Martesat e Hershme

Zgjndrra e Lumturis
s Martess s Hershme:
Raste Studimore
pr Martesn n Mosh
t Mitur n Kor dhe Vlor
Ky studim, puna krkimore dhe veprimtarit, jan mbshtetur

nga Fondi Kanadez pr Nismat Vendore
Tiran, Janar 2016
raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 3

Ky studim sht realizuar nga Observatori pr t Drejtat e Fmijve dhe u mbshtet
nga Fondi Kanadez pr Nismat Vendore
Konsulent: Bernard Zeneli
Grupi i Puns s Rasteve Studimore:
Elma Trshana Drejtore Ekzekutive, Observatori pr t

Drejtat e Fmijve
Eridjona Kica Observatori pr t Drejtat e Fmijve
Mariana Jorgji Shrbimi Social Shtetror Kor
Jonida Rustemaj Observatori pr t Drejtat e Fmijve Vlor
N bashkpunim me:
N Bashkin Kor
Pandi Papando Drejtor i Spitalit Rajonal Kor
Admir Belishta Kryetar i Gjykats s Rrethit Gjyqsor Kor
Voltisa Bala Prgjegjse e Gjendjes Civile, Bashkia Kor
Edmond Hysenbellli Drejtor i Drejtoris s Shndetit Publik Kor
N Bashkin Vlor
Alketa Gjybegu Prgjegjse e sektorit t Monitorim Vlersimit
dhe Planifikimit Familjar pran DSHP Vlor
Nereida Leka Prgjegjse e zyrs s Gjendjes Civile Vlor
Enkela Deraj Specialiste Anti Trafiku Drejtoria e Policis Vlor
E Drejta e Autorit:
Aplikimet pr leje pr t shumfishuar ose prkthyer pjes nga ky material duhet t
drgohen n:
Observatori pr t Drejtat e Fmijve:

Bulevardi Bajram Curri,
Pallatet Agimi, Shk 5, Ap. 81
Tiran Shqipri
Tel/Fax: 00355 4 258 987
Webmail: www.observator.org.al
Prmbajtja e ktij studimi sht prgjegjsi e Observatorit pr t Drejtat e Fmijve

dhe jo domosdoshmrisht paraqet opinionin e Fondit Kanadez pr Nismat Vendore.
4 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

I. Tabela e Lnds
I. Tabela e Lnds 6
II. Lista e Shkurtimeve 9
I. Prmbledhje Ekzekutive 11
II. Fillesa pr Studimin 17
A. Shtegu m pak i rrahur . . . 17
B. Fasada e dritshkurtsis n politikat pr martesn
dhe familjen 23
C. Pse kjo nism dhe rastet studimore? 25
D. Pse u prfshi Observatori pr t Drejtat
e Fmijve? 29
E. Arsyetimi i przgjedhjes s Kors dhe Vlors 30
III. Metodologjia, Burimet dhe Hendeqet Krkimore 32

A. Metodologjia krkimore 32
B. Problematika e Martesave n
Mosh t Hershme dhe Fminore 35
C. Krkimi Shkencor dhe Burimet 43
D. Identifikimi i Njanshmris Krkimore 48
IV. Zhvillimi human kundrejt t drejtave t njeriut 51

A. Normat dhe legjislacioni pr t drejtat e njeriut
q trajton martesat e hershme dhe fminore
n Republikn e Shqipris 52

B. Prfaqsues t qeveris, shoqris civile si dhe fmij
raportojn n Sesionin e 61 t Komitetit pr t Drejtat
e Fmijs (17 Shtator 5 Tetor 2012) 54
C. Vzhgimet dhe rekomandimet prfundimtare t
Komitetit pr t Drejtat e Fmijve 55
D. Vazhdimi i procesit pas vzhgimeve dhe
rekomandimeve t Komitetit 56
V. Analiza e Thelbsoreve 60
A. Karakteristika demografike t Martesave t hershme
n Kor dhe Vlor 60
B. Karakteristika t prejardhjes familjare t grave t
martuara n mosh t hershme 65
C. Karakteristika arsimore t grave t martuara n
mosh t hershme 67
D. Jeta familjare e grave t martuara n mosh t
hershme 71
E. Statusi socio-ekonomik i grave t martuara
n mosh t hershme 75
F. Arsyetimet pr martesa t hershme 78
VI. shtje Parsore t Grave t Martuara Hert 80

A. Lumturia familjare kundrejt asaj personale 80
B. Shkollimi si ndrr e ndrprer 84
C. Nj pun brenda apo jasht mureve t shtpis 85
D. Roli i qeverisjes vendore dhe komunitetit mbar 85
E. far rezervon e ardhmja? 86
VII. Veprime dhe veprues 87

A. Kur strategjit dshtojn- problemet lulzojn 87
B. Rrath palsh t interesuara dhe qndrimet
e tyre ndaj martess s hershme 88
C. Ndrhyrjet e Komuniteti Ndrkombtar dhe
Kombeve t Bashkuara 90

D. Qeverisja vendore, policia, spitalet
dhe gjykatat rajonale 90
E. Shoqria civile dhe organizatat e grave 90
F. Mediat dhe seksualiteti i adoleshentve 91
G. Martesat e hershme t lidhura me migrimin 92
VIII. Propozime pr veprime politikbrse 93

A. Propozime pr politika q mund t merren prsipr
nga Observatori pr t Drejtat e Fmijve 93
B. Ndrhyrje t aktorve ky n shtjen e martesave t
hershme si shkelje e t Drejtave t Njeriut 93
C. Ndrhyrje t aktorve ky n trajtimin
mbarkombtar t martesave t hershme 94
IX. Prfundime 96
A. Grat n martesa t hershme si sasi dhe cilsi 96
B. Si t aftsojm profesionalisht grat e martuara n
mosh t hershme? 97
C. Aktort Ndrkombtar, Kombtar dhe Vendor 97
D. Epilog prmbylls 99
X. Shtojca 101
A. Pyetsori i prdorur pr t anketuarit e martesave t
hershme n Kor dhe Vlor 101
Pyetsor 101
XI. Bibliografia 108

II. Lista e Shkurtimeve
CEDAW: Konventa pr Eleminimin e t gjitha

formave t diskriminimit ndaj gruas
CFLI: Fondi Kanadez pr Nismat Lokale
OSHC: Organizatat e Shoqris Civile
KDF: Komiteti pr t Drejtat e Fmijve
BE: Bashkimi Europian
FDI: Investimet e huaja direkte
QSH: Qeveria e Shqipris
INSTAT: Instituti i Statistikave n Shqipri
ON: Organizata Ndrkombtare
IOM: Organizata Ndrkombtare pr Migrimin
IPA: Instrument of Pre-Accession Assistance
IT: Tekonologji Informatike
NJQV: Njsia e Qeverisjes Vendore
LLL: T msuarit gjat gjith jets
MMSR: Ministria e Mirqenies Sociale dhe Rinis
OJF: Organizata Jo-Fitimprurse
Observatori: Observatori pr t Drejtat e Fmijve
OKB: Organizata e Kombeve t Bashkuara
UNDP: Programi i Zhvillimit t Kombeve t
Bashkuara
UNFPA: Fondi i Kombeve t Bashkuara pr
Popullsin
UNICEF: Fondi i Kombeve t Bashkuara pr Fmijt
UN-Women: Organizata e Kombeve t Bashkuara pr
barazi gjinore dhe fuqizim t gruas

I. Prmbledhje Ekzekutive
Kjo ndrmarrje analizon martesat e hershme dhe n mosh

fminore n Shqipri me kndvshtrim nga terreni. Ai
fokusohet n qytetet e Kors dhe Vlors dhe situatn
e atjeshme me dukurin e martess n mosh t mitur.
Studimi sht kryer n kuadrin e projektit Parandalimi
i martesave t hershme n Shqipri (faza e II-t) zbatuar
nga Observatori pr t Drejtat e Fmijve, dhe sht
mbshtetur nga Fondi Kanadez pr Nisma Vendore. Ai
bazohet n rezultatet dhe prvojn e fituar gjat fazs s
par t zbatimit t projektit i cili u ndrmor pr t vlersuar
dukurin e martess s hershme me kndvshtrim specifik
mbi komunitetin Rom n Shqipri.
Ajo q paraqitet n faqet n vijim sht nj prshkrim
analitik rreth grave q kan prjetuar martesn e hershme,
t cilat aktualisht jetojn n Kor dhe Vlor. N secilin
qytet u zhvillua rasti studimor q u pasurua me t dhna
statistikore t rezultuara prej intervistave fokusuar te nj
kampionim i grave t martuara hert dhe nga diskutime
n grup t cilat prfshin edhe prfaqsues t qeveris
vendore dhe shoqris civile s bashku me gra q e
kishin kaluar prvojn e martess n mosh t hershme.
Fal bashkpunimit t shklqyer me njsit e qeverisjes
vendore, policin, spitalet, dhe gjykatat sht mundsuar

mbledhja e t dhnave sasiore dhe cilsore t plota dhe
reale me nj koeficient t ult gabimi, t krahasueshme me
ato t vendeve n t cilat evidentohen dukuri t ngjashme.
Studimi synon t rris ndrgjegjsimin publik n lidhje me
shtjen e martesave t hershme jo vetm si nj dukuri e
nj grupi etnik n minoritet, por si nj dukuri n rritje e cila
duhet t frenohet me t gjitha mnyrat deri n eliminimin
e plot t tij. Pr kt krkohet urgjentisht vmendja
dhe angazhimi i gjithsecilit n rolet dhe prgjegjsit
prkatse, duke prfshir ktu ndryshimet e nevojshme
legjislative, si dhe hartimin e strategjive, politikave
mbshtetse pr integrimin efektiv t grave apo aktualisht
t miturve t martuar n shoqrin shqiptare.
Ky vlersim ka pr qllim t ofroj nj aparat analitik
q nga njra an siguron kuadr t detajuar t dukuris t
martesave t hershme n njsit e zgjedhura t qeverisjes
vendore (Kor dhe Vlor), ndrsa n ann tjetr, mundson
propozime konkrete mbi politikat ndrhyrse t nevojshme
si n nivel qendror ashtu dhe n at vendor ku t gjith
aktort, prshir organizatat e shoqris civile dhe mediat,
marrin prgjegjsit prkatse dhe koordinojn punn mes
tyre pr tiu qasur efektivisht dukuris n t gjitha prmasat
e saj. Ndryshe nga studimet e tjera q merren me kt
shtje, ne jemi prpjekur t paraqesim nj kndvshtrim
q sht m pran grave q martohen hert duke mbajtur
n konsiderat nevojat e tyre dhe duke mbrojtur identitetin
dhe t drejtn e privatsi. Rastet studimore tentojn t
ofrojn nj themel binds pr pr studimin e dukuris n
mbar vendin s bashku me rekomandime konkrete pr t
eliminuar kt dukuri. Ne besojm se prmes nj fushate
kombtare q i dedikohet ksaj shtje, grat e martuara

hert do ti bheshin zdhnset m t mira pr t rritur
dhe ndjeshmrin e pr t ndrgjegjsuar pr kt dukuri.
Ky vlersim identifikon dy lloje situatash t marte-
save t hershme q prkojn me fazat e tranzicionit
social-politik n Shqipri. N Kor, grupmosha sht m
e pjekur dhe grate kryesisht jan martuar gjat dekads
s fundit t shekullit t 20-t, ndrsa n Vlor martesat
e hershme kan ndodhur gjat dekads s par t ktij
shekulli. Kshtu, martesa e hershme renditet ndr ato
nnprodukte t tranzicionit q u vettheksua n nj koh
kur normat dhe vlerat shoqrore u vun n pikpyetje apo
thjesht nuk ishin m.
Botkuptimi i shqiptarve n prgjithsi duket se
sht prmirsuar ndjeshm gjat 20 viteve t fundit, por
fatkeqsisht ende ekzistojn skuta ku prapambetja nga
moszhvillimi sht prkeqsuar nga tranzicioni i tejzgjatur.
Rastet studimore hedhin drit mbi kt shtje dhe
martesa n mosh t hershme sht pasoj e drejtprdrejt
e mungess s zhvillimit shoqror dhe njkohsisht nj
prgjigje e nevojs themelore pr t mbijetuar. Ato (rastet
studimore) tregojn se kultura e martess n Shqipri ka
ndryshuar, por ky prfundim duhet t vrtetohet m tej
n nivel kombtar duke zbrthyer t dhnat q lidhen me
arsimin dhe martesn.
Rastet studimore t ndrmarra nuk viktimizojn
apo shfrytzojn grat e martuara n mosh t hershme.
Prkundrazi, ne kundrojm prvojat e tyre jetsore dhe
prpiqemi t analizojm efektet e procesit t martess
s hershme tek to dhe mbi shoqrin ku ato jetojn. Ne,
gjithashtu, jemi ndalur n kuadrin ligjor i cili ka favorizuar
martesat e hershme, duke ofruar rekomandime mbi

rishikimin e disa ligjeve dhe politikave t cilat mund t
gjejn zbatim t menjhershm dhe t ndikojn pozitivisht
n reduktimin/ eliminimin e dukuris. Diskutimi i
martess s hershme dhe ndrthurja me dukuri t tjera si ai
i seksualitetit tek adoleshentt, trafikimi dhe migrimi sht
i pashmangshm, duke patur parasysh se kto jan dukuri
q shoqrojn tranzicionin dhe vazhdojn t ekzistojn
edhe n fazat e zhvillimit t mtejshm.
Grat e intervistuara dhe t marra n konsiderat n
kto raste studimore evidentojn se martesa e hershme
pengon prparimin shkollor dhe professional. Shumica e
tyre kan nj nivel t ult arsimor dhe nuk planifikojn t
kthehen n shkoll pas lindjes s fmijs. Pr m tepr,
ato nuk e shohin veten e tyre duke zhvilluar nj jet
profesionale jasht familjes. Mungesa e arsimit dhe e
mundsive ka nj ndikim mjaft negativ tek grat q duan
t riintegrohen dhe pasojat e ksaj situate kan ndikim t
gjer pr t gjith shoqrin.
Kjo analiz e prkufizon gjendjen e tanishme t
dukuris s martess s hershme si nj realitet t dyzuar
q ekziston n letr (de jure) - Shqipria ka nj kuadr
ligjor q ndalon ekzistencn e ksaj dukurie dhe n
aktualitet (de facto) - projekti q Observatori ndrmorri
pr t kuptuar shtrirjen dhe intensitetin e ksaj dukurie.
Rezultatet e studimit prputhen me trendin ndrkombtar,
faktin q numri i vajzave sht krahasimisht shum m i
madh se ai i djemve dhe se ato u prkasin familjeve dhe
komuniteteve ku mbizotrojn qndrime mjaft diskri-
minuese dhe paragjykime t ashpra gjinore. Pr fat t keq,
evidentohet qart se martesa e hershme shkel t drejtat e
zhvillimit t vajzave (shndetsore, arsimore, si dhe rritje

profesionale), t drejtat e tyre pr t qen t mbrojtura
(rrezikun ndaj dhuns n familje dhe abuzimit) dhe t
drejtat pr pjesmarrje.
Duke analizuar faktort q kontribuojn n martesat e
hershme dhe pasojat e saj n nj kontekst t karakterizuar
nga forma apatike t marrdhnieve me aktort shtetror
dhe jo-shtetror, ne e konsiderojm martesn e hershme
si nj shtje q po kthehet n nj problem i cili duhet
t adresohet nprmjet nj zgjidhje shumplanshe q
prfshin: bashkpunimin e vendimarrsve dhe ligjvnsve
n nivel qendror pr t realizuar amendimet ligjore t
Kodit t Familjes n mnyr q t mos lejoj martesn nn
moshn 14 vje, me vendim gjykate; shoqris civile e cila
t mbshtes, promovoj dhe punoj pr ndrgjegjsimin
e shoqris n nivel lokal dhe prfshirjen e grave/ vajzave
n kto aktivitete, jehona e t cilave mund t shtrihet n
shkall kombtare; angazhimin e qeveris lokale e cila
t ket nj sensitivitet kundrejt ktij target grupi, duke
prioritizuar dhe krijuar kushtet pr plotsimin e nevojave t
tyre. Shrbimet sociale n nivel lokal duhet t angazhojn
grat/ vajzat e martuara n mosh t hershme n aktivitetet
e tyre sensibilizuese dhe mbshtetse. Pjest e fundit
t ktij studimi propozojn zgjidhje shumplanshe
dhe shumsektoriale t cilat paraqiten n formn e
rekomandimeve dhe aksioneve q duhet t ndrmerren n
fazn pasardhse e cila prshkallzon adresimin e ksaj
shtjeje n nivel kombtar.
Ky studim u krye nga nj grup ekspertsh, prfshir
aktort kryesor, prfaqsues nga qeveria vendore,
gjykatat dhe policia n Kor dhe Vlor. Prvoja e fituar
na forcon besimin se bashkpunimi i shoqris civile dhe

donatorve ndrkombtare me qeverin qendrore dhe
vendore mund t jet elsi pr t siguruar eliminimin e
dukuris t martesave t hershme. Kombinimi i aftsive
multidisiplinore t ekipit studimor, si prvoja e puns
me grat, fmijt dhe rinin, aftsit komunikuese,
intervistuese si dhe n hulumtime statistikore ndihmuan
n identifikimin dhe dokumentimin e disa tipareve t
dukuris t cilat nuk ishin evidentuar m par. Zhvillimi i
nj qasje ekipore pr t kuptuar m mir dhe adresuar m
efektivisht dukurin rezulton t jet nj tjetr kontribut i
ktij studimi, duke treguar se njohja e nj dukurie sociale
dhe rrugzgjidhjeve me baz komunitare dhe shfrytzim
t burimeve vendore rezulton t jet aspak i kushtueshm
dhe shum efikas prsa i prket ndrhyrjes n kohn
e duhur. Bashkpunimi efektiv ndrmjet strukturave
shtetrore t mbshtetura nga shoqria civile dhe partnert
ndrkombtar duke aplikuar qasjen vendore mund t
influencoj pozitivisht ndrhyrjet pr parandalimin dhe
eliminimin e dukuris s martesave t hershme.

