur.
dir. Drstlk kurallar, normal, orta zekl, ma-
N
kul, drst kiflilerin, toplum iinde karfllkl g-
Hakkn kazanlmasnda iyiniyet kavramn
A M A vene, ahlaka ve drstle dayal davranfllar
2 aklamak
sonucunda ortaya kan ve toplumun ihtiyala-
yiniyet kavram, bir hak kazanlrken hakkn ka-
ryla ifl hayatnn gereklerine uygun olduu l-
zanlmasna engel olan bir sebebin mevcudiyeti
de herkese benimsenen kurallardr. Trk Mede-
veya o hakk kazanma iin gerekli olan bir unsu-
ni Kanununun 2. maddesinin ikinci fkrasnda
run yokluu hakknda gerekli zeni gstermesi-
yer alan Bir hakkn aka ktye kullanlmas-
ne ramen kiflide varolan, makul grlebilen bir
n hukuk dzeni korumaz fleklindeki dzenle-
yanlfl bilgi ya da bilgisizlii ifade eder. TMK
me, hakkn ktye kullanlmasna iflaret eder.
m.3te yer alan Kanunun iyiniyete hukuki bir
Buna gre bir hak, sahibi tarafndan iyi kullanl-
sonu balad durumlarda, asl olan iyiniyetin
d takdirde hukuk dzenince korunmaya layk-
varldr fleklindeki hkm, haklarn doumu-
tr, aksi takdirde hukuk dzeninin korumasndan
na, hkm ve sonularna uygulanacak ana ilke
yararlanamaz.
olan iyiniyet kuraln dzenlemektedir. yiniye-
tin unsurlar flyle sralanabilir: Kifli hatal (yan-
lfl) bir bilgiye sahip veya bilgisiz olmaldr, bu
hatal bilgi veya bilgisizlik kiflinin kendi kusu-
N
A M A Hakkn kaybedilmesinin sebeplerini belirlemek
vermektedir. nkr, daval tarafndan, davacnn
4 dayand olgularn, olaylarn mevcut olmad-
Hakkn kaybedilmesi, bir hakkn hak sahibinin
nn iddia edilmesidir. tirazda daval, davacnn
elinden kmas, o hakkn hak sahibinden ayrl-
ileri srd olgulara karfl baflka olaylar, olgular
masdr. Hak sahibinin, sahip olduu bir hakkn
belirterek, davacnn iddia ettii hakka sahip ol-
hukuki ifllem, hukuki fiil ya da hukuki olay so-
madn iddia etmektedir. Defi, davalnn, dava-
nucunda bir baflka kifliye devredilmesiyle hakkn
cnn ileri srd olay ve dava konusunu kabul
nisbi kayb gerekleflir (rnein; satfl szleflme-
etmekle birlikte, kendi edimini yerine getirmek-
sinde satfl ile; bafllama szleflmesinde baflla-
ten ekinmesini hakl gsterecek karfl sebepleri
ma ile baz haklar hakk devredenden hakk dev-
ileri srmesidir. Cebri icra, borlarn demeyen
ralana gemektedir). Bir hakkn kayb sonucun-
borlularn, devlet gc ile borlarn demeye
da hak tamamen ortadan kalkyorsa hakkn mut-
zorlanmalardr. Kanun ok istisnai durumlarda,
lak kayb sz konusu olur. Hakkn mutlak kayb
kiflinin hakkn bizzat kendisinin korumasna izin
da bir hukuki olay, hukuki fiil ya da hukuki ifl-
vermektedir. Bu istisnai haller; hakl savunma
lem sonucu gerekleflebilir (bir kimsenin sahip
(meflru savunma / meflru mdafaa), zaruret (zt-
olduu gazeteyi pe atmasyla artk gazetenin
rar) hali ve kuvvet kullanma (ihkak hak) olarak
sahibi olmaktan kmas, ya da mirastan feragat
belirtilmektedir.
szleflmesiyle mirastan feragat eden bir kiflinin,
miraslk sfatn, dolaysyla miras hakkn kay-
betmesi vb.).
N
A M A Hakkn korunmasnn yollarn zetlemek
5
Gnmzde modern hukuk sistemlerinde hakla-
rn devlet eliyle korunmas ilkesi benimsenmifl
olup, hak sahibi hakkn devletin yarg organlar
nnde dava aarak ve bu organlarn zorlama-
syla elde edebilmektedir. Kanun ancak ok istis-
nai hallerde kiflinin kendi hakkn dorudan do-
ruya korumasna msaade etmifltir. Bir kiflinin
sahip olduu talep hakk, bir kiflinin hakkn el-
de etmek veya hakkna sayg gsterilmesini sa-
lamak amacyla, szl ya da yazl olarak karfl
tarafa ynelttii isteme yetkisidir. Dava hakk, ta-
lep hakkn Devletin tarafsz ve bamsz yarg
organlar (mahkemeler) nnde ileri srme ve
onlar aracl ile yerine getirilmesini isteme yet-
kisidir. Bir kiflinin, hakknn korunmas ya da el-
de edilmesi, bir uyuflmazln halli veya nlen-
mesi yahut bir kifliye karfl hukuki bir etkinin sa-
lanmas iin mahkeme yoluyla Devletin hareke-
te gemesinin istenmesine dava denir. Dava sra-
snda taraflardan biri (daval), dier tarafn iste-
mini kabul ederse, kural olarak dava sona erer.
Savunma ile daval iddia edilen olgulara karfllk
Kendimizi Snayalm
1. Bir ksm tek tarafl hukuki ifllemler belli bir muha- 5. Bir taflnr mal ka yl sre ile davasz ve aralksz
taba yneltilmektedir. iyiniyetle ve malik sfatyla zilyetliinde bulunduran ki-
Yukardaki ifadeye gre afladakilerden hangisi bu tr fli, zamanaflm yoluyla bu srenin sonunda o taflnr
bir hukuki ifllem deildir? maln maliki olur?
a. Evlilik dfl doan ocuun tannmas a. 1 yl
b. Bir szleflmeden dnlmesi b. 2 yl
c. Bir vekilin azledilmesi c. 3 yl
d. nalm hakknn kullanlmas d. 5 yl
e. Gerialm hakknn kullanlmas e. 10 yl
2. Hakkn kazanlmasna (doumuna) yol aan olgular 6. Afladakilerden hangisi, hakkn mutlak kaybnn
ile ilgili olarak afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr? sz konusu olduu hallerden deildir?
a. Hakkn kazanlmasna (doumuna) yol aan ol- a. Satfl szleflmesinde satcnn mal satmas
gular; hukuki olay, hukuki fiil ve hukuki ifl- b. Bir kimsenin gazetesini pe atmas
lemler olmak zere tanedir. c. Bir kimsenin evinin yanarak kl olmas
b. Genifl anlamda hukuki olay, kanun koyucunun d. Bir kimsenin arazisinin kamulafltrlmas
kifli iradesi sonucu olup olmadna bakmaks- e. Mirasbrakan ldren mirasnn miraslk hak-
zn hkm ve sonu balad olaylardr. kn kaybetmesi
c. Hukuki fiil, hukukun kendisine hukuki sonu
balad insan iradesini (insan davranfllarn) 7. Drstlk kurallar ile ilgili olarak afladaki ifade-
ifade eder. lerden hangisi doru deildir?
d. Hukukun, kiflinin davranflna onun iradesine a. Trk Medeni Kanununun 2. maddesinde bahsi
uygun sonucu balamas halinde hukuki ifllem geen drstlk kurallar hukuki iliflkilerin ieri-
ortaya kar. ini dzenlemektedir.
e. Her hukuki ifllemde, irade aklamas ve duygu b. Drstlk kurallar, belirli bir makam tarafndan
aklamas olmak zere zere iki unsur bulunur. konulmufl yazl kurallardr.
c. Drstlk kurallar, kifliler dflnda oluflmufl ve
3. Afladakilerden hangisi, haklarn aslen kazanlmas onlara zorla kabul ettirilmifl kurallardr.
yollarndan deildir? d. Drstlk kurallarn hakim nne gelen uyufl-
a. Baflkasna ait bir eflyay zamanaflm ile kazanma mazlkta taraflarn bir talebi olmasa da kendili-
b. Sahipsiz bir taflnmaz zerinde aslen mlkiyet inden uygulamakla ykmldr.
hakknn kazanlmasn salayan iflgal e. Drstlk kurallar, normal, orta zekal, makul,
c. Sahipli taflnrlar zerinde bu yolla mlkiyet hak- drst kiflilerin, toplum iinde karfllkl gvene,
knn kazanlmasna imkan veren ihraz ahlaka ve drstle dayal davranfllar sonu-
d. Baflkasna ait bir fleyi iflleme cunda ortaya kan ve toplumun ihtiyalaryla ifl
e. Mallarn karflmas ya da birleflmesi hayatnn gereklerine uygun olduu lde her-
kese benimsenen kurallardr.
4. TMK m.3te yer alan Kanunun iyiniyete hukuki bir
sonu balad durumlarda, asl olan iyiniyetin varl- 8. Bir kiflinin kendisine veya malna ynelik bir saldr
dr... fleklindeki hkm, haklarn doumuna, hkm sz konusu olduunda belirli flartlar altnda kuvvet kul-
ve sonularna uygulanacak ana ilke olan iyiniyet kura- lanarak bu saldry uzaklafltrma hakkna sahip olmas-
ln dzenlemektedir. na ne denir?
Yukardaki paragraf dorultusunda afladaki ifadeler- a. Iztrar
den hangisi sylenemez? b. hkak hak
a. TMK m.3, zel hkm niteliindedir. c. Cebri icra
b. Esasen iyiniyet kavram, bir olay bilmek veya bil- d. Meflru mdafaa
memek fleklindeki sbjektif bir esasa dayanr. e. Defi
c. TMK m.3, kiflilerin bir hakk kazanrken drst
ve namuslu bir flekilde hareket etmeleri gerekti-
ini hatrlatmaktadr.
d. TMK. m.3de iyiniyet, bir karine nitelii kazanmfltr.
e. TMK m.3de, herkesin iyiniyetli olduu kanun
tarafndan farz ve kabul edilmifltir.
Yaflamn inden
9. Hakkn korunmas iin alabilecek davalarla ilgili

olarak afladakilerden hangisi yanlfltr?
a. Eda davas ile mahkemeden, davalnn, bir fleyi
Meflru mdafaa var, ceza vermeyin
Geceleyin eve giren ve ikiz bebeklerinden birini al-
mak isteyen hrsz ldren Mehmet-Yasemin Atakul
vermeye veya yapmaya yahut yapmamaya mah- ifti hakknda mr boyu hapis talebiyle dava ald.
km edilmesi talep edilmektedir. Savc ise meflru mdafaa halinin dikkate alnarak ifte
b. Tespit davas ile mahkemeden, bir hakkn veya ceza verilmemesini istedi.
hukuki iliflkinin varlnn ya da yokluunun ya- ADANAda, ocuklarn almak isteyen 46 yaflndaki
hut bir belgenin sahte olup olmadnn belir- Mustafa akmakn lmne neden olduu iddia edilen
lenmesi talep edilmektedir. 30 yaflndaki Mehmet Atakul ile 38 yaflndaki efli Yase-
c. Eda davas ile mlkiyet hakkna bal olarak bir min Atakul hakknda mr boyu hapis cezas istemiyle
maln iadesi talep edilirse ifa davas sz konusu dava ald. Ancak savc, ifte ceza verilmemesini istedi.
olur. akmak, 5 Austos 2009da sabaha karfl Atakul ailesi-
d. nflai dava ile mahkemeden, yeni bir hukuki du- nin evine girdi. iftin, havann scak oluflu nedeniyle,
rum yaratlmas veya mevcut bir hukuki duru- iki yaflndaki kzlar Glten ve olay tarihinde 1.5 aylk
mun ieriinin deifltirilmesi yahut onun orta- olan ikizleri Mustafa ve Ramazan Atakul ile birlikte bal-
dan kaldrlmas talep edilebilmektedir. konda yatt evde, ikizlerden Ramazan alad. Bebee
e. Tespit davas aann, kanunlarda belirtilen istis- mama hazrlayp odaya getii srada dier ikiz bebei
nai durumlar dflnda, bu davay amakta huku- alan akmak ile karfllaflan Yasemin Atakul, lk att.
ken korunmaya deer gncel bir yarar bulun- Grltye uyanan Mehmet Atakul, eflinin verdii bak-
mas gereini de Kanun aramaktadr. la, akmak baklad. Yaralanan akmak, ikinci katta-
ki evin balkonundan atlaynca, yaflamn yitirdi. Gzal-
10. Trk Medeni Kanununun 2. maddesinin ikinci fk- tna alnan Atakul ifti, karldklar mahkemece tutuk-
rasnda, Bir hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk suz yarglanmak zere serbest brakld. Atakul ifti hak-
dzeni korumaz fleklindeki dzenleme yer alr. knda, Kasten adam ldrme suundan mr boyu
Yukardaki ifade dorultusunda, hakkn ktye kullanl- hapis cezas istemiyle dava ald. Ancak savc, ifte,
mas ile ilgili olarak afladakilerden hangisi yanlfltr? meflru savunma ve zorunluluk halinin dikkate alnarak
a. Hakkn ktye kullanlmasndan bahsedebilmek ceza verilmemesini istedi.
iin, hukuk dzeni tarafndan tannmfl bir hak-
kn varl gerekir.
b. Hakkn aka drstlk kuralna aykr olarak
kullanlmas gerekir.
Kaynak: Mehmet KAYMAK / DHA 13 Ocak 2010
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/13460750.asp
c. Hakkn drstlk kuralna aykr kullanlmasn-
dan baflkalarnn zarar grmfl ya da zarar gr-
me tehlikesiyle karfllaflmfl olmalar gerekir.
d. Bir hakkn kullanlmasnn baflkalarnn menfa-
atlerini zarara uratmfl olmas herzaman hakkn
ktye kullanlmas teflkil eder.
e. Srf baflkasna zarar vermek amacyla hareket
edilmesi ve yaratlmfl olan gvene aykr hare-
ket edilmesi, hakkn ktye kullanlmasna ilifl-
kin olay rnekleridir.
Okuma Paras Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Hrsz malna 3 yl 1. a Yantnz yanlfl ise Hakkn Kazanlmas konu-
1 Nisandan itibaren yrrle girecek olan yeni TCK, sunu yeniden gzden geiriniz.
hrszlk mal satanlarn bilmiyordum mazeretini geer- 2. e Yantnz yanlfl ise Hakkn Kazanlmas konu-
siz klacak. Halen 512nci madde olarak dzenlenen ya- sunu yeniden gzden geiriniz.
saya gre 7 gn olan taban ceza, 165 numarayla dzen- 3. c Yantnz yanlfl ise Hakkn Kazanlmas konu-
lenen yeni TCKda 6 aya karlyor. Her iki yasada st sunu yeniden gzden geiriniz.
snr yine 3 yl. 4. a Yantnz yanlfl ise yiniyet Kavram konusu-
YEN TCK, alnt mal bilerek alanlarn beraat etmeleri- nu yeniden gzden geiriniz.
ni zorlafltryor. Kuyumcular Odasnn yelerine dikkat- 5. d Yantnz yanlfl ise yiniyetin Sonular konu-
li olun uyars yapmasna neden olan, 1 Nisandan itiba- sunu yeniden gzden geiriniz.
ren yrrle girecek yeni yasada mevcut yasadaki bi- 6. a Yantnz yanlfl ise Hakkn Kaybedilmesi ko-
lerek szcnn kaldrlmas evinde ya da iflyerinde nusunu yeniden gzden geiriniz.
alnt mal kan kifliye mahkumiyet yolunu aabilecek. 7. b Yantnz yanlfl ise Hakkn Kullanlmas ko-
Mevcut yasaya gre bugne kadar hrszlk maln satn nusunu yeniden gzden geiriniz.
alan kiflinin bilerek aldnn tespiti ok g olduun- 8. d Yantnz yanlfl ise Hakkn Korunmas konu-
dan, bu konuda alan davalarn yzde 99u beraatle sunu yeniden gzden geiriniz.
sonulanyordu. Yeni yasayla evinde, stnde ya da ifl- 9. c Yantnz yanlfl ise Hakkn Korunmas konu-
yerinde alnt mal kan kiflinin beraat etmesi glefli- sunu yeniden gzden geiriniz.
yor, mahkumiyet riski artyor. Halen 512inci madde 10. d Yantnz yanlfl ise Hakkn Kullanlmas ko-
olarak dzenlenen yasaya gre 7 gn olan taban ceza, nusunu yeniden gzden geiriniz.
165 numarayla dzenlenen yeni TCKda 6 aya karl-
yor. Her iki yasada st snr yine 3 yl.
Hukukular, mevcut ceza kanununda olduu gibi yeni
TCKda da bilerek szc kalksa dahi bilmeden sa- Sra Sizde Yant Anahtar
tn alan kifliyi mahkum etmenin mmkn olmadn Sra Sizde 1
savunuyor. Bir Cumhuriyet Savcs bu durumu, Hukuk- Genifl anlamda hukuki olay iin; kifliliin, ocuun sa
ta mantkszlk olmaz. Yeni yasa sonucu pek deifltir- olarak tamamyla doduduu anda bafllamas, kifliliin
mez ama yeni yasaya gre ortaya konulacak bir itihat, lmle sona ermesi, mirasn, mirasbrakann lmyle
yeni sreci ynlendirebilir diyor. 3 yla kadar hapis ce- almas, vb. rnek verilebilir.Dar anlamda hukuki olay
zas ngren yasaya gre ilk etapta sann para ceza- iin; bir kiflinin bir baflka kifliyi vekil tayin etmesi, mi-
syla kurtulmas mmkn olsa da alnt mal alma suu- rasbrakann bir mirassn affettiini aklamas, bir
nu alflkanlk haline getirdii tespit edilen kifli yasa uya- kimsenin arkadaflna borlu olduunu ikrar etmesi, vb.
rnca 1 yldan afla olmamak zere hapis cezasna mah- rnek verilebilir.
kum edilebiliyor.
Sra Sizde 2
KUYUMCU ZORDA
Hukuki fiil, hukukun kendisine hukuki sonu balad-
stanbul Kuyumcular Odasna bal 7 bin kuyumcu bu-
insan iradesini (insan davranfllarn) ifade eder. Hu-
lunduunu belirten stanbul Kuyumcular Odas Baflka-
kuk dzeni insan davranfllarnn hepsine olmasa da bir
n Ahmet Karbeyaz ise Bu yasann hrszl nleyici
ksmna hukuki sonular balamaktadr. Kiflinin o hu-
hibir zellii bulunmuyor. Bir taraf dzeltelim derken
kuki sonucu isteyip istemedii hukuki fiilde nem tafl-
bir taraf madur ediyorlar. Kuyumcular, altn satmak
maz. Kifli fiiline (davranflna), byle bir hukuki sonu-
isteyen tanmad kiflilerden altn satabilir kad iste-
cun balanmasn istememifl olsa dahi hukuk dzeni ki-
yeceklerdir. Bu durum vatandafl da zor durumda bra-
flinin iradi fiiline belli bir hukuki sonu balayabilmek-
kacaktr dedi.
tedir. rnein, bir gerek kiflinin yerleflmek niyetiyle
bir flehirde srekli oturmaya bafllamas halinde, o flehir
Kaynak: Ali DALAR, Serkan AKKO / STANBUL
o kiflinin istese de istemese de yerleflim yeri (ikametg-
http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2005/02/15/599824.asp
h) saylacaktr.

Hukuki ifllemin ekirdeini teflkil eden irade aklama- Trk Medeni Kanununa gre, bir hakkn doumuna
snda, bir hakkn veya bir hukuki iliflkinin kurulmas, veya kazanlmasna engel olan fiili veya hukuki bir un-
deifltirilmesi veya sona erdirilmesi istenir. stenen hu- suru makul bir zr kabul edilecek bir nedene dayana-
kuki sonucun domas iin, iradenin bu hukuki sonu- rak bilmeyen veya bilmesi mmkn olmayan kifli iyi-
cun domasna ynelik olarak aklanmas gerekir. ra- niyetli saylrken bu tr bir engeli bilen veya bilmesi
de aklamalar, ak veya rtl (zmni) olabilir. rade gereken kifli ktniyetli (suiniyetli) saylr.
aklamalar ikiye ayrlr: Karfl tarafa ulaflmas gereken
irade aklamalar ve karfl tarafa ulaflmas gerekli olma- Sra Sizde 8
yan irade aklamalar. lkinde, irade aklamasnn hu- Kiflinin iyiniyetli olmasna ramen hakk kazanmasnn
kuki sonu dourabilmesi iin mutlaka karfl tarafa y- sz konusu olamayaca baz istisnai hallerde; ayrt etme
neltilmifl olmas gerekir (rnein, szleflmelerde). Die- gc bulunmayan kiflinin, mal alnan kiflinin ve mal
rinde ise hukuki sonucun domas iin irade aklama- elinden rzas olmadan kmfl olan (mal kaybolmufl,
snn karfl tarafa yneltilmesi gerekli deildir, nc gaspedilmifl) kiflinin haklar ncelikle korunmufl olur.
kifliler tarafndan tannabilecek flekilde yaplmfl olmas
yeterlidir (rnein, vasiyetname yaplmasnda). Sra Sizde 9
Ahde vefa ilkesinin uygulanmas bazen drstlk ku-
Sra Sizde 4 rallarna aykr sonular ortaya karabilir. zellikle sz-
Hukuka aykr fiiller, haksz fiiller ve borca aykr fi- leflme yaplrken nceden ngrlemedii iin szlefl-
iller (borca aykrlk) olmak zere ikiye ayrlr. Haksz mede hkme balanmamfl olan olaanst bir halin
fiillerde taraflar arasnda nceden var olan bir hukuki sonradan ortaya kmas halinde, szleflmenin ayn flart-
iliflkiye aykrlk sz konusu olmaz (bir kiflinin arabasy- larla yerine getirilmesi borlunun ciddi flekilde zarar
la bir baflka araca arpmas vb.). Borca aykrlkta, ta- grmesine hatta mahfna yol aacandan, szleflmede-
raflar arasnda nceden var olan bir hukuki iliflkiye ay- ki mevcut hkmlere gre ifann istenmesi drstlk
kr bir davranflta bulunulmas sz konusudur (borlu- kurallarna uygun olmaz. Byle bir durumda hakim
nun bir szleflmeden doan borcunu alacaklsna za- borlunun talebi zerine szleflmeyi yeni durum ve flart-
mannda dememesi vb). lara uygun olarak deifltirmeli, szleflmeden dnlme-
sine imkn tanmal ya da drstlk kurallarnn gerek-
Sra Sizde 5 tirdii hallerde ileriye etkili sonular douracak flekilde
Haklarn aslen kazanlmas, maddi mallar (eflya) zerin- szleflmenin feshine karar vermelidir. Doktrinde bu du-
de olabilecei gibi, maddi olmayan mallar veya kifliler rum emprevizyon teorisi (ngremezlik teorisi) ola-
zerindeki haklara iliflkin de olabilir. Bir yazarn yaym- rak adlandrlr.
lanmfl kitab zerindeki telif hakk, yeni bir bulufla ilifl-
kin patent hakk yahut anne ve babann yeni domufl Sra Sizde 10
ocuklar zerindeki velayet hakk da bir baflkasndan Savunmada davalnn ileri srebilecei itiraz ile defi ara-
devralnmamakta, aslen kazanlmaktadr. snda farklar flyledir: 1) tirazdan farkl olarak defide
hak mevcut olmakla birlikte baz hakl sebepler dolay-
Sra Sizde 6 syla hak artk dava yoluyla hi veya geici olarak elde
Hak, btn alacak (aktifi) ve borlar (pasifi) ile devre- edilemez hale gelmektedir (alacan zamanaflmna ura-
diliyorsa, klli halefiyet sz konusu olur. rnein masnda olduu gibi). 2) Usul hukukuna gre itiraz sz
mirasn intikalinde, TMK m.599/II hkm gerei, mi- konusu olduunda hakimin itiraz resen dikkate almas
raslar, mirasbrakann ayni haklarn, alacaklarn, di- gerekirken, defiyi hakim resen dikkate alamaz, daval
er malvarl haklarn, taflnr ve taflnmazlar zerin- ancak definin varln ileri srerse hakim dikkate alr.
deki zilyetliklerini dorudan doruya kazanmakta ve
mirasbrakann borlarndan da kiflisel olarak sorumlu Sra Sizde 11
olmaktadrlar. spat yknn ters evrildii haller ifadesinden; ispat
yknn istisnai hallerde ters evrildii ve bu istisnai
hallerde iddia edenin iddiasn ispat ekmekle ykml
olmayp, karfl tarafn bu iddiann aksini ispat etmekle
ykml olduu anlafllmaktadr.
ADAL, Erhan: Hukukun Temel lkeleri, 11. Bas, s- GZBYK, fieref: Ynetim Hukuku, 30. Bas, An-
tanbul 2011. kara 2011.
AKI, Erol: Hukukun Temel Kavramlar, 9. Bas, zmir GZBYK, fieref: Ynetsel Yarg, 30. Bas, Ankara
2010. 2011.
AKINTRK, Turgut/KARAMAN, Derya ATEfi: Medeni GRZ, Adnan: Hukuk Bafllangc, 13. Bas, Ankara
Hukuk, 17. Bas, stanbul 2012. 2011.
AKYOL, fiener: Medeni Hukuka Girifl, 2. Bas, stan- HATEM, Hseyi: Medeni Hukuka Girifl, 5. Bas, s-
bul 2006. tanbul 2011.
ANAYURT, mer: Hukuka Girifl ve Hukukun Temel HELVACI, Serap/ERLLE, Fulya: Medeni Hukuk, 2.
Kavramlar, 11. Bas, Ankara 2011. Bas, stanbul 2011.
ANTALYA, O. Gkhan: 4721 Sayl Trk Medeni Ka- ILDIR, Glgn: Hukuka Girifl, 3. Bas, Bursa 2008.
nunu, 1. Bas, stanbul 2011. NAN, Ali Naim: Medeni Hukuk, 2. Bas, Ankara 2005.
ARAL, Vecdi: Hukuk ve Hukuk Bilimi zerine, 7. Ba- KABOLU, brahim .: Anayasal Sosyal Haklar, 1.
s, stanbul 2010. Bas, stanbul 2012.
ASLAN, . Ylmaz/fiENYZ, Doan/KORTUNAY, Ay- KAYIHAN, fiaban: Hukukun Temel Kavramlar, 4.
han/Deliveli, mr: Hukuka Girifl, 6. Bas, Bursa Bas, Ankara 2011.
2011. KILIOLU, Ahmet M.: Medeni Hukuk, 1. Bas, Anka-
AYAN, Mehmet: Medeni Hukuka Girifl, 5. Bas, Kon- ra 2004.
ya 2011. KEYMAN, Selahattin: Hukuka Girifl, 4. Bas, Ankara
AYBAY, Aydn/AYBAY, Rona : Hukuka Girifl, 7. Bas, 2010.
stanbul 2011. ZEL, alar/CANSEL, Erol : Hukuk Bafllangc, 4. Ba-
AYDIN, N. (2009) Hukuka Girifl, Ankara: Adalet Yay- s, Ankara 2009.
nevi. ZEKES, Muhammet: Temel Hukuk Bilgisi, 1. Bas,
AYDIN, U. (2010). Temel Hukuk Dersleri. Eskiflehir: Ankara 2010.
Nisan Yaynlar ZTAN, Bilge: Medeni Hukukun Temel Kavramlar,
BATTAL, Ahmet: Hukukun Temel Kavramlar, 7. Ba- 36. Bas, Ankara 2012.
s, Ankara 2011. OUZMAN, M. Kemal/BARLAS, Nami: Medeni Hukuk,
BLGE, Necip: Hukuk Bafllangc, 29. Bas, Ankara 17. Bas, stanbul 2011.
2011. PALAMUT, Mehmet E.: Medeni Hukuk, 1. Bas, stan-
BLGL, Fatih/DEMRKAPI, Ertan: Hukukun Temel bul 2004.
Kavramlar, 4. Bas, Bursa 2011. PULAfiLI, Hasan/KORKUT, mer : Temel Hukuk, 10.
BOZKURT, Enver: Hukukun Temel Kavramlar, 7. Bas, Ankara 2011.
Bas, Ankara 2010. RESOLU, Safa: Borlar Hukuku Genel Hkmler,
BUZ, Vedat: Medeni Hukukta Yenilik Douran Hak- 22. Bas, stanbul 2011.
lar, 1. Bas, Ankara 2005. SARI, H. Grbz: Malvarl Haklarnn Korunmas,
DEMRBAfi, Harun: Yenilik Douran Haklar, 1. Bas, 1. Bas, stanbul 2006.
stanbul 2007. SEROZAN, Rona: Medeni Hukuk Genel Blm/Kifli-
ERMAN, Hasan: Medeni Hukuk Dersleri, 2. Bas, s- ler Hukuku, 1. Bas, stanbul 2011.
tanbul 2010. SMER, Haluk Hadi/ULUKAPI, mer: Temel Hukuk
GEMALMAZ, H. Burak: Avrupa nsan Haklar Szlefl- Bilgisi, 6. Bas, Konya 2011.
mesinde Mlkiyet Hakk, 1. Bas, stanbul 2009. TOROSLU, Nevzat: Ceza Hukuku Genel Ksm, 17.
GZLER, Kemal: Anayasa Hukukuna Girifl, 18. Bas, Bas, Ankara 2012.
Bursa 2011. TOROSLU, Nevzat: Ceza Hukuku zel Ksm, 2. Bas,
GZLER, Kemal: Genel Hukuk Bilgisi, 10. Bas, Bur- Ankara 2010.
sa 2010. OK, Coflkun/MUMCU, Ahmet/BOZKURT, Glnihal:
GZLER, Kemal: Hukuka Girifl, 8. Bask, Bursa 2011. Trk Hukuk Tarihi, 14. Bas, Ankara 2010.
GZLER, Kemal: Hukukun Temel Kavramlar, 8. Ba- YILMAZ, Ejder: Hukuk Szl, 10. Bas, Ankara 2011.
s, Bursa 2011. ZEVKLLER, Aydn/HAVUTU, Ayfle/GRPINAR, Dam-
GZBYK, A. fieref: Hukuka Girifl ve Hukukun la : Medeni Hukuk, 6. Bas, Ankara 2008.
Temel Kavramlar, 32. Bas, Ankara 2010. ZEVKLLER, Aydn: Borlar Hukuku Genel Hkm-
ler, 1. Bas Ankara 2001.
7
Amalarmz
N
N
Medeni Hukuku tanmlayabilecek,
N
Borlar Hukukunu tanmlayabilecek,
N
fl Hukukunu aklayabilecek,
N
Ticaret Hukukunu zetleyebilecek,
Devletler zel Hukukunu tanmlayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
yiniyet Kural Rehin
Fiil Ehliyeti Zilyetlik
Hak Ehliyeti Genel fllem Koflullar
Gerek Kifli Temsil
Tzel Kifli Sebepsiz Zenginleflme
Vesayet Tacir
Kayymlk Kanunlar htilf
Vasiyetname Vatandafllk
Mlkiyet
indekiler
GRfi
MEDEN HUKUK
Hukukun Temel zel Hukukun BORLAR HUKUKU
Kavramlar Dallar fi HUKUKU
TCARET HUKUKU
DEVLETLER ZEL HUKUKU
zel Hukukun Dallar
GRfi
Kamu hukuku - zel hukuk ayrm, hukukun temel ayrmlarndan biri olmakla be-
raber artk eski nemini yitirmifltir. Gnmzde sadece eitim amacyla kullanl-
maktadr. Bu ayrmda esas olan, kamu hukukunun aksine zel hukukta, taraflarn
serbest iradeleri ile eflitlik ilkesi esaslar iinde hukuki iliflkiye girmeleridir. Kamu
hukukunda ise iliflkinin kamusal bir yannn olmas, iliflkinin eflit flartlarda olmas-
n engellemekte, kamu menfaati dikkate alnmaktadr.
Son yllarda adafl insan iliflkilerinin daha karmaflk bir ierie sahip olmas,
kamu hukuku - zel hukuk ayrmnn nemini yitirmesine neden olmufltur. Artk
bir iliflkiyi sadece zel hukuk ya da salt kamu hukuku iliflkisi olarak grebilme im-
kn neredeyse kalmamfltr. nsana verilen deer, onun korunmasna ynelik a-
balar her geen gn daha da artrmaktadr. nk her geen gn, sahip olduu-
muz haklara ynelik tehdit ve tacavzler artmaktadr. Bu sebeple sz konusu hak-
larn korunmasn taraflardan bekleme imkn azalmfltr. O nedenle de koruma,
kamu gc kullanarak salanmaya alfllmaktadr.
Kamu gc, haklarn korunmasnda deiflik aralara sahiptir. Haklarn korun-
masnda kolluk kuvvetlerinden yararlanlabilecei gibi, koruyucu hkmlerle de
toplumun davranfllarna snrlamalar getirilebilir. Bu durum kamu hukukunun et-
kinliini her geen gn artrmas sonucunu dourmakta ve kamu hukuku, ierdii
snrlandrc ve koruyucu hkmlerle zel hukuku gittike istila etmektedir. Taraf-
larn zgr iradeleriyle szleflme yapabilme hrriyeti her geen gn daha fazla s-
nrlandrlmakta, getirilen koruyucu hkmlere taraflarn da uymas istenmektedir.
Buna, szleflme serbestisinin yasalarla snrlandrlmas diyebiliriz.
Tm bu adafl geliflmelere ramen kamu hukuku - zel hukuk ayrm varl-
n korumaktadr. Biz de bu blmde zel hukukun dallarna ve o dallarn karak-
teristik ieriklerine deinmeye alflacaz.
fiekil 7.1
zel Hukukun
ZEL HUKUKUN DALLARI Dallar
Medeni Hukuk fl Hukuku Ticaret Hukuku Devletler zel

Hukuku
MEDEN HUKUK
Medeni hukuk, gerek ya da tzel kiflilerin toplumsal iliflkilerinde n plana kan
haklarn konu alr. Temeli Roma hukukunda, Roma vatandafllarna tannan zel
Kanun szyle ve zyle hukuka dayal olan medeni hukukta esasen insann doumla kazand haklar d-
deindii btn konularda
uygulanr.
flnda, sonradan elde ettii haklar da dzenlenir.
Medeni Kanunun bafllang ksmn oluflturan ilk yedi maddesinde, temel ilkele-
re yer verilmifltir. Bu ilkeler hukukun hemen her alannda kk deiflikliklerle uy-
gulanmaktadr. Nitekim 5. maddeye gre Bu Kanun ve Borlar Kanununun genel
nitelikli hkmleri, uygun dflt lde tm zel hukuk iliflkilerine uygulanr.
Buna gre kanun, szyle ve zyle deindii btn konularda uygulanr. Ka-
nunda uygulanabilir bir hkm yoksa, hkim, rf ve det hukukuna gre, bu da
yoksa kendisi kanun koyucu olsayd nasl bir kural koyacak idiyse ona gre karar
verir. Herkes, haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk kural-
larna uymak zorundadr. Bir hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk dzeni
korumaz (m.2). Kanunun iyiniyete hukuki bir sonu balad durumlarda, asl
olan iyiniyetin varldr (iyiniyet kural). Yani kiflilerin kural olarak iyiniyetle dav-
rand kabul edilir. Aksini iddia eden bunu ispatlamak durumundadr. Ancak, du-
rumun gereklerine gre kendisinden beklenen zeni gstermeyen kimse iyiniyet
iddiasnda bulunamaz (m.3).
Hakimin takdir yetkisi de ayn blmde, 4. maddede yer alr. Hkme gre, ka-
nunun takdir yetkisi tand veya durumun gereklerini ya da hakl sebepleri gz
nnde tutmay emrettii konularda hkim, hukuka ve hakkaniyete gre karar ve-
rir. Yine kanunda aksine bir hkm bulunmadka, taraflardan her biri, hakkn
dayandrd olgularn varln ispatla ykmldr.
1926 tarihli eski Medeni Kanun, 2001 ylnda yerini yenisine brakmfltr. 4721
sayl Trk Medeni Kanunu, 22.11.2001de kabul edilmifltir. Yasa toplam drt kitap-
tan oluflturulmufltur. Bunlar, kifliler hukuku, aile hukuku, eflya hukuku ve miras
hukuku kitaplardr.
SIRA SZDE Medeni Hukuk,

SIRAgenel
SZDEolarak hangi haklar dzenler?
1
D fi fiekil
N E L M 7.2 D fi N E L M
Medeni Hukukun MEDEN HUKUKUN DALLARI

Dallar
S O R U S O R U
DKKAT Kifliler
DKKAT Aile Eflya Miras Borlar
Hukuku Hukuku Hukuku Hukuku Hukuku
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Trk
Trk Medeni Kanunu Borlar
Kanunu
K T A P Kifliler Hukuku
K T A P
Bir kimsenin srekli kalma
niyetiyle oturduu yer, baflka Medeni Kanun kiflileri, gerek ve tzel kifliler olmak zere ikiye ayrmfltr. Bu se-
bir deyiflle kiflinin yerleflim beple kifliler hukukunda da ayn yap kullanlr. Gerek kifliler hukukunda, nce
yeri, hukuk dilinde
Tikametgh
E L E V Z Y Oolarak
N ifade her insannT Ehak
L E V Zehliyeti
YON olduu belirtilir. Fiil ehliyeti ise ayrca irdelenir ve fiil eh-
edilir. liyetine sahip olan kimsenin kendi fiilleriyle hak edinebilecei ve bor altna gire-
NTERNET NTERNET
MAKALE MAKALE
7. nite - zel Hukukun Dallar 165
bileceinden hareket edilir. Bunun dflnda kifliler hukuku, on sekiz yafln doldu- Tzel kiflilie sahip mal
rulmasyla bafllayan erginlii de ele alr. topluluklar olan vakflar,
gerek veya tzel kiflilerin
Kifliler hukuku, kifliler arasndaki hsmlk iliflkilerini de ele alr. Hsmlar birbi- yeterli mal ve haklar belirli
rine balayan doum saysyla belli olan hsmla kan hsml denir. Efllerden bi- ve srekli bir amaca
zglemeleriyle oluflurlar.
ri ile dier eflin kan hsmlar, ayn tr ve dereceden kayn hsmlar olur.
Kiflileri ilgilendiren bir dier konu da ikametghtr. Yeni yasann yerleflim yeri
olarak ifade ettii bu kavram, bir kimsenin srekli kalma niyetiyle oturduu yeri
ifade eder. Kifliler hukuku, kiflinin yerleflim yerini, nasl deifltirilebileceini, yasal
olarak ne flekilde belirlendiini de ele alr.
Kifliliin korunmas da kifliler hukukunun konusuna girer. Kiflilie ynelik sal-
drlarn ne flekilde engellenecei, ortaya kan zararn nasl karfllanaca hep kifli-
ler hukukunda incelenir. Doum, lm, gaiplik karar gibi kiflisel durum sicilleri de
bu alana girer.
Tzel kifliler, bafll baflna bir varl olmak zere rgtlenmifl kifli topluluklar
ve belli bir amaca zglenmifl olan bamsz mal topluluklarn ifade eder. Kifliler
hukuku, tzel kiflilerin hak ve fiil ehliyetlerini de inceler. Gerekten de tzel kifli-
ler, cins, yafl, hsmlk gibi yaratlfl gerei insana zg niteliklere bal olanlar d-
flndaki btn haklara ve borlara ehildirler. Tzel kifliler, kanuna ve kurulufl bel-
gelerine gre gerekli organlara sahip olmakla, fiil ehliyetini kazanrlar.
Tzel kifliler hukukunda, onlarn kuruluflu, malvarlklar genel olarak ele aln-
dktan sonra, iki temel tzel kifli tr ele alnr. Bunlardan ilki derneklerdir. Der-
nekler, en az yedi gerek kiflinin kazan paylaflma dflnda belirli ve ortak bir ama-
c gereklefltirmek zere, bilgi ve alflmalarn srekli olarak birlefltirmek suretiyle
oluflturduklar, tzel kiflilie sahip kifli topluluklardr. Derneklerin kuruluflu, or-
ganlar, iflleyifli, sona ermesi ve dier ayrntlar bu kapsamda incelenmektedir. T-
zel kifliler balamnda ele alnan ikinci yap vakflardr. Vakflar, gerek veya tzel
kiflilerin yeterli mal ve haklar belirli ve srekli bir amaca zglemeleriyle oluflan
tzel kiflilie sahip mal topluluklardr. Kifliler hukuku, vakflar da tpk dernekler
gibi tm ayrntlaryla ele alr ve inceler. Kurulufllar, vakf senetleri, iflleyiflleri ve
tasfiyeleri bu kapsamda yer alr.
Aile Hukuku
Aile hukuku, Medeni Kanunun ikinci kitabdr ve olduka kapsaml bir ierie sa-
hiptir. Bu alan ncelikle evlenme ve niflanlanma kavramlarn ele alr. Bu iki yap-
nn oluflum flartlar, sonular yan sra, batl olan evlilikler de ayn kapsamda ince- Evlenme, hsmlk, nafaka,
aile vakflar ve vesayet aile
lenir. Boflanma da aile hukukuna dhildir. Boflanma sebepleri, ayr yaflama ve na- hukukunun konular
faka bu kapsamdadr. Evlenme ile ortaya kan bir baflka konu, mal rejimleridir. arasnda yer alr.
Mal ayrl, paylaflmal mal ayrl, mal ortakl gibi kavramlar mal rejimine dahil
edilen konulardr. Efllerin birbirlerinin mallar zerindeki haklar ve ortak edinilen
mallarn hukuki durumu, bu balamda irdelenir.
Aile hukukunda ele alnan konulardan biri de hsmlktr. Soybann kurulma-
s, kocann babal, tanma ve babalk karar, evlat edinme, velayet gerek koflulla-
r gerek sonular itibaryla aile hukuku konusudur. Ailenin yelerinden olan o-
cuun mallar da bu kapsamda grlmfltr. Ana ve baba, velayetleri devam ettii
srece ocuun mallarn ynetme hakkna sahip ve bununla ykmldrler ve
kural olarak hesap ve gvence vermezler. Ana ve babann ykmllklerini yeri-
ne getirmedikleri durumlarda hkim mdahale eder.
Aile hukuku kapsamndaki yaplardan biri de aile ii nafakadr. Medeni Kanu-
na gre herkes, yardm etmedii takdirde yoksullua dflecek olan stsoyu ve alt-
soyu ile kardefllerine nafaka vermekle ykmldr. Kardefllerin nafaka ykml-

lkleri, refah iinde bulunmalarna baldr.
Ev ynetimi de bir aile hukuku konusudur. Yasaya gre, aile hlinde yaflayan
birden ok kimsenin oluflturduu topluluun kanuna, szleflmeye veya rfe gre
belirlenen bir ev baflkan varsa, evi ynetme yetkisi ona ait olur. Evi ynetme yet-
kisi, kan veya kayn hsml, iflilik, raklk veya benzeri sebeplerle ya da koruma
ve gzetme iliflkisi iinde ev halk olarak bir arada yaflayanlarn hepsini kapsar.
Medeni Kanuna gre, aile bireylerinin eitim ve renimleri, donanm ve des-
teklenmeleri ve bunlara benzer amalarn gerektirdii harcamalarn yaplmas iin
kifliler hukuku ve miras hukuku hkmleri uyarnca aile vakf kurulabilir. Bir ma-
ln veya hakkn baflkalarna gememek zere ayn soydan gelenlere kuflaktan ku-
flaa kalacak flekilde zglenmesi yasaktr. Byle bir zglenme, vakf kurma yo-
luyla da yaplamaz. Bu durum aile mallar olarak tanmlanan bir kurum olufltur-
mufltur ve aile hukuku iinde ele alnmaktadr.
Vesayet, vesayet organlar ve kayymlk, aile hukukunun ele ald son konu-
dur. Bu kurumlarn oluflmas, koflullar, sona ermesi ve sonular ayr ayr deer-
lendirilir. Vesayet organlar, vesayet daireleri ile vasi ve kayymlardr. Kamu vesa-
yeti, vesayet makam ve denetim makamndan oluflan vesayet daireleri tarafndan
yrtlr. Vesayet makam, sulh hukuk mahkemesi, denetim makam, asliye hu-
kuk mahkemesidir. Vasi, vesayet altndaki kn veya kstlnn kiflilii ve mal-
varl ile ilgili btn menfaatlerini korumak ve hukuki ifllemlerde onu temsil et-
SIRA SZDE SIRA SZDE Kayym, belirli iflleri grmek veya mal varln ynetmek iin
mekle ykmldr.
SIRA SZDE SIRA SZDE
atanr. Vesayeti gerektiren haller olan kklk, kstlamay gerektiren akl hastal-
veya akl zayfl, savurganlk, alkol veya uyuflturucu madde bamll, kt
D fi N E L M yaflama tarz,
D fi kt
N E L Mynetim de aile hukuku iinde incelenir. Kstlanmas iin yeter-
li sebep bulunmamakla beraber korunmas bakmndan fiil ehliyetinin snrlanma-
S O R U S O R U ergin bir kifliye belirli ifllerde grfl alnmak zere atanan yasal
s gerekli grlen
S O R U S O R U
danflmanlk da bir aile hukuku konusudur.
DKKAT DKKAT
DKKAT Vesayet organlar,
D K K Avesayet
T daireleri ile vasi ve kayymlardr. Kamu vesayeti, vesayet maka-
m ve denetim makamndan oluflan vesayet daireleri tarafndan yrtlr. Vesayet maka-
N N
N
SIRA SZDE SIRA SZDE
m, sulh hukuk
SIRAmahkemesi, denetim makam, asliye hukuk mahkemesidir. Vasi, vesayet al-
N
SIRA SZDE SZDE
tndaki kn veya kstlnn kiflilii ve malvarl ile ilgili btn menfaatlerini korumak
AMALARIMIZ ve hukuki ifllemlerde
AMALARIMIZonu temsil etmekle ykmldr. Kayym, belirli iflleri grmek veya
malvarln ynetmek iin atanr.
K T A P Aile HukukuK ile

