hnh vn trong vn ngh lun

1. Yu cu v hnh vn

1.1. Hnh vn phi chun xc

Dng t, t cu phi m bo tnh ng n v trong sng, trnh dng t khng ng v tr, t cu
ti ngha, din t ri rm. Li vn ngh lun phi cht ch, nhn nh phi ng mc.
1.2. Hnh vn phi truyn cm
Dng t, t cu, lp lun cht ch, ng n l iu kin cn. Nhng nh th cha c mt
bi vn hay. Bi vy, hnh vn khng ch m bo yu cu chnh xc, m cn rt cn thit phi c
cm xc. Mun vy, ngi vit phi nhp thn vo trong tng cu tng ch, vit bng tt c tnh
cm, cm xc ca mnh.

2. Ngh thut hnh vn

2.1. Cn thay i ging vn mt cch linh hot

Mun bi vit tr nn sinh ng, phong ph, ngi vit cn phi linh hot trong vic hnh vn, trnh
kiu vit mt ging n iu u u t u ch cui. lm c iu ny cn lu mt s im
sau y:
- S dng linh hot h thng t nhn xng:
+ Khi biu th kin ca ring mnh, ngi ta thng xng ti. V d: Ti cho rng, ti ngh rng,
theo ti. Vit nh th khng sai nhng li mang tnh cc oan v khng li ko c s ng tnh
ca ngi c. Bi vy chng ta nn chuyn t cch xng ti sang chng ti, chng ta, nh mi
ngi u bit, nh mi ngi thy, ai cng phi tha nhn rng
+ Khi gi tn nhn vt hay tc gi, cn xc nh mt i t cho ph hp, trnh s n iu, lp li.
Trong trng hp ny cn huy ng vn t ng ngha v php th thay th cho tn tc gi hoc
tn nhn vt din t tht linh hot.
V d: Khi phn tch nhn vt Ch Pho: gia on Ch Pho b tha ha th c th dng nhiu cch
gi khc nhau nh y, hn, g, n, con qu gi ca lng V i, thng cng nht trong m cng
inh, thng rch mt n v; nhng khi vit v kht vng hon lng ca Ch Pho th c th dng
cch gi khc nh: anh ta, anh Nu t u n cui bi vn ch dng mi mt tn gi Ch Pho th
s n iu, nhm chn, to cm gic lp v gy phn cm cho ngi c.
Trng hp bn lun v mt tc gi cng vy, cn dng php th v t ng ngha thay th cho
cch gi nh th, nh vn, trnh cch gi l nh th, nh vn, tc gi, tn nh vn t u n cui
bi vn.
Trng hp khng xc nh r la tui tc gi th tt nht l dng tn tc gi, nh th, nh vn, tc
gi ca ; trnh dng i t khng chnh xc to cm gic kh chu cho ngi c.
V d: Khi bn v Hn Mc T, Ch Lan Vin vit: khi cha b bnh T vit rng: M ca nhn
trng, trng ti mt/ Khp phng t nn, nn ri chu () Ti phi gii thch cho T. Ny nh, T
bo T l thi s ca thin cha gio. Ch Lan Vin vit nh th c v tc gi ny khng cn
tui hc tr, vi li c ng tr ha Hn Mc T. Nu cc em hc sinh m vit th th s gy phn
cm cho ngi c ngay.
- S dng linh hot cc tiu t nh: ng th khng, iu y r, nh vy, nh th, chng l
Nhng t ny to n tng nh ngi vit ang tranh lun v i thoi trc tip vi ngi c, bi
vit v th s sinh ng v hp dn hn.
- Nn dng cc t: dng nh, phi chng din t mt vn g cha tht chc chn hoc
cha hon ton tin tng chc chn.
- Cn s dng linh hot cc thao tc lp lun: khi th dng quy np, khi th dng din dch, khi th
dng tng phn, khi li dng thao tc song hnh; khi th bnh trc ging sau, khi li ging trc
bnh sau, khi so snh lin hVic s dng linh hot cc thao tc lp lun cng s gp phn lm
cho ging vn linh hot, d dng hp dn ngi c.
2.2. Dng t c o
Dng t hay l mt trong nhng yu t quyt nh c cch din t hay. Tuy nhin, cn trnh
trng hp dng t khng ng ch, c bit l dng t m khng hiu ngha ca t.
2.3. Vit cu linh hot
Cn s dng tt c cc loi cu xt theo cu to v theo ni dung trong mt bi vit. Tuy nhin, cn
t cc cu ng ni ng ch.
2.4. Vit vn c hnh nh
Bin php c bn lm cho bi vit giu hnh nh l ngi vit dng nhiu php so snh, lin h,
i chiu; dng t ngh giu tnh tng thanh tng hnh.

