Baskanlik Sistemi PDF

TRKYE BYK MLLET MECLS
ARATIRMA HZMETLER BAKANLII
KARILATIRMALI HKMET SSTEMLER
YARI BAKANLIK SSTEM

ABD, Arjantin,
Fransa, Polonya ve Rusya rnekleriAzerbaycan,
Brezilya ve Nijerya
rnekleri
EGEMENLK KAYITSIZ ARTSIZ MLLETNDR

TBMM ARATIRMA MERKEZ YAYINLARI
Karlatrmal Hkmet Sistemleri: Bakanlk Sistemi
(ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya rnekleri)
Yayn No: 7
TBMM Aratrma Merkezi
Yayn Ynetmeni
Do. Dr. Ahmet Yldz
Editr
Havvana Yapc Kaya
Blm Yazarlar
Halit Tunkak
Konur Alp Koak
Meltem Doan
Mehmet Solak
Murat Bilgin
1. Siyaset Bilimi, 2. Siyaset ve Hkmet, 3. Anayasa Hukuku,
4. Karlatrmal Siyaset, 5. Hkmet Sistemleri, 6. Bakanlk Sistemi,
7. ABD, 8. Arjantin, 9. Azerbaycan, 10. Brezilya, 11. Nijerya
ISBN:
978 - 975 - 8805 - 51 - 8
978 - 975 - 8805 - 52 - 5 (e-kitap)
Kapak ve Sayfa Tasarm:

Hasan Cihat Gezer (ARMER)
Sayfa Dzeni:
Zeynep Aye Tarhan
Aratrma Hizmetleri Bakanl

Trkiye Byk Millet Meclisi
Bakanlklar-ANKARA 06543
Telefon: +90312 420 66 66

Faks: +90 312 420 78 00
e-posta: iletisim.armer@tbmm.gov.tr
TBMM Basmevi ANKARA

Mart 2015
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl Aratrma Hizmetlerinin Yrtlmesine likin

Ynetmelie gre; Aratrma rnlerinde yer alan bilgiler kaynak gsterilerek kullanlabilir.
Aratrma rnleri, TBMM Bakanlnn grlerini yanstmaz.
indekiler iii
ZET NDEKLER
DETAYLI NDEKLER................................................................................................................... v
NSZ.................................................................................................................................................. xiii
SUNU.................................................................................................................................................... xv
GR ................................................................................................................................................... xvii
BAKANLIK SSTEM: TEOR, PRATK VE TARTIMALAR............................................1

Halit Tunkak
ABD BAKANLIK SSTEM: AYRI AMA BRLKTE

ALIAN ORGANLAR.....................................................................................................................23
Konur Alp Koak
SYAS STKRAR LE DEMOKRATK KURUMSALLAMA ARASINDA

DENGE ARAYII: ARJANTN BAKANLIK SSTEM........................................................79
Halit Tunkak
DEVLET BAKANI EKSENNDE ANAYASAL SSTEM:
AZERBAYCAN BAKANLIK SSTEM...................................................................................137
Meltem Doan
KOALSYONCU BAKANLIK SSTEM: BREZLYA.........................................................177

Mehmet Solak
AFRKADA ABD TP BAKANLIK SSTEM:

NJERYA FEDERAL CUMHURYET......................................................................................221
Murat Bilgin
SONSZ..............................................................................................................................................253
Mehmet Solak - Murat Bilgin
DZN...................................................................................................................................................263
indekiler v
DETAYLI NDEKLER
NSZ.................................................................................................................................................. xiii
SUNU.................................................................................................................................................... xv
GR ................................................................................................................................................... xvii
BAKANLIK SSTEM: TEOR, PRATK VE TARTIMALAR

1. KAVRAMSAL EREVE.............................................................................................................1
2. BAKANLIK SSTEMNN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI.....................................5
2.1. Avantajlar...............................................................................................................................5
2.2. Dezavantajlar........................................................................................................................6
3. TARH ve SYAS arka plan..............................................................................................8
4. DNYADA BAKANLIK SSTEM ......................................................................................10
5. TRKYEDE BAKANLIK SSTEM TARTIMALARI..............................................13
5.1. Bakanlk Sistemi Lehindeki Grler..................................................................... 14
5.2. Bakanlk Sistemi Aleyhindeki Grler................................................................. 15
6. SONU.............................................................................................................................................17
KAYNAKA .........................................................................................................................................18
ABD BAKANLIK SSTEM:

AYRI AMA BRLKTE ALIAN ORGANLAR
1. GR................................................................................................................................................23
2. ABD HAKKINDA GENEL BLG...........................................................................................25
3. ABD ANAYASASININ TARH VE SYAS ARKA PLANI...........................................27
3.1. ngiliz Monarisine Kar Mcadele: Amerikan Bamszlk Sava............ 27
3.2. Kolonilerden Konfederasyona: Gler Birlii...................................................... 29
3.3. Federal Kurucu Meclis ve Anayasann Kabul...................................................... 31
4. ANAYASAL ORGANLAR...........................................................................................................33
4.1. Yasama Organ: Kongre................................................................................................... 34
4.1.1. Temsilciler Meclisi............................................................................................... 34
vi TBMM Aratrma Merkezi
4.1.2. Senato........................................................................................................................ 38
4.1.3. Kongrenin Grev ve Yetkileri........................................................................... 40
4.2. Yrtme Organ: Bakan................................................................................................ 45
4.2.1. Bakann Seimi..................................................................................................... 45
4.2.2. Bakann Yetkileri................................................................................................ 47
4.3. Yarg Organ ........................................................................................................................ 50

4.3.1. Genel Olarak............................................................................................................ 50
4.3.2. Yce Mahkeme....................................................................................................... 52
5. ANAYASAL ORGANLAR ARASI LKLER....................................................................53
6. SYASAL SSTEM HAKKINDAK TARTIMALAR ......................................................59
6.1. D Politika Alannda Bakann stnl............................................................. 60
6.2. Kongrenin Bte Gc ve Bakann Snr.............................................................. 64
7. SONU ...........................................................................................................................................67
KAYNAKA .........................................................................................................................................70
SYAS STKRAR LE DEMOKRATK KURUMSALLAMA ARASINDA

DENGE ARAYII: ARJANTN BAKANLIK SSTEM
1. GR................................................................................................................................................79
2. ARJANTN HAKKINDA GENEL BLG..............................................................................80
3. ARJANTNN YAKIN SYAS TARH................................................................................81
4. ANAYASAL ORGANLAR...........................................................................................................83
4.1. Yasama Organ: Kongre................................................................................................... 84
4.1.1. Temsilciler Meclisi............................................................................................... 85
4.1.2. Senato........................................................................................................................ 86
4.1.3. Kongrenin Yetkileri.............................................................................................. 87
4.1.4. Kanun Yapm Sreci............................................................................................ 87
4.2. Yrtme Organ................................................................................................................. 89
4.2.1. Bakan....................................................................................................................... 89
4.2.2. Bakann Yetkileri................................................................................................ 90
indekiler vii
4.2.3. Bakann Sorumluluu ve Grevden Alnmas......................................... 91

4.2.4. Babakan ve Bakanlar Kurulu......................................................................... 92
4.3. Yarg Organ......................................................................................................................... 93
4.3.1. Yargyla lgili Genel lkeler................................................................................ 93
4.3.2. Yksek Mahkeme.................................................................................................. 93
5. ANAYASAL ORGANLAR ARASI LKLER............................................................ 95
5.1. Kongrenin Yetkileri, Gc ve Dier Organlarla likileri.................................. 95
5.1.1. Kongre-Eyalet Valileri-Bakan likisi......................................................... 97
5.1.2. Siyasi Partiler ve Kongre .................................................................................. 97
5.1.3. Kongrenin Zayflnn Nedenleri.................................................................. 99
5.2. Bakann Yetkileri, Gc ve Dier Organlarla likileri...................................101
5.2.1. 1983 Sonras Bakanlar ve Siyasi Gelimeler.........................................101
5.2.2. Bakann nemli Yetki Alanlar ve Bunlarn Kullanmyla lgili
Sorunlar.................................................................................................................103
5.2.3. Bakan-Bakanlar Kurulu likisi..................................................................111
5.2.4. Bakann zerk Kurumlarla likileri........................................................112
5.2.5. Bakann Gcn Snrlamaya Ynelik Kurumlar ve Etkinlikleri........114
5.3. Yarg Organnn Gc ve Dier Organlarla likisi...........................................116
5.3.1. Genel Yarg Sorunlar........................................................................................116
5.3.2. Yarg Konseyi........................................................................................................117
5.3.3. Yksek Mahkeme................................................................................................118
5.3.4. Yksek Mahkemenin Yrtmeye Kar Tutumu....................................119
6. SYASAL SSTEM HAKKINDAK TARTIMALAR.....................................................121
7. SONU..........................................................................................................................................127
KAYNAKA......................................................................................................................................131

AZERBAYCAN BAKANLIK SSTEM
1. GR.............................................................................................................................................137
2. AZERBAYCAN HAKKINDA GENEL BLG....................................................................138
viii TBMM Aratrma Merkezi
3. AZERBAYCAN SYAS TARH...........................................................................................140

4. ANAYASAL ORGANLAR........................................................................................................142
4.1. Yrtme Organ...............................................................................................................142
4.1.1. Devlet Bakan.....................................................................................................142
4.1.2. Babakan ve Bakanlar Kurulu.......................................................................147
4.2. Yasama Organ..................................................................................................................148
4.2.1. Milli Meclis............................................................................................................148
4.2.2. Kanun Yapm Sreci..........................................................................................150
4.2.3. Anayasa Deiiklii............................................................................................151
4.3. Anayasa Mahkemesi.......................................................................................................151
5. ANAYASAL ORGANLAR ARASI LKLER.................................................................153
5.1. Devlet Bakan-Parlamento likileri......................................................................153
5.1.1. Yasama Faaliyeti..................................................................................................153
5.1.2. Hkmet Kurma.................................................................................................154
5.1.3. Devlet Bakannn Yetkilerini Artran Dzenlemeler.........................155
5.1.4. Seim Sistemine likin Dzenlemeler......................................................156
5.2. Devlet Bakan-Yarg likileri....................................................................................158
5.3. Parlamento-Yarg likileri..........................................................................................158
6.1. Hkmet Sistemi zerine Tartmalar..................................................................159
6.2. Siyasal Rejimin Nitelii zerine Tartmalar.......................................................161
6.3. Sistemin leyii zerine Tartmalar....................................................................162
6.3.1. Yrtme le Uyumlu Parlamentonun Varl..........................................163
6.3.2. Zayf Muhalefet....................................................................................................163
6.3.3. Kusurlu Seimler................................................................................................165
6.3.4. ktidar Glendiren Dier Sebepler..........................................................167
7. SONU.......................................................................................................................................167
KAYNAKA...................................................................................................................................170
indekiler ix
KOALSYONCU BAKANLIK SSTEM: BREZLYA

1. GR.............................................................................................................................................177
2. BREZLYA HAKKINDA GENEL BLG....................................................................178
3. SYAS TARH..............................................................................................................180
4. ANAYASAL ORGANLAR............................................................................................183
4.1. Yasama Organ..................................................................................................................183
4.1.1. Temsilciler Meclisi ve Senato........................................................................185
4.1.2. Yasama Sreci......................................................................................................188
4.1.3. Anayasa Deiiklii Sreci..............................................................................190
4.2. Yrtme Organ...............................................................................................................190
4.2.1. Devlet Bakan.....................................................................................................190
4.2.2. Bakanlar.................................................................................................................194
4.3. Yarg Organ.......................................................................................................................195
5.1. Yasama-Yrtme likileri...........................................................................................197
5.2. Yarg-Yasama/Yrtme likileri .............................................................................206
6.1. Olumsuz Deerlendirmeler........................................................................................209
6.2. Olumlu Deerlendirmeler ..........................................................................................212
7. SONU..........................................................................................................................................212
KAYNAKA.......................................................................................................................................214
EKLER.................................................................................................................................................217

NJERYA FEDERAL CUMHURYET
1. GR.............................................................................................................................................221
2. NJERYA HAKKINDA GENEL BLG................................................................................222
3. NJERYA SYAS TARH.......................................................................................................224
3.1. Smrgecilik ncesi (-1862)..................................................................................225
3.2. ngiliz Smrgecilii (1862-1960)..........................................................................225
x TBMM Aratrma Merkezi
3.3. Birinci Cumhuriyet (1960-1966).............................................................................226

3.4. Askeri Ynetimler ve Sava (1966-1979)........................................................226
3.5. kinci Cumhuriyet (1979-1983)...............................................................................226
3.6. Askeri Ynetimler ve nc Cumhuriyet (1983-1999)...............................227
3.7. Drdnc Cumhuriyet (1999- )............................................................................228
4. ANAYASAL ORGANLAR........................................................................................................229
4.1. Yasama Organ..................................................................................................................229
4.1.1. Seim Sistemi ve Siyasi Partiler....................................................................230
4.1.2. Ulusal Meclisin Grev ve Yetkileri...............................................................231
4.1.3. Yasama Sreci......................................................................................................232
4.1.4. Anayasa Deiiklii Sreci..............................................................................232
4.2. Yrtme Organ...............................................................................................................232
4.2.1. Bakanlk Seimleri...........................................................................................232
4.2.2. Bakann Grev ve Yetkileri...........................................................................233
4.2.3. Bakann Sorumluluu ve Sulandrlmas..............................................235
4.3. Yarg Organ.......................................................................................................................236
4.3.1. Federal Mahkemeler.........................................................................................236
4.3.2. Anayasal Denetim ve Mahkemelerin Yetki Alan..................................237
5.1. Bakann Ulusal Meclisle likileri...........................................................................238
5.1.1. Shehu Sagari Dnemi (1979-1983)............................................................238
5.1.2. Olusegun Obasanjo Dnemi (1999-2007)...............................................240
5.1.3. Umaru Musa YarAdua Dnemi (2007-2010).........................................242
5.1.4. Goodluck Jonathan Dnemi (2010-)......................................................243
5.2. Bakann Dier Organ ve Kurumlarla likileri..................................................243
5.2.1. Bakann Yarg ile likileri.............................................................................243
5.2.2. Bakann Bamsz Kurumlarla likileri..................................................244
5.2.3. Bakann Yerel Ynetimlerle likileri.......................................................244
5.2.4. Bakann Siyasi Partilerle likileri.............................................................245
indekiler xi
6. SYASAL SSTEM HAKKINDAK TARTIMALAR ...................................................245

7. SONU ........................................................................................................................................248
KAYNAKA ......................................................................................................................................250
EKLER.................................................................................................................................................252
SONSZ .............................................................................................................................................253
TBMM ARATIRMA MERKEZ HAKKINDA ....................................................................261
DZN ..................................................................................................................................................263
nsz xiii
NSZ
lkemizde uzun yllardr devam edegelen hkmet sistemi tartmalar,

ou zaman teorik analizleri tekrar etmekten teye geememektedir. Maalesef
ksr kavramsal tartmalar ve anayasal mimari zerinden yaplan sistem
deerlendirmeleri, konunun bihakkn anlalmasnda yeterli olmamaktadr.
Dolaysyla zgn tarihi ve siyasi artlar ierisinde, farkl saiklerle hkmet
sistemlerinden birisini tercih eden lkelerdeki uygulamalar ve lke tecrbelerini
dikkate almak ve tartmalar sadece teorik dzeyden ibaret grmeyip sahadan
rneklerle ok boyutlu hale getirmek mecburiyetindeyiz.
deal bir anayasal erevenin varl, hibir sistem ierisinde anayasal
organlar arasnda ideal ve barl bir ilikiyi garanti etmemektedir. Zira erevesi
anayasalarla belirlenen devlet bakan, parlamento ve hkmet aras ilikilere
tesir eden pek ok faktr bulunmaktadr. Tarihi ve siyasi miras, parti ve seim
sistemi, parlamento ounluunun yaps ve hatta bazen siyasi aktrlerin kiilik
zellikleri, ayn hkmet sistemini uygulayan lkelerde ok farkl neticeler
dourmaktadr. Dolaysyla lke rneklerini ve rnekler arasndaki farklklar,
sebep ve sonularyla birlikte dikkate almadan salkl bir hkmet sistemi
tartmasnn yaplamayaca ortadadr.
Aratrma Hizmetleri Bakanlnca daha nce kitaplatrlan bir almada
yar-bakanlk sistemi incelenmiti. Bakanlk sisteminin incelendii bu
almada; bakanlk sistemini uygulayan ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya
ve Nijeryadaki anayasal ereve ortaya konmakta ve devlet bakan, parlamento
ve hkmet arasndaki ilikilerin nitelii etraflca incelenmektedir. Bakanlk
sisteminin incelenen lkelerde fiiliyatta nasl ilediini karlatrmal bir
perspektifle ortaya koyan bu alma, bu alanda nemli bir boluu dolduracak
niteliktedir.
Bu vesileyle, hkmet sistemleri hakknda srdrlen tartmalara katk
sunmak amacyla hazrlanan bu almann ortaya kmasnda emei geen
herkese teekkr ediyorum.
Cemil EK
Bakan
Sunu xv
SUNU
Parlamento idari tekilat ierisinde yer alan Aratrma Hizmetleri Bakanl

(Aratrma Merkezi) milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerinde bilgi
destei salamaktadr. Bu amala, hzla artan bilgi kaynaklarndan konuyla ilgili,
doru, gvenilir ve ilevsel olanlar tespit edilerek milletvekillerinin istifadesine
sunulmaktadr. Bu sunum; dokman derleme, bilgi derleme, tartma dosyas,
ksa bilgi notu, bilgi notu ve rapor gibi rn trleri ile gerekletirilmektedir.
Aratrma Merkezi ayrca gndemdeki konularla ilgili kitap almalar
da yapmaktadr. Bu kapsamda, en son yaplan kitap almalar arasnda
Karlatrmal Anayasa almalar, Yasama Dergisi zel says olarak
yaynlanan Arap Bahar ve Karlatrmal Hkmet Sistemleri: Yar-Bakanlk
Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya rnekleri) saylabilir. Yaplan bu almalarla,
gncel konularda milletvekillerinin bilgi ihtiyacnn doru, tarafsz ve gvenilir
aratrmalarla karlanmas amalanmaktadr.
Aratrma Merkezi tarafndan hazrlanan Karlatrmal Hkmet Sistemleri:
Bakanlk Sistemi (ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya rnekleri)
balkl bu alma ile bakanlk sisteminin uyguland sz konusu lke
rnekleri; anayasal organlar, anayasal organlar aras ilikiler, sistemin nitelii ve
ileyiine dair tartmalar erevesinde ele alnarak lkemizdeki hkmet sistemi
tartmalarna yeni ve gncel bir almayla katk sunulabilecektir.
Bu vesileyle almann ortaya kmasnda emei geen herkese teekkr
ediyor ve faydal olmasn diliyorum.
Dr. rfan NEZROLU
Genel Sekreteri
Giri xvii
giri
Gnmz siyasi corafyasnda hakim eilim, demokrasiye ynelen bir

deiimi iaretlemektedir. ok partili, serbest ve adil seimlerin varl zerinden
kurumsal dzeyde tanmladmzda demokratik rejimlerin says, dnya tarihinde
hi olmad kadar artm bulunmaktadr. Yeni anayasa yapma srecinde olan ya
da siyasi reform ihtiyac iindeki tm lkeler asndan hkmet sistemi aray
nemli bir problem alan olarak ortaya kmaktadr. 3 Kasm 1982 tarihli Trkiye
Cumhuriyeti Anayasas, 12 Eyll 1980 askeri darbesinin sonucunda hazrlanm
bir anayasa olduu iin, ieriinden bamsz olarak, anayasa yapclarn
demokratik meruiyeti bakmndan gnmzde siyasi meruiyet sorgulamas
ile kar karyadr. Buna paralel olarak ortaya kan yeni anayasa araylar,
iinde bulunduumuz dnemde, Trkiye Byk Millet Meclisinde Mays 2012
tarihinde Anayasa Uzlama Komisyonunun kurulmasnda somutlamtr.1 Her ne
kadar siyasi partilerin yazl tekliflerine yansmasa da, Yeni Anayasa tartmalar
balamnda en ok ne kan konulardan biri de hkmet sistemi tartmalar ve
bu balamda dillendirilen bakanlk sistemi talebi olmutur.
Parlamento ile tant 19 Mart 1877den beri, Milli Mcadele dneminde
kuvvetler birliini esas alan Meclis Hkmeti Sistemini uygulasa da, Trkiyede
hakim hkmet sistemi gelenei, yumuak kuvvetler ayrlna dayanan
parlamenter sistem olmutur. Kuvvetler arasndaki ilikilerin nitelii zerinden
ayran hkmet sistemlerine ilikin tartmalarn gemii dnyada ok eski
olmakla birlikte, Trkiyede en fazla 1980lere kadar uzanmaktadr. Hkmet
sistemine ilikin siyaset bilimi literatr, bu sistemi hem demokrasiye gei ve
demokrasinin konsolidasyonu, hem de iyi ynetiim etrafnda gelien bir tartma
olarak ele alrken, bu tartmann dier ayaklarn da ihmal etmemektedir. Siyasi
kltr, seim sistemi ve bununla balantl olarak biimlenen siyasi parti sistemi,
hkmet sistemi tartmalarnn merkezinde yer almaktadr. lgin bir ekilde,
Trkiyede bakanlk sistemi zerine odaklanan hkmet sistemi tartmasnn,
seim ve parti sistemi tartmalarndan byk lde bamsz olarak yrtld
grlmektedir.

1
Bkz. http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/,Eriim: 30.01.2015.
xviii TBMM Aratrma Merkezi
Hkmet sistemi tartmasn uyaran temel problem, yrtmenin nitelii ile

ilikilidir. Parlamentonun iinden kan ve ona kar sorumlu olan bir yrtme mi,
yoksa halk tarafndan seilen ve yasama organndan bamsz olan bir yrtme mi
siyasi ve ekonomik gelimeyi salamak asndan daha fonksiyoneldir? Aratrma
Merkezi tarafndan daha nce hazrlanan Yar-Bakanlk Sistemi kitabnda ortaya
konulduu zere,2 bu sorunun herkes tarafndan kabul edilebilir, genel geer ve
objektif bir cevab bulunmamaktadr. Her lke zelindeki siyasi kltr, toplumsal
paralanma ve kutuplama dzeyi ile siyasi kurumsallama ve ekonomik gelime
dzeyi, hkmet sistemi tartmalarnda belirleyici unsurlar olarak karmza
kmaktadr.
Hkmet sistemleri asndan parlamenter sistem ile bakanlk sistemi
iki ana ekseni olutursa da, her iki sistem de kendi iinde genelleme yapmay
neredeyse imknsz klacak kadar eitlilik iermektedir. Yar-bakanlk sistemi,
iki ana sistemden de unsurlar tayan ve daha nce Fransa, Rusya ve Polonya
rnekleri zerinden ele aldmz karma bir sistemdir. Hkmet sistemi
tartmalarnn belirleyici sorusu olan Hangi sistem daha iyidir? sorusunun
cevabn demokrasinin konsolidasyonu ekseninde dndmzde,3 ok sayda
parametreden sz etmek mmkndr: siyasi meruiyet, siyasi istikrar, temsil ve
hesap verebilirlik (denetim) gibi. Bunlara, her iki sisteme ilikin literatrdeki
tezlerden hareketle ksaca bakalm.
Siyasi meruiyet: Bakanlk sisteminde hem yrtmenin ba olan bakann
hem de yasama organnn halk tarafndan seilmesi ift meruiyet problemine yol
amakta ve iki g arasndaki anlamazlklarda hangisinin eitler arasnda birinci
saylaca ngrlememektedir. Parlamenter sistemde yrtme parlamentodan
bamsz olmad iin byle bir problem, yalnzca tek kanatl parlamentolarda
sz konusu deildir. ift kanatl parlamentolarda ise iki kanatta rakip partilerin
ounluu sz konusu olduunda ift meruiyet problemi doabilmektedir.
Parlamentonun alt kanadnn feshedilip Senatonun feshedilemedii rneklerde
de bu probleme rastlanabilmektedir. ki kanatl parlamentolarda ortaya kabilen
ift meruiyet problemi, baz siyaset bilimcilere gre, ikili parlamenter yapnn
salad faydalar yannda ihmal edilebilir niteliktedir.
Siyasi istikrar: Demokratik konsolidasyon iin nem tayan unsurlardan biri
siyasi istikrardr. Bakann hkmeti kendi alabilecei kiiler iinden setii
ve grevden alnma ya da gvensizlik oyuna muhatap olma gibi kstlarnn
bulunmad bakanlk sistemi bu adan parlamenter sisteme stnlk
salamaktadr. Kimi siyaset bilimciler ise, kriz durumlarnda hkmetlerin
deiebilmesini demokrasinin konsolidasyonu asndan olumlu bir durum
olarak grmekte ve yrtmeyi sorumlu klan gvensizlik oyu mekanizmasnn
2
Bkz. http://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/yari_baskanlik.pdf, Eriim: 30.01.2015.
3
Trkiyedeki hkmet sistemi tartmalar, demokrasiye gei sreci ile deil demokrasinin konsoli-
dasyonu sreci ile ilikilidir.
Giri xix
bakanlk sisteminde edeer bir karl bulunmadn ileri srmektedir. Buna

gre, bakanlk sisteminde parti disiplininin zayf olmas da, parlamenterleri
pozisyonel deil mesele bazl olarak tutum belirlemeye itmekte ve bu da siyasi
istikrara katk yapan bir unsur olarak ne kmaktadr.
Temsil ve hesap verebilirlik (denetim): Parlamenter sistemi savunanlara
gre, ounluku karakterinden dolay bakanlk sistemi kk partilerin
yarmasna imkan vermemekte ve siyasetin demagoji zerinden yrtlmesini
tevik etmektedir. Oysa parlamenter sistem, hkmeti kurma srecinde bazen
en kk partileri de denkleme dhil ettii iin halkn taleplerini daha iyi temsil
etmektedir. ounluk oyu ile bakan seilen kii, tm halk temsil iddiasyla
hareket ettiinde muhalefete daha az tahamml gstermekte ve eletirilere
tolerans dzeyi azalmaktadr. Hkmetin stnde tarafsz bir cumhurbakannn
bulunduu parlamenter sistemde ise cumhurbakan, hkmetin gcn
kstlayabilmektedir. Kar tezlere gre ise, parlamenter sistemde cumhurbakan
kendisinden beklenen tarafsz ve uzlatrc fonksiyondan uzaklaabilmektedir.
zellikle, cumhurbakannn yetkileri arttka bu durumun ortaya kma
ihtimali glenmektedir. Semen dzeyinde kutuplamam siyasi sistemlerde
bakanlk sistemi problem oluturmazken, siyasi kltr asndan paralanm ve
kutuplam toplumlarda kutuplamay hzlandran bir nitelik tayabilmektedir.
Hesap verebilirlik asndan baktmzda, bakanlk sistemi, kuvvetler
ayrlnn bulunduu ve yrtmenin dorudan halk tarafndan belirlendii bir
sistem olarak, semen ve seim sonular arasnda dorudan ve ak bir iliki
ortaya koymakta, seimleri devlet bakan ve hkmetten dorudan hesap sorma
mekanizmasna dntrmektedir. Parlamenter sistem ise, tek bir partinin
hkmeti kuramad durumlarda, seim ve hesap verebilirlik arasnda dorudan
bir ilikiye imkn vermemektedir. Kuvvetler ayrl ve fonksiyonlarn rtmesi,
yrtmenin faaliyetleri, siyaset ve ynetim sreleri konusunda kamuoyunun
bilgilendirilmesinde bakanlk sistemini bir adm ne karmaktadr. Bu bilgi
aknn doruluu ise tartma konusudur. Parlamenter sistemi nceleyen
yaklama gre, hr basnn varl, serbest bilgi ak iin yeterli bir teminattr.4
Hkmet sistemi tartmalarnda unutulmamas gereken temel husus, her
iki sistemin de kendisine ait bir mantnn bulunduu ve bu mantk ile ilgili
lkenin siyasi kltr ve sosyo-politik yapsnn rtme dzeyidir. Siyasi krizler,
bakanlk sisteminin uyguland rneklerde parlamenter sistemi, parlamenter
sistemin bulunduu lkelerde bakanlk sistemini avantajlar zerinden siyasi
gndeme tamaktadr. Hkmet sistemi tercihi dier belirleyici unsurlardan
yaltlarak deerlendirilebilecek bir tercih deildir. Hkmet sistemlerinin nispi
Bu parametrelerin ayrntl bir tartmas iin bkz. Pelin Ayan Musil,Hkmet Sistemleri: Bakanlk
4
Sistemi ve Parlamenter Sistem, Karlatrmal Siyaset Temel Konular ve Yaklamlar, Sabri Sayar,
Hasret Dikici Bilgin (der.) ( stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, 2013), s. 196-203.
xx TBMM Aratrma Merkezi
stnlkleri; siyasi kltr, siyasi parti sistemi, seim sitemi ve kurumsallam

ekonomi ynetimi gibi faktrlerin nda ele alndnda anlaml hale gelir.
Elinizdeki alma btn bu hususlar nda konuya bakanlk sistemini
benimsemi lke uygulamalar zerinden bakmakta ve herhangi bir sonuca
ulamadan, bu sistemin uygulamada ald biimleri ortaya koymaya almaktadr.
Bakanlk sisteminin klasik ve en baarl rnei olan ABDden balayarak
demokratiklik-otoriterlik yelpazesinde devlet bakan endeksli Azerbaycan
rneine kadar uzanmaktadr. Latin Amerikadaki ileyen bir demokrasi rnei
olarak Brezilya ve kurumsallama srecini devam ettiren Arjantin, bakanlk
sisteminin baarsn etkileyen unsurlar konusunda arpc bir resim ortaya
koymaktadr. Demokrasiye gei srecinde bakanlk sistemi rnei olarak
Nijerya, bu resmi tamamlamaktadr.
Kitabn Trkiyedeki hkmet sistemi tartmalarna katkda bulunmasn
umuyoruz.
Do. Dr. Ahmet YILDIZ

Aratrma Hizmetleri
Bakan
BAKANLIK SSTEM:
TEOR, PRATK VE TARTIMALAR
Halit Tunkak*
1. KAVRAMSAL EREVE
B
akanlk sistemi, hem yrtme organnn ba hem de devlet bakan olan
bakann, sabit bir sre iin halk tarafndan seildii ve yasama organnn
bakan dremedii, bakann da yasama organn feshedemedii bir
sistem olarak tanmlanmaktadr.1
Bakanlk sistemini ilk kez Amerika Birleik Devletleri (ABD) uygulam ve
gnmze kadar devam ettirmitir. Bu sistemi baka birok devlet kopyalam ve
uygulamtr.
Bakanlk sistemini ayrt etmek iin genel kabul grm zellikler unlardr:
Yrtme gcnn tek sahibi olan bakan halk tarafndan seilmektedir.2
Yasama ve yrtme organlarnn grev sreleri sabittir.3
Yasama ve yrtme organlar birbirinin varlna son verebilecek hukuki
aralara sahip deildirler.4 Yrtme organ, yasama organn feshedemez ve
yasama organ yrtme organn dremez.
John Michael Carey, bakanlk sistemini parlamenter sistemden ayran
temel zelliin iki devlet organnn greve geli ve grevde kalma ekli olduunu
vurgular. Parlamenter sistemde halk sadece parlamentoyu seer; hkmet ondan
* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: halittunckask@tbmm.gov.tr.

1
Erdal Onar, Trkiyenin Bakanlk veya Yar-Bakanlk Sistemine Gemesi Dnlmeli midir? Ba-
kanlk Sistemi iinde, Teoman Ergl ed. (Ankara: Trkiye Barolar Birlii Yaynlar, 2005), s. 72.
2
Serap Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme (stanbul: stan-
bul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011), s. 37; Cheibuba gre bakann halk tarafndan seilmesi ba-
kanln zorunlu bir art deildir. Yasama organlarnn bakan semesi bakanlk sistemine engel
deildir, nemli olan bakann yani yrtmenin bann yasama organnn desteine muhta olma-
dan sabit sre boyunca grevini srdrebilmesidir (Jose Antonio Cheibub, Presidentialism, Parlia-
mentarism, and Democracy (Cambridge: Cambridge University Press, 2007), s. 1).
3
Scott Mainwaring ve Matthew S. Shugart, Juan Linz, Presidentialism, and Democracy: A Critical
Appraisal, Comparative Politics, Cilt 29, Say 4 (Temmuz 1997),
http://scholar.harvard.edu/levitsky/files/mainwaring_shugart.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 449.
4
Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme, s. 37.
2 TBMM Aratrma Merkezi
trer ve ona kar sorumludur. Parlamenter sistemlerin ounda bu bamllk

karlkldr, yrtmenin de parlamentoyu feshetme ve erken seime gitme
imkn vardr. Bakanlk sisteminde iki organ (parlamento ve bakan) bamsz
bir ekilde seilir ve grevde kalmak iin tekinin kabulne ihtiya duymaz.
Bakan yrtmenin tek sahibi olup, kabine tamamen kendisine baldr ve ayrca
yasama srecine ilikin nemli role sahiptir. Bakanlk sistemindeki bakanlarn
kabineye hkimiyeti ve yasama srecine ilikin rol, onlar, bakanlar halk
tarafndan seilen parlamenter rejimlerden ayran nemli bir kriterdir.5 Dier bir
deyile, tek bana bakann halk tarafndan seilmesi sistemin bakanlk olarak
nitelendirilmesini mmkn klmaz.
Juan Linz, bakanlk sisteminin iki zelliini ne karr: Birincisi bakann
gl demokratik meruiyet iddias, ikincisi grev sresinin sabit olmasdr.
Linz bakanlarn gl meruiyetlerinin yasama organnn meruiyetiyle denklik
saladn belirterek, ikisinin kar karya gelmesi durumunda sistemin kmaza
girme ihtimaline dikkat eker. Linz bu ihtimalin zellikle ABDden farkl olarak
parti disiplini olan lkelerde yksek olduunu savunur. Ayn ekilde bakann
grev sresinin sabit olmasnn siyasi srecin esnekliini yok ettiini ve artlarn
gerektirecei deiiklie imkn vermediini belirtir.6
Fred W. Riggs, bakanlk sisteminin farkl bir ynne deinerek bu
sistemde devlet brokrasisi zerindeki kontroln yasama ve yrtme arasnda
paylaldna dikkat eker. Riggse gre bu durum bakann kendi atad
brokrasi zerindeki kontroln zayflatmakta, dolaysyla modern devletin
karmak ilerini yrtebilmesine sekte vurmaktadr.7
Jose Antonio Cheibub, bakanlk sisteminin ayrt edici zelliklerini sadeletirir,
teke indirger: Yasamann yrtmenin grevine son verememesi. Dier bir
deyile yrtme organ var olmak iin yasamann desteine muhta deilse bu
sistem bakanlk sistemidir. Yasama hkmetin grevine son verebiliyorsa ya
parlamenter ya da yar-bakanlk sistemi vardr. Hkmeti grevden alabilen tek
organ yasama ise, parlamenter sistemden sz edilir. ayet hem parlamento hem
bakan (herhangi bir usulle) hkmeti grevden alma yetkisine sahipse yar-
bakanlk sz konusudur.8
Cheibuba gre, yaygn gre paralel olarak, bakann dorudan veya dolayl
olarak halk tarafndan seilmesinin hkmet sistemini tanmlamada bir deeri
5
John M. Carey, Presidential versus Parliamentary Government, Handbook of New Institiutional Eco-
nomics iinde, C.Menard and M.M. Shirley ed. (Netherlands: 2005),
http://www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20versus%20Parlia-
mentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 92.
6
Juan Linz, The Perils of Presidentialism, Journal of Democracy, Cilt 1, Say 1 (K 1990),
http://scholar.harvard.edu/levitsky/files/1.1linz.pdf, Eriim: 16.07.2012, s.53.
7
Fred W. Riggs, Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and
Legitimacy, International Political Science Review, Cilt 18, Say 3 (Temmuz 1997), s. 257.
8
Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy, s. 34.
Teori, Pratik ve Tartmalar 3
bulunmamaktadr. Buna gre bakann dorudan halk tarafndan seildii

bakanlk ve yar-bakanlklar olduu gibi, bakann dolayl olarak seildii
bakanlklar ve parlamenter sistemler olabilir.9 Ancak Cheibub, bakann dolayl
seilmesinin iine parlamento tarafndan seilmesini de dhil etmektedir ki
bu, pek yaygn bir yaklam deildir. Mainwaring ise, bakann halk tarafndan
seilmesini bakanlk sisteminin nemli bir ilkesi olduunu belirtmekle birlikte
istisnai uygulamalarn bulunduunu kabul eder.10
Bakanlk sisteminin ideal tipi ya da orijinal rnei, ABD hkmet sistemidir.
Bu nedenle bakanlk sistemine zg temel kurumlar da bu lkede olumu ve
baka lkelerde bunlar zerinde birtakm deiiklikler yaplmtr. Bakann
halk tarafndan seilmesi ve grevde kalmak iin parlamento desteine muhta
olmamas sistemin ortak zellikleri olarak dier lkelerde de geerli ilkelerdir.11
Cheibub ve dierlerine gre, literatrdeki yaygn kanaate aykr olarak, bakann
parlamentoyu feshedememesi bakanlk sisteminin ortak zellii olmayp sadece
ABD iin saylmas gereken bir zelliktir.
Dier ortak olmayan (lkeye gre deiebilen) ve ABDde geerli olan
zelliklere gelince; bakan kanun yapamaz ve kanun gcnde kararname
karamaz. Bakann resmiyette var olan ancak snrl olarak kullanabildii
olaanst yetkileri vardr. Bakan resmi olarak kanun nerisinde bulunamaz,
fakat veto yetkisi bulunmaktadr. Bakan kabineyi parlamentonun mdahalesi
olmakszn databilir. Af yetkisine sahiptir. Bakan en fazla iki dnem art arda
seilebilir (20. yzyla kadar bu snr yoktu). Yasama organnn yrtmeyi etkin
biimde denetleme yetkisi vardr.12
Burhan Kuzu, bakanlk sisteminin dayand ilkeleri, ABD rneinden
hareketle, noktada toplamaktadr. Bunlardan ilki sert kuvvetler ayrl, ikincisi
yrtmenin yasamaya stnl, ncs ise kuvvetlerin birbirini kontrol
etmesidir. Kuzu iki organ arasnda kabilecek uyumazlklara ramen sistemin
ileyebilmesi iin kuvvetlerin birbirini kontrolne ihtiya olduunu vurgular.13
Bu kontrol mekanizmas fren ve denge sistemi (checks and balances) olarak
adlandrlmaktadr.
Kuvvetlerin sert ayrlyla da tanmlanan bakanlk sisteminde yasama ve
yrtmenin greve gelii ve ileyiinde bamszlk ilkesi geerlidir. Ancak devlet
9
Arjantin, bakan dorudan seen bakanlk sistemine; Fransa, bakan dorudan seen yar-ba-
kanlk sistemine; ABD, bakan dolayl seen bakanlk sistemine; Almanya, bakan dolayl seen
parlamenter sisteme rnek tekil eder.
10
Scott Mainwaring, Presidentialism, multiparty systems, and democracy: the difficult equation,
Working Paper 144 (Eyll 1990), https://correctphilippines.org/wp-content/uploads/2011/09/
Presidentialism-Multiparty-Systems-and-Democracy.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 5.
11
Jose Antonio Cheibub, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg, Latin American Presidentialism in Compa-
rative and Historical Perspective, The Law School the University of Chicago, Public Law and Legal
Theory Working Paper, Say 361 (Eyll 2011), s. 8.
12
Cheibub, Elkins ve Ginsburg, Latin American Presidentialism in Comparative and Historical Perspe-
ctive, s. 8.
13
Burhan Kuzu, Trkiye in Bakanlk Sistemi (stanbul: Faklteler Matbaas,1997), s. 16.
devlet ynetiminde koordinasyon ihtiyac bulunduundan bu ayrln bir lde

dengelenmesi ihtiyac domutur. Amerikan geleneinde fren ve denge ad
verilen bu mekanizma ile iki organa birbirini ksmi olarak kontrol edecek yetkiler
verilmitir ki bu yetkiler yle zetlenebilir:14
Atamalar: Kamu grevlilerini atama yetkisi bakann elinde olmakla
birlikte, bakanlar dhil nemli atamalarn ou Senatonun onayna tabidir.
Bu nedenle bakan bu atamalarda Senatonun eilimlerini dikkate almak
durumundadr.
Uluslararas antlamalarn onaylanmas: D ilikileri yrtme ve uluslararas
antlamalar yapma yetkisi bakana aittir. Ancak bu antlamalar Senatonun
te iki ounlukla onayna tabi olduundan bakan Senatonun grn
dikkate almak zorundadr.
Meclis aratrmas: Kongre yrtmenin faaliyetleri ile ilgili aratrma
yapabilir. Aratrma olumsuz sonulansa da bakan zerinde hukuki bir
yaptrm imkn yoktur. Ancak Kongrenin aratrma komisyonlar eliyle
kulland bu yetki nemli bir denetim mekanizmasdr.15
Sulandrma (Impeachment): Bakann ve dier st dzey kamu
grevlilerinin grevden drlmesini salayan istisnai bir mekanizmadr.16
Bu mekanizma ancak anayasada yer alan vatana ihanet, rvet gibi snrl
hukuki nedenlerle iletilebilmektedir. ABD Anayasasna gre bakan,
bakan yardmcs ve btn kamu grevlileri hyanet, rvet ve dier ar
sulardan mahkm olurlarsa grevlerinden uzaklatrlrlar. Bu fiillerle
bakan sulama yetkisi Temsilciler Meclisine; yarglama yetkisi Yksek
Mahkeme Bakan bakanlnda Senatoya aittir.17
Bte: Bakann btesini onaylama yetkisi Kongreye aittir. Kongre
bu yetkisini (bte hakk) onaylamama veya bteyi ksma ynnde
kullanabilir.18
Veto: Bu yetki, bakann Kongreye kar kullanabilecei nemli bir yetkidir.
Bakan Kongrenin kabul ettii kanunlar veto edebilir. Bakann veto ettii
kanunun tekrar kabul edilebilmesi iin hem Temsilciler Meclisinin hem de
Senatonun te iki ounluu gereklidir.
Mesaj: Bakann dorudan kanun teklif etme yetkisi yoktur. Ancak,
Kongreye mesaj gnderme yetkisi vardr. Bunlardan en nemlisi birliin
durumuna ilikin olan mesajdr. Bakan bu mesaj her dnem banda Ocak
14
Mustafa Erdoan, Anayasa Hukuku (Ankara: Orion Yaynevi, 2007), s. 18.
15
Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri (Bursa: Ekin Basm Yayn Datm, 2007), s. 94.
16
ABDde imdiye kadar impeachment usulyle herhangi bir bakan grevden alnmamtr.
17
ili, Brezilya, Arjantin, Venezuela gibi Gney Amerika lkelerinde impeachment mekanizmasnn da-
yandrld sular ve prosedr hakknda bkz. Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye
in Bir Deerlendirme, s. 40-41.
18
Kongre ounluu bakann partisinden olumuyorsa zellikle Senatoda bakana kar onaylama i-
lemlerinde ypratma davran benimsenebilmektedir (Esat am, ada Devlet Sistemleri (stanbul:
Der Yaynlar, 2000), s. 109).
aynda iki meclisin birleik toplantsnda okur. Bu mesajlarla Kongrenin

karmas istenen kanunlar telkin edilebilmektedir.19
Dolayl kanun nerisi: Bakan kendi partisinden olan Kongre yelerinden
birine bir kanun nerisini parti lideri sfatyla yaptrabilir. Bylece
uygulamada yasama etkinliklerinin byk bir ksm bakann dolayl etkisi
altnda gereklemektedir.20
2. BAKANLIK SSTEMNN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Parlamenter sistem, daha ok mreffeh ve siyasi istikrara sahip OECD lkeleri
arasnda yaygnken, bakanlk ve yar-bakanlk sistemi, grece yeni, siyasi ve
anayasal istikrar daha dk demokrasilerde yaygnlk kazanmtr. Bu genel
manzarann yan sra Latin Amerika demokrasilerinin 1960-1980 arasndaki
k, bakanlk sisteminin bnyesinde demokratik istikrar engelleyici
zelliklerin bulunduu iddiasn gl bir ekilde gndeme getirmitir.21 Bu
iddiann en nemli savunucusu olan Linzin 1990da yazd Bakanlk Sisteminin
Tehlikeleri adl nl makalesi, gnmze kadar devam eden tartmalar
etkilemitir.
Bakanlk sisteminin avantaj ve dezavantajlar konusunda iki tarafn
da odakland nokta, bu sistemde yrtmenin kat grev sresi olmutur.
Bakanl savunanlar iin bu katlk hkmet istikrarn, dolaysyla siyasi
istikrar salayan bir gvencedir. Kart grtekiler iinse parlamento-bakan
uyumsuzluu veya bakann baarsz olmas halinde sistemin kendini onarma
imknnn bulunmamas anlamna gelmektedir ki bu durum siyasi krize ve
demokrasinin kmesine yol aabilir.22 Linzin, bakanlk sisteminin zaaflarna
odaklanan yaklamna en gl karlk Cheibubdan gelmitir. Cheibub,
bakanlk demokrasilerinin kme sebebinin sistemden deil, lkelerin sahip
olduu zelliklerden kaynaklandn savunmutur.23
2.1. Avantajlar
Bakanlk sisteminin avantajlar aadaki ekilde sralanabilir:
stikrarl ynetim: Bakanlk sisteminde yrtme organna verilen sabit
grev sresi, istikrarl hkmetlerin oluumuna hizmet eder. Hkmet
krizleri yaanmaz. Parlamenter sistemlere zg olan ileriyi grememe ve
belirsizlik sorunu yoktur. Hkmet istikrar toplumsal istikrara, dolaysyla
demokrasinin salamlamasna katkda bulunur. 24
19
Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, s. 96.
20
am, ada Devlet Sistemleri, s. 109. Son yarm yzylda bakanlar, nerilerinin yaklak drtte -
n Kongreden geirmeyi baarmlardr (Cem Eroul, ada Devlet Dzenleri: ngiltere, Amerika,
Fransa, Almanya (Ankara: Krlang Yaynevi, 2006), s. 106).
21
Carey, Presidential versus Parliamentary Government, s. 94.
22
Kuzu, Trkiye in Bakanlk Sistemi, s. 92.
23
Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy, s. 2.
24
Gl ynetim: Parlamenter sistemde parlamentoya kar sorumlu olan

babakanlara gre, bakan, karar alrken daha fazla inisiyatif kullanabilir.
Hzl karar alabilir ve etkin bir ynetim salayabilir.25 Gl yrtme gl
devleti dourabilir. Oysa parlamenter rejimlerde hkmet, bir taraftan
yetkilerini cumhurbakanyla paylap dier taraftan parlamentonun
basks altnda kaldndan, yrtmenin gc azalmakta ve ynetimde
zafiyet meydana gelmektedir.26
Daha fazla demokrasi: Bakanlk sisteminin daha fazla demokrasi
salayacana ilikin baz argmanlar vardr. ncelikle semenler muhtemel
hkmet seeneklerini batan grerek oy verir. Halkn hesap sorma imkn
daha fazladr.27 Sorumlunun tehisi daha kolay hale gelmekte, halkn yeni
seimde bu tehis nda isabetli karar verme ans artmaktadr.28
Dier bir argman, semenler iin daha fazla seme imkn salamasdr.
Yasama organ iin bir partinin adaylarn desteklerken yrtme organnn
seiminde baka bir partinin adayn destekleme frsatna sahip olurlar.29
Parlamento yeleri, hkmetin devam kaygs tamadan kanunlar zerinde

bamsz karar da verebilirler.30 Ayn ekilde yrtme organ yasama organn
feshetme yetkisine sahip olmadndan milletvekilleri daha zgr ve vicdani
hareket etme imknna kavuurlar.31
Gler ayrl ve snrl iktidar, bireysel zgrlklerin de garantisi olmaktadr.32
Yrtme organnn dorudan halk tarafndan seilmesi daha fazla demokrasi
demektir. Siyasi g ve yetkiye sahip yrtmenin halk tarafndan dorudan
seilmesi, ona byk bir gven, saygnlk ve meruiyet salar.
2.2. Dezavantajlar
Bakanlk sisteminin baz dezavantajlar da bulunmaktadr. Bunlar yle
sralanabilir:
Katlk: Bakanlk sistemlerinde yasama ve yrtme organlar birbirlerinin
grev srelerini etkileyebilecek yetkilere sahip deildir. Yasama organ
25
Mmtazer Trkne, Siyaset (Ankara: Lotus Yaynevi, 2007), s. 163.
26
Emrah Karaca Eren, Bakanlk Sisteminin Faydalar ve Sakncalar, Siyaset iinde, Mmtazer Tr-
kne ed. (Ankara: Lotus Yaynevi, 2007), s. 165.
27
Ertan Beceren ve Gkhan Kalaan, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemi; Trkiyede Uygulanabilir-
lii Tartmalar, stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl 6, Say 11 (Bahar 2007),
http://www.iticu.edu.tr/uploads/Kutuphane/dergi/s11/M00166.pdf, Eriim: 22.04.2014, s. 167.
28
29
Eren, Bakanlk Sisteminin Faydalar ve Sakncalar, s. 165.
30
Beceren ve Kalaan, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemi, s. 167.
31
32
Nihal nciolu, Siyasal Rejimler: Bakanlk, Yar-Bakanlk ve Seilmi Babakanlk Seenekleri Tr-
kiyeye Neler Sunabilir? Siyasal Rejim Tartmalar iinde (stanbul: TESEV Yaynlar, 2000), s. 30-
33.
bakann varln sona erdiremediinden yrtme gcnn sresi sabittir.33

Bu durumda bir bakan ne kadar yeteneksiz olursa olsun grev sresini
doldurmadan grevinden alnamayacaktr.34 Halk destei veya meruiyeti
tartmal hale gelse de bakan, sabit sresi dolmadan deitirilemeyecektir.
Buna karlk ok baarl bir bakan, yeniden seilme yasa olan lkelerde
tekrar seilememektedir.35
ift meruiyet: Bakanlk sistemlerinde yasama ile yrtme iki rakip
gibi meruiyet iddiasnda bulunabilmektedir. Bu, her iki organn halk
tarafndan seilmesinin doal sonucudur. zellikle parti saysnn ok
olduu veya ideolojik ayrmlarn derin olduu bakanlk sistemlerinde
bu iki gcn izlenecek politikalar zerinde atma iine girmesi ihtimali
glenmektedir.36 Bu atma, sistemin kilitlenmesine ve tkanmasna
yol aabilir.37 Her iki organn birbirinden bamsz olmas ve birbirinin
yaayabilirlii zerinde herhangi bir yetkiye sahip olmamas uzlamay ok
zorlatrabilir. Bu tr ihtimallerde ikisi de halk tarafndan seilen organlar
demokratik meruiyet iddiasnda bulunabilirler. Bu tr durumlarda ordunun
arabulucu g olarak mdahale etmesi, 20. yzyl Latin Amerikasnda ska
tecrbe edilmitir.38
Sfr toplaml oyun: Yrtme gc zerinde yaanan bakanlk yar,
kazanan adaya yrtme gcnn tamamn sunarken, kaybeden adayn
ynetim srecindeki etkinliini sfrlar. Ya hep ya hi oyunu sz konusudur.
Kazanan aday bir sonraki seime kadar yrtme gcn tek bana kontrol
edecektir. Kaybeden aday iin parlamenter sistemlerde olduu gibi garanti
edilmi muhalefet sralar mevcut deildir.39
Siyaset yarnn dardan katlanlara ak olmas: Gl parti yapsnn
mevcut olmad bakanlk sistemlerinde bakanlk seimlerinin
kiisellemi karakteri, dardan gelenlerin iktidar yarn kazanmalar
ihtimalini dourmaktadr. Bu yzden bakanlk sistemlerinde adaylarn
arkasnda bir parti rgtnn bulunmas gerekmez. Popler herhangi
bir aday, dier politikaclarn desteine ihtiya duymadan, kendi kendini
aday gsterip sahneye aniden kabilir.40 Ancak bu durum genellikle Latin
33
Impeachment, ok snrl nedenlerle harekete geirilebildiinden, bu mekanizma bakann grev
sresinin sabit olarak tanmlanmasna engel deildir.
34
Linz, The Perils of Presidentialism, s. 54.
35
36
37
ift meruiyet krizinin sadece bakanlk sistemine zg bir zayflk olmadn, parlamenter sistem-
lerde de benzer gerilimlerin yaanabildiini ileri sren uzmanlar vardr. Mainwaring ve Shugarta
gre ift meclisli parlamenter sistemlerde iki meclis arasnda benzeri ekimeler olabildii gibi, yet-
kileri arttrlm cumhurbakanlar ile yasama organlar arasnda da uyumsuzluktan kaynaklanan
tkanmalar grlebilmektedir (Mainwaring ve Shugart, Juan Linz, Presidentialism, and Democracy:
A Critical Appraisal, Comparative Politics, s.451).
38
39
40
Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri:Trkiye in Bir Deerlendirme, s. 71.
Amerikaya zg bir olgu olarak grlmektedir. Halkn herhangi bir vesileyle

tand, sempati duyduu ve beendii kiiler siyasi tecrbeleri olmasa da
bakanlk yarnda iktidar ele geirme ans bulabilmektedir.
Bakanlk sistemlerinin siyasi slubu: Bakanlk yarnn plebisiti
(ounluku) doas ve siyaset srecinin toplam-sfr kuralna gre ilemesi
kutuplamaya yol amaktadr. Kazanann her eyi ald, kaybedenin her eyi
kaybettii bir sfr toplaml oyunda uzlamaya deil kutuplamaya tevik
eden faktrler n plana kmaktadr.41 Gelecek bakanlk seimine kadar
iktidarn koruyacandan emin olan bakan, gerek muhalefetin gerekse
semen kitlesinin taleplerine kar duyarsz hale gelebilir. Otoritesinin
temelinde plebisiti unsurlar bulunan bakan, tm halkn temsilcisi olduu
inancna kaplabilir. Kendi politikalarn halk iradesinin yansmas olarak
grrken, muhaliflerin politikalarn dar karlarn bencil planlar olarak
tanmlayabilir.42
3. TARH VE SYAS ARKAPLAN