Tilgili
A Pdaha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir kaynak olarak Trk
K T A P K T Aile
Medeni Hukuku A P Hukuku (Cilt:2, 14. Basm) adl kitaba bakabilirsiniz (Turgut Akn-
trk - Derya Karaman, stanbul: Beta Yaynevi, 2012).
TELEVZYON TELEVZYON
TELEVZYON Miras Hukuku
TELEVZYON
Miras hukuku, kiflinin lm sonrasnda geride kalan malvarl zerindeki hakla-
r ele alr. Bu alan, kendine zg eflitli kavramlar ierir. lk nce miraslar tanm-
NTERNET lanr. Yasal Nmiraslar,
TERNET mirasbrakann birinci derece miraslar olan altsoyu, altso-
NTERNET NTERNET
yu bulunmayan mirasbrakann miraslar, ana ve babasdr. Altsoyu, ana ve baba-
Evlatlk ve altsoyunun evlat s ve onlarn altsoyu bulunmayan mirasbrakann miraslar, byk ana ve byk
edinene
M A K Amirasl
LE babalardr. MMirasbrakandan
AKALE nce lmfl olan byk ana ve byk babalarn yer-
mirasbrakann
M A K A L E kan hsm MAKALE
gibidir. lerini, her derecede halefiyet yoluyla kendi altsoylar alr. Ana veya baba tarafn-
dan olan byk ana ve byk babalardan biri altsoyu bulunmakszn mirasbra-
kandan nce lmflse, ona dflen pay ayn taraftaki miraslara kalr. Evlilik dfln-
da domufl ve soyba, tanma veya hkim hkmyle kurulmufl olanlar, baba y-
nnden evlilik ii hsmlar gibi miras olurlar. Evltlk ve altsoyunun, evlt edine-
ne mirasl da kan hsm gibidir. Evltln kendi ailesindeki mirasl da de-
vam eder. Evlt edinen ve hsmlar, evltla miras olmazlar. Miras brakmak-
szn len kimsenin miras Devlete geer.
Miras hukuku, miraslarn yasayla belirlenen paylarnn datm ile de ilgile-
nir. Bunun dflnda miras hukukunun nemli konularndan birisi de vasiyettir. Va-
siyet yapabilmek iin ayrt etme gcne sahip ve onbefl yafln doldurmufl olmak
gerekir. Miras szleflmesi yapabilmek iin ise ayrt etme gcne sahip ve ergin ol-
mak, kstl bulunmamak gerekir.
Miras hukukunda miras brakann tm malvarl zerindeki tasarruf yetkisine
iliflkin snrlamalar (sakl pay) da ele alnr. Miras olarak altsoyu, ana ve babas,
efli bulunan mirasbrakan, mirasnn sakl paylar dflnda kalan ksmnda lme
bal tasarrufta bulunabilir. Bu miraslardan hi biri yoksa, mirasbrakan mirasnn
tamamnda tasarruf edebilir. Sakl payn miktar Medeni Kanunda ayrntl olarak
belirlenmifltir.
Mirasbrakann miraslktan karma hakk da bu kapsamda incelenir. Miras,
mirasbrakana veya mirasbrakann yaknlarndan birine karfl ar bir su ifllemifl-
se; mirasbrakana veya mirasbrakann ailesi yelerine karfl aile hukukundan do-
an ykmllklerini nemli lde yerine getirmemiflse, lme bal bir tasarruf-
la sakl payl mirassn miraslktan karabilir. Bunun sonular da miras huku-
ku tarafndan incelenir.
lme bal tasarruflar, bu alann nemli konularndan bir dieridir. Buna g-
re mirasbrakan, tasarruf zgrlnn snrlar iinde, malvarlnn tamamnda Miras mirasbrakana karfl
veya bir ksmnda, vasiyetname ya da miras szleflmesiyle tasarrufta bulunabilir. ar bir su ifllemiflse
miraslktan karlabilir.
Mirasbrakann zerinde tasarruf etmedii ksm yasal miraslarna kalr. Mirasb-
rakan, lme bal tasarruflarn koflullara veya yklemelere balayabilir. Tasarruf
hkm ve sonularn dourduu andan itibaren, her ilgili koflul veya yklemenin
yerine getirilmesini isteyebilir. Hukuka veya ahlka aykr koflullar ve yklemeler,
iliflkin bulunduklar tasarrufu geersiz klar. Anlamsz veya yalnz baflkalarn rahat-
sz edici nitelikte olan koflullar ve yklemeler yok saylr. Mirasbrakan, mirasnn
tamam veya belli bir oran iin bir veya birden ok kifliyi miras atayabilir.
Mirasbrakan, bir kimseye onu miras atamakszn belirli bir mal brakma yo-
luyla kazandrmada bulunabilir. Belirli mal brakma, lme bal tasarrufla bir kim-
seye terekedeki bir maln mlkiyetinin veya terekenin tamam ya da bir ksm ze-
rinde intifa hakknn kazandrlmasna ynelik olabilecei gibi bir kimse lehine te-
reke deeri zerinden bir edimin yerine getirilmesinin, bir iradn balanmasnn
veya bir kimsenin bir bortan kurtarlmasnn, miraslar veya belirli mal braklan-
lara ykletilmesi suretiyle de olabilir.
Mirasbrakan, atad mirasnn kendisinden nce lmesi veya miras reddet-
mesi hlinde onun yerine gemek zere bir veya birden ok kifliyi yedek miras
olarak atayabilir. Bu kural belirli mal brakmada da uygulanr.
Miras szleflmesi, miras hukukundaki temel bir baflka konudur. Olumlu miras
szleflmesiyle mirasbrakan, miras szleflmesiyle mirasn veya belirli maln szlefl-
me yapt kimseye ya da nc bir kifliye brakma ykmll altna girebilir.
Mirasbrakan, malvarlnda eskisi gibi serbeste tasarruf edebilir. Ancak, miras sz-
leflmesindeki ykmll ile badaflmayan lme bal tasarruflarna veya baflla-
malarna itiraz edilebilir. Mirastan feragat szleflmesinde mirasbrakan, bir mirass
ile karfllksz veya bir karfllk salanarak mirastan feragat szleflmesi yapabilir. Fera-
gat eden, miraslk sfatn kaybeder. Bir karfllk salanarak mirastan feragat, szlefl-
mede aksi ngrlmedike feragat edenin altsoyu iin de sonu dourur.
SIRA SZDE Trk MedeniSIRA

Kanununda
SZDE miras szleflmesine iliflkin dzenlemeler nelerdir?
2
Mirasn almas, paylafllmas, istihkak davalar, mirasn reddi ve tasfiyesi, mi-
ras hukukunda yargsal sorunlara neden olan en nemli konular arasndadr. Mi-
raslarn sorumluluu da ayn flekilde miras hukukunda ele alnan dier bir konu-
S O R U dur. Zira miraslar,
S O R U tereke borlarndan mteselsilen sorumludurlar. Miraslardan
her biri, szleflme veya kanun gereince ortakl srdrmekle ykml olmadk-
DKKAT
a, her zaman mirasn paylafllmasn isteyebilir. Her miras, terekedeki belirli mal-
DKKAT
larn aynen, olanak yoksa satfl yoluyla paylafltrlmasna karar verilmesini sulh
mahkemesinden isteyebilir. Miraslardan birinin istemi zerine hkim, terekenin
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
tamamn ve terekedeki mallarn her birini gz nnde tutarak, olanak varsa tafln-
mazlardan her birinin tamamnn bir mirasya verilmesi suretiyle paylafltrmay ya-
SIRA SZDE SIRA SZDE
par. Miraslara verilen taflnmazlarn deerleri arasndaki fark para denmesi yo-
luyla giderilerek miras paylar arasnda denklefltirme salanr. Paylaflmann derhl
yaplmas, paylaflm konusu maln veya terekenin deerini nemli lde azalta-
K T A P caksa, sulhK hkimi,
T A P miraslardan birinin istemi zerine bu maln veya terekenin
paylafllmasnn ertelenmesine karar verebilir.
S O R U S O R U paylaflmn ne flekilde yaplacan da ele alr. Buna gre yasal
Miras hukuku,
TELEVZYON miraslar,T Egerek
L E V Z Ykendi
ON aralarnda, gerek atanmfl miraslarla birlikte miras ayn
DKKAT kurallara greD K paylaflrlar.
KAT Aksine dzenleme olmadka miraslar, paylaflmann
nasl yaplacan serbeste kararlafltrrlar. Mirasbrakan, lme bal tasarrufuyla
paylaflmann nasl yaplaca ve paylarn nasl oluflturulaca hakknda kurallar ko-
N N
SIRA
N T ESZDE
RNET SIRA
N T E RSZDE
yabilir. Bu kurallar, N E T mirasbrakan tarafndan kastedilmemifl olan bir eflitsizlik hlin-
de paylarn denklefltirilmesi olana sakl kalmak kaydyla, miraslar iin balay-
AMALARIMIZ cdr. Paylaflm konusunda bu ve benzeri ayrntlar, miras hukukunda nemli bir
AMALARIMIZ
MAKALE yer iflgal eder.MAKALE
K T A P Miras Hukuku
K ile
T ilgili
A P olarak daha ayrntl bilgi edinebilmek iin, yararl bir kaynak ola-
rak Miras Hukuku adl kitaba bakabilirsiniz (Baki lkay Ergin - Rona Serozan, Ankara:
Sekin Yaynclk, 2012).
TELEVZYON TELEVZYON
Eflya Hukuku
Mlkiyet hakk, bir kimseye, Medeni hukukun drdnc blm olan eflya hukuku, temelde taflnr ve taflnmaz
bir eflya zerinde kullanma,
yararlanma, tasarrufta
mallarn zerindeki haklar konu alr. Bu alann temel kavram mlkiyettir. Mlki-
NTERNET yet hakknn N Tierii
E R N E T Medeni Kanunda belirlenmifltir. Buna gre bir fleye malik olan
bulunma yetkilerini tanyan
en genifl kapsaml haktr. kimse, hukuk dzeninin snrlar iinde, o fley zerinde diledii gibi kullanma, ya-
rarlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. Malik, maln haksz olarak elin-
M A K A Ltemelde
Mlkiyet, E ferdi de bulunduran M A K kimseye
ALE karfl istihkak davas aabilecei gibi her trl haksz elat-
mlkiyet ve birlikte mlkiyet
olarak ikiye ayrlr. Birlikte
mann nlenmesini de dava edebilir.
mlkiyet ise payl mlkiyet Bir fleye malik olan kimse, o fleyin btnleyici paralarna da malik olur. B-
(mflterek mlkiyet) ve tnleyici para, yerel detlere gre asl fleyin temel unsuru olan ve o fley yok edil-
elbirlii mlkiyeti (ifltirak
halinde mlkiyet) olmak medike, zarara uratlmadka veya yaps deifltirilmedike ondan ayrlmasna
zere ikiye ayrlmfltr. olanak bulunmayan paradr. Bir fleyin maliki, onun rnlerinin de maliki olur.
rnler, dnemsel olarak elde edilen doal veya hukuki rnler ile bir fleyin z-
Birden ok kimsenin maddi
olarak blnmemifl olan bir glendii amaca gre detler gerei ondan elde edilmesi uygun grlen dier ve-
fleyin tamamna belli rimlerdir. Doal rnler asl fleyden ayrlncaya kadar onun btnleyici parasdr.
paylarla malik olmasna
payl mlkiyet denir. Eflya hukukunda mlkiyet iki bafllk altnda ele alnr. Bunlar ferdi mlkiyet ve
birlikte mlkiyettir. Birlikte mlkiyet ise payl mlkiyet ve el birlii mlkiyeti ol-
mak zere ikiye ayrlmfltr.
Payl mlkiyette (mflterek fiekil 7.3

mlkiyette) birden ok kimse, Mlkiyetin
madd olarak blnmfl olma- MLKYETN TRLER Trleri
yan bir fleyin tamamna belli
paylarla maliktir. Baflka trl
belirlenmedike, paylar eflit sa- Ferdi Mlkiyet Birlikte Mlkiyet
ylr. Paydafllardan her biri ken-
di pay bakmndan malik hak
ve ykmllklerine sahip olur. Payl Elbirliiyle
Pay devredilebilir, rehnedilebi- Mlkiyet Mlkiyet
lir ve alacakllar tarafndan hac-
zettirilebilir. Paydafllar, kendi
aralarnda oy birliiyle anlaflarak yararlanma, kullanma ve ynetime iliflkin konu-
larda kanun hkmlerinden farkl bir dzenleme yapabilirler. Ancak, byle bir an-
laflmayla paydafllarn hak ve yetkilerinin kaldrlamayaca ve snrlandrlamayaca-
haller de bulunmaktadr. Hukuki bir ifllem gereince veya payl maln srekli bir
amaca zglenmifl olmas sebebiyle payl mlkiyeti devam ettirme ykmll
bulunmadka, paydafllardan her biri maln paylafllmasn isteyebilir. Paylaflma,
maln aynen blfllmesi veya pazarlk ya da artrmayla satlarak bedelinin bl-
fllmesi biiminde gereklefltirilir. Paylaflma biiminde uyuflma salanamazsa, pay-
dafllardan birinin istemi zerine hkim, maln aynen blnerek paylafltrlmasna,
blnen paralarn deerlerinin birbirine denk dflmemesi hlinde eksik deerde-
ki paraya para eklenerek denklefltirme salanmasna karar verir. Blme istemi du-
rum ve koflullara uygun grlmezse ve zellikle payl maln nemli bir deer kay-
bna uramadan blnmesine olanak yoksa, ak artrmayla satfla hkmolunur.
Satfln paydafllar arasnda artrmayla yaplmasna karar verilmesi, btn paydaflla-
rn rzasna baldr.
Kanun veya kanunda ngrlen szleflmeler uyarnca oluflan topluluk dolay-
syla mallara birlikte malik olanlarn mlkiyeti ise elbirlii mlkiyetidir (ifltirak ha- Kanun ya da szleflme
linde mlkiyettir). Elbirlii mlkiyetinde ortaklarn belirlenmifl paylar olmayp her uyarnca oluflan topluluk
dolaysyla mallara birlikte
birinin hakk, ortakla giren mallarn tamamna yaygndr. Ortaklarn haklar ve malik olanlarn mlkiyetine
ykmllkleri, topluluu douran kanun veya szleflme hkmleri ile belirlenir. elbirliiyle mlkiyet denir.
Kanunda veya szleflmede aksine bir hkm bulunmadka, gerek ynetim, gerek
tasarruf ifllemleri iin ortaklarn oybirliiyle karar vermeleri gerekir. Szleflmeden
doan topluluk devam ettii srece, paylaflma yaplamaz ve bir pay zerinde ta-
sarrufta bulunulamaz. Ortaklardan her biri, toplulua giren haklarn korunmasn
salayabilir. Bu korumadan btn ortaklar yararlanr. Elbirlii mlkiyeti, maln
devri, topluluun dalmas veya payl mlkiyete geilmesiyle sona erer. Paylafltr-
ma, aksine bir hkm bulunmadka, payl mlkiyet hkmlerine gre yaplr.
Payl mlkiyet ve elbirliiyle mlkiyeti birer rnekle anlatnz. SIRA SZDE SIRA SZDE
3
Taflnmaz mlkiyeti, belki de eflya hukukunun en nemli blmn oluflturur.
Arazi, tapu ktnde ayr sayfaya kaydedilen bamsz ve srekli haklar ve kat
mlkiyeti ktne kaytl bamsz blmler, taflnmaz mlkiyetinin konusunu Taflnmaz mlkiyeti tapu
oluflturur. Taflnmaz mlkiyetinin kazanlmas, tescille olur. Miras,S Omahkeme
R U karar, siciline tescille Skazanlr.
O R U
cebr icra, iflgal, kamulafltrma hlleri ile kanunda ngrlen dier hllerde, mlkiyet
tescilden nce kazanlr. Ancak, bu hllerde malikin tasarruf ifllemleri
DKKAT
yapabilmesi, DKKAT
mlkiyetin tapu ktne tescil edilmifl olmasna baldr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Arazi zerindeki mlkiyet, kullanlmasnda yarar olduu lde, stndeki ha-

va ve altndaki arz katmanlarn kapsar. Bu mlkiyetin kapsamna, yasal snrla-
malar sakl kalmak zere yaplar, bitkiler ve kaynaklar da girer. Taflnmazn snr-
lar, tapu planlar ve arz zerindeki snr iflaretleriyle belirlenir. Arazi zerindeki,
yaplar, taflkn yaplar, st hakk, mecralar, taflnr yaplar eflya hukuku tarafndan
ayrntl ele alnr.
Eflya hukuku iinde zgn nitelik taflyan eflitli haklar dzenlenmifltir. Bunlar
zellikle komfluluk hukuku balamnda gndeme gelir. Buna gre herkes, taflnmaz
mlkiyetinden doan yetkileri kullanrken ve zellikle iflletme faaliyetini srdrr-
ken, komflularn olumsuz flekilde etkileyecek taflknlktan kanmakla ykmldr.
zellikle, taflnmazn durumuna, niteliine ve yerel dete gre komflular arasnda
hofl grlebilecek dereceyi aflan duman, buu, kurum, toz, koku kartarak, grlt
veya sarsnt yaparak rahatszlk vermek yasaktr. Taflnmaz maliki, st taraftaki ara-
ziden kendi arazisine doal olarak akan sularn ve zellikle yamur, kar ve tutulma-
mfl kaynak sularnn akflna katlanmak zorundadr. Her taflnmaz maliki, urayaca-
zararn tamamnn nceden denmesi kofluluyla, su yolu, kurutma kanal, gaz ve
benzerlerine ait borularn, elektrik hat ve kablolarnn, baflka yerden geirilmesi ola-
naksz veya aflr lde masrafl olduu takdirde, kendi arazisinin altndan veya s-
tnden geirilmesine katlanmakla ykmldr. Taflnmazndan genel yola kmak
iin yeterli geidi bulunmayan malik, tam bir bedel karfllnda bir geit hakk tann-
masn komflularndan isteyebilir. Bu hak, ilk nce kendisinden bu geidin istenme-
si nceki mlkiyet ve yol durumuna gre en uygun dflen komfluya karfl ve daha
sonra bundan en az zarar grecek olana karfl kullanlr.
Kaynak ve yer alt sular zerindeki mlkiyet ve irtifak hakk da olduka zgn
karakterlidir. Kaynaklar, arazinin btnleyici paras olup, bunlarn mlkiyeti an-
cak kaynadklar arazinin mlkiyeti ile birlikte kazanlabilir. Baflkasnn arazisinde
bulunan kaynaklar zerindeki hak, bir irtifak hakk olarak tapu ktne tescil ile
kurulur. Yeralt sular, kamu yararna ait sulardandr. Arza malik olmak, onun al-
tndaki yer alt sularna da malik olmak sonucunu dourmaz.
Taflnr mlkiyeti eflya hukukunun temel iki blmnden ikincisidir. Taflnr
mlkiyetinin konusu, nitelikleri itibaryla taflnabilen madd fleyler ile edinmeye el-
Taflnr mlkiyeti zilyetliin veriflli olan ve taflnmaz mlkiyetinin kapsamna girmeyen doal glerdir. Taflnr
devri ile nakledilir. mlkiyetinin nakli iin zilyetliin devri gerekir. Bir taflnrn zilyetliini iyi niyetle
ve malik olmak zere devralan kimse, devredenin mlkiyeti devir yetkisi olmasa
bile, zilyetlik hkmlerine gre kazanmann korunduu hllerde o fleyin maliki
olur. Taflnr mlkiyetini kazanma yollar eflya hukukunda ayr ayr ele alnmakta
ve Medeni Kanun tarafndan da ayrntl dzenlenmektedir.
Eflya hukukunun en temel blmlerinden bir dieri de snrl ayni haklardr.
Bunlardan irtifak hakk, bir taflnmaz zerinde dier bir taflnmaz lehine konulmufl
bir yk olup, ykl taflnmazn malikini mlkiyet hakknn salad baz yetkileri
kullanmaktan kanmaya veya yararlanan taflnmaz malikinin ykl taflnmaz be-
lirli flekilde kullanmasna katlanmaya mecbur klar. rtifak hakk sahibi, hakknn
korunmas ve kullanlmas iin gerekli olan nlemleri alabilir ancak, hakkn yk-
l taflnmazn malikine en az zarar verecek biimde kullanmak zorundadr. Ykl
taflnmazn maliki, irtifak hakknn kullanlmasn engelleyecek ya da zorlafltracak
davranfllarda bulunamaz.
Bir baflka snrl ayni hak olan intifa hakk, taflnrlar, taflnmazlar, haklar veya
bir malvarl zerinde kurulabilir. Aksine dzenleme olmadka bu hak, sahibine,
konusu zerinde tam yararlanma yetkisi salar. ntifa hakk, taflnrlarda zilyetliin
devri, alacaklarda alacan devri, taflnmazlarda tapu ktne tescil ile kurulur. Snrl bir ayni hak olan
ntifa hakk, gerek kiflilerde hak sahibinin lm; tzel kiflilerde kararlafltrlan s- intifa hakk, taflnrlar,
taflnmazlar, haklar veya bir
renin dolmas, sre kararlafltrlmamflsa kifliliin ortadan kalkmasyla sona erer. mal varl zerinde
Tzel kiflilerin intifa hakk, en ok yz yl devam edebilir. kurulabilir.
Bunlar dflnda snrl ayni hak kategorisinde yer alan oturma hakk, bir binadan
veya onun bir blmnden konut olarak yararlanma yetkisi verir. st hakk, bir ta-
flnmaz malikinin, nc kifli lehine arazisinin altnda veya stnde yap yapmak
veya mevcut bir yapy muhafaza etmek yetkisi veren bir irtifak hakkdr. Oturma
hakkn aksine, aksi kararlafltrlmfl olmadka bu hak, devredilebilir ve mirasla-
ra geer. st hakk, bamsz ve srekli nitelikte ise st hakk sahibinin istemi ze-
rine tapu ktne taflnmaz olarak kaydedilebilir. En az otuz yl iin kurulan st
hakk, srekli niteliktedir.
Kaynak hakk, baflkasnn arazisinde bulunan kaynak zerinde irtifak hakk, bu
arazinin malikini suyun alnmasna ve aktlmasna katlanmakla ykml klar. Bu
hak, aksi kararlafltrlmfl olmadka, baflkasna devredilebilir ve mirasya geer.
Kaynak hakk, bamsz nitelikte ve en az otuz yl iin kurulmufl ise tapu kt-
ne taflnmaz olarak kaydedilebilir.
Bunlar dflnda malik, taflnmaz zerinde herhangi bir kifli veya topluluk lehine
atfl eitimi veya spor alan ya da geit olarak kullanlmak gibi belirli bir yararlan-
maya hizmet etmek zere baflka irtifak haklar da kurabilir. Bu haklar, aksi karar-
lafltrlmfl olmadka, baflkasna devredilemez ve miraslara gemez. Bu haklarn
kapsam, hak sahibinin olaan ihtiyalarna gre belirlenir.
Taflnr rehni, taflnmaz rehni (ipotek, ipotekli bor senedi veya irat senedi), ta-
flnmaz rehniyle gvence altna alnan dn senetleri, alacaklar ve dier haklar
zerinde rehin, rehin karfllnda dn verme ifli ile uraflanlar, zilyetlik ve tapu
sicili, eflya hukuku iinde incelenen dier konulardr.
Medeni Kanunu oluflturan kitaplar nelerdir? Her bir kitapta dzenlenmifl olan temel ko-
SIRA SZDE SIRA SZDE
nular belirtiniz. 4
D fi N E L M
BORLAR HUKUKU D fi N E L M
Borlar hukuku, kifliler arasndaki bor iliflkilerini konu alr. Hukuk sistemimiz Borcun kayna; kanun,
iinde borcun kayna kural olarak, kanun, szleflme ya da hukuka S O R Uaykr fiil ola- szleflme ya da Shukuka
O R U
aykr fiil olabilir.
bilir. Borlar hukuku bu bor kaynaklarn, yarattklar sorumluluk trn ve so-
nularn dzenler.
DKKAT DKKAT
Borlar hukukunun temel kayna durumundaki Trk Borlar Kanunu, iki te-
mel blmden oluflur. lk blm genel hkmler olarak adlandrlmfltr ve hemen
N N
her bor iliflkisine uygulanabilen hkmlerden oluflur. BunlaraSIRA SZDEhukukunun
borlar SIRA SZDE
genel ilkeleri denir. Bu ilkeler, bnyesi uygun olduu lde ilgili bor iliflkilerini Szleflme, taraflarn
dzenler. Yasann ikinci blm zel hkmler olarak adlandrlmfltr ki burada iradelerini karfllkl ve
birbirine uygun olarak
da, eflitli szleflme tipleri ve onlara zg hkmler dzenlenmektedir. aklamalaryla, rzalarn
Bu noktadan hareket edildiinde, borlar hukukunun genel ilkeleri denildiin- uyuflmasyla kurulur.
de baz temel yaplar akla gelir. Bunlardan ilki szleflmenin kurulufludur.
K T A P Szlefl- K T A P
me, taraflarn iradelerini karfllkl ve birbirine uygun olarak aklamalaryla kuru-
lur. rade aklamas, ak veya rtl olabilir. Szleflmelerin geerlilii, kanunda
aksi ngrlmedike, hibir flekle bal deildir. Kanunda szleflmeler
T E L E V Z Y O Niin ng- TELEVZYON
rlen flekil, kural olarak geerlilik fleklidir. ngrlen flekle uyulmakszn kurulan
szleflmeler hkm dourmaz.
NTERNET NTERNET
MAKALE MAKALE
Bir szleflmenin trnn ve ieriinin belirlenmesinde ve yorumlanmasnda,

taraflarn yanlfllkla veya gerek amalarn gizlemek iin kullandklar szcklere
baklmakszn, gerek ve ortak iradeleri esas alnr.
Borlar hukukunun en nemli ilgi alanlarndan biri, ilk kez yeni Borlar Kanu-
nunda dzenlenen genel ifllem koflullardr. Trk Borlar Kanunu esasen, bireysel
szleflme modeline dayanr. Bireysel szleflme denilince, Borlar Kanununun 1.
ve devam maddeleri anlamnda neri, neriye karfl neri ve kabul gibi aflamala-
rn sonunda, irade aklamalarnn uygunluu ve uyuflmas salanncaya kadar,
szleflmenin her hkmnn tartflma ve pazarlk konusu yapld szleflmeler an-
lafllr. Ancak, amzn sosyal ve ekonomik geliflmeleri, kitlelere ynelik hizmet
gereksinimini yaratmfl ve ynlar iin retim zorunluluu dourmufltur. Buna
bal olarak bireysel szleflme modeli yannda, kitle szleflmesi veya formler sz-
leflme denilen, yeni bir szleflme modeli ortaya kmfltr.
Bankalar, sigorta flirketleri, seyahat ve taflma iflletmeleri, dayankl tketim mal-
lar retimi ve pazarlamas yapan teflebbsler, bireysel szleflmelerin kurulmasn-
dan nce, soyut olarak tek yanl kaleme alnmfl szleflme koflullar hazrlamakta
ve bunlarla gelecekte kurulacak belirsiz sayda, fakat ayn flekil ve tipteki hukuki
ifllemleri dzenlemektedirler. flte, nceden hazrlanan tipik szleflme koflullar iin
genel ifllem koflullar terimi kullanlmakta, bu tip szleflmelere kitle szleflme,
katlmal szleflme ya da formler szleflme denilmektedir. Kitlelere, ynlara
ynelik bu szleflmelerde, szleflmenin kurulmas ile ilgili grflmeler ve pazarlk-
lar yaplmas sz konusu deildir. Hatt, ou zaman fiyat konusu bile, tarifelerle
belirlenmekte ve pazarlk dfl braklmaktadr. Giriflimci karflsnda dier szleflen,
ya karfl tarafn koflullar iinde szleflmeyi kuracak ya da sz konusu szleflmenin
ierdii edim ya da hizmetten yararlanmayacaktr. Baflka bir ifadeyle szleflmenin
dier tarafn oluflturan birey, nne hazr getirilen metin karflsnda evet ya da
hayr diyebilecek, evet, ama seeneinden yoksun olacaktr. Hizmet ya da
edimden hi yararlanmama sz konusu olamayacana gre, evet, ama deme im-
knnn olmamas karflsnda, bireyin, bu trden szleflmeler uygulamasnda yasa-
larla korunmas gerei ve zorunluluu ortadadr. flte, Yeni Borlar Kanununda,
genel ifllem koflullarnn tbi olduu geerlilik kurallar ile bunlara aykrln yap-
trmlar ve genel ifllem koflullarnn yorumlanmas gibi konular akla kavufltu-
rulmufl ve tm szleflmeleri kapsayacak flekilde, genel hkmler ksmnda emre-
dici biimde dzenlenmifltir. Buna gre genel ifllem koflullar, bir szleflme yaplr-
ken dzenleyenin, ileride ok saydaki benzer szleflmede kullanmak amacyla
nceden, tek baflna hazrlayarak karfl tarafa sunduu szleflme hkmleridir.
Borlar hukuku, sadece szleflmelerin kuruluflu ile deil, iflleyifli ve sona erme-
si ile de yakndan ilgilenir. Ayn flekilde szleflmenin yaplmas aflamasnda irade-
yi sakatlayan yanltma, aldatma ve korku bu kapsama girer.
Temsil de borlar hukuku konusudur. Szleflme yapanlarn ya da ifa edenlerin
hangi flekilde temsil edilecei, temsilin ierii, eflitleri, yetkisiz temsil, temsilin ic-
ras ve sona ermesi bu alanda ele alnr.
Borlar Kanununda Szleflme sonras borcun ikinci kayna olan hukuka aykr (haksz) filler de bu ala-
dzenlenen genel ifllem nn ok nem verilen konularndan biridir. Haksz fiilin icra flekli ve sonular ayrntl
koflullar, bir szleflmenin
yaplmas srasnda incelenir. Yine byle bir fiil ile oluflan maddi manevi zararlar ile lm halinde ortaya
szleflmeyi dzenleyenin, kan destekten yoksun kalma zararlar ve tazmini, borlar hukuku alanna girer.
ileride ok saydaki benzer Borlar hukukunda sorumluluun kayna kural olarak kusurlu eylemlerdir. An-
szleflmede kullanmak
amacyla nceden, tek cak bu alanda, istisnai nitelik taflyan kusursuz sorumluluk halleri de ele alnr; Bor-
baflna hazrlayarak karfl lar Kanununda yer verilen hakkaniyet sorumluluu, adam alfltrann sorumluluu,
tarafa sunduu szleflme
hkmleri olarak ifade hayvan bulundurann sorumluluu, yap malikinin sorumluluu bu niteliktedir.
edilebilir.
Sebepsiz zenginleflmeden doan bor iliflkileri de borlar hukukunda incelenir.

Buna gre, hakl bir sebep olmakszn, bir baflkasnn malvarlndan veya emeinden
zenginleflen, bu zenginleflmeyi geri vermekle ykmldr. Bu ykmllk, zellikle
zenginleflmenin geerli olmayan veya gerekleflmemifl ya da sona ermifl bir sebebe
dayanmas durumunda domufl olur. Byle bir hlde iade ykmllnn ayrntla-
r da bu kapsamda incelenir. Buna gre zenginleflen, zenginleflmenin geri istenmesi
srasnda elinden kmfl olduunu ispat ettii ksmn dflnda kalan geri vermekle y-
kmldr. Zenginleflen, zenginleflmeyi iyiniyetli olmakszn elden karmflsa veya el-
den karrken ileride geri vermek zorunda kalabileceini hesaba katmas gerekiyor-
sa, zenginleflmenin tamamn geri vermekle ykmldr.
Borlarn ifas, borlar hukukunun konularndan bir baflkasdr. Borcun, bizzat
borlu tarafndan ifa edilmesinde alacaklnn menfaati bulunmadka borlu, borcunu
flahsen ifa etmekle ykml deildir. Bu ifa flartlara gre, tam ya da ksmi olabilir.
Bor konusunun kurulmas ile bafllayan borlar hukuku genel ilkeleri, bor ko-
nusu kaynan iflleyiflini ve sona ermesini de ayrntl olarak ele alr. Bu balamda,
birden ok borludan her birinin, alacaklya karfl borcun tamamndan sorumlu ol-
may kabul ettiini bildirmesi ile oluflan mteselsil borluluk; Balanma ve cayma
paras, ceza koflulu; Kanun, szleflme veya iflin nitelii engel SIRA olmadka
SZDE
alacakl- SIRA SZDE
nn alacan nc bir kifliye devrine imkn veren alacak devri; borcun stlenil-
mesi; borca katlma, borlar hukukunun ayrntl olarak ele ald dier yaplardr.
Borlar hukukunun ikinci ksmnda, eflitli szleflmeler incelenir. D fi N EBorlar
LM Kanu- D fi N E L M
nunda yer verilen szleflmeler dflnda, atipik, karma nitelikli szleflmeler de bor-
lar hukukunun konusu olabilir. Borlar Kanununda yer verilen szleflmelerin en Mteselsil borluluk, birden
S O R U S Obirinin,
R U
kapsamllarndan biri satfl szleflmesidir ki, rnek zerine satfl, beenme kofluluy- ok borludan her
alacaklya karfl borcun
la satfl, taksitli satfl, ak artrma yoluyla satfl gibi eflitleriyle bu kapsam daha da tamamndan sorumlu olmay
genifllemifltir. Mal deiflim szleflmesi, bafllama szleflmesi, Dkira K K Aszleflmeleri,
T kabul ettiini bildirmesi
D K K A ile
T
dn szleflmeleri, hizmet szleflmeleri, pazarlamaclk szleflmesi, evde hizmet oluflur.
szleflmesi, eser szleflmesi, yaym szleflmesi, veklet szleflmesi, kredi mektubu
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ve kredi emri, simsarlk szleflmesi, komisyon szleflmesi, havale, saklama szlefl-
meleri, kefalet szleflmesi, mr boyu gelir szleflmesi, lnceye kadar bakma
szleflmesi, adi ortaklk szleflmesi, kurulufl flartlar, hkmleri ve sona ermesine
iliflkin ilkeler baznda borlar hukukunun kapsamnda ele alnp incelenir.
Borlar Hukuku ile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin
K yararl
T A P bir kaynak K T A P
olarak Borlar Hukuku Genel Hkmler adl kitaba bakabilirsiniz (Ahmet M. Klolu,
Ankara: Turhan Kitabevi, 2012).
TELEVZYON TELEVZYON
Borlar hukuku genel olarak ne tr iliflkileri dzenler? SIRA SZDE SIRA SZDE
5
D N Tfi E RN N
E LETM D fi N E L M
NTERNET
fiekil 7.4
fl Hukukunun
fi HUKUKUNUN ALANI S O R U Alan S O R U
MAKALE MAKALE
DKKAT DKKAT
Bireysel fl Toplu fl Sosyal Gvenlik
Hukuku Hukuku Hukuku
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
fi HUKUKU
alflma yaflamna iliflkin kurallar ele alp inceleyen ifl hukuku, esasen ierdii ko-
nular itibaryla hem zel hukuk hem de kamu hukuku karakteri taflyan bir alandr.
Bireysel fl Hukuku
Bireysel ifl hukuku, 4857 sayl fl Kanununu temel alr. erdii zgn hukuki ya-
plar, bir ikili bor iliflkisinden beklenmeyecek dzeyde kamusal bakfl as, daha
nceleri borlar hukukunun bir paras olan ifl hukukunu, tmyle ondan kopar-
mfl ve ok kapsaml bir alan haline getirmifltir.
fl hukukunun en temel zellii, bir zel hukuk szleflmesi olan ve Borlar
Kanununda dzenlenen hizmet szleflmesiyle taraflardan birinin korunmasn
amalamasdr. Gerekten de ifl hukuku, serbest koflullarda yapldnda pazarlk
flans olmayan iflinin aleyhine hkmler iermesi muhtemel bir hizmet szleflme-
sine mdahale ederek ifliyi korumaya alflr. Bu bakfl asndan hareket edildi-
inde fl Kanununu, kapsaml bir ifl akdine benzetebiliriz. Gerekten de fl Kanu-
nu incelendiinde, eflit koflullarda yaplmas halinde ifli aleyhine kararlafltrlabil-
me ihtimali yksek hemen her konu dzenlenmifl ve ifli lehine bir alt snr olufl-
turulmufltur. Szleflmenin nitelii, cret, yllk izin, fazla alflma, kdem tazminat,
ihbar tazminat, hafta tatili ve szleflmenin feshi, fl Kanununda olduka ayrntl
dzenlenmifl ve iflinin burada belirtilenlerden daha aflada haklarla karfllaflmas
engellenmifltir. rnein fl Kanununa gre fazla alflma creti %50 zaml denme-
lidir. Bu hkm sayesinde ifli, imzalad bireysel ifl szleflmesinde kendisine %20
zam kabul ettirilmifl olsa da %50 zam talep edebilecektir. O sebeple fl Kanunun-
daki dzenlemelerin byk ounluunu, ifli aleyhine deifltirilemeyen ama lehi-
ne deifltirilebilen hkmler (yani nisbi emredici hkmler) olduunu syleyebi-
liriz. rnein iflinin fazla alflmalarna uygulanacak zam orannn %60 olarak ka-
rarlafltrlmas halinde, bu ifli lehine yaratlan bir farkllk olduundan, %50lik ya-
sal zam oran deil, kararlafltrlan %60lk oran talep edilebilir.
Hizmet szleflmesi Borlar Kanununda tanmlanmfltr. fl Kanununda bu konu
ayrca dzenlenmemifltir. fl Kanunu esasen, bu szleflmenin kuruluflu, iflleyifli ve
sonular ile ilgilenir. Ancak fl Kanunu, hizmet (ifl) szleflmesi ile alflan her ifli-
SIRA SZDE SIRAalmaz.
SZDE Dolaysyla ifl hukuku, fl Kanununun kapsamna giren ifli-
yi kapsamna
lerle ilgilenir. Zira fl Kanunu, Borlar Kanunu ile kyaslanamayacak dzeyde ge-
D fi N E L M nifl kapsamlD fihaklar
N E L M ierir. Bu ayrm sebebiyle iflileri fl Kanununa tabi olanlar ve
olmayanlar olarak ayrmaya bir engel yoktur. fl Kanununun kapsamna girmeyen
ifliler, hizmet szleflmesi ile alflyor olsalar da Borlar Kanunu hkmlerine tabi
S O R U S O R U
olacaklar, orada tannan haklarla yetineceklerdir.
DKKAT fl Kanununun
D Kkapsamna
KAT girmeyen ifliler, hizmet szleflmesi ile alflyor olsalar da
Borlar Kanunu hkmlerine tbi olurlar.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
fl Kanununun ieriinde nce ifl szleflmesi ve ifli-iflveren-alt iflveren ya-
plarnn dzenlendii grlr. Buna gre, bir ifl szleflmesine dayanarak alflan
AMALARIMIZ gerek kifliye ifli, ifli alfltran gerek veya tzel kifliye yahut tzel kiflilii olma-
AMALARIMIZ
yan kurum ve kurulufllara iflveren denir. fli ile iflveren arasnda kurulan iliflki ise
ifl iliflkisini ifade eder. flveren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla mad-
K T A P di olan ve Kolmayan
T A P unsurlar ile iflinin birlikte rgtlendii birim ise iflyeridir. fl-
veren adna hareket eden ve iflin, iflyerinin ve iflletmenin ynetiminde grev alan
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
kimselere iflveren vekili denir. flveren vekillii sfat, iflilere tannan hak ve y- fli, bir ifl szleflmesine
kmllkleri ortadan kaldrmaz. flveren vekilinin bu sfatla iflilere karfl ifllem ve dayanarak alflan gerek
kiflidir. flveren, ifli
ykmllklerinden dorudan iflveren sorumludur. alfltran gerek veya tzel
fl hukukunun temel konularndan biri alt iflverenliktir. Genel bir ifadeyle ta- kifliye yahut tzel kiflilii
olmayan kurum ve
nmlamak gerekirse bir iflverenden, iflyerinde yrtt mal veya hizmet retimi- kurulufllara denir. fl iliflkisi,
ne iliflkin ifllerinde ifl alan ve bu ifl iin grevlendirdii iflilerini sadece bu iflyerin- ifli ile iflveren arasnda
kurulan iliflkidir. flyeri,
de ald iflte alfltran iflveren alt iflveren olarak ifade edilir. Bu iliflkide asl iflve- iflveren tarafndan mal veya
ren, alt iflverenin iflilerine karfl o iflyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, ifl szleflme- hizmet retmek amacyla
sinden veya alt iflverenin taraf olduu toplu ifl szleflmesinden doan ykmllk- madd olan ve olmayan
unsurlar ile iflinin birlikte
lerinden alt iflveren ile birlikte sorumludur. rgtlendii birimdir.
fl hukuku Borlar Kanununda dzenlenen hizmet szleflmesini konu alsa da, flveren vekili, iflveren adna
hareket eden ve iflin,
borlar hukukunun tm ilkelerini kullanmaz. liflkinin taraflar, szleflmenin konu- iflyerinin ve iflletmenin
su, alflma yaflamnn sosyal boyutu gibi unsurlarn etkisiyle, borlar hukuku ilke- ynetiminde grev alan
kimselere denir. Alt iflveren,
lerini kendi iklimi iinde yeniden anlamlandrr. O kurumlara yeni anlamlar vere- bir iflverenden, iflyerinde
rek, ifl hukuku alannda uygular. Bu balamda, eflit davranma ilkesi, ayrmclk ya- yrtt mal veya hizmet
retimine iliflkin ifllerinde ifl
sa, iflyeri devri, geici ifl iliflkisi, ar zerine alflma, deneme sreli alflma, ks- alan ve bu ifl iin
mi alflma, mevsimlik alflma, ifl hukukunun zgn yap kazanmfl kavramlarn- grevlendirdii iflilerini
dan sadece bir kadr. Bunlarn dflnda szleflmenin feshi, ifl gvencesi, kdem, ih- sadece bu iflyerinde ald
iflte alfltran iflverene
bar ve ifl gvencesi tazminatlar, karlan iflinin ifle iade hakk ve sonular, yeni denir.
ifl arama izni, toplu ifli karma, zrl ve eski hkml alfltrma zorunluluu,
alann ok karakteristik yaplardr.
fl hukukunda cret, sradan bir edimden ok daha farkl muamele grr. fli iin
tafld nem dikkate alnarak, gvence iinde olabilmesi iin creti koruyan zel h-
kmler getirilmifltir. fl hukuku bunun dflnda, adafl alflma iliflkilerine uyum sala-
yabilmek iin esnek alflma yntemlerine uyumlu hkmlere sahiptir. Denklefltirici
alflma, younlafltrlmfl ifl haftalar, telafi alflmas bu amaca hizmet etmektedir.
fl hukukunun en nemli zelliklerinden birisi, hibir ikili bor iliflkisinde olma-
d kadar taraflardan birinin (iflinin), dierine (iflverenin) baml olmasdr. fli
iflverenin emir ve talimatlarna uygun hareket etmek zorundadr. Bu durum, veri-
len talimatlara uygun hareket eden iflinin korunmasn gerekli klar. O sebeple fl
Kanununun bir blm, ifl sal ve gvenliine ayrlmfltr. flinin alflrken sa-
lk sorunu yaflamamas, tehlikeye girmemesi iin iflverene nemli mkellefiyetler
getirilmifltir. Buna gre iflverenler iflyerlerinde ifl sal ve gvenliinin salanma-
s iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, ifl-
iler de ifl sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykm-
ldrler. Hatta bu sebeple iflverenler iflyerinde alnan ifl sal ve gvenlii nlem-
lerine uyulup uyulmadn denetlemek, iflileri karfl karflya bulunduklar mesleki
riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilen-
dirmek ve gerekli ifl sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar. Bu y-
kmllklere aykrlk halinde olduka kapsaml hukuki, cezai ve idari sorumlu-
luklar domaktadr.
fl hukukunun ifliyi korumasnn sebepleri nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE

