Erkek Neden Hatırlamaz, Kadın Neden Unutmaz

"S onunda kar cinsi anlam am z salayan tm ifreleri bu kitap sayesinde krdk.
"
Prof. Dr. Mehmet z, New York Columbia niversitesi Presbyterian Hastanesi
Cerrahi Blm Bakan Yardmcs ve ifay Yreinde Ara adl kitabn yazar
neden hatrlamaz
kadn
neden unutmaz
Dr. MARIANNE J. LEGATO
KiTABIN ORiJNAL A n i
WHY MEN NEVER REMEMBER
AND WOMEN NEVER FORGET
YAYIN
DR. MARIANNE J. LEGATO
ALTIN KTAPLAR YAYINEV
VE TCARET A..
KAPAK DO ZEN
GLHAN TALI
1. BASIM / OCAK 2008

AKDENZ YAYINCILIKA.
Gztetcpc Mah. Klarlar ^Cad.
No: 32 M^mutbey - Baclar / Islar!
BU KTABIN HER TRL YAYIN HAKLARI
FKR VE SANAT ESERLER YASASI GERENCE
ALTIN KTAPLAR YAYINEV VE TCARET A..YE ATTR.
ISBN 978 - 975 - 21 - 0920 - 9
ALTIN KTAPLARYAYINEV
Celil Ferdi ^Gkay Sk. Nebiolu lhan
CaaloAlu - tsstanbul
Tel: 0.212.513 63 65 / 526 80 12
0.212.520 6246/ 513 65 18
Faks: 0.212.526 80 II
http://www.altinkiaplar.^com.r
info@altinkiaplar.ccon.tr
D r . M A R I A N N E J . L E G A T O
n e d
erkek
e n h a t r l a m a z ,
n
kadn
e d e n u n u t m a z
T RKES
M E R A L G A S P IR A L I
Kendisinden ok eyler rendiim ve bu kitabn
olum asn salayan John P eppere
i n d e k i l e r
T e e k k r ................................................................................... 9
n s z
B ir K a v g a n n A n a to m is i........................................................ 11
1
E rk e k le rle K a d n la r F a rk ld r
mu, Yanl m? ..........................................,................. 27
2
B enim le D an s E d e r m isiniz?
Bizi Birbirimize Cez^beden Nmifr ve
Birbirimize Nasl Ak Olûruz?................................................ 47
3
Ne D iy o rsu n u z ?
Nasl Dinlediimizle Ne Duyduumuz rasndaki F a rk 93
4
k i C in s A ra s n d a letiim i G e litirm e k iin
^ l . t o Y ^ asalan ...........................................................................121
7
5
B enim le E v le n ir m isin?
yi Gnlerde ve Kt GGnlerde Beraber Olmak iin
Verilen S z .................................................................................. 139
6
K im B ak y o r?
Annelikle Babbaln Deien Yz ......................................... 179
7
B en d e Y olunda G itm eyen N e d ir?
Êrkeklerle ^ ^ ^ a r Setrese Niin F^ki Tepki Verirler -
Ve Bu Niin nemlinlr? ............................................................205
8
Sizde Y olunda G itm eyen N ed ir?
EErkeklerde Katnlârda Depresyon............................................. 227
9
A n a h ta rla rm N ere d e B ra k tm ?
Êrkekler, Kadnlar ve Yalanma................................................. 255
S o n S z ...................................................................................... 2 8 3
Y a z a r H a k k n d a ....................................................................287
T e e k k r
Aadaki kiilere en derin teekkrlerimi sunanm:
R ichard C urtis: Sevgili temsilcim. Bu kitabn yazlmasnn

gerektiine beni inandrd.
âslie C urtis: Tuttuum yolu izlemekte zorlandmda keskin
zekisyla bana rehberlik etti.
H eather Jackson ve Tami Booth: Rodaledeki editrlerim.
Bu projenin gereklemesi iin duyduklar heves hi eksilmedi.
Laura Tucker: Bilimsel dilimi sizler iin anlalr biime soktu.
C hristiana Killian: letiim kunnadaki yetenei, bir noktayla
ilgili aklama yapmada bana netliin, ieriin ve ekiciliin dee
rini retti.
n s z
Bir ^ ^ ^ n ^ ^ ^ m i s i
Liz eve girdii srada kocas otum a lodasndaki televizyonda

ma seyrediyor, yeni yrmeye balayan ocuklar da ayaklarnn
dibinde oynuyordu. ocuu pmek iin eildiinde bumuna arpan
ter kokusundan Ellann saatlerdir oynadn anlad. Parkta iyi va
kit geirdin mi, tatlm?" diye sordu. "Kaydrak elenceli miydi?"
Evin ii rezaletti. stelik bir saat sonra henz piirilmemi ku
rabiyelerle Timin annesiyle babasnda olmalar gerekiyordu. Liz
gerekli malzemeyi buzdolabndan karrken bir i arkadann nu
marasn evirdi. Telefonu kulana yaptrm durumda alrken
ertesi gnk toplantyla ilgili nemli bilgiler ieren bir elektronik
postann henz gelmemi olduunu rendi. Bir yandan hamura i
kolata paracklar katarken y a p a c^ a r sunumdaki bir deiiklii
arkadana iletti.
Kurabiyeler frna girdikten s^ra Liz yatak odasnn yolunu tut
tu. Bir yandan da giysilerini zerinden synyordu. Kocasna seslen
di. Sen de Ella y hazr eder misin? Elbisesiyle patiklerini ^kardnn."
Liz odadan kt uzaman Tlmin kapnn dnda sinir iinde
bir aa, bir yukar yrdn grd. Ellann elbisesine ekid
11
D r. Marianne J. Legato
zen vermek iin eilince kznn salarnn arasnda yapkan bir

madde grd. Kocasna, Onu temizledin, deil mi? diye sordu.
Sabn taan Tim. Evet," dedi. Ge kaldk. kalm artk.
Fakat kaynvalidesi ne vardklar zaman Liz, Ella 'y arabadaki
kk iskemlesinden alrken ayn bakrs, ter kokusunu yine duydu.
ocuun stne bana baknca Ellann tombul kk ellerinin pis
lik iinde olduunu grd.
Liz, ocuun elleri kirli, Tim!" diye fkeyle fsldad.
teri girdikten sonra aresine bakarm," diyen Tom, karsnn
ses tonu karsnda aalamt. Liz duyduu ierlemenin yava ya
va fkeye dn tn hissediyordu. Mesele bu deil, Tim," di
ye devam etti. stn deitirirken ne kadar kirlenmi olduunu
niin fark etmedin? unun yzne baksana! Ona banyo yaptrmak
gerekiyordu. Bu da srekli tozlu toprakl eyler yediini gsteriyor.
ren! Ayn zamanda da tehlikeli. Derdi n ne senin?"
Tim dilerini skarak hzla dnd ve eve girdi. ocuklar pis
eyler yerler; bizi^klne de bir ey olmaz, diye dnd belliydi.
Liz, kocasn izledi, ama adamn yzndeki souk anlam karsnda
kafasnda tasarlad eletirilerle s itemler dudaklarnda dondu kald.
br davetlilerin arasna katlmalarndan sonra Tim havasn
bulmakta gecikmedi, ama karsnn, konuma giriimlerini yantsz.
braktn faik etti. Hl akn olduu halde, fazla zerinde dur
mayarak Bakann o gnk basn toplants h^klnda amcasyla s
cak ve ayrntl bir tartmaya giriti. Siyasal tartma kafasnda
Liz'in davranndan dolay duyduu rahatszl tamamen silmiti.
Dier yandan, Lizin kzarm yzyle irilemi gzbebekleri-
ne dikkat eden Timin kz kardei, gevezelik ederek yengesinin gn
ln almak iin onu mutfaa s^rkledi. Liz hemen. Buna inanam
12
E rkek Neden H a t r l ^ a z , Kadn Neden U nutm az
yorum! diye kprd. Ella tpk Oliver 7wisf'teki sefil ocuklara

betmemiti! Tmin akl neredeydi ki slak bir peeteyle ocuun el
leriyle yzn silmeden ona parti elbisesini giydirdi!
Tim in aleyhindeki sulamalar giderek kuvvetleniyordu. Ci
varmzdaki topraklarda kurun oranlar astronomik miktarlarday
m. evremizdeki onanm almalarndan sonra ilk testler kurun
dzeyinin ne denli korkun ykseldiini ortaya koyunca dmzn
koptuu yetmezmi gibi. Tim, ocuunun beyin zrl olmasn m
istiyor yoksa?
Lizin yaknmalar bitmemiti. Ona elbisesini giydirmesini
syledim ve ocuu temizleyip temizlemediini sordum. Daha ne
kkadar ak konumalydm ki? Ellay babasyla braktm uzaman,
adama ocuu frna sokmamasn da m hatrlatmalym?
Liz btn gece kzd durdu ve yava yava patlama raddeleri
ne geldi. Eve dn yolculuunda tartmay kafasnn iinde te ^ a s
edip durdu. Uykusu katrn^n ertesi gnk sunumun aynntlarn
kafasnda evirip evirirken bir yandan da tartmay arka planda
tekrar tekar yayordu.
Liz 'ertesi sabah kocasnn sevime isteini geri evirdi ve ka
rarl bir ekilde kahvalt masasna geldi. Tim bir akam nceki az
dalana dnlmesinin evlilikleri im ne anlama geleceini bildii
iin, kansnn tartma giriimlerine yine kar koydu. Liz, beni artk
sevmiyor, diye ac ac dnd. Mutsuz olmam um um da deil.
Tim aslnda karsnn niin bu kadar fkeli olduuna akl erdi-
remiyor ve merak ediyordu. En kk ey sanki niin bir d ^m a
dnyor? Liz ^ n k i niin her eyi bu kadar bytyor? O i her
neyse bitince niin olanlar unutup hayatna devam edemiyor?
13
D r. M arianne J. Legato
C in s ^ iy e te B e y iin :
I n ^ n flik lerin d d ek ii A n l a m
Lizin m le tartmas bir bakma sradan bir kankoca kav
gasndan baka bir ey deil. Ama baka adan baklnca, erkekler
le kadnlar arasnda nelerin yolunda gitmediini ve bunun nedenini
aklyor.
Biz Farldyzi
Liz'le Timin evlilikleri fena saylmazd, ama byle kavga et
tikleri zaman birbirlerine im am en yabanclayorlard. Gen kadn,
Ayn eyleri nasl bu kadar farkl grdmz aklm almyor. Tim
sânk tamamen farkl bir tr gibi grnyor," diyordu. Tim baka bir
gezegenden gelmi farkl bir tr deildi. Onlar s a d ^ f arklydlar.
Erkek ya da kadn olalm, bizim yanlmz, benzer olmay isteme
miz, benzer olmay zlememiz, bunda srar etmemiz. Ne am ki in
kar edilemez en basit gerek ise benzer olmaymz.'
Erkeklerle kadnlar arasndaki farklar, tesadfen hayvanlan
gzlemleyenler iin bile dramatiktir ve itiraz kabul etmez. Erkek
kpeim kz kardeinden daha iri ve gldr ve daha da aktiftir
Kz kardeinin ayaklarmn dibine kvrlarak saatler geirmesine ve
darda havann souk ve yamurlu olduunu anlaynca saklatma
sna karn, o, sevdii bir oyuncan peinde evin iinde dolar du
rur, ayaa kalkp kendisiyle oyuna katlmas iin kz kardeinin ba
can diler, darda dolamay sever ve yolunun stne ran b
tn gvercinlere hamle yapar.
14
EErkek Neden H a tr l^ a z , Kadn Neden Unutm az
Onlar niin farkllar? Erkeklerle kadnlar arasndaki farklarn

gerek doasnn ve neminin irdelenmesine son on yldr giderek
a^n bir ilgi duyulmaktadr. Cinsiyete zg yeni tp ilimi, biyolojik
seksimizin dnyada faaliyet gsteriimizi, hatta hastalklar tarafn
dan etkileniimizi nasl deitirdiinin alacak bir deerlendirme
sini salamaktadr. Evet, bizi rten derimizden gslerimizin iin
de atan kalbe, yediimiz besinleri ileyen barsaklarmza kadar
bedenin btn sistemleri'nde hem de byk lde farklyz.
Bu hibir yerde beynimizde, bizi insan yapan her ey imizi; ih
tiraslarmz, kavraymz ve yaratlm dnyay alglaymz, en
telektel ve duygusal yaamlarmz barndran bir buuk kiloluk
organdaki kadar belirgin ve gerek deildir.
Erkeklerle kadnlar farkl dnrler, olayl a ra farkl

yaklarlar, unun bunun nemini farkl vurgularlar ve
etrafm zdaki dnyay tam am yla farkl filtrelerden
geirerek yaarlar.
AKa drahminde bataysak ve haya^rnz boyunca anatomi, kimya

sal bileim, kan a^m ve metabolizma alm dan nemli lde fark
l olan cinsimiz.e zg beyinlerimizle bilgi almz. Fikirlerle duygular
retmek, hatralar yaratmak, deneyimlerimizi kanamak ve zmse
mek ve s o ^ l^ tm z zmek iin kullandmz sistemler de farkldr.
Nasl olur da biz bunu daha nce bilmiyorduk? nk bilim
adûlar kadnlar incelemezler, yalnz erkekleri incelerlerdi. An
cak kadnlarn kendilerinin sran zerine aratrmaclar onlara do
rudan bakmaya cesaretlendirilmilerdir. Bu hem de ok nemli aa-
15
D r. M arianne J. ^Legato
m a m sonucunda teden bildiimiz gerein dorulam asn

saiayan bilime sahip olduk. Yani erkeklerle kadnlar e deillerdir.
yle sanyorum ki ânzîkl farklar erkeklerle kadnlar an
snda bazan olagelen kopukluu izah etmede anahtar grevi yap
makta. Ne demek istediimi sizlere anlaimak isterim. Bunun iin
geriye dnp -^nin hakl, kimin haksz olduuna deil de- bu b
lmn bandaki ^tartmann anatomisine gz atalm.
Liz ile Tim kavga ettikleri uzaman gerekte ne oluyor?
B ir T a r h m a n n A n a t o m i s i:
A n a liz i
Eve dnmelerinin rerinden bir dakika bile gemeden Lizin
vcudu savaa hazrd. Her yeni stres nedenini; evin da^nkl, pi-
irilmemi kurabiyeleri, yolunu aran elektronik postay dn
dke gen kadnn beyni stresle baa kmas iin hormonlara sin
yal verir, bunun sonucu, kan basncnn ykselmesi ve kalp atlar
nn normalin iki kat kadar hzlanmasdr. Kadnlarda stres nedenle
rini alglayan ve onlara cevap veren beynin anigdela blgesinin tan
siyonu ve kalbin at hzn kontrol eden beyin blmleriyle sk ba
lantlar vardn Buna kann erkeklerin sinir sistemi bu d e r ^ yaygn
deildir. nndeki oyuna dalm olan Ted stresden etkilenmemiti.
Kendisine frsat verilse, Tim, karsna kurabiyeleri bo verme
sini, partide onlarn katks olmadan da yeterli yiyecek olacan
syleyecekti. Fakat Liz, baka kimselerle ve zellikle Timin ailesi
gibi Ella iin kendisine yardmc olabilecek kiilerle balant kur
mas ve bu balantlar s^rdrmesi iin onu motive eden oksitosin
16
E rkek Neden H atrl^naz, Kadn N eden Unutmaz
gibi ok nemli bir hormon salglamaktadr. Kadnlar stres altnda

olduklar zaman bu hormon dzeyleri zellikle ykselir- bu da ok-
sitosini glklerle ba etmek iin bakalarn da bu i iin grev
lendirmede kadnlara yardm eden cinslerine zg gl bir ara ha
line getiriyor. Yukardaki rnekte hormon, bir tepsi kurabiye piir
mesiyle Liz'in, balant kurmasn kolaylatracak gerekli mesafeyi
katetmesini salyor.
Lizin beyninin aln korteksinde, gzlerin hemen arkasndaki
blgede, Timdekinden daha fazla gri madde bulunur. Buras beynin
ynetim merkezi, k^m ak davranlarmz kontrol eden CEOdur.
Lizin beyninin iki yan barnda da daha fazla balant vardr, bu da
birok farkl bilgi akmn ayn uzamanda ileyebilmesini salar. r
nein bir yemek veya pasta tarifini izlerken bir yandan da tezgfil ba
nda sunumunu deitirebilir ya da bir yandan notlarna danrken
Tim'le arasndaki tartmay analiz edebilir. Oysa Tim bilgileri iler
ken beyninin yalnz bir yann altrr. Bu da ayn zamanda ancak
bir tek eyle megul olabildiini gsterir. Bir sorunu tanmlar, z
mn bulur ve yoluna devam eder. Ella'nn gereksinimlerine daha
fazla dikkat etmeyiinin nedenlerinden biri budur. Soruna, yani parti
ye ge kalmalar olaslna kar tasarlad yant ocuu mmkn
olduu kadar abuk giydirmeleridir.
Liz tabii ki dikkatini baka bir sorun zerinde odaklatnr: El
la'nn kirli elleri. Daha geni ynetim merkezi bunu bir tehdit ola
rak deerlendirir. Beynimizin, deneyimlerimizden anlar retmemi
ze yardmc olan blmne ya da duygu ykl deneyimlerimizle il
gili anlarmz depolayan blme bir mesaj yollar. Bir rnek, daire
lerindeki onarmdan s o ^ Ella'ya yaplan kurun testi olabilir.
17 F.2
Dr. M arianne J. Legato
Tim de Ella hesabinatkorrkmutu tabii, ama erkek biyolojisi ne

deniyle onun deneyimi Lizinki kadar tatsz deildi. Kadnlarda st-
rojen hormonu dzeyi erkeklerinkinden daha yksek seviyelerde
dir; strojen ise kadnlarn stres hallerinde iki etki gsterir. lk ola
rak, stres hormonu kortizolun sal g sresini uzatr, sonuta bir ka
dn, bir erkein ayn durumda ve ayn anlarda duyacandan daha
fazla stres yaar. strojen ayn zamanda kadn beyninde erkektekin-
den daha gen i bir nron alann harekete geirir, bu uyarlm hc
reler de kadnlarda olaylar dizisinin ok daha ayrntl bir ansn
retmek iin gerekli a salar. Lizin hormon dzeyleri, bylece
onun olayn Tim'kinden daha ayrntl ve canl bir ansna sahip ol
masn garantiler. Bu evrimsel adaptasyon, ileride kanmas gere
ken tehl ikeli durumlar hatrlatmak suretiyle Lizin Ellaya daha iyi
bakabilmesini salar.
Nasl kavga ettiklerine bakmak Lizle Tim arasndaki farklar
daha iyi grebiliriz. Lizin sol beyni, yani konuulanlar alglamak
yeteneimizin merkezi, Timinkinden daha fazla gri madde ierir,
Liz de konumak iin beyninin her iki yann da kullanrken Tim yal
nz bir yanndan yârlanr. Bu faktrler, Lizin Time ynelttii zen
gin ve akc sulamalar ve Tmin karlnda sessizlie snmas
n izah edebilir. Bu szel yeteneklere Lizin parkta gnnn nasl
getiine dair Ella ya ynelttii derinlemesine sorularda da tank
oluyoruz. Henz konuabilme dnemine girmemi olan Ellay bu
yne itmek annesinin biyolojik grevidir. letiim kurmadaki bu s
tn yetenek Timin kz kardeinin Lizin skntsn hemen fark ede
bilmesini de izah ediyor. Kendilerine baml olan ve me^mlarn
anlatamayan bebeklerinin gereksinimlerini daha iyi saptayabilmek
18
E rk e k N eden Hatrlamaz, Kadn Neden U nutm az
iin kadnlann, ve beden ifadelerinin gizli ve nansl dilini daha

iyi okuyabilmeleri gerekir. Greceimiz gibi, stres karsnda o iki
kadn harasnda oluan ba, stres karsnda kadrn dav^m modelinin
iyi bir rneidir; Ve biz kadnlar iin, erkeklerin tipik Vur ve ka!"
tepkisinden daha yararl bir kendini korama yntemidir.
Bu balamda anlatacaklarma sonsuza dek devam edebilirim,
ama bu rutin aile kavgasnn bile ne kadar k^mark ve cinsiyete z
g zellikleri olduunu gryorsunuz.
Peki btn bunlar ne demektir?
Erkeklerle kadnlar temelde ve biyolojik adan farkllarsa, bu
farklar ilikilerimizin kaderi zerinde nasl bir rol oynarlar? Liz ile
Tm, cinsiyetlerine zel davranlarna ve biyolojileri tarafndan bil
gilendirilmi beyinlerine snp kirlo ocuklarnn ba zerinden
birbirlerine flceyle bakmaya m mahkmlar?
Umarz hayr. Abnzdaki farklar daha iyi kavramann ve ei
mizin en iyi uyum stratejilerinden bir eyler renmeye almann
aradaki uurumu daraltmamza yardmc olacana inanyorum.
O I ^ l d a n n Biimi
Birok davranlm zn kklerini biyolojimizde, cinsiyetimiz
de aramamz gerektiini ank anlam bulunuyoruz. Kifine Nobel
dl n k a ld r a n en yeni bilgilere gre, bir sinir sistemi bulunan
btn yaratklar gibi, bizim de etrafmzdaki dnyayla ilgili dene
yimlerimiz beynimizin yapsn deitinnektedir. Baka bir deyile
yalnzca bu kitab okumak bile beyninizi deitirecektir!
Deneyimler beynin ^myasyla yapsn deitiriyorsa ve beyin
eer insanlar^da devram biimlerinin kaynaysa, erkeklerle kadn
19
Dr. M arianne J. ^ g a t o
lar birbirlerinden ok ey renebilirler ve kendi beyinlerini nemli

lde deitirebilirler. ^^m rdaki faklar sadece anlamak bile on
lara toslamak yerine, bu farklardan yararlanmay bize salayabilir.
Her cinsin sunabilecei deerli bir eyler vardr. Hatta ilikilerimizde
bizi atmaya gtren bu gibi farkllklarn birou bize zevk de ver
mektedir. pmeyi o kader zevkli hale getiren ksmen de erkein
sert yanayla kendi yumuak cildiniz harasndaki ztlk deil midir?
Fakat bu yeni aratrmalara dayanarak bu sreci bir adm daha
ileri gtremez miyiz acaba? Piyano egzersizleriyle jimnastik yap
mann beyinlerimizi deitirmesiyle bu yeteneklerimizi gelitirebi-
liyorsak, kar cinsin yetenekleri zerinde almakla da beyinleri
mizi deitiremez miyiz? Bizleri birbirimizden ayran derin uurum
karsnda daha fazla dehete dmemiz gerekmeyebilir. Bunun ye
rine beynin doal esnekliinden yararlanarak daha fazla benze -
mekte ondan yararlanalm.
Mavi kafal lapina adl bir bal kendime rnek olarak al yo
rum. Mavi kafal lapina diisi eer kendi srsnn iinde en irisiy
se ve etrafta eer erkek lapinalar yoksa, bu dii yapt kefi izleyen
dakikalarda davranlarn deitirerek bir erkeinkileri benimser.
Dii reme organlan daha yava deiirler, yine de davranlardaki
deiiklikten birka gn sonra erkekleirler. Biz insanlarda var olan
vasopressin adndaki bir hormon, balklarda davran deiikliini
tetikleyen kimyasaln benzeridir. evre bunu gerektirdii takdirde,
bizler de cinsler harasnda bir dnm en azndan dominant nitelik
leri harasnda bir be^reme yaayamaz myz?
Mavi kafal lapina tarafndan esinlenen yalnz ben deilim.
Elaine Mayin The Way ofAli Fish oyununda konu, biri gl bir i
20
E rkek N eden H atirl^naz, Kadn Neden Unutmaz
kadn, karsnddaki de sekreteri olan iki kadn barnda gcn tersi

ne evrilmesidir. Cinsiyetimizi belli bir durumda neyin daha iyi i
leyeceine ya da sadece ruhsal durumumuza dayanârak setiimizi
gz nne getirin. Columbiadaki mtevellilerden daha fazla destek
veya para iin pazarla oturduum zaman kesinlikle erkek, iten
ayrlp dakikasnda ailemin yanna dnme yolunu setiimde de ka
dn olmay seerdim.
Kadnlarn nne kan frsatltm erkeklerin karsna kanlara
giderek daha fazla benzediine, deneyimlerimiz de benzetiine g
re, yle sanyorum ki bu deiim balad bile. Toplumumuzda er
keklerle kadnlarn deien rollerinin, erkek ve kadn davran pro
totipindeki ayrl bulanklatrarah bizleri giderek birbirimize ben
zettiine inanyorum. New York Kenti 'ndeki Columbia niversitesi
Hekimler ve Cerahlar Koleji profesrlerinden Dr. Eric Kandel'in
aratrmalar da bu varsaymm desteklemektedir. Birok babalarn
pasta ve rekleriyle okul kermeslerine katld klar, annelerin de bu
arada b^danarda grevlerinin banda bulunduklar kinci Dnya Sa
va sonras dnyasnda insanlar i peinde koarken eski kurallarn
geerliliini yitirdiklerini kefetmekteyiz.
Birbirimizden bir eyler rendike, bylece birbirimize daha
ok benzedike, yle sanyorum ki dnyada tm potansiyelimizden
yararlanarak yâmamz ve hendeklerin iki yanndan birbirimize ate
amadan aktaki ve iteki p^nerlerimizle daha etkin ekilde ileti
im kurmamz mmkn oluyor.
Bu kitab yazmamn ardnda bu inancm yatyor. Yazdklarmn
byk ksm ^ ^ z d a k i farklar ele alan aratrmalarn bir genel
zetidir. yle ki; bu farklar kendim ize zg biyolojinin mi, .yoksa
21
Dr. M arianne J. Leggato
bizi biimlendiren toplumla kltrn sonulan mdr ve bunlar, ha

yatlarmzn farkl zamanlarnda ilikilerimizin eitli aamalar ze
rinde nasl bir etki yapyor? Bu farklarla ilgili gr alarmzn na
sl deitiini g^rek ilgintir: Flrt' dneminde birinin gzmze e
kici grnmesine yol aar ayn tezatlar, ileride birlikte annelii, ba
bal oynadmz zaman anlamazla yol aabilir. (Bir not: nsan
larn hazan aktan nce seks yaptklarn ya da aksz seksi yaadk
larn, birok iftlerin de ocuksuz yaamay semelerini bilmeme
ramen, bu gibi eylerin geliimini izledim). Deiebildiimize inan
dm iin ve en temel dzeyde de deiebileceimizi gsteren bu
mthi aratrmalar yznden, hazan bu farklar sonucunda olagelen
atmalar basnda yolunuzu bulmanza yardm etmek zere bu ki
tapta tlerle reeteler sraladm.
Bu kitab hangi niteliklerime dayanmak yazdm merak ede

bilirsiniz; ne de olsa kardiyolog ve i hastalklar hekimi olârak ei
tim grdm, yani bir beyin ya da insan ilikileri uzman deilim. Bu
nunla birlikte, balangcndan bu yina cinslere ve cinsiyete zg tp
alannda almalarm oldu. Seksenli ve doksanl yllarda kadn
sal bahsinde m unzam bir ilgi patlamas oldu. Bu nemli l
de doktorlarla hastanelerin, aile iindeki salkla ilgili kararlarn b
yk ksmn alan kadnlara ynelik bir pârlam a hamleleriydi. Cin
siyet farklar bilimi o aamada henz gereklemi deildi; bu alan-
ddaki abalar da kadn doktorlar ve hemirelerle dolup taan pastel
tonlarna boyanm ayn kadn merkezlerine pâsal yardmlarn ak-
22
E rk e k N eden H atrl^naz, Kadn N eden U nutm az
tanmasndan ibbaretti. Buralardard almalar n planda kadn sal

na bikini bakna, mamo^gramlarla Pap smirlerine odaklanmb.
Kadn hastaya z gereksinimlere pek an ilgi gsteriliyor ya da hi
gsterilmiyordu.
1991 de Kadn Kalbi adnda bir kitap yanmtm: bu, bir organ
sisteminin kadnlarla erkeklerde nasl farkllk gsterdiini ele alan
ilk kitapt. Eser muazzam bir ilgi tetikledi ve ben bu konuda konfe
ranslar vermek iin seyahatlar yaparken baka organlarda da cinsi
yete bal farklar olup olmadn merak etmeye baladm. Eer
varsa, aratrmalarmz nasl yaptmz kadar hastalarmz nasl
tedavi ettiimizi de sorgulamam z gerekirdi.
lk adm olarak, kadnlarla erkeklerin birbirinin ei olmadkla
rn kabul etmemiz gerekiyordu. Bu sorunun yantn ben bilmiyor
dum, ama cinsiyete zg bu yeni doktorluun ayakta kalabilmesi
iin sk bilimsel eitim grm ve sert standartlara sahip birinin bu
soruyu yantlamasnn gerektii apak ortadayd.
Bylece 1997'de Columbia niversitesinde blmmn ba-
kanna giderek erkeklerle kadnlarn hastalklar yaay farklarn
incelemeye ynelik bir programn temelini atmak iin desteini is
tedim. Banda' ^roter& G am blein bulunduu zel sektrden fi-
nansal destek aldm, bylece Kadn Sal Ortakl domu ol
du. Kadn sal alan 1990dan beri daha geni ve kapsaml bir
konsept olarak geliti: cinsiyete zg doktorluk, erkeklerle kadnlar
arasndaki farklarn bilimi. (Programmzn ad da bandan beri is
tediim gibi Cinsiyete zg Doktorluk OrtOrtakl olarak deiti.)
On y lk bir aratrma sonucunda imdi cinsiyetler arasndaki
farklarn ok fanla, bunlarn anlamnn da o nispette nemli olduunu
23
Dr. M arianne J. Degato
biliyoruz; yle ki yalnz erkekleri mercek altna almay hakl gs

teremeyiz. Tp Enstitsnn uzman komitesinin dedii gibi, Cin
siyet nemlidir. Hem de aklmzdan bile gememi ekillerde nem
tar." 1998de nl Ulusal Tp Ktphanesi ^rafndan endekslenmi
cinsi yete zg doktorluk konulu ilk bltenimi yaymladm. 22004de
ise dnyann eitli yerlerinden elime ulaan 220 katky da ieren
cinsiyete zg ilk ders kitabm hazrd. Bu alan geniledike genili
yor, ben de bunun n srasnda oluumdan dolay kvan duyuyorum.
Oldum olas insan beynine ilgiduymuumdur; ne de olsa ken-
diminkini kullanmak kkariyerimi ina ettim! .Ama duyduum ilgi hi
bir zaman iki cinsiyet arasndaki farklar incelemeye baladm za
manki kadar youn olmamt. Bu arada o kadar ok aha anyla
(Demek onun iin byle oluyormu!) karlatm ve rendikleri
mi arkadalarm, hastalarm ve meslektalarmla paylahrm zaman
o kadar inanlmaz tepkilerle karlatm ki tpta yaamsal derecede
nemli eylerin olduunu ve bu bilgilerin daha geni kitlelere ula
mas gerektiini anladm. Sonucu ite nnzde.
E rk e k ^veya K a d n O l m a k N e ^ O T e k ?
Bu kitab yazarken bir sr riskle karlatm ve ta bandan
itibaren onlar aklamak istiyorum. rnein, kitabn her yannda
yaptm gibi baz davranlar erkeksi" veya kadms olarak ta
nmlamak muazzam bir risk ierir. Free to be You and Me" (Siz ya
da Ben Olmakta zgrz) adl kitapta uyarc bir aka yer alr. Bu
eserde (Marlo Thomas ve Mel Brooks tarafndan etkili biimde can
landrlan) iki bebek erkek mi, kz m olduklarn tartrlar. Erkek
24
E rkek Neden H atrlsm sz, Kadn Neden Unutmaz
ocuklar sr tutabilirler ve fareden kokmazlar, yle olunca da sr tu

tamayan ve fareden korkan Mel Brooks bebek kesinlikle kzdr-
doru mu? Tartma ta ki dad odaya gelene kadar devam eder, da
d da bezlerini deitirince mesele kknden hallolur.
Gze aldm tek risk bu da deil. Birok durumlarda insanla
rn davranlar hakknda speklasyonlarda bulunmak iin hayvan
larla yaplan deneylerin sonularndan yararlandm. Hayvanlar dn
yasndaki dostlarmzdan davranlarmzla ilgili pek ok ipucu el
de edebiliriz; zellikle hayvanlar zerinde etik olarak insanlarn
zerinde yapamayacamz deneyler yapabildiimiz iin. Fakat hay
van davranlarna benzer davranlarn insanlarda da var olduunu
kant olarak kabul etmek tek kelimeyle sorumsuzluktur.
Bir baka benzer risk an atomiden fonksiyona atlamaktan kay
naklanmaktadr. Canl beynin yaps ve fonksiyonlar h^knda ol
duka karmak gzlemlerde bulunabiliriz, ama bu verilerin yorum
latmas baka meseledir. Manzum bir msra okuduunuz zaman bey
nin belli bir blmne daha byk bir kan akmnn olmas, o ms
ra iyi okuma yeteneiniz, onu sonradan hatrlamanz vs. h^^m da
bize bir ey anlatmaz. Beyinde bulduumuz yapsal farklarn bece
riler ve yetenekler asndan bir anlam olup olmadn bilmiyoruz.
zellikle beyin gibi hakim da pek az ey bildiimiz bir alanda by
le bir atlay tarafmdan speklasyondan baka bir ey olamaz. Spe
klasyondan daha fazlasn yapmak kt bilim"den baka bir ey
deildir: yanl ipularna dayanarak sonular k^m ak gibi. Bu tr
sonularn ise bizi yanl yne sevk etmek potansiyeli vardr.
lerideki sayfalarda yrttm speklasyonlar daha geni bir
konseptin hizmetindedir: yle ki aramzdaki farklar ne olursa ol
25
sun, erkeklerle kadnlarn birbirlerinden renebilecekleri ok ey

vardr. Bu kitab, erkeklerle kadnlar arasndaki farklar anlamam
za ve bu farklar sonucunda aramzda patlak veren glklerden ba
zlarn uzlatrmamza yardm edecek yeni bir bilime ilk bak ola
rak alglyorum. Szlerin de ayn ekilde dnmenizi neririm.
Bu konudaki tartmalar ister yeni, ister tarih kadar eski olsun
lar, camzdaki farklm ilikilerimizde gerilim veya atma yarat
malar gerekmez. Onlar anlamak sonunda yaknlk ve o^rtaklk kur
mamza ve birbirimizden bir eyler renmemize yardmc olacaktr.
Farkl olmaktan da ok b e ^ r i z ve kkar cinsinyeteneklerini tanya
rak hepimizin yârna gelitirebileceimizi gsteren ipular oktur.
26
1
Erkeklerle Kadnlar
Farkldr
m u , Y anl m ?
Matematik dersi zor!

Dok^l yU^rn balarnda piyasay doldân Yeniyetme Barbie
bebeklerin konuan tketicilere byle sesleniyordu. (Barbie Kurtu
lu ^rgt adndaki gerilla-eyiemci grubu yant olarak bebeklerden
bir m i^ ar satn ald, ses kutularn G. 1. Joe bebeklerininkiyle dei
tirdi ve bebekleri te ^ a r raflardaki yerlerine iade e t . Hangisini ter
cih edeceimi ben de bilmiyorum: Haydi dnmz planlaya-'
lm! diye kkrdayan kasl ve eli silahl G. 1. Jneyu mu, yoksa do
nuk bakyla, ntikam!" diye homurdanan Barbieyi mi?)
Sonunda Mattel ^ynncak irketi bebekleri piyasadan toplatp
irkin mesajlar silindiyse de, bu kltr gruban^t btn kndmlar bu
^^raflplerin var oluklarn ve ^m an uzaman o ^ ^ e rk d^ ^ m raf
larnda bulunabileceklerini bilirler. Gêreklen de erkeklerle kadn-
27
lar arasndaki doal farklarn kurcalanmamas yolundaki basknn

en byk ksm kadn haklan uruna savaan ve bu haklar savunan
kadnlar tarafndan yaplmaktadr. renilenlerin aleyhimize kulla
nlmasndan, yle ki medya tarafndan yanl tantlmasnlar ya da
daha beteri, politik ve akademik ortamlardaki yetersizliimizin ka
nt olarak ileri srlmesinden korkmaktadrlar.
Bu nedenle aadaki soruyu ekine ekine sormaktaym: Er
keklerle kadnlar gerekten farkl mdrlar? Bilgileri gerekten fark
l ekilde mi ilemektedirler? Bu takdirde, sorunlarn zmlenme
sinde cinsiyete zg mkemmellik alanlarmz olduu sonucuna va
rabilir miyiz? Bu kitabn ister istemez bu sorularla balamas gere
kiyor. Korkaym veya kokmayaym, bir tek nedenle bu ie atldm:
Bilgi sahibi olmaklagleniyoruz.
Cinsiyete zg doktorluk gibi yeni doan bu tp alannda al
tndan beri te ^ a r te^ a r kantlandna tank olduum bir eydir
bu. Yeni baladm sralarda kadnlm fizyolojik adan sadece k
k erkekler olduunu varsayyorduk. Ne yazk ki cinsiyetler aras
farkllklar hakknda bilmediklerimiz kadnlara z ^ a r veriyordu.
Kadn kalbinin almasndaki farklar konusunda yanl anla
malar, midelerindeki bir ardan yakndklar vakit belki de kalp
kkrizii geirmekte olan kadnlarn doktorlar ^rafndan evlerine gn
derilmesiyle sonulanyordu. Erkekler zerinde test edilen ilalar
kadnlara da yazlyor, sonuta da bu ilalar kadnlardaki belirtileri
daha da alevlendiriyordu. zetle, farkllklar grmezlikten gelmek
doktorlarn haralar ilemelerine neden oluyordu. Birok kadnlar
sonuta ac ektiler, bazlar da ldler.
Cinsiyete zg doktorlua doru yolculuumuz yeni balad
na gre, belki hl bu yanllar yapyoruz. Kadnlarn anatomik ve
28
Erkek Neden Hatrlam az, Kadn Neden Unutm az
biyolojik alardan erkeklerden farkl olularnn ve bunun, hasta

lklarn nlenmesiyle tedavisi ve her iki cinste de saln gelitiril
mesi asndan ne anlama geldii konusunu daha yeni irdelemeye
balyoruz. Hemen hemen her gn hem de ok nemli keiflerde bu
lunuyoruz: bunlar da kad nlara erkeklerden farkl tanlar koymam
zn ve tedaviler uygulamamzn gerektiine iaret ediyorlar.
nsanda en az kefedilmi alan beyindir. Kadnlarla erkeklerin
beyinlerinin farkl olduuna iaret eden yeterli bilimsel kant vardr,
ama bu farklarn btn kapsam ve bunlarn sonular hal kefedil
memi bir alandr. Aramzda nrolojik ve hormonal farklar var ol
masna vardr da bunlar ne anlama' geliyor? .
uras muhakkak ki bu konu, bu alanda doktorluk yapanlar il
gilendirir. Kefettiklerimiz belki de Parkinson hastal gibi nrolo
jik rahatszlklar, otizm gibi geliimle ilgili dzensizlikleri ve de-
mans (bunama) gibi davran fonksiyon bozukluklarn nasl tedavi
ettiimizi etkileyecektir. uras m uhakak ki herhangi bir hastaln,
geliim bozukluunun veya nrolojik dengesizliin iki cinsi niin
farkl etkilediini anlamadan bunlar tam anlamyla zemeyiz. Ve
bu hastalklarn birounun cinsleri sahiden de farkl etkiledikleri de
bir gerek.
rnein izofreniyi ele alalm. Doktorlarla kamu sal g
revlilerinin dnyadakilerin en ykcs olduunu dndkleri bu
hastalk, yalnz Amerikada 2 milyon kiiyi etkilemektedir. Kadn
izofrenlerde hastalk niin daha ge balar, daha uzun duraklama
veya hafifleme dnemleri vardr veiyileme olaslklar ayn hasta
l eken erkeklere kyasla daha yksektir? Kadn izofreni hasta
lar niin ayba dnemleri ncesinde belirtilerinin younlatna
29
tank olmaktadrlar? Erkek izofrenler niin kokulan tanmada ka

dn hastalardan daha ok glk ekmektedirler? Belki de cinsler
arasndaki bu faklar hastaln her iki cinsteki nedenleri ve tedavi
si haknnda bize ipular salayabilirler. Baka alanlarda bu farkla
rn tanntans bu tadar nemli olunca, bizlerin de araurmalar ^ m
gaz ilerletmekten baka ^seeneimiz yoktur.
Fakat beyinle davranlarmz arasnda o kadar sk bir iliki
vardr ki, bu k a m a la rn (benim kanmca ok ila) sosyolojik
sonulan o ^ m kanlmaz. Âramzdaki hormonal ve nrolojik
farkllklar yaam bii^mzi ve biahkte nasl yaadmz nasl et
kilerler? Beyinlerimizi erkek meslektalarmznkinden, oullar
mz ve sevgililerimizinkinden neyin bu kadar farkl kldn bilsek,
onlarla uyum iinde yâm am z daha kolay olmaz myd? Bu b
lmdeki ve btn olâk bu kitap^ki aratranlarm bu manta da
yamaktadr.
^Devam Eden Bir'alma-&nsuza dele!

Erkeklerle kadnlarn birbirlerinden renecek ok eyleri ol
duunu bu ezerde teklarlayp duruyorum ve bunun doru olduuna
inanyorum. Kendim de erkeklerden ok ey rendim: ilk retme
nim olan babamdan, tp fakltesindeyken erkeklerin ar bast s
nfmdan (144 kiilik bir sn^ki 13 kadndan yalnz biriydim), o
u erkek olan profesrlerimden.
^ m a artc yeni aratrmalar renmenin dndmz
den daha derin ve nemli bir dzeyde olageldiini gstermektedir
ve yle sanyorum ki bunun erkeklerle kadnlarn birbirlerinden
renebilmeleri konusunda son derece nemli etkileri vardr. Beynin
30
E rkek N eden H a t r l ^ a z , Kadn N eden Unutmaz
hibir zaman tamamyla ii bitmez; deneyimlerimizin, bu muci

zevi organn yaps zerinde derin bir etkisi olmaya devam etmek
tedir. Yeni ara^m alar beynin bebeklik ve ergenlik dnemlerinin
sonrasnda da, yani yaadmz ve onu uyum ay srdrdmz
srece gelimeye devam ettiini gstermektedir.
Birok bilim adamlar, dnyayla etkilememiz sonucunda ya
adklarmzn beynimizi nasl etkilediini anlamamza katklarda
bulunmulardr. Fakat hibirinin katks, New Yo-tkta benim de ders
verdiim Columbia niversitesi ndeki profesrlerden Dr. Eric Kan-
del inki kadar arpc olmamtr. Dr. Kandel -mtevaz deniz sal
yangozu zerindeki almalar yoluyla- renmenin beyinde belir
li iletiim devreleri yaratmaya bal olduunu ve bu iletiim devre
lerinin deneyimlerimiz tarafndan biimlendirildiini gstermitir.
renmek, bilgi edinme srecidir. Bellek, bu bilgilerin, s o ^ -
ki bir tarihte onlar^m yararlanabilmemiz iin depolan biimidir.
Dr. Kandel'in Nobel dll almalar, renmek ve hatrlamak i
lemlerinin beyinde fiziksel deiikliklere yol atm gstermitir.
Belirli nron gruplarnn, var olan balantlarn kuvvetlendirmek
veya yenilerini kurmak suretiyle birbirleriyle ^daha youn biimde
haberlemelerini salayarak birok eyleri ve olaylar anmsyoruz.
Dr. Kandel, deneyimlerimizin gerekten de beyinlerimizin yapsn
ve fonksiyonlarn deitirerek bu deneyimlerden anlar yaratmakta
yararlandn, bizim de bu anlar kullanmak davranlarmz ona
gre deitirdiimizi gstermitir.
Dr. Kandelin salyangozunun sinir sistemi, deneyimleri sinir
hcreleri arasndaki fiziksel balantlarda gerek bir deiiklik ya
ratt iin reniyordu. Ayn ey bizim iin de geerlidir. Beyinle
rimizdeki hcreler ârasm^tk iletiimin younluu, bu hcrelerin iin
31
deki gerek deiiklikler yznden deimektedir. Any yaratmak

ta rol oynayan nronlarn, deneyime yantlan sonucunda yeni bir
yaplar ve fonksiyonlar olur. Beyniniz yeni bir fiziksel devre ya
ratmakta, siz de bu fiziksel devreyi bu any sonsuza dek korumak
tasnz. Ksacas: Bir an yaratm ak fiili beyninizi deitirmektedir.
Beyinlerimizin bu biimlenmesi zerinde olduka kontrol sa-
hibiyizdir. Emein, bir tr faaliyette veya davranta bulunmak,
balantlarn etkinliini kuvvetlendirmektedir, yle ki an devresi
ni takviye etmekte, sonuta beynin yaps deimektedir. Bir jim
nastikinin beyincii, yani beynin denge ve hareketlerin kontroly
le ilgili blm, jimnastiki egzersiz yaptka gitgide geniler.
D dnyadaki uyanlara verdiimiz tepkinin biimi hi kuku
suz bir s i etkene baldr. rnein, kiisel genetik yapmza, hor
mon dzeylerimize, duyu mekanizmamza ve nceki deneyimleri
mize baldr. Ama beynimizi gerekten deitiriyoruz. Yani birbi
rimizden farkl olsak bile, birbirimizden en baskn dzeylerde bir
eyler renebildiimize gre, bu farkllklar yumuatmahyz.
N e l e r B iliy o ru z -V e N e le r
B ilm iy o ru z
Bu kitaba balarken sizlere bilimin bizim anladmz kadarnn
bir zetini, konferanslarda bana sorulan veya hastalarmn bana sor-
daklar sorulan doru-veya-yanl seenekleriyle sizlere yneltmek
istiyorum. Bunlar okuduunuz kadar cinsiyete zg dnme, hatr
lama ve duygular yaama biimleri olsa bile, bu fark tm mutlaka
stnlk ifade etmediklerini hatrlatmak isterim. Dr. Kandel'in nc-
32
Erkek Neden H atrl^naz, Kadn Neden Unutm az
lk ettii aratrmalar, cinsiyetimiz yle olsa bile beyinlerimizin ta

tan yontulmu olmadn belirtiyor. Birbirlerimizden bir eyler re
nirsek, o zaman bu farkllklar ayrmlara deil, frsatlara dnrler.
I^DoQru Yanl: G n ^ ^ m i z b ^ ^ j i m i z tarah^ndan

sa p la n m h r.
Doru ve yanl. Cinsiyetimiz ana rahmine dtmz anda
saptand ve hayatmz sresince bu cinsiyetimizi koruduumuz hal
de, zaman iinde y/e ya d a byle dii ya da erkek oluruz. Bunun na
sl olageldi ine bir bakalm.
Babalarmz tarafndan salanan cinsiyet kromozomu, bizleri
erkek veya dii cinsiyet organlan oluturmaya iter. Bu organlar da
vcutlanmzdaki -beyi n dahil- btn organlarda ve dokularda cinsi
yete zg dramatik deiiklere yol aan ve bunlar hayat yolu ze
rinde cinsiyete zg biimlerde karlklarda bulunacak biimde
programlayan hormonlar salglarlar. Deiik hormon dzeyleri ha
yati armz sresince cinsiyetimizi belirlemeye' devam ederler.
Baka bir deyile genlerimiz cinsiyetimizi belirlerken, hor
monlar bu arada srecin tuzu, biberi olurlar. Bu iki etkenin, zellik
le ergenlik ve menopoz gibi dnemlerde dzeylerinin dmesi veya
ykselmesiyle karmak biimlerde etkilemeleri, iki cinsiyeti oldu
u gibi, bizleri de birbirimizden farkl klar.
Doa, aramzdaki farkllklarn sadece bir blmdr. Gerek
ten de cinsiyet farkllklarn inceleyen bizlerin karlatmz en
etin snavlardan biri, hangi cinsiyet farkllklarmn.biyolojimizin
genetik ve hormonal unsurl arndan ileri geldiklerini ve hangi lerinin.
bizleri biimiendiren ve koullandran evrenin rnleri olduunu
sap tâk tr.
33 F: 3
Dr. Murinne J. Legato
Toplum muhakkak ki erkeklerle kadnlann farkl olduklarna

inanr ve bizlerden cinsiyetimize zg davranlar bekler. Hatta o
cuklar kkken, ebeveyn ler olan ocuklaryla kz ocuklarn ta
mamen farkl faaliyetlere iterler, erkek ve kz ocuklar da gerekten
tamamen farkl eylerden holanr grnrler.
Erkek veya kadn olmann bu ok farkl rnekleri, cinsiyetler
arasndaki farkllklar h a ta n d a nemli sorulara yol aarlar. Aramz
daki farkllklara ne kadar uzamann toplumunun zorlad cinsiyet
rollerinin sonucudur? Cinsiyetimize zg yeteneklerimiz, mizacmz
' ve dnya grmz kanlmaz ekilde merkezi sinir sistemimize
mi mal edilmitir? Ya da cinsiyetimizin kalplam davranlar kl
trmzn bizden beklentileri tarafndan m ynlendiriliyor?
Erkeklerle kadnlar âras^ndaki farkllklardan bazlar kalpla
trlmm Ama evre de dnyaya gzlerimizi atmz andan itiba
ren davranlarmz ve bakalaryla etkilememizi biimlendirmek
uruna bu kalplan etkilemeye, hatta deitirmeye alr. Deneyim
lerimizin beynimizi deitirebilecei sav, koullandrmayla biyolo
jinin sandmzdan da daha sk ekilde birbirine bal olduunu
gsterir. Kznza bir kz ocuuymu gibi davranmanz, onu daha
ok kza benzetir. Beynin hibir zaman ii bitmez", ona esin sala
dmz srece gelimeyi- ve deimeyi srdrr.
veyaa Y anl: E^rkeklerlee k a d n la n n ^ ^ nleri -

a r a s n d a ^ ^ r n l i fa rk la r v a rd r.
Doru. Erkeklerle kadnlarn farkl beyinlerinin olaca gn gi
bi ortada. Ne de olsa bizimle ilgili olarak erkek veya kadn oluumuz
dan ne daha nemli olabilir ki? yleyken doktorlarla bilim adamla
r tp tarihinin bandan beri, erkeklerle kadnlarn btn organlan-
34
Erkek Neden Hatrlam az, Kadn N eden Unutm az
mn birbirinin ei olduunu v^sayyodard; dorudan remeyle ilgi

li olanlar dnda tabii. Bu gr yalanlayan ta tk s a la r ok yeni
tarihlidir: bitim a ja n la r dii ve erkek farelerin fiziksel yapsnda
farklar olduunu ancak otuz yl kadar nce kefetmilerdir. iardi
ise bunun yalnz tc katarla- maymunlar gibi farkt trler deil,
bizim iin de geerli olduu dorulanmtr.
Beynin anatomisiyle nasl alt erkeklerle kadnlarda fark
ldr.
Yânl: ^Be)nin ^daha b ir
Cinsiyetimiz kesin ve deiemezdir. Ve bu. ana .rahmine

dtmz anda belirlenir. Cinsiyetin bedenlerimizde, beynimiz
danil, btn sistemlerimizi ierecek etkilen: vardr.
Ama bu bir anlamda- hileli bir sorudur. nk iin ta bandan
itibaren, kesin ve deimez ekilde erkek veya kadn olsak bile, ya
admz kadar cinsiyetimizi elde ettiimiz srece katkda bulunan
bir dizi etken: vardr. Yani oldum olas erkek veya kadn olsenz bi
le, baka etkenler de dayarnzdaki eitli evrelerde sizi. yle ya da
byle erkek veya kadn yapmak iin zeriniz^.. almaktadrlar.
Bu etkenler nelerdir?' Genlerimiz bizim, cinsiyetimiz dahil, '
kim o ld u u m a saptayan biricik hcresel plandr. lkah annda ba
balarmzdan' aldmz ' cinsiyet kromozomu- hangi: cinsiyet organla
rn gelitireceimizi saptar. bahadan gelen bir X kromozomu: bebe
in iki X inin olaca ve kz o lâk doaca- anlamna' gelir. Y kro
mozomu, bebein genleri XY olacak ve erkek olarak doacak de
mektir. Gelitirdiimiz cinsiyet organlar cinsiyete zg hormonlar
35
D r. M arianne J. ^ g a to
salglarlar; bunlar ise yalnz rahimde deil, ayn zamanda hayat iin
deki eitli zaman dilimlerinde -rnein, ergenlik ve menopozda-
sreci devam ettirirler, ama yukanda szn ettiimiz dnemlerde
hormon dzeyleri yldnm hzyla deiir. Bu hormonlar ayn za
manda belli baz genleri elektrik gibi bir aar, bir kaparlar, bu da do
ku larmzn cinsiyete zg fonksiyonlarn etkilemeyi srdrr. Bu
nedenle birok yeniyetme kzlar yeni gslerinin ls (fazla k
k ya da iri oluu) yznden annelerini sulamlardr.
Hormon dzeylerinin insandan insana deimesinin sorumlu
su da bu genlerdir. Bu hormon dzeyleri davranlarmz etkilerler.
rnein, yksek testosteron dzeyi olan kimseler daha cesur, daha
saldrgandrlar, tek bir hedef zerinde daha fazla odaklanrlar. Daha
az glmserler, daha.gl ehvet gdleri vardr. Evlilik d ili
kilere ynelmeleri de daha olasdr.
. Cinsiyetimizi etkileyen bir etken daha vardr, bu da deneyim-
lerimizdir. Bunun arpc rneklerinden biri, Irak'da Amerikan y
netimindeki Abu Ghraib hapishanesinde baz kadn askerlerin dav-
ramd r. Bu kadnlarn yalnz bavurduktan vahetin deil, kadn
larn da erkekler kadar onur krma ve zulm ieren hareketlerde bu
lunabilmelerinin kefi karsnda, biroumuz oke olmutuk. Ak
as, deney im davranmz biimlendirmede nemli bir etkendir.
Yanl: ^ ^ ^ i n Ibeyinnleri ^bylctr.

Doru. Her ne zaman bu konuda bir konferans verecek olsam,
hibir ey bu basit biyolojik gerek kadar yanda toplamaz: Erkek
lerin beyinleri kadnlarnkinden daha byktr, yzde on orannda
daha ar ekerler.
36
E rkek Neden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutmaz
Ama byklk her ey deildir. Kadnlarn beyinlerinin baz b

lmlerinde daha fazla gri madde olduu gibi, zellikle aln kodeksle
rindeki beyin hcrelerinin arasnda erkeklerdekinden daha karmak
ve yaygn bir iletiim vardr. Aln koneksi yarglarda bulunmak ve ka
rarlar vermekle ilgil i blge: beynin ynetim merkezidir. Baz bi lim
adamlar. bu .nronlar aras k^mak iletiim sisteminin, kadnlarn
beyinlerinin daha yksek bir kan ak oran oluuna aklk getirdii
ni dnyorlar. Aslnda daha ufak beyinler daha ibilir ve randman
l olabilmektedir. Kadnlarn beyni, be lki de hcreleri aras balant
lar nedeniyle ^ a m be g ^ m daha i bitirici olabilmektedir.
Ve erkek fetslerinin kadnlannkinden daha fazla beyin hcre
si iermesine karn. erkeklerin kzlardakinden daha fazla geliim
kusuru olmasnn sebebi de bu olabilir. Daha byk beyinleri m
kemmel nitelikte tutmak daha fazla enerji gerektirebilir. Bu. bir ye
tikine kyasla hcreler aras iki kat daha fazla iler durumda ba
lants olan bebek beyni iin dorudur. Daha iri bir beyne sahip er
kek ocuklarn, kzlarnkinden daha ar kalp atlar ve daha dk
vcut slar vardr tam daha iri beyinlerine destek olacak enerjiyi
gereksindikleri srada geri kalmaktadrlar. Daha ok sayda erkek
ocuun erken ocukluk dneminde ortaya kan geliim bozukluk
lar vardr. Zihin gerilii, konumada alglama ve ifade bozuklukla
r, kekelemek ve otizm bu kapsama girer; enerji a bu kusurlarn
varlna aklk getirebilir.
37
Dr. J. Legato
o k i
tele^ tele is e
k^kadar tele b ir i ^daha-
tiyidirler.
ôr&. Philadelphiadahi Pennsylvarda niversitesi felsefe
doktorl^mdan Ruhen G urla Dr. Raquel Gur erkek ve kadn beyin
lerindeki kan bakmyla faaliyetini lmler ve- eitli szel ve
^ ^ ^ s a l grevler aldirlar^nda kadnlarn beyinlerinin daha ok b-
tmn altrdklarn teâr. tekiar. sapt^talard. Bunun. kadnla
rn ayn zamanda birok farkh ey zerinde younlama yetenekle
rine katkda bulunduuna inanyorlar..
Yeni bir alma nemli bir sruyu gndeme getirmitir: Ka
dnlar ayn bananda ok ii g^rnede ^da iyi olabilirler, ^ n a eza-
manh olâk ok i grmek almann en. ^ d lm a rd yntemi- mi
dir? Yeni yaratrmalar., bir grevden tekine kaygann tekrar deer
lenmeme uruna deerli saniyeleri yuttuunu, bu saniyelerin- ise
katlandn naya koymular.. Aratmnaclarn tespit ettiine gre,
en iyi sen^ôda bu yntem veriminizi biraz azaltmakla yetinmek
tedir,. ama birisinin ayn zamanla ^ r n cep telefonuyla konumas
bem- de araba s^m esi durumunda,. o minicik saniye blmleri ha
yatla lm basndaki fark olabilir.
Benim ahsen vardtm sonu udur: Baka. seeneinizin ol
mad durumlarda, rnein, yardmcnz hasta olduu, sizin de bir
yandan ocuklara gz kulak olurken yemei hazrlamaya alt
nzda ayn zamanda birden fazla i grmenin yar.ar.l olduu kesin
dir. Ama ben ahsen yazlarm yazmak zerinde younlamak iste
38
E rkek Neden Hatrlamaz, Kadn Neden U nutm az
diim ^zamanlar telefonumu ve srekli mesaj' uyarlan veren elekt

ronik posta programm kapatp drakatimi srf nmdeki grev ze
rinde odaklatrmamn daha iyi sonu verdiini fark ediyorum.
Y anl: sfR>ien ^veya lestostelaron g ib i

cin^siyet h o ^ r o n l a n m m n etkileri Umreme sistem iyle
snrldr.
Yanl. Hormonlarla ilgili iki nemli zellik vardr. Bunlarn
ilki, ka hormonumuzun bize cinsiyet salamakta rol oynaddr.
^mnedebileeiniz gibi bunlar cinsiyet hormonlarndan ibaret de
ildir, iin iinde bakalar da vardr. rnein, stres durumlarnda
salgladklarmz gibi.
kinci ilgin nokta bu burmonl^m ka sistemi etkilediidir. Evet,
strojen det kanamalarndan sorumludur, ama kadnlarn nasl
rendikleri, dndkleri ve hattrladklarmm zerinde de gl bir
etkisi olduunu biliyor muydunuz? rnein, strojen erkeklerdeki
izofreniyle kadnlarnki harasndaki farklarn anahtarlarndan biri ola
bilir. te ize sradan bir rnek: gen kzlar olan hastalanma kzlar
nn ayakkablarna d^kta etmelerini neriyorum. Erikinlii haber ve
ren ve bir kzn ilk det kanamasn balatan hormonal deiiklikler,
buy atmasn ve ayakkab numâlarnn da bymesini beraberinde
getirebilir..
Vcuttaki btn hormonlarn geni kapsaml etkileri vardr;
erkeklerle kadnlarda farkl dzeylerde bulunduklar zaman o ne
denle dikkatli olmak nemlidir.
39
^Doaro veyaa Y anl: Erkek ôcuktanyla k z o c u k ta n

farkl p r o g ra m la ra g r e g eliirler.
Doru. Beyinlerimizin ekil almasn salayan en nemli prog
ramlardan biri bymeyle deil, beyin ekil alrken oluturulmu n
ronlarn nemli bir miktarlarnn (yarsnn) programl /m'leriyle
ilgilidir. Bu budama sreci hamileliin son ayndan balar ve do
umdan ok sonralara kadar devam eder. D dnyadan gelen uya
nlarla takviye edilmeyen hcreler aras balantlar dumura ura
makta ve zaman iinde kaybolmaktadr. Buna karn, uyarlan ba
lantlar kuvvetlenmekte ve kalc olmaktadr. Onu kullanmalsnz,
yoksa kaybedersiniz, uygul am a ise mkemmellie gtrr.
Bu alacak derecede savurgan bir sretir. Niin sadece ge
reksindiklerimizi yapmayz sanki? En iyi ekilde alan nronlar
setiimizi dnmek isterim. Yani bir demet yapmak iin en gzel
ve salkl iekleri sememiz gibi.
Bu beyin budama sreci, bizi esiz klan taraflarmzn bir par
asdr. Deneyimlerimizin -maruz kaldmz veya korunduumuz
uyanlarn- olacamz kii zerinde gl bir etkisi vardr. Bu za
manlarda uygun bilgileri almazsak, sistemler sonsuza dek bozulabi
lir. Yaamsal nemi olan evrelerde birbirlerini etkilemekten mah
rum kalm, hrpalanm veya ihmal edilmi olup sonuta, rnein,
nonnal konuma yetenekleri gelitiremeyecek ocuk rnekleri ok
tur. O kadar trajik olmasa da, ayn genetik bilgileri yklenmi kar
deler, hatta tek yumurta ikizleri arasndaki farklar yaratan budur.
Yeni bulgular aynca 6 ile 17 yalar arasnda olagelen bu beyin
budama olaynn ekliyle zamannn erkek ve kz ocuklar iin fark
40
E rkek Neden Hatrlam az, Kadn Neden Unutmaz
l olduunu bize anlatmaktadr. Kzlarla erkeklerin beyinlerindeki

balantlan budama ve geniletme zamanlar, bunu beynin hangi
blgelerinde gerekletirdikleri ve beynin iki yansndaki balant
larn says arasnda ok byk farklar vardr. Ergenlik anda sal
glanan hormonlar (erkeklerde testosteron, kzlarda ise strojen),
beyin fonksiyonlar zerinde ok farkl etkileri olmas nedeniyle bu
srelerde ok nemli bir rol oynarlar. Bu hormonal farkllklar er
gin erkek ve kzlardaki farkl gelime hznn nedeni olabilir.
^veya Y anl: E^rkek v e la z ôcuklara

farkl dâvrannz.
Doru. Erkek ve kz ocuklann iinde byttmz toplum
ile kltrn hi kukusuz ki sonu zerinde byk etkileri vardr.
Yetmili yllarda yaplan bir inceleme, kadnlarn pembe eofman
lar iindeki bebeklere tatl sesler kardklarm, erkeklerin ise mavi
giysiler iindeki bebekleri havaya frlattklann gstermitir. Ayn
incelemeye gre, insanlar kz bebeklerle konumak eiliminde ol
duklar halde, erkekleri ok kk yalardan itibaren mekanik oyun
caklarla ve cisimlerle oynamaya cesaretlendiriyorlard. Bu aratr
ma neyin nce geldiini bize gsterememektedir. Beynin cinsiyete
zg tann vergisi blgeleri, bir cinsin tekinden farkl almasna
m yo| amaktadr? Ya da cinsiyete zg davranlar toplumda oy
namamz istenen roller tarafndan m ekillendirilmektedir? Beyin
lerimizin yaps sz konusu olunca cinsiyete bal eilimler ncele
ri zannettiimizden daha nemli bile olabilir.
41
Dr. Marianne J. Legato
^veya Y a n l,: Erkeklerle k a d m la n n u m m s a l

o r a n l a n y o ^ m l^ e m e b iim lerin d e fa rk yoktur.
Yanl. Erkeklerle kadnlarn uzamsal sorunlar farkl ekiller
de zmlediklerini gsteren kantlar vardr. rnein, erkeklerle
kadnlarn yeni, hatta allageldikleri evrelerde yollarn nasl bul
duktan Kanada'da gerek bir labirent kullanlarak test edilmitir.
Erkeklerle kadnlar bu alann stesinden gelebilmek iin beyinleri
nin tamamen farkl blmlerini kullanmakla kalmamlar, ayn za
manda k bulmakta farkl stratejilerden yararlanmlard. .Ka
dnlar kendilerine rehberlik etmesi iin yer iaretlerini kullanrken,
erkekler yap iinde yerlerini saptamada ve bunu amada klit ge
ometri sisteminden" yararlanmaktaydlar.
Aratrmaclar, iki cinsiyetten olanlarn stratejilerden ikisini
de ayn derecede baaryla kullanabilecekken anlalmayan neden
lerle mi birini tekine tercih ettiklerini merak ettiler. Sonuta, her
iki cinsiyetten olanlarn da br cinsin yntemlerini kullanrken da
ha baarsz olduunu grerek u z ^ s a l sorunlarn zmnde cin
siyetlere zg gerek bir fark olduu sonucuna vardlar.
Grne baklrsa, hayvanlarda olduu gibi, insanlarda da sa
beyin gerek allm gerekse yeni ortamlarda yolumuzu bulmamz
iin gerekli materyeli barndryor. Belli bir uyan karlnda hare
kete geerek bireyin bu snavda ne derece baanh olacayla bunu
etkileyen beyindeki blgelerin bykln ve saysn ilikilendir-
mek riskli bir itir. Bu arada ilgin olan, her iki cinsin de uzamsal
sorunlar zmlemek iin sa beynin bir blmn kullanmalar
na karn, erkeklerin ayn zamanda sol beynin de bir ksmn kullan
malar, kadnlarn ise kullanmamalaryd.
42
E rkek N eden Hatrlamaz. Kadn Neden Unutmaz
Erkekler. rnein iki veya boyutlu bir a l ^ a damesine