Bakanlk sistemi, ilk defa en eski yazl anayasa olarak kabul edilen 1787 tarihli
ABD Anayasas ile kabul edilmi ve hayata geirilmitir. Bu sistem, parlamenter
sistemden tamamen farkl olarak, tarihi bir gelimenin rn olmayp 1787de
Filadelfiyada toplanan Kurucu Meclisin grmeleri sonucunda oluturulmutur.43
Bakanlk hkmeti (presidential government) kavramn ilk olarak ngiliz
yazarlar Amerikan Savandan (1861-1865) nce ABDde oluan yeni siyasal
dzeni anlatmak iin kullanmlardr. Britanya ynetim sisteminin tantclarndan
olan Walter Bagehot da 1865te yazd ngiliz Anayasas adl kitabnda kendi
lkesi iin kulland kabine hkmetine karlk ABD hkmetini tanmlamak
iin ayn kavram kullanmtr. ABD Bakan Woodrow Wilson ise kitabnda
kongre hkmeti adn tercih etmitir.44 Gnmzde ABD hkmet sistemine
bakanlk sistemi ad verilmektedir. Bakan terimi Avrupada ilk kez Fransada
Beinci Cumhuriyet dneminde devlet bakan iin kullanlmtr. Latin Amerika
ile Afrika ve Asyann birok lkesinde de demokratik olsun olmasn devlet
yneticilerine bakan ad verilmitir. 45
ABDde bakanlk sisteminin oluumunda, smrgeci Avrupann geleneksel
monarik sistemine kar bir dzen oluturma dncesi etkili olmutur.
Ayn sebeple, bakana snrl bir grev sresi belirlenmi ve bakann yetkileri
anayasayla snrlandrlmtr.46 1789da George Washington ABDnin ilk bakan
olarak seilmitir. Bakanln bu ilk rnei ok gemeden neredeyse btn
41
42
Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme, s. 77-83.
43
44
Trkkaya Atav, Federasyon, Bakanlk, Yar-Bakanlk (stanbul: Destek Yaynevi, 2011), s. 133.
45
Atav, Federasyon, Bakanlk, Yar-Bakanlk, s. 134.
46
Ukrayna Bakanlk nternet Sitesi, http://www.president.gov.ua/en/content/president_history.
html, Eriim: 11.04.2014.
Latin Amerika lkeleri tarafndan da uygulanmaya balamtr:47 Haiti (1807),

Paraguay (1813), Arjantin (1816), ili (1817), Kolombiya (1819), Kosta Rika ve
Peru (1821), Meksika (1824), Bolivya (1825), Venezuela, Ekvador ve Uruguay
(1830), Nikaragua, (1835), Guatemala (1839), Honduras ve El Salvador (1841) ve
Dominik Cumhuriyeti (1844).48
Riggse gre ABDde demokratik cumhuriyete ve bakanlk sistemine
gemede devletin yeni meruiyet temelini oluturma aray etkili olmutur. Buna
gre devletin geleneksel meruiyet temeli olarak kraln kutsal hakk yerine
anayasal demokrasiler iin yeni bir temel gerekmitir. Kral yerine halk tarafndan
bir bakann seilmesi bu yeni temel iin uygun bir zm olmutur. Dier bir
deyile halk egemenlii, devlet otoritesinin yeni meruiyet kayna olmutur.49
Ancak bakanlk sisteminin kurucular halkoyuna dayanan bir otoritenin
doruluundan ya da gvenilirliinden emin deildiler. Halkn dorudan seecei
kii, aznlklar zellikle zengin snf bask altna almak isteyecek bir demagog
olabilirdi. Byle bir riskten saknmak iin seiciler kurulu oluturulmu ve
bu seiciler kurulunun, bakan semesi yolu benimsenmitir. Seiciler kurulu
yelerinin eyalet valileri tarafndan atanmas ngrlmt. Seimle ilgili
malvarl koullar ile bu seiciler kurulunun muhafazakr ve zengin kiiler
olmas amac gdlmtr.50 Bylece bakann dorudan halk tarafndan
belirlenmesinin yarataca tehlike bertaraf edilmi oluyordu.
Benzer kayglarla sistemin kurucularndan bazlar Amerikan monarisini
kurmay dnm; ancak kabul grmeyeceini anlaynca bakanlarn mr boyu
grev yapmasn nermilerdir. Otoriterlik kaygs altnda bundan da vazgeilmi
ve nihayet bakann her drt ylda bir seilmesi tercih edilmi fakat yeniden
seilmeye bir snr konmamtr.51 1951de Anayasada yaplan 22nci deiiklikle
bakanlarn yeniden seilmelerine bir snr konmu ve en fazla iki dnem seilme
kural getirilmitir.52
Cheibuba gre Latin Amerika lkelerinde bakanlk sisteminin tercih
edilmesinin nedeni muhtemelen o dnem byle bir modelin mevcut olmasdr.
Latin Amerika lkelerinin bamszlklarn elde etmeleriyle birlikte karlatklar
sorun ABDnin yaad sorunla aynyd: Kraln bata olmayaca bir ynetim
oluturmak. O dnemde parlamenter sistem henz belirginlememiti ve o
47
ctive, s. 5.
48
Ukrayna Bakanlk nternet Sitesi.
49
Riggs, Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and Legitima-
cy, s. 265.
50
cy, s. 265.
51
cy, s. 266.
52
The Executive Branch, Beyaz Saray nternet Sitesi,
http://www.whitehouse.gov/our-government/executive-branch, Eriim: 11.04.2014.
gnk haliyle monarilerin bulunduu lkelerde ortaya kmaya balyordu. Bu

lkelerde kralla aristokratlarn pazarlklar sonucunda parlamenter anayasalar
olumaktayd. Latin Amerika lkelerinde ise ilk hkmetler monariden
gelmekteydi. Bu yzden 19. yzyln banda bu lkelerde anayasalar
oluturulurken seenekler parlamenter-bakanlk eklinde deildi.53 Tercih
yaplacak seenekler monari veya cumhuriyet eklindeydi. O dnemde ABD
hem en baarl cumhuriyet rejimini temsil ediyor hem de kendileriyle ayn
koullardan km grnyordu. Dolaysyla bu lkeler iin bakanlk sisteminin
benimsenmesi doal bir sonu olmutur. 54
Bu lkeler bakanlk sistemini anayasalarna ilerken ABD bakanlk modelini

tm zellikleriyle taklit etmemi, sistemin tali zelliklerini kendilerince
deitirmilerdir. Yine bakanlk sistemi, bu lkelerin anayasalarna iledikleri
gibi kalmam, sistem zerinde zaman ierisinde deiiklikler yapmlardr.
Dolaysyla ABD dndaki bakanlk sistemlerinin kurgusu lke says kadar
eitlilik kazanmtr. Bununla birlikte bakanlk sistemine zelliini veren yap
korunmu ve gnmze kadar (darbelerle meydana gelen kesintiler hari) devam
ettirilmitir.55
4. DNYADA BAKANLIK SSTEM

Yukarda bahsedildii zere 1990larda alevlenen ve bakanlk sisteminin
sakncalar ynnde arlk kazanan akademik deerlendirmelere karlk
dnyada bakanln yaygnlamas ynnde siyasi gelimelere tank olunmutur.
Arjantinde bakan tarafndan atanan bir komisyon, hkmet sistemlerini
altktan sonra parlamenter sisteme doru bir geii tavsiye ederken siyasetiler
bu tavsiyeye itibar etmemilerdir. Benzer neriler ilide de tartlm ancak
kabul grmemitir. Brezilyada 1993te hkmet sistemi olarak parlamentarizmi
neren halkoylamas sonucunda semen bakanlk sisteminde kalma ynnde
tercihte bulunmutur.56
Latin Amerika lkeleri parlamenter sistemi tercih etmemekle birlikte bu
sistemin bir zellii olan hkmetin parlamentonun gvenoyuna balanmas
ynnde anayasal baz deiiklikler yapmlardr. Ancak buradaki hkmet ile
kastedilen bakann atad kabinedir ve kabine yelerinin parlamento tarafndan
gvensizlik oyuyla drlmesi uygulamasna giden lkeler olmutur. 20nci
yzyln banda ilide grlen bu uygulamaya, Ekvador, Uruguay ve Peruda daha
53
Bu seeneklerle kar karya olma durumu 1960larda bamszln kazanan Afrika lkeleri iin
geerliydi.
54
ctive, s. 6.
55
ctive, s. 7.
56
yakn dnemde geilmitir.57Arjantin de 1994 Anayasa deiikliiyle babakanlk

kurumunu oluturmutur. Venezuela 1999da benzer bir dzenleme getirmitir.
Perunun 1993 Anayasas da babakanlk kurumunu devam ettirmitir. Bu
babakanlar anayasal olarak kabinenin bakandrlar ve parlamento tarafndan
grevden alnabilirler. Ancak grevden alnmalar iin gerekli oy oran parlamenter
sistemlere gre daha yksek tutulmutur.58
Komnizm sonras demokrasiye geen Dou Avrupa lkelerinde kabul
edilen yeni demokratik anayasalarda halk tarafndan seilmi gl bir bakan
tercihi n plana kmtr. Polonya, Bulgaristan, Romanya, Litvanya, Hrvatistan,
Srbistan, Grcistan, Ukrayna, Moldova ve zellikle Rusyada bakanlar, kendi
anayasal dzenlemelerindeki eitliliklere ramen siyasi sistemin merkezi
unsurlar arasna girmilerdir. Bu lkeler, yar-bakanlk olarak adlandrlmakla
birlikte yar-bakanln prototipi olan Fransaya gre bakanlarn daha farkl
yetkilerle glendirmilerdir. Bu lkelerde bakan babakan greve atamakta
ve grevden alabilmektedir. Bakana, parlamento tarafndan almas zor veto
yetkisi verilmektedir. Bakann kanun hkmnde kararnameler karma yetkisi
bulunmaktadr. Bu kritik yetkiler, ad yar-bakanlk olan bu hkmetleri
bakanlk sistemine yaklatrm, bakan siyasetin esas figr haline getirmitir.59
Orta Asya lkeleri de bakanlk sistemini tercih etmilerdir. Bu lkelerdeki
bakanlarn hepsi kabineyi oluturma ve grevden alma yetkisine sahipken,
parlamentolara kabine yelerini drme yetkisi verilmemitir. Dier taraftan
Tacikistan dnda tm lkelerde bakanlara parlamentolar feshetme yetkisi
verilmitir. Bakanlar gl veto yetkilerine ve kanun hkmnde kararname
karma yetkilerine de sahip klnmtr. Bakanlarn ksmi veto yetkileri
olmamakla birlikte parlamentolarn zayf konumda oluu bu yetkiyi gereksiz hale
getirmitir. 2006dan sonra Krgzistan, bakann yetkilerini snrlama ynnde
anayasal deiiklikler yapmtr.60
Gney Kore, Tayvan, Filipinler ve Endonezya gibi Asya-pasifik lkelerinde
otoriter ynetimlerin ardndan 1980in sonlarnda ve 1990l yllar boyunca gl
bakanlarn ne kt hkmet sistemleri benimsenmitir. Ayn dnem boyunca
Benin, Burundi, Fildii Sahili, Gana, Kenya, Malavi, Namibya, Nijerya ve Sierra Leone
gibi Afrika lkelerinde demokratik bakanlk sistemlerine gei sreci yaanmtr.
Gnmzde bakanlk sisteminin bulunduu yerler ABD, Latin Amerika,
eski Sovyetler Birliinden ayrlan lkeler ile Asya ve Afrikann bir ksmndan
olumaktadr.61
57
Carey, Presidential versus Parliamentary Government, s.95.
58
Carey, Presidential versus Parliamentary Government, s.96.
59
60
Sherzod Abdulkadirov, The Failure of Presidentialism in Central Asia, Asian Journal of Political
Science, (Aralk 2009), s. 288.
61
Matthew Soberg Shugart, Presidentialism, Parliamentarism, and the Provision of Collective Goods
in Less-Developed Countries, Constitutional Political Economy, (10, USA, 1999), s. 60.
kinci Dnya Savandan bu yana (1946)62 bakanlk sistemini uygulam ve

uygulamakta olan lkeler unlardr:63
ABD (19462014)
Arjantin (19461954), (19581961), (19631965),
(19731975), (19832014)
Benin (19912014)
Bolivya (1979), (19822014)
Brezilya (19461960), (1963), (19792014)
Burundi (19931995)
Dominik Cumhuriyeti (19662014)
Ekvador (19481962), (19792014)
El Salvador (19842014)
Endonezya (19992014)
Ermenistan (19911994)
Fildii Sahili (20002014)
Filipinler (19461965), (19862014)
Gana (19791980), (19932014)
Guatemala (19461953), (19581962), (19661981), (19862014)
Guinea-Bissau (20002012)64
Guyana (19922002)65
Gney Kore (19882014)
Honduras (19571962), (1971), (19822014),
svire (19462014)66
Kenya (19982014)
Kbrs (19832014)
Kolombiya (19461948), (19582014)
Kosta Rika (19461947), (19492014)
Kba (19461951)
62
Cheibub, almasn 1946dan itibaren balattndan ayn tarih esas alnmtr.
63
Bu liste, Jose Antonio Cheibubn Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy adl kitabn-
daki bilgilerin, Freedom House ile CIA Factbook 2014 verileriyle gncellenmesi suretiyle oluturul-
mutur.
64
2012de askeri darbe gereklemitir.
65
u anda parlamenter sistem uygulanmaktadr.
66
svirenin hkmet sistemini Arend Lijphart parlamenter sisteme daha yakn grmektedir (Arend
Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty-Six Countries (New
Haven and London: Yale University Press, 1999), s. 106). Ancak parlamento tarafndan seilmi
olsa da hkmetin parlamento tarafndan grevden alnamyor olmas, Cheibuba gre bu sistemin
bakanlk artn yerine getirmesi anlamna gelmektedir.
Malavi (19942014)
Meksika (20002014)
Mikronezya (19912014)
Namibya (19902014)
Nijerya (19791982), (19992014)
Nikaragua (19842014)
Palau (19942014)
Panama (19491950), (19521967), (19892014)
Peru (19461947), (19561961), (19631967),
(19801990), (20012014)
San Marino (19922014)
Sierra Leone (1996), (19982014)
Sri Lanka (19892006)67
Surinam (19881989), (19912014)
ili (19461972), (19902014)
Uganda (19801984)
Uruguay (19461972), (19852014)
Venezuela (19461947), (19592014)
Zambiya (19912014)
Robert Elgie, bu lkelere Afganistan, Angola, Maldivler, Paraguay, Singapur,

Sudan, Tacikistan, Trkmenistan ve zbekistan eklemektedir.68
5. TRKYEDE BAKANLIK SSTEM TARTIMALARI

Siyasi rejim tartmalarnn Trkiyenin gndeminde yer bulmas 1960lara
kadar gitse de, hkmet sistemleri konusundaki tartmalar ilk kez 1982
Anayasasnn hazrlanmas dneminde zayf biimde gndeme gelmitir.69
1987den itibaren Babakan Turgut zaln ak bir biimde gndeme getirdii
bakanlk sistemi tartmalarn, 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel de kendi
dneminde srdrmtr.70 AK Parti iktidarnn ikinci dneminde bakanlk
sistemine gei konusu daha st bir seviyeye tanm, siyasi evrelerde ve
kamuoyunda bu sistem hakknda lehte ve aleyhte youn bir tartma yaanmtr.
67
Freedom Housea gre bu lke 2006dan itibaren zgr deildir.
68
Robert Elgie,List of presidential, parliamentary and other countries,
http://www.semipresidentialism.com/?p=195, Eriim: 22.04.2014.
69
Beceren ve Kalaan, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemi, s.175.
70
Beceren ve Kalaan, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemi, s.175.
5.1. Bakanlk Sistemi Lehindeki Grler

Mustafa Erdoana gre, parlamenter rejimlerin olaan dnemlerinde var olmayan
kuvvetler ayrl gerek anlamda bakanlk sisteminde bulunmaktadr. Bu sistem
hem parlamentoya hem yrtmeye g ve itibar kazandrr. Bakan halktan ald
sabit sreli ynetim dneminde drlme korkusu olmadan alr. Yasamay
kendi denetimine alp tm devlet iktidarn elinde toplayamaz. Bakan diktatr
gibi tasavvur edenler, olaan parlamentarizmde babakann bir bakandan daha
gl olduunu gzden karmaktadrlar. Babakann gl konumundan dolay
literatrde parlamentarizmi babakanlk hkmeti olarak adlandranlar oktur. 71
Erdoana gre Trkiyede mevcut durumda yrtmenin yasamay da
kontrol etmesini kuvvetler ayrlna aykr bulanlar, ayn zamanda kuvvetler
ayrln ngren bakanla da kar kmaktadrlar. Bunun nedeni Trkiyede
cari sistemde demokratik ounluklara kar ideolojik devlet iktidarn temsil
eden bir cumhurbakanlnn ve dier vesayet kurumlarnn srdrlmek
istenmesidir. Bakanlk sisteminde halkn setii ve yrtme yetkisine tmyle
sahip bir bakann yannda ayr ba ekecek unsurlara zemin oluturacak bir yetki
belirsizlii olmayacaktr. Brokratik kurumlar dorudan demokratik merulua
sahip bir bakan karsnda kendi snrlarn aamayacaklardr. Seim sisteminde,
partilerin yapsnda ve idari sistemde gerekli deiiklikler yaplmak kaydyla
bakanlk sistemi Trkiyeyi daha demokratik klabilir. Bakanlk sisteminden
duyulan korku diktatrlkten deil, halktandr.72
Hasan Tahsin Fendoluna gre, parlamenter rejim Trkiyede ynetim
istikrarszlklarna ve krizlere yol amtr. Ekonomik, sosyal ve siyasal olarak bu
krizlerin bedeli ok ar olmutur. 21. yzyl hzl ve etkin kararlar alabilen gl
bir ynetimi gerektirmektedir.73
Fendoluna gre siyasi geleneimiz aslnda bakanlk sistemine yabanc
deildir. mparatorluk geleneinden gelen toplumumuzda bakanlk, toplumsal
paralanml giderecek, devlet millet kaynamasn salayacak bir kurum
olabilir. Atatrk, nn, Menderes ve zal dnemlerinde bakanlk benzeri
ynetimler hkim olmutur. Bu dnemler diktatrlk tehlikesine yol amamtr.
Latin Amerika lkeleri Trkiye iin rnek olarak verilemez; nk bunlar hem
tarihsel-toplumsal olarak farkllk tar hem de uzun bir smrge gemileri
vardr.74 Trkiye hlihazrda yar-bakanla yakn bir yerde durmaktadr.
Bununla birlikte bir sistem deiikliine gidilecekse reformlar tamamlanmaldr.
Vesayet anlay sona erdirilmeli, demokrasi oturmal, brokrasinin ve lkenin
yapsal sorunlar zlmelidir ki sistem deiikliinden sonu alnabilsin.
71
Mustafa Erdoan, Bakanlk Sistemi ve Halk Korkusu, Sabah Gazetesi, 24.04.2010.
72
Erdoan, Bakanlk Sistemi ve Halk Korkusu.
73
Hasan Tahsin Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar Stratejik Aratrma Enstits Analiz,
Ankara, 2010, s. 27.
74
Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar, s. 28.
Reformlar tamamlandktan sonra aksayan ynleri giderilmi ve Trkiyenin

koullarna uyarlanm bir bakanlk veya yar-bakanlk sistemine geilmesi
yararl olacaktr.75
Burhan Kuzu, siyasi istikrarn ulusal kalknmada ok nemli etkisi olduunu,
bu nedenle istikrar getirecek en iyi model olarak bakanlk sisteminin gerekli
olduunu belirtmektedir. Kuzuya gre Trkiyede parlamenter rejimin
uyguland son 60 yllk sre zarfnda Menderes, zal ve Erdoan dnemleri
istikrarl olsa da, bunlarn arasndaki dnemlerde gelimeyi ve kalknmay
engelleyen hkmet krizleri ve ar bunalmlar yaanmtr. Cumhuriyetin 87
ylnda 60 hkmetin kurulmas bu istikrarszlk ve krizlerin gstergesidir.
Bakanlk sisteminin diktatrl artrmas yanltr. nk parlamenter
rejimde yasama ounluuna sahip bir babakan bakandan daha gl hale
gelmektedir. Bakanlk sisteminde ise yasama ile yrtme arasnda daha dengeli
bir iliki sz konusudur. Bakanlk sisteminde gvenoylamas, koalisyon ve
hkmet krizi gibi sorunlar yaanmayacaktr.76
Ender Ethem Ataya gre dnyada demokratik lkelerde parlamenter rejim
daha yaygn olarak uygulansa da, zellikle Afrikadaki baz lkelerin parlamenter
rejimden bakanlk ya da yar-bakanlk rejimine doru kaydklar gzlenmektedir.
Bunun en nemli sebebi parlamenter rejimin bnyesinde tad hkmet
istikrarszl sorunudur. Bu tr istikrarszlklarla mcadele eden lkelerde
bakanlk sistemi bakann sabit bir sre iin seilmesi ve parlamentonun
gvenoyuna muhta olmamas nedeniyle cazip grnmektedir.77
5.2. Bakanlk Sistemi Aleyhindeki Grler

Erdal Onara gre bakanlk sisteminde zellikle yasama organ ile yrtme
organ arasnda kabilecek ihtilaflarla sistemin tkanmas riski yksektir.
Uzlama kltrnn gelimi olduu ABDde bile bu anlamda sorunlar yaanrken
Trkiyede bu sistemin baarl olmas mmkn grnmemektedir.78
eref Gzbyke gre, Latin Amerika ve Afrika lkelerinde uygulanan
bakanlk sistemleri, bakanlk ynetiminin kolaylkla diktatrle kayabilen
bir zellie sahip olduunu gstermektedir. Bunlar zerinde sosyalist ideoloji
ve tek parti sisteminin hkimiyeti grlmektedir. Bu sistemler yrtmeyi ar
glendirerek bakanlk sistemini yozlatrmlardr.79
75
Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar, s. 32.
76
Burhan Kuzu, Burhan Kuzu: stikrar in Tek Seenek, Bugn Gazetesi, 01.01.2011,
http://www.bugun.com.tr/haber-detay/136169-kuzu-istikrar-icin-tek-secenek-haberi.aspx,
Eriim: 31.01.2012.
77
Ender Ethem Atay, Yar-Bakanlk Rejimi ve zellikle Fransa rnei, Kamu Hukuku Arivi, Haziran
1999, http://www.akader.info/KHUKA/index.htm, Eriim: 28.01.2011, s.141-167.
78
Onar, Trkiyenin Bakanlk veya Yar-Bakanlk Sistemine Gemesi Dnlmeli midir?, s. 100.
79
eref Gzbyk, Anayasa Hukuku (Ankara: Turhan Kitabevi, 2007), s.37.
Serap Yazcnn deerlendirmelerine gre hkmet sisteminde deiiklik

yaplmas demokrasiyi kntye uratacak krizlerden kanmay garanti
etmez. Btn hkmet sistemlerinde kilitlenmeye yol aan asl faktr, seim
sistemlerinin parti sisteminde ar paralanma yaratmasdr. Bu yzden salam
bir demokrasinin yolu hkmet sistemiyle deil, iki parti veya lml ok parti
yaratacak parti sistemiyle alr. Dolaysyla yaplmas gereken, seim kanunlarnda
parti sistemindeki paralanmay nleyecek ve partileri merkeze yaklatracak
deiiklikler yapmak ve parlamenter sisteme ilerlik kazandracak mekanizmalar
gelitirmektir. Bu mekanizmalar parlamentarizmin rasyonelletirilmesi, yapc
gvensizlik oyu ve alternatif bakanlk sistemidir.80
Ergun zbudunun konu hakkndaki gr yledir: Bakanlk ve yar-
bakanlk sistemi Trkiye iin sakncaldr. Bakanlk sistemini dnyada
baaryla uygulayan tek lke ABDdir. Onu taklit eden Latin Amerika, Afrika ve
baz Dou Asya lkelerinde bu sistem, kriz retmeye ok msait olduu iin,
baarl ilememektedir. Yaanabilecek sorunlar diktatrle gei tehlikesinden
deil esas olarak yasama ile yrtme arasndaki kilitlenme olaslndan
kaynaklanmaktadr. Latin Amerikada bu tr krizler askeri darbeleri davet
etmitir. Benzer sorunlar yar-bakanlk sistemi iin de geerlidir. Bu nedenle
yaplmas gereken ey mevcut parlamenter rejimi daha demokratik, daha iler
klacak deiikliklerin gerekletirilmesidir.81
Erdoan Tezi, hem bakanlk hem yar-bakanlk sistemlerinin krize ok
ak rejimler olduunu belirterek, Trkiye koullarnda hi nerilmemesi
gerekir. demektedir. Tezie gre cumhurbakannn halk tarafndan seilmesine
ynelik yaplan dzenleme, Trkiyede otoriter rejime davetiye karma anlamna
gelmektedir. Bakanlk sistemi bu sistemin tarihi zelliklerinden dolay sadece
ABDde uygulanabilmektedir. Latin Amerika lkeleri bu sisteme zendikleri bir
dnemde askeri darbeler yaamtr.82
Ersin Kalaycoluna gre yrtmenin de yasama gibi halkoyuyla belirlendii
siyasi rejimler, siyasi yetkilerin kullanmnda ift balla ve bundan doan
meruluk sorununa yol aar. ok partili bir siyasi sistem varsa demokrasi
iyice alamaz hale gelir. Sabit sreyle seilen bakandan hesap sorma imkn
kalmamaktadr. Bu sistemlerde sfr toplaml oyun nedeniyle iktidar - muhalefet
ilikileri daha gergin ve atmacdr. Siyasi uzla kltrnn olmad toplumlarda
ortalk sava alanna dnmektedir. Bakanlk sistemi hkmet istikrar salasa da
siyasi sistemi istikrarszla sevk etmektedir. Buna karlk parlamenter sistem
hkmet istikrar salamasa da siyasi sistemde istikrar salar. Yine parlamenter
80
Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme, s.167-168.
81
Ergun zbudun, Latin Amerika gibi oluruz, Vatan Gazetesi, 25.04.2010,
http://haber.gazetevatan.com/Haber/301949/1/Gundem, Eriim: 31.01.2011.
82
Tezie gre 5+5 darbeye davetiye Sabah Gazetesi, 12.05.2007,
http://arsiv.sabah.com.tr/2007/05/12/haber,DC5544CFFB7448A1BE37C2C1E0DA50E2.html,
Eriim: 29.01.2011.
sistemde babakann deitirilebiliyor olmas onlarn halkn tepkilerine daha

duyarl olmalarn salamaktadr.83
6. SONU
Bakanlk sistemi, genel kabul gren tanmyla, halk tarafndan sabit bir sre
iin seilen bakann hem yrtme organnn hem de devletin ba olarak grev
yapt; yasama ve yrtme organlarnn birbirinin grevine son veremedii
hkmet sistemdir. lk defa ABDnin uygulad ve gnmze kadar baaryla
srdrd bu sistemi, Latin Amerika lkeleri bata olmak zere Asya ve Afrikada
eitli lkeler benimsemitir.
Bakanlk sistemi demokratik dzenin iyi ilemesi asndan yrtmenin iki
bal olduu dier hkmet sistemleriyle kyas konusu edilmekte, eitli avantaj ve
dezavantajlarla birlikte deerlendirilmektedir. Hkmetin sabit/kat grev sresi,
bir taraftan istikrarl ynetimin forml olarak ne karlrken dier taraftan
yasama yrtme arasnda kilitlenme ve kriz nedeni olarak gsterilebilmektedir.
Bu deerlendirmeler gz nnde tutularak denilebilir ki bakanlk
sisteminin dier sistemler gibi gl ve zayf ynleri bulunmaktadr. Bunlardan
hangisinin ne kacan ise her lkenin kendi siyasal, sosyal ve ekonomik
koullar belirlemektedir. Bakanlk sistemi ABDde gl ynleriyle kendini
gsterirken, Latin Amerikada zayf ynleriyle gndeme gelmektedir. Benzer
ekilde parlamenter sistemin ngiltere rnei gl ynleriyle ortaya karken,
Dou Avrupa rnekleri sistemin kritik ynlerinden etkilenmektedir. Hkim
gr udur: Bir lkenin salkl bir siyasi dzene sahip olmas, belli bir hkmet
sistemini tercih etmi olmasndan ok, sahip olduu hkmet sisteminin kendi
toplumsal koullarnda ortaya kan zayf ynlerini tespit ederek, bunlar giderici
mekanizmalar gelitirmesine baldr.
Trkiyede gerek bakanlk sistemini destekleyenler gerekse bu sisteme
kar kanlarn paylatklar gr, seim sisteminin oklu parti sisteminden
merkez partilere geii salayacak biimde dzenlenmesine ihtiya olduudur.
Zira paralanm ve ideolojik ayrmlarn derinletii partilerden oluan bir siyasi
yelpaze, btn hkmet sistemlerinin ileyiini zorlatrmakta, krizlere neden
olmaktadr. Dier taraftan, parlamenter sistemin devamndan yana olan gr
sahipleri, bu hkmet sisteminin istikrarszla yol aan zelliklerini trpleyip,
rasyonelletirilmi parlamentarizm uygulamalarn gelitirmek ynnde
kanaat tamaktadr. Buna karlk, bakanlk ya da yar-bakanlk sisteminin
uygulanabilirliini savunanlar, bu sistemlerin ancak birtakm reformlarla birlikte
hayata geirilebileceini kabul etmektedir.
83
Ersin Kalaycolu, Siyasal Rejim Tasarm ve Demokrasi, Siyasal Rejim Tartmalar iinde, Nihal
nciolu ed. (Ankara: TESEV Yaynlar, 2000), s.118-119. Bakanlk veya yar-bakanlk sisteminin
getirilmesi yerine parlamentarizmin sorunlu ynlerinin onarlmas gerektiini belirten dier bilim
ve siyaset insanlar unlardr: Orhan Aldkat, Necip Bilge, Bahri Savc, Cem Eroul, Mnci Kapani,
Sheyl Batum, Blent Ecevit, Deniz Baykal, Mesut Ylmaz (Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar,
s. 23).
KAYNAKA
Abdulkadirov, Sherzod. The Failure of Presidentialism in Central Asia. Asian Journal of

Political Science, (Aralk 2009), s. 285-298.
Atav, Trkkaya. Federasyon, Bakanlk, Yar-Bakanlk. stanbul: Destek Yaynevi, 2011.
Atay, Ender Ethem. Yar-Bakanlk Rejimi ve zellikle Fransa rnei, Kamu Hukuku Arivi,
Haziran 1999, http://www.akader.info/KHUKA/index.htm, Eriim: 28.01.2011, s.141-
167.
Beceren, Ertan ve Gkhan Kalaan.Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemi; Trkiyede
Uygulanabilirlii Tartmalar. stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl
6, Say 11 (Bahar 2007),
http://www.iticu.edu.tr/uploads/Kutuphane/dergi/s11/M00166.pdf, Eriim: 22.04.
2014, s. 163-181.
Beyaz Saray nternet Sitesi. The Executive Branch http://www.whitehouse.gov/our-
government/executive-branch, Eriim: 11.04.2014.
Carey, John M. Presidential versus Parliamentary Government. Handbook of New
Institiutional Economics iinde, C.Menard and M.M. Shirley ed., Netherlands: 2005,
http://www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20
versus%20Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 16.07.2012, s.
91-122.
Cheibub, Jose Antonio, Zachary Elkins, ve Tom Ginsburg. Latin American Presidentialism
in Comparative and Historical Perspective, The Law School the University of Chicago,
Public Law and Legal Theory Working Paper, Say 361 (Eyll 2011), s. 1-33.
Cheibub, Jose Antonio. Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy. Cambridge:
Cambridge University Press, 2007.
CIA Factbook nternet Sitesi. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/,
Eriim:16.02.2014.
am, Esat. ada Devlet Sistemleri. stanbul: Der Yaynlar, 2000.
Elgie, Robert. List of presidential, parliamentary and other countries, http://www.
semipresidentialism.com/?p=195, Eriim: 22.04.2014.
Erdoan, Mustafa. Bakanlk Sistemi ve Halk Korkusu Sabah Gazetesi, 24.04.2010.
____ . Anayasa Hukuku. Ankara: Orion Yaynevi, 2007.
Eren, Emrah Karaca. Bakanlk Sisteminin Faydalar ve Sakncalar. Siyaset iinde,
Mmtazer Trkne ed. Ankara: Lotus Yaynevi, 2007.
Eroul, Cem. ada Devlet Dzenleri: ngiltere, Amerika, Fransa, Almanya. Ankara: Krlang
Yaynevi, 2006.
Fendolu, Hasan Tahsin. Bakanlk Sistemi Tartmalar. Stratejik Dnce Enstits
Analiz, Ankara, 2010.
Freedom House nternet Sitesi. http://www.freedomhouse.org/regions#.U2C3LoF_uCl,
Eriim:16.02.2014.
Gzler, Kemal. Anayasa Hukukuna Giri. Bursa: Ekin Basm Yayn Datm, 2007.
Gzbyk, eref. Anayasa Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2007.
nciolu, Nihal. Siyasal Rejimler: Bakanlk, Yar-Bakanlk ve Seilmi Babakanlk

Seenekleri Trkiyeye Neler Sunabilir? Siyasal Rejim Tartmalar iinde, Nihal
nciolu ed., Ankara: TESEV Yaynlar, 2000, s. 30-33.
Kalaycolu, Ersin. Siyasal Rejim Tasarm ve Demokrasi. Siyasal Rejim Tartmalar
iinde, Nihal nciolu ed., Ankara: TESEV Yaynlar, 2000, s.118-120.
Kuzu, Burhan. Burhan Kuzu: stikrar in Tek Seenek, Bugn Gazetesi, 01.01.2011, http://
www.bugun.com.tr/haber-detay/136169-kuzu-istikrar-icin-tek-secenek-haberi.aspx,
Eriim: 31.01.2012.
____ . Trkiye in Bakanlk Sistemi. stanbul: Faklteler Matbaas,1997.
Lijphart, Arend. Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty-Six
Countries. New Haven and London: Yale University Press, 1999.
Linz, Juan. The Perils of Presidentialism. Journal of Democracy, Cilt 1, Say 1 (Winter 1990),
http://scholar.harvard.edu/levitsky/files/1.1linz.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 51-69.
Mainwaring, Scott ve Matthew S. Shugart. Juan Linz, Presidentialism, and Democracy: A
Critical Appraisal,Comparative Politics, Cilt 29, Say 4 (Temmuz 1997), http://scholar.
harvard.edu/levitsky/files/mainwaring_shugart.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 449-471.
Mainwaring, Scott. Presidentialism, multiparty systems, and democracy: the difficult
equation. Working Paper 144, (Eyll 1990), https://correctphilippines.org/wp-
content/uploads/2011/09/Presidentialism-Multiparty-Systems-and-Democracy.pdf,
Eriim: 16.07.2012.
Onar, Erdal. Trkiyenin Bakanlk veya Yar-Bakanlk Sistemine Gemesi Dnlmeli
midir?. Bakanlk Sistemi iinde, Ankara: Trkiye Barolar Birlii Yaynlar, 2005, s. 71-103.
zbudun, Ergun. Latin Amerika gibi oluruz, Vatan Gazetesi, 25.4.2010, http://haber.
gazetevatan.com/Haber/301949/1/Gundem, Eriim: 31.01.2011.
Riggs, Fred W. Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness
and Legitimacy. International Political Science Review, Cilt 18, Say 3 (Temmuz 1997),
s. 253-278.
Shugart, Matthew Soberg. Presidentialism, Parliamentarism, and the Provision of
Collective Goods in Less-Developed Countries. Constitutional Political Economy, (10,
USA, 1999), s. 53-88.
Tezie gre 5+5 darbeye davetiye Sabah Gazetesi, 12.05.2007, http://arsiv.sabah.com.
tr/2007/05/12/haber,DC5544CFFB7448A1BE37C2C1E0DA50E2.html, Eriim: 29.01.2011.
Trkne, Mmtazer. Siyaset. Ankara: Lotus Yaynevi, 2007.
Ukrayna Bakanlk nternet Sitesi, http://www.president.gov.ua/en/content/president_
history.html,Eriim: 11.04.2014.
Yazc, Serap. Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme.
stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011.
____ . Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme. Bakanlk Sistemi iinde,
Teoman Ergl ed., Ankara: Trkiye Barolar Birlii Yaynlar, 2005, s. 125-144.
Amerika Birleik Devletleri 21
ABD
ABD BAKANLIK SSTEM: AYRI AMA BRLKTE ALIAN
ORGANLAR
Konur Alp Koak*
1. GR
Y
asama ve yrtmenin i ie getii ve kuramsal olarak yasamann,
uygulamada ise yrtmenin stnlne dayanan Westminster modeli
parlamenter demokrasinin 18. yzyl sonundaki koullarna bir tepki
olarak gelitirilen bakanlk sisteminin en iyi rneini Amerika Birleik Devletleri
(ABD) sergilemektedir.1 Esasen bakanlk sistemi, parlamenter sistem gibi zaman
ierisinde ekillenen bir sistem olmayp Filadelfiyada toplanan Kurucu Meclisin
tasarlayarak ortaya kard bir sistemdir. Dier bir ifadeyle, bakanlk sistemi,
ABDnin kurucular tarafndan nce doktrini hazrlanan ve ardndan hayata
geirilen bir sistemdir.2 Bakanlk sistemi dendiinde akla ilk gelen lkenin ABD
olmas ve sistemin dier lkelerdeki uygulamalarnn ABDden esinlenilerek
oluturulmas da bundan kaynaklanmaktadr.
ABD sisteminde yasama, yrtme ve yarg organlar kurumsal anlamda
birbirinden kesin hatlarla ayrlmtr. levsel adan bakldnda her bir erkin
bir dieri zerinde fren ve denge (checks and balances) mekanizmas araclyla
etkide bulunabilme imkn vardr. ngiliz Monarisinde olduu gibi tm otorite
ve yetkinin tek bir kiinin (monark/kral/kralie) tekelinde olmasn bireysel
zgrlkler asndan tehlikeli gren anayasa yapclar, bu kayglarn organlarn
ayr ama eit gte olmas ile gidermeyi almlardr.3 Nitekim bakanlk
sistemi ancak yasama-yrtme-yarg erklerinin uzlaabildii zaman almakta,
aksi haldeyse kilitlenerek (gridlock) almaz hle gelebilmektedir.4
* Yasama Uzman, Uluslararas likiler Blm, e-posta: konur.alp.kocak@tbmm.gov.tr.

1
Ersin Kalaycolu, Bakanlk Sistemi: Trkiyenin Diktatrlk Tehdidiyle mtihan, Bakanlk Siste-
mi iinde, Teoman Ergl ed., (Ankara: Trkiye Barolar Birlii, 2005), s.14.
2
Burhan Kuzu, Her Yn ile Bakanlk Sistemi (stanbul: BKY, 2012, 2. Bask), s.19.
3
Charles O. Jones, Separate but Equal Branches: Congress and the Presidency (New Jersey: Chatham
House Publishers, 1995), s.viii-ix.
4
Kalaycolu, Bakanlk Sistemi, s.16.
ABD hkmet sisteminde, erkler birbirini kontrol edebilmekte ve

dolaysyla ahenkli bir alma dzeni salanmaktadr. Zira, her bir erke
verilmi olan g, dier ikisinin gcyle dengelenebilmektedir. Birbirinden
bamsz olan her bir erk, dierlerinin olas arlklarn durdurmakla
grevlendirilmi, herhangi bir erkin sistemde baskn olmas ve zellikle de
baskc bir merkez ynetimin olumas gibi ihtimaller gler ayrl sistemi
ile engellenmeye allmtr. Bu sayede, ABD sisteminin, gleri paylaan
ayr organlar ilkesine dayandn sylemek daha doru olacaktr.5
Uzun yllar Temsilciler Meclisinin bakanln yapm olan Samuel
Rayburnn Sekiz farkl Bakann altnda altnz, deil mi? eklindeki
soruya Ben hibir bakann altnda almadm; ben sekiz bakanla birlikte
altm6 diye karlk vermesi manidardr. Rayburn, bu cevabyla bakan ve
Kongrenin hiyerarik bir sralamada olmadn; ikisinin ibirlii ierisinde
almas gerektiini vurgulamaktadr. Gerekten de anayasal hkmler,
yasama ve yrtme arasnda bir ibirliini gerekli klmakta ve birinin dieri
zerinde otorite kurmasn engellemekteyse de pratikteki durumun byle
olmad baz durumlar da tartlmaktadr.
Glerin birbiri zerinde etkide bulunabildii bu sistemde, kimi zamanlar
Yasama/Kongre ve Yrtme/Bakanlk arasnda baz yetkilerin kullanm
konusunda anlamazlklar kmakta; hatta bazen sistem kilitlenebilmektedir.
Bu durumda, anayasann aslnda tamamlanmam (incomplete) olduu
ynndeki iddia akla gelmektedir. Bu dnceyi savunanlar, ABD Anayasasnn
devletin baz ilevleri nasl yerine getireceine dair hkmler iermediini;
dolaysyla da yasama, yrtme ve yarg organlar tarafndan yorum yaplarak
sz konusu eksiklerin tamamlanmas gerektiini savunmaktadr.7 rnein,
Anayasada yasalarn anayasaya uygunluunun yargsal denetimini Yce
Mahkemenin (Supreme Court) yapacana dair bir hkm yoktur; ancak, Yce
Mahkeme, ubat 1803te ald bir karara dayanarak, federal yasalarn ve
eyalet yasalarnn anayasaya uygunluunu denetlemektedir. Siyaset Bilimci
Keith Whittington tarafndan anayasa inas (constitution construction)8
olarak adlandrlan bu durum, ABD Anayasasnn uzun ve ayrntl bir
kazuistik anayasa deil, temel ilke ve kurallar benimseyen bir ereve
anayasa olmasndan kaynaklanmaktadr.
Gerekten de 1787 tarihli ABD Anayasas, sadece yedi maddeden
olumaktadr. lk maddede, srasyla yasama, yrtme ve yarg; drdnc
maddede merkez ynetimle eyaletler arasndaki iliki; beinci maddede
5
John Haskell, Congress in Context (Boulder, Co: Westview Press, 2010), s.11.
6
Donald A. Ritchie, The U.S. Congress: A Very Short Introduction (New York: Oxford University Press,
2010), s.86.
7
Mark V. Tushnet, The Constitutional Politics of the Clinton Impeachment, Aftermath: the Clinton
Impeachment and the Presidency In the Age of Political Spectacle iinde, Leonard V. Kaplan ve Beverly
I. Moran eds. (New York: New York University Press, 2001), s.162.
8
Keith E. Whittington, Constitutional Construction: Divided Powers and Constitutional Meaning (Camb-
ridge: Harvard University Press, 1999).
anayasann nasl deitirilecei; altnc maddede borlarn denmesi ve

anayasann dier yasalardan stn oluu; yedinci maddedeyse Anayasa
metninin oylanmas dzenlenmektedir. Ayrca, imdiye dek Anayasada
yaplan 26 deiiklik, metnin sonunda sralanmakta; bu maddelerin ilk onu
Haklar Bildirisi (Bill of Rights) olarak adlandrlmaktadr.
ABD hkmet sisteminin daha iyi anlalabilmesi iin, Anayasann ortaya k
artlarnn gzden geirilmesi faydal olacaktr. Bu sebeple, ABD hakknda ksa
bir genel bilgilendirmenin ardndan, ABD Anayasasn ve dolaysyla bakanlk
sistemini ortaya karan tarih ve siyas artlar zetlenmektedir. nc blmde,
Anayasa hkmleri dorultusunda yasama, yrtme ve yarg organlarnn kurulu,
yetki ve sorumluluk alanlar aklanmaktadr. almann drdnc blmnde
ise bu organlar arasndaki ilikiler, fren ve denge mekanizmasna odaklanlarak
izah edilmektedir. Ardndan gelen blmde, ABD sisteminin ileyiine ilikin
temel tartma ve sorun alanlar, bir d politika bir de i politikaya ilikin iki vaka
incelemesi zerinden irdelenmektedir. Bu alma, sistemin temel zellikleri ve
uygulamada karlalan sorunlara ilikin gzlemlerle bir sonuca varmaktadr.
2. ABD HAKKINDA GENEL BLG

Kuzey Amerika Ktasnda yer alan
Mevcut Anayasa: 1778
ABD; kuzeyde Kanada, gneyde ise
Bakan: H. Barack Obama Meksika ile snrda olup dousun-
Bakan Yardmcs: Joe Biden
dan Atlantik Okyanusu ve batsn-
dan Pasifik Okyanusu ile evrelen-
Yasama Organ: Kongre (Temsilciler Meclisi mi durumdadr. 9.826.675 km2lik
ve Senato)
yzlm ile Rusya ve Kanadann
Ynetim ekli: Federal Cumhuriyet, ardndan dnyann en geni nc
Bakanlk sistemi lkesi konumundadr.
Yzlm: 9.826.675 km2 Dini ve ekonomik gerekeler-
Nfus: 317.292.487 (31 Aralk 2013) le ngiltereden ayrlp Amerika
ktasnn dou kylarnda yeni
Din: % 51,3 Protestan, % 23,9 Katolik, % 1,7
yerleim yerleri kuran (13 Kolo-
Yahudi, %12,1 nansz,
ni) gmenler, ngiltere Kralnn
% 11 Dier.
zerlerine ykledii ar vergi-
Ekonomi: 2013 yl, gayrisafi mill hsla ler nedeniyle isyan etmi, 1775te
bykl 16,72 trilyon dolar, byme Cumhuriyetin ilk bakan olacak
hz % 1,6 ve enflasyon % 1,5 olarak George Washingtonun nderli-
gereklemitir.
inde bamszlk sava vermeye
balam ve nihayetinde 4 Tem-
muz 1776da Bamszlk Bildirgesini iln edilmitir. ngiltere Krall ile ABD
kolonileri arasnda 30 Eyll 1783te imzalanan Paris Antlamas ile ngiltere,
kolonilerin bamszln resmen tanmtr.
19 ve 20. yzyllarda 37 eyaletin daha eklenmesiyle 50 eyaletten oluan

bir federal devlet hlini alan ABD, 317 milyonu aan nfusuyla in ve
Hindistandan sonraki en kalabalk nc lkedir. Nfusun %33,1i 0-24 ya
grubundadr ve 65 ya st nfusun oran %12,6dr. lkede nfus art hz,
%0,77dir. Nfusun yzde 82,4 kentlerde yaamaktadr. lkede ortalama
yaam beklentisi 79,5 iken okuma-yazma oran %99un zerindedir.9
Bakent Vaingtondan bir grnm