II. Fillesa pr Studimin
A. Shtegu m pak i rrahur
Trajtimi i shtjeve q lidhen me martesat n mosh t

hershme si probleme shoqrore t grave dhe t rejave,
n nivel vendor, mund t konsiderohet risi dhe progres
n vende si Shqipria ku tranzicioni drejt nj qeverisje
demokratike dhe m prfaqsuese sht tejzgjatur.
Rrugtimi n shtegun e parrahur drejt ekonomis s tregut
dhe shoqris s hapur u shoqrua me sakrifica dhe kosto
t larta sociale. Ekzistojn shum udhkryqe n shoqrin
shqiptare t shekullit t 21. Pr t ndjekur drejtimin e
duhur krkohet nj vendimarrje e bazuar n avantazhet e
provuara t nj politike kundrejt nj tjetre - nj proces q
n Shqipri as nuk ka qen dhe as nuk pritet t jet i leht.
I till sht rasti me situatn e martesave t hershme. T
kuptuarit e dukuris prtej t dhnave statistikore dhe gjetja
e mnyrave dhe mjeteve pr ta adresuar at si shoqri
krkon guxim dhe vendosmri politike pr t ndrmarr
veprimet e duhura drejt prmirsimit t situats.
Tranzicioni i shoqris shqiptare, n vitet 91 92,
nga nj regjim diktatorial autoritar drejt demokracis
ka qen dramatik prsa i prket normave, kodeve dhe
kulturs. Modelet e normave dhe sjelljes gjat epoks

komuniste, ndrsa zvendsoheshin gradualisht me
normat dhe sjelljet e shoqrive t hapura dhe demokratike,
n fakt realisht ngatrroheshin duke u zvendsuar me
zakone logjike t kombinuara me traditat imagjinare t
para Lufts s Dyt Botrore miksuar dhe me normat e
sjelljeve t msuara gjat emigrimit. Kto norma dhe sjellje
gjithashtu kan lejuar nj shtrirje t korrupsionit n shkall
t gjer, abuzim t pushtetit n marrdhniet familjare,
trafikim t qenieve njerzore, puns dhe prostitucionit
t detyruar n njrn an, dhe n tjetrn - prpjekje t
vazhdueshme pr t strukturuar nj sistem socio-politik t
bazuar n respektimin e t drejtave individuale t njeriut.
Kompleksiteti i dyfisht i realitetit shqiptar (ai n letr dhe
ai n aktualitet), nj emrues i prbashkt i tranzicionit
t tejzgjatur drejt ekonomis s tregut dhe sistemit politik
demokratik, shfaqet ngjashm edhe n situatn e martesave
n mosh t mitur. N terma historik dhe ligjor qeverit
shqiptare kan qen t prirura pr t hartuar ligje dhe
rregullore pr mbrojtjen dhe respektimin e t drejtave t
grave, duke prfshir rregullimin e martess n nj mosh
t prshtatshme.1 N fakt, ky studim tregon se martesat e
hershme ekzistojn si ligjrisht ashtu dhe ilegalisht duke
evidentuar nevojn pr prmirsim t politikave sociale.
N Shqiprin e sotme vihet re nj munges e theksuar
e kohezionit social krahas mungess s rolit dominues t
1
Kushtetuta e Monarkut Shqiptar, e vitit 1928, ndaloi mbulimin e fytyrs s
gruas n publik; Regjimi komunist filloi nj lvizje t grave n vitin 1968 pr
emancipimin e grave dhe barazin gjinore; n sistemin aktual Shqipria ka
miratuar disa ligje dhe traktate pr t drejtat e grave, prfshir CEDAW n
vitin 1993 (Ligji 7769 / 9.11.1993). Megjithat zbatimi i t gjitha ktyre ligjeve
mbi t drejtat e grave ose sht br formalisht n disa zona afr kryeqytetit
ose sht injoruar plotsisht duke thelluar m tej pabarazin gjinore.

ish shtetit atror. Brenda ktij konteksti t pafat, ndrsa
ekonomikisht dhe financiarisht shqiptart jan shum m
mir n krahasim me erekun e fundit t shekullit t 20-
t, individit dhe shoqris i sht dashur t prplaset me
baticat dhe zbaticat q kan tronditur dukshm themelet
e vlerave duke krijuar nj sistem amorf pa nj thelb t
qndrueshm moral dhe filozofik.
Gjat komunizmit, qeveria shqiptare u investua n
forma ideologjike t ndryshme duke luftuar kundr asaj q
konsiderohej si martesa n djep- e cila prfaqsonte nj
form detyruese t martess s nj fmije me nj person t
nj familje t caktuar q prej astit t lindjes. Dshmit e
ktij tipi angazhimi bashkshortor nuk jan m relevant pr
kontekstin aktual. Fmijt dhe prfshirja e tyre n martesa
t hershme ka marr t tjera forma dhe trajta. Studimet e
ndrmarra nga UNICEF dhe UNFPA n Shqipri tregojn
se rreth 10% e femrave t martuara t moshs 20 deri 24
ishin martuar prpara se t arrinin moshn 18 vjeare,
pra moshn ligjore t martess n Shqipri. Sipas nj
raporti tjetr t UNFPA-s n Shqipri (2011) rreth 31%
e fmijve rom femra, ndrmjet moshs 13 vje dhe 17
vjec ishin t martuara.
Shum rndom ndeshet edhe skicimi i nj vajze t re, e
cila ose ka rn n dashuri, ose sht detyruar t martohet
me nj emigrant i cili m pas forcrisht e ka detyruar
at t prfshihet n veprimtari t rrezikshme, trafikim,
prostitucion etj,2. Kjo nism dhe studimet e rasteve jan
2
Sipas Raportit mbi Praktikat e t Drejtave t Njeriut pr vitin 2014, Shtetet e
Bashkuara, Departamenti i Shtetit Zyra pr Demokraci, t Drejtat e Njeriut
dhe Puns (raporti Shqipri) - faqe 24. Pr m shum informacion shikoni
kt link: http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/#wrapper

nj reflektim i aktiviteteve t organizuara n terren pr t
njohur kt dukuri. Nj njohje e mir e problematiks s
ksaj dukurie do t ndihmoj n orientimin e propozimeve
pr ndryshim/ prmirsim t politikave n nivel qendror,
lokal dhe nevojn pr angazhim t shoqris civile me
qllim trajtimin e martesave t hershme n prputhje me
standartet dhe zgjidhjet m t mira ndrkombtare.
Pasojat e martess s hershme n mirqenien fizike
dhe emocionale t vajzave, dhe sidomos - si sht rasti n
Shqipri, me pasoj ndrprerjen e edukimit dhe privimin
e saj nga mundsit pr zhvillim personal dhe profesional
jan theksuar n krkimin rajonal dhe global, ku UNFPA
dhe UNICEF-i kan qen pararoj e ktyre prpjekjeve.
Vlersimi i ktij impakti negativ n jetn e vajzave/ grave
ka sjell n deklaratn UNICEF (2005) mbi martesat e
hershme duke i prcaktuar si nj praktik e dmshme e
cila duhet t ndalet me do kusht. Deprivimi dhe mohimi
i zhvillimit njerzor, q shoqron vajzat pas prfshirje s
tyre n martesa t hershme prbn nj shkelje flagrante t
t drejtave t njeriut.3
3
Deklarata Universale e t Drejtave t Njeriut (DUDNJ 1948) i referohet n
mnyr specifike vetm rasteve t martess s detyruar, pa plqimin e palve,
si nj shkelje e s drejts pr t lidhur martes me plqim t lir dhe t plot
(neni 16 (2)). DUDNJ-ja gjithashtu thekson Fmijria (sht) nj stad n t
cilin kujdesi dhe mbrojtja e veant jan thelbsore (Neni 25 (2)). T njjtat
koncepte t s drejts pr t dhn plqimin lirisht n martes, dhe nevojn
pr masa t veanta pr mbrojtjen e fmijve jan inkorporuar edhe n dy
Konventat Ndrkombtare mbi t Drejtat Ekonomike, Kulturore dhe Sociale
(1966) (Neni 10) dhe t Drejtat Politike dhe Civile (Art. 23 (3) Neni 24 (1).
Konventa e OKB-s pr Eliminimin e t gjitha Formave t Diskriminimit
ndaj Grave 1979 (CEDAW) adresoi shtjen e martess s fmijve n nj
nen t veant. Ajo sqaron se fejesa dhe martesa nuk do t ken efekt ligjor
dhe se shtetet pal duhet t caktojn nj mosh minimale pr martes dhe t
sigurojn nj sistem pr regjistrimin e detyrueshm t martess (neni 16 (2).

Komiteti i monitorimit t progresit t CEDAW ka miratuar rekomandime t
prgjithshme pr Barazin n Martes (GR 21) dhe shndetin e grave dhe t
vajzave (GR 24), t cilat vendosin standarde n detyrimet e Shteteve Pal pr
t parandaluar martesat e hershme. Kto norma jan prforcuar me Konventn
mbi t Drejtat e Fmijs, 1989 (KDF). Principet e Konventes si e drejta e jets,
mbijetess dhe zhvillimit, (Neni 6) dhe e drejta e regjistrimit t lindjes (neni 7)
krijojn detyrime mbi shtetin pr t parandaluar martesat e hershme. T drejtat
pr tu mbrojtur nga shfrytzimi dhe abuzimi, dhe e drejta pr pjesmarrje
n procesin e vendimarrjes n lidhje me jetn e tij/saj, me kapacitetin dhe
pjekurin evolutive, jan t drejta t cilat u mohohen me prfshirjen n
martesn e hershme. Normat e prgjithshme t mosdiskriminimit n nenin 2
dhe interesi m i mir i fmijs n nenin 3, prforcojn ndalimin e martess
s hershme dhe t detyruar. Ky interpretim sht i prfshir n Komentet
e Prgjithshme t Komitetit t KDF, duke sqaruar, se martesat e hershme
shkelin t drejtat e fmijve t prfshira n kt instrument. Kto prfshijn
nj Koment t Prgjithshm mbi Shndetin e adoleshentit (GC 2003 Nr
4, paragrafi 9, 20) dhe Komenti i Prgjithshm Nr 3 mbi HIV / AIDS. Ky
interpreton Nenin 6 mbi t drejtn pr jet dhe nevojn e marrjes s masave
pr mbrojtjen e vajzave dhe parandalimin e tyre n prfshirjen n martes t
hershme ose t detyruar, me arsyetimin se martesa e hershme i bn ata m
vunerabl ndaj HIV/ AIDS (GC 2003 Nr 3 Par 11).
Standardet e traktateve t t drejtave t njeriut jan zhvilluar gjat nj
periudhe t shtrir kohore, duke deklaruar unanimisht martesat e fmijve
si nj praktik t dmshme, t cilat duhet t eliminohen edhe nse ajo sht
e miratuar dhe legjitimuar n t drejtn zakonore apo traditn. Martesa
e fmijve sht prshkruar n kt mnyr si nj praktik e dmshme
tradicionale n Deklaratn Universale pr t drejtat e njeriut. Neni 24 (3)
t KDF i referohet detyrimit t nj shteti pal pr t marr masat e duhura
dhe efektive pr t ndalur praktikat tradicionale t dmshme pr shndetin.
Komenti i prgjithshm i KDF mbi HIV / AIDS (GC Nr 3, paragrafi 11) pranon
se martesa e hershme vjen si nj praktik e dmshme tradicionale. Komenti
i Prgjithshm mbi Shndetin e Adoleshentit thekson rndsin e ndrhyrjeve
pr t vendosur nj mosh minimale pr martesn dhe dhnien e plqimit pr
marrdhnie seksuale pa br dallime n baz t gjinis (GC Nr 4, paragrafi
9, 20). Kjo qasje sht prforcuar n standardet e CEDAW. Neni 5 i ksaj
Konvente krkon q shteti t marr hapa pr t Modifikuar praktikat sociale,
kulturore dhe zakonore q bien ndesh me t drejtn e barazis gjinore dhe
mosdiskriminimit. Disa prej Rekomandimeve t Prgjithshme t CEDAW-s,
mbi Shndetsin (Nr 24), Dhunn ndaj Grave (No 19) dhe Barazin n
martes (Nr 21) konsiderojn martesat e hershme dhe t detyruara si nj
praktik t dmshme, q duhet t eliminohet, edhe nse ajo sht miratuar

Ky studim, ngritur mbi dy raste studimore, prfaqson
dhe prfundimin e fazs s dyt t veprimtarive t
organizuara nga Observatori pr t Drejtat e Fmijve
n Shqipri, dhe mbshtetur nga Fondi Kanadez pr Nisma
Vendore. Kjo nism, e ngritur mbi dukurin e martess s
hershme, ka si qllim q t vlersoj qart shtrirjen dhe
intensitetin e saj n terren duke organizuar dhe ndrthurur
aktivitetet n dy qytete kryesore t Shqipris: Kor
dhe Vlor. Gjetjet e paraqitura ktu do t ndihmojn n
procesin e zhvillimit t nj nisme mbarkombtare e cila
synon eliminimin e ksaj dukurie negative pr shoqrin
shqiptare duke prmirsuar n kt mnyr shanset pr
integrimin evropian t Shqipris edhe n aspektin e
respektimit t t drejtave t njeriut dhe atyre gjinore.
Zhvillimet e fundit politike n Shqipri, duke prfshir
krijimin e nj qeverie t krahut t majt (2013) dhe
prshpejtimi i procesit drejt integrimit evropian kan krijuar
mundsi t reja pr t rishqyrtuar dhe hartuar politika edhe
m t mira publike duke adresuar njkohsisht shtjet e
martesave t hershme dhe fminore. Observatori pr t
Drejtat e Fmijve, i angazhuar n kt nism, qndron n
pararoj t gjetjes s zgjidhjeve pragmatike n bashkpunim
me qeverin dhe partnert ndrkombtar. Ne jemi t
mendimit se reforma e re territoriale q Shqipria po zbaton
do t ofroj mundsi dhe avantazhe edhe m t mdha pr
n kulturat lokale dhe zakonore. Edhe pse instrumentet e t drejtave t njeriut,

duke prfshir CRC pranojn se fmija e nj komuniteti etnik minoritar ka t
drejt t gzoj kulturn e tij / saj (CRC Art 30, Art ICCPR 27) dhe t drejtn
e liris s besimit fetar (KDF Art 14, ICCPR 18) manifestimi i vlerave t
asaj kulture dhe besimit fetar sht subjekt i detyrimit q Shteti Pale ka pr
ti monitoruar dhe modifikuar ato kur vren se praktikat shkelin t drejtat e
tjera t njeriut.

tu marr me shtjen e martesave t hershme n nivel
lokal. Krijimi i njsive t unifikuara t qeverisjes vendore
me qllime dhe detyra t prcaktuara qart do t siguroj
n terma afatgjat struktura m efektive pr tu marr me
t drejtat e njeriut, duke prfshir mbrojtjen e fmijve dhe
t drejtave t tyre. Kshtu, qeveria qendrore, prfaqsuesja
e Shqipris n forume dhe organizata ndrkombtare t
mbrojtjes s t drejtave t fmijve, duhet t hartoj politika
t qarta t cilat t mund t zbatohen ashtu si duhet nga
qeverisja vendore dhe strukturat e tjera e n kt mnyr
t adresohet me efektivitet dukuria e martesave t hershme
dhe pasojat e tyre.
B. Fasada e dritshkurtsis n politikat

pr martesn dhe familjen
Mosha e lejuar ligjore pr martes n Shqipri sht

18 vje, pavarsisht nga feja, ndrsa mosha e lejuar pr
marrdhnie seksuale konsensuale (dakortsie) sht 14
vje4. Ky lloj rregullimi, e rendit Shqiprin n grupin e
vendeve me nj prag t ult t moshs n t ciln plqimi
konsensual seksual prjashton ndjekjen ligjore pr dhun/
ngacmime seksuale kundrejt fmijve mbi 14 vje n
kushtet kur ky konsensus/ plqim pr pjesmarrje n
aktivitetin seksual ka ekzistuar. N kt grup vendesh (pra
4
Bazuar n nj shqyrtim t burimeve t ndryshme q merren me moshn
konsensuale pr t hyr n nj marrdhnie seksuale- 16 vje duket t jet
mosha dominuese n bot. Shqipria dhe vendet fqinje, duke prfshir
Italin kan vendosur moshn e plqimit n moshn 14 vjeare. Greqisa e ka
vendosur moshn 15-vjeare Pr m shum informacion shihni: http://www.
ageofconsent.com/ageofconsent.htm

me t njjtn mosh minimale konsensuale) renditen t
gjitha vendet fqinje, me prjashtim t Greqis.
Ndrsa zhvillonim vlersimin e kuadrit ligjor,
politikave aktuale, raporteve t hartuara nga organizata
vendase/ t huaja, pasqyrimeve mediatike dhe reflektonim
mbi gjetjet e studimit t kryer mbi martesat e hershme n
komunitetet etnike rome, vum re se marrdhniet seksuale
me t mitur nn moshn 14 vje kan ekzistuar por nuk
jan prcaktuar qart apo konsideruar si nj vepr penale-
prdhunim. Kodi Penal shqiptar shprehet se t miturit nn
moshn 14 vje nuk kan kapacitet ligjor pr t shprehur
plqimin.5 Nga ana tjetr, nse urdhrohet nga gjykata, i
mituri mund t hyj n nj martes dhe kjo automatikisht e
konsideron t miturin si nj t rritur me t gjitha t drejtat
dhe prgjegjsit q ai do t fitonte me rritjen normale.
Ky paradoks n dukje ligjor midis kodit penal dhe atij
t familjes s bashku me praktikat ligjore dhe ilegale t
martesave t hershme ishin disa prej faktorve nxits q
na drejtuan drejt eksplorimit t mtejshm n mnyr q t
kuptonim jo vetm ndryshimet q kultura lokale e martess
ka psuar q nga fillimi i tranzicionit socio-politik (1991)
por edhe t analizonim pasojat sociale t ksaj dukurie.
5
Mosha e plqimit n Shqipri sht 14 vje. Kjo sht mosha minimale n
t ciln nj individ konsiderohet ligjrisht i rritur mjaftueshm pr t dhn
plqimin pr pjesmarrje n aktivitetin seksual. Individt e moshs 13 vje
ose m t vegjl n Shqipri nuk jan ligjrisht n gjendje t japin plqimin
pr aktivitetin seksual, dhe nj akt i till mund t rezultoj n ndjekje penale
pr prdhunim. Ligji quhet i shkelur kur nj individ ka kontakte seksuale me
nj person nn moshn 14. Pr m shum informacion shihni: https://www.
ageofconsent.net/world/albania

C. Pse kjo nism dhe rastet studimore?
Nj tjetr e dhn statistikore e ofruar nga organizata

Save the Children tregon se nga numri total prej 604,000
adoleshent (10-19 vje), rreth 8% (48,320) jan t
martuar/ n lidhje.6 Edhe nga analiza e t dhnave t
ofruara nga UNFPA dhe UNICEF, shifrat ndoshta nuk
duken krcnuese, por mund t bhen alarmante pr t
ardhmen- si prsa i prket kostove shndetsore ashtu dhe
atyre sociale- nse nuk ndrrmeren masat e duhura pr t
parandaluar martesat e hershme dhe mbshtetur zhvillimin
e programeve mbshtetse, ri-integruese pr vajzat/ grat
e prfshira n kto martesa, me qllim zhvillimin e tyre t
mtejshm personal dhe profesional.
Studimi i mbshtetur nga Fondi Kanadez pr Nismat
Lokale u prgatit bazuar n argumentet e mposhtm:
1. Si edhe kemi prmendur n kt studim prfshirja
e aktorve t tjer shqiptar n kt shtje ka qen
pothuajse e paprfillshme dhe e kufizuar vetm n
evidentimin e statistikave t cilat krkohen n kuadrin
e marrveshjeve ndrkombtare dhe prputhshmris
me standardet e ktyre marrveshjeve. Studimet n
lidhje me kt shtje jan t kufizuara dhe t fokusuara
kryesisht tek minoriteti etnik rom ashtu si ishte edhe
fokusi i Observatorit pr t Drejtat e Fmijve gjat
fazs s par t ksaj nisme.7
6
Pr m shum informacion shih: http://resourcecentre.savethe children.se/
countries/albania
7
Studimi i kryer gjat fazs s par mund t gjendet n: http://observator.org.
al/p-content/uploads/2015/03/2015-Child_marriage_in_Albania.pdf

2. Ne besojm se informaliteti/ ilegaliteti q ka mbi-
zotruar situatn e prfshirjes s fmijve n martesat
e hershme sidomos n kontekstin e ri social t pas
viteve 90, kur shteti u distancua prej rolit atror
dhe kontrollit t tij t zgjeruar mbi marrdhniet
shoqrore, martesn dhe familjen, mund dhe duhet
t adresohet. Traditat, t menduara si t rrnjosura,
t tilla si martesa n djep apo martesat e hershme
u rishfaqn edhe si pasoj e krizave ekonomike dhe
vshtirsive financiare me t cilat u ndeshn familjet
shqiptare gjat tranzicionit.8
3. N nj kndvshtrim m pozitiv t situats eviden-
tohen edhe disa zhvillime, t tilla si ndryshimi i Kodit
t Familjes i cili sht amenduar n prputhje me
standardet ndrkombtare. Ekzistenca e Agjencis
Shtetrore pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve9 dhe
e Institucionit t Avokatit t Popullit tregojn se jan
hedhur hapat e par zyrtar drejt krijimit t nj mjedisi
mbrojts s t drejtave t fmijve, duke prfshir
mbrojtjen nga abuzimi seksual dhe forma t tjera t
abuzimit. Angazhimi aktiv i agjencis n nivel lokal
dhe zbatimit n terren i t drejtave t fmijve sht
ende n fazat e hershme pr shkak t riformatimit t
strukturave t qeverisjes lokale dhe mungess s stafit
me prvoj n kto struktura.
8
Nj autor si Clarissa de Waal n librin e saj Shqipria Sot: Nj portret i
trazirave postkomuniste merret me shtjen e traditave t shtypura dhe rolin
paternalist t shtetit duke e konsideruar shtjen n fjal si nj rishfaqje t
traditave t prapambetura t s kaluars. Nj tjetr autor, Artan Fuga, merret
me kt shtje n studimin e tij n lidhje me migrimin e brendshm n
Shqipri:Identit priphriques en Albanie
9
Pr m shum informacion shih: http://femijet.gov.al/al/