6
fl hukukunun en zgn yanlarndan birisi de ikili bir zel hukuk bor iliflkisi
olmasna ramen belli dzeyde kamusal kontrole tabi tutulmasdr. Bir zel hukuk
szleflmesinin bu dzeyde takip ve kontrol alflk bir durum olmad halde, ifl
szleflmelerinin uygulanmas ve fl Kanunu hkmlerinin ihlalS edilip
O R U edilmedii, S O R U
alflma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan mfettifller vastasyla denetlenir.
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE
SIRA SZDE SIRA SZDE
D fi N E L M Dahas haklarn
D fi N E Lalamayan
M iflilerin, bakanla flikyet ederek haklarna kavuflabil-
me imknlar vardr. Bu ve benzeri zgn yaplar, ifl hukukunu ve ifl szleflmesini,
sradan bir ikili bor iliflkisi olmaktan karmfl, son derece genifl mevzuat olan,
S O R U S O R U
yargy youn flekilde meflgul eden, bamsz ve zgn bir alan haline getirmifltir.
DKKAT fl hukukunun D en
K K nemli
AT zelliklerinden birisi, hibir ikili bor iliflkisinde olmad kadar
taraflardan birinin (iflinin), dierine (iflverenin) baml olmasdr. fli iflverenin emir ve
talimatlarna uygun hareket etmek zorundadr. Bu durum, verilen talimatlara uygun hare-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ket eden iflinin korunmasn gerekli klar.
AMALARIMIZ Toplu fl Hukuku

AMALARIMIZ
fl hukukunun dier bir blmn oluflturan toplu ifl hukuku, Sendikalar Kanunu
ile Toplu fl Szleflmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile dzenlenmektedir. Sz konu-
K T A P su yasalar,K iflilerin
T A P Anayasadan kaynaklanan rgtlenme hakkn gvence altna
almaktadr.
Toplu ifl hukukunda, ifli ve memurlarn sendikal haklar ele alnr. Sz konusu
TELEVZYON T E L Ekuruluflu,
sendikalarn V Z Y O N iflleyifli ve tasfiyesi dflnda, yelerine saladklar haklar, bu
balamda incelenmektedir. Sendikalarn kendi i iflleyiflindeki sendikal demokra-
si, bu sendikalarn imzaladklar toplu ifl szleflmelerinin hukuki yaps ve getirdi-
NTERNET
i haklar, toplu
NTERNET
ifl hukukunun ilgi alanna girer.
Toplu szleflme sreci, ciddi bir prosedr barndrdndan, bu alann en ilgi
ekici konularndan biridir. Bu noktada bakanlk ile olan iliflkiler, ifl kollar, ifl ko-
lu tespitleri ve itirazlar, sendika ye kayt fiflleri, bakanlk istatistikleri, bunlara ya-
MAKALE MAKALE
plan itirazlar, toplu ifl szleflmesi yapma yetkisi, yetki itirazlar nemli hukuksal
yaplar olarak grlmekte ve ele alnmaktadr. Bu srecin arzu edilmeyen ancak
Anayasal koruma altndaki sonucu grev ve lokavt da toplu ifl hukukun hayati ko-
nular arasnda yer alr.
mzalanan bir toplu ifl szleflmesinin yrrlk tarihi, geriye etkisi, ye olmadan
toplu szleflmeden yararlanma, dayanflma aidat, konunun uygulamada nemli
yargsal sorunlara ve tartflmalara neden olan dier yaplardr.
Sosyal Gvenlik Hukuku

fl hukukun belki de en kamusal karakterli yann oluflturan sosyal gvenlik huku-
ku, muhatap ald kitle itibaryla Trkiyenin kapsam en genifl hukuk dal duru-
munadr. Genel salk sigortasnn uygulanmaya bafllanmasyla Trkiyede Sosyal
Gvenlik Kurumu ile balants olmayan neredeyse hi kimse kalmamfltr.
Sosyal gvenlik sisteminin temel yasas, 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel
Sigortal, ksa ve/veya uzun Salk Sigortas Kanunudur. Yasa esasen, sigortal ve genel salk sigortals olarak
vadeli sigorta kollar tanmlad kiflileri ve onlarn bakmakla ykml olduklar kiflileri muhatap alr.
bakmndan adna prim
denmesi gereken veya Bu Kanunun amac, sosyal sigortalar ile genel salk sigortas bakmndan kiflileri
kendi adna prim demesi gvence altna almak, bu sigortalardan yararlanacak kiflileri ve salanacak haklar,
gereken kiflidir.
bu haklardan yararlanma flartlar ile finansman ve karfllanma yntemlerini belirle-
mek, sosyal sigortalarn ve genel salk sigortasnn iflleyifli ile ilgili usl ve esasla-
r dzenlemektir. Kanun, sosyal sigortalar ile genel salk sigortasndan yararlana-
cak kiflileri, iflverenleri, salk hizmeti sunucularn, bu Kanunun uygulanmas ba-
kmndan gerek kifliler ile her trl kamu ve zel hukuk tzel kiflilerini ve tzel
kiflilii olmayan dier kurum ve kurulufllar kapsar ve onlarn hak ve ykmllk-
lerini dzenler.
Yasaya gre sigortal, ksa ve/veya uzun vadeli sigorta kollar bakmndan
adna prim denmesi gereken veya kendi adna prim demesi gereken kifliyi ifa-
de eder. Genel salk sigortals ise ayn yasada bu kapsamda olduu sylenen
kiflileri tanmlar.
Sosyal gvenlik hukukunda, ifli ve memurlar dflnda bamsz alflanlar da
kapsama dhildir. Sz konusu sigortallara birtakm sigorta yardmlar verilmekte-
dir. Bir ksm parasal bir ksmi ise salk yardm sunan ve karfllnda alflanlar-
dan prim alnan sigorta kollar flunlardr; ifl kazas ve meslek hastal sigortas, has-
talk sigortas, analk sigortas, malullk sigortas, yaflllk sigortas, lm sigortas
ve genel salk sigortasdr.
Bu sigorta kollarnn sunduu yardmlar da farkldr. Bir ksm parasal yardm
sunarken, bir ksm sadece salk yardm verir. Bu kategoride salanan parasal
yardmlar, geici ifl gremezlik denei, srekli ifl gremezlik geliri, emzirme de-
nei, evlenme yardm, cenaze yardm, malullk ayl, yaflllk ayl, lm ayl
olarak sralanabilir. Yaplan yardmlarn koflullar, yardmlarn miktarlarn belirle-
yen ltler, sosyal gvenlik hukuku tarafndan incelenir.
stee bal sigortallk, borlanmalar, kurumun sigortallara yapmfl olduu yar-
dmlar, bu yardmlarn yaplmasna neden olanlara rc hakk, prim hesab ve so-
rumluluu, sosyal gvenliin finansman bu alanda inceleme konusu olan bafllk-
lar arasndadr.
Sosyal gvenlik hukuku, primli rejim kadar, primsiz rejimi de kapsamna alr.
O nedenle sosyal yardm ve sosyal hizmetler de sosyal gvenlik hukuku konusu
iinde incelenir.
fl Kanununun, her trl ifliyi kapsamna aldndan bahsedebilir SIRA

miyiz?
SZDE SIRA SZDE
7
D fi N E L M fiekil 7.5
D fi N E L M
Ticaret Hukukun
TCARET HUKUKUNUN ALANI S O R U Alan S O R U
DKKAT DKKAT
Ticari Taflma Kymetli Deniz

fiirketler Sigorta
N N
flletme flleri Evrak Ticareti
SIRA SZDE SIRA SZDE
Hukuku Hukuku
Hukuku Hukuku Hukuku Hukuku
TCARET HUKUKU
Ticaret hukuku bir ticari iflletmeyi ilgilendiren ifllem ve fiilleri Kkonu
T Aalmaktadr.
P Bu Ticari iflletme,Kesnaf
T A P
yapsyla ticari iflletme, flirketler hukuku, deniz ticareti, kymetli evrak, taflma iflle- iflletmesi iin ngrlen
snr aflan dzeyde gelir
ri ve sigorta olmak zere alt blmden oluflur. salamay hedef tutan
faaliyetlerin devaml ve
TELEVZYON TELEVZYON
bamsz flekilde
Ticari flletme Hukuku yrtld iflletmedir.
Bu alanda ticari iflletme, ticari ifl ve tacir kavramlar yannda, ticari rf det ele al-
nr. Ticaret Kanununda yer alan hkmlerle, bir ticari iflletmeyi ilgilendiren ifllem
NTERNET
ve fiillere iliflkin dier kanunlarda yazl zel hkmler, ticari hkmlerdir. Mahke- Niflletmeyi,
Tacir, bir ticari TERNET
me, hakknda ticari bir hkm bulunmayan ticari ifllerde, ticari rf ve dete, bu da ksmen de olsa, kendi adna
iflleten kifliye denir.
yoksa genel hkmlere gre karar verir.
MAKALE MAKALE
Ticaret Kanununda dzenlenen hususlarla bir ticari iflletmeyi ilgilendiren b-

tn ifllem ve fiiller ticari ifl kabul edilir. Ticari davalarn grlecei mahkemeler, bu
alanda uygulanacak zamanaflm ve ticari faiz ticaret hukukuna zg olarak yap-
landrlmfltr. Buna gre ticari ifllerde faiz oran serbeste belirlenir. Aksine szlefl-
me yoksa, ticari bir borcun faizi, vadenin bitiminden ve belli bir vade yoksa ihtar
gnnden itibaren ifllemeye bafllar.
Ticari iflletme, esnaf iflletmesi iin ngrlen snr aflan dzeyde gelir salama-
y hedef tutan faaliyetlerin devaml ve bamsz flekilde yrtld iflletmedir. Ti-
cari iflletme ile esnaf iflletmesi arasndaki snr, Bakanlar Kurulunca karlacak ka-
rarnamede gsterilmektedir.
Ticaret hukukunun temel sujelerinden biri tacirdir. Bir ticari iflletmeyi, ksmen
de olsa, kendi adna iflleten kifliye tacir denir. Bir ticari iflletmeyi kurup atn, sir-
kler, gazete, radyo, televizyon ve dier ilan aralaryla halka bildirmifl veya ifllet-
mesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmifl olan kimse, fiilen iflletme-
ye bafllamamfl olsa bile tacir saylr. Bir ticari iflletme amfl gibi, ister kendi adna,
ister adi bir flirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var saylmayan dier
bir flirket adna ortak sfatyla ifllemlerde bulunan kimse, iyiniyetli nc kiflilere
karfl tacir gibi sorumlu olur.
Ticaret flirketleriyle amacna varmak iin ticari bir iflletme iflleten vakflar, der-
nekler ve kendi kurulufl kanunlar gereince zel hukuk hkmlerine gre yne-
tilmek veya ticari flekilde iflletilmek zere Devlet, il zel idaresi, belediye ve ky
ile dier kamu tzel kiflileri tarafndan kurulan kurum ve kurulufllar da tacir say-
lrlar. Devlet, il zel idaresi, belediye ve ky ile dier kamu tzel kiflileri ile kamu
yararna alflan dernekler ve gelirinin yarsndan fazlasn kamu grevi niteliinde-
ki ifllere harcayan vakflar, bir ticari iflletmeyi, ister dorudan doruya ister kamu
hukuku hkmlerine gre ynetilen ve iflletilen bir tzel kifli eliyle iflletsinler, ken-
dileri tacir saylmazlar.
Tacir ile karfltrlmamas iin esnaf, Ticaret Kanununda ayrca tanmlanmfltr.
Buna gre esnaf, ister gezici olsun ister bir dkknda veya bir sokan belirli yer-
lerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla beden alflmas-
na dayanan ve geliri karlacak kararnamede gsterilen snr aflmayan ve sanat
veya ticaretle uraflan kiflidir.
Ticari ifl karinesi bu alann en temel kavramlarndan biridir. Bir tacirin borlar-
nn ticari olmas asldr. Ancak, gerek kifli olan bir tacir, ifllemi yapt anda bunun
ticari iflletmesiyle ilgili olmadn dier tarafa aka bildirdii veya iflin ticari sayl-
masna durum elveriflli olmad takdirde bor adi saylr. Taraflardan yalnz biri iin
ticari ifl niteliinde olan szleflmeler, Kanunda aksine hkm bulunmadka, die-
ri iin de ticari ifl saylr. Tacir olan veya olmayan bir kifliye, ticari iflletmesiyle ilgili
bir ifl veya hizmet grmfl olan tacir, uygun bir cret isteyebilir. Ayrca, tacir, verdi-
i avanslar ve yapt giderler iin, deme tarihinden itibaren faize hak kazanr.
Ticari iflletmelerin kaytl olduu sicil Ticaret Kanununda dzenlenmifltir. Tica-
ret sicili, Sanayi ve Ticaret Bakanlnn gzetim ve denetiminde ticaret ve sanayi
odalar veya ticaret odalar bnyesinde kurulacak ticaret sicili mdrlkleri tarafn-
dan tutulur. Bir yerde oda mevcut deilse veya yeterli teflkilat yoksa, ticaret sicili,
Sanayi ve Ticaret Bakanlnca belirlenecek bir odadaki ticaret sicili mdrl ta-
rafndan tutulur. Ticaret sicili kaytlar nerede bulunurlarsa bulunsunlar, nc ki-
fliler hakknda, tescilin Trkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edildii; ilann tama-
m ayn nshada yaymlanmamfl ise son ksmnn yaymland gn izleyen ifl g-
nnden itibaren hukuki sonularn dourur.
Ticaret unvan ve iflletme ad, konunun nemli kavramlarndandr. Her tacir, ti-
cari iflletmesine iliflkin ifllemleri, ticaret unvanyla yapmak ve iflletmesiyle ilgili se-
netlerle dier belgeleri bu unvan altnda imzalamak zorundadr. Tescil edilen tica-
ret unvan, ticari iflletmenin grlebilecek bir yerine okunakl bir flekilde yazlr. Ay-
rca, tacirin iflletmesiyle ilgili olarak kulland her trl kt ve belgede, tacirin si-
cil numaras, ticaret unvan, iflletmesinin merkezi, tacir sermaye flirketi ise taahht
edilen ve denen sermaye, internet sitesinin adresi ve numaras gsterilir. Anonim,
limited ve sermayesi paylara blnmfl komandit flirketlerde, srasyla ynetim ku-
rulu baflkan ve yelerinin; mdrlerin ve yneticilerin adlar ile soyadlar gsterilir.
Tm bu bilgiler flirketin internet sitesinde de yaymlanr. flletme sahibi ile ilgili ol-
makszn dorudan doruya iflletmeyi tantmak ve benzer iflletmelerden ayrt etmek
iin kullanlan iflletme adlarnn da sahipleri tarafndan tescil ettirilmesi gerekir.
Haksz rekabet konusu da ticari iflletme hukuku iinde yer alr. Haksz rekabe-
te iliflkin dzenlemelerin amac, btn katlanlarn menfaatine, drst ve bozulma-
mfl rekabetin salanmasdr. Rakipler arasnda veya tedarik edenlerle mflteriler
arasndaki iliflkileri etkileyen aldatc veya drstlk kuralna dier flekillerdeki ay-
kr davranfllar ile ticari uygulamalar, haksz ve hukuka aykrdr. Haksz rekabet
halleri ve sonular Ticaret Kanununda ayrntl olarak sralanmfltr.
Ticari defterler ve cari hesap szleflmesi de bu kapsamda incelenir. ki kiflinin
herhangi bir hukuki sebep veya iliflkiden doan alacaklarn teker teker ve ayr ay-
r istemekten karfllkl olarak vazgeip bunlar kalem kalem alacak ve bor flekli-
ne evirerek hesabn kesilmesinden sonra kacak artan tutar isteyebileceklerine
iliflkin szleflme, cari hesap szleflmesi olarak tanmlanr.
Acentelik, ticari iletme hukukunun zgn alanlarndan biridir. Ticari mmessil,
ticari vekil, satfl memuru veya iflletmenin alflan gibi iflletmeye bal bir hukuki
konuma sahip olmakszn, bir szleflmeye dayanarak, belirli bir yer veya blge
iinde srekli olarak ticari bir iflletmeyi ilgilendiren szleflmelerde araclk etmeyi
veya bunlar o tacir adna yapmay meslek edinen kimseye acente denir. Acenteli-
in kuruluflu, iflleyifli ve sona ermesi bu alanda deerlendirilir.
Ticaret hukukunu oluflturan blmlerin adlarn saynz ve ticari hkmlerin

SIRA SZDE kapsamn SIRA SZDE
belirtiniz? 8
Ticaret fiirketleri Hukuku
fiirket, iki veya daha fazla kiflinin ortak bir ekonomik amaca eriflmek iin emek ve
sermayelerini bir araya getirmelerini ifade eder. Ticaret hukukunun S O R Uticari flirketle- S O R U
re iliflkin ksm, ticari flirket olarak tanmlanan, kolektif flirket, komandit flirket, ano-
nim flirket, limited flirket ve kooperatiflerin hukuki yaps ile ilgilenir. Ticaret Ka- DKKAT
DKKAT
nununda, kolektif ile komandit flirket flahs; anonim, limited ve sermayesi paylara
blnmfl komandit flirket sermaye flirketi saylr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Ticaret flirketleri tzel kiflilie sahiptir. O sebeple kural olarak, Trk Meden
Kanununun 48. maddesi erevesinde btn haklardan yararlanabilir ve borla-
r stlenebilirler. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
fiirketler hukukunda her flirket ayr ayr ele alnr. Zira baz ortak noktalar bu- Ticaret Kanununda, kolektif
lunsa da flirketler, zgn hkmlerle dzenlenmifltir. Kurulufllarndan iflleyifllerine, ile komandit flirket flahs
flirketi; anonim, limited ve
ortaklk yaplarndan tasfiyelerine kadar ok ayrntl hkmlerK bulunmaktadr.
T A P Her sermayesi paylara K blnmfl
T A P
flirketin tzel kiflilik kazanmas, ortaklar aras iliflkiler, organlar, oy ounluklar, komandit flirket sermaye
flirketi saylr.
nc kiflilerle iliflkiler ve flirketin temsili, flirket szleflmesi deifliklikleri, rekabet
yasa, ticari ifllemleri ve tasfiyesi ayr ayr ele alnr. Bunun yannda
T E L E V Z Yortaklarn
ON ko- TELEVZYON
NTERNET NTERNET
yacaklar sermaye, ortaklk haklar, flirketlerin birleflmesi, blnmesi, sermaye art-

rm, alacakl ve borlular karflsndaki durumu ayrntl olarak incelenir.
Kolektif flirket ticari bir iflletmeyi bir ticaret unvan altnda iflletmek amacyla,
gerek kifliler arasnda kurulan ve ortaklarndan hibirinin sorumluluu flirket ala-
cakllarna karfl snrlanmamfl olan flirkettir. Ortaklarn birbirleriyle olan iliflkileri-
nin dzenlenmesinde szleflme serbestsi geerlidir. Ortaklardan her biri, ayr ayr
flirketi ynetme hakkn ve grevini haizdir. Ancak, flirket szleflmesiyle veya or-
taklarn ounluunun kararyla ynetim iflleri ortaklardan birine, birkana veya
tmne verilebilir.
Komandit fiirket, ticari bir iflletmeyi bir ticaret unvan altnda iflletmek amacyla
kurulan, flirket alacakllarna karfl ortaklardan bir veya birkann sorumluluu s-
nrlandrlmamfl ve dier ortak veya ortaklarn sorumluluu belirli bir sermaye ile
snrlandrlmfl olan flirkettir. Sorumluluu snrl olmayan ortaklara komandite, so-
rumluluu snrl olanlara komanditer denir. Komandite ortaklarn gerek kifli ol-
malar gerekir. Tzel kifliler ancak komanditer ortak olabilirler. Komandit flirkette
ortaklarn birbirleriyle olan iliflkileri flirket szleflmesi ile dzenlenir.
Anonim flirketler genellikle Anonim fiirket, sermayesi belirli ve paylara blnmfl olan, borlarndan dola-
byk sermaye oluflturma ya y yalnz malvarlyla sorumlu bulunan flirkettir. Pay sahipleri, sadece taahht et-
da byk taahhtlerde
bulunma amacyla kurulur. mifl olduklar sermaye paylar ile ve flirkete karfl sorumludur. Anonim flirketler b-
yk bir sermaye oluflturma ve byk taahhtlerde bulunabilme amacyla organize
olduklarndan, Ticaret Kanununda en ayrntl dzenlenen flirket trdr. Anonim
flirketin, esas szleflmeyle atanmfl veya genel kurul tarafndan seilmifl, bir veya
daha fazla kifliden oluflan bir ynetim kurulu bulunur. Anonim flirket, kural olarak,
ynetim kurulu tarafndan ynetilir ve temsil olunur. Bir tzel kifli ynetim kuru-
luna ye seildii takdirde, tzel kifliyle birlikte, tzel kifli adna, tzel kifli tarafn-
dan belirlenen, sadece bir gerek kifli de tescil ve ilan olunur. Ayrca, tescil ve ila-
nn yaplmfl olduu, flirketin internet sitesinde hemen aklanr. Ynetim kurulu
yeleri en ok yl sreyle grev yapmak zere seilir. Esas szleflmede aksine
hkm yoksa, ayn kifli yeniden seilebilir. Anonim flirketin ve flirketler topluluu-
nun finansal tablolar deneti tarafndan, uluslararas denetim standartlaryla uyum-
lu Trkiye Denetim Standartlarna gre denetlenir. Pay sahipleri flirket ifllerine ilifl-
kin haklarn genel kurulda kullanrlar. Genel kurulun oluflumu, yetkileri, toplant-
ya arlmas ve karar alma sreci ayrntl olarak dzenlenmifltir. fiirketin kara-
ca pay senetleri, intifa senetleri, tahviller, yedek akeler yine flirketler hukuku
kapsamnda yer alan konulardandr.
Sermayesi paylara blnmfl komandit flirket, sermayesi paylara blnen ve or-
taklarndan bir veya birka flirket alacakllarna karfl bir kolektif flirket orta, di-
erleri bir anonim flirket pay sahibi gibi sorumlu olan flirkettir. Sermaye, paylara
blnmeksizin sermayesi sadece birden ok komanditerin sermayeye katlma
oranlarn gstermek amacyla ksmlara ayrlmfl bulunuyorsa komandit flirket h-
kmleri uygulanr. Komanditelerin birbirleriyle, komanditerlerin tmyle ve n-
c kiflilerle hukuki iliflkileri, zellikle flirketin ynetimine ve temsiline iliflkin grev
ve yetkileri, flirketten ayrlmalar, komandit flirketlerdeki hkmlere tabidir. Kuru-
lufla, anonim flirketlerin kurulufluna iliflkin hkmler uygulanr. Anonim flirketlerin
ynetim kurulunun grevleriyle sorumluluklarna iliflkin hkmleri, ynetici olan
komandite ortaklar hakknda da geerlidir.
Limited flirket, bir veya daha ok gerek veya tzel kifli tarafndan bir ticaret un-
van altnda kurulur. Esas sermayesi belirli olup, bu sermaye esas sermaye payla-
rnn toplamndan oluflur. Ortaklar, flirket borlarndan sorumlu olmayp, sadece
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
taahht ettikleri esas sermaye paylarn demekle ve flirket szleflmesinde

AMALARIMIZ ngr- AMALARIMIZ
len ek deme ve yan edim ykmllklerini yerine getirmekle ykmldrler.
Ticari iflletme hukuku ve Ticaret flirketleri hukuku ile ilgili olarak daha
K kapsaml
T A P bilgi edi- K T A P
nebilmek iin, yararl bir kaynak olarak Kara Ticareti Hukuku Dersleri adl kitaba baka-
bilirsiniz (Ouz mregn, Ankara: Yetkin Yaynlar, 2001).
TELEVZYON TELEVZYON
Kymetli Evrak Hukuku
Kymetli evrak hukuku, Ticaret Kanununun nc kitabn oluflturur. eriinde
bir hakk barndran ve piyasada dolaflm mmkn evraklar incelenir. Bu alann Kymetli evrak, ticaret
NTERNET N ve
hayatnn gven T Eabukluk
RNET
temel kavram olan kymetli evrak yle senetlerdir ki, bunlarn ierdikleri hak, se-
gereksiniminden domufltur.
netten ayr olarak ileri srlemedii gibi baflkalarna da devredilemez. Kymetli ev-
rakn borlusu, ancak senedin teslimi karfllnda deme ile ykmldr. Hile ve-
MAKALE MAKALE
ya ar kusuru bulunmadka borlu, vade geldiinde, senedin niteliine gre ala-
cakl olduu anlafllan kifliye demede bulunmakla borcundan kurtulur.
Kymetli evraklar sradan alacaklar dflnda ayni haklar da ierebilir. Devirleri
iin bir takm yntemler belirlenmifltir. Bunlardan en bilineni cirodur. Ancak ciro-
nun da Ticaret Kanununda dzenlenmifl eflitli tipleri bulunmaktadr.
Kymetli evrak hukukunun konusunu oluflturan eflitli senetler bulunmaktadr. Ciro, senette var olan bir
Belli bir kiflinin adna yazl olup da onun emrine kaydn iermeyen ve kanunen hakkn, devir veya rehin
edilmesi gibi hukuki
de emre yazl senetlerden saylmayan kymetli evrak nama yazl senet saylr. sonular douran bir irade
Bunlarda borlu, ancak senedin hamili bulunan ve senette ad yazl olan veya beyandr. Senet zerine ya
da senede eklenen bir kat
onun hukuki halefi olduunu ispat eden kiflilere demek zorundadr. Bu husus is- (alonj) zerine ciro
pat edilmedii hlde demede bulunan borlu, senedin gerek sahibi olduunu is- yaplabilir.
pat eden bir nc kifliye karfl borcundan kurtulmufl olmaz.
Senedin metninden veya fleklinden, hamili kim ise o kiflinin hak sahibi sayla-
ca anlafllan her kymetli evrak, hamile veya hamiline yazl senet saylr. Borlu
hamile yazl bir senetten doan alacaa fiekil 7.6
karfl, ancak senedin geersizliine iliflkin
veya senedin metninden anlafllan defiler- Kombiyo Senetleri
KAMBYO SENETLER
le, alacakl her kim ise ona karfl flahsen
sahip olduu defileri ileri srebilir.
Kymetli evrakn en yaygn modelini Polie ek Bono
kambiyo senetleri oluflturur. Polie, bono,
ek bu kapsama girer. Polienin oluflmas
iin varl aranan koflullar Ticaret Kanununda dzenlenmifltir. Polie bizzat dzen-
leyenin emrine yazl olabilecei gibi, bizzat dzenleyen zerine veya bir nc
kifli hesabna da dzenlenebilir. Polie, bir nc kiflinin nezdinde, muhatabn
yerleflim yerinde veya baflka bir yerde denmek zere dzenlenebilir. Polielerin
grldnde veya grldnden belirli bir sre sonra denmesi flart klnabilir.
Polieler aka emre yazl olmasa da ciro ve zilyetliin geirilmesi yoluyla
devredilebilir. Dzenleyen, polieye emre yazl deildir ibaresini veya ayn an-
lam ifade eden bir kayd koymuflsa, polie ancak alacan temliki yoluyla devro-
lunabilir ve bu devir alacan temlikinin hukuki sonularn dourur. Ciro, polie-
yi kabul etmifl olsun veya olmasn muhataba, dzenleyene veya polieyle bor al-
tna girmifl olanlardan herhangi birine yaplabilir. Bu kimseler polieyi yeniden ci-
ro edebilirler. Cironun kaytsz ve flartsz olmas gerekir. Cironun bal tutulduu
her flart yazlmamfl saylr.
Kymetli evrakn nemli problemlerinden birisi de kabul edilmemesi ya da

denmemesidir. Bu gibi hallerde, kabul etmemenin veya dememenin, kabul et-
meme veya dememe protestosu denilen resm bir belge ile belirlenmesi zorunlu-
dur. Protestonun ne flekilde icra edilecei ve ierii Ticaret Kanununda kapsaml
olarak dzenlenmifltir.
Kymetli evrak hukuku kapsamnda incelenen dier senetler, bono ve emre yazl
senetlerdir. Bir bonoyu dzenleyen kifli, tpk bir polieyi kabul eden gibi sorumludur.
Dier bir kymetli evrak ise ektir. ekte aklk yoksa, muhatabn ticaret un-
van yannda gsterilen yer deme yeri saylr. Muhatabn ticaret unvan yannda
birden fazla yer gsterildii takdirde, ek, ilk gsterilen yerde denir. Byle bir
aklk ve baflka bir kayt da yoksa, ek muhatabn merkezinin bulunduu yerde
denir. Trkiyede denecek eklerde muhatap ancak bir banka olabilir. Bir ekin
dzenlenmesi iin, muhatabn elinde dzenleyenin emrine tahsis edilmifl bir karfl-
lk bulunmas ve dzenleyenin bu karfllk zerinde ek dzenlemek suretiyle tasar-
ruf hakkn haiz olacana dair muhatapla dzenleyen arasnda ak veya zmni bir
anlaflma bulunmas flarttr. Dzenleyen, muhatap nezdinde ekin ancak bir ksm
karflln hazr bulundurduu takdirde, muhatap, bu tutar demekle ykmldr.
ek emre yazl kaydyla veya bu kayt olmadan belirli bir kifliye, emre yaz-
SIRA SZDE l deildirSIRA SZDE veya buna benzer bir kaytla belirli bir kifliye c) veya hamile,
kaydyla
denmek zere ekilebilir. Belirli bir kifli lehine veya hamiline kelimelerinin ve-
D fi N E L M ya buna benzer
D fi N E Lbaflka
M bir ibarenin eklenmesiyle dzenlenen ek, hamiline yazl
ek saylr. Kimin lehine dzenlendii gsterilmemifl olan bir ek, hamiline yazl
ek hkmndedir. Makbuz senedi, varant ve taflma belgeleri bu alanda tm yn-
S O R U S O R U
leriyle ele alnan dier senetlerdir.
DKKAT Kymetli Evrak

D Khukuku
KAT ile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir
kaynak olarak Kymetli Evrak Hukuku Esaslar adl kitaba bakabilirsiniz (Reha Poroy -
nal Tekinalp, stanbul: Vedat Kitaplk, 2010).
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Taflma flleri Hukuku

AMALARIMIZ 6102 saylAMALARIMIZ
Trk Ticaret Kanunuyla ilk kez (drdnc kitap) olarak dzenlenen ta-
flma iflleri hukuku ksmnda nce genel hkmlere yer verilmifl, sonrasnda ise e-
flitli taflma ifllerine deinilmifltir. Bunlar arasnda eflya taflma, taflnma eflyas tafl-
K T A P ma, deiflik K tr
T aralarla
A P taflma ve yolcu taflma yer alr. Bu kitapta ayrca taflma
iflleri komisyoncusuna iliflkin hkmler de bulunmaktadr.
TELEVZYON Deniz Ticareti

T E L E V Z Y O N Hukuku
Deniz ticaretinin temel unsurlarndan biri gemidir. Ticaret Kanununa gre, tahsis
edildii ama, suda hareket etmesini gerektiren, yzme zellii bulunan ve pek
kk olmayan her ara, kendiliinden hareket etmesi imkn bulunmasa da ge-
NTERNET mi saylr. NSuda
T E R Nekonomik
ET menfaat salama amacna tahsis edilen veya fiilen by-
le bir ama iin kullanlan her gemi, kimin tarafndan ve kimin adna veya hesab-
na kullanlrsa kullanlsn ticaret gemisi saylr. Gemi adamlar ise, kaptan, gemi
MAKALE zabitleri, tayfalar
M A K A Lve
E gemide alfltrlan dier kiflilerdir.
Deniz ticaret hukukunda, gemi, kaptan, gemi alacaklar, atma, kurtarma, do-
natann, gemi adamlarnn kusurundan doan sorumluluk gibi konular ele alnr.
Bu hkmler belirli koflullarla yatlar, denizci yetifltirme gemileri gibi sadece gezin-
ti, spor, eitim, retim ve bilim amalarna tahsis edilmifl gemilere de uygulanr.
Geminin kimlii, bayra, balama liman deniz ticaret hukukunun konular
arasndadr. Trk gemileri iin, Denizcilik Msteflarlnn uygun grecei yerlerde
gemi sicili tutulur. Gemi, balama limannn tbi olduu sicil mdrlnce tescil
olunur. Bir geminin seferleri yabanc bir limandan veya bir kara kentinden yahut
bizzat gemiden ynetildii takdirde, malik, gemisini diledii yer siciline tescil etti-
rebilir. Gemi, kurtarlamayacak flekilde batar veya tamir kabul etmez hle gelir ya-
hut her ne suretle olursa olsun Trk Bayran ekme hakkn kaybederse, istem
zerine sicilden kayd silinir.
Yap hlindeki bir gemi, malikin istemi zerine veya yap zerinde bir gemi Gemi, balama limannn
ipoteinin kurulmas yahut yapnn ihtiyati ya da kesin haczi veya tersane sahibi- tbi olduu sicil
mdrlnce tescil olunur.
nin gemi ipoteinin kurulmasna ynelik istem hakkn teminat altna almak ama-
cyla sicile flerh verilmesi sz konusu olduu takdirde yap hlindeki gemilere z-
g sicile kaydolunur. Yap, yapm yerinin bal bulunduu sicil mdrlnce tes-
cil olunur.
Deniz ticaret hukuku, geminin mlkiyeti, mlkiyetin kazanlmas ve kayb ko-
nularn da ele almaktadr. Gemi rehni bu alann en temel konularndan bir baflka-
sdr. Sicile kaytl olmayan bir geminin bir donatma ifltiraki tarafndan iflletilmesi
hlinde, paydafl donatanlardan her birinin ifltirak paynn rehni, Trk Meden Ka-
nununun alacaklar ve dier haklar zerindeki rehinlere iliflkin hkmlerine tabi-
dir. Bir alaca teminat altna almak iin sicile kaytl olan gemi zerinde ipotek ku-
rulabilir. Gemi ipotei alacaklya, alacan, geminin bedelinden alma yetkisini ve- Donatan, gemisini menfaat
salamak amacyla suda
rir. Sicile kaytl gemilerin szleflmeye dayal rehni sadece gemi ipotei yolu ile kullanan gemi malikidir.
salanr. leride doabilecek veya flarta ya da kymetli evraka bal bir alacak iin
de ipotek kurulabilir. Sicile kaytl gemiler zerinde intifa hakk da kurulabilir. Bu
hak, aksi kararlafltrlmadka, sahibine zerinde kurulduu gemiden tam yararlan-
ma yetkisini salar.
Deniz ticaret hukukunun bir dier ilgi alan donatma ifltirakidir. Gemisini men-
faat salamak amacyla suda kullanan gemi malikine donatan denir. Kendisinin ol-
mayan bir gemiyi menfaat salamak amacyla suda kendi adna bizzat veya kaptan
araclyla kullanan kifli, nc kiflilerle olan iliflkilerinde donatan saylr. Malik,
geminin iflletilmesinden dolay gemi alacakls sfatyla bir istemde bulunan kifliyi,
bu iflletilme malike karfl haksz ve alacakl da ktniyet sahibi olmadka, hakk-
n istemekten engelleyemez. Birden ok kiflinin payl mlkiyet fleklinde malik ol-
duklar bir gemiyi, menfaat salamak amacyla aralarnda yapmfl olduklar szlefl-
me gereince, hepsi adna ve hesabna suda kullanmalar hlinde ise donatma ifl-
tirakinden bahsedilir. Tek baflna bir geminin maliki veya iflletme hakkna sahip
olan ticaret flirketleri veya dier tzel kifliler hakknda donatma ifltirakine iliflkin
hkmler uygulanmaz.
Zaman arteri szleflmesi, navlun szleflmesi, yolculuk arter partisi, taflyann,
gemiyi denize, yola ve yke elveriflli bulundurma ykmll, ykleme ve bo-
flaltma, krkambar szleflmesi, taflyann sorumluluu, denizde kurtarma, tafltann
ve ykletenin sorumluluu, denizde taflma senetleri (koniflmento), deniz yoluyla
yolcu taflma szleflmesi, deniz kazalar, mflterek avarya, kurtarma, gemi alacak-
lar, petrol kirlilii zararnn tazmini deniz ticaret hukuku alannda yer alan dier
konular arasndadr.
Sigorta Hukuku
Ticaret Kanununun altnc kitab sigorta hukukudur. Bu alanda sigorta szleflmesi
ve eflitli sigorta tipleri incelenir. Sigorta szleflmesi, sigortacnn bir prim karfll-
nda, kiflinin para ile llebilir bir menfaatini zarara uratan tehlikenin, riziko-
nun, meydana gelmesi hlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birka kiflinin
hayat sreleri sebebiyle ya da hayatlarnda gerekleflen baz olaylar dolaysyla bir

para demeyi veya dier edimlerde bulunmay ykmlendii szleflmedir. Birden
ok kiflinin birleflerek, ilerinden herhangi birinin, belli bir rizikonun gerekleflme-
si durumunda doacak zararlarn tazmin etmeyi borlanmalar karfllkl sigortadr.
Karfllkl sigorta faaliyeti ancak kooperatif flirket fleklinde yrtlebilir.
Sigortacnn sigorta ettii Sigortac, sigorta ettii menfaati, diledii flartlarla, tekrar sigorta ettirebilir. Re-
menfaati tekrar sigorta
ettirmesine reasrans denir. asrans, sigortacnn, sigorta ettirene karfl bor ve ykmllklerini ortadan kal-
drmaz; sigorta ettirene, tekrar sigorta yapana karfl, dorudan dava amak ve is-
temde bulunma haklarn vermez.
Sigorta hukuku kapsamnda eflitli sigorta tipleri ele alnr. Bunlardan birisi mal
sigortasdr. Rizikonun gerekleflmemesinde menfaati bulunanlar, bu menfaatlerini
mal sigortas ile teminat altna alabilirler. Rizikonun gerekleflmesi sonucu doan
kazan kayb ile sigorta edilen maln aybndan doan hasarlar, aksine szleflme
yoksa, sigorta kapsamnda deildir. Mal balamnda kazancn, makul snr aflan
ksm sigorta edilemez.
Baflkas lehine sigortada sigorta ettiren, nc bir kiflinin menfaatini, onun
adn belirterek veya belirtmeyerek, sigorta ettirebilir. Sigorta szleflmesinden do-
an haklar sigortalya aittir. Sigortal, aksine szleflme yoksa, sigorta tazminatnn
denmesini sigortacdan isteyebilir ve onu dava edebilir. Mflterek menfaatlerin si-
gortasnda, bir maln veya o mala iliflkin bir hakkn yalnz bir ksmnda menfaat sa-
hibi olan kifli, kendisine ait ksmdan fazlasn da sigorta ettirmiflse, sigortann bu
fazlaya iliflkin ksm, sigorta ettirenle ayn menfaati olanlar lehine yaplmfl saylr.
Gemifle etkili sigortada sigorta, sigorta korumas szleflmenin yaplmasndan
nceki bir tarihten itibaren salanacak flekilde yaplabilir. Ancak, rizikonun ger-
eklefltii veya gerekleflme ihtimalinin ortadan kalkmfl olduu, szleflmenin ya-
plmas srasnda, sigortac ile sigorta ettiren ve sigortadan haberi olmak flartyla si-
gortal tarafndan biliniyorsa szleflme geersizdir. Rizikonun gereklefltii veya
gerekleflme ihtimalinin ortadan kalktnn sigorta ettiren veya sigortal tarafndan
bilinip sigortac tarafndan bilinmedii durumlarda, sigortac szleflme ile bal ol-
mamakla birlikte, denmesi gereken primin tamamna hak kazanr.
Sigorta bedeli, sigorta deerinden az olduu takdirde, sigorta edilmifl menfaatin
bir ksmnn zarara uramas hlinde sigortac, aksine szleflme yoksa, sigorta bede-
linin sigorta deerine olan oranna gre tazminat der. Buna eksik sigorta denir. Afl-
kn sigortada ise, sigorta bedeli sigorta olunan menfaatin deerinin stndedir ve
aflan ksm geersizdir. Bu sebeple, sigorta bedeli ile sigorta priminin onu karflla-
yan ksm indirilir ve tahsil edilmifl fazla prim geri verilir.
Takseli sigorta, birden ok sigorta, mflterek sigorta, ifte sigorta ve ksmi sigor-
tadan ne anlafllmas gerektii ticaret kanununda aklanmfltr. Hayat sigortasnda
ise sigortac, belli bir prim karfllnda, sigorta ettirene veya onun belirledii kifliye,
sigortalnn lm veya hayatta kalmas hlinde, sigorta bedelini demeyi stlenir.
SIRA SZDE Eksik ve aflkn sigorta