M bi, Thn bi, kt bi, chuyn on

v cch s dng dn chng trong vn ngh lun

1. M bi
1.1. Nguyn tc m bi
- Phi gii thiu c vn cn gii quyt trong ton b bi vn
- Nu bi yu cu bn lun v mt kin hay nhn nh th cn phi dn li nguyn vn kin,
nhn nh .
- Phn m bi ch c gii thiu mt cch khi qut, trnh dn dt vng vo di dng.
- Mt m bi hay cn hi t cc c im sau y:
+ Ngn gn: dn dt ngn gn, nu vn chnh ngn gn v gii hn vn cng ngn gn.
+ y : m bi cn nu c vn cn ngh lun, tc gi, tc phm, v thao tc lp lun chnh.
+ c o: dn dt vn mt cch tri chy, mi l, bt ng, t nhin.
1.2. Cch m bi: c th m bi theo cc cch sau y:
1.2.1. M bi trc tip
Gii thiu ngay ni dung ca vn cn gii quyt.
V d: Cho vn: Mt trong nhng nt phong cch ni bt ca th H Ch Minh l: Hnh tng th
lun vn ng hng v s sng, nh sng v tng lai. Anh/ ch hy lm sng t iu qua hai
bi th Chiu ti v Gii i sm trong Nht k trong t ca Bc.
Vi vn ny, c th lm m bi trc tip nh sau:
Th H Ch Minh ging vi th xa cht c in, nhng li khc vi th xa tinh thn hin i.
Mt trong nhng biu hin ca tinh thn hin i l Hnh tng th lun vn ng hng v s
sng, nh sng v tng lai. C th thy r iu ny trong tp Nht k trong t, m tiu biu nht l
hai bi th Chiu ti v Gii i sm.
1.2.2. M bi gin tip
Lp lun, dn dt ri i n gii thiu vn cn ngh lun.
C th m bi gin tip theo cc cch sau y:
a. Din dch: nu kin khi qut hn vn t ra trong bi ri mi bt vo vn y.
b. Quy np: nu mt s kin c th ri tng hp li thnh vn cn ngh lun.
c. Tng lin: nu mt kin tng ng vi trong bi ri bt sang vn cn ngh lun; c
nu ra thng l mt nhn nh, mt cu danh ngn
d. i lp: nu ln mt kin tri ngc vi cn ngh lun ri ly lm c nu ra vn cn
ngh lun.
V d: Cho vn: Suy ngh ca anh/ ch v cu tc ng Tht bi l m thnh cng.
Cng mt vn trn y, chng ta c th m bi gin tip theo nhiu hnh thc khc nhau:
- M bi theo hnh thc din dch:
Tc ng c cu: Tht bi l m thnh cng. ng vy, mt ln vp ng, ln sau ta s ng dy
vng vng hn. Trong thc t cuc sng, trn cng mt tha rung, ngi nng dn ng cay v
trc nhng li rt ra kinh nghim c mt ngt ma sau. Ngi cng nhn lc u vng v cng
vic, nhng v sau c th tr thnh th gii. Ngi hc sinh b im xu, v nh quyt ch hc hnh
ln sau gt hi im mi. Th mi thm tha li khuyn dy ca cha ng ta ngy trc!
- M bi theo hnh thc quy np:
Trong thc t cuc sng, trn cng mt tha rung, ngi nng dn ng cay v trc nhng li rt
ra c kinh nghim c mt ngt ma sau. Ngi cng nhn lc u vng v cng vic, nhng
v sau c th tr thnh th gii. Ngi hc sinh b im xu, v nh quyt ch hc hnh hn ln
sau gt hi im mi. Mt ln vp ng, ln sau ta s ng dy vng vng hn. Bi vy, tc ng
c cu nhc nh: Tht bi l m thnh cng.
- M bi theo hnh thc tng lin:
Go em vo gi bao au n
Go gi xong ri trng ta bng
Sng trn i ngi cng vy
Gian nan rn luyn mi thnh cng.
C mi ln ngm nga nhng cu th ca Bc l mt ln ti li lin tng v thm tha hn li khuyn
dy ca cha ng ta ngy trc: Tht bi l m thnh cng.
- M bi theo hnh thc i lp:
C ngi bo rng: sng trong i nu mt ln vp ng th ln sau s kh lng ng dy. Cu ni y
nhum m t tng bi quan, v ch ng vi nhng ai thiu ch tin th m thi. Trong thc t cuc
sng, trn cng mt tha rung, ngi nng dn ng cay v trc nhng li rt ra c kinh
nghim c mt ngt ma sau. Ngi cng nhn lc u vng v cng vic, nhng v sau c th
tr thnh th gii. Ngi hc sinh b im xu, v nh quyt ch hc hnh hn ln sau gt hi
im mi. Mt ln vp ng, ln sau ta s ng dy vng vng hn. Bi vy, tc ng c cu nhc
nh: Tht bi l m thnh cng.

2. Thn bi
2.1. Nguyn tc thn bi
- Nhim v ca thn bi l phi gii quyt c vn c nu ra trong phn m bi.
- Thn bi gm nhiu on vn, mi on cha mt chnh v nhiu ph. H thng cn phi
c sp xp theo logic khoa hc.
- Gia cc ln, nh phi c mi lin h cht ch, trc phi lm nn cho sau, gi sau xut
hin.
- Bi vn khng phi l php cng cc on vn. Bi vy, gia cc on vn phi c chuyn tip mt
cch nhun nhuyn.
- Ngoi thao tc lp lun chnh m bi yu cu, ngi vit cn vn dng mt cch linh hot cc
thao tc lp lun khc.
2.2. Cch lm thn bi: (Xin xem chuyn 9)

3. Kt bi

3.1. Nguyn tc kt bi
- Nhim v ca kt bi l phi tng kt, nh gi, nng cao vn c gii quyt trong thn bi.
- Phi th hin ng quan im trnh by trong phn thn bi
- Kt bi phi mang tnh khi qut, trnh lp li m bi.
3.2. Cch kt bi (Xin xem chuyn 9)