izin verilen bir cismin nasl gzkeceini tahmin etmek yetenein
de ne kmaktadrlar. leri matematiksel problemlerin zmnde
ki baan. boyutlu ilikileri anlamak ve kullanabilmek kabiliyeti
mizle karlkl ilikilidir. Almanya'da Hamburg niversitesinden
Kerrin Christiansen ile; Rainer Knusmann erkeklerdeki daha yksek.
testosteron dzeyleriyle stn u^zamsal kabiliyetlerinin karlkl
ilikili olduunu gsterdiler. Bununla birlikte, bu dzeylerin erkek
lerin azalan szel ifade yetenekleriyle de ilikili olduunu, kadnla
rn ise bu alanda stn olduklarn da kefettiler.
Bu uzamsal yetenein insan beynine daha doumda yerleti
rildiine ve gelime srecinde salgladmz cinsiyete zg hor
monlarn sonucu olduuna iaret eden gl deliller vardr. Adrenal
hiperplazi denilen adrenal bezinin bir rahatszlyla doan kz be
beklerde, bunun sonucunda erkekletiren hormonlarn bir birikimi
grlr. Bu kzlar ok erkeksi grnebilirler (byle bir kzn irile
mi klitorisi doumda bir penisle kartnlabilir), sert oyunlan ter
cih ederler ve baka kadnlara, byle bir rahatszl olmayan kadn
lara kyasla daha gl bir cinsel ekim duyabilirler. Ayrca uzam
sal sorunlar zme yetenekleri de bu tr rahatszl olmayan ka
dnlara gre daha yksektir.
kizleri hedef alan incelemeler daha fazla ipucu salamaktadr.
Rahimde bir erkek fetsnn yan ndaki kz bebekler, erkek karde
lerinin salad ek testosteron desteinden yararlanr grnyorlar
rnein, uzamsal sorunlar zmede tek doan kz kardelerine k
yasla daha stn bir yetenek sergilerler.
ok zaman ileri srld gibi, bu, erkek ocuklarn ve erkek
lerin matematikte daha stn olduklar anlamna m gelir? Belki de
43
hayr. Psikolog Janet Hyden ergin erkek ve kz ocuklarn mate

matiksel yeteneklerini mercek altna alan l 9990lardaki bir alma
s, erkeklerin gerekten daha iyi puan almalarna ramen, farkn sa
dece bir yzdenin bir, iki puan kadar olduunu ve bunun nemli bir
stnlk olmadm gsterdi. Dr. Hyde buna karn her iki uta da
ha ok erkek olduunu. en stn ve en dk yetenek ularnda o-
unl uun erkeklerde olduunu kefetti. Burada da daha derin ara
trmalar yapmadan tutarl bir mana karmak zordur. Hepsinden
nemlisi, insanlarn iyi retmenlerin elinde yeteneklerini ne denli
gelitirebileceklerine bugne kadar rendiklerimizin nda karar
vermek imkanszdr.
Kzlar eer matematikte daha gerilerse, bu, sosyalletirilmele-
riyle ilgili olabilir. Testin bir cinsiyet nyargs ierdii ne ve (srf
kz olduklar iin daha baarsz olacaklanna) inanarak bir matema
tik snavna giren kzlar, gerekten de kendilerine byle bir ey sy
lenmemi olan kzlardan daha baarsz oldular. Aynca, tek cinsiyet-
li eitim evrelerindeki kzlar matematikte karma okullardaki kz
lardan daha baarldrlar ve bu belki de erkeklerle karlatnlma-
yacaklarn bilmelerinden ileri gelir.
Kltrel klieleme ve ayrm, szde cinsiyet farkll ^kar
snda tarafsz ve nyargsz olan evrelerde bile grmezden geleme
yeceimiz kadar sinsi ve kklemi durumdadr. Emein, renim
grrken erkek olmayan bir matematik veya fen dersi retmeniniz
oldu mu? Ben nasl olduysa kadn olan dnya apndaki bir aratr
mac ve doktordan muazzam bir tevik grdm, ayn zamanda da
dnya kadar tp bilgisi elde ettim, ama ayrcalkl' olduumu biliyor
dum. Tandm daha yal bir doktor, bp fakltesinden mezun olur
ken ilk defa bir kadn doktorla tantn, bunun ise kendisi olduu
44
E rkek N eden H a ttr l^ a z , Kadn Neden Unutmaz
nu aka yollu ileri srmt. Dnya deiiyor, tandm kadn bilim

adamlar gen meslektalarna yardm eli uzatmaktan gurur duyu
yorlar, ama gen kzlarn matemaykle baka fen dallarnda ayn fr
satlar yakalayp yakalamadklar sorusu hl belirsizliini koruyor.
S o r u : E r k e k l e r l e K K a d m la n n r a s n d a k i
F a rld a n N i in O ' K a d a r
U z u n Z a m a n A ld ?
Erkeklerle kadnlann arasnda seks farkllktan hakknda ko
nuurken kar latm ilk sorularn harasnda en bataki, Btn bun
lar n iin ancak imdi reniyoruz?" oluyor.
nk tp alannda yaptmz aratrmalarda kadnlar incele
mediimiz, srf erkekleri incelediimiz iin.
yi de niin?
Gerek bir yant isteyen ok yerinde bir soru, bu. Araatrmac-
lar, aratrmalarn her aamasnda erkeklerin kadnlardan daha kolay
ve daha baarl kovu turma konusu olduklarna inanmlard. Hak
sz da say Imazlard. Kadnlan incelemek erkekleri incelemekten
daha karmak bir itir, tp aratrmalarnda ise k^maklk mas
raf' anlamna gelir. Erkekler bir ayn iinde kadnlar gibi hormon
dalgalanmalarna hedef deillerdir. Vcudun birok sistemlerini et
kileyen bu dalgalanmalar, sonular cetvel haline getirirken hesaba
katlmas gereken deikenleri iin iine sokarlar. rnein, temel
llerden biri olan vcut ss, kadnlarda yumurtack retim za
manlar nda ykselir. Erkeklerde grlmeyen bunlar gibi normal de
iiklik ler, sonular etkileyebilir.
45
ocuk doum a yalndaki kadnlara tbbi testler uygulamak da

daha zordur. Baz ilalarla teknikler, zellikle gebeliin ilk aama
larnda (hatta kadnn hamile olduunu anlamasndan da nce) fet-
sn geliimine ^ z a r verebilir, hatta kadnn tekrar gebe kalmasn
bile nleyebilir. Bir hamilelik de uzun bir tetkik iin veri toplanma
sna engel olabilir. Bir hamilelik boyunca grlen ok saydaki de
iiklik, o kimsenin kararl bir tbbi inceleme konusu olarak kalma
sn engeller. Test edilen ey deimeden kalsa bile.
Kadnlarla erkekler basndaki farklarn neler olduunu bilmek
iin yaplmas gerekenleri yapmak hl zordur. Zordur, nk kadn
lar daha k^mak _test konular olduklar gibi, bu byleyici alandaki
aratrmalar srdrmek iin gerekli yatrmlar elde etmek de zordur.
mit ederiz ki erkeklerle kadnlar tarafndan srdrlecek aratrma
lar bu farklardan bazlarna aklk getirir, bu yeni bilin ise daha ile
ri gitmek iin gereksindiimiz stratejileri bizlere salar. -
lerideki blmlerde erkeklerle kadnlar birbirinden farkl k
lar baz zelliklere bakacak, bu deiikliklerin. birbirimizle ilikile
rimizi nasl k^maklatrdn ve zayflattn greceiz. Her eyin
balangc balamak iin en uygun bir yerdir, bu nedenle bir sonraki
blmde biz iki insann karlap birbirlerine k olduklar ^zamar
olanlar aratracaz.
46
2
B e n i m l e D a n s E d e r m is i n iz ?
Bizi B irbirim ize N e d ir

v e B irbirim ize N asl A k O lu ru z
Hibir ey benim iin iki insan b ir araya getiren simya kadar

gizemli deildir ve -bunun, bizler kadar bu konuyu inceleyen bilim
adamlar. iin de gizemini koruduunu kefettim. Harvarddaki dok
torlardan Daniel D. Fedennann da ifade ettii gibi, Cinselliin son
aamas olan elerin seimi henz bilinmezliini korumaktadr. Bir
birimizde ekici bulduklarmzn arkasnda neler gizlidir? Birbirimi
zi biraz dah;l iyi tanmak iin bavurduumuz stratejiler nelerdir?
Birok aratnnaclar, kadnlarn kendilerine duygusal ve mad
di gvenlik salayabilecek eler; bir baka deyile, iyi bir ebeveyn
' olacak ve ailesine iyi bir geim salayacak birini aradklarna inan
yorlar. Dier yandan erkekler reyebilecek kadar gen ve salkl bi
rini amrlar; zetle, erkeklerin kadnlarda en ekici bulduklar zel
likler genlii ve sal akla getirenlerdir.
47
Bu alglamalar, Austindeki Teksas niversitesi psikoloji pro

fesr Dr. David Buss tarafndan yaplan ve eitli kltrleri kaps-
yan m ^^ ram aratrma gibi almalar tarafndan desteklenmitir.
Dr. B u s , erkeklerin gen ve fiziksel olarak ekici eler aradklarn,
kadnlarn ise ekonomik adan avantajl kocalarn peinde oldukla
rm ortaya koymutu! Bu gr evrimsel adan ok mantklyd.
Fakat bu yeni yzylda yaamamzn olaanst yanlarndan
biri, yalnzca bu evrimsel zorunluluklar tarafndan gdlyor olma-
mamzdr. Bu byk lde evrelerimizin ve nmze kan frsat
larn son 60 yl iinde d^m atik ve hzl bir deiime uram olma
sdr.
nce u: erkeklerle kadnlarn bir araya gelmelerinin tek sebe
bi artk sadece ocuk yapmak deildir. Birbirimizden ak, seks, scak
lk, arkadalk, elence bekliyoruz. Amerikadaki gibi maddi kay
naklar asndan zengin toplumlarda kiisel zevkler, yaptmz se
imlerde en .az ocuk sahibi olmak ve o ocuklar hayatta baarl
olacak ekilde bytmek kadar nemlidir.
kinci inandm nokta da udur: bu toplum iindeki rollerimiz
deitike bir ete aradmz nitelikler de deiiklie uramaktadr.
Kadnlarn iyi bir renim yapmak ve bir meslek sahibi olmak an
s arttka. bir ete aradklar nitelikler de deiiyor. Kendi hayatn
k ^ n a n ve kendisiyle ocklarna rahata bakabilecek olan kadn
lar artk onlar geindirebilecek bir koca aramak zorunda deiller
dir. Bunun gibi, yaratc enerjisini mesleine kanalize etmi olan,
fakat sofrada otururken karsnda zeki ve akll bir e, ilgin ve tat
min edici bir cinsel hayat isteyen daha olgun bir erkein yapaca
seim, yalnzca gen ve gelin olacak yataki kzlarla snrl deildir.
48
Daha uzun sren arkadalklar yaamakta ve daha ge evlen

mekteyiz, bu da bize deneyim sahibi olmak ve deneyimlerimizden
ders almak frsatn salamaktadr. Ve bildiimiz gibi, yaadklan-
mz beyinlerimizi deitirmektedir. Bugn nikah memurunun kar
sna oturan gelinin ok sayda flrt yaam olmas olasdr. Bu ara
da koca olacak erkek tanm da deimi, ok yakkl, fakat uan
erkek arkadai geride brakp gereksinimlerine daha iyi cevap vere
cek, belki daha ksa boylu, fakat esprili, zeki ve anlayl bir erkek
le hayatn birletirmeyi semitir.
Birok Jc.ur yapma ritellerinin, kadnlarn olas bir ein uy
gunluunu lebilmesi iin gelitiine inanlmaktadr. Charles Dar-
win in inceledii trler hakknda dedii gibi, Diiler daha ssl er
kekler, daha iyi ten veya ark syleyen ya da tatl maskaralklar
yapanlar karsnda- heyecanlanmakta, onlarla iftlemeyi yele
mektedir. insan olarak bizim de romantik kararlanmz aa yuka
r ayn sebeplere dayandrmamz ilgintir!
nemli Olan Sylediklerimiz Deil,

Yaphklanmzdr
Bir sevgilinin dikkatini ekmek iin yazlm ok saydaki so
neye ve arkya ramen, bilim adamlar, iki insann kur yapmasnn
n planda szel olmayan bir dzeyde baladna inanyorlar.
H e y , Yakkll
. Fiziksel grnm tabii ki birbirimizde dikkatimizi eken ilk
lerden biridir. Bir erkek kuun parlak renkli, gzel tyleri olas e
lerin merakn uyandrr. Ayn ey insanlar iin de geerlidir. Bir ka
49 F:4
Dr. M arianne J. Dogato
dndaki ekicilikle karizmann erkekleri er veya ge etkileyen nite

likler olduuna geenlerde bir dostumu inandrmaya altm. Dos
tum? lk dikkatimizi eken kadnn neye benzediidir, diye kar
lk verdi. Eer onu gzel bulmazsak, ekiciliiyle kkarizmasna dik
kat etmeyiz bile."
l^ M da yaplan bir aratrma, kadnlarn iri gzl, kk elma
ck kemikli, iri eneli ve gle yzl erkeklerden holandklarn
gstermitir. Aratrmaclar, sz konusu zelliklerin cinsel olgun
lukla hakimyetin varlna iaret ettiini sylemilerdir. Bu nite
likler, erkek yznn iriliini ve keskin izgilerini biimlendiren-
yksek testosteron hormonu dzeylerinin varlna iaret eder. (te
yandan strojen, kadn yzlerinin yuvarlak yumuaklnn ve yanak
laryla dudaklarndaki ya fazlalnn sorumlusudur.) Kadnlar en
bata erkeksi ehre zelliklerini ekici bulmaktadrlar. Aynca en
ok dost canls, cana yakn ve yksek bir sosyal dzeyin sahibi olan
erkekler tarafndan etkilenmektedirler. Bunun dnda, erkeklerin pa
hal veya k giysilerine yksek puan vermilerdi. Grne baklr
sa, parlak ve gzel tyleri sevenler yalnz kular deildir.
Buna karn erkekler, salklla iaret eden zellikler, dzgn
hatlar, przsz bir cilt ve biimli bir vcut damaktadrlar, (unu
renmek de size ilgin gelebilir: -ortaokul ve lisede sizi her ne kadar
korkutmu olsa da- iri gsler cinsel ekicilii etkilemekle beraber,
bir ein seiminde fazla bir rol oynamamaktadr.)
Baka bir ilgin gzlem daha: nsanlar kendilerininkine ben
zer fiziksel zellikleri olan eler seerler (dolaysyla iftler birbir
lerine, kpekler de sahiplerine benzerler).
Hepimiz temelde birer narsisist miyiz yoksa? Bana olas gz
ken u ki bir hayat boyu aynalarda kendimizi seyretmemizden sonra
50
E rk e k Neden Kadn Neden Unutm az
izgilerimiz ve renklerimiz bize en dorusu imi gibi gelirler. Bel

ki de Eer knk deilse. onu on^mayna benzer bir ^rtadigmanm
etkisiyle kendimizi^nkine en yakn genetik materyeli seiyoruz.
S n ^ ^ ^ n !
Birka ay nce bir erkek arkadayla yrye km bir ar
kadama rastlamtm. Arkadamn flrtyle ilgili olarak ilk dik
katimi eken ey, ok yakkl ya ak iyi giyiqmi olmamasyd. ^m a
hemen arkasndan canl ve zeki baklarna ve gzlerinin etrafndaki
glme izgilerine dikkat ettim. mzn o sokak kesinde yapt
mz ksa gevezelik srasnda ak on un -ne denli sempatik olduunu
ve arkadama ne kadar ilgili davrandn grdm. Sonuta. arkada
mn kendisine ne kadar uygun birini bulduuna sevinerek yoluma
devam ettim.
Arkadam s bir insan deildir, ama olmas gerektii gibi g
zkmeyen birisiyle beraber olmann ona duyurduu sosyal baskdan
rahatsz olduu ortadayd. Adam ilk grdm an neler dnd
m benim tek kelime sylememe gerek kalmadan muhakkak ki an
lamt; sonraki dakikalarda neler dndm anlatacak kadar ona
yakn olabilmeyi isterdim. Sonradan ayrldklarn duyunca baya
zldm. kimizin de davetli olduumuz bir yemee inanlmayacak
kadar yakkl olan, fakat ona 5 yan^rki bir ocuun zeksna sa
hipmi gibi davranan baka biriyle geldiini grnce ise zntm
daha da art.
Falc falan deilim, ama arkadamn karlaumz o gn ya
nnda olan erkekle mutlu olma ve neeli bir hayat geirme ansnn
ok daha yksek olduuna' eminim. Onu pmek iin biraz eilmek
zorunda olsa bile. Ne yazk ki onun gibi kadnlar, srf erkek ona y
51
le ya da byle uygunsuz" grnd - fazla ksa boylu olduu, ye

terince yakkl olmad, yeterince iyi giyinmedii, yeterince en
telektel veya zengin olmad, baka bir rktan ya da dinden, fazla
gen ya da fazla yal olduu iin daima mkemmel ilikileri tepi
yorlar (ya da bunlara balama frsatn bile vermiyorlar.)
Sosyal bask yalnz kadnlara mahsus da deildir; gerekte er
kekler iin daha bile kt olabilir. (u sralar Broadwayde Neil La-
Bute n yazd Fat Pig (iman Domuz) adnda bir oyun gie rekor
lar kryor. Konu, youn bir ilgi duyduu fazla kilolu bir kadnla
sosyal bask yznden balant kuramayan bir adamla ilgili. Syle
meye gerek yok, btn klasik trajediler gibi bu yk de kt bitiyor.)
Doktor olarak bildiim bir ey varsa, o da baka kimselerin
davranlarm kontrol edemediiniz. Ama bu kitaptan bir ders ala
caksanz, umarm bu olur: Hayalinizdeki prensin neye benzeyecei,
ka yanda olaca, nasl giyinecei ya da partilerde nelerden bah
sedecei konusundaki btn o eski nyargl dncelerinizden sy
rln; o zaman onu bulmanzn ok daha olas olacan greceksiniz.
^Sevgimin Bir N ia n esi

Minnesotadaki Saint Benedict Kolejinden Psikolog Dr. Lin-
da Mealey hayvanlarn iftleme davranlarnn ne kadar ounun
bizim davranlarmz yansttn gsteriyor. zellikle de diiyi
ayartmak iin zenle seilmi objelerden yararlanlnda.
Emein, Avustralyada yaayan bir ku parlak reakli cisimleri
toplar ve diinin grmesi iin ak bir alanda sergiler. Bu kulardan ba
zdan mavi ssleri seerler, bakalar ender bulunan bir cennet kuu
nun tylerini toplarlar. Bu ^m a anlar diiye, erkein ona nasl imkfu-
lar salayacan, onu nasl yaatacan deerlendirmek ansn verir.
52
Erkek Neden H atrlam az, Kadn Neden Unutmaz
Bir evlenme teklifine geleneksel olarak elik eden tekta pr

lantadan pek o kadar da faarkl olmayan bu ^maanlarn kalitesi, Avust
ralyadaki o kuun belli bir erkek kula iftleip iftlememek kara
rnda ar basabilir. nsan toplumunda paraleller bulmak iin o ka
dar uzaa da bakmak gerekmez. Birok kadnlar gerekten de k arar
larn onlara falanca yazl ya da teden beri zlemini duyduklar
stat sembol arabay ve taklan alabilecek varl olan erkekler le
hinde verirler.
Herhangi bir kadna olas bir ete kendisi iin neyin her ey
den nemli olduunu sorun, vakalarn lOda 9unda espri ve mizah
anlay olduunu syleyecektir. Benim kanma gre, bu, onun
olanaklar oluturma yeteneini kestirmenin daha modem yeni bir
yoludur. Espri li olmak ve bir mizah anlay gelitirmek zeka ister
ve karizmann varlna iaret eder: Bunlar bugnn dnyasnda iyi
bir- yaam kurmak iin herhalde salam kaslara ve gl bir eneye
sahi p olmaktan daha yararl hnerlerdir.
5 0 Yeni 4 0 m dr!
Ku veya insan olsun, bir diinin bir erkein uygunluunu l
mesinin bir baka yolu nasl bir koruyucu ol acan snamaktr. Ka
liforniya daki Los Angeles niversitesi Tp fakltesi retim g
revlilerinden Dr. David Geffen Yeni Gine nin san gerdanl bahvan
kuunun inanlmaz derecede karmak yuvasn betimlemektedir.
Bu yuva, yzlerce farkl cisimden, bu arada kuun kendisinin yan
s arlndaki yapraklardan oluturulmutur. Geffen bu konuda,
Bu, bir kadnn taliplerini bir terzilik testinden, satran turnuvasn
dan, boks mandan ve arlk kaldrma testinden geirdikten sonra
bunlarn galibiyle gerdee girmesi gibi bir ey olurdu," diyor.
53
Dr. Mariaanne J. Legato
Bu kularla ilgili ât^ m a hakknda bence ilgin olabilecek

bir ey daha: Her yataki diiler en youn ekilde dekore edilmi
yuvalar tarafndan cezbedilmilerdi, fakat ancak en yal diiler o
vu btnyle seyretmilerdi. Gen diiler grne -en gzel yuva
lan oluturmu erkeklere- gnllerini kaptrmlard. Fakat daha ol
gun dii kular, iyi genlerin gstergesi olabilecek en yetenekli per
formans sergileyen erkeklerle iftlemilerdi.
Geleneksel olarak erkeklere.zg kur yapma detinin, kadnlar
finansal ve toplumsal alardan g kazandka her iki cinsi de kap-
syacak biimde genilemekte olduunu bildirmekten memnunum.
nlleri konu alan dedikadulara fazla ilgi duymam, ama birka yl
nce Hollywood'daki Mays-Aralk aklarmn oalmas zerine
dikkat etmekten kendimi alamadm. Bunda fazla bir yenilik yok di
yebilirsiniz: l943de 171ik Oona ONeill ile evlendiinde Charlie
Chapl in 56 yanda dei l miydi? Ama daha gncel ak ykleri hep
daha yal kadmlann kendilerinden ok daha gen erkeklerle olan
ilikileriyle ilgiliydi. Sz konusu yklerin hepsinde bu ilikilerdeki
kadnlar setikleri elerden daha paral ve g sahibiydiler.
Bence bu byk lde erkeklerle kadnlarn farkl zamanlar
da cinsel hayatlarnn doruuna ulamalaryla ilgili. Erkekler her ne
kadar reyebilirliklerini kadnlardan. daha uzun sre koruyabilirler
se de, yeniyetmel ik yalarnn sonlarnda ve yirmili yalarnda cin
sel doruklarnda olmakta, yaklak 40l yalarnda da iktidarszlk
onlar iin sorun olmaya balamaktadr. Kadnlar aksine cinsellikle
rinden onlarca yl daha uzun sre yararlanabilmekte, hatta gebe kal
ma korkusunun menopozla ormdan kalkmasndan sonra daha da ra
hat ve zevkli bir ak hayat yaayabilmektedirler. Benim kanaatim
u ki, cinsel zevk peinde komak kadnlar iin daha nonnalletik-
54
E rk e k Neden Hatrlsamaz, Kadn Neden Unutmaz
e, daha yal kadnlar bunu gerekletirecek partnerlerini daha gen

erkekler arasnda aramaya balamaktadrlar.
Hastalarmla arkadalarma ak kendi ya gruplarnn dnda
aramaktan korkmamalarm syleyip dutmaktaym. Zamanmzda
ya rastlantsaldr. Kadnlarn ancak kendilerinden 2 ila 10 ya byk
erkeklerle evlenebilecekleri, bu erkekleri sevebilecekleri ve onlarla
ocuk yapacaklar- paradigmasnn artk gerekten de modas ge
mitir. Bu, cinsel gereksinimleri kendi yalarndaki ya da daha yal
erkekler ^rafn^m karlanamayacak daha yal kadnlar iin zel
likle geerlidir. Elli yeni 40nc ya olmutur!
K o k lam a Testi
nsanlar arasndaki ekim gerekte giyim tercihi ya da yz g
zelliinden ferkl bir dzeyde olagelmekte olabilir. Koku alma du
yumuz sayesinde birbirimize yaklatmza iaret eden deliller
oktur.
Proustun madeleine reinin tam be ciltlik bir anlar klli-
yesini do u casn a amamal. Kurabiyenin kokusu y ^ ^ ocuk
luunu anmsatm ve gemiindeki olaylarn anmsanmasnn ba
langcn olutunnutu. Koku almakt ayken yaplan beyin tâm ala-
nna baktmz vakit, beynin miza, duygu ve bellekle ilgili blm
leri k salmaktadr. Farkl kokularn fararkl etkileri grlmektedir.
Aroomaterapistlere inanacak olursak, lavanta iei insan rahatlat
makta ve uyku vennekte, am kokusu ise enerji alamaktadr. Se
vilen erkein koltuk altlarnn kokusunun kadnlarda gerginlii
azaltt kantlanmtr.
Kadnlarn koku alma duyular erkekleriukinden daha kuvvet
lidir. Bu belki de stmjen dzeylerimizden ileri geliyor. New Yorkun
55
en kaliteli baz restoranlarnda kadn arap tadclan ve iki hizmet

leri sorumlularnn saysnda bir art saptanmtr. araplar tadc
bir dostum, katld yksek dzeydeki tatma seanslarnda kadnla
' nn erkekleri ok geride braktklarn anlatt.
Yeni tandmz birinin kokusunu aldmz zaman bir ein
uygunluk potansiyeli hakknda veri derliyor olabiliriz. Sslendii
miz sabun, ampuan ve parfm kokularnn ardnda, her insann
parmak izi kadar kendine zel esiz bir kokusu vardr. Birka gn
lk yeni domu bebekler, srf kokuya dayanarak cinsiyetleri ayn
edebilir ve annelerinin kokusunu baka herkesi^nkin tercih ederler.
Amerikan Savunma Bakanl insanlarn imza kadar zel kokular
na dayanarak kimlik saptayacak yeni teknolojiler retmeyi dn
mektedir. Bilim adamlar bu esiz kokuya koku tipi demekte, bir
oklar da bunun kimi ekici bulduumuz zerinde nemli bir rol
oynadna inanmaktadr.
"Z .tlar B irbirini

Aratrmaclar: baka birinin kokusunda aradmz eylerden
birinin bizimkine benzememesi olduuna inanyorlar.
Koku tipinizin, baklnz tayin eden genlerle balantl ol
duuna dair kantlar vardr. Farkl koku tiplerine sahip insanlarn
farkl bir baklk direnci olduu grlmektedir, yle ki A koku ti
pine sahip biri farkl grip trne kar direnli grnrken, B ko
ku tipi sahibi farkl grip tipine kar direnli olmaktadr. Farkl ko
ku tiplerinin birlemesi, bebeklerimizin daha geni bir baklk yel
pazesine sahip olmalarnn' bir garantisidir. (Ayn zamanda kazaen
ailemizden bir bireyle birleip remememizi salamann da bir yolu
olabilir.)
56
Erkek Neden Hatrlam az, Kadn Neden Unutmaz
Bir Y ollam ak
Feromon, bir tarafn davranm etkilemek iin bir bakasna
yollad kimyasal bir sinyaldir. Hayvanlar sinyali koku sayesinde
deifre eder, bu amala burunlarnda bulunan vomeronasal organ
(VMO) adnda kk doku kmelerinden yararlanrlar. rnein, er
kek fare, baka bir erkek tarafndan gebe braklm bir di inin ge
beliini bloke eden bir feromon salglamaktadr. Aratrmaclar, bir
arada (rnein bir okul yatakhanesinde) yaayan kadnlarn det ka
namalarnn ezarnanlanmaJanndan, kadnlarn arasndayken, erkek
lerin sakallanmn uzayp dolgunlamasndan, baka erkeklerle bera
ber ya da yalnzken de seyrelmesinden feromonlann sorumlu oldu
una inanmaktadrlar.
Hayvanlarn dnyasnda bu sinyallerin balca rollerinden biri
cinsel ekimdir. (Feromon kelimesini oluturan Yunancadaki iki kk
nakil ve heyecan anlamna gelir.) Kimyasal sinyallerin biz insanlar
da birbirimizi cezbetmemiz iin var olan hilelerden bazlar olduu
konusunda aratrmaclar arasnda bir ekime vardr. Bebeklerde
iyi gelimi VMOlar varken, bydkleri zaman bunlar krelebi-
lirler. Bence bu konunun daha fazla aratrlmasna deer; yani ar
tk bu organa sahip olmasak bile, bu, feromonlar yoluyla iletiim
kurmadmz anlamna gelmez.
Bir keresinde bir kadnn, ilk pmelerinden itibaren bir erkek
hakknda bilinecek her eyi rendiini sylediini duymutum.
Hakl olmu olabilir! pmek, bize, teki kiinin yollad kimyasal
sinyallerin ilk nemli tadn alma -ve cinsel heyecan iletme- frsatm
verir. br kiinin feromonlarma daha fazla maruz kalmak, kur esna
sndaki davranlarn nasl trmana getiini - niin konumaktan
57
D r. M arianne J. ^ g a to
daha yakndan konumaya, dans etmeye, pmeye terfi ettiimizi

mu^lkkak ki eder. Kimyasal habercilersek, ekimin hedefine
yaklatmz oranda o kimse haknda daha fazla bilgi" ahnz.
Stockholm'daki (sve) Karolinska Enstitsnden Dr. Ivanka
Savic'le meslektalar tarafndan yaplan yeni aratrmalar; insanlarn
feromonlara yalnz sahip olmakla kalmayp bunlarn cinsel ekim
zerinde nemli bir rolleri bulunduunu da kantlam grnyor.
Dr. Sav ici n aratrmalar, ecinsellerle kar cinse ilgi duyan erkek
lerin hipotalamus guddelerinin cinsel tahrikle ilgili olmas olas iki
kokuya (erkeklerin terindeki ter treviyle kadnlarn idrarndaki st-
rojen trevine) farkl tepki verdiklerini gstermitir. Ecinsel erkek- -
lerin kadnlarla ayn tepkiyi vermeleri, beyin fonksiyonlarnn bu
blmnn biyolojik cinsiyet yerine cinsel ynelim tarafndan y
netilmesi olasln akla getirmektedir.
Feromonlann heyecan verici zelliklerinden biri yalnz birbir
lerini deil, kendi kendilerini de etkilemeleridir. Saldmz fero-
monlar kendi cinsel ekimimizi ve bakalar zerindeki etkimizi ar
trabilir.
Bir i likinin ilk aamalarndayken herkesin bize kar duydu
u ilginin tartmasndan sorumlu olduklarn ilk dnen ben dei
lim. Harika bir erkei tandktan ksa bir sre sonra yiyecek almak
iin sokaa frladm bir gn anmsyorum. Sokakta karlatm
btn erkeklerin kokumu alm gibi bana ilgiyle baknm anm
syorum. Oysa salarm la makyajma her zamanki zeni gsterme
mitim bile.
58
E rkek N eden H atrl^^za, Kadn Neden Unutmaz
Demek oluyor ki yz ve vcut gzellii, koku tipleri ve fero-

monlarn bepsi bir flrtn ilk evresinde erkekle kadn arasnndaki e
kim dansnda paylarna den rol oynuyorlar. Ne yazk ki bunlar
oklukla k o ^ ro l ^kanadaimiz eylerdir. (Birka yl nce ok mo
da olan feromon parfimierini kesinlikle neriniyorum. Bir yârla-
nnm olduuna îaret eden bilimsel kant hemen hemen yok gibidir.)
Aslnda kadnlar flrt ya da ilikinin geliimi zerinde ok nemli
bir rol oynarlar ve taliplerinden ne gereksindiklerini ve erkein bu
gereksinimlere ne denli uyduunu sap^makta bu rollerinden y ^ a r-
lanabilirler.
Kedmlar S^rc
Giriimi ele al'p. holand bir erkekten bulumalarn isteye
cek kadn serbest dutrcenni egemen olduu bu dnyada bile bul
mak kolay deildir.
Neyse ki du^rum deime yolunda, gzkyor. En gen h^ni-
ermakte- bir ssaknca gmyorlar. ^ma- bir ya da h^za-

ma, ok hol^klkddan, fakat ilgisiz gzken bir erkee ^benzer bir
teklifte bul^nnl^mi: neerdiim' takdirde. hbili m uaz^m bir dire
nile kkarlarayorom. Su klnirde olabilir. . K ânlam hl erkekle
rin agresif kîm iar^n hol^nadiklar sylendiinden bizler hep
kkar telefonunu bekliyoruz.
Flrt ve ilikide kadnn rolnn pasif olduunu hara dn-
dmzzden, fldnekl ve ilikideki davranlar im ley en âratrma
clar, dizginlerin bir anlamda kadnn elinde olduunu syledikleri
zaman armaktan kendimizi nlamyoruz.
59
Bu durumun evrimsel nedeni aktr. Eleme kararlarnn, ha

mile kalan, douran ve bebee byyene kadar bakacak olan kadn
iin ok daha ciddi sonulan vardr. zellikle bunun insanlarda ok
uzun bir zaman kapsayan bir sre olduu gz nne getirilirse,
kendisi iin o kadar uzun zaman srecek olan ve (frsatn bulunca
hesapsz sayda ocuk retmek ans bulunan erkeklerden farkl ola
rak) bunu yapmak iin snrl sayda frsat olacak olan kadn iyi bir
seim yapmak zorundadr!
Ama kadnlar buna ramen hi de q kadar psrk deillerdir.
Aka yaklaan taraf her ne .kadar erkek olursa da bu gerekte ka
dn tarafndan sinsice gnderilen bir dizi sinyalden sonra gerekleir.
Bir aratrmac, bir iyerinde ya da bir barda olsun, bir erkekle kadn
arasndaki konumann kadnn bir baknn arkasndan baladn
saptamt. Bir dier aratrmac da bekAr barlarnda bir ilikinin ba
lamasndan vakalarn yzde 70'inde kadnn sorumlu olduunu ke
fetmiti. Fakat kadnlar tarafndan gnderilen sinyaller o kadar kur
nazcadr ki, herkes, ilk adm atann erkek olduu azanna kaplr.
T arih KKadar Eski Bir f o n s

Bir barda arkadan barlerkrken Ellen salonun br ucunda yakkl bir
yabana ^grr. Ksack bir an bakrlar, Ellen ^ ^ e n gzlerini baka ^tae e
virir. Hemen arkasndan yine erkekle gz iletiimi kurar ve bakrlar. Gen
kadn bu kez bak n erkekten karmazrmaz, ikisinin ^^slerine elelûdlar I h
lamak mmkn olsa imdi ^zamanl olarak soluk aldklarn grrdk.
Ellen, yakkl yabancnn vcudunu te^rdan h m a a szer. Ban kal
drr, dudaklarn hafife iirir, salarn ark^ro atar, erkek barda onunki
nin yanndaki tabureye yaklarken dudaklarnda hafif bir glmseme do-
60
Erkek Neden H atrlaaz,, Kadn Neden Unutmaz
lor. Grnrde yabanc bir erkek ona taklyardur, oma gerekte abann
en byk ksmn Ellen gstermektedir!
Erkek onunla konuurken Ellen hareketleriyle erkein gururunu oka
makta ve onu c^retleendi^re^rdir. Ss sk glm^mekta, denenleri onay
lar gibi ban emekte, erkee doru uzanp g lmektedir. Bol bol el hare
keti yapmakta, sk sk erkein koluna dokunmaktadr. Kendine de dokun
makta, kalalaryla gslerine dikkati ekmekte, dudaklarn dilinin ucuy
la slatmaldktadr.
Bavurulan hareketlere varncaya kadar ayn olan manevra bitiik lo
kalde ve dnyan n drte nde de tekrarlanmaktadr. Ellen'le yak kl ya
banc balki.de torunlarna onlarnkisinin ilk bakta ak olduunu syleye
ceklerdir, oysa flrtlerinin ilk dakikalarnda olanlar aslnda sonucu ngr
lebilir bir olaylar dizisiydi. ^
Kadnlarn ilgilendikleri veya tersini anlatmak iin erkeklere

verdikleri sinyaller nelerdir? Aratrmaclar, davranlar, bu arada
baklar, somurtmalan, salarn arkaya atln, glmsemeleri, takl-
malan ve glleri kataloge etmilerdir. (Kadnlarn tanmaya ha
zr olduklarn nasl ilan ettikleri hakknda daha fazla bilgi edinmek
iin yukardaki Tarih kadar eski blmne bakn. Duru nemli
dir, konuurken partnerinize ska dokunmamz da yle. Biz tabii ki
bu hareketleri flrt olarak niteliyoruz, ama ne kadar gl oldukla
rnn belki de farknda deiliz. Gerekten de szel olmayan bu ha
reketler o kadar nemlidir ki eitimli gzlemciler bunlann sklkla
rna ve glerine bakarak belli bir flrtn nasl sonlanacan sapta
yabilmektedirler.
61
Dr. Mariarne J. Legato
Bu almann benim iin en ilgin kefi u: Bu hareketler, fi

ziksel ekimden ok flrtn nasl gelitiinin gstergesi olarak da
ha nem/fyde
Bu arati^say gerekten heyecan verici buluyorum, flrt eden
. iftlere ve kendim nasl flrt ettiime bakm deitirdi . Daha ye
ni aratrmalar, kadnlarn flrt hzlandrmak veya yavalatmak,
hatta tamamen durdurmak iin szel olmayan ipular verdiklerini
gsteriyor. Flrtn hzn kontrol edebileceimiz fikri, gereksinim
lerimizi ^saptamak iin gerekli yerle zaman salarken flrt ettiimiz
erkein o gereksini^kri- yerine getirip getiremeyeceini grmemi
ze- de vermektedir.
Flrtn Srp Srmeyeceini ve Srd Takdirde
Yllk doktor kontrollerinin beni ak hayatlar hodanda bilgi

lendirmek iin frsat olâk yârlanan hastalarma ne iediinizi
bilmenin daima yararl olduunu sylemekteyim. Herkesin kafasn
da ideal ein hayali bil" portresi- vardr,. ama bu portre- bir hayat arka
dandan. gerekten istediklerinizle uyuuyor- mu acaba?' Beraberin
de bir hayat kurup- oluk ocuk sahibi olacanz bir erkek mi- ar-
yorsuunuz? Ya da- aradnz baygn bakl ve yakkl bir ik m?
Bir b a ^ ^ n mali desteine dayanarak evde o^rm ay ve ocukla-
nmz, bytmeyi mi istiyorsunuz yoksa ksa bir sre sonra iinize
dnp; dolaysyla da erkein pâsndan ok aile iindeki desteini
mi gereksineceksiniz?
Tank olduum en baarl ilikiler, kusursuz evlilii arayan
lardan ok, bir hayat arkadandan kendi lerini tamamlamasn bek
leyen taraflar arasnda gereklemitir. yleyken pek oumuz ha
62
Erkek N eden Hatrlam az, Kadn N eden Unutm az
yali bir k, antalarmzn ayakkablarmzla uyum salamas gibi

yaam biimimize uyacak birinin peinde koanz. Hastalarmdan
biri bir erkekten neler beklediini bana uzun uzun anlatmt, Anla
tsn bitirdiinde kahkahalsa boulm am a iin kendimi g tuttum.
Aynen kendimi tarif etmiti. Sralad nitelikler istediini dnd
ey lerdi, gereksindikleri deil. nk bunlar kendisinin salaya
bilecei eylerdi. Sonunda mutlu bir evlilik yapt erkek, onu ta
mamlayan biri oldu, kendi kopyas deil. Kocas ona kendisinin sa
layamad eyleri salyor.
Kusursuz hayat arkaba dnyaya sizin hatanzda bir eyler
anlatacak bir ss deildir. Birok kadnlar, zellikle de baarl olan
lar, kendilerinden daha az para kazanan bir erkei asla dneme
yeceklerini sylyorlar. Sama! Bildiim en baarl evliliklerin bi
rinde kadn kocasndan ok daha fazla para kazanyor; kendisi dina
mik bir emlakidir, kocas ise ender kitaplar bulup satar. (Sattrklan
eylerin deeri ok farkl olmakla beraber, ikisi de lks pârlarda
faaliyet gsteriyorlar: kadn kocasnn mteri bulmasna yardmc
oluyor, kocas da onun iin ayn eyi yapyor.) Evin masraflarnn
en byk ksmn kadn karlyor, ama ilci tarafn da buna itirazlan
olmad iin, bu nokta aralarnda sorln olmuyor. Kimin daka fazla
paray kazandnn hesabn tutmayn, faturalar dendii srece
bunun mutlulukla bir iliii yoktur. -
Ak Olduunuz Zaman Ne Oluyor

Kalbinizin atlar kontrolnz dnda hzlanr. Acaba yeni bir
mesaj geldi mi diye srekli ekilde elektronik postalarnz kontrol
edersiniz. Bir mesaj bulunca her kelimesinde gizli bir anlam arar, her
63
nerede olursanz olun onun kelimelerini grmek mutluluunu yaa

mak iin o mesajn kopyasn yannzda tarsnz. Anzn esprile
rinden dudaklarna varncaya kadar her eyi kusursuzdur. Btn gece
birli kte olur, konuur ve seviirsiniz. yleyken ertesi sabah n
yemek yemi ve 8 saat huzurlu bir uyku uyumu gibi her iinizi ko
laylkla yerine getirirsiniz.
Neyiniz var sizin? Hi... daha dorusu bir doktorun size yar
dmc olabilecei bir eyiniz yok. ksnz.
stn kiiler, Aptallar niin k olurlar?" diye sormulardr.
Bu duyguyu yaam herkes gibi ben de bu soruyu cevaplayabili
rim. Harika bir duygu olduu iin. Hayatta her zaman bylesine tat
l duygular yaamayz ve bu duyguya kaplnca oumuzun aklnn
niin bandan gittiini anlamak zor deildir. Niin Seviyoruz: Ro
mantik Akn Doas ve Kimyas adl eserin yazan antropolog Helen
Fisher'e gre romantik ak yalnzca duygusal bir durum deildir,
aym zamanda motive eder ve birbirimizle ilikiler kurmamza yar
dmc olduundan hayatta kalmamz iin ackma ve susama kadar
byk bir nem tar. Ho bir duygu olduu ve trmzn gelecei
bu ho duyguya bal olduu iin ak oluruz.
Fisherin teorisine gre akn biyolojik bir gd oluu bana
mantkl geldi. Ksmen benim de k olmann zorlayc ve kontrol
edilemez heyecanm yaadm, ayn zamanda da hayatmda aksz
geirdiim devreler olduu iin mantkl geldi. Biyolojimiz tarafn
dan k olmaya itildiimiz fikri romantik ak tatmadan yaamann
niin bu kadar ac verici olduunu izah eder.
Farklar konu alan bir kitapta, u haberi umut verici bulaca
nz umarm: Ak, kadnla erkein, belli bir zaman sresi iin dahi
olsa, birbirlerine ok benzedikleri bir dnemdir. Romantik ak ara
64
E rkek N eden Kadn Neden Unubnaz
mzdaki farklar siler grnmektedir ve grreceiniz gibi, bu, psiko

lojik adan olduu gibi fizyolojik adan da dorudur. Erkeklerle
kadnlarn bu byl dnemde birbirleriyle baka zaramanlardakinden
daha ibirlii halinde ve canl olâk almalar rastlant'deildir.
Krlgan yeni dou dnemlerinde ilikilerin glenip ve olgunlap
yeni bir aamaya geilerini garantilemenin yoludur bu. Bu olaan
d yaknlk dneminden haramzdaki' farklar belirginletii zaman
bbize destek olacak pek ok ey renebileceimize inanyorum.
B u S iz in ^ ^ i n i z ;
B u S i z i n A k O l a n ^ B e y n in iz
Ben romantik ruhlu bir insanm, arama bu, insanlarda akn
anahtarnn birka nemli kimyasaln etkilemesiyle ok yakndan
ilgili olduunu size sylememe engel deil.
Andreas Barels ile Semir Z.Cki adndaki ngiliz nrobiyolog-
lar, yakn uzamanda iik olduklar kimselerin resimleri kendilerine
gsterilen erkeklerle kadnlarn beyin faaliyetlerini gzlemlediler.
Aratrmaclar, beyin faaliyet modellerinin ne katlan net ve belirgin
olduunu -ve dnya apnda paylaldn- grrerek ardlar. Ara
larndaki (seks dahil) uyumazlklar neler olursa olsun, k olduk
lar ve bu kimselerin resimlerine baktklar vakit katlmaclarn be
yinleri iik olan baka kimselerin beyinlerine benziyordu.
.^trm actlan, beynin faal hale getirilen blmlerinden biri
nin, motivasyon ve zevkle ilikili ok sayda sinir ileticisi doparami-
ne alcs ierdiini grdler. Akn insana ho ve gzel gelmesinin
sebeplerinden biri budur. Doparamine salgsn tetikleyen baka faali
yetler arasnda sigara imek ve kokain kullanmak da yer alr. Uyu-
65 F:5
D r. M arianne J. Leggato
tutucuyla benlzerlik apaktr. ngilizlerin aratrmasnda k beyin

le fori duyuran kimyasallarn etkisindeki beynin faaliyetleri nem
li lde benzemektedir. Uykusuzlua tah^nml, itahszlk, nee
ve canllk halleri hep sevdalanmann ilk evrelerine zel durumlar
dr, ama ayn zamanda kokain ektiiniz zaman olanlara da ok
benzerler.
Bir ey size iyi gelirse, ayn eyi tekrar yapmak istemeniz nor-'
maldir; bu durumda dopaminein tiryakilik ve iptilayla yakndan
ilikili olmasna amamal. Beyinlerinin iletiim merkezlerinde da
ha az dopamine alcs bulunan insanlar iin zevkli bir faaliyeti tek
rarlamak arzusu zaman iinde o faaliyeti srekli yapmak ihtiyacna
dnr. Bir sevdann penesine dtmzde ayn kimyasaln fa
aliyete gemesi ok ilgintir. Ak tiryakileri yani ok zaman ba -
ka ilikilerini feda ederek yeni sevdalm peinde koanlar resmen
ak mptelasdrlar.
Bilim adamlar, baka iptila bozukluklarnn bir genetik esi
bulunduuna inandklarna gre, bu durumun ok nemli sonular
vardr. Gerek imanlk gerekse uyutrucu ve alkol iptilalar aile
lerde sk sk ortaya ktna gre, beynin bu iptilalara yol aan zevk
le ilikili blmlerindeki bozukluk -en azndan ksmen- kaltmsal
olabilir. Bilim adamlar, ihtirasl (ve kanlmaz olarak ksa sreli)
aklara mahkum gzken bu insanlar gden gen dizinini belki ile
ride kefedeceklerdir.
Uyuturucularn, beyninizin k olmak iin gereksindii ayn
alclar kullanmas, uyuturucu iptilasnn en ykc ynlerinden bi
rine k tutabilir. Bir uyuturucu mptelasnn ailesine cephe alma
s, baka trl aklndan bile gemeyecek davranlarda bulunmas,
yaknlarn sk sk oke etmektedir. aresizlik iindeki aile bireyle-
66
E rkek N eden H atirl^naz, Kadn N eden U nutm az
ri, Bu ite bir hata olmal. Yoksa M ala, byk ninesinin antika ta
klann satmay aklndan bile geirmezdi," derler. Gelgelelim,
u y u t^ c u iptilasnn penesindeki Marla, ncekinden tamamen
farkl bir M ala dr ve bu yeni M ala bir uyuturucu dozu uruna ai
le hatralarn satabilir ve satmtr da. Uyuturucularla akn ayn
yollardan gemesi, uyuturucu dknlerinin sevdiklerine ve ailele
rine bu kadar kolay srt evirip uyuturucular semeleri sebebinin
bir paras olabilir. Uyuturucu, sevme yeteneini bir anlamda dev
re d brakr. ster uyuturucu, ister ak tamfindan meydana geti
rilmi olsun, dopaminein yarg yeteneinizi bulandrabilecei bir
gerektir.
Bir S a ^ rlq iu k
Ak olduumuz zaman beynimiz, sevdalanmann ilk evrele
rindeki duygularn biroundan sorumlu olabilecek baka iki kim
yasaln salgsn ayarlar.
Bunlum ilki olan fenietilamin (PEA) duygularmz kuvvetlen-
ddiren doal bir amfe^mni'dni (Aslnda dopaminei tetikleyen PEAnn
salgsdr.) PEA hcreler arasndaki ilikiyi hz.tndnr. Bu da btn
geceyi konuarak geirmenize ve gnlerdir aznza bir ey koyma
m olmanza ramen, bu kadar net dnmenizin sebeplerinden bi
ridir. (Franszlar bu harikulade uykusuz akamlara beyaz geceler
derler.)
PEA ayn zamanda zevkle yakndan ilildlidir; ikolata yedi
imiz zaman salglanan kimyasallardan biri budur.
Ka^niarn ok ^m an zellikle nefis ikolatal bir tatlnn seks
ten de gzel dediklerini sk sk duyarsnz, ama aân da gzel
olduunun da sylenildiini hi duydunuz mu?
67
D r. M ari^rne J. Legato
Bu gl uyarc, bir sevdann ilk hatalarnda (tatsz ekilde)

kendinizi bu kadar diken stnde hissetmeniz nedeninin bir para
sdr ve bu midenizde rahatszlk duymanza bile sebep olabilir. Bu
duygu sevdiinizi grdnz zaman midenizde sanki kelebeklerin
uumasnn de sebebidir. (Daha nce sz edilen ngilteredeki be
. yin ^^m asn yapan Dr. Bartels, sevdiklerinin resmini grnce ka
tlmaclarn beyinlerinin belirginleen drt blmnden birinin ay
n zamanda midelerimizde kelebeklerin uumasndan sorumlu ol
duuna dikati ekiyor.)
Ak olduunuz ûnan beyninizin sald br kimyasal nore-
pinefrin veya noraoradrenalm'ilir. Genelde acil durumlarla ilikilendiri-
len bu sinir ileticisi, tansiyonunuzun ^ykselmesinin, kalbinizin at
larnn hzlûnasmm, avul^tmzn terlemesinin veya sevgili. zerin
de ôdaklatmanzn sorumlusudur. Aym atmanda duyduunuz fori-
nin de ksmen sorumlusu olmakla beraber, norepinefrin, aym za
manda iddetli endie ve fke sunanlarnda da salglanr ve ite bu
nedenle bugn piyasada olan baz antidepresanlarn ve korkuyla ku
runtulara kar nerilen ilalarn bileiminde yer alr.
yk olduunuz serotonin adndaki baka bir kimyasaln
dzeyleri ok kez saplantdardan ve zorlayc davranlardan musta
rip olanlardaki kadar debilir. Bunun alacak ^rah, dk sero-
tonin dzeylerinin depresyonla yakncn ilikili olmasdr; (Prozac
gibi) rabet gren depresaar bu kim yâln aktarmn artrr. Fa
kat a ra t^ a c la n Ak olan bir kimseyle saplantl bir patolojiye sa-
nip olann arasnda gerek benzerlikler olduunu belirtmekte gecik
mediler. Bir ararkadanzn yeni sevgilisinin erdemlerini srekli e
kilde gklere ^ ^ a s n a kulak verirseniz, bunun ne kadan doru
68
E rk ek Neden Hatrlam az, Kadn N eden Unutmaz
olduunu grrseniz. Bize bu lazer edodaklanmasn ve basbnlama-

yan ilgi dzeyini veren bu beyin kimyasalnn dk dzeyleridir.
Akn doruklarnda yol almadnz zamanlar ise gvensiz
oluunuzdan, sevgilinin sizi te^ a r karamayacandan, size gre biri
olmadndan ve kk kzlar gibi sevdalanmakla kendinizi gln
duruma drdnzden korktuunuz zamanlar da sorumlu olan
dk serotonin dzeyleri olabilir.
Demek oluyor ki romantik akn ilk evreleri, yasad uyutu
rucu kullanmmn birok duygulanl kopyalayan kimyasal bir kok
teylin sonucudur. Bu sevda sregeldike beyin kumanda ve kontrol
merkezi olâk almaya devam eder.
Deli G ib i A tk
Ak olmak her ne ^kadar ho bir duyguysa da hi ^tumasz nor
mal olmayan bir d ^ ^ d u r . Bir ili^bakt ilk aylamda veya yllm da
h o ^ ro n i^ ^ ra n bizi sûkledi k a s to virajl ve ^yrek hoplanc yol
culuk ^ k i ^m^muuza yerini b^rakr. Bu ilcisi âsukla notroal
behaliniedeêden f^ki êkilde dadanmama doal karlamaksnz.
Emein, ik olduumuz ^zamanlar beynimiz bu etkiyle yeni
g ^ ^ a m e ^ tro sebep olur. Sosyal bir d1D1m-
da bir kimseyi deerlendirdiiniz ^ m a n devreye giren ve o kimse
^ ^ tro d a rnein (Yoorgun grnyor') veya (Kulaklar t ^ a l a -
yc bir gl var') dedirten nonnal zihinsel yetenekleriniz yeni
sevgilinize bbakttuzda byk lde suskunlua gmlr. Bu si
nirsel devreler devre d kalmtr.
Akn verdii krlk belli ki insanlar birbirine yaptnr. lk
haftalarda kar ^tarafn sivilcelerini ve kt huylarn grecek olsay
dk, bu iliki bir ay bile stmezdi. Beyinlerimizin bize oynad oyun
69
D r. Marianne J. ^Legato
yledir ki bazen gemii belleinizde canlandrdnzda ^ngi ak

la uyup bu insana krktk ik olduunuza bile aarsnz. Gerek
u ki o srada aklnz altrmyordunuz. en azndan beyninizin
eletirel yarg yrten blm k uykusuna yatmt.
Farkldan ok ^^rer
arklarda da sylendii gibi ak bizi bir arada tutar. talyada
Piza niversitesi'nde psikiyatri profesr olan Donatella Marazzi-
ti, ik olan erkeklerle kad^tahdan oluan kk bir grubun testos
teron dzeylerini incelediinde aynen bunu kefetti.
Kendimize bir p ^ n ie r aradmz vakit, cinsel itahmz fizik
sel ekim tarafndan snrlamaktadr; ekim alan ise genitir. Ama
k olduunuz vakit cinsel odamz tnel grntsne dnr, ya
ni sz gelimi yanlan grmez olur; sadece ilerisini grrsnz. Yani
byle bir d ^ ^ d a gzleriniz sadece bir kiiyi grr ve bir bakas
nn size dokum asna asla izin vermezsiniz. Playby olarak n yap
m bir erkek arkadam, ancak baka ekici kadnlara ilgisiz kald
takdirde, bir duygunun gerek olduunu anladn sylemiti.
Sizin iin yalnz o bir tek kii sz konusu olduu vakit de (normal
olarak salkl bir cinsel itah sahibi olsanz bile) duyduunuz ihti
rasn younluuna ve bu ihtiras cinsel yolla ifade etmeyi ne kadar'
istediinize aarsnz. Ak size kendinizi birok bakmdan 18 ya
ndaym gibi hissettirir.
Dr. Marazziti ehvet duygumuzun niin o kadar gl olduu
nu' ve akn ilk evrelerinde niin sevginin hedefinin zerinde odak
landm izah edebilir. Testosteron her iki cinste de cinsel itah k
rkleyen balca hormondur ve her iki cins de cinsel adan faal ol-
70
duklan ^zamanlârda testosteron dzeylerinde bir ykseli sergilerler.

Fakat Dr. M âzzitinin almasnda erkeklerde testosteron nor
malden daha dk dzeyde, kadnlarda ise normniden daha yk
sekti. Baka bir deyile, erkeklerle kadnlar (en azndan hormon a
sndan) ortada buluuyorlard.
A k O lm a k E ^ ^ ^ e K a d n la n
B irbirine l ^ ^ l i r
Dr. Marazziti, hormon dzeylerindeki bu benzerliin' farklar
silerek zayf ilikileri ilk evrelerinde salamlatrdn dnyor.
Yksek testosteron dzeyleri olan kadnlar daha saldrgan ve iddi
acdrlar ve normalden daha kuvvetli bir seks gdleri vardr. D
k testosteron lu erkekler ise daha az saldrgan ve ^ka az ehvet
dkndrler; bunlar hemen nlerindeki e zerinde younlaa
caklardr. Hormon dzeylerindekideiiklikler iki cinsin aksi halde
aralarnda var olacak mesafeyi daraltmalarna imkn verecek ve ba
aryla bir araya gelmeleri olasln artracaktr.
17. y ^ ^ ^ ^ i z matemmki si Blaise P ^ a h Kalbin,
akln bilmedii nedenleri varardr," demiti. Bir bilim adâmnn, ilk yan-
lâzn akl beyinden a y l a y a almak olduunu sylemiti;
ne srd sava gre btn davranlarmz beyinlerimizdeki mole
kller ^tarafndan ynetiliyordu. Bana kalrsa, bu grn kalbi de
kapsamak zere geniletmeliyiz. Grnrde anlalmaz biimde k
olmamz (ve akmza setiimiz hedef) sadece nroniarm^^k ve
nron ileticilerimizdeki bir karkln sonucu mudur? Mmkn.
dana byle olmas bu duygunun daha az nefis olmasna sebep olmaz.
71
Sizi imdi yataa sokabildiimize gre. bundan sonra olacak-

lan grelim.
I A k B r a k a b i li r m iy iz ? Y a t a k
O d a s n d a k i C i n s r a s n d a k i F a r k l a r
Etlatunun Symposionunda (len)-Aristofanese gre ilk in
sanlar hem erkek hem da diiydiler. ok da gzel, kendilerinden ho
nut ve ^daha nemlisi, kendi kendilerine yeterliydiler (kur yapmak ve
bir ei tutmak zorunda olmasak biz de yle olurduk ya!). ykye g
re, bu ilk insanlar kendi kusursuzluklarna o kadar hakandlar ki,
barlara saldrp onlan fethetmeyi planladlar. Tannlarn kral Zeus
sonunda bu kstahlklarn c e z a la n d ^ a k iin her birini iki cinse
ayrmaya, erkek ve dii yapmaya k ^ a r verdi.
Birbirinden yeni aynlan insanlar kaybolan yarlarn ylesine
zlediler kialamaz ve grevlerini yapamaz hale geldiler, sonun
da da bu zleme-dayanamayâk ldler. Ne yaptn grnce Ze-
us piman oldu ve iki cinsi geici de olsa tekrar birletirmek iin bir
yntem bulmak zere hekimlerin tanns Apollona dant. Apollon
cinsel iliki gibi dhiyane bir yntem kefetti. (Tutkulu bir birleme
srasnda insanlarn harasnda snrlarn erimesinin, bilimsel olmasa
dahi, belli ki mitolojik bir temeli vardr.)
Bylesi airane de olsa, seks uyumlu klara mistik de gzk
se, gerek -yataktaki iki insan arasnda olanlar- ok fiarku olabilir.
Birok insan oktandr kayp yannz bulacak yerde, seksi tatmin
siz,rahatszlk verici, hatta arzu edilmez bulurlar. Popler dergilerle
televizyona inanacak olsak. yatak araflar cayr cayr yanar olma
l, ama istatistikler (ve da hastalarm) ok farkl konuuyorlar.
72
E rkek Neden H atrl^naz, Kadn Neden Unutmaz
statistikler cinsel fonksiyon bozukluunun (cinsel isteksizlik,

tatahrik olma ve/veya orgazm gl ve ac veren iliki) kadnlarn
yzde 43de, erkeklerin ise yzde 31 inde var olduunu gsteriyor.
Cinsel fonksiyon bozukluklarna kar nerilen ilalarn ve tedavi
lerin ne kadar oaldna herhalde siz de dikkat etmisinizdir.
Doktorlar seksi binlerce sinirin, kan damarnn ve kimyasalla
rn koordineli faaliyetini gerektiren kendine has ve iyi dzenlenmi
bir olaylar dizisine indirgemektedirler. Bu gr bazen daha da ba-
sitletirilmektedir: Cinsel itahszlk m? Aln size Viagra ya da tes
tosteron yaks iin reete. Meslektalarm bir ekilde savunmam
gerekir: birok hastalar can sknts, an veya endie iin anmda et
ki eden bir deva istemekte, neyin yolunda gitmediini bulmak ve a
resini aramak gibi g bir ilem yerine bir hap yutmay yelemekte
dirler. Yatak odasndaki snk performanslarn sorumluluunu ku
surlu hormon dzeylerine yklemek, suu, zaman, zveri veya uzun
konumalar gerektiren daha etrefil sorunlarda damaktan ok daha
kolaydr.
Ama hormonlann da tek sorumlu olmadklar ortadadr. Syle
nenler doruysa, beyin (zellikle kadnlar iin) en byk duyarl bl
gedir. Tatmin edici bir seks hayatn garantilemek iin, bu organn
nasl altna dair ok daha fazla a ra t^ a d a bulunmaya ihtiyac
mz olacak. Seksin otopsisini yapmak o kadar itah ac olmayabi
lir, ama hastalar bana yatak odasnda nelerin yolunda gitmediini
syledikleri ve bunlara kar ne yapmak gerektiini sorduklar vakit,
her eyin nasl altna dair daha fazla bilgi edinmek isterim.
' Kendi yaantnzda da herhalde fark ettiiniz gibi, bu alanda
erkeklerle kadnlar arasnda ok byk farklar vardr. Erkeklerle ka
73
dnlar harasndaki cinsel farkllklar, beyinlerimizdeki farklarn sonu

cu mudur? Bunu bilmediimiz iin size yant veremem. Ama erkek
lerle kadnlarn seksi yaay bii mindeki farklar haknda bildikle
rimiz, ilikilerimizi yoluna koymamza, bu arada huzurumuzla ra
hatmz artrmamza yardmc olabilir. nk onu bastrmaya, gr
mezlikten gelmeye, peinden komaya, ondan kamaya, ondan
korkmaya, ondan zevk almaya da alsanz -ondan gizlilik iinde
zevk alsanz ya da romantik akla ssleseniz- bile, seks, hayatlar
mzda zoranlu, hartn birinci derecede temel bir yer tutar.
Bizi N e T ahrik
Aratrmaclar faaliyet halindeki beyne burmann yeni yn
temlerini kullanmaya yakn tarihte balamlardr. Bunlardan birin
den, beynin eitli blmlerinde kan akndaki artlar len PET
tarama ynteminden seks esnasnda neler olduunu grmekte yâr-
lanyorlar. Yaymlanm. pek az inceleme var. Hepsi de ok snrl
sayda hastay ierir ve bunlarn hepsi erkeklerle ilgilidir.
Hollanda'da yaplan bir a trm a , labratuvarda kadn partner
leri tarafndan doyuma ulatrlan sekiz erkein tahrik ve boalma
srasndaki beyin faaliyetini lmt. Bu kitapta tartacamz ko
numak ve dinlemek gibi baka baz faaliyetlerde olduu gibi, er
kekler seks srasnda da beyinlerinin her iki yan yerine yalnz bir
yann kullanr grnyorlar. Hepsi sa elin i kullanan bu ahslarda
seks srasnda beynin k saan st blmleri hep sa yandayd. Er
kek beyninin seks srasn^daki bu gariplii, beyinlerinin sa yann
etkileyen bir inme yâm erkeklerde cinsel fonksiyon bozukluu
nun, beyinlerinin sol yan z ^ a r grm erkeklerdekinden niin da
ha fazla olduunu izah eder grnyor.
74
Bu aratnnaclann vardklar en heyecan verici sonulardan

biri, bu blmn balangcnda bulunan,(ve her kadnn hayatnda
en az bir kere duyduu) u soruya yant getirebilir: I ak bra
kabilir miyiz? Erkekler seyretmeyi severler. Grsel uyan erkeklerin
tahrik oluunda ok nemli bir rol oynar ve bu, ayn etkenin kadn
lar zerindeki etkisinden ok anlamldr.
Bunu destekleyen pek ok a r a t ^ a vardr, ama kanmca ka
nt aramak iin dnya apndaki 57 milyon dolarlk pornografi en
dstrisine bir gz atmak kifidir. Pornografi nemli lde erkekle
re has bir zevktir, ama imdi kalnlarn, dikkati ekmeden ve utan
duymadan pornografi satn alabilecekleri yerler de vardr. Kadnla
rn bunu yapmaylan zaten toplum iinde kk dmek korkusun
dan ileri gelmitir. Gnmzde kadnlar her zamankinden fazla por
nografi satn almakta ve bunun zevkini yaamaktadr, ama bu piya
sann aslan paynn alclar yine de erkeklerdir.
^^m zdaki fark organik kkenli olsa gerek. Hollanda'daki
aratnnaya kaulanlanh gzleri kapal olmu olsa da, korteks'in
grsel imajlar ileyen ve btnletiren ksm faal durumdayd. Kor
teks'in bellek balantl imajlarla ilgili ksm ba faaliyete geirilmi
ti. Erkekler ^hrik olmak iin belleklerindeki gintleri, zellikle
de eskiden onlar uyann olanlar kullanm olabilirler. Gzleri k a - '
pal olduu halde, grsel imajlar tarafndan uyarlmlard.
Gerek u ki uyarldmz uzaman beynimizin farkl blmleri
uyar lr". Erkeklerle kadnlarn erotik filmler seyrettikleri vakit be
yinlerinin eitli blmlerine bakan ilgin bir alma, faaliyet mo
dellerinin iki cins iin fardl olduunu gsterdi. zellikle erkekler
de, cinsel uyarda nemli bir rol oynayan hipotalamus'da faaliyet
art gzlenmektedir. Hipotalamusda cinsiyete ilikin yapsal fark-
75
lar olduunu yllardn beri zaten biliyorduk, ama bu aratrmaclar,