SIRA SZDE nedir? Bunlarn sonular nelerdir?
9
Grup sigortas denen yapda ise en az on kifliden oluflan, sigorta ettiren tarafn-
D fi N E L M
dan, belirliDkstaslara
fi N E L M
gre kimlerden olufltuunun belirlenebilmesi imkn bulunan
bir gruba dhil kifliler lehine, tek bir szleflme ile sigorta yaplabilir. Szleflmenin
S O R U devam srasnda
S O R Ugruba dhil herkes sigortadan, grup sigortas szleflmesi sonuna
kadar yararlanr. Szleflmenin yaplmasndan sonra grubun on kiflinin altna dfl-
mesi szleflmenin geerliliini etkilemez.
DKKAT DKKAT
Sigorta hukukunda yukarda belirtilen sigorta trlerinin oluflum koflullar ve so-
nular ayr ayr ele alnmaktadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
DEVLETLER ZEL HUKUKU

zel hukukun bu dal, farkl vatandaflla sahip kifliler arasndaki zel hukuk iliflki- Devletler zel hukuku,
yabanclk unsuru taflyan
lerini konu alr. Konuya temel oluflturan eflitli yasalar bulunmaktadr. Bunlardan bi- zel hukuka iliflkin ifllem ve
risi, 5718 sayl Milletleraras zel hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanundur. Ya- iliflkilerde uygulanacak
banclk unsuru taflyan zel hukuka iliflkin ifllem ve iliflkilerde uygulanacak hukuk, hukuktur.
Trk mahkemelerinin milletleraras yetkisi, yabanc kararlarn tannmas ve tenfizi bu

kanunla dzenlenmifltir. fiekil 7.7
Hkim, Trk kanunlar ih-
tilf kurallarn ve bu kuralla- Devletler zel
DEVLETLER ZEL HUKUKUNUN ALANI Hukukun Alan
ra gre yetkili olan yabanc
hukuku resen uygular. H-
kim, yetkili yabanc hukukun Vatandafllk Yabanclar Kanunlar htilaf
muhtevasnn tespitinde taraf- Hukuku Hukuku Hukuku
larn yardmn isteyebilir. Ya-
banc hukukun olaya iliflkin
hkmlerinin tm arafltrmalara ramen tespit edilememesi hlinde, Trk hukuku
uygulanr. Uygulanacak yabanc hukukun kanunlar ihtilf kurallarnn baflka bir
hukuku yetkili klmas, sadece kiflinin hukuku ve aile hukukuna iliflkin ihtilflarda
dikkate alnr ve bu hukukun madd hukuk hkmleri uygulanr. Uygulanacak hu-
kuku seme imkn verilen hllerde, taraflarca aksi aka kararlafltrlmadka se-
ilen hukukun madd hukuk hkmleri uygulanr. Yetkili hukukun vatandafllk,
yerleflim yeri veya mutad mesken esaslarna gre tayin edildii hllerde, aksine
hkm olmadka, dava tarihindeki vatandafllk, yerleflim yeri veya mutad mesken
esas alnr.
Yetkili yabanc hukukun belirli bir olaya uygulanan hkmnn Trk kamu d-
zenine aka aykr olmas hlinde, bu hkm uygulanmaz. Gerekli grlen hl-
lerde, Trk hukuku uygulanr. Yetkili yabanc hukukun uyguland durumlarda,
dzenleme amac ve uygulama alan bakmndan Trk hukukunun dorudan uy-
gulanan kurallarnn kapsamna giren hllerde o kural uygulanr.
Devletler zel hukukunun temel konularndan birisi kanunlar ihtilafdr. Bu ko-
nuda 5718 sayl yasa eflitli hkmler getirmifl ve en sk sorun yaflanan belli konu-
lara iliflkin ihtilaflar zecek hkmler getirmifltir. Bunlardan biri ehliyettir. Hak ve
fiil ehliyeti ilgilinin mill hukukuna tbidir. Mill hukukuna gre ehliyetsiz olan bir
kifli, ifllemin yapld lke hukukuna gre ehil ise yapt hukuki ifllemle baldr.
Aile ve miras hukuku ile baflka bir lkedeki taflnmazlar zerindeki ayn haklara ilifl-
kin ifllemler bu hkmn dflndadr. Kiflinin mill hukukuna gre kazand erginlik,
vatandafllnn deiflmesi ile sona ermez. Tzel kiflilerin veya kifli veya mal toplu-
luklarnn hak ve fiil ehliyetleri, statlerindeki idare merkezi hukukuna tbidir. An-
cak fiil idare merkezinin Trkiyede olmas hlinde Trk hukuku uygulanabilir.
Bunun dflnda vesyet, kstllk ve kayymlk, gaiplik veya lmfl saylma, ni-
flanllk, evlilik ve genel hkmleri, boflanma ve ayrlk, evlilik mallar, soybann
kurulmas, evlt edinme, nafaka, miras, ayn haklar, taflma aralar, fikr mlkiye-
te iliflkin haklara uygulanacak hukuk, szleflmeden doan bor iliflkilerinde uygu-
lanacak hukuk, taflnmazlara iliflkin szleflmeler, ifl szleflmeleri, temsil yetkisi,
hakknda kanunlar ihtilaf dzenlemesi olan konulardan bazlardr.
rnein fl szleflmeleri, iflinin mutad iflyeri hukukunun emredici hkmleri
uyarnca sahip olaca asgar koruma sakl kalmak kaydyla, taraflarn setikleri
hukuka tbidir. Taraflarn hukuk seimi yapmamfl olmalar hlinde ifl szleflmesi-
ne, iflinin iflini mutad olarak yapt iflyeri hukuku uygulanr. flinin iflini geici
olarak baflka bir lkede yapmas hlinde, bu iflyeri mutad iflyeri saylmaz. flinin
iflini belirli bir lkede mutad olarak yapmayp devaml olarak birden fazla lkede
yapmas hlinde ifl szleflmesi, iflverenin esas iflyerinin bulunduu lke hukukuna
tbidir. Ancak hlin btn flartlarna gre ifl szleflmesiyle daha sk iliflkili bir hu-
kukun bulunmas hlinde szleflmeye ikinci ve nc fkra hkmleri yerine bu
hukuk uygulanabilir. Meslek veya ticar olmayan amala mal veya hizmet ya da
kredi salanmasna ynelik tketici szleflmeleri, tketicinin mutad meskeni huku-
kunun emredici hkmleri uyarnca sahip olaca asgar koruma sakl kalmak kay-
dyla, taraflarn setikleri hukuka tbidir.
Trk mahkemelerinin milletleraras yetkisi de devletler zel hukukunun ieri-
ine dahildir. Bunun dflnda, yabanc mahkeme ve hakem kararlarnn tenfizi ve
tannmas da ayn alana girer.
Vatandafllk, devletler zel hukukunun bir dier konusudur. Vatandafllk konu-
sundaki haklar Vatandafllk Kanununda dzenlenir. Bu Kanunun amac, Trk va-
tandafllnn kazanlmas ve kaybna dair ifl ve ifllemlerin yrtlmesine iliflkin
usul ve esaslar belirlemektir. Trk vatandafll, doumla veya sonradan kazanlr.
Doumla kazanlan Trk vatandafll, soy ba veya doum yeri esasna gre ken-
diliinden kazanlr. Doumla kazanlan vatandafllk doum anndan itibaren h-
km ifade eder. Trkiye iinde veya dflnda Trk vatandafl ana veya babadan ev-
Trkiye iinde veya dflnda
Trk vatandafl ana veya
lilik birlii iinde doan ocuk Trk vatandafldr. Trk vatandafl ana ve yabanc
babadan evlilik birlii iinde babadan evlilik birlii dflnda doan ocuk Trk vatandafldr. Trk vatandafl ba-
doan ocuk Trk ba ve yabanc anadan evlilik birlii dflnda doan ocuk ise soy ba kurulmasn
vatandafldr.
salayan usul ve esaslarn yerine getirilmesi halinde Trk vatandaflln kazanr.
Trkiyede doan ve yabanc ana ve babasndan dolay doumla herhangi bir l-
kenin vatandaflln kazanamayan ocuk, doumdan itibaren Trk vatandafldr.
Trk vatandaflln kazanmak isteyen bir yabanc, kanunda belirtilen flartlar ta-
flmas halinde yetkili makam karar ile Trk vatandaflln kazanabilir. Sz konu-
su hakkn kazanlmas iin gereken prosedr de yasada dzenlenmifltir.
Baz lkelerde grlen evliliin vatandaflla etkisi, lkemizde daha farkldr.
Buna gre, bir Trk vatandafl ile evlenme dorudan Trk vatandaflln kazandr-
maz. Ancak bir Trk vatandafl ile en az yldan beri evli olan ve evlilii devam
eden yabanclar Trk vatandaflln kazanmak zere baflvuruda bulunabilir.
Bir Trk vatandafl tarafndan evlat edinilen ergin olmayan kifli, mill gvenlik
ve kamu dzeni bakmndan engel teflkil edecek bir hali bulunmamak flartyla, ka-
rar tarihinden itibaren Trk vatandaflln kazanabilir.
Bu konular dflnda vatandafllktan kma, karlma ve vatandaflln kayb konula-
r ve bunlara balanan sonular da devletler zel hukuku kapsamnda deerlendirilir.
ok vatandafllk bu kapsamda ele alnan konulardan biridir. Buna gre, her-
hangi bir nedenle yabanc bir devlet vatandaflln kazanan kiflilerin, bu durumla-
rna iliflkin belgeleri ibraz etmeleri ve yaplacak inceleme sonucunda kayden ayn
kifliler olduklarnn tespiti halinde, nfus aile ktklerindeki kaytlarna ok vatan-
daflla sahip olduklarna dair aklama yaplr.
Devletler zel hukuku kapsamnda yer alan baflka bir alan da yabanclar huku-
ku olarak ifade edilir. Bu alana iliflkin temel bir yasa yoktur. Ancak baz yasalarda
yabanclar ilgilendiren hkmlere yer verilmifltir. Pasaport Kanunu, skan Kanu-
nu, Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu, Yabanclarn kamet ve Seyahatleri
Hakknda Kanun ve bu kiflilerin alflma izinlerine iliflkin mevzuatta eflitli hkm-
lere yer verilmifltir. Bu dzenlemeler ve dourduu sonular da devletler zel hu-
kuku kapsamnda ele alnmaktadr.
SIRA SZDE Devletler zel hukukunun

SIRA SZDE konularndan biri olan vatandafllk doumla ne flekilde kazan-
10 lr anlatnz?
S O R U S O R U
zet
N
A M A Medeni Hukuku tanmlamak
kiyet ve irtifak hakkn da konu alr. Taflnr ml-
1 kiyetinin konusu ise nitelikleri itibaryla taflnabi-
zel hukukun dallarndan en kapsamls olan
len maddi fleyler ile edinmeye elveriflli olan ve
Medeni hukuk, gerek ya da tzel kiflilerin top-
taflnmaz mlkiyetinin kapsamna girmeyen do-
lumsal iliflkilerinde n plana kan haklarn in-
al glerdir. Taflnr mlkiyetinin nakli iin zil-
celer. Medeni hukukta esasen insann doumla
yetliin devri gerekir. Bir taflnrn zilyetliini iyi
kazand haklar dflnda, sonradan elde ettii
niyetle ve malik olmak zere devralan kimse,
haklar da dzenlenir. Bu alann temel kanunlar
devredenin mlkiyeti devir yetkisi olmasa bile,
Trk Medeni Kanunu ve Trk Borlar Kanunu-
zilyetlik hkmlerine gre kazanmann korun-
dur. Medeni Kanun, toplam drt kitaptan olufltu-
duu hllerde o fleyin maliki olur. Eflya hukuku-
rulmufltur: Kifliler hukuku, Aile hukuku, Eflya hu-
nun en temel blmlerinden olan snrl ayni hak-
kuku ve Miras hukuku. Medeni Kanun kiflileri,
larn kapsamna ise irtifak hakk, intifa hakk,
gerek ve tzel kifliler olmak zere ikiye ayrmfl-
oturma hakk, st hakk, kaynak hakk girer.
N
tr. Kifliler hukukunda, nce her insann hak eh-
liyeti olduu belirtilir. Fiil ehliyetine sahip olan A M A Borlar Hukukunu tanmlamak
kimsenin ise kendi fiilleriyle hak edinebilecei 2 Borlar hukuku, kifliler arasndaki bor iliflkileri-
ve bor altna girebilecei belirtilir. Bunun dfln- ni dzenler. Borcun kayna kural olarak, ka-
da kifliler hukukunda erginlik, hsmlk iliflkileri, nun, szleflme ya da hukuka aykr fiil olabilir.
ikametgh, kifliliin korunmas, vb. konular ele Borlar hukuku bu bor kaynaklarn, yarattkla-
alnr. Aile hukuku; evlenme, niflanlanma, batl r sorumluluk trn ve sonularn dzenler.
olan evlilikler, boflanma, nafaka, mal rejimleri, Borlar hukukunun temel kayna durumundaki
hsmlk, soybann kurulmas, tanma ve baba- Borlar Kanunu, iki temel blmden oluflur; ilk
lk karar, evlat edinme, velayet, ocuun malla- blm genel hkmler olarak adlandrlmfltr ve
r, ev ynetimi, vesayet, kayymlk vb. konularda hemen her bor iliflkisine uygulanabilen hkm-
dzenleme getirir. Miras hukuku, kiflinin lm lerden oluflur, ikinci blm ise zel hkmler
sonrasnda geride kalan malvarl zerindeki olarak adlandrlmfltr ve eflitli szleflme tipleri-
haklar ele alr. Yasal miraslar, mirasbrakann ni ve onlara zg hkmleri dzenlenmektedir.
birinci derece miraslar olan altsoyu, altsoyu Borlar Kanununda yer verilen szleflmeler d-
bulunmayan mirasbrakann miraslar, ana ve flnda, atipik, karma nitelikli szleflmeler de bor-
babasdr. Mirasbrakandan nce lmfl olan b- lar hukukunun dzenleme alanna girmektedir.
yk ana ve byk babalarn yerlerini, her dere- Szleflme, taraflarn iradelerini karfllkl ve birbi-
cede halefiyet yoluyla kendi altsoylar alr. Evlat- rine uygun olarak aklamalaryla kurulur. Bor-
lk ve altsoyunun, evlat edinene mirasl da lar Kanununda dzenlenen genel ifllem koflulla-
kan hsm gibidir. Eflya hukuku, taflnr ve tafln- r, bir szleflmenin yaplmas srasnda szleflme-
maz mallarn zerindeki haklar konu alr. Eflya yi dzenleyenin, ileride ok saydaki benzer sz-
hukukunun temel kavram mlkiyettir. Mlkiyet leflmede kullanmak amacyla, nceden, tek bafl-
hakkna sahip olan kifliye malik denir. Malik, huna hazrlayarak karfl tarafa sunduu szleflme
kuk dzeninin snrlar iinde, o fley zerinde di- hkmleri olarak ifade edilebilir. Temsil, haksz
fiilin icra flekli ve sonular, sorumluluun kay-
ledii gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bu-
na olarak kusurlu eylemler ve istisnai nitelik
lunma yetkisine sahiptir. Taflnmaz mlkiyeti, bel-
taflyan kusursuz sorumluluk halleri, sebepsiz
ki de eflya hukukunun en nemli blmn olufl-
zenginleflmeden doan bor iliflkileri, borlarn
turur. Arazi, tapu ktnde ayr sayfaya kayde-
ifas, bor trleri, faiz, temerrt borlar hukukun-
dilen bamsz ve srekli haklar ve kat mlkiye-
da incelenen temel konulardr.
ti ktne kaytl bamsz blmler, taflnmaz
Mteselsil borluluk, balanma ve cayma paras,
mlkiyetinin konusunu oluflturur. Taflnmaz ml-
ceza koflulu, alacak devri, borcun stlenilmesi,
kiyetinin kazanlmas, tescille olur. Eflya hukuku
borca katlma, borlar hukukunun ayrntl ola-
ayrca, kaynak ve yer alt sular zerindeki ml-
rak ele ald dier yaplardr.
N
A M A fl Hukukunu aklamak
hibi, ...) da kapsama dahildir. Sigorta kollarnn
3 sunduu yardmlar farkldr; bir ksm parasal yar-
fl hukuku, alflma yaflamna iliflkin kurallar ele
dm, bir ksm ise sadece salk yardm verir.
alr. fl hukuku; Bireysel fl hukuku, Toplu fl hu-
Sosyal gvenlik hukuku kapsamnda incelenen
kuku, Sosyal Gvenlik hukuku gibi alt dallara
nemli konular arasnda; istee bal sigortallk,
ayrlr. Bireysel fl hukuku, 4857 sayl fl Kanunu-
borlanmalar, kurumun sigortallara yapmfl ol-
nu temel alan bir alandr. fl hukuku, Borlar
duu yardmlar, bu yardmlarn yaplmasna ne-
Kanununda dzenlenen hizmet szleflmesini ko-
den olanlara rc hakk, prim hesab ve sorum-
nu alsa da, serbest koflullarda yapldnda pa-
luluu, sosyal gvenliin finansman, sosyal yar-
zarlk flans olmayan iflinin aleyhine hkmler
dm ve sosyal hizmetler yer almaktadr.
iermesi muhtemel bir hizmet szleflmesine m-
dahale ederek ifliyi korumaya alflr. Szleflme- N
A M A Ticaret Hukukunu zetlemek
nin nitelii, cret, yllk izin, fazla alflma, kdem 4
Ticaret hukuku bir ticari iflletmeyi ilgilendiren ifl-
tazminat, ihbar tazminat, hafta tatili ve szlefl-
lemleri, fiilleri konu alr ve ticari iflletme, flirket-
menin feshi, fl Kanununda olduka ayrntl d-
ler hukuku, deniz ticareti, kymetli evrak ve si-
zenlenmifltir. fl Kanunu, hizmet (ifl) szleflmesi
gorta olmak zere befl blmden oluflur. Ticari
ile alflan her ifliyi kapsamna almaz, sadece fl
iflletme hukukunda, ticari ifl, ticari iflletme, tacir
Kanununun kapsamna giren iflilerle ilgilenir. fl
kavramlar yannda, ticari rf det ele alnr. Ti-
Kanunu, Borlar Kanunu ile kyaslanamayacak
caret Kanununda yer alan hkmlerle, bir ticari
dzeyde genifl kapsaml haklar ierir. fl Kanunu-
iflletmeyi ilgilendiren ifllem ve fiillere iliflkin dier
nun kapsamna girmeyen ifliler, hizmet szlefl-
kanunlarda yazl zel hkmler, ticari hkm-
mesi ile alflyor olsalar da Borlar Kanunu h-
lerdir. Mahkeme, hakknda ticari bir hkm bu-
kmlerine tbi olacaklardr. fl gvencesi, szlefl-
lunmayan ticari ifllerde, ticari rf ve dete, bu da
menin feshi, kdem, ihbar ve ifl gvencesi tazmi-
yoksa genel hkmlere gre karar verir. Tacir,
natlar, karlan iflinin ifle iade hakk ve sonu-
bir ticari iflletmeyi, ksmen de olsa, kendi adna
lar, yeni ifl arama izni, toplu ifli karma, zrl
iflleten kiflidir. Esnaf, ekonomik faaliyeti serma-
ve eski hkml alfltrma zorunluluu, fl hu-
yesinden fazla beden alflmasna dayanan, geli-
kukunun karakteristik yaplardr. fl hukukunda
ri karlacak kararnamede gsterilen snr aflma-
iflinin gvence iinde olabilmesi iin creti ko-
yan, sanat veya ticaretle uraflan kiflidir. Tacir, ti-
ruyan zel hkmler vardr. fl Kanununun bir
cari iflletmesiyle ilgili bir ifl veya hizmet grmfl-
blm ise, ifl sal ve gvenliine ayrlmfltr,
se, uygun bir cret ve faiz isteyebilir. Ticaret si-
iflverene nemli mkellefiyetler getirilmifltir. fl
cili, ticaret unvan ve iflletme ad, haksz rekabet,
belli dzeyde kamusal kontrole tbi tutulur. Top-
ticari defterler, cari hesap szleflmesi, acente, ti-
lu ifl hukuku ise iflilerin Anayasadan kaynakla-
cari mmessil, ticari vekil, ticari iflletme hukuku-
nan rgtlenme hakkn gvence altna alan Sen-
nun nemli kavramlarndandr. Ticaret fiirketleri
dikalar Kanunu ile Toplu fl Szleflmesi, Grev ve
hukuku kapsamnda ele alnan flirket, iki veya
Lokavt Kanunu ile dzenlenmektedir. Sendikala-
daha fazla kiflinin ortak bir ekonomik amaca erifl-
rn kuruluflu, iflleyifli ve tasfiyesi, yelerine sala-
mek iin emek ve sermayelerini bir araya getir-
dklar haklar, sendikalarn kendi i iflleyiflindeki
melerini ifade eder. Ticaret Kanununda, kolektif
sendikal demokrasi, bu sendikalarn imzaladkla-
ile komandit flirket flahs; anonim, limited ve ser-
r toplu ifl szleflmelerinin hukuki yaps ve getir-
mayesi paylara blnmfl komandit flirket ise ser-
dii haklar, toplu ifl hukukunun ilgi alanna gi-
maye flirketi olarak belirtilmifltir. fiirketler huku-
rer. Sosyal gvenlik hukuku, muhatap ald kit-
kunda her flirket, kurulufllarndan iflleyifllerine,
le itibaryla neredeyse Trkiyenin kapsam en
ortaklk yaplarndan tasfiyelerine kadar ok ay-
genifl hukuk daldr denebilir. Sosyal gvenlik
rntl hkmlerle ayr ayr ele alnr. Kymetli ev-
sisteminin temel yasas, 5510 sayl Sosyal Sigor-
rak hukukunun temel kavram olan kymetli ev-
talar ve Genel Salk Sigortas Kanunudur. Sos-
rak yle senetlerdir ki, bunlarn ierdikleri hak,
yal gvenlik hukukunda, ifli ve memurlar dfln-
senetten ayr olarak ileri srlemedii gibi bafl-
da bamsz alflanlar (esnaf, sanatkar, flirket sa-
kalarna da devredilemez. Ciro, senette var olan
bir hakkn, devir veya rehin edilmesi gibi huku- N

A M A Devletler zel Hukukunu tanmlamak
ki sonular douran bir irade beyandr. Nama 5
Devletler zel hukuku, yabanclk unsuru tafl-
yazl senet, belli bir kiflinin adna yazl olup da
yan zel hukuka iliflkin ifllemlerde uygulanacak
onun emrine kaydn iermeyen ve kanunen de
hukuktur, farkl vatandaflla sahip kifliler arasn-
emre yazl senetlerden saylmayan kymetli ev-
daki zel hukuk iliflkilerini konu alr. Hkim,
raktr. Hamiline yazl senet, senet metninden ve-
Trk kanunlar ihtilf kurallarn ve bu kurallara
ya fleklinden, hamili kim ise o kiflinin hak sahibi
gre yetkili olan yabanc hukuku resen uygular,
saylaca anlafllan kymetli evraktr. Kambiyo
yetkili yabanc hukukun muhtevasnn tespitinde
senetleri (ek, bono, polie), kymetli evrakn en
taraflarn yardmn isteyebilir. Yabanc hukukun
yaygn modelidir. Deniz Ticareti hukukunun ise
olaya iliflkin hkmlerinin tm arafltrmalara ra-
temel unsurlarndan biri gemidir. Ticaret Kanu-
men tespit edilememesi hlinde, Trk hukuku
nuna gre gemi, kendiliinden hareket etmesi
uygulanr. Uygulanacak yabanc hukukun ka-
imkn bulunsun bulunmasn, tahsis edildii
nunlar ihtilf kurallarnn baflka bir hukuku yet-
ama, suda hareket etmesini gerektiren, yzme
kili klmas, sadece kiflinin hukuku ve aile huku-
zellii bulunan ve pek kk olmayan aratr.
kuna iliflkin ihtilflarda dikkate alnr. Yetkili ya-
Deniz ticaret hukukunda, gemi, kaptan, gemi ala-
banc hukukun belirli bir olaya uygulanan hk-
caklar, atma, kurtarma, donatann, gemi adam-
mnn kamu dzenine aka aykr olmamas
larnn kusurundan doan sorumluluk, geminin
gerekir. Devletler zel hukukunun temel konu-
kimlii, bayra, balama liman gibi konular ele
larndan birisi kanunlar ihtilafdr. Hak ve fiil eh-
alnr. Trk gemileri iin, Denizcilik Msteflarl-
liyeti ilgilinin mill hukukuna tbidir. Devletler
nn uygun grecei yerlerde gemi sicili tutulur.
zel hukukunun ieriine, Trk mahkemeleri-
Deniz ticaret hukukunun bir dier dzenleme
nin milletleraras yetkisi, yabanc mahkeme ve
alan donatma ifltirakidir. Gemisini menfaat sa-
hakem kararlarnn tenfizi ve tannmas da dahil-
lamak amacyla suda kullanan gemi malikine do-
dir. Vatandafllk, devletler zel hukukunun bir
natan denir. Sigorta hukukunda sigorta szlefl-
dier konusudur ve Vatandafllk Kanununda d-
mesi ve eflitli sigorta tipleri incelenir. Sigorta
zenlenir. Vatandafllk Kanunu, Trk vatandafll-
szleflmesi, sigortacnn bir prim karfllnda, ki-
nn kazanlmas ve kaybna dair ifllemlerin yr-
flinin para ile llebilir bir menfaatini zarara u-
tlmesine iliflkin usul ve esaslar belirler. Trk
ratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi h-
vatandafll, doumla veya sonradan kazanlr.
linde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birka
Bir yabanc, Trk vatandaflln kazanmak isti-
kiflinin hayat sreleri sebebiyle ya da hayatlarn-
yorsa, kanunda belirtilen flartlar taflmas halinde
da gerekleflen baz olaylar dolaysyla bir para
yetkili makam karar ile Trk vatandaflln ka-
demeyi veya dier edimlerde bulunmay y-
zanabilir. Devletler zel hukuku kapsamnda ay-
kmlendii szleflmedir. Reasrans, sigortacnn,
rca, vatandafllktan kma, karlma ve vatan-
sigorta ettii menfaati, diledii flartlarla, tekrar si-
daflln kayb, ok vatandafllk konular incele-
gorta ettirmesine denir.
nir. Yabanclar hukuku, Devletler zel hukuku
kapsamnda ele alnan dier bir alandr. Yaban-
clar hukukuna iliflkin temel bir yasa yoktur an-
cak, Pasaport Kanunu, skan Kanunu, Dorudan
Yabanc Yatrmlar Kanunu, Yabanclarn kamet
ve Seyahatleri Hakknda Kanun ve bu kiflilerin
alflma izinlerine iliflkin mevzuatta yabanclar il-
gilendiren hkmlere yer verilmifltir.
Kendimizi Snayalm
1. Medeni Kanun ile ilgili olarak afladaki ifadelerden 4. Borlar hukukunda sorumluluun kayna genel
hangisi yanlfltr? kural olarak kusurlu eylemlerdir. Ancak Borlar huku-
a. nsann doumla kazand haklar Medeni Ka- kunda, istisnai nitelik taflyan kusursuz sorumluluk hal-
nunda ele alnmazken, insanlarn sonradan elde leri de ele alnr.
ettii haklar Medeni Kanunda dzenlenmektedir. Afladakilerden hangisi, yukardaki ifadede bahsedilen
b. Medeni Kanunun bafllang ksmn oluflturan ilk kusurlu eylemlerden doan sorumluluktur?
yedi maddesinde, temel ilkelere yer verilmifltir. a. Hakkaniyet sorumluluu
c. Medeni Kanunda dzenlendii zere, bu ka- b. Haksz fiil ifllenmesi halindeki sorumluluk
nun, szyle ve zyle deindii btn konu- c. Adam alfltrann sorumluluu
larda uygulanr. Kanunda uygulanabilir bir h- d. Hayvan bulundurann sorumluluu
km yoksa, hkim, rf ve det hukukuna gre, e. Yap malikinin sorumluluu
bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsayd nasl
bir kural koyacak idiyse ona gre karar verir. 5. Afladakilerden hangisi, fl Kanunu uyarnca, iflve-
d. Medeni Kanuna gre herkes, haklarn kullanr- ren adna hareket eden ve iflin, iflyerinin ve iflletmenin
ken ve borlarn yerine getirirken drstlk ku- ynetiminde grev alan kimselere denir.
rallarna uymak zorundadr. Bir hakkn aka a. Alt iflveren
ktye kullanlmasn hukuk dzeni korumaz. b. Mfettifl
e. Medeni Kanunun iyiniyete hukuki bir sonu c. flveren vekili
balad durumlarda, asl olan iyiniyetin varl- d. Mdr
dr, yani kiflilerin kural olarak iyiniyetle davran- e. flyeri temsilcisi
d kabul edilir, aksini iddia eden bunu ispatla-
mak durumundadr. 6. fl Kanunun bir blm, ifl sal ve gvenliine
ayrlmfltr. Buna gre iflverenler iflyerlerinde ifl sal
2. Medeni hukukun dallar ile ilgili olarak afladakiler- ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nle-
den hangisi dorudur? mi almaldr. flinin alflrken salk sorunu yaflama-
a. Vesayet ve kayymlk, Eflya hukuku kapsamnda mas, iflinin tehlikeye girmemesi iin iflverene nemli
ele alnr. mkellefiyetler getirilmifltir.
b. Boflanma, Kifliler hukuku kapsamnda ele alnr. Afladakilerden hangisi, iflverenin, yukarda bahsedi-
c. Nafaka, Miras hukuku kapsamnda ele alnr. len mkellefiyetlerinden biri deildir?
d. Rehin ve ipotek, Eflya hukuku kapsamnda ele a. flverenlere, fl Kanunu uyarnca zrl ve eski
alnr. hkml alfltrma mkellefiyeti getirilmifltir.
e. Kifliliin korunmas, Miras hukuku kapsamnda b. flverenler iflyerinde alnan ifl sal ve gvenlii
ele alnr. nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemelidir.
c. flverenler, iflileri karfl karflya bulunduklar
3. Afladakilerden hangisi Borlar hukukunun incele- mesleki riskler ve bunlar karflsnda alnmas ge-
me alanna girmez? rekli tedbirler konusunda bilgilendirmelidir.
a. Szleflmelerin kuruluflu d. flverenler, iflileri ifl sal ve gvenliiyle ilgili
b. Zilyetlik yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilen-
c. Genel ifllem koflullar dirmelidir.
d. Yetkisiz temsil e. flverenler, iflilere gerekli ifl sal ve gvenlii
e. Hukuka aykr (haksz) fiillerin sonucunda olu- eitimini vermek zorundadrlar.
flan maddi zararn tazmini
7. Tacir ile ilgili olarak afladaki ifadelerden hangisi 10. Devletler zel hukukunun getirdii dzenlemeler
yanlfltr? ile ilgili olarak afladakilerden hangisi yanlfltr?
a. Bir tacirin borlarnn ticari olmas asldr. a. inde yabanc bir unsur taflyan zel hukuk ilifl-
b. Tacir, kendisi gibi tacir olan veya olmayan bir ki- kilerini ilgilendiren bir uyuflmazlk varsa hakim,
fliye, ticari iflletmesiyle ilgili bir ifl veya hizmet gr- Trk kanunlar ihtilf kurallarn ve bu kurallara
mfl olmas halinde, uygun bir cret isteyebilir. gre yetkili olan yabanc hukuku resen uygular.
c. Taraflardan yalnz biri iin ticari ifl niteliinde b. Hakim, yetkili yabanc hukukun muhtevasnn
olan szleflmeler, kanunda aksine hkm bu- tespitinde taraflarn yardmn isteyemez.
lunmadka, dieri iin de ticari ifl saylr. c. Yabanc hukukun olaya iliflkin hkmlerinin
d. Gerek kifli olan bir tacir, ifllemi yapt anda bu- tm arafltrmalara ramen tespit edilememesi ha-
nun ticari iflletmesiyle ilgili olduunu dier tara- linde, Trk hukuku uygulanr.
fa aka bildirmesi veya iflin ticari saylmasna d. Uygulanacak yabanc hukukun kanunlar ihtilf
durum elveriflli olmas halinde bor adi saylr. kurallarnn baflka bir hukuku yetkili klmas, sa-
e. Tacir, verdii avanslar ve yapt giderler iin, dece kiflinin hukuku ve aile hukukuna iliflkin ih-
deme tarihinden itibaren faize hak kazanr. tilflarda dikkate alnr ve bu hukukun madd
hukuk hkmleri uygulanr.
8. fiirketler hukuku ile ilgili olarak afladakilerden han- e. Uygulanacak hukuku seme imkn verilen hller-
gisi yanlfltr? de, taraflarca aksi aka kararlafltrlmadka sei-
a. Kolektif flirket flahs flirketidir. len hukukun madd hukuk hkmleri uygulanr.
b. Komandit flirket flahs flirketidir.
c. Anonim flirket sermaye flirketidir.
d. Limited flirket flahs flirketidir.
e. Sermayesi paylara blnmfl komandit flirket
sermaye flirketidir.
9. Afladakilerden hangisi Devletler zel hukukunun

ieriine dahil deildir?
a. Vatandafllk
b. Yabanclar hukuku
c. Kanunlar ihtilaf
d. Yabanc mahkeme ve hakem kararlarnn tenfizi
ve tannmas
e. Trk mahkemelerinin ulusal ve uluslararas tm
yetkileri
Yaflamn inden
T.C.
YARGITAY
2. HUKUK DARES
4721 sayl Trk Medeni Kanununun 336. maddesinde;
Evlilik devam ettii srece ana ve baba velayeti birlik-
te kullanrlar.
E. 2009/16476 Ortak hayata son verilmifl veya ayrlk hali gereklefl-
K. 2010/6149 miflse hakim, velayeti efllerden birine verebilir.
T. 31.3.2010 Velayet, ana ve babadan birinin lm halinde sa ka-
VAS TAYN DAVASI (Kn Babasnn Vefat Etti- lana, boflanmada ise ocuk kendisine braklan tarafa
i/Annenin Tekrar Evlendii - Tekrar Evlenmenin Vela- aittir. hkm mevcuttur.
yetin Kaldrlmas in Geerli Neden Olamayaca/Da- ncelenen dosya ieriine gre, kk Hseyinin ba-
vacnn Torunu in At Davann Reddi Gerektii) basnn lmyle sa kalan annesine ait olan velayet
YENDEN EVLENEN VELNN VELAYET AISINDAN hakknn kaldrldna iliflkin herhangi bir bilgi ve bel-
DURUMU (Tekrar Evlenmenin Velayetin Kaldrlmas ge bulunmamaktadr.
in Geerli Neden Olamayaca - Ke Bakan B- Dier taraftan, Trk Medeni Kanununun 349. maddesi-
ykannenin Kendisinin Vasi Olarak Tayini in At ne gre, velayete sahip ana veya babann yeniden ev-
Davann Reddedilecei) lenmesi, velayetin kaldrlmasn gerektirmemektedir.
VELAYETN KALDIRILMASI (Kn Babasnn Ve- Mahkemece, kk Hseyinin kanunen annesinde olan
fat Ettii/Annenin Tekrar Evlendii - Tekrar Evlenme- velayet hakknn kaldrldna iliflkin herhangi bir karar
nin Velayetin Kaldrlmas in Geerli Neden Olamaya- bulunmakszn babaannesinin vasi tayinine karar veril-
ca/Davacnn Torunu in AtVasi Tayini Davasnn mesi usul ve yasaya aykr bulunmufltur.
Reddine Karar Verilecei) SONU: Yargtay Cumhuriyet Baflsavclnn Hukuk Usu-
4721/m. 336, 349 l Muhakemeleri Kanununun 427/6. maddesine dayal
ZET: Davac torununa kendisinin baktn belirterek, kanun yararna bozma isteinin aklanan sebeple kabul
torununa vasi olarak atanmasna karar verilmesini iste- ile hkmn sonuca etkili olmamak zere BOZULMASINA,
mifltir. Kn babasnn lmyle sa kalan annesi- 31.03.2010 gnnde oybirliiyle karar verildi.

ne ait olan velayet hakknn kaldrldna iliflkin her-
hangi bir bilgi ve belge bulunmamaktadr. Velayete sa- Kaynak: www.kazanci.com
hip ana veya babann yeniden evlenmesi, velayetin kal-
drlmasn gerektirmemektedir. Davann kabul huku-
ka aykrdr.
DAVA: Davann yaplan muhakemesi sonunda mahalli
mahkemece verilen hkmn kanun yararna bozulmas
Adalet Bakanlnn yazs zerine Yargtay Cumhuriyet
Baflsavcl tarafndan istenilmekle evrak okunup gere-
i grfllp dflnld:
KARAR: Davac Yeter Iflk tarafndan verilen 06.05.2005
tarihli dilekeyle, vefat eden olu Muharrem Iflktan ol-
ma 02.03.2001 doumlu torunu Hseyin Iflka kendisi-
nin baktn belirterek, torununa vasi olarak atanmas-
na karar verilmesini istedii, mahkemece davann ka-
bulne karar verildii ve hkmn temyiz edilmeksizin
kesinlefltii anlafllmfltr.
Dosyada bulunan nfus kayt rneinin incelenmesin-
den, kk Hseyin Iflkn Muharrem ve Fatma Iflkn
resmi evliliklerinden dnyaya geldii, babasnn
08.02.2003 tarihinde vefat ettii, annesinin sa olduu
ve 01.08.2004 tarihinde yeniden evlendii grlmfltr.