4. Cch chuyn on

C hai cch chuyn on c bn nh sau:

4.1. Dng t ng c tc dng lin kt
- T ng biu th quan h lit k: mt l, hai l, th nht, th hai, trc tin, trc ht, tip theo, sau
cng, , u tin, cui cng, ngoi ra, thm na,...
- T ng c ngha tm tt, tng kt, khi qut: tm li, nhn chung, ni tm li, vy l, nh vy,...
- T ng c ngha i lp: tri li, ngc li, song, nhng, tuy nhin,...
- T ng biu th nguyn nhn: bi vy, v vy, v th, vy nn,...
- T ng biu th quan h song hnh: mt mt, mt khc, bn cnh,...
4.2. Dng cu c tc dng lin kt
C hai loi cu thng c dng chuyn on nh sau:
4.2.1. Cu ni: dng loi cu ny chm vo vn mch nhng cu thng bo trc tip v nh
chuyn on ca ngi vit.
Loi cu ny thng c hai ni dung: tm tt ni dung ca on trc, v khi qut ni dung trnh
by on sau.
V hnh thc, loi cu ny thng c cc t mc ni vi on trc (nh: trn y, trn kia, tr
ln...), v cc t bo trc s trin khai tip theo (nh: di y, sau y, by gi,...)
V d: Tr ln, ti bn v cht c in trong th Bc. Di y, xin c trnh by v mt c
im ni bt khc trong th ca Ngi: tinh thn hin i.
4.2.2. Cu song hnh c php: dng loi cu ny c tc dng ni cc on, cc mt cch t
nhin.
Cu song hnh c php l cc cu c m hnh cu to ging nhau. Trong hnh vn, nhng cu ny
thng ng u mi on vn.
V d: L nh th (NV nhn mnh), ti mun ni anh c mt tm hn, mt tri tim chn chnh. Anh
thnh tht yu thng cng nh cm hn...
L ngh s (NV nhn mnh), ti mun ni Xun Diu t rt cao s lao ng ngh thut. Ti ni:
Xun Diu l nh th di do. Ti thm: Xun Diu l nh th lun lun tm ti. Anh khng yn n v
khng chng ta yn n (1).

5. Cch s dng dn chng

- Dn nguyn vn dn chng: phi t trong ngoc kp (nu c th th cho bit r ngun gc dn

chng), dng trong trng hp dn chng l mt s cu th hay mt cu nhn nh, mt on vn
ngn
- Tm lc ni dung chnh ca dn chng: dng trong trng hp dn chng l mt tc phm hay
mt vn bn di khng th trch nguyn vn v khng cn thit trch nguyn vn.
- Trch mt s t hoc mt s cu trong dn chng: phi t phn trch dn trong ngoc kp. Trng
hp trch m b mt s cu th lm nh sau: .....().
- Nu dn chng xong phi phn tch, bnh phm, trnh s lit k dn chng.
- Khng lm dng dn chng, m cn xc nh phn tch k dn chng no, im qua dn chng
no, trnh phn tch qu nhiu dn chng.
_______________
(1): T Hanh, dn theo Lm vn 11, GD, 2000, tr 14

3. Mt s thao tc lp lun

3.1. Thao tc lp lun phn tch

3.1.1. Khi nim
Phn tch l thao tc chia nh i tng thnh cc phng din khc nhau, t i su xem xt mt
cch k lng v i tng trn cc phng din , nhm lm r c im v ni dung, hnh thc,
cu trc, cc mi quan h bn trong v bn ngoi... ca i tng c phn tch. Qua c s
nh gi ng n v bn cht, gi tr v ngha ca i tng.
i tng c phn tch c th l mt nhn nh, mt vn bn , truyn ngn, bi th, on vn; mt
hnh vi, mt s vic, nhn vt,...
3.1.2. Yu cu
- Cn i su vo tng phng din c th ca i tng xem xt.
- Tch ri, phn tch cc phng din mt cch c lp khng c ngha l tch khi ci chung, ch
thy ci nh l, chi tit, vn vt. V vy, phn tch phi gn vi tng hp, khi qut. Phn tch m
khng tng hp, khi qut th s phn tch s mt i nhiu ngha. Ngc li, tng hp, khi qut
m khng da vo kt qu phn tch th s thiu c s, khng vng chc, d ri vo hin tng so
rng.
3.1.3. Cch phn tch
Thng thng, c nhng cch phn tch c bn sau y:
a. Ct ngha v bnh gi
V d: Ni ring, ring nhng bn hon trong lng Thy Kiu m nay l vy. Nng ch c thc vi
ngn n du cho n khi du kh trong a m dng l vn khng dt m khn. Du chong trng
a l trn thm khn, bi nng ch c xt au ri au xt ch cha tm c phng k no. Bn
hon mang quanh qun, qun quanh, li thm nhng bn hon nn cng thm ri rm. m iu
cu th li xoy su vo trong lng c c, vo ch su kn nht, ch mnh bit, mnh hay (ni ring,
ring nhng), cng tng ci dy v ca tm trng ang hon ton b tc (1).
b. Ch ra nguyn nhn kt qu
V d: Cn g ng bun hn khi m giu c v vt cht th li ngho nn n thm hi v vn ha
tinh thn,... Mt b phn thanh nin by gi nghia nhiu, ni nhiu n tin bc, hng th. n mc
p, sang trng, tin nghi hin i lm, nhng con ngi th v cng mng. Gi thi nh l bay bin
t tn ngay. Ngy trc dn ta ngho, nhng c dy, nhn cch vng vng, phong ba bo tp
khng h g,... Chung quy ti gio dc m ra. Cha m by gi chiu con qu, khng chng thiu
thn g. V th m chng rt mong manh, d v, d h hng (2)
c. Lin h i chiu gia cc s vt, hin tng
V d: Cn rt nhiu cu c th tiu biu cho li cm xc ring ca xun Diu. Ti ch dn mt v d
ny na. Trong bn dch T b hnh ca Phan Huy Vnh c cu:
Thuyn my l ng ty lng ngt
Mt vng trng trong vt lng sng
t cnh xung quanh thuyn sau khi ngi t b ph va nh n xong. Mt cnh lng l, lh lng
n sau mt ni bun m thm, kn o. Th L c l nh n hai cu y khi vit:
Ting diu sao nao nao trong vt
Tri quang my xanh ngt mu l.
Mc du hai ch nao nao c a vo trong th mt cht rung ng, ta vn cha xa g ci khng
kh bnh yn trn bn Tm Dng.
Vi Xun Diu, c tnh ln cnh tr nn xn xao v cng. Ngi k n ca Xun Diu cng b v
nh ngi t b ph. Nhng nng khng lng l bun, ta thy nng run ln v au kh:
Em s lm, gi bng trn mi no