guddenin erkeklerle kadnlarda pomo^grafi karsnda farkl davran.,
dklarn grmlerdir. Yapsal fark, erkeklerin grsel uyarya duy.
duklan daha-byk ilgiyi izah edebilir.
Birok kadnlarn, ^partnerlerinin pomografifyi kull^m al^m â
rahatsz olduklarn biliyorum. H astalm dan bununla ilgili ok ey
duyuyo^tm Onlara (ve size) bunu kliselletpartnemelerini neriyoruD\.
Bu iin sizinle ya da onun size kar hisse^kleriyle bir ilgisi yok, ^ a .
tpartnalar da phelenin dorular grnyor. unu bilin ki sizi erotik
eyler yaôken grmek deme pomografifyi atm ayacaktr.
Erkeklerle kadnlarn arasnda cinsel uyaryla ilgili baka bir
ilgin fark daha vardr. Otuz yl sren tatrm alar ecinsel erkek,
lerin erkek resimleri karsnda, kadnlarla ilgilenen erkeklerin de
kadn resimleri karsnda heyecanlandklarn ortaya koymutur.
Kadnlar biraz daha k^maklar. Evanston, Illinoisddaki Northweg.
tem niversitesi psikoloji krss profesr Dr. J. Michael Bailey.
normal ya da ecinsel kadnlarn ift cinsiyetli bir uyan modelle^
olduunu ve gerek erkek gerekse kadn erotiinden holandklarm,
gstermitir. Bu aratrma, bulduklar farklann gerekten bir ltn
meselesi olmas olasln gz ard etmek iiri ilgin bir kont"Q
grubunu kullanmtr (erkeklerin tahrik olmas, kadnlannkind^
daha kolay ve daha grsel olâk saptanr). Ameliyat geirmi trtrana-
sekselleri, hayata erkek olarak balam, fakat vajina oluturulma
s iin ameliyat masasna yatm kiileri test etmilerdir. Bunlarn
psikolojik ve jenital uyarhlar erkeklerinkine uymaktayd. Ka^
cinse ilgi duyan heteroseksellerden olduklar takdirde, ehvet
uyandran kadn resimleri, aksi halde erkek filmleri onlar daha fa.
la uyumaktayd.
76
E rkek N eden H a b rl^ n sz , Kadn Neden U nutm az
E ^ ^ k a . . . Bir D a k ik a ^Bekleyin
Kadnlarla erkeklerin arasnda cinsel adan nelerin farkl ol
duunu sormaya baladmzdan beri grlen devrim niteliindeki
en anlaml deiikliklerden biri olagelenlerin ardkln anlama-
mzdr. Uamanlar cinsel deneyimi her biri tekine akan belirli saf
halara blmler, cinsel fonksiyon bozukluunu da dizin iinde bir
veya ok adml bir sorun olarak ele almlardr.
Bu i basite indirgenirse kadnlar bahsinde tamamen yanl ol
duu grlr. Seks aratrmaclar Masters ile Johnson altml yl
larda bir cinsel drt tarafndan tetiklenen bir fizyolojik tahrikle (er
keklerde sertleme, kadnlarda da artan jenital kan akm ve kaslar
da gerilim) balayan bir olaylar dizisini tarif etmilerdi. Tahrik aa
mas, a^m , sonra da acilleen bir cinsel gerilim tarafndan izlenir ve
orgazmla sonulanr.
Bu i -erkeklerde- aa yukar bu ekilde iler. Emein, erkek
ler, hemen daima (ama deimez olarak deil) bir sertleme duru-.
munda kiisel tahrik duygular yaadklarn bildirdiler. Fakat yeni
aratrmalar, klitorisin imesi ve vajenin slanmas gibi grnrde
fiziksel adan tahrik olmu gzkseler dahi, kadnlarn, kendilerini
cinsel adan t^ r ik olmu hissetmemelerinin mmkn olduunu gs
termitir; erkeklerde mmkn olmayan bir kopukluk. Daha nemli
si, sekse ilgi duysalar ve tahrik olsalar dahi kadnlarda vajenin pek
az sland ya da hi slanmad grlebilir. Tp ve felsefe doktoru
Helen Singer Kaplan arzuyu -ehvete veya cinsel deneyime duyu
lan al- tahrikin, arkasndan da orgazmn kanlmaz ncs ya
pmak Masters ve Johnson modeline ufak bir deiiklik getirmitir.
Ama bu sra ou erkekler iin geerli olsa .bile kadnlar iin doru
olmayabilir.
77
Daha da yeniliki aratrmalar, yz yl akn bir sre nce bir

kadn doktor tarafndan nerilmi bir teoriyi dorular niteliktedir.
Elizarth Blackwell 1849'da tp diplomas alarak Birleik Ameri
kann ilk kadn doktoru olmutu. Dr. Blackwell'in doktorluk yapt
elli yllk srede cinsellie kar Viktoryen denebilecek bir tutum
hakimdi. Her iki cins iin de evlilikten nce cinsel eitim diye bir
ey yoktu ve kadnlarn cinsiyetsiz olduklarna inanlrd. O zama
nn ok satan bir evlilik rehberi de erkein dzenli olarak evlilik
ayrcalklarm" kullanmasn (yani tecavz) tleyerek bu inan
destekliyordu.
Dr. Blackwell bu gerekd grlerin yanda larnn, insan
larda seksin anlamn tamamen yanl kavradklanna inanyordu.
Kocalara, kanlannn da cinsel duygular ve ihtiras yaayabilecekle
rini, ancak bir kadnn t^rdk olmasnn zihinsel bir eye tatl bir
pc e ve okaya bal olduunu hatrlatmt. Bu zihinsel e
insanlarda cinsel ihtirasn en yksek ve gl ekli olup insanlar
daki ak hayvanlardaki seksten ayrt etmektedir.
Gerek u ki kadnlar, aksz seksten Dr. Backwellin tahmin
ettiinden ok daha fazla zevk alabilmektedir, ama doktorun yaz
dklarnda az ok gerek pay olduu tartlmaz. Bundan bir yz yl
sonra Kraliyet Doktorlar Heyeti yelerinden Rosemary Basson, ka
dnlarda seks yapmak yolundaki biyolojik drtnn ocuklarn
beslemek ve korumak drts kadar kuvvetli olmaktan kesinlikle
uzak olduunu ve kadnlarn dpedz ehvet kadar baka bir insan
la yakn ba kurma arzusundan bir erkekle yataa girdiklerini ileri
srd. Dr. Basson aynca kadnlar iin cinsel ilikinin cinsel tahrik
le deil, artan bir duygusal yaknlk arzusuyla baladn iddia etti.
Kadnlan seks yapmaya k ^ r verdiren bu arzuydu.
78
Erkek N eden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutmaz
Kadnlarda seksle ilgili akl-vcut balants karmak olduu

kadar byleyicidir. Seks aratrmacs Dr. Sandra R. Leiblum cin
sel uyarnn (jenital blgeyle gslere kan hcumu ve duyarlk gi
bi) fiziksel ynlerinin arzusuz ya da cinsel honutluk, tatminlik ve
ya zevk deneyimi olmadan saatlerce, hatta gnlerce devam ettii ka
dnlan tarif ediyor. Bir kadn bazen uyarnn bu fiziksel iaretlerini
halletmek iin katmerli orgazmlar gereksinebilir. Fazla duyarl ka
dnlar, normal olarak cinsel olarak grlmeyen drtler etkisiyle fi
ziksel olarak tahrik olabilir. Cinsel istek veya zevk yokluunda is
temeyerek bu tr fiziksel ta^ ik deneyimleri yaayan kadnlar bun
lar edie verici olarak alglamaktadrlar.
Bu aratrmann etkilerini heyecan verici buluyorum. Uyarl
mak kadnlar iin her ey olmadna gre, kadnlar iin bir Viagra
benzeri kefetmek iin vakit ve enerji yatrm yaparken ihtiyatl ol
mak gerek. Bu aratrma, bunun gibi eczaclk rn ilalarn uya
rnn biyolojik belirtileri yznden glk eken kadnlar iin niin
yararl olacan, baka sorunlar olan kadnlan ise niin etkileme
diini gsteriyor.
Ak olan u ki salt ehvet erkekler iin kadnlar iin olduun-
dar daha nemli. Kadnlarla erkeklerin seksi ne kadar dndkleri
ni. neleri dndklerini, dndkleri eyleri (ve insanlar), ne ka
dar sk kendilerini tatmin ettiklerini, ne kadar sk seks yapmak iste
diklerini, ne kadar bir zaman sekssiz yaamay gze alabildiklerini,
seks uruna nelerden vazgemeyi gze aldklarn, seksi ne kadar sk
balattikl^n konu eden ok sayda almalar, erkeklerin kadnlar
dan daha gl bir seks drts olduunu gz nne seriyor.
Kadnlarn p^nerlerine duyduklar hisler, bu partnerlerine kar
cinsel istek duyup duymadklarnn zerinde gl bir etki sahibi
79
dir. Grebildiim kadaryla fke- bir kadnda duygusal uyary gide

ren en gl etkendir, hem de tndn fizyolojik adan' uyarlm ol
sa bile. Kadn hastalarmn ne kadarnn bana, fkelendikleri bir
ikla asla yatamadikl^m sylediklerini unuttum. 30 yllk meslek
hayatmda ayn szleri bir tek erkekten bile duymadm. Belki de er
kekler anlamazlklar kadnlar kadar uzun zaman ve o kadar ayrn
tl olarak hatrlamadklar iin.
n S ev im e, ULtfen
Kadnlarn kar cinsle yaknlktan duyduklar gl zevk, ka
dn hastalarmla dostlarmn bana tarif ettikleri en tabnin edici de
neyimlerin cinsel temastan saatler nce, ho bir yemek srasnda,
dans pistinde veya flrtlerinin geliinden nce kapya getirilen bir
iek buketiyle balamasna aklk getirebilir.
Ayn etken kadnlarn -n sevimeye verdikleri nemi de izah
eder. Gerekten zahmete deer, beyler! Erkeklerin g^se duyusu
kadnlarnklnden. daha fazla gelimi olabilir, ama btn br duyu
lar, zellikle koku alma, tatma ve dokunma kadnlarda ok daha
keskindir. Ve burada rol oynayan yemekle dans etmeye ek olarak
bedensel uyardr da.
Birok kadnlarda ho jenital duygular arzuya ncelik edebilir,
hatta ârzuyu tetikleyebilir, bunun tersini deil. Birok kadnlar ar
zuyu yakm ak iin partnerlerinin uyarc manevralarna gereksinir
ler. Ancak sevgililerinin dokunularnn tetikledii ^ ta n bir yaknlk
duygusunu duyduktan sonra arzu duyar ve partnerlerine karlk ver
meye balarlar. Kadnlarn niin erkeklere kyasla daha fazla n se
vime gereksindikleri gibi o ok eski soruyu bylece hortnonal a
dan yantlamak durumundayz.
80
Erkek Neden H atrlam az, Kadn Neden Unutmaz
KKadnlarda T a h rik v e Ârzu EEzamanl O la r a k

G e lie b ilir v e B irbirini Ta^kviye Edebilir
Bu aratrma bu kitabn en tartmal dne yol aabilir,
ama ben, zellikle de erkeklerle kadnlarn uyan dizinini yaayla-
nndaki farkllk hakknda bildiklerimizin nda buna inanyorum.
Sz konusu t u: Eer seks hakknda kendinizi hevessiz
hissediyorsanz, brakn sizi batan karsnlar. (Sylemesi gereksiz,
bu, duyarl ve uyumlu bir. partner ister, deney baarsz olursa sual
siz, sorgusuz duracak biri.) Batan karmak insan kendi kendisin
den uzaklatrmak demektir. Fiziksel dokunu -ne yazk ki bakas-
nnki olmak zorunda!- oksitosin ardnda ok gl ve sarho edici
bir hormonun salglanmasn tetikler. Oluturduu duygular nedeniy
le buna ak hormonu da denilir. Dii farelerin melip kabaetlerini
havaya dikmelerine, bylece ilgilenen erkekleri kabul edeceklerinin
sinyalini vermelerine yol aan bu hormondur.
Grne gre oksitosin her iki cinste de cinsel arzuyu canlan
drmaktadr. Oksitosin gerek erkekler gerekse kadnlarda cinsel ar
zuyla gl bir ba olan testosteron'un retimini de uyarmaktadr.
Kadnlarn fizyolojik adan bu kadar kol ay uyarlmalarna katkda
bulunan etkenlerden biridir. Tahrik esnasnda olduu kadar orgazm
dan sonra da bu hormonun dzeyleri ykselir. Sperm saylarn bile
artrr! Oksitosinun etkilerinin strojen tarafndan kuvvetlendiril
mesi, kadnln dokunulara erkeklerden daha duyarl olm al^^n bir
sebebi olabilir. Seksin kendisi oksitosin retimini artrr ve byk
bir olaslkla orgazmdan sorra oluan huzur ltsn yaratr. Oksi-
tosinin byleyici bir etkisi de be//ei zayflatmas'dr. Sevimek
ite bu nedenle bir tartmann etkisini silebilir.
81 F:6
Y alnlZ E ^ ^ ot iin:
Eski bir fkra vardr: Tanr cennetteki yeni ifte son armaanlarn da-
tyendu. unu bildirdi: "Elimde yalnz iki ey kald. Kim ayakta ieyebilme-
yi ister?" Adem frlayp o armaan kapar. Tanr bundan sonra H^â'ya
dnerek, "Sana da kaimdi orgazm kalyor," der.
Bir orgazmla boalmadan sonra erkeklerin tahrik olmadklar, olama
yacaklar bir zaman dilimi vardr. Buna karn kad nlarn boa dnmeden ve
btn sr^ra yeniden bolamadan katmedi orgazmlar yaamaya esiz bir
^yetenekleri vardr; cinsel uyarnn doruunda kalp arka arkaya de
falarla ^doyuma ulaabilirler.
Harika, ^deil mi? yle. Bu da bizi kadn deneyiminin tamamyla
aratrlmam veya izah edilmemi baka bir zelliine gtrr. Bir kad
nn par'lneri bu orgazmlar zincirini uzatrsa, kadn, deneyimden tatmin ol
mamakla kalmaz tatsz da bulur. Bu biraz da ikolatal pastadan istedii
nizden fazlasn benzer; ilk lokma harik^rd, ikincisi de aa yu
kar eyie, drdncde veya beincide artk yapmay istediiniz ey olmak
tan kar.
Belki boandan al^nacak dere udur: usta bir k olmak pa^tednizi nasl
memnun edacînizi ve onu ne zaman rahat brakacanz bilmektir.
T atm in G a ra n tili
Keke! Ksa bir zaman nce (herhalde ddaha fazla kadn seksten
sz etmeye baladklar, daha fazla erkek de onlar dinledii iin)
aratrmaclar, orbaya yeni bir zorunlu katkda bulundular. Bir cin
sel alverite tatmin kadnlar iin btn srecin nemli bir esidir.
Sz konusu aratrma kadnlarda cinsel fonksiyon bozukluunu ta
82
E rkek N eden Hatrlam az, Karln Neden Unutmaz
rif etmek iin yeni bir kriter ne sruyor: kiisel znt" olarak
adn koyabileceimiz bu kriter, en azndan insanlarda tahrikten do
yuma kadar her ey grnrde yolunda gitse de seksin tatmin edici
olmayabileceini onaylyor.
Erkekler gibi kadnlar da cinsel adan honut olmadan da or
gazm yaayabilirler. Aynca, cinsel adan tatmin olmak iin mutla
ka orgazm olmay gereksinmeyen kadnlar da vardr. Rahat, gve
nin tazelenmesi, efkat ve korunulduunu hissetmek bu kadnlar
iin orgazm kadar hatta daha bile nemlidir. Cinsel iliki bir anlam
da iki birey arasnda bir ey dei toku etmektir ve bu benim iin
sz konusu faaliyetin z olup bu yeni aratrma tarafndan da des
teklenmektedir.
B u Olam az, Hâyahm ..."

C insel l ^ ^ i n i z ^ ^ ^ i i Z a m a n N e Olmuyor
Mila 40 yani gemi hastalarmdan biri. Ona cinsel adan
faal olup olmadn sorduum zaman nne bakp, Pek sayl
maz, diyor.
Mila birok yatlarndan o kadar da farkl deil. Uzun zaman
dr sregelen ilikiler yaayan birok hastalarmdan kocalaryla en
der sevitiklerini ya da hi sevimediklerini duyuyorum. Hastalarm
bazen bana kocalarnn arkadalnn onlar tatmin ettiini ya da
cinsel ilikide bulunmamak kârnn onlar, ilikilerinin nemli bir
esi seks olduu zamanlardakinden daha mutlu ettiini sylyor
lar. Ayn ey her iki iin de geerliyse bravo derim.
Ne are ki birok vakalarda ilikide seksin yokluu bir ac ve
stres kayna oluyor. ok zaman ilgisiz kalan taraf kadn oluyor,
ama bu durumda kocasnn tatmin olmak iin bakalarna bakaca
83
Dr. M arianne J. LLegato
endiesine kaplyor. Gerek de bu zaten: bir ilikide seks kalmayn

ca, seks o ilikinin dnda olageliyor.
Milaya verdiim t aslnda basit: Seks eer bedeninizde
gereklemiyorsa, beyninizi kullann! Seksi bir tr mistik havaya
brndryoruz, yle ki bir cinsel ekim durumunda kendimizi za
yf ve beceriksiz hissediyor, bu ekim bizi terle edince de bsbtn
aciz durumda kalyoruz. Kadn hastalann ok uzaman ben den cin-.
selliklerini tekrar devreye sokacak bir hap istiyorlar, ben de sorun
larnn biyolojik kkenli olup olmadn bir tek soruyla saptayabi
liyorum: Birlikte ktnz tatillerde seks durumunuz nasl? Yant
eer, ok zaman olduu gibi, iyi" ise, evdeki hayatlarnda bir ey
orada mutlu ve tatmin edici bir seks yaamalarn engelliyordun Ya
kkl bir delikanlya bakarken kzarp be^myor, kalbinizin atla
r hzlanyorsa, problem in cinsel drtlerinizle ilgili olmad apa
k ortada.
Bunda da alacak bir tarak yok. Hayat ve beraberinde tad
stresler bazen cinsellie adamakll ters debilir. Adrenal bezi ta
rafndan retilen nemli bir hormon olan kortizol a stres hormonu
denilmektedir. Grevleri arasnda bedenin tehditlere verdii yant
yumuatmak ve stresin etkilerini hafifletmek de vardr. Ama ne ya-
zilc ki cinsel ilgiyle performansn zerinde kertici bir etkisi vardr. .
Bu nedenle de p^nierlerden ikisinin de stresli olduu evliliklerde
cinselliin zarar grmesinde alacak bir taraf yoktur. Stresin para
sknts, i gvenlii, ocuklum sal, vatann gvenlii ve eimiz
le beraberliimizi etkileyen saysz farlcl baskdan herhangi biri ol
mas bir ey farlc ettirmez.
Ama yine de umut vardr. Beyin eer kadnn cinsel bakmdan
duyarl en nemli blgesiyse, cinsel drtlerimizin zerinde muaz-
84
E rkek N eden H abrlam az, Kadn Neden Unutmaz
zam bir kontrol sahibiyiz demektir. Bunun kantna her yerde rastl-
yabiliriz. Stanford niversitesi nde jinekoloji ve doum profesr
olan Dr. Mary Lake Polan L-arginine adnda basit bir amino asit
ieren ArginMax adnda bir besin btnleyicisini aratrd. Dr. Po
lan n saptadna gre, bu maddeyi alan kadnlarn yzde 62si cin
sel hayatlarnda plasebe grubunun yzde 42'sinden daha byk bir
haz duyduklarn bildirdiler. Dr. Polann sonularna youn bir ilgi
duyuyorum hem de yalnz L-agininenin kadn cinsellii zerinde
ki etkilerini merak ettiimden deil. Sonulara bir daha gz atalm:
Plaesebe grubundaki kadnlann yzde 43, etkisiz bir madde al
dklar halde, bir gelime kaydetmilerdi. Cinsel yaamnzn geli
ebileceini yalnz dnmek bile cinsel hazz gelitirebilecekse,
gelitirip gelitirmediini kontrol etmek ise artrabilecekse, geve
mi cinsel drtlerimize enerji alamak iin ok ey yapabileceiz
demektir.
Bildiimiz gibi, zellikle kadnlar iin seks bir balanma sre
cidir. Kendinize nce baz sorular sorun: Cinsel drtnzn nne
dikilen engel nedir? Sorunun kaynan ortadan kaldrmak iin ne
gibi yaratc zmler salayabilirsiniz? Ailenin gen olduu durum
larda sulu ou kez yorgunluk ve gizlilikten yoksundur. Gece bebek
yattktan sonra kendinizi ok yorgun hissediyorsanz, niin hafta
sonlarnda bebein uyku zamanlarnda birbirinize yaklamyorsanz
ya da enerji dzeyiniz alak olduu zamardar sonraya brakmay d
ndnz ev ilerini tamamlamyorsunuz? nann bana, ben dok
torum: seks ykanm amarlar katlamaktan daha nemlidir.
(Bu arada, ou bilim adamlar -zellikle st veren annelerde
yiiksek dzeylerde bulunan- prolaktin adndaki bir hormonun cin
85
D r. Marianne J. ^ g a t o
sellii engelledii konusunda fikir birliine varmlardr. Yeni do

um yapm anneler bu nedenle cinsel arzularnda hamilelik dnem
lerinin ncesine kyasla bir azalma bildirmektedirler. Bebee st
vermek bir anlamda olaanst bir deneyimdir, ama bunun cinsel
drtleriniz zerinde ksa sreli bir etkisi olacan sizinle einizin
hesaba katmanzda yarar var.)
Teklifsiz olun: Birok kadnlar yatak odasndaki sorunlarnn

eleriyle samimilemedikleri zaman bagsterdiini sylyorlar. Ba
zen samimiyeti, teklifsizlii yaratmak ve bunun ancak birka gnde
olagelen bir sre olduunu kabul etmek zorundasnz. Birlikte do
lamaya kn veya birbirinize sokulup bir film seyredin. Einize iin
de nelerin olup bittiini sorun ve o gn duydu unuz kayglar anla
tn. Daha fazla rahatlamanza ne yardmc olabilir? Bir kadeh arap
buna yardmc olabilir mi? Bir ayaa ya da srta masaj yapmak? Ne
istediinizi belirtin; herhalde sizin de saptam olacanz gibi, bu
einizin en gl bir ekilde motive olaca bir senaryodur.
eni verin: Can skntsyla huzursuzluk da uzun sreli iliki
lerin oâk dmanlardr. ^m a bunlar da soruna biraz zihinsel enerji
uygulamakla giderilebilir. GGemi gnlerde ikinizin de holandnz
neler yapmtnz? Bunlarn arasnda te ^ a r denenmesine deecek bir
ey yok muydu? Kk bir yolculua, erotik bir video seyretmeye,
eski gnleri dnmek deneyebileceiniz baka eyleri aklnza geti
riyor mu? Sevimenizi yenileyecek, dolaysyla da sizin iin daha il
gin hale getirecek ne yapabileceinizi kefetmeye aln.
Konuyu konuun: Soruna dorudan saldrmak bazen ona da
ha pozitif bir yn verebilir. Bana gelen bir kadn bir keresinde uzun
yllarn hayat arkadayla olan seks yaamnn ekiciliini kaybetti
86
Erkek N eden H a t r l ^ s z Kadn Neden Unutm az
inden yaknmt. kisi de ayn eyi hissediyorlard. kadn ei son

zamanlarda onunla ilikiye girmekten kat iin endieliydi. Ona
seksle ilgili olarak nelerden holandm ve holanmadn dobra
dobra sordum. Sonra da ona eve dnp ayn eyi sevgilisine sorma
sn nerdim.
radan ksa bir zaman getikten sonra kadn, einden ald
yantn ikisini de arttn syleyecekti. Grne baklrsa, erkek
seksi yorucu bulmaktayd. kisi de seksin, erkein stte bulunduu
klasik misyoner konumunu tercih ediyordu, ne are ki erkek eski
formunu kaybettii iin bu abay ypratc bulmaktayd. Sonunda
erkei daha az zorlayan pozisyonlar denemeye karar verdiler. l
gin olan da seksten, yksek kolesterol dzeyinin'motive edemeye
cei derecede motive olan erkek de aerobik zindeliini artrmak iin
bir egzersiz rejimine girmekte gecikmedi.
H orm on terapisini deneyin: Menopozdan sonra cinsel drt
lerinizin zayfladn kefettiyseniz, hormon terapisi (HT) klarn
da doktorunuzla konumay dnebilirsiniz. Yakn tarihte yaplan
baz aratrmalarn sonular, HTnin menopozu arkalarnda brak
m kadnlarn bir blmnde baz ^zararl etkileri olabileceini gs
termitir. Ama btn kadnlar yksek risk altnda deillerdir; olma
yan kadnlar iin de (risk altnda olup olmadnz doktorunuz size
, syleyecektir) bu dikkate alnmas gereken bir seenektir.
Tp literatrnde z^redilmese -ve yalanlanmasa da- HTnin
hastalarn cinsel yaam zerindeki pozitif etkisini hastalarmdan
te ^ a r te ^ a r duymuumdur. Birok uzmanlar, strojenlerin erkek
ler veya kadnlarda pek zayf bir dorudan etkisi olduunu syle
mitir, ama gerek hastalarm gerekse dostlarm arasndaki birok
kadnlardan ve insanlardaki cinsel faaliyeti kapsaml ekilde aratt-
87
D r. Makiarne J. ^Legato
ran antropolog Helen Fisher'den aksini duydum. Menopoz dne

minden beri n gren seksenlik bir hastam, geenlerde ayla
erotik ilikisinin birinci yldnmn kutlad. Byk bir nee iin
de, Strojen dnyann harikalarndan biri!" diye bildirdi.
Bu da bana mantkl grnyor. strojen organlara, bu arada
polvisle ap aras dokularna kan akmn artrmaktadr. Bu, baz
kadnlarn strojen dzeylerinin hzla ykseldii hamileliin ilk
aynda niin daha fazla cinsel uyan yaadklarm izah etmektedir.
HTye baladktan sonra erotik drtler veya fantezilerden daha ko
lay tahrik olduklarn birok kadnlardan duydum. Grne gre
strojen, doyuma ulamalarn k o lay la t^ a k ta ve orgazm/arnn
younluunu arttrmaktadr. Yakn zaman nce Dr. Fisher bir konfe
ransta bana, strojenin orgazmlann kalitesini ykselttiini kadn
lara niin sylemediklerine aklm ermiyor! dedi.
lalarnz gzden geirin: Bir reeteyi her yazmda erkek
lerle kadnlarn sekse verdikleri nem arasndaki farka dikkat et
mekteyim. Kalemim ^ n ia kda demeden erkek cinsel yan etki
lerini sormulardr. Kadn hastalanmn hibirinin byle bir ey yap
tn anmsamyorum. Birok erkek daha birka gn gemeden ve
rilen ilacn cinsel p o rfo ^ ^ sla rn etkilediinden yaknrken, kadn
lar cinsel drtlerinin zayflamas ve doyuma ulam alm da glk
ekmeleriyle kendilerine yazlan ilalarla hibir uzaman balant kur
mamlard.
Ska yazlan ilalarn bazlarnn gerekten de cinsel yan et
kileri vardr. Aadaki ilalardan bazlarn alyor ve cinsel yaam
nz zerinde zararl etkileri olduunu dnyorsanz, doktorunuz
dan ilacn dozunu drmesini veya farkl bir yan etki profili bulu
nan benzer bir ilac denemesini isteyin.
88
E rkek N eden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutmaz
Y ardm E d i n - ^ ^ ^ r f
Krkl yalananda Shesi adlla ho bir kadn en eski hostalartmdon bi-
' ri tarofindon bana gnderilmiti. Jenital blgesinde hassasiyet ve tahriten
ikayetiydi.
Yanma hissi yrmesini dahi gletirirken ^sevgili kocasyla sevime
si ise tamamen olanakszd. doktoru o k la n almadan kacaklar
romantik bir tatil 'nermiti', ama ben, daha nce benzer ^runlann g
rlmedii mutlu evliliini duyduktan sonra Sheri'nin ^sorununun kafasyla bir
ilgisi olmadndan phelendim.
Ger^fe Sheri'nin vulvar ^vestibelitis (fer vestibl) denilen bir hasta
l vard. D jenital yorgan sinirinin ilti^haplanmasedan ileri gelen bu has
taln -mr, bsbbtn gêdlêri doha do zordur. Hastalk yllar s
rebilir ya do belli aralktoda gelip gidebilir. Allahtan ki hostalk Sheri'de
uzun srelerle ^ruklamakto, d^rdeuma de onunla kocas ^ ^ n tik bir
tatilden yani Umdeler. Bu do phesiz nceki derta-unun ^yasinde deil.
Pek ok icadnn jenital bel^derinde durduklar arlar, isteri ya do
ncelere ait (ve belki de bastrlm) olûmsuz bir cinsel tecr^min
olarak ^nemsen^^neêdir. Oysasa bu bir i^^phe daima aratrl
mas gerekir. Jenital arlarn birok fiziksel nedenleri olabilir ve bunlar hi
de ender grlmezler. rnein, bir jinekôlogun hastalarnn yzde 15'inde
Sheri'deki gibi fer vestibl olmas olasdr.
Tek neden bu deildir. Men^sozu geride brakm ve harman ^rapi-
si grmeyen baz kadnlarda, vajina cidarnn incelmesi ve krelmesi gr
lebilir, ki bu do vajinann k^rganla^sasn engeller. Bu takdirde kuru yzey
erkek organnn girmesi ve srtnmesi sonucunda kolay zedelenebilir. Va-
jinizm- denilen baka bir rahatszlk vajina deva rndaki kaslarn dtaki
te birinin istem d kaslmasna yal aar, ki bu do erkek cinsel organnn gi
riini gletirir, hatta imknsz klabilir.
89
Bu durumlar ^gemiteki baz cinsel suistimal ^veya incinme tecrbelerle

ilintili olabilir, ama be kesinlik kazanm degildir. Psikoterapi gerek nêde-
nin l^rasna yardrdmc olabilir. uras muhakkak ki be olanda daha
^youn incelmelere ^ e k vardr, ama bu arada doktorunuzdan konu hak
knda daha lada bilgisi olan bir uzmana ynetilmenizi beklemeyebilirsiniz.
^ ^ ^ i k t^clyar- ()'O da flmk-
sel ^^êyebn 't'al" ôlup (^clmad^m bir c^doku aln^. '
ww' a w i i
Serotonin: Fluoxetjne (^l?rsc) gibi srotonin trevleri cin

sel arzuyu zayflatr ve doyuma ulamay gletirirler. Grne
gre, kadnlar erkeklerden daha fazla etkilenirler. Bu ilalar, beyin
sapndaki bir blgeyi etkileyebilir; bu blge ise omuriliin bel ve
sakrum blgesinde bulunan ve her iki cins iin de orgaazm asndan
nemli olan sinirlerle dorudan ilintilidir.
Beta-blokerler: Ka^nlararda yksek tansiyona kar en yay
gn ekilde kullanlan bu ilalar, cinsel arzuyla cinsel performans
zayflatrlar. Ne gariptir ki kadnlardaki (erkeklerdeki deil) yksek
tansiyonu drmek iin doktorlarn ilk tercihleridir. Ben bu etkiy
le birok beta-blokerlerin endieyi azaltma zellii ararnda balan
t kurdum. Bana yle geliyor ki doktorlar, kontrol d duygusal tep
kilerin kadnlarda tansiyonun ykselmesine nemli lde katkda
bulunduuna inanyorlar, beta-blokerlerin ok uzaman olol"la son
bulan adlan bulunuyor. Hipertansiyonunuzu tedavi etmek iin ne
gibi bir ila yazdn doktorunuza sorun. Bulgulan denetim altna
almak iin beta-blokerler dnda pek ok seenek vardr.
Sokak uyuturucular: Kokainin doppamin faaliyetini yk
selten dk dozlarnn cinsel zevki artrmasna ve meni baltm-
90
Erkek Neden H abrl^naz, Kadn Neden Unutmaz
n geciktirmesine karn, kronik kullanm cinsel fonksiyonu balta

lamaktadr. Kokain kan damarlarn daraltt cihetle yksek dozl a
n erkeklerde sertlemey engellemektedir. Eroin ve baka morfin
beazeri uyuturucular her iki cinste de cinsel ilgiyi ve beceriyi za
yflatmaktadr. Ecstasy (methylenedioxymethamphetamine veya
MD^MA sosyallemeyi ve cinsellii artrd iin gece kulb m
davimi genler arasnda byk rabet grmektedir.' zellikle kadn
lar bu ilacn kullanm konurunda dikkatli olmaldrlar. En azndan
laberotuvar hayvanlarnda strojen bu maddenin oluturduu heye
can artrmakta, kadnlar ise erkeklerden daha fazla uyarlmaktadr.
Btn bunlardan k a r i olmanz gereken sonulara baklrsa,

bu blm yatak odasnda yolunda gitmeyenleri dzeltmek iin yap
labilecek her eyin kaps unl bir zeti deildir. Ben sadece sizinle
einiz arasnda olageleni ;r zerinde nemli etkileri olabilecek baz
basit gereklere ve bu boluu doldurabilecek baz makul yollara dik
katinizi ekmek istedim. 3rkeklerle kadnlarn arzuyla seks eylemi
ni yaaylar arasnda nicel farklar vardr ve bunlar byk nem ta
yabilir. Bu farklarla ilgili azck bilgimizi. aramzdaki cinsel etkile
imleri pozitif ekilde etkilemekte kullanabiliriz.
3
Ne Diyorsunuz?
D inlediim izle
N e ^D uyduaum uz Âras^ndaki F ark
Beni hi dinlemiyorsun!
Sylediklerimin tek kelimesini duydun mu?
Erkekler bir trl anlamyor!
Tanmakla bir araya gelmek iin kolay yandr. ok ânan

asl dosta ilikiyi kurduumuz -konutuumuz, dinlediimiz, tar
ttnz ve uzlamaya vardmz- zaman sorunlar balar.
Grne gre, erkeklerle kadnlar arasnda, birbirimizle ileti
im k ^ m a biimimizden -en aznm daha fazla anlamazlk yara
tan- bgk fark yoktur. Konuma ve birbirimizi dinleme bahislerin
de karlatmz glkler saysz kitaba, gnlk syleilere, aka
lara ve dostlar aras sohbetlere konu olmutur. ok hakl olarak:
Birok iftlerin de kefettikleri gibi, etkin biimde iletiim kurmak
kabiliyeti iki insann bir ilikinin en etin ksmlarn atlatmasn
salayabilir; ileti im olmad takdirde ise o iliki de yoktur.
93
ster seviin, ister annelik, babalk yapn veya birlikte yala

nn, bu birlikteliin kalitesi bununla ilgili iletiimimizin kalitesi ta
rafndan saptanr. Konuabilmenin '"elki daha nemlisi dinleyebil-
menin bu konuda yaamsal nemi vardr. Duymamz ve konuma
mzla ilgili baz temel farklara gz attmz bu blm ve bu konu
da neler yapabileceinizi syleyecein bundan sonraki. blm bu
nedenle o kadar nemlidir. Bunlar, hayatn karnza karaca ni
ce- ey arasnda yolunuzu bulmanz iin gerekli aralar size. sala
yacaktr.
N i in O K ^ a r ^ Z e ri
Erkeklerle kadnlarn o kadar ok o^rtak ilgi alanlar vardr ki,
yleyken bunu dostlum dan, hastalarmdan ve, evet, hatta kendi
kendimden tekrar te ^ a r duymaktaym. Hayatmzdaki erkeklerle
konumak bazen banz tula duvarlara toslaraaktan farksz olu
yor. Dinlemezler ya da sylediimiz eylere sinirlenirler; yorumla
rmza bir karlk vermezler ya da verdikleri zaman doru olan
sylemezler. Birbirimizle iletiim kurm rm bu kadar zorlandm
za gre, birlikte bu denli uyum iinde yaayabilmemizin bir mucize
olduunu dndm oluyor. Arramzîkl kopukluk neden? Bunu
onarmak iin ne yapabiliriz?
Aslnda erkeklerle kadnlarn iletiim kuracken karlatktan
glklerden bazlarnn biyolojik bir temeli olabileceini dn
yorum. Erkeklerin, kadnlardan farkl duyduklarna, dinlediklerine,
anladklarna ve konuma yrtenlerine iaret eden yeterli bi limsel
kant vardr.
E rkek Neden H a r l^ a z , Kacln Neden Unutm az
N a s l ^ u y o n z
Gerek u ki iitme dzenimizde kk bir farkla dnyaya ge
liyoruz. Yeni domu kz bebekler sesleri ayn yataki erkek bebek
lerden daha iyi ele alr ve yorumlarlar. Kz bebekler ite bu neden
le m ele rin in sesini erkek bebeklerden daha erken tanrlar. u sra
lar bildiklerimizin nda baklrsa, bu, erkeklerle kadnlarn iit
me duyular harasndaki bir fark gstermez. Ama annda nasl iitti
imiz kadar, sylenenlerin ne anlama geldiini zmekte kulland
mz beyindeki sistemler harasnda da fark olduunu gzlemlemek
ilgintir. .
Eski bir espriye bakilrsa, erkekler nikih masasnda evet de
dikleri uzaman iitme duyularnn yzde 50sini kaybederler. Grd
m kadaryla bunun iin bir nian halkasna da gerek yoktur. Ba
balarla kzlar arasnda, erkek ve kz kardeler arasnda ve tek gece
lik aklarda da iletiim glkleri bagsterir. uras muhakkak ki
erkeklerin lisan ileme koymak ve kendilerine syleneni anlamak
yetenekleri 35 ya kadar erken bir dnemde a lm a y a balamaktay
ken kadnlar bu fonksiyonu menopoz dnemlerine kadar muhafaza
ederler.
Bu noktadan itibaren iki cins arasndaki ma ilgin bir geli
meyle biraz eitlenmeye balar. Journal o f Speech, Language and
Hearing Research (Konuma, Dil ve Duyum Aratrmalar) adl bir
yaynda kan bir incelemeye gre kadnlar menopozdan sonra bir
sre birisinin ses tonundan ipular alglamak yeteneklerini kaybet
mektedirler. Bu, strojen azalmasndan kaynaklanan idrak uyum
suzluunun parasdr; ayn olay menopoza girmi kadnlarn ayrn
tlar hatrlamalarn ve kârlar vermelerini gletirmektedir. Bu
95
D r. M ananne J. Legato
kusurlar gibi dnyada yolumuzu bulma yeteneimizi derinden etki

lemektedir. Hi phesiz ki ses tonu iletiimimize zorunlu bilgiler
katmaktadr. Bir yorumun veya deerlendirmenin ne zaman istihza-
l olduunu, aka olarak ileri srldn veya dpedz gaddarca
olduunu anlatr. En yumuak istihzay sevimli ve muzip ses tonun
dan s o y u tla r^ z , insana sen ve knc gelebilir. Menopoz dnemin
deki kadnlar hakknda sk Sk duyduum Ne sylesem ters anl
yor! trnden ikyetler bu ton sarlyla izah edilebilir.
Yalan ne olursa olsun erkeklerin, beyinlerindeki nemli fark
lar nedeniyle duyduklarn kadnlardan farkl ekilde algladklarna
dair baz ipular vardr. nsanlar genellikle konumak ve sylenen-.
leri anlamak iin beyinlerimizin iki simetrik yansndan soldakini,
bedensel konumumuz ve baka uzaysal ilikilerle ilgili grevler iin
ise sa yary kollanmaktadrlar.
Erkek ve kadn beyinlerl harasnda bilgileri alglama veya ret
me biimimizde deiiklik oluturabilen farklardan bazlar unlardr.
Konumay anlamlandrma yeteneimizi barndran beynin

sol yarsnda kadnlarn daha fazla sinir hcresi vardr.
Beyinde hcrelerin says bazen kaliteyle balantldr. rne

in bir jimnastikinin beyninde dengeyle hareket yeteneklerini
kontrol eden blm baka kimselerdekinden daha byktr ve jim
nastiki ne kadar ok idman yaparsa o kadar da byr.
Kadnlarda beynin iki blm arasnda daha byk bir ba

lant vardr.
96
Beynin iki yansn birbirine balayan ve Korpus Kallosum de

nilen sk lif yuma kadnlarda erkeklerde olduundan daha byk
tr. Bu da kadnlarda beynin iki yans arasnda daha sk bir iletii
me yol aar. rnein, erkeklerle kadnlar tek tek kelimeleri ayn e
kilde alglar grnebilirler, ama erkekler beyinlerinin bir tek belirli
ksmm kullanrken, kadnlar ayn ksmlan, her iki yanda da sefer
ber ederler. Indiana niversitesinde ylnda yaplan bir aratr
ma, rnein yazar John Grishamn bir kitabindeki blm dinler
ken kadnlarn beyinlerinin her iki yansnda kulaklarn hemen ze
rindeki bir blgeyi kullandklarn, oysa erkeklerin ayn blgeyi sa
dece beynin sol yarsnda kullandklarn gstermitir.
Erkeklerle kadnlarn dinlemek iin farkl sistemler kullandk
lar aklamasn son derece artc buluyorum. Bu buluun pek
ok kefedilmemi yalerinin bulunuu da bir o kadar ilgin. Ka
dnlarla erkeklerin duyduklarn farkl biimlerde anlamlandrdkla
r ve zdkleri kefedilirse, bu, iki cinsi eitme biimimizi dei
tirecek midir? Onlara hitap ediimizi, onlarn birbiriyle konumas
n? Bu imdilik hayal etme aamasnda.
Kadnlarda beynin konumay kontrol eden blmnde daha

fazla dopamin vardr.
Sinir hcreleri birbirine dokunarak iletiim kurmazlar; Nro-

iletici diyebileceimiz kimyasal haberoj.ler salarlar, bunlar da baka
sinir hcreleri tarafndan tutulup okunurlar. Beynin konuma ve
sam sam a yetenekleriyle ilgili blmnde dop^nin denilen nro-ile-
ticiler daha youn olarak bulunurlar. Baka bir deyile hcrelerinin
97 F:7
emrinde daha fazla haberci vardr, daha fazla haberci ise daha fazla
bilginin daha randmanl olâk iletilmesi demektir. Aratrmaclar
kadnlarn, zellikle daha gen olduktan uzaman szl testlerde er
keklerden daha yksek puan aldklarn dnmektedirler. Bu ks
men beyinlerinde daha byk dopam in younluu bulunuundan
ileri gelir.
Byle olunca kadnlar beyinlerinin daha fazlasn kullanr g
rnmektedirler. Daha fazla hcreleri vardr, dinlerken ve konuur
ken de daha ok blgeyi kapsayan daha byk bir oran kullanmak
tadrlar. Bu, kadnlarn bu ite mutlaka daha stn olduklar anlam
na m geliyor?' Byle olduunu gsteren aratrmalar var, ama ben
durumu yle ifade etmeyi yeliyorum: bu sistemlerden bazlarnn
daha kolay ulalrlnn konumay ve konuulanlar anlamay ka
dnlar iin daha kolay hale getirmesi mmkn.
Sylenenleri dinlemek v e anlamn zmek

kadnlar iin d a h a kolay
Yz lid e r i:
Bin S z e ^del mi?
Kadnlarla erkeklerin iitmeleri arasnda ok nemli bir fark
daha vardr. Yz ifadeleri, ses tonlar ve szel olmayan nans belir
tileri ya da aratrmaclarn ifadesiyle "szel olmayan ifaat" kar
sndaki duyarlmz asndan ok farklyz.
Erkekler bakalarndaki fke ve saldrganlk gibi belirgin duy
gular hatta bazen kadnlardan daha bile iyi tanyabilirler. Vakit kay
98
E rkek N eden Hatrlamaz, Kadn N eden Unutmaz
betmeden bir savunma dzenleyebilmek iin baka erkeklerdeki

saldrganl tehis edebilmelidirler. Ama znt ve korku gibi s
zel olmayan daha gizli ipularn deerleedi^nekte kadnlar kadar
usta deillerdir. Aratrmaclar, kadnlardaki fazla belirgin olmayan
ipularn deerlendirme yeteneinin kadnlarn bebeklerine bak
malar iin gel imi evrimsel bir uyum olduuna inanyorlar. Bir be
bek size kamnn a ya da hasta olduunu syleyemez. Bebein is
tediin i elde edebilmesi iin, en birinci bakcsnn (genelde anne
nin) yz ifadesi ya da belli bir alama tonu gibi szel olmayan ipu
larn deerlendirmede ok usta olmas gerekir.
nsanlar bazen annelerin, grnrde pek az bilgiyle bebekleri
nin ne istediini yorumlayabilmekteki inanlmaz yeteneklerine a
maktan kendilerini alamyorlar. Yeni anne olduum sralarda bana
verilen en iyi tlerden biri, bebeim alad zaman nasl tepki
verdiime dikkat etmekti. Gerekten de gerek bir ac ya da korku
l, duyduklarm bilinli olâk deerlendirmemden daha nce
yerimden frlamama yol ayordu.
Grne bakhrsa, ou ha^niar; daha ^kar ^bakmaz ocukla
rnn, veya banal^^n ya da elerinin bir derdi olup olmadn
anlayabilmektedirler. Oysa erkekler en belirgin knt belirtilerini bi
le gzden karabilirler. K adnlm szel olmayan iletiim yoluyla
mizalar ve duygulan anlamlandrmaktaki yetenekleri ocuklarma
bebeklik an atlattktan sonra bile yardmc olur. Bu yetenekten i
te, romantik ilikilerimiule, hatta bir d^kah ya da restoran^da rastlan
tsal karlamalarda dahas, ocuklarmz ^lanndan yollanan artc
sinyalleri deifre etmekte yârlamnz.
99
KKadnlar S e s T onu v e Y z l^fadesi

G ib i ^Szel Ol^mayOn l^pulann'
T a n m a k la v e Y o ru m la m ak la D a h a U sla d rla r.
Duygusal ifadelere cevap vermemizdeki fark tlyindeki bir
fonksiyonel farkla balantl grnyor. Bir aratlrma, birinin y
znde bir korku ifadesi grdkleri vakit kadnlarn amigdallerinin,
beynin uyan merkezinin, yani korkuyla korkuyu tanmamz kont
rol eden merkezin erkekleâkinden daha abuk faaliyete getiini
gstermiti. Japonya'da yaplan bir baka beyin im lem esi, yzle
rin mutlu mu, zgn m gzktn yoksa raksz ifadeler mi ser
gilediini sap^m ak iin erkeklerle kaniniarn beynin farkl blmle
rini kullandklarn gstermiti. ncelemenin katlmclarna kadn
larn erkeklerden daha byk bir isabetle tandklar zgn ifadeler
gsterildii vakit farklar daha da byk oluyordu.
Bakalarnn yzlerindeki ifadeleri yorumlamamzn cinsiyet
lerine bal olduunu ne sren daha ileri amtrmalap beni byl
yor. ok iyi bir laberatuvap tarafndan yaplan bir inceleme, farkl
duygulan sergilemek iin profesyonel aktrlerle aktrislerden yarar-
lânmt. Bu incelemede erkekler zgn ifadeleri yanlam akta daha
stn bir toplam isabet gstermilerdi. .Amaa znt kadn yznde
olunca isabet dereceleri ok daha dk oluyordu! Kadnlar erkek
yzlerinde geni bir duygu yelpazesini tehis etmede kadn yzle-
rindekilerden daha byk bir isabet kaydetmilerdi.
Kadnlarn k^m ak bir yz ifadesi y e lp ^ s in i yorumlama
kabiliyetini duygu paylam avantaj olarak dnyorum. Felse
fe doktoru Simon Baron-Cohen tam da bu fark zerine dayanan
otizmi izah etmek iin .tarmaya ak bir teori ne sryor. Beyin-
100
(erimizin doal olâk iki eilimden birine ^ ra f olduunu dn

yor: sistemleri anlyabilme yeteneine ya da bakalarnn duygula
rna uygun cevab verme yeteneine.
ocuklukta ortaya kan ve bilinen nedeni veya tedavisi olma
yan bir gelime boz ukluu sergileyen otizm hastalan, baka insan
larla fiziksel evrelerden soyutlanmalarna ek olarak baka insanlar
la iletiim ve duygusal ba kurma glkleriyle dikkati ekerler. Dr.
Baron-Cohen otistlerin an bir erkek beyinleri olduuna ve bu
nun byk olaslkla rahimde yksek testosteron dzeylerine maruz
kalmaktan kaynaklandna inanyor. Otizm boylece erkeklerin
standar duygu paylam eksîkliklerini arya gtryor.
Ben buna yzde- yz kani deilim. Otizm konusunda uzman
olmasam da, bu ocuklarn bir duygusal paylam yokl uu ektikle
rini sylemekten ekiniyorum. nl bir otist bilgin ve yazar olan
Temple Grandin, bir otist o lâk yaad deneyimlere dayanarak
mezbahadaki hayvanlarn dumanlarn iyiletirmek ve lme yakla
rken duyduklar korkuyu azaltmak iin kanmca alacak bir duy
gu paylam gstermitir. Otizmin onda duygu paylam yetene
ini uyutu^rmak yerine daha da zenginletirdiini syleyebilirim.
Ama erkek ocuklarn otist olrnrdar olasl kzlankinin kat
olduuna gre, Dr. Baron-Cohenin teorisi de son derece ilgintir.
S izin ^Derdiniz n e ?
Erkeklerle kadnlarn szel olmayan ipular karsndaki du
yarlklarnn pek ok ekimeye neden olmasna amamak gerek.
Duygularnzn yznn ortasn^rki burun kadar belirgin olmasn
beklersiniz, ne are ki erkek onlar fark etmez bile! Kadnlar, erkek
lerin duygularmz okumadaki yeteneksizliklerine ok zaman fe
101
na bozulurlar: somurttuumuz, yant vermediimiz, aladmz,

odadan dar frladmz veya gcenmi grndmz zaman
karmzdakinden bir yant bekleriz, ne are ki ok zaman umduu
muzu bulamayz. Ne kadar ac! Duygularnza yeterli ilgiyi gster
mediini kafasna kaktnz zaman ise sabr taan erkek, Ben fal
c deilim, diye yant verir.
Yolladnz szel olmayan ipularn fark etmediini kafasna
kakmak ise bir yerde hakszlktr. Erkekte yapsal olarak bu yetenek
. yoktur. pularnz grmezlikten geldii iin erkee kmak, er
ken eve giden bir erkekle saklamba oynamaya benzer. Hedefiniz
eer etkin bir iletiimse,. konutuunuz erkein szel olmayan ia
retlerinizi sizin onunkileri okuyuunuz kadar iyi yorumlayamad-
n hatrlamakta yarar var. (Aslnda kadnlarn baka insanlarn sal
dklar ipularna /az/aca duyarl olduklarn dnyorum, ki bu da
onlarn c a r n a oluyor. Garsonunuz o gn sinirli olabil ir, ama bu
nun yemei nizi berbat etmesine meydan vermeyin.)
Szel olmayan ipularnn yorumu, iki cinsin birbirlerinden
ok ey renmeleri gereken bir alandr. Bu zellikle doktorlar iin
dorudur. Nobel dl sahibi Bemard Lown'un dedii gibi, dok
torlar, dklmemi gzyana, kalbin duraklam atna duyarl
olmaldrlar. Tan koymakta zellikle usta olan meslektalarmdan
biri, hastalarn verdikleri yantlar dinlemekten baka, o hastann
yzndeki ifadeye ve sesinin tonuna dikkat etmeye zel bir dikkat
gstermektedir. Bu sayede daha iyi bir doktor olduuna inanyor ve
hastann ses tonundaki veya yzndeki ifade deiikliine dikkat
ederek yakalad tp ipularna ait ykler anlatmay sev iyor.
Masamn br yanndaki hastaya dikkat etmenin yalnz onu
dinlemekten ibaret olmadn kendi deneyimlerimden biliyorum.
102
E rkek N eden H a r l^ a z , Kadm N eden U nutm az
Hastaya btnyle dikkat etmek de ayn derecede (hatta belki daha

bile) nemlidir. rnein, bir hastaya ocuunu sorduum, o hanm
ise (verdii szel yant gayet ifadesiz olsa. bile) znt veya fkey
le karlk verdii zaman. iin iinde i olduunu anlarm ve o han
mn kronik uykusuzluunun sebebini tehis etmeye bir adm daha
yaklarm.
Daha dikkatli ve aktif dinlemeden yârlananlar sadece tp mes
lei mensuplar deildir. Ve bir kimsenin zihinsel ve ruhsal durumu
nu saptamak iin o kimsenin bize verdii btn bilgiyi kullanmaktan
yalnz meslek hayatmzda yaralanmayz. Okuluna yaklarken o
cuunun beden diline dikkat eden bir baba, o ocuun okuldaki sos
yal hayat hakknda nemli ipular elde edebilir. Sevgilisinih ba
ka bir kadnn flrt davranna gsterdii tepkiye dikkat eden bir
kadn, erkein ^rdensel yantndan onu sorguya ekmesinden ok da
ha fazlasn renebilir.
E ^rkek N ^ e d e n H a h H a m r n a z ,
K adm U n u ^ tm a z
Bu kitabn balnn ileri srd gibi. kadnlarn sylenmi
kelimeyi erkeklerden daha iyi hatrladklara ileri sren kantlar var.
Bu bir tartma srasnda ok dana belirgin olur. Bir anlamazlk s
rasnda avukat ortam sanki mahkeme raportrne hitap eder gibi
son beyann okumam istedi. Dediini yaptm.
Kadnlarda beynin baz blmlerine, bu arada konumay kont
rol eden blme daha gl bir kan akm vardr. Kadnlarn sylen
mi kelimeyi daha ani ve gecikmeli olarak hatrlamalaryla ilgili
olarak aratrmaclarn ne srdkleri nedenlerden biri budur. y-
103
kler ve kelime listeleri aramamakla grevlendirilmi erkeklerle ka

dnlarn beyinlerindeki kan akmnn incelenmesi, bir yky bellek
lerine iledikleri uzaman kadnlarn duyduklarn sistemletiren ve
kavramlatran beyin blmne kartm bir kan akm olduunu do
rulamaktadr. Bu da yknn ansnn depolatmasn ve banan ge
lince yzeye kmak iin paralara ayrlmasn kolaylatrr. Kadn
larla erkeklerin her ikisi de bilgiyi uzun sreler alakoydular ve bil
gi depolamada edeerli gsterdiler. Fakat kadnlar gerek y
kleri gerekse listeleri duyar duymaz hatrlamakta erkeklerden da
ha yksek puan aldlar.
Kadnlarn bellek gc iin ne srlen bir baka sebep stro
jen hormonlarnn daha yksek younluudur. (Rastlant bu ya, er
keklerde de strojen vardr, ama daha dk younluklarda. Testos
teron aynca strojenin nemli bir ncelidir. Aromataz adnda bir en
zim hcrelerin iinde testosteronu strojene evirmektedir. Bir eli
ki de dii seks hormonunun erkek fetsnn beynindeki daha yksek
hcre ii younluunun beyni erkekletirmesidir.) Oytrojenin daha
ok sinir hcresini harakete geirdiine, beynin baz blmlerine
kan akmn hzlandrdna ve hcreler arasndekl balantlarn kar
m ak n artrdna dair yeterli kant vardr. Daha yksek dzey
leri daha iyi renmek ve hatrlamakla ilgili olduundan bu da ka
dnlarn bu faaliyetlerde niin daha stn olduklarn izah eder.
stroj en aynca beyin fonksiyonunda koruyucu bir rol stlenir,
bu da erkek beyninin geen yllarla birlikte daha fazla dumura u-
rayn izah eder. Menopoz geirmi kadnlarda menopozdan son
ra vakit geirmeden uyguland takdirde, strojen dzeylerini yk
selten hormon terapisi (OT), konsantre olmak ve unu bunu hatrla
mak yeteneimizi onarr ve korur.
104
strojm aynca nemli bir buluun elerinden biridir. Bu bu

lu, kadnlarn, strese yol o.a: cay lan erkeklerden daha iyi hatrla
malardr. Tp literatrnde bu bilgiyle karlar karlamaz bunu
anladm. rnein, (ortalama 77 yandaki) erkeklerle kadnlar ko
nu alan bir inceleme, .;ok yal kadnlarn bile duygusal deneyimle
rini anmsadka erkeklerden daha youn duygular iinde oldukla
rm gsterdi.
Nedeni ite burada. strojen, sinir bozucu bir deneyim sonu
cunda kadnlarda daha geni bir nron alann harekete geirmekle
(yani stresi dara youn olâk hissetmelerine yol amakla) kalmayp
adrenal bezinin doal bir bellek destei olan stres hormonu kortizol
salglama sresini uzatmaktadr. Bu nedenle tatsz bir olay anmsa
mak o sralar duyulan mthi znty ve heyecan hortlatabilir:
Aratrmaclar bunun evrimsel bir nedeni olduunu dn
yorlar. Kadnlar eer yavrularnn ilk ve en n sradaki koruyucula
rysalar, olas tehlikeli durumlar, rnein hangi bitkilerin zehirli ol
duklarn ve hangi sularn iri dili hayvanlarn igalinde olduunu
hatrlamalar gerekir. Evrimsel nedenlerden dolay erkeklerde bu
kolaylk yoktur. Erkek eer son mamut avnda ne kadar korktuunu
hatrlayabiliyorsa, bu kez oraya gitmekte isteksiz olacaktr, ki ye
mek onun cesaretine bah olunca bu sizin iin hi de arzu edilir bir
durum olmayacaktr.
yle sanyorum ki erkeklerin, tartmalarmzn zn hatrla
yamamalar birok kadnlar iin byk bir srpriz olmaktadr ve bu
eer âm z^rki tartmalar bazen ok farkl ekillerde deerlendir
memizi idar ediyorsa hi amam. Hastalarmdan biri uzun yllardr
birlikte olduu erkek arkadayla tatile kmt. Zamann en byk
ksmn ilikilerinin en nemli sorunlarm tartmakla geirdiler.
105
Dr. Marianne J. fregato
Kadn seyahatin sonunda erkek arkadana ok ey rendiini ve

aralarnda neyin sorun olduunu (ya da iyi gittiini) daha iyi kavra
dn syledi. Erkek tam tersine konuyu tartarak geirdikleri sa
atlerden nefret ettiini ve tartmay anlamsz, hatta zararl bulduu
nu syledi.
Tatile ilikin zd anlarnn belki de olaylan hatrlay biimle
riyle bir ilgisi vard. Hastam aylardan sonra bile alan konulann,
nerilen zmlerin ve vanlan kararlarn bir ak grafiini izebilir
di. Erkek arkada aksine birka saat sonra bile aynntlan tam ola
rak hatrlayamyordu. uaktan indikten sonra ise sadece kavga ettik
lerini anmsayabildi.
^ ^ n l a n n Bellekleri ^ ^ ^ i m i z e e a ln ca
" Yine mi aym konu?!"
Hastam Bella'nn kocas be yl nce karsna bir ilikisi oldu
unu itiraf etmiti. Adam bundan sonra Bella'ya ona hep sadk kal
dna yemin ettiyse de, o eski sadakatsizlik kadncazn uyank sa
atlerinin her dakikasn zehirliyor. Kadncazn bu andan etkilen
medii hibir ho leden sonralan olmad gibi, ilgisiz konular
daki kavgalarnn hepsinde de kocasna ihanetini hatrlatmaktan ge
ri kalmyor.
Bella'nn niin hl kzgn olduunu biliyorum. hanetin ans
onu ilk duyduu andaki kadar canm yakyor. Erkek iin olay ka
pam tr; kadn iin ise evliliklerini mahveden bir ac olmay sr
dryor. Kltr her nedense bu konuda kadnn grn bir anlam
da destekliyor: Akl, mantk, bir konuyu tartmann iyi olduunu,
sessizliin ise inkarla eanlaml. dolaysyla kt olduunu savunu
yor. Televizyonda grdmz ve duyduumuz her ey, her eyi
106
Erkek Neden Hatrlamaz, Kadn NNeden Unutmaz
aa k^mann, fikir almann, daima hatrlamann ne kadar iyi ol

duuna bizi daha ok inandryor.
Ama bunun bizim iin en iyisi olduu gerekten doru mu?
Journal o f the American Medical Associalion (Amerikan Tp
Birlii Dergisi)ndeki ilgin bir makalede hayat tehdit eden olay lar
sonrasnda yaanan psikiyatrik kaynakl stres bozukluunda hatrla
mann da unutmak gibi bir sorun olduu belirtiliyor. Aratrmaclar,
bu irdanlar iin sknet, unutmak ve konumak mecburiyetinde kal
mamann byk nemini vurguluyorlar. New Yorker dergisinin 2^W
ylndaki bir makalesinde de Jerome Groopman adnda bir doktor,
travmatik bir olay tekrar yaamaya dayanan kriz danmanlnn
ne kadar bir yarar olduunu (veya olmadn) saptamak iin, ay-
nntlan anmsann olayn kii zerindeki etkisini hafifletip hafiflet
mediini aratrmt. 11 Eyll 2001 olaylaryla ilgili. yeni veriler,
yaananlan unutmann veya anlann bilinaltna itmenin gerek bir
iyilemeye daha fazla yardmc olabildiini gstermektedir.
Bu, crm mahalline te ^ a r tekrar dnme eilimindeki kadn-
lann erkeklerden baz eyler renebilecekleri bir alan olabilir. Bel-
lann yalnz evlilii deil, zihinsel sal adna da kocasnn ya
am defterinden bir yaprak koparmasn nerebilirdim. Erkein ona
ihanet ettii gereini hibir ey silecek deildi, ama her ikisinin de
iyilii adna yoluna devam etmek zorundayd. Bana kocasnn ili
ki sini ve bunun kendisi zerindeki etkilerini anlatt vakit, ona bu
evlilii niin srdrdn sordum. Bu ban onun iin niin hli
pozitif olduuna dair bana be mkemmel sebep ne srd (yalnz
bu egzersizi uygulamann bile byk yardm olabilir). Ona evlilii
srdrmeye karar verdiine gre, ilikiyi dzeltmek iin payna d
eni yapmas gerektiini belirdim. O zamandan beri de kankoca bir
psikiyatrn danmanlnda przleri gidermeye alyorlar.
107
N e H r;:r k l n d a K o n u m u y o r s u n u z ?
K o ttu (X U B i i m i m i z d e k i F a r k l a r
Kadnl;:.u, erkeklerden daha iyi duyduklarn ve duyduklarn
ilediklerini. rendik. Fakat kadnlarn konuulan sz duymalar
kolayl, kendi konumalarn da kapsar. Kadnlar szel iletiimi
daha kolay bulduklar gibi, erkeklerden daha zengin bir kelime ha
zneleri vardr. Aratrmalarn ou, kadnlarn, lisan ieren grev
lerde erkekleri geride braktklarn ve daha kolay ve akc konu
tuklarn gsteriyor. zetle, daha usta konumaclarz.
Bu konuma sevgisi ve ilikileri kuvvetlendirmek iin ondan
yararlanma yeteneimiz, kadn arkadalnn en zevkli yanlarndan
biridir. Arkadalarm fikir ileri srmezler, ykler anlatrlar. Konu
may paylamadaki kolaylmz birlikte yemek yemeyi veya ay
imeyi ok zevkli bir olaya dntrmektedir. Basit bir t kadn
larn elinde uzayan neeli dakikalara dnrken, ofis politikalar
hakkndaki bir rapor, bir irket toplant salonunu Versailles saray
kadar karanlk ve entrika dolu gsterebilir.
Buna karn erkekler gereklere bal kalr, kanlan uzun bir
anekdot anlatmaya giriirken erkekler yine mi der gibi homurdanr
ve gzlerini yuvarlarlar. K ars anlatlarndan birine balarken, anla
tlanlar ne kadar elenceli olursa olsun, tandm bir koca, Al sa
na bir hikye daha!" diye sylenir.
Erkekler, kadnlarn o kadar ustas olduklar bu trden konu
malar, en azndan havailik, hatta daha beteri kt niyetli dedikodu
olarak nitelerler. Konuulanlar bylesi nemsize indirgemek, ka
dnlarn dilinin hedefi olduklarndan phelenen erkekler iin bir
108
avuntu olabilir, ama kadnlarn kurduklar iletiimin hakl bir deer

lendirmesi olmaz. Gerek u ki kadnlarn anlattklar ykler bilgi
dei tokuu yapmann ve hatrlamann nemli bir yoludur. Hayat
larmz iinde kendimize emin ve baarl bir yol izmemize yardm
etti i iin bu byk bir avantajdr. Yavrularmz yrtclarn dolat -
ovalarda koruduumuz zamanlarda olduu gibi, bugn de erkek
lerin egemenliindeki iyerinde bize ayn destei salar.
Kadn arkadalarmn konumalarn ok sevsem de erkeklerin
szel olarak kendilerine ulaan bilgileri kullanmalarna hayranm. o
u kadnlarn aksine mthi verimli konuurlar. Sorularmn z ve
sapmasz olâk ve uygun uzamanda yantlandrlmasn severim. Ken
dim de bu ifade ekonomisine bal kalmaklar holanrm. Bir mesaj n
tm ayrntlarm izah etmeyi seven zavall sekreterim, bundan ok ra
hatsz olur ve bana naklettii tm ayrntlar dinlemediim takdirde
bir noktay gzden karmamdan korkar. ok acelem olduu i m a n
lar szn keserim, ama o bunu grmezlikten gelir ve anlatsnn so
nuna gelene kadar sesinin tonunu ykseltir. Bylece anlattklar bite
ne kadar dinlemekten baka arem kalmaz!
uras muhakkak ki dedikoduyu seven erkekler ve sevmeyen
kadnlar da vardr, ben aynca szel yetenekleri olaanst olan er
kekler de tandm. Ama yle ya da byle erkeklerle kadnlarn bir-
birleriyle konumasnda gelimeye yer vardr. ki cinsin konuma
larndaki farklar incelemek ve her ikisinin de en iyi yanlarn be
nimsemek taraflarn ikisinin de yararna olur. Birbirimizden bir ey
ler renebiliriz, bu ok zel alanda ise buna mecburuz.
109
Dr. Marianne J. Drgato
^ ^ e ^ ik Y e e te n e g i
Kzlar erkeklerden nce ilk szlerini syler ve cmleler kura
rak konuurlar. ocuk Sal ve Geliimi Ulusal Enstitsndeki bi
l im adamlar drt ayr aratnna kapsamnda 329 ocuu incelediler
ve kz ocuklarn hayatlarnn 2. yandan 5. yalarn n sonuna ka
dar konumann her alannda erkeklerden stn olduklarn saptad
lar. Ayn yalardaki erkek ocuklarna kyasla daha ok kelime bili
yorlar ve daha etkileyici bir dil kullanyorlard.
Bu ksmen sosyal olabi li r -kk kzlarn ilgilendikleri eyle
rin ve onlara erkek kardelerinden farkl olarak davranmamzn so
nucu 3 ya ndaki kzmla yaptm anlaml konumalar hl hatr
larm; bunlardan baz larn n onun holand faaliyetlerle i lgi li oldu
undan pheleniyorum. rnein, oyuncak bebekler pek ok hayali
oyun esinlerler ve onlarla oyuncak hayvanlarn yaptk lar h akknda
sy lenecek ok ey vard r. Yetikinler erkek ocuklarla grlt pa
trt yapmak ve onlar kamyon gibi oyuncaklarla oynamaya tevik
etmek eilimindedirler. Bu oyuncaklarla oynarken de kelime kul-
lanmaktansa bip bip gibi sesler k^m ak usuldendir. Kz ocuklar
yetikinlerle, zellikle de anneleriyle daha ok vakit geinnek ei
limindedirler. Btn dikkatimi gerektiren bir aratnna yazs ze
rinde altm gecelerde bile kzm bana yakn olmak ii n masa
mn altnda oyn ard. Kzlar ayrca erkeklerden de ok grup hal inde
oynamaktadrlar. zel likle ilgin bir aratnnaya baklrsa, gndz
bakm merkezlerindeki kzlara erkeklerden daha fazla ilgi gsteri -
li yor, ayrca bakclar kzlara daha retici ve uyanc davranyorlar.
Erkeklerle kad nl ar n konuma retmelerindeki farkl ardan ba
zdan, cinsiyetlerimize zg beyinlerimizin kelimeleri ileyerek ko
110
Erkek Neden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutmaz
numay retmeleriyle ilgili olabilir. Beynin geliimi bahsinde cins

ler arasnda gerek bir fark vardr: kzlarn beyinleri erkeklerinkin-
den daha abuk olgunlar. Konumay reten merkezler de buna
dahildir. Geliim srecinde kzlarn szel stnlne bu sebep ola
bilir. Baka aratrmaclar da normal erkeklerde testosteron dzeyi
ne kadar yksek olursa, szel yeteneklerinin de o oranda dk ol
duunu kefettiler. Yale niversitesinden Dr. Sally Shaywitz ger
ekten ilgin baz deneyler kapsamnda kendilerine e bir kafiye
tutturma devi verilen k ^m a bir gruptaki erkeklerin, beyinlerinin
sol yarsndaki yalnz bir tek blgeyi harekete geirdiklerini, oysa
kadnlarn ayn blgeyi beynin her iki yarsnda da kullandklarn
gsterdi.
Buna ek olarak kadnlarn beyin hcrelerindeki daha byk
balant derecesi de iki cins arasndaki baz tbbi farklara aklk ge
tirebilir: Emein, bir inmeden s o ^ kadnlar konuma yeteneklerine
erkeklerden daha abuk ve daha baarl olarak kavuuyorlar. Bey
nin yalnz bir tek yann etkileyen bir yaralanmadan sonra da konu
malarndan daha az ey kaybederler. Ayrca kekel eme gibi konuma
bozukluklar ve disleksiya (okuma gl) gibi geli imle balan
tl kusurlar da erkeklerde kzlardan daha sk grlr.
V c u t D ili A y a n m
Kadnlarn szel olmayan ipularn yorumlama kolayln in
celediimize gre, iletiim kurmak iin bunlarn daha ounu kullan
malar da bizler iin srpriz olmayacaktr. Kadnlar bilgi ve duygu
iletmek iin yz ifadeleri, szel ritmle ton ve bedensel hareketlerin
den yârlanrlar.
111
Niin mi? ^ratnnaclar bunun aklamasn bebek odasnda

aramak gerektiine inanyorlar. Bebeklerle konuurken kadnlann
kardklar tiz sevgi sesleri ve abartl yz ifadeleri erkeklerin ok
kez sinirine dokunur. Bilinli olsun ya da olmasn, kadnlarn bu e
kilde davranmasnn nedeni vardr. Bebekler, ayn eyleri tekrar tek
rar syleyen tiz seslere ve kocaman glmsemelerle sonuna kadar
alm gzler gibi arpc yz ifadelerine en iyi tepkiyi verirler.
Gen ocuklarla iletiim kunnaya ncelik venneleri, kadnlarn, ko
nuurken elleriyle bedenlerini kullaamalarm ve konutuklar kim
selere dokunma eilimlerini de izah eder.
Bir kadn tabii ki kk bir ocukla konuurken bir yetikinle
konutuu ^zamankinden ok farkl grnr. Ama yetikinler aras
konumalarda bile bu stilin yansmalarna rastlanabilir.
Kadnlar bylece erkeklerden daha ok -ve daha eitli- keli
me kullanrlar. Erkeklerden daha maharetli ve nansl yz ifadeleri
ne bavuruyorlar, daha sk glmsyorlar, daha ok el kol hareketi
yapyorlar, daha belirgin gz iletiimi kuruyorlar ve konutuktan
kimseye dokunmalar daha olas gzkyor.
Kanuu^rken Kadnlar Daha ok