ABD, 2013 yl itibaryla, 16.7 trilyon dolar aan mill geliriyle (GSYH),
dnyann en byk ekonomisi durumundadr. 2013 yl iin byme %1,6;
tketici fiyatlar enflasyonu %1,5 olarak gereklemitir. sizlik orannn
%7,3 olduu ABDde satn alma gc paritesine gre kii bana den gelir
52.800 dolardr.10
ABD, zgrlk Evi tarafndan yaplan sralamada, hem siyasi haklar hem
de zgrlkler bakmndan en yksek skor kabul edilen 1 puanla zgr
kategorisindeki lkelerden biri olarak deerlendirilmitir.11 ABD, The
Economist Dergisinin 2012 Demokrasi Endeksinde 21. srada, Uluslararas
effaflk rgtnn hazrlad Dnya Yolsuzluk Algs Endeksinde ise 19.
srada yer almtr.12
9
World Factbook: United States, Central Intelligence Agency,
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html, Eriim: 20.08.2014.
10
World Factbook: United States.
11
Freedom in the World: United States, Freedom House,
http://freedomhouse.org/report/freedom-world/ 2014/united-states-0#.U7z2sZR_vF4,
Eriim: 20.08.2014.
12
Corruption Perceptions Index 2013, Transparency International,
http://www.transparency.org/cpi2013/results, Eriim: 20.08.2014.
3. ABD ANAYASASININ TARH VE SYAS ARKA PLANI

zgrce yaayacaklar yeni bir yer bulmak iin Kuzey Amerikaya gelen
gmenlerin Avrupay terk etmelerinin altnda ngiliz ynetiminin basklar,
isizlik ve yoksulluk gibi etkenler vardr.13 Kuzeyde teekkl eden on ngiliz
kolonisinin zamanla ngiltere Kralnn smrgeleri (Crown Colony) hline
gelmesi, aada anlatld zere, Amerikan Bamszlk Savana (Amerikan
Devrimine) giden yolu aacaktr.14
3.1. ngiliz Monarisine Kar Mcadele: Amerikan Bamszlk Sava
Bamszlk Sava (1775-1783) ve ardndan kabul edilen ABD Anayasasndan
nce nemli bir hususu daha hatrlatmak yerinde olacaktr. O da, Kuzey Amerika
ngiliz kolonilerinin ngilteredeki baz demokratik ilke ve uygulamalarn
kolonilerde yansmalarnn bulunmasdr. yle ki, ngilterede yrtmenin ba
olan Kral, yasama organn oluturan Lordlar Kamaras ve Avam Kamaras gibi
kurumlarn benzerleri kolonilerde de tesis edilmitir. Her birinin bir anayasas
olan 13 Kolonide yrtmeden sorumlu olan bir Vali, ngiliz Lordlar Kamarasna
tekabl eden bir Konsey ve Avam Kamarasna benzeyen Temsilciler Meclisi
grev yapmtr. Kolonilerin ngiltereye balanmasnn ardndan valiler ngiltere
tarafndan tayin edilmi ve ngiltere bylelikle kolonilerin siyas hayatlarna
mdahil olmaya balamtr. Vali ile kolonilerin kendi setikleri meclis arasnda
srekli bir mcadele yaanmtr.15 Bu mcadele bir mddet sonra baka alanlara
da yansm ve zellikle vergilendirmeden kaynaklanan sorunlar yznden
bamszlk mcadelesi balamtr.
Amerikan Bamszlk Sava, ngiltere ve Fransa arasnda yaplan Yedi Yl
Savalarnn (1756-1763) madd yknn ngiltere Kral tarafndan kolonilere
yklenmeye allmasnn dolayl bir sonucu olarak ortaya kmtr. ngiltere
Kral, sava kazanmasna ramen madd glkleri aabilmek iin Amerikadaki
kolonilerine yeni vergiler koymaya balaynca koloniler arasndaki bamszlk
fikri alevlenmitir.16 ngiliz Kralnn koloniler zerindeki vergi basksn artrmas,
koloniler arasnda birliin ve federasyonun nn aan bir gelime olmutur.
Amerikan kolonileri asndan temel mesele, kendilerinin dhil olmadklar
ngiltere Parlamentosu tarafndan vergilendirilmek olmutur. Ekim 1765te
dokuz koloniden toplam 27 delege New Yorkta toplanm; her smrgenin
kendi vergi uygulamalarn yrtme hakk olmas gerektiini savunan nergeler
hazrlamlardr.17 1689 tarihli ngiliz Temel Haklar Beyannamesinde vergi
koymann sadece parlamento kararyla olabileceinin belirtildiini hatrlatan
13
Oral Sander, Siyasi Tarih: lkalardan 1918e (Ankara: mge Kitabevi, 2007), s.151-155.
14
Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, 1789-1914 (stanbul: Alkm Yaynevi, 2006), s.24-26.
15
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s.25.
16
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s. 26.
17
Ksa ABD Tarihi, ABD Ankara Bykelilii,
http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/ abd_ kisa_tarih.pdf, Eriim: 20.08.2014.
Amerikan Kolonileri, ngiliz Parlamentosunda temsil edilmedikleri gerekesiyle,

temsil yoksa vergi de yok (no taxation without representation) sloganyla isyan
noktasna geldiklerini belli etmeye balamtr. Yine de ngiltere yeni vergiler
koymaya devam etmitir.
Georgia dndaki btn koloniler, mevcut durumu grmek ve Amerikann
birleik menfaatlerini tartmak zere delegelerini Mays 1774te Filadelfiyaya
gndermitir. 5 Eyll- 26 Ekim 1774 tarihleri arasnda toplanan ve Birinci Kta
Kongresi (First Continental Congress) olarak anlan bu meclis, resm bir dileke
kaleme alarak Kraldan ar vergilendirmeler yznden oluan maduriyetin
giderilmesini talep etmitir. ngiltere ile yaplan ticaretin boykot edilmesi ve 10 Mays
1775te ikinci bir kongrenin toplanmas, Kongrede alnan belli bal kararlar olmutur.
kinci Kta Kongresi (1777-1781) ngrlen tarihte bu sefer tm kolonilerden gelen
temsilcilerin katlmyla toplanmtr. Bu arada, kinci Kongre toplanmadan nce ngiliz
ordular ile Amerikallar arasnda 19 Nisan 1775te kk bir atmayla balayan
silhl mcadele, fiilen bir bamszlk savana dnmtr. kinci Kongreye katlan
temsilcilerin ounluu, ngiltereye kar savamak fikrini desteklemi, smrgelerin
silahl kuvvetlerini birletirerek bir kara ordusu oluturmasna karar vermi ve
ordunun bakumandan olarak George Washingtonu semilerdir.18
Kongre yeleri, 1775 ylnn sonuna yaklaldnda, ngiltere ile bir uzla
ihtimlinin giderek azaldn dnmler ve ayn zamanda Fransa bata olmak
zere yabanc lkelerden yardm temin etmenin yolunu aramaya balamlardr.
Bu erevede, yurt dnda ngiltereye kar bamszlk mcadelesinde kendilerine
destek verecek lkelerde faaliyet gstermesi dnlen bir gizli komite (Secret
Committee of Correspondence ya da Committee for Foreign Affairs) Kasm 1775te
oluturulmutur.19 Benjamin Franklin, Benjamin Harrison, Thomas Johnson, John
Dickinson, John Jay ve Robert Morrisin yesi olduu komite zellikle Fransann
desteini almaya almtr.20
kinci Kta Kongresinde Thomas Jeffersona bamszlk ilan iin bir taslak
hazrlanmas grevi verilmi, Jefferson tarafndan hazrlanan taslak Benjamin
Franklin ve John Adams tarafndan gzden geirilmi ve kolonilerin neden
ngiltereden ayrlmak iin mcadele verdiklerini aklayan Bamszlk
Bildirgesinin niha hli 28 Haziranda Kongreye sunulmutur. Kongrede grlen
bildirge metni, 4 Temmuz 1776da kabul edilmitir.21 Siyas dnce tarihi
18
Continental Congress, 1774-1781, US Department of State Office of the Historian,
http://history.state.gov/ milestones/1776-1783/ContinentalCongress, Eriim: 20.08.2014.
19
Secret Committee of Correspondence/Committee for Foreign Affairs 1775-1777, US Department
of State Office of the Historian, http://history.state.gov/milestones/1776-1783/SecretCommittee,
Eriim: 20.08.2014.
20
French Alliance, French Assistance, and European Diplomacy during the American Revolution,
1778-1782, US Department of State Office of the Historian,
http://history.state.gov/milestones/1776-1783/FrenchAlliance, Eriim: 20.08.2014.
21
The Declaration of Independence 1776, US Department of State Office of the Historian,
http://history. state.gov/milestones/1776-1783/Declaration, Eriim: 20.08.2014.
ve demokrasi iin nemli bir belge olan Bamszlk Bildirgesinde insanlarn

doutan baz ayrlamaz haklara sahip olduklar, devletin bu haklar teminat
altna almas gerektii, ynetenlerin ancak ynetilenlerden yetki ald ve eer
bir ynetim temel haklara riayet etmezse ynetilenlerin yeni bir ynetimi greve
getirebilecei dzenlenmitir.22
Bu ereveden bakldnda, Amerikan bam-
szlk mcadelesi, baskc monari ynetimine
kar isyann ve bireysel zgrlklere verilen
nemin sembol olarak grlebilir. Bu sebep-
le, bamszln ardndan kurulan sistemin bi-
reysel haklar gzetecek bir ekilde dzenlen-
mesi artc deildir. Nitekim James Madison,
Federalist Yazlarda Anayasann devrimin
temel ilkelerini barndrdn belirtmektedir.
Zira Kurucular, Bamszlk Bildirgesini Ana-
yasann temel ilkelerine kaynaklk eden bir
metin olarak grmlerdir.23
James Madison
3.2. Kolonilerden Konfederasyona: Gler Birlii

kinci Kta Kongresi, Bamszlk Bildirgesini ilan etmenin yan sra fiilen
Bamszlk Savan yrten hkmet olarak grev de yapmtr. Sava bir
yandan srerken artk kendilerine ABD adn veren koloniler, onlar bir ulus
olarak birbirine balayan bir anlama kaleme almlardr. Konfederasyon ve
Srekli Birlik Maddeleri (Articles of Confederation and Perpetual Union)24 denilen
Anlama 1777de Eyaletler Kongresince kabul edilmi, Temmuz 1778de
resmen imzalanm ve Mart 1781de yrrle girmitir.
lk Amerikan Anayasas olarak kabul edilen Konfederasyon Maddeleri,
eyaletler arasnda gevek bir birlik kurmu ve ok snrl gc olan bir
hkmet oluturmutur. Savunma, kamu maliyesi ve ticaret gibi yaamsal
konularda federal hkmetin yetkisi eyalet yasama organlarnn insafna
braklmtr. Ksa bir sre sonra Konfederasyonun, siyas ve ekonomik adan
neredeyse karmaa iinde kald ortaya kmtr. George Washingtonun
deyimiyle, Konfederasyonu oluturan 13 eyalet sadece pamuk ipliiyle
birletirilmitir.25
22
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s.28.
23
Edward J. Erler, The American Polity: Essays on the Theory and Practice of Constitutional Government
(New York, Taylor & Francis, 1991), s.3.
24
Articles of Confederation: March 1, 1781, Yale Law School Avalon Project: Documents in Law, His-
tory and Diplomacy, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/artconf.asp, Eriim: 20.08.2014.
25
Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, ABD Ankara Bykelilii,
http://www.usemb-ankara.org.tr/ ABDAnaHatlar/Hukumet.htm#b1, Eriim: 20.08.2014.
Bamszln ardndan kurulan bu konfedere yapda, gler birlii esasna

dayanan bir yap tekil ettirilmi, iktidar merkeziletirilerek Kongrenin baskn
olduu bir dzen kurulmutur.26 Sistemin temel nitelii, tm devlet yetkilerinin
yasama organ olan Kongreden kaynaklanmas ve yrtme ve yargnn bamsz
bir varlnn olmamasdr.27 Dier bir deyile, 1781de resmen kabul edilen ilk
Amerikan Anayasas imdikinden farkl olarak gler birlii temelinde bir
sistem ihdas etmitir. Zira gler ayrlndan bahsedilebilmesi iin en azndan
yasama ve yrtmenin farkl kaynaklardan geliyor olmas gerekmektedir.28
Konfederasyon Maddelerinde, yasalar uygulayacak bir yrtme organna
ve onlar yorumlayacak bir ulusal mahkeme sistemine ilikin hkmler yoktur.
Yasama organ olan Kongre, ulusal hkmetin tek organdr; fakat eyaletleri
istemedikleri eyleri yapmaya zorlayacak hibir gc yoktur. Kongre, teorik
olarak, sava ilan edebilir ve bir ordu kurabilirken, kararlatraca sayda
kiiyi silah altna almaya ya da onlar desteklemek iin gerekli silah ve gereleri
salamaya hibir eyaleti zorlayamaz. Faaliyetlerine para salamak iin eyaletlere
bavurmak zorunda olan Kongre, eyaletleri federal bteye gerekli katky
yapmadklar iin cezalandrmaya yetkili deildir. Vergilendirmenin ve gmrk
tarifelerinin denetimi eyaletlere braklmtr ve her eyalet kendi parasn
basmaya yetkili klnmtr. Eyaletler arasndaki anlamazlklarda (ki o tarihlerde
snrlar zerine pek ok anlamazlk olmutur) Kongre arabulucu ve yarg roln
stlenmi; ancak, kararlarnn kabul edilmesini eyaletlerden isteme gcne sahip
olmamtr.29
Bu yap; vergi toplamak, d ilikileri yrtmek, ekonomik kalknmay
salamak ve yasalarn uygulanmasn salamak gibi temel icraatlar dahi yerine
getiremeyecek zayf bir hkmet tesis etmitir.30 Nitekim eyaletlere kar bir
yaptrm gc olmayan merkez hkmet, ksa srede byk bir bor yk altna
girmi; eyaletler arasnda parasal birlii salayamam, yksek vergiler yznden
Shays syan31 gibi gelimelerin ortaya kmasna seyirci kalmtr.32 Yine de
Maddeler, her bir koloninin d ilikilerinde dierlerinden tamamen bamsz
hareket etmesini snrlandrarak kolonilerin birlik salamalarn kolaylatran bir
gei sreci oluturmutur.
26
aban Tanyc ve Birol Akgn, Amerikan Bakanl: Cumhuriyetten mparatorlua (Ankara, Orion
Kitabevi, 2008), s.27-28.
27
Tanyc ve Akgn, Amerikan Bakanl, s.43.
28
Jones, Separate but Equal Branches, s.5.
29
Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, s.4.
30
Articles of Confederation, 1777-1781, US Department of State Office of the Historian,
http://history. state.gov/milestones/1776-1783/Articles, Eriim: 20.08.2014.
31
Austos 1786da tarm rnleri zerindeki vergilendirmenin artrlmas sonucu vergi borcu artan
ve demekte glk ekmeye balayan iftiler hakknda yarglamalar balaynca, Daniel Shays li-
derliindeki bir grup isyan etmitir. Konfederasyon Maddelerinin gzden geirilecei toplantnn
ncesinde yaanan bu isyann, anayasann ve devlet sisteminin yapsn etkileyecek derecede nemli
olduu, zira federasyon fikrini glendirici bir etki yaratt dnlmektedir.
32
Mehmet Yein, Amerikan Federalizminin Dn ve Bugn, USAK Analiz, Haziran 2011, s.3-4.
3.3. Federal Kurucu Meclis ve Anayasann Kabul

Konfedere yapnn ABDnin birliini salamaktan uzak olduu ksa bir zaman
iinde ortaya knca,33 bu olumsuzluklar gidererek ulusal birlii temin ve gl
bir ynetimi tesis etmek iin cumhuriyetin yasama organ olan Ktasal Kongre,
ubat 1787de, eyaletlere Konfederasyon Maddelerini gzden geirip deitirmek
zere temsilci gndermeleri arsnda bulunmutur. Bunun zerine, Federal
Kurucu Meclis 25 Mays 1787de toplanm, ABD Anayasas hazrlk almalar
bylece balamtr.
Tm temsilciler, Konfederasyon Maddeleri ile kurulmu olan iktidar snrl
Kongrenin yerine, geni kapsaml yaptrm gleriyle donatlm etkin bir merkez
hkmetin gemesi gerektiini savunmutur. Grmelerin balangcnda
temsilciler; yeni hkmetin, her biri dier ikisininkini dengeleyecek belirgin bir
gce sahip ayr organdan -yasama, yarg ve yrtme- olumas zerinde bir
anlamaya varmlardr.34 Ayrca yasama organnn, ngiliz Parlamentosu gibi iki
meclisli olmas da kararlatrlmtr.
Temsilciler, yalnz Konfederasyon Maddelerini deitirmeye yetkili olduklar
halde, Maddeleri bir yana brakp tmyle yeni ve daha merkeziletirilmi bir
hkmet anayasas hazrlamlardr.35 Anayasay hazrlayan Kurucular, 18.
yzylda egemen olan siyas sistemlerin toplumun deerlerini ekillendirmede
temel bir rol oynad inancna sahip olduklarndan, Anayasann hazrlanmasn
sadece Konfederasyon Maddelerinin revize edilerek iyiletirilmesi olarak
grmemi, bunu ulus bilinci oluturmak ve cumhuriyetin srekliliine gveni
salamak iin bir frsat olarak deerlendirmilerdir.36
Federal Kurucu Meclis, temel olarak iki farkl plan zerindeki tartmalar
zerinde younlamtr. 29 Mays 1787de ortaya konan, Virginia Plan olarak
adlandrlan ve byk eyaletlerin menfaatine olan bir sistem getiren plan
bunlardan ilkidir. Bu planda, iki kamarada da kalabalk eyaletlerin sayca
fazla temsilci bulundurmas ve dolaysyla, kk eyaletlerin sesinin kslmas
ngrlmtr. Plan gndeme geldii tarihte Virginiann en kalabalk eyalet
olmas dikkate alndnda Virginia Temsilcisi Edmund Randolphun byle bir
teklifi grmeye sunmas daha kolay anlalmaktadr.
33
Federalist Yazlar dhilinde 1 Aralk ile 11 Aralk 1787 tarihleri arasnda pe pee yaynlanan alt
makale, Mevcut Konfederasyonun Birliki Korumadaki Yetersizlii (The Insufficiency of the Present
Confederation to Preserve the Union) baln tamaktadr. Alexander Hamilton, bu yazlarda Konfe-
derasyon Maddelerinin yetersizliini ve yeni anayasayla bunlarn nasl alacan tartmtr.
34
35
36
Robert Garson, The Intellectual Reference of the American Constitution, Reflections on the Constitu-
tion: The American Constitution after Two Hundred Years iinde, Richard Maidment ve John Zvesper
eds. (Manchester: Manchester University Press, 1989), s.2-4.
Kurucu Meclis yelerinden James Madisonun notlarna37 gre, Randolph

federal sistemin hangi fonksiyonlar yerine getirmesi gerektii ve mevcut
Konfederasyonun temel eksiklerinin neler olduuna dair bir konuma yapm;
akabinde 15 maddelik bir plan sunmutur. Randolph, plann sunarken be
konuda Konfederasyonun yetersiz kaldn belirtmitir.
Bunlar:
1. Konfederasyonun yabanc igaline kar hibir gvenlik salamamas,
2. Eyaletler arasndaki ihtilaflar kontrol edememesi,
3. Merkez hkmetin eyaletlerden gelen zarara kar kendini koruyamamas,
4. Gmrk vergileri toplanmas ve dier lkelerin d ticaret uygulamalarna
istendii ekilde karlk verilememesi,
5. Konfederasyon Maddelerinin eyalet anayasalarndan stn olmamasdr.38
Bu tespitleri yapan Randolph, plannn ilk maddesinde, Konfederasyon
Maddelerinin dzeltilmesi, geniletilmesi ve bylelikle ortak savunma,
zgrln gvenceye alnmas ve genel refahn salanmas gibi hedeflerin
gerekletirilmesi gerektiini belirtmitir. kinci maddede ulusal yasama
organnn eyaletlerin nfusuna veya genel bteye yapt katkya orantl
olmasn teklif eden Plann nc maddesi yasama organnn iki kamaral
olmas gerektiini ifade etmektedir. Bu plana gre Kongrenin ekillenmesinde
halk nce meclisin bir kanadn seecek, seilen bu temsilciler de ikinci kanad
eyaletlerden teklif edilen kiilerden seecektir.
Ne var ki, Virginia Plan muhalefetsiz kalmamtr. Kk eyaletlerin
karlarn daha fazla dikkate ald grlen New Jersey Plan, nemli farklar
tayan alternatif bir plan olarak 15 Haziran 1787de Meclis gndemine gelmitir.
Bu plan, iki kamaral bir meclis deil, tek kamaral bir meclis ve yelerinin her
eyaletten gelecek eit saydaki temsilciden olumasn ngrmtr. Bu plan,
anayasann taslak metni olarak ele alnmamsa da Kongre son yapsna ksmen
de olsa etki etmitir.39
Kurucu Mecliste yaanan tartmalardan sonra her iki plann bir sentezi ABD
Anayasasnn temelini oluturmutur. Hlihazrda yrrlkte olan Anayasadaki
hkmler byk lde Virginia Planna benzemekteyse de, Senatonun yaps
New Jersey Planndan alnmtr. Neticede Kongre, iki kanattan olumu,
Temsilciler Meclisi eyaletlerin nfusuna oranla seilmi yelerden tekil
ettirilmi; Senato ise kk eyaletlerin taleplerini karlam olmak adna her
37
Bu oturumlar gizli yaplmtr ve tutanaklar yoktur. Ne var ki, baz katlmclarn ahs notlar bu-
lunmaktadr ve en nemlisi olarak bilinen James Madisonun notlar ilk kez 1840ta yaynlanmtr.
Bu almada da Madison tarafndan alnan notlar, Yale niversitesinin Avalon Projesinden temin
edilmitir.
38
Madison Debates: May 29, 1787, Yale Law School Avalon Project: Documents in Law, History and
Diplomacy, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/debates_529.asp#12, Eriim: 20.08.2014.
39
Madison Debates: June 15, 1787, Yale Law School Avalon Project: Documents in Law, History and
Diplomacy, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/debates_615.asp#1, Eriim: 20.08.2014.
eyaletten iki senatr seilmek suretiyle oluturulmu bir uzlann rndr.

kar ve beklentileri farkl olan eyaletler arasnda Roger Shermann getirdii
bir teklifle salanan bu denge byk uzla (Great Compromise) olarak
anlmtr.40 Dolaysyla Anayasann, kk ve byk eyaletler arasnda
ve ekonomisi tarma dayanan Gney eyaletleri ile ticarete dayanan Kuzey
eyaletleri arasnda bir uzla metni olduu belirtilmelidir.41 Anayasa, eyaletler
arasndaki ilikileri dzenleme konusunda byk gce sahip olduu ve d
ilikiler ve savunma gibi konularda gl bir merkez hkmet kurduu iin
Konfederasyon Maddelerinden epeyce farkl bir metin olarak ortaya kmtr.
ABD Anayasasnn imzaland Independence Hall
ABD Anayasasnn ilk maddesi yasama organ olan Kongreye ilikin

hkmler iermektedir. Anayasann ikinci maddesi yrtme organna,
yani bakanlk makamna ayrlmken, yarg gcnn dzenlendii nc
maddede Yce Mahkeme, yargnn en st birimi olarak dzenlenmektedir. Kat
bir gler ayrlna dayanmakla birlikte organlar arasnda birlikte alma
ve karlkl bamll gerekli klan fren ve denge sistemiyle ekillendirilen
yeni Anayasa, 17 Eyll 1787de Filadelfiyada bulunan ve Bamszlk
Bildirgesinin de kabul edildii Independence Hallda imzalanmtr.
4. ANAYASAL ORGANLAR
Bakanlk sistemini parlamenter sistemden ayran temel unsurlardan biri, glerin
parlamenter sisteme kyasla daha belirgin ve kat bir ekilde birbirinden ayrlm
40
Roger Sherman and The Connecticut Compromise, Connecticut Judicial Branch Law Libraries,
http://www.jud.ct.gov/lawlib/ History/Sherman.htm, Eriim: 20.08.2014.
41
Tanyc ve Akgn, Amerikan Bakanl, s.46-47.
olmasdr. Nitekim, ABD sisteminde, Kongre ve bakan, birbirlerinden ayr/

bamsz birer varla, bir organ kimliine sahip olacak ekilde kurumlamtr.
Her iki organn kadrolar birbirinden farkldr. Yasama ve yrtme organlar,
birbirlerinden ayr olarak, farkllatrlmaya allan usullerle ve dorudan halk
seimi ile iktidara gelmektedir. Kongre ve bakan, birbirlerinden bamsz olarak
iktidarda kalrlar ki yetkilerini paylaan glerin ayrln ve eitliini salayan
temel etken de bu olmaktadr.42
Gler ayrl ilkesi gereince federal ynetim dzeyinde yasama, yrtme ve
yarg faaliyetleri teorik olarak ayr, ancak eit ve i-baml olarak ekillendirilmitir.
Kamu rgtlerinin tm idar faaliyetleri bakana kar sorumluluk ve daha
sonra Kongreye hesap verme ilkeleri erevesinde gerekletirilir.43 Kongre,
bakanlklar ve eitli kurullar oluturur; bunlarn grev yetki ve kaynaklarna,
personel sistemine yneticilerinin atanmasna ve kurullarn grev sresine karar
verir. Ancak yrtme, esas itibaryla hem devlet bakan hem de hkmet bakan
statsndeki bakanda toplanmtr.44
Bakanlk sisteminin dier sistemlerden ayrt edici zellii olan glerin kat
ve belirgin ayrl uyarnca, yrtme yetkisini ahsnda toplayan bakan yasama
organnn yesi deildir. Yrtme organnn yasama organnn almalarna
katlmas da son derece snrldr. Yrtme organ yasa tasars hazrlayamaz,
yasama almalarna katlamaz, yasama organnn almalarn engelleyemez.
Dier taraftan, yrtme organnn yasama organ faaliyetleri ile ilgili olarak
nemli bir yetkisi vardr, o da yasalar veto etme yetkisidir. Gler ayrl ilkesinin
herhangi bir organ tarafndan ihlli durumunda oluacak problemi zmek ise
Yargya, bilhassa Federal Yce Mahkemeye dmektedir.
4.1. Yasama Organ: Kongre
ABD Anayasasnn 1inci maddesinin ilk blm, Bu Anayasann salad
btn yasama yetkileri, Senato ve Temsilciler Meclisinden oluan Birleik Devletler
Kongresine ait olacaktr. ifadesiyle iki meclisli bir parlamentonun yasama
yetkisini kullanacan belirtmektedir. Ayn maddenin ikinci blm Temsilciler
Meclisi, nc blm ise Senato ile ilgili hkmler iermektedir.
4.1.1. Temsilciler Meclisi
Anayasaya (m.1/2/2) gre; Temsilciler Meclisine seilebilmek iin 25 yana
basm olmann yan sra, en az yedi yldan beri ABD vatanda olmak ve seildii
tarihte seildii eyalette ikmet ediyor olmak gerekmektedir. Adaylarn ikamet
ettii seim blgesinden (district) aday olmalar art deildir; ayn eyalet
ierisindeki herhangi bir blgeden aday olabilirler.45
42
Gnsev Evcimen, Bakanlk Hkmeti Sistemi: Ratio Politicas ve Trkiye, Ankara niversitesi Si-
yasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt 47, Say 1 (1998), s.318.
43
Uur mrgnlen, Amerika Birleik Devletlerinde Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi lke ncele-
meleri iinde, Birgl Ayman Gler ed. (Ankara: mge Yaynevi, 2009), s.318-319.
44
mrgnlen, Amerika Birleik Devletlerinde Kamu Ynetimi, s.319.
45
Haskell, Congress in Context, s.81.
Temsilciler Meclisi yelii nfus oranna gre saptand iin ye says

Anayasada belirlenmemitir. Anayasada (m.1/2/3), her 30 bin vatanda iin
en ok bir temsilci seilecei belirtilmi ve buna gre ilk dnem Temsilciler
Meclisinde 65 ye grev yapmtr. Anayasa uyarnca on ylda bir nfus saym
yaplmakta ve Temsilciler Meclisi sandalyelerinin dalm nfus hareketlerine
gre yeniden saptanmaktadr. 1790da ilk nfus saymndan sonra bu say 105e
ykselmitir. 1929 ylnda toplam temsilci says 435 olarak saptanm ve o karar
gereince temsilci says sabit kalmtr. Halen 30 bin vatandaa bir temsilci
kural srdrlyor olsayd, gnmzde ABD nfusunun 315 milyon civarnda
olduu dikkate alnrsa, ye says 7 bin dolaynda olacakt. Bu kural deimi
olduundan gnmzde nfus bana temsilci oran yaklak 700 bine 1 olarak
gereklemektedir.
Her eyaletin nfusuna baklmakszn Temsilciler Meclisine en az bir ye
gndermesi Anayasada (m.1/2/3) gvence altna alnmtr. Gnmzde yedi
eyalet (Alaska, Delaware, Montana, Kuzey Dakota, Gney Dakota, Vermont ve
Wyoming) birer kiiyle temsil edilmektedir. Herhangi bir eyaletin temsilinde
boalmalar olmas durumunda, eyaletin yrtme organ olan Vali (governor)
bu bo yerlerin doldurulmas iin seim yaplmasn emredebilmektedir (m.
1/2/4). Bakent Columbia Blgesi (D.C), Amerikan Samoas, Guam, Porto Riko
ve ABD Virgin Adalar olmak zere be ABD blgesi ve smrgesinin Temsilciler
Meclisinde oy vermeden temsil edilme hakk vardr.
Anayasann 6nc maddesinin nc blmnde, Temsilciler Meclisi
yelerinin (Senato ve eyaletlerin yasama meclisleri yeleri ile hem federal devlet
hem de eyaletlerin yrtme ve yarg organlarndaki yetkilileri gibi) Anayasaya
sadk kalacaklar hususunda yemin edecekleri hkm altna alnmtr. Bu
yemin art, temsilcilerin (ve dier yetkililerin) herhangi bir eyalet anayasasna
deil, Federal Anayasaya ballk gstermelerini garanti altna alma amacn
tamaktadr.
Temsilciler Meclisi iin iki ylda bir yaplan seimlerde tm yeler yeniden
belirlenmektedir. Temsilciler Meclisi yelerinin halka yakn olmas, halkn
taleplerini yanstmas amacyla dar seim blgelerinden ok sayda yenin
bulunmas ve iki ylda bir seim yaplmas uygun bulunmutur. Ulam imknlarnn
gnmzle kyaslanamayacak kadar ilkel olduu ilk yllarda Vaingtonda iki yl
iin seilen bir kongre yesi grev sresi boyunca semenlerinden uzak kalmtr.
Ne var ki gnmzde Temsilciler, iki ylda bir yaplan seimler nedeniyle destek
toplamak iin sk sk seim blgelerine gitmekte ve semenleri ile fazla vakit
geirmektedir. Hatta, seim blgelerinde geirilen zaman, Kongredeki faaliyetleri
aksatacak boyuta ulamtr.
Her eyalet, nfusuna gre belirlenen temsilci says kadar seim blgesine
ayrlmaktadr. rnein, Kaliforniya Eyaleti, 53 seim blgesine ayrlmtr ve
her seim blgesinde, tek turlu seimde basit ounluu elde eden aday seimi
kazanan kii olmaktadr. Burada, seimi kazanann parti deil kii olduunun
alt izilmelidir. Zira, ilk zamanlardakinin aksine ve zellikle 1960lardan bu

yana, seimlerde partiler deil adaylar n plana kmtr. Medya ve internetin
yaygnlamas, kampanya iin daha fazla kaynak salamann nemi, srekli
olarak yaplan kamuoyu anketleri ve ada kampanyann dier ynleri semenin
bir aday birey olarak daha iyi tanmasn salam; sonu olarak da semenler
partinin istekleri dorultusunda hareket etmek yerine adaylara younlamtr.
Ayrca, grevdeki (incumbent) temsilciler, medya nnde olduklar ve semenlerin
taleplerine somut cevaplar verebildikleri iin dier adaylara nazaran nemli
bir avantaj elde etmektedir. Bylelikle, baarl adaylarn tekrar seime girmesi
ve kazanmas ok sk rastlanan bir durumdur. Nitekim, seimlerde yenilenen
temsilci says yaklak %10 olmaktadr. Dier bir ifadeyle, Temsilciler Meclisi iin
yaplan seimlerde bir nceki dnemde grev yapan temsilcilerin yaklak %90
tekrar seilmektedir.46
ekil 1. Bir Gerrymandering rnei
Yeniden seilme oranla-
rnn ok yksek seviyeler-
de olmasnn en nemli se-
bebi, eyalet yasama organ-
larnn, nfus saymnn ar-
dndan temsilde adalet
ilkesinin salanaca y-
nndeki gerekeyle seim
blgelerinin snrlarn ye-
niden belirlerken grevde-
ki temsilcilerin menfaatine
bir dzenleme yapmasdr.
Gerrymandering olarak bilinen bu dzenlemeler, genellikle grevdeki adayn ya
da siyas partinin koltuunu korumasn amalamaktadr ve byk lde amac-
na ulamaktadr.
rnein; llinois Eyaletinin yasama organnda ounluu oluturan Demokrat-
lar, 17. seim blgesindeki temsilci Philip G. Harenin yeniden kazanabilmesi iin
seim blgesi snrlarn deitirmi ve yukardaki gibi bir harita ortaya kart-
mtr. 2004 ylnda yaplan seimlerde 435 sandalyenin sadece 13nde par-
ti deiiklii olmas ve seime katlan grevdeki adaylarn sadece 7sinin seimi
kaybetmesi ya da Kaliforniyadaki 53 temsilcinin tamamnn yeniden seilmesi47
bunun somut gstergesidir.
46
Guy Olson, USA Elections in Brief, Didem zba (ev.), ABD Dileri Bakanl Elektronik Dergisi, Ocak
2008, http://photos.state.gov/libraries/turkey/231771/PDFs/abd_secimleri_genel_bakis.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
47
Haskell, Congress in Context, s.92-95.
Temsilciler Meclisi Bakan (Speaker)

Temsilciler Meclisi bnyesinde olup Anayasada zikredilen tek resm makam Meclis
bakandr (Speaker). Ayrca Anayasa (m. 1/2/5), Meclisin dier grevlilerini de
seebileceini u ifadeyle ortaya koymaktadr: Temsilciler Meclisi kendi Bakann
ve dier grevlilerini seecektir.
Anayasa, siyas partilerin olmad bir dnemin rn olduundan, Meclis
bakannn ounluk partisinden olacana dair bir hkm iermemektedir; fakat
uygulamada Meclisin ounluunu oluturan partinin lideri, Temsilciler Meclisi
bakan olmaktadr. Bakan, Meclisin gndemini belirler ve idar yetkililerin
atamasn yapar.
Parti gruplar, Cumhuriyetilerde conference, Demokratlarda caucus olarak
adlandrlr. Bakan, faaliyetlerini yrtrken, ounluk partisinin lideri (majority
leader), grup bakan (caucus/conference chair) ve ounluk grubu bakan
vekili (majority whip) ile birlikte alr. Bu yetkililerin her biri aznlktaki parti
ierisinde de yer almakta; benzer ekilde, aznlk partisi lideri (minority leader),
grup bakan (caucus/conference chair) ve aznlk grubu bakan vekili (minority
whip) olarak adlandrlmaktadr.
ounluk lideri, Meclis bakan ve komisyon bakanlaryla meclis gndeminin
belirlenmesinde etkin bir rol oynamaktadr. Whipler ise parti program ve
ABD Kongre Binas
stratejilerinin gelitirilmesi, partililere baz bilgilerin iletilmesi, baz tekliflerin

geirilebilmesi iin eer koalisyon/destek bulmak gerekiyorsa bununla
ilgilenmekte ve partinin baarlarn kamuoyuna duyurma gibi grevleri yerine
getirmektedir.
Meclisteki Komisyon ve Komiteler
ngilizceden Trkeye yaplan evirilerde bazen komisyon ve komite
eanlaml kabul ediliyor ve birbiri yerine kullanlyor olsa da Temsilciler
Meclisinde komisyon ve komite farkl yaplara iaret etmektedir. Kongredeki
komisyonlar (commissions) genellikle geici olarak ve danma ya da aratrma
faaliyeti iin kurulan, bazen her iki meclisten de ye barndran bir kurumdur.48
rnein, 1976da kurulan Avrupada birlii ve Gvenlik Komisyonu, 9
senatr ve 9 temsilci ile birlikte Dileri, Savunma ve Ticaret bakanlklarndan
birer temsilciden oluan bamsz bir kurumdur.49 Trkiye Byk Millet
Meclisinde komisyon olarak adlandrlan yapnn ABD Kongresindeki karl
komite (committee) olmaktadr. Hlihazrda Temsilciler Meclisinde 25 daimi
(standing) komite bulunmaktadr.
Komite bakanlar, Temsilciler Meclisinde ounlukta olan partinin
yelerinden seilmektedir ve Komisyon yelerinin partilere gre dalm
Meclisteki g dalmn yanstmaktadr. Dolaysyla, iki ylda bir yaplan
seimlerde ounluktaki partinin deimesi, komite bakanlklarnn da deimesi
anlamna gelmektedir. stisna bir durum olarak, Meclisteki dalm ne olursa
olsun ounluk partisi tzk (Rules) Komitesinde 1970e kadar 11e 2, 1970
sonrasnda ise 9a 4 ounlua sahip olmutur. Zira Bakann Komitesi olarak
da bilinen, 1789dan beri faal olan ve 1910a kadar Meclis bakannn bakanlk
ettii sz konusu Komite, ileyi dzenini belirledii iin Meclis bakannn genel
kurulun kontroln salamas asndan byk nem tamaktadr.
Komisyon yeliklerinin belirlenmesi srecinde, her iki partinin lideri,
ncelikle komitelerin ka kiiden oluacana karar verir. Saylar belli olduktan
sonra temsilciler grevlendirilmek istedikleri komiteler iin tercihte bulunur
ve her partinin yerletirme iini yapmak zere kurduu komisyona (steering
committee) bildirir. Komisyon, grevlendirmeleri kararlatrdnda Meclis
bakanlna bildirir ve neredeyse istisnasz bir ekilde ilgili isimler bakanlk
tarafndan onaylanr.
4.1.2. Senato
ABD Kongresinin st meclisi olan ve daha prestijli bir organ olarak grlen
Senato, her eyaletten gelen ikier Senatrn oluturduu 100 yeli bir meclistir.
48
The House Explained: Commissions, US House of Representatives, http://www.house.gov/content/
learn/, Eriim: 20.08.2014.
49
About the Commission, The Commission on Security and Cooperation in Europe, http://csce.gov/
index.cfm?FuseAction= AboutCommission.WorkOfCommission, Eriim: 20.08.2014.
Her eyaletin eit sayda yeyle temsil edilmesiyle, kuzeyli-gneyli, zengin-fakir,

kk-byk gibi farklarn giderilmesi amalanmtr. Senatoda Temsilciler
Meclisinden farkl olarak Senato yeleri alt yl iin seilirler. ki ylda bir yaplan
seimlerde Senatonun te biri yenilenir. Bylece her zaman Senatonun te
ikisini deneyimi olan kiiler oluturur.
Anayasa ilk kaleme alndndaki dzenleme (m.1/3/1) imdikinden nemli
lde farkldr. Zira Anayasann ilk hlinde, eyalet yasama meclislerinin iki
senatr seecei belirtilmitir; dier bir deyile, senatrler dorudan halk
tarafndan seilmemitir. Anayasaya 1913te getirilen 17nci deiiklikle,
senatrlerin de dorudan halkoyu ile seilmesine balanmtr. Bu deiikliin
temel gerekesi, eyalet yasama organnn senatr belirlemesinde yaanan
tkanklklar yznden baz eyaletlerin Senatoda eksik temsil edilmi olmasdr.50
Anayasaya gre 30 yan doldurmam, dokuz yldan beri ABD vatanda
olmayan ve seildii zaman seildii eyalette ikmet etmeyen bir kimse senatr
olamamaktadr (m. 1/3/3).
Senato Bakan
Bakan yardmcs seilen kiinin ayn zamanda Senato Bakan olaca
Anayasada (m. 1/3/4) hkm altna alnmtr. Bakan yardmcs Senato bakan
olarak grev yapar. Ancak verilen oylar eit kt zaman oy kullanr. Bakan
yardmcsnn eitlii bozma yetkisi nemli olabilmektedir. rnein, 1789 ylnda
Bakan Yardmcs John Adamsn verdii oy, bakana Senatonun onayn almadan
kabine yelerini grevden alma yetkisini vermitir.
Senato, bakan yardmcsnn olmad durumlarda bakanl yrtmek
zere geici bir bakan (president pro tempore) seer. Geici bakanlk, ounluk
partisinin en kdemli yesinin stlendii sembolik bir makamdr. Esasen
Senatonun bakanln yrten kii, ounluk partisinin lideri (majority leader)
olmaktadr. Temsilciler Meclisinde olduu gibi, ounluk ve aznlk gruplarnn
liderleri, parti grubunda dzenlenen gizli oylamayla belirlenmektedir.
Senatodaki Komiteler
Senatodaki yasama faaliyetleri, 16 daimi komite ve toplam 68 alt-komite
araclyla yrtlmektedir. Komite bakanlklar ve yeliklerinde Senatoda
ounluu oluturan parti sz sahibidir. Herhangi bir yasa teklifi Senato
bakanlna iletildiinde, bakanlk teklifi bir veya birden ok komiteye iletir.
Eer yasa teklifi birden fazla komiteye gnderiliyorsa, komitelerden biri esas
komite olarak seilir.
50
Origins and Development, U.S. Senate,
http://www.senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/ Origins_Development.htm,
Eriim: 20.08.2014.
Senato ve Temsilciler Meclisindeki daimi komitelerin yan sra, her iki meclisin
yelerinden oluan drt daimi ortak komite (joint committees) daha vardr:
1. Kongre Ktphanesi Ortak Komitesi (Joint Committee on the Library),
2. Basm Ortak Komitesi (Joint Committee on Printing),
3. Vergileme Ortak Komitesi (Joint Committee on Taxation),
4. Ekonomi Ortak Komitesi (Joint Economic Committee).
4.1.3. Kongrenin Grev ve Yetkileri
Kongrenin yetkileri Anayasann 1inci maddesinin sekizinci blmnde
sralanmaktadr. Buna gre Kongreye verilen yetkiler unlardr:
Vergi, har, gmrk, retim ve tketim vergisi belirlemek ve toplamak,
kamu borlarn demek ve Birleik Devletlerin ortak savunmasn ve
genel refahn salamak (Ancak Birleik Devletlerin tmnde ayn gmrk,
retim ve tketim vergisi uygulanacaktr),
Birleik Devletler adna bor almak,
Yabanc lkelerle ve eyaletler arasnda ve Kzlderili kabilelerle ticareti
dzenlemek,
Birleik Devletlerin tmnde, vatandala gei iin tm eyaletlerde geerli
olacak olan tek bir kural uygulamak ve iflaslar konusunda tek yasa koymak,
Madeni para basmak, bunun deeri ile birlikte, yabanc paralarn deerini
dzenlemek ve arlk ve l standartlarn saptamak,
Birleik Devletlerin tahvillerini ve kullanlan madeni parasn taklit
edenlerin cezalandrlmasn salamak,
Postane ve posta yollar kurmak,
Yazarlara ve mucitlere, snrl bir sre iin yazlar ve bulular zerinde
mnhasran hak tanyarak, bilim ve yararl sanatlarn gelimesini tevik
etmek,
Yce Mahkemeden daha alt seviyedeki mahkemeleri oluturmak,
Korsanl, ak denizlerde ilenen ar sular ve devletler hukukuna aykr
hareketleri tanmlamak ve bunlar cezalandrmak,
Sava iln etmek, silahl gemi kullanma ve karlkta bulunma konularnda
yetki mektuplar vermek ve karada ve suda ele geirilenler ile ilgili kurallar
koymak,
Ordu kurmak ve bunlar beslemek (Ancak bu kullanm iin yaplacak para
tahsisi iki yldan daha uzun bir sre iin geerli olmayacaktr),
Bir deniz gc kurup bunu srdrmek,
Kara ve deniz kuvvetlerinin idare ve nizam iin ynetmelikler yapmak,
Birliin yasalarn yrrle koymak, isyanlar bastrmak ve istilalar geri
pskrtmek zere milis kuvvetlerinin greve arlmasn salamak,
Senato Genel Kurulu

Milis kuvvetlerinin rgtlenmesi, donatm ve disiplini, subaylarn atanmas
ile milis kuvvetlerinin Kongre tarafndan saptanan kurallara gre eitimi
yetkisi eyaletlere braklmak zere, bu milis kuvvetlerinin Birleik Devletler
hizmetinde kullanlacak blmne emir ve komuta salamak,
Belirli eyaletlerin feragat etmesi ve Kongrenin de kabul sonucu Birleik
Devletler hkmetinin bakenti olacak (10 mil2yi amayacak) blgede her
hususta zel yasama yetkisini kullanmak ve eyalet yasama meclisinin rzas
ile o eyalette yaplacak kaleler, cephane depolar, askeri donatm depolar,
tersaneler ve dier gerekli binalar iin satn alnan yerler zerinde ayn
yetkiye sahip olmak,
Daha nce belirtilmi olan yetkilerin ve bu Anayasa ile Amerika Birleik
Devletleri hkmetine ya da bu hkmetin herhangi bir dairesine ya da
grevlisine verilmi btn dier yetkilerin yerine getirilmesi iin gerekli ve
uygun btn yasalar yapmak.
Kongreye tannan bu yetkilerin bazlar sadece bir meclisin kullanabilecei
haklardr. rnein, bakanlk seimlerinde ikinci semenlerin bir aday zerinde
ounluu salayamamas hlinde, bakann kim olacana karar verme yetkisi
Temsilciler Meclisine aittir. Nitekim, 1800 ylndaki seimlerde Thomas Jefferson,
1824 seimlerinde de John Quincy Adams Temsilciler Meclisinin yapt oylama
sonucunda bakan seilmilerdir.51
51
Amerika Hakknda: Amerika Birleik Devletleri Anayasas, ABD Ankara Bykelilii,
http://photos.state.gov/libraries/turkey/ 231771/PDFs/abd-anayasasi.pdf, Eriim: 20.08.2014, s.81.
Temsilciler Meclisinin en nemli g kayna olan bte hakk Anayasann

1inci maddesinin yedinci blmnde aka ifade edilmitir. Bu hkme (m.1/7/1)
gre; gelirleri artrmaya ynelik btn yasa tasarlar Temsilciler Meclisinde
hazrlanr. Bte ve mali ierii olan yasa tekliflerinin de ancak Temsilciler
Meclisinde yaplabilmesi, ngiliz geleneine dayanmaktadr ve temsilciler, bizzat
halk tarafndan seildii iin halkn deyecei vergilerin sadece onlar araclyla
dzenlenebilecei fikrine dayanmaktadr.52 Baz yetkiler ise mnhasran Senatoya
verilmitir. Senato, uluslararas anlamalarn kabul edilmesi53, bykeli veya Federal
Yce Mahkemede grev alan yarglar gibi st dzey yetkililerin atanmasnda sz
sahibidir. Senato, bakann nerecei isimleri onaylamadka o kiilerin atanmas
mmkn deildir. Senatoya verilen bu yetki, Bakan ile Senato arasnda bir fren ve
denge mekanizmas kurmaktadr. Ayn zamanda, Senato, zellikle dileri alannda
Bakan iin danma kurulu niteliinde hizmet vermektedir.
Kongrede Yasama Sreci
Kongreye verilen temel grev kukusuz ki yasa yapmdr. Kongrenin yasama
faaliyetleri, sadece Kongre yeleri tarafndan sunulabilen yasa teklifleri ve
farkl tipte hazrlanan karar teklifleri olmak zere farkl formlar alabilmektedir.54
Teklifler ierisinden en sk bavurulan yasa teklifleri (bills) olmaktadr.
Temsilciler Meclisi ve Senato yelerinin kendi meclislerine verdikleri yasa
teklifleri, kapsamlar asndan kamusal teklifler (public bill) ve zel teklifler
(private bill) olmak zere ikiye ayrlr. zel teklifler, g ve vatandala kabul gibi
zel kii ve kurumlar ilgilendiren konular ierir.
Tekliflerle ilgili nemli bir ayrm da yetkilendirici teklifler (authorizing bills)
ve denek teklifleri (appropriation bills) ayrmdr. Yetkilendirici tekliflerle, yeni
bir federal birim veya program ihdas edilmektedir. Bu tekliflerde, ilgili kurumun
izlemesi gereken politikalar veya programn amac belirtilmekte ve genellikle
de program iin finansman tavan belirlenmektedir. denek teklifleriyle,
kurulan birimler veya programlarn, yetkilendirici yasada belirlenen ltler
erevesinde ihtiyac olan finansman salanmaktadr. Hkmet programlarnn
ounun tahsisatlar yllktr. Kongreye verilen tekliflerin ou yetkilendirici
tekliflerdir. Yasa teklifleri her iki kamara tarafndan onaylanp bakan tarafndan
imzalandnda yasa hkmn alr.
Yasama srecinde bavurulan kararlar ise farkl form almaktadr. Bakan
tarafndan onaylanmas gereken ve bakann imzasyla birlikte yasa hkm
tayan mterek kararlar (joint resolutions) yalnzca meclisleri deil, nc
kiileri de etkilemektedir. Bir yasa teklifinden neredeyse hibir fark tamayan
mterek kararlar, yasa teklifleri ile eanlaml olarak da kullanlmaktadr.
52
Amerika Hakknda: Amerika Birleik Devletleri Anayasas, s.55.
53
Uluslararas antlamalarn onaylanabilmesi iin toplant esnasnda mevcut olan senatrlerin te
ikisinin onay arttr.
54
Forms of Congressional Action, U.S. House of Representatives,
http://thomas.loc.gov/home/lawsmade. bysec/formsofaction.html, Eriim: 20.08.2014.
Anayasa deiiklikleri ancak mterek karar eklinde verilmektedir ve her

iki meclisin kabulnn ardndan bakann deil, eyalet meclislerinin onayna
sunulmaktadr. Mterek kararlar, Temsilciler Meclisinden kaynaklanyorsa
H.J.Res.; Senato tarafndan kaynaklanyorsa S.J.Res. eklinde bir ksaltma ve
ardndan gelen sra numarasyla anlmaktadr (H.J.Res.214 gibi).
Genelde Kongrenin idar ilerine ilikin kararlar iin bavurulan, her iki
kamarann da onaylamas gereken ancak, imzalanmak zere bakana sunulmayan
ve dolaysyla yasa gc tamayan uzla kararlar (concurrent resolution),
iki kamarann da belli bir olgu, ilke ya da dnce asndan iradelerinin ortak
olduunu kayt altna almak amacyla hazrlanmaktadr. Concurrent kelimesi,
ezamanl anlamna gelmekteyse de bu formdaki kararlarn, Meclislerde
ezamanl olarak grld anlamna gelmemektedir. Temsilciler Meclisinden
kaynaklanan bu formdaki kararlar, H.Con.Res.; Senatodan kaynaklanyorsa S.Con.
Res. eklinde ksaltlr ve ardndan sra says gelmektedir (S.Con.Res.215 gibi).
Her iki kamarann onayndan sonra Temsilciler Meclisinin ve Senatonun genel
sekreterleri tarafndan imzalanmaktadr.
nc tip kararlar ise sadece tek bir kamarada grlen ve ne dier
kamaraya gitmesi ne de bakann onayna sunulmas gereken basit kararlar
(simple resolutions) olmaktadr. Her bir meclisin kendi i ilerini ilgilendiren ya da
kendi iradesine ilikin konularda alnan basit kararlar, Temsilciler Meclisinin ya
da Senatonun genel sekreterleri tarafndan tasdik edilir ve Kongre Tutanaklarnda
yaynlanr.
Temsilciler Meclisi Genel Kurulu
Yasama srecinin merkezinde komiteler yer alr. kisi hari dier komiteler,
alt komitelere ayrlmtr. Komiteler, bir yasa teklifi sunulduunda, konuyla ilgili
nerinin ayrntl bir biimde incelenmesinden sorumludur. Komite, bilgi edinmek
amacyla genellikle uzmanlarn dinlenecei oturumlar (hearing) dzenler. Bu
oturumlarda bilgisine bavurulan kiiler arasnda, komitenin yesi olmayan
Kongre yeleri, yrtme organ yetkilileri, zel sektr kurulularnn temsilcileri
ve tek tek vatandalar bulunabilir.
Dinleme oturumlar tamamlandktan sonra alt komisyonlar mark-up ad
verilen bir oturumda yasa teklifini mzakere ederler. Teklif detayl bir ekilde
incelenir ve mzakerenin sonucunda alt komisyonun kararnn ne ynde olaca
belirlenir. Teklif, lehinde gr belirtilip deiiklik nerilerek; aleyhinde gr
belirtilerek veya neri yaplmakszn komisyona iletilebilir. Yine alt komisyon,
teklifin komisyonun gndemine alnmasn veya sresiz olarak ertelenmesini
isteyebilir. Alt komisyonda ve komisyonda vekleten oy kullanlmas mmkn
deildir.
Alt komisyonlarn hazrladklar rapor komitede grlr. Alt komisyonun
metni okunur ve komisyon yeleri deiiklikler nerebilir. Sunulan teklifte
komisyon aamasnda yaplan deiiklikler genel kurulda oylanr. Komisyon,
teklifi genel kurula lehte veya aleyhte gr bildirerek veya gr bildirmeksizin
sevk edebilir. Uygulamada komisyon ya olumlu gr bildirerek genel kurula sevk
etmekte ya da eylemsizlik sergileyip genel kurula sevk etmemektedir.
Komisyon lehte gr bildirdii durumda, teklif zerinde deiiklik nererek
veya deiiklik nermeksizin genel kurula gnderebilir. Komisyonca ok sayda
ve kapsaml deiiklikler nerilmise, Komisyon eski teklifin yerine, yapt
deiikliklerin ierildii yeni bir teklif (clean bill) sunabilir. Bu yeni teklifi
genellikle Komisyonun bakan verir. Bu teklif komisyona tekrar geldikten sonra
Genel Kurula lehte gr bildirilerek gnderilir.
Tm bilgiler alndktan sonra komite, yasa tasars iin olumlu gr m
verileceine yoksa deiiklikler yaplarak onaylanmasnn m nerileceine karar
verir. Zaman zaman, eldeki yasa teklifi bir yana braklr ya da askya alnr; bu
da tasarnn incelenmesinden vazgeilmi olduu anlamna gelir. Buna karn, bir
teklif komiteden geip Temsilciler Meclisi ya da Senato genel kurullar tarafndan
onaylandktan sonra, iki meclis tarafndan kabul edilen metinler arasnda
olabilecek farkllklar uzlatrmak iin bir baka komite devreye girer. Her iki
meclisin yelerinden oluan bu Mzakere Komitesi (Conference Committee), teklife
tm yelerin kabul edecekleri bir biim verir ve son kez tartlp onaylanmak iin
Temsilciler Meclisi ve Senato genel kurullarna gnderir.
Anayasann 1inci maddesinin yedinci blmnn ikinci fkrasna gre;
Temsilciler Meclisi ve Senato tarafndan kabul edilen her yasa, imzalanmak zere
bakana sunulur. Her iki meclis mzakere komitesinin tasarsn onaylarsa, tasar
imzalanmak zere bakana sunulur. Bakan, ya tasary imzalayarak tasarnn

yasalamasn salar ya da tasary veto eder. Bakann yasama dnemi devam
ederken imzalamad ya da veto etmedii yasa teklifleri, bakan tarafndan
onaylanm saylr.
Kongrenin tatile girmesine (adjournment) on gn (pazar gnleri hari) kala
bakana gnderilen yasa teklifleri, bakan tarafndan onaylanmaz ya da veto
edilmezse, teklif yasa hkm alamaz. Bu uygulama, cep vetosu (pocket veto) olarak
adlandrlr. Vetodan fark, Kongrenin tatile girmesiyle birlikte teklifin tekrar
Kongrede grlme imknnn olmamasdr ki bu durumda, normal vetonun
Kongrede te iki ounlukla almas (overriding)55 gibi bir ihtimal sz konusu
olamamakta ve veto kesinlemektedir. Gemite birok kez kullanlan cep vetosu,
bakanlarn yetkilerini ap amadklarn sorgulanmasna sebep olmutur.56 Bu
hususa son blmde ayrca deinilecektir.
4.2. Yrtme Organ: Bakan
ABD hkmet sistemi Bakanlk sistemi olmasna ramen Anayasann 1inci
maddesiyle Kongreye ilikin daha fazla dzenleme iermesi, bakana ilikin
2nci maddenin ise daha az yer tutmas dikkat ekicidir. Bakanlarn, yetki ve
sorumluluklarn zaman ierisinde geniletmeye almasnda bu durumun da
nemli pay vardr.
4.2.1. Bakann Seimi
Anayasann 2nci maddesinin ilk blm, bakann nasl seileceine dair bilgiler
sunmaktadr. ABD Anayasasna gre (m. 2/1/5) bakan olabilmek iin; ABDde
domu olmak, ABD vatanda olmak, en az 35 yanda olmak ve en az 14 yldr
ABDde ikmet ediyor olmak gerekmektedir. Bakan yardmcs da ayn zelliklere
sahip olmaldr. 1951 ylnda Anayasaya getirilen 22nci deiiklik uyarnca ise,
bir kii en fazla iki dnem bakan seilebilmektedir.
ABD Anayasas kabul edildiinde siyas partiler henz olmadndan bakan
seimlerinde partilerin rol de sz konusu olamamtr. Fakat 1800lerde
kurulmaya balayan siyasi partiler, zamanla seimlerde etkin rol oynamaya
balamtr. Yllar ilerledike Cumhuriyeti ve Demokrat olmak zere iki siyasi
parti sisteme egemen olmu ve bakan adaylarn belirlemek bu iki partinin en
nemli faaliyetlerinden biri hline gelmitir.
Siyas partiler, nce federe devletler baznda bir n seim yaparak delegelerini
seerler. Bu delegeler de Federal Genel Kurulda kendi bakan adaylarn seerler.
Ancak mevcut bakann ikinci dnem iin aday olmas durumunda, bakann
55
Vietnam Savann yaratt huzursuzluk dneminde Kongrede kabul edilen Sava Gleri Yasasn
veto eden Nixon, Kongrede tekrar grlen yasann nitelikli ounlukla (te iki) tekrar kabul edil-
mesiyle veto hakkn tekrar kullanamam ve istemedii bir teklifin yasalamasna engel olamamtr.
56
Louis Fisher, The Pocket Veto: Its Current Status, Report for Congress, Congressional Research Ser-
vice, (30.03.2001), http://www.senate.gov/ reference/resources/pdf/RL30909.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
mensubu olduu parti n seim yapmaz ve mevcut bakan yeniden aday gsterir.
Eyaletlerdeki bu n seimler ve parti kongreleri genellikle Ocak ve Haziran
arasnda yaplrken, federal genel kurullar Temmuz, Austos veya Eyll aylarnda
dzenlenir.
Adaylar belirlendikten sonra, her drt ylda bir
Kasm aynn ilk Sal gn semenler, bakan
seecek delegeleri (electoral college) seerler.
Tm semenler tarafndan seilen bu delegeler,
hangi aday iin seilmilerse bakanlk sei-
minde o adaya oy vermek zorundadrlar. Bir
adayn Bakan seilebilmesi iin, federe dev-
letlerin Kongrede sahip olduklar Senato ve
Temsilciler Meclisi ye saysnn toplam olan
538 delegenin57 yarsndan bir fazlasnn (270)
oyunu almas gerekmektedir. Hibir adayn bu
ounluu salayamamas durumunda Temsil-
ciler Meclisi en ok oy alan 3 adaydan birini ba-
kan olarak seer. Bu durumda her federe devle-
tin bir oyu vardr ve bunlarn ekseriyetinin
Barack Obama, Bakan oyunu alan bakan seilir.
Drt yl sren bakanlk grevi, 1933te Anayasaya getirilen 20nci deiiklik
uyarnca 20 Ocakta Kongrede yaplan bir trenle balar. Bakan, yine geleneksel
olarak, ABD Yce Mahkemesi bakan tarafndan58 halk nnde yemin eder/
sz verir (oath/affirmation). Anayasann 2nci maddesinin birinci blmnn
sekizinci fkrasnda yazl olan metin u ekildedir:
Amerika Birleik Devletleri Bakanlk makamn sadakatle yneteceime ve Amerika
Birleik Devletleri Anayasasn srdrmek, korumak ve savunmak iin elimden gelen
her abay gstereceime yemin ederim/sz veririm.
Anayasann 2nci maddesinin drdnc blmne gre; bakan, bakan

yardmcs ve Birleik Devletlerin btn sivil yetkilileri, vatana ihanet, rvet,
dier ar sular ve grevi ktye kullanmakla sulandrlr (impeachment) ve
sulu bulunurlarsa, grevlerinden alnrlar. Temsilciler Meclisindeki aratrmann
ardndan Senatoda yaplan yarglamalar, federal yrtme ve yarg yelerinin Kongre
tarafndan denetlenmesi, yarglanmas ve gerekirse cezalandrlmas srecidir.
Temyize gtrlemeyen bu kararlar, Senatoda te iki ounlukla alnabilir ve
yarglanan kiinin sulu bulunmas halinde cezas grevinden ayrlmasdr.59
57
50 eyaletteki toplam senatr says (100), temsilci says (435) ile eyalet olmayp Kongrede temsil
edilmeyen bakent Vaingtonun seici ye says (3) olmak zere toplam 538 ye olmaktadr.
58
Yeminin, Yce Mahkeme bakan tarafndan yaptrlacana ilikin bir hkm olmamakla birlikte, bu
bir gelenek hlini almtr.
59
The Senates Impeachment Role, United States Senate,
http://senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Senate_Impeachment_Role.htm#1;
Complete List of Senate Impeachment Trials, United States Senate,
http://senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Senate_Impeachment_Role.htm#4,
Eriim: 20.08.2014.
4.2.2. Bakann Yetkileri