4. Efektet negative t martess s hershme kan
tendenc t manifestohen n stadet e mvonshme t
zhvillimit jetsor, duke prfshir shtjet q lidhen me
shndetin dhe mirqenien psikologjike.10 N Shqipri
efektet negative t martesave t hershme theksohen
edhe m tepr nga ndrthurja e tyre me emigracionin
e paligjshm, trafikimin dhe forma t ndryshme t
shfrytzimit njerzor.
5. Ky dokument sht rezultat i nj nisme q nisi me
studimin e dukuris t martesave t hershme n
komunitetet rome. Procesi u bazua n konkluzionet
10
Vdekshmri e lart e nnave gjat lindjes. Ky sht nj ndr problemet
m serioze t martesave t hershme. Vajzat q jan t martuar para 18, shpesh
do t ken fmij shum m hert se ato t jen t pjekura fizikisht pr t
prballuar me sukses shtatznin dhe procesin e lindjes. do vit, 13.7 milion
vajza t moshs 15-19 vje lindin fmij dhe komplikimet e evidentuara
n shtatzni dhe lindje jan vrassi kryesor i vajzave n kt grupmosh n
vendet n zhvillim. Fmijt e martuar kan gjithashtu nj shkall m t lart
t prekjes nga HIV/ AIDS dhe SST t tjera krahasuar me bashkmoshatart e
tyre t pamartuar, duke paraqitur parametra t ult shndetsore dhe vdekje
t parakohshme.
Rritje e vdekshmris foshnjore. Nnat adoleshente kan m shum gjasa
pr t pasur lindje t parakohshme ose t humbin fmijn gjat shtatznis.
Fmijt e tyre kan risk m t lart pr vdekje n foshnjri. Normat e
vdekshmris foshnjore tek nnat nn moshn 20 vje jan 50% m t larta
sesa ato mbi 20 vje.
Mungesa e edukimit. Shpesh mund t ndodh t neglizhohet, por kur bhet
fjal pr problemet e martesave t hershme, efektet n arsimimin e vajzave
jan t thella. Pasi martohen, vajzat trhiqen nga shkolla, dhe jeta e tyre
dominohet nga kujdesi pr fmijt dhe punt shtpiake. Vajzat e nnave t reja
kan gjithashtu m shum gjasa t braktisin shkolln dhe t martohen hert.
Rreziku i lart i dhuns. Martesa e hershme shpesh privon nj vajz nga t
drejtat e saj, liria dhe zgjedhjet. Ato kan m shum gjasa t jen viktima t
abuzimit fizik dhe seksual.
Shih m shum n: http://www.plan-uk.org/because-i-am-a-girl/early-and-
forced-marriage/early-child-marriage-problems-and-consequences/#sthash.
t9EizXE6.dpuf

dhe gjetjet e fazs s par duke u fokusuar n njohjen
e tipareve shqiptare t dukuris. Realisht, dukuria i
kaprcen kufijt etnik dhe shfaqet edhe n shumicn e
popullsis, i zhvilluar kryesisht si rezultat i paradoksit
ligjor ndrmjet parashikimit ligjor mbi moshn
minimale t dhnies s plqimit pr pjesmarrje n
aktivitet seksual dhe vendimeve aprovuese t siguruara
n gjykata. Gjithashtu, msuam se Shqipris i sht
krkuar, n kuadrin e CEDAW11, t marr n konsiderat
kt shtje dhe t raportoj mbi t. Ndrsa organizatat
e OKB-s jan orientuar drejt aspekteve ligjore t
shtjes duke zhvilluar trajnime pr gjyqtar dhe noter
me qllim adresimin efektiv t dukuris s martesave t
hershme, ne vlersuam me prparsi nevojn imediate
t kryerjes s nj studimi mbi martesat e hershme si nj
manifestim i shumics s popullsis me rrnjt e saj
t shtrira thell n histori dhe t ushqyera rishtazi nga
faktor social mjaft dinamik.
6. N mnyr q t zhvillohen politika t informuara

sht e nevojshme q politik-brsit t jen t bindur
mbi rndsin e ndryshimeve q ne propozojm duke
kuptuar se shtja e martesave t hershme meriton m
shum vmendje dhe se kjo nism duhet t shtrihet
n nivel kombtar. Ky dokument dhe nisma na
krijojn mundsin t reflektojm mbi kostot sociale
t tranzicionit tek familjet shqiptare. Ky reflektim
dhe mnyra se si jemi prballur me tranzicionin dhe
pasojat e tij, na nxisin t konsiderojm dy ndrhyrje
Pr m shum informacion: http://www.un.org.al/editorfiles/file/CEDAW

11
_C_ALB_4th%20report_Nov%202014_En.pdf

t rndsishme- e para lidhet me rishikimin ligjor
t moshs minimale pr dhnien e plqimit pr
pjesmarrje n aktivitet seksual, duke propozuar
rritjen e saj n 15 vje dhe tjetri i orientuar drejt
adresimit t nevojave sociale dhe edukative pr t
fuqizuar statusin dhe produktivitetin e vajzave/ grave
t prfshira n martesa t hershme, jo vetm n familje
por edhe n shoqri.
D. Pse u prfshi Observatori pr t

Drejtat e Fmijve?
Observatori pr t Drejtat e Fmijve me mbshtetjen e

Fondit Kanadez pr Nismat Lokale vazhdoi punn e nisur
n fazn e par e cila fokusohej n studimin e dukuris n
komunitetet rome. Kjo organizat punon n fushn e t
drejtave t fmijve n Shqipri, monitoron dhe raporton
me profesionalizm mbi shtjet q shqetsojn realizimin
e ktyre t drejtave nprmjet 12 zyrave rajonale t
ngritura n secilin qark (rajon) t Shqipris. Observatori
bashkpunon ngusht me njsit e qeverisjes vendore,
ministrit e linjs dhe donatort ndrkombtar q punojn
pr mbrojtjen dhe prmirsimin e situats s t drejtave t
fmijve.
Aktualisht, Observatori n bashkpunim me UNICEF
dhe Ministrin e Arsimit dhe t Sporteve sht duke
zbatuar fazn pilot t nj projekti kombtar q synon t
identifikoj t gjith fmijt t cilt pr arsye t ndryshme
nuk frekuentojn shkolln ose e kan braktisur at dhe ti
integroj ata n sistemin arsimor. Observatori, n t njjtn

koh po kontribuon me ekspertizn e tij n Komisionin pr
t Drejtat e Fmijve, lidhur me rekomandimet dhe planet
n kuadr t hartimit t raportit t ardhshm t CEDAW,
me fokus t veant n shtjet q lidhen me martesat e
hershme t fmijve. Prezenca aktive n nivel lokal n t
gjitha rajonet e Shqipris dhe bashkpunimi efektiv me
strukturat e qeverisjes vendore, me strukturat policore,
shndetsore dhe arsimore shrbyen si nj mbshtetje e
fort n mbledhjen e t dhnave t besueshme dhe n koh
rekord pr kt studim.
Observatori pr t Drejtat e Fmijve synon t
angazhoj m tej institucionet e qeverisjes lokale dhe
aktorve ky n nj proces t bashkrenduar pr t adresuar
dukurin e martesave t hershme n shkall kombtare
duke vlersuar sinergjin e cila mundson progresin
e politikave sociale, kokretisht pr t parandaluar dhe
eliminuar dukurin n fjal pa neglizhuar edhe kostot
sociale t mbartura gjat periudhs tranzitive sidomos n
aspektet e edukimit dhe zhvillimit profesional. Propozimet
e ktij studimi pritet t replikohen si n shkall rajonale
ashtu edhe kombtare.
E. Arsyetimi i przgjedhjes s Kors dhe Vlors
Bashkit e Kors dhe t Vlors po prjetojn zhvillim

ekonomik t dukshm, i lidhur ky kryesisht me zhvillimin
e turizmit dhe bujqsis por fatkeqsisht ky zhvillim nuk
sht reflektuar edhe n rritjen e mundsive pr grat. Ne
filluam kt projekt duke synuar fuqizimin e mekanizmave
t mbrojtjes s fmijve dhe prmirsimin efektivitetit t

shrbimeve komunitare pr t identifikuar, mbshtetur
dhe referuar rastet e fmijve dhe familjeve t prfshira
n martesat e hershme apo t detyruara. Nj arsye tjetr
e przgjedhjes s rajoneve Kor dhe Vlor lidhet me
pozicionin e tyre gjeografik si zona kufitare, t cilat jan
ndikuar ndjeshm nga trafikimi i t miturve, vajzave
dhe grave. Sipas ndarjes s re administrative, Bashkia
e re e Vlors prfshin m shum zona rurale (fshatra),
ku mbizotron mentaliteti dhe praktika e martess nn
moshn 18 vje.
Kora nga ana tjetr, prfaqson shkndijn prej nga
lindi ideja e ktij projekti, ndrsa po zbatonim nj nism
tjetr tonn, at t mundsimit t frekuentimit t kopshtit
prej do fmij Rom. Gjat ktij procesi vum re se shum
prej nnave ishin shum t reja madje shpesh nn 18 vje.
Kjo dukuri e prhapur jo vetm n komunitetin rom, por
edhe n komunitetet e tjera sht kritikuar mjaft gjat
periudhs s rilindjes shqiptare, n fund t shekullit t 19-
t.12 Pr m tepr Kora sht nj rajon q ka nj kufi me
Greqin- nj rrug e shfrytzuar shum n t kaluarn pr
emigracion t paligjshm dhe trafikim.
N nj kndvshtrim pozitiv, ajo q prbnte avantazh
n ndrhyrjen q ne planifikuam dhe implementuam me
sukses ishte rrjeti i ngritur i bashkpuntorve lokal,
gadishmria dhe vullneti i tyre pr tu angazhuar drejt
adresimit t shtjes s martesave t hershme.
Nj shkrimtar i rndsishm i Lvizjes Rilindase Kombtare, Andon Zako

12
ajupi, e trajtoi shtjen e martesave t hershme n nj kontekst gjinor.

Ai shkroi nj komedi / poem t titulluar 14 Vje dhndr, n t ciln ai
kritikoi praktikn e martess s djemve n mosh t mitur, nj praktik e cila
synonte shfrytzimin e grave t tyre si puntore t papaguara, t cilat duhet t
merreshin me punt e shtpis dhe bujqsis.

III. Metodologjia, Burimet
dhe Hendeqet Krkimore
A. Metodologjia krkimore
Pr t analizuar n mnyr t plot dhe efektive dukurin e

martesave t hershme si nj fenomen shoqror, dhe jo thjesht
si nj tregues statistikor q krkohet ndrkombtarisht
ne vendosm t ndalemi n studimin e rasteve dhe t
organizojm n terren aktivitete t ndryshme n funksion t
nj analize t detajuar t kontekstit social, respektivisht n
Bashkit e Kors dhe Vlors. Modeli krkimor i studimit
t rastit (rasti studimor) orienton vmendjen e t gjith
aktorve, si atyre familjar, komunitar, vendimarrs
dhe ofrues shrbimesh si dhe vet protagonisteve t
prfshira n martesat e hershme tek kjo eksperienc
duke e par at si nj prvoj q sht n proces zhvillimi.
Kjo metodologji largohet nga stereotipet apo klishet e
vrejtura n prqasjet e deritanishme ndaj dukuris duke
na siguruar nj vizion t gjer 360 grad dhe mjaft t qart
t situats. Pr m tepr qasja e prdorur n vzhgimet mbi
martesat e hershme n Kor dhe Vlor na lejon (krijon
mundsi) pr sa m posht:
1. Pr t identifikuar kt shtje dhe pr t hedhur

themelet e mbledhjes s t dhnave n mbar vendin

me an t nj metodologjie t provuar pr SAKTSIN
dhe BESUESHMRIN. Me an t saj eliminohet
problemi i t prodhuarit t statistikave siprfaqsore.
2. Ne nuk e konsiderojm martesn n mosh t mitur
si variable t pavarur, por si dhimbje sociale q
krkon trajtim. Grat q jan duke e jetuar martesn
e hershme paraqiten si nj nn-shtres sociale q
sht vecanrisht e mekur si rezultat i t jetuarit
brenda kufijve t shtpis a rrugs si pasoj e tretjes
s lidhjeve shoqrore q kto vajza kishin para se t
nisnin nj martes t hershme.13
3. Prgatitm nj pyetsor t dhn drejt evidentimit
t rezultateve t pavetdijshme, e gjat takimeve
stafi intervistues ishte i vmendshm pr t doku-
mentuar momentet kur t anketuarit arrinin t ndrgje-
gjsoheshin pr sjellje t caktuara duke kuptuar m
mir lidhjet shkak-pasoj ndrmjet tyre. Edhe pse
atyre nuk ju krkua nj opinion i drejtprdrejt
vlersues, pothuajse shumica e tyre artikuluan qart
faktin se martesa e hershme nuk sht nj gj pozitive.
4. Mbledhja e t dhnave nuk sht br n nj dit. Kemi
ndrtuar nj marrdhnie q rritet me pjesmarrset
n sondazh t cilat krkojn m shum mundsi pr
veten e tyre dhe gjetjen e rrugve pr ti arritur kto
mundsi.
5. Si u theksua m hert ne u prpoqm t shmangnim
at q dukej sheshit duke prdorur forma e rrug t
13
Pr m shum informacion n lidhje me problemet sociale dhe shndetsore
q lidhen me martesat e hershme, ju lutem konsideroni artikullin nga:
Nawal M Nour Child Marriage: A Silent Health and Human Rights
Issue mund tw gjendet kwtu: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/
PMC2672998/

ndryshme t prpunimit t t dhnave t mbledhura
pr t patur mundsin pr t testuar vlefshmrin
parashikuese n kuadrin e procesit t zhvillimit t
standardeve pr nj studim mbarkombtar, nprmjet
disa kampionve t testuar prgjat nj periudhe
t caktuar kohore, prfshir ktu edhe testimin e
rezultateve t pritshme t politikave/ ndryshimeve
ligjore dhe sociale me synim frenimin/ eliminimin e
martesave t hershme.
6. Kemi vn re se asnj rast i martess s hershme nuk
ngjason me tjetrin n kushte t prvojs konjitive
(njohse) duke konkluduar n bindjen e fort se ato
mund t ishin parandaluar ose mund t ishin menaxhuar
m mir. Ne kuptuam se dija e prftuar n kontekst
lokal (Kor dhe Vlor, n kt rast) sht e muar
dhe krkon zhvillimin e ndrhyrjeve n terren dhe t
nj krkimi q prshtatet me tipologjin specifike t
mjedisit.
7. Metodologjia e aplikuar orienton rezultatet prsa
i prket vendimmarrjes dhe prfshin t menduarit
sistemik n lidhje me shtjen duke konsideruar dhe
vlersuar t gjitha aspektet e problemit. Ajo krijon
mundsi pr ndrhyrje shumpalshe duke rritur
shanset pr zbatimin e suksesshm t politikave.
8. Duke pasur parasysh jetgjatsin e ksaj nisme,
pra prtej ktyre rasteve studimore (fazs pilot) kjo
metodologji na ndihmon tu japim prgjigje dy pyetjeve
kryesore: (1) Si vendimmarrsit mund t prmirsojn
vendimet e tyre dhe (2) Si mund t ndihmohen vajzat-
fmij t marrin vendime m racionale kur ndodhen
prball mundsis s prfshirjes n nj martes t
hershme.

9. Struktura e ktij studimi prfshin propozime mbi politi-
kat q ndihmojn n procesin e hartimit t axhends
dhe marrjes s vendimeve pr kt shtje me synimin
e adresimit t nevojs pr rritjen e ndrgjegjsimit mbi
martesat e hershme n komunitetet lokale.
10. Ne kemi zhvilluar edhe skemn vizuale problematika
e martesave t hershme, si nj mjet ndihms drejt
konceptualizimit m t qart t situats dhe busulle
orientuese n propozimin e ndrhyrjeve m efektive
t politikave. Nprmjet saj evidentohen gjithashtu
hendeqet q ekzistojn n politikat dhe praktikat e
martesave t hershme n Shqipri.
B. Problematika e Martesave
n Mosh t Hershme dhe Fminore
1. Termi problematik, koncept i huazuar nga gjuht

sllave, nnkupton identifikimin e kushteve, zhvillimeve
apo dukurive, t cilat mund t gjurmohen n lidhje me
nj shjte t caktuar. N rastin e ktij punimi sht
martesa e hershme, shtja t ciln ne krkojm t
eksplorojm, duke e identifikuar s pari si nj prvoj
personale e vajzave/grave t cilat aktualisht jetojn
n dy zonat e przgjedhura pr pilotim. Problematika
e martesave t hershme prbhet nga tre kategori
kryesore t cilat mund t ndahen n nnkategori t
tjera me element m specifik.
2. Qendra e skems korrespondon me objektivat krye-
sore t projektit.
a. Kutia e par prfaqson: Identifikimin e nj numri
t konsiderueshm grash t prfshira n martesat e

hershme me qllim eksplorimin e ndikimit t ksaj
dukurie n jetn e tyre personale dhe familjare
krahas identifikimit t modeleve t marrdhnieve
sociale q ajo ka krijuar, prfshir ktu numrin e
fmijve dhe t dhna t tjera sasiore.
b. Kutia e dyt prfaqson: Tiparet e martesave
t hershme si prvoj cilsore e prjetuar n
Shqipri. Nprmjet pyetsorve, fokus grupeve
dhe mbledhjes s t dhnave zyrtare synohet
t evidentohet se far prfaqsojn kto gra;
kualifikimet profesionale dhe aftsit, arsyet e
zgjedhjes s tyre, pritshmrit rreth vetes dhe
familjes s tyre. Pyetja q lind sht se ku dhe
far ndryshimesh duhet t ndodhin n sistemin
formal t arsimimit, kuadrit ligjor dhe zhvillimit
t komunitetit n mnyr q kjo dukuri t mund t
parandalohet?
3. N ann e majt t figurs renditen gjasht argumentet/
faktort shtyts kryesor m shqetsues, determinante
pr situatn e grave t prfshira n martesa t hershme
dhe pr komunitetin afr tyre:
a. I pari lidh martesn n mosh t mitur me pasojat
e zhvillimit t pabarabart n vende t tilla si
Shqipria ku PBB14 e rendit at lart ndrmjet
vendeve me t ardhura mesatare e n ann tjetr
ndodhin kto lloj dukurish. Koncepti i barazis
aplikuar gjat kohs s diktaturs komuniste nuk
bri gj tjetr vese i barazoi njerzit n varfri dhe
mungesn e mundsive. Tranzicioni krijoi mjaft
mundsi pr pasurimin n t gjitha mnyrat, legale
Pr m shum shih: http://data.worldbank.org/country/albania
14

3. N ann e majt t figurs renditen gjasht argumentet/faktort shtyts
kryesor m shqetsues, determinante pr situatn e grave t prfshira
apo ilegale.
n martesa Ndrsa,
t hershme dim qafrzhvillimi
dhe pr komunitetin tyre: ekonomik
a. I pari lidh martesn n mosh t mitur me pasojat e zhvillimit t
ecn shpesh
pabarabart me ritme
n vende t tillashum m
si Shqipria t 14shpejta
ku PBB e rendit atsesa
zhvillimet sociale, ndryshimin e botkuptimit
lart ndrmjet vendeve me t ardhura mesatare e n ann tjetr
ndodhin kto lloj dukurish. Koncepti i barazis aplikuar gjat
individual, rregullave
kohs s diktaturs komunistesociale
nuk bri etj. Nvese
gj tjetr kt situat
i barazoi
ndodh q zona apo aspekte t caktuara t vendit
njerzit n varfri dhe mungesn e mundsive. Tranzicioni
krijoi mjaft mundsi pr pasurimin n t gjitha mnyrat, legale
t mbeten n prapambetje
apo ilegale. t theksuar,
Ndrsa, dim q zhvillimi e reflektuar
ekonomik ecn shpesh
sidomos n drejtim t emancipimit shoqror.
me ritme shum m t shpejta sesa zhvillimet sociale,
ndryshimin e botkuptimit individual, rregullave sociale etj. N
Edhe
standardet dhe
kt situat normat
ndodh q zona apoekzistuese u zbehn
aspekte t caktuara t vendit duke
t
mbeten n prapambetje t theksuar, e reflektuar sidomos n
humbur vlerat
drejtim e tyreshoqror.
t emancipimit dhe ln Edhe hapsir
standardet dhezhvillimi
normat
pr dukuri t tilla si martesat e hershme.
ekzistuese u zbehn duke humbur vlerat e tyre dhe ln
hapsir zhvillimi pr dukuri t tilla si martesat e hershme.
Grafik 1: Problematika e martesave t hershme
Grafik 1: Problematika e martesave t hershme
Martesat e hershme
Pasojat e Problematika
Zhvillimi t OSHC dhe ON q
pabarabart punojn me fmijt
n Kor and Vlor
Bashkshoqrues i
Korrupsionit (familja
dhe sistemi drejtesise) Martesat e
hershme n
pikpamje
Produkt i tranzicionit sasiore Ministria e Rinis dhe
t tejzgjatur Mirq. Sociale
Legjislativi,
Martesat e Ekzekutivi, Strukturat
Si produkt i tradits
Hershme n lokale
imagjinare
pikpamje
cilsore
Prangat e skllavris Sinergjia n mjedisin
lokal dhe shoqror
(familja, shkolla,
komuniteti
Pasaport drejt siguris Eksplorimi i

ekonomike hendeqeve pr t
prmirsuar politikat
dhe zbatimin e tyre
b. Nj tjetr arsye predispozuese e martesave