_____________________________________
(1): L Tr Vin, Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T1, GD, 2007, tr 73
(2):Nguyn Khi, Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T1, GD, 2007, tr 73
Tri y trng lnh lo sut xng da (1)
d. Phn loi i tng trn cng mt bnh din
V d: Trc s tht, ngi lm khoa hc c hai cch x s la chn. Hoc theo con ng
mnh t la: trung thnh vi khoa hc d khng c gii chnh thng tha nhn. Hoc chp
nhn nhng s xuyn tc theo thi quen, theo khoa hc rm. Khng t nh khoa hc, nh s hc c
ti chn con ng th hai v c gii cm quyn trng vng, ban khen, hu thng v c
sng cuc mt i m m. Am hiu tm l con ngi, tng Na - p - l - ng ni: Ngi ta dt
mi con ngi bng nhng ci ph phim.
Nhng trong lch s th gii tng c nhiu gng sng ca cc nh khoa hc v s tht, v chn
l. G. Bru n chng chc bc ln dn ha thiu, kin quyt khng t b s tht m ng tm
ra. G. Ga li l khng chu ni p lc ca ta n gio hi... nhng cu ni cui cng vn tht ln
nh mt s tht D sao tri t vn quay; T M Thin v nhiu nh s hc chn chnh ca Trung
Quc anh dng vit ln s tht d trc mt mnh tng u ri mu chy....(2)
e. Phn tch i tng nhiu gc khc nhau
V d: Trong s thi (anh hng ca), nhn vt chnh bao gi cng l con ngi l tng, con ngi ton
bch. Con ngi y tiu biu cho sc mnh, ca ci, tr tu v tm hn ca mt cng ng no .
Chng hn nh nhn vt m Sn trong s thi ca ngi . V ngoi hnh, m Sn mang mt
v p cng trng, tc nh nong hoa, i mt long lanh nh chim ghch n hoa tre, bp chn to
bng cy x ngang, bp i to bng ng b,... Hnh ng ca m Sn bao gi cng mnh m,
nhanh nhn, v chnh ngha, v l tng cao p. Ch qua cuc chin u vi Mtao Mxy ta cng thy
r iu . V phm cht, m Sn l ngi dng cm, gan d, thng minh, mu tr v cao thng.
Mtao Mxy vn l t trng giu mnh, tng dy xo khp t thin h. Nhng cu v, bo v
danh d ca cng ng, m Sn n chin u ngay gia nh ca tn t trng gian hng
ny. Vi lng dng cm, gan d, v s thng minh, mu tr, cui cng m Sn chin thng Mtao
Mxy v bo v c danh d cho cng ng mnh. Sc mnh v ca ci ca m Sn cng kh ai
snh c. Sc ca m Sn c v ngang vi sc voi c, hi th ta sm dy, ung khng bit
say, n khng bit no, chuyn tr khng bit chn Cn ca ci th ht sc giu c, c ching ng
voi by, ti t mang ca ci v nhiu nh ong i chuyn nc, nh v v i chuyn hoa, nh by
trai gi i ging lng cng nc. Danh ting m Sn vang n thn, ting lng khp ni, khp
ng ty cng nghe ting m sn.
Vi v p ton bch trn y, m Sn l nim t ho, l l tng x hi ca ton th cng ng.