1. a Yantnz yanlfl ise Medeni Hukuk konusunu Sra Sizde 3
yeniden gzden geiriniz. Bir kimsenin lmesi zerine, miraslarnn, lenin (mi-
2. d Yantnz yanlfl ise Medeni Hukuk konusunu rasbrakann) mallar zerinde elbirliiyle mlkiyeti sz
yeniden gzden geiriniz. konusu olur. ki kiflinin aralarnda szleflerek bir kam-
3. b Yantnz yanlfl ise Borlar Hukuku konusu- yon satn almalar durumunda payl mlkiyet sz konu-
nu yeniden gzden geiriniz. su olur.
4. b Yantnz yanlfl ise Borlar Hukuku konusu-
nu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 4
5. c Yantnz yanlfl ise fl Hukuku konusunu ye- Medeni Kanun toplam drt kitaptan oluflturulmufltur.
niden gzden geiriniz. Bunlar, kifliler hukuku, aile hukuku, eflya hukuku ve
6. a Yantnz yanlfl ise fl Hukuku konusunu ye- miras hukuku kitaplardr. Kifliler hukukunda; gerek
niden gzden geiriniz. kiflilerin hak ehliyeti ve fiil ehliyeti, erginlik, hsmlk,
7. d Yantnz yanlfl ise Ticaret Hukuku konusunu ikametgh, kifliliin korunmas, kiflisel durum sicilleri,
yeniden gzden geiriniz. tzel kiflilerin hak ve fiil ehliyetleri, dernekler, vakflar
8. d Yantnz yanlfl ise Ticaret Hukuku konusunu vb. konular ele alnr. Aile hukukunda; evlenme, niflan-
yeniden gzden geiriniz. lanma, boflanma, nafaka, mal rejimleri, hsmlk, soyba-
9. e Yantnz yanlfl ise Devletler zel Hukuku nn kurulmas, babalk ve tanma karar, evlat edinme,
konusunu yeniden gzden geiriniz. velayet, ocuun mallar, ana ve babann ykmllk-
10. b Yantnz yanlfl ise Devletler zel Hukuku leri, aile ii nafaka, ev ynetimi, vesayet, kayymlk vb.
konusunu yeniden gzden geiriniz. konular ele alnr. Miras hukukunda; kiflinin lm son-
rasnda geride kalan malvarl zerindeki haklar, mi-
ras, mirasbrakan, vasiyetname, miras szleflmesi, sak-
l pay, mirasbrakann bir kimseyi miraslktan karma
Sra Sizde Yant Anahtar hakk, mirasn almas ve paylafllmas, istihkak davala-
Sra Sizde 1 r, mirasn reddi, mirasn tasfiyesi, miraslarn sorumlu-
Medeni hukuk, gerek ya da tzel kiflilerin toplumsal luu vb. konular ele alnr. Eflya hukukunda ise mlki-
iliflkilerinde n plana kan haklarn konu alr. Medeni yet, taflnr mallar, taflnmaz mallar, snrl ayni haklar,
hukukta esasen insann doumla kazand haklar d- intifa hakk, irtifak hakk, oturma hakk, st hakk, kay-
flnda, sonradan elde ettii haklar da dzenlenir. nak hakk, rehin, ipotek, zilyetlik, tapu sicili vb. konu-
lar ele alnr.
Sra Sizde 2
Trk Medeni Kanunundaki miras szleflmesine iliflkin Sra Sizde 5
dzenlemeye gre, olumlu miras szleflmesiyle miras- Borlar hukuku, kifliler arasndaki bor iliflkilerini konu
brakan, mirasn veya belirli maln szleflme yapt alr. Buna gre Borlar hukuku; bor kaynaklarn ve
kimseye ya da nc bir kifliye brakma ykmll bunlarn yarattklar sorumluluk trn, bor iliflkileri-
altna girebilir. Mirasbrakan, malvarlnda eskisi gibi nin sonularn dzenler.
serbeste tasarruf edebilir. Ancak, miras szleflmesinde-
ki ykmll ile badaflmayan lme bal tasarruf- Sra Sizde 6
larna veya bafllamalarna itiraz edilebilir. Mirastan fe- fl hukukunun en nemli zelliklerinden birisi, hibir
ragat szleflmesinde mirasbrakan, bir mirass ile kar- ikili bor iliflkisinde olmad kadar taraflardan birinin
fllksz veya bir karfllk salanarak mirastan feragat sz- (iflinin), dierine (iflverenin) baml olmasdr. fli ifl-
leflmesi yapabilir. Feragat eden, miraslk sfatn kay- verenin emir ve talimatlarna uygun hareket etmek zo-
beder. Bir karfllk salanarak mirastan feragat, szlefl- rundadr. Bu durum, verilen talimatlara uygun hareket
mede aksi ngrlmedike feragat edenin altsoyu iin eden iflinin korunmasn gerekli klar. O sebeple fl
de sonu dourur. Kanununun bir blm, ifl sal ve gvenliine ayrl-
mfltr. flverenler iflyerlerinde ifl sal ve gvenliinin
salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve
gereleri noksansz bulundurmak, ifliler de ifl sal Sra Sizde 10

ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uy- Vatandafllk, devletler zel hukukunun konularndan
makla ykmldrler. Bu ykmllklere aykr davra- biridir. Vatandafllk konusundaki haklar, Vatandafllk
nan iflverenler iin olduka kapsaml hukuki, cezai ve Kanununda dzenlenir. Vatandafllk kanununa gre
idari sorumluluklar domaktadr. Trk vatandafll, doumla veya sonradan kazanlr.
Doumla kazanlan Trk vatandafll, soy ba veya
Sra Sizde 7 doum yeri esasna gre kendiliinden kazanlr. Do-
fl hukukunun temel zellii, bir zel hukuk szleflme- umla kazanlan vatandafllk doum anndan itibaren
si olan ve Borlar Kanununda dzenlenen hizmet sz- hkm ifade eder. Trkiye iinde veya dflnda Trk va-
leflmesini konu almas ve serbest koflullarda yapldn- tandafl ana veya babadan evlilik birlii iinde doan
da pazarlk flans olmayan iflinin aleyhine hkmler ocuk Trk vatandafldr. Trk vatandafl ana ve yaban-
ierme ihtimali olan bir hizmet szleflmesine mdahale c babadan evlilik birlii dflnda doan ocuk Trk va-
ederek ifliyi korumaya alflmasdr. Hizmet szleflme- tandafldr. Trk vatandafl baba ve yabanc anadan ev-
si Borlar Kanununda tanmlanmfltr, fl Kanununda lilik birlii dflnda doan ocuk ise soy ba kurulmas-
bu konu ayrca dzenlenmemifltir. fl Kanunu esasen, n salayan usul ve esaslarn yerine getirilmesi halinde
bu szleflmenin kuruluflu, iflleyifli ve sonular ile ilgile- Trk vatandaflln kazanr. Trkiyede doan ve ya-
nir. Ancak fl Kanunu, hizmet szleflmesi ile alflan her banc ana ve babasndan dolay doumla herhangi bir
ifliyi kapsamna almaz. Dolaysyla ifl hukuku, fl lkenin vatandaflln kazanamayan ocuk, doumdan
Kanununun kapsamna giren iflilerle ilgilenir. fl Kanu- itibaren Trk vatandafldr.
nu, Borlar Kanunu ile kyaslanamayacak dzeyde ge-
nifl kapsaml haklar ierir. Bu ayrm sebebiyle iflileri fl
Kanununa tabi olanlar ve olmayanlar olarak ayrmaya
bir engel yoktur. fl Kanununun kapsamna girmeyen
ifliler, hizmet szleflmesi ile alflyor olsalar da Borlar
Kanunu hkmlerine tabi olacaklar, orada tannan hak-
larla yetineceklerdir.
Sra Sizde 8
Ticaret hukuku bir ticari iflletmeyi ilgilendiren ifllem ve
fiilleri konu almaktadr. Bu yapsyla ticari iflletme, flir-
ketler hukuku, deniz ticareti, taflma iflleri hukuku, ky-
metli evrak ve sigorta olmak zere alt blmden olu-
flur. Ticaret Kanununda yer alan hkmlerle, bir ticari
iflletmeyi ilgilendiren ifllem ve fiillere iliflkin dier ka-
nunlarda yazl zel hkmler, ticari hkmlerdir.
Sra Sizde 9
Sigorta bedeli, sigorta deerinden az olduu takdirde,
sigorta edilmifl menfaatin bir ksmnn zarara uramas
hlinde sigortac, aksine szleflme yoksa, sigorta bede-
linin sigorta deerine olan oranna gre tazminat der.
Buna eksik sigorta denir. Aflkn sigortada ise sigorta be-
deli sigorta olunan menfaatin deerinin stndedir ve
aflan ksm geersizdir. Bu sebeple, aflkn sigortada, si-
gorta bedeli ile sigorta priminin onu karfllayan ksm-
nn indirilmesi ve tahsil edilmifl fazla primin geri veril-
mesi sz konusudur.
AKINTRK, T. (2004). Medeni Hukuk, stanbul: Beta
Basm Yaym Datm Afi.
AKINTRK, T. - KARAMAN, D. (2012). Trk Medeni Hu-
kuku Aile Hukuku, Cilt:2, stanbul: Beta Yaynevi.
ARKAN, Sabih (2011). Ticari flletme Hukuku, Ankara:
Bankaclk ve Ticaret Hukuku Arafltrma Enstits.
AYDIN, Ufuk(2011). Temel Hukuk Dersleri, Eskifle-
hir: Nisan Kitabevi.
BLGE, N. (2005). Hukuk Bafllangc, Ankara: Turhan
Kitabevi.
ERGN, B. ., - SEROZAN, R. (2012). Miras Hukuku,
Ankara: Sekin Yaynclk.
GZLER, K.(2010). Hukukun Temel Kavramlar, Bur-
sa: Ekin Kitabevi.
GZLER, K.(2008). Genel Hukuk Bilgisi, Bursa: Ekin
Kitabevi.
GZBYK, fi. (2010). Hukuka Girifl, Ankara: Tur-
han Kitabevi.
GRZ, A. (2009). Hukuk Bafllangc, Ankara: Siyasal
Kitabevi.
MREGN, O (2001). Kara Ticareti Hukuku Dersleri,
Ankara: Yetkin Yaynlar.
KILIOLU, A. (2012). Borlar Hukuku Genel H-
kmler, Ankara: Turhan Kitabevi.
ZTAN, B. (2004). Meden Hukukun Temel Kav-
ramlar, Ankara: Turhan Kitabevi.
POROY, R. - TEKNALP, . (2010). Kymetli Evrak
Hukuku Esaslar, stanbul: Vedat Kitaplk.
RESOLU, S. (2008). Borlar Hukuku Genel Hkm-
ler, stanbul: Beta Yaynlar.
SZEK, S. (2011). fl Hukuku, stanbul: Beta Basm Ya-
ym Datm Afi.
ZEVKLLER, A (2001). Borlar Hukuku Genel H-
kmler, Ankara: Turhan Kitabevi.
8
Amalarmz
N
N
Uluslararas Hukuku aklayabilecek,
N
Anayasa Hukukunu ve Anayasal ilkeleri anlatabilecek,
N
dare Hukukunu tanmlayabilecek,
N
Ceza Hukukunu zetleyebilecek,
Vergi Hukukunu tanmlayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Kamu hukuku Demokratik devlet
Anayasa Sosyal devlet
Negatif stat haklar Hukuk devleti
Aktif stat haklar Yerinden ynetim
Pozitif stat haklar Ceza
Atatrk milliyetilii Su
Laik devlet Vergi
indekiler
KAMU HUKUKU VE DALLARI

ULUSLARARASI HUKUK
Hukukun Temel Kamu Hukukunun ANAYASA HUKUKU
Kavramlar Dallar DARE HUKUKU
CEZA HUKUKU
VERG HUKUKU
Kamu Hukukunun Dallar
KAMU HUKUKU VE DALLARI

Hukuk sistemi bir devletin snrlar ierisinde geerli olan tm hukuk kurallarnn
oluflturulmasn ve uygulanmasn ifade eder. Bu biimde tanmlandnda hukuk
sistemi ierisinde hayatn her alanna iliflkin, toplumsal iliflkilerin her boyutunu il-
gilendiren kurallarn varlndan sz edilebilir. Hukuk bir btn olmakla birlikte,
dzenledii toplumsal iliflkilerin eflitlilii nedeniyle hukukun uzmanlk alanlarna
ayrlmas ve eflitli bafllklar altnda incelenmesi sz konusudur. Bu tr aymlar, hu-
kuk kurallarn incelemeyi, yorumlamay ve nihayetinde bu kurallarn retilmesi-
ni kolaylafltrr. Bu balamda, karflmza kan en eski ayrmlardan biri kamu hu-
kuku-zel hukuk ayrmdr. Kkenleri Roma hukukuna kadar gtrlebilecek
olan bu ayrm, baz noktalarda elefltirilmekle birlikte, gnmzde hl geerliini
korumaktadr.
Kamu hukuku-zel hukuk ayrmnn ortaya kmas, esas olarak devlet-vatan-
dafl veya yneten-ynetilen ayrmnn ortaya kmasyla yakndan ilgilidir. Eer hu-
kuk, en genel anlamyla, toplumsal iliflkileri dzenleyen kurallar btn olarak ta-
nmlanacak olursa, bu iliflkinin taraflar hukuk kurallarnn niteliini ve ieriini be-
lirlemek asndan nem taflyacaktr. Eer hukuk sadece belli bir toplumda yafla-
yan bireyler arasndaki iliflkileri dzenliyor olsayd, muhtemelen kamu hukuku-
zel hukuk fleklinde bir ayrm ortaya kmayacakt. Ancak bu byle olmad; tarih-
sel sre ierisinde bireyler yannda kurumlar da toplumsal yapy oluflturan un-
surlar arasnda yer ald. Bireylerin rgtlenerek oluflturduklar ve toplumsal haya-
tn eflitli alanlarnda ifllev gren kurumlar sistemi ierisinde, deyim yerindeyse ku-
rumlar kurumu olan devlet, toplumdaki en kapsaml ve en stn gc ifade
eden siyasal iktidar kullanma yetkisine sahip olmas dolaysyla ne kt. nsanlk
tarihinde, bir zamanda, bir flekilde devletin ortaya kmasnn ardndan, devletin
hukuki iliflkilerin iinde yer almas veya taraf olmas da kanlmazd. flte bu nok-
tadan sonra kamu hukuku-zel hukuk ayrmnn bir ihtiya olarak doduu, esas
olarak iinde devletin yer ald veya devletle ilgili hukuki iliflkileri tanmlamak
iin bu ayrmn gelifltirildii sylenebilir.
Peki, biz bir hukuki iliflkinin kamu hukuku iliflkisi mi, yoksa zel hukuk iliflki-
si mi olduuna nasl karar verebiliriz? Bir baflka ifadeyle hangi ltlerle bir huku-
ki iliflkinin kamu hukuku iliflkisi olduunu anlarz? Gnmze kadar bu konuyla
ilgilenen yazarlar farkl noktalardan hareket ederek kamu hukuku-zel hukuk ay-
rmn yapmay denemifllerdir.
Menfaat ltne gre kamu Bu konuda ortaya konan teorilerden biri menfaat kavramyla ilgilidir. Buna
hukuku - zel hukuk ayrm
yapldnda, kamu hukuku
gre, kamu hukuku devlete ait menfaatleri, zel hukuk ise zel kiflilere ait menfa-
devlete ait menfaatleri, zel atleri dzenleyen hukuk alanlardr. Bu lt bafllang dzeyinde kamu hukuku-
hukuk ise zel kiflilere ait zel hukuk ayrmn yapabilmek asndan faydal olmakla birlikte, menfaat kav-
menfaatleri dzenleyen
hukuk alanlar olarak ramnn belirsizlii ve gnmzde hukuki iliflkilerde devletin ve bireylerin menfa-
deerlendirilir. atlerinin i ie gemifl olmas dolaysyla elefltirilmektedir. Bir baflka teori, hukuki
iliflkinin taraflarna gre bir ayrm nerir; eer hukuki iliflkinin taraflarndan biri
devletse bu iliflki kamu hukuku iliflkisi, hukuki iliflkinin taraflar bireylerse bu ilifl-
ki zel hukuk iliflkisidir. Buna gre, ynetenler ve ynetilenler arasndaki iliflkile-
ri dzenleyen hukuk kurallar kamu hukuku kurallar, bireyler arasndaki iliflkileri
dzenleyen hukuk kurallar zel hukuk kurallardr. Bir baflka teoriye gre, kamu
hukuku kurallar emredicidir, yani bu kurallar hukuki iliflkinin taraflarnca deiflti-
rilemez veya aksi kararlafltrlamaz. zel hukuk ise esas olarak irade serbestisine
dayanr, yani bu alanda taraflar hukuki iliflkinin ieriini ve flartlarn serbeste ka-
rarlafltrrlar. Benzer bir teoriye gre ise kamu hukuku iliflkisinde kamu, yani dev-
let taraf stn konumdadr ve g kullanarak zorlama dahil egemenlik yetkilerine
sahiptir, zel hukuk iliflkisinde ise taraflar eflit konumdadr ve birinin dier zerin-
de herhangi bir stnl sz konusu deildir.
Yukarda anlan teori veya ltlerden birinin genel olarak kabul grdn
sylemek mmkn deildir. Bununla birlikte tm bu teoriler kamu hukuku-zel
hukuk ayrmnn bir boyutunu aklamaktadr. Dolaysyla bir hukuki iliflkinin ma-
hiyetini belirlerken bu ltler erevesinde birka adan deerlendirme yapmak
faydal olacaktr.
SIRA SZDE Bir hukuki iliflkinin

SIRA SZDEkamu hukuku iliflkisi olup olmadn tespit etmede yararlanlan l-
1 tlerin genel olarak kabul grdn sylemek mmkn mdr?
D fi N E L M D fi N E Lbaz
M hukuk alanlarnn hangi kategori iinde deerlendirilecei
Klasik olarak
tartflmaldr. rnein ifl hukuku, ifli ve iflveren arasndaki iliflkileri ilgilendirdii
S O R U lde zel Shukuk O R U alanna girmekte, ancak devletin iflverenin karflsnda ifliyi ko-
rumak iin bu alandaki hukuki iliflkileri dzenlemesi veya sz konusu bu iliflkile-
re mdahale ediyor olmas dolaysyla kamu hukukuna yaklaflmaktadr. Medeni
DKKAT DKKAT
usul hukuku ve icra iflas hukuku da aslnda devletin mdahalesi olan ve zorlayc
gcn kulland hukuk alanlar olduu iin kamu hukukuna dhil edilebilir. An-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
cak, bu alanlar esas olarak zel hukuk uyuflmazlklarnn zmne iliflkin oldu-
undan zel hukuk ierisinde deerlendirilir ve bu blmler hukuk fakltelerinde
zel hukuk blmleri ierisinde yer alr.
Gnmzde hukuki iliflkilerin daha karmaflk hale gelmesi ve evre hukuku,
internet hukuku, fikir ve sanat eserleri hukuku gibi yeni hukuk alanlarnn ortaya
K T A P kmasyla Kbirlikte
T A Pkamu hukuku-zel hukuk ayrm byk lde anlamn yitir-
mifl bulunmaktadr. Buna ramen zellikle, hukuk fakltelerinde ve hukuk eiti-
minde bu ayrmn varln koruduu ve hukuk alannda uzmanlaflmann bu ayrm
TELEVZYON erevesindeT E L Egereklefltii
VZYON sylenebilir. Sonu olarak, biz de bu blmde, kamu
hukuku-zel hukuk ayrmna bal kalarak kamu hukuku dallarn veya baflka bir
deyiflle alt-alanlarn inceleyeceiz.
Kamu hukukunun dallar; Uluslararas hukuk, Anayasa hukuku, dare hukuku,
NTERNET Vergi hukuku N T Eve
R N ECeza
T hukukudur.
8. nite - Kamu Hukukunun Dallar 199
fiekil 8.1
Kamu Hukukunun
KAMU HUKUKUNUN DALLARI Dallar
Uluslararas Anayasa dare Vergi SIRA Ceza

SZDE SIRA SZDE
Hukuk Hukuku Hukuku Hukuku Hukuku
ULUSLARARASI HUKUK S O R U S O R U
Uluslararas hukuk (Uluslararas kamu hukuku veya Devletler hukuku olarak da Uluslararas hukuk,
devletlerin birbirleriyle ve
anlr), uluslararas toplum yeleri arasndaki iliflkileri dzenler. Buna gre, ulusla- dier devletler hukuku
ras hukuk sjeleri veya uluslaras toplumun yeleri esas olarakD devletler
KKAT ve ulus- DKKAT
sjeleriyle olan iliflkilerini
lararas rgtlerdir. Bununla birlikte, gnmzde, devlet nitelii kazanmamfl r- dzenleyen hukuk alandr.
N N
gtlenmifl topluluklar ve hatta uluslararas toplumu ilgilendirdii SIRAlde
SZDE ve devlet- SIRA SZDE
ler hukukunun erevesini izdii koruma alanlar ierisinde bireylerin de ulusla-
raras kamu hukukunun sjesi olabilecei kabul edilmektedir. yleyse Uluslarara-
s hukuk, devletlerin birbirleriyle ve dier devletler hukuku sjeleriyle olan iliflki-
lerini dzenleyen hukuk alan olarak tanmlanabilir.
Uluslararas hukukun hukuk olma nitelii; milletleraras stn bir otoritenin
K T A P K T A P
mevcut olmamas, milletleraras dzeyde, mill dzeydekine benzer bir yasama ve-
ya yarg organnn bulunmamas ve uygulamada bu hukuk alannda sistemli bir
yaptrm dzeninin eksiklii gibi gerekelerle gemiflte sorgulanmfl olmakla birlik-
TELEVZYON TELEVZYON
te, gnmzde bu hukuk alan kendine zg kavram, ilke ve yntemleriyle kamu
hukuku ierinde alt-alan olarak kabul edilmektedir.
Uluslararas hukuk ile ilgili deiflik bilgilere Birleflmifl Milletlerin

N T E R Nwebsitesinden
ET NTERNET
(http://www.un.org) ulaflabilirsiniz.
Uluslararas hukukun inceleme alanlarnn baflnda uluslararas hukukun kay-

naklar gelmektedir. Buna gre, uluslararas hukukunun kaynaklar arasnda ulus-
lararas andlaflmalar baflta gelir. Uluslararas hukuk kiflileri arasnda yaplan ve
uluslararas hukuk erevesinde sonular dourmaya ynelik olarak yaplan bu
Anayasaya gre,
andlaflmalar taraflarn irade uyuflmas neticesinde ortaya kar. Uluslararas antlafl- uluslararas antlaflmalar
malar ikili veya ok tarafl olabilir. Uluslararas antlaflmalarn i hukuktaki etkisi e- kural olarak kanun
hkmndedir. Usulne gre
flitli hukuk sistemlerinde farkl biimde karflmza kar. Bu balamda iki modelden yrrle konulmufl
sz edilebilir: dalist (ikici) model ve monist (teki) model Dalist modelde, uluslararas antlaflmalar
uluslararas hukuk ile i hukukun ayr hukuk sistemleri olduu, monist modelde hakknda Anayasaya
aykrlk iddias ile Anayasa
ise, uluslararas hukuk ile i hukukun ayn hukuk sistemi ierisinde yer ald ka- Mahkemesine
bul edilir. Monist modelde uluslararas antlaflmalar; yasa dzeyinde, yasalarn ze- baflvurulamaz.
rinde, anayasa dzeyinde, hatta baz sistemlerde anayasann zerinde olabilir. Tr- Uluslararas hukukun asli
kiye Cumhuriyeti hukuk sisteminde, uluslararas andlaflmalar kural olarak yasa kaynaklar; uluslararas rf
ve adet ile iyiniyet ilkesi gibi
hkmndedir (Anayasa, m. 90). Bununla birlikte, usulne gre yrrle konul- genel hukuk ilkeleri ve iyi
mufl uluslararas andlaflmalar hakknda anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa komfluluk iliflkileri gibi
uluslararas hukuka zg
Mahkemesine baflvurulamaz. Trkiye Cumhuriyeti hukuk sisteminde, usulne g- genel ilkelerdir. Uluslararas
re yrrle konulmufl temel hak ve zgrlklere iliflkin uluslararas andlaflmalar- hukukun yardmc kaynaklar
la yasalarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyuflmaz- ise yargsal kararlar (itihat)
ve doktrin (reti) olarak
lklarda ise uluslararas andlaflma hkmleri esas alnr. karflmza kar.
Uluslararas rf ve det ile iyiniyet ilkesi gibi genel hukuk ilkeleri ve iyi kom-
fluluk iliflkileri gibi uluslararas hukuka zg genel ilkeler de Uluslararas hukukun
asli kaynaklar arasnda saylabilir. Bunun dflnda yargsal kararlar (itihat) ve dok-
trin (reti) uluslararas hukukun yardmc kaynaklar olarak kabul edilir.
SIRA SZDE UluslararasSIRA

hukukun
SZDE kaynaklarn belirtiniz.
2
Yukarda ifade ettiimiz gibi devletler ve uluslararas rgtler uluslararas hu-
D fi N E L M D fi N E LDevlet;
kukun kiflileridir. M lke, insan topluluu ve egemenlik unsurlarndan oluflur.
Bu balamda, devletin eflitli boyutlar uluslararas hukukun inceleme alanna da-
S O R U hildir. ncelenenS O R konular
U arasnda; lkenin snrlarnn belirlenmesi, halklarn gele-
ceklerini tayin etme hakk, devletin egemenlik yetkileri, egemenliin korunmas,
devletlerin ve hkmetlerin tannmas gibi konular saylabilir. Uluslararas rgtler
DKKAT DKKAT
ise esas olarak bir kurucu andlaflmaya dayanan ve hukuki kiflilie sahip rgtlen-
melerdir. Birleflmifl Milletler rgt ve benzeri uluslararas rgtlere iliflkin mese-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
leler uluslararas hukuk alannda arlkl bir yer tutar.
Uluslararas hukuk kiflileri arasndaki iliflkiler uluslararas hukuk alan iinde
karflmza kan bir dier byk bafllk olarak anlabilir. Bu balamda diplomatik
iliflkiler, diplomasi rgt, diplomatik ayrcalk ve baflklklar, konsolosluk iliflki-
leri ve konsolosluk ayrcalk ve baflklklar inceleme konusudur. Uluslararas hu-
K T A P kuk kiflileriK arasndaki
T A P iliflkiler balamnda, devletlerin uluslararas sorumluluu-
nun ierii ve flartlar, kuvvete baflvurma yasa, bu yasan snrlar ve istisnalar,
silahl atflma kurallar ve savafl esirlerinin, yarallarn ve sivillerin korunmasna
TELEVZYON ynelik insancl
T E L E V hukuk
Z Y O N kurallar nem kazanr. Nihayetinde, uluslararas hukuk ki-
flileri arasndaki iliflkiler erevesinde doabilecek uluslararas uyuflmazlklarn -
zm de uluslararas hukukun ilgi alan ierisindedir.
N T E RSZDE
SIRA NET UluslararasSIRA
Nhukuk
T E RSZDE
N Ekiflileri
T arasnda sz konusu olabilecek iliflkilere rnek veriniz.
3
Son olarak; deniz, gl, kanal ve akarsularn ve hava ve uzayn uluslararas sta-
ts de uluslararas hukuk alan ierisinde ayrca incelenmektedir.
S O R U ANAYASA
S O R HUKUKU
U
Anayasa bir hukuk sistemindeki en stn yasadr. 1982 Anayasasnn 11. mad-
DKKAT
desine gre:DAnayasa
KKAT
hkmleri, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare ma-
kamlarn ve dier kurulufl ve kiflileri balayan temel hukuk kurallardr. / Kanun-
lar Anayasaya aykr olamaz. Buna gre, Anayasann stnl, en baflta yasa-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
larn Anayasaya aykr olmamas gerektiini, yani Trkiye Byk Millet Meclisinin
(TBMM) yapt yasalarn Anayasaya uygun olmas gerektiini ifade eder. Dnya-
AMALARIMIZ
da birok AMALARIMIZ
anayasal sistemde, yasalarn Anayasaya uygun olup olmad yarg or-
gan tarafndan denetlenmektedir. Bizim anayasal sistemimizde bu grev Anayasa
Mahkemesine verilmifltir. Anayasa Mahkemesi, baflka grevleri yannda, Anaya-
K T A P saya aykrK yasalar
T A P iptal ederek Anayasann stnl ilkesini hayata geirir.
Yasama organ, yrtme Yasama organ gibi, yrtme organ da Anayasa ile baldr. dari yarg, idarenin
organ ve yarg organ
asndan hukuk
eylem ve ifllemlerinin hukuka uygunluunu denetlerken ayn zamanda idarenin
Tsistemindeki
E L E V Z Y OenN stn yasa anayasayaT uygun
E L E V Z Yhareket
ON etmesini salar. Yarg organ asndan da hukuk siste-
Anayasadr. mindeki en stn yasa Anayasadr. Yarglar, yarg yetkisini kullanrlarken Anaya-
sann izdii ereve iinde hareket ederler.
NTERNET NTERNET
SIRA SZDE SIRA SZDE

S O R U S O R U
Dnyada birok anayasal sistemde, yasalarn Anayasaya uygun olup olmad

D K K A T yarg organ DKKAT
tarafndan denetlenmektedir. Bizim anayasal sistemimizde bu grev Anayasa Mahkeme-
sine verilmifltir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Btn bunlarn tesinde, Anayasann stnl, Anayasann yasalardan daha
zor deifltirilecei anlamna da gelir. Bunun iin Anayasalarn baz maddelerinin
deifltirilmesi yasaklanabilir (rnein, 1982 Anayasasnn 4. maddesiyle ilk mad-
desinin deifltirilmesi yasaklanmfltr), anayasada deifliklik yaplmas iin yasama
organnda yasalar deifltirmek iin aranan ounluktan dahaK fazla T A bir P ounluk K T A P
aranabilir (rnein, 1982 Anayasasnn deifltirilebilmesi iin beflte , te iki gi-
bi nitelikli ounluklar ngrlmfltr) veya Anayasa deiflikliklerinin yrrle
girmeleri iin halkoylamasna sunulmalar flart getirilebilir (rnein,
T E L E V Z1982
Y O N Anayasa- TELEVZYON
snn deifltirilme usulnde, TBMMde Anayasa deiflikliinin kabul oranna gre
sz konusu deifliklik Cumhurbaflkan tarafndan halkoylamasna sunulabilir).
Anayasalarn ounda bir bafllang blm bulunur. Bafllanglarda, Anaya-
sann felsefesi, yapld dnemin siyasal ve toplumsal koflullar, N T E yaplfl
R N E T nedenle- NTERNET
ri, dayand temel ilke ve deerler ortaya konur. Bafllang blm edebi bir us-
lupla kaleme alnan, genellikle hukuk kural nitelii taflmayan bir metin olmakla
birlikte, Anayasann bir paras saylabilir. rnein, 1982 Anayasasnn 176. mad-
desine gre: Anayasann dayand temel grfl ve ilkeleri belirten bafllang ks-
m, Anayasa metnine dhildir.
Anayasalarn bafllang blmleri ne amala dzenlenir? Bafllang blm Anayasa metni-

SIRA SZDE SIRA SZDE
ne dahil edilebilir mi? 4
adafl Anayasalarn bazlarnda bafllang blmnn ardndan genel esaslar
blm gelir. Genel esaslar blmnde devletin temel nitelikleri ve anayasal reji-
min temel ilkeleri tanmlanr. rnein devlet modeli (niter, federal S O R U ya da blge- S O R U
li), din-devlet iliflkileri ve bireylerin devlet karflsndaki konumuna iliflkin ilkeler bu
blmde aklanr. 1982 Anayasasnn 1-11 maddeleri de Genel Esaslar baflln
DKKAT DKKAT
taflmaktadr. Bu blmde; Devletin flekli, Cumhuriyetin nitelikleri, Devletin btn-
l, resm dili, bayra, mill marfl ve baflkenti, deifltirilemeyecek hkmler,
N N
Devletin temel ama ve grevleri, egemenlik, yasama yetkisi,SIRA SZDE yetkisi ve
yrtme SIRA SZDE
grevi, yarg yetkisi, kanun nnde eflitlik ve Anayasann balaycl ve stnl-
ne iliflkin esaslara yer verilmektedir. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
fiekil 8.2
Temel Hak ve
TEMEL HAK VE ZGRLKLER K T A P K T A P
zgrlkler
Negatif Stat Pozitif Stat Aktif Stat

TELEVZYON TELEVZYON
(Koruyucu) (steme) (Katlma)
Haklar Haklar Haklar
NTERNET NTERNET
adafl anayasalarn birounda temel hak ve zgrlkler de genifl bir yer tut-
maktadr. Anayasalarda yer alan zgrlklerin bir ksm, konut dokunulmazl,
ifade zgrl, din ve vicdan zgrl, kifli gvenlii gibi devletin karflamaya-
Negatif stat haklar ca, dokunamayaca, kifliyi devlete ve topluma karfl koruyan haklardr. Devlete;
devlete; dokunmama, dokunmama, karflmama, mdahale etmeme gibi olumsuz anlamda bir grev yk-
karflmama, mdahale
etmeme gibi olumsuz leyen bu haklar negatif stat haklar olarak bilinir ve bu haklar gvence altna
anlamda bir grev ykleyen alan Anayasa bireyleri dier bireylere ve bireyleri devlete karfl koruyan hukuki bir
haklardr.
kalkan ifllevi grr. Seme, seilme, siyasal parti kurma, siyasal partiye ye olma
Aktif stat haklar ( katlma gibi vatandafllarn siyasal srelere katlmalarn salayan aktif stat haklar veya
haklar, birinci kuflak
haklar), seme, seilme, bir baflka ismiyle katlma haklar da anayasalarda dzenlenir. Kifli haklar ve si-
siyasal parti kurma, siyasal yasal haklar tarihsel olarak ilk ortaya kan haklar olduklar iin bu haklara birin-
partiye ye olma gibi
vatandafllarn siyasal
ci kuflak haklar ismi de verilir. alflma, salk, sosyal gvenlik hakk gibi sosyal
srelere katlmalarn ve ekonomik nitelikli haklar, yani isteme haklar ise bireye devletten bir hizmet
salayan haklardr. ya da edim isteme olana tanr. Devlete sosyo-ekonomik anlamda vatandafllarn
steme haklar (pozitif stat yararna sorumluluklar ykleyen, olumlu anlamda bir fleyler yapma grevi veren
haklar, ikinci kuflak haklar), bu haklar ayn zamanda pozitif stat haklar olarak nitelendirilir. Birinci Dnya
bireye devletten bir hizmet
ya da edim isteme olana Savaflndan sonra ortaya kan ve kinci Dnya Savaflndan sonra yaplan anaya-
tanr. alflma, salk, salarn ounda yer alan bu haklar ikinci kuflak haklar olarak da tanmlanr. B-
sosyal gvenlik hakk gibi
sosyal ve ekonomik nitelikli tn bunlara ek olarak baz anayasalarda evre, barfl, geliflme hakk gibi son yllar-
sz konusu haklar, devlete, da gncel hale gelen nc kuflak haklara da rastlanmaktadr. Gnmz ana-
sosyo-ekonomik anlamda
vatandafllarn yararna
yasalar, yukarda belirtilen hak ve zgrlkleri sralamann tesinde, bu haklarn
sorumluluklar ykler, olumlu bireyler tarafndan kullanmn salayacak gvenceleri de iinde barndrr.
anlamda bir fleyler yapma 1982 Anayasasnn kinci Ksm Temel Haklar ve devler baflln taflr. Bu
grevi verir.
ksm ierisinde temel hak ve zgrlklere iliflkin Genel Hkmler yannda, Ki-
nc kuflak haklar, baz flinin Haklar ve devleri, Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler ve Siyasi
anayasalarda yer alan,
evre, barfl, geliflme hakk Haklar ve devler yer alr. Bu hak kategorisi, srasyla yukarda akladmz
gibi son yllarda gncel hale negatif stat haklar, pozitif stat haklar ve aktif stat haklar olarak bilinen
gelen haklardr.
haklara tekabl eder.
Anayasa, siyasal iktidar Anayasa temel hak ve zgrlkleri gvence altna almas yannda devletin te-
organize eden hukuki belge
olma zelliine sahiptir.
mel yapsn da kurar. Bir baflka ifadeyle Anayasa siyasal iktidar organize eden hu-
Yasama, yrtme ve yarg kuki belgedir. Devletin temel organnn, yani yasama, yrtme ve yargnn ku-
organlarnn kuruluflu, rulufl ve iflleyifline iliflkin esaslar Anayasada yer alr. Bu organlarn birbirleriyle
iflleyifli ve birbirleriyle
iliflkileri Anayasada olan iliflkileri de Anayasaya gre dzenlenir. Yasama ve yrtme organlarnn ya-
SIRA SZDE
dzenlenir. SIRA SZDE
ps, yetkileri ve bu iki organ arasndaki iliflkinin Anayasada dzenlenifl biimi ay-
n zamanda devletin hkmet sistemini (baflkanlk, yar baflkanlk ya da parlamen-
D fi N E L M ter) de ortaya
D fi koyar.
N E L M Egemenlik yetkilerinin merkezle yerel ynetimler, blgeler ya
da eyaletler arasnda paylaflm da Anayasalarda yer alan konular arasndadr. Sz
konusu yetki paylaflm devletin niter mi, federal mi, yoksa blgeli bir yapya m
S O R U S O R U
sahip olduunu gstermesi asndan nem taflr.
DKKAT adafl anayasalarn

D K K A T birounda temel hak ve zgrlkler genifl bir yer tutmaktadr. Gn-
mz anayasalar, belirtilen hak ve zgrlkleri sralamann tesinde, bu haklarn bireyler
tarafndan kullanmn
SIRA SZDE salayacak gvenceleri de iinde barndrr. Anayasa temel hak ve
N N
SIRA SZDE
zgrlkleri gvence altna almas yannda, devletin temel yapsn da kurar.
AMALARIMIZ Devletin temel organlarndan yasama, yasa yapma ifllevini yerine getirir. 1982
AMALARIMIZ
Anayasasna gre yasama organ Trkiye Byk Millet Meclisidir. Trkiye Byk
Millet Meclisi milletin temsilcilerinden oluflan bir organ olarak millet adna ege-
K T A P K T Akullanr.
menlik yetkisini P Mevcut anayasal dzenlemeye gre TBMM 550 milletve-
kilinden oluflan tek meclisli bir yapdadr.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
fiekil 8.3
Anayasaya Gre
ANAYASAYA GRE DEVLET ORGANLARI Devlet Organlar
YASAMA YRTME YARGI

TBMM Cumhurbaflkan ve Bamsz
Bakanlar Kurulu Mahkemeler
Yrtme esas olarak yasalar uygulamakla ve yasalarn verdii yetki ereve-

sinde lke ynetimine iliflkin siyasal kararlar almakla grevli organdr. 1982 Ana-
yasas iki paral bir yrtme organ ngrmektedir: Cumhurbaflkan ve Bakanlar
Kurulu, yani Baflbakan ve bakanlar. 2007 ylnda halkoylamas ile kabul edilen 2007 ylnda yaplan
halkoylamasyla Trkiyedeki
anayasa deiflikilii sonrasnda flu anda grevde olan Cumhurbaflkanndan sonra- hkmet sisteminde nemli
ki Cumhurbaflkan 2014 ylnda dorudan halk tarafndan seilecektir. Cumhurbafl- deifliklik yaflanmfltr.
kannn grev ve yetkileri; cezai, siyasal ve hukuki sorumluluu; Bakanlar Kurulu-
nun kuruluflu ve grevinin sona ermesi; grev ve yetkileri; Baflbakann atanmas,
grev ve yetkileri; Baflbakann ve bakanlarn siyasal, cezai ve hukuki sorumluluu;
yrtme organnn yapt kanun hkmnde kararname, tzk ve ynetmelik gibi
dzenleyici ifllemler; yrtme organnn istisnai olarak baflvurabilecei olaanst
hal, skynetim, seferberlik ve savafl hali gibi olaanst ynetim usullerine ilifl-
kin dzenlemeler anayasa hukukunun bu bafll altnda incelenir.
Trkiyede, yrrlkteki 1982 Anayasasnn orijinal halinde ngrlen hk-
met sistemi esas olarak parlamenter sistemdir. Bununla birlikte, 1982 Anayasa-
snn orijinal halindeki parlamenter sistemde, klasik parlamenter sistemden farkl
olarak, yrtmenin, yrtme ierisinde de cumhurbaflkannn yetkilerinin arttrld-
gzlenmektedir. 2007 ylnda halkoylamas sonucu kabul edilen ve Cumhurbafl-
kannn halk tarafndan seilmesini ngren Anayasa deifliklii sonrasnda Trki-
yede geerli olan hkmet sisteminin nitelii tartflmal hale gelmifltir. Baz yazar-
lar, Trkiyedeki hkmet sisteminin; yar-baflkanlk sistemine, bazlar ise (kla-
sik parlamenter sisteme halk tarafndan seilen cumhurbaflkan unsurunun eklen-
mesiyle ortaya kan) baflkanl parlamenter sisteme dnfltn savunmaktadr.
Yarg organ yneticilerin ve ynetilenlerin hukuka uygun davranp davranma-
dklarn denetleyen ve eer bir hukuka aykrlk varsa buna iliflkin yaptrm tespit
eden organdr. Yarg organnn anayasal konumu balamnda ncelikle yarg ba-
mszl ve tarafszlna iliflkin meseleler karflmza kmaktadr. 1982 Anayasa-
sna gre: Hkimler, grevlerinde bamszdrlar; anayasaya, kanuna ve hukuka
uygun olarak vicdan kanaatlerine gre hkm verirler. Hibir organ, makam,
merci veya kifli, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir
ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. (m.
138). Yargnn bamszl ve tarafszl yannda Anayasa hukukunda ilk derece
mahkemeleri ve yksek mahkemelere iliflkin esaslar da bu bafllk iinde dzenle-
nir. Esas olarak yasalarn Anayasaya uygunluunu denetlemekte grevli Anayasa
Mahkemesi ve bununla balantl olarak Anayasa yargs ise Anayasa hukuku ie-
risinde arlkl bir yer tutar.
Anayasalarda devlet organlarna iliflkin hkmler yannda Anayasann deiflti-
rilmesine iliflkin kurallar da bulunur. 1982 Anayasasna gre, anayasa deifliklii
TBMMnin ye tamsaysnn en az te biri tarafndan yazyla teklif edilebilir (m.
175). Deifltirme teklifinin TBMMde kabul oranna gre (ye tamsaysnn te iki-
si veya beflte ) deifliklie iliflkin yasa Cumhurbaflkan tarafndan TBMMye ge-
ri gnderilebilir veya (mecburi veya ihtiyari olarak) halkoylamasna sunulabilir.
Sonu olarak flunun altn izmemiz gerekir: devletin kendisine yklenen g-
revleri yerine getirmesi iin kullanmas gereken yetkilerin kayna da Anayasadr.
1982 Anayasasnn 6. maddesinde yer alan flu dzenleme Anayasann bu nitelii-
ni aka ifade eder: Hibir kimse veya organ kaynan Anayasadan almayan bir
Devlet yetkisi kullanamaz.
fiekil 8.4
Osmanl ve
Trkiye Tarihinde OSMANLI-TRKYE TARHNDE ANAYASALAR
Yasalar
SIRA SZDE SIRA SZDE
1921
1876 Teflkilat- 1924 1961 1982
Kanun-i Esasiye Anayasas Anayasas Anayasas
D fi N E L M EsasiD fi N E L MKanunu
S O R U S O R U
DKKAT Anayasa, devletin