14
t hershme lidhet me korrupsionin e vlerave
Pr m shum shih: http://data.worldbank.org/country/albania
n familje dhePR MARTESN

RASTE STUDIMORE at nE HERSHME
sistemin
N KOR e
DHE drejtsis.
VLOR 20
Pavarsisht zhvillimeve t fundit pozitive lidhur

me perceptimin e korrupsionit, fatkeqsisht
Shqipria mbetet nj vend ku kjo dukuri sht
brendsuar si tipar i kulturs. I deprtuar edhe
n shtjet e martesave t hershme, ndodh t
ndeshemi me prindr t cilt bindin fmijt pr
kto zgjedhje, i detyrojn shpesh t gnjejn pr t
dhn miratimin individual apo n rastet kur kt
gjykim e merr n dor gjykata e rrethit prkats,
ndodh t neglizhohet shqyrtimi i interesit m t
lart t fmijs, pa marr n konsiderat pasojat
afatgjata n jetn e tyre dhe duke lejuar n vijimsi
shkeljen e shum prej t drejtave t tjera.
c. Nj arsye e tret lidhet me dukurin si nj
produkt i tranzicionit t tejzgjatur i shoqruar
me deformime t sjelljes si rezultat i pasigurive
dhe pabarazive t ndjeshme. N situata t tilla,
t mungess s strukturave rregullatore, monito-
ruese dhe mbshtetse, njerzit kan tendencn
t gjejn zgjidhje individuale duke zhvilluar
normat dhe rregullat e tyre. Kjo reflektohet edhe
n zgjimin e dukuris s martesave t hershme
Shqipri pas m shum se gjysm shekulli.
d. Nj tjetr argument shqetsues lidhet me percep-
timin e martesave t hershme si nj efekt ansor
i nj tradite t ringjallur dhe shfrytzimi i tyre
nga njerzit dhe komunitetet pr t justifikuar
kursin e tyre t veprimit dhe detyruar vajzat e
reja t pranojn marrdhnie t tilla. Zakonet
e martess s hershme n Shqipri u rrnjosn
nprmjet hapave progresiv t marra nga sistemi
komunist, n kuadrin e lvizjes pr emancipimin e

grave15. Shqetsimi yn lidhet pikrisht me faktin
se nj model i ri po zhvillohet si n Shqipri
dhe n Evropn Juglindore, nga njra an kemi
komunitetet q e praktikojn kt martes duke e
paraqitur si nj rikthim tek tradita, ndrsa n ann
tjetr kemi rritjen e moshs mesatare t martess16
e cila shkon n prputhje me trendin normal n
mbar botn e industrializuar.
e. N nj tjetr qndrim ne jemi t t njjtit mendim
me studiues t tjer q punojn mbi kt shtje-
q martesa e hershme shpesh sht nj form
moderne e skllavris pr vajzat dhe grat.
Sipas grupit t puns s OKB-s pr Format
Bashkkohore t Skllavris, martesat e hershme
dhe t detyruara jan nj form skllavrie dhe n
shum raste paraqesin varsin e grave nga burrat
dhe prbn nj akt t pastr t diskriminimit ndaj
tyre.17
f. Megjithat, kjo mund t shihet edhe si pasaport
pr sigurin financiare dhe ekonomike. Ky
besim i prhapur, veanrisht n komunitetet ku
15
Routledge International Encyclopedia of Women: Global Womens Issues
and Knowledge, nga Kramarae and Spender, faqe 751
16
Mosha mesatare e martess pr femrat n Shqipri sht rritur n 23 vjec,
sipas t dhnave t regjistrimit t vitit 2011. Pr m shum informacion mbi
ktmund t konsultoheni me studimin e INSTAT (faqe 25), t cilin mund
ta gjeni n:
http://www.instat.gov.al/media/258326/perspektiva_gjinore_n__shqip_
ri.pdfhttp://www.instat.gov.al/media/258326/perspektiva_gjinore_n__shqip_
ri.pdf
17
UNHCR (Sub-Commision), Raport i Grupit tw Punws mbi Format
Bashkkohore t Skllavris n sesionin e 28th (2003) UN Doc E/CN.4/
Sub.2/2003/31, 5

praktikohet martesa e hershme mbetet pr tu
provuar shkencrisht.18
4. Ana e djatht e figurs lidhet me veprimin: far
kan br dhe far mund t bjn aktort n fusha
t ndryshme pr t adresuar shtjet q lidhen me
martesat e hershme. far mund dhe far duhet t
bhet pr t arritur rezultate m t mira duke marr
parasysh dhe gjetjet e ktij studimi? N ann e djatht,
ne kemi parasysh tre kategorit kryesore t aktorve
(t paraqitur n 3 rrath), t cilt kan mundsi jo
vetm t ngren zrin e tyre por edhe t mundsojn
ndryshimet e nevojshme n realitet (ata duhet t marrin
prgjegjsit prkatse), n mnyr q objektivat dhe
qllimet e vendosura t prmbushen maksimalisht:
a. Rrethi i par prfaqson OSHC (Organizatat
e Shoqris Civile dhe ON (Organizatat
Ndrkombtare) q punojn Kor dhe Vlor
(si Observatori pr t Drejtat e Fmijve
dhe partnert e tij). Pyetja q t lind menjher
sht: far politikash jan hartuar dhe sesi po
zbatohen ato n kto dy zona? Prgjat procesit
t analizs s situats dhe veprimeve t ndrrmara
na lindi nj pyetje kritike: far aksionesh mund
t ndrmerren (inovative por edhe realiste) t
cilat t promovohen dhe t implementohen
me qllim prmirsimin e situats shoqrore
dhe arsimore t grave q jan n nj martes t
hershme? Nga ana tjetr, far mund t bjm pr
t filluar ndryshimin e politikave n mnyr q
18
Pr m shum informacion shihni: https://www.givingwhatwecan.org/
research/charities-area/child-marriage

t kufizohet numri i martesave t hershme, duke
filluar me gjykatat dhe vazhduar me ndryshimet
ligjore prsa i prket rritjes s moshs s plqimit
konsensual pr pjesmarrje n aktivitet intim? Me
cilt duhet t bashkpunojm, cilt jan grupet e
interesit dhe aktort politik me t cilt na duhet
t bashkrendojm veprimet pr t arritur kto
qllime? Prezantimi i problemeve n kt mnyr
na orienton drejt zgjidhjes n prizmin e politikave
duke ln mnjan emocionet.
b. Rrethi i dyt, mjaft i shtrir, prfaqson aktort
qeveritar, legjislativin dhe ekzekutivin, strukturat
n nivel qendror t cilt n mnyr direkte apo
indirekte kan prgjegjsin e tyre prsa i prket
frenimit/eliminimit t fenomenit t martesave t
hershme. N njrn an kemi Ministrin e Rinis
dhe Mirqenies Sociale: Cilat jan vendimet e
deritanishme n vijim t raporteve t CEDAW
dhe KDF, n lidhje me martesn e hershme?
Me cilat Ministri t linjs sht bashkpunuar?
A sht hartuar ndonj strategji specifike apo
zgjidhje specifike jan inkorporuar n ndonj prej
strategjive ekzistuese? Cilat jan hapat q QSh
(Qeveria Shqiptare) mund dhe duhet t ndrmarr
pr t trajtuar efektivisht shtjet q lidhen me
martesat e hershme mbshtetur n nj vendimarrje
t informuar bazuar n rezultatet e ktij studimi
apo dhe t nj studimi mbarkombtar?
c. Rrethi i tret dhe i fundit prfaqson mjedisin
lokal q prmbledh nj grup m t madh t palve
t interesuara. Sinergjit e krijuara n kt grup

jan thelbsore n procesin e arritjes s rezultateve
efektive q mund t arrihen si funksion i zbatimit
t propozimeve tona n kt studim, dhe q
njkohsisht luajn rol n nxitjen e trajtimit t
shtjes n axhendat e politikbrsve. Nj aktor
i rndsishm sht administrata e qeverisjes
vendore q merret me t drejtat e fmijve,
nga e cila krkohet t ket nj koordinim m t
mir me policin, spitalet, gjykatat, shkollat,
mediat, mbshtetur edhe nga OSHC me qllim
parandalimin apo adresimin e problemeve t
individve t prfshir n kto martesa. Ekziston
edhe nj pyetje tjetr: nivel sinergjie ekziston
ose mund t nxitet dhe t mbshtetet m tej
ndrmjet ktyre strukturave dhe prfituesve t
drejtprdrejt, n mnyr q vendimet formale
t mos mbeten n nivel thjesht formal, por t
mundsojn ndryshime efektive dhe efikase t
mjedisit duke ofruar prmirsim t situats s
vajzave/grave t prfshira n martesa t hershme
n njrn an dhe nga ana tjetr t parandalojn
martesat potenciale q mund t ndodhin n at
komunitet.
5. S fundmi, elementi n baz t figurs, evidentohet si
nj shqetsim ndrsektorial n prputhje me objektivat
e ksaj inisiative: Si t vlersohen hendeqet n kuadrin
ligjor dhe gjithashtu inkoherencat ndrmjet politiks
dhe aktualitetit? Si mund t adresohen kto mangsi
n t ardhmen dhe pr t gjith vendin?

C. Krkimi Shkencor dhe Burimet
Ky dokument, i mbshtetur n nj pun intensive n terren

dhe intervistat me vajzat/ grat e prfshira n martesat e
hershme n Kor dhe Vlor, u parapri nga nj krkim dhe
shqyrtim paraprak i materialeve elektronike dhe atyre t
botuara t tilla si studime dhe dokumente politikash q
lidhen me martesat e hershme n Shqipri dhe n mbar
botn. Diskutimet, informacioni dhe t dhnat e mbledhura
nga aktivitetet e organizuara n do bashki u analizuan
imtsisht duke synuar sintetizimin e informacionit dhe
statistikave ekzistuese. Ky aktivitet ndihmoi pr t br
nj pasqyrim t plot dhe t prmbledhur t gjendjes
aktuale t situats dhe njkohsisht shrbeu si nj baz
mbshtetse e dobishme gjat diskutimeve dhe analizs
s fokus grupeve. Kshtu, metodologjia kishte pr qllim
t ndrlidhte dhe t kombinonte burimet e ndryshme t
informacionit. U aplikua qasja nga lart-posht (shqyrtimi
i literaturs dhe puna n terren), e kombinuar me qasjen
nga posht-lart (intervistat dhe diskutimet n fokus grupe).
N kt drejtim, qllimi i intervistave dhe i diskutimeve t
fokus grupeve ishte t siguronte nj profil t plot prsa i
prket zons gjeografike, karakteristikave t grupit, llojit t
martess dhe distancave n mosh, perspektivs arsimore
dhe profesionale, tipet e familjeve dhe numrit t fmijve,
duke prftuar nj pamje t plot t tipareve t fenomenit
dhe ekzistencs s politikave t implementuara jo vetm
n Qarkun e Kors dhe Vlors por dhe n t gjith
vendin. T dhnat e mbledhura jan filtruar dhe analizuar
n prputhje me objektivat e nisms. N baz t ktyre
analizave ky studim ka prodhuar gjetje dhe rekomandime.

1. Studimi i prfunduar ishte mjaft i rndsishm pr
analizn e problematiks s martesave t hershme dhe
propozimet pr ndryshimet e nevojshme t politikave.
N zhvillimin e seksionit lidhur me sasin (statistikat)
e martesave t hershme t dhnat e mbledhura n
nivel lokal ishin t dobishme pr t kuptuar situatn
n terren prsa i prket martesave t hershme. T
dhnat fillestare n dizpozion t strukturave t qeveris
vendore, policis, institucioneve shndetsore,
shkollave, dhe organizatave joqeveritare q punojn
me komunitetet n Kor dhe Vlor u eksploruan m
tej pr t identifikuar prhapjen e martesave t hershme
n zonat e zgjedhura. N prgjithsi, marrja e ktyre t
dhnave sht e vshtir sepse shum zyrtar nuk jan t
gatshm pr ta ndar kt informacion. N kt situat,
angazhimi i stafit t zyrave lokale t Observatorit, i
cili ka nj model t shklqyer bashkpunimi me kto
institucione, rezultoi t ishte nj strategji mjaft efektive
n mbledhjen e informacionit. Ne rekomandojm
q n kuadrin e nj studimi kombtar, paralelisht
me veprimet e msiprme, t kryhen intervista me
zyrtar nga agjensit e identifikuara m lart me synim
grumbullimin e informacionit mbi raste t veanta dhe
procedurat respektive t ndjekura pr secilin prej tyre.
Nse sht e mundur, duhet q t shqyrtohen gjithashtu
t dhnat e gjykats pr raste specifike, proces q nuk
u arrit t kryhej gjat ksaj faze t studimit. Megjithat,
ne mundm t merrnim informacion nga gjykatat e
rretheve prkatse n lidhje me vendimet e marra pr
lejimin apo refuzimin e rasteve t martesave t hershme.
Studiueset tona, gjithashtu, ndrmorrn nj shqyrtim t

artikujve mediatik mbi martesat e hershme t lidhura
me kto zona sidomos kur kjo dukuri ka shrbyer si
ur ndrmjetse pr forma t ndryshme trafikimi
apo shfrytzimi seksual. Kto t dhna jan krahasuar
edhe me t dhnat e prodhuara nga organizata t tjera
ndrkombtare si UNICEF dhe UNFPA.
2. T dhnat cilsisore n lidhje me martesat e hershme

ishin gjithashtu t kufizuara. Burimi yn kryesor pr
kto dhna ishin intervistat individuale (88 gjithsej n
Kor dhe Vlor) dhe takimet me fokus grupet (dy pr
seciln komun). Intervistat u bazuan n aplikimin e
pyetsorve t strukturuar, me pyetje t mbyllura dhe
t hapura duke synuar mbledhjen e informacionit si
nga vajzat/grat q sapo jan prfshir n nj martes
t legalizuar, ashtu dhe prej atyre q kan vite n nj
marrdhnie t till, t legalizuar ose jo. Duke synuar
ndrtimin e nj marrdhnie t besueshme me t
intervistuarit, mbrojtjen e identitetit dhe t t drejtave
t tyre u tregua nj kujdes maksimal pr t shmangur
diskutimet mbi ndalesat ligjore t martesave t
hershme, procedurat pr verifikimin e moshs gjat
regjistrimit t martesave etj. Nga ana tjetr, u diskutua
n detaje mbi shkaqet, faktort ndikues t ktyre
martesave pa krkuar informacion t personalizuar.
Disa nga fushat e ktyre diskutimeve dhe analize
prfshin:
a. faktort familjar,
b. kulturor,
c. social,
d. ekonomik,

e. vijimi i shkollimit pr vajzat dhe niveli arsimor i
prindrve t tyre,
f. mohimi i mundsive pr arsimim dhe argtim,
g. detyrimi pr tu angazhuar n punt shtpiake ose
n aktivitete t tjera pr t gjeneruar t ardhura,
h. prgjegjsia pr kujdesin ndaj fmijs n rastet e
shtatznive/lindjes s nj fmije,
i. ndikimet shndetsore veanrisht t lidhura me
abortet e detyruara,
j. t qenurit subjekt i dhuns familjare ose abuzimit,
k. marxhinalizim dhe diskriminim.
3. Ajo q msuam n lidhje me tiparet e fenomenit t

martesave t hershme lidhet me informacionin e
pakt q ekziston n lidhje me kt grup shoqror.
Nj rekomandim q rrjedh nga hendeku i t dhnave
analitike do t ishte mbledhja e t dhnave t detajuara
kombtare pr grupmoshn 14- 18 vje dhe 19- 25
vje, pr t analizuar korrelacionin e fenomenit me t
dhnat arsimore.
4. Analiza e argumenteve shqetsues lidhur me martesat

e hershme u mbshtet kryesisht n punn e kryer n
terren. Observatori u mbshtet tek stafi i zyrave rajonale
n Vlor dhe Kor, t cilt u trajnuan rreth procesit
t intervistimit dhe organizimit t fokus grupeve.
Krkuesit u trajnuan nprmjet nj tele-seminari i
cili synonte familjarizimin me objektivat krkimore,
zhvillimin e aftsive t tyre pr t ndrtuar marrdhnie
besimi me t anketuarit, prdorimin me efektivitet t
komunikimit, dgjimit, empatis etj. Vmendje serioze

iu kushtua edhe shtjeve etike, duke konsideruar
me kujdes trajtimin e nntemave me ndjeshmri t
lart pr t shmangur kaprcimet n sfern private.
T gjith pjesmarrsit u informuan mbi politikn e
privatsis dhe konfidencialitetit duke u siguruar pr
mbrojtjen e informacionit t dhn prej tyre dhe t
prdorur n kuadrin e ktij projekti duke shmangur
idenitfikimin e tyre apo shfaqur informacione personale
t panevojshme. Gjat aktivitetit, pjesmarrsit qen
t lir t shprehnin vullnetin e tyre pr kryerjen e
fotografive dokumentuese dhe aprovimin prkats pr
publikimin e tyre vetm n kuadr t raportimit pr kt
projekt dhe pr asnj qllim tjetr jasht ktij studimi.
Koordinatort monitoruan nga afr intervistuesit pr
t siguruar mbarvajtjen e procesit, nj atmosfer
bashkpunuese dhe vlefshmrin e informacionit t
mbledhur. N prfundim t puns n terren, ekspertt
u mblodhn n Tiran, n nj takim i cili shrbeu
pr t ndar dhe analizuar s bashku ngjashmrit,
ndryshimet, sfidat dhe strategjit e prdorura n dy
qarqe t ndryshme t Shqipris. Puna e kryer nga ekipi
si n procesin e kryerjes dhe regjistrimit t intervistave
ashtu dhe gjat procesit t mbledhjes s t dhnave nga
fokus- grupet dhe informacionit nga aktort lokal ishte
kryer konform standarteve etike dhe profesionale.
5. N zhvillimin e nj metodologjie krkimore n

nivel kombtar duhet t mbahet parasysh zgjerimi
i grupit t t intevistuarve duke prfshir familjar
(bashkshort, fmij), punonjs social, msues,
prindrit e vajzave/ grave t martuara hert, dhe

prfaqsues t institucioneve shtetrore. Pr t rritur
ndrgjegjsimin lidhur me fenomenin e martesave
t hershme sht e rndsishme t prfshihen dhe
personalitete t artit apo mediatik t cilt mund t
ken eksperienca t martesave t hershme. Impakti i
mesazheve t tilla sht shum i madh dhe pozitiv.
D. Identifikimi i Njanshmris Krkimore
Ky studim nuk kishte pr qllim t mblidhte informacion

mbi prevalencn e fenomenit por mbi arsyet dhe pasojat
e tij. Kampioni i przgjedhur dhe numri i intervistave
ishte qllimisht i kufizuar pr t na dhn mundsin e
nj analize t zgjeruar cilsore. Ka njanshmri t qart
ndaj grave n martesa t hershme n kt studim pasi ai
prpiqet t nxjerr informacion lidhur me to, n mnyr q
tiu bhet mir si atyre dhe familjeve q ato kan krijuar.
Numri i rasteve brenda studimit ishte i kufizuar n mnyr
q t lehtsohej n thellsi secila dukuri. Vlersimi bhej
sipas nj fushe dhe qllimi shum t qart. Fokus grupet
dhe pyetsort ishin n funksion t nisms krkimore mbi
martesat e hershme dhe parandalimin e tyre.
1. Puna e ngritur dhe zbatuar n terren ishte e kufizuar
vetm gjat kohshtrirjes s ksaj inisiative. Nj
kohzgjatje m e madhe do t kishte qen m e
dobishme ndaj dhe duhet marr n konsiderat pr
studimin n nivel mbarkombtar.
2. Natyra sensitive e tems s trajtuar gjat ktij studimi
krkonte domosdoshmrisht dhe para s gjithash
vendosjen e nj marrdhnieje besimi n t ciln

pjesmarrset ndihen t mbrojtura dhe t sigurta pr t
dhn informacion t qart, t plot dhe t dobishm.
3. Intervistuesit u kshilluan t fillonin intervistat vetm
kur pjesmarrset t ishin t gatshme, pa i sforcuar.
Atyre ju krkua t mos vazhdonin me aplikimin e
pyetsorit, nse vrenin shenja stresi, ankthi, sikleti tek
pjesmarrset. Ata u udhzuan sesi duhet t vazhdonin
nse vajzat e reja ndiheshin t shqetsuara nga pyetjet.
4. Pr shkak t aksesit t kufizuar n t dhna,
dokumentacioni zyrtar q ka t bj me martesn e
hershme nuk u analizua. N kt studim u analizuan
vetm materialet e publikuara dhe n dispozicion t
publikut.
5. Studimet e ksaj natyre duhet t kryhen me kujdes dhe
etik t lart profesionale dhe kjo krkon koh. Pr m
tepr, marrja e informacionit cilsor sht e nevojshme
pr t kuptuar kompleksitetin e problematikave t
martesave t hershme dhe pr t mos rn n grackn
e prgjithsimeve statistikore.
6. Krijimi i nj marrdhnie t shklqyer me pjesmarrsit
sht elsi pr t marr kt informacion kaq sensitiv.
Gjat dizenjimit t studimeve t ngjashme sht e
nevojshme t planifikohet koh e mjaftueshme e cila
sht shum e domosdoshme pr trajtimin e shtjeve
t tilla.
7. Ky dokument bazohet n studimet e rasteve n Kor
dhe t Vlor dhe reflekton nj proces dinamik ende
t paprfunduar, por q me gjetjet e deritanishme
ndihmoi n identifikimin e disa mangsive q kan
t bjn me martesat e hershme ndrsa vlersonim
situatn n zonat pilot dhe msonim shum m tepr

pr problemet q duhen adresuar n shkall kombtare.
8. Kufizimet e pranuara dhe kampioni i vogl i ktij
studimi nuk duhet t prbjn penges q zbulimet e
ktij studimi t prdoren pr t reflektuar mbi shtjet
shqetsese dhe prioritizimin e tyre. Ata q punojn pr
reformn ligjore, at politike dhe ndrhyrjet strategjike
mund ta prdorin kt studim pr t adresuar
problemet e identifikuara duke sjell eliminimin e
fenomenit t martesave t hershme.