Anayasann 2nci maddesinin ilk blm Yrtme yetkisi, ABD Bakanna
verilecektir hkmn iermektedir. Anayasa, bakann grev ve yetkilerini
de ayrntl biimde saymaktadr; ancak, yardmcsna, kabinesine ya da dier
federal grevlilere belirgin ynetim grevleri vermemektedir. Anayasann
2nci maddesinin bakann seimi ile ilgili paragraflarnn ardndan, yetkileri ve
sorumluluklarna ilikin hkmler yer almaktadr.
Ksaca belirtmek gerekirse bakan; devlet bakan (head of state), yrtmenin
ba (chief executive) ve ordunun bakomutandr (commander-in-chief). Ayrca,
veto yetkisine sahip olduu iin yasama srecinde de kmsenemeyecek bir
rol vardr (lerleyen sayfalarda tartld zere Bakanlarn mevcut yetkileri
kendilerine Anayasada bahedilen yetkilerin tesine gemitir ve bu durum
sisteme ilikin tartmalarn temelini oluturmaktadr.)
Anayasaya (m. 2/1/6) gre; bakann grevden uzaklatrlmas, lm,
istifas veya grevinin yetki ve ilevlerini yerine getirmede yetersiz olduu
hallerde, bu yetki ve ilevler bakan yardmcsna geer. Hem bakan hem de
bakan yardmcsnn grevden alnmas, lm, istifas ya da grevde yetersizlii
halinde Kongre, yasayla hangi grevlinin bakan olarak grev yapacan bildirir
ve yetersizlik ortadan kalkncaya ya da bir bakan seilinceye kadar bu kii bakan
olarak grev yapar.
Anayasaya 1967de getirilen 25inci deiiklik de bu hkme ilikin yeni
kurallar koymutur. Deiikliin ikinci fkras, bakan yardmcs makamnda
bir boluk olduunda, bakann Kongrenin her iki meclisinde ounluk oyu ile
onaylanarak greve balayacak bir bakan yardmcs atayacan dzenlemitir.
Bu deiiklik yrrle girmeden nce, boalan bakan yardmcl makam,
bir sonraki bakanlk seimine kadar bo kalmaktayd. Gerald R. Ford, 1973te
Spiro T. Agnewnun istifa etmesinden sonra, Bakan Richard M. Nixon tarafndan
bu ekilde bakan yardmcl grevine getirilen ilk kii olmutur. 1974te Nixon
istifa ettiinde ise Ford, bakanla gelmitir. Bunun zerine, sz konusu deiiklik
uyarnca Nelson A. Rockefeller, bakan yardmclna getirilmitir. Bylelikle,
ABD greve seimle gelmemi bir bakan ve bir bakan yardmcs ile ynetilmek
durumunda kalmtr.
Bakana Anayasada verilen bir yetki onun d ilikilerde nemli bir rol
stlenmesine zemin hazrlamtr. Anayasann 2nci maddesinin ikinci blmne
gre; bakan, Birleik Devletler silahl kuvvetlerinin bakomutandr. Bakanlar,
bu yetkinin kendilerine asker g kullanmn ieren konularda mnhasr yetki
verdiini savunagelmi; bu iddia, almann nc blmnde gsterildii
zere, yasama ile yrtme arasnda cidd tartmalarn hatta krizlerin ortaya
kmasna sebep olmutur. Mezkr anayasa maddesinde, bakana yrtme
organnn her blmnn en st grevlisinden kendi blmnn ilevleri ile ilgili
herhangi bir konuda grn yazl olarak isteyebilme ve grevi ktye kullanma
olaylar dnda, Birleik Devletlere kar ilenmi sularda infaz erteleme ve
affetme yetkisi de verilmitir.
Anayasann 2nci maddesinin ikinci blmnde, bakana, Senatonun tavsiye
ve rzasyla (advice and consent) ve mevcut senatrlerin te ikisinin onay ile
antlamalar yapma ve bykelileri, dier diplomatik kii ve konsoloslar, Yce
Mahkeme yarglar ile Anayasann ngrmedii ve yasalarla kurulacak Birleik
Devletler makamlar iin btn grevlileri nerme ve Senatonun tavsiye ve rzas
ile bu kiilerin atamalarn yapma yetkisi de verilmitir. Ayrca bakan, Senatonun
tatilde bulunduu sre iinde, boalacak btn grevlere, Senatonun izleyen
yasama dnemi bitiminde sona ermek zere, atama yapma yetkisine de sahiptir.60
Anayasann 2nci maddesinin nc blm ise bakana, zaman zaman,
lkenin durumu hakknda Kongreye bilgi verme61 ve gerekli ve uygun grd
nlemleri onlarn grlerine sunabilme yetkisi de tanmtr. Ayrca bakan,
olaanst hallerde her iki meclisi veya bunlardan herhangi birini, toplantya
arabilir ve tatile girme konusunda aralarnda bir anlamazlk olduunda,
uygun grd bir tarihe kadar onlar tatil edebilir.
Anayasaya (m.2/3) gre bakan, yasalarn duyarllkla uygulanmasn
salamaya zen gstermelidir. Bakan, bu sorumluluunu yerine getirebilmek iin,
yaklak 4 milyon kiinin alt bir rgt olan federal hkmet yrtme organnn
bakanln yapar. Bakan, ayrca, nemli yasama gcne de sahiptir. Anayasann
ilk maddesinde yer alan tm yasama gcnn Kongreye verilmi olmasna ve
yrtmenin yasa tasars hazrlayamamasna ramen, bakan yasamaya da dhil
olmaktadr. yle ki bakan, Kongreden gelen her yasa taslan veto edebilmektedir.
Her bir meclisin te iki ounluu bu vetoyu kaldrmaya karar vermezse taslak
yasalaamamaktadr. Bakana tannan veto yetkisi Anayasann 1inci maddesinin
yedinci blmnde u ekilde ifade edilmektedir:
Temsilciler Meclisi ve Senato tarafndan kabul edilen her yasa teklifi yasalamadan
nce, Birleik Devletler Bakanna sunulur eer Bakan uygun grrse bunu imzalar,
fakat uygun grmezse itirazlar ile birlikte bunu kaynakland meclise geri gnderir;
60
st dzey bir grevlinin onay almas, Kongrenin ilgili komisyonunda bakann atad kiiye szl
ve yazl baz sorular sorulmasnn ardndan yaplan oylamayla gereklemektedir. Her senatrn bu
konuda veto hakk vardr; bir senatr atamaya kesin olarak itiraz ederse o atama yaplamamakta-
dr. Bu sistemin yaratt sakncalar hafifletebilmek zere bakanlar, Anayasann 2nci maddesinin
ikinci blm ve nc fkras uyarnca, Kongrenin almad bir srada, geici olarak atama ya-
pabilmektedir. Bu ekilde atananlarn, yasama dnemi bitmeden Senatodan onay almalar gerek-
mektedir. Tatil atamalar hakknda bilgi iin bkz. Henry B. Hogue, Recess Appointments: Frequently
Asked Questions, Report for Congress, Congressional Research Service, (12.03.2008).
http://www.senate.gov/reference/resources/pdf/RS21308.pdf, Eriim: 20.08.2014.
61
Bakan George Washington ve Bakan John Adams, mesajlarn kendileri sunmulard. Ondan son-
ra, yz yldan fazla bir sre boyunca, bakanlarn ou Kongrede okunmak zere yazl birer mesaj
gndermitir. Bakan Woodrow Wilson ve Bakan Franklin D. Roosevelt, mesajlarn kendileri sun-
mu ve Rooseveltten sonraki btn bakanlar da ayn ekilde hareket etmilerdir. Kongreye sunulan
nl mesajlar arasnda Monroe Doktrini ile Bakan Wilsonun On Drt Noktas bulunmaktadr.
bu meclis, genel olarak, itirazlar tutanaklara geirir ve yasa teklifini yeniden grr.
Yeniden grme sonunda yasa teklifi o meclisin te ikisi tarafndan kabul edilirse,
teklifi itirazlarla birlikte yeniden grlmesi iin teki meclise gnderilir. Yasa teklifi,
bu Meclisin de te ikisi tarafndan kabul edildiinde, yasalar.
Bakanlar veto yetkilerinin gnmze dek 2564 kez kullanmtr. Bunlarn

1066 tanesi cep vetosu, 1498i normal vetodur. imdiye kadar 110 veto, Kongrede
nitelikli ounluk salanarak geersiz klnmtr. 1933-1945 yllar arasnda
bakanlk yapan Franklin D. Roosevelt, toplam 635 kez veto yoluna bavurarak, bu
yetkiye en ok bavuran bakan olmutur. Bu dnemde veto edilen 635 tasardan
sadece 9 tanesi geersiz klnmtr.62
Bakanlar Kongrede yapt yllk ve zel konumalarda, gerekli olduuna
inand yasalarn yaama geirilmesini de nerebilmektedir. Bu durum, kamuoyu
oluturmak ve Kongre yelerini belli bir konuda yasama faaliyetine girimeye
tevik etmekten ibarettir, yrtmenin yasa tasars hazrlamak gibi bir yetkisi
bulunmamaktadr. Tm yasalarn Kongreden kaynaklanmas gler ayrlnn
kat bir ekilde uygulanmasnn bir sonucudur.
Ayn zamanda bir siyas partinin nderi de olan bakan, kamuoyu gelitirecek
ve bylelikle Kongredeki yasama almalarnn akn etkileyecek bir konuma
sahiptir. Kongre ile olan ilikilerini gelitirmek amacyla, bakanlar, son yllarda
Beyaz Sarayda bir Kongre ile Balant Brosu oluturmulardr. Bakan, tm
nemli yasama almalarn izlemekte ve her iki parti mensuplarn hkmetin
politikalarn desteklemeleri iin ikna etmeye almaktadr.
Bakanlarn nemli yetkilerinden biri de yrtme kararnamesi
(executive order) karabilmesidir. Anayasada ya da baka bir yasada bakann
yrtme kararnamesi karabileceine dair bir hkm olmamakla birlikte, bu
kararnamelerin ortaya knn 1793e kadar gittii belirtilmektedir. Anayasann
2nci maddesinin tm yrtme yetkisini kendilerine verdikleri gerekesine
dayanan bakanlar, federal yrtme kurumlarn balayc emirler verebilmektedir.
Bu yetkinin dayanana dair belirsizliin olmas, bu kararnameleri tartmal
hle getirmektedir. Yine de, zaman ierisinde bu uygulamann yaygnlat ve
normalletiini sylemek mmkndr. Zira yrtme kararnameleri, 18. yzyl
boyunca, Kongre faaliyetlerini tamamlayan detaylara ilikin olmuken Theodore
Roosevelt dneminden, zellikle de kinci Dnya Savandan sonra says,
kapsam ve etkisi cidd oranda artmtr.63 Yrtme kararnamelerinin yasama-
yrtme-yarg ilikilerine ileride ayrca temas edilmektedir.
62
Summary of Bills Vetoed, 1789-present, U.S. Senate,
http://www.senate.gov/reference/Legislation/Vetoes/ vetoCounts.htm#1, Eriim: 20.08.2014.
63
John Contrubis, Executive Orders and Proclamations, Report for Congress, Congressional Research
Service, (09.05.1999), http://www.llsdc.org/assets/sourcebook/crs-exec-orders-procs.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
Bakann Kabinesi
Federal yasalarn uygulanmas ve ynetimi grevi, belirgin ulusal ve uluslararas
konularla ilgilenmek zere Kongre tarafndan yaratlm olan eitli bakanlklara
(departments) verilmitir. Bu bakanlklarn banda bulunan, Bakan tarafndan
seilip nerilen ve Kongre tarafndan onaylanan bakanlar (secretary)64, genellikle
Bakann Kabinesi diye bilinen bir danmanlar kurulu olutururlar. Kabineyi
oluturan bakanlklar unlardr: Adalet Bakanl, alma Bakanl, Dileri
Bakanl, Eitim Bakanl, Enerji Bakanl, Gazi leri Bakanl, ileri Bakanl,
skn ve Kentsel Gelime Bakanl, Maliye Bakanl, Salk ve nsani Hizmetler
Bakanl, Savunma Bakanl, Tarm Bakanl, Ticaret Bakanl ve Ulatrma
Bakanl.
4.3. Yarg Organ
4.3.1. Genel Olarak
Federal Hkmetin nc organ olan yarg, banda ABD Yce Mahkemesinin
(Supreme Court) bulunduu, lkeye yaylm bir mahkemeler andan olumaktadr.
Anayasann 3nc maddesinin ilk blmnde geen, yarg yetkisinin bir Yce
Mahkemeye ve Kongrenin zaman zaman atayaca ve kuraca alt mahkemelere
verileceine dair hkme istinaden; Kongre tarafndan lke blgelere ayrlm
ve her blge iin federal mahkemeler oluturulmutur. Bu erevede; federal
seviyede, Yce Mahkemenin yan sra 12 temyiz mahkemesi (court of appeals ya
da circuit court), 94 blge mahkemesi (district court) ve zel grevli mahkemeler
bulunmaktadr. Kongre federal mahkemeleri kurma ve kapatma, ayrca federal
yarg andaki yarg saysn saptama yetkisine sahip bulunmaktadr; ancak,
Yce Mahkemeyi kapatamaz.
Anayasann 3nc maddesinin ikinci blmnde yarg organnn yetki alan
belirtilmitir. Buna gre federal yarg organnn yetkisi u alanlar kapsar:
Anayasadan doan65 tm hukuk ve adl davalar,
ABDnin yasalar ve antlamalar, deniz kuvvetlerine ve deniz ticaretine
ilikin davalar,
Yabanc devletlerin ABDde grevli bykelilerini, elilerini ve
konsoloslarn ilgilendiren davalar,
ABD hkmetinin taraf olduu anlamazlklar,
Eyaletler (ya da vatandalar) ile yabanc devletler (ya da vatandalar ya da
uyruklar) arasndaki uyumazlklar.
64
Adalet Bakanlnn bandaki kii Bakan deil Genel Savc (Attorney General) olarak adlandrl-
maktadr.
65
Anayasadan doan davalara bakma hakk Yce Mahkemenin Kongreden geen yasalarn, anayasa-
ya aykrln beyan hakknn temelini oluturur. Bu yarg denetimi hakk, Yce Mahkemenin 1803
ylnda Marbury-Madison davasnda ald kararla kurumsallamtr.
Federal Yce Mahkeme
Anayasaya getirilen 1795 tarihli ve eyaletler aleyhine alan davalar konulu

11inci deiiklik, Birleik Devletlerin yarg yetkisi, Birleik Devletler eyaletlerinden
birine kar dier bir eyalet vatandalar, ya da yabanc bir devlet vatanda veya
yabanc uyruu olanlar tarafndan alm ya da devam etmekte olan herhangi
bir hukuk veya hakkaniyet davasn kapsayan biimde yorumlanmayacaktr.
hkm ile bir eyalet vatandann davac ve baka bir eyalet hkmetinin daval
olduu durumlar federal yarg yetkisi dna karmtr. Buna karn, bir eyalet
hkmetinin davac ve baka bir eyalet vatandann daval olduu durumlara
dokunulmamtr.66
Sz konusu madde, eyalet mahkemeleriyle federal mahkemeler arasnda
karmak bir iliki sistemi kurmutur. Federal mahkemeler, genel olarak, eyaletlerin
kendi yasalarndan doan davalara bakmaz; ancak, federal mahkemelerin yetki
alanna giren baz davalar eyalet mahkemeleri tarafndan da karara balanabilir.
Bylelikle bu iki mahkeme sistemi, belirli alanlarda tam yetkiye, baz alanlarda ise
akan bir yetkiye sahiptir.
Anayasa, yargnn bamszln u iki ekilde desteklemektedir: 1) Yce
Mahkeme ve alt mahkeme yarglar, iyi halleri srd srece (during good
behavior) grevde kalr ve 2) grevde bulunduklar srece hizmetleri karlnda
belli zamanlarda, azaltlamayacak bir maa alrlar. Yarglarn iyi halleri sresince
grevde kalacaklar ynndeki gvence, grevi ktye kullanmakla sulanp
mahkm olmadka, hayatlar boyunca grevde kalabilmelerini salamaktadr.
Dier bir ifadeyle, bu dzenleme sayesinde yarglar, kendilerini atayan bakann
veya dier bakanlarn grevden alma tehditlerine kar korunmaktadr. Maan
66
Yarg Organ: Anayasay Yorumlama, ABD Ankara Bykelilii,
http://www.usemb-ankara.org.tr/ ABDAnaHatlar/Hukumet.htm#b5, Eriim: 20.08.2014.
azaltlamayaca kural ise Kongrenin maa istifaya neden olacak derecede

indirme tehdidi ile yapabilecei baskdan yarglar korumaktadr.
4.3.2. Yce Mahkeme
Anayasa tarafndan zel olarak oluturulan tek mahkeme olan Yce Mahkeme,
1789 tarihli Adalet Yasas (Judiciary Act) ile kurulmutur. Yarg saysn saptama
hakk Kongreye verilmitir. Sz konusu Yasa ile Mahkemenin yarg says alt
olarak belirlenmi, 1801 ylnda bee indirilmi, 1807de yedi, 1837de dokuz,
1863te ona karlm, 1866da tekrar yedi kiiye indirildikten sonra, 1869da
(Bayarg ve sekiz Yarg olmak zere) dokuza karlarak son hlini almtr.
Mahkeme yeleri kayd hayat artyla atanr; yani grevlerinden alnamazlar.
Yarglarn 70 yandan sonra maalarnda hibir azalma olmakszn kendi
istekleri neticesinde emekli olma hakk vardr. Bu dzenleme, yarglarn ok
uzun yllar grevde kalmalarn salar. Nitekim kuruluundan (1790) bugne dek
Mahkemede 17 bakan ve 100 yarg grev almtr.67
Mahkeme yelerinin toplum nezdinde byk bir itibar vardr. Kurum,
Cumhuriyetin ilk yllarndan beri, kurumsallamann, hukukun stnlnn ve
demokratik gelimenin temel itici glerinden biri olmutur. Yce Mahkemeye
ABD sistemi ierisindeki gcn kazandran temel etken Anayasada ak bir
hkme dayandrlamasa da, Mahkemenin yasalarn anayasaya uygunluunun
yargsal denetimini yapmasdr. Alexis de Tocquevillein Temsil hkmetler
Avrupada birok lkede kuruldu ama unun farkndaym ki dnyada hibir ulus
imdiye kadar ABDdekine benzer bir yarg gc oluturamad...68 eklindeki
ifadesi de yargnn ABD hkmet sistemi iindeki nemine iaret etmektedir.
Daha nce de belirtildii zere, Yce Mahkeme, bu denetimi Marbury v.
Madison davasnda Yarg John Marshalln verdii bir karara dayanarak 1803ten
bu yana yapmaktadr. Bahsi geen davann gerekesinde Yarg Marshall,
yasalarn Anayasaya uygunluu denetiminin yolunu amtr. Marshalla gre;
her hukuk kural, kendisinden stn olan hukuk kural karsnda gcn yitirir.
Anayasa sradan yasalardan daha gldr. Kararda, Anayasann sradan yasalar
gibi deitirilemeyen stn bir yasa olduunu belirten Marshall, Anayasaya
uygun olmayan bir yasann Anayasaya uygun yasalar gibi geerli saylmamas
gerektiini belirtmi; bu denetimin de Yarg tarafndan zel bir dzenlemeye
gerek olmadan, kendiliinden yaplmas gerektiini savunmutur.69
67
The Court as an Institution, U.S. Supreme Court, http://www.supremecourt.gov/about/institution.
aspx, Eriim: 20.08.2014. Yce Mahkeme bakanlarnn ortalama grev sresi 14 yla yakndr. Baz
yeler ok daha uzun grev almlardr. rnein, William O. Douglas, 36,5 yllk grev sresiyle en
uzun sre grevde kalan yarg rekorunu elinde tutmaktadr.
68
Charles E. Hughes, The Republic Endures and This is the Symbol of Its Faith, U.S. Supreme Court,
http://www.supremecourt.gov/ about/constitutional.aspx, Eriim: 20.08.2014.
69
Murat Sevin, Amerikan Yce Mahkemesi, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt
51, Say 1 (1996), s.395.
Anayasa yargs sisteminin mant ak ve basittir: Bir normu somut olayda

uygulayacak olan mahkeme, bu norm ile bu normdan daha st derecede bulunan
bir normun attn kansna varrsa, mahkeme bu atmay, st yasa alt
yasalar ilga eder (lex superior derogat legi inferiori) ilkesine gre zer. Yani
somut olayda, st norma aykr olan alt normu deil, st normu uygular. Bir
yasa ile Anayasa arasnda atma sz konusu olduunda da ayn ey geerlidir.
Mahkeme davada uygulayaca yasann Anayasaya aykr olduu kansna varrsa,
bu yasay somut olayda ihmal eder; onun yerine dorudan doruya Anayasann
hkmn uygular.70
Yasalarn anayasaya uygunluk denetiminde birden ok yntem sz konusudur.
En sk kullanlan yntem olan itiraz yolu ile denetimde, grlmekte olan bir
davada taraflardan biri, kendisi aleyhine sonu dourmas muhtemel bir yasann
anayasaya aykrln itiraz eklinde ne srebilir. Ancak, davann taraflar
anayasaya aykrlk iddiasnda bulunmasa dahi, davaya bakmakta olan mahkeme
bu kanda ise, yasann anayasaya uygunluunu resen denetleyebilir. Byle bir
durumda davaya bakan mahkeme, anayasaya aykrlk sorununu bir n mesele
yapp inceler ve karara balar. Yce Mahkeme, yapt denetim sonucunda, bir
yasann anayasaya aykr olduu sonucuna ulalrsa, bu karar, teorik olarak sadece
o davaya yneliktir. Dier bir ifadeyle, itiraz yoluyla yaplan denetim sonucunda,
bir yasann anayasaya aykr olduu ynnde verilen karar, teorik olarak yalnz
o davann taraflar arasnda bir sonu dourur ve anayasaya aykrl sonucuna
varlan yasa, yalnzca o davada taraflara uygulanmaz. Ancak, yaplan denetim
sonucunda anayasaya aykr olduu sonucuna varlan yasa yrrlkten kalkmaz.
Bunun nedeni, iptal kurumunun, gler ayrl ilkesi ile badamad fikridir. Bu
fikir, Yce Mahkeme tarafndan da sadakatle uygulanmakta ve yarg organlarnn
bir yasa veya kararnameyi iptal etme yetkisinin bulunmad kabul edilmektedir.71
Yargnn yasay iptal etmemesi ynndeki gelenek, yasama yrtme ve yarg
organlar arasndaki ilikinin bir yansmasdr. Bu erkler arasndaki iliki, ABD
bakanlk sisteminin temel karakterini oluturmas ve parlamenter sistemden
farkn ortaya koymas bakmndan ok nemlidir ve bir sonraki blm bu konuya
ayrlmtr.
5. ANAYASAL ORGANLAR ARASI LKLER

Bakanlk sistemini parlamenter sistemden ayran temel zellik, yasama ile
yrtme organlar arasndaki sert ayrlktan kaynaklanmaktadr. Sert gler
ayrl ilkesi uyarnca, Kongre iinden kmayan hkmetin, Kongreye kar siyas
sorumluluu yoktur. Bakan, izledii politikalar nedeniyle Kongre tarafndan
grevinden azledilemez. Kongre Bakan istifaya zorlayamazken, bakan da
70
Kemal Gzler, Anayasa Yargs, Trk Anayasa Hukuku Sitesi,
http://www.anayasa.gen.tr/anayasa-yargisi. htm#_ftnref4, Eriim: 20.08.2014.
71
Gray Da, Anayasa Yargs ve alma Esaslar, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara ni-
versitesi, 2003), s.23-24.
Kongreyi feshetme yetkisine sahip deildir. Glerin ayr ama eit olmas
byle bir yapy gerekli klmtr. Dolaysyla, parlamenter sistemlerde tm siyas
faaliyetlerin odanda parlamento bulunurken, ABD sisteminde byle deildir.
Gcn tek bir organda odaklanmamas, organlar arasnda hassas bir iletiimin
kurulmasn zarur klmaktadr.72 Sistem yasama, yrtme ve yarg organlar
uzlanca daha verimli ilemekte, aksi hlde kilitlenebilmektedir.73
Yasama veya yrtme organnn tm sisteme egemen olmasn bireysel
zgrlkler asndan tehlikeli gren ve sistemin buna doru evrilmesinden
ekinen Kurucular, fren ve denge sistemini tiranln nne geecek bir nlem
olarak grmtr. Bu sistem sayesinde, ne Kongre yasama alannda snrsz bir
yetkiye sahiptir, ne de bakan yrtmenin nasl belirleneceinde Kongreden
tamamen bamsz hareket edebilmektedir.74 Gler ayrl, temel organlar
arasnda hiyerari, ayrma, belli bir alanda uzmanlama ve birbirinden
bamszlk gerektirmekteyken; ABD hkmet siteminin temel niteliini oluturan
fren ve denge mekanizmas gler arasnda eitlik, ibirlii ve karlkl bamllk
anlamna gelmektedir.75
Federalist Yazlar,76 fren ve denge sistemini, hkmet gcnn snrlanmasn
ve ktye kullanlmasn engellemenin yolu olarak savunmutur. Anayasann
hazrlanmasnda nemli yeri olan James Madison; yasama, yrtme ve yarg
gcnn tek bir kii, kk veya byk bir grubun elinde toplanmasn, bu kii
ya da grup seimle ibana gelmi olsa dahi, tiranlk olarak tanmlam ve ABD
hkmet sisteminin bunu engelleyici bir yapda olmas gerektiini savunmutur.77
Fren ve denge, gler arasnda birinin dierlerinin aleyhine ar glenmemesi,
yeri geldiinde dier gler tarafndan frenlenmesi ve bylelikle gcn tek bir
organda younlamamas iin getirilmi bir mekanizmadr.78
Bu sistem yle ilemektedir: Kongrenin temel ilevi olan kural koyma yetki-
si, bakann veto yetkisi ile frenlenebilmektedir. Yasama politikalarnn amacna
72
Fahri Bakrc, Bakanlk Sistemi, Parlamenter Sistem, Meclis Hkmeti Sistemlerinin Karlatrl-
mas ve Trkiye rnei (Yaynlanmam Uzmanlk Tezi, TBMM Genel Sekreterlii, 1994), s.57-67.
73
Hasan T. Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar, Stratejik Dnce Enstits, (Kasm 2010), s.16.
74
Michael Foley ve John E. Owens, Congress and the Presidency: Politics in a Separated System (Manc-
hester, Manchester University Press, 1996), s. 2-3.
75
Foley ve Owens, Congress and the Presidency, s.334-335.
76
Anayasa Tasla 16 Eyll 1778de kaleme alndnda, Anayasann hayata gemesi iin on koloni-
den en az dokuz tanesinin bu Tasla kabul etmesi art koulmutur. New Yorkun Anayasa Taslan
kabul etmeyecei anlalnca; Alexander Hamilton, James Madison ve John Jay, taslan New York
tarafndan da kabul edilmesini salamak zere, eitli New York gazetelerinde toplam 85 makale
yaynlayarak Anayasann ve hkmet sisteminin dayand temel ilkeleri aklamlardr. ABD siste-
minin felsef altyapsn ortaya koyan bu yazlar, siyas dnceler tarihinin nemli yaptlar arasna
girmitir.
77
James Madison, The Particular Structure of the New Government and the Distribution of Power
Among Its Different Parts, Independent Journal, (30.01.1788),
http://www.constitution.org/fed/federa47.htm, Eriim: 20.08.2014.
78
Yaklak 200 yl nce getirilen anayasal dzenlemeyle hlihazrdaki pratiklerin ne derecede rt-
t ayr bir meseledir ve bu almann ilerleyen sayfalarnda bu konu tartlmakta; zellikle d
politika alannda yasama-yrtme arasndaki dengenin bozulduu ve bunun kanksand gsteril-
meye allmaktadr.
ulaabilmesi, uygulamaya geirilebilmesi, bakann bu kurallar yrtmesine ve

Kongrenin bu amala harcanmak zere tahsis ettii kaynaklar kullanmasna ba-
ldr. Yrtme politikalarnn etkinlii ise, Kongrenin bu politikay uygulayacak
st dzey kadrolara (bykeliler, Yce Mahkeme yarglar) yaplacak atamalar
onaylamasna; bu politikalarn yrtlmesini salayacak mali kaynaklar sala-
masna ve yrtme tarafndan belirtilecek alanlara kaynak tahsis etmesine; bu
politikalarn yrtlmesi uluslararas ilikiler ile ilgili olduu takdirde ise antla-
malar onaylamasna baldr. Zira Anayasada (md. 2/2/3), bakann antlamala-
r onaylamak ve bykelileri atamak gibi yetkilerini ancak Senatonun tavsiye ve
rzas olduu takdirde kullanabilecei hkm altna alnmtr.
Bakanlar, yksek bir makam iin aday

gsterecei kiinin onay alamamas gibi
bir durumla karlamamak iin, sen-
atrlerle n grmeler yapmak ve onay
alma ihtimallerini nceden tespit etmek
durumunda kalmaktadr. Hatta baz du-
rumlarda, bakanlarn onay alma ihti-
mali yksek olan kiileri ne kararak
asl adaylarndan vazgemek durumunda
kalmalar sz konusu olmutur.79 Bu nok-
tada, blnm hkmet (divided govern-
ment)80 olarak adlandrlan bir durumun
fren ve denge sistemini daha da ciddi bir
noktaya tayabilecei de belirtilmelidir.
Gerekten de, bakann mensup olduu
partinin Kongrenin iki kanadnda veya
Woodrow Wilson
herhangi birinde aznlkta kalmasnn
karar alma srecini aksatabilecei ortadadr. Nitekim kinci Dnya Sava ve
sonrasnda (1913-1921) bakanlk yapan ve parlamenter sistemlere zenerek
Kongredeki liderlerle yakn ibirliine girip yasamay ynlendirebilen Woodrow
Wilson, partisinin 1918de Kongrede aznla dmesinin ardndan zor zamanlar
geirmitir. lk yllarnda yasama faaliyetlerinde birok baar kazanan Wilson,
mzakerelerinde bizzat yer ald Versay Antlamas ve Milletler Cemiyeti Mis-
akn Senatodan geirtememitir.81
Blnm hkmet durumunda Kongre, bakann inisiyatiflerini dikkate
almama hatta kar ataa geme imknn bulabilmektedir. rnein, bakann
veto ettii bir yasann Kongrede te iki ounlukla tekrar kabul edilmesiyle
bakann frenleme imkn elinden alnabilmektedir. rnein; 1969 ve 1974 yllar
79
Ritchie, The U.S. Congress, s.90-91.
80
Blnm hkmetten kastedilen bakan ile Kongre ounluunun farkl partilere mensup olmasdr.
81
Ritchie, The U.S. Congress, s.85-88.
arasnda bakanlk yapan Cumhuriyeti Bakan Nixon, Demokrat ounluklu

bir Kongre ile almak durumunda kalmtr. Vietnam Savann huzursuzluk
yaratt bir dnemde Kongrede kabul edilen Sava Gleri Yasasn veto eden
Nixon, Kongrede tekrar grlen yasann nitelikli ounlukla (te iki) tekrar
kabul edilmesiyle veto hakkn tekrar kullanamam ve istemedii bir teklifin
yasalamasna engel olamamtr.
Fren ve denge sistemi denilince Kongrenin denetleme ilevinden de
bahsetmek gerekmektedir. Temsilciler Meclisinde meclis soruturmas ve
ardndan Senatoda yarglama almalar (impeachment sreci), federal yrtme
organ ve yarg yelerinin Kongre tarafndan denetlenmesi, yarglanmas ve
gerekirse cezalandrlmas srecidir. Temyize gtrlemeyen kararlar, Senatoda
te iki ounlukla alnmaktadr ve yarglanan kiinin sulu bulunmas halinde
cezas grevinden ayrlmasdr.82
Senato bugne dek 19 davaya bakm, tamam yarg olan 8 kii sulu bulun-
duu iin cezalandrlmtr. Kongrenin bu gc bakanlar dahi yarglamaya ye-
terlidir, nitekim 1868de Bakan Andrew Johnson ve 1999da Bakan William J.
Clinton, Temsilciler Meclisinin itham ve soruturmas zerine Senatoda yarglan-
m; her ikisi de susuz bulunmutur. Watergate Skandalnn ardndan yarglan-
maya balayan Bakan Nixon ise, sre tamamlanmadan grevinden istifa etmi
ve dava bir karara varmadan kapanmtr.83
Bu rnekler, yasama ve yrtmenin uyum ierisinde almas ve zerine
den grevi yerine getirmesinin sistemin salkl ileyebilmesi iin tad
nemi gstermektedir. Gler arasnda bir anlamazlk, beklenecei zere
karar alma mekanizmasnda tkanmaya yol aacaktr. Nitekim Senatonun bir
anlamay onaylamamas84 veya bakan tarafndan bykeli olmas teklif edilen
bir kiinin onay alamad iin atanamamas gibi durumlar gemite yaanmtr.
rnein, ABDnin Ankara Bykeliliine Obama tarafndan aday gsterilen
Francis Ricciardonenin atanmas Ermeni soykrm iddialarn benimsemedii
gerekesiyle Senatr Samuel Brownback tarafndan engellenmitir. Bakan
Obama tarafndan Kongrenin tatilde olduu bir dnemde Ankaraya atanan
Ricciardone, Austos 2011de Senatonun D likiler Komisyonunda ikinci kez
senatrlerin sorularn cevaplandrmtr. Senatoda yaplan ikinci oylama ile
geici stats kaldrlan Ricciardone Eyll 2011de resmen atanmtr.85 Bu gibi
durumlar, yasama ve yrtmeye, birbirlerini dikkate almak zorunda olduklarn
srekli bir ekilde hatrlatmaktadr.
82
The Senates Impeachment Role.
83
Complete List of Senate Impeachment Trials.
84
Senato, bugne dek sadece 21 uluslararas antlamann onaylanmasna onay vermemitir. Baz ant-
lamalar ise komisyon srecinin tesine geememi, bazlar da onay alamayaca anlald iin
Bakanlar tarafndan geri ekilmitir. Detayl bilgi iin bkz. Treaties, United States Senate, http://
senate.gov/artandhistory/ history/common/briefing/Treaties.htm#1, Eriim: 20.08.2014.
85
Senate Committee Approves Ricciardone as Ambassador to Turkey, Todays Zaman, 14.09.2011;
Senate Panel Approves Controversial Nominee to Serve as Ambassador to Turkey; Menendez,
Boxer, Risch Oppose, ANCA Press Release, 13.09.2011.
Her ne kadar yasama ve yrtme zaman ierisinde uyumlu alma ve ibirlii

kltr oluturmusa da bazen yetkilerin atmasna sebep olan durumlar
yaanmtr. Bu gibi durumlarda Yarg sorunun almasn mmkn klmtr.
Aada zetlenen Yce Mahkeme kararlarnda grlecei zere, Yarg, Kongre
ya da bakann yetkilerini at noktada devreye girerek sistemin bir gcn
egemenlii altnda kalmasna msaade etmemitir. Bu arada Yarg da kimi
zamanlar ihtilafn bir taraf olmaktan kurtulamamtr. rnein, 1930larda
ekonomik krizle mcadele adna birok nlemi hayata geirmeye alan Franklin
D. Roosevelt, Yce Mahkeme ile birok kez ihtilafa dm; Mahkeme birok yasa
giriimine engel olmutur. Roosevelt ise, hepsi kendinden nce atanan yarglardan
70 ya ve zerinde olanlar grevden alp kendi atad isimlerle alabilmek iin
Mahkemenin yeniden yaplanmasn salayacak bir yasa kartmaya almtr.
Bu sefer de Kongre devreye girmi; bakann istedii bu yasay kabul etmeyerek,
yetkisinin bir snr olduunu gstermitir.86
Bakan Harry Trumann, sava zamannda bakomutanlk yetkisinin
kendisine elik retimini belirleyebilme yetkisi verdii iddiasyla, 1952de
lkedeki elik fabrikalarnn ynetimine el koymas zerine alan Youngstown
Co. v. Sawyer davasnda87 ise Yce Mahkeme kararnda; bakann yasalar
uygulamakla grevlendirilmi olmasnn kendisine yasa yapma gc vermediini,
bakann gerekli grd yasalarn karlmas iin Kongreye ancak tavsiyede
bulunabileceini, Kongrede bu ynde bir yasa yaplmadka bakann zel
mlkiyete el koyma yetkisinin bulunmadn, byle bir karar alarak anayasal
yetkisini atn ortaya koymutur.88 Sz konusu davada, gler ayrl ilkesinin
temel belirleyicilerinden birisi olan her kurumun kendine has ilevlerinin olduu
da vurgulanmtr. Yce Mahkeme, gler ayrl konusunda bakann gc ve
otoritesine dair geni yorumlar yapagelmise de bu davada gcnn bir snr
olduunu belirtmekten geri kalmamtr.
Bakann gcn snrlayan benzer bir Yce Mahkeme karar da 1974te
United States v. Nixon davasnda kmtr.89 Watergate Skandal soruturmas
kapsamnda, Bakan Nixonn, gler ayrl ve st dzey yetkililerin iletiiminin
gizlilii gerekelerine dayanarak, bakanlarn baz ayrcalklar olduu eklinde
bir savunma gelitirmi; kendisinden istenilen belgeleri savcla vermekten
imtina etmitir. Mahkeme, gler ayrl ilkesinin organlar arasnda izilen snr
korumak iin tad nemin altn izerek, hibir art altnda, gler ayrl
86
Brian Duignan ed., The Executive Branch of the Federal Government: Purpose, Process, and People
(New York: Britannica Educational Publishing, 2010), s.240-248.
87
U.S. Supreme Court, Youngstown Co. v. Sawyer, 343 U.S. 579 (1952). Davann karar metnine ulamak
iin bkz. http://supreme.justia.com/us/343/579/case.html, Eriim: 20.08.2014. Davaya konu olan
Youngstown bir elik fabrikasnn ad, Sawyer ise dnemin Ticaret Bakannn (Charles Sawyer) so-
yaddr.
88
David L. Hudson, What is an Example of a Separation of Powers Problem?, The Handy Law Answer
Book (Canton, MI: Visible Ink Press, 2010), s.14.
89
M. J. C. Vile, Separation of Powers, Encyclopedia of the American Constitution, Leonard W. Levy ve
Kenneth L. Karst eds. (New York: Macmillan Reference, 2. Bask, 2000), 5. Cilt, s.2381-2385.
ilkesinin bakanlar yarg srecinden muaf klamayacana hkmetmitir.90

Neticede bakann istenen belgeleri vermesi karar knca Nixon, istifa etmek
durumunda kalmtr.
Sz konusu dava, yasama ve yrtme arasndaki yetki paylam asndan ok
nemli bir noktay daha gndeme getirmitir. Bakann, kamu yarar gerektirirse,
baz bilgi ve belgeleri yasama ve yarg organndan gizleyebilecei iddias bunu ilk
kez dile getiren George Washingtondan bu yana tartlagelmitir.91 Yrtmenin
ayrcal (executive privilege) olarak adlandrlan ve anayasada bahsi gemeyen
bu kavram Nixon davas ile doktrine girmitir.92 Bununla birlikte, davann karar
metninde bakann yetkisine dair nemli bir nokta vardr. Dava, bakann yetkileri
sz konusu olduunda i politika-d politika ayrmna giderek, d politikadaki
yetkilerinin i politikaya oranla daha gl olduunu belirmekte; ulusal gvenlik,
istihbarat ve askeri konularda yrtmenin daha fazla ayrcal olacan kabul
etmektedir.93
Yarg kararnda bakann otoritesine ilikin yaplan i politika-d politika
ayrm literatrde de karlk bulmaktadr. D politikada bakann daha
belirgin bir aktr olduu; ancak, bakanlarn i politikada Kongre karsnda o
nispette gl olmad, i politika ve d politikada iki ayr bakanlk olduu
savunulmaktadr. Bu dncenin en nde gelen temsilcisi Aaron Wildavsky,
ABDnin bir bakan ama iki ayr bakanl vardr: Biri iileri dieri de dileri
ve savunma ile ilgilenmektedir94 diyerek iki bakanlk teorisinin ilk rneini
vermitir. Bakanlarn gerekletirmekte kararl olduklar bir d politika
konusunda muhakkak istediklerini aldklarna dikkat eken bu gr, bakanlarn
i politika meselelerinde bu derece baarl olmadklarn belirtmekte, bu durumu,
Anayasadan ok 1945 sonras gelimelere balamaktadr. Baz ampirik almalar
da bakanlarn d politika alannda ald destein i politika desteinden biraz
daha fazla olduunu ortaya koymaktadr. Gerekten de bakanlar, ksmen anayasal
hkmler, ksmen baz yarg kararlar ve kinci Dnya Sava sonras oluan
uluslararas sistemin getirdii zorunluluklar yznden d politika yapmndan
sorumlu tek kii gibi alglanmaya balamtr.95
Bakanlarn d politikay ncelikli konu olarak ele almaya baladklar
Sava sonras dnemde Kongreye d politika alannda verilen haklar, Bakanlar
90
U.S. Supreme Court, United States v. Nixon, 418 U.S. 683 (1974). Davann karar metnine ulamak iin
bkz. http://supreme.justia.com/us/418/683/case.html, Eriim: 20.08.2014.
91
Kyle Blaine, Top Uses of Executive Privilege: Washington, Nixon, Obama, ABC News, 20.06.2012,
http://abcnews.go.com/Politics/fast-furious-executive-privilege-george-washington-barack-oba-
ma/story?id=16613606#1, Eriim: 20.08.2014.
92
Mark Rozell, The Constitution and Executive Privilege, Library of Law and Liberty, 12.07.2012,
http://www.libertylawsite.org/2012/07/12/the-constitution-and-executive-privilege/,
Eriim: 20.08.2014.
93
Michael A. Genovese ve Robert J. Spitzer, The Presidency and the Constitution: Cases and Controversies
(New York: Palgrave Macmillian, 2005), s. 99-103.
94
Aaron Wildavsky, The Two Presidencies: Presidential Power is Greatest When Directing Military
and Foreign Policy, Society, Cilt 4, Say 2 (1966), s.7.
95
Wildavsky, The Two Presidencies, s.9-12.
tarafndan kullanlmaya balanm, Kongre d politikadaki otoritesini nemli

derecede kaybetmitir. Ne var ki Kongre, yukarda defatle belirtildii zere,
ok nemli yetkileri olan gl bir organdr. zellikle bteye ilikin konularda
Kongrenin sahip olduu yetkinin ne derece kritik olduuna iaret eden birok
olay yaanmtr. Kongre bteyi onaylamad iin hkmetin kepenk kapatmas
(shutdown), yani yrtmenin federal hkmet hizmetlerini askya almak
durumunda kalmas, Kongrenin zellikle i politika alanndaki etkisine iaret
etmektedir. Wildavskynin iki bakanlk teorisini dorular nitelikteki bu durum,
bir yandan da sistemin ileyiindeki temel sorun alanlarn ortaya koymak iin
uygun bir zemin hazrlamaktadr.
6. SYASAL SSTEM HAKKINDAK TARTIMALAR
Bakann sahip olduu bakomutanlk yetkisi, bakana d ilikilerin
ynetilmesinde nemli bir imkn vermektedir. Bakanlar, yrtmenin ba
ve bakomutan niteliklerine dayanarak d politikann belirlenmesi ve
yrtlmesinde anayasal dzenlemelerin kendilerine bir stnlk saladn
savunagelmilerdir. Yasama ve yrtme arasnda glerin ayr olmas ama bir
yandan da eitlik ve ibirliine dayanmasn salamak adna getirilen fren ve
denge sistemi, birok politika alannda ilevini yerine getirmise de iki organ
arasndaki g mcadelesi d politikann belirlenmesinde daha belirgin bir
ekilde ortaya kmtr.96
ABD Anayasas, d politikay herhangi bir gcn mnhasr yetkisine
brakmamtr. Anayasaya gre, d politikann belirlenmesinde bakan ve
Kongre arasnda bir yetki paylam ve egdm sz konusudur.97 Ancak, yetki
paylamnda Anayasada ok aka yazl olan sava ilannn Kongre tarafndan
yaplabilecei gibi hususlarda dahi, yasama-yrtme arasnda anlamazlklarn
kt grlmtr. Bu anlamazlklarda, zellikle yrtmenin yasama aleyhine
yetkilerini artrd ve Kongrenin etkisini snrlandrd grlmektedir.98 Bu
durum, Kongrenin d politikann belirlemesinde nemli bir unsur olduu
gereini zayflatsa da tamamen yok etmemitir. Anayasada, d politika alannda
yasama ve yrtmenin g paylam ngrlmse de, baz istisnalar hari
olmak zere, d politikann ABD bakannn yetki alannda olduu anlay
gittike glenmektedir.99 Nitekim zellikle kinci Dnya Sava sresince ve
Souk Sava dneminde, daha iddial ve aktif bir d politika izlemek durumunda
kalan bakanlarn kimi kararlarnn Kongrenin d politika belirleme srecindeki
96
David G. Adler, The Constitution, Encyclopedia of American Foreign Policy: Studies of the Principal
Movements and Ideas, Alexander DeConde vd., (New York: Charles Scribners Sons, 2. Bask, 2002),
Cilt 1, s.323.
97
Louis Fisher, Foreign Policy Powers of the President and Congress, Annals of the American Academy
of Political and Social Science, Cilt 499, (Eyll 1988), s.149.
98
Stephen E. Ambrose, The Presidency and Foreign Policy, Foreign Affairs, Cilt 70, Say 5 (K 1991),
s.124-125.
99
William C. Olson, The US Congress: An Independent Force in World Politics?, Foreign Affairs, Cilt 67,
Say 3 (Temmuz 1991), s.547.
etkisini ciddi derecede azaltt eklinde yorumlar bulunmaktadr.100 Bu husustaki

