Dorota Kalinowska ZSM Szczecin

Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Liryka wokalna w XIX wieku1

Szczegln cech muzyki XIX wieku jest intensywny rozwj pieni, a zwaszcza pieni
solowej z towarzyszeniem fortepianu. Dominujce znaczenie w rozwoju tego gatunku mieli twrcy
niemieccy, chocia oczywicie pie jest typowym gatunkiem rwnie w twrczoci innych
kompozytorw.

W historii muzyki niemieckiej istnieje szczeglne znaczenie pojcia das Lied - pie
niemiecka. W tym kontekcie mona mwi o niemieckim Lied, tak jak o francuskiej chanson,
woskiej canzonie, angielskim songu czy polskiej pieni.

W muzykologii wspczesnej znaczenie sowa das Lied zawone jest jeszcze bardziej, do
okrelenia fenomenu niemieckiej pieni lirycznej czasw romantyzmu.

Historia niemieckiej das Lied siga czasw redniowiecza:

1. Pie monodyczna minnesingerw i meistersingerw ( min. Walther Vogelweide )
2. Pie wielogosowa ( 3- i 4-gosowa ) np. Heinricha Isaaca.
3. Pie z towarzyszeniem basso continuo ( Continuo Lied ) zwana ari np. Adama
Kriegera
4. Pie w przedklasycznej szkole berliskiej, powstaje teoria pieni w kategoriach
estetycznych (1752) Christiana Gottfrieda Krause (pie naturalna, piewna, atwa,
bliska temu co ludowe); dziaalno II generacji kompozytorw szkoy berliskiej
zapowied liryki romantycznej.
5. Das Lied w XIX wieku rozwinicie i wzbogacenie, pogbienie i koncentracja,
wyraz osobisty i niepowtarzalny.
6. Pie niemiecka w XX wieku - odpowiednikiem aktualnych kierunkw i technik.

Pie romantyczna midzy wyznaniem a woaniem

Stany (trwania ) Kategorie ekspresywne Akty (momenty )
Stan SAMOTNOCI poczucie braku
pierwotnej
Stan Oczarowanie Moment spotkania
ODDALENIA pierwotnego Tsknota
Euforia Moment objawienia uczu
Stan maksymalnej Uwielbienie
BLISKOCI Rozczarowanie Moment rozdwiku
Rozalenie
Stan ODDALENIA wtrnego Desperacja Moment rozstania

Stan SAMOTNOCI wtrnej poczucie straty

Sytuacja liryczna i kategorie ekspresywne w sferze romantycznej pieniowej liryki miosnej.
Prba modelu na podstawie: M. Tomaszewski Studia nad pieni romantyczn AM Krakw 1997

1
Punktem wyjcia dla opracowania jest ksika M. Tomaszewski Studia nad pieni romantyczn AM Krakw
1997
1
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Twrcy niemieckiej liryki wokalnej w XIX wieku.

1. Carl Loewe ( 1796-1869)

W 1820 roku zda egzamin przed C. Zelterem w Berlinie i obj posad organisty w Kociele w. Jakuba w
Szczecinie, wkrtce take posad profesora gimnazjum miejskiego i dyrektora muzyki. Na stanowiskach tych
pozosta przez 45 lat przyczyni si do rozwoju ycia muzycznego Szczecina doprowadzajc do wielu wanych
wydarze muzycznych ( np. wykonanie IX Symfonii Beethovena, prawykonania dzie Mendelssohna [Uwertura do
Snu nocy letniej, Koncert As-dur na dwa fortepiany], wykonanie Pasji wg w. Mateusza i Jana J.S. Bacha ). Loewe
zyska saw nie tylko jako kompozytor ale rwnie jako znakomity piewak (baryton) obdarzony talentem
aktorskim. W 1865 roku choroba zmusia go do rezygnacji ze wszystkich stanowisk w Szczecinie, reszt lat ycia
spdzi w Kilonii.

Loewe pisa pieni w cigu caej aktywnoci twrczej (1810 1864), wykorzystywa teksty
poetw niemieckich. 1/3 jego dzie posiada oznaczenie ballada, jednak Loewe nigdy nie
wytycza ostrej granicy midzy ballad a innymi rodzajami pieni.
Styl muzyczny pieni wykazuje wspistnienie cech klasycznych i romantycznych: dbao o
konstrukcj, harmonika i wraliwo na melodyk sowa, na spoisto wersu i strofy.
Min. pieni do tekstw Mickiewicza op. 51 (w tumaczeniu na j. niemiecki) Pani
Twardowska (oparta na stylizacji krakowiaka), witezianka; poemat wokalny: op. 128
Archibald Douglas / Th. Fontane to najbardziej indywidualny wkad Loewego w rozwj
liryki.

2. Franz Schubert ( 31 I 1797 19 XI 1828 )

Twrca pieni romantycznej.

Najwybitniejszy przedstawiciel solowej pieni z towarzyszeniem fortepianu.