IV. Zhvillimi human
kundrejt t drejtave t njeriut
Ky vlersim rreket gjithashtu t lidh zhvillimin njerzor

me at t zhvillimit t burimeve njerzore. Tranzicioni
drejt demokracis dhe ekonomis s lir t tregut nuk
kaloi pa kosto pr shqiptart. Veanrisht, kostot njerzore
q pasuan kt proces ishin t mdha dhe ndonjher t
paprballueshme19. Vajzat/ grat e prfshira n martesat
e hershme, jan njri nga grupet shoqrore, t ndikuar
drejtprdrejt nga tranzicioni dhe kostoja e paguar prej tyre
vrtet sht shum e rnd, shpesh nj trheqje absolute
nga jeta shoqrore dhe profesionale. Rinia e sotme,
grupmosha 15-24 vje mund t konsiderohet lehtsisht
si nj nga produktet e tranzicionit20. Pr m tepr, makro
zhvillimet socio-ekonomike q ndodhn n Shqipri, nuk
u shoqruan me zhvillime n nivele mikro, t ngjashme
me ndrhyrjet q ne synojm t aplikojm. Si rezultat u
krijuan shpesh qarqe vicioze rreth fenomenit t martesave
t hershme, papunsia u rrit ndrsa mundsit u reduktuan,
19
Pr nj vlersim t detajuar t tranzicionit dhe migrimit t brendshm
t ndodhur n Shqipri ju lutem referojuni nj studimi t br nga
Clarissa de Waal in Albania Today: A Portrait of Post-communist
Turbulence, I.B.Tauris & Co Ltd, 2005
20
Kjo grupmosh u rrit dhe u zhvillua n kontekstin e nj tranzicioni
t vazhdueshm socio-ekonomik, gjat t cilit ka patur ndryshime t
vazhdueshme por asgj nuk sht prcaktuar definitivisht.

pra u krijuan barriera t shumta pr zhvillimin njerzor
dhe ushtrimin e t drejtave t njeriut. Grat n martesat
e hershme prfaqsojn segmente t grave me munges
t theksuar t aftsive t krkuara n tregun aktual t
puns krahas mungess s inisiativs pr siprmarrje
individuale. Prshtatja e t msuarit, trajnimit t grave n
prputhje me krkesat e tregut t puns mbetet nj sfid
t ciln shpresojm ta trajtojm prmes propozimeve dhe
veprimeve t prbashkta pr t eliminuar fenomenin.
A. Normat dhe legjislacioni pr t drejtat e njeriut

q trajton martesat e hershme dhe fminore n
Republikn e Shqipris21
Sipas Kushtetuts s Shqipris, fmijt, t rinjt, grat

shtatzna dhe nnat e reja kan t drejtn e nj mbrojtjeje
t veant nga shteti. Ajo gjithashtu deklaron se do fmij
ka t drejtn e mbrojtjes nga dhuna dhe shfrytzimi q
mund t dmtoj shndetin, zhvillimin normal ose t vn
jetn e tij/saj n rrezik. Legjislacioni shqiptar pr fmijt
(Ligji pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijs) e prkufizon
fmijn si do person i lindur gjall q sht nn
moshn 18 vjeare.22 Ky prkufizim sht n prputhje
21
Kjo pjes e studimit bazohet n publikimin Martesa e hershme n Shqipri:
Nj vshtrim specifik mbi komunitetin rom, t cilin mund ta gjeni ktu:
http://observator.org.al/wp-content/uploads/2015/03/2015-Child_marriage_
in_Albania.pdf
22
Shqipria ratifikoi Konventn mbi t Drejtat e Fmijs (KDF) m 27 shkurt
1992. M 25 shtator 2012, Komiteti pr t Drejtat e Fmijs shqyrtoi raportin
e 2, 3 dhe 4 periodik t Shqipris. Prfaqsuesit e Shqipris prezantuan
ligjin e ri mbi Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijs t miratuar m 4 nntor
2010 si dhe Planin e Veprimit pr Fmij 2012-2015, si hapa progresiv drejt

me Konventn e OKB pr t Drejtat e Fmijs. Ligji pr
Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijs gjithashtu prcakton
t gjitha t drejtat dhe mbrojtjen e domosdosdoshme q
i nevojitet nj fmije, dhe prcakton mekanizmat dhe
institucionet q jan prgjegjse pr garantimin e ktyre
t drejtave prkatsisht prmes Kshillit Kombtar dhe
Agjensis Kombtare pr Mbrojtjen e t drejtave t
fmijve, t cilat u formuan n vitin 2010. Aprovimi i
ktij ligji i hapi rrugn krijimit t njsive pr mbrojtjen e
fmijve n nivel rajonal dhe lokal, si autoritete shtetrore
prgjegjse ku mund t raportohen shkeljet e t drejtave t
fmijve.
Sipas Kodit t Familjes, mosha minimale ligjore
q lejon nj shtetas shqiptar t kryej nj martes sht
mosha 18 vje. Po sipas t njjtit nen t Kodit t Familjes
parashikohen disa raste kur edhe fmijt nn 18 vje
mund t lejohen t hyjn n martes bazuar n miratimin
e gjykats s rrethit. Disa nga kto raste t cilat merren n
konsiderat nga Gjykata lidhen me shtatznin apo nevojn
pr t emigruar me partnerin (ende jo bashkshortin). N
raste t tilla bie prcaktimi i moshs minimale. Sipas
t gjitha instrumenteve ndrkombtare t ratifikuara dhe
sipas legjislacionit shqiptar t gjitha martesat duhet t
bazohen n plqimin e vullnetshm t dy bashkshortve
t ardhshm, dhe duhet t regjistrohet n zyrn e gjendjes
civile.
prmbushjes dhe respektimit t t drejtave t fmijve n Shqipri. Pr her

t par n kt raportim krijimi i njsive t t drejtave t fmijve n nivel
lokal dhe Agjencis Shtetrore pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve u
prezantuan dhe n tagrin e tyre pr t monitoruar zbatimin e ligjit dhe Planit
t Veprimit pr fmijt.

Kodi Civil i Republiks s Shqipris thekson se nj
person arrin kapacitetin e plot juridik kur ai ose ajo arrin
moshn 18 vje. Kodi specifikon, se n qoft se nj vajz
martohet para moshs 18 vje, ajo automatikisht arrin
kapacitetin juridik. Kapaciteti juridik i jep nj personi
t drejta dhe detyrime t caktuara ligjore; pr shembull,
pr t nnshkruar marrveshje, t marr trajtim mjeksor
pa plqimin e prindrve, dhe pr t regjistruar lindjen
e fmijve. Megjithat Kodi Penal nuk e kriminalizon
martesn e fmijve. Esht nj referenc n Kodin Penal, n
nenin 130 ku thuhet se detyrimi me forc pr t filluar ose
vazhduar nj bashkjetes si dhe krkesa e nj t rrituri pr
t shkuar jasht territorit t Shtetit Shqiptar me nj fmij
duke e detyruar at t martohet, dnohet me gjob ose deri
n tre muaj burg. Sipas t njjtit Kod Penal, n nenin 100,
marrdhnia seksuale me nj t mitur nn moshn 14 vje
sht nj vepr penale, dhe dnohet nga 7 deri n 15 vjet
burg; ndrsa kryerja e marrdhnieve seksuale t detyruar
me nj t mitur t moshs 14-18 vje, sht nj vepr penale
dhe dnohet nga 5 deri n 15 vjet burgim.
B. Prfaqsues t qeveris, shoqris civile si dhe

fmij raportojn n Sesionin e 61 t Komitetit
pr t Drejtat e Fmijs (17 Shtator -5 Tetor 2012)
Lidhur me shtjen e martesave t hershme n Shqipri,

Komiteti pr t Drejtat e Fmijs, kishte nxjerr nj list
t shtjeve pr t cilat krkohej informacion shtes dhe
i prditsuar. Ky informacion iu krkua prfaqsuesve
shqiptar t paraqitej me shkrim. N paragrafin 3 t Pjess
I, Komiteti krkoi nga shteti q t jepte informacion mbi

masat specifike t ndrmarra pr t adresuar problemin
e martesave t hershme t cilat raportohen si fenomen i
zakonshm n disa komunitete t caktuara. Prgjigja e
shtetit n kt pik ishte: Lidhur me problemin e martesave
t hershme ne prmendim se Ligji i Familjes, neni 7
siguron martesn si nj e drejt midis nj burri dhe nj
gruaje q kan mbushur moshn 18 vje. Vetm pr arsye
t nj rndsie t madhe, mundet vetm gjykata t lejoj
martesn para ksaj moshe (18 vje). Kjo fush sht e
rregulluar tashm me dispozitat e ligjit t familjes, t cilat
nuk i lejojn martesat n mosh t re.
Nj raportim tjetr vjen nga konsultimet q Koalicioni
Mbrojtjes S bashku pr Kujdesin e Fmijve (BKTF)
organizoi me 26 fmij, n Durrs, n Tetor t vitit 2011,
t cilt ishin zgjedhur si prfaqsues t 14.534 fmijve
nga Tirana, Vlora, Durrsi, Kuova, Elbasani dhe Dibra.
Konsultimet ishin t formave t ndryshme duke filluar
nga bisedimet, intervistat, pyetsort, seminaret, trajnimet
etj nprmjet t cilave u arrit t evidentoheshin nj sr
problemesh me t cilat ndeshen fmijt. Njri prej ktyre
shqetsimeve lidhej me shtjen e martesave t hershme si
nj vendim i cili merret nga prindrit pa marr plqimin e tyre.
C. Vzhgimet dhe rekomandimet prfundimtare t

Komitetit pr t Drejtat e Fmijve
Pas raportimit t aktorve t ndryshm n Komisionin e

OKB-s pr situatn e t drejtave t fmijs, prsa i pr-
ket zbatimit dhe shkeljes s ktyre t drejtave, martesat e
hershme jan kategorizuar si nj Praktik e dmshme

nga komiteti dhe rekomandimi i komisionit n lidhje me
kt shtje ishte si vijon: Komiteti, ndrsa v n dukje
se mosha minimale ligjore e martess sht caktuar- 18
vje, shpreh shqetsimin pr praktikn e vazhdueshme t
martesave t hershme dhe atyre t detyruara, veanrisht
n komunitetin Rom.
D. Vazhdimi i procesit pas vzhgimeve

dhe rekomandimeve t Komitetit
Q prej muajit Tetor 2012, kur Komiteti dorzoi

rekomandimet pr Shqiprin, nuk ka asnj dokument
zyrtar mbi zhvillime specifike. Gjat ksaj periudhe,
Observatori ka kontaktuar shum institucione shtetrore
dhe jo-shtetrore pr t verifikuar nse sht ndrrmarr
ndonj hap konkret nga Qeveria Shqiptare ose Shoqria
Civile pr t lehtsuar gjendjen e fmijve n Shqipri
n lidhje me shtjen e martesave s hershme. N baz t
informacioneve tona nga tetori 2012, deri shkurt 2015 nuk
sht ndrmarr asnj mas lehtsuese pr t studiuar dhe
parandaluar kt fenomen. Mungesa e veprimit n kt
fush mbetet ende nj mundsi pr t adresuar shtjen
e martesave t hershme,si n formn e paraqitur n kt
dokument dhe pr t par prtej kufijve etnik si kemi
br n fazn e par t ktij studimi.
1. sht e rndsishme pr ne (dhe partnert tan) t
kuptojm se t drejtat e njeriut jan t verbra prball
ngjyrs s lkurs, etnis, gjinis dhe kombsis.
Respektimi dhe zbatimi i t drejtave t tilla nuk duhet
t kufizohet vetm n kategorit e siprprmendura,

shpirti i t drejtave t njeriut, duhet t trajtohet n
mnyr adekuate me ligjet dhe legjislacionin shqiptar
dhe t tejohen n t gjith shoqrin. N kt drejtim,
diskutimi ligjor mbi martesat e hershme sht i paplot
nse nuk sht i shoqruar me nj hulumtim aktiv t
situats n terren q do t ndihmojn gjyqtart n
t ardhmen pr t hyr n nj proces m t thell t
arsyetimit ligjor para se t lejojn martesn n mosh
t hershme.
2. Me an t ktij studimi, ne synojm t tregojm se
arsyetimi n migrim apo shtatzani nuk jan arsye t
mjaftueshme pr t lshuar nj certifikat pr martes
n mosh t mitur. Migrimi sht nj pjes integrale
e jets dhe kulturs shqiptare q nga viti 1991 dhe si
e till ajo nuk duhet t konsiderohet m si nj rast i
veant. N lidhje me kt shtje sht edhe fakti se
martesat e hershme pr arsye t migrimit shpesh kan
prfunduar n trafikimin njerzor apo prostitucion.
Nj autore e shquar ligjore ngre kt shqetsim n
studimin e saj Diskriminimi gjinor n familje dhe
shtjet martesore23 duke e trajtuar shqetsimin e saj
me mnyrn se si gjyqtart marrin vendime lidhur me
martesat e hershme.
3. Dr. Mandro me t drejt trajton shtjen e shtatznis
si arsye parsore pr lejimin e martess s hershme.
Ne bashkohemi n shqetsimin e saj se thjeshtimi i
23
For a full discussion of early marriage please refer to: Diskriminimi Gjinor
n shtjet Familjare dhe Martesore by Prof. Dr. Arta Mandro (pages 71
78). The study can be accessed in this link: http://www.undp.org/content/
dam/albania/docs/misc/Diskriminimi%20gjinor%20ne%20ceshtjet%20
familjare%20A.%20Mandro.pdf

situats zhvillohet n gjykat, kur vendimet e hershme
t martess jan t bazuara n shtatzani dhe nuk e
konsiderojn zhvillimin e nns dhe t fmijs q
pritet t lind. Ka nj korrelacion t fort n studimin
ton ndrmjet shtatznis dhe braktisjes s shkolls
q do t analizohet m tej. Nuk ishte qllimi i ksaj
nisme pr t shqyrtuar vendimet e gjykatave lidhur
me martesat e hershme n vend t ksaj ne jemi duke
marr parasysh si nj fmij vajz transformohet n
grua si rezultat i martess s hershme. Megjithat, ne
mund t pohojm se shumica e vendimeve gjyqsore
q kan t bjn me dhnien e martesave t hershme
jan t lidhura me shtatznin. Ne vazhdojm t
marrim n konsiderat kt nism si nj mjet pr t
rritur shqetsimin dhe ndrgjegjsimin n lidhje me
shtatzanit e hershme q bartin n vetvete rreziqe t
shumta pr nnn n mosh t re dhe t foshnjave t
lindur rishtazi, referuar studimeve shndetsore.
4. Shtimi i vendimeve gjyqsore pr martesat e hershme
sht e kufizuar nga mosha e pjekuris seksuale
vendosur 14 vje n Shqipri. Me fjal t tjera martesa
nn moshn 14 vjeare tregon kryerjen e prdhunimit
statutor. Dr. Mandro prshkruan n studimin e saj
situatn e ngjajshme n vendet ku fmijt jan
trafikuar pr qllime prostitucioni- nj 14 vjeare e cila
ishte joshur n trafikim prmes premtimeve t rreme
pr nj jet m t mir jasht vendit. Nj studim n
mbar vendin do t na lejoj t marrim n konsiderat
ekzistencn e nj korrelacioni ndrmjet martesave t
hershme dhe trafikimit. N prvojn ndrkombtare
dhe punn shkencore t kryer jasht Shqipris

argumentohet pr kt. Nse ekzistenca e nj modeli
t till sht provuar n Shqipri ne do t dshironim
t rrisnim ndrgjegjsimin dhe zhvillonim nj fushat
kombtare q do ta bnte Parlamenti shqiptar t marr
n konsiderat ndryshimin e moshs s pjekuris
seksuale nga 14 vje n 15 vje. Duke marr kt hap
Shqipria lviz m pran vendeve n t cilat mosha e
pjekuris seksuale sht m e lart se 14 vje dhe m
afr 16 vje.
5. Ne gjithashtu besojm se zhvillimi njerzor dhe
shoqror nuk duhet t bhet duke shkelur t drejtat e
njeriut ose imponuar zhvillimin e shoqris mbi supet
e disa individve, duke prfshir ata q kan hyr
ose jan detyruar t hyjn n nj bashkim t bazuar
n martesat e hershme. Ne shpresojm q kjo nism
dhe politikat e veprimit q ne propozojm n faqet n
vijim do t shrbejn pr t rritur ndrgjegjsimin dhe
pr t marr hapat e nevojshm politike pr t adresuar
martesat e hershme n mbar vendin.

V. Analiza e Thelbsoreve
A. Karakteristika demografike t Martesave

t hershme n Kor dhe Vlor
Jan intervistuar 102 femra n lidhje me nismn e marr

pr martesat n mosh t mitur. N Kor u intervistuar 52
gra n martes t lidhur n mosh t mitur. Midis tyre, ka
pasur gra q jan martuar pas moshs 18 vje, t cilt nuk
i kemi konsideruar n kt analiz. Intervistat e plotsuara
n Kor jan 31 dhe pyetsori u zhvillua n zonat
periferike (17 t anketuara) dhe n Pojan (14 t anketuara).
N Vlor numri i t anketuarve ishte 50. T gjitha grat q
jan intervistuar jan martuar para moshs tetmbdhjet
vjeare. Modeli sht i vendosur n qytetin e Vlors (25
t anketuara) dhe n dy zonat periferike Xhyerina (15) dhe
Bishan (10).
1. Mosha aktuale e t intervistuarve. Si mund t

shihet qart n grafikun e mposhtme, grupmosha
dominuese e grave t martuara n mosh t hershme
sht mes moshs 26 dhe 35 vje q prfaqsojn mbi
44% t kampionimit. N Vlor, kjo grupmosh prbn
gjysmn e t anketuarve, ndrsa n Kor grupi duket
disi m i vjetr, ku rreth 33% e t anketuarve jan

mbi 36 vje. Kjo mosh relativisht e re n mesin e
femrave t martuara n mosh t hershme tregon
qart se fenomeni i martesave t hershme sht n
rritje dhe sht i lidhur ngusht me ndryshimet social-
ekonomike q Shqipria iu nnshtrua n vitin 1991.
Grafik 2: Mosha aktuale e t anketuarve
Burimi: Anketim nga Observatori, Nntor- Dhjetor 2015
2. Mosha kur jan martuar t anketuarat. Shumica e t

anketuarve nga Kora jan martuar gjat moshs 16- 17
vje. Kjo sht grupmosha dominante me prkatsisht
22% dhe 39% ose 19 raste s bashku. N Vlor e njjta
grupmosh dominon, prkatsisht me 40% dhe 50% t
rasteve. Shqetsuese sht situata n 3 raste n Kor dhe
2 raste n Vlor, n t ciln martesa u zhvillua n moshn
13 ose m hert.