^Bedensel Sslemelere Bavururlar
Kadnlarn konumalarna kattklar ^densel sslemeler ocuk
larla daha iyi iletiim kurulmasna yardm ederse de erkeklerle konu
urken b a ^ d u k la r gereksiz jestler b ^ n ^dikati detmnina sonu
larm Bir erkekle konuurken az ve z konumann daha etkili oldu
unu haurlamnina y ^ a r var. Bir kadnn ellerinin hareketi azndn
112
kan szlerden' daha hzl olunca benim bile dikkatim dalyor. Ba

zen de niakati datmakla k^mayp insan dpedz rinirlendiriyor.
Baz koullar altnda -rnein bir tartma esnasnda ya da te
levizyondaki bir sylei srasnda- kullandm hareketleri ve yz
ifadelerini snrlandryorum. Bu jestler ve yz ifadeleriyle konu
mama kattm sandm ek nanslar karmdakileri etkilemedik
ten baka, belki de dinleyicimin dikkatini datmakta ve asl iletmek
istediim bilgilerin hedefini bulmasn engellemektedir.
Aksine baz temel hareketlerin -rnein, bir espriyi onayla
mak iin hafife glmsemenin, destek ve cesaretlendinneyi ama
layan hafif bir ba hareketinin ve dncelerin younlamasna ia
ret eden gzlerin kslmasnn- bir kadnla konuurken ok ie yara
dn erkeklerin bilmelerinde yarar var.
iki D n y a a r p y o r
Birka ay nce fazlasyla enerjik bilim adamlarnn katld bir
toplanbda bulunuyordum. le tatilinde oturacak bir yer bulmak iin
yemek salonundaki masalar gzden geirdim. Bu kitab yazmaya
hazrlk olarak beyinde sahibinin cinsiyetine bal farklar hakknda-
ki bilimsel literatr okumakta olduum iin, deiik masalardaki-
lerin neler konutuklarn tabii ki merak ediyordum.
Kadnlarn bir arada oturduklar yerlerde konumalarn t
myle ocuklar, yal ^m e, babalarn yol at Sorunlar ve apart-
m a n la rd ^ yenileme ve dekorasyon almalaryla ilgili olduunu
grnce ok ardm. Sabah saatlerimizi dolduran ilgin tarma-
lara bir dakika bile ayrmamlard. Erkekler te yahdan bilimden
ve ilerinden bahsediyorlard.
113 F:8
Bu odadakilerin hepsi profesyonel kiilerdi. Saylan daha az

olmakla beraber kadnlar da bilim dnyasnda erkekler kadar pres
tij sahibiydiler. Ve gnn daha erken bir saatindeki enerjik tartma
lara katlmlard. Fakat yemek saatindeki konumalann oda er
keklerle kadnlar iin temelden farkl olmakla kalmayp trdedi de:
kadnlarn konumalarnda bilimden hibir iz yoktu, erkekierinkin-
de ise ev ve aileden.
Bunun niin byle olduunu bilmiyorum. Allah vergisi biyo
lojimizin ve iinde yetitiimiz kltrn bir bileimi olsa gerek. Dr-
al biyoloj imizin zerinde dunnamn baz itirazlara yol aacandan
phem yok. Ama kantlan gzden geirdikten sonra genetik ifre
mizle salgladmz ve ana rahminde maruz kaldmz honnonla-
nn birleiminin cinselletirdii bir beyinle doduumuza inancm
artyor. rnein, daha ana rahmindeyken yksek erkek honnonu
dzeylerine maruz kalan kzlarn, sert oy unlardan holanacaklarn
ve ileride ocuk yapmaya kar koyacaklarn biliyoruz.
yle sanyorum ki kadnlarn aileleri ne duyduklar an ilgi
nin kaynan kadn beyninde aramak gerek. Bu ilgi, hayatmzda
baka parlak ve heyecan verici eyler yapmamz engellemeyecek
tir, engelle memesi gerekir, ama grne baklrsa, hakknda ko
numay sevdiimiz eyleri erkilemeôdir. Sebepler ne olursa olsun
sonu ayn gzkmektedir. Erkeklerle kadnlar farkl eyleri farkl
ekillerde vurgulamaktadr.
Erkeklerle kadnlar farkl ilgi alanlarna ncelik vermelde

ve onlardan farkl ekillerde bahsetmektedir.
114
E t i i m z Z a m a n N e O lûycri
leti im kunnada karlatmz glkler nelerse kavga etti
imiz zaman bunlar giderek katlanmaktadr. Bu da bu etkilemele
rin ilikilerimiz asndan niin o kadar ykc olduunu izah ediyor.
Bir kavga esnasnda etkin bir iletiim i engelleyen baz temel
beyin ilemleri vardr. lk olarak beyinde duygulan kontrol eden b
lm olan amigdal, yani beyincik bademciinde faaliyet artar. n
korteks, yani beynin muhakeme yrtmek ve sorun zmlemekten
sorumlu blmnde ise faaliyet azalr. Bu nedenle hedeflediiniz
noktalara younlamakta ve meramnz anlalr bir dille iletmekte
zorluk ekersiniz; kafanzla deil, kalbinizle konumaktasnz. Bu,
kadnlarda. imdi karlatklarna benzer tatsz deneyimleri yaa
m olan erkekler iin olduundan daha dorudur. Kadmlann bu
kavgalara il ikin anlan erkeklerinkinden daha canl ve daha ayrn
tldr.
fkeli olduunuz uzaman beyninizde olup bitenler orgazmdan
sonra olanlara alacak der^recede benzemektedir. Her iki durumda
beyinlerimiz bir anlamda bizim aleyhimize almaktadr. Duygula
rmz ahlanm, ama mantk merkezimiz uyumutur. (Ben lgn
bir seksten sonra Yksek Mahkeme huzurunda davam savunmak
istemezdim, ya siz?)
zellikle kadnlar iin, ekimeyi tetikleyen neden ortadan
kalktktan sonra bile kavgay sonlandnnak zordur. Deneyimlerim,
sylediimiz veya olan en can alc eylerin bir kavgann sonrasn
da olageldiini gsteri yor. A n fkelendiiniz zaman, bir sr hor
mon beyin tarafndan dolam sisttemine alayan gibi boalr.lr. Ka
dnlarla erkeklerin arasndaki farklardan biri bu dzeylerin kadn
115
Dr. Marianne J. ^ g a t o
larda zellikle daha yava olarak normale dnmesidir. Bir kavgadan

sonra hasmnzla banrken etrafnzda sizi kzdracak bir ey arad
nz hi fark etmediniz mi? Her ey hallolmutur, ama siz kendi
nizi hfil fkeli hissediyorsunuz. Kavga ateini canlandracak baka
bir ey aryors unuz. Erkek arkadanz akn grnyorsa, bu bel-
k erkeklerde her ey normale dnd halde, ayn hormonlarn si
zin bedeninizde hl faaliyetlerini srdrmesinden ileri geliyordur.
iftler arasndaki kavgalarda grlen en yaygn yanllardan
biri bir erkein belirli bir eye ilgisizliini genel bir ilgisizlik olarak
yorumlamaktr. arkadalarm olan Alex le Amy mutfaklarn yeni
lemeyi planlyorlard. Amy projeye drt elle sarld, yemek salonun
daki masa bylece ok gemeden eitli kuma, fayans ve boya r
nekleriyle doldu. Alex'in fikrini almaya alt vakit, gen adam
sinirli ve ilgisiz grnyordu, Amy de sonunda sorumluluu stle
nerek kendi beendii mutfak dolaplarn nce kocasna danma
dan smarlad.
Alex fkeden deliye dnmt, Amy ise aknd. Benimle bir
likte rneklere bakman iin ok uratm, ama sen hepsinin birbiri
ne benzediini syleyip durdun!" diye yaknd. Bana kalrsa, Alex,
Amynin onu hedef ettii an ayrntlardan rahatsz olmutu.
(Bence ilikilerde o kadar ok srtmenin dekorasyon konula..
rnda olagelmesi rastlant deildir. Bildiim kadaryla biri Nepalda,
teki ise ngilterede olmak zere yaplm olan en az iki aratrma,
kadnlm erkeklerden daha ok rengi tehis edebilmelerinin rastlant
olmadn gstermitir. lmerette erkeklerin kadnlara koyduu ku
rallar konulu yaygn bir aka vardr, bunlarrdan biri ise udur: Mic
rosoft Windows gibiyiz. Yalnz 16 rengi tanyoruz. eftali bir meyve
dir. Kavun da yle. Morun ne olduu harknda hibir fi^^rde yok.")
116
Erkek Neden H atrl^naz, Kadn Neden Unutmaz
Alexin, mutfaktaki tezgah iin birbirinin neredeyse tpatp ei

lO tan ârasm^daki farklarn zerinde kafa yormak istememesi, b
tn yenileme almalarndan vazgemek istedii anlamna gelmi
yordu. Evin kendisince en nemli odasnn grnmn deitir
meyi gerekten istiyordu, am a^m ynin doal karlad ayrnt ka
labalna tahamml yoktu.
Amyye bir dahaki sefere Alexe daha net seeneklerle bavur
masn ne^rmek isterim. Ta m olsun, tahta m? Sar m, yoksa mavi
fayans m? Erkek meslektalarmdan hibirine en az iki potansiyel
zm beraberimde gtrmeden bir ikyet ya da sorun iin ba
vurmuyorum. Kadn arkadalarmla beraber saysz olanak zerinde
kafa yormak elenceli, ama erkeklerin en iyi nerileri ve analizleri
snrl seenekler arasnda bir seim yaptktan zaman saladklarna
tank olmuumdur.
Y orum larn r a s n d a K ^ t a l m a k
Birbirimizle konuurken karlatmz glkler belki de bi
ze verilen bilgilerin analizini yaparken hatalara dmemizden kay
naklanyor.
Hastam Sarah, oullar iin ok zel bir program iin birlikte
bir bavuru formu doldururken kocas Bili ile yapt bir konuma
y bana nakletti. Liam'n stn niteliklerini betimlemek iin Sarah
bir anekdota bavurmutu. Ama sadede gelmek" isteyen Bill, kar
snn szn kesmiti. Onun iin sadede gelmek, bavuru gerekleri
ni yerine getirecek olan nitelikleri bir tek cmlede ifade etmekle
olurdu. Sznn kesilmesi Sarahn kalbini krm, bu ise Billi da
ha da sinirlendirmiti. Sylemeye gerek yok, bavuru formu o ak
am tamamlanamad.
117
Buradaki durum apak ortada. Sarah bir soruyu bir ykyle

yantlyordu; Bili ise A ve B noktalan arasndaki en ksa izgiyi iz
mek istiyordu. Doru iletiim kunnay becerememeleri ikisini de
krm ve tatsz duygularn penesinde brakmt; dahas, bavuru
yu tamamlamak iin ekip olarak etkinliklerini baltalamt.
nsann sznn kesilmesi onur krcdr ve ister acele ister ko-
nudlk olsun bunun hibir zr yoktur. Billin ileride dzeltmek
zorunda olduu bir yan budur. Konuyu biraz daha irdeleyince, Sa
rah rahatsz edenin gerekte sznn kesilmesi olmadn kefet
tim. Bunun arkasndaki eylerle ilgili yorumdu onu zen. Liam
onun da olu, dedi. Onun iin ocuumuzu konumaktan daha il
gin ve nemli olan ne olabilirdi?
Bana kalrsa, Sarah elindeki verilerden yanl sonucu kar
mt. Anlatt anekdotla Bill'in ilgilenmeyiini Liama kar ilgi
sizlik olarak deerlendinniti. Ben o kanda deilim. Aslnda, Bili,
formu bir an nce tamamlamakla Liamn menfaatine hareket etti
ini dnmt. Kaba m davranmt? Evet. lgisiz mi davranm-
b? Belki deil. Ama kocasnn davranna getirdii yorum dn
lrse, Sarah'n kendini incinmi hissetmesi de normaldi.
Y a la n d k a B irb irim iz e D a h a o k
Benziyonziyoruz
Merak etmeyin; hibir ey mahvolmu deil. Bundan sonraki
blmde birbirimizle iletiim kurma yolundaki farklarmzn yolu
muzun stne kard engelleri amak iin bavurulabilecek baz
stratejileri sizinle paylaacam. yle sanyorum ki birbirimizle da
ha etkin ekilde konumay ve birbirimizi dinlemeyi renebiliriz.
118
Birbirimizden renebileceimiz pek ok ey vardr ve bu bilgiler

hayatmzîkl herkesle daha iyi iletiim kurmay bize retecektir.
Dinleme biimimizdeki farklar hakknda rendiim en cesaret
verici eylerden biri, haramzdaki ayrln geen yllarla birlikte daral
ddr. rnein ddaha nce de szn ettiimiz yalca kimselerle il
gili aratrmada kadnlar gemite yaadklar nemli olaylar hatrla-
dakian zaramar daha youn duygular duymu olsalar bile, aratrmac
lar, bu arada bavurduklan mimikler asndan kadnlarla erkekler
harasnda pek nemli bir fark olmadna dikkat etmilerdi. Ayn ara
trma daha gen kimseleri konu alm olsayd, eminim ki kadnlarla
erkeklerin arasndaki fark daha arpc olurdu. Bunun, yal kadnla
rn gen kadnlardan âha az mimie bavurduklar ya da yalca er
keklerin genlerden daha fazla mimik yaptklar anlamna m geldii
ni baka uzaman aratracaz. Benim kardm sonu erkeklerle ka
dnlarn yalandka bu alanda birbirlerine daha fazla benzedikleridir.
Bu cartan uyumann, ^man iinde yaadmz fizyolojik dei
ikliklerden ok, hayatlarmz birbirimizden bir eyler renmekle
geirmemizden, bunu yaparken de birbirimize daha ok benzeme
mizden ileri geldiini dnmek isterim. Muhakkak olan u ki birbi
rimizle daha iyi iletiim kurduumuz zaman bunun yârlarndan bi
ri de iletiim zorluklarmzn ebedi olmadnn kefidir. Baz eyleri
syleme biimimizi ve bunlar sylemek iin setiimiz zamanlar.
deitirebiliriz, aynca, elerimizin tepkilerini kontrol ederek bylece
yaklammz zarifletirmeye devam edebiliriz. Aramzdaki farklan
daha net olarak kavradka kendimize bunlarn etrafndan geen bir
yol izebilir, bu arada gelecek blmde bulacaklarnza benzer taktik
ler uygulayabiliriz. Umann ki hayatmzn daha erken bir anda bu
kavraya v ^ ^ a k kendimizi ve eimizi pek ok zntden kûrtarrz.
119
4
ik i C in s A r a s n d a ile ti im i
G e li tirm e k i in L e g a to
Y a s a la r
nceki blmde iletiim kurmada araramzzdaki farklar yzn

den erkeklerle kadnlar arazndaki aynlklann nasl ortaya ktn,
hatta iddetlenebileceini konutuk. Gz nnde bulundurulmas
gereken gerek, hangi durumda bulunursak bulunalm eimizle yz
lememizin gerektiidir. liki lerin temeli iletiimdir, yle olunca da
aramzdaki bilgi akn gelitirmeye almann ok byk yaran
vardr,.lk adm, birbirimizle bilgi alveriinde bulunduumuz za
man kullanabileceimiz ortak bir dil bulmaktr.
nmzdeki sayfalarda bir erkee gerekten iitmesini istedi
iniz bir ey sylediiniz zaman size yardmc olacana inandm
baz stratejiler bulacaksnz.
121
D r. M arianne J. Leggato
O n u ^ ^ n k Olamaya itin
Dinlemek erkekler iin kadnlar iin olduundan daha g ola
bilir. yle ulunca da erkee duymasn gerekten i stediin iz bir ey
syleyeceiniz zaman bunu ona hatrlatmakta yarar var! Hayatnz-
dak i erkekle ciddi bi r konuma yapmak ihtiyacn duyduunuz za
man, ondan dinlemesini isteyin ve ona {eletirel olmayan ve tatl bir
biimde olmak zere) bunun arkadam Leslienin deyimiyle g
zmn -iine- bak ve yle dinle trnden bir konuma olacan
bildirin.
Y ardm m l^steyin
Elerimiz bize denek ta olarak hizmet vermek mecburiyetin
de deildir. Bir komedyenin karsna yle dediini duydum: Bu
sana cretsiz olâk yaptm bir hirmettir." Bunda bir gereklik pay
vardr. Ayn yata paylamanz birbirinizi mutlaka dinlemek mec
buriyetinde olduunuz anlamna gelmez, yine de aranzdaki ilikiyi
iyiletirmek iin bunun yaran vardr. Ama nazik davranarak ondan
dinlemesini isteyebilirsiniz: teki bir durum iin senin grn
almak istiyorum,'' gibi. Bu kk nezaketin size pek ok ey kazan
dracan greceksiniz.
ikiniz i in d e Ûygun O la n Z a m a n Sein

ocuklarm bile endielerini ve krgnlklarn paylamak iin
beni sabahn nde uyandrmazlar. Bu takdirde onlara danlmazdm,
ama benim ihtiyalarma sayg duyar ve sabah .kahvaltsndan son
raya kadar bekledikleri takdirde dediklerine daha fazla di^rat ede-
122
ceimi (dolaysyla da benden en yararl ilgiyi ve tleri elde ede

ceklerini) bilirler. Einizden kusursuz bir ilgi beklemezseniz -daha
da beteri talep etmezseniz- gerekten ihtiyacm duyduunuz eyi el
de etmeniz olasl artar.
arkadam John beni her ne zaman arasa konumaya -. aletim
olup olmadn sorar. Olmadn sylersem, hibir zaman bozul
maz. Benim iin uygun zaman sorar ve o uzaman tekrar arar. Bu hi
lesinin mucizevi bir etkisi vardr: beni arad zaman hi telesekre
terime bavurmam, nk her an emrine amade olmam ve tm dik
katlerini ona vermemi bekleyemez. John benden her an mthi bir
dikkat, duygu paylam ve kusursuz bir anlay beklemediinden
onun iin elimden geleni yapmak baana zevk verir. Uzun zamandr
sren bârl evliliklerinin nedeninin ayn nezaketi karsna da gs
termesinden kaynaklandna eminim.
Erkeklerin ayn zamanda birden fazla ii kadnlar kadar baa

ryla yrtemediklerini biliyoruz. Televizyon seyrederken, iten ge
tirdii belgeleri incelerken ya da bilgisayaryla oynarken onunla bir
konumay a girimeniz size beklediiniz dikkati gstermeyecei an
lamna gelir. Ama ayn ey kadnlar iin geerli deildir, hatta k a - '
dnlarda tam tersine bir eili me tank olmuumdur. Kzmla aramda
geen en verimli konumalardan bazlar, ellerimiz baka ilerle me
gul olduu zaman, rnein, verdiimiz byk bir yemekten sonra or
tal toplarken olagelmiti. te yandan, dikkatimizi eken baka bir
faaliyet olmaynca, olumla aramdaki iki ynl iletiim ve sr payla-
mmm ok daha tatmin edici olduuna dikkat etmiimdir.
123
D r. Marianne J. ^Legato
Dikkati datan baka faaliyetler olunca evde veya broda bir i

arkadayla verimli bir konuma srdrmek zorlar. Byle bir du
rumda dolamaya kn veya baka bir yerde hafifbir eyler yiyin ve
ya iin. Dekor deiiklii ok ie yaran ingiliz arkadalarm evlilik
lerinin en nitelikli konumalarndan bazlarn yemekten sonra bir ka
deh bir ey ierken ya da eve yârken yaptklarn anlayorlan
K K o n u ^ ^ ^ Pozitif Y ^ ^ m B a l a n
Geenlerde bir has^m kocasyla arasndaki iletiimi iyiletir
mek iin yapt baarsz bir denemeyi anlatyordu. Konumaya,
Eskiden beri beni dinlememeye alksn, o yzden sana ulamak
umuduyla baz stratejiler benimsedim, diye balamt. Yapt gi
riimin iyi karlanmadn sylemeye gerek yok.
Bir dahaki bulumamzda ona yle denemesini nerdim: Soru
nu anlatraaya balamadah nce, liktmizde teân tekrar yaad
mz, ama birlikte dzeltebileceimize inandm bir sorun var, onu
nasl zmleyeceimizi seâle konumak isterim," diye balayabi
lirdi. Yâr oldu. Has^rmn kôcas, konumaya bir eletiriyle balana
cak yerde gr bu ^kllde sorulunca dinlemeye seve seve raz oldu.
Ustediiniz eyi A l d n
Herkes -zellikle de erkekler- kendilerine sunulan sorunlar
zmlemek isterler. Ne yank ki sizin her zaman istediiniz ey bir
zm deildir. Bazen sadece iinizi dkmek ya da hangisinin daha
yârl olacam grmek iin baz olas zmleri gzden geirmek
istersiniz. Bazen de dpedz yardm istersiniz. Konumann daha
bandayken dinleyicinize ne istediinizi syleyin. Bylesi, size bek
124
Erkek Neden H a r l^ a z , Kadn Neden Unutmaz
lediiniz karl vermesine yardmc olur. e yarayacak birka

farkl yol var, aklmdan geen baz olas zmleri dinlersen ok se
vinirim, deyin. Bir k yolu bulmakta zorlanyorsanz, ona sizin
yerinizde olsa ne yapacan sorun. Her iki ekilde de gereksindii
niz yant alabileceksinizdir.
D n d n z ^Syleyin
Erkeklerin szel olmayan ifadeleri deifre etmede kadnlardan
daha fazla zorlandklarn biliyoruz. Bu zellikle kadnlarn yz ifa
deleri iin doru. Ne yazk ki kadnlar iletiim k^m ak iin bu szel
olmayan ifadeleri fazlaca kullânma eilimindeler. Bu her iki taraf
iin can skc durumlara yol aabilir. Siz kadn olarak gereksinim
lerinizin grmezlikten gelindiini dnyorsunuz, o ise ipularn-
zn belirsizliine sinirleniyor.
Onun iin de dndklerinizi syleyin; hem de yksek sesle.
Verdiim sinyallerin ak olduunu hissetsem bile gereksinimlerimi
szel olâk ifade etmenin ok ie yaradn dnyorum. Korkun
bir gn geirdim! demek sngs dk halde oturmaktan daha ya
rarldr. Bir erkek bana ineli bir sz syledikten sonra ona ne kadar
inekmi olduumu anlatan bir bak ynlendirmek yerine, Beni ok
krdn. Szlerinde samimi miydin? gibi bir eyler sylemeye al
rm. ok kere akn bir bakla karlarsnz, bu da o erkein duy
gularm grmezlikten gelmediini, sadece onlarardan habersiz oldu
unu anlatyor.
Bir ey istediiniz ya da sizi rahatsz eden bir ey olduu za
man bunu aka belirtmenin nemini ne kadar vurgulasam azdr. Er
kek size neyin yolunda gitmediini sorduu, siz de, Bir ey yok,
125
Dr. M arianne J. Legl\to
diye yant verdiiniz uzaman erkek size inanacaktr. O cmle. sizi ra

hatsz eden eyin ermfn bir cinayet yerine sar bantla evirmekten
farkszdr. Byle bir durumda erkek sizi sevmiyor deildir; tam ak
si olmas olasdr. Erkekler sinirli olduklar zaman yalnzl seer
ler; sizin bir ey olmadm sylemeniz durumunda sizin de yalnz
kalmak istediinizi dnr ve buna sayg duyarlar.
Yolunda gitmeyen bir ey olduu zaman bile tersini syleme
miz ne biim mesajdr? Hastalarmla geirdiim sinir bozucu bir
gnn sonunda kzm dladmda, o, Bir eyin yolunda gitmedi
ini sylemiyorsun. sadece sana yardm edemeyeceimi sylyor
sun, diye yaknd. Haklyd. Kendi amazlanmla bouurken bil -
meyerek kzm da sinir bozucu bir eymi gibi yanmdan uzakla
trm. dndmden daha krc d a v ^ ^ tm . Ve o bir doktor
olmasa bile beni d krkl na uratan bir ol ayn belirsizliklerini
onunla paylamam n bana byk yardm dokunabilirdi.
O an bir ey hakknda gerekten konuamayacak h a ld e y ^ iz ;
bunu da aka syleyin. Az nce ok zc bir haber aldm. O ka
dar sarstldm ki bunu u srada konuamayacak haldeyim. Ama da
ha sonra senin teselline ve dne ihtiyacm olacak. Bunu yemek
te konuamaz myz?"
Bu ekilde davranmaya balarsanz, karnzdakiyle iletiimi
nizin kalitesinde byk bir fark hissedersiniz, bunu hemen fark ede
ceiniz gibi. aynca uzun vadeli bir ya^r da olacaktr. Dnd
n aka sy leyen ve baz eyleri hasralt etmeyen biriyle konu
mak byk bir rahatlk salar ve gven duyurur. Einiz bir sure son
ra bir eyi gzden kardn ya da yanl anladn sanarak tasa et
mekten vazgeecek ve rahatlayacaktr.
126
Telefon enii zaman konuacak vaktim olup olmadm soran

arkadam John u hatrladnz m? Acil o l^ a k ilgimi istedii ender
zamanlarda bunu bana aka sylemekten saknmaz. Szel iletii
mi gvenilir olduundan ses tonunu doru anlamlandrp anlamlan
drmadma emin olamayâk tasa etmeme gerek kalmaz. Hattn
br ucunda onun sesini duymak beni daima mutlu eder.
Kadnlar bana, K ^ ^ a bulak makinesini boalimasn iste
mek zorunda kalmay istemiyorum. Yoûn olduumu grp bunu
kendisinin nermesini istiyorum! diyorlar. Hayatm^zdaki insanla
rn gereksinimlerimizi ngrmeleri ho bir ey. rnein olaan ol
mayan bir ey hatta bir bardak su getirmek gibi basit bir ey yapsa
lar bile. Ama gereksinimlerimizi aka bildirmeden bunlarn yerine
getirilmesini beklemek bir nzak kurmaktan baka bir ey deildir.
Bir ee gereksinimlerimizi ve istediklerimizi sylemenin, k
resel negatif olarak adlandrdm durumdan, rnein, Ben konu
tuum zaman hi dinlemiyorsun, ya da Neler hissettiim umurun
da deil," demekten ok îna etkin olduunu dnyorum. Byle-
si sulamalarda bulunmak insana ne kadar ekici gelse de, erkee
ne kadar abalarsa abalasn baâramayacan hissettirmekten ba
ka ie yâramaz. Ondan dpedz kirli tabaklar kaldrmasn isteme
niz ikiniz iin de daha rahat olurdu.
erii f r e ekiillendirin
Erkeklerle kadnlar farkl eylerle ilgileniyor grnrler, bu da
birbirimizle konumamzda anlamazla yol aabilir. Bu fark ele
almak iin ilk yapabileceimiz ey, iletiimimizi dinleyicimize g
re ayarladmza emin olmaktr. Kadn arkadalarmza kar da ay
n eyi yyptmza gre, ne demek istediimi anlamsnzdr.
127
Size bir rnek vereyim. Yeni bir mantonun kesimi ya da ipek

li bir earbn deseni zerinde mkemmelen fikir yrtebilirim, ama
modayla hi ilgilenmediini bildiim arkadam Anne'la bu ayrn
tlar paylamam. Anne da konuya ilgi duymadm bildii iin bil
gisayarna yapt en yeni eklentileri ancak en yzeysel ekilde ba
na aktarr. Ama ikimizi de ilgilendiren bir konu olan kitaplardan
uzun uzun konuuruz. Anne la ben farkl eylerle ilgileniyoruz, ama
her eye ramen ortak bir ilgi alan bulduk.
Erkeklerle kadnlar harasndaki birok ilikiler benzer bir duyar
lktan yarar grebilir. Konumalarmz niin ortak ilgi alanlarmza
odaklayp arkadalarmza gsterdiimiz nezaketi elerimize de
paylatrmyoruz? New York T/mes'n en ok satanlar listesindeki
bir kitab da okuduktan sonra kocalarnn anlattklarna ilgisiz dav
ranmasndan yaknan kadnlara u kadarm syleyeceim: Belki
sizin anlattklarnzla ilgilenmiyordur!"
Tabii ki ayn ey erkekler iin de geerlidir. Meslektalarm
dan biri karsyla yapt sohbetlerle ilgili olarak yapt bir kefi
anlatyordu. Kendisi, alt hastanedeki personel ve hastalar da
hi l olmak zere her gn binlerce insanla karlamaktayd, kans ak
sine evde ocuklarla akam ediyordu. Bana habire hastanede neler
ol up bittiini soruyor, ama yl sonuna i li kin projelerimizi ve olas
harcamalarmz anlattmda hi memnun gzkmyordu. Sonunda
ona ykler anlatmam istediini anladm: huysuz hastalan, ilgin
vakalar, personelle ilgili dedikodular merak ediyordu. imdi gn
lk faal iyetlerim arasnda onun duymak isteyebilecei eyleri belle
ime kaydediyor. sonra da ona anlatyorum. Ona iek getirmiim
gibi seviniyor!
128
Erkek Neden Hatirl^naz, Kadn Neden Unutmaz
Meslektam kansna onun duymak isteyebilecei eyleri ak

tarmakla evliliindeki iletiimi glendiriyor, aynca kansn, gn
nn onun uzanda geirdii blm harknda bilgilendiriyordu.
Kans hastanenin bilanosunu denetlemenin peinde deildi, sadece
kocasnn isel hayatn ve duygularn daha iyi anlamak istiyord u.
Onun iin de belki huysuz hastann yksn duymaktan ziyade, ko
casnn bu hastayla nasl baa kt ve bu arada neler hissettiiyle
i lgilen iyord u.
Demek oluyor ki iki cins basndaki iletiimi gelitirmenin bir
yolu, benim Annela yaptm gibi, konumalarmzn ieriini din
leyicimize uydurmaktr.
^Sade Bir Dil Kullann

Tabii ki kadn arkadalarmzla ve elerimizle konumamz ara
snda nemli bir fark vardr; yle olmas gerekir de. Ben arkadam
Annela alverie kmak zorunda dei lim, ama iftler ailevi konu
larda, rnein, ocuklarn bakmnda, kendileriyle ocuklarna bir yu
va salamak ve paralarn nasl harcayacaklarna karar vermek gibi
konularda paylam halindedirler. Ne de olsa birbirimizle bir ortak
lk konumundayz ve oâk bir dil benimseyerek aramzdaki akl
amak durumundayz.
Vakalarn ounda, erkeklerle kadnlar birbirlerini anlarlar, ama
gayret edip erkeklerin kolayca anlayabilecekleri bir di lle konutu
um zaman mesajm kar tarafa daha kolay ulatrabildiimi fark
ettim. Herhangi bir dili renmenin yararl olmas gibi, bunu da
yapmak ^zahmetine deeceini kendi tecrbelerimden biliyorum. Okul
da rendiim F^szzca belki bir Parislinin kulana bir Franszn
Franszcas gibi gelmiyordur, ama gsterdiim aba o lkede tatil
129 F:9
geirmemi, lkeyi bir rehber kitabndan okuyarak renmekten ok

daha zevkl i bir hale getiriyor. Franszca kelime hzinemi tazeleme
ye ayrdm vakitler ise yaptm ziyareti daha da zenginletiriyor.
Kadnlarn arkadal alanndan bir baka rnek vereyim. Bir
kadn meslekta m evinde almaktadr. Telefonuma Alo diye ce
vap veriinden bir almasnn orta yerinde mi olduunu yoksa sa
dece bulak makinesini mi boalttn anlayabiliyorum. Arkadam
eer megulsa, benim de ona mutlaka sormam gereken bir ey vârsa
hemen sadede geliyorum. Eer gevezelie harcayacak b ^ a vakti ol
duunu sezersem, konumay farkl ekilde ynlendiriyorum: ona ai
lesini ya da o^rk dostlarm z soruyor, bana onu hatrlatan bir kitap
tan veya bir piyesten bahsediyor ya da ortak bir hastamzla ilgili bul
gulan onunla paylayorum. ou erkeklerle de megul olduu za
manlarda arkadamla konutuum gibi konuurum. te sizin de ya
pabileceiniz eyler:
Sade ve can alc noktalara deinin. Bir eyin yaplmasn is

tiyorsanz, bunu net ve basit ekilde tarif edin.
Belirtmek istediiniz noktalar anekdotlarla sslemeyin, hat
ta gereksiz sfatlar kullanmayn. Tandm bir air bir keresinde
yazd her kelimenin 20 dolar ettiini hesaplamt. Erkeklerle yap
tm konumalarda bunu daima gz nnde bulunduruyorum.
K K onâ O d a k la m n
Erkek sevgililerimiz ve kocalarmzla olan tartmalarmz ok
zaman esas konudan saparlar Bir kere kzdnz m, ilikideki btn
krgnlklar yzeye k^manz kolaydr. Bu takdirde, tartmay te-
130
Erkek N eden Hatrlam az, Kadn Neden Unutm az
tikleyen sebeple ilgisi olmayan eski sulamalar savurmaktan ken

dinizi alamazsnz.
Bu durum ilikilerimizi altst edebilir. Eski bir tartmann ya
da ihanetin ansn yok etmenin g olduunu kabul ediyorum, ^ a
tartrken esas konudan sapmamaya almanz nemle neririm.
Kocanz geen yl Anneler Gn nde golf oyn^ttaya gitmeyi
planlam olabilir, ama evin masraflarn demeye vakit ayrmay
unutmasnn bu duyarsz davrarnla ilgisi yoktur. Faturalarn den
mesiyle ilgili tartmaya o gemi golf oyununu' karhrmanz an
lamsz olur. Ona, stlendii sorumluluklar yerine getirmekiin n
ceden plan yapmas yolundaki talebinize bal kalrsanz, kocanz
bu konuda dediklerinizi gerekten duyacaktr. Ama deitiremeye
ceiniz bir k u s ^ n u yzne aparsanz iin iinden syrlmaya a
lmas olasdr.
Inanm
Kzmn bir arkadann hayatndaki yeni erkekle olan ilk tar
tmasn anlatmasn azm ak dinledim. Gen aân hayahndaki
nceliklerin ilk evliliinden olan ocuklar ve yeni iini yoluna koy
mak olduunu peinen sylemiti. Bu ikisinin bir araya gelmesi cid
di bir ilikiye ayracak zamannn ve enerjisini_ olmamas anlamna
geliyordu. Bundan nceki ilikisi zaten kz arkadalarna hak ettik
leri zaman ve ilgiyi gsterememesi nedeniyle son bulmutu.
Bu âll gen kadnn, erkein her ^zrn kendi yanl deer
lendirmeleriyle hasralb etmesini dehet iinde dinledim. A^damm ilk
frsatta dile getirdii uyarya ramen, onunla bir ilikiye balklama at
lamak k^^m dayd.
131
Dr. M a ria n e J. Legato
likilerinin saysz iptal edilmi randevu ve vaatten sonra be

ayn iinde son bulmas kimseyi artmad. Adamcaz onun bilme
si gereken her eyi ilk gnnden ak seik sylemi, ama gen ka
dn yle istedii iin bambaka bir ey duymutu.
K onum aya B i ^ ^ ^ S o n la n d n n
iki cins arasndaki anlamazlk kaynaklarndan biri de bir ko
numann ne zaman sonlanmas gerektii konusundaki anlamazlk
la ilgilidir. Kadnlar yz ifadelerini ve beden dilini yorumlamakta
daha usta olduktan iin, erkein ne zaman bir konumadan skld
n, hatta sabrnn zorlandn ondan nce anlamalar gerekir. Siz
konunuza yeni yeni snmaya balyor olabilirsiniz, ama iaretleri
alglaynca en dorusu konumay toparlamaktr. Kimse yorgun ol
duu zaman parlak gzkmez, erkeklerin konuma gleri ise ka-
dnlarnkinden azdr. Daha fazla konumak isterseniz, tartmanza
baka zaman devam etmeyi isteyip istemeyeceini ona sorun. Sy
lemek istediklerinizi sylemek iin bazen bir kadn arkadanzla
giriebileceiniz bir konuma maratonu yerine birka ksa konuma
srdrmeniz gerekebilir ama sonutan memnun kalacaksnz.
Konum aya Kesin

Yllar iinde erkek arkadalarmla aramda geen tartmalar
arasnda bir tanesi hi aklmdan kmyor. Sylemek istediklerimi
tek tek, ak seik ve ksaca syledikten sonra srtm evirip uyku
ya daldm. ok etkileyici konumuum. Ertesi sabah istediim her
eyi elde etmi bulunuyordum.
132
Erkek Neden H atrl^nsz, Kadn Neden Unutmaz
Ne yazk ki baka zamanlarda bu baarm tekrar edemedim.

O akam o kadar yolunda giden ne olmutu? Gnn daha erken bir
saatinde kk bir tbbi mdahale geirmi ve tartmadan hemen
nce bir an kesici almtm. O adamla yapt m konumalar beni
hep sinirlendirirdi, tartma konumuz da zellikle kritikti. Ama o
gn ila her zaman fazla mesai yapan beynimdeki endie merkezle
rini uyuturduundan grlerimi bir dizi inandrc nokta halinde
sralamtm.
Bu tart man n ansn o zamandan beri giritiim btn tart
malara tadm, imdi de size aklyorum. Bundan aldm ders u:
Anlatacaklarnzla ilgili noktalan en doru ve ksa ekilde ifade edin,
sonra da durun. Konu may kesin, dnmeyi kesin, bir yant bekle
meyi kesin. Sadece durun.
^âyan
Erkeklerle kadnlar n hatrlamalar arasndaki farklar hakknda
bildiklerimizi gz nne alarak, gereksindiklerimizi birbirimizden
elde etmemizi salayacak baz taktikleri benimseyebiliriz. Bu zel
likle anlamazlklar durumunda ok yararl olmaktadr. .
ruein, bir tartmadan sonra grm aadakine benzer
bir kapan konumasyla zetlemeyi ok yararl buluyorum: On
lar sevdiini bildiim iin, ailene iyi davranmaya ve bizi gereksin
dikleri zaman yanlarnda olmaya alyorum. Ltfen sende benim
aileme kar yanmda ol. Onlar buna minnettar olacaklar gibi, yar
dmn beni de sonsuz memnun edecek. Kapan konumanz pozi
tif olsun ve isteminiz ya da neriniz sakn baka bir eletiriye yol
133
Dr. M ariâne J. Degato
a la sn . Dakikalar srm bir tartmay bir veya iki ksa cmley

le sonulandrlanz, yaptnz konumann herkesin aklnda kal
mas ansn artrrsnz.
Bir Konmuun
H astalm n, evliliklerindeki iletiim konusunda benimle yap
tklar konumalarda yinelenen omlk bir nokta yalnzlk. Bir hasta
mn, yklmakta olan evlilii hakknda bana syledii en ac szler
unlar oldu: Onunla beraberken kendi bama olduum zamankin
den daha yalnzm!" Bir kadnn, bana, Benimle ilgilenir grnm
yor, Benimle girmeye yanat ayrntlarn dzey i beni tatmin et
mekten uzak kalyor," veya Patronamla ilgili olarak onunla dertle
meye kalksam, erkek a r k a c m bana szn ettiim sorunlar nasl
zmlemem gerektiini anlatmakta srar ediyor, diye her szlan
nda bu yalnzln ylklarn duyar gibi oluyorum.
lgilenmeyen biriyle bir eyi paylamak istei tek kelimeyle
yalnzlktr. Modayla ilgilenmeyen arkadam Anne tek arkadam
olsayd, yeni gardropuma gsterdii ilgisizi ik beni fena halde krar
d. Allahtan ki yeni kamir k m n bana duyurduu heyecan
paylaacak olan baka arkadalarm var da zavall Annen cann
skmak zorunda kalmyorum.
Birden fazla arkadanzn olmas bu nedenle mi? Ellen ok esp
rili olabilir, ama ondan yardm veya t istenildiinde ok abuk
sabr tayor. Eitim ve destek konularnda fikrini almak istediiniz
zaman Alison sizinle uzun uzun konumaya hazr, ama sizinle kp'
sevdiiniz eyleri yapmay sevmiyor. Akas, farkl zamanlarda
farkl kimselerden farkl eyler istiyorsunuz. Hayatnzda bu tr ki
134
iler olursa, depo"^rn istediiniz eyi ekip almanz zor olmaz. Ar

kadalarm gerekten verebilecekleri eyler uruna kullanmann"
onlar, onlardan veremeyecekleri veyavermek istemeyecekleri ey
ler istemenin yol aaca ypranmadan koruduunu kefettim. Res
mi bir davete katlmak istediim takdirde, bunun gibi k bir aka
mn benimle tadn karacak birini armak yerine ni in Alisonu
beraberimde srkleyerek onu mutsuz edeyim?
Bunlar kulaa mantkl geliyor, yleyken insanlarn romantik
ilikilerinden olaanst beklentileri olmasna ou zaman ayo
rum. Bir tek arkadatan her eyi beklemediinize gre, bir tek insa
nn ok ender vakalar dnda btn ihtiyalarnz karlamasn bek
lemek mantkszlk deil midir? O kimseyle ok zel bir ilikiniz
olsa bile.
zellikle kadnlar arasndaki arkadalklarnn gl bir ev
rimsel temeli vardr. Ama biyoloji bir yana, iliki dndaki arkada
lklarmzn piyasadaki en stn psikolojik desteklerden olduuna
inanyorum. Evlilik hayatmz iin bu zellikle dorudur. Onun iin
de bir erkekle ciddi ekilde ilgilenmeye balad vakit bir kadnn
btn arkadalklarn ihmal etmesini gerek bir traj edi olarak gr
yorum. ^Zarar gren yalnz bu arkadalklar da deildir, kadnn ro
mantik ilikisi ve belki daha nemlisi, kendi duygusal isticar ve den
gesi de sarslr.
Baka bakmlardan iyi giden bir evlilikte yalnzlk duyuyorsa
nz, konumal^tmz iin onlar kabule daha hevesli bir kaynak arayn.
Hastalarm mesleki bir toplulua, bir hayr komitesine katlmaya ya
da hi deilse eski okul arkadalaryla tankln yenilemeye tevik
135
ediyorum. Onlara, Erkek arkadanz ilgilenmiyorsa, ilgilenecek bi-

- rini bulun, diyorum. Hastalarmdan biri aynen bunu yapt. Kendisi
bir firmann bir, iki kadn yatrm danmanndan biri. Yalnz kz ar
kadalaryla katld haftalk poker partileri, onu akamn dokuzun
dan nce brodan karabilen tek ey. Baka i kadnlaryla bir ma
sa banda bulumasn can kurtaran simidim diye niteliyor.
O kadar nemli olan konuma mevzular deildir ama ben yi
ne de bu kadnlar sinirli patronlar, huysuz mterileri ve dedii de
dik 3 yandaki ocuklar hakknda yaknrken dinlemeyi isterdim.
Burada nemli olan, yaln z olmadklarn hissetmeleri ve hayatlarn
daki erkeklerle konuamayacaklar biimde konumak frsatn bul
malardr. Hastamn kocasyla ideal denebilecek bir ilikisi var ve
birok ey hakknda doya doya konuabiliyorlar. Ama o yine de ken
disiyle ayn kafadaki arkadalaryla gei rdii birka saatin, onun iin
kocasnn bile dolduramad bir boluu doldurduunu dnyor.
Bir arkada aradnz zaman, nemli olan bir ruh ikizinizi bul
mak deil, sizin le ayn eyleri yaayan ve beraberliinden holand
nz biriyle beraber olmak olduunu hatrlamanzda yarar var. Bir
ok gen anne, kendini, bir yl nce arkadalk etmek istemeyecei
bir kadnla bir kafe masasnda oturur bulmutur. Gnlerinin benzer
ritmleri, bebek emzirmenin verdii huzur ya da gazetede okunan bir
yaz, olas grlmeyecek bir arkadal mmkn klabilecei gibi,
hayatlarndaki erkeklerle yaptktan konumalarn salad honut
luk dzeyini de ykseltebilir.
^5
136
Son bir t m? Sabrl olun. Bu stratejiler bir ilikinin han

gi aamasnda olursanz olun, ister ilk ak gnlerinde bulunun ya da
bir sonraki b lmde tartacamz gibi, ilikinizi daha ciddi bir d
zeye karmak istediiniz zaman da ie yaryor. Ama ister ilk ciddi
tanmanz yapacak olun, ya da ister bu tartmalarnzn 4000inci-
si olsun, iki cins arasndaki iletiimi gelitirmenin bir sre, hem de
byk dlleri gz nne getirilirse giriilmesine deecek bir sre
olduunu unutmayn.
5
B e n im le E v le n ir m is in ?
iyi Gnlerde w ^Kt Gnlerde t k r o b l r

O lm a k iin V erilen
Erkeklerden oldu bitti holânmmdr. Onlara dokumay, tatla-

nn, kokularn ve hepsinden de ok dnme biimlerini ^ vetm. Tp
fakltesi her tipte ve boyda erkein bana ve (ou erkek o1an) erkak
rencilere bilgi verdii ve klavuzluk ettii bir arkadalk ve dostlak
cennetiydi. Entelektel baarnn tek geer ake olduu a 1fi c a lkh bir
toplumda o ^ ^ a k ; k^mark bilgileri zmserken ve aJl'laz bir man
tkla problemleri zerken ince espriler ile fkr fkr ve gerek bir en
telektel heyceecanla peinlenmi erkadalklar kurmutuk. :Beraberinde
okuduum ve altm erkekler btn sreci olabildiince elenceli
kldktan baka, bana o am andan beri hi unutmadm t>ir ders ver
diler: Erkekler hîkulade ^tabalar olabiliyorlar.
Ama ilerinden biriyle kiisel, romantik ve cinsel bir ilikiye
girdiim anda btn tablo deiti. lk tutulma heyecan yatr yar
139
maz kendimi yaltlm hissettim; yakn beraberlik iin nemli san

dm eyler hibir zaman partnerimin nemsedikleri deildi. Rahat,
kabul grm ve anlalm olduuma dair btn hissettiklerim gi
zemli ekilde yok olmutu. Arkadalanmla aramdaki huzurlu bera
berlikten bu giderek tatmin etmeyen ilikilerde eser yoktu.
likilerim kk saldka sorun daha da mzminleir grnd.
Sonunda, meslek hayatm o kadar zenginletiren elerle dolu ar-
kadalklanmn romantik ilikilerimden ok daha baarl olduuna
inanr oldum. Bu bakmdan yalnz da deildim; kadn arkadalarm
dan birou grnrdeki baarl elemelerine karn, ilikilerinin
hi de grnd gibi olmadna bana itiraf ettiler.
Erkeklerle ilikilerimi ynetmekte tp fakltesindeki gnlerim
den beri ok ustalatm syleyebilirim; arada ok baarl ilikiler
de yaadm, ama hala ayn gerilimlerle boutuumu da fark ediyo
rum. Muayenehanemden geen hastalanmla ders verdiim rencile
rimden durumun yeni gen kuaklar iin daha farkl veya daha kolay
olmadm gryorum.
Bir ilikide delice sevdiklerimizden istediklerimizi elde edebi
lir miyiz? Ya da btn peri masallarnn ilk pckle sonlanmasnn
bir nedeni mi var? Hayatlanmz zenginletirmeyi ve gereksinimle
rimizi karlamay srdren uzun vadeli bir ballk sadece bir rya
m, yoksa a^rtan teklifsizlikle alkanln kmseme ve souma ye
rine daha byk bir yaknlk retmesini garantileyecek baz pratik
aamalar var m?
140
Erkek Neden Hatrl^naz, Kadn Neden Unutmaz
a b a l a r m z e li iy o r m u '
Siz de beynin cinsiyetinin ilkah anndan itibaren saptandna
ve baz evrimsel srelerin beyinlerimizin geliimini ve arzularn bi
imlendirdiine benim gibi i nanyorsanz, evrimsel ipularn gzden
geirip rahatszlk verici bir sonuca ularsnz: Kadnlar iliki' isti
yor, fakat erkekler istemiyorlar.
Burada bir eliki sz konusu. Erkekler evrimsel adan mm
kn olduu kadar sk ve farkl partnerlerle birlemeye atrlar; ama
ise potansiyel ocuklarn artrmaktr. Kadnlar tam tersine zellik
le de kendilerine baml ocuklarn byttkleri nazik dnemde
on lara koruma ve madd i kaynak s alayacak uzun sreli ilikileri
tercih ederler. Bu verilere dayanarak erkeklerle kadnlarn grnr
de zmlenemez bir ekime iinde olduklar sylenebilir.
Ama ben btn ilikilerin bandan itibaren kt sona mahkm
olduuna inanmyorum. nce bu, evrime mantksz bir bak olur.
Hayvanlar gibi insanlar da trlerini oaltmak amacn gtmeyen bir
sr ey yaparlar.
rnein hayvanlar dnyasndaki ecinsellik bolluuna bakn.
Bloomington, ndiana'daki Kinsey Seks, Cinsiyet ve reme Aratr
ma Merkezi mdr Dr. June Reinisch bu konuda tam olmayan y
le bir liste sunmaktadr: meyve sinei, baz kular, boalar, inekler,
atlar, antiloplar, erkek yaban domuzlan, kolar, koyunlar, kpekler,
kediler ve baz makaklar gibi primatlar, aynca Hanuman langurlan,
rhesus maymunlar, Japon makaklar, ververler, sincap maymunla
r, empanzeler, cce empanzeler ve da gorilleri. Dr. Bruce Bage-
mihlde ecinsellik faaliyetlerine ek olarak ift olarak yaayan, bir-
141
tikte sahip olduklan blgeleri savunan ve yavrulan birlikte byten

hayvanlarn listesini derlemitir.
Hayvanlarla ecinsellik faaliyetleri esas itibariyle remeyi bal
talayc bir etki yapyorsa, evrim bunu niin imdiye kadar yok etme
di? Bunun ecinsellii eletirenlerinin yantlamadklar nemli bir
soru olduunu dnyorum ve m uh^kak ki insan biyoloj isinin yap
tmz seimlerdeki rolnn basit bir yorumundaki kusurlara dilcka-
ti ekmektedir.
Ama kadnlarn bir erkekten ocuklar iin olanaklar ve gven
lik beklediklerini ve bunun, birok kadnn bir erkekle tanp onun
la evlenme gds n izah ettiini br an iin kabul edelim. Zamann
bu evresinde ok ilgin bir eyin hem de gzm zn nnde olagel
diini dnyorum.
kinci Dnya Savaandan beri kadnl ar iin ekonomik durum
dramatik (ama bu yine de olmas gereken, olabilecek olan ve ileride
olaca kadar esasl olmayan) bir deiiklik sergiledi. Eitimle istih
dama ulamamz byk bir hamle yapt, bunun sonucunda da bugn
birok kadnlar kendileriyle ailelerinin ihtiyalarn karlamak im
kan na kavutular. Gnmzdeki bir kadn eer hayatn kazanma
y aklna koyduysa, maddi ihtiyalarm karlayacak bir erkee ba
ml olmasna artk gerek kalmaz. ocuk bakm olanaklar (bunlar
gerektii kadar bl olmasalar bile eskiden olduundan ok fazladr),
kadnlarn, bebeklerinin doumunun zerinden fazla uzun bir zaman
gemeden ilerinin bana dnmelerini mmkn klyor. (Ben bu
nun canl bir rneiyim. hk ocuumun doum sanclar balarken
mesleim iin ok nemli bir konumay yapmay ve bundan sonra
da birka saat sreyle sorular yantlamay ba^mtm. Bebeimi
142
krsden indikten 1O saat sonra dnyaya getirdim. Bir hafta sonra

ise laboratuvarma dnm ve hasta kabul etmeye balamtm.) Es
kiden hayal olan doum izni artk bir gerektir ve kadnlar, meslek
hayatlar gerilemeden yeni domu bebekleriyle istedikleri kadar
vakit geirmek iin sava verdike gelimeye devam etmektedir.
Kadnlar ekonomik adan eskiden olduundan daha bamsz
olduklarndan bunun sonucunda bir erkee ok dll;la az baml ol
mulardr. Kadnn, bir ein yardard olmadan bebeine bbakp ihtiya
larn karlayabilmesi, .her iki taraf iin de evliliin veya uzun s
reli bir ilikinin zorunluluunu tartlr hale getirmektedir. Bir e sa
hibi olmann hl byk bir duygusal ve pratik dayana vardr, ama
aksi halde bir erkein salayaca yardm iin arkadalarna, kom
ularna ve ailelerine gvenen bekr annelerin de dnyadaki says
artmaktadr.
Kanmca bu mthi bir gelime. Bylece iki taraf da artk uzun
vadeli bir ilikiye zaruret ya da gereksinim yerine kendi seimleriy
le girebilmektedir.
Hastalarmdan biri olan Rachele bakalm. Kendisi 40na mer
diven dayam olduu halde, evlenip ocuunu dourmak isteyece
i erkee henz rastlamamtr. Kendi evine sahip olduu ve ret
menlik gibi garantili bir ii bulunduu iin, ocuk evlat edinme se
eneiyle ilgilenmeye balad. AfrikadaAIDS virs, Hint Okyanu-
sunda da tsunami nedeniyle yetim kalin milyonlarca ocuk var; i
leri yolunda gittii takdirde, daha 41 yana girmeden bu ocuklar
dan birine bir yuva salayabilecektir.
Rachel'in yksn heyecan verici buldum. Kendisi u ana ka
dar evlenmi olmay herhalde isterdi, ama annesinin kuann an
143
cak bir erkein verebileceine inand bir ev, parasal gveni ik, hat
ta bir ocuk iin artk bir erkee gereksinimi yok. Eer gnn birin
de hayatn bir erkekle paylamak isterse, bu, bir ilikinin salaya
bilecei ak, arkadalk, seks, ortak ilgi alanlar veya sadece bir bi
linmeyen in heyecan gibi baka eyler iin olacaktr. Her ne kadar
pek ok kadn henz Rachelin parasal bamszlna kavuama
m olsa bile, giderek daha ok kadn o ynde ilerlemektedir.
Bununla birlikte gnmzdeki ilikilerde birok sorunlar kadn
lar iin deimeden kalmtr. Beyinle ilgili en yeni aratrmalarda ilk
birka yln lgn ihtirasnn devam ettirilmesinin niin o kadar zor
olduunu anlamamza yardm edecek bir eyler yok mu acaba?
^8cJO lln K i m y a s
ehvet iki kiinin arasnda akan kvlcm, romantik ak ise
ate in rasdr. Bu gd ler eleme srecini balatrlar. Her ikisinin
v ar oluu bebekler yapmamz ve trmz yaymaya devam etme
mizi aklar. Ama akla evliliin cicim zaman geip yeni bir haya
tn tohumu eki Idii zaman durulmamza yol aan nedir?
Kesin olan udur: Akn ilk heyocam -ve bunlarla balantl kim
yasallar- uzun mrl olmazlar. talyada Piza niversitesinde psiki
yatri profesr Donatella Marazziti ve k olduklar zaman erkek
lerle kadnlarn testosteron dzeylerinin birbirine yaklatm kefe
den aratrmac, aym ili kiyi srdren iftlerde 2 yl sonra testoste
ron dzeylerinin normale dndn saptamt.
Ama bu seks hormonlarnn giderek azalmas tabii ki oyunun
sona erdii" anlamna gelmez. Ne yazk ki baz iftler iin bu do-'
144
Erkek Neden H atrlam az, Kadm Neden Unutmaz
rudur, evliliklerin te biri ilk 4 yln iinde baarszla urar. Bu

belki de birok kimselerin, antropolog Helen Fisherin ballk dedi
i akn bir sonraki aamasna geii baaramaylarndan ileri gelir.
Tutulma kokteylinin (dopamin, fenyeti lamin ve norepinefrin)
hafiflemesine de tank olan balanma aamas, baka kimyasallarn
dzeylerinin ykselmesiyle bir arada grlr. Bunlar iftin ban
olduu kadar bu ilikide duyduumuz honutluk ve rahatlk duygu
larn glendirir. Bunlar her ne kadar tutulmaya elik eden kimya
sallarn hzl hcumundan yoksunlarsa da, kendilerince mutlu kim
yasallardr. Bu aamada salglanan kimyasallarn balcalar endor-
finlerle oksitosindir. Aramzdaki ilikiyi nasl etkilediklerine bir
bakalm.
E ^ ^ rn le r
Bir ilikiyi bir sre devam ettirdikten sonra ortaya kan en-
dorfi nler 'in ayn zamanda doann ar kesicileri" olduklarn kon
feranslarmda dinleyicilerime hatrlatrken glmekten kendini ala
mam. Uzunca bir sredir iliki durumunda olduumuz zaman bey
nimizin salglad kimyasallar, bir maraton koucusunun bir kra
ramen fini izgisine ulamasn, bir askerin de yaralandktan son
' ra savamaya devam etmesini salayan kimyasallarn ta kendileri
dir. Bunlardan kendi sonularnz karn!
aka bir yana, endorfinler zevki artran kimyasallardr ve mi
zacmzn zerinde gl bir etkileri vardr. Gldmz zaman on
lar salglarz, dzeylerinin yksek olduu zamanlarda da hosohbet,
dost canls ve rahat oluruz. Doyuma ulatmz zaman da salgla
n rlar ve sevitikten sonra ok zaman duyduumuz an zindelii de
(oksitosin le birlikte) paylamaktadrlar.
145 F: 10
f a . M arianne J. Leggato
Bu doal an kesiciler ayn zamanda sosyal yaltlmln, ay

rln ve yalnzln aclann da gidermektedirler. Aratrmac Barry
Keveme baka diilerle sk balantlar veya dostluklar kuran ve her
gn birbirlerini umar ederek saatler geiren dii talapoin maymunla
rnda endorfimi incelemitir. Diiler birbirlerinden ayrld, sonra
tekrar bulutuklan zaman endorfin dzeyleri katbekat rmaktadr.
Beraberlik hoa gider.
Ôksitosin
Bu hormonun erlceklerle kadnlarda cinsel arzuyu canlandrd
n, bedenin de cinsel iliki srasnda ve orgazm sonrasnda daha da faz
lasn salgladn seks hakkndaki konumamzdan anmsarsnz.
Fakat oksitosin yalnz iliki srasnda salglanmaz; birbiriyle il
gisiz birtakm faaliyetler srasnda da ortaya kar.
Emein, doum srasnda yumuak kaslarn kaslmasyla da
ilgilidir. Doum sancsn balatmak iin verilen pitosin adndaki
ila oksitosinin yapay bir eklidir; oksitosin kelimesi de Yunanca-
dan alnm olup hzl doum demektir. Oksitosin, bebeini em
ziren annede stn- gelmesi refleksini uyarmaktadr; dahas, stresli
olduumuz zamanlarda da salglanmaktadr. ,
Bu tamamen farkl durumlar arasndaki balant nedir? Baka
kimselerle balantlar kurmann yârl olabilecei bananlar vardr,
oksitosin de bu balannlan kolaylatran hormondur. AraUrmaclar
rnein st retimiyle oksitosin balantsnn ^ e -b e b e k ban ge
litirdiini dnmektedirler; bu da bebeine sut veren annelerin ni
in st vermeyen ^melerden daha ender olâk doum somas dep
resyonu yaadklarn izah etmektedir.
146
E rk ek Neden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutmaz
Endorfinler gibi oksitosin de insana kendini harika hissettirir.