* 19 X 1814 powstaje pie pt. Gretchen am Spinnrade / J. W. Goethe (Magorzata przy

koowrotku) op. 2 otwierajca nowy rozdzia w historii nowoczesnej pieni artystycznej (umowny
pocztek romantyzmu)
Furkot koowrotka jednostajny, pynny, biegncy nieprzerwanie. A obok pojawiajcy si krtki uporczywy rytm
bijcego serca przdzcej dziewczyny, ktra mylami wybiega daleko poza ciany swej izdebki.
Pojawia si pierwsza fraza melodii sowa skargi mikko wyaniajca si z marzenia. Melodia zatacza coraz wysze
uki, skarga przybiera na sile. Pami dziewczyny wywouje czue, najserdeczniejsze obrazy, kroki ukochanego,
jego umiech, spojrzenie, ucisk doni; koowrotek pdzi coraz prdzej i nagle milknie na chwil. Wspomnienie
pocaunku brzmi jak okrzyk, w ktrym szczcie miesza si z blem.
I znowu rozbrzmiewa melodia pdzcego koowrotka. Przebudzone wspomnienia tocz si, tsknota wybucha,
niepowstrzyman si...
Na tym kocz si sowa Goethego, jednak Schubert wiedziony genialnym instynktem formalnym powtrzy
jeszcze raz pocztkow zwrotk, pen melancholii.

Rok pieni 1815 wanie w tym roku powstaje 150 pieni, obok innych utworw min.7 oper, 2
symfonie, 2 msze i in.
Drugi rok pieni 1816 powstaje ponad wwczas 100 pieni, kolejne symfonie
Kolejne lata: 1817 r. ponad 50 pieni, 1818 r. ponad 15 pieni 1821 r. kilkanacie pieni, 1824 r.
dziesi pieni, 1827 powstaje Winterreise (24 pieni) i wiele innych utworw. W cigu caego
ycia bardzo obfita, rnorodna twrczo. Ogem napisa okoo 600 pieni.
W twrczoci Schuberta moemy wyrni wielk rnorodno form i typw pieni.
- pie zwrotkowa np. Des Mdchens Klage / Schiller (Skarga dziewczyny)
- pie zwrotkowa z refrenem np. Heidenrslein/ Goethe (Polna ryczka)
- pie zwrotkowa dialogowana np. Der Mller und der Bach/ Mller (Mynarz i strumyk)
- pie wariacyjna z refrenem np. Die Forelle/ Richter (Pstrg)
- pie wariacyjna np. In der Ferne/ Relstab (W oddali )
- pie dwuczciowa, typ kontrastujcy (ABAB) np. Die Post / Mller (Poczta)
- pie trzyczciowa np. Erstarrung / Mller (Odrtwienie)
- pie przekomponowana np. Irrlicht / Mller (Bdny ognik), Der Wanderer / Schmidt
(Wdrowiec)
- pie deklamacyjna np. Der Doppelgnger / Heine (Sobowtr)
- pie recytatywno-aryjna np. An die Leier / Bruchmann (Na lirze)
- ballada zwrotkowa np. Edvard / szkocka ballada w opracowaniu Schuberta

2
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

- ballada przekomponowana Erlknig / Goethe (Krl olch)

W twrczoci Schuberta mona wyrni cykle pieni np. Die schne Mllerin / Mller (Pikna
mynarka), Wintereise / Mller ( Podr zimowa).
Po mierci kompozytora zosta wydany zbir pieni pt. Schwanengesang ( abdzi piew ) nie
posiada znamion cyklu.

Pie u Schuberta stawaa si owocem chwili natchnionej2

Styl pieniowy Schuberta charakteryzuj nastpujce cechy:

1. Poczenie sowa i dwiku w organiczn cao, sowo zostao w dwik wcielone

2. Schubert wyznacza zakres naczelny zakres tematyczny romantycznej das Lied (pieni):
dialektyk (sztuka dyskutowania, rozumowanie) mioci i samotnoci.

3. Podporzdkowanie: melodyki, rytmiki, harmoniki walorom poetyckim tekstu.

4. Partia instrumentalna podkrela tekst, moe posiada elementy ilustracyjne.

5. Sowo wywouje cantabile (piewno), efektem czego jest ekspresja uczu.

Erlknig / powstaa pod koniec 1815 r., ewentualnie na pocztku 1816

/ tekst J. W. Goethe

To fantastyczna scena, pena niepokoju, zwierze i nawoywa, rozbrzmiewajca odgosami

galopujcego konia. Literatura pieniarska nie zna drugiej takiej nocy, zawodzcej wiatrem, upiornej,
nieubaganej. Na tle dudnicego galopu triol wspina si raz po raz krtki , dramatyczny motyw basu, jak pene
lku spojrzenie rzucane w burzliw noc.
Spniony jedziec to ojciec trzymajcy w ramionach majaczce w gorczce dziecko. Przez wycie
wichru i ttent dobiegaj nas strzpy dramatycznej rozmowy, urwane krtkie pytania ojca, rozgorczkowane
odpowiedzi dziecka, w ktrych sycha lk.
Dziecko widzi krla Olch, na prno ojciec tumaczy e to mga tworzy fantastyczne ksztaty, krl olch wzywa
jego pie jest pena rozkwitajcych kwiatw i barwnych obietnic. Krzyk przeraonego dziecka i krtka
zatroskana odpowied ojca. I znw piewa krl Olch. Jest co przenikliwego w tej kuszcej, hipnotycznej
melodii. Uspokajajce sowa ojca nie docieraj do rozgorczkowanej wyobrani dziecka.
miertelny krzyk, przeraenie, opadajca fraza bezbronnej skargi, jeszcze szybszy ttent, wreszcie zwolnienie
dom.
Komentarz krtkiego, przerywanego szlochem recytatywu, w ramionach ojca dziecko jest martwe.