Tabel 1: Mosha kur jan martuar t anketuarit
Mosha kur jan martuar t anketuarat Vlor Kor
12 - 13 vje 2 3
14 vje 0 4
15 vje 3 5
16 vje 20 7
17 vje 25 12
3. Mosha e grave kur kan sjell n jet fmijn e par.

Shumica e grave n martesat e hershme jan tashm nna.
N Kor fmija i par ka ardhur n jet kur e ma ishte 17
apo 18 vje (prkatsisht 26% dhe 32%), n 58% t rasteve.
N Vlor fmija i par ka ardhur n jet kur nna i prkiste
s njjts grupmosh n 84% t rasteve (42% n do grup
moshe). N Kor, n 55% t rasteve martesa sht br
para se fmija kish lindur, ndrsa n pjesn tjetr martesa
ka ardhur pr shkak t shtatzanis. N Vlor martesat
para dhe pas lindjes s fmijs s par jan t ndar n
mnyr t barabart. N martesat pr shkak t shtatzanise,
rezulton se shtatzania ka qn arsye pr martes. sht e
rndsishme t vihet re se ka dy raste n Vlor q lindja ka
ndodhur kur nna ishte 14 vje.

Tabel 2: Mosha kur t anketuarit
kan sjell n jet fmijn e par
Mosha kur kan sjell n jet fmijn e par Vlor Kor
14 vje 2 0
15 vje 1 2
16 vje 1 5
17 vje 21 8
18 vje 21 10
19 vje 1 3
20 vje 1
4. Statusi aktual i t martuarave n mosh t hershme:

61% e grave t intervistuara n Kor jan t martuar,
ndrsa pjesa tjetr jan ose t divorcuar ose t ve. 86% e t
anketuarve n Vlor jan t martuar, pjesa tjet re tyre sht
e shprndar sipas kategorive n tabeln e mposhtme:
Tabel 3: Statusi aktual i t anketuarve

Statusi Aktual Vlor Kor
T martuara 43 t prgjigjur- 86% 19 t prgjigjur- 61%
T divorcuara 5 t prgjigjur- 10% 4 t prgjigjur- 13%
T ve 1 t prgjigjur 1 t prgjigjur
T pa martuara 1 t prgjigjur 6 t prgjigjur 16%
N process divorci 1 t prgjigjur
Burimi: Anketim nga Observatori, Nntor-Dhjetor 2015
5. Diferenca n mosh me bashkshortt. N Kor

diferenca e moshs bashkshortore varion nga 2 deri n
10 vjet. Diferenca n mosh si 3, 4, 5 dhe 7 vjet sht
respektivisht 10%. Grupet q dominojn me 26% dhe 16%

jan ato me 2 vjet (tet raste) t diferencs n mosh dhe 10
vjet (5 raste). Ndryshimi i moshs bashkshortore n Vlors
sht i shprndar n mnyr t barabart dhe varion nga 2
deri n 20 vjet - 10% sht diferenca e moshs me 3, 5, 6
dhe 7 vjet. Grupi dominant sht ai n t cilin burri sht 9
vjet m i vjetr se gruaja me 12% (6 raste).
6. Mosha e prindrve t t intervistuarve. Prindrit e
grave n martesat e hershme duket se jan mes moshs
40 dhe 59 dhe t shprndar njtrajtsisht. Kjo mund t
jet edhe nj tregues se vendimi pr martesat e hershme
mund t ket qen marr pr shkak t kufizimeve financiare
dhe ekonomike. Figura e mposhtme e bn t qart se
prindrit e t intervistuarave n Kor jan m t vjetr n
krahasim me prindrit e t intervistuarave n Vlor. Grupi
i prindrve, t moshs 70 vjeare- 79, prfaqson grupin
dominues n Kor, n krahasim me situatn n Vlor, ku
grupet dominuese jan ato t prindrve mes 40- 59 vje.
Grafik 3: Mosha e prindrve t t anketuarve

B. Karakteristika t prejardhjes familjare
t grave t martuara n mosh t hershme
1. Lloji i familjeve. Situata e t intervistuarave tregon

se kryesisht jan t rritura n familje me dy prindr
me mbi 70% t rasteve. N Kor vetm 6% e t
anketuarve vijn nga familje me nj prind, ndrsa n
Vlor rastet me nj prind prfaqsojn 16%. Pjesa tjetr
e grave jan rritur n familje t cilat kan prjetuar
divorcin apo ato n t cilat prindrit jan rimartuar.
N Kor kjo situat prindrore prfaqson 19% t
grupit, ndrsa n Vlor 6%. Ajo q bhet mjaft e qart
ktu sht fakti se sfondi familjar i t anketuarve sht
relativisht e qndrueshme.
Tabel 4: Lloji i familjeve i t anketuarve

Lloji i familjeve Vlor Kor
T dy prindrit 36 t prgjigjur - 72% 22 t prgjigjur- 71%
Nj prind 8 t prgjigjur 2 t prgjigjur
Prindr t ndar 3 t prgjigjur 5 t prgjigjur
Prindr t rimartuar 3 t prgjigjur 1 t prgjigjur
Jetim 1 t prgjigjur
2. Numri i vllezrve/motrave. N Kor shumica e

grave vijn nga familje me katr deri n gjasht fmij
n rreth 55% t rasteve, ndrsa n Vlor kjo shumic
korrespondon me grat q vijn nga familje me pes
deri n tet fmij n 52% t rasteve.

3. Rradha e lindjes s fmijve. Martesat e hershme
n Kor jan karakteristike pr fmijn e dyt ose
t tret n familje, sipas studimit ton. Kjo situat
ndodh n 61% t rasteve. N Vlor, nga ana tjetr,
jan karakteristike m shum n fmijn katrt apo t
pest n 46 t rasteve.
Tabel 5: Rradha e lindjes s fmijve i t anketuarve

Rradha e lindjes s
Vlor Kor
fmijve
Fmija i par 9 5
Fmija i dyt 7 11
Fmija i tret 11 8
Fmija i katr dhe i 23 (rradha e 4 dhe 5 4 (rradha e 7 dhe 8
rradhs jan dominante) jan dominante)
Fmija i fundit 0 3
4. Statusi i punsimit t prindrve. Tabela e mposhtme

tregon se shumica e prindrve t t intervistuarave jan
t papun. Edhe pse studimi sht i qart t dhnat
duhet t jen t verifikuara me t dhnat statistikore t
mirqenies. Papunsia n mostrn e ankets n nivel
mbi 60% sht shqetsues dhe si do t shohim m
posht sht reflektuar edhe n statusin e punsimit t
grave t cilat jan martuar hert.

Tabel 6: Punsimi i prindrve t t anketuarve
A punojn
prindrit Vlor Kor
tuaj:
Po T punsuar = 20 40% T punsuar = 8 32%
Jo T papunsuar = 30 60% T papunsuar = 21 68%
5. Migrimi i prindrve nuk duket t jet nj faktor i

rndsishm n lidhje me martesat e hershme. N
Kor 8 nga pjesmarrset e studimit kan pasur
prindr t cilt emigruar, ndrsa n Vlor vetm 13
pjesmarrs kan prindrit migratore. Vendet q jan
paraqitur pr migrimin jan Greqia (13 raste) dhe
Italia (5 raste).
C. Karakteristika arsimore t grave t martuara

n mosh t hershme
1. Niveli i Arsimimit. Grat me nivel t ult arsimor

dominojn grupin e t anketuarve n t dy bashkit,
prkatsisht me 74% n Kor dhe 82% n Vlor.
Ky konstatim prkon me t dhnat ndrkombtare ku
sht identifikuar korrelacioni midis nivelit t ult t
arsimimit dhe martesat e hershme.

Grafik 4: Niveli arsimor i t anketuarve
Krahasimi i nivelit arsimor t prindrve me at t

intervistuarave tregon nj korrelacion domethns. T
intervistuarat kan nj rritje shum t vogl t numrit t
viteve t kaluara n shkoll n krahasim me prindrit. sht
mjaft e qart se niveli arsimor i t intervistuarave prputhet
me at t prindrve t tyre. Pr ta br kt krahasim m t
sakt pr proceset politikbrse, anketa duhet t prmbaj
pyetje lidhur me arsimimin pr nnat dhe baballart ve e
ve pr t kuptuar m mir reciprocitetin n kt lidhje.

Grafik 5: Arsimimi i grave t martuara n mosh t hershme
me arsimimin e vet prindrve
2. Arritjet dhe Rezultatet n shkoll. Gjat rrjedhs s

studimit, pjesmarrsit u pyetn gjithashtu t marrin
n konsiderat nj vet-vlersim t rezultateve t
tyre shkollore. Shumica e tyre tregon mesatarisht pr
rezultate t mira 74% n Kor dhe 60% n Vlor.
Grafik 6: Vetvlersimi pr edukimin nga t anketuarit

3. Lndt shkollore t preferuara: N dy kampionet
80% e t anketuarve nuk kan ndonj prirje ndaj
shkencave ekzakte, ato kan preferuar leximin dhe
shkencat shoqrore m shum se matematikn. N
prpjekje pr t marr nj ide m t qart pr kt
shtje ne gjithashtu pyetm n lidhje me leximin
pas shkolls: vihet re shumica e grave n martesat
e hershme- 52% n Kor dhe 58% n Vlor nuk
angazhohen n lexim pasi martoheshin.
Tabel 7: Niveli dhe shkalla e leximit pas mbarimit

t shkolls i t anketuarve
Leximi pas mbarimit t shkolls Vlor Kor
Po 21 42% 15 48%
Jo 29 58% 16 52%
4. Konsiderata lidhur me rikthimin n shkoll: Grat

q martohen hert nuk kthehen n shkoll pas lindjes
n 84% t rasteve n Kor dhe n 88% t rasteve n
Vlor. Edhe pse nuk sht regjistruar pr qllime t
ktij studimi, turpi dhe kontrollit bashkshortor jan
arsyet kryesore q kontribuojn pr kt situat. Fakti
q n disa raste, n t dy bashkit, grat jan kthyer n
shkoll paraqet inkurajim.

Tabel 8: Kthimi n shkoll pas lindjes i t anketuarve
A jeni kthyer n shkoll pas lindjes s
Vlor Kor
fmijs?
Po 6 2
Jo 44 88% 26 84%
5. Prirjet profesionale: Pas lindjes s fmijs as shkolla,

as punsimi nuk duket t jet nj prparsi n jetn e
grave q martohen hert. Shumica e grave n martesat
e hershme nuk punojn jasht shtpis pas lindjes n
64% t rasteve n Kor dhe n 70% t rasteve n
Vlor. Gjysma e grave n Kor nuk tregojn ndonj
interes pr zhvillim profesional, ndrsa n Vlor
prqindja sht mjaft e lart n 92%. Edhe pse n
heshtje kto shifra jan alarmante dhe duhet t merren
parasysh n nivel kombtar n mnyr q t zhvillojn
strategji pr t korrigjuar kt situat.
D. Jeta familjare e grave t martuara

n mosh t hershme
1. Statusi ligjor martesor: Shumica e pjesmarrsve

t studimit (mbi 60% e tyre) jan t martuara. Shifrat
jan m t larta n Vlors 86% dhe m t ult pr
Kor 61%. Prgjat pyetsoreve t dhnat n lidhje
me statusin ligjor t martesave mbeten te paqarta
pr shkak t faktit se bashkimi n martes nuk sht
legalizuar. Kjo ngre shqetsimin pr statusin e grave
n martesat e hershme dhe emancipimin e tyre.

Tabel 9: Statusi ligjor martesor i t anketuarve
Statusi ligjor
Vlor Kor
martesor:
T martuar 43 t prgjigjur - 86% 19 t prgjigjur- 61%
T divorcuar 5 t prgjigjur -10% 4 t prgjigjur 13%
T ve 1 t prgjigjur 1 t prgjigjur
T pa martuar 1 t prgjigjur 6 t prgjigju 16%
N proces divorci 1 t prgjigjur
2. Mnyra e jetess: familjet q kan origjinn nga

martesa e hershme bashkjetojn me prindrit e
bashkshortit n 61% t rasteve n komunn e Kors.
N kontrast me Korn, familjet q fillojn si rezultat i
martess s hershme jetojn m vete n 54% t rasteve.
T anketuarit na than se ata jetojn me prindrit pr deri
n dy vjet pasi fmija i par ka lindur. sht gjithashtu
e rndsishme t prmendet se t anketuarit nuk ishin
t qart kur u krkohet pyetja n lidhje me familjen e
zgjeruar, nj shtje q duhet t trajtohet m mir n
nivel kombtar dhe krkon kontroll me t dhnat e
anketimeve t mundsive ekonomike nga INSTAT-it.
Tabel 10: Lloji i jetess s t anketuarve

Me k jetoni: Vlor Kor
ift? 27 raste 54% 9 raste 39%
Me prindrit? 23raste 46% 19 raste 61%
3. Numri i fmijve: Numri 3 sht shnuar m shum

prsa i prket numrit t fmijve n familjet e filluara

nga martesat e hershme. Familjet me m shum se katr
fmij nuk kan treguar deri n shembullin e Kors, e
cila dominohet nga ata q kan dy ose tre fmij (64%),
ndrsa 19% e tyre kan nj fmij t vetm. N Vlor
30% e t anketuarve kan t paktn nj fmij dhe
prqindja e grave me dy ose tre fmij sht pothuajse
e njjt. sht gjithashtu interesante t prmendet se jo
t gjitha familjet jan t shpejt pr t filluar familje- 4
raste, 2 n Vlor dhe 2 n Kor. N Vlor ne gjithashtu
kemi raste t njjta t grave q ishin martuar n fillim
dhe kan lindur respektivisht 5 dhe 7 fmij.
Grafik 7: Numri i fmijve i grave t anketuara

t martuara n mosh t hershme

4. Gjendja shndetsore e fmijve: Kur i kemi pyetur
t intervistuarat pr t vlersuar gjendjen shndetsore
t fmijve t tyre ne morm lajme t mira dhe shumica
e tyre e vlersuan gjendjen shndetsore si t mir ose
shum t mir. Vetm n 6 raste pr t dy komunat
fmijt jan t paregjistruar n regjistrin civil.
Grafik 8: Gjendja shndetsore e fmijve

t grave t martuara hert
5. Statusi familjar i t intervistuarave pas lindjes s

fmijs s par: Nprmjet ktij studimi ne u prpoqm
pr t nxjerr t dhna lidhur me statusin aktual t t
intervistuarave pasi kan br lindjen e par. 35% e t
anketuarve n Kor dhe 32% e t anketuarve n Vlor
flasin pr nj prmirsim t statusit t tyre t familjes

pasi lindjes s par. Grat gjithashtu raportojn pr
probleme me t cilat ballafaqohen kur ato lindin vajza,
n t paktn 4 raste n Kor dhe n 8 raste n Vlor.
6. Abort i detyruar: N nj mnyr shum t

guximshme grat q i kemi intervistuar i jan
prgjigjur intervistueseve se rreth 30% e tyre kan
qen t detyruara pr t abortuar. Pr t ruajtur
konfidencialitetin pyetjet e mtejshme n lidhje me
abortin nuk u bn. Aborti i detyruar paraqitej n 11
raste (35%) n Kor dhe n 16 raste (30%) n Vlor.
Kjo situat prbn nj tjetr shqetsim, ku vetdija ka
nevoj t rritet m tej.
7. Rritja e fmijs: T afrt dhe familjar ndihmoj

nnat e martesave t hershme n procesin e rritjen
s fmijs. N shum pak raste ata mbshteten nga
institucionet shndetsore apo erdhet, pasi shumica
e tyre jan duke qndruar n shtpi dhe nuk punon
jasht shtpis. N 84% t rasteve n t dy komunat
t afrmit kujdesen pr fmijn. Ky informacion sjell
vmendjen pr faktin se duhet br m shum pr
arsimimin e ktyre grave n drejtim t shndetit t
foshnjave dhe shndetit t tyre.
E. Statusi socio-ekonomik i grave

t martuara n mosh t hershme
1. Kontakti me shoqrin: n vijim t martesave

t hershme, grat n Kor kan nj prirje pr t

ndrpres miqsit e krijuara para martess: 52% nuk
i kan mbajtur miqsit para-martesore, ndrsa 48%
i kan ruajtur ato. N Vlor 76% e grave t intervi-
stuara nuk i kan mbajtur miqsit para-martesore,
ndrsa 24% i kan ruajtur ato. Kto prqindje mund
t shihen si nj tregues pr kto individve t cilt
trheqjen nga jeta shoqrore.
2. Puna pas lindjes: Grat e martuara n mosh t
hershme kan shpresa shum t kufizuara. Kjo prirje
ndrkombtare bhet e qart n anketn ton. N
bashkin e Kors 64% e grave t intervistuara nuk
punojn dhe as nuk e shikojn veten e tyre t angazhuar
profesionalisht n t ardhmen e afrt. N komunn e
Vlors situata sht pak m keq rreth 70%.
Tabel 11: Puna e t anketuarve pas lindjes

A punoni pas lindjes s fmijs? Vlor Kor
Po 15 raste 8 raste
Jo 35 raste 20 raste
3. Opinioni profesional pr t ardhmen. Kur kemi

intervistuar grat e martuara n mosh t hershme pr
opinionin profesional pr t ardhmen, ato nuk ishin pa
nj prgjigje. Pr fat t keq prgjigjet e tyre ishin mjaft
t kufizuara dhe shumica e tyre tashm e konsiderojn
veten n vazhdimsin e roleve shtpiake apo pun
t tjera t orientuara t familjes, duke prfshir
mbshtetjen pr biznesin e familjes ose t tregtis.
sht inkurajuese t theksohet se 42% e t anketuarve

e shohin veten t brit biznes apo n studimin dhe
formimin profesional. Sipas ktij sondazhi numri i
grave q e shohin veten si shtpiake korrespondon me
numrin e grave q mendojn arsimin professional.
Grafik 9: Opinioni profesional i t anketuarve
4. Planet pr Karrier: N kontrast me Vlorn, ku

do plan pr karrier renditet i fundit (92% e rasteve)
pas martesave t hershme- n Kor, gjysma e t
anketuarve kan qllime t mtejshme profesionale
dhe nj opinion m optimiste pr veten e tyre. Fushat
e karriers prfshijn edukimin, gazetari, TV, muzik,
tregti, floktore dhe shndetin. Kritike n kto gjetje
sht se duhet nj thirrje e fort pr t rritur angazhimin
e strukturave shtetrore dhe organizatave qytetare
pr t siguruar trajnime profesionale dhe edukim t

mtejshm pr kategorin e grave q jan martuar n
mosh t hershme.
F. Arsyetimet pr martesa t hershme
Pyetja e fundit q u kemi br grat t martuara n mosh

t hershme ishte rreth arsyeve prse ato jan martuar
n mosh t hershme. Ne i kemi paraqitur atyre listn e
mposhtme t arsyeve dhe u krkuam atyre t rendisin ato.
Edhe pse shkaku kryesor pr martesat e hershme duket t
jet e lidhur me grat q bien n dashuri, ne gjithashtu vn
re se shum prej tyre prmendin varfrin dhe gjendjen
e vshtir ekonomike si shkaqe dytsore. Mentaliteti
dhe zakonet kulturore gjithashtu duket t luaj nj rol n
vendimin pr tu martuar shum hert nj situat q sht
n t kundrt me t dhnat kombtare duke raportuar nj
rritje n moshn pr tu martuar pr t dyja gjinit.
1. Detyrimi familjar
2. Rnie n dashuri
3. Largimi nga familja
4. Shtatznia
5. Dhuna familjare
6. Varfria dhe Situata e vshtir ekonomike
7. Migrimi
8. Zakonet dhe mentaliteti

Grafik 10: Arsyet e martess s hershme nga t anketuarit

VI. shtje Parsore t Grave
t Martuara Hert
A. Lumturia familjare kundrejt asaj personale
sht mjaft e rndsishme t vihet n dukje n tabeln e

msiprme se arsyeja kryesore e martesave hershme, n
prputhje me grat q jetojn n t, sht rnia n dashuri.
Ky sht rasti pr 42% e t anketuarve n studim. Duke
ndjekur kt prirje dhe po ashtu n baz t diskutimeve n
takimet q u zhvilluan n Kor dhe n Vlor ne mund t
arrijm n prfundimin se martesa e hershme n Shqipri
nuk mund t konsiderohet nj praktik tradicionale. Mosha
e martess n Shqipri ka nj tendenc rritjeje- nj shenj
normale e zhvillimit socio-ekonomik q tregohet qart n
pjesn e vogl q martesat e hershme zn n t dhnat
kombtare. Kjo tendenc sht shprehur qart nprmjet
regjistrimit t popullsis (Census) t vitit 2011 si sht
treguar edhe n grafikun e mposhtm.