tartmalarn, 11 Eyll saldrlarnn ardndan Bakan George W. Bush dneminde
zirveye ulat da yaygn bir kanaattir.101
D politika alannda daha etkin ve iddial bakanlarn bu alanda baskn aktr
olarak belirmesi d politika kararlarnn Kongre gibi tm halk kesimlerinin ve
karlarnn temsil edildii bir seviyede deil; bakan ve yaknndaki snrl sayda
uzman tarafndan belirlenmesi anlamna gelmektedir. Nitekim halkn iradesinin
yansd Kongrenin d politika belirleme srecinde kenarda kalmas bakann
tek adam olma ynnde gitmesi eklinde de deerlendirilmitir. Bu durum,
bakanlk sisteminde yrtmenin tek bir kiide toplanmas ve bakann yasama
organ tarafndan grevden drlememesi ile birlikte dnlrse, ABD
bakanlk sisteminin ileyiinde bir sorun olduu/ olabilecei anlalmaktadr.
Bakanlarn d politika alanndaki stnln biraz amakta fayda vardr.
6.1. D Politika Alannda Bakann stnl
Bakanlarn d politika alannda gittike artan stnl, yrtme ile yasama
arasnda kurulmas ngrlen dengenin, yasama aleyhine bozulmas anlamna
gelmektedir. Yrtmenin bu alanda artan belirleyici rol, aslnda istisna durumlar
iin tasarlanm baz aralarn daha fazla kullanlmas ile mmkn olmutur.
Normal artlar altnda yasamann faaliyet alanna giren alanlarda bakanlarn
devreye soktuu bu aralar, yasamann ilevini yerine getirememesiyle
sonulanmtr. Kongre, yrtmenin d politikaya hkim olma amac neticesinde
baz yetkilerini kullanamaz hle gelmi, fren ve denge sisteminin etki alan
yrtmenin otoritesini geniletme abasyla daralmtr. rnein bakanlar,
yasa ile dzenlenmesi beklenen baz sorunlar bakanlk kararnamesi kullanarak
dzenlemeye almtr.
Bakanlk kararnamesi ile bakanlar yrtmenin ba olduklar iin
kendilerine verilen anayasal yetkiye dayanarak yrtmenin ilgili birimlerine baz
sorumluluklar yklemektedir. Bu uygulamaya rnek vermek gerekirse, Bakan
Franklin D. Roosevelt tarafndan yaynlanan Japon asll yaklak 117.000 ABD
vatandann, zorunlu ge tabi tutulmasn emreden 9066 sayl Kararnamedir.102
Yasamann yetkisine mdahale eden bu uygulamaya daha sk103 bavurulmas,
Kongrenin otoritesinin sarslmasna sebep olmaktadr.
Bakanlarn, yasamann yetkilerini bizzat yerine getirmeye balamasnda
kullanageldikleri bir baka ara da Yrtme Anlamalardr (executive agreements).
100
Steven S. Smith, Jason M. Roberts ve Ryan V. Wielen, The American Congress (Cambridge: Cambridge
University Press, 2006), s.293-295.
101
Jack Goldsmith, The Terror Presidency: Law and Judgment Inside the Bush Administration (New York:
W.W. Norton, 2009).
102
Executive Order 9066 - Authorizing the Secretary of War To Prescribe Military Areas, 19.02.1942.
Kararnamenin (ngilizce) metni iin bkz.
http://www.ourdocuments.gov/doc_large_image.php?doc=74, Eriim: 20.08.2014.
103
1945 sonras dnemde yaynlanan bakanlk kararnamesinin says yaklak 6000dir.
Yrtme anlamalar, federal hkmet asndan antlamalarla ayn etkiyi

douran uluslararas metinlerdir. Antlamalardan fark ise, Senatonun tavsiye
ve onay srecini gerektirmemesi, tek bana yrtmenin takdirinde olmasdr.104
Bakanlar, yrtme anlamalar yapmay tercih ederek, Senatonun elinde
bulundurduu nemli bir hakk kullanmasna frsat vermemekte; uluslararas
ilikileri Kongreye getirmeden kendi yetkileri dhilinde halledebilmektedir.
Bylelikle Senatonun onay vermemesi gibi bir durum yaanmamakta ve bakann
uygun grd anlama ksa yoldan hayata geirilebilmektedir. Burada konumuz
asndan asl nemli olan, kinci Dnya Savann ardndan bu yola bavurmann
ok yaygnlam olmasdr. Zira Cumhuriyetin ilk yllarnda yrtme anlamalar
tm uluslararas anlamalarn te birine tekabl etmekteyken kinci Dnya
Sava sonras dnemde anlamalarn %90 yrtme anlamalar olarak
hazrlanmtr. Bu rakamlar, Sava sonras dnemde antlamalara onay verme
yetkisi olan Senatonun Anayasada kendisine verilmi bir yetkiyi kullanamaz
duruma geldiini aka gstermektedir.
zellikle 11 Eyll sonras dnemde Bakan Bush ve ynetiminin, yrtmenin
otoritesini geniletmek konusunda ok ileri gittii bilinmektedir. 11 Eyll
sonrasnda lkenin byk bir terr tehdidi altnda olduunu ve olaan dnemler
iin hazrlanan yasalarn olaanst dnemlerde yeterli olmadn, bakann
lkesini ve halkn korumak adna her yolu deneyebileceini savunan Bush
ynetimi, bu tavryla, Anayasada vurgulanan g paylam ve d politikada
ortak karar alma ilkelerini inemekle eletirilmitir.
Bush ynetiminde grlen bakann gc ve yetki alann geniletmeye ynelik
abalarn ardndaki isimlerin en banda gelen Bakan Yardmcs Dick Cheney,
bakann otoritesinde Vietnam Sava sonrasnda bir anma olduunu, bunun
bakann grevlerini yerine getirmesi asndan bir engel tekil ettiini ve bakann
Kongrenin taleplerine boyun emek zorunda olamayacan savunmutur.105
Nitekim Beyaz Saray, 11 Eylln ardndan yrtmenin otoritesine zarar verecek
yasalar uygulamaktan kanacan iln etmitir.106
Bush ynetiminin snrsz yetkisi olduu ynndeki iddias erevesinde,
birok yasa teklifi, yaynlanan bakanlk politika aklamalar (statement
of administration policy) araclyla tek-bana yrtme (unitary executive)
kavramna halel getirecei dncesiyle bakan tarafndan veto ile tehdit
edilmitir. Bakan Bush, veto hakkn kullanacan birok bakanlk
aklamasnda aka ifade etmi; yasann ulusal gvenlii tehlikeye atacak
noktalar sralanm ve ne gibi deiikliklere ihtiya duyulduu belirtilmitir.
rnein, Senatodan geen 965 sayl yasa teklifi, Irakta grev yapmakta olan ABD
104
John Yoo, Laws as Treaties?: The Constitutionality of Congressional-Executive Agreements, Michi-
gan Law Review, Cilt 99, Say 4 (ubat 2001), s.758.
105
Gordon Silverstein, Bush, Cheney, and the Separation of Powers: A Lasting Legal Legacy?,
Presidential Studies Quarterly, Cilt 39, Say 4 (Aralk 2009) s.878.
106
John Yoo, How the Presidency Regained Its Balance, New York Times, 17.09.2006.
askerleri iin ayrlan denekte bir kesinti iermesi sebebiyle, Bakan tarafndan
ulusal gvenlii tehlikeye drmekle eletirilmi ve istenilen deiiklikler
yaplmadan kendisine imza iin sunulmas halinde teklifin veto edilecei
aklanmtr. Bakanlk aklamalar, aka Kongrenin yetki alanna girilmesi
ve gler arasndaki ayrln hie saylmasdr. Bu tavr, yrtmenin yasamaya
mdahale ederek Kongreyi etkisiz klmaya altnn somut bir gstergesidir.
Bush ynetiminin benimsedii tek-bana yrtme teorisi olarak bilinen
yaklama gre bakann ulusal gvenlik gerekesiyle yrtmeden tek-bana
sorumlu kii gibi davranmas hatta gerekli grrse ikence emri vermesi bile
kabul edilmek durumundadr.107 11 Eyll sonrasnda daha fazla kabul gren bu
yaklam, Anayasann ngrd gler ayrl ile fren ve denge sisteminden
uzaklamak anlamna gelmektedir.108 Bu erevede; tek-tarafl alnan ve bazen
de hukukilii tartlan kararlar yznden bakanlara yneltilen imparator
benzetmesi dikkate alnrsa, Anayasada kurulmaya allan yasama-yrtme
dengesinin d politika alannda salanamadn iddia etmek doru olacaktr.
Bakan Bushun hukuk danmanlar, bakann bakomutan ve yrtmenin
ba olmas gerekesiyle, ulusal gvenlik sz konusu olmas halinde, Kongrenin
Bakan snrlandrma veya ynlendirme yetkisinin olmadn savunmulardr.
Bush ynetimine gre, bakann d politika ve silahl g kullanmna karar verme
noktasnda yaps gerei sahip olduu ikin (inherent) ve snrlandrlamaz
bir yetkisi vardr. Bu yndeki iddialar, 1970lerdeki imparatorvari bakanlk
(imperial presidency) sylemini tekrar canlandrmtr.109 Bakan Bushun
terrle sava kapsamnda Cenevre Szlemelerini yok sayarak El-Kaide yesi
olan tutuklulara ikence yaplmasnn dahi meru olduu ynndeki tavrnn,
imparatorvari bakanln en u noktasn tekil ettii iddias gndeme gelmitir.110
Bush ynetiminin yrtmenin gcnn snrlanamaz olduu ynndeki
iddialar Yce Mahkemede grlen baz davalara da konu olmutur. Hamdi et al.
107
Terrle Sava kapsamnda Bakan Bushun Beyaz Saray ekibinin hazrlad birok yasal gr-
te, yeni bir terr saldrsn engellemek adna ikence yapmann gerekli ve meru olabilecei ifade
edilmitir. Mesela John Yoo, ar sorgu teknikleri ve suyla yaplan ikencelerin yasal teorilerini hazr-
layan kii olarak tannmaktadr. Bu erevede John Yoo tarafndan hazrlanan u raporlar dikkat e-
kicidir: Response to Alberto Gonzales Request for Views on Legality of Interrogation Techniques,
United States Department of Justice, Office of the Legal Counsel, (01.08.2002),
http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB127/020801.pdf, Eriim: 20.08.2014; Memo-
randum for William J. Haynes IT, General Counsel of the Department of Defense, U.S: Military Inter-
rogation of Alien Unlawful Combatants Held Outside the United States, United States Department of
Justice Office of Legal Counsel, (14.03. 2003),
http://www.aclu.org/pdfs/safefree/yoo_army_torture_memo.pdf. Ayrca bkz. Dana Priest, Justice
Dept. Memo Says Torture May Be Justified, Washington Post, 13.06.2004.
http://www.washingtonpost. com/wpdyn/articles/A388 94-2004Jun13.html, Eriim: 20.08.2014
108
Gene Healy, The Cult of the Presidency: Americas Dangerous Devotion to Executive Power (Washing-
ton D.C.: Cato Institute, 2009), s.19-20.
109
Timothy S. Boylan, War Powers, Constitutional Balance, and the Imperial Presidency Idea at Cen-
turys End, Presidential Studies Quarterly, Cilt 29, Say 2 (Haziran 1999), s.232- 249.
110
James P. Pfiffner, Power Play: The Bush Presidency and the Constitution (Washington D.C.: Brookings
Institution Press, 2008), s.149.
v. Rumsfeld davasnda, Taliban yesi olmak iddiasyla 2002 ylnda Afganistanda

yakalanp ABDye getirilen ABD vatanda Yaser Hamdi, bir asker yetkilinin
tutuklanmasnn meru olduu ynndeki grne istinaden belirsiz bir sre
iin tutuklanmtr. Davada Hamdinin babas, olunun temel insan haklarnn
ihll edildiini savunmu; Bush ynetimi ise bakann bakomutan sfatna
dayanarak dman atan (enemy combatant) olduuna karar verdii herkesi
tutuklatabileceini, buna ne Kongrenin ne de yargnn karmaya hakk olduunu
iddia etmitir. Yce Mahkeme, Hamdiyi hakl bularak tutuklama kararnn
dayanaksz olduuna hkmetmi; dier yandan ise bakann terrle sava
kapsamnda ok geni yetkileri olduunu belirtmitir. Davadaki yarglardan biri
olan Sandra Day OConnor, Kongre tarafndan bakana yetki verilmi olsa bile
bu yetkinin snrsz olamayacan savunmu, Bush ynetiminin terrle sava
gerekesini ktye kullandn ve Kongre tarafndan kendisine verilen yetkilerin
snrn atn belirtmitir.111
Souk Sava ve terrle sava gibi ulusal gvenlik odakl meselelerin arlk
kazanmasna paralel olarak bakanlarn uluslararas ilikileri belirlemedeki
arlnn artt; buna mukabil, daha ok yerel sorunlar ve semenlerden gelen
taleplere younlaan Kongre yelerinin d politikada Kongrenin g yitirmesine
dolayl da olsa yol at grlmektedir. Anayasada d politikann yasama ve
yrtme arasnda salanacak bir dengeyle yrtlmesi ngrlmse de bu
dengenin bozulduu ve Kongrenin 1930lara kadar koruduu etkinliini zamanla
yitirdii aktr.
zetlemek gerekirse, kinci Dnya Sava sonrasnda bakanlar yrtmenin en
st makam ve silahl kuvvetlerin bakomutan olduklar iin, Kongrenin kendisini
snrlandrmasnn meru olamayaca dncesinden hareketle, tek tarafl
kararlarn uygulamaktan ekinmemitir. Ulusal gvenlik konular sz konusu
olduunda, bakanlarn bu tavr daha da katlam, Kongreyi kendi istek ve
niyetleri dorultusunda ynlendirmeye almlar ve bunda baarl olmulardr.
Bakanlarn d politika alan mnhasr yetkilerindeymi gibi davranmalar,
Kongrenin Anayasadan ald baz yetkileri kullanamayacak duruma dmesiyle
sonulanmtr.
Yasama organna kar sorumluluu olmayan, yasama tarafndan grevden
alnamayan bakann, nemli bir alanda yasamay devre d brakp tek bana
davranma ynnde bir tutum gelitirmesi, ideal bakanlk sisteminin karakteristik
zelliine aykrdr. Hatrlatmak gerekir ki, Anayasay yazanlarn fren ve denge ile
engellemek istedikleri tam da budur. Cumhuriyetin kurucularnn 18. yzylda
tehlike olarak grd bu durum, gnmzde de bakanlk sistemlerinde
geni yetkileri olan bakanlarn otoriterleecei kaygsnn temel gerekesidir.
Nitekim, Kolombiya, Bolivya ve Arjantin gibi baz bakanlk sistemi rneklerinin
111
Fred Barbash, Supreme Court Backs Civil Liberties in Terror Cases, Washington Post, 28.06.2004,
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A11657-2004Jun28.html, Eriim: 20.08.2014.
srdrlemeyerek asker darbelerle kesintiye uramasnn bir sebebi ar

glenen ve otoriterleen bakanlarn varldr.112
ABDyi baarsz sistemlerden ayr klan, Kongrenin bte hakk sayesinde lke
ii konularda bakana kar cidd bir dengeleyici unsur olarak ortaya kabilmesi,
bakana yetkisinin snr olduunu gsterebilmesidir. Hatta bir sonraki balk
altnda anlatlanlar, burada anlatlanlarn tam aksi ynde bir tablo izmektedir.
6.2. Kongrenin Bte Gc ve Bakann Snr
kinci blmde anayasal organlar anlatlrken, Kongrenin yasama yetkisini
stlendii, Temsilciler Meclisi ve Senatoya farkl yetkilerin verildii ve bte
hakknn en nemli yetkilerden biri olduu vurgulanmt. Federal btenin
Temsilciler Meclisinde kabul edildii, Meclisin bteyi onaylamamas hlinde
hkmetin harcama yapamayp federal hizmetleri askya almak zorunda kald
da ifade edilmiti. Temsilciler Meclisi, Anayasa ile mnhasran kendisine verilen
bte hakkn yeri geldiinde ylesine etkili kullanmtr ki, yrtme Kongre
yelerini btenin gemesine ikna edebilmek iin baz politikalarn revize etmek
durumunda kalmtr.
Ksa da olsa belirtmekte fayda vardr ki, ABD federal btesi ok uzun sren
bir hazrlk srecinin sonunda Temsilciler Meclisinde grlebilmektedir.
1 Nisandan itibaren on aylk sre ierisinde, federal yrtme kurumlarnn
bakanlk bnyesindeki Ynetim ve Bte Ofisine (Office of Management and
Budget) gnderdikleri bte nerileri, zikredilen Ofiste konsolide edilerek Bte
tasars oluturulmakta, ardndan da vergilendirme ve harcama hakknda halkn
yegne szcs kabul edilen Temsilciler Meclisine sunulmaktadr. Meclis, ubat
aynn banda tasar zerinde grmelere balamakta ve 30 Eylle kadar
geen sekiz ay ierinde bu grmelerini tamamlamaktadr. Bte tasarsnn
kabul edilmesi durumunda 1 Ekimde bte yrrle girmektedir.
Btenin kabul edilmemesi ve dolaysyla yrrle girmemesi halinde ise,
mal kaynak aknn kesilmesi (funding lapse) ad verilen cidd bir sorun ortaya
kar. Bunun sebebi, Anayasann 1inci maddesinin dokuzuncu blmnde
Yasann verdii harcama yetkileri haricinde hazineden para ekilmeyecektir
hkm ile kesin bir kural konulmu ve harcama yaplmasnn Kongre onayna
balanm olmasdr. Ksacas, 1 Ekim gn geldiinde btenin kabul edilmemi
olmas, hkmetin harcama yapamayaca anlamna gelir.
Kongre tarihine bakldnda hkmetin 1976dan gnmze dek on sekiz
defa mali kaynaktan mahrum kald grlmektedir. 1977 ve 1978de Jimmy
Carter ile Kongre arasnda salk harcamalar konusunda yaanan bir ihtilaf
darda tutulursa, yaanan krizlerde bakan ile Kongrenin en az bir kanadnn
farkl partilere mensup olduu grlmektedir.113
112
Kuzu, Her Yn ile Bakanlk Sistemi, s.37.
113
Hdai encan, ABDde Hkmet Kapatma, Bilgi Notu, TBMM Aratrma Hizmetleri Bakanl, Ekim
2013, s.3.
Son olarak 1 Ekim 2013te kabul edilip yrrle girmesi gereken bte
tasarsnn Kongrede kabul edilmesi srecinde yaanan uzlamazlk, Hkmet
ile Kongre arasnda mali kaynak krizinin tekrarlanmasna sebep olmutur. Bu
kriz, Demokrat Bakan ile Cumhuriyeti Temsilciler Meclisini kar karya
getirmise de bu durum, sadece Mecliste ounluu oluturan parti ile
bakann farkl partilerden olmas ile aklanamaz. Sorunun asl gerekesi,
Cumhuriyeti Partinin Obamann nemli bir seim vaadi olup 2010 ylnda
yasalaan ve 2014 btesiyle yrrle giren salk sigortas sisteminin
(healthcare ya da Obamacare reform) devletin ekonomideki arln/roln
artracak olmas nedeniyle kar kmasdr. Nitekim, ekonomi politikalar
asndan Cumhuriyetilerin, neoliberal bir yaklam benimsedikleri ve
minimal devleti savunuyor olduklar dikkate alnrsa, yksek gelirli kiilere
daha fazla vergi deme ykml getirilmesi ya da daha fazla kiinin sigorta
korumas kapsamna alnmas gibi yeni dzenlemelere itiraz etmeleri kolayca
anlalacaktr.
Temsilciler Meclisinde ounluu oluturan Cumhuriyetiler, Obamann
sk bir ekilde savunduu salk reformunu ciddi ekilde eletirmi ve
baz deiiklikler yaplmasn talep etmitir. Senato ounluunun reformu
destekleyen demokratlardan olumas, Temsilciler Meclisinin yasada bir
deiiklik yapmasna engel oluturduu, yasada istenilen dzenlemeler kabul
ABDde hkmetin kapanmas durumunda birok kamu hizmeti durdurulmaktadr.
edilse bile bakan tarafndan veto edileceine kesin gzyle bakld iin,
Cumhuriyetiler bu yasaya ilikin nerilerini kabul ettirmek iin bte hakkna
bavurmulardr.
Temsilciler Meclisi btenin kabul edilip 1 Ekimde yrrle girmi
olmasn, Obama ynetiminin sz konusu yasada baz deiiklikler yapmasna
endekslemi ve bu ynde bir pazarlk balamtr. Temsilciler Meclisi, yasama
ile yrtme arasnda bir denge unsuru olmas, yrtmenin sisteme egemen
olmamas ve karar alma srecinin daha geni katlmla yaplmasn salamak
zere sisteme entegre edilen bu yetkisini kullanmtr. Dier bir ifadeyle, yasama
organ, yrtmeye yetki vermedike hkmetin grevini yerine getiremeyeceini
gstermitir.
Benzer bir sre de yine Temsilciler Meclisinde, bor tavanna ilikin
olarak yaanmtr. ABD Hazine Bakanlnn 25 Eyll 2013 tarihinde Kongreye
gnderdii mektupta 17 Ekim 2013 tarihinde bor tavanna ulalaca, bor
tavannn ykseltilmemesi halinde Hazinenin daha fazla borlanamayaca ve
dolaysyla mali ykmllklerini yerine getiremeyecei ifade edilmitir. Hkmet
iin zaruri olan tavan ykseltilmesine ilikin Kongre onay, borlanma snrna bir
gn kala, youn bir mzakere srecinin ardndan kabul edilebilmitir.114
Btenin onaylanmas ve Hazinenin bor tavannn ykseltilmesine ilikin
tartmalar, pazarlk sreci ve Kongre tarafndan mali kaynaktan yoksun
braklmas halinde hkmetin ilerini yapamayacak olmas, bir yandan ABD
sisteminin kendine zg yap ve ileyiine, dier yandan ise bakanlk hkmet
sisteminin nemli bir dezavantajna iaret etmektedir. Yukarda zetlenen
tartma; bakanlk sisteminde yasama ve yrtme arasndaki keskin ayrln,
zellikle farkl partilere mensup Bakan ve Kongre ounluu sz konusu
olduunda, karar alma srecinin yasama-yrtme arasndaki ekime sebebiyle
aksayaca ve hatta tkanabilecei ihtimalini destekler niteliktedir. Bylesi
durumlarn ska yaanmas, Bakanlk sistemlerinde iki temel organ arasnda
krizlerin kmasna, sistemin kilitlenmesine yol aabilecektir.
ABD asndan bylesi bir durumun yaanmamas, fren ve denge sisteminin iyi
ekilde yrmekte olmasnn yan sra demokrasi ve uzla kltrnn gelimi
olmasyla yakndan ilgilidir. Aksi halde, zellikle ok partili bir Kongrenin, farkl
partiden bir bakanla almak durumunda olduu durumlarda, Kongre sk
sk bte hakkna bavurarak hkmeti ilemez hale getirebilecektir. ABDde
yaananlar krizlerin birka gn srmesi, Kongrenin bunu bakan ve hkmeti i
yapamaz hale getirmek iin bir silah olarak deil, etkin bir pazarlk arac olarak
kullandna iaret etmektedir.115
114
Emrah Hurma vd., ABDde Bor Tavan Uygulamas, Ksa Bilgi Notu, TBMM Aratrma Hizmetleri
Bakanl, 17 Ekim 2013.
115
encan, ABDde Hkmet Kapatma, s.4
7. SONU
ngiliz Monarisine duyulan tepkinin ekillendirdii bir felsef temelde ina edilen
ABD bakanlk hkmeti sistemi; yasama, yrtme ve yarg organlarnn kat
bir ekilde birbirinden ayrt, ancak birbirlerine fren ve denge mekanizmas
ile mdahalede bulunabildii bir yap ortaya karmtr. Bu sistemin temel
unsurlarn zetlemek gerekirse;
Gler ayrl kat ve belirgindir.
Devlet bakan-hkmet bakan ayrm yoktur.
Bakan dorudan veya dolayl olarak halk tarafndan seilir.
Kabine yeleri bakan tarafndan seilir ve azledilir.
Bakan yasama organnn yesi olamaz.
Bakan grevi ile ilgili ilerden dolay sorumsuzdur.
Bakann yasama organn feshetme yetkisi yoktur.
Yasama organ bakan grevden alamaz.
Bakan yasalar veto edebilir ve vetosu nitelikli ounluk ile alabilir.
Fren ve denge mekanizmas iyi iler ve organlar arasnda uyum ve ibirliini
salar.
Yrtmenin tamamen yasamadan bamsz bir ekilde teekkl ediyor olmas,
gler ayrlnn belirleyici bir etkeni olurken, yasama ve yrtme arasnda
ibirliini gerektiren konularda anayasann bir organ dieri zerinde baskn
olarak nitelendirmemesi, fren ve denge sistemi ile mmkn olmaktadr. rnein,
bakan tarafndan Federal Yce Mahkeme yesi olmas iin aday gsterilen
hkimlerin, Senatonun onayn almadan bu greve atanamamas yasamann
yrtme zerindeki fren ve denge etkisi olmaktadr. Zira Anayasann yapclar
arasnda bulunan James Madison, glerin birbiri zerinde hibir etkide
bulunamamasna yol aacak kat bir gler ayrln, gler ayrl ilkesinin
tam olarak uygulanamamas olarak deerlendirmekte ve her bir organn
dierleri zerinde anayasadan kaynaklanan bir kontrol gc olmas gerektiini
savunmaktadr.116
Bakanlk sisteminde yasama ile yrtme arasnda hassas bir denge kurulmas
gerektii, aksi takdirde her ikisi de halk tarafndan seilen Kongre yeleri ve
bakan arasnda yaanacak fikir ayrlklar sz konusu olduunda sistemin
kilitlenebilecei ihtimali grmezden gelinemeyecek kadar ciddidir. Bir dier
ihtimal ise, Gney Amerikadaki baz rneklerde olduu zere, bakann yetki ve
sorumluluklarn fazlasyla genileterek yasamay etkisizletirmesi ve sistemde
yrtmenin/bakann baskn olmasdr.
116
James Madison, These Departments Should Not Be So Separated as to Have No Constitutional Cont-
rol Over Each Other, New York Packet, (01.02.1788), http://www.constitution.org/fed/federa48.htm,
Eriim: 20.08.2014.
ABDnin, bakanlk sisteminin en baarl rneini sergilemesinin altnda

yatan sebeplerden biri, belki de en nemlisi, adeta sigorta ilevi gren fren ve
denge mekanizmasnn, yetki ve sorumluluklarnn snrn belirlemesi ve olas
bir yetki amnda bunun dier bir organ tarafndan engellenebilmesidir. Ne
bakan yrtmenin belirlenmesinde snrsz bir yetkiye sahiptir ne de yasama
yasa yapma srecinde btnyle serbest ve yrtmenin etkisinden muaf ekilde
alabilmektedir. Yasama ve yrtme; birbirini kontrol etmek, birbiriyle uyum
salamak ve ibirlii gelitirmek zorundadr. Aksi halde sistemin tkanmas
kuvvetle muhtemeldir. Ayrca, yarg uyumazlklarn zmnde etkili bir
mekanizmadr ve Federal Yce Mahkeme verdii kararlar ile sistemin ileyiinde
karlalan sorunlarn almasnda ya da belirsizliklerin giderilmesinde rol
oynamtr.
1787den bu yana mevcut Anayasann kullanlyor olmas, ABDdeki
siyasal sistemin kurulduundan bu yana hi deimeden geldii eklinde
alglanmamaldr; zira yasama-yrtme ilikileri nemli bir deiim geirmitir.
Zaman ierisinde, yeni artlar ve gelimeler, Anayasada birok deiiklik
yaplmasn gerekli klmtr. Bu deiikliklerle mevcut halini alan ABD
hkmet sistemi, Anayasay hazrlayan Kurucu Babalarn ngrd zere,
ne yrtmenin ne yasamann ne de yargnn tahakkm kurabildii bir sistem
olarak ortaya kmtr. Lakin baz alanlarda yrtmenin Kongreden daha etkin
olabildii, Kongrenin ise elindeki kritik yetkiler ile yrtmeyi istedii ekilde
davranmaya zorlayabildii grlmektedir. Gerekten de, bu almann beinci
blmnde bahsi geen yarg kararlar ve altnc blmnde incelenen iki rnek
olay, kurumlar aras ilikilerin niteliini ortaya koyarken, bakanlk sisteminin
dejenere olmasyla ortaya kabilecek dezavantajlarn sistem ierisinde nasl
bertaraf edildiini aklamaktadr.
Yrtmenin ba konumundaki bakann, federal politikalarn belirlenmesinde
daha etkili olduu, zellikle de d politika ve ulusal gvenlikle ilgili konularda
baat g konumuna eritiini sylemek yanl olmayacaktr. Yerel talep ve
beklentileri karlamak iin mesailerinin byk bir blmn seim blgelerine
ayran Temsilciler Meclisi yelerinin ise daha ksa vadeli ve dar ereveli politik
gndemlerle ilgilendiini belirtmek de doru olacaktr. Dolaysyla bu noktada,
yasama yeleri ile yrtmenin, nceliklerinin ve odak noktalarn farkllat da
ortaya kmaktadr.
Altnc blmde aktarlan iki rnek olaydan ilki bakann d politikada,
ikincisi de Kongrenin btenin kabulnde elinde bulundurduu stnl
dierine kar kullandn gstermitir. Bu durum, iki organ arasnda bir g
mcadelesinin ve etkinlik araynn gndeme gelebileceine iaret etmektedir.
Ne var ki bu mcadele, istisnai haller dnda, sistemin kilitlenmesi anlamna
gelmemektedir. Zira ABD sistemini, bakanlk sisteminin en iyi rnei yapan
temel sebep, birbirinden kat bir ekilde ayrlm glerin-yarg kararlaryla
da desteklenen fren ve denge mekanizmas sayesinde- ahenk ierisinde

alabilmeye devam etmesidir. Dier bir ifadeyle, organlar arasndaki ayrlk
birlikte almalarna engel olmamakta; bir organ dierinin dengeleyicisi olarak
sistemin ilemesine katk salamaktadr. Bylelikle, yasama ve yrtme arasnda
yaklam farkllklar olsa dahi, bir orta yol bulunabilmekte ve uzla ile sorun bir
ekilde zmlenebilmektedir. Bu esnada, yrtmeden bamszl noktasnda
pheye yer olmayan yarg makam, gler arasnda yaanan olas bir ihtilafn
hukuk kurallar ierisinde halledilmesi iin gvenilir bir yol gsterici ilevi
grmektedir.
Neticede; grev, yetki ve sorumluluklar net bir ekilde belirlenmi organlar,
kat gler ayrl ile birbirinden ayr konumda bulunmakla birlikte, pratikte
birlikte almak durumunda kalmakta ve sistem kurumlar arasnda yetki
atmalarna mahl vermeyecek ekilde ilemeye devam etmektedir. Bu durum;
demokrasinin, hukukun stnlnn ve bireysel hak ve zgrlklerin temin
edildii bir sistemin ortaya kmasyla sonulanmaktadr.
KAYNAKA
ABD Ankara Bykelilii. Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, http://www.usemb-
ankara.org.tr/ ABDAnaHatlar/Hukumet.htm#b1, Eriim: 20.08.2014.
____ . Ksa ABD Tarihi, http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/ abd_kisa_tarih.
pdf, Eriim: 20.08.2014.
____ . Amerika Hakknda: Amerika Birleik Devletleri Anayasas, http://photos.state.gov/
libraries/ turkey/231771/PDFs/abd-anayasasi.pdf, Eriim: 20.08.2014.
____ . Yarg Organ: Anayasay Yorumlama, http://www.usemb-ankara.org.tr/
ABDAnaHatlar/Hukumet.htm#b5, Eriim: 20.08.2014
Adler, David G. The Constitution, Encyclopedia of American Foreign Policy: Studies of the
Principal Movements and Ideas. Alexander De Conde, Richard Dean Burns, Fredrik
Logevall, New York: Charles Scribners Sons, 2002.
Ambrose, Stephen E. The Presidency and Foreign Policy. Foreign Affairs, Cilt 70, Say 5,
(K 1991).
ANCA. Senate Panel Approves Controversial Nominee to Serve as Ambassador to Turkey;
Menendez, Boxer, Risch Oppose, 13.09.2011. http://www.anca.org/press_releases/
press_releases.php?prid=2059, Eriim: 20.08.2014.
Armaolu, Fahir. 19. Yzyl Siyasi Tarihi: 1789-1914. stanbul: Alkm Yaynevi, 2006.
Bakrc, Fahri. Bakanlk Sistemi, Parlamenter Sistem, Meclis Hkmeti Sistemlerinin
Karlatrlmas ve Trkiye rnei. Yaynlanmam Uzmanlk Tezi, TBMM Genel
Sekreterlii, 1994.
Barbash, Fred. Supreme Court Backs Civil Liberties in Terror Cases, Washington Post,
28.06.2004.http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A11657-2004Jun28.
html,Eriim: 20.08.2014.
Blaine, Kyle. Top Uses of Executive Privilege: Washington, Nixon, Obama, ABC News,
20.06.2012, http://abcnews.go.com/Politics/fast-furious-executive-privilege-george-
washington-barack-obama/story?id=16613606#1,Eriim: 20.08.2014.
Boylan, Timothy S. War Powers, Constitutional Balance, and the Imperial Presidency Idea at
Centurys End. Presidential Studies Quarterly, Cilt 29, Say 2 (Haziran 1999), s. 232- 249.
Central Intelligence Agency. World Factbook: United States, https://www.cia.gov/library/
publications/the-world-factbook/geos/us.html, Eriim: 20.08.2014.
Connecticut Judicial Branch Law Libraries. Roger Sherman and The Connecticut
Compromise, http://www.jud.ct.gov/lawlib/History/Sherman.htm, Eriim: 20.08.2014.
Contrubis, John. Executive Orders and Proclamations. Report for Congress, Congressional
Research Service, (09.05.1999), http://www.llsdc.org/assets/sourcebook/crs-exec-
orders-procs.pdf, Eriim: 20.08.2014.
Da, Gray. Anayasa Yargs ve alma Esaslar. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara niversitesi, 2003.
Duignan, Brian ed. The Executive Branch of the Federal Government: Purpose, Process, and
People. New York: Britannica Educational Publishing, 2010.
Erler, Edward J. The American Polity: Essays on the Theory and Practice of Constitutional
Government. New York: Taylor & Francis, 1991.
Evcimen, Gnsev. Bakanlk Hkmeti Sistemi: Ratio Politicas ve Trkiye. Ankara

niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt 47, Say 1 (1998), s. 317-334.
Fendolu, Hasan T. Bakanlk Sistemi Tartmalar. SDE Analiz, (Kasm 2010),
http://www.sde.org.tr/userfiles/file/baskanlik%20sistemi%20tartismalariYENI-1111.pdf,
Eriim: 20.08.2014
Fisher, Louis. Foreign Policy Powers of the President and Congress. Annals of the American
Academy of Political and Social Science, Cilt 499, (Eyll 1988).
____ . The Pocket Veto: Its Current Status. Report for Congress, Congressional Research
Service, (30.03.2001). http://www.senate.gov/reference/resources/pdf/RL30909.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
Foley, Michael ve John E. Owens. Congress and the Presidency: Politics in a Separated System.
Manchester: Manchester University Press, 1996.
Freedom House. Freedom in the World: United States, http://freedomhouse.org/report/
freedom-world/ 2014/united-states-0#.U7z2sZR_vF4, Eriim: 20.08.2014.
Garson, Robert. The Intellectual Reference of the American Constitution. Reflections on
the Constitution: The American Constitution after Two Hundred Years iinde, Richard
Maidment ve John Zvesper eds., Manchester: Manchester University Press, 1989.
Genovese, Michael A. ve Robert J. Spitzer. The Presidency and the Constitution: Cases and
Controversies. New York: Palgrave Macmillian, 2005.
Goldsmith, Jack. The Terror Presidency: Law and Judgment Inside the Bush Administration.
New York: W.W. Norton, 2009.
Gzler, Kemal. Anayasa Yargs, Trk Anayasa Hukuku Sitesi, http://www.anayasa.gen.tr/
anayasa-yargisi.htm#_ftnref4, Eriim: 20.08.2014.
Haskell, John. Congress in Context. Boulder, Co: Westview Press, 2010.
Healy, Gene. The Cult of the Presidency: Americas Dangerous Devotion to Executive Power.
Washington D.C.: Cato Institute, 2009.
Hogue, Henry B. Recess Appointments: Frequently Asked Questions. Report for Congress,
Congressional Research Service, (12.03.2008). http://www.senate.gov/CRSReports/
crs-publish.cfm?pid=%270DP% 2BP%5C W%3B%20 P%20%20%0A,
Eriim: 20.08.2014.
Hudson, David L. The Handy Law Answer Book. Canton, MI: Visible Ink Press, 2010.
Hughes, Charles E. The Republic Endures and This is the Symbol of Its Faith, U.S. Supreme
Court, http://www.supremecourt.gov/about/constitutional.aspx, Eriim: 20.08.2014.
Hurma, Emrah, ABDde Bor Tavan Uygulamas. Ksa Bilgi Notu, TBMM Aratrma
Hizmetleri Bakanl, Ekim 2013.
Jones, Charles O. Separate but Equal Branches: Congress and the Presidency. New Jersey:
Chatham House Publishers, 1995.
Kalaycolu, Ersin. Bakanlk Sistemi: Trkiyenin Diktatrlk Tehdidiyle mtihan.
Bakanlk Sistemi iinde, Teoman Ergl ed. Ankara: Trkiye Barolar Birlii, 2005.
Kuzu, Burhan. Her Yn ile Bakanlk Sistemi. stanbul: BKY, 2012.
Madison, James. The Particular Structure of the New Government and the Distribution of
Power Among Its Different Parts, Independent Journal, 30.01.1788,
http://www.constitution.org/fed/federa47.htm, Eriim: 20.08.2014.

____ . These Departments Should Not Be So Separated as to Have No Constitutional Control
Over Each Other, New York Packet, 01.02.1788, http://www.constitution.org/fed/
federa48.htm, Eriim: 20.08.2014.
Olson, Guy. USA Elections in Brief. Didem zba (ev.), ABD Dileri Bakanl Elektronik
Dergisi, (Ocak 2008), http://photos.state.gov/libraries/turkey/231771/PDFs/abd_
secimleri_genel _bakis.pdf, Eriim: 20.08.2014.
Olson, William C. The US Congress: An Independent Force in World Politics?. Foreign
Affairs, Cilt 67, Say 3 (Temmuz 1991).
mrgnlen, Uur. Amerika Birleik Devletlerinde Kamu Ynetimi. Kamu Ynetimi lke
ncelemeleri iinde, Birgl Ayman Gler ed. Ankara: mge Yaynevi, 2009.
Pfiffner, James P. Power Play: The Bush Presidency and the Constitution. Washington D.C.:
Brookings Institution Press, 2008.
Priest, Dana. Justice Dept. Memo Says Torture May Be Justified, Washington Post,
13.06.2004. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A38894-2004Jun13.
html, Eriim: 20.08.2014.
Ritchie, Donald A. The U.S. Congress: A Very Short Introduction. New York: Oxford University
Press, 2010.
Rozell, Mark. The Constitution and Executive Privilege, Library of Law and Liberty,
12.07.2012, http://www.libertylawsite.org/ 2012/07/12/the-constitution-and-executive-
privilege/ Eriim: 20.08.2014.
Sevin, Murat. Amerikan Yce Mahkemesi. Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Dergisi, Cilt 51, Say 1 (1996), s.391-407
Silverstein, Gordon. Bush, Cheney, and the Separation of Powers: A Lasting Legal Legacy?.
Presidential Studies Quarterly, Cilt 39, Say 4 (Aralk 2009) s. 878-895.
Smith, Steven S., Jason M. Roberts ve Ryan V. Wielen. The American Congress. Cambridge:
Cambridge University Press, 2006.
encan, Hdai. ABDde Hkmet Kapatma. Bilgi Notu, TBMM Aratrma Hizmetleri
Bakanl, Ekim 2013.
Tanyc, aban ve Birol Akgn. Amerikan Bakanl: Cumhuriyetten mparatorlua. Ankara:
Orion Kitabevi, 2008.
The Commission on Security and Cooperation in Europe. About the Commission,
http://csce.gov/index.cfm?FuseAction= AboutCommission.WorkOfCommission, Eriim:
20.08.2014.
Todays Zaman. Senate Committee Approves Ricciardone as Ambassador to Turkey,
14.09.2011. http://www.todayszaman.com/news-256763-senate-committee-approves-
ricciardone-as-ambassador-to-turkey.html, Eriim: 20.08.2014.
Transparency International. Corruption Perceptions Index 2013,
Tushnet, Mark V. The Constitutional Politics of the Clinton Impeachment. Aftermath: the
Clinton Impeachment and the Presidency in the Age of Political Spectacle iinde, Leonard
V. Kaplan ve Beverly I. Moran eds. New York: New York University Press, 2001.
U.S. Department of Justice Office of Legal Counsel. Memorandum for William J. Haynes
IT, General Counsel of the Department of Defense, U.S: Military Interrogation of Alien
Unlawful Combatants Held Outside the United States, (14.03.2003). http://www.aclu.
org/pdfs/safefree/yoo_army_torture_memo.pdf, Eriim: 20.08.2014.
____ . Response to Alberto Gonzales Request for Views on Legality of Interrogation Techniques,
(01.08.2002). http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB127/020801.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
U.S. Department of State Office of the Historian. Articles of Confederation 1777-1781,
http://history.state.gov/milestones/1776-1783/Articles, Eriim: 20.08.2014.
____ . Continental Congress 1774-1781, http://history.state.gov/ milestones/1776-1783/
ContinentalCongress, Eriim: 20.08.2014.
____ . French Alliance, French Assistance, and European Diplomacy during the
American Revolution 1778-1782, http://history.state.gov/milestones/1776-1783/
FrenchAlliance Eriim: 20.08.2014.
____ . Secret Committee of Correspondence/Committee for Foreign Affairs 1775-1777,
http://history.state.gov/milestones/1776-1783/SecretCommittee, Eriim: 20.08.2014.
____ . The Declaration of Independence 1776, http://history. state.gov/
milestones/1776-1783/Declaration, Eriim: 20.08.2014.
U.S. House of Representatives. Forms of Congressional Action, http://thomas.loc.gov/
home/laws made.bysec/formsofaction.html, Eriim: 20.08.2014.
____ . The House Explained: Commissions, http://www.house.gov/content/learn/, Eriim:
20.08.2014.
U.S. Senate. Complete List of Senate Impeachment Trials, http://senate.gov/artandhistory/
history/common/briefing/ Senate_Impeachment_Role.htm#4, Eriim: 20.08.2014.
____ . Origins and Development, http://www.senate.gov/artandhistory/history/common/
briefing/ Origins_Development.htm, Eriim: 20.08.2014.
____ . Summary of Bills Vetoed, 1789-present, http://www.senate.gov/reference/
Legislation/ Vetoes/vetoCounts.htm#1, Eriim: 20.08.2014.
____ . The Senates Impeachment Role, http://senate.gov/artandhistory/history/
common/ briefing/Senate_Impeachment_ Role.htm#1, Eriim: 20.08.2014.
____ . Treaties, http://senate.gov/artandhistory/ history/common/briefing/Treaties.
htm#1, Eriim: 20.08.2014.
U.S. Supreme Court. The Court as an Institution, http://www.supremecourt.gov/about/
institution.aspx, Eriim: 20.08.2014.
____ . United States v. Nixon, 418 U.S. 683 (1974), http://supreme.justia.com/us/418/683/
case.html, Eriim: 20.08.2014.
____ . Youngstown Co. v. Sawyer, 343 U.S. 579 (1952), http://supreme.justia.com/cases/
federal/us/343/579/case.html, Eriim: 20.08.2014.
Vile, M. J. C. Separation of Powers, Encyclopedia of the American Constitution, Leonard W.
Levy ve Kenneth L. Karst eds., 5. Cilt. New York: Macmillan Reference, 2000.
Whittington, Keith E. Constitutional Construction: Divided Powers and Constitutional
Meaning. Cambridge: Harvard University Press, 1999.
Wildavsky, Aaron. The Two Presidencies: Presidential Power is Greatest When Directing
Military and Foreign Policy.Society, Cilt 4, Say 2 (1966), s. 7.
Yale Law School Avalon Project. Articles of Confederation: March 01, 1781, http://avalon.
law.yale.edu/18th_century/artconf.asp, Eriim: 20.08.2014.
____ . Madison Debates: June 15, 1787, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/
debates_615.asp#1, Eriim: 20.08.2014.
____ . Madison Debates: May 29, 1787, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/
debates_529.asp#12, Eriim: 20.08.2014.
Yein, Mehmet. Amerikan Federalizminin Dn ve Bugn. USAK Analiz, (Haziran 2011),
http://www.usak.org.tr/dosyalar/rapor/ OAMdtQluNE2sb0PRRt0KlV876hu3uJ.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
Yoo, John. How the Presidency Regained Its Balance, New York Times, http://www.
nytimes.com/2006/09/17/opinion/ 17yoo.html?pagewanted=all&_r=0, 17.09.2006.
Eriim: 20.08.2014.
____ . Laws as Treaties?: The Constitutionality of Congressional-Executive Agreements,
Michigan Law Review, Cilt 99, Say 4 (ubat 2001), s.757-852.
Arjantin 75
arjantin
SYAS STKRAR LE DEMOKRATK KURUMSALLAMA
ARASINDA DENGE ARAYII: ARJANTN BAKANLIK SSTEM
Halit Tunkak*
1. GR
Y
aklak 200 yl nce spanyann egemenliinden karak bamsz bir
ulus haline gelen Arjantin, ilk anayasasn 1853te kabul etmi; devlet
sistemi olarak federalizmi, hkmet sistemi olarak bakanlk sistemini
benimsemitir. 1916da ilk kez seimle bir bakan baa gelmi, ancak 1930dan
itibaren her 10 ylda bir gerekleen askeri darbeler yznden askeri-sivil
ynetimler arasnda gelgitler yaanmtr. 1983ten itibaren dnlen demokratik
ynetim gnmze kadar devam etmitir. Ne var ki bu dnem ierisinde de ciddi
sosyo-ekonomik bunalmlar ve bunlarn dourduu siyasal krizler lkenin siyasi
istikrarn ve demokratik konsolidasyonunu engellemitir.
Arjantin bakanlk sisteminde siyasi rekabet, genel hatlaryla 1947de
kurulan Peronist Adalet Partisinin (Partido Justicialista/PJ) halefi olan partilerle
anti-peronist blok arasnda yaanmtr. 30 yllk demokratik dnemin 22 yl
Peronist kkenli bakanlarn iktidarn salamtr. Yasama organnda da Peronist
partilerin hkimiyeti sregelmitir.
Arjantin anayasal sistemi hakkndaki literatrde hakim deerlendirme,
bu lkede, devletin erkleri arasnda yrtmenin bariz ekilde baskn olduu
ynndedir. Parlamentonun yrtmeyi dengeleyici rolnn eksik kald,
keza yargnn da yrtmenin etki alanndan kamad kanaati yaygndr.
Bu deerlendirme ve kanaatlerin yeterli olgusal dayanaklara sahip olduu
grlmektedir.
Bu almada, bakanlk sisteminin klasik modeli olan ABDden esinlenen
ancak zellikle uygulamada nemli farkllklar tayan bir rnek olarak
Arjantinin hkmet sistemi, hem anayasal hkmler hem de uygulama boyutuyla
incelenmitir. almann banda lke hakknda genel bilgiler verilmi ve lkenin
siyasi tarihi zetlenmitir. Drdnc blmde anayasal organlarn yetki ve
* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: halittunckasik@tbmm.gov.tr.

grevlerine ilikin anayasal-yasal mevzuat ortaya konmutur. Beinci blmde

devletin erkinin uygulamada ne kadar gl olduu ve birbirleriyle ilikilerinin
nasl yrdne yakndan baklmtr. Altnc blm Arjantin bakanlk
sisteminin ileyiine dair tartmalar kapsamnda, sistemin zayfln aklayan
nedenleri iermektedir. Sonu blmnde ise almadaki nemli noktalar bir
araya getirilerek baz deerlendirmeler yaplmtr.
2. ARJANTN HAKKINDA GENEL BLG

Mevcut Anayasa: 1853 Gney Amerikann gneyinde yer
Devlet Bakan: Cristina Fernandez alan ve ktann Brezilyadan sonra
De Kirchner (10 Aralk 2007den beri) en geni ikinci lkesi olan Arjantin
Babakan: Jorge Capitanich 2.780.400 km2lik yzlmne sahip
Yasama Organ: Ulusal Kongre olup nfusu yaklak 41 milyondur.
(Senato+Temsilciler Meclisi) lkenin nfusu ve kltr byk
Ynetim ekli: Cumhuriyet, Bakanlk, lde talya ve spanya bata olmak
Federal zere Avrupann deiik lkelerinden
Yzlm: 2.780.400 km2 gelmi gmenler tarafndan
oluturulmutur.4
Nfus: 41.086.9271
Dil: spanyolca (resmi dil), talyanca, Arjantin, 23 eyalet ile zerk Buenos
ngilizce, Almanca, Franszca, Yerel Diller Aires ynetiminden olumaktadr.
(Mapudungun, Quechua)2 Bakenti Buenos Aires olup dier
Din: Roman Katolik %92 nemli ehirleri Cordoba, Rosario ve
(uygulama %20den az), % 2, Mendozadr. Kentleme oran %92dir.
Protestan, %2 Yahudi, %4 dier. Arjantin nfusu, dmekte olan
Ekonomi: 2012 yl, gayri safi milli hasla doum oran hzndan dolay yava
bykl 735.1 milyar dolar; kii bana biimde artmaktadr. Nfus art hz
milli gelir 18.000 dolar; byme hz % 1,9; %1,7dir. Ortalama yaam beklentisi
enflasyon %10 olarak
77,3tr. Okur-yazarlk oran %98 olup
gereklemitir.3
bu oran kadn ve erkeklerde ayndr.
Okul yaam beklentisi 16 yldr.5
Arjantin, zgrlk Evi (Freedom House) 2013 yl deerlendirmesine gre
zgr kategorisinde bulunmaktadr. lkenin internet eriimindeki durumu
da zgr olarak grlrken, basn konusunda yar zgr deerlendirmesi
1
Argentina, World Bank nternet Sitesi,
http://search.worldbank.org/data?qterm=argentina&language=EN, Eriim: 10.01.2014.
2
Argentina, CIA nternet Sitesi, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
geos/ar.html, Eriim: 10.01.2014
3
Argentina Inflation Rate History-2004-2014, RateInflation nternet Sitesi, https://www. rateinfla-
tion.com/inflation-rate/argentina-historical-inflation-rate, Eriim: 10.01.2014
4
Argentina, CIA nternet Sitesi.
5
Argentina, CIA nternet Sitesi.
Arjantin 81
yaplmtr.6 Ekonomist Dergisinin Demokrasi Endeksine gre 2012de Arjantinin

dnya lkeleri arasndaki sras 52, ortalama puan 10 zerinden 6,84tr.7
Bakent Buenos Airesten bir grnm

Uluslararas effaflk rgtnn tespit ettii Dnya Yolsuzluk Algs
Endeksinde ise Arjantin 100 zerinden 34 puanla dnyada 106. sradadr.8
3. ARJANTNN YAKIN SYAS TARH