Zastalimy go rozpomienionego czytajcego gono Krla Olch. Z ksik chodzi tam i z powrotem
a potem t wspaniaa ballad przela na papier wspomnienia o Schubercie jednego z jego
przyjaci von Spaun`a.

Winterreise (Podr zimowa) Cykl powstawa w okresie od lutego 1827 do pnej jesieni
1827 roku, rok pniej umar Schubert (XI 1828).
Cykl obejmuje 24 pieni, posiada wtki autobiograficzne
Teksty: Wilhelm Mller.
Tre cyklu: Jest opowie o wdrwce biednego, odtrconego modzieca po przez zimowy
krajobraz, im dalej od utraconego szczcia tym bliej mierci.

obowizuje charakterystyka cyklu!!!

2
cytaty wzite z ksiki prof. M. Tomaszewskiego op.cit.
3
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

3. Robert Schumann ( 8 VI 1810 29 VII 1856 )

Mistrz cyklu pieni z towarzyszeniem fortepianu:

- Liederkreis op. 24 / Heine ( Krg pieni ), rok 1840
- Myrthen / min.Goethe, Heine, Byron, rok 1840
- Liederkreis op. 39 / Eichendorff, rok 1840
- Frauenliebe und leben / Chamisso ( Mio i ycie kobiety ), rok 1840
- Dichterliebe / Heine ( Mio poety ), rok 1840

Najwaniejszy okres w twrczoci pieniarskiej to rok 1840 rok pieni, powstaje wtedy ok. 130
pieni.
W twrczoci entuzjazm graniczy z eufori.
Frauenliebe und leben
- osiem pieni
- tematyka cyklu: wyznanie mioci
- materia motywiczny pierwszej pieni suy do uformowania instrumentalnego zakoczenia
- zespolenie linii wokalnej z instrumentaln
Dichterliebe
- szesnacie pieni
- tre cyklu: kolejne stadia ycia uczuciowego mczyzny, od radosnego przebudzenia
potgowanego rozkwitajc wiosn do kompletnego zaamania i samotnoci, jest to utwr
wyraajcy tsknot do mioci romantycznej, prawdziwej i wzniosej.
- kolejno pieni jest cile okrelona przez tekst poetycki, wykonanie powinno by
caociowe, integracja cyklu po przez tre
- charakterystyczna waciwo cyklu: zawieszenie toku melodycznego i harmonicznego
- integracja tonalna cyklu o charakterze spjnoci ukowej: pierwsza pie rozpoczyna si w
tonacji fis moll, ostatnia za w dominantowym cis-moll; druga w tonacji A-dur, przedostatnia
za, symetrycznie w dominantowym E-dur. Jest to swego rodzaju o tonalna
- inna spjno: pierwsza pie w tonacji fis-moll koczy si akordem cis-moll, tonacja cis-
moll stanie si tonacj pieni ostatniej. W pieni pierwszej pojawiaj si midzy akordem
pierwszym a ostatnim brzmienia A-dur, h-moll, D-dur i takie s tonacje kolejnych pieni
- muzyka snuje si midzy marzeniem ( Ich will meine Seele tauchen) a wspomnieniem (Im
wunderschne Monat Mai ), jest to wyjcie z czasu i pogrenie si w wiecie marze.

- Pie Ich grolle nicht punkt kulminacyjny cyklu.

Nie rzucam kltw, cho serce mam zamane,
Ukochana, na wieki stracona! Nie rzucam kltw
Cho byszczysz diamentw przepychem,
aden promie nie pada w noc twego serca
To wiem od dawna. Widziaem ci przecie we nie,
I noc w przestrzeni twego serca.
I widziaem wa, co ci si w serce wgryza,
I ujrzaem, ma ukochana, jak bardzo jeste ndzna.
(przekad M. Tomaszewski Studia na pieni romantyczn)

Cechy charakterystyczne stylu:

1. Schumann jest mistrzem nastroju.
2. W jego pieniach kategorie nadrzdne to:
- intymno
- poetycko
- romantyczno
- oniryczno ( majce charakter marze sennych)
3. Brzmienie instrumentu tworzy nastrj, aur.

U Schuberta sowo zostao w dwik wcielone, u Schumanna muzyka pochona sowo

4
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

4. Johannes Brahms ( 7 V 1833 3 IV 1897 )

Twrczo pieniarska powstawaa od 1853 roku op. 3 zawierajcy sze pieni w tym min.
Liebestreu (Wierno w mioci) do roku 1896 (ostatnie dzieo Brahmsa) op. 121 cztery
pieni do tekstw biblijnych. Ogem ok. 200 pieni.
Obok pieni solowej z towarzyszeniem fortepianu Brahms pisa opracowania pieni ludowych np.
siedem zeszytw Deutsche Volkslieder, Volkskinderlieder.

Brahms uwaa, e pieni ludowe s ideaem liryki wokalnej.

Wykorzystywa bardzo rnorodn poezj, czasem zupenie nieznanych poetw.