Kocanzn ya da bebeinizin uyuyan yzne bakarken sizi avucuna
alan iyilikseverlii ve sevgiyi yaadysanz, ne demek istediimi
anlarsnz. Aratrmaclar ondan kucaklama hormonu" diye sz
ederler.
Oksitosinin ilgin yanlarnm biri salgsnn yol at yan
tn farkl kimselerde ne kadar farkl olduudur. San Franciscodaki
Kaliforniya niversitesi nde bir aratrmac olan Dr. Rebecca Tay
lor, gen kadnlarla yapt bir deney srasnda onlardan ilikileriy
le ilgili iki olay anmsamalarm istemiti: bir tanesi sevgi gibi po
zitif duygular, dieri ise terk edilme gibi negatif duygular tetikle-
miti. Ayrca katlmaclara 15 dakikalk bir masaj uygulanmt.
Oksitosin dzeyi sonular o kadar da ilgin deildi: Negatif
dnceler bir de yol aarken, pozitif olanlarn az bir etkisi var
d ya da hi yoktu. Masaj ise oksijen dzeylerini ykseltiyordu. l
gin olan sonularn katlmaclar arasnda ne kadarfarkl olduuy
du. Baz kadnlarda ok nemli dalgalanmalar grlmt; baka ba
z kadnlarda ise hi dalgalanma yoktu. Aratrmaclar bunun zeri -
ne iin nedenini renmeye altlar.
Sonuta ilikilerinde mutsuz olan (skntyla endieden yak
nan) kadnlarn, negatif bir dnce akllarna geldii vakit oksito
sin dzeyleri denler olduu meydana kt. Masaj srasnda ve po
zitif anlarm hatrlaynca oksitosin dzeyleri ykselenler ise belli
snrlar izmekte ve yalnz oturabilmekte ustaydlar, aynca bakala
rn honut etmeye ok fazla almyorlard.
Yani bu hormana sahip olmak ilikilerde honutluk ve huzur his
si mi oluturnyorda? Ya da mutlu bir iliki yâraak oksitosin retimi
147
D r. M arianne J. ^ g a t o
ni uyaryor muydu? Aratrmaclar, deney srasnda salam bir iliki

iinde olan kadnlarda oksitosin dzeyinin yalnz kadnlardakinden
daha fazla ykseldiini kefettiler. Bundan da dzenli bir ilikinin du
yurduu huzurun hormon salgsn etkiledii sonucunu kardlar.
Daha ileri aratrmalar, baz kimselerin yksek oksitosin d
zey lerine erimeye istidadan olduunu ortaya karrsa hi ama
yacam. Bu baz kimselerin niin bakalaryla daha kolay ba kur
duklarn da aklar. Baz erkeklerle kadnlar doaldurumlanym
gibi uzun vadeli ilikilere girerlerken bakalan kapana kslm bir
hayvan gibi ilikinin snrlarna kar mcadele ederler. Bu davra
nlarn belki de kimyasal aklamalar vardr.
sve' in Karolinska Hastanesi nde aratrmaclar oksitosin en
jeksiyonlar zerinde alyorlar. Kucaklama hormonunuyla ya
plan gnlk bir enjeksiyonun farelerde tansiyonu drdne ve
rahatlama hissi verdiine tank oldular. nsanlar iin de benzer bir
enjeksiyon gelitirilmesini bekleyeduralm, mizacmz dzeltmek
ve zellikle de ilikilerimizi gelitirmek iin bu rahatlatc hormon
larn dzeyini yksek tutmak etkin bir yntem olsa gerek.
Hormon dzeylerinizi ykseltmek iin bavurabileceiniz bir
ka yntem:
Egzersiz. Gl bedensel egzersiz endorfinler'deki artla

balantldr. Ayn zamanda daha gl bir zsaygsyla ve (belki de
btn bu endorfinl er in sonucu olarak) daha baarl bir cinsel ha
yatla balantldr. Ayn zamanda da ilikilerimizden ve seksten zevk
almamz engelleyen stresi yok eden g l bir etkendir. Doktor ola
rak btn hastalanma egzersiz yapmalarn neriyor ve nerimi din
leyenlerin bundan ka^nmlan arttka kvan duyuyorum.
148
Bol bol tatmin edici seks. Oksitosin dzeylerinin kadnlarda

da, erkeklerde de uyarlma ve orgazm srasnda ykseldiini biliyo
ruz. Bir iliki kapsamndaki sekse geri iletimli bir halka gzyle ba
kyorum: beraberinde olduunuz kimsenin yannda kendinizi iyi his
sediyorsunuz, o kimseyle sevimek istiyorsunuz, seviiyorsunuz ve
o kimseye daha da olumlu duygular besliyorsunuz. Bunun daha gen
bir grnm gibi ek avantajlar da vardr. Royal Edinborough Hasta
nesi nden nropsikolog David Weeks yapt bir aratrma sonucun
da haftada en az kere sevien iftlerin daha ender seks yapan ift
lere kyasla en az 10 ya daha gen gzktklerini saptamtr.
Gnde bir kere oynama doktorun yerini tutar. Hastalarm
dan biri, hayatnn iki sevgili arasndaki dnemlerinde dzenli ola
rak profesyonel masajlar yaptrmay det edinmitir. Bunun iptila
deil, zorunlu bir harcama olduunu ileri sryor, hakl olabilir de.
Kuzey Carolina Oniversitesi Tp Fakltesi psikiyatri profes
r Kathleen Light kadnlarda oksitosin dzeylerini inceledi. Elerle
el ele tutumak, bakmak ve beraber yatmak gibi eylemler dzeyi
ykseltiyordu, ama en ideali (oksitosin dzeyinin yzde 20 orann
da ykselii) ellerin, ensenin veya srtn okan oluyordu. Bu da
dokunuun sizi .iyi hissettirmesi ve yararl olmas iin mutlaka cin
sel olmasnn gerekmediinin kant. Bir sevgiliniz varsa, bu doku
nularn hepsini tevik edin, bunun sonucunda da tansiyonunuzun
frladn hissedin. Eer sevgiliniz yoksa ocuklarnz ve arkada
larnzla her frsatta birbirinize sarln; hepinize yararl olacaktr. Ne
yazk ki oksitosin bakasnn dokunuunu gerekli klyor, burada in
sann kendi kendine yapabilecei bir ey yoktur.
149
Bakalaryla bbalnz ^zeleyin. Oksitosin veya endorfinler 'ini-

zin dzeyini ykseltebilecek tek insan kocanz ya da sevgiliniz de
ildir. Hayatnzda sizin iin nemli olan herkesle aranzdaki ba
tazeleyin: bu, sevdiiniz bir teyzeyle bir fincan ay imek de olabi
lir, yzme havuzunda ocuklarnzla oynamak ya da bir arkada
nzla bir kahve iip bol bol gevezelik etmek de.
Baz aratrmaclar, kadnlarn evlilik dndaki yakn arkada
lklarnn evlilie yarar olabildiine inanyorlar. Blackbum, Virgi-
nia'daki Virginia Politeknik Enstits ve Eyalet niversitesi Geron..
toloji Merkezi mdr Dr. Karen Roberto, erkeklerin 30 yalarna
kadar baka erkeklerle arkadalklarn gelitirdiklerini, ancak bun
dan sonra duygusal yardm ve destek gereksindikleri vakit hayatla
rndaki kadnlara; elerine, sevgililerine, akrabalarna ve kadn ar
kadalarna bavurduklarn sylyor. Kadnlar te yandan destek
iin -bazen elerine ramen- kadn arkadalarna gvenmeyi srd
ryorlar.
Arkadalk ve destek iin evliliin dna kaymak daha sk ev
liliklere yol aabilir, nedeni de erkeklerin elerinin btn duygusal
gereksinimlerini srtlamak zorunda kalmamalar. Birinin bir zaman
lar syledii gibi, lir gn iin mutlu olmak isterseniz iyi bir yemek
yiyin. Bir ay mutlu olmak isterseniz k olun. Bir yl mutlu olmak
isterseniz, evlenin. Hayat boyu mutlu olmak isterseniz, bir arkada
edinin.
150
Erkek Neden I f a t r /^ a z , Kadn Neden Unutmaz
E rk e k le rle K a d n la r A r a s n d a k i F a r k la r
v e O k s ito s in
Kuramsal olarak, eer (birbirimize dokunmak ve sevimek gi
bi) oksitosin retimini artran faaliyetlerde bulunursak, ba kurma
nn btn avantajlarndan yararlanrz. Gelgelelim pratik hayatta i
ler pek byle yrmyor. Farklar iki cins arasndaki izgide kendi
ni gsteriyor. Oksitosin in kadnlarla erkeklerde etkisini gstermesi
arasnda nemli fark vardr, bu ise kimyasaln kendisi yznden de
il, vcutlarmzda esasen var olan cinsiyet hormonlaryla birleme
leri eklinden kay naklan yor.
Bir iftin tatmin edici bir sevimeyi tamamlad bir yatak
odasna gz atalm. Orgazmla birlikte beyinleri dolam sistemleri
ne benzer oksitosi n selleri salmtr. Ama bu oksitosin orada cinsi
yet hormonlaryla karlat vakit, yollar tam tersine sonular ve
rerek ayrlr.
Kadnn kanndaki strojen oksitosinin etkilerini artrr ve yo
unlatrr. Tansiyonu der, kendini hlyal ve rahatlam his seder,
eine sarlarak, okayp okanarak ve konuarak aralarndaki ba
srdrmek ister. Erkein kanndaki (cinsel faaliyet sonucunda dze
yi daha da ykselmi olan) testosteron ise oksitosin i, bununla birlik
te de sarlp kucaklamak drtsn etkisiz hale getirir. Dr. Lightn
Kuzey Carolina'daki oksitosin ve kan basnc aratrmasnda erkek
lerde okama eyleminden sonra, byk bir olaslkla testosteron
engelinden dolay, oksitosin retiminde bir art grlmyordu.
Bylece kadn gereklemi balanty erkee sarlp daha da
kuvvetlendirmek isterken, erkek yle bir drt hissetmez, hatta ha
151
rekete geerek belki de uzaktan kumandaya uzanr ya da bir eyler

attrmak ister. Birok kadnlarn cinsel birleme sonrasndaki bu
ilgisizlie ardklarn ve krldklarn* birok iftlerin de bu yz
den tarttklarn biliyorum. Bir kadn bana, kocasnn cinsel birle
me sonrasndaki bu bilinsiz dlamas sonucunda zerine bir bar
dak souk su frlatlm gibi oke olduunu sylemiti.
Oksitosin'in etkileri strojen torafndan kuwellendirilirken

testosteron tarafndan etkisizletirilir.
zm tabii ki yan yolda bulumaktr. Her birinizde iki farkl

eyin olageldiini bilmek, cinsel birleme sonras riteline elik
eden krgnlklarn hafiflemesine yardmc olur. Erkei bu kadar
seksi klan testosteron un, sizin sarlp tatl szler fsldamanza yol
aan kimyasal etkisizletirdiini bilmeniz, onun davrann otoma
tik olarak daha az krc hale getirmez mi?
Bu bilginin size yardm olup olmamas bir yana, ikiniz de is
tediinizi ve gereksindiinizi elde etmek iin davrannz biraz de
itirebilirsiniz. Erkee birlemeden sonra yatakta biraz daha -diye
lim, 10 dakika daha- kalmak istediinizi, sonrasnda onun istedii
yere gidebileceini ya da istediini yapabileceini syleyin. Ya da
attrmak istedii neyse yataa getirmesini syleyin. Bundan ba
ka, onunla divana geip birlikte televizyon seyrederken banz
onun dizlerinin stne dayayabilirsiniz.
152
T estosteron Azaalyoor
Bir iliki yaadmz zaman endorfinlerle oksitosinin salg
lanmas, bamza gelen biricik deiiklikler deildir. Baka hormon
dzeyleri de dmekte, bu balamda da deneyimlerin fizyolojimizi
deitirmedeki gcn grmekteyiz. Harvard OniVersitesinden bir
grup antropolog eitli erkek tiplerindeki testosteron dzeylerini
lm ve evli erkeklerdeki dzeylerin bekr olanlara kyasla nem
li derecede dk olduunu saptamtr. Evlilikleri boanmayla so
nuland vakit bu erkeklerin testosteron dzeyleri yine ykseli
yordu. Aratrmaclarn da belirttikleri gibi, bu ok mantkldr: al
alm testosteron dzeyleri bir erkein, ortalkta apknlk yapacak
yerde vaktini evde geireceinin iaretidir.
Testosteron dzeyleriyle bir erkein ailesiyle birlikte geirdi
i vakitlerin arasnda bir balant olduunu renmek de beni ok
ilgilendirdi. Karlar ve ocuklaryla en ok vakit geiren erkekler
en dk testosteron dzeylerinin sahibiydiler.
Testosterondaki bu azaln iftin zerinde nasl bir etkisi ol
duunu merak ediyorum. Testosteron' un cinsel itahla yakndan ilgi
li olduunu biliyoruz; bu erkekler karlarna daha m seyrek ilgi gs
teriyorlard? Kadnlarn, yzleri yksek testosteron dzeyine iaret
eden erkekleri daha ok beenmelerine bakarak testosteron un ka
dnlara ekici geldiini biliyoruz. Erkeklik hormonlarnn dzeyi d
tke bu erkekler kanlarna daha m az ekici grnyorlar? Bu so
runun yantn bilmek isterdim. Uzun sredir evli olmalarna ramen,
gl bir cinsel hayat yaayan birok ift tandma gre, testoste
153
ron dzeyi onlara o kadar da vennese gerek, ama. bu her eye

ramen ilgin bir teoridir.
Daha nemli olan u: Harvarddaki aratmann sonulan, iyi
bir koca gibi davranmann (aileyle bol vakit gei'lenin) sizin iyi
bir koca olmanz olasln artrdn ima etmektedir. Siz de yle
yapn. Ben bunun genelde iyi bir kural olduu kansndaym. Bir ta
ndm bana, sululuk duygusunun etkisiyle bir hayr demeine yk
l bir bata bu lunup bulunmamay sorgulad srada bir din ada
mndan ald d anlatyordu: yi bir insan olduunuz iin ba
ta bulunmazsnz, demiti din aân. Motivasyonunuz ne olursa
olsun, bir hayr iine pam ^l destek venneniz sizi iyi bir insan yapar.
Hayatlarmz birbiriyle ne kadar ilikili olursa, birbirimize o kadar
yakn olacamza inanyorum. Kastettiim st ste yaamak deil,
ama babalk etmede aktif bir rol stlenen ve bunu yapmak vakit har
cayan bir babann, ai lesiyle daha youn bir balants olacana ve
bunu yaparken de daha iyi vakit geireceine inanyorum.
n e m li O l a n S e n D e a H s in -
S e n d e n B e k le d ik le rim O n e m li
Beyinlerimizin salglad kimyasallardaki deiiklik, nice ha
rika arkadalklarn ve tutkunluklarn, tam gelimi ve iftin bera
berliine adanm ilikilere dnnce niin ktklerini aklar.
Burada zerinde kafa yom am z gereken bir gerek karmza k
yor: Partnerimizden islediklerimiz /k gelitike deiiklie urar.
Journal o f Personality and Social Psychology'de (Kiilik ve
Sosyal Ruhbilim Dergisi) yaynlanan bir inceleme, elerin birbirini
154
Erkek Neden H atrlam az. Kadn Neden Unutmaz
karlkl olarak tanma, sayg duyma ve gvenmesine dayal sa

lam bir evliliin bir flrt ilikisinden nasl yola kabileceini irde
liyordu. zellikle de flrt, karnzdakini size balanmaya itmek ze
re en iyi tesiri brakma abasna dayal olduuna gre. Byleyici
bir eliki, deil mi?
Arab^saclar insanlarn p^rakrlerinde kendilerinin yansma
sn aradikl^m, ancak bunun iliki bir aamadan tekine getike
deitiini saptadlar. Henz randevu damasnda, yani flrt aama
snda olanlar, onlar olumlu deerlendiren pînerlere kendilerini ya
kn hissediyorlard. Harika olduklarn syleyen birini istiyorlard.
Buna karn, ilikinin ballk aamasnda olan evli iftler, yaknl
kendi kendileri hhakndaki fikirlerini onaylayan kamerlere duyu
yorlard. Flrt ederlerken harika olduklarn syleyen birini istiyor
lard. Onlar kendi grdkleri gibi gren birini. Kendi kendilerini de
erlendirmeleri olamsuz olunca, yaknl, bu deerlendirmeyi onay
layan bir parnere duyuyorlard. ,
A r a t^ a bence ok nemli olan bir gerei aklyor; birbi-
mdizden gereksindiklerimiz deiiyor. Eer varsa, ocuklarnzla
aramzraki ilikiyi gznzn nne getirin. 2 yandaki bir ocuun
sizden gereksindikleri 12 yandaki bir ocuun olas gereksinimle
rinden tamamen farkldr. Bu gereksinimler daha az acil, daha az
z o ^ l u deil, sadece temelden farkldr. yi bir ebeveyn olmak ks
men ocuunuzun gereksinimlerini her ne olurlarsa olsunlar o anda
yerine getirmeniz arma baldr.
Ayn ey bir evlilik iin de dorudur. Uzun bir iliik statik, l
bir ey deildir. Tpk beynin kendisi gibi plastik ve dinamiktir, sil-
155
rekli deiir. Bu aratrmann da bize gsterdii gibi, farkl davra

nlar farkl zamanlara uygundur. Birisiyle flrt ettiiniz zaman, o
erkek salondaki en seksi, en gl, en zeki, en esprili erkek olduu
nu duymak ister. Aynen sizin en seksi, en ekici kadn olduunuzu
duymak istemeniz gibi. Ama evli olduunuz ve bu ilikide daha ok
gven ve ba m ll k olduu zaman. dilerinin arasna bir spanak
parasnn sktnn ya da belki patronuna kar biraz daha saldr
gan olmay gereksindiinin sylenmesinde size gven ir. Bu durum -
da. birbirinizden gereksindiiniz eylerin deitiini kabul etmeniz
gerekir.
imdiye kadar grdnz gibi, btn ilikilerde terbiyeli dav
ran biimlerin in savunucusuyum. Bir kimseye kusurlann drste
akladnz zaman nezaket ve incelik ok nemlidir. Her eyden n
ce fikrinizin sorulmasn bekleyin. Karnzdaki eer ne dnd
nz sormazsa, baz dncelerinizi onunla paylamanz isteyip is
temediini siz ona sorun. Eer hayr derse (ya da gerek yantn ha
yr olduundan sizi phelendirecek biimde evet derse) kararma
sayg duyun. Yardm gereksindii durum hakkndaki izlenimlerinizi
eer onunla paylaacaksanz. yapc eletiriyle dorudan doruya
hain olmak arasnda fark olduunu gz nnde tutun. Yalnz yardm.
etmek deil, yaralamak iin de esiz bir konumdasnz, onun iin dik
katli olun! Ve hayatlarnz her ne kadar girift olmu gzkse de, on un,
kendi hayat hakknda bamszca kararlar veren ayr bir insan oldu
unu asla unutmayn. Kanaatleriniz yasa deildir.
156
ih a n e t E d e n K a lb in iz
Ne yazk ki hibir kitap, bu taahht tanamayacak kadar skc
bir yk olunca olanlar hakknda birka sz etmeden tam saylmaz.
Ackl, ama doru. Ak her zaman yeterli deildir, en kahramanca
nlemlere bavurduumuz zaman bile bazen ilikilerimizi kurtara-
mayz. likilerde neyin yolunda gitmedi i ne, mutsuz olduun uz ve
hibir ey ie yaramad zaman niin ekip gitmenin daha mantk
l old uuna, ekip gitme kararna ve zlmenin beyne neler yapt
na gz atalm.
N iin ler A llak Bullak O l ^ o r : Têkelilik Bilmêces

Sadakatsizlik, poligami, aldatmak. Siz ne derseniz deyin, bu,
evliliin en zorlayc ynlerinden birini oluturuyor: insann yalnz
yasal eiyle sevime kâran. Buna uymamak boanmalarn balca se
bebi, her eye ramen ayakta kalan evliliklerde de ok byk bir
mutsuzluun kayna oluyor.
Psikolog S hi rley Glass sadakatsizlik konusunda bir dizi nem
li aratrma ba^mtr: Dr. Glassa gre, olay olduka yaygn: ka
dnlarn yzde yirmi bei, kocalarn da yzde krk drd evlilik d
ilikide bulunduklarn itiraf ediyorlar. Gerek rakamn bunun ok
stnde olduundan pheleniyorum, hayatm boyunca son buldu
unu grd m ilikilere baktka da yanlmad ma kanaat getiri -
yorum.
Ne olup bitiyor? Evli erkeklerin niin yansna yakn elerine
ihanet ediyorlar? Ve kadnlar niin sadk kalmay da:a kolay ve da
ha avantajl buluyorlar?
157
D r. M arianne J. Drgato
nsanlar (ounlukla aldatanlar) yksek sadakatsizlik orann

doay sulayâk hakl gstermeye aliyorlar.
Tekeli olmak iin yaratlmadk, diyorlar. Yaam sreleri
imdi geen yzyln banda olduundan iki kat daha uzun ve bir
tek insana 20 yl boyunca sadk kalmak, 40 yl boyunca sadk kal
maktan daha kolay. Ayn zamanda hayvanlar dnyasn tank tutu
yorlar: Tekeli olmak doal deildir; rnein, hayvanlar tekeli de
ildir."
nsanlarn tekelilii yelemelerinin -ya da yelememelerinin-
bir gerekesi var mdr?
< ) n ^ ^ & ilir iz

nsanlarn yaptklarn niin yaptklar hakknda bilgi sahibi
olmak iin ok zarpan hayvanlarn dnyasna bavurduumuz do
ru. Bu kitapta bunu defalarca yaptk. Ama insan davran hâknda
hayvanlara bakarak sonular k^m ak sorumsuzluk, birok vaka
larda da alakasz olabilir.
Hayvanlar senfoniler bestelemezler ya da romanlar yazmazlar
ya da bayndrlk ileri boamazlar. Ne var ki birok kimseler her ne
ekilde olûrsa olsun, bir alle oluturmann ayn boyutta bir kltrel ba
ar olduunu ileri sreceklerdir. Hayvanlar bazen yavrularyla seks
yaparlar, onlar yerler ya da gelimezlerse lme terk ederler. Biz de
ayn eyi mi yapacaz?
Ama hayvanlar tekeli deildir tartmasna vereceim yant
udur: Tekelilik, yavrularnn byd dnemde diiye koruma
salamak iin olumutur. Birok -vakalarda erkek hayvan bu sre
158
Erkek Neden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutm az
cin devamnca diiden ayrlmaz. Ne var ki hayvan yavrular insan

ocuklarndan ok dahaabuk, bazen birka haftann iinde, bam
szla ularlar.
Doru olan yanlan bir yana, bu tartma da geerliliini yitir
mektedir. Daha nce de belirttiim gibi, kadnlar imd i hayatlarn
daki erkeklerden giderek daha az koruma ve daha az parasal destek
gereksiniyorlar. Tandm bir koca karsna, ona ocuktan iin na
faka vermeyeceini bildirmiti. Beni terk ettiin iin bu senin ce
zan olacak, dedi. Allahtan ki bu kadn erkekten be kat daha fazla
para kâzanmaya balayarak bakasndan yardm istemeden ocuk
larnn btn ihtiyalarn karlayabilmekten gurur duymaya giri
ti. Demek ki bir kadnn ocuklar geliirken erkein de ailesinin ba
nda olmas gibi yerlemi bir evrimsel gereksinim de deimeye
yz tutuyor.
Eimi aldatyor ve bunu hakl gstermenin inandrc bir yolu
nu aryor olsaydm, genlerimi sulardm.
Harvard niversitesinden aratrmac Hans Hofmann, iki ba
lk trnde koca bir gen dizisinin -100 kadar genin- trun baz ye
lerini kar cinse ekici gstermek iin ibirlii yaptn kefetmi
tir. Bu aratrma konusu bahkiar bir lisedeki en popler olanlar gi
bi davranmaktaydlar. Parlak renklere brnmekte, daha snk hem
cinslerini tartaklamakla ve dii balklara saldrgan biimde kur yap
maktaydlar. Aratrma konusu baka bir balk grubu ise psrk er
keklerdi. Bylelerinin daha kk erbezleri vard ve vakitlerinin en
byk ksmn yzerek ve baka psnklarla birlikte beslenerek ge
iriyorlard/
159
Dr. Marionne J. ^ g a to
Bu olay yalnz balklara zg de deildir. Sineklerin arasnda

dolaan lar ve oturanlar" vardr. Oturanlar ekere al r ve zaman
iinde ilgi lenmez olurlar. Hortumlar srekli olarak eker tarafndan
uyanlsa bile dolaanlar yi yecek aramaya devam edeceklerdir; yiye
ceklere hi kay ts z kalmazlar. Ayn ey insanl ar iin de geerlidir:
yani insanlar da dolaanlardan" ya da oturanlardan oluurl ar. Do
laana evrimsel bir neden yaktrmak kolayd r: tatl eylerin seyrek
olduu yerlerde avantajl durumdadr; daima ilgilidir ve srekli arar,
sonuta da hazineyi bulur ve elde etmekte baarl olur. Ama siz y
le biri yle ev li olmak istemezsi niz.
Flrt davrann, sadakatin ve kskanln baka etkenler:
kadar genlerimizin de rn olduunu bilmek avuntu yerine geer
mi? Eskiden karnzn nasl olacan bilmek iin, annesine bakma
nn yeterli olacan sylerlerdi. Siz de bir dolaan n yoksa bir otu -
ran m elde etti ini zi renmek iin olas eini zi n ailesine bakmal
snz. Ve acaba gezgin bir kalbin tedavisi olabilir mi? Gelecek ku
ak belki de iftlere terapi uygulayacak yerde, dolaan bir e i yola
geti recek bir tedavi arayacaktr.
Hakl olmak gerekirse, hayvanlarn tekelilikten kandklar
n sylemek doru olmaz. Memelilerin yzde 5i teke li ve ift ebe
veynli davran gsterirler. Tekelilikle ilgili ok ilgin bir aratrma
ya konu olan ilerinden biri kemirgenler snfndan tarla faresidir.
Tarla fareleri genellikle tekeidirler. Dourgan olmadklar
zamanlarda da sren balar oluturur ve ortak oyuklarda yaarlar. Bir
kere el etikten sonra erkek tarla faresi dii leri ni sald rgan bi imde
korurlar. Ayn zamanda yavru farelerin bytlmesine, sevilmesine
ve tmar edilmesine diilerin yannda aktif biimde kat lrlar. Ebe
160
E rkek N eden Hatrlam az, Kadn Nêden Unutmaz
veynlerle yavrularn arasndaki ba belki bu yzden gldr. Yav

rular stten kesildikten sonra da bir sre yuvada kalr, ebeveynlerin
den ayn dtklerinde strap ekerler. Erkek tarle faresi ei lnce.
hayvan tekrar iftlemektense ou zaman tek kalr.
Tarla faresini kusursuz koca yapan nedir? Nroendokrinolog
Sue Carter (ve bakalar) dolam sistemine salnan bir hormon bi
leimini erkek tarla faresinin davranna sebep gstermektedir. Bu
hormonlarn erkekler ve diiler iin farkl olduklarn belirtelim.
- Bildiiniz gibi, oksitosin hormonu zellikle anneyle ocuu,
ama ayn uzamanda cinsel partnerler basnda balayc etki yapmak
tadr. nsanlar carfel birlemeye hazklk olarak oksitosin salglarlar.
cinsel birleme srasnda ise oksitosin salgs daha da fazladr. Tarla
fareleri iin de ayn ey geerlidir. Bu honnonlannn bolluu yzn
den erkek fareyle b ^ n 2 gn sren maraton cinsel birlemeler ya
arlar. Dii tarla faresinde ee balanma ve cinsel birleme arasnda
belirgin bir iliki vardr, nedeni de oksitosindir. Oksitosin bloke olun
ca, diiler erkek farelerle ba kurmazlar. oksitosin yapay ekilde zerk
edilince cinsel birlemesin olârak da erkeklere balanrlar.
Erkek tarla faresinin beyni vasopressin adnda bir hormon sal
glar, bu hormon beynin zevk ve dlle balantl blmlerinde top
lanr. Bu kimyasaln salglanmas erkein birletii dii tarla faresi
nin kokusuyla ilikilidir, yle ki erkek tarla faresi diinin kokusunu
her alnda ayn dllendirilmitik hissini duyar. (Tandm bir er
kek M a G rife adndaki parfme benzer bir tepki gsteriyordu.) Onu
eine sadk klan budur. Diinin kokusu ona ekici ve baka farele-
rinkinden farkl gelir.
161 F: il
Dr. Marianne J . Leggato
Oksitosin gibi vasopressinin salglanmas da herhalde cinsel

birleme esnasnda tetiklenir. Aratrmaclar bunu erkeklerin birle
meden sonra davranlarn deitirmelerinden bilirler. mein, e
leriyle birletikten sonra baka erkeklere kar ok saldrgan davra
nrlar. Oysa tek olan erkek tarla faresinde bylesi bir davran g
rlmez.
Demek oluyor ki vasopressin, ilerinden biri tekelilik olan bir
dizi davran renklemektedir.
Tarla faresi kendi bana da yeterince ilgi ekicidir, ama yakn
akrabas olan da faresiyle kyaslanmas onu daha da ilgin klmak
tadr. Genetik adan benzer olan bu kemiricilerin beyinlerindeki
ufak bir fark, ok farkl birleme modelleri oluturmaktadr. Erkek
da fareleri sorumsuz apknlardr. Rastgele cinsel ilikide bulunur
lar, sosyalleme yanlan yoktur ve yavru larn n bytlmesine hi
bir katkda bulunmazlar.
Aralarndaki fark nedir? Tarla faresinin vasopressin iin ok
sayda alclar varken, akabas olan da faresinin alclan ok da
ha az olduu gibi, iftletii dii ya da diilerle pozitif ilikileri de
yoktur, sonuta da dii farelerle rastgele iftleir. Dorudan vasop
ressin zerki sonu vermez. in anahtar, kimyasaln bolluu deil,
beynin ileyiindedir. zm Emory niversitesinden Dr. Larry
Youngm bir tarla faresinin vasopressin alc genini ve dzenleyici
blgesini da farelerine nakletmesiyle gerekleti. Kimyasalla alc
larnn farelere nakledilmesi zerine Dr. Young davranlarnda dra
matik bir farka tank oldu. Bu fareler de tpk tekeli kuzenleri gibi
birdenbire rnek aile erkekleri olmulard.
162
Size birisi kendi apknlklarn rtbas etmek iin okeli hay

vanlar dnyasndan rnekler verdii zaman, siz de sadk tarla fare
si sayesinde adamn iddiasn rtebilirsiniz. lgin olan, sonula
rn ayn olmasna ramen, bu kemirgenlerin elerine sadk olmalar
iin gereken kimyasallar kokteylinin iki cins iin farkl olmasyd.
Wagner'in Tristan ve /so/de operas ve iki sevgiliyi bir araya geti
ren ikiyi dnyorum da Wagner ne derse desin, sevgililerin ayn
aperitifn tadn kardklarn sanmyorum. Isolde herhalde oksito
sin 'i imi ve vasopressini Tristana iirmiti.
G e l ^ k P a rla k
eitli tarla faresi tipleri arasndaki farklar gz nne getirir
sek bu kemirgenlere dayanarak insanlarn davranlar hakknda ka
rara varmak zamansz olur. Ama insanlar eletii zaman da oksito
sin le vasopressinin en nemli rollerden bazlarm oynadklarn ve
ayn ekilde almasalar da beyinlerimizde kr sanlarndakinin
ei olan alclar bulunduunu biliyoruz. -
Bu aratrmann (ve benzeri olan biroklarnn) gelecekte in
sanlara neler getirecei zerinde kafa yormak mutlaka elencelidir.
Vasopressin alcs genleri ve ynetici blgesini tandm baz ift
lere satarak byk kazanlar olan bir i kurabilirdim. Belki de ec
zaclk irketleri akllanrlar ve erkein ve kadnn vasopressin ve
oksitosin alc setleri 2050de en makbul dn armaanlarnn ara
sna katlr. Anlarsnz ya, yeni evlilere yeni hayatlarnda destek ol
mak iin.
163
Y a ln z Erkelcler iim ^Denil

Dnyann sadakatsizlik uratrmalarnda bizi heyecan verici
gnler bekliyor. Kimin eini kiminle aldatt bahsinde byk dei
iklikler meydana gel iyor.
Aldatmak yakn zamana kadar erkeklerin oyunu gibi grn
yordu, ancak aratrmaclar aldatan kadnlarn saysnn bildirilen
den daha yksek olduundan pheleniyorlard. Ne de olsa erkekle
rin sadakatsizlii itiraf etmeleri daha olasdr. Sebep ne olursa olsun
bu saylardaki denge dei mekte. Yani eldeki kantlar erkeklerle ka
dnlarn giderek birbirlerine benzediklerini gsteriyor.
Aynca, insanlarn niin birbirlerini aldattklarnn sebepleri de
grnrde deiiyor. Dr. Glass 1980de yapt bir aratrma bala-.
mmda elerini aldatan erkeklerin ounun salt seks iin bu ii yap
tklarm ortaya koydu (buna ilikisiz seks diyor). Ama bugnlerde
giderek daha ok erkek metresleriyle bile anlaml duygusal ballk
lar kurmay istiyor. Bu deiikliin bir sonucu beâna orannn es
kisinden daha yksek oluudur. Erkek burada sadece kk bir ka
amak aramyor, ciddi bir ilikiye giriyordu. Bu ilikiler daha ok
zaman alr, daha zorlaycdr ve daha zor sonlandrlr; baka bir de
yile evlilie gitmeleri mmkndr.
Kadnlarn pâsal ve sosyal gvenlik iin erkeklere ihtiyalar
azaldka, erkekleri n, sevdikleri kadnlarla daha ok akUarm kul
lanarak ve srarla ballklarn srdrmeye motive olmalar mm
kn. Genleri ne olursa olsun, beyinlerinin, farkl dnen dedeleri -
ninkine kyasla daha ok vasopressin zengini olup olmadm gre
bilmek ok ilgin olurdu.
164
Bi^rden Fazlaa E O ^Kadar m KKt? '

te bilime deil de 30 yllk doktorluk hayatmda insan iliki
leri konulu gzlemlerime dayanan tartmal bir fikir. Tekelilik ba
zen gklere karld gibi deildir. Bir ihanetln zarar verecek
yerde ilk ilikiyi destekledii ve kuvvetlendirdii nice ilikiler bil i-
yorum.
Vakalarn ounda elerden biri, br ein ilgilenmedii bir
cinsel iliki iin evlilik birliinin d na kmtr. ^mnettiimizden
de fazla olan birok rneklerde br e olan bitenleri bilmektedir,
ama aldatan ^ ra f ketum davrand ve olay aile hayatn etkileme
dii srece aralarnda bir sorun kmaz. Karkoca birbirinden olabi
lecei kadar honut grnrler.
Evlilik d iliki her zaman yalnz cinsel deildir. rnein, sa
l bozuk olan bir kadna pârasal ve duygusal anlamda bal olan bir
erkek tanyorum. Karsn terk edemeyeecei (zaten terk etmek de is
temedii) iin bu erkein karsyla yapamadklarn yapt bir kadn
arkada vardr. Yalnz yaamaktan memnun olan bu kadnn da btn
im an n kaplayacak bir iliki kunnaya ne arzusu ne de vakti vardr.
Bu seenek herhalde herkese nerilecek gibi deildir, ama y
le sanyorum ki herkesin dndnden daha sk olageliyor. Ba
ka ihtiyalar ikincil bir ilikide karland takdirde, esas ilikile
rinde rahat ve huzur bulan iftler iin bir zm olabilir. Sorun ta
bii ki dengeyi koruyabilmektir, ki bu hi de kolay deil. Grd
mz gibi, beyin tatmin edici bir sevgilinin tiryakisi olur, sevgiliye
daha fazla vakit harcamak istemi de oyunculardan birinin aleyhine
ileyebilir.
165
Dr. Mararne J. Legato
Btn mesele insann elindekiyle yetinebilmesidir. Her ba

kmdan kusursuz olan pek ok ilikiyi gzmn nnde canlandra-
myorum.
B i r ^ ^ n : KKt B i r E v lilik S e l n z
B e z a b ilir
Bir iliki tatszlat ânan kalmaktansa gitmek daha hayrl
dr. Evliliimiz yalnz duygusal salmz deil, bedensel salmz
iin de nem tar. Bu zellikle kadnlar iin dorudur.
Evli kiiler genellikle daha salkldr. Ama yalnz evli kalmak
yeterli deildir. Evliliin kalitesi de byk nem tar. Kanadal bir
a ra t^ a c , iyi bir evlilik yaayan yksek tansiyonlu kiilerin eleriy
le bir faaliyeti paylamak suretiyle tansiyonlarn drebildiklerini
kefetti. Aksine kt bir evlilik ortamndaki kiilerin elerinin yann
da tansiyonlar ^ykseliyordu.
zellikle kadnlar ilikilerindeki sorunlar karsnda duyarl-
drlar. Dr. Janet Kiecolt Glaser, evlerinde nemli bir karmaa yaa
yan yeni evli kadnlarn baklk sistemlerinin ktn ve daha
iyi ilikileri olanlardan daha sik hastalandklarn gsterdi. Journal
of the American. Medical Association da yaynlanan bir sve ara
trmas, evlilik hayatlarnda stres yaayan kalp hastas kadnlarn
kalp krizi geirmeleri olas lnn, daha mutlu evlilikleri olan kadn
larn kat olduunu ortaya koymutur.
166
E rkek N eden H a tr /^ a z , Kadn Neden Unutmaz
Ne Zaman Vazgeeceinizi Bilin

ki evlilikten birinin boanmayla sonulanmas istatistii,
Birleik Amerika'da evliliklerin ne kadar umutsuz durumda olduu
nun gstergesidir deniliyor. Ak konumam isterseniz, ben buna o
kadar da emin deilim. Yukarmdaki aratrma mutsuz bir evlilikte se
bat etmenin sizin iin ruhen olduu kadar, bedenen de kt olduu
na iaret eder grnyor. Bence nemli olan, her iki tarafn da ili-
^ n in yrmesi iin elinden geleni yapmasdr, ama ayn zamanda
her yolun denendiini ve vedalamann zamannn geldiini bilmek
te de yarar var. arknn da dedii gibi, Ne zaman yryerek uza-
klapcanz, ne uzaman koup kaacanz bilin.
Hastalarmdan biri gemi 20 yl iinde tan olduum en k
t evliliklerden birini yaamt. Kendisi ok sempatik, ok da zeki
bir erkek, birok da ilgi alan var, ama ne yazk ki o feci ilikiye tut
sak olduu iin hibirinden yaralanamyor. Kars depresyon hastas
(tahmin ettiime gre kendisine tan konulmasndan ve tedavi gr
mekten kayor), stelik kocasyla ocuklarna en ar hakaretleri
yadnaktan ekinmiyor. Hastam benden fikrimi sormadktan son
ra bir ey syleyemem, btn aralarnda geenleri bilmediimin de
farkndaym, ama bana kalrsa ocuklarn da alp evi terk etse akl
llk ederdi. Karsyla beraber geirdii her gn onunla ocuklarn
da onarlamaz zararlara' yol ayor.
Bu ilikide onu tatmin eden bir tamf olmal, aksi halde ekip gi
derdi. (Bu takdirde bu zehirli beraberlikten ne elde ettiini uzun uzun
dnmesini ve ayn eyleri bir bakasndan salamann daha az y
kc bir yolunu bulmasn nerirdim.) ^ m a yle sanyorum ki ataleti
167
yalnz kalmak korkusundan ileri geliyor, oysa ileride de greceimiz

gibi, kadnlar bu korku karsnda daha savunmasz durumdalar.
Zehirleyici bir iliki bir evlilii sonlandrmann tek nedeni de
ildir. Yalarmz ilerledike bazen temelde bir uyumazlk bags-
terir. Hayatlarmzn farkl dnemleri peka.J farkl partnerler gerek
tirebilir. Eer anslysanz, beraberinde ocuklarnz uyum iinde
byttnz koca, emekliliinizde egzotik lkelere yapmak istedi
iniz seyahatlerde size hevesli bir arkada olacaktr. Ama ya bu gi
bi hevesleri yoksa?
Srf evde kalmaktan korktuklar iin aklszca evlilikler yapan
veya yalnzlktan korktuklar iin mutsuz ve sevgisiz beraberlikler
srdren pek ok kadn biliyorum. Hayatmn baz dnemlerini ili
kiler yaayarak, bazlarn ise yalnz geirdim ve yaadm ortam
da bekar bir kadn olmann kolay olmadn kendi deneyimlerim
den biliyorsam da. ou zaman zevkliydi de. in sm, hayat yaan
maya dedirecek eylerden: paylalan tecrbelerden ve bakalar
nn beraberliinden mahrum kalmamanz.
ocuklarmla arkadalarm sk sk grmeyi, onlarla uzun uzun
konumay ve kucaklamay vazife biliyorum. Bana ard niyetsiz.
hafif bir flrt olana veren erkek arkadelarm da var. Uzun zaman
dr piyasada olmam olsanz da, her zaman, ak ve seks frsatlar
bulabileceinizi size hatrlatmak isterim. Benim iin en nemli olan
ey, bekar olmann beni yapmak istediim eylerden alkoymasna
izin vermemek. rnein. ev sahipliini benimle paylaacak bir ei
min olmad zamanlarda da yemekler vermeyi seviyorum ve bun
lara tandm en ilgin kiileri ve tabii daha iyi tanmak istediim
serbest erkekleri de rlavet ediyorum.
168
Tandm en mutlu bekar kadnlar, ou zaman iftler iin ku

rulmua benzeyen bir dnyada yollann bulmay balarm olanlar
dr. rnein, restoranlarda yemek yemeyi severim, ama yalnzken
birok kimseler gibi ben de rahatsz olurum. aba gstererek ma
hallemdeki birka restoranla dosta ilikiler kurdum, yle ki ora-,
larda yalnzken de birisiyle beraber olduum zamanlardaki kadar
rahatm. Hatta.yalnzken bana daha iyi servis yaplyor gibime geli
yor. Garsonlar beni o kadar iyi tanyorlar ki, bazen tannmamay ve
zel hayatlar hakknda bu kadar ok ey renmemeyi isterdim.
(Tandm bir psikanalizci- ofisinin yaknndaki ayn restoranlara
20 yldan beri gitmekte. Oralarda yalnz oturuyor, yemek yiyor, ga
zetesini okuyor ve ona iyi hizmet edenlere bel bahi brakyor.
Onunla le yemeinde bulutuum zaman oturur oturmaz iinde
bir dilim limon olan bel buzlu bir bardak diyet kolann nne geti
rilmesi baya houma gidiyor.)
ekip K a ra r V e ^ rm e
Hastam ve arkadam olan Veronica, para ilerinin altndan kal-
kamayan kocasn terk etmeyi dnyor, fakat bir boanmann en
doru seenek olup olmadna karar veremiyordu. Ona, imdi si
zinle de paylaacam Legatonun Sar Defter Egzersizini nerdim.
San bir bloknot aln ve sayfann en banda sorununuzu eliniz
den geldiince ak ve eksiksiz olarak betimleyin. Veronica iin
balca sorun kocas Dann parasal sorumsuzluuydu.
Sayfann sol yâna bu ilikinin sizin iin btn pozitif yanla
rnn dkmn yapn. Veronica il'e Dan'n seks hayatlar harikay
d, adam stelik evlilikleri dndaki btn kavgalarda karsnn ta
169
rafn tutuyordu. Oullarna scak, sevecen ve yardmc olan harika

bir babayd. Hafta sonlarnda da olanlarn futbol takmlarna antre
nrlk yapmak iin sabahn altsnda kalkyordu.
Sayfann sa yanna da btn olumsuzluklar dizin. Dan fatu
ralar biriktiriyor, bunlarn denmeleri ise ailenin parasal gvenlii
ni tehlikeye drecek kadar fazla gecikiyordu. Telefonlar ve scak
sulan geen yln iinde iki kez kesildi; mortgage irketleri de onla-
n evlerini ellerinden almakla tehdit ediyor. (Aile krizini tetikleyen
de zellikle bu olay oldu.) Sorun aslnda parasal deil; Veronica
harcamalarn kar layacak yeteri i gelirleri olduunu dnyor
(hem de Dardn danmanlk hizmetleri karlnda gereinden az
para almasna ramen.) yleyken Dan ailenin parasal durumu bah
sinde ketum davranyordu ve Veronicann bu sorumluluklar st
lenmesini te ^ a r tekrar reddetmiti. Veronicamn gznde bir olum
suzluk daha: Dan sigarann birini sndrmeden kincisini yakan ko
yu bir tiryaki olup bu tutkusu yznden evin havasn zehirliyor.
Listeler tamamlandktan sonra yap lacak i aralarnda bir den
ge kurmak. Bu ilikinin olumlu yanlar olumsuzlara ar basyor mu?
Olumsuzlarn dkmnde bu evlilie daha fazla tahamml etmeni
zi imknsz klacak ne var?
Dan'n zincirleme sigara ime alkanl yalnz kendi sal
n deil, yanndakilerinkini de tehlikeye dryordu. Ama Veroni
ca y yldran bu deildi. Kocasnn tiryakiliini katlanlabilir klan
bir deiiklik zerinde anlamaya v^maya hazrd: yani yatak oda
larnda sigara iilmeyecek, tiryakilik adamn eve getirdii ileri
yapt kk alma odasyla snrl olarak kalacakt.
te yandan evini kaybetmesi tehdidi Veronica iin kabul edi
lir gibi deildi. Bu, btn olumlu noktalar silip gtryordu. Evli-
170
liini s a n l a r ele alrken Veronica nn bu deerlendirmeyi

yapmas byk nem tayordu.
San defter egzersizindeki bundan sonraki aama, tahamml s
nrlann aan btn konulara bir zm bulmakt. Veronica, gelirle
rinin ve harcamalarnn her yn haknda bilgilendirilene kadar ko
cas ve bir muhasebeciyle haftalk bir toplant yapmalarm istiyor
du. Bu i de olduktan sonra aile btesini ynetmenin tm sorumlu
luunu stlenmeye kararlyd.
Fakat Danla yzlemeden nce Veronica bir dizi farkl sonu
ca kar bir harekt plan gereksiniyordu. rnein, Dan teklifine
kar kt takdirde ne yapacakt? Uzun boylu dndkten sonra
Veronica, kocas onun nerisini geri evirdii takdirde evliliini
sonland rmaya karar verdi. Bu bo bir tehdit deildi; uzun uzun d
ndkten sonra b karara v^mt. Bana, kendilerine kalacak bir yer
bulana kadar oullaryla baba evinde kalabileceklerini, aabeyinin
de tanp bir yere yerleebilmeleri iin onlara biraz para dn vere
ceini syledi. Ona bu plann belirsizliklerini gsterdim ve Dandan
ayr bir hayat nasl zmleyeceinin ayrntl bir planm yazl ola
rak hazrlamasn syledim: rnein, nafaka istemi gibi iler, grev
lendirecei avukat, aabeyinden ksa vadede ne kadar para isteyebi
lecei ve ortak evlerini boalttktan sonra onunla ocuklarn (veya
Dan'n) nerede yaayacaklarna kesin olâk karar verilmeliydi.
Bu aama -pazarlk yrmedii takdirde aratrma yapp ayrn
tl bir plan ina etmek- srecin zorunlu bir blmdr. ok in
sanlar, elerinden ayrlmaya duygusal veya finansal adan hazr ol-
madkianna k ^ a r vermeye iter, bylece ilikilerin snrlamalar iin
de yaamaya karar verirler. ltimatom vermeden nce bunlar bil
171
mekte yarar var. Ama sorunlarn tahammlsz olduunu hissederse

niz. nasl ekip gideceinizi bilmenin de pârha byk yardm olur.
Her eyden nce, e, aksi halde var olmayacak bir kararlln var
lm sezer. stemlerde bulunan e de kar taraf teklifi ya da kabul
edilir bir deiikliini kabul etmedii takdirde yine de ayakta kala
bileceini bilir.
Veronica iin bundan sonraki adm kocasyla bir konuma
ayarlamaktr. Bunda konular sralayacak ve ilikiyi devam ettirmek
iin minimum ihtiyalarn belirtecektir. Ei koullarn kabul eder,
fakat anlamalarnn maddelerine bal kalmazsa, Veronica yine ona
bavuracak ve bunun, giriimlerinin sonuncusu olduunu bildire
cek. kinci deneme de baarsz olur ve ailenin hesaplarn stlen
mesi talebi sonusuz kalrsa, Veronica Dandan ayrlmas iin ie
yarar yedek bir plan tasarladm ve tm glklere ramen kendi
bana ayakta kalabileceini bilecektir.
yleyse Veronicayla Dan a ne oldu dersiniz? Gerek bir mu t-
lu sonla sonuland; yani tam bir uyum iinde yollarna devam et
meseler dahi, Dan, Veronicann istemlerine uydu,, evlilikleri de im
di eskisinden daha salam bir temele oturmu durumda. Bu kararla
rn verilmesi o kadar kolay olmad, ama Veronica zeksn kullana
rak el ini n altndaki btn imkanlar kulland. rnein, Dan varlk
larnn hesabn sunmakta gecikince, onlarn denetlenmesi iin bir
muhasebeci tuttu. Bir profesyonel bir tek cumartesi iinde ona ka
paralan olduunu ve hangi hesaplarda bulunduunu, borlarn ve
alacaklarm bildirebildi. Hatta onlara baz tyolar da verdi. Veroni-
cann da phelendii gibi, sorun dzensizlikti. para yokluu deil.
172
Erkek Neden H atrl^naz, Kadn Neden Unutm az
Bir cier rntgeninin kt bir sonucu Dana sigaradan vazgemek

drtsn salad. Zaten sigaray buz gibi souk garajda imek mec
buriyeti ii yeterince tatszlatrmt. Karkoca imdi bir evlilik da
nmannn da yardmyla ba baa verip sorunu zmlemeden n
ce, evliliklerini batrmaya niin o kadar yaklatklarn kefetmeye
alacaklar.
Danla Veronica nm evliliklerinin kurtulduunu renmek be
ni ok mutlu etti, ama Veronicaya devam etmeye karar vermesini
salayacak silahlar benim verdiimi dndke daha da mutlu
oluyorum.
A c êken
Romantik bir ilikinin sona ermesi gerekten byk bir ac ve
rir. Gelecekte bir gn kzmn kalbini kracak serseriyi hayal ettike
peinen fkeden kudurduumu anmsyorum. O srada kocam, kz
mn daha 5 gnlk ve en azndan bir sre daha gvende olduuna
iaret ederek beni avuttu.
Kalbin krlmas insana gerekten de kalbi krlyormu gibi
bir his duyurur, yle deil mi? Birisinin midenize yumruu indirip
siz yerde kvranrken naslsa bir ie yaramayacanz sylemesi gi
bi bir ey olur bu. Bir ilikinin sonunu iaret eden kederi tm youn
luuyla hissettiiniz srada kendinizi toparlayp hayatnza devam
edeceinizi dnmeniz bile imkanszdr. Bu acnn niin bu kadar
iddetli olduu belli deil, ama nl antropolog Helen Fisher tara
fndan ne srlen bir teoriye gre, romantik bir ilikiyi bitirmek,
ok kk yata annemizden ayn dtmz zaman duyduumuz
terle edilmilik ve dehet duygularn tetikliyormu.
173
Aratrmaclar baka bir yant bulmu olabilirler. Kederi ince

lemek zordur; zamann btn yaralan tedavi ettiini biliyoruz. By
le olmas ac eken iin iyi, ana kederin penesindeki kiileri ince
lemek isteyen aratrmaclar iin ktdr. Ancak yaplan aratrma
lar, duyduumuz acnn yalnz kafamzn iinde olmadn gsteri
yor. Kederlendiimiz zaman doktorlarn dediine gre vejetatif
fonksiyonlanmzda yani sempatik sinir sistemimizde gerek bir de
iiklik olur. Aratrmaclar, yakn âkrabalar len sekiz kadnn be:
yinlerini incelediler. Kadnlardan len kiilerin ve bir yabancnn fo-
toraflarnabakmalar istendi. Bu resimler ya len kiiyle ilgili ya da
tarafszdlar. Kadnlarn tepkileri beynin en az blgesini kaps
yordu. Baz blgeler resmi bir yabanc ya da l kii olarak ifrele
mekle meguldu. Baka blgeler ise kelimeleri yorumlamak, daha
baka blgeler de len kiiyle ilgili anlan tazelemekle meguldu.
Daha da artc olan, beynin otonomik sinir sisteminin - mi
de ve barsak faaliyetlerimizi, solunum hzmz, kan basncmz ve
kalbimizin atlar gibi faaliyetleri kontrol eden blmlerinin h b e -
kete geirilmi olmasyd. Grne baklrsa, beyin, zc bir ey
olduuna dair vcudun kalan ksmna sinyal veriyor. Bu da zld
mz zaman yaadmz, rnein ar bir itah duymak veya ye
meden imeden kesilmek gibi bedensel yantlarmz izah eder. Ba
z kadnlarda det kanamalar faaliyeti bile durur.
Anlaldna gre, sonlandrlm bir iliki beyinde deiik
likler bile tetikleyebilir. Dr. Arif Necib adnda bir Alman aratrma
c. normal kerderlilikle depresyon arasndaki ilikiyi aratryordu.
Romantik bir ilikinin son bulmasna zlen kadnlardan eski sev
gililerinin fotorafna bakp ilikinin sonuyla ilgili zc dnce
174
ler dnmelerini istedi. Kadnlarn beyinlerinin benzer bir faaliyet

gsterdiini, bu faaliyetin ise bu kadnlarn ayn zaman sresinden
beri tandklar bir dostun fotorafna baktklar zaman beyinlerinde
saptanan faaliyetten farkl olduunu grd.
Beklendii zere beynin kederi kontrol eden blgelerinde da
ha fazla faaliyet vard. Ama beynin heyecanla motivasyonu kontrol
eden blgesi amigdalada daha az faaliyet vard. Kayglar yzn
den ruhsal dzensizlikler yaayan ya da travma sonras stres dzen
sizlii eken bir kimsenin beynine baktmzda ayn durumla kar
layoruz. Kadnn kederi ne kadar youn olursa beyninde sapta
nan faaliyet de o kadar az oluyordu.
Herhangi bir byk travma sonrasnda nemli kârlar venne-
mek iyi bir fikir saylr ve yle sanyorum ki bir ilikinin sonu ger
ekten nemli bir travma saylabilir. Dr. Necibin aratrmalar, zn
t duyd uumuz zaman- beynimizin baz blmlerin in faaliyetinin
durduunu gsteriyor, bu da nemli bir deiiklik zerinde karara
varmak iin ideal bir konum olmasa gerek.
u halde nemli bir ilikinin kopmasn izleyen, hatta en mut
lu yaamlarda bile grlebilecek kayp hissini, kederi ve melanko
liyi nasl atlatabiliriz?
Bol bol uyum aya aln. Bir tek gecenin rahatsz uykusu bi
le stres hormonlarnn dzeyini ykseltebilir.
Size zarar verebilecek alkanlklar edinmeyin ya da onlara
devam etmeyin. rnein, sigara imeye ya da an alkol tketmeye
balamayn. (Hastalarmdan birine, akl hastas ocuunu bir hasta
neye kaldrmak gibi feci bir kârla nasl baa kabildiini sorduum
da bir ie votkayla yataa girmenin ie yaradn sylemiti. Tabii
175
Dr. Marianne J. Drgato
d ^ a salkl, baka seenekleri de uzun uzun tarttk.) Uyku hap

larn ve baka ilalan doktorun nerdii sreden daha uzun zaman
kullanmayn. Haftalardan sonra kendinizi hl toparlayamadnz
takdirde, konuabileceiniz profesyonel birini arayn.
Yalnz kalm aktan kann. Baka insanlarardan kamak drt
sn duysanz bile bunu yapmayn. Arkadalarnzla konuun. Her
zamîlei hosohbet pnl pml insan olmayabilirsiniz, ama dostlarnza
yk olmaktan kanmanzn zaman deildir. Sevdiklerinizle bol bol
kucaklan da. Kocalar kanser tedavisi gren kadnlar, evrelerinden
destek bulduklar takdirde daha gl baklk belirtisi gsterirler.
Arzuya bal cerrahi m dahalenin zaman deildir. Bir ke
derin yol ab stresi yaarken gzkapann kaldrlmas kadar nem
siz bir ameliyatn sonrasnda bile iyilemek daha uzun srer.
Belki hepsinin en nemlisi: birinci derecede nemli k a ra r
la n erteleyin. Bir kaybn hemen arkasndaki devrede bu felaket
karsnda moralimize destek olmas iin beynimizdeki dopamin'in
dzeyi ykselir. Bu insana yardmcdr, ama ayn zamanda aldatc
olabilir. Bir lm olayna ve ardndaki cenaze trenine katlanabilen
baz kimseler, bir hafta sonra ya da boanma gerekletii uzaman
kedere ve yasa yenile derler. O zaman pititer bezi adrenal bezini,
bir tehdidi atlatmak iin gerekli btn hormonlarn fabrikas olan
organ devreye sokar. Epinefrin gibi uyarc hormonlarn miktar ar
tar, kortizolunki de yle, ki keder sresi ok fazla uzad zaman
bu zararl olabilir. Hastalarmdan biri kocasnn lmnden sonra
deerli evini ve arsasn gerek deerinin ok altndaki bir fiyata sat
mt. Bu, duygusal ve parasal ynden yanl bir kârd ve kadnca
z buna sonradan ok piman oldu.
176
E rk ek N eden Hatrlam az, Kadn N eden Unutmaz
Uradmz kayptan bir yl sonra eski dengemize kavuma

mz gerekir. Anlar hi silinmedii ve baz hznleri hibir zaman
atlatamadmz halde, hayatlarmz altst eden iddetli ac ve d
zensizlik zamanla hafifler. Eer hafiflemez veya daha da iddetle
nirse doktorunuzdan yardm isteyin. Bir profesyonelin yardmyla
kendinizi kefetmenizin ve melankoliyi giderecek ila tedavisi gr
menizin tam zamandr.
Uzun bir ilikiyi sonlandrmak karan -bu sonlandrma en do
ru karar olsa bile- ok zor olabilir. Bir zamanlar 5 gnlk kzma ba
karken, onu bir ilikinin son bulmas acsndan kurtarmak iin yapa
mayacam hibir ey olmadn dnmtm. imdi gerek kendi
min gerekse kzmn nice iliki sonunu atlatmamzdan sonra, dn
dm yapm olsam, kzm hayatn, belki ac, fakat her eye ra
men zenginletirici deneyimlerininbirinden mahrum etmi olaca
m anlyorum.
Tahmin edeceiniz zere ocuklarm yetitirmek kendi haya
tmn en tatmin edici ve zengin deneyimlerinden biri olmutur. Son
raki blmde bu harika serveni birlikte aratracaz.
177 F: 12
6
Kim Bakyor?
A nnelikle ^Babaln IDeaien Yz
hastam Lucy ye, O hharika bebek nasl?" diye sordum. Hemen

yz gld. ok, ok iyi, dedi. Ona lgnlar gibi i.z.
Kelime seimi darkatimi ekti. airler ak kelimesini ok fark
l duygusal durumlar betimlemekte kullanmamz knamaktalar.
Yeni bir sevgiliye duyduumuz ihtirasla uyuyan ocuumuzun y
zne bakarken duyduumuz duygu younluunu betimlemek iin
nasl a y terimi kullanrz?
yleyken, Lucynin de bildii gibi bazen iki duygu arasnda
byk benzerlikler bulunabilir. En yeni yaratrmalar iki eit akn
farkl olmaktan ok birbirine benzediini hissettiimiz zaman be
yinlerimizde nelerin olup bittiini bize gsteriyor.
2. Blmde szn ettiim Bartels'le ^ k i'n in . aratrmasn
anmsarsnz. ^rat^naclar, yakn ^rhte i.k olan katlmclardan
beyin faaliyetlerinin izlenmesi iin sevgililerinin fotoraflarna bak-
179
Dr. M arianne J. ^ g a to
malarn istemilerdi. Ayn aratrmaclar baka bir benzer incele

mede anne, baba sevgisini mercek altna almlard. Bu kez 22 an-
neden, beyin faaliyetleri izlenirken bebeklerinin fotoraflarna bak
malarn istemilerdi. Bu beyin faaliyetini, bakalarnn fotorafla
rna: kendilerininkiyle ayn sredir tandklar bebeklerinkilere, e-
lerininkilere, en iyi arkadalannnkilere ve yetikin tandklarnnki-
lere baktklar zaman grdkleriyle kyasladlar.
Bartels 1e Zeki nin saptamalarna gre, sevgililerimize bakt
mz zamanla ocuklarmza baktmz uzaman beyinlerimizin ne yap-
*' arasnda baz gerek benzerlikler vard. Orbitofrontal korteks,
beynin gzlerin hemen yukarsndaki ksm, anneler yeni domu
bebeklerini -resimlerini dahi olsa- grdkleri zaman aktif olmakta
dr. Ska olarak duygusal beyin"de denilen beynin bu ksm, ayn
zamanda ho dokunutan, ho kokular, fena kokulan ve yz gzel
liini de ele almaktadr. (Doum sonras depresyonunda beynin bu
blmnde dzensizlikler sz konusu olabilmektedir. Bu duygusal
beyindeki bozukluklar anneyle yeni domu bebei arasndaki do
al ba krletebilmektedir.)
Belki de en nemlisi, bebeklerimizin resimlerine ve sevgilimi-
zinkilere baktmz zaman ayn dl merkezlerinin tetiklenmesidir.
Hedefi ister yakkl bir bey ya da eftali yanakl 4 yandaki ocuk
olsun, ak insana gerekten ok ho duygular esinler. Her iki eit
ak, nefis bir ikolatal dondurmay. tattmz ya da iyerinde dol
gun bir pirim aldmz zaman parlayan aym dl merkezlerini te-
tiklemekte ve kokain gibi bir maddeden vazgemenin niin o kadar
zor olduunu aklamaktadr. . ,
Bu farkl iki eit ak arasnda bir baka benzerlik daha vardr.
Hatrlarsnz, yeni bir sevgiliye baktmz zaman, beyin, sosyal de-
180
Erkek Neden H atrlam sz, Kadn Neden Unutmaz
erlendirme daracn devre d brakmaktadr. Aksi halde. rnein

bu adamn pantolonunun paalarnn fazla ksa olduuna ve azn'
aprdatarak yemek yediine dikkat-ederdik. Baka bir deyile, be
yinlerimiz, akmz tehdit edebilecek deerlendirmeler yapmamza
izin vermemektedir.
ocuumuza baktmz zaman da ayn ey olmaktadr. Bu,
ana baba krlnn aklamasdr. Bu krlk deil mi ki krmz
yz buru buru yeni domu bebeimizi koutakilerin en gzeli,
yeni yrmeye balayan ocuumuzu stn zekl, yeniyetme kz
mz btn kzlarn iinde en gzeli ve ilginci yapar. (Bu dzensiz
lik baz kimselerde bakalarnnkinden daha fazladr. Olaanst
gzelliini, esprisini, karizmasn yllar yl duyduum bir iftin k
zm en sonunda grm ve ho, fakat fevkalade sradan bir kzcaz
la karlamtm. Birisinin -bu ben olamam- bu gerei kzn anne
siyle babasna aklamas gerekir.
Tann'ya kr ki ocuumuza sarldmz zzaman duyduumuz
hisle bir sevgiliyle yattmz zaman hissettiklerimiz arasnda b
yk farklar vardr. Bunlarn en nemlisi, ocuumuza sarldmz
zaman beynin, cinsel uyaryla ilikili testosteron gibi hormonlar
harekete geirmemesidir.
K a d n la r D a h a m o k S e v e rle r?
Yeni annelere sorduum en nemli sorulardan biri udur: San
ki niin bebeimizi ben kocamdan dana ok seviyor grnyorum?"
Baz eyleri koocal^mda duygusuzluk olarak alglayan kadn
lardan sk skbeazer ikayetler duyuyorum: Bebeimi brakp gitmek
181
benim iin gnmn en zor ksm, ama kocam arkasna bile bakma
dan dar'frlyor. Bu sabah ona hatrlarmasam yavrumuzu pmeden
gidecekti. Gzleri yal bir hastam byle demiti. Bu kitab bala
tan sav, kk bir ocuun ellerini ykamak gibi basit bir iin, ocu
un annesi iin, yavrunun salm tehdit eden potansiyel bir tehli
keyi ve ocuk bakmn renmek zorunluluunu konu alan daha
byk bir tartmaya dnmesiydi. Bebein babas ise sadece kir
li ellerle yemek yiyen bir ocuk grmt.
Has^m Allie baka bir arpc rnek; belki de sradanl nede
niyle daha bile arpc olan bir rnek verdi. Onunla kocas 2 yan
daki ocuklan yznden dnml olarak erken kalkmaktadrlar.
Allie, aladn duyar duymaz kznn odasna koar: kk kzn
uyanp da yalnz olduunu zannetmesine tahamml yoktur. Koca
s tam tersine yataktan kalkmakta hi acele etmez. kznn odasna
gitmeden nce dilerini ovar, ayaklarna soketlerini, arkasna sabah
ln geirir. Kocas ykanrken bebein bouna bardn duy
mak Allieyi deli ediyor, ama kzlan durumu oktan kavramtr.
nce gelmesi iin annesine seslenmekte, ama birisi hemen gelme
dii takdirde, bunun babann sabah olduunu anlayarak bu kez ba
basn armaktadr. ocuklarn deien durumlara adapte olmak
ta zorlanmadklar kesin. Ben bu vesileyle birbirimizin ocuk yeti
tirme tarzndan ok ey renebileceimizi dnyorum. Bitiik
odaya komadan nce balad ii bitirecek olsa bebeine kt bir
ey olmayacan k a v r ^ a k Allie iin de hi kt olmazd.
182
Erkek Neden Hatrlam az, Kadn N eden Unutmaz
Erkeklerin ocuk yetitirme tarzlarnn kadmlarnkinden/arkl

olduu grlyor. ocuklaryla daha az konuur, oynarken onlar
daha ok tarzaklarlan Grne gre, ocuklarna m elerinden da
ha ok bamszlk tanrlar. Bu farklarn tabii ki arpc sonular ol
maktadr. Boston ocuk Hastanesi'nde yaplan bir yaratrmaya gre,
anneleri yanlarna geldii zaman bebekler rahatlamaktayd (Nabz
lar ve solunumlar yavalyor. Gzlerini kapatyorlard). Aksine ba
balan grnd zaman d ia hzl soluk almaya balyorlar, omuz
larn geriyorlar, heyecanl bir eylerin olacan bilirmi gibi gz
leri iri iri alyordu.
Farkn byk ksm tabii bebeklikten itibaren annemizle baba
mzn davranlarndan, baka bir deyile nasl bytldmzden
kaynaklanyor. Kz ocukara oyuncak olâk bebekler ve oyuncak
hayvanlar verilmekte, erkek kardeleri ise oyuncak kamyonlarla oy
namaktadrlar. Ebeveynlerin kz ocuklarn daha ok stne dme
leri, onlara da ayn eyi yapmay retir; rendiklerini nce oyun
cak aylarna ya da kk kardelerine, sonra da kendi ocuklarna
uygularlar. Kk kzlar duygu paylamna tevik edilmekte, gs
terdikleri saldrganlk belirtileri ebeveynleri ve retmenleri tara
fndan kk erkek ocukllardaki benzer belirtilerden daka aktif ola
rak bastrlmaktadr. Bylece bydmz zaman rollerimiz belir
lenmi olur ve en bilinli olanlarmz bile belli bir cinse zg ayn
mesajlar ocuklarmza iletiriz. Gen bir ocuu yetitirirken bu gi
bi pein yarglara kaplmamaya dikkat etmeliyiz.
Ama bu farklarn biyolojik bir yanlan da olabilir. Fevkalade
entelektel bir akademisyen olan hastalarmdan biri yeni anneliin
den sonsuz bir zevk duyuyor, bunun onu kendi ocukluundan beri
ilk kez yabaml ve igdsel hissettirdiini sylyordu.
183
Annelerle bebeklerinin arasnda ok youn bir uyumluluk ve