D K K Akendisine
T yklenen grevleri yerine getirmesi iin kullanmas gereken
yetkilerin kaynadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
1876 Kanun-i Esasisi: Osmanl mparatorluunda ilan edilen ilk Anayasa 1876
Kanun-i Esasidir. Bu Anayasa, Padiflahn tek tarafl iradesiyle yaplmfl bir ferman
AMALARIMIZ Anayasadr. Anayasa, devletin monarflik ve teokratik yapsn korumaktadr. Sz
AMALARIMIZ
konusu Anayasa ile iki kanatl bir yasama organ oluflturulmufl (Meclis-i Umumi);
bunlardan Heyet-i Ayan yelerinin Padiflah tarafndan seilip atanmas, Heyet-i Me-
K T A P K T A halk
busan yelerinin P tarafndan seilmesi yntemi benimsenmifltir. Bylece bu
Anayasa ile ilk kez -ksmen de olsa- halk temsil eden bir parlamento kurulmufltur.
Ancak Heyet-i Mebusana ne yasama sreci ne hkmeti denetleme asndan
TELEVZYON nemli birT Eyetki
L E V Ztannmfltr.
YON Padiflahn sorumsuzluu ve kutsall anlayfl ile yasa-
ma-yrtme iliflkilerindeki stnl bu anayasada srdrlmfltr. Padiflahn He-
yet-i Ayan yelerini ve Meclis baflkanlarn semesi; Meclis-i Umuminin ancak Pa-
NTERNET
diflahn izniyle
NTERNET
yasa nerebilmesi; iki Meclis tarafndan kabul edilen bir yasay Pa-
diflahn mutlak olarak veto edebilmesi; Meclisi toplantya arma ve feshetme yet-
kisinin Padiflaha ait olmas; Hkmet (Heyet-i Vkela) yelerinin Padiflah tarafn-
dan seilmesi ve bunlarn yalnzca Padiflaha karfl sorumlu olmas; Meclisin Hk-
meti denetleme yetkisinin olmamas Padiflahn sistem iindeki arln gsteren
dzenlemelerdir. Bu hkmlere bakldnda 1876 Anayasasnn anayasal monar-
fliyi benimsediini sylemek gtr. 1876 Anayasasn temel hak ve zgrlkler
asndan deerlendirdiimizde ise flu noktalarn altn izebiliriz: 1876 Anayasas
yasa nnde eflitlik, kifli zgrl ve dokunulmazl, basn zgrl, eziyet, ifl-
kence, msadere ve angarya yasa gibi ok sayda hak ve zgrlkle nemli yar-
gsal gvenceleri tanmfltr. Ne var ki, tannan bu hak ve gvenceler Anayasada
Padiflaha tannan srgn yetkisiyle etkisiz klnmfltr.
SIRA SZDE 1876 ylndaSIRA

ilan SZDE
edilen ve Osmanl mparatorluunun ilk Anayasas olan Kanun-i Esasiyi
5 temel hak ve zgrlkler asndan deerlendiriniz.
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
II. Meflrutiyetin ilannn ardndan toplanan Meclis-i Umumi 8 Austos 1909 ta-
rihli yasayla Kanun-i Esaside ok nemli deifliklikler yapmfltr. Bu nedenle Ka-
nun-i Esasinin yeni biimi baz yazarlarca 1909 Anayasas olarak da adlandrl-
maktadr. 1909 deifliklikleri, 1876 Anayasasnn ilk biiminden farkl olarak, Padi-
flahn tek tarafl iradesiyle deil, Meclisin giriflimi ve katlmyla gereklefltirilmifltir.
Artk bu dzenlemelerle Osmanl mparatorluunda temel esaslaryla anayasal mo-
narflinin benimsendii sylenebilir. Sz konusu deiflikliklerle Padiflahn yetkileri
nemli lde snrlanmfltr. Sadrazam ve onun setii Heyet-i Vkela yeleri Pa-
diflah tarafndan atanmalarna ramen Heyet-i Vkela bireysel ve toplu olarak
Meclis-i Mebusana karfl sorumlu tutulmufl; bir konuyu grflmek iin Padiflahtan
izin alma zorunluluu kaldrlmfltr. Meclisin Padiflahn daveti olmakszn kendili-
inden toplanmas ve Padiflahn iznine gerek olmadan yasa nerebilmesi mmkn
hale getirilmifltir. Padiflahn mutlak veto yetkisi geciktirici SIRA
vetoyaSZDEdnfltrl- SIRA SZDE
mfltr. 1909 deifliklikleri, Meclisin siyasal sistemde arlk kazanmasn salama-
nn yan sra toplant ve dernek haklarnn tannmas, basna sansr yasann kon-
mas gibi hak ve zgrlkler alann geniflletici dzenlemelere de yer vermifltir. Pa-
diflaha srgn yetkisi veren hkmn metinden karlmas da hak ve zgrlklerin
serbeste kullanlmasn salamak asndan nemli bir admdr.S O R U S O R U
1876 ylnda ilan edilen Kanun-i Esaside yaplan 1909 deifliklikleriyle,

D K Osmanl
KAT mpara- DKKAT
torluunda temel esaslaryla anayasal monarflinin benimsendii sylenebilir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
1921 Teflkilat- Esasiye Kanunu: Bu Anayasa 24 maddeden oluflan ereve
bir Anayasadr. Egemenliin kaytsz flartsz millete ait olduu ilkesi ilk kez bu
Anayasada ifade edilmifltir. Bu hkm, iktidarn kaynanda AMALARIMIZ
kkl bir dnflm AMALARIMIZ
gstermesi asndan nemlidir. Anayasa, millete ait olan bu egemenliin tek ve
gerek temsilcisi olarak Byk Millet Meclisini gstermektedir. Meclis seimlerinin
iki ylda bir yaplmas ve Meclisin kendiliinden her yl KasmK ay T baflnda
A P toplan- K T A P
mas ngrlmfltr. Bu anayasa, yasama ve yrtme yetkilerinin Parlamentoda
toplanmasn ngren meclis hkmeti sistemini benimsemifltir. Buna gre, Mec-
lis kendi iinden bir baflkan seer. Yrtme grevi de Meclisin T E L kendi
E V Z Y Oyeleri
N ara- TELEVZYON
sndan setii cra Vekilleri Heyeti tarafndan yerine getirilir. cra vekilleri kendi
aralarndan bir baflkan semekle birlikte, Meclis baflkan cra Vekilleri Heyetinin de
doal baflkan olarak tanmlanmfltr. 1921 Teflkilat- Esasiye Kanunu,
N T E R N Emeclis
T hk- NTERNET
meti sistemine uygun olarak ayr bir devlet baflkanl makam ngrmemifltir. Bu
SIRA SZDE sz eden
Anayasada nahiye fluralar ve idare heyetlerinin yargsal yetkilerinden SIRA SZDE
dzenleme dflnda yarg yetkisine deinilmemifltir. Buna karfllk, yerinden yneti-
me ynelik dzenlemeler bu Anayasada genifl yer tutmaktadr. Anayasa lkeyi vi-
layetlere, kazalara ve nahiyelere ayrmfl; bunlardan vilayet ve nahiyelere tzel ki-
flilik ve idari zerklik tanmfltr. 1921 Teflkilat- Esasiye Kanununda yaplan en
S O R U S O R U
nemli deifliklik cumhuriyetin ilandr.
Yerinden ynetime ynelik dzenlemeler 1921 Teflkilat- Esasiye Kanununda DKKAT genifl yer DKKAT
tutmaktadr. Anayasa lkeyi vilayetlere, kazalara ve nahiyelere ayrmfl; bunlardan vilayet
ve nahiyelere tzel kiflilik ve idari zerklik tanmfltr. 1921 Teflkilat- Esasiye Kanununda
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
yaplan en nemli deifliklik cumhuriyetin ilandr.
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
1924 Anayasas: 20 Nisan 1924 tarihli bu anayasa, Esas Hkmler, Yasama

Grevi, Yrtme Grevi, Yarg Erki, Kamu Haklar ve eflitli Hkmler ol-
mak zere alt blmden oluflmaktadr. Esas hkmler blmnde Trkiye Devle-
tinin cumhuriyet olduu; egemenliin kaytsz flartsz millete ait olduu; TBMMnin
ulusun tek ve gerek temsilcisi olduu ve egemenliini TBMM eliyle kullanaca
belirtilmifltir. Yasama ve yrtme erkleri TBMMde toplanmfltr. TBMM yasama
yetkisini bizzat kendisi; yrtme grevini ise Cumhurbaflkan ve Bakanlar Kurulu
araclyla yerine getirmektedir. Tek meclisten oluflan TBMM drt ylda bir yap-
lan genel seimlerle oluflmaktadr. Milletvekillerine serbeste alflmalarn sala-
mak iin yasama sorumsuzluu ve dokunulmazl tannmfltr. Anayasa TBMMye,
yasa yapmak, yorumlamak, para basmak, genel ve zel af ilan etmek gibi yasama-
ya iliflkin yetkiler yannda, soru, gensoru, soruflturma gibi hkmeti denetlemesini
salayacak aralar da vermifltir.
Bu Anayasaya gre, yrtme organnn unsurlarndan biri olan Cumhurbaflka-
n hem devletin hem de yrtmenin bafldr. TBMM tarafndan, kendi yeleri ara-
sndan bir dnem iin seilir. Anayasa, Cumhurbaflkanna Baflbakan seme ve ata-
ma, Baflbakann setii bakanlar atama, gerekli grdnde Bakanlar Kuruluna
baflkanlk etme, Baflkomutanl temsil etme, yasalar yaymlama ve bir kez daha
grfllmek zere Meclise geri gnderme gibi yetkiler tanmfltr. Cumhurbaflkan
siyaseten sorumsuzdur; Cumhurbaflkannn yapt ifllemleri karfl imza kuralna
tabidir, yani sz konusu ifllemlerin TBMMye karfl siyaseten sorumlu olan Baflba-
kan ve ilgili bakan tarafndan da imzalanmas gerekir. Cumhurbaflkan tarafndan
atanan Bakanlar Kurulu Meclisten gvenoyu almak zorundadr. Baflbakan ve ba-
kanlarn Meclise karfl kolektif ve bireysel sorumluluklar vardr. Yarg erki bam-
sz mahkemeler tarafndan millet adna kullanlr. Mahkemelerin yasayla kurulma-
s, bamszl, yarg kararlarnn balaycl, savunma hakk, yarglamann her-
kese ak olmas gibi yarg alanna iliflkin belli bafll ilkeler bu Anayasada yer al-
mfltr. Sonuta, meclis hkmeti sisteminin baz etkileri devam ediyor olsa da ya-
sama-yrtme iliflkisi asndan bu Anayasann parlamenter sisteme yakn bir d-
zenleme getirdii sylenebilir.
1924 Anayasasnda 1924 Anayasas genel ve soyut bir zgrlk ve eflitlik anlayfl ngrmfltr.
getirilen dzenlemeyle, flkence, eziyet ve zoralm yasa, dflnce, din, vicdan, szleflme, dileke, yayn,
meclis hkmeti sisteminin
etkisi srse de yasama- mlkiyet, dernek, toplant, seme, seilme, devlet memuriyetine girebilme gibi
yrtme iliflkisi asndan klasik haklar ve siyasal hak ve zgrlkler genel olarak tanmfltr. Buna karfllk,
parlamenter sisteme
yaklafllmflt. ilkretimin devlet okullarnda parasz olmas dflnda sosyal ve ekonomik hak-
lara hi deinilmemifltir. Anayasa, dzenledii hak ve zgrlkler iin gvence-
ler ngrmemifl; milletin tek ve gerek temsilcisi olan TBMM tarafndan yasa yo-
luyla sz konusu hak ve zgrlklerin dzenlenip korunacan varsaymfltr.
1921 Anayasasnn benimsedii biimiyle yerinden ynetim ilkesi bu Anayasada
ngrlmemifltir.
1924 Anayasas zaman ierisinde nemli deiflikliklere uramfltr. 1928de dev-
leti laiklefltirme ynnde admlar atlmfltr. Bu dorultuda devletin dininin slam
olduu hkm ile Cumhurbaflkan ve milletvekili yeminlerinde yer alan vallahi
szc metinden karlmfl; Meclisin fleriat hkmlerini uygulama grevi kaldrl-
mfltr. 1934te yaplan deifliklikle kadnlara seme ve seilme hakk tannmfl; se-
me yafl 18den 21e karlmfltr. 1937 deifliklii ile de Cumhuriyet Halk Partisinin
alt okunu simgeleyen ilkeler anayasaya eklenmifltir. 1945te anayasann dili sade-
lefltirilmifl, 1952deki deifliklikle ise eski haline getirilmifltir.
1961 Anayasas: Bu Anayasa nceki Anayasalarmza gre daha ayrntl ve

uzundur. 1961 Anayasas pek ok adan Anayasa Hukukumuza yenilikler getir-
mifltir. Bu Anayasa, 1921 ve 1924 Anayasalarndan farkl olarak bir bafllang bl-
mne yer vermifl ve bunu esas metinden saymfltr. Anayasann 2. maddesi cum-
huriyetin niteliklerini sralamfltr. Bunlar arasnda devletin insan haklarna dayan-
mas, ayn zamanda sosyal bir hukuk devleti olmas nceki Anayasalarmzda yer
almayan ilkelerdir. 1961 Anayasas, 1924 Anayasasna gre ok daha genifl ve ay-
rntl bir hak ve zgrlkler listesi sunmaktadr. nceki anayasadan farkl olarak
salk, sosyal gvenlik, sendikal haklar gibi sosyal ve ekonomik haklar ilk kez bu
Anayasada yer bulmufltur. Siyasal partiler de bu anayasada demokratik yaflamn
vazgeilmez unsuru olarak tanmlanmfl ve siyasal partilerin mali denetimleri ile
gerektiinde kapatlmalar grevinin Anayasa Mahkemesine verilmesi gibi baz ye-
ni dzenlemeler ngrlmfltr. Bu anayasa, hak ve zgrlkleri saymakla yetin-
memifl; hak ve zgrlklerin kullanmnn glefltirilmesi ya da engellenmesini n-
leyici gvenceler de getirmifltir.
1961 Anayasas ile hak ve zgrlkler alannda Anayasa Hukukumuza

SIRAgetirilen
SZDE yenilikler SIRA SZDE
nelerdir? 6
1961 Anayasasnn getirdii bir baflka yenilik egemenliinD kullanlmasna

fi N E L M
ilifl- D fi N E L M
kindir. TBMM artk egemenliin tek ve yegane temsilcisi deildir. Bundan byle
egemenlik, Anayasann koyduu esaslara gre yetkili organlar S O Reliyle
U kullanla- S O R U
caktr. TBMM, bu yetkili organlardan yalnzca biridir. Yasama organnn kuruluflu
asndan bu Anayasann getirdii yenilik ift meclis sistemidir. TBMMnin bir ka-
DKKAT DKKAT
nad genel oyla seilen yelerden oluflan Millet Meclisi; dier kanad ise genel oy-
la iflbaflna gelenlerin yannda, tabii senatrlk, atama gibi halk tarafndan seilme-
N N
mifl yelerin de yer ald Cumhuriyet Senatosudur. SIRA SZDE SIRA SZDE
Anayasann yasama-yrtme iliflkileri asndan getirdii yenilik ise cumhurbafl-
kan seimi ile meclisin seim dneminin birbirinden ayrlmasdr.AMALARIMIZ
Bir kifli, TBMM AMALARIMIZ
tarafndan ve TBMM iinden, yedi yl iin, en ok arka arkaya iki kez Cumhurbafl-
kan olarak seilebilir. Ayrca, Cumhurbaflkannn tarafszln salamak amacyla
seilen kiflinin varsa partisiyle ilifliinin kesilecei ve TBMM yeliinin
K T A Pson bulaca- K T A P
belirtilmifltir. Meclis yesi olmayanlarn da bakan olarak atanmas bu Anayasayla
olanakl hale gelmifltir. Ayrca gensoru yoluyla hkmetin dflrlmesi zorlafltrl-
mfltr. Milli Gvenlik Kurulu anayasal bir kurum haline getirilmifltir.
T E L E V Z Y OAnayasann
N TELEVZYON
getirdii bir baflka yenilik de TRT ve niversitelere zerklik tannmasdr.
Yukarda da belirtildii gibi, hukuk devleti ilkesi ilk kez bu Anayasada ifade Hukuk devleti ilkesi ilk kez
1961 Anayasasnda ifade
edilmifltir. Devletin eylem ve ifllemlerinin yarg denetimine tbi tutulmasn gerek- edilmifltir.
N T Eyolunun
tiren bu ilke, idarenin her trl eylem ve ifllemlerine karfl yarg RNET ak ol- NTERNET
duu biimindeki hkmle Anayasada aka dzenlenmifltir. Yarg alanndaki
en nemli yeniliklerden biri olan Anayasa Mahkemesinin kuruluflu ve yasalarn
Anayasaya uygunluunu denetleme yetkisinin bu mahkemeye verilmesi de hukuk
devleti ilkesinin yaflama geirilmesi asndan nemlidir. Bylece yalnzca idarenin
ifllemleri deil, yasalar da yarg denetimi iine sokulmufltur. Seim yargsnn da
anayasal gvenceye kavuflturulmas hukuk devleti ilkesiyle ilgili bu Anayasada yer
alan bir dier nemli yeniliktir. Bundan baflka yarglarn altmfl befl yaflndan n-
ce kendi istekleri dflnda emekliye ayrlamamas; yarglarn zlk ifllerine bakmak
zere Yksek Hakimler Kurulunun kurulmas gibi mahkemelerin bamszl ve
yarg gvencesine iliflkin dzenlemeler de hukuk devleti ilkesinin gereklefltiril-

mesini salayan hkmler arasndadr.
1961 Anayasas 1971 ve 1973 yllarnda nemli deiflikliklere uramfltr. Bakan-
lar Kuruluna kanun hkmnde kararname karma yetkisi verilmesi; niversite
zerkliinin zayflatlmas; TRTnin zerkliinin kaldrlmas; Devlet Gvenlik Mah-
kemelerinin oluflturulmas; Askeri Yksek dare Mahkemesinin kurulmas ve asker
kiflilerle ilgili eylem ve ifllemlerin yargsal denetiminin Danfltaydan alnp bu mah-
kemeye verilmesi; sivillerin askeri nitelikte olmayan sulardan dolay yarglanma-
snn olanakl hale getirilmesi; btn temel hak ve zgrlkler iin geerli olan ge-
nel bir snrlama maddesi konmas; snrlama nedenlerinin artrlmas sz konusu
deiflikliklere rnek olarak verilebilir.
1982 Anayasas: 12 Eyll 1980de ynetime el koyan Milli Gvenlik Konseyi
(MGK), yeni Anayasann bir kurucu meclis tarafndan yaplmas ve halkoylamas-
na sunularak yrrle girmesine karar vermiflti. 1982 Anayasasnn yapmna ilifl-
kin somut ilk adm, bu Anayasay yapacak Kurucu Meclise iliflkin yasann 29 Ha-
ziran 1981de karlmas ile atld. Sz konusu Kurucu Meclis Ekim 1981de alfl-
maya bafllad. Kurucu Meclis, MGK ve Danflma Meclisi olmak zere iki kanattan
oluflmaktayd. MGK, Genel Kurmay Baflkan Orgeneral Kenan Evren baflkanln-
da kara, hava, deniz kuvvetleri komutanlar ile jandarma genel komutanndan olu-
fluyordu. Sivillerden oluflan Danflma Meclisi ise esas olarak MGK tarafndan atan-
mflt. Danflma Meclisine aday olmak iin 12 Eyll 1980den nce herhangi bir si-
yasal partinin yesi olmamak flart aranyordu.
Danflma Meclisinde Prof. Dr. Orhan Aldkat baflkanlnda on befl kiflilik bir
Anayasa Komisyonu kuruldu. Anayasa maddelerinin nce Danflma Meclisinde
sonra MGKde grfllmesi esas benimsendi. MGK, Danflma Meclisinden gelen
metni aynen ya da deifltirerek kabul edecek veya reddedecekti. Danflma Meclisi-
nin ise MGKnn deifltirdii bir metin zerinde byle bir yetkisi yoktu. Dolaysy-
la, Kurucu Meclisin Anayasa yapm srecinde son sz syleyen kanad MGK idi.
Meclisin seimle oluflturulmamfl bu sivil kanad, Anayasa yapm srecinde MGK
iin n alflma yapmann tesinde bir etkiye sahip deildi.
Danflma Meclisi 23 Eyll 1982de Anayasa tasarsn tamamlad. MGK, kamu-
oyuna duyurulan bu tasar zerindeki alflmalarna devam etti. Ne var ki kamuo-
yu, taslaa son biimini verecek olan MGKnn taslak zerindeki grfllerini ren-
me olana bulamad. MGK, Anayasa tasarsn 18 Ekim 1982de kabul etti. Tasar
iki gn sonra Resm Gazetede yaymland. Anayasann yrrle girmesi iin at-
lacak son adm halkoylamasyd. Anayasann yapm srecine toplumun eflitli ke-
simlerinin yeterince katlm sz konusu olmad. MGK, halkoylamasndan nce
hangi ynde oy verilecei konusunda telkinde bulunmay ve metnin elefltirilmesi-
ni de yasaklad. Anayasann devlet adna resmen tantlmas grevini de devlet
baflkan ve MGK baflkan Orgeneral Kenan Evren stlendi. Basnn sk denetim al-
tnda tutulduu Anayasa yapm srecinde toplumun bafllca katlm arac olan siya-
sal partilerin, dernek ve sendikalarn kapatlmfl veya faaliyetlerinin askya alnmfl
olmas, anayasa konusunda kamuoyu oluflturma bakmndan rgtl bir etkinlik
gsterme olanan ortadan kaldrd. Dolaysyla Anayasa konusunda farkl grfl-
lerin kamuoyuyla paylafllmas mmkn olmad. Anayasann halkoylamasnda
reddedilmesi durumunda ne olacana iliflkin bir dzenleme 1981 tarihli Kurucu
Meclis Yasasnda yer almamflt. Bu da, sz konusu olasln gerekleflmesi duru-
munda asker rejimin srp gidecei dflncesini akla getiriyordu.
Sonuta halk, 1982 Anayasasna iliflkin ciddi bir tartflma ortam olmadan, Ana-
yasay yapanlarn tek tarafl propagandasyla ve halkoylamasnda Anayasann
reddedilmesi durumunda ne olacana dair bir belirsizlikle 7 Kasm 1982de sandk
baflna gitti. Oylama, semenlerin %91,3nn katlmyla gereklefltirildi. Anayasa
vatandafllarn %91,4 evet oyuyla kabul edilerek yrrle girdi.
1982 Anayasasnn, genel olarak deerlendiinde olduka ayrntl bir Anayasa
olduu sylenebilir. Anayasann ayrntl olmasnn bir nedeni, temel hak ve z-
grlklere iliflkin hkmlerde aflr snrlama sebeplerine yer verilmifl olmasdr. Bu
balamda, 1982 Anayasasnn temel zelliklerinden birine iflaret edilebilir: 1982
Anayasas otorite-zgrlk dengesinde otoriteye arlk veren bir Anayasadr. Bu-
gne kadar zellikle temel hak ve zgrlklere iliflkin blmde kapsaml birok
deifliklik yaplarak otorite-zgrlk dengesinde zgrln arl arttrlmfl ol-
sa da 1982 Anayasasnn zgrlkleri ikinci plana iten temel felsefesinin izleri e-
flitli hkmlerde hl grlebilmektedir.
Bu genel zellikleri yannda 1982 Anayasasnn dayand temel ilkeler Cum-
huriyetin Nitelikleri bafll altnda 2. maddede saylmfltr. Buna gre, Trkiye
Cumhuriyeti, toplumun huzuru, mill dayanflma ve adalet anlayfl iinde, insan
haklarna saygl, Atatrk Milliyetiliine bal, bafllangta belirtilen temel ilkelere
dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
fiekil 8.5
1982 Anayasasna
1982 ANAYASASINA GRE TRKYE CUMHURYETNN Gre Trkiye
TEMEL LKELER Cumhuriyetinin
Temel lkeleri
Atatrk nsan
Milliyetiliine Haklarna Laik Demokratik Hukuk Sosyal
Bal Devlet Saygl Devlet Devlet Devlet Devleti Devlet
Bafllang ilkeleri, toplumun huzuru, mill dayanflma ve adalet anlayfl:

1982 Anayasas, Bafllang blmn Anayasa metnine dhil saymakta; 2. madde
de bafllangta belirtilen temel ilkelere atfta bulunmaktadr. Edeb bir dille yazlmfl
ve Anayasa koyucunun dnya grfln yanstan Bafllang blmnden karla-
bilecek ulusal egemenlik, kuvvetler ayrl, Atatrk milliyetilii gibi ilkeler Cum-
huriyetin nitelikleri arasnda kabul edilmektedir. Toplumun huzuru, mill dayanfl-
ma ve adalet anlayfl iinde ifadesinin ise somut bir ierie sahip olmad iin an-
cak Anayasann dier maddelerini yorumlamada gz nnde bulundurulabilecei
kabul edilmektedir.
Atatrk milliyetiliine bal devlet: Atatrk milliyetiliine ballk devle-
tin hangi milliyetilik anlayflna sahip olduunu gstermektedir. Bu milliyetilik
anlayflnn; rk, dil, din gibi objektif (yani somut, elle tutulur, gzle grlr, kifli-
lerin iradesinden bamsz) unsurlara deil, gemiflte yaflanmfl ortak bir mirasa sa-
hip kma ve gelecekte de bir arada yaflama istek ve iradesi gibi subjektif (yani
soyut, elle tutulamayan, gzle grlemeyen ve kiflilerin iradesine bal) unsurlara
dayand kabul edilir.
nsan haklarna saygl devlet: 1961 Anayasasnda insan haklarna daya-

nan fleklindeki bu ibare 1982 Anayasasnda insan haklarna saygl olarak yer al-
mfltr. lk bakflta nemli bir fark gibi grnmemekle birlikte, tercih edilen yeni te-
rim 1982 Anayasasnn, orijinal biimiyle yukarda akladmz otorite-zgrlk
dengesinde otoriteye arlk veren ve zgrlkleri ikinci plana iten genel yaklafl-
myla uyumludur. nsan haklarna dayanan devlet anlayflnda, insan haklar dev-
letin varlk nedeni, devletin zerinde ykseldii temel olarak karflmza karken,
insan haklarna saygl devlet anlayflnda insan haklar, devletin dflnda var olan,
devletin sayg gsterecei bir alan olarak tanmlanmaktadr.
Vatandafllarnn dinsel Laik devlet: Laiklik ilkesi, yalnzca Anayasann 2. maddesinde devletin nitelik-
inanlar ve tercihlerine
saygl olan, btn dinlere
leri arasnda yer almamakta, ayn zamanda baflka Anayasa hkmlerinin de konu-
ve inanlara eflit mesafede sunu oluflturmaktadr. Laik devlet, vatandafllarnn dinsel inanlar ve tercihlerine
duran ve ayn zamanda saygl olan, btn dinlere ve inanlara eflit mesafede duran ve ayn zamanda kut-
kutsal din duygularnn
ktye kullanlmasn sal din duygularnn ktye kullanlmasn nleyen devlettir. Laikliin unsurlarn-
nleyen devlet, laik dan biri olan ve 1982 Anayasasnda gvence altna alnan din ve vicdan zgrl-
devlettir.
, herhangi bir dini inanc benimseme ve ibadet etme zgrln de ierir. Res-
m bir devlet dininin olmamas, devlet kurulufllar ile din kurumlarnn birbirinden
ayrlmas, devletin iflleyiflini ve toplumsal iliflkileri dzenleyen kurallarn din kural-
larna dayanmamas 1982 Anayasasna gre laiklikten anlafllabilecek dier unsur-
lar olarak sralanabilir. Devletin resm bir dininin olmamasnn bir baflka nemli so-
nucu da belli bir dinin ya da mezhebin retilmesinin zorunlu klnamamasdr.
Demokratik devlet: Demokrasilerde siyasal iktidar; halk adna, halk tarafn-
dan seilen ve halka hesap veren yneticiler tarafndan kullanlr. Halkn kendi
setii temsilciler araclyla kendi kendini ynetmesini ve gerektiinde siyasal ik-
tidarn barfl bir biimde el deifltirmesini salayan en nemli mekanizma seim-
lerdir. Bu mekanizmann gerei gibi iflleyebilmesi iin seimlerin serbest ve
adil bir flekilde yaplmas gerekir. 1982 Anayasasnda seimlere iliflkin yer alan
hkmler bu demokratik devletin kalbi saylan bu mekanizmann etkin bir biim-
de ifllemesini gvence altna almaya yneliktir. Seimlerin serbest ve adil olma-
s kadar nemli bir konu, vatandafllara sandkta aralarnda tercih yapabilecekleri
eflitli alternatiflerin bulunmasdr. Bu alternatifleri oluflturup bir siyasal program
halinde halka sunan ise siyasal partilerdir. Vatandafllarn bamsz olarak siyasete
girme imknlar olmakla birlikte, gnmzde siyasal partilerin etkinlii ve nemi
gz nne alnarak, adafl demokrasiler partiler demokrasisi olarak nitelendiril-
mektedir. Gerekten, siyasal partiler sadece iktidara gelmek iin yarflan rgtler
deildir; ayn zamanda temsil ettikleri gruplarn menfaatlerinin birlefltirilip aklan-
Anayasaya gre; Siyasal
partiler, demokratik siyasal mas, siyasal kadrolarn yetifltirilmesi, halkn siyasal konularda eitilmesi ve bilin-
hayatn vazgeilmez lendirilmesi gibi ifllevler de yerine getirmektedirler. flte bu yzden; Siyasal parti-
unsurlardr.
ler, demokratik siyasal hayatn vazgeilmez unsurlardr (Anayasa, m. 68/2).
Bireylerin insan onuruna Sosyal devlet: Sosyal devlet, bireylerin insan onuruna yaraflr bir hayat seviye-
yaraflr bir hayat seviyesine sine sahip olmalar iin, eitim, salk, sosyal gvenlik gibi konularda devletin pi-
sahip olmalar iin, eitim,
salk, sosyal gvenlik gibi yasa koflullarndan bamsz veya piyasa koflullarna mdahale ederek sosyal ve
konularda grevler yklenen ekonomik alanda grevler yklenen devlettir. 1982 Anayasas, sosyal devletin ger-
devlet, sosyal devlettir.
eklefltirilmesi amacyla bireylere tek bafllarna veya toplu olarak kullanabilecekle-
ri eflitli haklar tanmfltr. Bunlarn bir blm alflma ve emein korunmasna
iliflkin dzenlemelerden (alflma hakk ve devi; zorla alfltrma ve angarya yasa-
; crette adaletin salanmas vb.); bir blm gelir ve servet farkllklarnn azal-
tlmasna ynelik hkmlerden (vergi adaleti; zel mlkiyetin kamu yarar amacy-
la snrlanmas; sosyal gvenlik; eitim ve retim; salk; evre ve konut hakk
vb.) oluflmaktadr. Ayrca sendika, toplu szleflme ve grev gibi toplu olarak kulla-
nlabilen haklar da Anayasamzda dzenlenmifltir. Anayasa 65. maddesinde, Dev-
let, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen grevlerini, bu grevlerin
amalarna uygun ncelikler gzeterek mali kaynaklarn yeterlilii lsnde yeri-
ne getirir. diyerek devletin bu alandaki sorumluluunun snrn da izmektedir.
Hukuk devleti: Hukuk devletinden sz edebilmek iin en baflta; genel, soyut,
nceden bilinebilir, anlafllabilir ve nispi olarak istikrarl kurallardan oluflan bir
hukuk dzeni mevcut olmaldr. Ancak bu yetmez; sz konusu hukuk dzeni,
ynetilenler, yani vatandafllar kadar siyasi iktidar kullanan devlet organlarn, ya-
ni yneticileri de balamaldr. Siyasi iktidar nne kattn SIRA SZDE
srkleyebilecek, SIRA SZDE
coflkun akan bir nehre benzetecek olursak, bu nehrin taflmasn, SZDE
SIRA evresine zarar SIRA SZDE
vermesini engellemenin yollarndan biri kysna setler ekmek, nne duvarlar r-

mektir. Bu setler, duvarlar anayasalardr, hukuk kurallardr. BuD fi anlamyla
NELM hukuk D fi N E L M
devleti ilkesi, yasama, yrtme ve yarg organlarnn eylem ve ifllemlerinde huku-
ka uygun davranmalar gerektiini ve hukuka aykrlk sz konusu S O R olduunda
U bu S O R U
S O R U S O R U
organlarn yaptrmlarla karfllaflmas gerektiini ifade eder.
DKKAT DKKAT
Hukuk devleti ilkesi, yasama, yrtme ve yarg organlarnn eylem ve ifllemlerinde
DKKAT hukuka DKKAT
uygun davranmalar gerektiini ifade eder. Buna gre, hukuka aykrlk sz konusu oldu-
N
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
unda, sz konusu organlarn yaptrmlarla karfllaflmas gerekir. SIRA SZDE
N
SIRA SZDE
Anayasal ilkeler nelerdir, saynz. SIRA SZDE

AMALARIMIZ SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ 7 AMALARIMIZ
KD fi yararl
Anayasa Hukuku ile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, T N AE L PM bir kaynak DK fi TN EAL M
P
K
olarak Anayasa Hukukuna Girifl adl kitab okuyabilirsiniz (Kemal Gzler, T A P Bursa: Ekin K T A P
Kitabevi, 2008). S O R U S O R U
TELEVZYON TELEVZYON
DARE HUKUKU TELEVZYON
DKKAT
TELEVZYON
DKKAT
dare, yrtme organnn; Cumhurbaflkan, Bakanlar Kurulu, Baflbakan ve bakan-
lar dflnda kalan ksm ile il zel idaresi, belediye, ky, niversite, TRT, meslek ku-
N N
N T E RSZDE
SIRA NET SIRA
N T E RSZDE
NET
rulufllar gibi dier kamu tzel kiflilerini ifade eder. dare, toplumun gnlk yafla-
NTERNET NTERNET
mn srdrmesine hizmet eden, kamu yararn gereklefltirmeye ynelik faaliyet-
leri gereklefltirir. Bu anlamda idare hukuku, idarenin kurulufluna, yapsna, iflleyi-
fline ve idarenin yerine getirdii ifllevin dzenlenmesine iliflkin kurallar ierir.
dare hukukunun asli kaynaklar yazl ve yazsz kaynaklar olmak zere ikiye
ayrlr. Yazl kaynaklar arasnda anayasa, yasalar, kanun hkmndeK T Akararnameler,
P K T A P
uluslararas antlaflmalar, tzkler ve ynetmelikler yer alr. Yarg kararlar ve dok-
trin ise idare hukukunun yardmc kaynaklar arasnda saylabilir.
dare hukukunun konular arasnda idarenin kuruluflu, yaniT Eidari L E V Zteflkilat
YON nem- darenin kurulufl ve
TELEVZYON
grevleri, merkezden
li bir yer tutar. Anayasamza gre, darenin kurulufl ve grevleri, merkezden y- ynetim ve yerinden ynetim
netim ve yerinden ynetim esaslarna dayanr (m. 123). Merkez idare; baflkent esaslarna dayanr.
teflkilat (yani Cumhurbaflkan, Baflbakan, Bakanlar Kurulu ve kamu hizmetinin ni-
telii ve gereklerine gre teflkilatlanan bakanlklar) ve merkezi N Tidarenin
E R N E T taflra tefl- NTERNET
kilatndan (yani kamu hizmetinin tm lke dzeyinde yrtlmesi amacyla olufl-
turulan il, ile ve bucaklardan) oluflur. Yerinden ynetim ise iki biimde karflmza
kar: yer ynnden yerinden ynetim (il zel idareleri, belediyeler, kyler) ve hiz-
met ynnden yerinden ynetim (niversiteler, TRT, TBTAK gibi). Yerinden y-
netim kurulufllar devletten ayr bir kamu tzel kifliliine sahiptirler. Kamu tzel ki-
flilii anayasa veya yasada aka tanmlanabilir. Anayasa veya yasada ak bir ni-
telendirme yoksa kamu tzel kifliliinden sz edebilmek iin flu flartlarn varl
aranr: Devlet tarafndan (yani yasama organ tarafndan yasayla veya yasann ak-
a verdii bir yetkiye dayanarak idare tarafndan) kurulmufl olma ve kamu gc
ayrcalklar ile donatlmfl olma.
Hiyerarfli, idare iindeki dari teflkilata hakim olan temel ilke idarenin btnl ilkesidir. darenin b-
grevliler arasnda altlk- tnl iki yntemle veya hukuki arala salanr: Hiyerarfli (yani idare iindeki g-
stlk iliflkisi kurumasdr.
revliler arasnda altlk-stlk iliflkisi kurulmas) ve vesayet (yani merkezi idarenin
Vesayet, merkezi idarenin yerinden ynetim kurulufllar zerindeki denetim yetkisi kullanmas).
yerinden ynetim kurulufllar
zerinde denetim yetkisi dare yukarda akladmz anayasal ifllevini yerine getirirken eflitli ifllemler
kullanmasdr. yapar. darenin, hukuk dzeninde deifliklik yapan irade aklamalarna idari ifl-
lem denir. dare tek yanl ve iki yanl olmak zere iki tr ifllem yapar. Tek yanl
idari ifllemler bireysel idari ifllemler (rnein bir kiflinin memur olarak atanmas) ve
dzenleyici ifllemler (yani tzk, ynetmelik gibi genel ve muhataplar ismen be-
lirlenmemifl olan ifllemler) olmak zere ikiye ayrlr. ki yanl idari ifllemler ise ida-
ri szleflmelerdir (orman iflletme szleflmesi yapma, maden imtiyaz tanma vb.).
Kamu hizmeti; idarenin, bir darenin faaliyetleri asndan temel kavram kamu hizmeti dir. Kamu hizmeti
kamu tzel kiflisi tarafndan
veya onun denetimi altnda
bir kamu tzel kiflisi tarafndan veya onun denetimi altnda bir zel hukuk tzel ki-
bir zel hukuk tzel kiflisi flisi tarafndan kamu yarar amacn gereklefltirmeye ynelik faaliyetlerdir. Kamu
tarafndan kamu yarar hizmeti asndan kamu hizmetinin devamll, kamu hizmetlerinden eflit biimde
amacn gereklefltirmeye
ynelik faaliyetleridir. yararlanma, kamu hizmetlerinin tarafsz bir biimde yerine getirilmesi gibi ilkeler
nem taflr. Kamu dzenini salamaya ynelik kolluk hizmeti idarenin faaliyetleri
Kolluk hizmeti, idarenin
kamu dzenini saamaya arasnda en nemli faaliyetlerden biri olarak karflmza kar.
ynelik faaliyetidir. dare, kamu grevlileri (yani memurlar ve dier kamu grevlileri) eliyle ve ka-
mu mallarn kullanarak faaliyetlerini yrtr. Kamu mallar ve kamu grevlileri
(idari personel ), dare hukukunun temel konularndandr. Kamu grevlileri, idare-
nin insan esini oluflturur. Kamu grevlisi kavram, kamu kurum ve kurulufllar-
nn genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin
gerektirdii asli ve srekli grevleri yrten kiflileri kapsar. Bunlar devlet memur-
lar ve dier kamu grevlileridir.
Kamu kurulufllar, kamu Devlete ait olan mallara kamu mallar denir. Belediye otobs, gl, deniz,
hizmetini yerine getirirken maden, parklar kamu mallarndan bazlardr. Bunlar ipotek edilemezler, satla-
zel mlkiyete konu olan
baz taflnmazlarn tamam mazlar, vergiye tbi deillerdir. Kamu mallarna zarar veren kifliler, zel mlkiyete
ya da bir ksmn, kamu konu olan mallara zarar verenlere oranla daha ar cezalandrlrlar. darenin kamu
yarar iin
kamulafltrabilirler. mallar zerindeki yetkileri arasnda bunlar kullanma, koruma, yararlanma ve ka-
Kamulafltrma sonucunda, mu mal olmaktan karma vb. yetkiler yer alr.
sz konusu mallar iin
kamulafltrma bedeli denir darenin sahip olduu yetkileri kullanmas neticesinde bir zarar ortaya kmas
ve bu mallar kamu durumunda idarenin sorumluluu doar.
mlkiyetine geirilir.
Nihayetinde idare tm faaliyetlerini yrtrken hukuka, yani Anayasaya ve ya-
salara uygun davranmak zorundadr. Bu, hukuk devleti ilkesinin de gereklerinden
biridir. Anayasamzn 125. maddesine gre: darenin her trl eylem ve ifllemle-
rine karfl yarg yolu aktr. darenin hukuka uygun davranp davranmad ve
eer hukuka aykr davranmflsa hangi yaptrmn uygulanaca idari yarg organla-
r tarafndan tespit edilir. Baflka bir deyiflle, idari yarg, idari makamlarn idare hu-
kuku alanndaki faaliyetlerinden kaynaklanan uyuflmazlklarn zmlendii yarg
koludur. dari yargda devlet ve ona bal kurum ve kurulufllarn idare hukuku
esaslarna gre yaptklar ifllemlerden doan uyuflmazlklar zmlenir. lk derece
mahkemeleri (dare mahkemeleri ve Vergi mahkemeleri) ve st derece mahkeme-
lerinden (Blge idare mahkemeleri ve Danfltaydan) oluflan idari yarg, idarenin

hukuka uygunluunu salar. dari yarg alannda iptal, tam yarg ve idari szleflme-
lerden doan davalara rastlanr.
dare, yarg dflnda da birok yntemle denetlenmektedir. O halde idare, yar-
g dfl denetim ve yargsal denetim olmak zere iki ynl bir denetime tbidir.
Yargsal denetimden yukarda bahsetmifltik. Yarg dfl denetim ise, idarenin yarg
organlar dflndaki kifli ve kurulufllarca denetlenmesi anlamna gelir. Yarg dfl de-
netim; Uluslararas denetim (Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ya da dier
uluslararas kurulufllarn yapt denetim), dari denetim (bir SIRA
kurum SZDE iinde stn SIRA SZDE
ast denetlemesi fleklindeki hiyerarflik denetim ya da bir idari kuruluflun baflka bir
idari kuruluflu denetlemesi fleklindeki dfl denetim), Siyasal SIRA
denetim SZDE (meclisin,
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
hkmet zerinde gensoru, soru, meclis soruflturmas, genel grflme vb. yntem-
lerle yapt denetim) ve Kamuoyu denetimi (sivil toplum rgtlerinin ve med-
D S fiO NR EUL M D SfiO NRE UL M
yann etkisiyle oluflan denetim) olarak karflmza kar.
S OveR bakanlar
U
dare, yrtme organnn; Cumhurbaflkan, Bakanlar Kurulu, Baflbakan DKKAT dfln- DS OK RK AUT
da kalan ksm ile il zel idaresi, belediye, ky, niversite, TRT, meslek kurulufllar gibi
dier kamu tzel kiflilerini ifade eder. dare, toplumun gnlk yaflamn K Asrdrmesine
N N
D KSZDE
SIRA T D K SZDE
SIRA KAT
hizmet eden, kamu yararn gereklefltirmeye ynelik faaliyetleri gereklefltirir. darenin
sahip olduu yetkileri kullanmas neticesinde bir zarar ortaya kmas durumunda idare-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nin sorumluluu doar. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
darenin hukuka uygunluundan ne anlyorsunuz? darenin hukuka uygunluunu