O wsst`ich doch den Weg zurck op. 63 nr 8 / Groth
O wska mi drog wiodc wstecz
T dobr drog do kraju lat dziecinnych !
Daremnie szukam szczcia
Wkoo nic tylko pusty brzeg !

Cechy charakterystyczne pieni Brahmsa:

1. Absolutyzm brak ilustracyjnoci.
2. Lapidarno zwarto formy.
3. Elementarno odwoanie si do tradycji ludowej i chorau protestanckiego J. S. Bacha.
4. Powaga biorca gr nad spontanicznoci.
5. Logika wyjtkowo wyrazistej skadni melodycznej.
6. Refleksyjno tekstw.

Kontynuacje nurtu romantycznego w twrczoci kompozytorw austriackich

5. Hugo Wolf (13 III 1860 22 II 1903, komp. austriacki)

Napisa okoo 300 pieni, wikszo z nich powstawaa w niemal euforii.

Rok pieni 1888 powsta wwczas min. 53 pieni do poezji Edwarda Mrike np. arcydziea:
Das verlassene Mgdeiln (Opuszczona dziewczyna)
Auf ein altes Bild (Dawny obraz)
Schlafen des Jesus-Kind (pice dziecitko Jezus)

By wybredny w doborze tekstw, komponowa tylko do wybranych tekstw.

Wolf nie rozumia twrczoci Brahmsa, by zwolennikiem Wagnera.

Cechy charakterystyczne pieni Wolfa:

- nawizanie do idei Schumanna sowo przejmuje w jego pieniach funkcj wiodc
- ksztat linii melodycznej uwarunkowany intonacj mowy, gos wokalny jest dwikow
adaptacj tekstu
- nadrzdna rola harmoniki
- partia fortepianu gruje nad gosem wokalnym, czsto jest niezalena od gosu
- ilustracyjno partii fortepianu

Wolf yje na kracach. Wrd jakoci konstytutywnych dla jego pieni znajdziemy eufori i
frustracj, apati i ekstaz, niepowtarzalne mistyczne skupienie i arcysubteln erotyk

Wolf rozwin idee Schumanna w kierunku pieni deklamacyjnej odrzuci patos i niekoczc si
melodi Wagnera, wprowadzi element refleksyjnej melancholii ironii i groteski.

5
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

6. Gustaw Mahler (7 VII 1860 18 V 1911, komp. austriacki)

Pisa pieni na gos solo i fortepian oraz na gos solo i fortepian lub orkiestr.
Pierwsze pieni powstay w roku 1880, ostatnie w 1904.

Tematyka pieni Mahlera wskazuje na typowo romantyczne wtki:

- pieni o rodowodzie i tematyce ludowej
- zawd miosny
- dowiadczenia yciowe
Interesujc grup stanowi pieni o tematyce wojennej. Najczciej wykorzystywa poezj ludow,
rzadziej teksty innych poetw np. Rckerta, Goethego; pisa teksty rwnie sam. Preferowa stroficzn
budow tekstu.
- Pieni o rodowodzie ludowym: np. Wer hat dies Liedlein erdacht
- Pie o charakterze metafizycznym np. Um Mitternacht / Rckert (O pnocy)
- Pieni o zawiedzionej mioci np. Lied des Verfolgten im Thurme / Brentano i Arnim (Pie
przeladowanego)
- Pieni wojenne np. Der Tamboursg`sell/ Brentano i Arnim

Charakterystyczne cechy pieni Mahlera.

1. Parametry muzyczne cakowicie zostaj uzalenione od akcentw sownych.
2. Forma w pieniach podsumowuje osignicia XIX wieku, obok pieni o budowie ABA,
zwrotkowych, zwrotkowo-wariacyjnych, przekomponowane oraz o swoistej formie
dialogowanej ( pie wykonywana przez dwie osoby).
3. Partie wokalne wymagaj duego wolumenu gosu.
4. Wyrafinowane rodki harmoniczne i kolorystyczne cz si z diatoniczn prostot linii gosu.
5. Rozszerzenie akompaniamentu o brzmienie orkiestry.

7. Richard Strauss (11VI 1864 8 IX 1949, komp. niemiecki)

R. Strauss napisa 15 pieni z orkiestr, ponadto zinstrumentowa 26 swoich pieni solowych.

Pieni pisane w oryginale na gos z orkiestr nale do rnych okresw twrczoci Straussa:
- op. 33,44,51 pochodz z okresu mistrzowskiego (midzy 1896 a 1906), w tym czasie
powstaj poematy symfoniczne (min. Also sprach Zarathustra), opera Salome, oraz 69
pieni ujtych w pitnacie opusw, w tym wymienione trzy z towarzyszeniem orkiestry.
- pieni od op. 66 (67, 68, 69, 71, 77, 87, 88) nale do pnego okresu twrczoci Straussa

Na rok przed mierci Strauss napisa Vier letze Lieder jedne z najpikniejszych utworw w
historii muzyki. Pieni te nie byy skomponowane jako cykl, trzy z nich zostay napisane do poezji
Hermanna Hessego:
- Beim Schlafengehen (Do snu)
- September
- Frhling
ostatnia do wiersza Josepha von Einchendorff - Im Abenbrot .
Wiersze te, jakkolwiek ich powstanie dzieli okoo 100 lat posiadaj ten sam nastrj, mwi o tym
samym: o niezmiennym piknie przyrody i przejmujcym yciu, o kresie jego drogi.
Wymow Vier letze lieder najtrafniej mona okreli jako Wandermde zmczenie
wdrwk. Strauss nada tym pieniom ton neoromantyczny.
Gos wokalny prowadzi pikn kantylen w stylu bel canto, towarzyszenie orkiestrowe rozmigotane ,
kolorowe stanowi kontrast w stosunku do gosu. Pod wzgldem harmonicznym kompozytor powrci
do systemu funkcyjnego z przeomu XIX /XX wieku.