ortak yaamlk vardr. Dr. Mark George bebeklerinin aladn du
yan annelerin beyin târamasn ieren ok ilgin bir deney yapmt.
Bu sonular sonradan annelere baka bir bant dinletildii zaman be
yinlerindeki tepkiyle karlatrlmt - bantta yine alayan bebek
sesleri vard, ancak bunlar sahipleri tannmayacak biimde bozul
mutu. Bu arada beynin ayn belgeleri k verdi; kulaklar becereme-
se de kadnlarn beyni sinyali deifre edebiliyordu.
^ ^ ^ i Kar1 ^Doa
ocuklar biyolojilerinin mi yoksa topluma uyumlarnn etkisiyle mi
cinsiyetlerine bal rolleri benimserler? Belki hibir konu bunun kadar tar
tmaya ak olmamtr. Bunun yant phesiz "yo da" deildir. Toplumsal
lama yolunda aldmz îtim bir yerde dogal biyolojimizle etkileerek,
bizi olac^mz ahsiyetlere dnt^Mkledir.
E^êynler, kzlarla planlara farkl dadanmakla sulanmamak iin
h ^ e n "doa"y d ^ e y o sokmaktadrlar. Anlalan, hepimizin oyuncaklar
la gen ocuklar hakknda ocuk d^rtarnmuz Dr. Lazarus tarafndan nakle
dileni gibi yklerimiz vardr. ok madem ve ak fikirli bir anne, baba kz
larna ok gzel bir oyuncak kamyon seti armaan etmilerdi. Pakadin al
masndan birka saat sonra ^êynler, ocuun ve kamyonlarn ortalkta
grnmediklerine dikkat etmiler, kzlarnn adasnn da karanlk ve sessiz ol
duunu grmlerdi. Kk kz onlan kapda karlam ve yatanda yor
gann altndaki drt kamyonu iaret ederek, "t, uyuyorlar!" diye anneylneyl
babay ^rcrmt. Bir baka anne, 21 aylk kk kznn nden yklemeli
kamyonuna amar ^ ^ in d e n alnm frfrl bir beyoz l^bek nl takm
olduunu glerek anlatyordu.
184
Bazlar "erkek" ve "kadn" ^beyninin varln tartadursunlar, biz bu

nyarglarn ne kadar ounun hayvanlarn dnyasnda da grldn
izah edebilmekten aciziz. Los Angeles'deki Kaliforniya Universitesi'nin Ge-
rianne Alexander ve Melissa Hines adndaki psikologlar, maymunlara alt
oyuncak verdikleri bir deney yapmlard. Erkek maymunlar kamyon ve top
- la oynarken diiler bebekle bir kab semilerdi. Kitap ve ii doldurulmu bir
^runcak kpek gibi cinsiyeti belirsiz nesneler ise hepsinin eit olarak ilgisi
ni ekmiti. Toplumsallamann bu deney kahramanlarn etkilemedii mey
danda.
Toplumsallamayla biyolojinin etkilemesini fareleri konu alan aa
daki aratrmada g^yaruz. Anne fareler erkek yavrularn ans ve tenasl
u ^ blgelerini kzlannnkinden daha fazla yalamlard. Bu yavrularnn
sidiinde testosteron'un zlm elerinin kokusunu alyadard. Anlal
dna gre, yalama sinir sisteminin penisi gszletiren bir blgesindeki
nronlarn hayatta kalmasna yardm ediyormu. Bu sinir demeti belli se
beplerden erkeklerde daha byk oluyor. Anne fare koku alamazsa yavru
larn o kadar fazla yolamaz ve bundan erkek yavrular diilerden daha
fazla yararlandrmaz. Bu farelerin erkek ya da dii yavrular daha kk,
diiye yakn sinir sistemleriyle byyeceklerdir. Baka bir deyile, farelerin
yalanmolar ya da yalanmamalar cinsiyyetlerinin biyolojisini dorudan et
kilemektedir.
insan annelerin de doduklar andan itibaren bebeklere cinsiyetlerine
bal olarak farkl dândklar bir gerektir. Bundan kan sonu, ocukla
rmz uyarma ve onlarla etkileme biimlerimizin onlarn cinsiyeHerine zg
farkllama ve davranlar zerinde derin bir etki yapabildiidir.
185
H o r m o n l a r N e G i b i B ir R o l ^ O y n ^ r o H a r
Erkeklerle kadnlarn arasndaki temel farklardan biri eitli
vesilelerle salgladmz hormonlarla ilgilidir. Bu farklar yaamla
rmzn belirli zamanlarnda abartlr, rnein, hamilelik srasnda ve
doumu izleyen birka ay boyunca. Bu hormon dzeylerindeki fark
llk anneyle babann ocuklarn bytrken taknacaklar tavrla
rnda gze arpan farka ve greceiniz gibi, abnzdaki baz ar
tc benzeerliklere daha fazla aklama getirir.
Ba kurma hormonu olai eski dostumuz oksitosin i gz n
ne getirin. Cinsel adan uyarldmz zaman ve seviirken salgla
nan bu hormon, ayn zamanda ocuk bytme faaliyetleri dizisinde
gl bir gddr. Ve bu zellikle annenin tutumunda kendini belli
eder. ocuk sahibi olmakla ilgili faaliyetler -rnein hamilelik, do
um yapma ve bebei emzirme- kadnlarda oksitosin dzeylerinin
zirve yapmasna yol aar. Bu dzeyler ykseldii zaman da beyin
buna hazrlkldr. Hamilelik srasnda kadnlar normalden daha faz
la strojen retirler. Aratrmaclar, strojendeki bu artn beyin
deki oksitosin alclarnn say sn artrarak bu organ daha fazla ok-
sitosin'i kabule hazrladna inanyorlar.
Oksitosinin davranlarmz zerindeki etkisi gerekten arp
cdr. Farelere bir gz atalm. Bir anne fareyle bakir bir fare arasnda
byk fark vardr. Anne fare yuvasna konulan yavrular -kendisine
ait olmasalar bile- kabullenir, hatta onlar yiyecee bile tercih eder.
Yavrularnn saldrgan bir savunucusudur ve yuvasna el atan her e
ye saldrr. Anne olmayan bir fare kesinlikle yiyecei tercih eder, yav
186
Erkek Neden H atrlam az, Kadm Neden Unutmaz
rular dlar, hatta (dana beteri, onlar yer bile. (ocuksuz bir kadn ar
kadamn, yeni domu olumu her an patlayabilecek bir dizi bom
ba gibi tuttuunu anms^tm. Hani iyi ki kam a deilmi diyesim
gelmiti.)
Oksitosin annelie yakr davranlar esinler. Hormonun do
al salglaamas bloke olunca (koyanlarda ve farelerde) anneler ken
di ya'vrularm dlarlar. Anne olmayan farelere oksitosin zerk edilin
ce, bakalarnn yavrularna bile kendilerine aitmi gibi dav^ranma-
ya balarlar.
Oksitosinin insanlar zerinde de benzer bir etkisi vardr. Bir
kadn bebeine meme verince, bebein emmesinin uyarmas sonu
cunda kannda oksitosin dzeyleri yksel ir. Oksitosin st bezlerini
st salglamaya iter ve ^nenln davranlar zerinde de derin bir et
kisi vardr. sve Karolinska Enstits nden Dr. Kerstin Uvnas-Mo-
berg ^tarafndan yaplan bir incelemeye gre, st veren bir anne, ba
ka kimseleri memnun etmek drtsn lmek iin dzenleami bir
testte dana yksek puan alacaktr. Kannda oksitosin dzeyi ne ka
dar yksek olursa, tansiyonu da o kadar der, kendisi de o kâdar ra
hat ve huzurlu grnr.
Hatrlarsnz, testosteron oksitosinin etkilerim bloke ediyor, se
vitikten sonra siz einize sanlarak yatmak isterken onun kalkp bir
eyler attrmak istemesi (ya da daha beteri, uyuyakalmas) bundan
ileri geliyordu. Kadnlarn yeni domu bebeklerine olan balarnn
erkeklerinkinden o kadar gl olmas da herhalde testosterondan
bloke etme etkisinden ileri geliyordu.
Fareler yavrularn temizleyip bakmlarn yaptklar vakit bey
nin belli bir ksmnda zevkle ilikili bir baka kimyasal o^m^dar
187
dr. Nro iletici dopamini daha nce ele almtk; bu da motivasyon,

zevk ve dllendirilme (ok uzaman da madde' bamllyla) yakn
dan ilgilidir. Fareler daha yavrularnn bakmna balamadan nce do-
pamin oalmakta, salglanan dopamin miktan da bakmn yapld
sreyle dorudan balantl olmaktadr. Bunun insanlardaki karl
n grmek iin yeni bir annenin, yavrusunun ellerini okarken kusur
suz, minik parmaklarn hayran hayran seyretmesine bakn.
Merak ediyorum: kiilerin beyinlerindeki dopamin ve oksito
sin alclarnn says annelerin davranlarndaki farkllklarn nro
lojik temeli midir? nk btn kadnlarn ^nel ii ayn ekilde ya
amadklar bir gerektir. Bir gn kolejden bir arkadamla karla
mam hatrlyorum. Hepsinin ya 5'in altnda olan ocuuyla
beraberdi. Onu hibir zaman bu kadar gzel grdm hatrlam
yordum; kazann stnde pre, salarnda da reel izleri olan mut
lu bir Madonna. Annelie alacak bir uyum salamt; bana da hi
bu kadar mutlu olmadn itiraf etmiti.-
Buna karn, annelie geii fazlasyla yadrgayan kadnlar da
biliyorum. Bebekten nceki hayatlarnn rahatn ve zgrln
zlyorlar, kk bir bebein gnbegn bakmn stlenmeyi skc
ve sinir bozucu buluyorlard. Bu eitsizlie eitli etkenlerin katk
da bulunduu kesin. Para kt ve sinirler gergin olduu zaman anne
likten zevk almann gletii tahmin edilebilir. Ama bu gibi sorun
lar olmad halde, annelie ayak uyduramayan kadnlar da biliyo
rum. Sadece annelikten fazla bir zevk almyorlar. Annelikten daha
az zevk alan kadnlarn beyinlerinde zevk ve ballk esinleyen hor
mon alclarnn mutlu Madonna tipli kadnlarakinden daha az ol
duunu kefedecek olsam hi armayacam.
188
Muhakkak ki oumuz bu iki kutbun arasnda bir yere d

yoruz. Annelik bu hayatta bize verilebilecek en tatmin edici, doyu
rucu -ve nefis armaanlardan biridir, ama ayn zamanda sonsuz bir
sabr ve ok byk zveriler ister. (fabii baz kk zveriler de. Mu
ayenehaneme gelen bir kadn sadece kk bir ey: o ieride iini
grrken tuvaletin kapsnn kapal kalmasn istediini feryat edi
yordu.)
Science dergisinde yaynlanan bir aratrmann sonulan beni
adeta bylemiti. alan 900 kadn gn iinde onlan nelerin mut
lu ettiini bildirmilerdi. Ev ileri ve ofise gidip gelmek tabii ki d
k puan -almt. Televizyon seyretmek ise alveri etmek ve tele
fonda konumaktan da daha ok gzdeydi. En artc bulgulardan
biri ocuk bytmekle ilgiliydi. Bu kadnlar iin ocuklarna bakmak,
yemek piirmekten daha az arzu edilir bir faaliyet, ev ileri yapmak
tan ise sadece birka puan ileriydi. zetle, ocuk bakmak puan cetve
linin aalarnda yer alyordu. Gelir ve i gvenlii fazla bir ey fark
ettirmiyor, ama baka faktrler n plana kyordu: uykusuzluk ve a
lmayla ilgili sk uzaman snrlar kadnlarn televizyon seyretmek gi
bi ho faaliyetlerden aldklar zevki nemli lde b itiy o rd u .
Ar i olduu bahanesi, bir annenin ocuuna bakabilmesi mut
luluunu eksiltmemelidir. Yeni ebeveynlerin -zellikle de yeni anne
olanlarn- gereksindikleri destei almalarn zorunlu gryorum. Ne
de olsa tek bamza ebeveyn olmak iin yaratlmadk. Birok Av
rupa lkelerinde bebek doduktan sonra babalarn aylarca evde kal
malar tevik edilmektedir. Baka toplumlarda ailenin birok kua
nn beraber yaamas gelenek olmutur, bylece evde daima ev i
lerine ve bebek bakmna yardmc olacak bir teyze, abla, anne ya
189
da byakanne bulunâktadir. Yeni domu bebeklerin zellikle se

bepsiz yere huysuzlandklar leden sonrann ge saatlerine belki
bu nedenle yerlerde ninenin saati denilmektedir. Yorgun bir
yeni annenin yannda ona yerine gre bir bardak ay demleyecek ya
d a nrade bebei gezdirmeyi veya sakinletirmeyi stlenecek kendi
annesinin (ya da baka birinin) olmas bu bakmdan ideal dir.
Ne yazk ki modem toplumlarda ekirdek aile vurgulamas ve
gen anne babalarn ocuklarn kendi ebeveynlerinin uzanda b
ytmeleri olasl, kadnlar ou zaman ok deeri i bir destekten
yoksun etmektedir. Bunu en dramatik ekilde doum sonras dep
resyonu geiren kadnlara ilikin incelemelerde giyoruz. Gl
kadn desteinin bulunduu toplumlarua bu tip depresyonun oran
derken kendilerini toplum iinde yalnz ve yaltlm hisseden ka
dnlarda bu tr bir depresyonun gelimesi riski artmaktadr.
Yeni anneler, size baka biri bunu sylemediyse ben syleyeyim.
Ebeveynliin sorumluluklarnn etkisiyle bazen ierlemeniz, kendini
zi yorgun ve can sklm hissetmeniz ok doaldr. Salkl bir ev
yemeinin yere frlatld ^m an kzmanz da doaldr. Bu duygula
n duymanz (ve sesli olâk ifade etmeniz) sizi kt bir ^ a n yapmaz!
Aslnda biraz iinizi dkmeniz duyduunuz basky azaltarak
ocuunuzun yannda geirdiiniz zaman ok da gzelletirebilir.
Bu zorlayc grevin glklerini konuabileceiniz birini bulun.
Bu kimse, anlayl bir arkada, baka bir anne, hatta gnceniz bile
olabilir. Kimliinizi aklamadan dertleebileceiniz internetin de
yardm olabilir. Sizinle ayn sorunlar paylaan kadnlardan yzler
ce destekleyici ve yardmc elektronik posta almak sizi daha iyi his-
senirebilir.
190
Erkek Neden. H atrlam az, Kadn Neden Unutmaz
Kadnlarn gereksindikleri destei dalmalar, yalnz kendi ruhinl

saliklar deil, ayn ^zamananda annelerinin dav^mm^n etkilenen
ocuklar iin de ok nemlidir. Depresyon geiren s e l l e r daha az
glmser, bebekleriyle daha ender eetkileirler. Depresyonlu m elerin
ocuklarnn daha dk zeka katsaylar vardr, ^daha ok televizyon
seyrederler ve kendilerinin de yeniyetmeltk dnemlerinde depresyon-
lu olmalar olasdr.
Anne fareler yavrularm yalayp temizlerler; bu kk bakimi
irdral etmeleri halinde yavrular korkulu ve huzursuz olârak byrler.
Niin mi? Bizi tahatlatan stres proteini" kortizol iin ahclar olu
turan genlerin, doumun zerinden ok gemeden faaliyetleri durdu
u iin. Gereken bâkmn yokluunda alclm says daha azdr ve
belki de nonnal alc kadar kortizola balanmakta etkisiz kalrlar.
Bu fareler yetikinliklerinde stres durumunda ok rkek ve endieli
olurlar. Ne yaz1 k ki ihmal edilmi, plp kucaklanmaktan mâhrum
b^dikllm ocuklardan saptadmza gre, insanlarda da paralel bir
durum bulunmaktadr.
A n n e l e r i n Y a p a b i l d i i H e r ey i
a b a l a r d a Y a p a b ilir
Oksitosin, anne ve ocuun arasndaki ban olumasnda bi
rinci derecede bir rol oynarsa da, bu, babalar da ocua anneleri ka
dar iyi bakamazlar demek deildir. Bunun tersini gsteren ka
ntlar bile vardr.
Bu ksmen koullarn deimesinden ileri geliyor. Gnmz-
de'daha iyi bir ebeveyn olma frsatlar olduu iin erkeklerin imdi
^da iyi ebeveyn olabildiklerine inanyorum. Artk avc ve toplay
191
Dr. Marianne J. Leggato
c ann {veya l 950lerin) ailenin nafakas uruna evde bulunma

yan kocalan olmadklarndan ocuk bytmede ve eitmede daha
aktif ve katlmc bir rol oynayabilmektedirler. almalarn evle
rinde yapan ve yles i onlar iin daha kolay, daha rahat ve daha ve
rimli olduu iin ev ii ve ocuk bakm sorumluluklarnn arslan
payn yklenen erkek hastalarm var. Tedavi ettiim erkeklerden
biri, btn gnn evde iki kk ocuuyla geirmek iin mesleki
ilerini beklemeye almt. Kans ne de olsa btn evi rahat gein
di rebilecek kadar para kazanyordu.
stelik, eski den yalnz kadnlara ayrlm olan iler gnmz
de paylalma durumundadr; bunun sonucunda da baba geleneksel
olarak anneye ayrIm olan anne-bebek bana katlabilmektedir.
rnein, kk bir bebein beslenmesi bu ban oluturulmas iin
idea) zamandr. Bebein yzn okamann, ona tatl szler fslda
mann ve bol bol gz iletiimi kurmann doal olarak tam srasd r.
Yzyllar boyu bu i annenin tekelindeydi; ama imdi sabahn n
de be bein kamn doyuran, ona tatl tatl bir eyler fsldayan ve bi
beronu azna dayayan baba da olabiliyor.
Evrimsel psikologlarn cinsiyete ait geleneksel rolleri (ocuk
bakmnn soru mluluunu kadnn stlenmesi savn) savunan yer
lemi argmanlarndan biri, annelikleri garantili olduu iin kadn
larn ebevey nli e daha fazla yatrm yaptklary la ilgiliydi. Bir er
kek babal h^knda iinde bir phe duyabilir (ta ki rnei n Til-
lie Teyzesi nin enesini kznn minik yznde grene kadar), ama
gerek annenin kim olduu bahsinde en ufak bir phe yoktur. Ta
bii ok isabetli DNA testlerinin varl imdi bu argmann da mo
dasn geirmitir ya."
192
Baz yeni yaratrmalar stelik bir kadm annelie hazrlamak

iin hamilelie ve douma elik eden honnonal deiiklikleri yalnz
kadnlarn yaamadn ne smektedir. rnein, Kanadadaki
aratrmalar, yeni bir bebein beklentisi ve buna gsterilen tepkiler
sonucunda kadnlardaki honnonal deiikliklerin bir ksmnn er
keklerde de grldn gstermitir. Psikolog Anne Storey, hami
lelik boyunca ve doumdan sonra otuzundan fazla iftin hormon d
zey lerini lmtr. zerinde younlat hormonlar kortizol, pro-
laktin ve testosterondu. Kefettikleri aada grlyor:
Kortizol: Stres hormonu ocuk bakm srecinde dikkate

deer bir rol oynar. Alison Fleming, bebeklerine kar neler hissettik
lerini ve onlarla nasl etkiletiklerini grmek iin ilk. kez anne olan
kadnlarla konumu, bu arada bebeklerine kar en anlayl ve on
larla en uyumlu annelerin en yksek kortizol dzeylerine sahip olan
lar olduunu kefetmiti. Bu da ok mantkldr: stresi her ne kadar
kt bir ey olarak kabul edersek de, bu gerekte dikkatli olmamz
iin vcudumuzun verdii bir sinyal olup yeni bir annenin bebei
karsnda daima dikkatli ve tetikte olmasna yardm eder. (Sper en
telektel h a sln ocuunun doumunu izleyen gnlerde kendini bir
kurttan farksz hissettiini sylemiti. Havada bir tehlikenin hemen
kokusunu alyordu; refleksleri de hi o gnlerdeki kadar kuvvetli ol
mamt. Bu da ykselmi kortizol dzeylerinin etkisi olabilir.)
Kortizol un bellei kuvvetlendirmesi haknda bildiklerimiz,
bu zamanlarda hormonun dzeylerinin ykselmesini mantkl kl
maktadr. ocuklarmzn hayatlarnn balarnda o kadar nemli
gzken teme) ocuk bakm bilgilerini o kadar hzl renmemizi
193 F: 13
hzlandrabilir ve annelerimizle dadlar evlerine dndkten sonra

bunlan daha uzun zaman aklmzda tutmamz garantiler.
Prolaktin: Adndan da anlaldna gre, bebek bakmnda
ve st vermede yaamsal nemi olan bir maddedir. Bebek byt
mekte ve bakmnda da rol oynar. Aratrmaclar rnein anne, baba
deil de bakc olsalar bile yumurtalar ve yavrularla ilgilenen kular
da yksek prolaktin dzeyleri bulmulardr. En ok prolaktin tabii
anne ve baba kulardayd, ama en yardmc bakclar ikinci geliyor
du; en az yardm edenlerde ise en dk dzeyler grld. Aratr-
maclann bilmedikleri bir ey, yksek prolaktin dzeylerinin mi iyi
bakclar oluturduklar yoksa bu a bebek kulann alm azlar
nn m bu hormonlarn salglanmasn tetikledii. Her ikisinin de or
tak etkisinin olduundan pheleniyorlar.
Testosteronlar: Tabii ki testosteron saldrgan ve dominant
davranlar ve abartl sav u ^ a la rla balantldr. Bir erkekte ne ka
dar ok testosteron olursa, bu davranlar da o kadar belirgin olur.
Baz balamlarda saldrganlkla iddet yararl nitelikler olabilir, fa
kat yksek dzeyler yeni domu bir bebein ilk birka gn ile haf
talarnda ideal olmayabilir. '
Storey'nin aratrmasnn sonular byleyicidir. Kad nlarda

kortizol ile prolaktin dzeyleri hamilelik srasnda tabii ki ykselir.
Ayn aratrmaya gre erkeklerde de! Erkeklerin prolaktin dzeyi
elerinin doum yapmasndan nceki 3 hafta iinde yaklak yzde
20 orannda ykselir. Kortizol da ayn sre iinde baba adaylarnda
normalin iki katdr. Doumu izleyen 3 hafta iinde erkeklerde tes
tosteron dzeyleri nemli o ^ d a -yzde 33 orannda- alalr. (D-
194
reyler bundan somaki birka hafta iiode normale dnecektir.) Har-

vard niversitesi sosyologlar da bekr erkekleri n evli erkeklerden
laha yksek testosteron dzeyleri olduunu, babalannkinin ise hep-
llnden dk bulunduunu kefetmilerdir.
Sto'reynin meslekta Dr. Katherine Wynne-Edwards tarafn
dan yaplan baka bir aratrmada doumdan bir ay nce balamak
tl/ere ve ay sonrasna kadar babalarda baka erkeklerden daha
yksek strojen dzeyleri bulunmutur; bu da hamile elerdeki ben
zer strojen trmannn bir yansmasdr.
Bu hormon dzeyleri ebeveyn -zellikle de baba- d a v ^ n
erekten etkilemektedir. Storey erkeklerden, ksa uzaman nce kul
lanlm bebek battaniyelerine sarlm bebekleri (ya da domular
n kendi bebeklerini) tutmalarn, alayan bir bebek bantn dinle
melerini, sonra da meme emmeye alan bir bebei gsteren bir
hnt seyretmelerini istedi. Alayan bebei en ok avutmay isteyen
erkeklerde en yksek prolaktin dzeyleri ve en byk testosteron
d gzlendi.
frkek hastalar mdan olan Alex, karsnn hamile kalmasndan
lonra kilo aldnm , ayak bileklerinin itiinden ve sabahlar mi
de bulants ektiinden ikyet edince dorusu ardm itiraf ede
rim. Ama bu hamilel ik belirtilerinin dorulanm bir tarihesi vardr.
Annals oflnternal Medicine ( Hastalklar Vakayinamesi) erkekle
rin yzde 20den fazlasnn sabahlan mide bulants ve kilo alma gi
bi baz belirtiler gsterdiklerini bildirmitir. Bu gerek belirtiler, er
keklerin hormon dzeylerindeki deiiklikle aklanmaktadr.
Bu deiiklie ne sebep olmaktadr? Aratrmaclar, hormon
deiikliklerinin, bir erkein eindeki deien hormon dzeyleri ta
195
rafndan tetiklendiine ve sinyallerinin feromonlar tarafndan iletil

mi olabileceine inanmaktadrlar. Baka bir deyile, yaklaan do
um bir kadn annelie hazrlayan sinyaller gndermekte; o da ei
ni bu olaya hazrlamaktadr.
Bunun net evrimsel avantajlar vardr. Daha ilkel toplumlarda
doumu izleyen haftalarda babalan yanlarndan haklam ayan be
beklerin hayatta kalmalar ans daha yksekti. Aratrmaya gre,
babalarn doumla doum sonrasnn bir paras olmasn savunan
inandnc tartmalar vardr; kendileriyle ilgilenen babalan olan o
cuklar okulda ve toplum iinde daha baarl olmaktadr (Bununla
birlikte, babasz bydkleri halde gerek derslerinde gerekse toplum
sal ilikilerde sivrilen bir sr ocuk da biliyorum).
Dr. Ross Parke erkeklerle kadnlarn ebeveyn olularyla ilgili
pek ok aratrma yrtm ve babalarn da yeni domu bir bebe
in ihtiyalarn yorumlamakta ve bunlar yerine getirmekte anneler
kadar baanh olduklarn te^ ar tekrar saptamtr. Bu bulgular, er
keklerin bir bebein alamasna verdikleri yantlan ve bu arada hor
mon dzeylerini len Dr. Flemingin deneyleri tarafndan da doru
lanmtr. ocuk sahibi babalar -duygusal ve hormonal olarak- o
cuksuz erkeklerden daha arpc bir yant vermekte, deneyimli baba-
lann gsterdikleri tepkiler de yeni babalarnkilerden daha arpc ol
maktayd. Prolaktin dzeyleri ykseliyor, alayan bebei rahatlat
maya daha byk bir gereksinme duyuyorlard. Deneyimlerin mi bi
yolojilerini deitirdii yoksa uzun sre bebeklerin yannda olmann
m onlar sinyaller karsnda daha duyarl yapt belli deildir. Dr.
Fleming ilgili bir ebeveyn' olmann tatmin ediciliini vurgulamakta
dr. Bunu ne kadar sk tekrarlarsanz o kadar daha baarl olur, bun
dan ne kadar "ok holanrsanz yapmay istemeniz olasl artar.
l9 6
Belki daha nemlisi, bebein anne ile baba arasnda nemli bir
aynn yapmamasdr. Yeterli kuvzleri olmayan bir Yeni Domu
Bebek Youn Bakm nitesinde prematre bebekler ebeveynlerin
den biriyle cild cilde s^nalanmlard. Sonu ârpc olmutu. Ebe
veynlerine sarlm durumda yatan bebekler, cihaz yokluundan za
rar grecek yerde, mkemmel gelimilerdi, yle ki imdi gnde bir
ka saatlik kanguru bakm baz prematre bebek nitelerinde al
tn kural olmutur. Gerek anneler gerekse babalar. bu bakma katl
maya tevik edilmektedir. Bebekler babalarna sarlp yatuklar za
man annelerine sarlp yatuklar ^zamanki kadar kilo almaktadrlar.
Onun iin de ailenizin babas bu ie katlmaya hazr ve arzuluy
sa, brakn yapsn. Hepiniz daha mutlu olursunuz!
E ^ ^ ^ l e r e Bir
Hastam Monicay olduka sk gryorum. Yakn ilgi isteyen
kronik bir sknts var. Bu kitap iin arattmada bulunurken yapt
m baz keiflere ilgi gsterdiinden geldii zamanlar baz bulduk
larm onunla paylamay adet edinmitim. Birka ay sonra, edindi
i bu yeni bilgilerin ona hayatndaki bir iliki ynnden yardmc
olduunu itiraf etti. Sz konusu iliki kocasyla deil, yeniyetme o
luyla olan anne-oul ilikisiydi. Monica, erkeklerin bizimkilerden
ok zayf belleklerini dengelemeleri iin btn kadnlara yaptm
neriyi uygulamt. Bir kadnn, bir erkekle yapt tartmay son-
landrrken iddialarn zetlemeyi renmesi nerimin, oluyla
ilikisini arpc derecede dzelttiini iddia ediyordu. Olu sonun
197
da onu dikkatle dinlemeye balam. bylece tarttklar konularla

ilgili olâk olann bann etini yemesine gerek kalmamt.
Bu bilginin Monicann oluyla harasn dzelttiini duymak
beni amm^mt. Kar cinsten bir ocuun ebeveyni olmak, ro
mantik ilikilerimizi de sarsan glklerin birok benzerleriyle m
cadele etmek anl^m na gelebilir. Bu kitapta retilenlerden bazla-
n, olunuzun niin yaptklarn yaptm sizin de niin ona yapt
nz ^ k ilde tepki gsterdiinizi izah edebilir. Onun iin de bu ok
nemli ilikilerdeki iletiimi gelitirmek iin uygun den nerileri
kull^^m kta tereddt etmeyin. *
Hastalarm ok zaman bana kar tarafn cinsiyetini hesaba
katmadan ebeveyn olmann yolunu soruyorlar, ben de onlara ger
ei anlatyorum: Bunun a) gerek anlamda mmkn olmadn ve
b) byk bir olaslkla arzu edilir de olmad n. Her iki cinsten o
cuklarmzn elimizden geldiince eitleyeceimiz frsatlardan ya
rarlanmalar iin yapabileceimiz eyler mutlaka vardr. Bu kltr
de ebeveynlere (zellikle de annelere) esasen fazla bask yapld
n dnyorum ve buna daha fazla katkda bulunmaya da niyetim
yok. ama kltrel stereotiplerin bilincinde olup bunlar etkisizletir
meye almann yaplmasna deeceini de dnyorum.
Saysz incelemeler, ebeveynlerin farkl ci nsiyetlerden ocuk
larna farkl davrandklarn ve benim gibi her iki cinsiyetten ocuk
lar olanl^m bazen farknda bile olmadan erkeklerle kzlara farkl
davrandklarn gstermitir.
Tandm bir kadn, bilimsel olmasa da ok ilgin bir deney
yapmt. Bir cumartesi gn kznn btn dediklerine ve onunla
birlikte btn yaptklarna dikkat etmeye alm, bu arada srekli
198
olarak. Eer o erkek olmu olsa bu faaliyeti nerir miydim? Erkek

olmu olsayd, ona bunlan syler miydim? diye kendi kendine sor
mutu. Birok durumlarda -rnein, bir kitaptaki baz resimleri ia
ret ettiinde ya da oyun alanndaki. bir kavgay sonlandrmaya al
tnda- kz olu olmu olsa baka trl davranacan grerek hay
rete dmt. O gnden sonra ebeveynliini eer daha bilinli ola
rak yrttyse deneyi baarl olmu saylr.
Kanmca ebeveyn olâk yapabileceimizin zellikle de bu alan
da en iyisi, hayatlarrnn ta bandan itibaren ocuklarmza mm^n
olduunca geni bir frsat yelpazesi sunmaktr. Olunuza bir oyuncak
bebek verin, onunla babasn birlikte babalk oyunu oynamaya te
vik edin (Olabileceklerin en kts o kadar istedii pahal oyuncakla
bir kere dahi oynamayp somurtkan bir yzle oturmas olabilir.) K
znza toplar, bulmacalar ve bir tr tekerlekli oyuncak tedarik edin.
Hayal gcn altran oyunlara duyduktan ilgi artka gerek erkek
gerekse kz ocakl^mm n koân kostmlerine, stetoskoplara ve oyun
cak mutfaklara ulaabilmelerine aln..
Tandm akll ebeveynler ocuklarn seks, iddet ve kutsal
eylere saygszlk ieren medyadan mmkn olduunca uzak tut
maya alyorlar. ocuklarmzla televizyon seyretmenin ve gr
dkleri haknda onlarla konumann byk yararlar vardr. (ocuk
lar da bu lkede medyaya fazlasyla maruz kaldklarndan o cu k
luklannn sonlarnda usta birer medya analisti -kesilirler.) Eer an
neyle beklentiler ve bamszlkla ilgili bir konumay tetikleyecek-
se, Prensim Bir Gn Gelecek ttrnden filmlerin de bir sakncas
yoktur.
199
Toplumdaki baz nyarglar eitim sistemi yoluyla ele alma

da ebeveyn olarak byk olanaklarmz vardr. rnein, birok ebe
veynler ve okullar erkekler iin atletizmi nemseyip kzlar ii n ha
fifserken, sporlarla bedensel aktivitelerin kzlar iin de bedensel ve
ruhsal adan yararl old uuna dair kant bolluunu gz ard etmek
tedirler. Bu dzeltilmesi gereken ok nemli bir nyargdr; ocuu
nuzun okulunda antrenman, oyun alanlar ve spor gereleri bulun
masnn nemle zerinde durun. Bu arada btn aileyi kzlann oy
nad profesyonel bir basketbol mana gtrn. ok ho vakit ge
irecekler ve motive olacaklardr.
Kzlar iin kurumlatrlm matematik ve bilim nyargs da
beni ok kzdrmaktadr. Ebeveyn olarak grevimiz kzlarmza oul-
lanmznkilere eit frsatlar sunulmasn salamaktr. Benim fenle
tbba kk yamdan itibaren duyduum ilgi, doktor olan ve beni
bazen hasta vizitelerine gtren babam tarafndan zendirilmiti.
Ne yazk ki benim tp fakiiltesine gitme kararm desteklemedi. Al
lahtan ki ansmn yardm etmesiyle kadn olan dnya apndaki bir
bilgin ve doktor danman tarafndan yordr.divildim.
Zamanlar deimi ola'.''.Ur, an." beri bu disiplinlerde kzlar
iin erkeklerinkiiere eit f: oa'ai' ve ai.nb' bulunduuna hala ian..
myorum. Kznz eer bu kcn-ular:1 :L;i duyuyorsa (hatta duymu
yorsa bile) ona bir kimye ..eti ain ve onun iin gercel: bir laboratu-
var turu ayarlayn.
200
Eer bir ebeveynseniz bu kitabn bir sonraki blmnn stres

le ilgili olmas size normal gzkecektir. ocuk sahibi olmann, on-
lan sevmenin ve bytmenin yol at stres, erkeklerle kadnlar
arasnda farkllk yaratan bir alandr ve greceimiz gibi, iki cinsi
yetten de olanlar stresi temelden farkl ve ilikilerimiz zerinde de
rin etkisi olacak bir ekilde yaamaktadr.
iki ^ ^ ^ e k YeteHi ^Deail

Ksa zaman nce kk bir Ortabat kentinde beynin nasl erkek ve
ya dii olduuna dair bir konuma yapmtm. Dinleyiciler arasnda bulu
nan bir kadn ok gemeden yanma geldi ve srekli olarak erkek olup ola
mayacan srarla soran 6 yandaki kz yznden ok kayglandn
sêdi. ocuk hatta hedefine ulamak iin yaplabilecek ameliyatlar sor
mu, kafasnn iinde hi de kz olmadn, erkek olduunu sylemiti.
Konumamz srasnda bu anne, kk kznn durumu yznden her
hangi bir honutsuzluk ya de sknt izi yerine sadece sevgi ve duygu ^payla
m gstermiti. Bana unlar sormutu:- Geliimi deneminde kznn cinsiye
tiyle doduu vcut orasnda uyumsuzluk oluturan nemli bir olay olmu ola
bilir miydi? Ayrca kk kz erkek olarak daha rahat olabilir miydi? Kzna
yardm efnek iin nereden uzman tavsiyesi alabilecoini renmek istiyordu.
Bunlar yararlanmas kolay sorular deildir. Kznn ^payln cinsiyetinin
oluumunda bu ayumsuziuu yaratan bir eyin olmu olmasndan ben de
pheleniyordum. Erkek olarak daha m rahat olacan ise ancak zaman
gsterecekti. Cinsiyet deitirme cerrahisi iin bavuran biroklar, ok gen
olduklar zamandan beri erdenlerinin kendilerini erkek veya kadn hisset
201
D r. M arianne J. ^ g a t o
meleriyle badamadnn farkndaydlar. O ananeye bilgili ve deyarl bir

ocuk doktorena danarak ie balamasn nerdim.
Bu lsz bir^sayg deyarak konferans salonundan ayrldm.
Kzndan ylesine bir ^^ênliklebahsediyor ve onun huzu^yla ylesine il-
gileni^du ki kz iin gereken yardm bulocona inandm. Btn kaygm,
beyin hakkndaki bilgilerimizin bal o kadar snrl olmas nedeniyle -hhemde
nrabiyalloglonn san birka yln iinde baardklar muazzam iledamalere
romen- istediimiz kadar etkin biimde yardm edemememizdi.
Bizi neyin erkek veya kadn yaphyla ilgileniyor, yleyken bunlonn
tek seenekler olmayabileceinden de pheleniyordum. Cinsiyet ne de ol
sa dzenli ekilde derece derece deien bir btnd. beynin cinsiyetini ne
yin saptad hakknda yeni bir konferanstan sonra bir insan neyin "erkek
veya "kadn" yapt konusunda bir erkekle ok ilgin bir tartm^ra giritim.
Bu kii laf arasnda ikili jenital organlarla ^doduunu anlatt. "Intersoke"
deyimi, her iki cinsin biyolojik nitelikleriyle doan bireylerin tanmdr. Ne
yazk ki cerrahi yoluyla "onarmlar" ve ikili cinsiyet sahibi olanlarn kendi
lerini gizlemesi l 950'lerden beri geerli uygulama olmutur. Cerrahlar, je
nital organlar u ya da bu cinsiyetten olanlarnkine benzeyecek ekilde bi
erek ekillendiriyor ve prosedr (ve sornu) ocuktan gizlemek iin ailey
le ibirlii yapyordu. Tp konusundaki cehalet, e^êyeleri ocuk iin uzun
vadeli sonular olacak bu ok nemli karara varmaya ynlendiriyordu.
Hem de ocuk bir fikir beyan edebilecek ve ona erkek mi yoksa kadn ola
rak m davranlmasn istediine karar verecek dzeye gelmeden. Bunun da
ok zaman felaketk sonular oluyordu.
Bir ebeveyn byle bir amazla karlat takdirde ne yapmal? Ha-
wai niversilesi'nden Hazel beh ile Milton Diamond ebeveynlerin interseks
durumunu normal bir varyasyon olarak ele almalarn nermitir. Durum
202
E rkek N eden Hatrlamaz,, Kadn Neden U nutm az
rcua ayrntlaryla anlahlmal, ^y l^ s ^^rksiz karkln, sululuk his

sinin vveYa utancn nne gêmelidir. Jenital c ^ e b i ancak ileride ^rcuk
kendi eilimerini i^fade gedebildii ve mdahale kararna kahlabildii za
man dnlebilir.
Bu, intotelks kiiler hakk^fa yazlm bir kitap deildir, ama zerin
de alrken cinsiyarierdeki anormal farklar gz nnnde bulundurdum. Ni
in erkeb veya kadn oldoumuzla benim gibi ilgilenenler, etkek veya ka
dn olduumuz hissinin doumdan ^ r a deitirilemaveyeini bilmeliler.
^yaimizde bizi grnrdeki a^êniye ve ot^ I etkilere r a ^ e n , belli
bir cinsiyate mal eden ve buna ait hisler duyuran silinmez bir iz bulunduu
aktr. 2:>
203
7
B e n d e Y o lu n d a G itm e y e n
N e d ir ?
Erklrkeklerle K a d n la r S ^ ^ N iin Farkl Tepki V e r ir le r -

V e B1J N iin n em li
Hastam Diane ok remli Baarl Kadnlar dlne layk g

rld iin kutladm. Bu ojc gl ve kendine hakim kadn CEOnun
muayenehamde birden hngr hngr alamaya balamas zerine
ne kadar ardm totahmi4 edersiniz!
Baarlar ona epeyi J:!ir bebete mal olmutu. Srekli stres ile
rekabet uyku alkanhklaryla ilikilerini hayli darbelemiti. Onun
la bu konulan konumak ivedimse de kendisi bir meslekta zerin
de odaklanmt. irketin f1-r kh bir blmnde kendisininkine ben
zer bir konum igal eden b# adamn baskya gsterdii tepki kendi-
sininkiyle taban tabana zdcfi-
Zaman sresi ne kad;ir dar, risk ne kadar yksek ve baarsz
ln sonulan ne kadar ar' olursa, adam o kadar mutlu grnyor,
205
Dr. M arianne J. Leggato
dedi Diane. Stres onun iin gda gibi. Ben stres yznden tkenir
ken, o kuvvet buluyor." Diane alyordu. Onun yznden delirecek
gibi oluyorum."
Dianea hi de deli olmadn syledim. ^ m a izlenimlerinde
bir kusur yoktu.
Erkeklerle kadnlar stresi farkl y aar

v e tepki verirler.
Farkl deneyimlerimizin ve tepkilerimizin tabii ki byk ne

mi vardr. Hepimiz, kaya kadar salam gzken, ancak eitli stres
etkenlerinin devreye girmesiyle s^tki boazmz skan ve bizi soluk
suz brakan ilikiler yaamzdr. Hayat tabii ki streslidir; imdiler
de ise her zamankinden fazla. ou aileler byk bir bask altnda
debelenirler. Salmz, ev iindeki terr, yalanan ebeveynlerimize
nasl bakacamz, ocuklarmz ve gelecekleri hakknda kayg du
yuyoruz. Uzun saatler alyor, pek az tatil yapyoruz, ama ne ka
dar abalarsak abalayalm kt kanaat geinmekten teye gidemiyo
ruz. Yeterli uyumuyor, yeterli idman yapmyor, bedenlerimizi des
teklerden yoksun brakyoruz.
Bu frtnalar kolay atlatabilen iftler vardr - sizi seven ve des
tekleyen bir ee sahip olmak bazen gerek bir cankurtaran simidi
olabilir. u halde stres niin ounluk iin ilikilerimizde bizi birbi
rimizden soutan ve yabanclatran bir etken olabiliyor, bizi bak
gibi birbirimizden ayryor? lerimiz bize stres yapnca niin kim
di macununun kapan ak brakt diye olay karyorut? Plajlar
da gnele denizin tadn karrken bize huzur duyuran ayn iliki
206
Erkek Neden H abrlam az, Kadn N eden Unutmaz
nasl oluyor da imdi bize tkenmilik duyuruyor? Elerimiz frtna

lar atlatmak iin bize snak olacakken niin ok zaman bize fazla
dan bir yk gibi grnyor? Ve birlikte yaadmz nemli olaylar
beraberliimizi perinleyecekken niin iliki lerimizi sarsyor?
Burada da aklamann aramzdaki farklarda olduuna inan
yorum. Stresle btn belirtileri erkeklerle kadnlar iin farkldr. Er
keklerle kadnlar ou zaman farkl eyler yznden stres duyarlar,
ilikideki br ki ilerin kayglan da bize kendimizinkilerin yannda
artc ve nceliksiz gzkebilir. Stresi yaay biimimiz farkl
olduu gibi, stresli koullarn zerimizdeki bedensel ya da duygu
sal etkileri cinsiyetimiz tarafndan belirlenir. Onlar idare etmek ya
da etkisizletirmek iin yararlandmz takti klerin de bu arada fark
l oluuna amamaldr. ou kez bu stratejilerin arasndaki farkl
lklar da aram zda ekimelere yol aar.
zetle, aramzdaki farkllklar gz nne getirilirse, iler a
tallanca zd kutuplarda oluumuzda alacak bir ey yok. Ama
mutlaka yle olmas gerekmez. zel likle stresli durumlarda birbiri
mizin en gl mttefikleri ve g kaynaklar olmamz gerekir. Ge
rilim arttka elerimizin neler dndklerini, hissettiklerini ve ya
adklarn daha iyi anlamaya almalyz. Bunun, kanlmaz d
basklar karsnda yklacak yerde, birbirimizi kalkan olarak kul
lanmada bize yardmc olacana inanyorum.
K a d n l a r E rk e k le r^ O T D a h a S tr e s lile r
2003de Ulusal Tketiciler Birlii (NCL) tarafndan bin yeti
kin zerinde yaptrlan bir aratrma, Amerikallarn grup olarak
207
Dr. Merianne J. Legato
/
stresli olduklann saptyotdu. Âratrmaya kcnu olanlarn yzde 39u
ilerinin hayatlarnda nemli bir stres kayna olduunu sylemiler
di. Yzde 30u ailelerini, yzde lOu salklarn, yzde 9'u ise mem
leketin ekonomisini suluyordu. (Tandm ou kiiler iin stres
kayna bunlarn drdn birden kapsyordu - art sigortann dii
nin faturasn kapsayp kapsamayaca, art mutfak dolabnn krk
menteesinin onarlp onarlamayaca, art komulartna bir yemek
daveti borlu olular vs...)
Genler eski kuaklardan daha stresliydiler ki bu ilgin (ve ka
nmca biraz hazin) saylr, ama ben zellikle cinsiyetlerin u d ^ a t e
deer ayrlyla ilgileniyordum. Kadnlarn sorun ve stresi erkekler
den daha fazla bildirmeleri olas. Erkeklerin yzde 76'sna kar ka
dnlarn yzde 84 ' stres dzeylerinin arzuladklarndan daha yksek
olmasndan yaknyorlard.
ki cins iin stres konulan da farklyd. Kadnlarn yzde 32si-
ne karn erkeklerin yzde 48'i ileri yznden kuruntu ediyorlard.
Erkeklerin yzde 21 'ine karn kadnlarn yzde 37'si aileleri yzn
den kayg duyuyorlard.
Kadnlarn niin erkeklerden daha stresi i olduklarn akla
maya al an saysz teori vardr. yle sanyorum ki bu byk l
de kadnlarn oynadklar ok saydaki rolden ileri geliyor. Tand
m kadnlar, evin d nda ne kadar uzun saatler alrlarsa alsn
lar, hl ocukl arla evin sorumluluunun en byk ksmn stlenir
ler. Sistemde bir arza olduu takdirde, rnein ocuk bakcs hasta
lanr ya da bodrumda bir su sznts olursa, meseleyi halletmesi daima
kadndan beklenir. Ama bu ok ynl rollerin grne gre koru
cuyu yararlan da vardr. alan, bir de ailesi olan kad nl ar bu yer
208
lerin herhangi birinde yolunda gitmeyen bir ey olunca daha az stres

duyarlar. te yandan bu katmerli roller nedeniyle bedenlerimizle
kafalarmzn kendi kendilerini onarmak ve rahatlamak iin gerek
sindikleri huzur ve zamandan yoksundurlar.
Bu eitsizlik bedensel ve d uygusal salmza epeyi bir bede
le mal olmaktadr. NCLnin aratrmasna baklrsa, kadnlarn stres
yznden ba ars ekmeleri erkeklerin ekmesinden ok daha ola
sdr. Daha da nemlisi, kadnlann depresyona yakalanmalar olas
l erkeklerden te iki orannda daha fazladr. Bu ba dndrc
istatistii gelecek blmde daha derin olarak irdeleyeceim. Kadn
larn niin depresyona daha yatkn olduklarn kefetmek iin Virgi-
nia niversitesi'nde ayn cinsi yetten ikizleri inceleyen Dr. Kenneth
Kendler, bunun mmkn olan tek bir aklamas olduunu syl
yor: Stresin herkesin zerinde key if bozucu bir etkisi olsa da, kadn
larn ok daha dk dzeylerdeki stresin etkisiyle depresyona ya
kalanmalar daha olasdr.
S tr e s D u y d u u m u z Z a m a n B iz e
Bir insan bir yaralanma ya da hastalk sonucunda (psikolojik

va da bedensel olsun) stres hissed ince vcudumuzun bu durumla ba
edebilmesi iin bir dizi hormon salglarz. rnein, dv-ya da-
ka hormonu adrenalin 'i salglyoruz. Adrenalin alglamamz eki-
ler. bunun sonucunda kendimizi evreden uzaklam hissederiz ve
her ey yavalatlarak oluyormu gibi gzkr. Adrenalin ayn za
manda tansiyonumuzu hzla ykseltir, bunun sonucunda kalbimizin
209 F: 14
atlan hzlanr, soluklarmz slar ve hzlanr ve duyularmz'

keskinleir (ite bu nedenledir ki bir koku ya da kkrtc renk insa
n ok kez imek hzyla stresli bir zamana geri gtrebilir.)
Ayn zamanda halk arasnda stres hormonu denilen kortizol
adnda bir hormon salglyoruz. Kortizolun balca fonksiyonlarn
dan biri kan ekerini ayarlamaktr. Stresli koullar altnda salglan
d vakit vcudunuzu bir yandan kana daha fazla enerji yklemeye
sevk ederken hcrelerinizi daha azn harcamaya tevik eder. Bazen
alrken daha fazla bask altnda olduunuz zaman yemek yemei
unutmanzn aklamas, kortizoln kan ekerini ayarlama roldr.
Bu, srekli bir stresin basks altnda alan insanlarn ok zaman
fazla kilolu olmalann da izah eder. Vc utl an, enerji dzeylerini s
rekli olarak kan ekerlerinde kortizoln mdahalesi yznden
olumu doruklarla ukurlarn arasnda dolatrmaya almaktadr.
Biraz kortizol ok faydal bir eydir. Vcudun stres yapan etken
le mcadele etmesine yardm etmektedir. Ama ok kortizol -rnein
srekli stres altnda olduumuz zaman oluan dzeyler- insan kuv
vetten drr. Kortizol vcudun baklk sistemindeki hcrelere
yaparak onlarn grevlerini yerine getirmelerini engeller, bylece
sistemi zayf' drerek vcudun enfeksiyonlarla hastalklara kar
savunmasn zayflatr. Ohio Eyalet niversitesindeki aratrmaclar
yaklaan bir muayene veya tetkik sresi nin rencilerin azlarnda
ki yaralarn kapanmasn yavalattn, Alzheimer hastalna tutul
mu akrabalarna bakan kadnlarn da yle bir bakm stlenmemi .
kadnlara kyasla daha ar iyiletiklerini grm lerdir.
Gergin olduunuz zamanlarda hastalklara yakânma ansn
zn artmas hayal rn deildir. Fazla ykl baklk sisteminiz bir
210
E rkek N eden Hatrlam az, Kadn Neden U nutm az
virs veya enfeksiyonun ek ykn kaldrmaz. Annemin ld k

yllarm beri ilk kez grip olmunm. Halbuki im annda am yap-
tnnay ihmal etmemitim. Hâftalararca salma kavuamamtm.
K ^ o rtiz o l v e ( ) a r e n m e k
Kortizol dzeylerimiz, hayatlarmzda ne olursa olsun, doal
olâk dalgalânmalar gsterirler. Sabahn erken saatlerinde zirve
yaparlar, saatler getike ar ar de geerler, akamlan uyu
duumuz srada da en dk seviyededirler. (Geceleri, rnein ge
ce yarsndan sabah saatlerine kadar alrsanz bu program tersine
dner.) Gn iinde kortizol da grlen bu dalgalanmalar ben dahil
birok kimselerin en iyi almalarn niin dzeylerin en yksek ol
duu sabahlan yaptklarn, gn ilerledike de renmelerinin ya da
almalarnn niin tavsadn aklyor.
Kortizol c;orenmek iin kesinlikle gerekli
Yetersiz kortizol ' olan kimseler hatrlamakta glk ekerler,

bnyelerinde fazla kortizol olanlarn da (rnein, bir hastal kont
rol altna almak i in kendilerine bir kortikosteroid verilenlerin)
renme kabiliyetlerinde bir bozulma grlebilir.
KortizoHa renme arasnda niin bu kadar yakn bir iliki
var? nk renmek anlar yaratmann ilk admdr, biz ise anla-
nmz bizde stres yapan deneyimleri tekrarlamaktan kanmak iin
kullanrz. nsan elini yalnz bir kere atein iine sokar - yann ve
acsnn ans bir dahaki sefere sizi durduraraktir. Bu kitabn ileri
211
sayfalarnda greceimiz gibi, hipokamp'da zel kortizol alclar

vardr. Hipokamp, beynin, anlarmz, zellikle de gl duygularla
balantl olanlar (en iyi hatrladklarmz) depolad blmdr. Stres
hormonunu tetikleyen olaylarn anlann depolamak iin bir siste
mimizin olmas ok mantkldr!
Biraz kortizol her ne kadar renmeye yardmc oluyorsa da,
srekli yksek dzeyler kavrama srelerimiz iin son derece ykc
olabili r. ok fazla al an, dolay s yla srekli olarak ok fazla kor
tizol reten adrenal bezleri olanlarn daha kk beyinleri olduu
gibi, s rekl i stresin yol at devaml yksek kortizol dzeyleri be
yin hcrelerine zarar verirler. Strese yantlarmz ani olarak ortaya
kan tehlikelere tepki vermemize yardmc olmak iin gelimitir,
yoksa 21. y zy lda etrafmz kuatan parasal basklar ya da intihar
bombaclar gibi tehditlere kar deil.
Stanford niversitesinde Brian Knutson'la meslektalarnn,
kronik end ieni n her iki cinsten yetikinlerde azalm beyin kitle
siyle balantl olduuna ve ocukluklarnda ciddi ekilde suistimal
grm kimselerin topl um kart kiiliklerini yaratmada rol oyna
yabileceine dair kantlar vardr. Ayrca yksek kortizol dzeyleri,
beynin anlar depolayan blm ne zarar vererek yeni eyler ren-
mey i ve eskilerini hatrlamay gletirir. Travma sonras stres bo
zukluklar yaayan ocu klar bu nedenle okulda sknt ekerler, Vi
etnam dan dnen Amerikan askerleri de uzun olduu kadar ksa va
de li anlarla ilgili bozukluklar yaamlardr.
212
E rkek Neden Hatrlam az, Kadn Neden Unutm az
Korku ^ ^ e t i m i ^ r k u a : A m ig d a la
Adrenalin, kortizol ve beynin stresin etkisiyle salglad btn
br ki myasall ar -hayatta kalmamz iin gerekli olan btn bu mad
deler- beynin kaidesinde ceviz biimindeki bir hcre kmesinin yani
migdalann denetimindedir. Amigdala ayn zamanda durumun tek
rarlanmas halinde kendim izi savunmamz iin duygu ykl dene
yimleri an olarak depolamamza imkn vermektedir. Hipokampn
organi ze ettii nronlar sistemi bir devre oluturmakta, bu da bir de
neyimin ansn beyi nlerimizin iine gmmektedir. Baka bir deyii e,
amigdala korkmamz m, korkmamamz m gerektiini saptayacak
hesaplar yapmamza korkmamz gerektiinde de ne yapmamz ge
rektiine karar vermemi ze yardm eder.
Amigdala rnein baka bir kimsede yz ifadelerini tanma
mza ve o kimsenin gerek bir tehdit oluturup oluturmadna ka
rar vermek iin bunlar kullanmamza yardm eder. Diyelim ki si
zinle ben bir odada birlikte oturduumuz srada dizst bilgisaya
rm kyor. Ben fkeyle mnldanyorum, siz de yzme bakyor
sunuz. Amigdalanz, yz ifademi hiddet olarak yorumlamanza, ama
ayn zamanda da hiddetimin sizin iin dorudan bir tehdit oluturup
oluturmadna karar vermenize yard m ediyor. Eer hiddeti iysem,
ama bilgisayarmn bo ekranna bakyorsam, bilgisayar hesabna en
dieli, ama kendi hesabnza. rahat olabilirsiniz. te yandan, (belki
de bilgisayarm dn ald n z ve virs y kl bir elektronik posta
atnz iin) dorudan size fkeyle bakyorsam, ami gdal a nz bir
korku yant tetikleyecektir.
213
Amjgdala, duygusal bir yk ykledii koca bir an dizisiyle

kuvvetlenmi olarak bir beki kpei vazifesini yapmaktadr. Bu an
lar bizi korumakta ya da bildiklerimize ve hatrladklarmza dayana
rak yeni deneyimlerle etkilememizi salamaktadr. Amigdala 'lan tah
rip edilmi maymunlarda korkuyla bellek arasndaki balanty g
ryoruz. Bu hayvanlar, yeni bir drtyle karlatklarnda bunu ge
mi deneyimlerine dayanarak test edemediklerinden korkuyu his
setmemekte ya da ok az hissetmektedirler. Bunun sonucunda geli
i gzel yeni bir eya ya da insana yanaacak ve onunla temas kur
maya alacaklardr.
K a d n l a r S tr e s i N i in F a rk l Y a a r l a r
Temel stres fizyolojisi her ne kadar iki cins iin benzer olsa da,
erkeklerle kadnlann stres duyuran olaylar yaamalar ve onlar
anmsama biimleri arasnda ok nemli baz farklar vardr.
Bir rnek vereyim. Yeni bir odaya girmek gibi sosyal bir snava
tepki vermenin iki temel yntemi vardr: Yeni ortama (ilgin ve soh
bet etmeye hazr gzken birine doru yryp, Merhaba, adm
Marianne. Bu salonun iek dzenlemeleri nefis, deil mi?) diyerek
ya da barn yanna ek il ip tandnz birinin gzkmesini bekleye
rek) katlabilirsiniz.
ki insan tipinin beyinlerinin tepki veriinde ilevsel farklar ol
duunu renmek ok ilgin. Sosyal snava yeni ortama cesaretle
girerek tepki verenler, aln n korteksi nin sol yansn harekete ge
iriyorlard. Buna karn, toplum kart ve ekingen insanlar -savun
madaki insanlar- beyinlerinin sa yannda faaliyet sergiliyorlard.
214
Erkek Neden H atrlam az, Kadn Neden Unutm az
imdi de bu gzlemin cinsiyete dayal olduunu kavraynca

bilim insanlarnn aknlm gzlerinizin nne getirin. Vardkla
r sonu yalnz erkek/er iin doruydu. ok ilgin yeni bir aratr
ma, ekingen ve iine kapank erkeklerin n beyinlerinin sa yan -
n harekete geirirlerken,' ekingen ve iine kapank kad nlarda fa
aliyet beyinlerin n sol yanndayd. Bylesi gzlemler henz o ka
dar yenidir ki ilevlerimiz iin ne anlama geldiklerini ya da bu durum
da meydan okumalar alglaymz ve onl ara yant veriimizi anla
mamz daha vakit ister. Ama sonu olarak, tatsz olaylara yant ver
me ve onlarla ilgili antlarmzn ifrelerini zme sistemlerimizin
iki cins iin tamamen farkl olduunu syleyebiliriz.
Hastam Tanya, bana bu olayn arpc bir rneini salad. O
ve kocas bir gece ge vakit bir yemekten dnerlerken silah zoruyla
soyulmulard. Olaydan bir yl sonra Tanya her ey sanki bir gn n
ce olmu gibi, karabasanlar gryor ve panik ataklar yayordu. Onun
da olayn ters etkilerini yaayp yaamadn renmek iin koca
syla konutuumda adamn olanlar doru drst hatrlayamad
n fark ettim. Polise ve kredi kart irketlerine yaptklar bavurular
hakknda hayatlarnn tehdit altnda olduu zaman sresindekinden
ok daha doru ve ayrntl bilgi sahibiydi.
Bu husus artc gzkebilir -ya da kadnlarn isteriye erkek-
lerden daha meyilli olduklar yolundaki hl geerli teoriye destek
verir- ama benim kanmca basit bir biyolojik aklamas var. Bunu
izah etmek iin iki cinsin beyin fonksiyonlar arasndaki baz fark
llklara gz atalm.
Kadnlarn beyinlerinin nlerinde, alnn hemen arkasnda da
ha fazla gri madde bulunduunu hatrlarsnz. Bu aln n korteks
215
alan, karar verme ilemlerimizi denetler ve dnyaya verdiimiz

duygusal yantlar ayarlar. Anlarn oluturulduu hipokamp'a me
saj yollayan beynin bu blmdr. Stres yapan bir olay srasnda
strojen beynin bu blmnde daha geni bir nron alann hareke
te geirir, strojen dzeyleri zaten kadnlarda daha yksektir. Bu da
kadnlar tatsz eyleri daha bol ve kesin aynntlarlanyla yayor
lar demektir. Baka bir deyile, ikisi de ayn yerde olduklar halde
silahl soygun Tanya tarafndan kocas tarafndan olduundan ok
daha canl ekilde anmsanacakt.
Kadnlar ayn zamanda stres durumlarnda erkeklerden daha
fazla ve daha uzun sre kortizol retirler. Kadnlarda yksek dzey
lerde bulunan cinsiyet hormonlarndan projesteron, kortizol'n ke
silmesini nlemektedir. Kortizol, renmeyi ve anlarn oluumunu
desteklediine gre, bu yksek dzeyler kadnlarn tatsz olay sa
dece daha organsal biimde yaamalarna ek olarak, ayn zamanda
daha iyi hatrlamalarn salar. Aksine, erkek cinsiyet hormonu tes
tosteron kortizol n etkilerini bloke eder.
Kortizol tatsz bir olayn anmsanmasna katkda' bulunan etken
lerden sadece bir tanesidir. Bir bakas korku kontrol merkezimiz
amigdalayla ilgilidir. Aratrmaclar iki cins arasnda gerekten il
gin bir fark bulmulardr. Heyecan ykl anlarm olutururken er
kekler sadece sa amigdalay kullanrlarken, kadnlar sadece solda-
kini kullanrlar. Beynin bu blm hakknda bu gzlemden sonular
karacak kadar bilgi sahibi deiliz, ama snrl bilgimize dayanarak
burada zerinde durulmas gereken bir noktann bulunduunun kesin
olduunu syleyebiliriz. rnein, bilim adamlar alkolizme eilimli
kimselerde sa amigdalann daha kk olduunu bulmulardr.
216
E rkek Neden Hatrlam az, Kadn Neden Unubnaz
Kadnlarla erkekler bellei etkilemek iin amigdalann farkl

blgelerinden yararlanrlar. Kadnlar beynin hipotalamus ve beyin
sap gibi baka blgeleriyle balantl blmleri kullanrlar. Beyin
sap solunumla kalbin hzn kontrol eder. Bu zel devreler sistemi
kadnlarn heyecan ykl anlara niin daha acil ve fiziksel tepki
verdiklerini aklayabilir. Erkekler te yandan amigdalarun, kavra
mayla ilgili beyin blmlerine balanan alanlarn kullanrlar. Bu
demektir ki bir meydan okumaya, zme ynelik daha rasyonel bir
yant oluturuyorlar. Soyguncular pahal alverilerde bulunma fr
satn bulamadan kredi kartlarn iptal ettirmenin hatrlanmas bu
nun bir rneidir.
Beyin fonksiyonlarndaki bu farkllklar gz nne getirildiin
de, Tanyann aradan bir yl getikten sonra hl o silahl saldrnn
karabasann yaarken, kocasnn olayn ana hatlarn zor hatrlama
sna amamak gerek. Polis mfettilerinin grsel tank ifadelerini
gzden geirirken bu farkllklar hesaba katp katmadklarn ve
gzlemlerinin bilimi destekleyip desteklemediini merak etmemek
mmkn deil.
Stresle baa kmak iin niin farkl yntemler gelitiriyoruz?
Evrimsel adan farkl grevlerimiz olmutur.
Bu gzle bakldnda erkeklerin tehlike dolu olaylar srasn
daki heyecanlar iyi hatrlayamamalar doal karlanabilir. Kavmi-
mizin hayatta kalmas erkeklerin avlanma yeteneklerine bal diye
lim. Gl bir duygu bellei onlar iin avantajl olmasa gerek: Son
mamut av srasnda havann ne kadar souk olduunu, hayvan ko
valarken ne kadar yorulduklarn, ne kadar da korktuklarn, bir ma
mut dii baldrlarna saplannca ne kadar canlarnn yandn eer
217
Dr. Marian.ne J. Legato
hatrlarlarsa, bundan sonraki sefere kmak iin ne kadar arzulu olur

lar ki? te yandan, ocuklarn bakmyla salklarndan sorumlu olan
kavmin kadnlarnn, sabah saatleri ilerlerken bir gletin korkun
etoburlar da ektiini hatrlamalar, bir daha karlamamalarn sa
layacaksa yararl olur. Unutmak erkekleri cesur yapar, uzun bir sre.
boyunca olmalar gereken de budur.
R e k a b e t K z la r i in Y a r a r l m d r ?
Stresin fizyolojisinde iki cins arasndaki farkllklar en yaygn
inanlarmzdan birinin sorgulanmasna yol amtr. Aratrmaclar
rekabetin renmeyi tevik ettiine uzun zaman inanmlard, ama
bir stres durumunda nasl rendiimiz cinsiyetimize bal olabilir.
Rutgers niversitesinden Tracey Shorsla, George Miesegaes, do
umdan nce ve sonra cinsiyete bal hormonlara maruz kalmann,
farelerde stresin renme zerindeki etkisinin ok nemli bir belir
leyicisi olduunu gstermilerdir. Strese maruz kalmak (rnein, kuy
ruun ac veren bir oka maruz kalmas) erkek farelerin renme h
zn areryordu; baskdan yaralanyorlard. Diilerdeki fark art
cyd. Dii farenin renme yetenei stres durumlarnda zarar gr
yordu.
Bir keresinde ok gen bir kzn bir park alannda araba kullan
may renmesini seyrediyordum. Saa dnp bir park yerine girii
tekrar tekrar deniyor, sabr tam babas yolcu koltuunda oturduu
yerden onu ynlendiriyordu. Kz sonunda yal gzlerle, Beni rahat
brakn! diye feryat etti. Koup bu incelemenin sonularn onlarla
paylamaya can atyordum. Farelerden rendiklerimiz doruysa,
218
E rk e k N eden H a tr l^ a z , Kadn N eden U nutm az
babasnn soluklam asna biraz izin vermesi halinde kzcaz o saa

dn daha kolay baarabilirdi.
Cinsiyet farkllklaryla ilgili baka aratrmalar da ilgin so
nular vermitir. Bir erkek fareyi doduunda idi ederseniz
renmeyle ilgi li yantlar buna ramen stresten olnmlu etk denecektir.
te yandan, doumlar srasnda dii farelere testosteron verilmesi,
renme davranlarm tpk erkeklerinkine benzetmekteydi. Bu
model insanlar iin de geerliyse, zellikle eitimciler iin nemli
sorulan gndeme getirmektedir. Dershanelerde rekabetin rencile
ri daha ok al maya ve aba gsterme ye ittiine uzun zaman ina
nlmt, ancak erkek renciler iin, yararl grlen bu yntem, kz
rencilerde aksi tesir yapmaktadr. Cinsiyet hormonlarmzn
stresli deneyimler srasnda renmeyi ayarlamasnn mutsuz veya
endieli olan kadnlar zerinde nemli etkileri vardr. Hastam Diane
iin de yleydi. Performans kadar renmek ve hatrlamak yetene
ini en st dereceye k^m ak iin Diane herhalde kabil olduu ka
dar fazla stresi evresinden uzaklatrmaya alacakt. Belli ki a
lma ortamn tamamyla stresten arndracak hibir kuvvet yoktur.
(Bir keresinde bir yoga retmeninin mterileriyle patronlarndan
yakndn duymutum -bu stressiz bir i deilse buna ekleyeceim
bir ey yoktur!) Ama Dianen biraz planlama ve dikkatle daha faz
la rahat edeceine inanyorum.
lk i olarak, brosuna akan bilgilerin iinde boulmamak iin
onlar tasnif etmenin daha iyi bir yntemini aratrmasn tevik ettim.
Srf birok ii bir arada yapabilmesi, bunu yapmas gerektii anla
mna gelmez. Gnlk almalarn nemleri srasna gre dkmle
rini k^mak, imdi ileri daha iyi takip etmesine olduu kadar, bir
219
ok sorumlaluklan nitelikli personele aktarmasna da yardm ediyor.