1810da ilk ulusal hkmetini kuran Arjantin, 1816da spanyadan bamszln
ilan etti. Blgeler arasnda yaanan i sava sonunda, 1853te kabul edilen anayasa
ile lke federal bir devlete dnt.9 Bu tarihten sonra, yaklak 70 yl boyunca,
lke siyasi istikrarn korudu ve yaad hzl ekonomik kalknma sreci ile
dnyann en mreffeh lkeleri arasna girdi. Kii bana den milli gelir itibariyle
1920de dnyada yedinci sraya kt.10
1916da Arjantinin seimle gelen ilk Bakan Hipolito Yrigoyen 1930da bir
askeri darbe ile grevden alnd ve lkenin ilk askeri ynetimi kuruldu. 1932de
sivil ynetime geilse de 1943te yine askeri ynetim baa geldi. Bu ynetimin
6
Argentina, Freedom House nternet Sitesi,
http://www.freedomhouse.org/country/argentina#.U2EDiIF_uCl, Eriim: 10.01.2014.
7
Democracy Index 2012: Democracy is at a standstill, The Economist nternet Sitesi, Intelligence
Unit Raporu, 2013, http://www.eiu.com/public/topical_report.aspx?campaignid=DemocracyIndex12,
Eriim: 10.01.2014.
8
Corruption Perceptions Index 2013, Transparency International nternet Sitesi,
9
Antonio M. Hernandez, Republic of Argentina, Forum of Federations, International Association of
Centers for Federal Studies (iacfs),
http://www.thomasfleiner.ch/files/categories/IntensivkursII/Argentinag3.pdf, Eriim: 14.03.2013, s. 1.
10
Thomas G. Sanders, Argentina and the Politics of Economic Distress, UFSI Field Staff Reports, 1988-
89, No. 4, s. 1den aktaran Mark P. Sullivan, Argentina: Political and Economic Conditions and U.S.
Relations, ABD Kongresi Aratrma Merkezi Raporu, 12.10.2006,
http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS21113.pdf, Eriim: 12.03.2013, s. 1.
nde gelen ismi Albay Juan Domingo Peron, 1946da yaplan seimde bakan
seildi ve 1954teki seimlerde bu baarsn tekrarlad.11 Peron, zellikle birinci
dnemde ar milliyeti ve sosyal kalknmac bir politika izledi. Peronun otoriter
ynetimi bir taraftan lkenin ekonomik bakmdan ilerleme kaydetmesini ve gelir
dalm dengesinin kurulmasn salarken dier taraftan hukuki istikrarn bir
daha toparlanmayacak biimde bozulmasna yol at. Kurduu siyasi parti ve
siyasi hareket gnmze kadar yaayan en gl siyasi yap oldu. Peron, 1955te
silahl kuvvetlerin mdahalesi ile grevden alnd.12
Peronun devrilmesinin ardndan
Arjantin yine uzun bir siyasi
istikrarszlk dnemine girdi. 1950-
1960l yllarda siyasi hkimiyet sivil ve
askeri rejimler arasnda gidip geldi.
1973te parlamento ve bakanlk
seimleri yapld. Bu dnemde, daha
nce Peron tarafndan kurulan parti
parlamentoda ounluu salad. Ayn
yl Peron srgnden dnerek bakan
seildi; ancak bir yl sonra lnce lke
yine kaosa girdi.
Juan Domingo Peron
1976da yeni bir askeri rejim balad. Yeni ynetim Ulusal Yeniden Yaplanma
Sreci ad altnda btn muhalefeti bastran kanl bir dnem balatt. Kirli
Sava olarak adlandrlan iddet olaylarnda 30.000 insan ld. 1981de dorua
kan ekonomik sorunlar, yolsuzluk ve huzursuzlukla birlikte 1982de Birleik
Krallkn Falkland adalarn igal etmesi ve ekilmesi askeri ynetimin g ve
itibarn bitirdi.13
1983te demokrasiye dnld14 ve Arjantin halk Radikal Yurtta Birlii
(Unin Cvica Radical/UCR) lideri Raul Alfonsini bakanla getirdi. Alfonsin
(1983-1989); enflasyon, askerlerin insan haklar ihlalleri gibi meseleleri zme
yolunda mesafe katetti, ademi merkezileme ve demokratikleme ynnde
admlar att.15 Normal grev sresini doldurmaya be ay kala istifa etmek zorunda
kalan Alfonsinin ardndan, Peronist Adalet Partisi lideri Carlos Menem iktidara
11
Argentina, ABD Dileri Bakanl nternet Sitesi, http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26516.htm,
Eriim: 23.12.2012.
12
Europa World Plus, http://www.europaworld.com/pub/entry/EE000260, Eriim: 23.12.2012.
13
History of Argentina, Country Reports nternet Sitesi,
http://www.countryreports.org/country/Argentina/history/overview.htm, Eriim: 11.02.2014.
14
Latin Amerika lkelerinin tamamna yaknnda 1970lerin sonlar demokrasiye gei yllar olmu-
tur.
15
Mugambi Jouet, The Failed Invigoration of Argentinas Constitution: Presidential Omnipotence,
Repression, Instability, and Lawlessness in Argentine History, University of Miami Inter-American
Law Review, Cilt 39, Say 2 (Bahar/Yaz 2008), s. 17.
Arjantin 83
geldi. Menem 6 yllk ilk bakanlk dneminde belli bir siyasi istikrar salarken
Peron gibi radikal reformlara engel olarak grd Yksek Mahkemenin
yapsn deitirerek hukuki istikrarszl derinletirdi. 1994te yapt geni
kapsaml anayasal reformla yeniden bakan seilmenin yolunu at. kinci dnem
iktidarnn sonlarnda siyasi ve ekonomik gstergelerde gerileme balad. nc
kere bakan aday olmak iin dnd hukuki dzenlemeyi gerekletiremedi.
Menemden sonra yeniden Radikal cepheden seilen bakan Fernando de la
Rua (1999-2001) ekonomik bunalmla birlikte yaylan kitlesel hareketlere boyun
eerek istifa etti.16 2001-2003 yllar arasnda derin siyasi-ekonomik bunalm
dnemi yaand. De la Ruann yarm brakt bakanlk sresini tamamlamak
iin grevlendirilen drt geici bakan bu sreyi tamamlayamayarak istifa etmek
zorunda kald.
2003te Peronist cepheden Nestor Kirchner bakanla seildi. Kirchner
demokratik baz admlar att, Carlos Menemin Yksek Mahkemeye atad
yanda yeleri deitirdi, siyasi istikrar salad. Ancak uygulad ekonomik
politikalar belli bir iyileme salasa da gelir dalm dengesizlii devam etti.
Kirchner yeniden seilmek iin uygun olan siyasi atmosfere ramen kendisi
yerine eini aday gsterdi. Bylece einden sonra iki dnem daha bakan seilme
hesab yapt.17
2007de yaplan bakanlk seimlerinde Nestor Kirchnerin ei bakan seildi.
Yeni bakan Cristina Fernandez de Kirchner einin balatm olduu grece
istikrarl ynetimin devam etmesini salad. 2011de yaplan son bakanlk
seiminde Bayan Kirchner yeniden bakanlk koltuuna oturdu.
1994 ylnda nemli deiikliklere urayan 1853 tarihli Arjantin Anayasasna
gre Arjantin, temsil esasna dayal bir Federal Cumhuriyettir. Kuvvetler
ayrl ilkesi anayasayla teminat altna alnm; devleti oluturan ana kuvvet
yasama, yrtme ve yarg olarak belirlenmitir. Yrtme kuvvetinin banda
bakan bulunmaktadr. Yasama gcn, iki meclisten oluan Kongre yargy
ise Yksek Mahkeme, temyiz mercileri niteliinde yksek yarg organlar ve ilk
derece mahkemeleri oluturmaktadr.18 Yksek Mahkeme, anayasa mahkemesi
16
2001de yaanan ar ekonomik ve siyasi kriz byk sosyal alkantlara yol am, nfusun yarsn
yoksul hale getirmi, lkenin borlar denememi, eitim ve salk sistemi km ve isizlik ar
dzeyde artmtr. Halkn devlet kurumlarna gveni sarslm, iki partili sistem gelenei km,
yaygn sokak protestolar Hepiniz defolun! sloganlar eliinde yaanmtr (Argentina Country
Strategy Paper 2007-2013, Avrupa Komisyonu nternet Sitesi, (23.04.2007),
http://eeas.europa.eu/argentina/csp/07_13_en.pdf, Eriim: 22.02.2013, s.8).
17
Nestor Kirchner 2010da lmtr.
18
Birgl A. Gler, Onur Karahanoullar ve Koray Karasu, Kamu Ynetimi lke ncelemeleri (Ankara:
ASBF Kamu Ynetimi Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar, 2004), s.373.
grevini de yerine getiren en yksek yarg organdr.19 Her eyaletin kendine ait
bir anayasas ve bir yarg sistemi bulunmaktadr.20 Eyaletler nispi bamszla
sahip olup daha ok baz vergiler, gvenlik, eitim, salk ve adaletle ilgili yetki ve
sorumluluklara sahiptirler.21
4.1. Yasama Organ: Kongre

Arjantinde yasama ilevi Kongre (Un Congreso) tarafndan yerine getirilmekte
olup Kongre, Temsilciler Meclisi (De la Cmara de Diputados) ve Senatodan (Del
Senado), olumaktadr.22
Kongrenin temel ilevi, tm parlamentolarda olduu gibi, kanun yapmdr.
Anayasann 75inci maddesinde dzenlenen Kongrenin yetkileri ve yasama
konular 32 fkra ile ayrntl biimde ortaya konmutur. Kongrenin ikinci nemli
ilevi hkmetin denetimidir. Kongre bunu, nceden hazrlanan hkmet plan ve
programlarn deerlendirerek yapar. Bunu gerekletirmek iin inceleme yapma,
rapor alma ve alma alanlar oluturma gibi eitli aralara sahiptir. Babakan
bunun iin her ay Kongreye rapor sunar.23
Kongre her yl olaan yasama dnemi olarak 1 Mart ile 30 Kasm arasnda
alr. Bakan, Kongreye olaanst toplant ars yapabilir ve Kongrenin
olaan alma sresini uzatabilir. Kongreye ilikin olarak Anayasada yer alan
nemli noktalar unlardr:
Kongre yeleri yasama dokunulmazl ve sorumsuzluuna sahiptirler.
Yrtme organna yasama yetkisi devredilemez. Ancak belli bir sre iin ve
Anayasa tarafndan belirlenmi artlar altndaki dzenlemeler istisnadr.
Kanun nerileri her iki meclisin yeleri ve yrtme organ tarafndan
verilebilir.
ki meclis tarafndan kabul edilen kanunlar onaylanmak zere bakana
gider. Onaylandktan sonra kanun haline gelir.
Bakan tarafndan geri gnderilen tasarlar her iki meclisin te iki
ounluu tarafndan kabul edilirse kanunlar ve yaymlanmak zere
19
Argentina, Venedik Komisyonu nternet Sitesi, http://www.codices.coe.int/NXT/gateway.dll/CO-
DICES/descriptions/eng/ame/arg?f=templates$fn=document-frame.htm$3.0, Eriim: 10.01.2014.
20
Argentina, ABD Dileri Bakanl nternet Sitesi,
http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26516.htm, Eriim: 23.12.2012.
21
Argentina Country Strategy Paper 2007-2013.
22
Yasama Organnn Yaps, Arjantin Senatosu nternet Sitesi,
http://www.senado.gov.ar/conformacion, Eriim: 23.12.2012.
23
Kongrenin levleri, Arjantin Senatosu nternet Sitesi, http://www.senado.gov.ar/funciones,
Eriim: 23.12.2012.
Arjantin 85
bakana gnderilir. Belli artlar altnda bakan kanunun bir blmn

onaylayp bir blmn geri gnderebilir (ksmi veto).
Bakann herhangi bir nedenle grevini yapamamas durumunda, bakan
yardmcs bu yetkiyi stlenir. Yardmcnn da grev yapamamas durumunda
Kongre geici olarak yetkiyi kullanacak kiiyi belirler.
Kongrenin her bir meclisi, grd lzum zerine bakanlar kurulu yelerini
aklama yapmalar veya rapor sunmalar talebiyle arabilir.
4.1.1. Temsilciler Meclisi

Temsilciler Meclisi yeleri dorudan halk tarafndan seilir. Her eyalet bir seim
blgesi saylmakta ve listeli nispi temsil sistemi uygulanmaktadr. Eyaletler kendi
nfuslarna oranla milletvekili seerler.24 Milletvekili olabilmek iin 25 yan
doldurmak, asgari drt yl Arjantin vatanda olmak ve seilecei blgede en az
iki yl ikamet etmi olmak gerekmektedir. Semen ya Kasm 2012de karlan
bir kanunla 16ya drlmtr.
Milletvekilleri drt yl iin seilirler; ancak her iki ylda bir Meclisin yars
yenilenir. Yeniden seilmeye engel yoktur. Milletvekili says lkenin 10 ylda
bir yaplan saymlardaki nfusuna gre deikenlik gsterir. Hlihazrda toplam
milletvekili says 257dir.25
Son 30 ylda yaplan nfus saymlarna gre milletvekili says yeniden
belirlenmedii iin mevcut milletvekili says 1980 ylnn nfus saymn
yanstmaktadr. Bu gncellemenin yaplmam olmasnn ilgin bir sonucu
olarak rnein en fazla nfusa sahip olan Buenos Aires, Cordoba veya Santa Fe
eyaletlerinin birinden milletvekili seilebilmek iin Tierra del Fuego ve Santa
Cruz eyaletlerine gre 10 kat daha fazla oy almak gerekmektedir.26
Temsilciler Meclisinin inhisarnda iki nemli yetki bulunmaktadr. Bunlardan
birincisi bakan, bakan yardmcs, babakan,27 bakanlar ve Yksek Mahkeme
yelerinin sulandrlmasdr. Sz konusu kiiler grevlerini ktye kullanma veya
grevle ilgili su ilemeleri ya da dier cezai sulardan dolay sulandrlabilirler.
Temsilciler Meclisine mnhasr ikinci yetki ise gelir salayan ve asker almna
ilikin tekliflerin verilmesidir.
24
Sz konusu sistem, adaylarn belirlenmesinde siyasi partilerin kontroln salamaktadr. Eyalet va-
lileri parti iin belirlenecek aday listesini oluturabilmekte, dolaysyla seilen vekillerin parlamen-
todaki oylarnn ynn de etkileyebilmektedir (Hernandez, Republic of Argentina, s. 5).
25
Temsilciler Meclisi, Arjantin Temsilciler Meclisi nternet Sitesi,
http://www.diputados.gov.ar/, Eriim: 23.12.2012.
26
Hernandez, Republic of Argentina, s. 5.
27
Yaygn kullanmndan dolay almamzda tercih ettiimiz babakan teriminin Arjantin Anayasa-
sndaki tam karl bakanlar kurulu bakan/ al jefe de gabinete de ministrostur.
4.1.2. Senato
Senato nfusa baklmakszn her eyalete temsilci decek ekilde toplam
72 temsilciden oluur. Bir eyalette oylarn ounluunu alan parti o eyaletin
iki senatrn karr. En ok oyu alan ikinci parti ise nc senatr karr.
Senatrler, alt yllna halk tarafndan seilmektedir. Her iki ylda bir Senatonun
te biri yenilenmektedir. Bakan yardmcs ayn zamanda Senatonun
bakandr.28
Senato Genel Kurulu
Senatr olarak seilebilme artlar; 30 yan doldurmak, asgari alt yl Arjantin

vatandal bulunmak, yllk belli bir gelir dzeyine sahip olmak ve seilecei
blgede en az iki yl ikamet etmi olmaktr.
Senatonun mnhasr yetkileri unlardr:
Temsilciler Meclisinin sulandrd bakan ve st dzey kamu grevlilerini
yarglar.
D saldrlar durumunda bakana skynetim ilan etme yetkisini verir.
Bakann yapt st dzey terfi ve atama ilemlerini onaylar.
Bakan Senatonun onayyla sava ilan eder; misilleme emri verir.
Bakan, Yksek Mahkeme yelerini Senatonun onayyla atar. Dier federal
mahkeme yelerini Yarg Konseyinin hazrlad liste arasndan yine
Senatonun onayyla atar. Bykelileri, diplomatik temsilcileri ve ticari
ataeleri Senatonun onayyla atar ve grevden alr.29
Yasama Organnn Yaps.

28
Latin Amerika lkelerinin % 90nda bakanlara bu yetki verilmitir.

29
Arjantin 87
4.1.3. Kongrenin Yetkileri

Anayasada Kongrenin Yetkileri bal altnda saylan nemli grev ve yetkiler
u ekilde zetlenebilir (m.75):
Ulusal gmrk, ihracat ve ithalat vergilerine ilikin kanun yapar; vergi koyar;
borlanmaya, ulusal topraklarn kullanlmas ve satlmasna karar verir. Federal
Bankann para basmasna karar verir. ve d borlarn denmesini dzenler, d
ticareti ve eyaletler aras ticareti dzenler. Bteyi, kamu yatrmlarn ve yatrm
hesaplarn onaylar. Arjantin yerli halknn etnik ve kltrel varln kabul eder;
kimlik, iki dilli ve ok kltrl eitime saygy gvence altna alr, topluluklarn
hukuki ehliyetlerini kabul eder. Refah, eitim, sanayi, g, demiryollar, su
tamacl, d sermayenin ithali, insan haklar, sosyal adalet, istihdam yaratma,
blgeler aras eitsizlii giderme gibi konularda lkenin gelimesini salar.
Yksek Mahkemenin altndaki mahkemeleri kurar; genel af karr. Bakan ve
bakan yardmcsnn istifalarn kabul eder veya reddeder, grev yapacak bakan
ve bakan yardmcs bulunmaynca geici bir bakan seer. Dier devletlerle ve
Papalkla yaplan szlemeleri onaylar.30
Gmrk, vergi, federal banka, borlar, bte, eyaletler aras gelir aktarm,
dviz, ticaret, vb. ekonomik alanlarda ve posta, sosyal gvenlik, refah tedbirleri,
snr gvenlii gibi konularda kanun karr. Snr gvenliini salar. Bakana
sava ilan, misillemede bulunma ve bar yapma yetkisi verir. Sava ve bar
zamannda gerekli silahl kuvvetlerin tekilat ve ileyiini dzenler. kargaa
halinde skynetim ilan eder, tatil dneminde bakann ilan ettii skynetim
kararn onaylar. Eyaletlere federal mdahalenin yaplmasn kararlatrr, bu
konuda bakann, Kongre tatildeyken verdii karar onaylar.
4.1.4. Kanun Yapm Sreci
Kongrenin her iki meclisinin yeleri ile yrtme organ kanun nerisinde
bulunabilir.31 Bir meclis tarafndan verilen kanun nerisi orada grlp kabul
edildikten sonra dier meclise havale edilir. Dier meclis tarafndan da kabul
edildii takdirde incelenmek zere bakana gnderilir. Bakann onaylamas ile
teklif kanunlar.
nerinin sahibi olan meclis, neri dier mecliste deitirilip tekrar kendisine
gelince onu tmyle reddedemez. neriyi ikinci olarak gren Meclisin,
neri zerinde deiiklik yapmsa, bunu mutlak ounlukla m yoksa te iki
ounlukla m yapt belli olmaldr. kinci gren Meclis mutlak ounlukla
deiiklik yapmsa, neri sahibi Meclis yine mutlak ounlukla ya bu deiiklikleri
kabul eder ya da ilk halinde srar eder. Ancak eer ikinci gren Meclis, yapt
Anayasada saylan szlemeler kanunlardan stn olup anayasa hkmlerine edeerdir.

30
Gelir salayan ve asker almna ilikin teklifler yalnzca Temsilciler Meclisi yeleri tarafndan verile-
31
bilir.
deiiklikleri toplantdakilerin te iki ounluuyla kabul etmise ve teklif sahibi

meclis ayn oran bulamamsa neri deiikliklerle birlikte bakana gnderilir.
lk gren Meclis kendi ilk nerisini te iki orannda oy okluuyla kabul ederse
nerinin ilk hali bakana gnderilir.
Seim sistemi ve siyasi partilerle ilgili deiiklik yapan kanunlar ancak her
mecliste ye tamsaysnn mutlak ounluu ile kabul edilebilir.
Bakan tarafndan 10 i gn ierisinde Kongreye geri gnderilmeyen teklifler
onaylanm saylr. Teklifin baz maddelerinin onaylanp bazlarnn veto edilmesi
kural olarak mmkn deildir. Ancak bunun istisnas vardr; veto edilmeyen
hkmler bamsz bir nitelik tayorsa ve onlarn yaymlanmas kanunun ruhunu
ve btnln bozmuyorsa ksmi veto yaplabilir. Bu durumda zorunlu ve acil
kararnameler iin ngrlen hkmler uygulanr.
Bakann, neriyi tmyle veya ksmen veto etmesi halinde neri, ilk gren
meclise geri gelir. Bu durumda nerinin kabul iin her iki meclisin te iki
ounluunun salanmas gerekir. Sz konusu ounlukla kabul edilen teklif
kanunlam saylr ve yaymlanmak zere bakana gnderilir.
Vatandalar Temsilciler Meclisinde kanun nerisi verme hakkna sahiptir.
Kongre bu nerileri 12 ay iinde grr. Bu tr neriler anayasa deiiklii,
uluslararas antlamalar, vergi, bte, su ve ceza konularn ieremez. Temsilciler
Meclisinin kararyla Kongre bir kanun nerisini halkoyuna sunabilir. Halkoyuyla
kabul edilmi olan kanun nerisi veto edilemez, dorudan yaymlanr.
Parlamento Binas
Arjantin 89
Anayasa tmyle veya ksmen deitirilebilir. Anayasa deiiklii iin Kongrenin

her iki meclisinde ye tamsaysnn te ikisinin oyu gereklidir.32
4.2. Yrtme Organ
4.2.1. Bakan
Arjantin Anayasasna gre ulusun yrtme g-
c Arjantin ulusu bakanna (Presidente de
la Nacin Argentina) aittir. Bakann seilme
ehliyeti, grev sresi ve seilme usulne ilikin
hkmler Anayasann 87-98. maddeleri arasnda
sralanmtr. Bu hkmlere gre, bakan (ve
yardmcs) drt yl iin dorudan halk tarafndan
seilmektedir.33 Bakan art arda iki kere seilebilir.
En az bir dnem araya girdikten sonra tekrar
seilmesi mmkndr.
Seimler mevcut bakann grev sresinin
bitimine iki ay kala yaplr. Seim sonucunda en
ok oy alan aday %40n altnda oy alrsa en ok
Cristina Fernandez de Kirchner,
oy alan iki aday ikinci turda yarr. En ok oy alan Bakan
aday %40-45 aras oy almsa ve ikinci sradakiyle arasnda 10 puan fark varsa
ikinci seime gidilmez. ndeki aday %45ten fazla oy alrsa dorudan bakan
seilmi olur.
Bakan, hem devletin hem hkmetin badr. Bakanlar kurulu bakan
tarafndan atanr. Bakana kararlarnda yardmc olma ilevini yerine getiren
kabinenin banda babakan bulunur.34
Bakann herhangi bir nedenle grevini yapamamas durumunda, bakan
yardmcs bu yetkiyi stlenir. Yardmcnn da grev yapamamas durumunda
Kongre geici olarak yetkiyi kullanacak kiiyi seer.
Bakanlklar dnda devlet tekilat iinde yer alan ve bakann kontrolnde
alan nemli kurumlar mevcuttur. Bunlar Genel Sekreterlik, Devlet stihbarat
Sekreterlii, Hukuk ve Teknik Sekreterlii, Genelkurmay, Kltr Mstearl
ile Uyuturucu Bamll ve Kaakln nleme Sekreterliidir. Bunlarn
haricinde Bakanlk Sekreterlii, Siyasi Analiz Brosu, Teknik Yardm Brosu,
zel Sekreterlik, Yardmc Sekreterlik, Stratejik Aratrma ve Deerlendirme
Brosu gibi yardmc kurumlar bakana bal olarak almaktadrlar.35
32
Argentina, Cmara de Diputados (Chamber of Deputies) , Inter Parliamentary Union (IPU) nternet
Sitesi, http://www.ipu.org/parline-e/reports/2011_E.htm, Eriim: 14.06.2013.
33
Son bakanlk seimi 23 Ekim 2011de yaplm ve Cristina Fernandez De Kirchner %54 oyla yeni-
den bakanla seilmitir.
34
Ulusal Otoriteler, Arjantin Hkmeti nternet Sitesi,
http://www.argentina.gob.ar/pais/48-acerca-del-gobierno.php,Eriim: 20.12.2012.
35
Ulusal Otoriteler.
Aada 1983ten gnmze Arjantin devlet bakanlar, grev sreleri,

grevden ayrlma nedenleri ve ilgili siyasi partilere ilikin bilgiler verilmektedir.
Tablo 1. 1983ten (Demokrasiye Dn) tibaren Arjantin Devlet Bakanlar36
Grevden
Bakan Grev Sresi Siyasi Partisi
ayrlma nedeni
Raul Ricardo 10 Aralk 1983 - 8 Temmuz 1989

stifa Union Civica Radical (UCR)
Alfonsin (6 yl)
8 Temmuz 1989 - 8 Temmuz 1995 Grev sresinin Partido Justicialista

Carlos Saul Menem
(6 yl) bitmesi (PJ)
8 Temmuz 1995 - 10 Aralk 1999 Grev sresinin Partido Justicialista

Carlos Saul Menem
(4 yl) bitmesi (PJ)
10 Aralk 1999 - 20 Aralk 2001

Fernando de la Rua stifa Union Civica Radical (UCR)
(2 yl)
22 Aralk 2001 - 30 Aralk 2001 Partido Justicialista

Adolfo Rodriguez Saa stifa
(8 gn) (PJ)
2 Ocak 2002 25 Mays 2003 Partido Justicialista

Eduardo Duhalde stifa
(1,5 yl) (PJ)
25 May 2003 - 10 Aralk 2007 Grev sresinin Partido Justicialista (PJ)/

Nestor Kirchner
(4,5 yl) bitmesi Frente para la Victoria-VF
Cristina Fernandez de 10 Aralk 2007-10 Aralk 2011 Grev sresinin Partido Justicialista (PJ)/
Kirchner (4 yl) bitmesi Frente para la Victoria-VF
Cristina Fernandez de Partido Justicialista (PJ)/

10 Aralk 2011-
Kirchner Frente para la Victoria-VF
4.2.2. Bakann Yetkileri

Bakann yetkileri Anayasann 99uncu maddesinde dzenlenmi olup bu yetkiler
yle zetlenebilir:
Bakan, ulusun ve hkmetin badr ve lkenin genel idaresinden
sorumludur.
Kanunlarn yrtlmesi iin gerekli dzenleyici metinleri karr.
Kanunlarn yapmna anayasal erevede katlr ve kanunlar onaylayp
yaymlar. Uygun grmedii kanunlar tekrar grlmek zere Kongreye
geri gnderir. Belli koullar altnda ksmi veto yetkisine sahiptir.
36
Bu tablodaki veriler dnya devlet bakanlarna dair bilgilerin yer ald
http://www.worldpresidentsdb.com/list/countries/Argentina/;
http://www.argentour.com/en/argentina_history/presidents_of_argentina.php ve
http://www.elhistoriador.com.ar/datos/presidentes_de_argentina.php adreslerinden derlenmitir.
Arjantin 91
Kanun niteliinde dzenleyici ilem yapamaz. Ancak kanunlarn ngrlen

olaan ekilde yaplmasnn mmkn olmad olaanst ve acil hallerde
ve ceza, vergi, seim, siyasi partiler konularnda olmamak kaydyla kanun
hkmnde kararnameler karabilir.37 Bu ekilde karlan kararnameler
bakanlarn gr alnarak babakann kar imzasyla dzenlenir. Bu
kararnameler 10 gn iinde babakan tarafndan Kongrede Karma
Komisyona sunulur. ki meclisteki partilerin sandalye saysyla orantl olan
bu komisyon 10 gn iinde raporunu hazrlayp iki meclise sunar. vedilikle
yaplmas gereken bu grmelerin ardndan Meclislerin onayyla kararname
kabul edilir.
Zorunlu grd durumlarda yasama organnn alma sresini uzatabilir
veya onu olaanst toplantya arabilir.
Yasama yl banda Kongrenin al konumasn yapar.
Yksek Mahkeme yelerini Senatonun onayyla atar. Dier federal mahkeme
yelerini Yarg Konseyinin hazrlad liste arasndan seerek yine Senatonun
onayyla atar. Bykelileri, diplomatik temsilcileri, ticari ataeleri Senatonun
onayyla atar ve grevden alr. Babakan ve bakanlar, kendi tekilatnda
alan tm kamu grevlilerini tek bana atar ve grevden alr.
Federal yargnn verdii cezalar (sulandrma/impeachment hari) affetme
veya hafifletme yetkisine sahiptir.
Bakanlar kurulunun alma ve performansn, gelir ve harcamalarn mevzuat
ve bte asndan takip eder. htiya duyduu her trl bilgiyi babakandan
ve bakanlardan talep eder.
Silahl kuvvetlerin bakomutandr. Silahl kuvvetlerin tekilatlanmas ve
dalmndan sorumludur. st dzey terfi ve atama ilemlerini Senatonun
onayyla yapar. Senatonun onayyla sava ilan eder; misilleme emri verir. D
saldr durumunda, Senatonun onayyla gerekli blgelerde skynetim ilan
eder. kargaa durumunda ancak Kongre tatildeyse bu yetkiyi kullanabilir.
Uluslararas antlamalar imzalar.
4.2.3. Bakann Sorumluluu ve Grevden Alnmas
Sulandrma (impeachment), yrtmenin g amn durdurmak iin potansiyel
kontrol mekanizmalarndan biridir. Ancak Arjantinde sulandrma kurumunun
iletilmesi, basit ounluun yeterli olduu ABDye gre daha zor hale getirilmitir.
37
Bakanlarn suistimaline ak olan bu anayasal kural Latin Amerika lkelerinin hemen hepsinde
farkl derecelerle de olsa mevcuttur (Jose Antonio Cheibub, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg, Latin
American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective, Chicago Public Law and Legal
Theory Working Paper, No.361, The Law School The University of Chicago, (Eyll 2011),
http://www.law.uchicago.edu/files/file/361-tg-latinAmerica.pdf, Eriim: 21.02.2013, s.17).
Bakan veya bakan yardmcs, Temsilciler Meclisinde toplantdaki yelerin

te ikisinin oyu ile grevi suistimal veya cezay gerektiren bir su nedeniyle
sulandrlabilir ve Senato tarafndan ayn karar yeter says ile yarglanabilir.
Senatoda bakann yarglanaca oturumu Yksek Mahkeme bakan ynetir.
Yarglama sonucunda sulu bulunursa bakann grevi sona erer.
4.2.4. Babakan ve Bakanlar Kurulu
Bakan kendisine yardmc olma ilevini yerine getirmek zere bakanlar
kurulunu atar. Bakanlar kurulunun banda babakan (El jefe de gabinete de
ministros) bulunur.38 Babakann temel grev ve yetkileri; bakanlklar arasnda
koordinasyon salamak, yasama organ ile irtibat kurmak ve merkezi ynetim-
yerel ynetim ilikilerini koordine etmek eklinde zetlenebilir.39
Babakan ve bakanlarn grev ve yetkilerine ilikin hkmler, Anayasann
100 il 107nci maddeleri arasnda dzenlenmitir. Bu hkmlere gre babakana
verilen yetkiler ile bakanlara ilikin nemli baz hususlar yle sralanabilir:
Babakann grev ve yetkileri;

lkenin genel idaresini yrt-
mek, gelirler ve bte ile ilgili
uygulamalar gerekletirmek,
yetkili organlarn yapt hukuki
dzenlemeleri uygulamak, ba-
kana tahsis edilmi atamalar d-
nda kalan atamalar yapmak,
bakanlar kurulunu koordine et-
mek, toplantya hazrlamak ve
Jorge Capitanich, Babakan
bakann yokluunda ynet-
mek, bakann onayyla Kongre-
ye kanun teklifinde bulunmak, bakann kararnamelerine kar imza koymak,
Kongre grmelerine katlmak (Oy hakk yoktur.), Kongreye bakanlklarn hiz-
met durumlarn rapor etmek; Kongrenin talebi halinde gerekli szl ve yazl
aklamalar yapmak; her ay Kongre toplantlarna katlarak hkmetin gidiat
hakknda bilgi vermek, dier bakanlarla birlikte bakann zorunlu ve acil kararna-
meler ile kanunlar ksmen yaymlama kararnamelerine kar imza koymaktr.40
38
Kabinede yer alan bakanlklar; Bilim Teknoloji ve novasyon Bakanl, Savunma Bakanl, Sosyal
Kalknma Bakanl, Ekonomi Bakanl, Eitim Bakanl, ileri Bakanl, Adalet ve nsan Haklar
Bakanl, Tarm Bakanl, Federal Planlama Kamu Yatrm ve Hizmetler Bakanl, Sanayi Bakanl-
, Dileri Bakanl, Uluslararas Ticaret Bakanl, Salk Bakanl, Gvenlik Bakanl ile alma
ve Sosyal Gvenlik Bakanldr (Arjantin Hkmeti nternet Sitesi,
http://www.argentina.gob.ar/pais/48-acerca-del-gobierno.php, Eriim: 20.12.2012).
39
Kuvvetler, Arjantin Babakanlk nternet Sitesi, http://www.jefatura.gob.ar/atribuciones_p3,
Eriim: 11.03.2014.
40
Bu imzalar izleyen 10 gn iinde sz konusu kararnamelerin Kongrenin Karma Komisyonuna su-
nulmas gerekir.
Arjantin 93
Babakan, bakanlardan farkl olarak, Kongreye kar siyasi sorumluluk tar. Ba-
bakan iin gensoru nergesi verilebilir; iki meclisin yelerinin salt ounluunun
oyuyla drlebilir.41
Bakanlar Kongre yesi deildirler; Kongre toplantlarna katlabilirler ancak
oy kullanamazlar. Kongre tarafndan arlabilirler.
Her yl Kongreye rapor sunmak zorundadrlar. Kendi kararlarndan bireysel
olarak, ortak aldklar kararlardan da mtereken sorumludurlar.42
4.3. Yarg Organ
4.3.1. Yargyla lgili Genel lkeler
Anayasann 108-119uncu maddeleri arasnda yer alan yargya ilikin hkmlerin
ana ilkeleri yle zetlenebilir:
Yarg, bamsz bir organ olarak dzenlenmitir.
Yarg yetkisi Yksek Mahkeme ile Kongrenin kurduu dier mahkemelere
aittir.
Yksek Mahkeme yelerini bakan, Senatonun onayyla atar. Yksek
Mahkeme hukuki dzenlemelerin anayasaya uygunluunu da inceler.43
Yarg Konseyi (Consejo de la Magistratura) Kongre tarafndan seilir,
hkimlerin seilmesinden ve yarg kuvvetinin ynetiminden sorumludur.
Konseyin, siyasi partilerin parlamentodaki dengesini yanstmas iin belli
aralklarla seime gidilir. Bakan, Konseyin oluturduu listenin iinden
federal hkimleri atar.
4.3.2. Yksek Mahkeme

Arjantin Yksek Mahkemesi (Corte Suprema de Justicia de la Nacin) en yksek
yarg organ olarak 1863te kurulmutur.44 Mahkemenin ye says yaklak
130 yl boyunca be olarak kalm, 1990da Carlos Menem dneminde dokuza
karlmtr.45 20. yzyl boyunca askeri darbelerle kesilen Arjantin siyasi
sisteminde yrtmeye kar bamszln korumada ciddi sorunlar yaamtr.
Mahkeme 2003 tarihinde karlan 222/3 nolu Kararname ile yeniden
yaplandrlm, yelerinin atanma usulyle ilgili iyiletirmeler yaplmtr.
41
Anayasann 101inci maddesinde yer alan bu hkm, hkmet sisteminin yar-bakanla benzeyen
bir ynn oluturur; ancak sz konusu sorumluluk ve drme bireysel olduu iin yar-bakan-
lk olarak deerlendirilmemektedir (Robert Elgie, Semi-Presidentialism, Sub-Types and Democratic
Performance (Oxford: Oxford University Press, 2011), s.26; Hernandez, Republic of Argentina, s. 7).
42
43
Argentina, ABD Dileri Bakanl nternet Sitesi, http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26516.htm,
Eriim: 23.12.2012.
44
Yksek Mahkeme, Arjantin Yksek Mahkemesi nternet Sitesi, http://www.csjn.gov.ar/bienvenida.
html, Eriim: 23.10.2013.
45
Argentina, Venedik Komisyonu nternet Sitesi.
Yksek Mahkeme yesi olmak iin belli mesleki artlarn yan sra senatr
olabilmek iin gerekli artlar tamak gerekir. Bu artlar, 30 yanda olmak,
asgari alt yl Arjantin vatandal bulunmak, belli bir gelir dzeyine sahip
olmaktr. Yksek Mahkeme yeleri bakan tarafndan atanr, bu atamalar
Senatonun toplantdaki yelerinin te iki ounluuyla onaylanr. yelerin grev
sresi daimidir ancak; 75 yana geldikten sonra her be ylda bir yeliklerinin
Senato tarafndan yenilenmesi gerekir. yeler siyasi yarg (juicio poltico) olarak
adlandrlan sulandrma usul ile grevden alnabilirler. Sulandrma Temsilciler
Meclisince nerilir; yarglama Senato tarafndan yaplr. Her iki mecliste de karar
yeter says mevcudun te ikisidir.
Arjantin Yksek Mahkemesi
Mahkemenin bakan ve bakan yardmcs yeler tarafndan yl iin

seilir. Tekrar seilmek mmkndr.46 Mahkeme bakan devlet bakannn
sulandrlmas srecinde Senatonun yapaca yarglamada bakan olarak grev
yapar.
Yksek Mahkeme iki tr yarglama yapar. Bunlardan biri ilk derece
yarglamasdr, bu yarglama bykeliler, bakanlar, yabanc temsilciler ve bir
eyaletin taraf olduu davalar iin geerlidir. Dieri temyiz yarglamasdr ki
federal mahkemelerde grlen belli davalarn temyiz mercii olarak grev yapar. 47
Mahkemenin en nemli fonksiyonu kanunlarn anayasaya uygunluunun
denetimi ve yorumlanmasdr. Mahkemenin anayasay yorumlama, anayasal hak
ve zgrlkleri aklama ve karlan kanunlarn anayasaya uygunluunu tespit
yetkisi vardr. 48
46
47
48
Arjantin 95

5.1. Kongrenin Yetkileri, Gc ve Dier Organlarla likileri
Anayasada Kongrenin nemi vurgulanm ve yukarda belirtildii zere
kendisine, parlamentolara yklenen klasik sorumluluklar yklenmitir. Zorunlu
oy uygulamas, milletvekillerinin seiminin nispi temsil (dHondt) sistemi ile
yaplmas, bakann aznlk oyuyla da seilebiliyor olmas, eyaletlerin merkeze
kar belli bir zerklik tamas ve bakann karaca kanun hkmnde
kararnamelerin Kongrenin onayna tabi olmas gibi hususiyetler, Arjantin
parlamentosunu dier Latin Amerika lkelerinin parlamentolarna gre daha
gl gstermektedir.49
Kongre, hakknda gensoru nergesi vererek her iki meclisin ounluunun
oyuyla babakan grevden alabilir. Babakann bu ekilde grevden alnabilmesi
parlamenter sistemi artrr.50 Ancak bu yapay bir benzerliktir, nk gerekte
babakann konumu bakanlk sistemi ierisinde bakanlar arasnda koordinasyon
salamaktan ibarettir ki buna bakanlk sisteminin doasn bozmadan bakann
kuvvetini snrlamak iin ihtiya duyulmutur. Neticede babakan kendisini
atayan ve grevden alabilen bakana kar sorumludur.51
Kongre, bte zerindeki yetkileri ve babakanla ilikileri dolaysyla
idare zerinde bir tr denetime sahiptir. Bu ilevini yerine getirmede Saytay
(Auditora General de la Nacin) anayasal kurum olarak Kongreye yardmc
olur. Saytay bakannn muhalefet partisinin nerisiyle Kongrenin ounluu
tarafndan seilmesi zellik arz eder (Any. m. 85).
Senato anayasal dzlemde belirlenmi yetkileri bakmndan gl bir kurum
grnm vermektedir. Kanun yapmak, bakana sava ve skynetim ilan
yetkisi vermek, Temsilciler Meclisinin sulandrd bakan dhil st dzey
kamu grevlilerini yarglamak, bakann yapt Yksek Mahkeme yeleri,
federal hkimler, bykeliler ve st dzey askeri brokratlar dhil baz kamu
grevlilerinin atamasn onaylamak gibi nemli yetkilere sahiptir. Bunun
yannda 1994te yaplan dzenlemeyle Senato federal sistem iin nem tayan
iki konuda kanun teklif etme yetkisine mnhasran sahip olmutur: Bunlar,
Anayasann 75inci maddesinde geen vergilerin paylam ve eyaletler arasnda
kalknma dengesini salamaya ynelik kanunlardr.52 Bu dzenlemelerle Senatoya
eyaletlerin temsilinde ve eyaletlerle ilgili nemli konularda gl bir konum
salama amac gdlmtr. Ne var ki vergi paylam konusunda objektif ve
effaf bir sistem getirecek ve Anayasaya gre 1996ya kadar yaplmak zorunda
49
Peter Calvert, Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America, The Journal of Le-
gislative Studies, Cilt 10, Say 2/3 (Yaz-Sonbahar 2004), s. 221.
50
John M. Carey, Presidential versus Parliamentary Government, Handbook of New Institutional Eco-
nomics iinde Menard and M. M. Shirley ed., (Hollanda, 2005),
mentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 23.02.2013, s. 96.
51
52
olan kanuni dzenleme yaplmam olduundan, Senato bu fonksiyonu yerine

getirememektedir. Dolaysyla bu konudaki kararlar, Senatoda yaplacak aleni
mzakereler yerine bakann eyalet valileriyle yapt zel grmelerle ve
pazarlklarla verilmekte, eyalet valilerini bakana baml hale getirmekte ve
federalizmi zayflatmaktadr.53
Gerek Senato gerekse Temsilciler Meclisi, gl bakan karsnda yeterince

etkili olamamakta, devlet otoritesinin odak noktasn yrtme oluturmaktadr.54
Bu durum tarihsel, sosyal, siyasal ve ekonomik faktrlerin birleimine
balanmaktadr: 1930, 1943, 1955, 1966 ve 1976da gerekleen askeri
mdahalelerde yrtme gc lider konumuna getii gibi, olaan dnemlerde bile
yaanan siyasi, ekonomik ve sosyal krizler, devlet gcnn Kongrenin aleyhine
yrtme erkinde toplanmasna yol amtr.55
1983-2001 arasnda Kongre yelerinin kanun nerileri, bakann 10 kat
orannda olmakla birlikte bakann nerilerinin %51i kanunlarken Kongre
yelerinin nerilerinden sadece %5i kanunlamtr.56 Ancak toplamda kan
kanunlarda Kongre yelerinin nerdikleri daha fazladr. Yine de bu oran,
53
54
Hector E.Schamis, Argentinas Troubled Transition, (ubat 2008),
http://www.relooney.info/00_New_2145.pdf , Eriim: 05.03.2013, s.71.
55
Hernandez, Republic of Argentina, s.4-5.
56
Eduardo Aleman ve Ernesto Calvo, Analyzing Legislative Success in Latin America: The Case of
Democratic Argentina, University of Maryland,
http://www.gvpt.umd.edu/calvo/aleman-calvo-in%20Odonell%20etal-lap-newvoices.pdf,
Eriim: 16.11.2013, s. 19.
Arjantin 97
bakann kanun teklifinde bulunamad ABD rnei dnldnde, nemli

saylmaz. Ayrca Kongrenin rettii kanunlarn da esas olarak bakann partisi
tarafndan retildii ve bu kanunlarn bakann nerilerine gre daha dar alanlar
dzenledii de hatrda tutulmaldr.57
Parlamentonun bte zerindeki denetim yetkileri zayf kalmaktadr. Bir
nceki yln bte uygulamasn gsteren ve kesin hesap kanunu niteliindeki
investment accountlar 90l yllar boyunca ertesi yl grlmesi gerekirken
ancak zerlerinden drt yl getikten sonra grlebilmitir. Parlamentonun
bte uygulamalarn takibine yardmc olmas gereken Saytay bu denetim ve
gzetimi yapmak iin gerekli kurumsal gce ve zerklie ulaamamtr.58
Politika yapmnda proaktiflik ve kapasite asndan parlamentolarn gcn
yanstan gstergelerde Arjantin, Dominik Cumhuriyeti ile birlikte Latin Amerika
lkelerinin en sonunda yer almaktadr.59
5.1.1. Kongre-Eyalet Valileri-Bakan likisi
Milletvekillerinin liste usul nispi temsil sistemine gre seiliyor olmas, siyasi
partilerin, adaylarn belirlenmesindeki roln glendirmektedir. Bu listeler
ise eyalet valileri tarafndan belirlendii iin valilerin Temsilciler Meclisindeki
oylamalarda milletvekilleri zerinde geni nfuzu bulunmaktadr. Eyalet valileri
ise vergi paylam konusundaki dzenlemeler dolaysyla merkez ynetimine
baml durumda olduklarndan, oylamalar zerindeki nfuzun kayna yine
bakan olmaktadr. Bakann bu pozisyonu bir yandan Kongrenin bakana tabi
hale gelmesi, dier yandan eyaletlerin merkeze tabi olmasna yol amakta, bylece
hem kuvvetler ayrln hem de federalizmi zayf hale getirmektedir.60
5.1.2. Siyasi Partiler ve Kongre
Arjantinde Peronizmden nce 1912-1946 arasnda nemli siyasi parti
mevcuttu. Bunlardan Muhafazakr Parti zengin-elit tabakann, Radikal Parti orta
gelirli kesimin, Sosyalist Parti ii-yoksul kesimin temsilcisi grnm vermitir.61
1946 sonrasnda (Peronun baa geldii tarih) Arjantinde siyasi parti sistemi daha
belirgin biimde snf temelinde ekillenmeye balamtr. Buna gre orta ve st snf
Radikal Partinin tabann olutururken, ii ve yoksullardan oluan snf Peronist
57
Aleman ve Calvo, Analyzing Legislative Success in Latin America, s.30.
58
Susan Rose-Ackerman, Diane A Desierto ve Natalia Volosin, Hyper-Presidentialism: Separation of
Powers without Checks and Balances in Argentina and the Philippines, Journal of International Law,
Say 418, http://scholarship.law.berkeley.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1404&context=bjil,
Eriim: 02.02.2013, s. 29.
59
Carlos Scartascini, Ernesto Stein ve Mariano Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions,
Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking, David Rockefeller Center for Latin American Stu-
dies, Harvard University (Cambridge: Inter-American Development Bank, 2010), s.72.
60
61
Noam Lupu ve Susan C. Stokes, The Social Bases of Political Parties in Argentina 19122003, La-
tin American Research Review, Cilt 44, Say 1 (2009), http://www.noamlupu.com/social_bases.pdf,
Eriim: 23.12.2013, s. 59.
partinin taban haline gelmitir. Peron iinden kt i Partisi'ni lavetmi

ve yerine Peronist Adalet Partisini (Partido Justicialista/PJ) ikame etmitir.
i sendikalarn da partiye balayan Peron halk otoriter bir rol benimsemitir.62
Perondan sonra bu genel ayrm netliini kaybetse de 1983 sonras yine benzeri
bir parti-snf ilikisi olumutur.63
1983te demokrasiye geiten sonra Arjantinde iki byk parti ne kmtr:
Peronist Adalet Partisi ve Radikal Yurtta Birlii (Union Civica Radical/UCR).
Bunlardan ilki (PJ) 1947de Juan Domingo Peron tarafndan kurulmutur ve
Peronist olarak da adlandrlmaktadr.64 Bu partinin gcnden dolay 1946dan
bu yana siyasi rekabetin taraflar olarak Peronist ve anti-Peronist bloklar ne
kmtr.651983ten 2014e kadarki 30 yllk sre iinde sadece bu iki blok bakan
karabilmitir. Bunlardan Raul Alfonsin (1983-1989) ile Fernando de la Rua
(1999-2001) UCR merkezli koalisyona mensuptu. Dier dnemlerde baa gelen
bakanlar ise Peronistler olmutur.
Kongredeki ounluk da bu ikisi arasnda el deitirmi ancak 30 yllk
demokratik dnemin ezici ounluunda Peronist Partinin ounluu
grlmtr. Bu ounluklara bakanlarla birlikte baklrsa, UCRnin lideri Raul
Alfonsin dneminde UCR ilk drt yl Temsilciler Meclisinde ounlua sahip
olmu, son iki yl en byk parti olmutur. Senatoda ise btn dnem boyunca
rakip PJ en byk parti olmutur.66 PJli Menemin her iki dnemi boyunca
Senatoda ounluk PJde olmutur. Ayn dnemlerde Temsilciler Meclisinde PJ
yaklak 6 yl en byk parti, drt yl ise ounluk partisi olmutur.
De la Ruann UCRsi ise onun iki yllk bakanl boyunca her iki mecliste
de aznlk partisi olmutur. Merkez-sa lke Dayanmas Cephesi ile koalisyon
kurmutur.67 Nestor Kirchnerin, 2003te kurduu yeni Peronist Parti (Frente
para la Victoria-VF) onun dneminde Kongrede ounluu salamam
olsa da en byk parti olmutur. Cristina Kirchnerin partisi Peronist VF ve
mttefikleri ise 2007den 2014e kadar sadece 2009-2011 arasnda Kongre
ounluunu kaybetmitir.68
Peronist-Anti Peronist biimindeki makro ayrmn yan sra Peronist partinin
kendi i rekabeti lkedeki siyasi rekabetin nemli bir boyutunu tekil etmektedir.
Sa ya da sol anlamnda ideolojik duruu olmayan, farkl siyasi grlerdeki insanlar
62
Lupu ve Stokes, The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912-2003, s. 59.
63
Lupu ve Stokes, The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912-2003, s. 61.
64
Argentina: Political Parties , GlobalSecurity. Org nternet Sitesi,
http://www.globalsecurity.org/military/world/argentina/political-parties.htm, Eriim: 23.12.2012.
65
Polity IV Country Report 2010: Argentina, Systemicpeace.org nternet Sitesi,
http://www.systemicpeace.org/polity/, Eriim: 23.12.2013, s.3.
66
67
68
Argentina, Inter Parliamentary Union (IPU) nternet Sitesi.
Arjantin 99
bnyesinde toplayabilen bu yap daha ok siyasi kulp grnm vermektedir.69