W pieniach z orkiestr Straussa3 idea zespolenia caej historii muzyki zostaa zrealizowana poprzez
poczenie z jednej strony idiomw greckoci, liryzmu redniowiecznego i romantycznego, a z
drugiej strony barokowoci i dziewitnastowiecznego symfonizmu.

3
na podstawie Muzyka, sowo, sens AM Krakw 1994 Anna Oberc Pieni Ryszarda Straussa z orkiestr
6
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Elementy narodowe i romantyczne w pieni XIX-wiecznej.

Jedn z najbardziej znamiennych cech muzycznego romantyzmu jest charakter narodowy

twrczoci. Pie posiada istotne znaczenie w ksztatowaniu narodowego stylu, na ktry skadaj
si elementy folkloru muzycznego, oraz narodowa poezja i jzyk, narodowa tematyka.

Rne stopnie oddziaywania muzyki ludowej na twrczo pieniarsk:

- przejcie wzorw melodyki
- przejcie wzorw architektoniki
- stosowanie tekstw ludowych
- przeniesienie charakterystycznych cech muzycznego folkloru: rytmiki, harmoniki, brzmienia
kapeli ludowej
- tematyka

Elementy narodowe - tematyka, poezja narodowa, elementy ludowe widoczne s w twrczoci

wikszoci kompozytorw XIX wieku poczynajc od Schuberta (np. oddziaywanie muzyki ludowej
w pieni Wohin z cyklu Die schne Mllerin) a koczc na neoromantycznej pieni Mahlera
(chtne wykorzystywanie poezji ludowej przez kompozytora), ideaem liryki wokalnej dla Brahmsa
bya pie ludowa.

Szczeglne znaczenie dla rozwoju pieni z elementami narodowymi posiada twrczo

kompozytorw kierunkw narodowych np. polskiego, rosyjskiego, norweskiego.

Zainteresowanie pieni przejawiali prawie wszyscy kompozytorzy rosyjscy XIX wieku byy to:
- opracowania pieni ludowych np. przez Mikoaja Rimskiego-Korsakowa (ok. 100 pieni),
Modesta Musorgskiego (z zastosowaniem oryginalnej modalnej harmoniki).
- nawizanie do tradycyjnej rosyjskiej dumy i byliny (pieni epickie) np. Mikoaja Glinki
Aleksandra Dargomyskiego.
- nawizanie do rosyjskiego romansu np. romanse Piotra Czajkowskiego
- rozwj pieni realistycznej o tematyce narodowej w twrczoci Glinki (Nocznoj smotr
[przegld wojsk o pnocy]) i innych kompozytorw np. Dargomyskiego, Musorgskiego

Twrczo pieniowa Modesta Musorgskiego4 obejmuje dwa gwne nurty stylistyczne:

1. Realistyczny, recytatywno-deklamacyjny (dominujcy, 186672) np. cykl W izbie

dziecicej bardzo subiektywny, naturalistyczny zoony z 7 pieni, teksty (Musorgski) s
na og monologami dziecka skierowanymi do niani, matki, kolegi, do Boga. Muzyka ma
chwyci za serce (...) uchwyci element znaczeniowy:
styl deklamacyjno-recytatywny
w melodyce czsto wykorzystany interwa opadajcej sekundy maej figura
retoryczna odzwierciedlajca skarg, pacz...
metrorytmika i agogika zmienna, podporzdkowana recytatywnoci
dominacja formy przekomponowanej
dua rola harmoniki diatonika na zmian a chromatyk, niemal atonalno, elementy
skali modalnej (modlitwa dziewczynki Przed zaniciem)

2. Dekadencki, intonacyjno-ekspresywny (187477) np. cykl Bez soca/ Goleniszczew-

Kutuzow o wyranie autobiograficznym podou zawiera 6 rnych literacko wyobrae
podmiotu o sobie samym, niekiedy w relacji z drug osob, czasem z wyobraon postaci
(z cieniem), w kocu z gosem nieznanym (mrok, cie, noc, samotno). piew poprzez rne
typy melodyki oddaje sens ekspresywnego tekstu. Jest skrajnie pesymistyczny, ponury,
pozbawiony wiata zapowiada XX-wieczn teori intonacji.

4
opracowanie na podstawie EM PWM cz. biograficzna, haso M. Musorgski
7
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Narodowy charakter pieni Edvarda Griega5.