SIRA SZDE
AMALARIMIZ sala- SIRA SZDE
AMALARIMIZ
yan mekanizmay anlatnz. K T A P 8 K T A P
dare Hukuku ile ilgili olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, Kyararl
T Abir P kaynak ola- K T A P
rak Ynetim Hukuku adl kitab inceleyebilirsiniz (fieref Gzbyk,T E L EAnkara:
V Z Y O NTurhan Ki- TELEVZYON
tabevi, 2008). S O R U S O R U
TELEVZYON TELEVZYON
CEZA HUKUKU NDT EKRKNAETT NDT EKRKNAETT
Su bir insan davranfldr ancak su olarak tanmlanan davranfllar gereklefltirildik- Su, hukuk kurallarnn
lerinde toplumsal barfl tehdit ederler. Dolaysyla toplumsal yaflamn barfl bir bi- yaplmasn veya
N N
N T E RSZDE
SIRA NET yaplmamasnSIRA
Nyasaklad
T E RSZDE
NET
imde srdrlebilmesi iin hangi davranfllarn yaplmas, hangi davranfllarn ya- eylemdir. Su, hukuk dzeni
plmamas gerektiinin belirlenmesi gerekir. flte ceza hukuku bu davranfllar, yani tarafndan cezai yaptrma
balanmfltr.
sular tanmlayan hukuk alandr. Bunun yannda ceza hukuku sz konusu sular
iin ngrlen yaptrmlar ve bu yaptrmlarn nasl uygulanacan da gsterir. Ceza, kanunlara aykr
davranan kimseye,
Bu tanmland biimiyle sulunun cezasn ve nasl cezalandrlacan belirle- mahkemeler tarafndan
dii iin ceza hukukunun cezalandrc bir ifllevi vardr. Ceza hukuku,
K T A sulularn
P ce- uygulanan yaptrmdr.
K T ACeza P
hukukundaki ceza trleri
zalandrlmasn salad iin baflka kiflilerin su ifllemesini de engeller. Bu yanyla esas olarak ikiye ayrlr:
ceza hukuku ayn zamanda koruyucu bir ifllev de grr. 5237 sayl ve 26.09.2004 hapis cezalar ve adli para
tarihli Trk Ceza Kanununun 1. maddesinde Ceza Kanununun cezalar.
T E L amac:
E V Z Y O N...kifli hak TELEVZYON
ve zgrlklerini, kamu dzen ve gvenliini, hukuk devletini, kamu saln ve
evreyi, toplum barfln korumak, su ifllenmesini nlemek... olarak tanmlanmfltr.
Ceza hukukunun koruyucu ifllevi nedir, aklaynz. N T E SZDE

SIRA RNET SIRA
N T E RSZDE
NET
9
Ceza hukuku, sular ve yaptrmlar gsteren maddi ceza hukuku ve sularn
ortaya karlp faillerinin yarglanmas (ceza muhakemesi hukuku) ve yaptrmla-
rn uygulanmas (infaz hukuku) ile ilgili konular ieren flekli ceza hukukunu ie-
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

Kriminoloji, su ve rir. Kriminoloji, kriminalistik, viktimoloji ve adli tp, ceza hukukuna yardmc disip-
sululuu inceleyen bilimdir. linler olarak karflmza kar.
Viktimoloji, su Ceza hukukunda temel kavramlardan biri olan ceza normu iki unsurdan olu-
madurlarnn durumunu flur: Emir ve yaptrm. Emir, yaplmas veya yaplmamas gereken davranfllar gs-
inceleyen bilim daldr.
terirken, ceza, sz konusu emre aykr davranld takdirde uygulanacak yaptrm-
Adli tp, mahkemelerin lar belirler.
gerei ortaya karmasna
yardm eden tp koludur.
Ceza Hukukunun lkeleri
SIRA SZDE SIRA SZDE
Kanunilik ilkesine gre; Ceza hukukunun en nemli ilkelerinden biri kanunilik ilkesi dir (TCK.m.2). Bu il-
yasada aka gsterilmeyen ke iki unsur ierir: Yasada aka gsterilmeyen bir fiil su oluflturmaz ve bir su
bir fiil su oluflturmaz ve bir
su
D iin
fi Nancak
E L M yasada iin ancak Dyasada
fi N E L belirlenen
M ceza uygulanabilir. Bu ilkenin ok nemli baz sonu-
belirlenen ceza lar vardr. Bu sonular flu flekilde ifade edilebilir: Birincisi, rf ve det kurallaryla
uygulanabilir.
su ve ceza yaratlamaz; ikincisi, ceza hukukunda kyas yasaktr; ncs, ceza
S O R U S O R U
yasalar ak ve belirli olmaldr; drdncs, aleyhte yasalar geriye yrmez.
DKKAT Ceza hukuku,D sular

K K A T tanmlayan hukuk alandr. Ceza hukuku sz konusu sular iin n-
grlen yaptrmlar ve bu yaptrmlarn nasl uygulanacan da gsterir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Ceza hukukunda yer alan dier bir ilke kanunu bilmemek mazeret saylmaz
ilkesi dir (TCK. m.4). Bu ilkeye gre, su ve cezalarn neler olduunu herkesin bil-
AMALARIMIZ dii varsaylr. Dolaysyla bir su iflleyen kimse, ben bunun su olduunu bilmi-
AMALARIMIZ
yordum diyerek cezai sorumluluktan kurtulamaz. Bu noktada kiflinin bilmesi gere-
ken, o davranfln hukukun onaylamad bir davranfl olmasdr; yoksa cezann
K T A P K T Agerekmez.
miktarn bilmesi P
Cezann fliddetli bir yaptrm olmas ve insan yaflamn nemli lde etkileme-
si ceza hukukunda bir baflka ilkenin daha kabul edilmesini gerektirmifltir, sz ko-
TELEVZYON nusu ilke Therkes
E L E V Z Y hkm
ON giyene kadar masum kabul edilir ilkesi dir. Bu ilkenin
doal sonucu olarak yarglama srecinde flphe sank lehine yorumlanr. Aslen de-
lil yetersizliinden beraat de yine bu ilkenin bir sonucudur.
SIRA SZDE Ceza hukukunun
SIRA SZDE bir dier ilkesi de ceza sorumluluunun flahsiliidir (TCK.
NTERNET NTERNET
m.20). Bu ilkeye gre, kimse baflkasnn fiili dolaysyla cezalandrlamaz. Dolay-
syla babaya ocuunun fiili, kocaya karsnn fiili dolaysyla ceza verilemez.
Ceza hukukunda bir baflka ilke de ceza kanunlarnn gemifle etkisi ile ilgili-
dir. Bu ilkeye gre, ifllendii zaman yrrlkte bulunan kanuna gre su saylma-
S O R U yan bir fiilden S O Rdolay
U kimseye ceza verilemez. fllendikten sonra yrrle giren
kanuna gre su saylmayan bir fiilden dolay kimse cezalandrlmaz. Byle bir ce-
DKKAT
zaya hkmolunmuflsa
DKKAT cezann infaz ve kanuni neticeleri kendiliinden ortadan
kalkar (TCK. m.7).
Son olarak ceza hukukunda yersellik ilkesi nin uygulandndan bahsetmek
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
gerekir. Buna gre, Trkiyede ifllenen sular hakknda Trk kanunlar uygulanr.
Bu balamda Trkiye topraklarnda, Trk Hava Sahas ve Karasularnda ifllenen
AMALARIMIZ sulara, bunlar
AMALARIMIZyabanc uyruklular ifllemifl olsa bile Trk Hukuku uygulanacaktr
(TCK.m.8).
K T A P Ceza Hukuku K ile

T ilgili
A P olarak daha kapsaml bilgi edinebilmek iin, yararl bir kaynak ola-
rak Ceza Hukuku Genel Ksm adl kitab inceleyebilirsiniz (Nevzat Toroslu, Ankara: Se-
kin Yaynclk, 2010).
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
VERG HUKUKU Mali hukuk iki alt-alan

iermektedir: Devletin
Gnmzde adafl toplumlarda devlet birok hizmet yerine getirmektedir. Ka- gelirlerine iliflkin gelir
hukuku ve devletin
mu hizmeti ad verilen bu hizmetleri yerine getirebilmek iin devlet mali kay- giderlerine iliflkin gider
naklara, yani menkul ve gayrimenkul mallara ve paraya ihtiya duyar. Mali hu- hukuku.
kuk devletin bu para ve mallar nasl elde edecei ve nasl kullanlacana ilifl- Vergi, kamu giderlerini
karfllamak amacyla devletin
kin kurallar ierir. Bu kapsamyla mali hukuk iki alt-alan iermektedir: Devle- veya devletin yetkilendirdii
tin gelirlerine iliflkin gelir hukuku ve devletin giderlerine iliflkin gider huku- dier kamu tzel kiflilerinin,
hukuki zorunluluk altnda,
ku. Gnmzde gider hukuku bte hukuku; gelir hukuku ise vergi huku- yasayla belirtilen kurallara
gre ve karfllksz olarak
ku olarak isimlendirilmektedir. Bu balamda vergi hukuku teriminin genifl ve gerek ve tzel kiflilerin gelir
dar anlamda kullanldna da iflaret etmemiz gerekir. Genifl anlamda vergi hu- ve mallar zerinden nakdi ya
da ayn olarak aldklar paydr.
kuku verginin yannda resim, har ve flerefiye gibi devletin kamu gcne daya-
Vergi ykmls, vergi
narak elde ettii tm gelirleri kapsarken, dar anlamda vergi hukuku yalnz ver- yasalarna gre alacakl vergi
gilere iliflkin kurallar ierir. Dolaysyla vergi hukuku, devlet ile vergi mkellef- dairesine karfl vergiyi
demekle sorumlu olan
leri arasndaki vergi iliflkisinden kaynaklanan hak ve devleri inceleyen hukuk gerek veya tzel kiflilerdir.
alandr. Matrah, verginin
Gemiflte bu konuda tartflmalar yaplmfl olmakla birlikte gnmzde vergi hu- hesaplanmasna temel
oluflturan deer ya da
kuku kamu hukuku ierisinde bamsz bir hukuk alan olarak kabul edilmektedir. miktardr.
Bu balamda, vergi hukuku gelifltirdii kendine zg mkellef, vergi sorumlu- Tarh, vergi idaresinin, eflitli
su, peeleme gibi kavramlar; tarh, tebli, tahakkuk, tahsil gibi ifllemlere biimlerde belirledii matraha
vergi tarifelerinin
iliflkin kurallar; uzlaflma, matrah tespit yntemleri, tevkifat gibi yntem ve uygulanmasyla vergi
tekniklerle varln srdrmektedir. borcunun hesaplamasna
ynelik idari ifllemdir.
fiekil 8.6
Vergi Hukukunun
VERG HUKUKU Genifl ve Dar
Anlamda Kapsam
Genifl Anlamda Dar Anlamda

Vergiler+Resim+Har+fierefiye Vergiler
Vergi hukukunun asli kaynaklar arasnda, dier kamu hukuku alanlarnda ol-
duu gibi Anayasa, yasalar ve uluslararas antlaflmalar yer alr. Bunun yannda ver-
gi hukuku asndan kanun hkmnde kararnameler, Bakanlar Kurulu kararlar,
tzkler, ynetmelikler, dzenleyici genel tebliler, Anayasa Mahkemesi kararlar
ve itihad birlefltirme kararlar da asli kaynaktr. Yardmc kaynaklar arasnda ise
aklayc genel tebliler, genelgeler, sirklerler, muktezalar, yarg kararlar ve -
reti saylabilir.
Vergi hukuku ierisinde incelenen nemli konulardan biri vergi yasalarnn uy-
gulanmas meselesidir. Vergi yasalarnn hangi devletin veya devletlerin snrlar
ierisinde nasl uygulanaca, vergi yasalarnn yrrle girmesi ve yrrlkten
kalkmas, vergi yasalarnn yorumu, vergi hukukunda boflluk doldurma ve takdir
yetkisi gibi konular bu bafllk altnda deerlendirilir.
Vergi hukukunda, vergi yasalarnn uygulanmas meselesi bafll altnda hangi konular
SIRA SZDE SIRA SZDE
deerlendirilir? 10
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
Vergi tahakkuku, verginin Devletin vergilendirme yetkisi ve bunun karfllnda kiflilerin vergi devi vergi
tarh edilmesinden sonra
tahsil edilebilir duruma hukukunun dier iki nemli alt-bafll olarak karflmza kar. Devletin vergilendir-
gelmesi, yani vergiyle ilgili me yetkisinde hukuk devleti ve sosyal devlet ilkelerinin nemi ve vergilendirme
bir alacak hakknn
domasdr. yetkisinin uluslararas snrlar birinci alt-bafllk; vergi ykmll, vergi ykm-
Vergi tahsili, tarh ve llnde ehliyet ve temsil, vergi sorumluluunun kapsam ve istisnalar, vergi hu-
tahakkuktan sonra vergi kukunda teselsl gibi konular da ikinci alt-bafllk altndaki konulardr.
borcunun vergi ykmls
tarafndan denmesidir. Tarh, tebli, tahakkuk ve tahsil vergilendirme ifllemleridir. Bu ifllemlerde uyul-
SIRA SZDE mas gerekenSIRA sreler
SZDE vergi hukukunun nemli konularndan bir dieridir. Vergi
Takas (deflme, sayflma),
ayn cinsten, ikisi de hukuku vergi borcunun sona ermesine iliflkin kurallar da ierir. Buna gre, vergi
muaccel (vadesi gelmifl),
karfllkl
D fi N EikiL alacan
M
borcu deme, zamanaflm, takas, terkin gibi nedenlerle sona erer.
D fi N E L M
birbirine sayfllmasdr. Vergi uyuflmazlklar ve zm yollar da vergi hukukunun esas inceleme ko-
Terkin, resm ktk ve nularndan birisidir. Vergi uyuflmazlklar esas olarak, idari (uzlaflma ve vergi hata-
defterlerde
S O R Uyazl bulunan bir S O R U
konunun silinmesidir. larnn dzeltilmesi) ve yargsal (vergi yargs) yolla zlr.
DKKAT Genifl anlamdaD K vergi

K A T hukuku verginin yannda resim, har ve flerefiye gibi devletin kamu
gcne dayanarak elde ettii tm gelirleri kapsarken, dar anlamda vergi hukuku yalnz
vergilere iliflkin kurallar ierir. Dolaysyla vergi hukuku, devlet ile vergi mkellefleri
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
arasndaki vergi iliflkisinden kaynaklanan hak ve devleri inceleyen hukuk alandr.
AMALARIMIZ
SIRA SZDE Vergi uyuflmazlklar
SIRA SZDEnasl zlr?
AMALARIMIZ
11
Vergi Hukukunun lkeleri
KD fiT NAE LP M DK fi TN EAL PM
Vergi hukukunun temel ilkelerinden biri vergide genellik tir. Vergide genellik;
herkesin vergi vermesi, toplumun herhangi bir kesimine vergi ile ilgili ayrcalk
S O R U tannmamasdr. S O R U
TELEVZYON Dier TbirE L Evergi
V Z Y Ohukuku
N ilkesi olan vergide adalet ise mali gce gre vergile-
DKKAT medir. Vergide D K Kadalet,
AT ok kazanandan ok; az kazanandan az vergi alnmas an-
lamna gelir. Bu anlamda dolayl vergilerin vergide adalet ilkesine aykr olduu
SIRA
N T E RSZDE
NET sylenebilir. SIRA
N T E RSZDE
NET
N N
Vergide kanunilik ise vergi ve benzeri ykmlerin kanunla konulmas, deifl-
tirilmesi ve kaldrlmasdr. Vergiler kanunlarn altnda yer alan dzenlemelerle, r-
AMALARIMIZ nein tzk ve ynetmeliklerle konamaz, kaldrlamaz ve deifltirilemez.
AMALARIMIZ
Verginin Trleri
K T A P Vergiler denme
K T Abiimlerine
P gre ikiye ayrlr. Vergi, dorudan devlete ya da ka-
mu tzel kiflilerine (rnein belediyelere) denirse dorudan vergi adn alr. Eer
yaplan bir ifllem dolaysyla ve belirsiz zamanda denen vergiler sz konusu olur-
TELEVZYON sa bunlaraT da
E L Edolayl
V Z Y O N vergi denir. Emlak ve gelir vergileri dorudan vergiler; KDV,
gmrk vergileri ise dolayl vergilerdir.
Vergiler konularna gre ise grupta incelenir. Gelir zerinden alnan vergi-
ler, servet zerinden alnan vergiler ve gider zerinden alnan vergiler. Gelir ver-
NTERNET NTERNET
gisi ve kurumlar vergisi, gelir zerinden alnan vergilere; veraset ve intikal vergisi
ve emlak vergisi ile motorlu tafltlar vergisi, servet zerinden alnan vergilere; KDV,
zel tketim vergisi, zel iletiflim vergisi, flans oyunlar vergisi, damga vergisi ile
banka ve sigorta muameleleri vergisi ise gider zerinden alnan vergilere rnek
olarak gsterilebilir.
zet
N
A M A Uluslararas Hukuku aklamak N
A M A Anayasa Hukukunu ve Anayasal ilkeleri anlatmak
1 Uluslararas hukuk, devletlerin birbirleriyle ve 2 Anayasa bir hukuk sistemindeki en stn yasa-
dier devletler hukuku sjeleriyle olan iliflkileri- dr. 1982 Anayasasnn 11. maddesine gre:
ni dzenleyen hukuk alandr. Uluslararas hu- Anayasa hkmleri, yasama, yrtme ve yarg
kukun hukuk olma nitelii; milletleraras s- organlarn, idare makamlarn ve dier kurulufl
tn bir otoritenin mevcut olmamas, milletlera- ve kiflileri balayan temel hukuk kurallardr. Ka-
ras dzeyde, mill dzeydekine benzer bir ya- nunlar Anayasaya aykr olamaz. Yasalarn Ana-
sama veya yarg organnn bulunmamas ve uy- yasaya uygun olup olmadn Anayasa Mahke-
gulamada bu hukuk alannda sistemli bir yapt- mesi denetler ve Anayasaya aykr yasalar iptal
rm dzeninin eksiklii gibi gerekelerle ge- eder. Yasama organ, yrtme organ ve yarg
miflte sorgulanmfltr. Uluslararas hukukunun organ Anayasa ile baldr. Anayasa dier yasa-
kaynaklar arasnda uluslararas antlaflmalar bafl- lardan daha zor deifltirilir; Anayasalarn baz
ta gelir. Uluslararas antlaflmalar ikili veya ok maddelerinin deifltirilmesi yasaklanabilir, Ana-
tarafl olabilir. Uluslararas antlaflmalarn i hu- yasada deifliklik yaplmas iin yasama organn-
kuktaki etkisi eflitli hukuk sistemlerinde farkl da yasalar deifltirmek iin aranan ounluktan
biimde karflmza kar. Trkiye Cumhuriyeti daha fazla bir ounluk aranabilir veya Anayasa
hukuk sisteminde, uluslararas antlaflmalar kural deiflikliklerinin yrrle girmeleri iin halkoy-
olarak yasa hkmndedir (Anayasa, m. 90). Bu- lamasna sunulmalar flart getirilebilir. Anayasa-
nunla birlikte, usulne gre yrrle konul- larn ounda bir bafllang blm, bazlarnda
mufl uluslararas antlaflmalar hakknda anayasa- bafllang blmnn ardndan gelen genel esas-
ya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine lar blm bulunur. adafl anayasalarn biro-
baflvurulamaz. Uluslararas hukukun asli kay- unda temel hak ve zgrlkler de genifl bir yer
naklar arasnda ayrca, uluslararas rf ve det tutmaktadr. Negatif stat haklar devlete; dokun-
ile iyiniyet ilkesi gibi genel hukuk ilkeleri ve iyi mama, karflmama, mdahale etmeme gibi olum-
komfluluk iliflkileri gibi uluslararas hukuka z- suz anlamda bir grev ykleyen haklardr. Aktif
g genel ilkeler yer alr. Yargsal kararlar (iti- stat haklar; seme, seilme, siyasal parti kur-
hat) ve doktrin (reti) uluslararas hukukun ma, siyasal partiye ye olma gibi vatandafllarn
yardmc kaynaklarndandr. Devlet; lke, insan siyasal srelere katlmalarn salayan haklardr.
topluluu ve egemenlik unsurlarndan oluflur. steme haklar bireye devletten bir hizmet ya da
Uluslararas rgtler, esas olarak bir kurucu and- edim isteme olana tanr. Anayasa devletin te-
laflmaya dayanan ve hukuki kiflilie sahip r- mel yapsn da kurar; devletin temel organ-
gtlenmelerdir. Birleflmifl Milletler rgt ve nn, yani yasama, yrtme ve yargnn kurulufl
benzeri uluslararas rgtlere iliflkin meseleler ve iflleyifline iliflkin esaslar Anayasada yer alr.
uluslararas hukuk alannda arlkl bir yer tu- Devletin temel organlarndan yasama, yasa yap-
tar. Uluslararas hukuk kiflileri arasndaki iliflki- ma ifllevini yerine getirir. 1982 Anayasasna gre
ler ve bu erevede doabilecek uluslararas yasama organ 550 milletvekilinden oluflan Tr-
uyuflmazlklarn zm de uluslararas hukuk kiye Byk Millet Meclisidir. Yrtme esas ola-
alannn inceleme alanna girer. Deniz, gl, karak yasalar uygulamakla ve yasalarn verdii yet-
nal ve akarsularn ve hava ve uzayn uluslarara- ki erevesinde lke ynetimine iliflkin siyasal
s stats de uluslararas hukuk alan ierisinde kararlar almakla grevli organdr. 1982 Anayasa-
ayrca incelenmektedir. s iki paral bir yrtme organ ngrmektedir:
Cumhurbaflkan ve Bakanlar Kurulu, yani Baflba-
kan ve bakanlar. Yarg organ, yneticilerin ve
ynetilenlerin hukuka uygun davranp davran-
madklarn denetleyen ve eer bir hukuka ayk-
rlk varsa buna iliflkin yaptrm tespit eden or- lklere iliflkin hkmlerde aflr snrlama sebep-
gandr. 1982 Anayasasna gre: Hkimler, g- lerine yer verilmifl olduka ayrntl bir Anaya-
revlerinde bamszdrlar; Anayasaya, kanuna ve sadr. 1982 Anayasas otorite-zgrlk denge-
hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine gre sinde otoriteye arlk vermifltir. Zaman iinde,
hkm verirler. Hibir organ, makam, merci ve- zellikle temel hak ve zgrlklere iliflkin b-
ya kifli, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahke- lmde kapsaml birok deifliklik yaplarak oto-
melere ve hkimlere emir ve talimat veremez; rite-zgrlk dengesinde zgrln arl art-
genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulu- trlmfltr. 1982 Anayasasnn dayand temel il-
namaz (m. 138). Anayasa Mahkemesi ve Anaya- keler Cumhuriyetin Nitelikleri bafll altnda 2.
sa yargs, Anayasa hukuku ierisinde arlkl bir maddede saylmfltr. Buna gre; Trkiye Cum-
yer tutar. Devletin kendisine yklenen grevleri huriyeti, toplumun huzuru, mill dayanflma ve
yerine getirmesi iin kullanmas gereken yetkile- adalet anlayfl iinde, insan haklarna saygl, Ata-
rin kayna da Anayasadr. Bugne kadar Os- trk Milliyetiliine bal, bafllangta belirtilen
manl-Trk Anayasa tarihinde befl anayasa yapl- temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sos-
mfltr. Bunlar srasyla, 1876; 1921; 1924; 1961; yal bir hukuk devletidir.
N
ve 1982 Anayasalardr. Osmanl mparatorlu-
unda ilan edilen ilk Anayasa 1876 Kanun-i Esa- A M A dare Hukukunu tanmlamak
3
sidir. 1921 Teflkilat- Esasiye Kanunu, 24 madde- dare hukuku, idarenin kurulufluna, yapsna, ifl-
den oluflan ereve bir Anayasadr. Egemenli- leyifline ve idarenin yerine getirdii ifllevin d-
in kaytsz flartsz millete ait olduu ilkesi ilk zenlenmesine iliflkin kurallar ierir. dare, yrt-
kez bu Anayasada ifade edilmifltir. lke vilayet- me organnn; Cumhurbaflkan, Bakanlar Kurulu,
lere, kazalara ve nahiyelere ayrlmfl; bunlardan Baflbakan ve bakanlar dflnda kalan ksm ile il
vilayet ve nahiyelere tzel kiflilik ve idari zerk- zel idaresi, belediye, ky, niversite, TRT, mes-
lik tanmfltr. 1924 Anayasasnn Esas hkm- lek kurulufllar gibi dier kamu tzel kiflilerini
ler blmnde Trkiye Devletinin cumhuriyet ifade eder. dare hukukunun konular arasnda
olduu; egemenliin kaytsz flartsz millete ait idarenin kuruluflu, yani idari teflkilat nemli bir
olduu; TBMMnin ulusun tek ve gerek temsil- yer tutar. Anayasamza gre darenin kurulufl
cisi olduu ve egemenliini TBMM eliyle kulla- ve grevleri, merkezden ynetim ve yerinden
naca belirtilmifltir. 1961 Anayasas, nceki Ana- ynetim esaslarna dayanr. dari teflkilata ha-
yasalarmza gre daha ayrntl ve uzundur, bir- kim olan temel ilke idarenin btnl ilkesidir.
ok adan Anayasa Hukukumuza yenilikler ge- dare tek yanl ve iki yanl olmak zere iki tr ifl-
tirmifltir. Anayasann 2. maddesi cumhuriyetin lem yapar. Tek yanl idari ifllemler bireysel idari
niteliklerini sralamfltr; devletin insan haklarna ifllemler ve dzenleyici ifllemler olmak zere iki-
dayanmas, ayn zamanda sosyal bir hukuk dev- ye ayrlr. ki yanl idari ifllemler ise idari szlefl-
leti olmas nceki Anayasalarmzda yer almayan melerdir. darenin faaliyetleri asndan temel
ilkelerdir. 1961 Anayasas, genifl ve ayrntl bir kavram kamu hizmetidir. Kamu dzenini sala-
hak ve zgrlkler listesi sunmaktadr. Hak ve maya ynelik kolluk hizmeti idarenin faaliyetleri
zgrlklerin kullanmnn glefltirilmesi ya da arasnda en nemlilerindendir. dare kamu g-
engellenmesini nleyici gvenceler de getirmifl- revlileri eliyle ve kamu mallarn kullanarak faali-
tir. Salk, sosyal gvenlik, sendikal haklar gibi yetlerini yrtr. dare tm faaliyetlerini yrtr-
sosyal ve ekonomik haklar ilk kez bu Anayasada ken, hukuk devleti ilkesi gerei Anayasaya ve
yer bulmufltur. Siyasal partiler de, bu anayasada yasalara uygun davranmak zorundadr. Anaya-
demokratik yaflamn vazgeilmez unsuru ola- saya gre: darenin her trl eylem ve ifllemle-
rak tanmlanmfltr. Siyasal partilerin mali dene- rine karfl yarg yolu aktr. lk derece mahke-
timleri ile gerektiinde kapatlmalar grevi Ana- meleri (idare mahkemeleri ve vergi mahkemele-
yasa Mahkemesine verilmifltir. 1961 Anayasas ri) ve st derece mahkemelerinden (blge idare
1971 ve 1973 yllarnda nemli deiflikliklere u- mahkemeleri ve Danfltaydan) oluflan idari yarg,
ramfltr. 1982 Anayasas ise temel hak ve zgr- idarenin hukuka uygunluunu salamaktadr.
N
A M A Ceza Hukukunu zetlemek N
A M A Vergi Hukukunu tanmlamak
4 Su olarak tanmlanan davranfllar gereklefltiril- 5 Devlet, kamu hizmetini yerine getirebilmek iin
diklerinde toplumsal barfl tehdit ederler. Ceza mali kaynaklara (para ve mallara) ihtiya duyar.
hukuku, sular tanmlayan, sular iin ngr- Mali hukuk, devletin bu mali kaynaklar nasl el-
len yaptrmlar ve bu yaptrmlarn nasl uygula- de edecei ve kullanlacana iliflkin kurallar ie-
nacan gsteren hukuk alandr. Ceza hukuku- rir. Mali hukuk iki alt-alan iermektedir: Devle-
nun cezalandrc bir ifllevi vardr. Ayrca ceza tin gelirlerine iliflkin gelir hukuku (vergi huku-
hukuku, koruyucu ifllevi gerei, sulularn ceza- ku) ve devletin giderlerine iliflkin gider huku-
landrlmasn salad iin baflka kiflilerin su ku (bte hukuku). Genifl anlamda vergi huku-
ifllemesini de engeller. Ceza hukuku, sular ve ku verginin yannda resim, har ve flerefiye gibi
yaptrmlar gsteren maddi ceza hukukunu devletin kamu gcne dayanarak elde ettii tm
ve sularn ortaya karlp faillerinin yarglan- gelirleri kapsarken dar anlamda vergi hukuku
mas (ceza muhakemesi hukuku) ve yaptrmla- yalnz vergilere iliflkin kurallar ierir. Dolaysy-
rn uygulanmas (infaz hukuku) ile ilgili konula- la vergi hukuku, devlet ile vergi mkellefleri ara-
r ieren flekli ceza hukukunu ierir. Ceza nor- sndaki vergi iliflkisinden kaynaklanan hak ve
mu iki unsurdan oluflur: Emir ve yaptrm. Ceza devleri inceleyen hukuk alandr. Vergi hukuku
hukukunda yer alan kanunilik ilkesine gre; ya- ierisinde incelenen nemli konular; vergi yasa-
sada aka gsterilmeyen bir fiil su olufltur- larnn uygulanmas meselesi, devletin vergilen-
maz ve bir su iin ancak yasada belirlenen ce- dirme yetkisi ve bunun karfllnda kiflilerin ver-
za uygulanabilir. Bu ilkenin sonular flyledir: gi devi vb.dir. Vergilendirme ifllemleri; tarh, teb-
rf ve det kurallaryla su ve ceza yaratlamaz, li, tahakkuk ve tahsildir. Bu ifllemlerde uyulma-
ceza hukukunda kyas yasaktr, ceza yasalar s gereken sreler, vergi borcunun sona ermesi-
ak ve belirli olmaldr, aleyhte yasalar geriye ne iliflkin kurallar, vergi hukukunun dier nem-
yrmez. li konulardr. deme, zamanaflm, takas, terkin
gibi nedenlerle vergi borcu sona ermektedir. Ver-
gi uyuflmazlklar ve zm yollar da vergi hu-
kukunun nemli inceleme konularndandr.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Kamu hukukunun bir alt 5. Osmanl mparatorluunda 1876 tarihinde iln edi-
alan deildir? len ilk Anayasa olan Kanun-i Esasi iin, afladakilerden
a. Anayasa hukuku hangisi sylenemez?
b. Vergi hukuku a. Padiflahn tek tarafl iradesiyle yaplmfl bir fer-
c. dare hukuku man Anayasadr.
d. Miras hukuku b. ki kanatl bir yasama organ oluflturulmufl (Mec-
e. Ceza hukuku lis-i Umumi); bunlardan Heyet-i Mebusan yele-
rinin Padiflah tarafndan seilip atanmas, Heyeti
2. Afladakilerden hangisi Uluslararas hukuk (Ulusla- Ayan yelerinin halk tarafndan seilmesi ynte-
raras Kamu hukuku) hakknda sylenemez? mi benimsenmifltir.
a. Uluslararas hukukun inceleme alanlarnn ba- c. lk kez -ksmen de olsa- halk temsil eden bir
flnda Uluslararas hukukun kaynaklar gelmek- parlamento kurulmufltur.
tedir. d. Padiflahn sorumsuzluu ve kutsall anlayfl ile
b. Yargsal kararlar (itihat) ve doktrin (reti), yasama-yrtme iliflkilerindeki stnl bu
Uluslararas hukukun asli kaynaklar olarak ka- Anayasada srdrlmfltr.
bul edilir. e. Kanun-i Esaside yaplan 1909 deifliklikleri,
c. Devletler ve uluslararas rgtler, uluslararas 1876da iln edilen ilk biiminden farkl olarak,
hukukun kiflileridir. Padiflahn tek tarafl iradesiyle deil, Meclisin gi-
d. Uluslararas hukuk kiflileri arasndaki iliflkiler riflimi ve katlmyla gereklefltirilmifltir.
erevesinde doabilecek uluslararas uyuflmaz-
lklarn zm de uluslararas hukukun ilgi ala- 6. 1921, 1924 ve 1961 Anayasalar ile ilgili olarak afla-
n ierisindedir. dakilerden hangisi yanlfltr?
e. Deniz, gl, kanal, akarsular, hava ve uzayn ulus- a. Egemenliin kaytsz flartsz millete ait olduu
lararas stats Uluslararas hukuk alan ierisin- ilk kez 1921 Teflkilat- Esasiye Kanununda ifade
de incelenmektedir. edilmifltir.
b. 1921 Teflkilat- Esasiye Kanunu, yasama ve y-
3. Afladakilerden hangisi Uluslararas hukukun ince- rtme yetkilerinin Parlamentoda toplanmasn
leme alanna dahil deildir? ngren meclis hkmeti sistemini benimse-
a. Yasama, yrtme ve yargnn iflleyifli mifltir.
b. Halklarn geleceklerini tayin etme hakk c. 1924 Anayasas iin; meclis hkmeti sisteminin
c. Devletin egemenlik yetkileri baz etkileri devam ediyor olsa da, yasama-y-
d. Egemenliin korunmas rtme iliflkisi asndan bu Anayasann parla-
e. Devletlerin ve hkmetlerin tannmas menter sisteme yakn bir dzenleme getirdii
sylenebilir.
4. 1982 Anayasasnn genel esaslar blmnde afla- d. Devletin insan haklarna dayanmas, ayn za-
dakilerden hangisine yer verilmemifltir? manda sosyal bir hukuk devleti olmas 1921,
a. Anayasann yaplfl nedenleri 1924 ve 1961 Anayasalarnda yer alan ilkelerdir.
b. Devletin flekli e. 1924 Anayasas zaman iinde nemli deifliklik-
c. Devletin btnl, resmi dili, bayra lere uramfltr, rnein, 1928de devleti laiklefl-
d. Devletin temel ama ve grevleri tirme ynnde nemli admlar atlmfltr.
e. Anayasann balayclna ve stnlne ilifl-
kin esaslar
Yaflamn inden
7. Afladakilerden hangisi merkezi idarenin baflkent

teflkilat iinde yer almaz?
a. Cumhurbaflkan
Anayasa Mahkemesi ve Uluslararas Anlaflmalar
Rona Aybay
Bir uluslararas anlaflmann, resmen onaylandktan son-
b. Baflbakan
ra anayasaya aykrlk nedeniyle iptal olunmas, ulus-
c. Bakanlar Kurulu
lararas hukuk asndan birtakm ciddi sorumlulukla-
d. Bakanlklar
ra yol aabilir. Bu nedenle, onaylanmfl bir anlaflmann
e. TRT
anayasa yargs denetimi dflnda tutulmas yerindedir.
Ancak Trk anayasasyla badaflmaz hkmler ierdi-
8. dare Hukuku ile ilgili olarak afladakilerden hangi-
i savlanan metinlerin, onay aflamasndan nce Ana-
si yanlfltr?
yasa Mahkemesince denetimden geirilebilmesi de
a. dare hukukunun konular arasnda idarenin ku-
gerekir.
ruluflu, yani idari teflkilat nemli bir yer tutar.
Ana muhalefet Partisi CHPnin, Akkuyuda nkleer
b. dari teflkilata hakim olan temel ilke idarenin
santral kurulmasn ngren kanunun anayasaya ayk-
btnl ilkesidir.
rl savyla Anayasa Mahkemesine baflvurma girifli-
c. Bir kiflinin memur olarak atanmas, idarenin d-
mi, uluslararas anlaflmalarn Anayasa Mahkemesince
zenleyici ifllerindendir.
denetlenmesi konusunu yeniden gndeme getirmifl
d. Kolluk hizmeti, idarenin en nemli faaliyetlerin-
grnyor. AKP Grup Baflkanvekili Bekir Bozda, ana-
dendir.
yasann 90. maddesi karflsnda, byle bir baflvurunun
e. darenin sahip olduu yetkileri kullanmas so-
anayasaya aykr olduunu saptamfl ve bu grfln
nucunda bir zarar ortaya karsa, idarenin so-
aklamfl. AKP Grup Baflkanvekili, CHPnin, Akku-
rumluluu doar.
yuda nkleer santral kurulmasna iliflkin kanunu, Ana-
yasa Mahkemesine gtrme kararn deerlendirir-
9. Afladakilerden hangisi, Ceza Hukukuna yardmc
ken, CHPnin konuyu Anayasa Mahkemesine gtr-
disiplinlerden biri deildir?
mesi anayasann 90. maddesine aykr bir baflvurudur
a. Kriminoloji
demifl.
b. Kriminalistik
Anayasann ilgili hkmne gre tzel kifliler (ve doal
c. Viktimoloji
olarak siyasal partiler) de iinde olmak zere Herkes,
d. Adli tp
meflru vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg
e. Sosyal gvenlik hukuku
mercileri nnde davac veya daval olarak iddia ve sa-
10. Afladakilerden hangisi Vergi Hukukunun asli kay- vunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir (m.36/I).
naklarndan deildir? Ana muhalefet partisinin, anayasadan ald yetkiyi kul-
a. Kanun hkmnde kararname lanarak Anayasa Mahkemesine baflvurmas meflru va-
b. Tzk sta ve yollar dflnda bir yntem midir? Anayasa Mah-
c. Uluslararas andlaflma kemesine yaplmfl baflvuruda bir yanlfllk, savlarn hu-
d. Aklayc genel tebliler kuksal dayanaklarnda yetersizlik saptanrsa, dava mah-
e. Ynetmelikler kemece reddolunur; byle bir durum yoksa dava kabul
edilir ve kanun iptal edilir.
Anayasann bu konuyla ilgili hkm flyledir: Usulne
gre yrrle konulmufl milletleraras anlaflmalar ka-
nun hkmndedir. Bunlar hakknda anayasaya aykr-
lk iddias ile Anaysa Mahkemesine baflvurulamaz.
(madde 90/son f. ilk tmce).
Anayasa Mahkemesine baflvurulmasnn anayasaya ay-
kr olduu sznn ciddiye alnp tartfllabilmesi iin,
ncelikle sorulmas gereken husus; bu aflamada ortada
usulne gre yrrle konulmufl bir uluslararas an- Bu noktada, 1961 Anayasasndan bu yana, ok byk
laflma olup olmaddr. Anayasann 90. maddesinin bir eksiklik, her vesileyle karflmza kmaktadr. Bu, k-
anlamn ve gemiflini bilenler, 1924 Anayasasnn dev- saca ndenetim denilen denetim trnn, 1961 Ana-
letlerle mukavele ve muahede akdi yetkisini TBMMye yasas metninden -deyim yerindeyse- son dakikada -
veren hkmn, 1961 Anayasas ile yrrlkten kalkmfl karlmfl olmasnn sonucudur. Bu konudaki olgusal bil-
olduunu bilirler. Gnmzde TBMMnin, uluslararas gileri ve elefltirilerimi, gerek bu stunlarda gerek baflka
anlaflmalarla ilgili yetkisi, onaylamak deil, onayla- yerlerde yllardr akladm iin, burada ok ksa ola-
may bir kanunla uygun bulmaktr. Onay ifllemi, ulus- rak yineliyorum: 1961 Anayasasnn hazrlk evresinde,
lararas hukuk kurallar uyarnca, yrtme organnca, anayasann btnn kapsayan, sistematik tasar
yani hkmete yaplr. (taslak) ortaya kmflt: Ksa adlaryla n-Tasar (Onar
Nitekim, sz konusu 6007 sayl kanunun ad da bunu Tasars), SBF Tasars, Temsilciler Meclisi Tasars.
gstermektedir: TC Hkmeti ile Rusya Federasyonu Anayasa Mahkemesine anlaflmalar konusunda bir tr
Hkmeti arasnda (...) Akkuyu sahasnda bir nkleer n-denetim yetkisi tanyan bir dzenleme, tasarda
g santral tesisine ve iflbirliine iliflkin anlaflmann da yer almflt. Anayasa Mahkemesini btnyle devre
onaylanmasnn uygun bulunduu hakknda kanun. dfl brakan hkm, grnfle gre, Kurucu Meclisin
Bu aflamada, ortada usulne gre onaylanmfl bir ulus- askeri kanad MBKnin kararyla anayasaya girmifltir.
lararas anlaflma metni deil, TBMMce kabul edilmifl bir Askeri kanadn bu tutumunun nedenlerinin aklanma-
kanun vardr. Bu metin, her kanunda bulunan yrrlk s tarihe karfl bir grevdir.
ve uygulama maddeleri dflnda tek bir maddeden olufl-
sa da bir kanundur. Kanunlarn, anayasaya flekil ve esas n-denetim nedir?
bakmndan uygunluunu denetlemek de Anayasa Mah- Bizim Anayasa Mahkememizin, uluslararas anlaflma-
kemesinin bafllca grevidir (AY. m. 148). Anayasa Mah- larla ilgili denetim yetkisinin olmamasna karfllk, baz
kemesi, 6007 sayl kanunla onaylanmas uygun bulu- devletlerde anayasa mahkemelerinin, ksaca n-dene-
nan metnin, AY m. 90 anlamnda bir uluslararas anlafl- tim dediimiz trden bir yetkisi vardr. Bunun rnei,
ma olup olmadn saptamak durumundadr. Trkiye ile Ermenistan arasnda imzalanmfl olan ulus-
lararas anlaflma niteliindeki protokollerin, Ermenistan
Uluslararas sorumluluk Anayasa Mahkemesince denetimden geirilmesinde
Onaylanmfl bir uluslararas anlaflmann, onay ifllemin- grlmfltr.
den sonra anayasaya aykrlk gerekesiyle iptal edil- n-denetimin kabul edildii sistemlerde, devletin ana-
mesi, devletin o anlaflmayla kabul ettii ykmllkle- yasasyla badaflmaz hkmler ierdii ileri srlen
ri yerine getirememesi sonucunu dourur. Bu da, ulus- uluslararas anlaflmalar, onaylanmadan nce Anayasa
lararas hukuk karflsnda devleti g durumda braka- Mahkemesinin denetiminden geirilmekte; anayasaya
bilir. Byle bir durumda, anlaflmann niteliine ve kap- aykr bulunan anlaflmalarn onaylanmasna olanak bu-
samna gre (ve ne yazk ki, gnmz dnyasnda dev- lunmamaktadr. Ortada henz onaylanmfl bir anlaflma
letin uluslararas iliflkiler alanndaki gcne gre) dei- bulunmad iin, devletin uluslararas sorumluluu da
flen llerde, birtakm yaptrmlarn uygulanmas sz sz konusu olmamaktadr.
konusu olabilir. Anayasadaki usulne gre yrrle
Sonu
konulmufl uluslararas anlaflmalarn anayasaya aykrl-
Bir uluslararas anlaflmann, resmen onaylandktan son-
nn denetlenmesini engelleyen hkmn varlk nede-
ra anayasaya aykrlk nedeniyle iptal olunmas, ulus-
ni budur.
lararas hukuk asndan birtakm ciddi sorumluluklara
Ancak Trk anayasasyla badaflmaz nitelikte hkmler
yol aabilir. Bu nedenle, onaylanmfl bir anlaflmann
ierdiinden kuflku duyulan anlaflmalarn da, yarg de-
anayasa yargs denetimi dflnda tutulmas yerindedir.
netiminden geirilebilmesini salamak gerekir.
Ancak Trk anayasasyla badaflmaz hkmler ierdii
TBMMce kabul edilmifl bir kanun ve yasa deifliklikle-
savlanan metinlerin, onay aflamasndan nce Anayasa
ri Anayasa Mahkemesince anayasaya uygunluk deneti-
Mahkemesince denetimden geirilebilmesi de gerekir.
minden geirilebilirken, anlaflmalarn btnyle dene-
1982 Anayasasnn demokratiklefltirilmesi ad altnda
tim dfl kalmas, anayasann temel ilkelerinden olan
tutarsz ve birbiriyle uyumsuz hkmlerden oluflan pa-
hukuk devleti kavramyla badaflmamaktadr.
ketler hazrlanrken, Ermenistan Anayasa Mahkeme-
Okuma Paras
sinde bulunan yetkinin niin bizim Anayasa Mahkeme- 1. Ceza Dairesi 2002/4703 E., 2003/1319 K.
mizden esirgendii de sorulmaldr. LDRMEYE TAM TEfiEBBS
Trkiye Barolar Birliinin istei zerine, aralarnda bu- TEKERRR
lunmaktan onur duyduum bir grup hukuku tarafn-
5663 S. KLTR VE TABAT VARLIKLARINI KORUMA
dan hazrlanan ve bir kitap olarak yaymlanan gereke-
KANUNUNDA ... [ Madde 1 ]
li TC Anayasa nerisi (TBB yayn, 1. bas Ekim 2007)
bu n-denetimin nasl yaplacan gstermifltir (neri ZET
m.103). zetle, onaylanmas ngrlen anlaflma metni, HIRSIZLIK N GRD EVDE UYANAN MAKTULEY
TBMMye sunulacak, cumhurbaflkan, siyasal partiler ya LDREN SANIIN, BRAZ SONRA MAKTULENN O-
da 20 milletvekili 30 gn iinde Anayasa Mahkemesine LU LE KARfiILAfiARAK ONUN KARNINA, DALAK, M-
baflvurarak denetim isteminde bulunabilecektir. Anaya- DE, VE BAIRSAKLARINA BIAKLA VURMASI SONU-
sa Mahkemesince, anayasa ile badaflmaz bulunan CUNDA AMELYATLA DALAI IKARILARAK MA-
metinler onaylanamayacaktr.