2003te Nestor Kirchner dier Peronistlerden ayrlarak Frente para la Victoria/
VF partisini kurmutur.70 Bu tarihten itibaren Kongrede iki nemli Peronist grup
meydana gelmitir.71 Buna karlk son yllarda anti-Peronist cepheden valiler
Kirchner ynetimi ile ittifak kurabilmilerdir.
Muhalefette bulunan hem sa hem sol partiler blnm durumdadr. UCRnin
gerilemesinin ardndan ulusal apta gl bir muhalif parti oluamamtr.
rnein merkez sa partilerinden Propuesta Republicana (PRO), ve sol eilimli
Afirmacin para una Repblica Igualitaria (ARI) ancak belli eyaletlerde
varlk gsterebilmektedir. Bu iki parti dndaki nc partiler etkin bir parti
organizasyonu oluturamam ve bir liderin etrafnda kmelenmi siyasi hareket
grnts vermektedir.72
ki byk partinin hkimiyetine ramen Kongrede ok sayda kk partinin
sandalyesi bulunmaktadr. 2014 itibariyle, 257 yeli Temsilciler Meclisinde 38
parti temsil edilmektedir.73 Bunlardan 13 partinin birer, dokuz partinin ikier ve
alt partinin er yesi bulunmaktadr.74
5.1.3. Kongrenin Zayflnn Nedenleri
Literatrde zayf olduu ynnde hkim kanaat bulunan Arjantin Kongresinin
bu zayfln aklayan eitli etkenlerden sz edilmektedir. Bunlar yle
zetlenebilir:
Sk yaanan askeri darbeler: 20. yzylda sk yaanan askeri darbelerle yasama
organnn defalarca datlm olmas bu organn kurumsal geliimini nlemitir.75
Bakann yasama fonksiyonuna ortak olmas: Yasama yetkisinin yrtmeye
devredilemeyeceine dair anayasal ilkeye ramen, yine Anayasann 76nc
maddesinde belli artlar altnda istisnaya yer verilmitir. Bu istisnalar bakann
yasama fonksiyonunun orta edilmesi anlamna gelmektedir. Bakann bu
istisnay kendi tanmlad koullarda kullanmas istisnann istismarna yol
amakta ve bakan yasama fonksiyonunun aktif kullancs haline getirmektedir. 76
69
Polity IV Country Report 2010: Argentina, s. 3.
70
Carlos MeneminFront for LoyaltyveAdolfo Rodrguez Sann Front of the Popular Movement parti-
leri Peronist dier iki parti olarak yara katlmlardr.
71
Polity IV Country Report 2010: Argentina, s. 3.
72
Argentina Country Report, Bertelsmann Stiftungs Transformation Index (BTI), (Gtersloh, 2012),
http://www.bti-project.de/fileadmin/Inhalte/reports/2012/pdf/BTI%202012%20Argentina.pdf,
Eriim: 22.04.2013, s. 9.
73
74
75
Steven Levitsky ve Maria Victoria Murillo, Argentina: From Kirchner to Kirchner, Journal of Democ-
racy, Cilt 19, Say 2 (Nisan 2008), s. 25.
76
Levitsky ve Murillo, Argentina: From Kirchner to Kirchner, s. 26.
Tecrbeli siyaseti azl: Kongrede liderlik vasfn haiz veya profesyonel

siyaseti yetiememektedir. Kongredeki siyasetilerin ortalama yelik sresi 2,9
yldr ki bu sre Brezilyada 5,5; ilide ve Uruguayda ise 9 yldr.77 Temsilciler
Meclisine tekrar seilme oran OECD lkelerinde %67, Latin Amerika lkelerinde
ortalama %35 iken Arjantinde bu oran %16 civarndadr. Yeniden seilme oran
Arjantinden daha dk olan tek Latin Amerika lkesi Meksikadr.78 Yeniden
seilme orannn dk olmasnn en nemli sebebi, parti listelerinin yerel
siyasi liderler ve valiler tarafndan belirlenmesidir. Yerel siyasi liderler seilen
parlamenterlerin g toplamasn, bamsz hale gelmesini istemediklerinden
bunlarn yeniden seilmelerini istememektedirler. Bu durum amatr ve tecrbesiz
parlamenterlerin oalmasna yol amaktadr.79
Komisyonlarn zayfl: Kongrenin 50ye yakn komisyonu mevcuttur ve her
komisyonda en az 15, en fazla 25 temsilci grev yapmaktadr. Komisyon says
fazla olduundan Kongredeki bir temsilci ortalama 4,5 komisyonda grev
yapmaktadr. Bir temsilcinin grev yapt komisyon says arttka verimliliinin
deceinden hareketle komisyonlarn alma performansnn iyi olmad
kabul edilmektedir. Teknik uzmanlk, komisyonlarn gc ve parlamenterlerin
profesyonellii asndan oluturulan Kongre Kapasite Endeksine gre yukarda
saylan lkeler yksek olarak tanmlanrken Arjantin Kongresi dk olarak
tanmlanmtr.80
Bakann Kongre ile ilikisinin mahiyeti: Bakan yasama ylnn banda
Kongrenin alnda ulusal durum hakknda bilgi vermek zere konuur.
Bakan Kongrenin alma sresini uzatabilir ve olaanst toplant arsnda
bulunabilir. Bu tr yetkiler bakann yasama fonksiyonunun gereklemesi
srecine mdahil olmas anlamna gelmektedir. 81
Parlamenterlerin siyasi parti lideri olarak bakana ballklar: Arjantinde
bakanlar partilerinin tartmasz liderliini de yrtmektedir. lkede siyasi
sadakatin kurumsal grevlerin zerinde tutulmas parlamenterlerin bakana
itaatkr bir tutum iine girmesine yol amaktadr.82 Parti disiplini zellikle
77
Ernesto Stein vd., The Politics of Policies: Economic and Social Progress in Latin America 2006 Report
(New York: Inter-American Development Bank, 2005),
http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=1600271, Eriim: 12.02.2013, s. 55.
78
Scartascini, Stein ve Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in
Latin Amercan Policmaking, s.62.
79
Mark P. Jones, Sebastian Saiegh, Pablo T. Spiller ve Mariano Tommasi, Keeping a Seat in Congress:
Provincial Party Bosses and the Survival of Argentine Legislators, Annual Meeting of American Poli-
tical Science Association Balkl Konferansta Sunulan Bildiri, 2001,
https://files.nyu.edu/sms267/public/saiegh_APSA.pdf, Eriim: 14.10.2013, s. 1.
80
Scartascini, Stein ve Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in
Latin Amercan Policmaking, s. 62.
81
82
Gabriel Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, Universidad de Buenos Aires,
http://www.law.yale.edu/documents/pdf/Presidential_Power_and_Political_Crisis.pdf,
Eriim: 11.01.2013, s. 11.
Arjantin 101
partinin iktidarda olduu zamanlar glenmekte ve banda bakann bulunduu

parti kurmaylarnn etrafnda g temerkz meydana gelmektedir. Ayn neden
milletvekillerinin semenle ilikisinin kstlanmasna ve parlamentodaki rolnn
zayflamasna da yol amaktadr.83
5.2. Bakann Yetkileri, Gc ve Dier Organlarla likileri
5.2.1. 1983 Sonras Bakanlar ve Siyasi Gelimeler
Demokrasiye dnn gerekletii
1983te seilen Raul Alfonsin, demok-
ratik kurumlarn tesisi ve hukukun ku-
rumsallamas iin belli bir aba gster-
mitir. Kirli Sava dneminde yaanan
ar insan haklar ihlallerinin sorumlu-
larnn yarglanmas iin dzenlemeler
yapm, yargnn bamszlamas y-
nnde olumlu admlar atmtr. Bakan-
lk yapt dnem, Kongre ounluu- Raul Ricardo Alfonsin
nun kendisine muhalif partiden olmasnn da etkisiyle Kongre ile dengeli ilikiler
gelitirmi, ancak parlamentoya ramen ngrd politikalarn gereklemesi
iin zorunluluk ve aciliyet kararnamelerine (decreto de necesidad y urgencia/
DNU) sk bavurma geleneini balatmtr.
1989-1999 arasnda iki dnem ynetimde olan Carlos Menem sper bakanlk
geleneini geri getirmitir. Hukukun stnlnden rahatszlk, hegemonik
siyasi kltr bu dnemde yeniden glenmitir. Peronist tabana dayanan Menem
yrtmeyi kontrol ederken, Kongredeki ounluu elde etmi ve st yargda
kadrolamaya arlk vermitir. Bu dnem, muhalefetteki Radikal Partinin
zayflam olmasnn da etkisiyle Menem ar gl bir bakan konumu elde
etmitir. Seim usulszlkleri ve yargya yanda atama konusunda ok rahat
davranm, Yksek Mahkemenin hkim saysn beten dokuza karm ve istedii
hkimleri atamtr.84 Yksek Mahkemede kendi lehine oluturduu bu yapnn
rahatlyla Menem, DNUlara ok sk bavurmutur. Menem 1994te yaplan
geni anayasa deiiklii ile yeniden seilmesini mmkn klacak dzenlemeyi
getirmitir.
1999da ekonomik bunalm ortamnda seilen Fernando de la Rua iki yllk
iktidar boyunca ekonomik gerilemeyi ve yoksullamay durduramaynca
2001de istifa etmitir. Bylece ikisi de Radikal cepheden gelen Alfonsin ve De la
83
Jason Ross Arnold, Parliaments and Citizens in Latin America, The Journal of Legislative Studies, Cilt
18, Say 3-4 (Eyll-Aralk 2012), http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13572334.2012.7
06055#.Ukvk_tLIYSU, Eriim: 23.01.2013, s. 456.
84
Bu hkimlerden biri Menemden benim patronum olarak bahsederken, dieri nne gelen davada
hkmete kar karar vermeyeceini ifade etmitir.
Rua anayasal srelerini kullanma haklarn zorlamadan ve askeri bir mdahale

olmakszn halkn zorlamasyla grevlerinden ayrlmlardr.85
Orta snfn yoksullamas ve yoksul snfn genilemesi, 2000den itibaren
poplizmin yeniden glenmesini ve geni taban bulmasn salamtr. 2001
sonundan 2003 ortasna kadarki dnem siyasi bunalmn dorua kt dnemdir
ve bu dnemin ilk bir aynda protestolar ve kamuoyu basksyla geici bakan
deitirilmitir (Frederico Ramon Puerta, Adolfo Rodriguez Saa ve Eduardo Oscar
Camano) Kongre 2002nin banda Peronist Eduardo Duhaldeyi geici bakan
olarak semitir. Duhalde de ekonomik gidiat deitiremeyince 2002nin
yaznda bir yl iinde (olaan grev sresi dolmadan) grevi brakacan ilan
etmek zorunda kalmtr.86
2003 Maysnda Nestor Kirchner bakan ola-
rak seilmitir.87 Ekonomide Menem dneminde
balatlan liberal politikalar snrlayan Kirchner
dneminde nemli gelimeler salanmtr. G-
rev sresi boyunca ekonomi her yl %9 by-
m, yaam standartlar ykselmi, isizlik %20
den %9a derken, yoksulluk %50den %27ye
gerilemitir. Ancak gelir dalmnda bir iyileme
salanamamtr.
90l yllarda yaygnlaan ve daha ok otoyol i-
gali biiminde cereyan eden yoksul ve ii eylem-
leri (piquetero) bu dnemde hkmetin uzla ve
bar giriimleriyle azalmtr. Hkmet; isizlik
sigortas, konut yardm, yoksullara gda-giyim
yardm gibi sosyal politikalarla bu eylemleri
Carlos Saul Menem
azaltm ve eylemci kitleleri kendi destekileri
haline getirmitir. yle ki bunlardan baz eylemci liderleri eitli bakanlklarda
st dzey makamlara atanmlardr.88 Dier yandan hkmetle ibirliine gitme-
yen bamsz piquetero kitleleri ve nderleri dlanarak ve sosyal yardmlardan
mahrum braklarak ibirliine zorlanmlardr.89 Bylece aslnda hkmet kart
bir misyona sahip olan bu hareket Kirchnerin siyasi yaps ierisinde eritilmitir.
Kirchner, sper bakanlk geleneini srdrmtr. Anayasann kendisine
verdii yetkilerin genilii dnda sahip olduu poplarite ve muhalif yoksul
85
Jouet, The Failed Invigoration of Argentinas Constitution, s.24.
86
87
Bu seimde yine Peronist Parti'den ilk turu nde bitiren Carlos Menem, anketler kendisinin kay-
bedeceini gsterdiinden yartan Nestor Kirchner lehine ekilmitir. Menem partinin reformist
neoliberal kanadnda iken Kirchner poplist bir anlaya sahipti (Jouet, The Failed Invigoration of
Argentinas Constitution, s.24).
88
89
Arjantin 103
hareketine salad himaye elini glendirmitir. Kongredeki parlamenterlerin

ounluunun da desteine sahip olan Kirchner, mevcut gcyle yarg kuvvetine
de nfuz etmeye alm ve Yarg Konseyinde partizan ounluu salayarak bunu
byk lde baarmtr. Kirchner dneminde gndeme gelen eitli yolsuzluk
davalar Kirchner ynetiminin, gcn korumak iin rvet ve yolsuzluktan
kanmadn gstermitir.90
Kirchner, Yksek Mahkemeyi yeniden eski itibarna kavuturmak gerekesiyle,
Kongrenin sulandrma veya istifa yoluyla Mahkemenin 9 yesinden 6snn
grevine son vermesini salamtr. Bunlarn yerine 6 yeni hkim atanmtr. 91
Kirchner 2007de grevi sona erince genel siyasal artlar yeniden aday
olmasna msait olduu halde aday olmam, yerine einin aday olmasn tercih
etmitir. Bu tercihteki amac ise einin bir dnemlik bakanlndan sonra iki
dnem daha bakan olma hesab olmutur.92 Bylece 2007de yaplan seimle
Nestor Kirchnerden sonra Cristina Fernandez de Kirchner bakanlk koltuuna
oturmutur.93
Cristina Kirchner gl bir siyasi destekle iktidara geliinden itibaren siyasi
istikrar devam ettirmitir. Ancak siyasi gcn arttrmak iin hukuk devletinin
geliimini nleyici anlay srdrmtr. Bu anlamda basna ynelik yaklam
ve getirdii dzenlemeler Arjantinin uluslararas gstergelerdeki yerini ciddi
ekilde drmtr. Yine parlamento seimleri dnemindeki maniplatif
uygulamalar ve siyasi kayrmac tutumu kamuoyunca youn eletirilere maruz
kalmtr. rnein 2005 parlamento seimlerinde buzdolab, amar makinesi
gibi aralar ile para datmyla semen tercihini etkileme yoluna gitmitir. Ayn
ekilde eitli yolsuzluk ve rvet olaylar Cristina Kirchnerin de statkoyu ve
yar demokratik sistemi deitireceine dair ihtimali zayflatmtr.94
5.2.2. Bakann nemli Yetki Alanlar ve Bunlarn Kullanmyla lgili

Sorunlar
Kanun Teklifinde Bulunma
Anayasaya gre kanun teklifinde bulunan kii babakandr. Ancak Arjantinin
genel siyasal-anayasal sistemi ile birlikte bakldnda bu yetkinin fiilen bakanda
olduu grlr. Bu haliyle yasama inisiyatifini kullanmada yasama organna
ortak olan merci babakan deil, bakann kendisidir. Ancak babakann teklifi
sunmas resmi bir usul olarak benimsenmitir. Yrtmenin yasama inisiyatifinde
bulunmas klasik bakanlk sisteminde grlmeyen bir uygulamadr.
90
Jouet, The Failed Invigoration of Argentinas Constitution, s. 27.
91
92
93
94
Atama Yetkileri ve Uygulamas

Bakann atama yetkileri, yarglarn atanmas ynnden yetkileri ABD ile
benzeir, ancak ABDden farkl olarak Arjantin Bakan bakanlar kurulu
yelerini ve birok st dzey kamu grevlisini parlamentonun onay olmakszn
atayabilmektedir.95 Bakan, babakan ve bakanlar atar ve grevden alr,
babakana bal brokratlar, aksi anayasada belirtilmemise yine kendisi atar.
Buna karlk babakan da, anayasada bakana tahsis edilmi olanlar dnda,
bakanlk tekilatndaki btn brokratlar atama yetkisine sahiptir. Uygulamada
bakan btn yrtme organnn st dzey atamalarn yaparken, babakan alt
kademe alanlarn atamaktadr.96
Eyaletlerle likiler
Bakana eyaletlerle (province) ilgili verilen yetkiler de nemlidir. Eyaletlerin,
kamu gelirlerinin toplanmas ve datmnda sahip olmalar beklenen klasik
zerklikleri bakan lehine zayflatlmtr. Anayasa deiikliinde bu g
dengesini deitirmeye ve dzeltmeye ynelik bir kanun karlmas ngrld
halde kanun parlamentoda kabul edilememi ve 80lerde cari olan sistem
devam etmitir.97 Eyaletlerin bandaki valiler grece gl bir konuma sahip
olmakla birlikte, vergi gelirlerinin datmnn dzenlenmesi konusunda fiilen
bakana bal olduklar iin, eyaletlerde oulculuk ve federalizm tam manasyla
gerekleememektedir.98
Ekonomik ve Mali Yetkiler
Yrtmenin elindeki mali enstrmanlardan biri olan rtl denekler bakann
gcn geniletmektedir. rtl denek uygulamas 1955-1956da karlan
iki gizli kararname ile balatlmtr. 1969da karlan Gizli Kararname Kanunu
(secret decree-law) ile bu kararnameler onaylanmtr. Bu kararnameler
uyarnca yrtme, yaymlanmayan ve parlamento tarafndan denetlenemeyen
dzenlemeler yapabilmektedir. Zamanla istihbarat tekilat ve savunma, iileri,
dileri ile Kongre de rtl denek kullanma yetkisine kavumulardr. zellikle
seim dnemlerinde bu deneklerin hacminin bymesi bunlarn meruiyetini
iyice kukulu hale getirmitir.
Bakann gcn artran bteye ilikin dier bir yetki, Kongrenin babakana
btede deiiklik yapma yetkisini vermesidir. Kongre 2001de yaanan
ekonomik bunalm koullarnda, babakana btede deiiklik yapma yetkisi
vermitir. 2006da karlan bir kanunla bu yetki srekli hale getirilmi, kanun ile
bte deiiklii halinde sadece rtl denekteki artlarn Kongre tarafndan
denetlenmesini benimsenmitir.99
95
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 5.
96
97
98
99
Arjantin 105
Kongre ounluunun bakan desteklemedii baz dnemlerde, Kongrenin

bakana kar rekabet gc artmtr.100 2009daki parlamento seimlerinde, ikti-
dardaki koalisyon partileri parlamento ounluunu kaybedince hkmet 2011
yl iin hazrlad bte kanununu geirememitir. Ancak bakann sahip olduu
geni bte d kaynaklar bu tr istisnai durumlarla baa kmasna ve ihtiya
duyduu harcamalar yapmasna imkn vermektedir.101
Veto Yetkisi
Bakann klasik bakanlk sisteminde olduu zere, veto yetkisi bulunmaktadr
ve Kongre bu vetoyu her iki meclisin te iki ounluuyla aabilmektedir.
Demokrasiye geiin saland 1983ten 2007ye kadarki 24 yllk srede Arjantin
Kongresi 3258 kanun karm, bunlardan 362si bakan tarafndan veto edilmi;
Kongre bunlardan 42sinde bakann vetosunu aarak kanunu karmtr.102
Alfonsin dneminde 49, Menemin ilk dneminde 106, ikinci dneminde 89, De
la Rua dneminde 44, Duhalde dneminde 35 ve Nestor Kirchner dneminde 37
veto gereklemitir.103
Demokratik ynetimlerde tartma konusu olan ksmi vetonun varl nem
arz etmektedir. Ksmi bakanlk vetosu, bakann karlan kanunlarn yalnzca
belli hkmlerini veto edebilmesi yetkisi olup bu yetki genellikle harcamaya
ilikin kanunlarda kullanlmaktadr. 1946 ncesinde Kongre ve nde gelen
anayasa hukukular ksmi vetonun anayasa ihlali olduu grn paylam,
1932de Kongre ksmi vetonun anayasaya aykrln bildiren bir karar karmtr.
Ancak 1946dan sonra bakanla ayn parti ounluuna sahip Kongre ve Anayasa
Mahkemesi ksmi vetoyu geerli bir yrtme yetkisi olarak deerlendirmitir.104
1994 Anayasas ksmi vetoyu benimsemi ancak bu yetkinin kullanlmasn
arta balamtr. 80inci madde hkmne gre ksmi vetonun yaplabilmesi iin
onaylanan blm ile veto edilen blmn bamsz bir ierikte olmas ve kanunun
ruhu ve btnlnn bozulmamas gerekmektedir.
Ksmi veto uygulamas, 1946ya kadarki 84 yl boyunca sadece 10
kere grlmken 1946 ylndan itibaren daha sk grlmeye balamtr.
Uygulama Alfonsin dneminde 12 kere grlrken Menem dneminde iyice
yaygnlk kazanm, 1989 ile 1995 arasndaki birinci dnemde 61 ksmi veto
gereklemitir.105
100
Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, s. 12.
101
"Argentina Country Report, s. 9.
102
Valeria Palanza ve Gisela Sin Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatu-
res, Journal of Politics in Latin America, Cilt 5, Say 1 (2013),
http://journals.sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/614/612, Eriim: 11.02.2014, s. 43.
103
Palanza, ve Sin Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures, s. 50.
104
Palanza ve Sin Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures, s. 52.
105
Rebecca Bill Chavez, The Rule of Law in Nascent Democracies: Judicial Politics in Argentina (Stand-
ford: Standford University Press, 2004), s. 68.
1983-2007 arasnda Kongre, tamam veto edilen kanunlarn %20sini ama

giriiminde bulunmu ve %14nde baarl olmutur. Ksmi vetolarn ise
%14nde ama giriimi olmu ve %9u baarl olmutur. Bu durum bakann
ksmi vetolarda Kongre aritmetiini dndn ve ksmi vetoyu buna gre
yaptn bylece Kongre ounluunu bozabildiini gstermektedir.106
Bakann Dzenleyici Norm Koyma Yetkisi
Anayasada Kongrenin yetkilerinin sayld blmde yer alan 76nc maddeye
gre Yasama yetkisi yrtme organna devredilemez. Ancak Kongrenin belli bir
sre iin ve belli artlarla ve sadece idari konular ve olaanst hal ile snrl
olarak yetki vermesi istisna tutulmutur.
Anayasann 99uncu maddesi, bakann hibir ekilde yasama niteliine
sahip dzenleme yapamayacan belirtirken istisnai durumlara yer vermitir.
Buna gre Anayasada ngrlen olaan yasama srecinin izlenmesinin mmkn
olmad durumlarda, zorunlu ve acil durumlarda, bu kurala uyulmayabilecektir.
Bu tr dzenlemelerde babakan ve btn bakanlarn kar imzas bulunur.
Ayn hkme gre bu tr dzenlemeler babakan tarafndan Kongrenin
karma komisyonuna sunulur. Bu komisyon her iki meclisteki siyasi partilerin
sandalye saysn yanstacak ekilde oluturulur. On i gn iinde bu komisyon
dzenlemeyle ilgili raporunu hazrlayarak grlmek zere her iki meclise
sunar. Bu raporun ivedilikle grlmesi gerekir.
Yukarda aklanan hkmlerde yer alan istisnalar Arjantinde bakanlk
sisteminin ok nemli bir meselesi haline gelmi, yrtme-yasama ilikisinin
daimi gerilim alanlarndan birine dnmtr. nk devlet bakanlar bu
istisnalar ngrlen artlarn dna karak uygulamaya kalkmaktadr. Bu
giriimlerin frenleyicisi olabilecek ana organlardan Kongre ounlukla bakann
partisine mensup ounlua sahip olduundan, Yksek Mahkeme ise tam
bamsz bir karaktere kavumadndan bakanlar bu siyasi enstrman sklkla
istismar etme imknna kavumaktadr. Uygulamada ngrlen snrlamalara
riayet edilmemekte ve bakan olaanst hal olup olmadna kendisi karar
vermektedir.107
Arjantin bakannn karabildii dzenleyici normlar, ksmi vetolar ayr
tutulursa, devredilen kararnameler, yasama organnn ilan ettii olaanst hal ile
zorunluluk ve aciliyet kararnameleri olmak zere trdr.108
106
Palanza ve Sin Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures, s. 53.
107
Florencia Ines Gabriele, Argentinas delegative democracy: a case study (Siyaset Bilimi Tezi 18,
Northeastern University, 2014), http://iris.lib.neu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1017&con-
text=polisci_diss, Eriim: 11.02.2014, s. 151.
108
Arjantin 107
Cristina Fernandez de Kirchner
Devredilen kararnamelerde parlamento, bakana belli konularda kanun

hkmnde kararname karma yetkisi vermektedir. Anayasada, artlar Kongre
tarafndan belirlenecek ve ancak belli bir sre iin geerli olacak ynetim ve
olaanst hal konular dnda, yasama yetkisinin yrtmeye devredilemeyecei
belirtilmitir (m. 76).
kinci olarak Kongre, ekonomik, sosyal, shhi vb. konularda olaanst hal ilan
ederse genellikle bu ilanla birlikte sz konusu krizin almas iin bakana geni
yetkiler vermektedir. Bu yetkiler arasnda kamu kaynaklarn kullanma yetkisi de
bulunmaktadr. 109
nc dzenleyici normu ise mstakil olarak ele almak gerekir, nk bu
dzenleme tipi bakann dzenleyici norm koyma yetkisinin esasn oluturmakta
ve bakanlarn ar glenmesinin temel bir dayanan oluturmaktadr.
Zorunluluk ve Aciliyet Kararnameleri (DNU)
Anayasaya gre bakan, olaanst dnem boyunca bir yetki kanununa veya ak
bir yetki devrine gerek olmakszn zorunluluk ve aciliyet kararnameleri (decreto
de necesidad y urgencia - DNU) karabilir. Bu kararnameler, istisnalar dnda,
kanunla dzenlenen konular dzenleyebileceinden ve kanun hkmnde
olduklarndan,110 bakann bu dzenlemelerle Kongrenin yasama fonksiyonuna
ilikin ayrcaln ar biimde ihlal ettii ileri srlmektedir.111
109
110
James Je Heon Kim, Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity and Urgency in Argen-
tina, 1916-2004, Columbia University Department of Political Science, (Eyll 2007),
http://jcsites.juniata.edu/faculty/kim/research/wis/kim0907jt.pdf, Eriim: 12.02.2014, s.19.
111
1994te yaplan anayasa deiikliinde, bakann DNUlar belli artlarla

karabilecei kabul edilmitir. Bu artlar, Anayasann 99/3nc maddesinde
belirtildii zere, olaan yasama srecinin izlenemeyecei kadar acil bir durum
bulunmas; DNUlarn ancak bakan tarafndan karlp tm bakanlar kurulu
yeleri tarafndan imzalanmas; su, ceza, vergi, seim ve siyasi partiler konularn
dzenlememesi; babakann DNUlar belli bir sre iinde parlamentodaki karma
komisyona sunmas ve ardndan bunlarn genel kurula sunulmasdr.
Anayasa acil veya olaanst durum kriterinin ne olacandan, bu durumun
kim tarafndan tespit edileceinden, byle bir karar verildiinde kar klp
klamayacandan sz etmemi; Kongrede olaan kanun yapmnn mmkn
olmamasnn neye gre belirleneceini aklamamtr. Bu belirsizlikler
bakanlarn takdiriyle doldurulmakta, durum tespitini onlar yapmaktadr.112
1983te demokrasiye geildikten sonra DNUlarn karlmasna ilikin olarak
sren tartmalar erevesinde Anayasa Mahkemesi 1990daki bir kararyla
DNUlarla ilgili baz kriterler belirlemitir. Bu kriterler, DNUnun karlmasna
dayanak tekil eden krizin ulus ve devlet iin ar toplumsal risk tamas,
kararname ile alnan nlemlerin, nlemin nitelii ve sresi itibariyle, durumun
arlyla orantl olmas ve DNUnun parlamento tarafndan alenen veya zmnen
kabul edilmesidir.113
Aslnda bakanlarn bu tr kararnameleri karmalar yeni bir olgu olmayp
benzer dzenlemeler 1853te kurulan federalizmden beri zaman zaman
yaplmtr. Ancak 1853-1976 arasnda DNU niteliinde sadece 15 kararname
karlmtr. 1983te iktidara gelen Alfonsin bu yolu daha sk kullanmaya
balamtr.114 Yine de DNUlarn gerek anlamda zorunluluk ve aciliyet
gereince karlmas kuralna en ok Raul Alfonsin uymutur.115 1983-1990
arasnda her aya 0,1 DNU derken, bu rakam 1990l yllarda 4,4e ulam, 2001-
2003 krizinde 9,3e kadar kmtr.116
Menem, bakanlk yapt 1989-1999 yllar arasnda, kararname karmay
istisnai bir yol olmaktan karm, acil durum ve benzeri gerekelerle yzlerce
bakanlk kararnamesi karmtr.117 Bu kararnameler vergi reformu ve kamu
borlar gibi Anayasada bu yolla dzenlenemeyecei belirtilmi konular da
kapsamtr.118 Menemin kard kararnameler arasnda acil durumla ilgisi
olmayan birok konu dzenlenmi ve %38i Kongrenin toplantda olduu
dnemde karlmtr.119
112
Gabriele, Argentinas Delegative Democracy: A Case Study, s. 154.
113
114
115
116
117
118
Kim, Case for Constrained Unilateralism, s. 21.
119
Chavez, The Rule of Law in Nascent Democracies: Judicial Politics in Argentina, s. 70.
Arjantin 109
Nestor Kirchner dnemi (2003-2007) DNUlarn en sk karld dnem

olmutur.120 Cristina Fernandez de Kirchner dnemi ise DNUlarn en az karld
dnemdir. Yine de bu DNUlarn bazlar btede deiiklik yapt ve bakann
yetkilerini genilettii iin nem tamaktadr. Yine baz DNUlarla son yllarda
bakanlk tekilatlarnda deiiklikler yaplm, yeni bakanlklar kurulmutur.121
Grafik 1. Bakanlara Gre DNU Says122
250 235
200
159 155
150
107
100
65
50 32 29
0
Raul Carlos Carlos Fernando de Eduardo Nestor CrisCna
Alfonsin Menem I Menem II la Rua Duhalde Kirchner Kirchner
Son bakan Cristina Kirchnerin 2010da kamu alanlarna bir gn tatil iznini
ve Ulusal Tiyatro Kurumunun kuruluuyla ilgili karar bir DNU ile resmiletirme-
si, DNUlarn karlmasnda olaanst durumlarn gzetilmediine rnek veri-
lebilir. Yine baz bakanlarn kendi maalarn DNU ile artrmalar zorunluluk ve
aciliyet erevesinin aldn gstermitir. zellikle Menem dneminde, milli
futbol takmnn malarnn yaynlanmas ve sinema biletlerinden alnacak vergi
gibi konularn dahi DNUlarla dzenlenmi olmas ilgintir.123
Yrtmenin ska kararname yetkisini kullanmas, Kongrenin kanun yapma
ilevini zayflatm ve parlamento ile hkmet arasnda gven kaybna yol
amtr. Bakann yaratt bu fiili durum karsnda Kongre bir diren gsterme
yoluna gitmemitir. Bir aratrmaya gre Kongre, Menem dneminde karlan
DNUlarn %91ini incelememi, %8ini onaylam ve %1ini iptal etmitir.124
1916-2004 yllar arasndaki kararnameleri analiz eden bir aratrma ise
bakanlarn kararname karma eilimlerinin iki duruma gre deikenlik
gsterdiini ortaya koymaktadr. Bunlardan biri Yksek Mahkemedeki hkimlerin
120
121
122
Gabriele, Argentinas Delegative Democracy: A Case Study, s. 13
123
124
durumudur. Yksek Mahkeme yeleri bakann siyasi grne yaknsa bakan

kararname karmada rahat davranmaktadr. kinci durum udur: Kongredeki
iktidar partisi veya muhalefet partisi meclislerin te ikisi kadar ounlua
sahipse bakann kararname karma eilimi dmektedir. Bunun sebebi udur:
ktidar partisinin ok gl olmas, bakann kararnameye olan ihtiyacn ortadan
kaldrr. nk istedii kanun teklifi zaten geecektir. Muhalefet partisi te iki
ounluu salayacak kadar glyse bakann kararnameyi geirme umudu
olmayacandan kararnameye bavurma eilimi decektir. Ancak muhalefet
partisi veya iktidar partisi te ikiden az bir ounlua sahipse bakann
kararnameye bavurma eilimi artmaktadr. nk bakann kararnamesi
yasama meclisleri tarafndan bir kanunla reddedilirse bakann bu kanunu
veto etme imkan vardr ve yasama meclisleri vetoyu amak iin gerekli olan
te iki ounluu salayamayacaklardr.125 Aratrma ekonomik gstergelerin
kararnamelerin k sklyla gl bir ilikisinin kurulamadn, dolaysyla
anayasann ngrd ekonomik bunalm gerekesinin DNUlarda ciddi bir
gereke oluturmadn belirlemektedir.126
Anayasa tarafndan, DNUlarn karlmas ve parlamentoda kabul edilmesi
usuln belirlemek zere karlmas ngrlen kanun, ancak 12 yl sonra
karlabilmitir.127 Bu sre boyunca devam eden yasal boluu bakanlar kendi
lehlerinde kullanmaktan kanmamlardr. 2006da karlan kanunun ise
baz kusurlar tad belirtilmektedir. Bu kusurlar, DNUlarn reddinin ancak
Kongrenin her iki meclisinin reddiyle mmkn olmas;128 dier bir deyile
DNUlarn onaylanmas iin tek meclis tarafndan kabul edilmelerinin yeterli
olmas; Kongrenin onay sresinin belirtilmemi olmas129 ve DNUlara yrrlkten
kalkacaklar bir tarih koyma zorunluluu getirilmemi olmasdr.130 Ayn kanunla
kurulan Yasama Sreci Ortak Komisyonu (The Permament Bicameral Commission
on Legislative Process), DNUlarn incelemesini yapma grevini stlenmitir.
Komisyon, kurulduu tarihte daha nce karlm tm DNUlar kabul etmitir.131
Son Bakan Cristina Fernandez de Kirchner 2008de bteyi 11,6 milyar Dolar
geniletmeyi ngren kararnameyi kardnda, parlamentodaki muhalefet
ortada bir acil/olaanst hal olmadn ileri srerek ilemi hukuksuz olarak
nitelendirmitir. Yine ayn bakan dneminde ekonomi bakannn bir kararnamesi
125
126
127
Carlos Huneeus, Fabiola Berrios ve Rodrigo Cordero, Legislatures in Presidential Systems: The La-
tin American Experience, The Journal of Legislative Studies, Cilt 12, Say 3-4 (Eyll-Aralk 2006), s.
422.
128
Bu kuralla sadece bir meclisin onayyla DNU kabul edilmi olacandan, parlamentonun kendi kar-
d kanunlardan daha avantajl bir usule tabi olmas anlamna gelmektedir.
129
Onayn belli bir sreye balanmamas parlamentonun gndeme almad DNUlarn fiilen yrrlk-
te kalmasn salamaktadr.
130
131
Arjantin 111
tartma konusu olunca bakan kararnameyi parlamentoya gndererek

onaylanmasn beklemi; ancak sz konusu dzenleme reddedilmitir. Bunun
zerine bakan kararnameyi parlamentoya gndermenin yasal bir zorunluluktan
deil kendi tercihinden kaynaklandn iddia etmitir. 2010da Kirchner merkez
bankas bakann, kard bir DNUyu uygulamaktan kanmas nedeniyle yine
bir DNU ile grevden almtr.132 Ancak bu tartmal ilemlerin her ikisi de eitli
manevralarla133 kabul ettirilmitir. Bakann varsayd bir krizin varlnn yarg
tarafndan deerlendirilip deerlendirilmeyeceine ilikin tartma bitmemi ve
bakann konuyu kuvvetler ayrl sylemiyle ele alan yaklam devam etmitir.134
Yksek Mahkeme 1990dan sonra vermi olduu eitli kararlarda DNUlarn
yargsal denetimi, Kongre tarafndan denetlenmesi, denetlemenin erevesi,
kuvvetler ayrlnn bu denetimdeki yeri gibi hususlarda farkl kararlar
vermitir.135 Ancak DNUlarn karlma artlarnn oluup olumad ve ierdii
konularn anayasal erevede kalp kalmad konusunda verdii ve yargsal
denetimin kapsamn ortaya koyan son kararlaryla, Mahkemenin, yrtme
kuvvetini frenleme eiliminin artt grlmektedir.136
5.2.3. Bakan-Bakanlar Kurulu likisi
Arjantinde bakann atad ve grevden alabildii bir bakanlar kurulu mevcuttur.
Bakanlar kurulu klasik bakanlk sisteminde, bakann denetiminde bulunur,
devlet ynetiminde kendisine yardmc olur ve ayr bir siyasi arl bulunmaz.
Ancak Arjantinde durum farkldr. Bakann atamas ve grevden almasna
ramen bakanlarn ve zellikle babakann rol deitirilmeye allm ve siyasi
bir arlk verilmeye allmtr.
Babakann rol grece yeni olumakta ve belirginlemektedir. Babakann
yetkilerinin arttrlmas ynndeki deiiklik 1994te yaplm, bu deiiklikle
bakann gcnn snrlamas amalanmtr.137 Babakann nemli yetkileri,
Anayasann 100nc maddesinde belirtildii zere, lkenin genel ynetimi,
ou idari personelin atanmas, bakanlar kurulu toplantlarnn dzenlenmesi,
Kongreye belli kanun nerilerinin sunulmas, vergilerin toplanmas ve btenin
uygulanmasdr.
Babakan bteyi uygular, lkenin genel ynetimini gzetir, Anayasada
bakana zglenen atamalar dndaki kamu grevlisi atamalarn yapar. Yrtme
132
Argentina: Emergency Decrees on President of the Central Bank, Payment of External Debt, Library
of Congress nternet Sitesi, 27.01.2010,
http://www.loc.gov/lawweb/servlet/lloc_news?disp3_l205401802_text, Eriim: 13.01.2014.
133
Merkez Bankasndan byk bir meblan bor demeleri iin kullanlmasn ngren DNU yargsal
srete deerlendirilirken, bakan, onu iptal ederek benzer bir DNU karm ve amacna ulamtr.
134
135
136
137
Calvert, Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America, s. 219.
organnn kanun hkmndeki kararnamelerini uygulamada rol oynar. Bakan

tarafndan atanp grevden alnabilmesine ramen, klasik bakanlk sistemine
yabanc bir uygulama olarak, parlamentoya kar siyasi sorumluluk tar.
Parlamentoya -en az ayda bir kere olmak zere- periyodik biimde hkmetin
genel gidiat hakknda bilgi vermek zorundadr. Parlamentonun her bir kanad
dier bakanlar gibi onu da ararak aklama veya rapor isteyebilir. Babakan, iki
meclisin yelerinin mutlak ounluunun oyu ile grevden alnabilir.138
Bakanlar bakann ilemlerine kar imza koymakta, bylece bu ilemlere
hukukilik kazandrarak ilgili bakanln sorumluluk almasn salamaktadr.
Bakanlar Kongre yesi deildirler; ancak Kongre toplantlarna katlabilir ve her
iki meclis tarafndan arlabilirler. Kongreye yllk raporlar sunmak zorunda
olan bakanlar, kendi kararlarndan mnferit, ortak kararlarndan mtereken
sorumludurlar. 139
Babakana anayasa ile verilen yetkiler, onun bakann gcn snrlamas iin
yeterli olmamtr. Bakan gibi, onun da yasama organn feshetme ve yeni seim
karar verme yetkisi yoktur. Babakan lkenin genel idari ilerini yrtmekle
grevliyken bakan genel idarenin siyasi sorumluluunu tamakta ve hkmetin
odandaki konumunu korumakta, bylece iki makam arasndaki grev
paylam mulak kalmaktadr. Anayasal olarak tm kamu yneticilerini bakan
atayabilirken uygulamada birok atama bakanlara ve dier st dzey grevlilere
devredilmitir. Btenin uygulamas babakana aitken bakan bu uygulamay
denetlemektedir.140
Bakan tarafndan tek tarafl olarak atanan ve grevden alnabilen babakann,
ayn zamanda bakann gcn frenlemesi beklentisi gereki grnmemektedir.
Bakann yan sra Kongre tarafndan da grevden alnabilmesi onun bir g oda
olmasna yetmemitir. Sz konusu tedbir, bakann, parlamentonun iddetle kar
kaca bir kiiyi atamasn zorlatracaktr; ancak gensoru nergesinin kabulne
ilikin zorluklar bakan iin byle bir frenin zayf kalmasna yol amaktadr.141
5.2.4. Bakann zerk Kurumlarla likisi
Merkez Bankas, Emeklilik Kurumu ve Kamu Gelirleri Kurumu, zerklikleri
ynnde yaplm yasal dzenlemelere ramen yrtmenin mdahalesine maruz
kalmaktadrlar.142
Merkez Bankas zerk ynetime sahiptir. Mevzuata gre bankann ynetim
kurulu yeleri bakan tarafndan Senatonun onayyla alt yl iin (bakanlarn
drt yllk dnemine uymayan bir sre) atanrlar. Bakann, kurul yelerini
138
139
140
141
142
Arjantin 113
grevden almas ancak ar yasal ihlallerde ve Kongrenin balayc olmayan

nerisiyle mmkndr. Mevzuatta yer alan bu gvenceler uygulamada yetersiz
kalmaktadr. Yrtme, Merkez Bankasnn bamszln dikkate almamakta,
atamalarda Senatonun onayn ihmal etmekte ve yelerinin alt yllk grev
sresini tamamlatmamaktadr. imdiye kadar sadece iki Merkez Bankas bakan,
devlet bakannn deimesine ramen grevini srdrebilmitir. 1990dan bu
yana hibir Merkez Bankas bakan alt yllk grev sresini tamamlayamamtr.
Greve gelen devlet bakanlar, Merkez Bankas bakanlarnn kendi tercihlerine
uygun bir politika izlemelerini beklemektedir. Kurul yeleri, yrtme organnn
istei halinde genellikle istifa etmektedir. Merkez Bankas bakannn istifas
halinde devlet bakan geici sfatyla yerine bir atama yapmakta ve Senatonun
onayna bavurmaya gerek duymamaktadr. 143
Emeklilik Kurumu da bakann atama yetkilerinin geniliini gsteren bir
rnek tekil etmektedir. Bu Kurum 1994te zelletirilirken 2008de tekrar
devletletirilmi ve Ulusal Sosyal Gvenlik daresi bnyesine alnmtr. lgili
mevzuatta, Kurum yrtmeden bamsz olarak tanmlanmasna ramen kurum
bakannn atanmasna devlet bakan mdahil olmaktadr. Bu sayede bakan
Yksek Mahkemenin kararna aykr biimde kurumun parasn zel veya kamusal
giriim ve projelere aktarmaktadr. Kurumun bakan, alma Bakan tarafndan
atanmaktadr ki bakan da bakan atadndan bu atamada bakann tercihi
belirleyici olmaktadr. Emekli Kurumu, zelletirildii dnemde eitli snai ve
ticari giriim ve yatrmlar gerekletirmitir. Kurum devletletirilince, ok byk
bteye sahip bu zel irketlerin de ynetimine bakan tarafndan atanan kiiler
gelmeye balamtr.144
Bakann atamaya ilikin yetkilerini gsteren bir dier nemli kurum,
vergi ve gmrk gelirlerini toplayan Kamu Gelirleri Kurumudur. Bu kurum
da yrtmenin etkisinden korunacak ekilde dzenlenmi olmasna ramen,
uygulamada gerek atamalarda gerek ileyite bakanlarn mdahalesinden muaf
kalamamaktadr.145
Saylan kurumlar dnda baz dzenleyici denetleyici kurumlar (bamsz
idari otoriteler) da ilgili yasal metinlerde zerk olarak tanmlanm ve bunlarn
kar atmalarndan veya siyasi mdahalelerden mahfuz olmas ynnde
dzenlenmeler yaplmtr. Gaz Dzenleme Kurumu, Elektrik Dzenleme Kurumu,
Su ve Hfzsshha Dzenleme Kurumu, Ulatrma Dzenleme Kurumu ve letiim
Kurumu adn tayan bu kurumlarn ynetim ve ileyii resmi dzenlemelere
pek uymamaktadr.146 Bu aykrlkta yrtmenin kulland nemli bir ara
mdahale (intervention)dir. Bu kavram, bakann acil durumlarda kurumlarn
143
144
145
146
bana bir kiiyi olaan atama usulne uymadan dorudan atamas yetkisini
ifade etmektedir. Bu geici ve olaanst uygulamann yazmndaki boluklar
nedeniyle, bakann yapt bu tip atamalarn zorunluluu ve geicilii ilkeleri
ihmal edilmektedir. lgili metinlerde atamann aciliyeti, atamada gr
alnacak kii ve kurumlar, atananlarn liyakat kriterleri, grevden alnma artlar,
zerklikleri konusunda belirlenmi olan kriterler bulunsa da bunlardan biri veya
birka ihmal edilmektedir.147
5.2.5. Bakann Gcn Snrlamaya Ynelik Kurumlar ve Etkinlikleri

Bakann yetki amn ve mdahale gcn frenlemek iin yasama ve yargnn
standart ilevi dnda oluturulmu farkl aygtlar mevcuttur ve bu aygtlar
sistemin arlk merkezini dengelemede belli bir katk sunmaktadrlar.
Bunlardan ilki yrtmeyi denetlemek amacyla baz kurumlarn
oluturulmasdr. Bu kurumlar Saytay, Ombudsmanlk ve Yolsuzlukla Mcadele
Kurumudur. Saytay ve Ombudsman Kongreye rapor sunarken, Yolsuzlukla
Mcadele Kurumu Adalet Bakanlna rapor vermektedir. Dolaysyla ilk ikisi
yrtmenin arlklarn frenlemek asndan daha iyi durumda saylr.
kinci etkili yol ise yargya tanan baz dava trleridir. Bu davalarla
vatandalar, sivil toplum kurulular ve Ombudsman yrtme karsnda etkin bir
diren gsterme imkn bulmaktadrlar.148
Saytay
Saytay, Kongre tarafndan sekiz yl iin seilen yedi yeden oluur. ki Meclisten
gelen yelerden oluan karma komisyon Saytayn ulusal bteyi incelemesine
nezaret eder. Kurumun yrtmenin ekonomik tasarruflar zerindeki denetim
ve incelemelerini glendirmek iin, Anayasa Saytay bakannn muhalefet
partisinden olmasn zorunlu klmtr (m.85). Ancak 1994teki anayasa
deiikliinden sonra, anayasann sz konusu yaklamna uygun olmayan
Saytayla ilgili kanun deitirilmedii iin, bu kurum da arzulanan bamsz
kimlie kavuamamtr. Saytay kararlar ortak olarak ve ounluun kararyla
verildii iin iktidar partisi Kongrede ounlua sahipse Kurumun bamsz
hareketi kstlanmaktadr.149
Siyasi partilerin, Saytay yelerini semede siyasi adaylarn mesleki
donanmlarndan ok siyasi yaknlklarn esas almas Saytayn tarafszlna
zarar veren bir husustur. Buna ramen Kurum 2009da hkmetin bir yolsuzluunu
ifa etmi, bunun zerine iktidar partisi Saytayn yetkilerini snrlandran bir
tasar hazrlam; ancak muhalefetin ve sivil toplumun gl mukavemetiyle, bu
tasarnn kabul edilmesi nlenmitir. 150
147
148
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s.55.
149
150
Arjantin 115
Yolsuzlukla Mcadele Kurumu

Arjantinde yolsuzluk kamuoyunun devlet kurumlarna gvenini zayflatan temel
sorunlardan biridir. Eski Bakan Carlos Menemin 2008deki davas, eski Ulatrma
Bakan Ricardo Jaimenin 2010daki davalar, Eski Bakan Fernando de la Ruann
2012de balayan davas ve Eski Bakan Yardmcs Boudounun davalar ile
baz denetim kurumlarnn bilgileri arptt ynndeki tespitler, yolsuzluun
Arjantindeki srekliliini gstermektedir. Yolsuzlukla ilgili aratrmalar yapan
uluslararas kurumlarn 2012de yapt sralamaya gre Arjantin, 176 lke
arasnda 102. srada grlmektedir.151
Devlet organlarnda yolsuzluun yapld ve yolsuzluklarn cezasz kald
yolundaki yaygn kanaat siyasi partilerin ve dier demokratik kurumlarn
meruiyetine zarar vermektedir.152 Dolaysyla lkede sz konusu soruna ilikin
nlemlerin alnmasna byk nem verilmi ve Yolsuzlukla Mcadele Kurumu
kurulmutur.
Yolsuzlukla Mcadele Kurumu, yrtmenin denetiminde yapt incelemeler
ve oluturduu politikalarla nispeten etkili ve yararl bir kurum olarak
almaktadr. Kurum birbirinden ilevsel olarak farkl iki birimden olumaktadr:
Kamu kurumlarndaki yolsuzluk iddialarn inceleyen nceleme Dairesi ve
effafln artrlmas ve yolsuzluun nlenmesi iin politika reten effaflk
Politikalar Dairesi.153 Kurumun btesinin kk tutulmas ve kurumun
banda bulunan dari Denetim Savcsnn babakann teklifi ile bakan
tarafndan atanmas, kurumun etkinlik ve verimliliini zayflatc iki faktr olarak
deerlendirilmektedir.154
Ombudsmanlk Kurumu
Bu Kurum, 1993te kurulmu, 1994te anayasal dayanaa kavuturulmutur.
Kongrenin te ikisi tarafndan seilen ve grevden alnabilen ombudsman,
zerkliini koruyabilmekte ve herhangi bir kurumdan talimat almamaktadr.
darenin ilem ve eylemlerine kar insan haklar, zgrlkler ve dier tm
anayasal ve yasal gvenceleri koruma yetkisine ve bunun iin ilemleri yargya
tama ehliyetine sahiptir. Ombudsman ayrca, yargnn yetki alan dnda kalan
idari kararlarn kamu yarar ve yerindelik bakmndan incelemesini yapma
ve idareyi uyarma, tavsiye veya hatrlatmada bulunma imknna sahiptir. Bu
uyarlarn dikkate alnmamas durumunda konuyu ilgili bakanln en st
makamna, sonu alnmazsa Kongreye rapor edebilir.155
151
Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent Media, Freedom House n-
ternet Sitesi, (13.03.2013), http://www.freedomhouse.org/country/argentina, Eriim: 06.06.2013.
152
Argentina Country Strategy Paper 2007-2013, s. 8.
153
Roberto De Michele, The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina: Lessons on Corrupti-
on and Anti-Corruption: Policies and Results, The Journal of Public Inquiry, (Sonbahar-K 2011),
http://www.ignet.gov/randp/f01c05.pdf, Eriim: 06.02.2013, s. 17.
154
De Michele, The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina, s.17.
155
Kamu Yarar Davalar

Yrtme kuvvetinin snrlandrlmasnda yukarda saylan mekanizmalarn yan
sra yarg kuvveti de belli bir fonksiyon icra etmektedir. 1994te yaplan anayasa
deiikliinden sonra getirilen dzenlemeler sivil toplum kurulularnn yarg
araclyla yrtmeyi denetlemesinin nn amtr. Anayasann bireysel
haklarn yan sra kolektif haklar dzenlemesi, zellikle evre ve tketici
haklarna gl bir koruma getirmesi, daha sonra da bu haklarn korunmas iin
belli yargsal mekanizmalarn getirilmesi yrtmenin eylem ve ilemlerindeki
arlklar frenlemeye katk salamtr. Kamu yarar davalar (public interest
litigation) ile vatandalarn kamu ynetiminin faaliyetlerinde keyfilii nleme
ve getirdii dzenlemeleri etkileme imkn domutur. Bu davalar, yargnn daha
etkili bir konum edinmesine de katkda bulunmutur.156
5.3. Yarg Organnn Gc ve Dier Organlarla likisi

Yarg, federal dzeyde ve eyalet dzeyinde olmak zere ikiye ayrlmaktadr.
Federal yarg, Yksek Mahkemenin altnda alr ve eyalet mahkemeleri
tarafndan icra edilemez. Yksek Mahkeme diplomatik temsil ve eyaletlerin taraf
olduu konularda ilk derece mahkemesi olarak alr. Dier btn konularda
federal yargnn kararlarna kar temyiz mahkemesi olarak alr.157 Yksek
Mahkemenin en nemli fonksiyonu ise Anayasa Mahkemesi olarak almasdr.
Anayasann yorumlanmas ve anayasaya aykr kanunlarn iptali yetkisine sahiptir.
5.3.1. Genel Yarg Sorunlar

Arjantin yarg sistemi genel olarak bamsz olmakla birlikte hala siyasi
yetkililerin etkisi altndadr ve yolsuzlukla maluldr. Kurumsal olarak ayrlm
olsa da yetersiz ilevsel kapasitesi nedeniyle kstlanmtr. Ayn sorunlar blgesel
dzeyde daha iddetli olarak yaanmaktadr.158
Yargnn kurumsal zayflna ilikin nemli gstergeler bulunmaktadr. Dnya
Ekonomik Forumunun 2004teki Yarg Bamszl Endeksine gre Arjantin,
18 Latin Amerika lkesi arasnda 13. srada yer alabilmitir. Yrtmenin yarg
zerindeki nfuzunun en nemli unsuru hkimlik teminatnn uygulamadaki
zayfldr. Yksek Mahkeme yeleri, mr boyu grev yapma hakkna sahip
olduklar halde, bu hak yrtme tarafndan 1983 sonrasnda da defalarca ihlal
edilmitir. Alfonsin, Menem ve Nestor Kirchner grevdeki yelerin grevine son
vermek iin uramlardr. Bu mdahalelerin arpc bir neticesi, 1960-1995
arasnda Yksek Mahkeme yelerinin ortalama grev sresinin drt yla dmesi
olmutur.159
156
157
158
Argentina Country Report, s. 10.
159
Arjantin 117
Hukukun stnlnn yeterince salanamamas eitlik ilkesini bozan imtiyaz

sistemiyle de ilikilidir. Yarg sistemi effaf, etkin ve tarafsz olamamaktadr.
Yksek Mahkeme ve Yarg Konseyi dnda, yarg reformu hakkndaki projelerin
hibiri hayata geirilmemitir.160
Cristina Kirchner greve geldiinde kapsaml bir yarg reformu yapacana
sz vermesine ramen beklentilerle mevcut hukuki durum arasndaki boluk
devam etmektedir.161 Mali zerklik, yarg bamszl ve tartmal ve gecikmeli
hkim atamalar son bakan Cristina Kirchnerin kurumlar arasnda fren ve denge
sistemini salama konusundaki isteksizliini ortaya koymaktadr. Vatandalarn
Arjantin yargsna gveni dktr ve % 54 hkimlere rvet verilebileceini
dnmektedir. Yarg nnde eitliin salandna inanan kiilerin oran ise
%18dir. Yarg; parlamento ve emniyet tekilatnn yannda en yolsuz nc
kurum olarak sralanmaktadr. Mali Sularn Aratrlmas ve nlenmesi
Merkezinin istatistiklerine gre son 25 yl iinde yolsuzlukla ilgili davalarn
sonulanmas ortalama 14 yl almaktadr.162
Yargnn bamszlna ilikin sorunlar, Arjantinde gerek federal gerekse
eyalet dzeyindeki dier organ ve kurumlarn almasnda yaanan sorunlarn
da devam etmesine yol amaktadr.163
5.3.2. Yarg Konseyi

1994teki anayasal dzenlemeler kapsamnda, hkim ve savclarn atanmas,
bamszlklar ve mesleki teminatlarn salamak amacyla Yarg Konseyi
kurulmutur. Bu Konsey; yrtme organnn temsilcileri, Kongrenin setii
temsilciler, hkimler, akademisyenler ve hukukulardan olumakta ve banda
Yksek Mahkeme bakan bulunmaktadr. Konseyin grevleri, yarma snavyla
gelen hkimler arasndan bakann seecei her hkim iin er federal hkim
aday belirlemek, mahkemelerin btelerini ynetmek, disiplin ilemlerini
uygulamak ve yarg tekilat iin gerekli dier dzenlemeleri yapmaktr. 2006da
Konsey yelerinin seiminde ve yetkilerinde iktidar partisinin payn artran bir
dzenleme yaplmtr.164
Yargsal atamalar bakan tarafndan yaplr ve Senato tarafndan onanr. Ancak
bu onamada Yksek Mahkeme yeleri iin Senatonun toplantdaki yelerinin
te ikisinin oyu gerekirken, dier federal hkimler iin ilgili liste Yarg Konseyi
tarafndan Senatoya sunulur ve toplantdaki yelerin basit ounluu aranr.
160
Argentina Country Report , s.10.
161
Argentina Country Report , s.10.
162
Argentina Country Report , s.10; Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, s. 27.
163
Carlos Pereira ve Marcus Andre Melo, The Surprising Success of Multiparty Presidentialism, Jour-
nal of Democracy, Cilt 23, Say 3 (Temmuz 2012),
http://www.journalofdemocracy.org/article/surprising-success-multiparty-presidentialism,
Eriim: 08.02.2013, s. 162.
164
Senatonun bu kararlarnda byk lde bakann iradesinin baskn olduu

grlmektedir. Yarg Konseyinin kurulu amac hkimler zerindeki siyasi etkiyi
ortadan kaldrmak olsa da hkimlerin bakan tarafndan atanmas ve Senato
tarafndan onanmas sreci siyasi mdahalenin etkisinde kalmaktadr.165
5.3.3. Yksek Mahkeme