Grafik 11: Raporti gjinor i martesave t hershme
Burimi: Perspektiva gjinore n Shqipri,

Analiza gjinore Census, 2011
1. Nn-produkt i nj Tradite t Imagjinuar. Vajzat n

martesa t hershme shpesh besonjn se kjo praktik
sht tradicionale dhe e nderuar. Ajo q mungon
sht tendenca q kemi vn re n studimin ton
pr t marr parasysh bashkjetesn si nj form e
martess sociale. Grat n martesat e hershme ishin
shpesh t prhumbura kur u pyetn pr situatn
juridike t marrdhnies s tyre. Nga ana tjetr, ne
kemi vrejtur se martesa e hershme fillon si nj form
e bashkjetess s miratuar n mes t djemve q jan
3 deri n 10 vjet m t mdhenj se vajzat e mitura. Kjo
form e bashkjetess ka miratimin e prindrve dhe
n fakt konsiderohet si nj martes nga familjet dhe
komunitetet n interesin m t mir t vajzave. Ndrsa
bashkjetesa pa martes formale po bhet nj norm
n qytetet m t mdha n Shqipri, trendi duket se po

ndiqet n komunitetet m t vogla dhe po inkurajohet
dhe njihet shoqrisht pr shkak t mungess s mjeteve
financiare pr t organizuar ceremonin e dasms24.
Kto situata mund t jen nj mburoj e sigurt pr
abuzim dhe prdhunimin dhe t dhnat kombtare
duhet t zhvillohen n kt prirje t veant t jetn
familjare n Shqipri.
2. Pasoj e zhvillimit t pabarabart dhe tranzicionit.
T dhnat e martesave t hershme n kt studim
dhe n punn e kryer nga UNFPA dhe organizatat e
tjera t shoqris civile tregojn se kjo dukuri sht
nj kundr-rrym q po bhet m e fort dhe si e till
meriton vmendjen e shoqris dhe politikbrsve.
Sipas t dhnave zyrtare q u mblodhn n Drejtorin
e Shndetit Publik Vlor, ka pasur 62 raste t lindjeve
t nnave nn moshn 18 vje prgjat periudhs
2013- 2015. Kto t dhna lidhen mjaft fuqishm me
t dhnat e gjykats n lidhje me rastet e martesave
t hershme n Kor dhe Vlor. Shtatznia sht par
si nj justifikim pr t lejuar martesn e hershme.
Cikli i t dhnave pr martesn e hershme sht mjaft
i paplot dhe krahasimet me t dhna kombtare
nuk jan t mundshme. Ne jemi t mendimit se nga
viti 2011 numri i t ktij lloji martesash sht rritur
sidomos n mesin e grupeve etnike rome dhe n zonat
e varfra. Martesat e hershme shoqrohen m zhvillim
t pabarabart si dshmohet edhe nga t dhnat e
Kto t dhna jan mbledhur nga takimet e fokus grupeve t mbajtura n

24
kuadr t ksaj nisme. Ndrsa kto gjetje mund t jen tregues i Kors dhe
Vlors, krahasimet kombtare dhe t dhnat mungojn dhe duhet t mblidhen

mbledhura n vendet n zhvillim n pjes t tjera t
globit25.
3. Pasaport pr Siguri Ekonomike. Vajzat jan ndikuar
q t besojn se trheqjet q ato ndjejn jan dashuri
dhe kjo e kombinuar me sigurin ekonomike sht
rruga e sigurt pr lumturi familjare dhe personale. N
fakt ne nuk mund t prshkruajn ndonj nga 81 rastet
e shqyrtuara n kt studim si martesa t detyruara.
Vajzat nuk kan qen t detyruar t martohen me burra
t panjohur. N situatn e bashkjetess dhe martess,
rehatia ekonomike lidhet sidomos me dhndr
emigrant-burra q kthehen nga emigrimi pr tu
martuar me vajzat, duke u ndikuar q t besojn dhe
bindur se ato po sigurojn nj t ardhme t sigurt. N
kampionin ton t grave t martuara kemi vrejtur se
ato jan t papunsuara jasht shtpis dhe kujdesen
pr fmijt e tyre - nj tregues se ky mund t jet nj
ndr rastet.
4. Shoqrues i Korrupsionit. Gjithsesi, u vu re n rastet
studimore n themel t ktij studimi, se dakortsia e
palve t prfshira pr tu martuar apo bashkjetuar
sht siguruar me an t presionit q ushtrohet nga
familja ose n disa raste edhe nga presioni i ligjvnsve
vecanrisht kur lidhja n martes s hershme vjen
prej shtatzanis s padshirueshme. Tranzicioni drejt
nj shoqrie m t hapur nuk sht shoqruar me
masat sigurie, veanrisht n aspektin e planifikimit
25
Ju lutem konsideroni informacionin e lidhur me studimet e shtjeve
t martess s hershme n Afrik dhe Azin Juglindore, nga Qendra
Ndrkombtare pr Krkime pr Grat. M shum informacion mund t
gjendet n kt link:http://www.icrw.org/child-marriage-facts-and-figures

familjar dhe edukimit seksual. Martesa konsiderohet
si nj zgjidhje e art edhe para presionit pr vajzat
pr t dhn plqimin pr martes apo bashkjetes
menjher sapo shtatznia/ marrdhnia bhet
publike. N nj rast t till, ka nj tendenc pr t mos
e konsideruar martesn si nj praktik korruptive dhe
t paligjshme.
B. Shkollimi si ndrr e ndrprer
Fakti se grat n martesat e hershme nuk kthehen n shkoll

duhet t prbj nj shtje shetsuese. Studimi yn tregon
se niveli i edukimit t grave n martesat e hershme lidhet
fort me at t prindrve t tyre. Kjo sht nj tjetr kundr-
rrym, po t merret parasysh se n dekadn e fundit numri
i studentve sht trefishuar n universitetet shqiptare dhe
rritja sht e dukshme kryesisht n mesin e studentve
femra. Edhe pse nj vajz n martes t kryer hert mund t
ket interes dhe dshir pr tu kthyer n shkoll, praktika
e saj nuk ekziston. Programet me koh t pjesshme dhe
vende t tjera pr grat n kt kategori mund t ekzistojn
veanrisht prsa i prket programeve t puns, trajnimit
profesional, por ata nuk jan lehtsisht t arritshme apo t
orientuara drejt ksaj kategorie.
Grat n marrdhniet e martess s hershme nuk jan
t interesuar n lexim ose zhvillim profesional. Studimi
yn tregoi nj qasje joreale ndaj t ardhmes s tyre
profesionale; prgjigjet e mara pr kt pyetje nuk jan
reflektim i nj gjje t menduar mir dhe m pare por jan
paraqitur n intervist si mendime t gatshme. N fakt

disa prej grave t intervistuara ishin mjaft t befasuara
nga pyetjet e bra duke na br t besojm se nuk kan
menduar pr zhvillimin e nj jet profesionale t tyre pas
lindjes s fmijve.
C. Nj pun brenda apo jasht mureve t shtpis
Nuk hasm n asnj shembull t grave t martuara n mosh

t hershme t punsiara jasht shtpis n studimin ton.
Shum prej tyre e konsiderojn veten t papuna dhe pr t
ruajtur konfidencialitetin e tyre ne nuk i kemi pyetur nse
jetojn me ndihm sociale. Nj tjetr korrelacion jo i mir
lidhet me gjendjen e papunsis q sht n prputhje me
at t prindrve t martuar n mosh t hershme. martes.
Edhe pse mund t ekzistojn mes grave t intervistuara
ndrra pr pun jasht mureve t shtpis dhe pr t br
emr t madh n TV ose biznes, zhgjndrra e realitetit t
ashpr me t cilin kto gra prballen sht ndrthurje e
mungess s vendeve t puns pr gra t pakualifikuara
dhe mungess s mundsive pr t fituar prvoj e arsim
profesional. Ndrgjegjsimi apo pritshmria pr t
konsideruar kt kategori t grave si pjes e forcs aktive
t puns jasht shtpis nuk ekziston.
D. Roli i qeverisjes vendore dhe komunitetit mbar
Martesa e hershme pranohet masivisht n komunitetet ku

grat e intervistuara jetojn. Ky pranim, nj mekanizm
prballues i tranzicionit t zgjatur, sht i justifikuar edhe

si nj lloj i tradits s shpikur. Shkollat dhe institucionet
tjera sociale t pranishme n nivel lokal nuk duken
t prgatitura pr tu marr me martesat e hershme si
n aspektin e parandalimit t tyre dhe n drejtimin e
riintegrimit t grave t martuara n mosh t hershme.
Studimi evidenton se njsit e mbrojtjes s fmijve
nuk jan t gatshme t prballen me situata t martess
s hershme. Kjo situat ngre shum shqetsime n lidhje
me grat n martesat e hershme, mekanizmat e siguris
sociale q mund ti mbshtesin ato n realitetin e tyre t ri
duket se nuk ekzistojn jasht mureve t shtpis.
E. far rezervon e ardhmja?
Ky studim dhe nisma pr t parandaluar martesat e hershme

na ka ln t kuptojm se ka shum hendeqe n lidhje
me informacion pr dukurin, t cilat do t vazhdojn t
mbeten t tilla nse nuk ndrmerret nj studim i shtrir n
t gjith vendin. Shqetsimet q jan identifikuar nuk do
t adresohen.

VII. Veprime dhe veprues
A. Kur strategjit dshtojn- problemet lulzojn
Shqipria e shekullit t 21 sht nj vend i pasur me

burime natyrore dhe strategji. Tendenca pr shprndarjen
e burimeve t muara financiare dhe njerzore pr t
zhvilluar edhe m shum strategji vazhdon. Megjithat,
duket se martesa e hershme nuk ka dal n siprfaqe n
ndonj nga kto strategji. Ne kemi kuptuar se ky sht
nj problem i shumanshm dhe mund t trajtohet nga
pikpamja e shkeljeve t t drejtave t njeriut, t drejtat
e grave, t drejtat e fmijve, mundsive t barabarta,
migrimit, kodit penal apo familjar, zhvillimit t komunitetit
dhe fmijve jasht shkolle. Ky sht nj problem social,
kulturor dhe ekonomik q krkon vmendjen e aktorve t
qeveris. Nga ana tjetr, nuk sht nj problem etnik apo i
pakics q mund t injorohet. Martesa e hershme kaprcen
grupin etnik dhe sht br nj praktik q nuk mund t
injorohet m.
N vende t vogla si Shqipria ka nj tendenc pr
t centralizuar gjat hartimit t politikave, duke prfshir
t drejtat e njeriut dhe zhvillimin e komunitetit. Vendi
po kalon reformn e pushtetit lokal pas nj ndarje t re
territoriale dhe zgjedhjeve q kan ndodhur vitin e kaluar.

Kjo paraqet nj mundsi t pabesueshme pr t shfrytzuar
burimet qendrore ekzistuese pr zhvillimin e politikave
n lidhje me martesat e hershme n vend dhe zbatimin e
planeve t zhvillimit t prqndruara n strukturat e reja
t pushtetit local. Ne besojm se n kt mnyr strategjia
do t zbatohet duke e br funksionale nj nj forc
ekzistuese njerzore duke siguruar se rezultatet nuk do te
jen t rastit.
B. Rrath palsh t interesuara dhe qndrimet e tyre

ndaj martess s hershme
shtja e shumanshme e martess s hershme si

n drejtim t reduktimit shfaqjes e saj dhe n drejtim t
riintegrimit t grave t paktn n sistemin e arsimit paraqet
nj proces marrjeje-dhe-dhnieje mes grupeve t aktorve
t ndryshm, duke prfshir qeverin e Shqipris
dhe institucioneve, pushteti lokal si implementues dhe
mbshtets i politikave qendrore t bra, komunitetin e
donatorve t interesuar n shtjet q lidhen me martesat
e hershme, mediave, komunitetit n nivel lokal dhe
shoqris civile q veprojn n nivel lokal.
Observatori pr t Drejtat e Fmijve ka punuar
n nivel rajonal dhe lokal dhe ne jemi t mendimit se nj
kuptim i roleve dhe pozicionin q secili aktor ka ndaj ksaj
shtje sht thelbsor n sigurimin e zgjidhjeve optimale.
Figura m posht paraqet lidhjen e t gjith ktyre aktorve
me martesat e hershme dhe pozicionin aktual q do aktor
ka marr deri m tani. Ne jemi gjithashtu t vetdijshm
pr faktin se axhenda e qeveris qendrore sht e zn

me proceset europiane
secili aktor ka ndaj ksajt integrimit,
shtje si ndhe
sht thelbsor reformn
sigurimin n
e zgjidhjeve
drejtsi. optimale.
Kjo sht Figuraedhe njparaqet
m posht arsyelidhjen
m etepr
t gjithpr taktorve
ktyre menduar me
martesat e hershme dhe pozicionin aktual q do aktor ka marr deri m
n mnyr tani. qendrore pr martesat
Ne jemi gjithashtu t vetdijshmeprhershme dhe zbatimin
faktin se axhenda e qeveris
n nivel qendrore
lokal prsht t siguruar
e zn me proceset rezultate.
europiane t integrimit, si dhe reformn
n drejtsi. Kjo sht edhe nj arsye m tepr pr t menduar n mnyr
qendrore pr martesat e hershme dhe zbatimin n nivel lokal pr t
siguruar
Grafik 12:rezultate.
Aktort e prfshir n martesat e hershme
Qeveria e
Shqipris:
strategji t mira
me zbatim t
dobt
Komuniteti i
Qeveria
donatorve: i
lokale: e
parregulluar
kufizuar n
n qasje
burime, por jo
n ide
Grat e
martuara
hert
Shoqria civile: e
Media:
fokusuar n
tendencat shtjet e grave n
rreth prgjithsi, jo n
gazetaris martesat e
tabloide hershme
C. Ndrhyrjet e Komuniteti Ndrkombtar dhe Kombeve t Bashkuara
C. Ndrhyrjet
Zhvillimi ei Komuniteti Ndrkombtar
Shqipris post-komuniste nuk mund t dhe kuptohet pa
prezencn ndrkombtare si n aspektin e ndihms dhe aktivitetet e
Kombeve t Bashkuara
ndihms lidhur dhe me formn e investimeve t huaja direkte. Ky studim
nuk do t ishte br realitet pa mbshtetjen e Fondit Kanadez pr Nismat
Vendoe.
Zhvillimi i Shqipris post-komuniste nuk mund t
Aktualisht ka nj numr t kufizuar aktorsh t prfshir n fenomenin
kuptohete pa prezencn
martesave t hershme.ndrkombtare si ne Nj
Duke ndjekur modelin aspektin
OKB n e
ndihms dhe aktivitetet e ndihms lidhur dhe me formn
bashkrendimin e ndihms s huaj, donatort mund t trajtojn t dy ant e
shtjes s politiks s martess s hershme: masat q do t vendosen pr
e investimeve t huaja direkte. Ky studim nuk do t ishte
RASTE STUDIMORE PR MARTESN E HERSHME N KOR DHE VLOR 49

br realitet pa mbshtetjen e Fondit Kanadez pr Nismat
Vendoe.
Aktualisht ka nj numr t kufizuar aktorsh t
prfshir n fenomenin e martesave t hershme. Duke
ndjekur modelin e Nj OKB n bashkrendimin e ndihms
s huaj, donatort mund t trajtojn t dy ant e shtjes
s politiks s martess s hershme: masat q do t
vendosen pr t parandaluar kt fenomen dhe masat pr
t riintegruar grat e martuara n mosh t hershme n
shkoll dhe aftsim profesional.
D. Qeverisja vendore, policia, spitalet

dhe gjykatat rajonale
N rrjedhn e ksaj nisme dhe si prshkruhet n kt studim

ne kemi pasur nj bashkpunim t shklqyer me qeverin
lokale dhe njsit e qeverisjes qendrore q veprojn n
nivel lokal. Ky partneritet sht i rndsishm pr situatat
e martesave t hershme. Bashkpunimi n kuadrin e ksaj
nisme zbuloi se trajnimi dhe ndrgjegjsimi n lidhje me
kt shtje duhet t zhvillohet dhe t prhapet n mesin e
aktorve lokal.
E. Shoqria civile dhe organizatat e grave
Martesa e hershme n kt studim sht trajtuar kryesisht

si nj shtje e t drejtave t grave dhe fmijve. Natyra
gjinore e karakteristikave socio-ekonomik ishte mjaft e
dukshme. Humbja e statusit shoqror, stigma, turpi dhe

trheqja sociale s bashku me presionin shoqror pr tu
prshtatur me martesat e hershme, ka prekur ms hum
vajzat sesa djemt. Prania e OSHC-ve n nivel lokal duke
ndjekur trendin m shum ndrhyrjeve n lokalitet sht n
rritje. Mbshtetja dhe bashkpunimi ekziston n shtjet
q kan t bjn me t drejtat e grave. Ndrgjegjsimi
dhe trajnimi mbi dukurin e martess s hershme nuk
sht realizuar dhe duhet t konsiderohet i mundur n
bashkpunim me pushtetin vendor.
F. Mediat dhe seksualiteti i adoleshentve
Ne kemi vrejtur nj tendenc drejt gazetaris tabloide kur

situata t lidhura ose q rezultojn nga martesat e hershme
jan raportuar n mediat shqiptare. Situata e nj vajz
n nj fshat n veri t Shqipris, e cila nn presionin e
nj situat t martess s hershme, pothuajse u vetvra
ishte rasti i fundit i raportuar. N lidhje me mungesn e
ndjeshmris dhe vetdijes kritike pr rolin e medias n
kt shtje, ne mendojm se sht e rndsishme rritja e
ndrgjegjsimit pr mnyrn q media trajton seksualitetin
e adoleshentve dhe shtjet e lidhura me t.
Marrdhniet seksuale t adoleshentve jasht kuadrit
t martess jan nj realitet n Shqipri. Ndrsa qndrimi
moral mbi kt shtje mund t debatohet me maturimin
e shoqris lidhur me shtjen e shkeljes s fmijs/
femrave si nj nevoj pr vmendje qendrore. Imazhi
i femrs, veshur apo zhveshur, nuk duhet t jet burimi
kryesor i shikueshmris pr mediat online. N nj shoqri
me vlera demokratike mediat duhet t marr parasysh

kornizat etike dhe t shmangin prshkrimet gjinore. Pra
nevoja pr trajnimin dhe ndrgjegjsimin pr martesat e
hershme bhet e domosdoshme.
G. Martesat e hershme t lidhura me migrimin
Martesa e hershme prfshijn brenda tyre dhe migrant.

Ky justifikim sht i vjetruar dhe i papjekur, nse merret
parasysh se nj e treta e popullsis shqiptare jeton jasht
vendit. N Shqipri ne kemi konsideruar kapitalin njerzor
dhe social t migrantve si aspektet m t rndsishme t
migrimit, zhvillimit t saj. Ne kemi anashkaluar gjithashtu
situatat n fillim t martess q shpesh bhen dramatike
dhe kthehen n abuzime dhe shfrytzim seksual. Migrimi
si nj element kryesor nuk ka ndodhur n anketn ton apo
gjat diskutimeve. Megjithat, t dy studime cilsore dhe
anketat e bazuara n t duhet t zhvillohen n mnyr q
t kuptojn m mire situatn e emigrantve n martesat e
hershme.