_________________________________
(1): Hoi Thanh, trch t Xun Diu v tc gia v tc phm, GD, 1999, tr 44
(2): Phm Ngc Uyn, Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T1, GD, 2007, tr 72-73
3.2. Thao tc lp lun so snh
3.2.1. Khi nim
So snh l thao tc i chiu cc i tng vi nhau, hoc cc mt khc nhau trong cng mt i
tng, tm ra nhng nt ging v khc nhau. T thy c c im v gi tr ca i tng
(s vt, hin tng, con ngi,...)
So snh tm ra nhng nt ging nhau gi l so snh tng ng; so snh ch ra s khc bit,
i chi nhau, gi l so snh tng phn.
i tng so snh c th l cc chi tit ngh thut, cc tc phm, nh vn, phong cch ngh thut
khc nhau, cc giai on, thi k, tro lu khuynh hng vn hc, cc nn vn hc khc nhau. Ni
cch khc, c th so snh trn mi cp ca cc vn vn hc.
Cn phn bit r rng gia so snh vi t cch l mt bin php t t (v d: Trong Truyn Kiu,
Nguyn Du vit: Trong nh ting hc bay qua/ c nh ting sui mi sa gia rng,...), v so snh
vi t cch l mt thao tc lp lun. y, chng ti ch bn v so snh mt thao tc lp lun.
3.2.2. Yu cu
- So snh phi da trn cng mt tiu ch, chung mt bnh din. Trnh so snh mt cch khp
khing dn n vic khng nh hoc ph nh thiu sc thuyt phc.
- So snh thng phi i i vi nhn xt, nh gi th so snh mi su sc. Ngc li, nhn xt,
nh gi phi da trn kt qu so snh th mi c c s, c sc thuyt phc.
3.2.3. Cch so snh
T khi nim trn y, chng ta c th rt ra ba cch so snh c bn:
a. So snh tng ng
V d: So snh tng ng gia sch vi thc n:
Sch ging nh thc n. C th ch nm, c th c th n nhiu. Ch c mt t th l cn nhai k, n
chm thy v ngon. Cho nn c sch ch c mt phn, c sch ch cn bit s lc, cn c mt
t sch th phi c ht, c k, c i c li(1)
b. So snh tng phn
V d: So snh tng phn gia ngi t trng v ngi khng t trng:
Nhng k nho nhoe nm ba cu hc vn, mt sng nh nh ht u, kinh lch chng ra khi nh,
gp mt vi ch i cy, nm ba ch hng xn tng mnh l tr thc, trn tri di t ch c mt
mnh ta, khng phi l ngi t trng.
Ngi t trng vn trong nhn qun, vn tn knh bc tin bi, ti c kin thc t , vic lm
khng s kh, tr nh khng rt r, thn mnh mnh t tr, khng sai php lut, khng tri o l,
khng di mnh, khng di ngi, khng thy ngi giu sang, quyn qu m nnh ht, khng thy
ngi bn tin m khinh b (2).
______________________________________________________________
(1): Ph. B - cn, Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T1, GD, 2007, tr 157
(2): Nguyn B Hc, Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T1, GD, 2007, tr 157
c. So snh kt hp tng ng v tng phn
V d: So snh kt hp tng ng v tng phn gia ma thu v ma xun:
Nhng ti khng thy ma thu l tnh yu. Vi lng ti, tri t ch c hai ma: xun vi thu, hai ma
c bit nh, hai ma c bnh minh. T xun sang h, l t m sang nng, t thu sang ng, l t
mt sang lnh, s thay i lm ta bc tc m li khng c g thc mi c; ng vi h ch l s thi
qu ca thu vi xun. Ch cn t ng sang xun, sao m sung sng th! Lnh chuyn ngc
sang m, t mt iu rt kh chu chuyn ngc sang iu rt d chu. Theo l y, h sang thu l
bao nhiu khoi ch cho gic quan; c ri b la chi chang, m vo trong nc hin ha, mt
m. Xun vi thu l hai bnh minh trong mt nm, s i thay h trng nht cho tm hn. V bi vy,
thu cng l mt ma xun,...
Thu cng l mt ma xun! Ti tm thy ci khoi lc . Ti nghe rt ng. u xun l bnh minh
m ca lng ti; u thu l bnh minh mt ca lng ti. V m hay mt, thu hay xun, lng ti cng
ro rc nhng ting ma, i tnh gh mi gi li trong gi,....(1)

3.3. Thao tc lp lun chng minh

3.3.1. Khi nim
Chng minh l thao tc lp lun dng l l v dn chng lm sng t mt vn no , lm cho
ngi c, ngi nghe thy v hiu mt cch r rng, c th, ng n v tin vo mt vn no
.
3.3.2. Yu cu
- Dn chng dng chng minh phi y , chnh xc, r rng, ph hp vi ni dung cn chng
minh.
- Cn phi c s phn tch dn chng, trnh hin tng lit k dn chng.
- Vn dng l l v dn chng lm sng t vn .
3.3.3. Cch chng minh
chng minh mt vn no , cn tun th cc bc sau y:
- xc nh ni dung cn chng minh.
- gii thiu ni dung cn chng minh.
- tm dn chng y , chnh xc, ph hp ni dung cn chng minh.
- Phn tch dn chng, kt hp vi l l, lp lun lm sng t vn .
3.4. Thao tc lp lun bnh lun
3.4.1. Khi nim
Bnh lun l thao tc bn lun, nh gi, pht biu kin, by t quan im v cc vn vn hc,
cc hin tng i sng (nh kin, ch trng, s vic, con ngi, tc phm vn hc,...), nhm
khng nh ci ng, ci hay, ci p,...; ph bnh ci sai, ci d, ln n ci xu, ci c,... xut v
thuyt phc ngi c,
_______________________
(1): Xun Diu, Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T1, GD, 2007, tr 158
ngi nghe tn ng vi nhn xt, nh gi, bn lun ca mnh v mt hin tng trong i sng
hoc trong vn hc.
3.4.2. Yu cu
- Ngi bnh lun phi a ra c kin nh gi ca mnh v i tng c bnh lun.
- Phi bn bc, lp lun, l gii, chng minh lm sng t kin nh gi ca mnh v i tng.
- kin nh gi phi r rng, sng t, c c s l lun v thc tin mi c sc thuyt phc. Trnh
ni (vit) mt cch chung chung. Trnh a ra nhn xt sung, thiu c s khoa hc.
- Ngi bnh lun phi c t tng tin b, quan im r rng, lp lun phi cht ch, b cc phi
mch lc, li vn bnh lun phi chnh xc, trong sng.
3.4.3. Cch bnh lun
Khi bnh lun mt vn no , cn tun th cc bc sau y:
- xc nh i tng cn bnh lun.
- gii thiu i tng cn bnh lun.
- xut kin bnh lun. y l bc quan trng nht.
- vn dng cc thao tc gii thch, phn tch, so snh, chng minh... trnh by kin bnh lun
ca mnh, sao cho sng t, thuyt phc. Ngi bnh lun phi phn tch i tng mt cch c th,
nhn nhn i tng t nhiu quan h, trnh s ch quan, thiu trung thc, trnh ci nhn thin lch,
p t.