- Grieg opiera si na tekstach zaczerpnitych z poezji ludowej lub te przetworzonych przez
innych poetw.
- Odnowi ballad nordyck piewan przez solist i chr.
- Wykorzystywa elementy rytmiki norweskich tacw.
- Wykorzystywa melodyk ludow, wzbogacajc je nowym brzmieniem harmonicznym.
- Opracowywa, harmonizowa melodie ludowe.
- Zachowywa idealn zgodno struktury tekstu, intonacji i rytmu; zgodno akcentw
sownych i muzycznych.
Spord 148 pieni solowych Griega 82 stanowi pieni do tekstw norweskich (48 duskich, 16
niemieckich ).
Na przykad
Wspomnienia z pl i fiordw op. 44
Dziecko gr op. 67

Narodowa pie w Polsce.

Zainteresowanie liryk wokaln w twrczoci kompozytorw polskich siga klasycyzmu i okresu
preromantycznego np. twrczo: K. Kurpiskiego, M. Szymanowskiej, peny rozwj gatunku
nastpi w okresie romantyzmu, a twrc polskiej pieni romantycznej jest F. Chopin.

Pie w twrczoci Fryderyka Chopina.

W twrczoci Chopina pie posiada marginalne znaczenie jednak z punktu widzenia rozwoju
polskiej liryki wokalnej Chopin jest wanym przedstawicielem pieni romantycznej.
Pieni F. Chopina powstaway w cigu wielu lat od 1829 (by moe od 1827 ) roku do 1847.6
Ogem napisa 19 pieni, ktre powstaway najczciej w sytuacjach towarzyskich, czsto
improwizowane z ksik poezji przed sob (wg relacji Fontany), na spotkaniach emigracyjnych.
Wydane byy dopiero w 1857/8 edycja Fontany, wczeniej znane byy tylko niektre np. Hulanka,
Wojak, yczenie.
1. yczenie 1829? Witwicki M.*
2. Gdzie lubi 1829? Witwicki M.*
3. Czary 1830 (29) Witwicki Ze sztambucha Emilii
Elsnerwny
4. Hulanka 1830 Witwicki M.*
5. Precz z moich oczu 1827 (30) Mickiewicz M.*
6. Pose 1830 Witwicki M.*
7. Wojak 1830 (31) Witwicki M.*
8. Piosnka litewska 1830-31 Wg lud. sw lit. Osiski
9. Smutna rzeka 1831 Witwicki
10. Narzeczony 1831 Witwicki
11. Leci licie z drzewa 1836 Pol
12. Piercie 1836 Witwicki Dla M. W. M.*
13. Moja pieszczotka 1837? Mickiewicz M.*
14. Wiosna 1838 Witwicki Dla Ludwiki
15. liczny chopiec 1841 Zaleski
16. Dwojaki koniec 1845 Zaleski
17. Nie ma czego trzeba 1840 Zaleski
18. Nie ma czego trzeba (dumka) 1845 Zaleski
19. Z gr gdzie dwigali (Melodia) 1847 Krasiski Dla Delfiny Potockiej
M.* - autografy opublikowane w albumie Maria, une idylla d`amur en musique Chopin a`Maria Wodziska
przez Korneli Parnas w 120 rocznic urodzin 1930.
Pieni Chopina prezentuj zasadnicze formy i gatunki pieni romantycznej. Jest to synteza pieni
ludowej, popularnej i artystycznej.

5
opracowanie na podstawie EM PWM cz. biograficzna , haso E. Grieg
6
Zestawienie pieni i charakterystyka na podstawie Encyklopedia Biograficzna PWM, haso Chopin
8
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Przechodzia rne fazy rozwojowe, ze wzgldu na tematyk i brzmienie:

1. Sentymentalno-pseudoklasyczna Precz z moich oczu, Gdzie lubi
2. Wczesnoromantyczna Wojak, Smutna rzeka
3. Romantyczna Piercie, Leci licie z drzewa
4. Pnoromantyczna Z gr gdzie dwigali

Typy pieni Chopina:

- Sielski yczenie, liczny chopiec
- Dumka Pose, Dwojaki koniec
- Romans Gdzie lubi
- Ballada Narzeczony, Wojak
- Rapsod wokalny Leci licie z drzewa
- Liryka miosna Moja pieszczotka
- Liryka refleksyjna Nie ma czego trzeba, Z gr gdzie dwigali
Formy pieni:
Zwrotkowa
zwrotkowa z refrenem
zwrotkowo-wariacyjna
przekomponowana

Faktura gosu od intonacyjnej recytatywnoci (Piosnka litewska) do kantyleny pieniowej

piewnoci (Dwojaki koniec). Akompaniament oszczdny, cisy zwizek sowa i muzyki, wpywy
muzyki ludowej (tonalno, harmonika, rytmika, melodyka).

Pie w twrczoci Stanisawa Moniuszki.

Twrczo Stanisawa Moniuszki posiada szczeglne znaczenie dla muzyki polskiej.

Pie w twrczoci Stanisawa Moniuszki:
- posiada swoist melodyk posiadajc kwintesencj cech polskiej pieni ludowej,
mieszczaskiej, szlacheckiej
- kantylena pieni bliska jest rosyjskiej liryce, a nie typowej niemieckiej romantycznej das Lied
- przystpno pieni wynikaa ze wiadomego denia do ich jak najszerszego
upowszechnienia
Za ycia Moniuszki zostao wydanych 6 piewnikw domowych, pomiertnie 6 nastpnych;
wiele pieni nie weszo do tych zbiorw. Ogem napisa ok. 300 pieni. Dominuje pie solowa z
towarzyszeniem fortepianu.

