45. Od powstania pierwszych uniwersytetw teologia nawizaa bardziej bezpored-
ni kontakt z innymi formami bada i wiedzy naukowej. w. Albert Wielki i w. Tomasz, cho zachowywali organiczn wi midzy teologi a filozofi, jako pierwsi uznali, e filozofia i rne dyscypliny nauki potrzebuj autonomii, aby mogy prowadzi owocne badania w swoich dziedzinach. Jednake poczynajc od pnego redniowiecza to suszne rozgraniczenie midzy dwoma obszarami wiedzy przeksztacio si w szkodliwy rozdzia. Przesadny racjonalizm niektrych mylicieli doprowadzi do radykalizacji stanowisk i do powstania filozofii praktycznie oderwanej i cakowicie autonomicznej w stosunku do treci wiary. Jedn z konsekwencji tego rozdziau bya take narastajca podejrzliwo wobec samego rozumu. Niektrzy przyjli postaw cakowitej nieufnoci, sceptycyzmu i agnostycyzmu, bd to aby rozszerzy przestrze wiary, bd te aby pozbawi j wszelkich racjonalnych odniesie. Tak wic to, co myl patrystyczna i redniowieczna pojmowaa i uksztatowaa jako gbok jedno rdo wiedzy zdolnej dotrze do najwyszych form mylenia abstrakcyjnego, zostao w praktyce zniszczone przez systemy, ktre opowiedziay si po stronie poznania racjonalnego oderwanego od wiary i stanowicego dla niej alternatyw. 46. Sposoby radykalizacji, ktre wywary najwikszy wpyw, s znane i atwo rozpoznawalne, zwaszcza w historii Zachodu. Nie ma przesady w stwierdzeniu, e rozwj znacznej czci nowoytnej myli filozoficznej dokona si przy stopniowym oddalaniu si od chrzecijaskiego Objawienia, sprowadzajc j nawet na pozycje jawnie z nim sprzeczne. W ubiegym stuleciu proces ten osign apogeum. Niektrzy przedstawiciele idealizmu starali si na rne sposoby przeksztaci wiar i jej treci, nawet tajemnic mierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, w struktury dialek- tyczne poddajce si pojmowaniu racjonalnemu. Temu nurtowi przeciwstawiay si rne formy humanizmu ateistycznego, wypracowane pod wzgldem filozoficznym. Uznay one wiar za czynnik alienujcy i szkodliwy dla rozwoju penej racjonalnoci. Nie wahay si przy tym nada sobie statusu nowych religii i stay si podstaw progra- mw spoecznych i politycznych, prowadzcych do powstania systemw totalitarnych, ktre przysporzyy ludzkoci wielu cierpie. W sferze bada przyrodniczych rozpowszechnia si stopniowo mentalno pozyty- wistyczna, ktra nie tylko zerwaa wszelkie powizania z chrzecijask wizj wiata, ale co waniejsze zrezygnowaa te z wszelkich odniesie do wizji metafizycznej i moralnej. W wyniku tego zaistniao niebezpieczestwo, e niektrzy ludzie nauki, rezygnujc z jakichkolwiek odniesie etycznych, nie stawiaj ju w centrum swej uwagi osoby ludzkiej i caoci jej ycia. Co wicej, cz z nich, wiadoma moliwoci otwar- tych przez rozwj techniki, wydaje si ulega nie tylko logice rynku, ale take pokusie zdobycia demiurgicznej wadzy nad przyrod, a nawet nad samym bytem ludzkim. Konsekwencje kryzysu racjonalistycznego przyjy w kocu posta nihilizmu. Dla naszych wspczesnych ma on swoisty urok jako filozofia nicoci. Wedug teorii jego zwolennikw poszukiwanie stanowi cel sam w sobie, nie istnieje bowiem nadzieja ani moliwo osignicia celu, jakim jest prawda. W interpretacji nihilistycznej ycie jest jedynie sposobnoci do poszukiwania dozna i dowiadcze, wrd ktrych na pierw- szy plan wysuwa si to, co przemijajce. Nihilizm jest rdem rozpowszechnionego dzi pogldu, e nie naley podejmowa adnych trwaych zobowiza, poniewa wszystko jest ulotne i tymczasowe. 47. Z drugiej strony nie naley zapomina, e we wspczesnej kulturze zmienia si rola samej filozofii. Stracia ona status uniwersalnej mdroci i wiedzy, aby sta si stopniowo tylko jedn z wielu dziedzin ludzkiego poznania; pod pewnymi wzgldami zostaa wrcz sprowadzona do roli zupenie drugoplanowej. Inne formy racjonalnego poznania zdobywaa w tym samym czasie coraz wiksze znaczenie, podkrelajc jeszcze bardziej marginesowy charakter wiedzy filozoficznej. Zamiast do kontemplacji prawdy oraz do poszukiwania ostatecznego celu i sensu ycia, te formy racjonalnoci su a w kadym razie mog by wykorzystywane jako rozum instrumentalny, ktry pozwala osiga dorane cele, czerpa korzyci i sprawowa wadz.
Jan Pawe II, Encyklika Fides et ratio, 4547, Pozna 1998, s. 7073.