3.5. Thao tc lp lun gii thch

3.5.1. Khi nim
Gii thch l thao tc dng l l, dn chng lp lun, lm cho ngi c, ngi nghe hiu r ni
dung, ngha ca mt vn no .
i tng c gii thch c th l mt kin nhn nh, mt quan nim, mt cu tc ng, danh
ngn, mt thut ng,...
3.5.2. Yu cu
- Phi c l l sc bn, dn hng chnh xc, tiu biu
- Lp lun phi lgic, cht ch, ngn gn.
3.5.3. Cch gii thch
Khi gii thch mt vn no , cn theo cc bc sau y:
- Nu vn cn gii thch.
- Vn dng l l, dn chng, lp lun ch r ni dung ngha ca vn (ngha en, ngha bng).
- Bn bc m rng, nng cao v vn :
C th l tr li cho c cc cu hi sau y:
+ Ti sao tc gi li ni nh th?
+ Vn th hin t tng, quan im g ca tc gi?
+ Tc dng ca vn l g?
+ Nhn thc ca ngi vit (ngi ang gii thch) v vn ra sao?
3.6. Thao tc lp lun bc b
3.6.1. Khi nim
Lp lun bc b l thao tc dng l l, dn chng ng n v cch lp lun khoa hc ch r
nhng ch sai lm, lch lc, tri lgc, cha ng bn cht, thiu khoa hc... ca mt kin, mt
quan im no .
3.6.2. Yu cu
- Nm chc nhng sai lm ca quan im, kin cn bc b.
- Mun bc b mt kin sai, cn trch dn kin mt cch y , khch quan, trung thc.
- Phi ch r kin y sai ch no? V sao nh th li sai?
- Cn cn nhc, phn tch tng mt, trnh tnh trng khng nh hoc ph nh chung chung, trn
lan.
- Thi thng thn, trung thc, khch quan nhng cn trng, c chng mc ph hp hon cnh v
i tng tranh lun.
- Tu theo tnh cht ng, sai ca cc kin m vn dng lp lun bc b cho thch hp. l gii s
ng, sai mt cch tha ng, trnh hin tng ni gim, ni qu.
3.6.3. Cch bc b
Khi bc b mt kin, c th thc hin bng nhiu cch: bc b lun im, bc b lun c, bc b
cch lp lun, hoc kt hp c ba cch tht linh hot.
a. Bc b lun im: (tc l vch ra ch sai ca lun im).
Thng th c hai cch bc b lun im sau y:
- Dng thc t bc b:
V d: ... Ci p ca Truyn Kiu ngy nay ch nhng tm hn mun tht li mi c th thng
ngon c(1) . Trong thc t, mi tng lp ngi mi thi i, k c nhng ngi c t tng
tin b v nhng ngi c t tng lc hu u yu mn Truyn Kiu.
- Dng php suy lun bc b:
V d: Cng vi lun im trn y, ta c th suy lun nh sau: Nu lun im ...ch nhng tm
hn mun tht li mi c th thng ngon c ci p ca Truyn Kiu l ng, th phn ng
ngi dn Vit Nam, nhng ngi hn l khng mun tht li, s quay lng li vi Truyn Kiu.
Nhng thc t th u phi vy! (1)
b. Bc b lun c
trong nhng trng hp lun im ca i phng ng hoc sai nhng khng r rt, ta c th xt
n lun c. Lun c l nhng cn c, nhng l l lm c s cho lp lun, nu nhng cn c, l l
ny cha chc chn hoc sai lm s dn n lp lun sai lm. Bc b lun c tc l vch ra tnh
cht sai lm, gi to trong l l v dn chng c s dng.