Spoeczny i patriotyczny aspekt swojej twrczoci wyjania sam kompozytor:

Z kadej strony obijaj si o uszy powszechne narzekania na niedostatek piewu domowego
(...) piewnik mj zawiera bdzie zbir pieww na jeden gos z towarzyszeniem fortepianu.
Wiersze staraem si dobiera z najlepszych naszych poetw (...)
Bo jeeli pikne poezje poczone z pikn muzyk zdolne s nawet otworzy wstp do ucha i serca
najmniej muzycznego to nawet sabsza muzyka, ktra si mniej szczliwie uda przy poezji celujcej
zyszcze dla siebie pobaanie
To co jest narodowe, krajowe, miejscowe, co jest echem naszych przypomnie, nigdy mieszkacom
ziemi na ktrej si nie urodzili i wzroli, podoba si nie przestanie (fragment prospektu I wydania
piewnikw)

Moniuszko wykorzystywa teksty wspczesnych poetw polskich

- zwaszcza krgu wileskigo: A. Mickiewicza, L. Kondratowicza (pseud. W. Syrokomla), J.
Czeczota, A. Chodki, W. Odyca
- a take : J. I. Kraszewskiego, J. Korzeniowskiego, T. Lenartowicza, ,
- ponadto J. Kochanowskiego, O-J. Beranger, V. Hugo, J.W. Goethe`go, W. Szekspira, W.
Scott`a i in.
Twrczo pieniarska obejmuje rnorodne typy, formy. Pieni samodzielne nie zebrane w cykl
stanowi wikszo w piewnikach domowych.

9
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Cyklem jest np.:

- Lirnik wioskowy/ W. Syrokomla cztery pieni wykazujce zwizki ideowo treciowe,
zwizki muzyczne: naladownictwo brzmie dudw, formua kadencyjne do sw Skonam
grajc na lirze o cechach motywu przewodniego.

Cechy twrczoci pieniarskiej:

1. Tematyka religijna, spoeczna, refleksyjna, pieni rodzajowe, liryczne, stylizowane na
ludowe i in.
2. Rnorodno typw np. : sielskie (Wiosna / S. Witwicki), dumki (Przychod miy / J.
Czeczot, romanse (Piosnka mioci /W.Hugo), ballady (Czaty/A.Mickiewicz) liryka
miosna (Rozmowa II /A.Mickiewicz), pie dramatyczna (cykl Lirnik wioskowy/
w.Syrokomla), piewy historyczne (Jadwiga krlowa Polski / M.Ilnicka) , piosenki taneczne
(Na Wawel! Na Wawel! Krakowiak VII / E. Wasilewski), pieni wojenne (Piosnka
onierza/J. Korzeniowski).
3. Forma np.:
- zwrotkowe o mniej rozwinitej frazie: Kum-kuma
- zwrotkowe szerzej rozbudowane Znaszli ten kraj
- zwrotkowe-wariacyjne Przniczka (zmiany w ostatniej zwrotce), Piosnka obkanej
Ofelii (wiksze zmiany)
- forma dwuczciowa Wzgardzona piosenka, Jaskeczka
- przekomponowana Rybka, Pie wielkanocna
- rozbudowana forma repryzowa Czaty
4. W melodyce przewaa kantylena, rnorodno i bogactwo inwencji melodycznej
5. cise powizanie struktury tekstu (wersyfikacja, akcentacja ) z metrorytmik, melodyk,
harmonik i form. Podkrelenie semantyki tekstu poprzez odpowiednio stosowane rodki
muzyczne: linia melodyczna, kadencje, dynamika, akompaniament.
6. Harmonika rozwinita, urozmaicona.
7. Rytmika niekiedy nawizujca do polskich tacw ludowych np. Krakowiak
8. Akompaniament traktowany dwojako:
- funkcja czciowego lub caociowego podtrzymania melodii
- prowadzony cakowicie niezalenie.
Akompaniament czsto posiada elementy ilustracyjne.
najprostsze podparcie pieni Pie wojenna
akompaniament lekko figurowany Wilia, Kotek
wyrazowa funkcja wstpu Dwie zorze, Kosek
ilustracyjny akompaniament o charakterze motorycznym Przniczka, Przdki
przekomponowanie akompaniamentu Powiedz mi mateczko
9. Pieni balladowe najbardziej rozwinite i swobodnie ksztatowane, wzorem dla Moniuszki
byy ballady Schuberta i Loewe`go. Pieni balladowe np.: Dziad i baba/ J. I. Kraszewski
ballada dialogowana, Trzech budrysw/ K. Blankennsee tumaczenie: Mickiewicz,
Czaty/ A. Mickiewicz, witezianka / A. Mickiewicz.
10. Dominuje przejrzysto i prostota rodkw muzycznych.