VIII. Propozime pr veprime
politikbrse
A. Propozime pr politika q mund t merren pr-

sipr nga Observatori pr t Drejtat e Fmijve
1. Zhvillimi i nj mjedisi politikash n t cilin aktort

bashkpunojn pr t krijuar mjedis t favorshme n
lidhje parandalimin dhe eleminimin e martesave t n
Shqipri.
2. Planifikime buxhetore pr t ndrmarr aktivitete
efektive q ojn n zhdukjen e martesat e hershme.
3. T filloj nj proces integrimi grat q kan kaluar
npr martesat e hershme dhe kan nevoj pr ndihm,
pr ti kthyer ato prsri n shkoll dhe prfshir n
skemn e trajnimeve profesionale.
4. Shtrirja e ksaj nisme dhe n 12 qarqet e tjera t vendit,
ku dhe zyrat e Observatorit jan t pranishme, me
qllim q t ket nj kuptim dhe njohje t fenomenit
n nivel kombtar.
B. Ndrhyrje t aktorve ky n shtjen e martesave

t hershme si shkelje e t Drejtave t Njeriut
1. Fillimi i nj fushate, n bashkpunim dhe me mediat,

pr t rritur ndrgjegjsimin n lidhje me martesat e

hershme si nj problem n Shqipri q nuk njeh gjuh
apo barriera etnike.
2. Puna me shoqatat ligjore profesionale, organizata
t t drejtave t njeriut dhe dhoms s avokatve t
propozoj veprime q lidhen me aspektet ligjore
t martess s hershme n prputhje me idet se
shtatznia apo migrimi nuk duhet t jen vetm pikat
q prcaktojn logjike pr miratimin martesn e
hershme.
3. Puna me aktort kombtar, rajonale dhe lokale pr
t sjell ndryshime n rritjen e moshs s plqimit
seksual e cila sht 15 vje dhe prkon me moshn
e arsimit t detyrueshm aktualisht pra q n klasn
e 9-t.
4. Rihartimi i politikave n lidhje me largimin nga shkolla
duke prfshir martesn e hershme si nj shkelje e
rregullave q kan t bjn me arsimin e detyrueshm.
C. Ndrhyrje t aktorve ky n trajtimin

mbarkombtar t martesave t hershme.
1. Krijimi i nj koalicioni t OSHC-ve me organizatat

e grave, t fmijve dhe organizatat e t drejtave t
njeriut pr t lobuar ndryshimet n ligjet q rregullojn
martesn e hershme, duke prfshir ndrhyrjet n
kodin e familjes dhe kodit penal. Ky koalicion pr
t br kto ndryshime duhet t punojn ngusht me
parlamentin.
2. Marrja e masave pr t hapur sistemin shkollor n t
gjith vendin pr grat e martuara n mosh t mitur

duke u bazuar n nismn e kryeministrit aktual pr ti
kthyer shkollat n qendra pr zhvillimin komunitar.
3. Nj mekanizm pilot pr mbshtetjen dhe mbrojtjen
e grave n martesat e hershme brenda njsive t
mbrojtjes s fmijve n do komun.
4. Zhvillimi i nj mekanizm kombtar n bashkpunim
me Observatorin q ndihmon n zbulimin dhe
mbshtetjen e grave q jan gati pr t hyr n nj
situat t hershme t martess.

IX. Prfundime
A. Grat n martesa t hershme si sasi dhe cilsi
1. Pavarsisht se duhet t kemi informacione n nivel

kombtar, ky studim arrin n prfundimin se martesat
e hershme lndon kryesisht vajzat, duke shfaqur
karakteristika t paragjykimit dhe diskriminimit gjinor
n familje dhe komunitet;
2. Studimi mbshtet argumentin e rritjes s moshs
minimale t pjekuris seksuale (lejimit t marr-
dhnieve seksuale t dakortsuara) n 15 vje, mosh
e cila prputhet edhe me arsimin e detyruar duke e
afruar Shqiprin pran shumics s vendeve n bot,
ku kjo mosh sht 16 vje;
3. Ligjet dhe politikat aktuale t shtetit shqiptar jan
t harmonizuara me detyrimet ndrkombtare duke
prfshir KDF dhe CEDAW, por forca e implementimit
mungon duke ndikuar kshtu negativisht tek martesat
e hershme, ashtu si pasqyrohet edhe n kt studim;
4. Martesat e hershme sht nj fenomen i cili dhunon
dukshm t drejtat e vajzave pr zhvillim njerzor, t
shndetit dhe arsimit, t drejtn e tyre pr mbrojtje dhe
pjesmarrje gjat kalimit t tyre nga adoloshente n
maxhorene.

B. Si t aftsojm profesionalisht grat e martuara
n mosh t hershme?
1. Martesa e hershme sht nj fenomen i cili shkon

kundra rryms me shkollimin sidomos n familjet t
cilat kan t ardhura t ulta. Rekomandimi yn sht
q pr vajzat t cilat i jan nnshtruar matresave t
hershme t krijohen kushte pr trajnime profesionale
dhe arsimim;
2. Duhen t merren masa proaktive n Gjykata pr t
mundsuar vazhdimsin e arsimimit si pjes e nj
marrveshje n martesat e hershme;
3. Duhet t merret n konsiderat trajnimi i punnjsve
n zyrat e gjendjes civile, me qllim ruajtjen dhe
monitorimin e standarteve t prshkrimeve t puns
n lidhje me martesat e hershme, me qllim q t
shmangin korrupsionin e lidhur me regjistrimin e
lindjeve dhe martesave. Duhet gjithashtu t merret
n konsiderat trajnimi ipunonjsve t shndetit t
cilt prballen me raste t shtatzanive n mosh t
hershme.
C. Aktort Ndrkombtar, Kombtar dhe Vendor
1. Ne jemi t mendimit se reforma e re administrative q

Qeveria sht duke zbatuar, do t jet nj shans edhe
m i madh i ballafaqimit me fenomenin e martesave t
hershme, sidomos n fushn e trajnimit t npunsve
civil dhe policis. sht shum e nevojshme qartsimi
i ligjeve mbi martesat e hershme dhe moshs pr

lidhje n martes, me qllim shmangien e formave t
prdhunimit statutor dhe formave t tjera t abuzimit;
2. Studimi tregon se ka nj pranim nga komuniteti dhe
familjet t fenomenit t martesave t hershme, duke
prfshir rastet ilegale t pranimit t martesave.
Vlerat sociale n lidhje me marrdhniet seksuale tek
adoloshentt jan ende duke u zhvilluar, duke lejuar
dhe duke i dhn mundsi marrdhnieve konsensuale
me nj diferenc t madhe n mosh. Autoritetet e
prforcimit t ligjit dhe punonjsit social duhet t bjn
shum m shum pr edukimin e vajzave t reja pr
martesat dhe pr prforcimin e vlerave mbi rndsin
e martess dhe risqeve t martess s hershme;
3. Nrkoh q nnkuptimet negative jan t ngjashme pr
martesat e hershme si dhe pr bashkjetesat n mosh
t hershme, nnkuptimet ligjore jan t ndryshme
pasi nj martes e regjistruar ligjrisht i jep t drejtat
bashkshortore duke prfshir t drejtat mbi pronn
dhe fmijt legjitim;
4. Mediat e shkruara dhe vizive - elektronike, duhet
t prdoren n nivel vendor dhe kombtar pr t
ndrgjegjsuar tek t rriturit mbi impaktin negativ t
martesave t hershme dhe bashkjetess n mosh t
hershme. Ato duhet t bashkpunojn me organizata
t shoqris civile me qllim nisjen e ndryshimeve
ligjore duke adresuar probleme specifike t cilat kan
dal nga ky studim si pasoja t martesave t hershme;
5. N rastet kur vajzat mbi 14 vje jan prfshir n
marrdhnie seksuale, duhet t bhet nj prpjekje
madhore pr t siguruar nj mbshtetje maksimale
duke prfshir shrbimet shndetsore, t kujdesit dhe

kshillimit seksual, me qllim q ndikimet negative
sidomos n shndet t minimizohen. Duhet ti jepet
mbshtetje sidomos grave t cilat duan ti largohen
marrdhnieve abuzuese ose atyre t cilat duan t
legjitimojn marrdhnien e tyre me qllim prftimin
e t drejtave nga martesa ;
6. Ky studim tregon qart se martesat e hershme jan
nj prgjigje e seksualitetit t adoloshencs. Pasojat
negative tek vajzat e reja duhet t njihen n mas
t gjer dhe duhet t diskutohen. Duhet t forcohen
shrbimet e duhura shndetsore pr riprodhimin
tek t rinjt n prputhje me moshn dhe seksualiteti
adoleshencs nuk duhet t shihet si imoral.
D. Epilog prmbylls
1. Pranga skllavrie. Bazuar n informacionin e

marr si mendime t ripara t momenteve n vijim
nga ana e grave t intervistuara dhe duke marr n
konsiderat punn e studiuesve pr kt tem, ne
besojm fuqishm se martesa e hershme nuk mund
t jet nj zgjidhje. M mir se justifikim pr nj
praktik tradicionale (t ciln si e tregon qart ky
studim nuk sht n rastin e Shqipris), martesat e
hershme dhe bashkjetesa duhet t njihen si prgjigje
e seksualitetit t adoleshencs dhe standarteve
normative t korruptuara t nj shoqrie periferike q
sht n tranzicion e cila insiston q vajzat duhet t
angazhohen n lidhje seksuale nprmjet institucionit
t martess.

2. Prgjigje kombtare. Ne jemi t prirur pr t
mbrojtur identitetin e grave q morn pjes n kt
studim. Ne besojm se problemet e tyre, s bashku
me zgjidhjet politikbrse t paraqitura n kt
studim, krkojn nj rishikim n t gjith vendin t
situats rreth martess s hershme. Pr m tepr ne
argumentojm fuqimisht se prpjekjet e prbashkta
pr t prmirsuar gjndjen e grave n martesat e
hershme mund t ndodhin duke sjell s bashku
politik-brsit n Parlament, strukturat shtetrore n
zbatimin e ligjeve q lidhen me martesn, organizatat
e shoqris civile, donatort, shkollat dhe komunitetin
n t cilin ato jetojn. Le tu japim ktyre vajzave nj
z dhe ti lm ato t mbeten vajza dhe jo t bhen
nuse!

X. Shtojca
A. Pyetsori i prdorur pr t anketuarit e martesave

t hershme n Kor dhe Vlor
PYETSOR
Ky pyetsor sht realizuar nga Observatori pr t Drejtat
e Fmijve (Observatori) n kuadr t projektit Ndalimi
i martesave t hershme n Shqipri, Tetor 2015- Shkurt
2016, financuar nga Fondi Kanadez pr Nismat Lokale.
Prmbajtja e tij sht prgjegjsi e autorit, opinioni i
shprehur n t nuk sht domosdoshmrisht opinion i
Fondit Kanadez pr Nismat Lokale. Pyetsori ka si qllim
analizimin e Martesave t Hershme n zonat pilot Korc
dhe Vlor. Pyetsori do t plotsohet nga aktort lokal
dhe antar t zonave t przgjedhura. Pyetsori do t
plotsohet prgjat periudhs 24 Nntor- 4 Dhjetor 2015.
T dhnat personale t ktij pyetsori jan konfidenciale
dhe do t prdoren vetm pr qllim analize sasiore t
studimit. Gjetjet dhe analizat e studimit do t bhen publike
me qllim pr t ndikuar n proeset politik-brse lokale,
n faqen zyrtare t organizats zbatuese Observatori:
www.observator.org.al
Ju faleminderit!

SESIONI I: Informacion i prgjithshm mbi
t anketuarit
Qyteti: ___________
1. Mosha aktuale: _________
2. Statusi aktual:
a) E martuar
b) E divorcuar
c) E ve
d) Beqare
3. Numri i motrave dhe vllezrve n familje: ___
4. Lloji i familjes:
a) Me t dy prindrit
b) Me njrin prind
c) Me prindr t ndar
d) Me prindr t rimartuar
5. Radha e lindjes n familje:

a) Fmija i par
b) Fmija i dyt
c) Fmija i tret
d) Fmija i_____
e) Fmija i fundit
6. Jeni martuar:
a) Po
b) Jo

7. Nse po, jeni martuar:
a) ligjrisht
b) n mnyre sociale
8. Mosha kur sht martuar:_______
9. Numri i fmijve:_______
10. Mosha kur sht lindur fmija i par:______
11. Martesa ka ndodhur

a) para lindjes s fmijs
b) pas lindjes s femijs
12. Nse prgjigja sht pas lindjes s fmijs, A sht

br shkak lindja pr tu martuar?
a) Po
b) Jo
13. Ju jetoni:
a) vetm si cift,
b) bashk me prindrit e bashkshortit ose tuajt.
14. Nr viteve q keni jetuar me familjen e bashkshortit

prpara se t lindnit fmijn:_____
15. Diferenca n mosh me bashkshortin: ____
16. Keni lidhje shoqrore me ish shoqet e shkolls/

lagjes apo t tjer?
a) Po
b) Jo

SESIONI II: Informacion i prgjithshm mbi
arsimimin (Nn 4 klas kalohet tek Sesioni III)
1. Sa klas shkoll keni?____________
2. Rezultatet tuaja n shkoll kan qen:

a) Shklqyeshm
b) Shum t mira
c) T mira
d) Mesatare
e) Dobt
f) Shum dobt
3. Cilat lend ju kan plqyer?

a) Matematika
b) Leximi
4. A keni lexuar libra jasht shkolle?

a) Po
b) Jo
5. A e keni vazhduar shkolln pas lindjes s fmijs?

a) Po
b) Jo
6. A punoni pas lindjes s fmijs?

a) Po
b) Jo
7. A keni qllime pr karrier profesionale?

a) Po
b) Jo

8. Nse po, n ciln fush e shihni veten? _________
9. Ku e shihni veten pas lindjes, prvecse t qenit nn:

a) arsim i mesm / i lart
b) shkoll profesionale
c) zanat tjetr;
d) tregti apo biznes familjar
e) bujqsi
f) Tjetr (specifiko) ________________
SESIONI III: Informacion

i prgjithshm mbi prindrit
1. Mosha e prindrve ____________
2. Gjendja ligjore e prindrve: _______________
3. Niveli i arsimimit t prindrve:____________
4. A jan t punsuar prindrit tuaj:

a) Po
b) Jo
5. Kan qen n emigrim prindrit tuaj?

a) Po
b) Jo
6. Nse po, cili sht vendi n t cilin kan emigruar?

_____________

SESIONI IV: Informacion
i prgjithshm mbi fmijn/t
1. Kush ju ndihmon n rritjen e fmijs/ ve?
a) Familja
b) T afrmit
c) Kshillimort
d) Mjekt
e) T tjer (specifikoni)___________
2. A sht i regjistruar fmija/ t?

a) Po
b) Jo
3. Si sht gjendja shndetsore e fmijs/ve?

a) Shum e mir
b) E mir
c) Keq
d) Shum keq
4. Sa fmij t tjer keni lindur pas fmijs s par?

____________
5. Nse keni lindur vajz, a ka pasur probleme?

a) Po
b) Jo
6. A jeni detyruar t kryeni abort (dshtim) t fmijs?

a) Po
b) Jo

7. Nse fmija q ju keni lindur ka qen djal, a ka
ndryshuar statusi juaj n familje?
a) Po
b) Jo
SESIONI V: Informacion i prgjithshm mbi

arsyet e martess s hershme
1. Cila sht arsyeja q ju jeni martuar n nj mosh t

hershme:
a) Detyrim nga familja
b) Dashuri
c) Mnyr pr t shptuar nga kontrolli familjar n
shtepin tuaj
d) Shtatzania
e) Dhuna familjare n familje
f) Gjendja e vshtir ekonomike
g) Migrimi
h) Zakon/ mentalitet n zonn ku jetoj
2. Keni ndonj gj tjetr pr t shtuar?

XI. Bibliografia
Analiza gjinore Census, 2011 Perspektiva gjinore n Shqipri

Andon Zako ajupi, -act comedy/poem titled 14 Years Old a Groom
Erka Caro. n.d. University of Groningen Library. http://
dissertaions.ub.rug.nl. Accessed November 20, 2014. http://
dissertations.ub.rug.nl/faculties/rw/2011/e.caro/?pLanguage=
en&pFullItemRecord=ON.
Fuga, Artan, Identit priphriques en Albanie
Kramarae and Spender Routledge International Encyclopedia of
Women: Global Womens Issues and Knowledge, page 751
Mandro, Arta. Diskriminimi Gjinor n shtjet Familjare dhe
Martesore, pages 71 78
Nawal M Nour Child Marriage: A Silent Health and Human Rights
Issue
The Convention on the Rights of the Child (CRC) on 27 February
1992
The UN Convention on Elimination of All Forms of Discriminations
against Women (CEDAW) 1979
The Universal Declaration of Human Rights (UDHR) 1948
United States Department of State. 2014. Country Reports on Human
Rights Practices, Bureau of Democracy, Human Rights and
Labor (Albania report) page 24.
UNHCR (Sub-Commision), 2003. Report of the Working Group on
Contemporary Forms of Slavery on its 28th session UN Doc E/
CN.4/Sub.2/2003/31, 5.
Waal, Clarissa de. 2005. Albania Today: A Portrait of Post-Communist
Turbulence. London: I.B.Touris & Co Ltd.

Websites:
http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/humanrightsreport/#wrapper
http://www.ageofconsent.com/ageofconsent.htm
https://www.ageofconsent.net/world/albania
http://resourcecentre.savethechildren.se/countries/albania
http://observator.org.al/wp-content/uploads/2015/03/2015-Child_
marriage_in_Albania.pdf
http://femijet.gov.al/al/
h t t p : / / w w w. p l a n - u k . o rg / b e c a u s e - i - a m - a - g i r l / e a r l y - a n d -
forced-marriage/early-child-marriage-problems-and-
consequences/#sthash.t9EizXE6.dpuf
http://www.un.org.al/editorfiles/file/CEDAW_C_ALB_4th%20
report_Nov%202014_En.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2672998/
http://data.worldbank.org/country/albania
http://www.instat.gov.al/media/258326/perspektiva_gjinore_n__
s h q i p _ r i . p d f h t t p : / / w w w. i n s t a t . g o v. a l / m e d i a / 2 5 8 3 2 6 /
perspektiva_gjinore_n__shqip_ri.pdf
https://www.givingwhatwecan.org/research/charities-area/child-
marriage
http://observator.org.al/wp-content/uploads/2015/03/2015-Child_
marriage_in_Albania.pdf
h t t p : / / w w w. u n d p . o r g / c o n t e n t / d a m / a l b a n i a / d o c s / m i s c /
Diskriminimi%20gjinor%20ne%20ceshtjet%20familjare%20
A.%20Mandro.pdf
https://dudewheresmygomar.wordpress.com/2013/03/18/how-to-not-
solve-youth-unemployment-in-albania/

Martesat e Hershme

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Martesat e Hershme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zgjndrra e Lumturis

Ky studim, puna krkimore dhe veprimtarit, jan mbshtetur

Tiran, Janar 2016

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 3

Konsulent: Bernard Zeneli

Grupi i Puns s Rasteve Studimore:

Elma Trshana Drejtore Ekzekutive, Observatori pr t

Observatori pr t Drejtat e Fmijve:

Prmbajtja e ktij studimi sht prgjegjsi e Observatorit pr t Drejtat e Fmijve

4 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

III. Metodologjia, Burimet dhe Hendeqet Krkimore 32

IV. Zhvillimi human kundrejt t drejtave t njeriut 51

6 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

VI. shtje Parsore t Grave t Martuara Hert 80

VII. Veprime dhe veprues 87

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 7

VIII. Propozime pr veprime politikbrse 93

XI. Bibliografia 108

8 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

CEDAW: Konventa pr Eleminimin e t gjitha

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 9

Kjo ndrmarrje analizon martesat e hershme dhe n mosh

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 11

12 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 13

14 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 15

16 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

A. Shtegu m pak i rrahur

Trajtimi i shtjeve q lidhen me martesat n mosh t

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 17

18 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 19

20 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 21

n kulturat lokale dhe zakonore. Edhe pse instrumentet e t drejtave t njeriut,

22 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

B. Fasada e dritshkurtsis n politikat

Mosha e lejuar ligjore pr martes n Shqipri sht

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 23

24 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

Nj tjetr e dhn statistikore e ofruar nga organizata

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 25

26 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 27

6. N mnyr q t zhvillohen politika t informuara

Pr m shum informacion: http://www.un.org.al/editorfiles/file/CEDAW

28 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

D. Pse u prfshi Observatori pr t

Observatori pr t Drejtat e Fmijve me mbshtetjen e

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 29

E. Arsyetimi i przgjedhjes s Kors dhe Vlors

Bashkit e Kors dhe t Vlors po prjetojn zhvillim

30 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

Nj shkrimtar i rndsishm i Lvizjes Rilindase Kombtare, Andon Zako

ajupi, e trajtoi shtjen e martesave t hershme n nj kontekst gjinor.

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 31

Pr t analizuar n mnyr t plot dhe efektive dukurin e

1. Pr t identifikuar kt shtje dhe pr t hedhur

32 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 33

34 raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor

1. Termi problematik, koncept i huazuar nga gjuht

raste studimore pr martesn e hershme n kor dhe vlor 35