Aym zamanda le vakti yaplacak bir yn eirme dersinden veya
i sonras masajndan yarar greceini dnmtm. Ama iyerin
de olanlar her zaman kontrol edemese de, en azndan hafta sonla
rnda yeterli dinlenebilir ve hoa vakit geirebilir, bylece hafta
iindeki skntdann zerinden atmasna yardmc olurdu. (Dokuz
yandaki kz manikr ve pedikr iin annesiyle gzellik salonuna
gitmeye baylyor.)
Oysa, erkek i arkada stresten motive olabiliyorsa, bundan
saln deilse bile kard ii yararlandrabiliyor.
Hayvanlar zerindeki deneylerden insanlar hakknda sonulara
varmak her zaman tehlikeliyse de, farelerde stresin renme zerin
deki etkileri hormonlar h^tkinda ok ilgin baz sorulara yol amak
tadr. Menopoz dnemini arkalarnda b^rakm olan daha dk st-
rojen dzeylerine sahip kadnlar, stresli durumlarda -en azndan
renme yetenekleri ve unu bunu hatrlamada- stres altndaki daha
gen hemcinslerine kyasla daha iyi durumda mdrlar? Diane'n eit
lik uruna belki btn yapmas gereken bir 1O yl daha beklemektir!
Kadnlar her ne kadar erkeklerden daha fazla strese maruz ka

lyorlar, stresin de depresyona yol amas daha olasysa da, kadnlar
stres karsnda kendilerini erkeklere kyasla daha kolay toparlarlar.
Kadnlarn kronik stres veya endie karsnda nispeten daha
dayankl olmalar, belki de beyinlerinin aln n blgesinde erkek-
220
lerden daha fazla gri maddeye sahip olmalarndan ileri geliyordur.

Fazladan sahip olduklar hcreler bir yastk oluturarak belki de
onlar korumaktadr. strojen aynca eitli stres etkenlerinin nron
lar zerindeki zararl etkisini ntralize ediyordur. Bu husus, izofre
ninin niin kadnlarda daha ge meydana ktnn, kadnlarn antip-
sikotik ilalara niin erkeklerden daha abuk yant verdiklerinin ve
bu ilalarla ilgili yan etki profillerinin niin farkl olduunun izah
edilmesine yardmc olacaktr. (strojenle projesteronun, baz ila
larn karacierde metabolize edilmeleri zerinde nemli bir etkileri
vardr). Ayrca kadnlarn yalan ilerledike daha byk entelektel
yetenek ve fonksiyon korumalarnn sebebinin de bu olmas olasdr.
Kadnlarn aynca stresle baa kmak iin ok farkl mekaniz-'
malan vardr. Erkeklerin stresle tek balarna baa ktklar biliniyor,
bunun sonucunda da daha yksek oranda stres ilikili bozukluklar
yayorlar. rnein yksek tansiyonlarnn olmas, alkol ve uyutu
rucu bamll yaamalar daha olasdr. Buna karn, kadnlar stres
durumlarnda baka insanlara, zellikle de baka kadnlara yanar
lar. Balar kurarlar, sorunlarn konuurl ar ve yardm elde ederler.
Bu yant, stresle acil olarak baa kmalarna yardmc olduu gibi,
onlar genel anlamda stresin ypratc etk ileri nden de korur.
Bu kefe yol aan aratrma Los Angelesdeki Kaliforniya
niversitesinden Laura Cousin Klein-ve Shelley Taylor tarafndan
yaplmt. Bu ruhbilimciler, stresin penesindeki kadnlarn gelip la-
boratuvar temizlediklerine ve baka kadnlarla konutuklarna dik
kat etmiti: oysa erkeklerin bakalarndan uzaklamalar ve yalnz
balarna kalmay tercih etmeleri daha olasyd. Stresle ilgili hemen
btn aratrmalar da erkekler tarafndan yapldna gre, hastal
n literatrnde bu olaydan hemen hi bahis yoktu ve yazlanlar
221
hemen im am yla bir tehdit karsnda klasik dv veya ka yn

temi, bir tehdide meydan okumak ya da ondan k rn a k tepkisi ze
rinde odaklanyordu.
Bir tehlikeyle karlanca erkekler sinir sistemlerini dv
iin veya kamak iin gereksinecekleri btn kimyasallarla -adrena
lin, noradrenalin ve kortizol'la- desteklerler. Gzbebekleri geniler.
solunumlar hzlanr ve komay gereksindikleri takdirde, kan sindi
rim sistemlerinden kollaryla bacaklarna akar. Refleksleri hzlanr
ve an alglamalar zayflar.
Kadnlar btn bu yantlara sahipler, ama onlan kullanmyor
lar. Niin diyeceksiniz. Eer kk ocuklannz varsa, ne dv, ne
de kamak arzu edilir bir seenektir. Dvrseniz bir yeriniz inci
nebilir, o zaman da kuvvetsiz kalabilir ve ocuunuzu koruyamaz
hale dersiniz.' Kamak durumunda evinizden ve belli bir yiyecek
stoku gibi desteklerinden uzaklarsnz. Bir bebekle yolculuk ederi,
sadece bir taksi armak bile kolay deilken gerek bir acil durum
da kaabilmenin ne byk sorun olabileceini bilir. Kadnlar byle-
ce Dr. Taylor'la ekibinin gzet ve yardm elini uzat dedikleri fark
l bir tepki gelitirerek kendi koullarna uyum salamlardr.
Bir kadn stres durumundayken oksitosin dzeyleri ykselir.
Bu ise onu yalnz sakinletirmekle kalmaz, bakalaryla, zellikle
de baka kadnlarla ba kurarak yardun salamaya ynlendirir. Yi
yecekle para, ocuk bakm veya bir atmada ona destek olacak
biri gibi ek kaynaklarn varlnda yavrularn baaryla koruyabil
mesi ans a ^ t Biliyorsunuz, testosteron oksitosin i etkisiz hale
getiriyordu. Bu nokta,. erkeklerin bir tehdit ya da tehlike karsnda
kadnlardan farkl tepki vermelerini aklyor.
222
Erkek N eden Hatrlamaz, Kadn Neden UnutmSJZ
Gzet ve yardm elini uzat bana yllar nce bamdan geen

bir olay hatrlatt. Bir leden sonra telefonun ahizesini kulama
gtrp yrek paralayc hkrklar duyduumda yakn arkada
mn neredeyse sesini tanyamyordum. En sonunda konuabilecek
kadar sakinleince Stacey, kocasnn, bir i yolculuunda yatt bir
kadndan cinsel yoldan bulaan bir hastalk kaptn syleyebildi.
Bu artlar altnda ona aklma gelen en avutucu szleri syle
dim: stersen bir saate kalmaz yannda olurum. Seninle bebek
Emily istediiniz kadar bende kalabilirsiniz. Burada isteyebilecei
niz her ey var. Stacey binbir teekkr ettiyse de kabul etmedi.
Bundan sonra bir sre daha konutuk, sonunda ertesi sabah gerekli
testlerin yaplmas iin erkenden ofisime gelmesini syledim.
Olay anlattm o sradaki erkek arkadam, Staceynin koca
snn ihanetine amad, onu asl artan Staceynin kriz annda
baka bir kadna dert yanmasyd. Bir erkein byle bir durumda as
la bakasndan yardm istemeyeceini ileri sryordu. Alamaktan
konuamayacak durumdayken birisine telefon etmek aklmdan ge
mez. Bunu dnemem bite, dedi.
Bu szlerini nemsedim diyemem, ta ki yantn Dr. Taylor un '
aratrmasnda bulana kaadar. Stacey bana evlilii haknda bir kamr
vermesine yardm etmem, kocasn ihanete iten nedenleri irdelemek
ya da adamn sorumsuz davrannn yol at sonulardan dolay
ikyet etmek iin telefon etmemiti (Bu tr konumalar yapmak iin
sonradan bl bl vakit bulacaktk.) Gevezelik etmek iin de telefon
etmemiti, bana ettii telefonda gerek bir aciliyet vard. Bunu ar
kadama anJatrken kendimi biraz bir 911 operatr gibi hissettii
mi syledim.
223
Staceynin bana ettii telefonun kadnlarn uygulad gzet-

ve-yardm elini-uzatn klasik bir rnei olduuna inanyorum. Ken
disine bir tehdit olarak alglad bir durumla karlanca baka bir
kadnla arasnda ba kurmay amalamt. Ben de ilk aklma gele
ni, onun yerinde olsam duymak isteyeceim tek eyi farknda olma
dan sylemitim. Koruma ve bebeiyle kendisi iin bir barnak iin
bana gvenebileceini sylemekle gzet-ve-yardm elini-uzat denk
leminin bana den blmn yerine getirmi oluyordum.
Bana sorarsanz, gzet ve yardm elini uzat, sadece erkekleri
konu alan aratrmalarla ilgili ol arak yrttmz tahminleri sor
gulamaya vakit ve enerji ayrmakla elde edebileceimiz yararlarn
harika bir rneidir. Gzet-ve-yardm elini-uzat olayn reneliden
beri kadnlar arasndaki etkileime bambaka bir gzle bakmaya ba
ladm. Etrafmda kadnlarn ittifaklar kurduklarn gryor ve bu
nun stresle baa kmak iin ne kadar gl bir strateji olduunu an
lyorum.
Bu yzden kadnlara ve zellikle bask altnda olan kadnlara
balca dm gzetmeleri ve yardm elini uzatmalardr! nk
doal drtmz baka kadnlarla balar kurmak olsa da modem ya
am bunu gletirmektedir. Baka kadnlarla bir arada yaam ol
sanz hayatnzn ne kadar baka olacan bir dnsenize. Bu ak
am cannz yemek piirmek istemiyor mu? Birisinin hasta bebei
nizi bekleyerek size biraz nefes almak imknn salamasn m is
tiyorsunuz? Bu geceki ruh halinize uygun bir kitab m dn almak
istiyorsunuz? Artk kalabalk aileler halinde yaamadmzdan be
ri hemen hemen unuttuumuz zevkler bunlar. Aynca, zamanmz
parselleyen o kadar ok i varken gereksindiimiz balar kurma
224
mz gitgide glemektedir. Ama bu potansiyel mucizevi yetenei

gelitirdiimize gre, onu kullanmamzdan daha doal ne- olabilir?
Benimle en eski dostlarmdan biri birlikte yemee kmak iin
programlarmzda bir boluk bulmakta mthi zorlanyoruz, ama bir
likte oturup bir yemek yemek bile bizi bunaltan almalarmz ara
snda huzur duyurduu iin bu abay gsteriyoruz. Hayatlarmzda
ki basklarla ba etmek iin kkarlk birer kadeh arap imek dokto
rumun bana balca nerisiydi. Sonuta kk bir tatilden dnm
gibi g kârtm ve ferahlam olâk masadan kalkyoruz.
zellikle gen kadnlarda ellerindeki olanaklardan yararlan
mada giderek artan bir gnlszln farkna varyorum. Aynen er
kekler gibi kendi bamza mcadele vermek zorunda olduumuzu
hissediyoruz, ama erkeklerden renebileceimiz ok ey olmasna
ramen, bunun onlardan biri olduunu sanmyorum. Hatta erkekle
ri onlarn da bu oyuna katlmalar iin cesaretlendirmek isterim!
Hayat etindir, ama yardm alrsanz kolaylar.-Yeni doan bir
bebei olan bir arkadam, benden ald bir mzik bantn iade et
mek iin bir pazar gn leden sonra bana urayp urayamayaca-
n sormutu. Geldii zaman yorgunluktan yklma raddelerinde ve
bir sinir kp durumunda olduunu grdm. Benim zorlamam ze
rine bebei bir saatliine bana emanet etti ve kendisi yalnz bana
bir kahve imeye ve gazetesini okumaya gitti. Geri dnd zaman
rahatlam ve eskisi gibi hosohbet biri olmutu.
Tp rencisi kzlarn dersleriyle tek balarna boutuklarn
gryorum, oysa arkadalaryla alma gruplar olutursalar, hem
dersleri bakmndan, hem de ruhsal adan onlara ne kadar yaran
olurdu. Arkadalarmn (ve de kendimin) baka sorumluluklar ara-
225 F: IS
D r. Mariarne J. ^ g a t o
ya girdii zaman eski arkadalarla olan yemek randevu lann ertele

diklerini (ertelediimi) gryorum. zellikle yeni bir ak yaadk
lar zamman kadnlarn btn br ilikilerini rafa kaldrmak gibi esef
edilecek bir huylan var. Btn vaktinizi birinin gzlerinin iine ba
karak geirdiiniz takdirde, eski arkadalanmzla bulumaya nasl
vakit ayrrsnz? Oysa byle bir davran yalnz kaba olmakla kal
mayp basiretsizliktir de. Arkadalarnz sonuta sizin iin hayat yo
lunda baaryla yol almakla gerek bir depresyona saplanmak ara
sndaki fark oluturabilir. Onun -iin onlar gzetmeye bakn.
Herhalde ykleri tek balarna srtlamay yeledikleri iin er
keklerin yksek tansiyon sahibi ve alkolle uyuturucu bamls ol
malar olasl daha kuvvetlidir. Mcadelelerini -erkek veya kadm-
arkadalaryla paylamalar ok daha salkl olurdu. Stresi hafiflet
mek iin dostluklar korumak, dileri ovmak veya yllk salk mu
ayenesine gitmek gibi kiisel bakmn nemli bir parasdr. (Salk
muayenenizi yaptryorsunuz, deil mi?) Size yardmc olmak iin
bunu sormak zorundaydm.
Strese kar en deerli savunmamz oluturan toplumsal si s-
temlerle aile balarn tazeleyel im. Aksi halde, gelecek blmde g
receimiz gibi, depresyon riskiyle kar karya kalnz.
226
8
S iz d e Y o lu n d a
G itm e y e n N e d ir ?
E^rkeklêrde KKadnlarda
Chloe kendisinde yolunda gitmeyen bir ey olduuna emin.

Muayene o^tm da olmasa bile benimle konuup kendisindeki en ye
ni belirtiyi anlatmak iin telefonda konuma srasn beklemektedir.
Son bir ayn iinde boynunda sertlikler, srtnda y ^ ^ a r olumu, tad
alma duyusunda bir deiiklik fark etmiti. Fark ettii her belirtiyle
birlikte ldrc bir hastaln .penesinde olduuna inanmakta ve
bir panik ataa yaklamaktayd.
Chloenin ikyetlerinin hibirinin gerekle ilgisi yokken, o,
hayatn sahiden tehdit eden tehlikeyi grmezlikten gelmektedir: o
kadar zayf ki bacaklarnn onu tayabilmesine ayorum. Her gn
saatlerce idman yapyor ve ald kalori miktarn inanlmaz bir ti
tizlikle izliyor. Bir yandan da ailesi ve dostlarna zengin gurme ye
mekleri hazrlyor.
227
Adam adndaki baka bir hasm n farkl bir dizi sorunu var.
hayat belisizliklerle dolu, aynca karakteri insanlarla iyi ge^mesini
zorlatryor. Y ^ so k seslere rakâml yok ve ocuklar yaknnda
oynadklar, hatm konutuklar ^ m an kyametleri koparyor. En k
lt hataya bile dayanamad iin yardmclar yannda bir aydanfaz-
Ia kalmyorlar. Adamcaz uyuyabilmek iin akam yemeinden son
ra imeye balantr. Kankocay muayenehaneme getiren olay ise
adamn, mutfak tezgahnn stndeki bardan kazaen devirdii iin
^rnsn hiddetle tokaamas olmutu. Her zam^kinden daha sinirli
olduunu itiraf etmekle beraber, herhangi bir znt duymuyordu.
Chloc ile Adam ikisi de ayn hastaln kurkamdr: depresyo

nun. .hana bu hastaln birok yz vardr, bunlarn belirtileri ise o
kadar farkldr ki bu konuda deneyimsiz bir doktorun bir tamda bu
lunmas zorlar. Baz depresyonlular panik ataklar yznden adeta
felce uramlardr, yle ki evlerinden kmalar bile m u ^ a z bir
cesaret iidir. Bakalar derin bir huzursuzluk hissinden ve her eyi
gerekdym gibi grmekten ikiyetidirler. Bir dn iindeymi
gibi youn bir uyuukluk duyarlar. Bazlar kendilerini kk ve de
ersiz grrken, oklukla erkekler ettrafa saldrrlar. Baz depresyon-
hlar duyduktan acy kontrol etmek abas arasnda kendilerine za
rar verirler; bakalar her eye son vermek iin bunu yaparlar.
Depresyon her yl tahminen on dokuz milyon yetikin Ameri
kaly etkilemektedir. Bu demek oluyor ki kendimiz depresif oldu
umuz ya da hastalk bir sevdiim izi etkiledii i in depresyon her
birimizin hayatnda iz brakacaktr.
228
Kadnlar v e ^ prr e s y o n
Erkek beyniyle kadn beyni arasndaki farkllklarla depresyo
nun ne ilgisi var? Bu hastaln kimleri etkilediine baktmzda hem
de ok yakn ilgisi olduunu anlarz. Depresyona tutulmu on dokuz
milyon Amerikalnn 12 milyonu kadndr.
Kadnlar Depresyona Tutulanlarn

Ezici ounluunu Olutururlar
Dnya apnda otoriteler olan Zrih niversite Psikiyatri Hasta

nesi nden Dr. .Jules Angst ile Columbia niversitesinden Dr. Myma
Weismann, depresyon iin - kadnlarla erkekler basndaki orann
dnyann en az on bir lkesinde dikkate deer bir tutarlkla 2: 1 ol
duunu saptamlardr. Bu mutlaka ele almamz gereken ba dnd
rc bir farkllktir.
Burada depresyonla erkekler konusunda nemli bir not ekle
mek istiyorum: depresyonun oklukla yetitirilme biimleri nede
niyle erkeklerde byk lde gizli kald, tansnn konulmad
ve tedavi edilmedii kansndaym.
Birok erkekler -zellikle de aydn olmayan kuaklardan olan
lar- kk yatayken bile canlan yand ya da bir eye zldkleri
vakit alamalarna izin verilmediini hatrlyorlar. Gnmzde bile
erkek ocuklarna hl yaknmamalar, her eyi ilerine atmay' ve
zrlamay kesmeleri retilmektedir. Bana kalrsa, erkeklere, kendi
lerindeki depresyon belirtilerinden -hatta doktorlarna bile- sz a
mamalar retilmektedir, zaten yle sanyorum ki doktorlar -zel
likle erkek doktorlar- da bu belirtileri grmezden geliyorlar.
229
Erkeklerde depresyona dndmzden daha sk rastland

na dair gelitirdiim teoriden bir yemek davetinde bir' dostuma
sz ediyordum. Verdii yant tylerimi rperti. Tabii ki zannedi
lenden daha yaygndr, dedi. Onun iin kadnlardan daha erken
lyoruz ya. Depresyonla kalp rahatszl ve kanser gibi nemli
hastalklar arasnda karlkl iliki vardr. Dostum zannettiinden
de daha hakl olabilir.
Benim teorilerim bir yana, De. Angstle De. Weissman, kadnlar
da depresyonun gerek ve biyolojik kaynakl olduuna ayn ayn ka
naat getirmilerdir. Kadnlar ayn zamanda depresyonu farkl yaar
lar: Daha gen bir yata depresyona urarlar, panik gibi bozukluk
lara daha fazla eilimleri vardr ve yorgunluk, itahszlk ve uyku
suzluk gibi bedensel semptomlar daha sk olarak bildirmektedirler.
ki cins aynca tedavide farkl yntemler uygulamaktadr. Ka
dnlar alveri yapmak ya da yemek gibi davranlarn depresyonu
geici olarak azaltabildiini fark etmilerdir. (Kznn zntl ha
lini gidermek iin ona beendii bir bluzu satn alan anne, yeniyet-
menin ^m aana fkeyle karlk verdiini grmt: (Alveri
yapmann kendimi iyi hissetmemin tek yolu olduunu biliyorsun!
Bana para harcayacaksan niin alverii benim yapmama meydan
vermedin?") Oysa erkeklerin imek veya iddet gibi huzur bozucu
davranlarda bulunmalar daha olasdr.
yi de niin? Kadnlar niin d^resyona erkeklerden daha me
yillidirler ve bu duruma tepkilerimizi o kadar farkl klan nedir?
Buna kimse emin deil. M uhakak olan, sulunun tek olmad
, bu ite genlerimiz, hormonlanmz, beynin kimyas ve toplum
iindeki rollerimiz gibi etkenlerin bir bileiminin rol oynaddr.
Her birinin depresyona nasl katkda bulunduuna bakalm.
230
E rkek N eden Hatrlamaz, Kadn Neden U nutm az
1 'n c i ^ G e n : ^Genlerimiz
Depresyonun genetik bir esi olduuna iaret eden kant ok
tur. Londrada King s Koleji nden Dr. Avshalom Caspi ye ârkada
lar dikkate deer bir keiflerini yaymlamlard. Buna gre farkl
iki biimi olan belli bir gen vard: bunlarn bir tanesi uzun, br
ksayd. Ksa geni olan kimseler strese yol aan bir durumda dep
resyon geirmeye uzun tipli olanlardan daha istidatlydlar.
Bazlar belli bir deneyimi kolaylkla atlatrken, bakalanmn
depresyona uramasna neden olan mutasyonlar, ait olduumuz cin
siyetten dolay sahip olduumuz genlerden ileri gelebilir. Pennsyl-
vania'da (BA) Pittsburgh niversitesi'nden Dr. George S. Zubenko
ve arkadalar kromozomlarmzda depresyona duyarlmz etkile
yen en az on dokuz nokta olduunu gstermilerdir. Bunlarn biro
u erkeklerden ok kadnlarda depresyon grlmesiyle ilintilidir.
En az bir adet cinsiyete zg gen, kadnlarm ok erkeklerde dep
resyona katkda bulunmaktadr.
Bu genetik etken yalnz kimin depresyona uradn deil, bu
kimselerin depresyona kar tepki olarak ne yaptklarn da etkile
mektedir. Btn depresifler imez ya da uyuturucu kullanmazlar,
ama alkolik ve uyuturucu bamls olanlar da vardr. Bu farkil-
n nedeni nedir? Bu tepki genetik etkili olabilir. Kalp rahatszl
ve kanser gibi baka hastalklar da, dorudan olmasa bile, depres
yonla balantl olabilirler. Baz kimseler genleri yznden mi bu
hastalklara daha istidatldr? Bu aratrmann devamnn pek ok
i n ^ a yardmc olmak potansiyeli vardr.
Demek oluyor ki genler depresyona katkda bulunan etkenler
den biridir. Bakalar hangileridir?
231
2 'n c i E ^ m : f a ^ r o l a n m z
Depresyona duyarlmz cinsiyetimizle ilgilidir ama yalnz il
kah srasnda babamzdan ald kromozom yznden deil, Bize
cinsiyetimizi veren genler, ayn zamanda hayatmz sresince cinsi
yetimizi srdren, bizi bir yere kadar erkek ya da dii yapan hor
monlarn salgsn kontrol ederler. rnein, yalnz erkeklerde bulu
nan Y kromozomu vcuda testisleri oluturmasn syler, bunlar
da testosteron u ve baka erkekletirici-hormonlan reterek bir fe-
ts kk bir erkek ocuuna dntrrler.
Genlerimiz hayatlarmz boyunca cinsiyet hormonlarnn sal
glanmasn kontrol etmeyi srdrrler, boylece rnein bulu zama
nmz geldiinde' ka yanda olacamz ve vcutlarmzn o zaman
salglanacak yksek hormon dzeylerine nasl tepki vereceini sap
tarlar. Baz ocuklar rnein onlar bulu zaman karlayan testos
teron seli etkisiyle feci bir âre krizi geirirler; bakalar aksine sey
rek lekeleri e yakay kurtarrlar. Bazlar kolayca gl kaslara sahip
olurlar; daha bakalar ocuksu vcutlarndan kurtulamazlar. Sz ko
nusu hormonlar ayndr, fakat onlar kontrol eden genler, bireyler
arasndaki muazzam farkllktan sorumludurlar.
Depresyon durumlarnda hormonlarn rol nedir? Hormonlar
eer beynin yapsn etkileyebileceklerse (ki bunu yapabildiklerini
grdk) niin mizacmz ve davranlarmz da etkilemesinler? B u
nun doru olduunu anlamak iin aratrmalara bakmaya gerek yok
- det kanamalar zamanna sinirlilik, neesizlik ve uykusuzluk gibi
strojen in en dk dzeylerindeki zamanlara zg belirtilerle do
lu gnler habercilik eder.
232
Erkek Neden H atrlam az, Kadn Neden U nutm az
Yani hormon dzeylerindeki dalgalanmalar, depresyonun ka

dnlarda erkeklerde olduundan ok daha yaygn oluun un anahtar
olabilir. Kadnlarn hayatlarnda -rnein, det kanamalarndan n
ce ve doumdan sonra olduu gibi- depresyonlu olmalar olas za
manlara baktmz zaman, depresyonla bu hormon dalgalanmalar
arasnda balant kurulmas inandrc bir tartma konusu olarak
ileri srlebilir.
Ve bu dalgalanmalar yalnz kadnlara zg olduundan (er
keklerin hormon dzeyleri hayatlannn en byk ksm sresince
olduka sabit olarak kalr) kadn depresiflerin sayca byk stn
lklerinin aklamas bu olabilir.
Aadaki aamalar hormon dalgalanmalaryla belirlenmekte
olup depresyonla yakndan ilintilidir.
Ergenlik a: Cinsiyet hormonlar ergenlik dneminde her

iki cinste de dalga dalga ykselmekte olup ikincil cinsiyet zellik
lerinin gelimesine yol aarlar.
Bundan sonra yollar ayrlr. Bu testosteron salgs erkek o
cuklarda bu ilk sert arttan sonra daha ok sabit olarak kalr, buna
karn yumurtalk hormonlarnn retimi ergin kzlarda menopoz
balayana kadar srecek evrimsel modeline balar. Kadnlardaki
bu evrimselliin nemli etkileri vardr. Mizata, acya kar duyar
lkta ve idrak fonksiyonunda, ayn zamanda da baz sinir hcreleri
nin anatomisinde deiiklikler oluturur. Bu da kadnlarda yksek
depresyon oranna nemli bir katkda bulunur.
Hormonlarn bu hastalk zerindeki etkisi halknda ne sr
len en ikna edici iddialardan biri ocuklarda depresyon oranlarnda
233
D r. Marianne J. ^ g a to
. fark olmaydr. Kzlar ancak erken ergenlik dneminde bu honno-

nal evrim balaynca olanlar geride brakmaya balarlar.
det Kanam as ncesi Sendromu: Her ay yinelenen bu ev-
rimselliin sonularndan biri det kanmas ncesi sendromudur. Adet
kanamasndan hemen nce strojen you nluklar en dk seviye-
lerindedir, bu arada m izacn devamllyla ilgili bir nro-i letici olan
beyindeki serotonin dzeyleri de alalmaktadr. (Dk strojen le
serotoninin ikisi de depresyonla balantldr.) Birok kadnlar (ba
z ^tahminlere gre yzde 75'i) det kanamalarndan ncelik eden
gnlerde duygusal, fiziksel ve davransal belirtilerin (ki hibiri ho
dei ldir) bir birleiminden mustariptirler.
Kadnlarn daha kk bir yzdesinde (yzde 2 ile 8 aras) be
lirtiler o kadar kuvvetlidir ki psikiyatristlerin kutsal kitab olan Di-
agnostic and Statistical Manual o f Mentol Disorders (Ak l Hastalk
larnn Tans ve statistiklerinin Klavuzu) bu durumu gerek bir akl
rahatszl: det kanaraas ncesi kronik rahatszl (PMDD) olarak
nitelemektedir. PMDD hastas kadnlarda hayatlar boyunca nem
li bir depresyon olumas riski fazladr, hele onlar iin doum son
ras depresyon riski daha da yksektir.
det kanamas ncesi belirtileriniz, normal faaliyetlerinizde bu
lunmanz nleyecek kadar iddetliyse, doktorunuzdan ya dajineko-
lounuzdan yardm isteyin. Serotonin'in younluunu artran ilalar
PMDDnin belirtilerini giderir, bazen de hastann btn hayatn de
itiren sonular verirler.
nemli bir nokta: PMDDnin belirtilerini gideren ilalara de
vam edilmedii takdirde, ok zaman rahatszlk depremektedir. Bu
hastal tedavi eden Yale niversitesinden Kimberly Yonkers gibi
234
Erkek N eden H atulam sz, Kadn Neden Unutm az
uzmanlar, kadnlar ilalan ne kadar uzun sre alrlarsa depresyonun

o nispette uzak bir olaslk olduunu belirtiyorlar.
Hamilelik: Birok kadnlar, zellikle de .ocuk sahibi olmay
zleyenler, hamilelik esnasnda duyduklan keyifsizlie, hatta mut
suzlua ayorlar. Demek hamilelik heyecanl bir beklentiden iba
ret deilmi!
Hormonlarn hamilelikte tartlmaz bir rol oynadklar, hami
leliin ilk ve son aylanmn kadnn en kolay incinebildii dnem
ler ve hormon dzeylerinin en istikrarsz ^zamanlar olmalar gere
i ^rafndan dorulatmaktadr.
Ama nedenlerin hangilerinin biy-kimyasal, hangilerinin ise
psiko-sosyal olduunu ayrt etmek hemen hemen olanakszdr. lk
ayn iinde normal hamilelik belirtileri: uyku modellerinde dei
iklik, deiken miza. an yorgunluk, dk cinsel drt, yaant
nzn ne kadar deiece i ve iinizde byyen bebein sal, bun
larn hepsi kaygnn artmasyla depresyonun olumas zerinde rol
oynayabilmek eylerdir. Birok depresif kadnlar hamileliin son
aynda yaklaan doum olay ve beraberindeki glklerle ilgili
abartl endielere kaplrlar. Bu zamanda tabiatiyle an bedensel
rahatszlk ve yorgunluk da vardr. Bebein cssesinin ^ne nin uyu
masn ve yemek yemesini gletirmesi de kesinlikle keyif karan
nedenlerdir.
Baz kadnlar bebeklerine z ^ a r vermesi korkusuyla doktorla
rnn depresyona kar nerdii ilalan keserler. Bu yzden bbazen dep
remeler yaarlar. Kadn eer gemite depresyon krizleri geirdiy
se, bu depremeler ok iddetli olabilir, bu ise ok ciddi bir mesele
dir. Baz kadnlar hatta intihar etmeyi bile dnebilirler. Oysa dep
235
resyona kar nerilen ilalar bebeiniz iin sandnz kadar zarar

l olmayabilir. Prozac, Paxil, Zoloft ve Celexa haknda aratrma
lar yaplm ve yaygn ekilde kullanlan bu antidepresanlann hami
lelik dnemindeki etkisiyle ilgili bulgular doktorlarn iini rahatlat
mtr. Lancet dergisinde yaynlanan yeni bir aratrmann sonula
r, SSRlden (Prozac gibi ilalar) dolay kadnlarn titreme gibi yan
etkiler yaadklarn kantladysa da, aratrmaclar annedeki dep
resyonun fets zerinde kt etki yapabileceini de kabul ediyorlar.
Depresif hastalarm hamile kalnca, onlara jinekologlan veya
ebeveynleriyle (ya da varsa psikiyatristleriyle) antidepresanlara de
vam etmenin yararlan veya zararlar hakknda ciddi bir konuma
yapmalarn neriyorum.
Bu durum haknda verilecek karar hastadan hastaya deiece
inden hastann da karar zerinde sz hakknn bulunmas gerekir.
Mstakbel anne antidepresanlan kesmekte diretirse ya da by
le bir lzuma iaret eden bir salk durumu varsa, kendisiyle dok
torlarnn ruhsal durumuyla mutluluk duygusunu yakndan izleme
lerini ve ufukta bir depremenin gzktnn ilk belirtilerinde ona
gereken yardmn yaplmasn nemle hatrlatrm. lalara bavu
rulmasnn imkn olmasa bile baka seenekler vardr. rnein, ha
milelik srasnda terapiyle bir uzmann t ve tavsiyeleri ok se
vimsiz ve olas kayg verici baz aylar yumuatabilir.
Doum Sonras Depresyonu: Deiken hormonlarn etkisinin
cinsiyetlere zg bir baka rnei bebeklerinin doumundan sonra
baz kadnlara musallat olan depresyondur.
Hemen btn anneler doumu izleyen ilk haftayla 10 gnn ara
snda bir depresyon dnemi geirirler. lk ocuumun doumunun
236
Erkek Neden H a b r l ^ s z , Kadn Neden Unutm az
ertesi gn geirdiim hkra hkra alama nbetlerimin kocam

ne kadar artn anmsyorum. Ergenlik ve det kanamalarnz
dan nceki gnler gibi bu da hormon dzeylerinin dramatik bir de
iiklik zamandr. Doumu izleyen ilk haftalarda strojen dzeyleri
aniden der, strojen ise beyindeki nro-iletici mekkanizmalar dzen
lediinden ruhsal durumu dzenleyenlerde bir gerilemeye yol aar.
(Bu durum, sz konusu zamana zg uykusuzluk ve genel aknlk
tarafndan iddetlendirilmektedir.)
ou anneler her ne kadar doum yapmalarn izleyen hafta
larda hznl gnler geirirlerse de, bu duygular genellikle kaybo
lur. Ama depresyonla sinirlilik srer ve annenin normal hayatna
mdahale etmeye balarsa, o zaman annenin do;um sonras depres
yonu denilen ciddi rahatszla tutulduuna karar verilebilir.
Yeni annelerle aileleri iin pek az ey, bu iiyi anlalmam ve
tans konulmam bozukluk kadar rktcdr. Vakit kaybetmeden
tedavi edilmelidir. Doum sonras depresyonun ciddi vakal^mda ye
ni anne ruh hastas olabilir: Bunun riski, bebein doumunu izleyen
birinci ay iinde yeni annenin hayatndaki baka her zamankinden
20 kat fazladr.
Doum sonras depresyonu herkesin bana gelebilirse de, bir
depresyon tariheniz varsa buna tutulmanz ola:sl ok artar. Do
um sonras depresyonu geiren btn kadnlann yzde 33 ' ve do
um sonras psikozu eken kadnlarn yzde 1:5inin, hamilelikten
nce benzer nbetler geirdikten baka, aile tarihelerinde de ben
zer vakalar grlmtr.
Doum sonras depresyonu patlak verdii zaman ac eken yal
nz anne deildir. Londrada Psikiyatri Enstits'nden Dr. Susan
237
Pawlby doum sonrasnda depresyon geiren annelerin ocuklarn

incelemi ve 11 yandaki oullarnn IQ zek katsaysnn (84), ya
ni doum yapmalarndan sonrraki dnemde depresyon geirmeyen
annelerin oullarnnkinden (103) nemli lde daha dk oldu
unu grmtr.
Depresyon tarihesi olan kadnlar hamile kaldklar zaman ve
zellikle doumdan sonra savunmasz olduklar gn, hafta ve aylar
da fazlasyla dikkatli olmaldrlar. Bu bozukluk tamamen bertaraf
edilemese de nlenmesi veya ciddiyetinin en ?aza indiriImesi iin
bavurabileceiniz nlemler vardr. rnein, gl toplumsal ba-
lan-akrabalar, arkadalar veya ona yardm ve dostluk salayacak
baka yeni annelerden dostlar olan kadnlarn, bu bozukluu yaa
malar daha az olasdr. Aynca, bebee meme vermenin de bir koru
yucu etkisinin olduu grlmtr. Eer depresif bir gemiiniz
varsa, doktorunuzla seeneklerinizi konumalsnz.
Aynca ai leniz bireylerine annenizin sizi dourduktan sonra
depresyon geirip geirmediini sormalsnz. Alt aydr ciddi bir
doum sonras depresyon krizi geiren bir kadn, annesinin onun
doumundan sonra iddetli bir depresyon nedeniyle hastaneye kal
drlmas gerektiini renmiti. Tabii ki o sralarda doum sonras
olarak tan konmam, aile de yersiz bir utan duygusunun etkisiy
le olay gizlemiti. Bence bu ifte bir trajedidir. Annesi gereksindi
i tedaviyi ve anlay grmedii gibi, bu olay bilmek, kznn dok
toruyla jinekolounun bu yeni ^mede depresyonun nlenmesi ve te
davisi iin daha aktif nlemler almalarn salard.
Menopoz: Dr. Susan Lowe bir zamanlar menopozu ergenliin
aynas olarak tanmlamt: Dokularmzla organlarmz bir kez da
238
Erkek N eden H atrl^naz, Kadn Neden U nutm az
ha dramatik ekilde biim deitirirler, ancak bu deiim ncekinin

tersi eklinde gerekleir. Depresyon menopozda fazla bir sorun
oluturmaz, en azndan uzun vadeli o lâk oluturmaz, ama meno
poz ncesindeki yllar ok farkl olabilir. Birok kadnlar iin bu s
re krk ya civarnda balar, ama bazlar iin daha erken, bakala
r iin ise daha ge olâk da balayabilir.
' Hormonlar burada da aktif olarak rol oynarlar. Adet kanama
larnn kesin olarak son bulmasna doru ilerleyen yllarda bir kadn
hormon dzeylerinde âm atik gel-gitler yaayabilir. retim dzen
sizdir: Baz aylarda yumurta oluturur, bu da strojen ve projestin
dzeylerini ykseltir; baka aylarda pititer bezinin yumurtalklar
n ilgili hormonlarla uyarmas bir ie yâm az ve bu durumda hor
mon dzeyleri yine der.
strojen beynimizin grevlerini doru dzgn yerine getirme
siyle balantl olduundan' dzeyinin alalmasnn ok nemli bir
etkisi olabilir. Adet kanamalarnn kesilmesi dneminde olan baz
hastalarmn net olarak dnebilme yetenei ylesine zarar grr
ki (hastalarmdan biri bunu bulank beyin olarak nitelemiti) akl
larm kardklarna inanacak olur ve Alzheimer hastalna kar
test edilmeleri gerektiini bile dnrler. Arabalarnn anahtarlar
n, gzlklerini ve stlerine bal olmayan her eyi kaybederler, yer
adlarm ve btn hayatlarnca tandklar insanlarn adlarn anmsa-
yamaz o lurlar.
Bu hal an derecede sinir bozucu olup depresyona zemin ha
zrlar. okuluslu, muazzam bir holdingin zellikle etkin CEOsu
akli melekelerindeki deiiklikten o kadar dehete dmt ki in
tihar bile dnmeye balan ve ancak onu strojen almaya zorla
239
mamzdan. sonra kendine gelmiti. imdi tamamen normale dnm

olup baz zararl yan etkilerine ramen, son yllarda grd hor
mon terapisinin kesilmesine kesinlikle yanamyor. Gayet kararl
ekilde terapisinin d u rd u ru lm azn za lmeyi yeleyeceini sy
lyor.
Hamlelik ve doum sonras depresyonlarnda olduu gibi, bu
rada da neyin hormonlarn etkisi olduunu, nelerin ise baka etken
lere balanabileceini ayrt etmek zordur. Birok kadn menopoz
srecinin balamas zerine ruhsal bir sarsnt geirirler, ama bu
oklukla menopozun ne anlama geldiini hissetmelerinden kaynak
lanr. Bazlar kendilerini kurumu ve yal inlettiklerini syler
ler; bakalar ise (ocuklarn di karmas ve karn arlarn bebek
leriyle birlikte tekrar yaamaya raz olmayacaklar halde) dourgan
lklarnn son bulmasnn yasn tutarlar. Kltrmz genlie ar
bir nem verir, kadnlarmzn ise genliin zevklerine menopozla
birlikte veda etmediklerini anlamalar bazen zor olur. Menopozun
baka belgelenmi belirtileri arasnda kilo almay, cinsel drtlerin
azalmasn ve yorgunluu da sayabiliriz. Btn bunlar ise belirme
ye balayan bir depresyonu tetikleyebilir ya da mzminletirebilir.
3 ' n c E&tken: ^ y i n Kimmyamz

Kadn ve erkek beyinlerindeki kimyasal farkllklar da genler
le hormonlar gibi kadnlarda depresyonun daha sk grlmesinde
rol oynayabilirler. rnein, erkekler kadnlardan yzde 52 orannda
daha fazla serotonin retirler, kanlarnda da kadnlarnkinden daha
yksek serotonin dzeyleri grlr. Bu da depresyonun kadnlarda
erkeklerden daha sk grlmesi sebebinin bir ksmn oluturabilir.
240
Ama tablonun tamam bu deildir. Birka yl nce nro-iletici

bozukluklaryla depresyon arasndaki balantnn kefi bizi sevin
dirmiti, ne are ki tablo bundan ok daha k^naktr. Hcrelerin
birbirleriyle konumalaryla" ilgilenmeye balyoruz. Mesajlar sin
yalizasyon yolu dediimiz bir tr yol sistemi boyunca seyahat eder.
Depresyonla baka ruhsal hastalklarn daha etkin tedavisi, dzen
siz dnme, ruhsal durum bozukluklar, hatta psikozlarn nasl n
lenebileceini ve dzeltileceini saptamak iin bu sinyalizasyon yo
lu zerinde odaklanacaktr.
4 ' n c ^ m : T oplum i i n ^ t a Rollerim iz

Depresyonun zellikleri, olu oranlan ve belirtileri konusunda
erkeklerle kadnlarn arasnda arpc farklar vardr. Bunlarn kke
nini yaadmz toplumlar iinde grdmz muamelede olduu
kadar beyinlerimiz arasndaki biyolojik farkllklarda da aramaldr.
Bir nceki blmde erkeklerle kadnlarn, hayatlarndaki ba
lca stres nedeni olarak farkl konulan ne srdklerini renmitik.
Bu etkenlerin balcalar erkekler iin ileri, kadnlar iin ise ailele
riydi. Stresle depresyon arasndaki yakn iliki gz nne getirildi
inde iki cins mensuplarnn niin depresyona uradklar sorusuna
benzer yantlar elde etmemizde alacak bir taraf yok. Dr. Angst'n
aratrmasndaki iki cinsiyetin mensuplar, depresyonun sebebi ola
rak stresi ileri srerken, erkeklerin bedensel hastal, iteki sorun
lar ve isizlii tetikleyici nedenler olarak ne srmeleri daha kuv
vetli bir olaslkt.
EErgenlikten nce kzlarla erkeklerin arasnda depresyon ora
nnda fark olmadn sylemitim; bu da depresyondaki oran uy-
241 F: 16
mazlnn sulularndan birinin hormonlar olduunun iareti. Fakat

baz uzmanlar hormonlarn nemli bir rol oynadna inanmyorlar.
Wisconsin niversitesi psikologlarndan Benjamin Hankin le Lyn
Abramson, ergin kzlar iin depresyon nedeni olarak toplumdan
grdkleri muameleye fizyolojiden daha fazla yer veriyor, bu arada
kzlarn cinsel taciz gibi negatif olaylar yaamalar olaslnn er
keklerden daha kuvvetli olduuna, aynca kzlarn vcutlar ve gr
rnleri yznden erkeklerden daha fazla honutsuzluk duydukla
rna iaret ediyorlard.
Ben yzde yz ayn fikirde deilim. Hormonal deiiklikler
nemli olmasna nemli, te yandan gen kadnlara belirli bir tipte
olmalar (rnein, zayf olmalar) iin muazzam bask yaplsa da,
bunun aratrmaclarn bizi inandrmak istedikleri kadar cinsiyetle
snrl olduuna emin deilim. zellikle de snf arkadalarndan
daha kilolu ya da daha ksa boylu olan ya da arkadalar gibi kaln
sese ve kaslara sahip olmas geciken birinin annesine soracak olsa
nz, delikanllarn' da imaja ilikin kendilerine gre sorunlar oldu
unu syleyecektir. Ergenlik dnemindeki hastalarmdan biri on be
yandayken en az yz kilo arlndayd.
Baskle basmadan nce bana bakt ve kederli bir sesle, Ben
bir domuzum, diye mrldand.
Ama kadnlarn niin erkeklerden daha fazla depresyona ma
ruz kaldklarnn mutlaka toplumsal bir nedeni de vardr. Erginliin
srtmeleriyle basklar bir gen kzn kolay tayamayaca kadar
ar bir yktr. Ve bu halledebileceimiz belki en hafif bir sorun ol
duu iin, bu yk hafifletmek iin elimizden geleni yapmak toplu-
mumuzdaki kzlara kar borcumuzdur.
242
Annelik de kadnlann depresyonundaki bir baka nemli et

ken o lâk gzkyor. Prof. M. Luchtla Almanyadaki meslekta
lar Lbeck halkndan ^ 4 0 i akn kiiyi incelemiler ve anneliin
depresyon riski zerinde derin bir etkisi olduunu bulmulard.
Risk, ocuklu kadnlarda iki misli oluyordu.
Bu sonular modem dnya h ak n d a nemli sorulan gndeme
getiriyor. inde yaadklar o^rtam, ibkey bir karnla en ak gm
lei bulup giymekten ok, sosyal bilinlerini ve kltrlerini gelitir
meye o^daklaanm olsa, yeniyetme kzlar depresyona bu kadar du
yarl olurlar myd? Daha destekleyici bir toplum ^tarafndan anlam
l bir baar. o l^ a k grlm olsa ve o kadar ok kadn yalnz ba-
lanna doum yapmasalar, annelik depresyonla o kadar yakndan
ilikili olur muydu?
A l v e r i , k i, S ig a ra :
B a m llk , v e Seks
Janet ofisinin yaknndaki giyim maazasndaki sat eleman-
lanmn gzbebeidir. Yeni bir koleksiyon sata karlaca ya da
indirimli sat yaplaca vakit sekreterine mutlaka haber verirler.
Janet gerekten houna giden bir, iki para satn aldktan sonra, ba
ka eylerin olup olmadm grmek iin maazay gzden geirir ve
paked inde isteyebilecei her eyin bulunduuna emin olana kadar
durmaz. Koca koca paketleri ve poetleri genellikle dorudan evine
gtrr; onlar bir kuryenin getirmesini bekleyemez, bu takdirde sa
tn ald eyann rarar grdklerini veya kaybolduklarn hayal
eder.
243
Janet kendisine hizmet edenlerden bir, ikisinin gzne gln

grndnn fistandadr. ki ey arasnda bir seim yapmaya ken
dini zorlad vakit, brakt mal bir trl aklndan kmaz, sonunda
da maazaya telefon edip o mal ayrtr (Huyunu bilen sat eleman
mal zaten onun iin bir kenara ayrmtr.) Sorumlu bir eleman.ara-
da bir ona satn almak zere olduu mal gereksinmediini syleye
cek olur. Ne are ki Janetin derdi gereksinme ya da mallarn kendi
leri deil, beynindeki zevk arayan devrelerdir.
Janet alveri yapmaya baml dr. Bu aynen baka bir kimse
nin kokain gibi b ir uyuturucuya, sigara imeye ya da tka basa ye
mee baml olmas gibi bir eydir. Btn bu bamllklar dl
aray olarak nitelenebilecek davranlardr ve dopaminei, yani zel
alclar kanalyla zevkli duygulan uyaran kimyasal ierir. Sz konu
su zevki yaayabilmek iin kii, ayn davran durmadan tekrarla
mak zorundadr. Bu zel alclarn normalden-dk saylan her tr
l bamlln ortak paydasdr.
Bu alclarn yoksulluu ar veya baml davrann bir so
nucu muyoksa sebebi midir? Orasn bilmiyoruz. Ama Janet'in al
veriten baka faaliyetlerle dopamin retmesine yardm edebilsek,
ok daha etkili tedavi programlarnn yolunu bul mu olurduk.
Janet'in alveri furyas, zannedeceiniz gibi, btn baml
lklar gibi en ok moralinin bozuk olduu zamanlara rastlamyor.
Gerekte olduka k^mak ve zorlayc olan almalar onu an
heyecanl bir ruh haline sevk ediyor, o gibi zamanlarda da giderek
daha ok zevk veren dav^mlara srkleniyor. Ama bu, davranla
ryla var olan bir depresyon arasnda gl bir ba yok demek deil.
244
Erkek Neden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutm az
Tahmin ettiim gibi, bamllk ve baml davran konulu a

lmalar hemen tamamen erkekler hak n d a yaplm bulunuyor. Ama
bunda bir deiiklik yapmann uzaman geldi: baml davranlar ka
dnlar arasnda olduka yaygn ve ykc olmakta. Yeniyetme kzlarla
gen kadnlar erkeklerden daha kolay olarak ve daha dk dozlarla
uyuturuculara ve alkole baml olabiliyorlar. Kadnlar imdi uyu
turucu bamllarnn neredeyse yzde 40n tekil ediyorlar. Bunun
sonulan ise felaket. Kadnlarda AIDSin yzde 70e yakn damarla
rna yaptklar enjeksiyonlum ve hastalkl bir uyuturucu baml
syla ilikiye gitmelerinin sonucu. Hamilelik esnac;nda uyuturucu
kullanm kk kafaya, doumda normalin altnda arla, felce ve
Ani Bebek lmleri Sendromu na (SIDS) yol ayor.
Ulusal Salk Enstitlerimdeki bilim adamlan, klinik alma
lar yalnz erkeklerle snrlandrmann ne kadar zararl olduunu fark
ettiklerinden kadnlar zerinde de almalar yapmak iin gerekli gi
riimlerde bulunuyorla^Bunun sonucunda Ulusal Uyuturucu Ba
mll Enstits cinsiyete zg aratrmalar gndemini genilet
mektedir. Bu giriimin sonularndan ilk haberdar olanlarn arasnda
yer alacam. Kadnlarla erkekler (ve ne yazk ki erkek ve kz ocuk
lar) arasndaki farklar harknda imdiden bildi!'' -rimiz, erkek ve ka
dn bamllnn nedenleri ve bu bamlln beyin zerindeki et
kileri arasnda esasl farklar olduuna iaret etmektedir.
Farkl N ^ ^ l e r
Erkeklerle kzlar bamllk yapan maddeleri farkl nedenlerle
kullanmaya balayabilirler. Kzlar stresle depresyona kar okluk
la sigara imeyi ve alkol denerler; bu bazen de cinsel tacize ura
245
m olmalarnn sonucudur. Gney Carolina niversitesi Tp Faklte

sinden pr. Kilpatrick, uyuturucu bamhl ve her biri trav
ma sobas stres bozukluu olabilen tecavz, cinsel taciz, bedensel
saldn ve doal felaketler arasndaki ba aratrmak iin kadn
denek zerinde almaktadr. Bu crmlerin kurban olan kadmlann
ne kaadar gen olduklarn grmek i n ^ dehet iinde bu^makaktadr.
10 tecavz kurbannn altsnn ya 18 bile deildi; ve kzlarn yzde
29u ise 11 yandan nce tecavze uramlard.
Travma Sobas Stresden kaynaklanan Bozukluklar yaayanla
rn nemli alkol ve uyuturucu sorunlarnn olmas, benzer iddet ha
reketleri yaayan, fakat durumlar travma sonrasi stresin kriterlerine
uymayanlardan muhtemelen drt kat fazlayd. Normal ounlukla
karlatrldklarnda travma sonras stres bozukluu yaayanlarn
alkolle balantl sorunlarnn olmas 10 uyutufucu bamll so
runlarnn olmas ise 17 kat daha olasyd. Buna mukabil erkek o
cuklar, uyuturucuya ve alkole ok zaman heyecan arayndan veya
yatlar arasndaki itibarlarn pekitirmek iin balarlar.
Uyuturucu ve alkol kullanmyla baka suistimaller arasnda
esasl bir iliki vardr. Kzlarda madde kullanmyla yemek dzenle
rindeki bozukluklar arasnda nemli bir ba gze arpmaktadr. Co-
lumbia niversitesi Bamllk ve Madde Kullanmi Ulusal Merke
zi bakan Joseph A. Califano Jr., taraf ndan baml kadnlar zerin
de yrtlen 3 yll k nemli bir inceleme, btn ulusun yzde 9'una
mukabil, yemek dzenlerinde bozukluk olanlarn yarsnn alkol ve
uyuturucu suistimalinde bulunduklarm, genel nfusun yzde 3'ne
mukabil, yukardaki suistimallerde bulunanlarn yzde 35'inde de
yemek dzeni bozukluklar olduunu ortaya k^mtr.
246
E rkek N eden Habrlam az, Kadn N eden Unutmaz
Farld T e d a v ile r
Bamll^ktaki farklar -insanlarn ni in baml olduklar ve
karlnda beyinlerine olanlar- insanlar bamllklarndan kurtar
mak iin bize yardm edecekleri iin aratrlmaya deerler. Bam
lln younluu ve yasalara aykr maddelerin kullanmna yol aan
motivasyon erkeklerle kadnlar iin birbirinden o kadar farkldr ki
birok tedavi merkezleri iki cins iin ayn ve farkl rehabilitasyon
pro^gramlar dzenlemitir.
Kadnlarda iki kat fazla grlen depresyonun tedavisinin bu
ite yardm olabilir. Bamllar baarl ekilde tedavi etmenin bir
yolu, onlar zevk veya dl arayna sevk eden depresyonu tedavi
etmektir. Stanford niversitesi Tp Merkezi 'nin uzmanlar cialop-
^ m (Celexa) adl antidepresan zorunlu alveriiler zerinde dene
di, ila sonuta o kadar etki li kt ki yalnz sorunlu alveriiler de
il, aratrmaclarn kendileri de sonulara ardlar.
Massachusettsde McLean Hastanesindeki bir aratrmada er
keklere kyasla daha ok kadna ar depresyon tans konuldu ve
hastaneye kaldrldktan sonra ancak ksa bir sre tedaviye cevap ver
diler. nerilen antidepresan kul lanmay kesmelerinden sonra ka
dnlarn belirtileri erkeklerinkinden ok daha ar olâk iyiye gitti.
Oysa erkekler tatrm ann drt haftas boyunca dzenli ekilde iyi
ye gittiler, sonunda da ilevsel' olarak iyilemeleri kadnlarnkinden
. stn oldu. Aratrmaclar bunun ksmen finansal zorluklardan kay
naklanan mitsizlik ve keder duygularnn kadnlararda daha youn
olmasndan ileri geldiini dnyorlard. Biroklar hayatta kal
malarna yetecek kadar para bulmakla baa kmak zorundayd.
247
Dr. Marianne J. Degato
reme hormonlar da uyuturucularn erkeklerle kadnlarn

zerindeki etkisini bakalatrrlar. rnein, testosteron grne
gre kokain in etkilerine kar koruyuculuk grevi yapmaktadr. Nor
mal dii fareler ve idi edilmi erkek fareler, idi edilmemi erkek
farelerin davran deiikliklerini kopyalamak iin daha dk ko
kain dozlar gereksiniyorlard. Doduklarnda testosteron verilen
idi edilmi yeni domu erkek ve dii farelerin ikisi de bir etki ser
gilemek iin normal hayvanlarn hayatlarnn sonraki dnemlerinde
gereksineceklerinden daha yksek kokain dozlar gereksiniyorlard.
McLean'in aratrmasndaki erkeklerin daha baarl ekilde tedavi
olmalar, beyinlerinin, uyuturucunun etkisinden daha yksek tes
tosteron dzeyleri tarafndan korunmu olmasndan ileri geliyordu.
stroojen in biraz farkl bir koruyucu etkisi vardr. Massachu-
setts McLean Hastanesi Beyin Grntleme Merkezimden Dr. Marc
Kaufman, kan damarlarn daraltc etkisi olan kokain' in bir dozu
nun yirmi drt salkl erkekte beyne kan akmn azalttn saptad.
Damar daralmasnn derecesi dozla balantlyd. Dr. Kaufman ikinci
bir deneyde kokainin iki cins zerindeki etkisini aratrd. Bu ara
trmada Dr. Kaufman, aylk evrimlerinin strojen asndan zengin
aamasnda kokain' i kullandklar takdirde, kadnlarn beyinlerine
kan akmnda bir azalma olmadn grd . Ama ovlasyon aama
sndan sonra ayn dozda kokain, beyinlerindeki kanda yzde lO'luk
bir a lm a y a yol ayordu.
Her ne olursa olsun, kadnlar, ilacn ayn dozuyla beyinlerin
deki kanda yzde 20lik bir azalma saptanan erkeklere kyasla daha
iyi durumdaydlar. Kokain kullanmnn birikimli etkisinin idrak ye
teneinin zerindeki etkisi damarlar daraltmasndan ileri geliyor
248
E rkek N eden Hatrlam az, Kadn Neden U nutm az
olmal. Uzun sreli kullanclarda yaklak yzde 80'1ik gerek bir

idrak bozukluu saptanmtr ve bu, kullanmn kesilmesi durumun
da da dzelmemektedir. strojenin koruyuculuu birka zamandr
bildiimiz gerei aklamaktadr kronik kokain suistimali kadn
larda erkeklere kyasla daha az zamra yol amaktadr.
Dr. Kaufman, strojen zerkinin madde rehabilitasyonu strate
jilerinde nemli bir destek olabileceini dnyor. Ve bu erkekler
iin de geerli. Ama bunda yanlm da olabilir. ki bilim adam gru
bu strojenin farelerde kokainin uyarc etkisini artrdn kefet
milerdir. Daha bakalar ise kokarn ektikten sonra kadnlardaki
kafay bulma etkisinin erkeklerdekine kyasla daha youn olduunu
ve daha uzun srdn grmlerdir. Bu bulgular kadnlarn er
keklere kyasla daha youn bir madde arayna girdiklerini ve fr
satn bulduklarnda, laboratuvar hayvanlarnda olduu gibi, kullan
dklar kokainin dozunu hzla artrdklarn gstermektedir. stro
jen ' in, kendini iyi hissettiren dopamin balantl nronlar salk
l tuttuunu biliyoruz. strojen yokluunda (ve menopozdan sonra)
bu nronlarn nfusu hzla eksilmektedir.
Sigarray1 B rakm ak: Erkekler v e K a d n la r iin Farkl

Bana sesimi duyurabileceim birkrs verselerdi, onu yaln z
ve yaln z bir tek ey iin kull anrdm. Beni dinleyen btn tiryakile
re sigaray brakmalarn yalvarmak iin. Kadnlarn sigara imek so
nucunda akcier kanserine yakalanmalar olaslnn erkekleriakin-
den 20 kat fazla oldu unu biliyor muydunuz? Btn bamllklar
da olduu gibi, erkeklerle kadnlara sigaray braktrmak iin de fark
l stratejilere gerek vardr.
249
Yakn tarihli bir F ^ s z yaratrmas, erkeklerin sigaray baa

ryla brakmalar iin kadnlardan daha yksek nikotin dozlar ge
reksindiklerini ve nikotin'in daha yksek dozlarn alan erkeklerin
sigaray brakmalar olaslnn daha dk doz alan erkekler iin
olduundan daha yksek olduunu meydana karmtr. Dozaj at
trlnca kadnlar daha byk bir baar gsteremiyorlard. Onun
iin de erkek hastalarm sigaray brakmaya alnca onlara yeterli
nikotin yklemesi yapmalarn neriyorum.
Kadnlarn sigara bamllna kar korumaszlklannn ana
rahminde temeli atlmaktadr. Hamileyken sigara ien annelerin
kzlarnn da sigara tiryakisi olmalar olasl baka kzlara kyasla
daha kuvvetlidir. Ama erkekler iin durum byle deildir.
Sigaray brakmak kadnlar iin sadece kimyasal n yerine ba
kasn koym ^rah daha k^mak gibi grnmektedir. Sigaray brak
mak yolculuuna kan baz kadn dostlarma tebihler, bir ipek ipli
e geirilmi yar kymetli talar hediye etmiimdir. eitli talar ele
farkl gelmektedir. Kehribar daima scak ve hafife yapkandr, bon
cuklan insann parm aklam a yaprken yeim gibi billursu talar se
rin ve przsz olup hi direni gstermezler. Dokunua duyarl olan
kadnlar, sigaray b^rakrken bu tr destekleri kendilerine yardmc
grrler. Bunlar, sigaray brakan tiryakiliin aksesuarlarnn: siga
ra tabakalarnn, ubuklarn, akmaklarn ve bu tatl gimahla balan
tl baka gzel cisimlerin kaybndan dolay avuturlar.
Kadnlar, kilolarn kontrol etmelerinin bir yolu olduu iin de
sigara imeyi srdrrler. Nikotin metabolizmay hzlandrr, bu ne
denle de sigaray braktktan sonra kilo almak ska grlr. Bu du-
250
ram eer sigaray brâkmak isteyen bir haslara iin nemli bir engel
oluturacaksa, vazgeme savana girimesinden nce onu bir bes
lenme uzmanna havale ederim.
Erkekli l erde v e KK a d n h rerde ^ p ra ^ ^ u