W twrczoci Moniuszki mona wyrni ponadto:

- pieni religijne na gos i organy/fortepian np. Hymn o w. Stanisawie / Adam Stanisaw
Krasiski
- pieni na gos z towarzyszeniem orkiestry / zespou kameralnego (w wikszoci opracowania
wczeniejszych pieni np. Czaty, Przniczka
Czaty przed 15 IV 1946 r.
Typowa dla Moniuszki (...) jest ballada Czaty/ Mickiewicz. Opadajca i potem zaraz gwatownie wznoszca
si zdyszana fraza (a Z ogrodowej altany wojewoda zdyszany biey) peni rol epickiego recytatywu, w
ktrym bardziej ekspresywne miejsca s odpowiednio podkrelone w melodii i w akompaniamencie (spojrza,
zadra, nie znalaz nikogo).
Gdy wojewoda, ktry dostrzeg wiaroomn on, wydaje rozkazy, muzyka dochodzi do dramatycznej kulminacji
po czym nastpuje agodny epizod epicki (b) przenoszcy akcj do altany.

10
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

Centraln scen jest liryczna wypowied (c) dawnego kochanka pena sarkastycznych wyrzutw wobec kobiety,
ktra wybraa na ma starego nie kochanego , lecz bogatego czowieka. Powraca epizod epicki (b schylia
si w jego objcia).
Dramatyczna fraza pocztkowa (a) powraca , wojewoda kae kozakowi strzela do altany, na tle coraz bardziej
nabrzmiewajcego niepokojem akompaniamentu syszymy rozkazy wojewody (wyej... w prawo... pomau), a
nowy wariant muzyki pocztkowej (a) przynosi nieoczekiwan point ballady
( i ugodzia w sam eb wojewody).
Budowa ballady zwarta, symetrycznie rozplanowana wok lirycznego monologu jako rodka cikoci,
wiadczy o wielkim zmyle konstrukcyjnym i dramatycznym kompozytora, a jednoczenie o doskonaej analizie
tekstu7.

Twrcy pieni w Polsce po Moniuszce.

Wadysaw eleski (1837 1921)

Twrczo obejmuje ok. 100 pieni, tworzone w cigu pidziesiciu lat (1859 1911). Twrczo
pieniowa wykazuje cechy rozwoju stylistycznego., reprezentuje rnorodno tekstw i nastrojw
oraz bogactwo melodyczne: np. Zakochana/ Zaleski, Czarna sukienka/ Gaszyski.

Zygmunt Noskowski (1846 1909)

Pieni pisa ju przed 1861 rokiem (jako kilkunastoletni chopiec), pniej zainteresowanie pieni
pojawio si w roku 1889 powstaje wwczas piewnik dla dzieci / M. Konopnicka, zbir zawiera
50 piosenek dla dzieci z akompaniamentem fortepianu o rozlegej skali nastrojw i form, pieni te
ciesz si wielk popularnoci do dzisiaj.
W ostatnich latach ycia kompozytor ponownie interesuje si pieni, stylistyka zblia si do pieni
deklamacyjnej.

Jan Gall (1856 1912)

Jego twrczo zdominowana jest przez liryk wokaln jednak o bardzo przecitnej wartoci:
melodyce wdzicznej, piewnej, czasem banalnej; akompaniamencie czsto wrcz prymitywnym. Np.
Dziewcz z buzi jak malina/Heine/Gawalewicz, Nie bd ci rwaa / A. Asnyk, ogem co
najmniej 89 pieni solowych, stylistycznie konserwatywnych.

Stanisaw Niewiadomski ( 1857 1936)

Pierwsze opusy powstaj w latach 188396, min. znana pie Midzy nami nic nie byo/A.Asnyk;
Poleciay pieni moje/M.Konopnicka. Dobiera teksty o duych walorach literackich, wykazywa
du inwencj melodyczn.

Eugeniusz Pankiewicz ( 1857 1998)

Pierwsze pieni postay ok. 1880 roku. Dobiera starannie teksty ( liryka wyznania intymne i
tematyka patriotyczno-spoeczna), na og traktowane byy deklamacyjnie, dominowaa forma
trjdzielna lub wariacyjno-zwrotkowa. Oddawa wiernie nastrj i sens poezji.
Wikszo pieni zwrotkowo wariacyjnych opiera na oryginalnych melodiach i tekstach ludowych
(Kolberg). Osiem pieni z op. 14 stanowi zestawienie pieni z rnych regionw Polski wg Kolberga.
Zachowywa autentyczne rytmy i tonalno. Wychwytywa najbardziej istotne cechy muzyki ludowej
i przetwarza je w sposb wysoce indywidualny. Jego twrczo wypenia luk midzy Chopinem a
Szymanowskim w zakresie stylizacji polskiej muzyki ludowej.
Szczeglne znaczenie w pieniach Pankiewicza posiada harmonika (wykraczajca poza dur-
moll) (np. Gdy ostatnia ra zwida) i kolorystyka bliska niekiedy impresjonistycznej
(Poranek).
Bibliografia:
Encyklopedia muzyczna PWM, kolejne tomy, cz biograficzna, odpowiednie hasa
M. Tomaszewski Studia nad pieni romantyczn M. I. 1997
Muzyka, sowo, sens AM Krakw 1994
Z dziejw polskiej kultury muzycznej t. II PWM 1964
T. Marek Schubert PWM 1988

Korekta: czerwiec,2008 DK.

7
fragment ksiki dot. twrczoci Stanisaw Moniuszko W. Rudziski Z dziejw polskiej kultury muzycznej
11
 Dorota Kalinowska ZSM Szczecin
Materiay pomocnicze, artykuy przedmiot: historia muzyki z literatur

12