___________________________________
(1): Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T2, GD, 2007, tr 14
V d: C ngi ph phn vn V Trng Phng l ... t tng hc m, cm hn, nh nhen n
trong . V Trng Phng bc b ln lt ba lun c nh sau:
Hc m, c! V ti l ngi bi quan; cm hn, cng c, v ti cho rng ci x hi nc nh m li
khng ng cm hn, m li c vui v tr trung, trng gi, n mc tn thi, khiu v, v.v. nh cc
ng ch trng th mt l khng mun ci cch g x hi, hai l ch k mt cch ng s nhc.
Cn nh nhen th th no?
T thc ci x hi khn nn, cng kch ci xa hoa, dm ng ca bn ngi c nhiu tin, ku ca
nhng s thng kh ca dn ngho b bc lt, b p ch, b cng bc, mun cho x hi cng bnh
hn na,... m bo l nh nhen, th h d D - la, Huy - g, Man - r, t - xti - p - xki, M. Goc -
ki, li khng cng l nh nhen? (1)
c. Bc b cch lp lun
Bc b lp lun tc l vch ra s mu thun, khng nht qun, phi lgic, thiu tn thc t, thiu tnh
kh thi, ch ra s i thay, che y, nh tro khi nim... trong lp lun ca i phng.
V d: Phm Qunh khi bn v Truyn Kiu lp lun nh sau:
- Mt nc khng th khng c quc hoa, Truyn Kiu l quc hoa ca ta; mt nc khng th
khng c quc ty, Truyn Kiu l quc ty ca ta; mt nc khng th khng c quc hn, Truyn
Kiu l quc hn ca ta.
Ng c K bc b cch lp lun ca Phm Qunh: ... th th t Gia Long v trc, cha c
Truyn Kiu, th nc ta khng quc hoa, khng quc ty, khng quc hn, th th ci vn tr v cng
my triu [...] u l u em n... (2)
____________________________
(1): Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T2, GD, 2007, tr 15
(2): Dn theo Ng vn 11, Nng cao, T2, GD, 2007, tr 15

K NNG LM VN

2. Mt s hnh thc lp lun

2.1. Din dch

Din dch l hnh thc lp lun i t ci chung n ci ring, t nguyn l tng qut n nhng s
vic c th.
V d: ng tin c h thnh mt th lc vn nng (Cu cht - NV). Ti hoa, nhan sc. tnh
ngha, nhn phm, cng l u khng cn ngha l g trc th lc ng tin. Ti tnh, hiu hnh nh
Kiu cng ch cn l mt mn hng khng hn khng km. Ngay Kiu na, ci vic di dt nht, ti
li nht trong sut cuc i nng, ci vic nghe li H Tn Hin khuyn T Hi ra hng, mt phn
cng bi xiu lng v ngc vng ca H Tn Hin(1)
2.2. Quy np
Quy np l i ngc li vi din dch, ngha l i t nhng nhn xt ringn kt lun chung, t
nhng s vic c th n khi qut.
_____________________
(1): Hoi Thanh, dn theo Lm vn 11, GD, 2000, tr 8
V d: ...Nhng quyn sch khoa hc c th gip ngi c khm ph ra nhng v tr v tn vi
nhng quy lut ca n, hiu c tri t trn mang trn mnh n bao nhiu t nc khc nhau.
Nhng quyn sch x hi hc li gip ta hiu bit v i sng con ngi trn cc phn t khc
nhau vi nhng c im v kinh t, lch s, vn ha, nhng truyn thng, nhng kht vng (...).
c bit l nhng cun sch vn hc, gip ta hiu bit v i sng bn trong ca con ngi qua cc
thi k khc nhau, cc dn tc khc nhau, nhng nim vui v ni bun, hnh phc v au kh,
nhng kht vng v u tranh ca h. Sch cn gip ngi c pht hin ra chnh mnh, hiu r
mnh l ai gia v tr bao la ny (...). Sch cn gip cho ngi c hiu c u l hnh phc, u
l ni kh ca mi ngi v phi lm g sng cho ng v i ti mt cuc i tht s. Sch m
rng nhng chn tri c m v kht vng (cu cht - NV)(1)
2.3. Tng phn hp (phi hp din dch vi quy np):
u tin l gii thiu khi qut vn . Tip l phn tch c th, chi tit vn . Cui cng l tng
hp v khi qut nng cao vn . Thng th phng php lp lun ny c s dng mt cch
ph bin v c nhiu u th hn. M hnh Tng Phn Hp cng l m hnh cu to ca ton bi
vn ngh lun.
V d: ng bo ta (...) ai cng mt lng yu nc, ght gic (tng - NV). T nhng chin s ngoi
mt trn chu i my ngy bm st ly gic, n nhng cng chc hu phng nhn n ng
h b i. T nhng ph n khuyn chng con i tng qun m mnh th xung phong gip vic vn
ti, cho n cc b m chin s sn sc yu thng b i nh con ca mnh. T nhng nam n
cng nhn v nng dn thi ua tng gia sn xut, khng qun kh nhc gip mt phn no
khng chin cho n nhng ng bo in ch quyn rung t cho chnh ph... (phn - NV).
Nhng c ch cao qu , tuy khc nhau ni vic lm, nhng u ging nhau ni lng yu nc
nng nn (hp - NV)(2)
2.4. Nu gi thit
u tin l nu ra mt lun im gi nh v pht trin n cho n tn cng chng t l lun
im sai. Sau xem xt v khng nh lun im ca mnh l ng. Thc cht y l cch lt
ngc vn xem xt.
V d: Gi s ngi Vit khng vit ra thnh li, ni ln thnh ting hai cu lc bt: Mt cy lm
chng ln non/ Ba cy chm li nn hn ni cao, th liu h c to c truyn thng on kt,
thng yu? C ni ln thnh ting, vit ra thnh li nhng suy ngh y th mun ngi mi nghe,
mi c, mi c th truyn li t i ny n i khc, ri n thnh truyn thng. Bi vy, ting
ni, ch vit l mt pht minh quan trng bit dng no trong s nghip pht trin ca dn tc(3)
2.5. Loi suy
_______________________
(1): Dn theo Ng vn 10, T2, GD, 2006, tr 141
(2): H Ch Minh, dn theo Lm vn 11, GD, 2000, tr 10
(3): Dn theo Bi Thc Phc, Lun vn luyn thi t ti v i hc, NXB Tr, T.ph H Ch Minh,
1997, tr 56
Trn c s nhng lun c tng ng, cng loi dn dt i n lun im, lun ln hn. Thc
cht y l so snh tng ng.
V d: Tt c mi ngi sinh ra c quyn bnh ng. To ha cho h nhng quyn khng ai c th
xm phm c; trong nhng quyn y, c quyn c sng, quyn t do v quyn mu cu hnh
phc.
Li bt h y trong bn Tuyn ngn c lp nm 1776 ca nc M (lun c tng ng - NV).
Suy rng ra, cu y c ngha l: tt c cc dn tc trn th gii u sinh ra bnh ng, dn tc no
cng c quyn sng, quyn sung sng v quyn t do (Dn ti lun - NV) (1)
2.6. Tng phn
Tng phn hay cn gi l so snh i lp l cch i chiu cc s vt, s vic tri ngc nhau,
nh phi tri, tt xu, thin - c,
V d: ...Cc c a nhng mu chot, ta li a nhng mu xanh nht,... Cc c bng khung v
ting trng m khuya, ta nao nao v ting g lc ng ng. Nhn mt c gi xinh xn, ngy th cc
c coi nh lm mt vic ti li, ta th cho l mt m nh ng trc mt cnh ng xanh. Ci i
tnh ca cc c th ch l s hn nhn, nhng i vi ta th trm hnh mun trng: ci tnh say m,
ci tnh thong qua, ci tnh gn gi, ci tnh xa xi..., ci tnh trong giy pht, ci tnh nghn thu...
(2)
2.7. Vn p
Vn p tc l nu cu hi ri t tr li, hoc ngi c tr li (kiu cu hi tu t)
V d: K t khi c mt trong sch gio khoa ph thng n nay, y Thn V D lun l mt hin
tung vn hc y b n, gy nhiu tranh lun trong gii nghin cu v nhng ngi yu mn th
Hn Mc T. Nhiu ngi da vo mi tnh ca Hn Mc T vi Hong Cc ct ngha bi th v
cho rng y Thn V D l bi th t tnh i la. Mt s kin da vo lp v ngn t m bo
rng l bi th t cnh thn V D th mng tr tnh. Nhng ngi d dt hn li bo rng bi th
l ci gch ni gia tnh yu v tnh qu Vy, u l ngha thm m ch thc ca y Thn V
D? (cu hi) Tip ni hnh trnh khm ph v p v hn ct ca bi th ny, chng ti khng nh:
y thn v d l li t tnh vi cuc i ca mt tm hn au thng tuyt vng. chnh l hn
ct, l tinh hoa tinh huyt ca bi th ny(ngi vit t tr li cu hi mnh t ra).
2.8. Phn tch nhn qu (c 3 cch c th):
2.8.1. Trnh by nguyn nhn trc, ch ra kt qu sau
V d: Do c s quan tm c bit ca gia nh, s tn tm tn tnh ca cc thy c gio, v s n
lc hc tp ca hc sinh (Nguyn nhn), nm hc qua lp 11 A t nhiu thnh tch tt p.
100% hc sinh t danh hiu hc sinh gii