DURUN HAYATININ KURTARILMASI OLAYINDA;
OLAY BTNL GZETLDNDE SANIIN EY-
Kaynak: 26 Temmuz 2010, http://cumhuriyet.com.tr
LEMNDEK KASTIN MADURUN YAfiAMINA YNE-
/?hn=160826
LK OLDUUNUN KABUL GEREKR. OLAYDA SA-
NIK LDRME VE GASP SULARININ CEZASINDAN
KURTULMAK AMACIYLA LDRMEYE TAM TEfiEB-
BS SUUNU fiLEMfiTR. MUHTELF CEZALARIN -
TMA SURETYLE NFAZI YAPILAN MAHKUMYETN
TEKERRRE ESAS OLABLMES N, TMAEN TESS
OLUNAN SONU CEZA YNNDEN BHAKKIN TAH-
LYE TARHNN TESPT GEREKL VE YETERLDR.
BHAKKIN TAHLYE TARH SORULDUKTAN SONDA
TEKERRR HKMNN UYGULANMASININ GEREK-
MES HALNDE, NCELKLE VARSA ZEL TEKERR-
RE UYGUN EN AIR CEZA YOKSA GENEL TEKERR-
RE UYGUN EN AIR CEZA BULUNARAK, BUNUNLA
SINIRLI KALINMAK SURETYLE TEKERRR UYGULA-
MASI YAPILMALIDIR. BHAKKIN TAHLYE TARH TE-
KERRRE UYGUN DEL SE, TCKNUN 17. MADDES
UYARINCA fiLEM YAPILMALIDIR. TEKERRR HESA-
BINDA AY OLARAK VERLEN CEZANIN ARTIRIMI SI-
RASINDA CEZA YILA DNfiTRLEMEZ.
tihat Metni
Hrszlk suunu kolaylafltrmak maksadyla Firdevsi l-
drmekten, ifllemifl olduu suu gizlemek, delil ve ema-
relini ortadan kaldrmaktan ve de kendini cezadan kur-
tarmak maksadyla Dursun da uzuv tatili niteliinde b-
akla yaralamaktan hrszlktan ve gasp suuna eksik
derecede teflebbsten sank Gven yaplan yarglanma-
s sonunda: 15 ay geceli gndzl bir hcrede tecrit
edilmek suretiyle mebbet ar hapis cezasyla hkm-
llne iliflkin (Giresun Ar Ceza Mahkemesi)nden
verilen 27.8.2002 gn ve 111/147 sayl hkmn Yarg-
tayca incelenmesi sank tarafndan istenilmifl olduun-
dan dava dosyas C.Baflsavclndan tebliname ile Da- liye tarihleri nazari olarak tespit olunup hangisi m-
iremize gnderilmekle: incelendi ve afladaki karar tes- saitse o ceza bakmndan tekerrr uygulamas yap-
pit edildi. lamayaca cihetle, Tokat Asliye Ceza Mahkemesi-
lm sonucunu douran eylemin ve husule getirilen nin 22.3.1995 gn ve 1995/18 mut. Sayl karar ile
lezyonlarn mahiyetine gre, maktulenin baz hastalk- itimaen tayin edilen 11 yl 72 ay 251 gn hapis ce-
larnn lme karfl direncini azalttndan bahisle su- zasnn bihakkn tahliye tarihi sorulduktan sonda te-
un TCK.nun 452/2. maddesi ile deerlendirilmesi ge- kerrr hkmnn uygulanmasnn gerekmesi halin-
rektii yolundaki Adli Tp Trabzon Grup Baflkanlnn de ve ancak bundan sonra ilamda yer alan cezalar-
raporu yerine, kiflide kronik solunum ve dolaflm siste- dan ncelikle varsa zel tekerrre uygun en ar ce-
mi hastal bulunmakla birlikte maruz kald travma- za yoksa genel tekerrre uygun en ar ceza bulun-
lara bal sada tm kaburgalarda, solda 3 adet kabur- mak ve bununla snrl kalnmak suretiyle tekerrr
gadaki krk, az ve burun kapatlmas yafll kiflilerde uygulamas yaplmas, itimaen tesis olunan ceza,
bafll baflna lm tevlid edebildii cihetle lmn az bihakkn tahliye tarihi itibariyle tekerrre elveriflli
burun kapatlmas ve gs bassna bal solunun yet- deilse, bu takdirde TCK.nun 17. maddesi uyarnca
mezliinden ileri geldii yolundaki Adli Tp Birinci ihti- ifllem yaplmas gerekirken yaplmayarak eksik n-
sas Kurumunun mtalaas kabul edilerek sua ldrme celeme sonucu TCK.nun 81. maddesi ile uygulama
vasf verilmesinde bir isabetsizlik grlmemifl bu konu- yaplmas,
da Adli Tp Genel Kurulundan grfl alnmas gerekti- 3. Kabule ve uygulamaya gre de;
inden bahisle bozma neren teblinamedeki dfln- Sana yaralama suundan verilen cezann 9 yl 12
ceye ifltirak edilmemifltir. ay olduu dikkate alnp tekerrrle artrm yapld-
Toplanan deliller karar yerinde incelenip, sann l- nda ay olarak verilen cezann yla dnflemeyece-
drme ve gasp sular ile madura ynelik suunun s- i gzetilerek artrm sonucu 9 yl 18 ay yerine 10 yl
butu kabul, olufla ve soruflturma sonularna uygun fle- 6 ay ar hapis cezasna hkmolunmas,
kilde ldrme ve gaspa eksik teflebbs sularnn nite- Kanuna aykr ve sann sair temyiz itirazlar bu iti-
lii tayin, cezay azaltc bir sebep bulunmad taktir barla yerinde bulunduundan, aleyhe temyiz olma-
klnmfl, savunmas inandrc gerekelerle reddedilmifl, dndan CMUK.nun 326. maddesi uyarnca ceza
incelenen dosyaya gre verilen hkmde bozma se- miktar ynnden kazanlmfl hakka riayet flartyla
bepleri dflnda isabetsizlik grlmemifl olduundan, hkmn ksmen teblinamedeki dflnce gibi (BO-
sann sbuta iliflen ve yerinde grlmeyen temyiz iti- ZULMASINA), 9.6.2003 gnnde oybirlii ile karar
razlarnn reddine, verildi.
Ancak:
1. Hrszlk yapmak amac ile girdii evde uyanan mak- Kaynak: http://emsal.yargitay.gov.tr/VeriBankasiIs-
tuleyi ldren sann, biraz sonra karfllaflt mak- temciWeb/
tulenin olu olan madurun karnna, dalak, mide ve
barsak yaralanmasna ve ameliyatla dalann kar-
larak hayatnn kurtarlmasna mncer olacak flekil
ve fliddetle bakla vurmasnda olay btnl de
gzetildiinde kastnn yaflama ynelik olduunun
kabul ile ldrme ve gasp sularnn cezasndan
kurtulmak iin iflledii ldrmeye tam teflebbs su-
undan TCK.nun 450/9 ve 62. maddeleri ile tecziye-
si yerine sua yaralama vasf verilmesi,
2. Muhtelif cezalarn itimai suretiyle infaz yaplan
mahkumiyetin tekerrre mesnet olabilmesi iin, iti-
maen tesis olunan sonu ceza ynnden bihakkn
tahliye tarihinin tespitinin gerekli ve yeterli olduu,
itimaya dahil olan mnferit cezalarn birbirinden
tefrik olunarak herbiri ynnden flartla bihakkn tah-
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar

1. d Yantnz yanlfl ise Kamu Hukuku ve Dallar Sra Sizde 1
konusunu yeniden gzden geiriniz. Bir hukuki iliflkinin kamu hukuku iliflkisi olup olmad-
2. b Yantnz yanlfl ise Uluslararas Hukuk konu- n tespit etmede, baflka bir deyiflle, kamu hukuku-
sunu yeniden gzden geiriniz. zel hukuk ayrmnda yararlanlan teori veya ltler-
3. a Yantnz yanlfl ise Uluslararas Hukuk konu- den birinin genel olarak kabul grdn sylemek
sunu yeniden gzden geiriniz. mmkn deildir. Bununla birlikte tm teoriler kamu
4. a Yantnz yanlfl ise Anayasa Hukuku konusu- hukuku-zel hukuk ayrmnn bir boyutunu aklamak-
nu yeniden gzden geiriniz. tadr. Dolaysyla bir hukuki iliflkinin mahiyetini belir-
5. b Yantnz yanlfl ise Anayasa Hukuku konusu- lerken bu ltler erevesinde birka adan deerlen-
nu yeniden gzden geiriniz. dirme yapmak faydal olacaktr.
6. d Yantnz yanlfl ise Anayasa Hukuku konusu-
nu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 2
7. e Yantnz yanlfl ise dare Hukuku konusunu Uluslararas rf ve det ile iyiniyet ilkesi gibi genel hu-
yeniden gzden geiriniz. kuk ilkeleri ve iyi komfluluk iliflkileri gibi uluslararas
8. c Yantnz yanlfl ise dare Hukuku konusunu hukuka zg genel ilkeler de Uluslararas hukukun as-
yeniden gzden geiriniz. li kaynaklar arasnda yer alr. Yargsal kararlar (itihat)
9. e Yantnz yanlfl ise Ceza Hukuku konusunu ve doktrin (reti) ise uluslararas hukukun yardmc
yeniden gzden geiriniz. kaynaklar olarak kabul edilir.
10. d Yantnz yanlfl ise Vergi Hukuku konusunu
yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 3
Uluslararas hukuk kiflileri arasnda sz konusu olabile-
cek iliflkilere rnek olarak; diplomatik iliflkiler, konso-
losluk ayrcalklar, uluslararas antlaflmalarn imzalan-
mas iin yaplan grflmeler verilebilir.
Sra Sizde 4
Bafllang blm anayasalarn ounda bulunur. Bafl-
langlarda, Anayasann felsefesi, yapld dnemin si-
yasal ve toplumsal koflullar, yaplfl nedenleri, dayand-
temel ilke ve deerler ortaya konur. Bafllang bl-
m edeb bir slupla kaleme alnan, genellikle hukuk
kural nitelii taflmayan bir metin olmakla birlikte, Ana-
yasann bir paras saylabilir. rnein, 1982 Anayasa-
snn 176. maddesine gre; Anayasann dayand te-
mel grfl ve ilkeleri belirten bafllang ksm, Anayasa
metnine dhildir.
Sra Sizde 5
1876 Anayasas, yasa nnde eflitlik, kifli zgrl ve
dokunulmazl, basn zgrl, eziyet, iflkence, m-
sadere ve angarya yasa gibi ok sayda hak ve zgr-
lkle nemli yargsal gvenceleri tanmfltr. Ancak tan-
nan bu hak ve gvenceler, Anayasada Padiflaha tan-
nan srgn yetkisiyle etkisiz klnmfltr.
Sra Sizde 6 Adal, E. (2011). Hukukun Temel lkeleri El Kitab,
1961 Anayasas, 1924 Anayasasna gre ok daha genifl stanbul: Legal.
ve ayrntl bir hak ve zgrlkler listesi sunmaktadr. Anayurt, . (2011). Hukuka Girifl ve Hukukun Temel
nceki Anayasadan farkl olarak salk, sosyal gven- Kavramlar, Ankara: Sekin Yaynclk.
lik, sendikal haklar gibi sosyal ve ekonomik haklar ilk Aybay, A. ve Aybay, R. (2011). Hukuka Girifl, stanbul:
kez bu Anayasada yer bulmufltur. Siyasal partiler de, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
1961 Anayasasnda demokratik yaflamn vazgeilmez Aydn, N. (2009). Hukuka Girifl Temel Kavramlar,
unsuru olarak tanmlanmfltr. 1961 Anayasas, hak ve Ankara: Adalet Yaynevi.
zgrlkleri saymakla yetinmemifl; hak ve zgrlkle- Aydn, U. (2011). Temel Hukuk Dersleri, Eskiflehir:
rin kullanmnn glefltirilmesi ya da engellenmesini Nisan Kitabevi.
nleyici gvenceler de getirmifltir. Battal, A. (2011). Hukukun Temel Kavramlar,
Ankara: Sekin Yaynclk San. ve Tic. Afi.
Sra Sizde 7
Bozkurt, E. (2011). Genel Hukuk Bilgisi, Ankara:
Anayasal ilkeler flunlardr: Atatrk milliyetiliine bal
Yetkin Basm ve Yaymclk A.fi.
devlet, nsan haklarna saygl devlet, Laik devlet, De-
Dinkol, A. (2011). Hukuka Girifl, stanbul: Der
mokratik devlet, Sosyal devlet, Hukuk devleti.
Yaynlar.
Sra Sizde 8 Gzler, K. (2011). Hukukun Temel Kavramlar,
darenin hukuka uygunluu; idarenin tm faaliyetlerini Bursa: Ekin Kitabevi.
yrtrken hukuka, yani Anayasaya ve yasalara uygun Gzbyk, A. fi. (2011). Hukuka Girifl ve Hukukun
davranmak zorunda olmasdr. darenin hukuka uygun- Temel Kavramlar, Ankara: Turhan Kitabevi.
luu, hukuk devleti ilkesinin de gereklerinden biridir. Griz, A. (2011). Hukuk Bafllangc, Ankara: Siyasal
Anayasamzn 125. maddesine gre: darenin her tr- Kitabevi.
l eylem ve ifllemlerine karfl yarg yolu aktr. dare- http://emsal.yargitay.gov.tr/VeriBankasiIstemciWeb/
nin hukuka uygun davranp davranmad ve eer hu- Kayhan, fi. (2011). Hukukun Temel Kavramlar,
kuka aykr davranmflsa hangi yaptrmn uygulanaca Ankara: Sekin Yaynclk San. ve Tic. Afi.
yarg organ tarafndan tespit edilir. lk derece mahke- fien, E. (2010). Hukuka Girifl, stanbul: Der Yaynlar.
meleri (idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri) ve www.tdk.gov.tr
st derece mahkemelerinden (blge idare mahkemele- Ylmaz, Ejder (2011). Hukuk Szl, Ankara: Yetkin
ri ve Danfltaydan) oluflan idari yarg, idarenin hukuka Basm ve Yaymclk Afi.
uygunluunu salar.
Sra Sizde 9
Ceza hukuku, sulularn cezalandrlmasn salad
iin baflka kiflilerin su ifllemesini de engeller. Bu ya-
nyla ceza hukuku koruyucu bir ifllev grr.
Sra Sizde 10
Vergi hukukunda, vergi yasalarnn uygulanmas mese-
lesi bafll altnda; vergi yasalarnn hangi devletin veya
devletlerin snrlar ierisinde nasl uygulanaca, vergi
yasalarnn yrrle girmesi ve yrrlkten kalkmas,
vergi yasalarnn yorumu, vergi hukukunda boflluk dol-
durma ve takdir yetkisi gibi konular deerlendirilir.
Sra Sizde 11
Vergi uyuflmazlklar esas olarak, idari (uzlaflma ve ver-
gi hatalarnn dzeltilmesi) ve yargsal yolla (vergi yar-
gs) zlr.
Szlk 227
Szlk
A Butlan: Bir hukuki ifllemin hkm dourmas iin uyulmas
gereken temel ve biim koflullarndan birinin bulunma-
Adalet: Herkesin hakkn tanma; karfllkl zt yararlar arasn-
mas hkmszlk,mutlak butlan, nisbi butlan, iptal edi-
da hakka uygun olan eflitlik veya denge; zulmetmeme;
lebilirlik ve yokluk adlaryla anlrlar.
insafl davranma.
Adli yarg: Anayasa, idar ve asker yarg dflnda kalan btn
yarg faaliyetini ieren yarg faaliyeti.
C-
Cebri icra: Kendi arzularyla borlarn demeyen borlula-
Ahde vefa: Yaplan szleflmelere uyulmasnn zorunlu olma-
rn borlarn Devlet kuvveti (basks) ile demelerinin
s kural; verilen sze uyma.
salanmasdr; alacakllarn alacaklarn alabilmeleri iin
Aile hukuku: Aileyi oluflturan kiflilerin karfllkl hak ve g-
Devlet organlarna baflvurmalar ve ilgili icra (kamu) da-
revlerini dzenleyen hukuk dal. Medeni Kanunun eflit-
irelerinin, (gereinde) zor kullanarak, borluyu borcunu
li hkmleri aile hukukunu dzenler; bu hkmler, ni-
demeye zorlamalar.
flanlanma, evlenme, boflanma, nesep, nafaka, aile bafl-
Ceza: Yasay ineyen kifliye, yntemine gre mahkemeler
kanl, aile mallar, vesayet gibi hkmlerdir.
(veya dier yetkililer) tarafndan uygulanan yaptrm.
Akit: Szleflme.
Ciro: Bono, ek, polie gibi kambiyo senetlerinin hak sahibi
Aksi ile kant: Bir sorunun zmnde, dzenlenmifl bulu-
tarafndan baflkasna devredilmesi iin szkonusu senet-
nan aksi bir kuraldan hareket ederek sonuca varma.
lerin arkasnn imzalanmas ifllemi.
Anayasa: Bir devletin ynetim biimini belirten, yasama, y-
ek: Emre yazl senettir; deme aracdr. ekte, ek kelime-
rtme, yarglama glerinin nasl kullanlacan gste-
si, kaytsz flartsz bir bedelin denmesi iin havale, de-
ren, yurttafllarn kamu haklarn bildiren temel yasa.
yecek kimsenin ad soyad, deme yeri, keflide gn,
Askeri yarg: Askeri kaza, askeri yarg, askeri mahkemeler
keflide yeri ve keflidecinin imzas bulunmaldr.
ve disiplin mahkemeleri tarafndan yrtlr; bu mah-
ok tarafl hukuksal ifllem: Hukuksal durumun hkm ve
kemeler, asker kiflilerin askeri olan sular ile, bunlarn
sonu dourabilmesi iin tek tarafl irade aklamasnn
asker kifliler aleyhine veya askeri yerlerde yahut asker-
yetmeyip birok irade beyannn aklanmasnn gerekli
lik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak iflledikleri sular-
olduu hukuksal ifllem; rnein, szleflmeler, kararlar.
dan doan ve askerlerle ilgili olarak kanunlarn dzen-
ledii idari ifllemlerin iptali ve tazmini ile ilgili davalara
bakmakla grevlidir.
D
Danfltay: Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ile grevlendiril-
Ayrt etme gc: Temyiz kudreti.
mifl bulunan yksek idare mahkemesi, danflma ve ince-
Ayni haklar: Kiflisel haklarn aksine olarak, eflya (nesne) ze-
leme mercii.
rinde dorudan doruya mutlak egemenlik yetkisi veren
Dava hakk: Herkesin meflru vasta ve yollardan yararlanarak
ve herkese karfl ileri srlebilen haklar; mala (fleye) ve
mahkeme nnde davac veya daval olarak bulunabil-
zellikle onun mlkiyetine iliflkin haklar.
mesi hakk.
B Davac: Dava eden kimse, mddei.

Daval: Dava edilen (kimse), mddeialeyh.
Babalk davas: Evlilik dfl doan ocuun anasnn ve ocu-
Defi: Bir borlunun borcunu, kesin veya geici olarak tama-
un, babaya veya miraslarna karfl, doumdan nce
men veya ksmen yerine getirmekten kanmak iin da-
veya doumdan sonra bafllayarak en ge bir yl iinde
yand hukuksal nedenler; rnein, zamanaflm defi.
at babaln yarg karar ile belirlenmesine ynelik
Defi, davann baflnda (esasa cevap sresi iinde) ileri
dava.
srlmelidir; aksi takdirde bir daha ileri srlemez, s-
Berat: Resm belge.
rlrse savunmann geniflletilmesi yasa ile karfl karfl-
Bilimsel yorum: Hukuk kurallarnn bilim adamlar tarafn-
ya gelinir.
dan yaplan yorumu; bilimin gereklerine uygun flekilde
Doktrin: reti; bilim adamlarnn grflleri.
yorumlama.
Donatan: Gemisini deniz ticaretinde kullanan gemi sahibi;
Bor iliflkisi: Bir yanda alacakl, dier yanda borlu bulunan
kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adna deniz ticare-
ve birinin dierine bir edada bulunmas sonucunu do-
tinde bizzat veya bir kaptan araclyla kullanan kimse
uran hukuksal iliflki.
nc kiflilerle olan iliflkilerinde donatan saylr.
E H
Eda davas: Davalnn bir ifl yapmaya, bir ifada (edada) bu- Hak: Hukuken korunan menfaat; adalet; insaf; hakkaniyet; ki-
lunmaya veya bir ifl yapmamaya, bir ifada bulunmamaya flilere tannan yetki, davranfl zgrl; edinebilme, sa-
mahkm edilmesinin istenildii dava. hiplik ileri srebilme yetkisi; yasaca tannan ayrcalk.
Edim: fa; eda; borlanlan fley; borcun konusu; alacaklnn Hak ehliyeti: Medeni haklardan yararlanma ehliyeti; her in-
borludan yerine getirmesini talep etme hakk bulundu- sann hak ehliyeti vardr; insanlar, hukuk dzeninin s-
u ve borlunun yerine getirmekle ykml olduu ha- nrlar iinde, haklara ve borlara ehildirler.
reket biimi; bu, genellikle bir verme, yapma veya ver- Haksz fiil: Bir kimsenin, ister bile bile (kasden), ister savsa-
meme, yapmama biiminde olur. ma (ihmal) yoluyla olsun, bir baflkasnn hukuka aykr
Equity law (hakkaniyet ve nefaset hukuku): ngiliz huku- olarak zarara uramasna neden olan eylemi.
kunda, geleneklerin sertliini gidermek zere hakkani- Hata: stemeyerek ve bilmeyerek yaplan yanlfl, kusur, yanl-
yete dayanlarak verilen kararlardan doan hakkaniyet ma, yanlg.
ve nesafet hukuku. Hsmlk: Birbirin kan, evlenme veya evlat edinme szleflme-
Ergin: Reflit; onsekiz yafln doldurmufl, evlenmifl veya mah- si gibi doal veya szleflmesel bir bala yaklaflmfl olan-
keme kararyla ergin klnmfl kifli. lar arasndaki yaknlk; akrabalk.
Evleviyet: ncelik Hile: Aldatma; yanltma; bir kimsenin; kendi davranfl biimi
veya sarf ettii szler ile dier bir kimseyi bir irade be-
F yannda bulunmaya veya bir szleflme yapmaya ynelt-
Fail: Yapan; suu iflleyen; fiili (eylemi) yapan. mek iin yanlfl bir fikir doufluna veya yanlfl fikrin de-
Federasyon: Savunma ve dfl politika alannda dayanflma vamna bile bile neden olmasdr.
amacyla birden fazla devletin bir birlik devleti iinde Hukuki fiil: Hukuki sonu douran ve kifli elinden kan ey-
birleflmesi. Ayn alandaki eflitli kurulufllar bir arada top- lem.
layan dayanflma birlii. Hukuki ifllem: Bir veya birden ok kiflinin hukuksal bir so-
Feragat etme: Vazgeme. nuca ynelttikleri irade aklamas. Hukuki ifllem, vasi-
Feshi ihbar: Szleflmelerde, taraflardan birinin szleflme h- yetname dzenlenmesinde olduu gibi tek yanl; szlefl-
kmlerine devam etmemek hakkndaki iradesini dier me veya kararda olduu gibi iki (ok) yanl da olabilir.
tarafa bildirmesi; srekli bor iliflkilerinde, szleflmenin Hukuki olay: Hukuki sonu douran ve insan eliyle olmayan
tek yanl olarak ileriye dnk flekilde ortadan kaldrla- olay.
ca yolundaki beyan; feshin bildirilmesi. Hukuki sorumluluk: Ceza ve disiplin sorumluluu dflnda
Fesih: Bozmak; geersiz hale getirmek; hkmden dflr- kalan zel hukuktan doan sorumluluk; hukuki sorum-
mek. luluk, kural olarak denceyi (tazminat) gerektirir, rne-
Fiil ehliyeti: Medeni haklar kullanma ehliyeti; ayrt etme g- in, haksz fiil failinin tazminat sorumluluu.
cne sahip ve kstl olmayan her ergin kiflinin fiil ehliye- Hukuki tayir: flleme; bir kimsenin malik olmad fleyi iflle-
ti vardr; fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle mesi veya baflkalafltrmas; rnein, baflkasna ait bir mer-
hak edinebilir ve bor altna girebilir; ayrt etme gc merden heykel yapmas.
bulunmayanlarn, kklerin ve kstllarn fiil ehliyeti Hkmsz: Geersiz; hukuki geerlilii olmayan; batl; iptal
yoktur; kanunda gsterilen ayrk durumlar dflnda, ayrt edilebilir; keenlemyekn.
etme gc bulunmayan kimsenin fiilleri hukuki sonu Hsnniyet: yiniyet
dourmaz.
I-
G Iztrar: aresizlikten ve zorda kalmaktan dolay, bir ifli yap-
Gaip: Gyaba kalan kifli; yitik; yok olan kifli, hazr olmayan ki- mak zorunda kalmak.
fli; kaybolan ve kendisinden uzun sre haber alnama- bra: Aklama; bortan kurtarma; alacaklnn, borlusunda bu-
yan kifli. lunan alacandan tamamen veya ksmen vazgemesi.
Grev: flbrakm; iflilerin, iflverene isteklerini kabul ettirmek cap: neri; taraflardan birinin dierine yapt ve kabul edil-
ve onlara bu yolda baskda bulunmak iin aralarnda dii takdirde szleflmenin oluflmasn salayacak nitelik-
verdikleri karara gre toplu olarak ifli brakmalar. teki neri.
Szlk 229
tihat: Karar Kusur: Tazminat (denceyi) veya cezalandrlmay gerektiren

dari yarg: dari uyuflmazlklarn zm; idari uyuflmazlk- hukuka aykr davranfl biimi; kusur, kast, ihmal veya
larla ilgili yarg kolu (dal); idari kaza. tedbirsizlik sonucunda ortaya kar; ayrca borlunun sz-
ddia: Sav; bir konu ile ilgili olarak srarl bir flekilde ne s- leflmenin gereklerini yerine getirmemesi akd kusurdur.
rlen grfl; bir davada, taraflarn istemlerini ve karfllk Kusur sorumluluu: Sorumluluun domas iin kusurun
istemlerini ne srmeleri. arand sorumluluk tr.
fa: Yerine getirme; deme; edim; eda; borlanlan fleyin yeri- Kusursuz sorumluluk: Sorumluluun domas iin kusurun
ne getirilmesi; borcu sona erdiren nedenlerden biri. aranmad, kusursuz da olunsa sorumluluun doduu
flas: Borcunu deyemeyen veya demelerini tatil eden bor- sorumluluk tr.
lu hakknda yaplan takip sonucunda, mahkeme karar Kuvvetler ayrl: Devlet ynetiminde, yarg, yasama ve y-
ile tespit ve iln edilen bir durum olup, iflas karar ze- rtme organlarnn birbirinden ayrlmas.
rine borlunun btn malvarl tm alacakllar yararna Kuvvetler birlii: Bir devlet ynetiminde, yasama, yarg ve
tasfiye edilir; kll icra takibi. yrtme erklerinin ayr ayr organlar deil, bir el tarafn-
htar: Hatrlatma; uyarma; ikaz. dan kullanlmas.
htilaf: ekiflme; niza; uyuflmazlk; anlaflmazlk; ayrlk; bo-
zuflma; grfl farkll. L
htira: Teknik bulufl; icat etme; yeni bir fley yaratma (bulma). Lfzi: Szle ilgili; szsel.
krar: Tanma; kabullenme. Lik devlet: Herhangi bir dinsel inanca dayandrlmayacak
ktisap: kazanma; kazanm; edinme; bir fleyin mlkiyetini el- flekilde rgtlenen ve iflleyen devlet dini, devlet ifllerine
de etme. karfltrmayan (ve fakat din ifllerini dzenleyen) devlet.
lm: Yarg belgesi; mahkemenin verdii niha (son) kararn, Lehdar: Yararlanc; lehine (yararna) bir hak yaratlan; kam-
iki taraftan her birine yntemine gre verilen onamal biyo senedinde; senet bedelini tahsil edecek olan kimse.
rnekleri; mahkeme karar rnei (sureti).
lga: Ortadan kaldrma; yrrlkten kalkma; hkmden d- M
flrme; geersizlefltirme. Maddi hukuk: Haklarn gerek ieriklerini dzenleyen (me-
nkr: Yadsma; kabul etmeme; aksini iddia etme. deni hukuk, borlar hukuku, ticaret hukuku vb) kural-
nsan haklar: Devlet karflsnda, hibir ayrm gzetmeksizin lar; flekl hukuk (usul hukuku) karflt.
bireye ait eflitlik, mlkiyet, zgrlk, gvence gibi hak- Malvarl: Bir kiflinin hukuki btnlk oluflturmak zere sa-
lar. hip ve ykml tutulaca, para ile llen hak ve bor-
rtifak haklar: Bir taflnmaz zerinde, bir kullanma ve yararlarnn tamam; mamelek.
lanmaya rza gstermeyi yahut mlkiyete zg baz hak- Marka: Endstride, kk sanatlarda, tarmda yaplan, hazr-
larn kullanlmasndan kanmay gerektiren ve dier bir lanan, retilen veya ticarette satfla kartlan her eflit
taflnmaz veya kifli yararna ayni hak olarak kurulan hu- mal baflkalarndan ayrt etmek iin bu mal veya mal ze-
kuki ifllem. rine konulmad takdirde ambalajlarna konulan ve bu
amala elveriflli bulunan iflaretlerdir.
K Meflru: Hukuksal dzene uygun; yasal.
Kambiyo senetleri: Polie, bono ve ekten oluflan senet tr- Muvazaa: Danflkl ifllem; taraflarn, nc kiflileri aldatmak
leri. amac ile ve fakat gerek iradelerine uymayan ve arala-
Kamu tzel kiflileri: Kamu hukukuna gre kamu hizmetleri- rnda hkm ve sonu dourmayan bir grnfl yarat-
ni grmek zere kurulmufl tzel kiflilie sahip kurumlar. mak konusunda anlaflmalar; muvazaada, baflka kimse-
Karine: Bilinen bir olgudan (olgulardan) bilinmeyen bir ol- nin bilmesinin istenmedii anlaflmaya gizli anlaflma,
gunun (sonucun) kartlmasdr. dflarya yansyan anlaflmaya ise grnrdeki anlaflma
Kazai: Yargsal; yargyla ilgili. denir.
Kazai itihat: Mahkeme karar; yargsal karar. Mmeyyiz: yiyi ktden ayrma yetenei; sezgin; temyiz g-
Kymetli evrak: Hakkn senede bal olduu ve ayr olarak cne sahip; akl baflnda davranfl yeteneinden yoksun
ileri srlemedii gibi baflkalarna da devredilemeyen olmayan kimse.
senetler. Mtemmim cz: Btnleyici para; tamamlayc para.
N Su: Hukuk kurallarnn yasaklad ve yaplmasna veya ya-

plmamasna cezai yaptrm (meyyide) balad eylem.
Nesep: Soy ba; hsmlk.
fiart: Koflul; snrlama; kayt; bir hukuksal ifllemin hkmleri-
Norm: Kurallaflmfl ilke; yasa; kanun; mevzuat hkm; yasal
nin, gelecekte ortaya kacak ve gerekleflmesi flpheli
durum; yerleflmifl kural; hukuk emri; standart.
(kuflkulu) bulunan bir olaya balanmas.
Noter: Szleflme, belgit ve dier belgeleri dorudan doruya
fierh: Kiflisel haklarn, devir (temlik) snrlamalarnn ve gei-
yasalaryla istenilen biimde dzenleyerek onaylayan ve
ci tescilin, tapu ktne yazlmasn gsteren terim.
bunlarn tpklarn yannda saklayan ve bu iflleri yapmak
zere devlete yetkilendirilen kifli.
T
O- Tabii hukuk: deal hukuk; doal hukuk; belli bir zamanda ve
belli bir lkede, gereksinmeleri ve insan duygularn en
Olan hukuk: Mevzu hukuk; msbet hukuk; belli bir zaman-
iyi tatmin eden hukuk.
da bir lkede yrrlkte bulunan hukuk kurallarnn t-
Tabiiyet: Uyrukluk, vatandafllk; yurttafllk; kiflileri ve fleyleri
m; de lege lata.
devlete balayan siyasal ve hukuki ba.
Olmas gereken hukuk: belli bir lkede yrrlkte bulunan
Tahvil: Kamu ve zel kesim tarafndan deiflken veya sabit
hukuk kurallarnn (yasalarn) daha iyi dzenlenebilme-
faizli, kupon demeli ya da iskontolu olarak karlan bir
si iin yaplmas nerilen hukuk; ideal hukuk; rasyonel
yldan uzun vadeli bor senedi.
hukuk; de lege ferenda.
Tapu sicili: Tapu kt; taflnmaz mallar zerindeki hakla-
reti: Doktrin; bilim adamlarnn grflleri; bilimsel karar.
rn durumunu gsteren ktk.
zerklik: Ynetim bakmndan dfl denetimden bamsz ol-
Tazmin etme: deme; zararn giderme; zararn deme.
ma; otonomi; bir kurumun kendi kendini ynetmesi; r-
Tebli: Bildirim; yazl bildirim.
nein, niversiteler zerk kurumlardr.
Temlik: Devir.
P-R Tereke: Miras brakann miraslarna geen kalt; miraslara

kalan malvarl.
Pozitif hukuk: Belli bir zamanda toplumu dzenleyen yapt-
Tescil: Tapu ktndeki taflnmaz mala ait sayfaya, o tafln-
rml kurallar.
maz zerindeki ayni haklarn yazlmas.
Referandum: Halk oylamas
Reflit: Rflt yafln doldurmufl; ergin; onsekiz yafln dolduran
veya onsekiz yafln doldurmamasna ramen evlenen
U
Uyrukluk: Tabiiyet; vatandafllk; yurttafllk; kiflileri ve fleyleri
veya yasal olarak erginliine (reflit klnmasna) mahke-
devlete balayan siyasal ve hukuki ba.
mece karar verilen kifli.
Uyuflmazlk mahkemesi: Adl, idar ve asker yarg mercile-
S-fi ri arasndaki grev ve hkm uyuflmazlklarn kesin ola-

rak zmeye yetkili olan bamsz yksek mahkeme.
Sayfltay: Genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve gi-
derleri ile mallarn T.B.M.M. adna denetleyen ve so-
rumlularn hesap ve ifllemlerini kesin yargya balayan
V
Vekalet: Vekillik; bir kiflinin kendi adna ifl yapabilmesi iin
kurum.
yetki verilmesi.
Sebepsiz zenginleflme: Haksz iktisap; bir kimsenin, hakl
Velayet: Egelik; velilik; otorite.
bir neden olmakszn dier bir kimse zararna kazanm-
Vesayet: Kklerin ve mahcurlarn (hacir altna alnmfl kifli-
da (iktisapta) bulunmas.
lerin) korunmas amacyla, zel hukukta dzenlenen ve
Senet: Bir kimsenin yapmaya veya demeye borlu olduu
bir kamu hizmeti niteliini gsteren kurum.
fleyi gstermek iin imzalad resm kt, belgit.
Sicil: Ktk; baz konular veya kifliler hakknda tutulan ve o
konu ile ilgili bilgileri ve belgeleri ieren ktk; szgeli-
Y
Yargtay: Temyiz mahkemesi; adliye mahkemelerinden veri-
mi, tapu sicili, adli sicil, memur sicili gibi.
len karar ve hkmlerin son inceleme makam olup, ya-
Soyba: ocuk ile ana babas arasndaki hsmlk iliflkisi; nesep.
sa ile belirlenen baz davalara da ilk ve son derece mah-
Szleflme: ki ya da daha ok kiflinin bir fleyi yapmak ya da
kemesi olarak bakar; eflitli hukuk ve ceza dairelerinden
yapmamak zere aralarnda anlaflmalarn dile getiren
oluflur.
balayc uzlaflma; akit.
Szlk 231
Yasama organ: Yasalar yapan organ; teflri uzuv; kuvvetler

ayrmnda yer alan kuvvetten birisidir; lkemizde,
yasama organ Trkiye Byk Millet Meclisidir.
Yasama yetkisi: Bir lkede, yasalar karabilme hak ve g-
revleri.
Yrtme organ: Yasama organnn koyduu kurallar ere-
vesinde lkenin ynetimi ile grevli ve yetkili organ; ic-
ra organ.
Z
Zamanaflm: Yasann belli ettii koflullar altnda belli bir s-
renin gemesi ve bunun sonucunda kimi haklarn kaza-
nlmas ya da dflmesi; mruruzaman.
Zilyetlik: Bir fley zerindeki fiili tasarruf biiminde ortaya -
kan hakimiyet.

Huk101u PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Huk101u PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2655

Copyright 2012 by Anadolu University

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr Yardmcs

Grafik Tasarm Ynetmenleri

Dil Yazm Danflman

Kitap Koordinasyon Birimi

Hukukun Temel Kavramlar

Kurallar, Devlet ve Hukuk ...................................................... 2 1. NTE

Hukukun Uygulanmas ............................................................ 28 2. NTE

Sistematik Yorum Teorisi.............................................................................. 46

3. NTE Hukuk Sistemleri ve Trk Hukuk Tarihi .............................. 56

4. NTE Yarg rgt............................................................................. 82

DER YARGI KOLLARI ............................................................................... 95

Hukuki liflkiler ve Haklar ...................................................... 106 5. NTE

Hakkn Kazanlmas, Kaybedilmesi, Kullanlmas ve 6. NTE

Hakkn Korunmasnda spat Yk............................................................... 153

7. NTE zel Hukukun Dallar ............................................................. 162

8. NTE Kamu Hukukunun Dallar ....................................................... 196

Szlk ................................................................................... 227

KURALLAR BTN OLARAK

KURALLAR BTN OLARAK HUKUK

nsan Davranfl ve Kurallar

durumdakinden ok daha zor verirsiniz. Burada alk, tmyle maddi ve istenle

aralar tasarlar. Doa yasalarndan tamamen bamszlaflamasa da kendini tmden

karlmfl kurallar olarak tanmlandnda, devletin kard kurallar da hukuk kural

Devletin rgtl yarglama faaliyetinde ilk olarak gze arpan, mahkemelerdir.

ZOR KULLANMA OLARAK HUKUK

yarglamaya sahip olmasdr. Dolaysyla hukuk szcnn, hukuk kurallarnn

Devletin, dolaysyla da hukukun bir baflka nemli zellii, zor kullanmasdr. S-

ya baflvurmak gerekebilir. ocuun, dava sresince yannda kald tarafn, mese-

da bu kifliye bir para cezas verilmesi mmkndr. Bu durumda ayn eylemden

ifllemin geerlilik flartlarndan kamu dzenini ilgilendirdii kabul edilenlerin ger-

SIRA SZDE Kurallarn, SIRA

edilir bir kurum olduunu da ifade eder.

fiekil 1.3 suz toplum ihtimalinden duyulan korku, bir

Bildiiniz hukuk kurallarnn hayatnz nasl etkilediini dflnn. SIRA

SIRA SZDE SIRA SZDE

Yaflamn inden Okuma Paras

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Bu nitede son olarak, ayr bafllk altnda, hukukun uygulanmasnda bizzat

Asli Kaynaklar Tali Kaynaklar

Yazl Hukuk Yazl Olmayan

Yazl Hukuk Kurallar

Hukuk kurallarnn eflitlilii, dzensizlik ve danklk anlamna gelmez. Bila-

Anayasas, deifltirilmesi asndan 1961 Anayasasndan daha kat, otorite-hrriyet

Cumhurbaflkan deifliklii halkoylamasna sunmak zorundadr. ye tamsaysnn

367 ve zeri Milletvekili

Aflada greceimiz zere kanun, kanun hkmnde kararname, tzk, ynet-

NER GRfiME KABUL ONAY

SIRA SZDE SIRA SZDE

Kabul edilen kanunun yrrle girmesi iin, Cumhurbaflkan tarafndan ya-

Medyada ve gndelik dilde, Cumhurbaflkannn Meclis tarafndan kabul D K edilen

Cumhurbaflkannn Meclise yeniden grfllmek zere iade ettii kanun eer

Kanun Hkmnde Kararname

Olaan Dnem Kanun Hkmnde Kararnameleri

rilir ve bu kanun yetki kanunu olarak isimlendirilir. Yetki kanunu, karlacak

uluslararas rgtlerle yaptklar bir anlaflmayla karfllkl vaatlerde bulunduklar, e-

olarak 1 yl aflmamas, devlet maliyesine bir ykm getirmemesi, kiflisel statye ve

duka gl bir yere oturtmaktadr.

Trkiyenin taraf olduu uluslararas andlaflmalara ulaflmak iin Dfliflleri

NTERNET Yazl hukuk N kurallarna