N a s l T êdavi E d e r iz
Erkeklerle kadnlarn depresyonla baa kmak iin farkl. stra
tejileri vardr ve doktorlarn da ayn eyi yapmalar gerekir.
la firmalarnn insanlar inandrm a istedikleri gibi sihirli bir
mutluluk hap yoktur. Depresyonu ilalarla tedavi etmek ^ n e -
debileceiniz gibi kolay deildir. Birok hastalarn dorusunu bula
na kadar ei tli farkl ilalan denemeleri gerekir. Bazen-de bir sre
y a ^ grlen bir ila etki etmemeye balar; bunun ve yeni bir ila
aray iine girmenin ykc bir tesiri vardr.
Erkeklerle kadnlar antidepresan ilalara farkl cevap verirler;
bunu herkes bilmedii gibi yle sanyorum ki doktorlar da hastala
rna ila yârken bunu yeterince hesaba katmazlar. Emein, gen
kadnlar, kk ila dozlarnn an yorgunluk gibi yan etkilerine
daha duyarldriar. Bunlardan bazlar, strojen' in beyin zerindeki
etkisinden ya da bu ilalar metabolize etmenin cinsiyetle balant
l yollarndan kaynaklanr.
Hangi ilalarn etkili olaca da cinsiyete bal olabilir. Pitts-
burgh niversitesinden Dr. Robert R. Bies, endie atalclan bulunan
depresyonlu erkeklerin imipram ine (Tofranil) gibi eski kuaklarn
tricyclic ( evriml i) ilalarna kadnlardan daha iyi cevap verdik
251
D r. M arianne J. Degato
lerini, kadnlarn ise Pamate gibi monoamine oksidat iahibitrlerin-

den (MAOller) daha fazla yararlandklarn gstermitir.
Erkeklerin daha fazla serotonin retmeleri ve metabol ize et
meleri, Paxilin (serotonin 'in nronlar arasnda kalma sresini uza
tan bir ila) kadnlarda erkeklerde olduundan daha fazla etkili ol
masna yol amaktadr. Yant vermedeki fark, iki cinsin beyinleri
arasnda serotonin alclarnn saysndaki farktan ileri gelebilir. Er
keklerin kan hcresi trombesitlerinde serotonin iin kadnlardakin-
den daha az balayc yer bulunmaktadr.
Bir ^ ^ o i n Y a p l a s Lcmm
Kadnlarla erkeklerin depresyonu niin o kadar farkl orranlar-
da yaadklarn izah etmek iin elimizde verilerin eksiksiz bir tab
losunun bulunmadn anlam snzdr.
Bildiimiz bir ey varsa o da bu hastaln geni kapsaml et
kilerinin olduudur. Colorado niversitesinden Mark Whisman ile
Lauren Weinstock 774 evli ifti inceleyince mthi bir keifte bu
lunmulardr. Her bir eteki endieyle depresyonun dzeyi, evlilik
lerinden yalnz kendi honutluunu deil, eininkini de gsteriyor
du. Depresyon ise kocalar kadar elerini de evlilikleri h ak n d a ne
hissettikleri bahsindeki endieden de fazla etkiliyordu.
Aynca, depresyonlu annelerin ocuklarnn davrann sorunlar
geliim glkleri ve sosyal sorunlarn bulunmasnn dier arkada
larna kyasla daha olas olduu, kendilerinin de depresyona arka
dalarndan daha yatkn bulunduklar grld. Dolaysyla de biri
sine depresyon tans konulduu vakit, bir sonraki adm btn ai/e-
yi kapsayan ruh sal deerlendirmeleri olmaldr.
252
Erkek Neden H a tr l^ a z , Kadn Neden Unutm az
Erkeklerle kadnlarn arasnda baz temel fizyolojik farklarn

bulunduunun kefi, daha iyi doktorlar olmamza ve hastalarmza
daha etkin ve bireysel bir tedavi uygulamamza yardm etmitir. Er
kek ve kadn kalplen arasndaki farklar renmek bizi daha iyi bi
rer kardiyolog yapmtr. Depresyon gibi ruhsal bezuklukl ar hak-
kndaki bilgimizi ve tedavi yntemlerimizi gelitirirken ve beyni in
celerken de ayn ey geerli olmaldr.
Depresyonun bu kadar geni kapsaml etkileri olduundan,
kadnlarl a erkeklerin aras nda bu alandaki farklarn niin var olduk
larn ve nasl aresine baklabileceini saptamak iin elimizden ge
leni yapmamz kesinlikle zorunludur.
253
9
A n a h ta r la r m N e r e d e
B ra k tm ?
Erklrkekler, ^ d n l a r w Y ^ a . a n ^ k
Kocam beni ldrtyor. Julia p^maklarn ksa kr salarnn

harasnda gezdirdi. Beni evin iinde ylk kuu kuular gibi izli
yor. Bir i yapamyorum. Kocam hep mi bu kadar mankafalyd?
Her eyi ona 40 defa izah etmem gerekiyor.
Uzun zamandr hastam olan Julia yllk salk kontrol iin u
ramt. Bedensel sal mkemmel, ama duyduum kadaryla ruh
sal ok farkl. Yaad gerilimin kayna ise geenlerde emek
liye ayrlm olan kocas. Otuz yldr evliyiz, iki de ocuumuz var
- i hayatndaki yarma stresinden kurtulduu zaman her eyin ha
rika olacan konuur dururduk, ama gelin grn ki imdi gnleri
'
mi onu ldrmemek iin abalayarak geiriyorum!
Ne yazk ki Jul ia bu adan yalnz deil. Birok kiiler (ve e
leri!) emekliliklerinin alhn yllarnn yenir yutulur lokma olmadn
255
anlam drmdalar; oktandr zledikleri aa artk kavutuklar

halde niin mutlu olmadklarn anlayamam olan akn hastalar
ise saylamayacak kadar ok. Sorunun yantnn bir kere daha erkek
lerle kadnlarn arasndaki nemli farkta olduundan pheleniyo
rum. Bu olayda ise yant nasl yalandklarnda aramak gerekiyor.
Julia'ya da izah ettiim gibi, erkeklerle kadnlarn ikisi de yalan
yorlar ve bunun sonucunda bedensel, ruhsal ve cinsel deiiklikler
yayorlarsa da sre iki cinste farkl- ekilde ve fark/z bir zaman/a
mayla geliiyor. Sonunda ocukluktan beri hibir zaman olamad
mz kadar birbirimize benzeriz, ama o noktaya v^m ak iin epeyi fr
tnal bir yol izlemek gerekiyor. Aramzdaki farklar ise tam hayatn
kolaylaacan sandmz zaman bir sr ekimeye yol ayor.
Y a l a n a n S e y in
Tarihte hibir zaman olamad kadar uzun yayoruz; doru
sunu isterseniz, hayat srelerimiz son 100 yln iinde ikiye katlan
d. Emeklilik eskiden retken bir yaamn sonunu iaret ediyordu;
imdi ise seyahatlerin, oktandr ertelenen yaratc drtlerin, yeni
aklarn ve ikinci (ya da nc) kariyerlerin honutluuyla dolu bir
nc perde olduu sylenebilir. Saysz kiiler bu nc perde
nin tadn karacaktr. 2050 ylnda Amerikallarn te biri 65 ya
nda ya da daha yal olacaktr.
Bu kadar ok mutlu, salkl ve aktif insan bolluunda yalan
mayla ilgili dncelerimizin de gelimesi kanlmaz. Geenlerde
yallarn doktorlar ve torunlaryla balant kunnalann salayan
bir cep telefonu ilan vard. Bekleme odamda bir elektronik postay
256
E rkek Neden Hatrlam az, Kedin N eden U nutm az
yantladn grdm yal hastalarmdan birine bu konuda takl

dm. Bir yandan p^man cep telefonunun stnde kotururken
bana glmsedi. im a n la r deiiyor, deil mi?
Yalanma iki ^raf keskin bir klca benzer. Bir yandan 201i
yalarmdaki gibi her eit aksilik ve hayal krkl yznden ac
ekmiyorum; bunlarn a rtk benim zerimdeki etkileri hafifledi. Ye
ni erkek arkadamn etmedii telefon bir krize yol amyor; olum
da benimle akam yemei yiyeceini unutursa da omuzlarm silkip
geiyor, dahas hayat dolu ve faal olduu iii seviniyorum. Olaylar
bana eskiden olduu kadar felaket gibi grnmyor. Kzma en sev
diim giysilerimi ve taklartm en kk bir endie duymadan dn
verebiliyorum; hîka halmdaki anm bir yerde sevgili apartman
dairemde ka kere keyifle yrm olduumu bana hatrlatyor.
Ama deien yalnz bu deil. Sokak kapmn anahtarlarn ne
reye koyduuma dikkat etmeliyim ki ertesi sabah onlar âm ak iin
15 dakikam heba etmeyeyim. Dikkatimi yaptm i zerinde yo-
unlatnnalym ki beni bekleyen baka iler dikkatimi datmasn.
Piyano banda yeni bir arky renmek benim iin zorlar, 10 yl
nce o kadar sevdiim romann adn da hatrlayamayabilirim.
Erkek arkadalarmn ikyetleri ve kutladklar olaylar dei
iyor, ama baz eyler onlar iin ayn kald. Kelime hazinemiz gibi
sabit yeteneklerimiz, doru yarglara v^m ak veya yaptmz ie
dikkatimizi vennek gibi daha k^m ak ilemlerin yannda bozul
madan kalabiliyor. leride greceimiz gibi, iki cinsin de bellekleri
zamann ykc etkilerine kar zellikle duyarl bulunuyor.
imdi yalâna biimimizdeki farklar ve bu farklarn bizleri
ve ilikilerimizi nasl etkilediini grelim.
257 F: 17
êkimelerin P ro g ra m la n m a s
Yalanmann iyi ya da kt birok belirtileri" beyin fonksi
yonlarndaki deiiklikten kaynaklanr. Bu byk lde hayatm
zn bu dneminde salgladmz hormon miktarndaki deiiklii n
sonucudur. Kadnlarn farkl zamanlarda farkl miktarlarda farkl
hormonlar salg lamalar yalanma biimimizdeki en nemli farkl
lklardan biridir.
Farkl hzlarda ve farkl ekillerde yalanmamza amamamz
gerekir. Erkeklerle kadnlarn beyinlerinin ilkah anndan itibaren
farkl programllara gre gelitiklerini biliyoruz. Bunun nemli bir
blm, iki cinsin bizi erkek veya dii yapan hormonlarn retimi
ve salglanmas iindeki farkl programlaryla ilgilidir.
rnein, erkek fetsnde testosteron salgs gebeliin 8. ile
24. haftalarnn arasnda ve doumdan sonraki ilk 6 ayda yksek
dzeylerdedir, yetikin bir erkektekiyle eit dzeylerde olur; bu d
zeyler daha sonra alalr. Bir dii bebein ana rahmi iindeki haya
tnda yumurtalklarn salglar akrine dktr, fakat doumu izle
yen 6. ile 12. aylar arasnda nemli lde artarlar. Rutgers niver
sitesinde Dr. Roslyn Fitch ile arkadalar, yumurtalk hormonlan-
nn kadn beyninin ekillendirilmesindeki rolleriyle ilgili ok nem
li kantlar aklamlardr. Bu arada buradaki zamanlamann da er
kekteki testosteron unkinden farkl olduunu kaydetmek gerekir.
Bu hormonlarn dzeyleri ocukluk boyunca farkl bir ritm izler
ve bunun beyin zerinde nemli bir etkisi vardr. Hatrlayacanz ze
re beyinlerimizin geliiminin en nemli srelerine budama denilir:
beyindeki milyonlarca balantnn p ro g ^ ru la ^ hcre lm. N
258
Erkek N eden Hatrlam az, Kadn Neden Unutmaz
roloji uzman Patricia Kuhl, budanmann, rnein lisan gelitirme

mizdeki en nemli etkenlerden biri olduunu gstermitir. ngiliz
cenin balca dil olduu evlerdeki bebekler yaklak 6 aylkken r
nein r sesini lden ayrt etmeyi renirler. Nerede doarlarsa
dosunlar ve aileleri hangi dili konuursa konusun btn bebekler
bu sesleri ayrt etmek yeteneiyle doarlar, ama balantnn kulla
nlmas /azmdr. Japoncada bu sesler arasnda bylesi bir ayrm var
olmadndan Ja^m bebein beyni, bebek bir yana gelene kadar
bu yetenei budam olacaktr. Kullanmadnz kaybedersiniz. Ba
z ocuk geliimi uzmanlar, kullanlmayan nronlarn bu budanma
snn aslnda kalan hcrelerin arasndaki balanty kuvvetlendire
rek onlar daha zenli hale getirdiini ileri srmektedir. Bu, yeni bir
geliimi tevik etmek iin glleri budamak gibi bir eydir.
eitli cinsiyet hormonlar, beynimizin bu budamay nasl -ve
ne zaman- yapp uyanlarla glenmeyen balantlar aykladn et
kilemektedir. Bu ilem ocukluktan itibaren ergenliin sonlarna ka
dar kzlarla erkekler iin farkl bir programa gre gereklemekte
dir. Bunun bir nedeni, fazla" hcrelerin beynin olgunlamas iin o
kadar nemli olan budanmasn ya da sistematik yok edilmesini
strojen in geciktirmesidir.
Aynca, bûdamann, beynin geliiminin ve beynin ilci yars ara-'
sndaki balantlarn kurulmasnn zamanlamas konusunda erkek
lerle kzlarn arasnda ok nemli farklar vardr. Ulusal Anl Sal
Enstits nn ok ilgin bir incelemesi beynin aln blgesindeki
gri maddenin ergenlikten nce oaldn, ancak bunun (erkekler
de 12. 1, kzlarda ise 11 yanda olmak zere) farkl yalarda olage l-
diini, daha sonra da her iki cinsiyettekilerde de azaldn gster
259
Dr. Marianne J . Legato
mitir. Beynin baka bir blmnde, eper lobunda gri maddenin

art de kzlarda daha erken yata (erkeklerde 11.8 yanda olmas
na karn. kzlarda 10.2 yanda) zirve yapmaktadr.
Hormonlarn beyin mimarisi zerindeki farkl etkisi. ergin er
kek ve kz ocuklarnda yeteneklerin geliimindeki farkl temponun
aklanmasna yardmc olabilir. Geen ilkbahar bir 8. snfdiploma
treninde bulunmu ve grdm m anzara karsnda armtm.
Kzlar ll gen hanmlara, erkekler ise sadece erkek ocuklarna
benziyorlard. Yaa daha byk iki olan ocuk ^ e s i bir kadn gz
lemlerimi dorulayarak, Olanlar iin ok heyecan verici bir yaz ola
cak," dedi. Planlama ve karar vermek, yani gelimi bir beyin kor-
teksine bal olduka ileri fonksiyordar kzlarda erkeklerden daha
erken grlr, ama her ikisi de birer yetikin olduktan sonra bu ye
teneklerinde nemli bir fark olmayabilir.
Aramzdaki hormona! farklar hayatlarmz boyunca srer, an
cak ergenlik dnemlerimizdeki gibi arpc farklar yalandmz za
man ortaya kar. Kadnlarda det kanamas kesilir, projesteron ve
strojen gibi hormonlarn dzeyi alalr. Bu dneme menopoz ad
verilir ve genelde 45 ile 60 yalar arasna rastlar, ama baz hastalk
lar olan ya da reme organlarn etkileyen ameliyatlar geirenlerde
deiiklik gsterebilir.
Menopozun belirtileri adamna gre deiir. Baz kadnlar ok
tatsz bir zaman geirirlerken bakalar bunu fark etmezler bile. Psi
kolojik tepkilerini kitabmzn 8. blmnde tarttk, ama baz be
densel belirtiler de grlebilir. Ocaktk basmas, gece terlemeleri,
kantlar, memelerde an duyarllk, vajinada kuruluk, kilo almak,
alerjik belirtilerdeki art, yorgunluk, cinsel drtnn azalmas. bel
lek bozukluktan, idrar karmak da bu nlardandr.
260
E rkek Neden Hatrlam az, .Kadn Neden Unutmaz
- Menopozun en esasl belirtilerinden biri dncelerde bula

nklktr. Hastalann, kafalarn kark hissettiklerini, dnceleri
nin belirsizletiini anlatmlardr. Bakalar ise komikle dehet ve
rici arasnda deien zihin bozukluklar hissetmilerdi. strojenin
nronlar zerinde koruyucu bir etkisi olduu. iin, bu belirtilerden
bazlar hormon tedavisiyle geitirilebilir, ama bu da her kadna
tavsiye edilmez. (Ayrntlar iin aadaki ereveli blme bakn.)
KKadnlara H o ^ a n Têdavisi Y aplm al m ,

Y ap lm am al m
Birok kadn, menopozu arkalarnda brakm kadnlarda hormon te
davisinin (HT'nin) nfusun kk bir blmnde zararl etkilerinin olabile
ceini gsteren yakn tarihli bulgularn etkisiyle HT'yi kesmilerdir. Dee yan
dan, strojen'in nronlarn yapsyla fonksiyonlar zerindeki yararl etkile
rini kandâyo pek ok bulgu da vardr.
Bir inceleme, strojen tedavisi gren menopoda kadnlarn, strojen
almayan ayn yalardaki kadnlara gre buyinlerinda hipokamp'a daha
fazla bir kan aklarnn bulunduunu gstermitir. Hipokamp'n ise an
oluturulmasnda byk nemi olduunu b iliy iz . Sally Shoywifa'le baka
doktorlar idrak kabiliyetiyle bullei korumak ve gelitirmek iin strojen kul
lanmn en inandrc bir biimde dvmektedir. Dr. Shâvibe yal kadnla
rn builek kayplarnn ok kez hayalarnn kalitesi zerinde ykc etkileri
nin olduuna, bu nedenle de strojen'in kavray zerindeki rolne aklk
getirilmesinin byk nemine iaret etmektedir. Gzlnz nereye koy
duunuzu unutmanz pek o kadar nemli olmayabilir, ama bunun gnde
10 defa tekrarlanmas muazzam bir zaman kayb olup kendinize gvenini-
261
zi ^^seli ol^le ^ôlabilir.' Bunun gibi, yzlerce ^defa i grd^muz bir

kimsenin adn unu^tmanz do bir ilikiye zarar verebilir. Bu 'kk
bozukluklar dolduklar ralarda o k^lar oldu ^^msiz gzkmezler!
Dr. ^^ye-it;z, ^frêtkin bo oldurmalarda yararl ôlabileceini gsterc
mitir. ^ ^ ^ ^ u okarkalon^la brakm kadnclarda, atrnegin, az Kee bakt
mz bir lekfaz ^tmerasn hah^^samz gibi ^beynin gnlk yaamm^la-
ki ronksiyanlonn gelitirebilir. Dr. ^^kate'in dnelerinde strojen verilen
kadnl^larda me^poza g i ^ ^ i , ^daha kadnlardaki beyin faiyeti
zellikleri ^tekrar kkendini gs^^lek^ydi.
Dr. Shâvite'in al^salar birok bakmlardan ilgintir. beyin dze
ninin biz yalandka belirli bir bozulu srecine gir^meyip daha ^gen ya
larmzdaki etkin biimine dndrlebileceini bilemek heyecan vericidir. Bu
inceleme ^ u balamalardan ^mttan ok ^sorular retmededir. Belki d! gz
lem sresi fazla ksa oldugu iin kkahlâclarlarda bellegi iecen beyavlerde bir
deiiklik grlmemiti. ^ma bunun ^daha fazla arahrl^maya deecek bir
konu olduu ve ileride bununla ilgili ok ey dayocemz kesindir.
Dr. her ne k^lar strôjen olônn kiisel bir tercih oôlacana
ve benun kararnn ^^rarla ibirlii balile alnmas ^rektiine bearet edi-
y^sa oldu, beldeki veriler ^tedavisi^len yara gzk^^leriir. uras mu
hakkak ki hastalarmn arasmla bulu^rn birok kadnlarla daha bakalar
^^lardaine balanmalarndan heri belleklerinin, ^sorunlar zme
neklerinin ve konsantras^mlannn ra^rmale ^rarln ileri srmlerdir.
Dolaysyla olduyak n tarihli ^ u ineol^^^^leri kan grnrrdeki ba
z olumsuz sonulara' roân, yan alm kadnlarda seduyulu bir hor
mon ^^rdsinin ôlab yapmas olasdr. Bunun saplanm amac herman te
davisinin, akli melekelerin korunmas ve/veya geri dnne ek olarak ruh
sal duruma bir ^ ^ g e getirmesi ve olumlu uylcu alkanlklar salamasdr.
262
Erkek Neden Hatrlam az, Kadn N eden Unutmaz
^ôjen'in beynin ana^misiyle fonksiyonlar zerindeki olumlu etki

lerini belgelemek iin bir yondan daha gelimi teknikler olutururken, me-
n^sazdan SOra horsan ^tedavisinden en ok yararlanacak kadnlar se
meyi de ereêim iz mit edilebilir. Baka seenekler de vardr tabii. r
nein, zgn hormonun risklerini gze almadan yararlarna ulaabilmenin
yolunu bulmak iin, slrojen moleklnn farkl ekillerini aratrabiliriz.
Benim kanmca, k^ôlan strojen'i telafi etmenin beyin fonksiyonla
rn koruduuna ve gelitirdiine dair ipularnn bolluu, yalanm kadn
larda bir ekilde kullanmnn nerilebileceini gstermektedir. 2)
Yalandka eeylik organ hormonlarnn azalmas, buna ba

l olarak scaklk basmas, gece terlemesi, bozulan uyku alkanlk
lar, artan bir sinirlilik, bellek zayflamas ve konsantrasyon sorun
lar ekenler yalnz kadnlar deildir. Evet, erkeklerde scaklk bas
mas dahil, btn bu skntlar yaarlar. Buna andropoz, Yalanan
Erkekte Androjen Azalmas (AD^M), hatta Yalanan Erkekte Ks
mi Androjen Eksiklii (PADAM) gibi etiketler yaktrlmtr.
Bu derdin erkeklerle kadnlara mahsus ekillerinde baz fark
lar vardr. nce u: kadnlarn hayatlarnn snrl bir blmnde
hormonlarnn azalmasnn skntsn ekmelerine karn, erkekler
de d kademelidir. Ama birok benzerlikler de vardr ve erkek
lerin (ve onlarla birlikte yaayanlarn) hayatlarnn bu aamas hak
knda daha fazla bir eyler bilmelerinde y ^ a r vardr.
Andropoz dnemine girdiklerini dnen erkeklerdeki en yay
gn ikyet sertleme sorunlar (yzde 46), genel dermanszlk (yz
263
de 41) ve bellek kaybdr (yzde 36). Erkek yalandka arlara

kar daha duyarl olur; anlalan, testosteron onu bu bakmdan ko
rumaktayd. Devaml ve planl olarak beden egzersizleri yapmad
takdirde, bedensel gc azalacaktr. Aynen kadnlardaki gibi, gr
me, iitme, tat ve koku alma duyulan zayflayacak, bu da genel k
rlganln ve ka^rszln artracaktr.
Andropozun sonulan yalnz erkekler iin deil, eleri iin de
etin olabilir. Siz ister yalanan bir adam, ister yle birinin kars
olun, zellikle tetikte olmanz gereken ey depresyonun balamasdr.
Yeteneklerin azalmas ve sertleme sorunlar bir erkein zgveni
ni ve zsaygsn fena halde zedeleyebilir. Erkekler ayn bananda
kendilerini yaptklar ile nitelemek eilimindedirler, emekliye ay
rldklar vakit bu tanmn kayb onlar bocalatabilir ve depresyona
sevk edebilir.
in kts emekliye ayrlmak, iftleri, btn evlilik yaamla
rnda olmad kadar burun buruna yaamaya itmektedir. Julia'ya,
kocasyla tatiller dnda ne uzaman snrl bir alan paylamak duru
munda kaldn sormutum. Hatrlamaya alt: Belki ocuklar
doduu zamand, diye yant verdi.
Julia'nn kocas kalan hayatlar sresince yataktan kalkacak,
duunu alacak, kahvaltsn edecek, sonra iine gitmek zere evden
knca, kars 9 saat sreyle serbest kalacak, ocuklar okullarna
braktktan sonra onu nl eden aile yazlarn hazrlamak frsatn
bulacakt. Ama kocas imdi onu evin i inde adm adm izlemekte.
Emekliliin getirdii o bo saatleri nasl dolduracan bileme
mek, hayat boyunca pek az bo zaman olmu biri iin ne denli sar
sc olaca tahmin edilebilir. Hastalarmdan biri gnde en az bir ke
264
E rkek N eden Hatrlamaz, Kadn Neden Unutmaz
re evin dna kmas iin kocasna i kardn sylemiti. Dedi

ine gre aksi halde ldrabilirdi.
Julianm kocas bir zaman sonra kal pl am bir prog^ma g
re yaamaya balad. Her sabah idman yapyor, Central Park koru
mak iin alan bir kuruluta grev ald, zaman iinde ynetim ku
rulunda yer almay dnyor. Yetikin oluyla haftada bir kere
le yemeine kyor; bu, eskiden yapma vaktini bulamad bir lks.
Ayrca, yemek pi irmeyi de reniyor. Julia, bu yeni hevesin koca
sn mutfaklarn modernletirmeye iteceini dnyor ve bu pro
jenin gereklemesini sabrs zl kla bekliyor.
ErkeklUere H ^ ^ m Têdavisi: ^ e t mi, Hay1 r m '

Yalanan .erkeklerin k^rdalan hormonlarn telafi etmek erkeklerde
kadnlarda olduu gibi titizlikle incelenmemitir. beyle bir tedavinin faydda
yerine zarar verip vermeeyecei u anda saptanm deildir.
eu doktorlar, yal erkeklerde cinsel drtlerdeki ve sertleme fonk
siyonundaki deiikliklerden azalan testosteron'un soramlu olduuna inan-
inaktodriar. Testosteron dzeyleri alalan yal erkeklerde azalan kas kitle
siyle Itedensel g, yorgunluk, rkepresyon, sinirlilik ve zayflam bir akl g
c saptanmtir. ^tedrlar ite bu yzden almalarn testosteron'u telafi
etmek zerinde yeunlatnnlardr.
imdi de milyon dolarlk soru.testosteron'e tedavisi bellek kâyb eken
dk testosteron dzeyli yalanan erkeklere yordmc olabilir mi? Yaplan
bir aratrmada kavrama sorunlar olan 50 ile 91 ya aras salkl erkek
ler 3 aylk testosteron tedavisinden sonra belleklerinde byk bir gelime
kaydetmilerdi. Bir baka arat..ayo gre, grsel-uzamsol yetenekler tes
265
tosteron'la ilerleme k ^ ^ ^ rk e n , bellek kâyb zerinde herhangi bir etki

grlmemiti.
Testosteron tdaavisinin alleyhinde gzken baz kantlar da vardr,
dolaysyla t^tedavi grenler dikkkatle izlenmelidir. Testosroron, a^lyuvarlarn sa
ysn artnnakto (bu da kan ok daha k ^ ^ kvaml yapmaktadr), yktek
^yoOunluklu lipaprrotein dzeylerini (iyi kolesterol) drmelen ve belki da ka-
ra c ^ re zarar verme^ktedir. Uykusuzluk da artabilir. Hepsinden kfs,
prostat tehlikeli bir derasreceye kadar bytebilir ve tans konulmam pros
tat kanseri testosteron ^^rdsiyle daha da azabilir.
(azalmaya tek ^$ildir. ft^^înin arasn
da dehidr^îandrasterron (DHEA) ve dahidrôepiandrosteron-slFat (DHEASS)
gibi b^rhme hormonlar, ensline ^rnzer b^tme Falektr (IFG 1) ve tiroid
ve babrek tarafndan retilen h^^neFar da vardr. .
zellikle bazlar tarafndan ^rnlik iksiri denilen DHEA hakk^Fa
basnda ok yaz kmtr. Ne yazk ki iki aratrm^ra gre oral DHEA te
davisinin baz yararlar grlmse de, veriler fazla inandrc ^clegildir. Bu
arahrmalarn birinde yalan 40 ile 70 arastanda deaien 20 yetikinin ta
bi ^talduklar 3 aylk gnlk t^fazi deneklerin moralini dzeltmi, Fakat ek
silen cinsel drtlere bir yarar ^tkunmamti. al!)
fe ^ in n a n l m a K l
Beyin geen yllarla birlikte klr, ama doku kayb herkes
te ayn lde deildir, erkek ya da kadn oluumuza gre deiir.
Aratnnaclar imdi bu farkllklara bbakmakta ve ne anlama
geldii zerinde kafa.yonnaktadrlar. Philadelphiada Pennsylvania
266
E rkek Neden Hatrlam az, Kadm Neden Unutm az
niversitesi Tp Merkezi nin âratrmaclar, yalan 18 ile 80 b asn

daki erikinleri incelemiler ve beynin sol yarsnn erkeklerde sa
yandan daha fazla kreldiini saptamlardr. Sol yar erkek ocuk
larda kzlardakinden daha ge olgunlamakta olup aratrmaclar,
beynin en son olgunlaan blmlerinin biz yalanrken bozulmaya
kar en duyarl blmler olduunu dnmektedirler. Bunlar, karar
verme ve hkme varmayla ilgili olan blmler olup bu da yallarn
gnlk p r o v a la rn d a ve yaantlarnda abuk ve kesin kararlar
verecek yerde tereddde kaplmalarn aklamaktadr.
Beynin hacmindeki deiiklik kadnlarda daha simetrik ve da
ha az bel irgindir.
Kadnlar niin daha az doku kaybna uramaktadrlar? Bunun,
beyinlerine daha fazla kan akm olmasndan ileri gelmesi mmkn.
Bu ise yalanmann kavrayla ilgili etkilerini dengelemektedir.
strojenin beyin yapsyla fonksiyonu zerindeki koruyucu etki
siyle balantl da olabilir. (Bu da menopozu geride brakm kadn
larda akl. fonksiyonlarn korumak iin strojen terapisinden yarar
lanmann lehinde olan bir noktadr.) Neden ne olursa olsun, aratr
maclar, beyinleri daha ar kreldii iin kadnlarn zihinsel mele
kelerinde erkeklere kyasla yala balantl daha az deiiklik oldu
unu ne srmektedirler.
Erkeklerin beyinlerindeki deiiklikler kadnlardakinden daha
erken, hatta tahmin ettiimizden de daha erken balamaktadr. Er
kekler 18 ile 45 yalan basnda kavray melekelerinde nemli bir ge
rileme sergilemektedirler, oysa ayn yalardaki kadnlar (tahminen
strojenin koruyucu etkisi nedeniyle) herhangi bir deiiklik gs
termemektedirler. ki cinsiyet iin gerileme hzlan 45 yandan son
ra hemen hemen ayn gzkmektedir.
267
Dr; M arianne J. Legato
Erkeklerdeki bu daha byk (ve daha erken grlen) doku kay

bnn erkekler iin sonulan nelerd ir? Aratrmaclar, her iki cinsi
yetten olanlarda yalanrken grdmz baz farklar aklayabile
ceini dnyorlar.' rnein, erkekler, lisan yapsyla yorumlan
mas gibi sol beyin fonksiyonlarnda daha youn ve erken bir bozul
ma gsteriyorlar. Aratrmaclar ayrca. sol aln korteksindeki doku
kaybnn, erkeklerin ni in krmz renkli bir konvertibl arabay se
tikleri ni n ve orta ya krizi srasnda ok daha gen bir kadnla yat
malarnn niin olas olduunu izah ettiine inanmaktadrlar. nk
sonular hesaplayan ve nefis kontrol salayan beyni n o blm
dr. Bir olas lk da sol beyin maddesinin kayb n karlamak iin er
keklerin yalandka beyinlerinin sa yansnda daha aktif bir meta
bolizmalarnn olmas, kadnlarda ise metabolizmann daha ei t e
kilde dalm bulunmasdr.
Beynin baka blmlerindeki faaliyet de yala birlikte cinsiyete
zel ekilde deimektedir. Hipotalamus, itahn ayarlanmas, cinsel
davranlar, vcut ss, i salg faal iyeti ve duyg ular gibi onca eitli
ve elzem grevleri kontrol eden blgedir. Beynin bu blmndeki
metabolizma yal kadnlarda erkeklerde olduundan daha nemlidir.
te yandan, erkeklerde, gelen duyumsal sinyalleri tanyan, ay
ran ve bi lgiyi korteksin ilgili blgelerine ileten beynin hava trafii
kontrol merkezi" talamusun her iki yannda daha fazla faaliyet var
dr. Yal kadnlarn konsantre olmakta glk ekmelerinin - birok
larmzn niin bir odaya neyi almaya girdiimizi ve bir eyi nereye
koyduumuzu unutmamzn nedeni bu olabilir. Hastalarm bana akl
larnda ok fazla ey olduundan yaknrlar,ama ben talamus'un giz
lice ve azar azar dal masn suluyorum. Beyne akan bilginin mik-
268
E rkek Neden H atr/^naz, Kadn Neden Unutm az
tan ayndr, ama bunlarn ayrmn yapp eldeki ile .ilgisi olmayan
uyarlar savmak yeteneini ksmen kaybetmilerdir.
Yalandka beynimizin baka blmlerindeki faaliyette de fark
lar gryoruz. Kemer kvrm, beynin ynetim fonksiyonunun ok
nemli bir blmdr: hareketlerimizin sonularn lmemize ve
faaliyetimizi buna gre deitirmemize yardm eder. rnein, grd
mz bir i g ve karmaksa, kemer kvrm yavalamamza ve
daha dikkatli olmamza, dahas, izlediimiz strateji ie yaramyorsa
bir bakasn denememize yardm eder. Beynin bu blgesi iyi al
myorsa, eitli bozukluklar ortaya kar. Baz kimseler gerekte var'
olmayan sorunlar dzeltmeye alabilirler.- Beyni srekli igal
eden zorlayc bozukluklarda bir hasta bir eyi tekrar tekrar kontrol
eder. Yani havagazn kapatt m ya da garaj kapsn doru drst
rtt m gibi eyler. Tersine, bu merkez yeterli derecede faal olmaz
ya da yetersiz olursa, bir kimse hatalar tanyp dzeltemeyebiJir, i
zofreni gibi akl hastalklarnda byle olur.
Aratrmalar, kemer kvrmndaki faaliyetin erkeklerde ilerle
yen yala birlikte kadnlara kyasla daha fazla azaldn gsteriyor.
Yalanan kocalarmzla babalarmz faaliyetlerdeki bu cinsiyete z
g fark yznden yarglarnda daha sk hatalar yaparlar.
iletiim t o ^ l d u l d a n
Beynin iki yars arasndaki iletiim ilerleyen yalarla birlikte
azalr. Bu erkeklerde kadnlarda olduundan daha erken olagelir;
kadnlar lisan yeteneklerini en azndan strojen dzeylerinin alal
maya balad menopoza kadar korurlar.
269
D r. Marianne J. Drgato
Beynin iki yanm kresi arasnda corpus ca/losum denilen b

yk birletirici yol kanalyla gerekleen konuma, konumann
szle ifade edilmeyen elerini anlamak asndan nemlidir. Bun
lar rnein, konuann ses tonu ya da yz ifadesi gibi eylerdir. Me
nopoz zamannda bu yeteneklerinde bir gerileme yaamalar, kadn
larn (beyinlerinin yalnz sol yann kullanan erkeklerden farkl ola
rak) beyinlerinin her iki yanyla dinlemeleriyle balantldr. Kadn
larn sa beyinlerindeki kusurlar 55-60 ya grubuna ulatklar za-
' man kendini belli eder.
Bu snrlama kadnlarn, hayatlarnn bu dneminde her eyi
yanl anlamalarna yol aar. Szleri anlayabilirler, ama konuann
niyetini deil. Konumann szel olmayan ekillerini duyduklar
kelimeleri tamamlamak iin kullanmakla geirdikleri bir mrden .
sonra bu yetenein donuklamas, kadnlarn kendilerini sudan k
m balk gibi hantal ve beceriksiz hissetmelerine yol aabilir.
Bellek K ^ ^ , ve ^ ^ ro n s
Yalanmayla ilgili tartmalar bizi modem bilimin en byk
paradokslarndan birine gtrr. Hayat sremizi, ortalama yaam
sresinin 48 yl olduu 1900'dan beri ikiye katladk, ama bedensel
salklar mkemmel bile olsa, en yal hastalarmzda beyin fonk
siyonlarn korumay bilemiyoruz.
90 ile 100 yalarndaki hemen herkesin gnlk hayatn en basit
ilemlerini tamamlamay dnmekte ve hatrlamakta nemli sorun
lar vardr. Oregon Salk Bilimleri niversitesinde Melissa Gonza-
les, McNeal ve arkadalar, 85 yandan byk 100 salkl denei
konu alan bir aratrmada 97 yana geldiimizde yzde 65'imizin
270
E rkek N eden Hatrlam az, Kadn Neden Unutm az
bilim adamlarnn kavray bozulmas dedikleri (unutkanlk, kon

santre olamamak, problem zememek ve kiisel bakmn en sra
dan sorunlaryla baa kamamak) duruma deceimizi ileri sr
mlerdir. 100 yana geldiimizde de yzde 49umuz kavray bo
zulmasnn en ciddi ekillerinden biri olan Alzheimer hastalna
urayacaz.
Kadnlar her ne kadar daha ileri yalara kadar beyin fonksi
yonlarn koruyor iseler de, akl gidince gider. Kadnlarn, ayn ya-
lardaki-erkeklere kyasla daha byk Alzheimer riskleri vardr; de-
mansa da erkeklerden daha duyarldrlar. (Bu arada Alzheimerin
daha ok kadna musallat olmas, sadece kadnlarn bu hastala da
ha duyarl olularndan ileri gelmiyor. Ayrca bir e, bir anne ya da
karde gibi bir Alzheimer'liye bakma durumuna dmemiz de daha
olasdr.)
Kadnlar acaba niin demansa daha istidatldrlar. Aratrma
clar aadaki nedenleri ne srmlerdir:
Beyin kitlesi kayb: Kadnlar erkeklerden daha az beyin kit

lesi kaybna urayabilirler, ama ayn zamanda daha azyla ie ba
larlar. Kadnlar erkeklerden- daha az nronla ie baladklarna gre,
bir tek nronun kayb bile onlar iin bir erkek iin olduundan daha
nemli olabilir. Kadnlarn korteksi iinde nronlarn daha byk
bir balant iinde olular, kadnlarn niin yalanma demansna
duyarl olduklarna aklama getirebilir. Bir k zincirindeki tek am
puln sn gibi, bir tek nronun kaybnn tekiler zerinde yay
gn bir etkisi vardr. Erkeklerin nronlarnn daha merkezci ileyi
leri zarar frenleyebilir.
271
Daha uzun yaam sresi: Sorunun bir paras, kadnlarn

imdi eskisinden daha uzun yaamalarndan kaynaklanyor. Erkekler
hastalklara kar daha duyarl ve erken lmler karsnda daha sa
vunmaszdrlar, bunun sonucunda 85 yandakiler arasnda kadn
larla erkekler arasndaki oran 2ye kar 1dir. Oysa hayata aa yu
kar ayn saylarla balamtk. (Gen kadnlar bana Buralarda er
kek yok, dedikleri zaman dul ninelerinden ok daha avantajl du-
rumd a olduklarn onlara hatrlatyorum.) leri yalara kadar hayat
ta kalabilen erkeklerin baka hemcinslerinden daha salkl ve da
yankl olmalar mmkn. Gerek u ki 85 yan arkamzda brak
tmz zaman kadnlarn dnmekle sorunlanmn olmas, erkekle
re (yani bize arkadalk etmeleri iin kalan tek tk erkeklere) kyas
la daha olas.
^ u d h a l e U m udu
Demansn niin kurbanlarn vurduunu bilmiyoruz. Beyin
hcrelerimiz o kadar .ok tehditle kar karyadr ki: bozulmu (ok
side olmu) molekllerin birikimi (bilim adamlar buna yalanma
nn oksidatif stresi diyorlar), yetersiz enerji stoklan, gen mutas-
yonlar nedeniyle yeni proteinlerin retiminde yanllar, yetersiz kan.
miktar bunlardan sadece birkadr.
Ama yine de mit var. Beyin ve yalanma hakknda bilgimiz
arttka beynin, birok blgelerinde nronlar koruduu ve nron
kaybn kalanl ar arasndaki iletiimi artrmak suretiyle re/afi ettii
meydana kyor.
ok maharetli yaratklar olduumuz anlalyor. Beynimiz, aln
loblar bzlrken, bir zamanlar kontrol ettikleri yksek dzeyli fonk-
272
siyonlan yerine getirmemize yardm etmek iin baka blgelerini se..

ferber ediyorlar. 201i ve 30lu yalardaki bir grup denek zerinde
yaplan incelemeler, bellek ve bilgilerin dzenlenmesini gerektiren
ilerde aln loblann kullandklarn gstermiti. Daha yal kimseler,
beynin genellikle grsel bilgileri kaydetmek ve ileme koymakla il
gili baka bir- blmn kullanyorlard. Genlerle yallar snflara
ayrmalar ve doru hatrlamalar gereken bir kelime listesini ren
mek ve hatrlamakta ayn derecede haan gstermilerdi.
Nrolog bilim adamlar aynca, beyinlerimizde demans'a yol aa
bilecek deiikliklere kar savaabilecek mdahaleler zerinde yo
unlamaktadrlar. Emein, beynin doru koullar altnda blnp ve
deiime urayp grev yapabilecek nronlara dnebilen sap hc
resi birikimleri ierdiini biliyoruz. Bu depolarn biri hipokampda,
u^zamsal renme ve ksa vadeli bellek iin kullandmz blmde
yer almaktadr. Yalanan kiiler ok uzaman beynin bu blmnde bir
bzme yaamakta ve ok zaman sradan cisimlerin resimlerini ha
trlamakta ve bir gn nce grlm bir labirentte yol almakta glk
le karlamaktadr. (Kronik stresin hipokamp ve bellek iin ldrc
olduunu. stres hormonu" kortizolun byk miktarlarna maruz kal
man n beynin bu blmndeki hcreleri yok ettiini hatrlarsnz.)
Bylece, bu hcrelerin alr nronlara dnmesi iin uygun koul
lan kolaylatrmak, belleimizin ve uzamsal fonksiyonlarmzn bir
ksmna tektar kavuabileceimiz anlamna geliyor.
Aynca, beyinde nronlarn hayatta kalmasn salayan ve sinir
hcreleri arasndaki balanty artrabilecek geliim faktrleri (yeni
hcrelerin oluumunu destekleyen kimyasallar) vardr. Baka aratr
maclar japeron protein/er denilen bir madde ^ b u n u n roln ara-
273 F: 18
utmaktadrlar. Bunlar, beyinde retilmi iri protein molekllerinin

doru gruplamasn salamakta ve ^zarar gtm proteinlerin imhas
na nezaret etmektedir. Ve belki de kalorik kstlamalar beklenmedik
ekilde yeni beyin hcrelerinin oluumunu tevik edebiliyorlar.
lalar da bir baka seenek. Emein, protein kinase A denilen
zel bir kimyasaln farelerdeki faaliyeti bu hayvanlarn belleklerini ge
litiriyordu. Fakat ayn Ikimyasaln aln korteksinde uyarlmas gerek
te baz dnce biimlerine ^zarar vermekte olduundan sorun nem
li. Doktorlar hcre lmn nleyen ilalarn kullanmn deniyorlar.
Nronlar dorudan etkileyen kolesterol drc statinler de bunlar
dan. Gnn birinde Alzheimer gibi dejenerutif beyin bozukluklarn
nleyen alarmz olabilir. Bunlar imdiden gelitirilmeye baland.
Ama btn bunlar gelecekte. Tampa' daki Gney Aorida ni
versitesi Yalanma ve Beyin Onanm Merkezinden Dr. Paula Bick-
fordun geenlerde yaplan bir rportaj srasnda bizi uyardna g
re, u ana kadar insanlarda bellei gerekten gelitiren herhangi bir
madde retilememitir.
im di N e Y a ra b ilirs in iz ?
Tannya kr btn zmler ulalamaz deildir.
Menopoz sonrasndaki hormon terapisine yneltilen btn
eletirilere ramen, strojen beyni eksiksiz, nronlarn performan
sn ise en st derecede tutmak iin en gerekli bir elemandr. yle
sanyorum ki menopoz sonrasnda HTnin erken ve dikkatli uygu
lanaca gnler yaknd r. Ancak Alzheimer gibi dejeneratif hastalk
lar bir kere saptandktan sonra hormon tedavisinin hastaln gidii
ni geriye evirmeye, hatta yavalatmaya bir yarar olmayacaktr.
274
EBrkek N eden H a tr l^ a z , Kadin Neden Unutmaz
New Yodc'taki Columbia niversitesi Doktorlar ve Ce^rrahlar

Kolejinde Prof. Erick ^ ^ e l dan eer bir ey mndiysek, bu bey
nin plastik ve dinamik olduu ve deiebilmek yeteneine sahip ol
duudur. ok kk bebeklere beyinlerinin geliimini tevik etmek
iin (konuma ddahil) tatl sesler, farkl dokunumlar ve duyular sa
lamann nemle zerinde durulmutur. Bunun sonucunda, oyuncak
yapmclar rn yelpazelerini geniletmilerdir. yle ki bebein ze
ksn gelititme iddiasnda bulunmayan oyuncak bulmak zordur.
Yallarda da ayn gereksinimlerin bulunmasna ramen, kim
se onlarn imdadna komamak.tadr. Yal kimselerin iinde bulun
duklar ortam zenginletirmek ve onlar zeklarn altrmaya te
vik etmek yeni sinir hcrelerinin oluumunu gerekten tetikler. Ya
kn tarihli bir New York Times'da hayatnn son gnlerini yaayan bir
bakm evi sakiniyle ona adcadalk etmesi iin atanm anlayl ve
ilgili bir ziyareti hakkndaki haber beni ok duygulandrmt. Bu
yaz, konumayla edebi yat ve mzik gibi etkenlerin hastann haya
ta duyduu ilgiyi artrmak, anlar hatrlamak ve giderek zenginle
en bir kelime hazinesiyle daha akc bir konuma srdrmek kabi
liyetini artrdnn yksyd.
Beyninizi kaliteli mzik, kaliteli sanat eserleri. gzel konu

malar ve parlak fikirlerle beslemenizin nemini ne kadar vurgula-
sam azdr. inde yaadnz ortam ne kadar zengin olursa beyin
hcrelerinizin oalma ve artlarndaki balanty artm a anslar
da o kadar byktr.
275
Baz zihinsel sorunlar yaamaya balam olsanz bile, bunla

rn durdurulmas ans vardr. 40 yl boyunca 5^W kiiyi konu alan
Seattle Erikin Zeksnn Boylamsal Aratrmas bu glklerin ter
sine evrilebileceini gstermitir. Bir eitim program deneklerin
te ikisinin dnme biimini gelitirmi, bunlann yzde 40'nda
da normale dn gzlenmitir.
Zihinsel uyarlar' her ne kadar nemliyseler de her ey dei l-
dir. Bakalaryla iletiim kurmak salkl bir ortamn parasdr. Be
densel temasn nemini grmezlikten gelmeyin. Bebekler gibi bi
zim de bize dokunulmasna ihtiyacmz vardr ve bunun yokluun
da solar gideriz.
Aada beyninizi mkemmel durumda tutmanza yardm ede
cek baz neriler bulacaksnz.
yi yiyin ve idm an yapn (hem de terleten cinsinden). V

cuttaki btn hcre topluluklar gibi beyin de iyi besinlerden yarar
lanr. Gerekli yakt almadan yapmas gerekenleri yapamaz! Ya
mz ilerledike itahmz azalr ve salkl besinler satn almak ve
hazrlamak nceliini kaybedebilir. zellikle de yalnz yaadmz
zaman. Dk yal ve yksek protein deerli etler ve eitli mey
velerle sebzeler gibi salkl bir yemek rejimi uygulamamz zorun
ludur. Gnde bir multivitamin aln. Doktorunuza tansiyon yksekli
i veya kalp hastal gibi salk sorunlarnzn herhangi bir diyet
ten yararlanp yararlanamayacan sorun, verilen direktifler net de
ilse yemek reeteleri isteyin.
Yeni a r a t^ a la r aerobik egzersizlerinin de beyni yalln
tahribatndan koruyabildiini gstermektedir. Yaplan bir inceleme
de bedensel adan formunda olan erikinlerin zellikle renme ve
276
bellek alanlarnda hareketsiz yaayanlara kyasla daha byk bir be

yin younluu koruduklar grlmtr.
Yeni bir oyun renin. Bri ve satran gibi beyninizi alt
ranlardan birini sein. Benim ailem hemen her toplantda Scrabble
oynar, ben de oyun un kendi kadar masann etrafnda olagelen ko
nu malara byk deer veri yorum.
Beyninizi zorlayn. Dizi halinde kartmay deneyin (rastgele
bir sayyla, diyelim l.356yla balayn, bundan 8 karn, bu yanttan
da 8 karn ve byle devam edin) veya ayn anlama gelen kelime lis
teleri yapn (gzel, yakkl, ekici, gz kamatrc, latif, ho, vs.).
apraz bulmacalar, paral bulmacalar, mantk oyunlar, vs, hepsi
ie yarar. Yani her gn vaktinizin en byk ksmn almayacak, ufak
tefek benzer eyler yapmaktan yarar grebilirsiniz.
Kendi tarihenizi yazn. Belleinizi altrmann en iyi yol
larndan biri hatrlamaktr. Kiisel tarihenizden bakalarn da ya
rarlandrn. Bu proje btn yaamnz kapsayabilecei gibi, nem
li bir blmn: einizle tanmanz ve bulumalarnz, sava ylla
rndaki ya da terrizm hareketleri baladktan sonraki yaantnz ve
ya meslek yaamnzn zirvesine ykseliinizi ierebilir. Eer bu gi
bi anlarnz kda dkecek olursanz, bunun ciltli kopyalarn ai
leniz bireylerine bayram hediyesi olarak vermeyi dnn. Yazmak
size ekici gelmiyorsa, gelecek iin sesli ya da 'video kaytlan yap
may deneyin.
Bir kursa katln. Birok toplum larda yalanan kimseler iin
eitsel ve kltrel frsatlar vardr. Gncel olaylar tartma gruplar,
teknoloji seminerleri, izahl mzik toplantlar, etnik evrelerde ye
mek tatma turlar vs. gibi.
277
Gnll olun. Biroumuz, hayatlanmz boyunca, topluma

verebileceimiz daha ok vaktimizin olmayna hayflanmzdr,
. ne ki i ve ocuklar olanaklarmz bakalanyla istediimiz l
de paylamamz gletirmitir. Bu frsat yakalayn ve siz de ya-
^ n grn.
^S eks v e Y a l a n a n K i i l e r
Yam alm bir hasm a ci_sel adan faal olup olmadm
sorduumda gld ve yoksa gemileri hatrlama yeteceini mi test
ettiimi sordu. Ne var ki yalanan kimselerin yatak odasnda kar
latklar sorunlar gerektir ve hi de glnecek eyler deildir.
Chicago niversitesi sosyologlanndan Edward Laumann ^ ra
fndan ynetilen (ve Viagray reten Pfizer firmas tarafndan spon
sorluu yaplan) bir aratrmaya gre, yalanm kadnlarn birou
cinsel bozukluk yaayan elerle baa kmak durumundadrlar.
Aratrmaya konu olan 30 lkeden 40 ya stndeki 28.^W erkekle
kadndan 40 yan gemi erkeklerin yzde 20si sertleme bozuk
luu yaamaktayd. Dr. Laumann aynca yalanrken erkeklerin ka
dnlardan iki kere daha hzl olarak cinsel fonksiyonlarn yitirdikle
rini grmt.
Bu gerein bir iliki zerinde ok byk ykc etkisi olabil
mektedir. Sertleme skntlarn yenmek isteyen erkekler yatakta
elerinden yeni, yaratc ve zaman alc abalar isteyebilirler. Hasta
larmdan biri yeni emekliye ayrlm kocasnn gznde bir seks
aleti durumuna dtn zlerek anlatyordu. Cinsel takmlarnn
ibirlii yapmamasndan dolay onurlan knlan erkekler, elerini
278
Erkek N eden H atrlam az, Kadn N eden Unutm az
y a ^ ^ a n bsbtn soutabilirler, ki bu da kesinlikle tatmin edici bir

zm olmasa gerek.
Dr. Laum^rnn incelemesine gre, erkekler teknik glkler
le karlayor olabilirlerdi, ama kadnlarn durumu da îna parlak
deildi. Grne baklrsa, 40 yan arkalarnda brakm kadnla
rn yzde 31 i sekse pek az ilgi duyuyorlard, yzde 21 'i zevk alm
yordu, yzde 14 ise ac duyuyordu. Depresyon ve baka psikolo
jik etkenler 40ndan sonra insanlarn sekse duyduklar ilgiyi zayf
latyordu, eker hastal ve hipotansiyon da buna aynca katkda
bulunuyordu.
Sizinkisi hayal rn deil. Seks siz yalandka deiiyor.
Menopozla birlikte strojenin âzalmasna duyularda da, zellikle
de vajinada, klitorisde ve porlnede (ap aras) bir zayflama elik
etmektedir. Bu âzalan duyarllk ne kadar kolay ^tahrik olduunuzu
ve ne kadar kolay doyuma ulatnz etkileyebilir. Vaj ina duvarla
r daha az esnek, ddaha ince ve daha kuru bir hale gelebilir.
Kendinizi daha az seksi de hissedebilirsiniz; bunun sonucunda
seks arzunuz âzald gibi, yatak odasnda daha az atlgan ve istek
li olabilirsiniz. Kendimizi birer cinsel varlk olarak alglamamzda
kiisel imajmzn oynad roln nemini ne kadar vurgulasam az
dr. Bu zellikle kadnlar iin dorudur. Baz yal ca kadnlarn ken
dilerini hi bu kadar rahat ve zgr hissetmediklerini sylemelerine
ramen, seksi olan ve arzu uyandran yal kadn trajik denecek de
recede az olduundan seks size artk davet edilmediiniz bir parti
gibi grnebilir.
Kendinizi seksi ve arzu edilir hissetmenizi salamak iin ya
pabileceiniz birka ey vardr. " '
279
V cudunuzu altrn. Beden eitiminin gerek fiziksel ya

rarlan vardr (kas gc ve kemik younluunun art bunlardan iki
si), ama aym zamanda cinsel yaammza da yardmc olabilir. lk
yarar kendinizi nasl grdnz. Formda ve gl olduunuz za
man, daha iyi grndnz ve vcudunuz grevlerini daha iyi ye
rine getirdii iin kendinizden daha honut olursunuz. Bedeni eit
mek testosteron dzeylerini ykseltebilir, bu da cinsel drtlerinizi
glendirir.
Salkl yiyin. Birok kadn menopozla birlikte kilo alrlar. Bu
duruma kar tetikte olmakta yarar vardr, hem yalnz estetik kayg
larla da deil. Fazla kilolu olmann bir sr salk sorunuyla iliki
si var. rnein, tansiyon ykseklii, kalp hastal, eker hastal
ve eklem sorunlar gibi. Bunlarn hepsi teker teker baarl bir seks
hayatna mdahale edebilir. Salkl bir kiloda kalmak iin aba
harcarsanz, yalnz daha iyi grnmekle (ve kendinizi daha seksi
hissetmekle) kalmayp daha uzun zaman hayatta kalarak zverini
zin dln alrsnz.
Nemli kalm aya dikkat edin. Yal kadnlarn yakndklar
cinsel sorunlardan biri kuruluktur. Bol sv ierek erdeninizi nemli
turmamn yardmn greseksiniz. Nemin yokluu eer bir sorun olu
turuyorsa, hastalarma cinsel organlar iin yapay bir yalayc kul
lanmalarn neriyorum. (Bunlarn yaps ve dokunuta duyurdukla
r his farkl olduundan size ve einize doal gibi gelecek olan
bulmak iin eitli markalar denemenizi neririm.)
Einizle konuun. Ne olup bittiini ona duyurun! Gemite
sizi ok mutlu eden eyler artk ie yaramyor olabilir; imdi farkl
bananlarda ve ekillerde uyarlmay isteyebilirsiniz. Partneriniz, hor
280
E rkek Neden H abrl^naz, Kadn Neden Unutmaz
mon dzeyinizdeki deiiklikler yznden daha az duyarl olduu

nuzu, sebebin ona daha az ekici gelmeniz ya da kendisinin eski
performansn gsterememesi olmadn anlaynca kendini daha iyi
hissedecektir. kiniz bundan sonra tatmin edici zm buluncaya
kadar birlikte denemeler yapabilirsiniz.
M astrbasyon yapn. Bir partneriniz (ya da yatakta beraber
liinden holandnz biri) yoksa, bu, seksten tmyle vazgemek
zorundasnz demek deildir. Mastrbasyon bir p^ter bulmanza ka
dar -ya da bu lâsarn z bile- cinselliinizi canl tutmanza yardmc
olacaktr.
281
S o n S z
Beyin bilimi cinsiyete zg tbbn en tartmah ve patlamaya

^ r blmlerinden biridir. Bunun kysnda durup gelecekte neler
olacan hayal etmek son derece heyecan veriei oluyor. Ben ahsen
-kendi zel ya^mmda ya da 30 yldan heri hartalarmla rencile
rimi dinlemek suretiyle- erkeklerle kadnlarn davranlarnda gz
lemlediim farklarn sandm gibi cinsiyete zg biyolojik farkl
lklara m dayandn kesin olâk bilmek isterim. Yeni bulgularn
insan davran asndan ne anlama geldiine her zaman emin ola-
masak bile, bu kitab yazmak iin yaptm aratrmalar yanlmad
ma olan inancm artryor. -
Tepkilerimizdeki ve temel davranlarmz^ki farklara biyo
lojik bir dayanak bulmak ilikilerimizi deitiriyor mu? Tabii ki bu
kitab yazarken benim bama geldi! Ben sadece bir aratrmac ve
doktor deil, ayn uzamanda bir kadnm. Ve bu kitap zerindeki a
lmalarm dolaysyla erkek-kadn atmalarn son bir, iki yldr
filtreden geiriyorum. Baz davranlarn niin olageldiini bilmek
bana (ve tabii hayatmdaki erkeklere de) ok yardmc oldu. Bir yl
283
' nce beni kzdracak birok eyi imdi daha byk bir hogryle
karlyor ve kendi ihtiya ve gereksinimlerimi karmdakilere daha
iyi iletebiliyorum. Baka bir deyile, nasl ilediimizi -ve bu ii na
sl birlikte yrttmz- bilmenin yardm oluyor. Bizi ldrtan
eylerin arka planndaki (sinir bozan, sevgi veya ehvet duyuran)
niinleri bilmek bizi birbirimizle daha iyi geinmek zere silah-
landrabilir. (Daha fazlasn bilmenin sadece baz glkleri ama
ma yardmc olmakla kalmayp iyi eylerin oluuna da katkda bu
lunduunu bilmek, beni az artmad. k olmakla balantl gr
dmz o tatl duygularn bir kimyasal kokteylin rn olduunu
bilmenin byy bozacan dnebilirsiniz, ama ben tam tersinin
doru olduunu grdm.)
Hastalarmn bu konuya tepkileri hakl olduuma beni inandr
d. Farklar renmenin ve iki cinsiyet yelerinin davranlarn na
sl etkileyecei bahsini dnmenin onlar nemli lde umutlan
drdn sylediler. nceleri onlara anlalmaz gzken eylerle il
gili aklamalar sayesinde hayatlarndaki ilikilerle daha iyi baa
kabiliyorlar ve bu yeni ararmadan doan yaam stratejilerini uy
gulama frsatn karmyorlar. Bu kitab yazmann beni en ok se
vindiren yanlarndan biri yardmcmn rendiklerini kendi evlilii
ne uygulamasn grmek oldu. yle ki bu kitabn blmlerinin mat
baadan gelmesini bazen sabrszlkla bekler olmutu! Sizin de bu ki
tab okuduktan sonra kendinizi daha anlayl ve bakalar tarafn
dan daha iyi anlalm hissedeceinizi mit ediyorum.
Fakat bu kitap iin yaptm aratrmalardan elde ettiim en
heyecan verici kazan, nl Eric K adelin almalarndan yarar
lanmam oldu. Mtevaz deniz salyangozu gibi hayatmdaki erkek
284
lerden sadece renmekle kalmyorum, ayn zamanda beynim bu

nun sonucunda deiebilecek. Bana daha baarl bir yaklam gs
terebilecekleri zamanlarda ve yerlerde tavrlarm ve tepkilerimi on
lar nkilere benzemeleri iin deitirebileceimi bilmeye baylyo
rum. Bunun gi bi onlar da benden bir eyler renebilecekler ve
renmeleri lazm.
Her i ki cinsin giderek daha ok sayda yeleri geleneksel ola
rak kendilerine kapal olan yerlere gidiyorlar; erkekler evde halle
debilecekleri, bir yandan da ocuklarn bytmekte aktif roller oy
nayabilecekleri kariyerler seiyorl ar. imdilerde daha nce grlme -
mi ei tim ve i frsatlar bulan kadnlara ise evin dnda pek ok
i ak oluyor. Geleneksel olarak erkeklere mahsus grlen mstes
na okullar, golf turnuvalar, araba yarlar artk kadnlara da al
yor. te yandan giderek daha ok erkek eskiden yalnz kanlarna
ak olmu olan alanlarda tatmin bul uyorlar.
Deneyimlerin beynin yapsn ve kimyasn deitirdii do
ruysa, birbirimize giderek daha fazla benzeyeceiz. imdiden birbi
rimizden bir eyler re niyoruz; hem de eskiden yaptmzdan ok
daha hzl olarak. banlmayacak derecede uyumlu beyin bu giderek
artan eitlemeyi yanstacak, bylece zaman iinde erkeklerle ka
dnlarn beyinleri birbirine daha ok benzeyecektir. B irbirim izden
yararl ve etkin stratejiler renmemiz, aramzdaki iletiimi kolay
latrd iin ilikilerimizi daha olumlu bir temele oturtacaktr.
Beyinlerimizin deiebileceinin bilinci bize ok nemli bir
sorumluluk yklemektedir. Benzer frsatlar ve iinde yaadmz top-
lumlardan eit muamele grmek erkeklerle kadnlar arasndaki ili
kileri dzeltecekse, biz de bu frsatlardan herkesin yararlanabilme
285
D r. M ariarre J. Legato
sini gararti altna almalyz. Ama imdiden sevinmeyelim; yaplma

s gereken îna pek ok i var.
Seksle cinsiyetin beyin bzerindeki etkisini incelemenin imdi
tam zaman. Erkek ve kadrn o l^ a k imdi birbirimizden farkl olmak
tan ok, birbirimize benziyoruz ve bu benzeyi giderek daha artyor.
Ama aramzda farklar da var. hem de yaratrmaktan ve vurgulamak
tan ekinmememiz gereken farklar. Beynin h ^ tk a la r tm mucizevi
k^maraklyla bize ^daha net gzktke bulabileceimiz farklardan
ko^âm al, bunun yerine onlar bulup irdelemeli ve s e v ile li, etra-
funzdaki dnyayla iyi geinmemize ve baa kmamza ilikin etki
lerini âratrmalyz. Ben ahsen bunu yaptmz zaman olacaklar
grmeyi iple ekiyorum.
286
Y a z a r H a k k n d a
Dr. Marianne J. Legato uluslararas ne sahip akademisyen

doktor ve konumacdr.
Columbia niversitesi Tp Fakltesi nde Partnerler iin Cinsler
Âras Tp Krss n kûrmutur. Cinsler aras tp biliminde dnya
nn sayl uzmanlarndan biridir ve bu konuda almalar nedeniyle
saysz dl kazanmtr.
Vcudumuzu kaplayan tenimizden tutun d a , gsmzde arpan
kalplerimizden, yediim iz yiyecekleri sindiren sistemimize kadar, her
ynden erkek kadn b irbirim izden ok fa rkly z .
htiraslarm z , sezgilerimiz, dnyada yara tlan lara duyduum uz
hayranlk, tm entelektel ve duygusal yaantmz oluturan duyula
rmz ieren beynim iz de bu farkll kantly o r.
Erkekler ve ka dn lar fa rkl dnrle r, o la ylarn nem ini farkl
vurgularlar ve evremizdeki dnyay tamamen farkl szgeten gei
rirler.
likilerimizi bu farkll g z nnde

tutarak ynlendirm eliyiz.
N e d e n kadn d a h a ok sever?
N e d e n bu kadn srekli ilikimiz
hakknda ko n u m a k istiyor?
Bu a d am neden bir sorunum olduunu fark etmiyor?
9789752109209

Erkek Neden Hatırlamaz, Kadın Neden Unutmaz

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Erkek Neden Hatırlamaz, Kadın Neden Unutmaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

"S onunda kar cinsi anlam am z salayan tm ifreleri bu kitap sayesinde krdk.

1. BASIM / OCAK 2008

Aadaki kiilere en derin teekkrlerimi sunanm:

R ichard C urtis: Sevgili temsilcim. Bu kitabn yazlmasnn

Liz eve girdii srada kocas otum a lodasndaki televizyonda

zen vermek iin eilince kznn salarnn arasnda yapkan bir

yorum! diye kprd. Ella tpk Oliver 7wisf'teki sefil ocuklara

Onlar niin farkllar? Erkeklerle kadnlar arasndaki farklarn

Erkeklerle kadnlar farkl dnrler, olayl a ra farkl

AKa drahminde bataysak ve haya^rnz boyunca anatomi, kimya

m a m sonucunda teden bildiimiz gerein dorulam asn

gibi ok nemli bir hormon salglamaktadr. Kadnlar stres altnda

Tim de Ella hesabinatkorrkmutu tabii, ama erkek biyolojisi ne

iin kadnlann, ve beden ifadelerinin gizli ve nansl dilini daha

lar birbirlerinden ok ey renebilirler ve kendi beyinlerini nemli

kadn, karsnddaki de sekreteri olan iki kadn barnda gcn tersi

bizi biimlendiren toplumla kltrn sonulan mdr ve bunlar, ha

Bu kitab hangi niteliklerime dayanmak yazdm merak ede

tanmasndan ibbaretti. Buralardard almalar n planda kadn sal

biliyoruz; yle ki yalnz erkekleri mercek altna almay hakl gs

ocuklar sr tutabilirler ve fareden kokmazlar, yle olunca da sr tu

sun, erkeklerle kadnlarn birbirlerinden renebilecekleri ok ey

Matematik dersi zor!

lar arasndaki doal farklarn kurcalanmamas yolundaki basknn

biyolojik alardan erkeklerden farkl olularnn ve bunun, hasta

tank olmaktadrlar? Erkek izofrenler niin kokulan tanmada ka

^Devam Eden Bir'alma-&nsuza dele!

hibir zaman tamamyla ii bitmez; deneyimlerimizin, bu muci

deki gerek deiiklikler yznden deimektedir. Any yaratmak

lk ettii aratrmalar, cinsiyetimiz yle olsa bile beyinlerimizin ta

I^DoQru Yanl: G n ^ ^ m i z b ^ ^ j i m i z tarah^ndan

Toplum muhakkak ki erkeklerle kadnlann farkl olduklarna

veyaa Y anl: E^rkeklerlee k a d n la n n ^ ^ nleri -

mn birbirinin ei olduunu v^sayyodard; dorudan remeyle ilgi

Y^anl: ^Be)nin ^daha b ir

Cinsiyetimiz kesin ve deiemezdir. Ve bu. ana .rahmine

Yanl: ^ ^ ^ i n Ibeyinnleri ^bylctr.

Ama byklk her ey deildir. Kadnlarn beyinlerinin baz b

diim ^zamanlar telefonumu ve srekli mesaj' uyarlan veren elekt

Y anl: sfR>ien ^veya lestostelaron g ib i

^Doaro veyaa Y anl: Erkek ^ocuktanyla k z o c u k ta n

l olduunu bize anlatmaktadr. Kzlarla erkeklerin beyinlerindeki

^veya Y anl: E^rkek v e la z ^ocuklara

^veya Y a n l,: Erkeklerle k a d m la n n u m m s a l

Erkekler. rnein iki veya boyutlu bir a l ^ a damesine

hayr. Psikolog Janet Hyden ergin erkek ve kz ocuklarn mate

nu aka yollu ileri srmt. Dnya deiiyor, tandm kadn bilim

ocuk doum a yalndaki kadnlara tbbi testler uygulamak da

Bizi B irbirim ize N e d ir

Hibir ey benim iin iki insan b ir araya getiren simya kadar

Bu alglamalar, Austindeki Teksas niversitesi psikoloji pro

Daha uzun sren arkadalklar yaamakta ve daha ge evlen

nemli Olan Sylediklerimiz Deil,

dndaki ekicilikle karizmann erkekleri er veya ge etkileyen nite

izgilerimiz ve renklerimiz bize en dorusu imi gibi gelirler. Bel

le ya da byle uygunsuz" grnd - fazla ksa boylu olduu, ye

^Sevgimin Bir N ia n esi

Bir evlenme teklifine geleneksel olarak elik eden tekta pr

Bu kularla ilgili ^at^ m a hakknda bence ilgin olabilecek

e, daha yal kadnlar bunu gerekletirecek partnerlerini daha gen

en kaliteli baz restoranlarnda kadn arap tadclan ve iki hizmet

"Z .tlar B irbirini

daha yakndan konumaya, dans etmeye, pmeye terfi ettiimizi

Demek oluyor ki yz ve vcut gzellii, koku tipleri ve fero-