__________________________
(1): H Ch Minh, Tuyn ngn c lp, Ng vn 12, T1, NXB GD, 2008, tr 39
(2): Lu Trng L, dn theo Hoi Thanh, Thi Nhn Vit Nam, NXB Vn hc, 1998, tr 17
cp tnh, 50% hc sinh t danh hiu hc sinh gii ton din, 50% hc sinh t danh hiu hc sinh
tin tin. Nhiu hc sinh c nh trng tin tng chn vo i tuyn hc sinh gii quc gia. Tp
th lp c nh trng tng danh hiu lp tin tin xut sc (Kt qu).
2.8.2. Ch ra kt qu trc ri trnh by nguyn nhn sau
V d: Nm hc qua lp 11 A t nhiu thnh tch tt p. 100% hc sinh t danh hiu hc sinh
gii cp tnh, 50% hc sinh t danh hiu hc sinh gii ton din, 50% hc sinh t danh hiu hc
sinh tin tin. Nhiu hc sinh c nh trng tin tng chn vo i tuyn hc sinh gii quc gia.
Tp th lp c nh trng tng danh hiu lp tin tin xut sc. (Kt qu). c c nhng
thnh tch tt p y, trc ht l do s n lc hc tp ca hc sinh, sau na l s quan tm c
bit ca gia nh v s tn tm tn tnh ca cc thy gio c gio (Nguyn nhn).
2.8.3. Trnh by hng lot s vic theo quan h nhn qu lin hon
V d: c sc khe tt chng ta cn c ch hc tp, n ung v sinh hot hp l; c kt qu
hc tp tt chng ta phi khng ngng n lc hc tp. Bc H tng vit:
Go em vo gi bao au n
Go gi xong ri trng ta bng
Sng trn i ngi cng vy
Gian nan rn luyn mi thnh cng.
(Nghe ting gi go)
Nu mi cng ta c gng hc tp, tu dng o c, v c ch vn ln th trong tng lai chng
ta s c mt cuc sng y v hnh phc.