Yksek Mahkeme, 20. yzyl boyunca askeri darbelerle kesilen Arjantin siyasi
sisteminde yrtmeye kar bamszln korumada ciddi sorunlar yaamtr.
1947de Peron dneminde, be yeli Yksek Mahkemenin drdnn sulandrma
yoluyla grevden alnmasndan itibaren iktidara gelen hkmetlerin hemen
hepsi Yksek Mahkemeye mdahalede bulunmular; sulandrma, istifaya
zorlama gibi yollara bavurmulardr. Peronu izleyen dnem boyunca Yksek
Mahkemede gerekleen 65 deiimin yalnzca 5i olaan usulle yaplm yani
lm veya emeklilik sebebiyle gereklemitir.166 Askeri ynetim dnemlerinde
bakanlar Yksek Mahkemenin yapsna sk sk mdahale etmilerdir. 1940l
yllardan 1980lere kadar hkmetler memnun olmadklar yeleri sulandrarak
grevden alm ve bunlarn yerine daha yakn olduu yeleri atamtr.167
Yarg bamszl demokrasiye geiin ilk yllarnda (Alfonsin dneminde)
grece iyi bir noktaya tanm, yargya kamuoyunun gveni ykselmitir.168
Yine de bu dnem bakan Kongrede ounlua sahip olmadndan Peronistlerle
pazarlk yapmak zorunda kalmas yznden yarglarn bamszl ve gvencesi
konusunda bir istikrar yakalanamamtr.
Carlos Menem dnemi yargya mdahalenin younlat dnemdir. Menem
Senato ile yapt pazarlkla ve taktik bir manevrayla hkim saysn beten
dokuza karm ve kendisiyle yakn ilikileri bulunan hkimleri atamtr.169
Mevcut hkimlerden ikisinin istifasn salayarak mahkemedeki ounluu

garanti etmitir.170 1992de Yksek Mahkemenin bamsz olduuna inanan
hukuku oran %6 olarak kaydedilmitir. Bu dnemde muhalefet partilerinin
Yksek Mahkeme yelerini de kapsayan 170 sulandrma giriiminin tamam,
Kongrede ve ilgili komisyonda Peronistlerin ounlukta olmas nedeniyle
sonusuz kalmtr. 171
165
166
Andres A. Gallo ve Lee J. Alston, Argentinas Abandonment of the Rule of Law and Its Aftermath,
Journal of Law & Policy, Cilt 26, s. 155.
167
Gallo ve Alston, Argentinas Abandonment of the Rule of Law and Its Aftermath, s. 154.
168
Gretchen Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina (Cambrid-
ge: Cambridge University Press, 2005), s.81.
169
Juan Carlos Calleros, The Unfinished Transition to Democracy in Latin America (New York London:
Taylor&Francis Publication, 2009) s.75.
170
Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.86.
171
Arjantin 119
2003te iktidara gelen Bakan Nestor

Kirchner ise Menemin atad drt
yenin sulandrlmasn destekleyerek
grevden alnmalarn salam ve
bunlarn yerine drt yeni ye atamtr.
Bu mdahaleler, bazen mevcut
anormallikleri dzeltmek iin de olsa,
Arjantinde demokrasinin kesintiye
urad yllarda oluan yarg deitirme
geleneinin devam grnmndedir.172
Eduardo Duhalde dneminde balayan
sre Nestor Kirchner dneminde Nestor Kirchner
tamamlanm ve Menemin otomatik ounlukunun grevine son verilmitir.
Bunlardan sonuncusu 2005in sonunda grevden ayrlmtr. Ancak boalan btn
sandalyelerin yeri doldurulmam olup halen dokuz yeli Mahkeme yedi ye ile
almaktadr.173 Bunun nedeni ise bakann, Mahkemenin karar alabilmesi iin
gerekli olan ounluun olumasn zorlatrmak istemesi olarak gsterilmektedir.
Yksek Mahkeme, federalizmin gvencesi olma roln yerine getirememi,
federal ynetim ile eyalet ve yerel ynetimler arasndaki uyumazlklarda oun-
lukla federal ynetim lehinde eilim gstermitir. Yine Mahkeme, federal yne-
timin eyalet ynetimlerine mdahalesinin snrlarn belirleme konusunda zayf
kalm ve eyalet yetkili organlarnn grevden alnmas hakknda, bunlarn siyasi
meseleler olduu mlahazasyla ekimser kalmtr. Dolaysyla, Anayasada eya-
letlerin zerkliinin korunmasna ve merkezi ynetimin mdahale yetkisinin s-
nrlanmasna ynelik hkmleri tam olarak hayata geirememitir.174
5.3.4. Yksek Mahkemenin Yrtmeye Kar Tutumu
Arjantin yargsnda hkmet aleyhine verilen karar saysnn hkmetlerin
grece gl olduu zamanlarda dt, zayf olduu zamanlarda ise ykseldii,
dolaysyla yarglarn kararlarnn siyasi otoritenin konumundan belirgin
biimde etkilendii bir almayla tespit edilmitir. Sz konusu almann ortaya
kard sonular yle zetlenebilir: 175
Yksek Mahkeme askeri ynetimin zayflad son yllarda daha zgrlk
kararlar alm, Alfonsin dneminde bu zgrlk yanls kararlar srdrm,
Alfonsinin gcn yitirdii yllarda zgrlkleri daha kstlayc yorumlar
getirmi, Menemin parlak dneminde Menemin att radikal reformlar lehinde
otomatik ounluk nitelii kazanm, Menemin gidecei belli olunca Menemin
172
173
Arjantin Yksek Mahkemesi nternet Sitesi, http://www.csjn.gov.ar/autoridades.htm,
Eriim: 23.12.2012.
174
175
imtiyazlarn snrlayc yorumlar yapmtr. Menemin gl dneminde atanan

ve Menem iin otomatik ounluk olarak eletirilen Yksek Mahkeme, Menemin
gcn yitirdii son iki yl daha bamsz kararlar almaya balamtr.176
Menemden sonra gelen De la Rua, seimdeki iddiasnn aksine Yksek
Mahkemenin yelerine mdahale etmemitir. Bunun nedeni olarak Mahkemenin
yeni ynetimle de uyumlu hale gelebilmesi ve De la Ruann bu uyumlu yapdan
yararlanmak istemesi olarak gsterilmitir. Bu dnemde yaanan ar ekonomik
bunalma kar yaylan kitlesel eylemlerde Yksek Mahkeme ak ve yaygn
biimde kamuoyunun hedefi haline gelmitir. 177
2002nin banda Eduardo Duhalde geici olarak bakan olunca Yksek
Mahkeme yelerini grevden almaya teebbs etmi; Kongre, nemli yarglarla
ilgili sulandrma srecini balatmtr. Mahkeme buna karlk hkmetin
bankalarla ilgili kstlayc bir uygulamasn (Menem dnemindeki benzeri
bir karara aykr olarak) reddederek cevap vermitir. Kongre bata gsterdii
tutumu devam ettiremeyince Yksek Mahkeme rahatlam ve bakana kar
pazarlk gc artmtr. Bu durumda bakan da Mahkemeye kar tutumunu
yumuatmak zorunda kalm ve Adalet Bakann grevden alarak Mahkemeye
jest yapmtr. Bunun zerine Mahkeme bakan Bu Mahkeme birok bakanla
birlikte yaamtr. Kimseye dmanl yoktur. eklinde aklama yapmtr.178
Duhaldenin baarl olamayan ynetiminin sonlarnda Mahkeme medyann yarg
darbesi olarak nitelendirdii Smith kararyla hkmeti ypratm, Mahkeme
adna konuan bir szc ldr ya da l durumu sz konusuydu. lk kurunu onlar
att. aklamasn yapmtr. Olay hkmet tarafnda ise lkeyi, halk tarafndan
seilmeyen tek kuvvet olan yarg ynetiyor. ikyetlerine yol amtr.179
Nestor Kirchner iktidara gelir gelmez Yksek Mahkeme yelerine ynelik
sulandrma ileminin balatlmas ynnde aklamalar yapm ve Kongrenin
sulandrma srecinin ciddiyetini gren hakimler istifa etmitir.180 Ancak
Kirchnerin bu mdahalesi demokratik evrelerce Demokrasi iin Mahkeme
sloganyla genel olarak olumlu karlanmtr.181
Arjantinin yargsal bamszln dier Amerika lkeleriyle karlatran bir
aratrmaya gre 1975te Arjantin 18 lke arasnda 4. srada iken 2005te 13nc
sraya gerilemitir. 182
176
177
178
179
180
181
Calleros, The Unfinished Transition to Democracy in Latin America, s.109.
182
Martin Ardanaz, Carlos Scartascini ve Mariano Tommasi, Political Institutions,Policymaking, and Eco-
nomic Policy in Latin America (Inter American Development Bank Working Paper Series, Say IDB-
WP-158, 2010), http://www.econstor.eu/bitstream/10419/89145/1/IDB-WP-158.pdf,
Eriim: 11.12.2013, s. 22.
Arjantin 121
Yrtmenin yargy etkileme kapasitesini ortaya koyan aadaki tabloda ise

Arjantinin; Meksika ve Peru ile birlikte bu etkinin en fazla yaand lke olduu
grlmektedir.
Tablo 2. Amerika lkelerinde Yrtmenin Yargy Etkileme Kapasitesi183
Yrtmenin yargy gl
3,5 Arjantin, Meksika, Peru
ekilde etkilemesi
3 Bolivya (94 ncesi), Paraguay
2 Ekvador
Karlkl bamllk 1 Brezilya, Kolombiya, ili, ABD
0 Venezuela (Chavez ncesi)
Bolivya (94 sonras), Kostarika,

-1
Uruguay
Yrtmenin yargy etkilemesinde

-2
dk kapasite

Arjantin, dier Latin Amerika lkeleri gibi anayasal geleneini ABDden
esinlenerek balatmakla birlikte, yrtme organna verdii yetkilerle bu
gelenei esnetmitir. Bu esneklik, bakanlarn yasama fonksiyonundaki rollerini
ve olaanst yetkilerini istismar etmesinden dolay merkeziyeti ve otoriter
bir yapnn olumas noktasna varmaktadr.184 Daha yaln bir ifadeyle Arjantin
Anayasas, ABDye kyasla, bakana daha fazla yetkiler tanmakta, bakanlar da
siyasi gelenein etkisiyle bu yetkileri daha ok geniletmeye almaktadrlar.
Bakanlar anayasal ve yasal snrlar ama yollarn aramakta ve bunu sklkla
kuvvetler ayrl ilkesiyle gerekelendirmeye almaktadrlar.185 Zayf yasama
organndan, bamsz bir karakter kazanamam yksek yargdan ve mevcut
siyasal kltrden yararlanan bakanlar, anayasal denetimi etkisizletirme abas
gstermektedirler. Bunu yaparken ya hukuki boluklardan faydalanmakta ya da
dorudan pozitif hukuku ihlal etmektedirler. Bu tutumlarna gereke olarak da
yasama organlarnn kstekleyici, yolsuz ve ulusal karlar iin zararl olduklarn
ne srmektedirler.186
Yrtmenin anayasal ve yasal snrlar ihlal etme teebbslerini karlamak
iin bir yandan yargya dier yandan idari denetime zglenmi Ombudsmanlk,
183
Calleros, The Unfinished Transition to Democracy in Latin America, s. 100.
184
ctive, s. 24.
185
186
Calvert, Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America, s. 220.
Saytay ve Yolsuzlukla Mcadele Kurumlarna i dmektedir. Mnferit

vakalardaki baarlara ramen Arjantin, iktidarn geniletmeye kararl bir
bakan karsnda gl yasama organ dndaki kurumlarn ciddi bir diren
gstermesinin zorluunu ortaya koymutur. nk yarg ve denetim kurumlar,
yasama organnn denetim fonksiyonunu dolduracak bir karaktere sahip
deildirler.187
Bakanlk sisteminin Arjantinde iyi ilememesine ilikin bu genel
deerlendirmelerden sonra hkmet sisteminin sorunlu ileyiine neden olan
faktrler u ekilde aklanabilir:
Siyasi stikrarszlk
Arjantin 1930dan itibaren istikrarsz, sk sk darbelerle blnen ve bakanlarn
srekli deitii bir dneme girmitir. 1926dan 1983e kadarki yaklak altm
yl boyunca seilmi hibir bakan olaan grev sresini tamamlayamamtr.188
Ancak demokrasinin yeniden inas da siyasi istikrarn salanmas iin yeterli
olmamtr.1891983te demokratik dzene geildikten sonra bile iktidara
gelen bakanlarn ou istifa ile grevlerinden ayrlm, olaan srelerini
doldurmamlardr. 2001de yaanan sosyo-ekonomik krizde Bakan De la Ruann
istifasn takip eden iki hafta iinde drt bakan greve gelmitir.190 Bunlardan
sonuncusu olan Duhalde de olaan dnemi tamamlayamam ve erken seime
gidilmitir. Ancak 2003te Nestor Kirchner ile balayan ve Cristina Kirchner ile
devam eden on bir yllk srede belli bir siyasi ve ekonomik istikrarn yakaland
grlmektedir.
ifte Liderlik ve Rol atmas
Bakan, devlet bakan sfatyla btn ulusu temsil etmektedir ki bu temsil siyasi
tarafgirlik yapmaya uygun deildir. Dier taraftan hkmet bakan sfatyla bir
siyasi partinin temsilcisi rol stlenmektedir ki bu rol dier siyasi partilere kar
taraf olmay gerektirmektedir. Bu ikili roln yol at bir sorun da udur: Siyasi
partilerin ayn zamanda siyasi hareketlerle (Peronist, anti-Peronist, Radikal)
tanmland Arjantinde bakanlar kendilerini ulusun temsilcisi sayarken
siyasi rakiplerinin temsil vasfn yok saymlardr. ktidara gelen ve aslnda bir
siyasi parti ve siyasi hareketin lideri olan bakann kendini ulusal karlarn
tek temsilcisi saymas, muhalefetin de bakann meruiyetini inkr etmesine,
sadakatsiz ve ykc bir yol izlemesine neden olmaktadr. 191
187
188
Huneeus, Berrios ve Cordero, Legislatures in Presidential Systems: The Latin American Experien-
ce, s. 406.
189
Filipe Campante, Brazil-Argentina: Political Instability and Economic Performance As Seen From
Brasilia and Buenos Aires, Escola de Economia de So Paulo Konferans dizisinde Sunulan Tebli, (Ka-
sm 2009), http://www.hks.harvard.edu/fs/fcampan/Papers/BrazilArgentina.pdf,
Eriim: 05.08.2013, s. 8.
190
191
Arjantin 123
ift Meruiyet ve Uyum Sorunu

Birbirinden bamsz olarak seilerek her biri demokratik meruiyete sahip
bakan ile parlamento arasndaki ilikilerin nitelii Arjantin rneinde ABDden
farkl olarak ok sorunlu olabilmektedir. Sk parti disiplininden dolay Kongrede
ounlua sahip olmayan bakann veya partisinin teklif ettii kanun nerilerinin
kabul edilmesi zordur. Dier taraftan Kongre ounluu ya bakann vetosundan
dolay kanun karamamakta veya onaylansa da uygulanmamas durumunda
etkili bir denetim yapamamaktadr.192
Sfr Toplaml Oyun ve Sert Rekabet
Bouzat, Arjantin siyasi elitinin, sfr toplaml oyun ilkesiyle alt ve lkenin
ihtiya duyduu reformlar gerekletirme kapasitesinden yoksun olduu
deerlendirmesini yapmaktadr. Bu yaklama gre siyasi elit 2001-2002de
yaanan ar krizden karlabilecek derslere ramen atmac tutumunu
deitirebilmi deildir. Latin Amerikann sosyal yaps ve siyasal kltrnn
bir neticesi olarak sosyal atmalar sert biimde yaanmakta; toplumda
bunlarn zmlenmesi veya hafifletilmesi iin resmi siyasal kurumlar iletme
kabiliyetinin dk olduu ileri srlmektedir. 193
Ya hep ya hi oyunu erevesinde cereyan eden ve kazanann her eyi ald

bakanlk seimleri, bakan adaylar arasndaki ekimenin ok iddetli gemesine
yol amaktadr. Dier taraftan bakanlk yarndaki taraflar arasndaki husumet
semenlere de sirayet etmektedir. Bir adaya oy veren semen bunu ayn zamanda
rakip aday engelleme olarak grmektedir. Bunun neticesinde, seilen bakann
kaybeden adayn partisine siyasi ve idari alanda yer amas giriimi olumsuz
karlanmakta hatta ihanet gibi alglanabilmektedir.194
Bu tip bir sorun 1987de Bakan Alfonsinin Peronist Birliin liderini

alma bakan olarak atamasnda yaanmtr. Alfonsinin birok taraftar bu
atamay iddetle eletirmilerdir. Dier bir rnek olarak, Bakan Menemin
muhafazakar sa ile ittifak iine girmesi birok Peronist tarafndan ihanet olarak
deerlendirilmitir. 195
Siyasi Parti Sistemi
lkede demokrasiyi zayflatan nemli bir sorun Peronist d muhalefetin
zayfldr. kinci en nemli siyasi parti olan UCR-Radikaller etkili bir rakip
olamamtr. Radikallerin bakanlk seimlerindeki oy oran 1983teki %50den
192
193
Francis Fukuyama, Do Effective Institutions Explain the Gap Between the United States and Latin
America?, http://siteresources.worldbank.org/INTLAC/Resources/Fukuyama_LACEA_Institutions.pdf,
Eriim: 14.10.2013, s. 2.
194
Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, s. 19
195
2003te %2ye kadar dmtr. 2007deki parlamento seimlerinde de

tarihinin en dk rakam olarak 257de 30a dmlerdir.196 Radikallerin
gerilemesiyle birlikte onun yerini tutabilecek ulusal apta parti ya da partiler
kurulamamtr. 1980lerde ve 1990larda kurulan partiler en fazla metropol
ehirlerde tutunabilmiler ve 10 yldan daha uzun sre yaayamamlardr.
2003te kurulan iki yeni parti ARI (Afirmacin para una Repblica Igualitaria/
Eitliki Cumhuriyeti Onaylama) ve MFR (Recrear para el Crecimiento/lerleme
iin Ayaklanma ve dier eyalet partileri koalisyonu)197 2007 seimlerinde ciddi bir
varlk gsterememilerdir.198 Yine 2005te merkez sada kurulan PRO (Propuesta
Republicana/Cumhuriyeti Teklif) ve bir partiler koalisyonu olarak 2011de
merkez solda oluan FAP (Frente Amplio Progresista/Byk lerleme Cephesi),
kayda deer bir muhalefet cephesi oluturamamlardr.
UCR zellikle 2000 sonrasnda bir danklk ve paralanma sreci yaam,
bu durum Peronistlerin (PJ) fiilen hakim parti haline gelmesine yol amtr.
2003te ilk turda birinci ve ikinci gelen adaylarn ikisi de Peronist Parti'den
olmu ve 2005teki parlamento seimlerinde Peronist olmayan parti sadece
%10 oy almtr. 2007 seimleri sonrasnda Kirchner yanls blokun Temsilciler
Meclisindeki ve Senatodaki oran muhalif partilerin iki katndan fazla olmutur.199
Hkim parti benzeri durum nedeniyle Peronist olmayan muhalefet bakan
karsa bile byle bir bakann ynetebilirlii ok zor grnmektedir. nk
Peronist partilerin parlamentoda, eyalet valilerinde, sendikalarda, i rgtlerinde
ve dier sosyal rgtlenmelerde sahip olduu hkimiyet rakip partiden bir
bakann lkeyi ynetmesini ok zorlatrmaktadr. Peronist olmayan Alfonsinin
1989da, De la Ruann 2001de istifas bu durumu gzler nne sermitir. 200
Etkili bir siyasi muhalefetin ve seim rekabetinin kalmay Arjantinde
iktidarn denetimi ve hesap verebilirliini olumsuz etkilemektedir. Yrtmeyi
dengeleyecek siyasi aralarn olmamas, en azndan ciddi yetki suistimallerine yol
amakta ve yolsuzluk imknn artrmaktadr.
Kurumsal Zayflk
Kronik kurumsal zayflk Arjantinde istikrarl ve dengeli bir siyasi yapnn
olumasna engel olarak grlmektedir.201 Kurumsal zayflk burada yazl
kurallarn uygulanamamas ve resmi kural ve kurumlarn istikrarl olmamas
olarak ifade edilmektedir.202
196
197
2009da feshedilmitir.
198
199
200
201
202
Arjantin 125
Arjantin demokrasisi seimler, temel hak ve hrriyetler ve silahl kuvvetlerin

sivil denetimi gibi demokrasinin ekirdek unsurlar bakmndan 1983 sonrasnda
belli lde glenmitir. Ancak siyasi ve ekonomik birok alanda kurumsal
zayflk devam etmektedir. zellikle 1990larda yasama-yrtme ilikilerini
belirleyen kurallarda, yargda, federalizmde, aday belirlemede, vergide, merkez
bankas bamszlnda youn ihlaller ve suistimaller yaanmtr.203 Bu kurumsal
suistimaller ksmen Kirchner ynetiminde (2000li yllar) devam etmitir. Yarg
Konseyinin oluumu, 2006da bakana bte zerinde ok geni takdir yetkisi veren
kanun, 2002deki kanunla bakan adaylarnn bir n seimle belirlenmesinin iptal
edilmesi ve hkmetin Devlet statistik Kurumuna (INDEC) el atarak kurumun
teknokratlarn iten karmas ve enflasyon orann belirlemede gvenilmez bir
yntem oluturmas bu dnemin kt uygulamalarna rnek tekil etmektedir.204
Kirchner ynetiminin yasalarn lafzna uyup amacna aykr bir politika izledii,
yaygn bir eletiri konusudur. Yksek Mahkemenin 9 yesinden 6snn grevine
son verdirilmesi byle bir politikay ortaya koymutur. Yine son bakan Cristina
Kirchnerin ilk adaylnn kocasnn iki dnemden fazla bakanlk yapmasna
ynelik olmas da bu tutumu rnekler. Bu kurumsal zayflklar Arjantinin Brezilya,
ili, Meksika, Uruguay gibi orta gelirli dier Amerika lkelerine nispetle daha clz
bir yasama ve yarg organna sahip olmas sonucunu dourmaktadr.205
Siyasi Uzlama Kltr Eksiklii
Parlamento seimlerinde, bakann partisinin Kongredeki ounluu kaybetmesi
durumunda parlamento ile bakan arasndaki aykrlk Fransadaki kohabitasyon
(birlikte yaama) benzeri bir sonu verememekte, yasama ile yrtmenin
uzlamasna dnememektedir. Bu durum bir yandan parlamentoda bakan
frenleyecek bir gcn olumasn nlerken bir yandan da bakan-parlamento
ilikilerini belirsiz bir noktaya tayabilmektedir.206 2001 ylnda yaplan
parlamento seimlerinde parlamentodaki ounluu kaybeden De la Rua nce
rakip parti Peronistlerin liderine babakanl teklif etmi; ne var ki bu teklifi
reddedilmitir. Anayasada babakana verilmi olan nemli yetkiler olmasna
ramen Arjantinde bakanl siyasi gcn merkezi olarak gren anlay nedeniyle
Peronistler bakann istifasn talep etmilerdir. 207
Bakanlarn Yetki Suistimali
Bakanlk, btn devlet glerinin kayna gibi grlp tm beklentiler kendisine
ynelince bakanlar kendi iradelerini dier kurum ve organlarn zerinde
grmeye ve tercihlerini onlara dayatmaya balamaktadrlar. Bu suistimal sadece
203
204
205
206
Sebastian L. Mazzuca, Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism, Journal of Democ-
racy, Cilt 24, Say 2 (Nisan 2013), http://www.isp.org.pl/uploads/filemanager/Theriseofrentierpo-
pulismSMazzucaApril-2013.pdf, Eriim: 07.02.2013, s.113.
207
Menem ve Kirchner gibi gl bakanlarda deil ayn zamanda De la Rua ve

Duhalde gibi zayf bakanlarda da grlmtr. Bu nedenle Menem ynetiminden
beri bakanlar eitli anayasa d yntemlerle Kongreyi etkisizletirmilerdir. Bu
yollara zellikle Kongrenin yapt kanunlar bakann seimlerde verdii vaatlere
ters ise (Menem dnemindeki gibi) veya bakan Kongrede ounlua sahip
deilse (De la Rua) bavurulmaktadr. 208
Bakann Kongre ile uyumlu olmad zaman bavurduu en nemli ara
olaanst kararnamelerdir ve bu kararnamelerle yasama fonksiyonu icra
edilmektedir. Olaanst kararnamelerin anayasal snrlar vardr; ancak bu
snrlarn aldna dair hkm verecek olan Yksek Mahkeme uygulamada
bu ilemleri daha ok siyasal bir yaklamla deerlendirmitir. Bu tr
kararnamelerden yzlerce karlm ve nemli ekonomik konularda kural
konmutur. Bakann zellikle ekonomik alandaki olaanst yetkilerini
kullanmas olaan hale gelirken bu istismar nleyecek ve denetleyecek gl bir
parlamentonun yokluu sorunu kalc hale getirmitir.209
Kamu Fonlarnn Datmnda Bakann Geni Takdir Yetkisi
Bakann gcn arttrarak onun kuvvetler aras dengeyi bozmasna imkn
yaratan ve bylece bakanlk sisteminin ileyiini olaan seyrinden saptran
nemli bir husus, kamu fonlarnn datmnn onun takdirine braklm olmasdr.
Bu geni takdir yetkisi, bakann tevikleri kendi tercihine gre belirlemesini
veya kamu hizmetlerinin blgelere ve belediyelere dalmnn belirlenmesinde
tek yetkili olmasn salamaktadr. Arjantinde eyaletler, siyasi zerklie sahip
olmalarna ramen ekonomik bakmdan zerk saylmazlar ve merkezi hkmetin
belirledii gelire baldrlar. Kamu kaynaklarnn bakan eliyle datlyor olmas
siyasetin bitmek bilmeyen ekonomik pazarlklarn glgesinde kalmasna yol
amaktadr. Bakan elindeki tevik, kamu hizmeti ve finansal destek karlnda
eyalet valileriyle, milletvekilleriyle ve senatrlerle pazarlklar yapabilmekte ve
bu pazarlklar istedii kanunlar kartmann arac olarak kullanabilmektedir.
Bylece siyasi mzakereler, rtl pazarlklar zerinden yaplmakta ve bu durum
siyasi deerlendirmelerin salksz yaplmasna yol amaktadr.210
Bu tr pazarlklar, De la Rua zamannda olduu gibi kolaylkla su nitelii
kazanabilmektedir. Sz konusu dnemde Hkmet, alma ilikilerini dzenleyen
bir reform yapmaya almtr. Ancak Senatoda Peronistler ounlukta olunca
De la Ruann istedii kanun geememi, bunun zerine baz hkmet grevlileri
senatrlerden bazlarna kabul oyu iin rvet vermilerdir. Rvet ifa olunca,
nce bakan yardmcs, daha sonra da derinleen siyasi kriz sonucu bakan istifa
etmek zorunda kalmtr.211
208
209
Mazzuca, Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism, s.108-122.
210
211
Arjantin 127
Medyay Kontrol mkn

Bakann elindeki ekonomik gcn basn zerinde de etkileri grlmektedir.
Hkmet, bir yandan kendi istedii dorultuda yayn yapan kamusal yayn
organlarna nemli parasal kaynak aktarrken dier taraftan basna ok reklam
vermekte ve bunun karlnda medyann hkmete ynelik eletiri yapmasn
nlemeye almaktadr. Bu durum ifade zgrlne zarar verdii gibi basn
vastasyla gndeme gelebilecek siyasi tartmalarn da nne gemektedir.212
Hkmetin medya zerindeki kontrol, siyasi grn beenmedii zel
kurulularn medyaya reklam vermesini engellemek gibi yntemlerle de gndeme
gelmektedir.213
Bakanlarn ve dier st dzey kamu grevlilerinin zel sektr ve yabanc
basn organlarna konuma yetkileri yoktur, sorulara cevap veremezler; ancak
resmi yayn organlar araclyla konuabilirler.214
2009da karlan bir kanunla medyada tekelcilii krmak gerekesiyle gl
ve muhalif bir medya grubunun (Grupo Clarin) snrlanmas salanm, siyasi
olarak atanacak bir medya dzenleme organ kurulmu ve kanunun uygulamaya
ilikin yorumu bu kuruma braklmtr. Yine 2009da Bakan Kirchner reklam
btesini 40 kat artrm ve hkmet dostu medya oluturmutur. Dier taraftan
bir medya grubuna (Papel Prensa) 1976da diktatrlk rejimiyle ibirlii yapt
gerekesiyle dava almtr. 215
Sper Bakanlk - Kriz Sarmal
Sper bakanlk yetkileri ile lkenin gl adam siyasi kltr ynetim
sorunlarna ve bunlarn derinlemesiyle siyasi krizlere yol amaktadr. Siyasi
krizler ise bakanlara olaanst yetkiler kullanma imknn yaratmakta ve
bu yetkilerle yaplanlar ksa dnemde memnuniyet yaratsa da uzun dnemde
bakanlk sisteminde ve siyasetin ileyiinde yaanan krizlerin iddetini
artrmaktadr. 1994te yaplan anayasal reformlarn, bakanlk sisteminde
yaanan aksaklklar gidermesi beklenirken 2001de yaanan kriz ile birlikte
Bakan Kirchner zamannda grlen g temerkz ve uygulamalar bu beklentiyi
boa karmtr. Bakann gcn azaltmaya ynelik siyasi reformlar bakanla
odaklanm siyasi kltrn basks altnda kalm ve siyasi gelenek ve tutumlar
normatif dzenlemelerle deitirmenin zorluu bir kez daha grlmtr.216
7. SONU
Arjantin, Latin Amerika lkelerindeki hkim eilime paralel olarak bakanlk
sistemini benimsemitir. Bakanlk sisteminin benimsenmesinde 19. yzylda
212
213
Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent Media.
214
215
216
koloni statsnden kan bu lkelerde hkim olan siyasi istikrarszlk ve askeri

ynetimlerin etkisi olmutur.
Arjantin hkmet sistemi, bakanlk sistemine zelliini veren aadaki
nitelikleri tamaktadr: 1)Bakan yrtmenin tek sahibi olup halk tarafndan
seilmektedir. 2) Yasama yetkisini kullanan organ bakan gibi sabit bir sre
iin halk tarafndan seilmektedir. 3) Yasama ve yrtme organlar birbirinin
varlna son verebilecek hukuki aralara sahip deildirler. Dier bir deyile
yrtme, yasama organn feshedememekte ve yasama organ yrtme organn
drememektedir.
Bu asli nitelikleri tamakla birlikte, Arjantin bakanlk sisteminin baz
zellikleri klasik bakanlk sisteminden farkllklar gstermektedir. Yrtmenin
dorudan kanun nerisinde bulunabilmesi; bakann belli artlarla kanun
hkmnde kararnameler karabilmesi; bakann kararlarnda bakanlarn kar
imzasnn bulunmas; babakana nemli anayasal yetkiler verilmi olmas,
babakan ve bakanlarn parlamentoya kar sorumlu olmas, belli aralklarla veya
parlamentonun talebi halinde hkmetin durumuna ilikin raporlar sunmas ve
parlamento tarafndan gvensizlik oyuyla drlebilmesi bu farkllklardandr.
Yine bakann parlamentonun alma sresini uzatma, sava ilan gibi yetkilere
sahip olmas zellik arz etmektedir.
Arjantin siyasi mktesebatnda ne kan ve hkmet sistemine damgasn
vuran mesele bakann/yrtmenin ar gl olmasdr. lkenin tarihsel, sosyal,
siyasal ve ekonomik koullarnn getirdii bu sonu yasama ve yrtme arasnda
olmas beklenen simetriyi bozmutur. 20. yzyln byk blmnde askeri
ynetimlerin hkmettii ve ekonomik krizlerin sarst Arjantinde bakann
bu merkezi konumunu kanksayan bir siyasi kltr gelimitir. Fren ve denge
sisteminin dzgn almad Arjantinde meselenin zm iin mevzuatta
yaplan deiiklikler snrl kalm, bu snrllk bakanlarn kiisel arlklarnn
etkisiyle daha belirgin hale gelmitir.
Kongrenin zayf kalmasnn nedenleri olarak saylan hususlar, sk yaanan
askeri darbeler, bakann yasama fonksiyonuna ortak olmas, tecrbeli siyaseti
azl, komisyonlarn zayfl, bakann Kongre ile ilikisinin mahiyeti, iktidar
partisine mensup parlamenterlerin siyasi parti lideri olarak bakana ballklar
eklinde sralanmaktadr.
Demokrasiye gei sonrasnda iktidara gelen bakanlarn, ilk bakan Raul
Alfonsin dnda demokratik kurumlar yerleik hale getirmekten ok iktidar
alanlarn geniletme ve dier anayasal organlar zerinde hakimiyet kurma
refleksi ile hareket ettikleri grlmtr. Menem, Nestor Kirchner ve Cristina
Kirchner lkeyi ekonomik ve sosyal krizlerden korumaya almakla birlikte sz
konusu iktidar merkezilemesi eletirilerinden paylarn almlardr.
Arjantin 129
Arjantinde bakann siyasi hayatn arlk merkezine oturmasnn eitli

nedenleri bulunmaktadr. Yrtmenin kanun teklifinde bulunabilmesi, kanun
hkmnde kararnamemeler karabilmesi, zellikle uygulamada zorunlu ve acil
kararnameleri karma biimi, kanunlarn bir ksmn veto edebilme yetkisi, bte
zerindeki geni yetkileri, eyaletlerle ilikilerinin klasik federal sistemlere gre
daha orantsz olmas, atama yetkilerinin genilii ve bunlarn uygulanmasnda
yaanan hukuk ihlalleri ve bamsz dzenleyici kurumlarla ilikilerinde
mdahaleci yntemleri esas almas bu nedenlerin satr balarn oluturmakta ve
her birinin siyasi dzen zerinde ciddi etkileri bulunmaktadr.
Bakann siyasi gcn dengelemek amacyla babakanlk kurumu
glendirilmi, bakanlara kar imza yetkisi verilmitir. Babakana bakann
zellikle idari yetkilerinden bazlar aktarlm, ayrca parlamentoya kar
sorumlu hale getirilmitir. Parlamentonun babakan ve bakanlar drebilmesi
klasik bakanlk sistemine yabanc bir uygulama olarak dikkat ekmektedir.
Ancak bakann tek bana atayp grevden alabildii bu kurum, bakann siyasi
otoritesi karsnda bir varlk gsterememitir.
Bakann siyasi gcn snrlamak amacyla ayrca Saytay, Yolsuzlukla
Mcadele Kurumu, Ombudsmanlk ve Kamu Yarar Davalar Kurumlarnn
glendirilmesine allmtr. Bunlarn hepsi bir lde faydal olmakla birlikte
kamu yarar davalar ile daha dikkat ekici sonular alnabilmitir. Yine de bu
tedbirlerin gl bir parlamento ve bamsz bir yargnn yerini tutamad
grlmektedir.
Yarg gc federal ve eyalet dzeyinde ikiye ayrlrken federal yargnn
tepesinde Yksek Mahkeme bulunmaktadr. Yksek Mahkeme davann niteliine
gre ilk derece ve temyiz mahkemesi olarak grev yapabilmekte ve ayn zamanda
anayasa mahkemesi fonksiyonunu yerine getirmektedir. Yksek Mahkeme
zellikle bakann kard kanun hkmnde kararnamelerin anayasaya
uygunluu noktasnda kritik kararlar verme konumundadr.
Yksek Mahkeme son yzyln sk yaanan darbeleriyle bamszln byk
lde yitirmitir. Otoriter ynetimlerin yrtme aracna dnen bu kurum,
demokrasiye dnten sonra da bakanlarn otoritesi karsnda tam bamsz
bir konum edinememitir. Son 30 yl iinde mahkemenin ye saysna yaplan
mdahaleler ister dzeltim ister baml hale getirmek amacyla yaplm
olsun sonuta yarg istikrarn ciddi biimde bozmutur. Mahkeme ise siyasi
otoriteye kar kiisel-kurumsal savunma refleksiyle hareket etmi, zayf iktidar
dnemlerinde daha bamsz hareket ederken, gl iktidarlarn nfuzuna boyun
emitir.
Anayasal dzenini ABDden esinlenerek oluturan Arjantinde siyasal sistem
iinde bakanlarn baskn konumu zetle iki nedene indirgenebilir: Birincisi
anayasal-yasal normlarn, bakann yetkilerini ABDden daha geni dzenlemesi,
ikincisi ise bakanlarn bu yetkilerini daha da geniletme eilimi tamalardr.

kinci sebebin altnda ise lkenin sosyo-ekonomik krizleri ile siyasal kltr
yatmaktadr.
Arjantin, bakanlk sisteminin grece eski uygulayclarndan biri olmakla
birlikte, bu sistemin tam demokratik bir kimlik kazanabilmesi iin gerekli birikim
ve kurumlar tamamlayamamtr. Demokratik olgunlua ulamay ve Arjantinde
bakanlk sisteminin iyi ilemesini engelleyen ana sorun alanlar; siyasi ve
ekonomik istikrarszlk, yasama ve yarg organlarnn zayfl, siyasi parti sistemi,
kurumsal zayflk, siyasi uzlama kltrnn yetersizlii, plebisit benzeri seimle
gelen bakann poplist politikalara bavurmas, bakann iki rolnn birbiriyle
atmas, bakanlara geni anayasal yetkiler verilmi olmas ve bakanlarn bu
yetkileri suistimali, kamu fonlarnn datmnda bakanlara verilen geni takdir
yetkisi, bakann medyay kontrol etme imkn ve kriz-sper bakanlk ikilisinin
yaratt ksrdng eklinde sralanmaktadr.
Arjantin 131
KAYNAKA
ABD Dileri Bakanl nternet Sitesi. Argentina, http://www.state.gov/r/pa/ei/
bgn/26516.htm, Eriim: 23.12.2012.
ABD Kongre Ktphanesi nternet Sitesi. Argentina: Emergency Decrees on President of
the Central Bank, Payment of External Debt, 27.01.2010, http://www.loc.gov/lawweb/
servlet/lloc_news?disp3_l205401802_text, Eriim: 13.01.2014.
Aleman, Eduardo ve Ernesto Calvo. Analyzing Legislative Success in Latin America: The
Case of Democratic Argentina. University of Maryland, http://www.gvpt.umd.edu/
calvo/aleman-calvo-in%20Odonell%20etal-lap-newvoices.pdf, Eriim: 16.11.2013.
Ardanaz, Martin, Carlos Scartascini ve Mariano Tommasi. Political Institutions,Policymaking,
and Economic Policy in Latin America. Inter American Development Bank Working Paper
Series, Say IDB-WP-158, 2010, http://www.econstor.eu/bitstream/10419/89145/1/
IDB-WP-158.pdf, Eriim: 11.12.2013.
Arjantin Hkmeti nternet Sitesi. Ulusal Otoriteler, http://www.argentina.gob.ar/pais/48-
acerca-del-gobierno.php, Eriim: 20.12.2012.
Arjantin Senatosu nternet Sitesi. Constitution of the Argentine Nation, http://www.
senado.gov.ar/deInteresEnglish, Eriim: 16.01.2014.
____ . Yasama Organnn Yaps, http://www.senado.gov.ar/conformacion, Eriim: 23.12.2012.
Arjantin Temsilciler Meclisi nternet Sitesi, Temsilciler Meclisi, http://www.diputados.gov.

ar/, Eriim: 23.12.2012.
Arjantin Yksek Mahkemesi nternet Sitesi. Yksek Mahkeme, http://www.csjn.gov.ar/
bienvenida.html, Eriim: 23.10.2013.
Avrupa Komisyonu nternet Sitesi. Argentina Country Strategy Paper 2007-2013,
(23.04.2007), http://eeas.europa.eu/argentina/csp/07_13_en.pdf, Eriim: 22.02.2013.
Bertelsmann Stiftungs Transformation Index (BTI) nternet Sitesi. Argentina
Country Report, (Gtersloh, 2012), http://www.bti-project.de/fileadmin/Inhalte/
reports/2012/pdf/BTI%202012%20Argentina.pdf, Eriim: 22.04.2013.
Bouzat, Gabriel. Presidential Power and Political Crisis in Argentina. Universidad de
Buenos Aires,
http://www.law.yale.edu/documents/pdf/Presidential_Power_and_Political_Crisis.pdf,
Eriim: 11.01.2013.
Calleros, Juan Carlos. The Unfinished Transition to Democracy in Latin America. New York
London: Taylor&Francis Yayn, 2009.
Calvert, Peter. Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America. The
Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Say 2/3, (Yaz-Sonbahar 2004), s. 218-229.
Campante, Filipe. Brazil-Argentina: Political Instability and Economic Performance As
Seen From Brasilia and Buenos Aires. Escola de Economia de So Paulo Konferans
dizisinde Sunulan Tebli (Kasm 2009),
http://www.hks.harvard.edu/fs/fcampan/Papers/BrazilArgentina.pdf, Eriim: 05.08.2013.
Carey, John M. Presidential versus Parliamentary Government. Handbook of New
Institutional Economics iinde Menard and M. M. Shirley ed., (Hollanda: 2005) http://
www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20versus%20
Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 23.02.2013, s. 91-122.
Chavez, Rebecca Bill. The Rule of Law in Nascent Democracies: Judicial Politics in Argentina.
Standford: Standford University Press, 2004.
Cheibub, Jose Antonio, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg. Latin American Presidentialism in
Comparative and Historical Perspective. Chicago Public Law and Legal Theory Working
Paper, Say 361, The Law School The University of Chicago (Eyll 2011), http://www.
law.uchicago.edu/files/file/361-tg-latinAmerica.pdf, Eriim: 21.02.2013.
CIA nternet Sitesi. Argentina, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-
factbook/geos/ar.html, Eriim: 10.01.2014.
Country Reports nternet Sitesi. History of Argentina http://www.countryreports.org/
country/Argentina/history/overview.htm, Eriim: 11.02.2014.
De Michele, Roberto. The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina: Lessons
on Corruption and Anti-Corruption: Policies and Results. The Journal of Public Inquiry,
(Sonbahar-K 2011), http://www.ignet.gov/randp/f01c05.pdf, Eriim: 06.02.2013, s. 17-20.
Elgie, Robert. Semi-Presidentialism, Sub-Types and Democratic Performance. Oxford: Oxford
University Press, 2011.
Europa World Plus nternet Sitesi. http://www.europaworld.com/pub/entry/EE000260,
Eriim: 23.12.2012.
Freedom House nternet Sitesi. Argentina, http://www.freedomhouse.org/country/
argentina#.U2EDiIF_uCl, Eriim: 10.01.2014.
____ . Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent Media,
(13.03.2013), http://www.freedomhouse.org/country/argentina, Eriim: 06.06.2013.
Fukuyama, Francis. Do Effective Institutions Explain the Gap Between the United
States and Latin America?, http://siteresources.worldbank.org/INTLAC/Resources/
Fukuyama_LACEA_Institutions.pdf, Eriim: 14.10.2013.
Gabriele, Florencia Ines. Argentinas Delegative Democracy: A Case Study. Siyaset Bilimi
Tezi, Say: 18, Northeastern University, 2014, http://iris.lib.neu.edu/cgi/viewcontent.
cgi?article=1017&context=polisci_diss, Eriim: 11.02.2014.
Gallo, Andres A. ve Lee J. Alston. Argentinas Abandonment of the Rule of Law and Its
Aftermath. Journal of Law & Policy, Cilt 26, s.153-182.
GlobalSecurity.org nternet Sitesi. Argentina- Political Parties, http://www.globalsecurity.
org/military/world/argentina/political-parties.htm, Eriim: 23.12.2012.
Gler, Birgl A., Onur Karahanoullar ve Koray Karasu. Kamu Ynetimi lke ncelemeleri.
Ankara: ASBF Kamu Ynetimi Aratrma ve Uygulama Merkezi, Yayn No:1, 2004.
Helmke, Gretchen. Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina.
Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
Hernandez, Antonio M. Republic of Argentina. International Association of Centers for
Federal Studies (iacfs), http://www.thomasfleiner.ch/files/categories/IntensivkursII/
Argentinag3.pdf, Eriim: 14.03.2013, s. 1-19.
Huneeus, Carlos, Fabiola Berrios ve Rodrigo Cordero. Legislatures in Presidential Systems:
The Latin American Experience. The Journal of Legislative Studies, Cilt 12, Say 3-4
(Eyll-Aralk 2006), s. 404-425.
Inter Parliamentary Union (IPU) nternet Sitesi. Argentina, Cmara de Diputados (Chamber
of Deputies), http://www.ipu.org/parline-e/reports/2011_E.htm, Eriim: 14.06.2013.
Jones, Mark P., Sebastian Saiegh, Pablo T. Spiller ve Mariano Tommasi. Keeping a Seat in
Congress: Provincial Party Bosses and the Survival of Argentine Legislators. Annual
Meeting of American Political Science Association Balkl Konferansta Sunulan Bildiri,
2001, https://files.nyu.edu/sms267/public/saiegh_APSA.pdf, Eriim: 14.10.2013, s. 1-33.
Arjantin 133
Jouet, Mugambi. The Failed Invigoration of Argentinas Constitution: Presidential

Omnipotence, Repression, Instability, and Lawlessness in Argentine History. University
of Miami Inter-American Law Review, Cilt 39, Say 2 (Bahar/Yaz 2008), s.1-54.
Kim, James Je Heon. Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity and Urgency
in Argentina, 1916-2004. Columbia University Department of Political Science, (Eyll,
2007), http://jcsites.juniata.edu/faculty/kim/research/wis/kim0907jt.pdf, Eriim:
12.02.2014.
Levitsky Steven ve Maria Victoria Murillo. Argentina: From Kirchner to Kirchner. Journal
of Democracy, Cilt 19, Say 2 (Nisan 2008), s. 16-30.
Lupu, Noam ve Susan C. Stokes. The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912
2003. Latin American Research Review, Cilt 44, Say 1 (2009), http://www.noamlupu.
com/social_bases.pdf, Eriim: 23.12.2013.
Mazzuca, Sebastian L. Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism.
Journal of Democracy,Cilt 24, Say 2 (Nisan 2013), http://www.isp.org.pl/uploads/
filemanager/TheriseofrentierpopulismSMazzucaApril-2013.pdf, Eriim: 07.02.2013,
s.108-122.
Palanza, Valeria ve Gisela Sin. Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty
Legislatures. Journal of Politics in Latin America, Cilt 5, Say1(2013), http://journals.
sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/614/612, Eriim: 11.02.2014, s. 37-66.
Pereira, Carlos ve Marcus Andre Melo. The Surprising Success of Multiparty Presidentialism.
Journal of Democracy, Cilt 23, Say 3 (Temmuz 2012), http://www.journalofdemocracy.org/
article/surprising-success-multiparty-presidentialism, Eriim: 08.02.2013, s.156-170.
Peter Calvert. Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America. The
Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Say 2/3 (Yaz-Sonbahar 2004), s. 218-229.
RateInflation nternet Sitesi. Argentina Inflation Rate History- 2004-2014
http://www.rateinflation.com/inflation-rate/argentina-historical-inflation-rate,
Eriim: 10.01.2014.
Rose-Ackerman, Susan, Diane A. Desierto ve Natalia Volosin, Hyper-Presidentialism:
Separation of Powers without Checks and Balances in Argentina and the Philippines.
Journal of International Law, Say 418, http://scholarship.law.berkeley.edu/cgi/
viewcontent.cgi?article=1404&context=bjil, Eriim: 02.02.2013.
Ross Arnold, Jason. Parliaments and Citizens in Latin America. The Journal of Legislative
Studies, Cilt 18, Say 3-4 (Eyll-Aralk 2012), http://www.tandfonline.com/doi/full/10.108
0/13572334.2012.706055#.Ukvk_tLIYSU, Eriim: 23.01.2013, s. 441-462.
Scartascini, Carlos, Ernesto Stein ve Mariano Tommasi. How Democracy Works Political
Institutions, Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking. David Rockefeller
Center for Latin American Studies, Harvard University. Cambridge: Inter-American
Development Bank, 2010.
Schamis, Hector E. Argentinas Troubled Transition. (ubat 2008), http://www.relooney.
info/00_New_2145.pdf, Eriim: 05.03.2013.
Stein, Ernesto, Mariano Tommasi, Koldo Echebarria, Eduardo Lora ve Mark Payne. The
Politics of Policies: Economic and Social Progress in Latin America 2006 Report. New
York: Inter-American Development Bank, 2005, http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/
getdocument.aspx?docnum=1600271, Eriim: 12.02.2013.
Sullivan, Mark P. Argentina: Political and Economic Conditions and U.S. Relations , ABD
Kongresi Aratrma Merkezi Raporu,12.10.2006, http://www.fas.org/sgp/crs/row/
RS21113.pdf, Eriim: 12.03.2013, s. 1.
Systemicpeace.org nternet Sitesi. Polity IV Country Report 2010: Argentina.

http://www.systemicpeace.org/polity/, Eriim: 23.12.2013.
The Economist nternet Sitesi. Democracy index 2012 Democracy at a standstill.
(Intelligence Unit Raporu, 2013), http://www.eiu.com/public/topical_report.
aspx?campaignid=DemocracyIndex12, Eriim: 10.01.2014.
Transparency International nternet Sitesi. Corruption Perceptions Index 2013,
Venedik Komisyonu nternet Sitesi. Argentina, http://www.codices.coe.int/NXT/gateway.
dll/CODICES/descriptions/eng/ame/arg?f=templates$fn=document-rame.htm$3.0,
Eriim: 10.01.2014.
World Bank nternet Sitesi. Argentina,
http://search.worldbank.org/data?qterm=argentina&language=EN,Eriim: 10.01.2014.
WorldPresidentsdb nternet Sitesi. Eduardo Duhalde, http://www.worldpresidentsdb.
com/Eduardo-Duhalde/, Eriim: 10.04.2013.
azerbaycan
Azerbaycan 135
Azerbaycan 137

AZERBAYCAN BAKANLIK SSTEM
Meltem Doan*
1. GR
S
ovyetler Birliinin dalmasndan sonra bamszlklarn kazanan Trki
Cumhuriyetler dtan ve iten gelen basklar neticesinde siyasal liberalleme
srecine girmiler, siyasal sistem olarak da bakanlk ya da yar-bakanlk
sistemini benimsemilerdir. Ancak yeni kurulan bu devletlerin siyasal rejimi
hem demokratik hem de otoriter kurumlarn bir arada yaad karma rejime
dnmtr.
Hibrid/karma rejim ya da seimsel otoriter rejim olarak snflandrlan
Azerbaycan Cumhuriyetinin 1995 ylnda kabul ettii Anayasasnda temel hak
ve zgrlkler ile siyasal haklar, kuvvetler ayrl ve yarg bamszl gibi
demokratik hukuk devletinde bulunmas gereken zellikler yer alsa da daha
sonra yaplan anayasal ve hukuki dzenlemeler ile siyasal rejimin ileyii otoriter
nitelik kazanmtr.1
Literatrde, Azerbaycan hkmet sisteminin nitelii konusunda gr
birlii bulunmamaktadr. Babakan ve bakanlar kurulunun varl sistemin
yar-bakanlk olduu ynnde deerlendirmelere yol asa da, babakan ve
bakanlar kurulunun Milli Meclise deil devlet bakanna kar sorumlu olmas,
Anayasada devlet bakannn Meclisi feshedebileceine dair bir dzenlemenin
mevcut olmamas, yrtme erkinin sadece devlet bakanndan olumas ve devlet
bakannn babakan ve ilgili bakanlarn kar imzalar olmakszn tek bana
* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: meltemdogan@tbmm.gov.tr.

1
Guliyev, Azerbaycan yar-otoriter rejim tipi ile sultanlk rejim zelliklerinin bir arada olduu sul-
tanistik yar-otoriter rejim olarak tanmlamtr. Bkz. Farid Guliyev, Post-Soviet Azerbaijan: Transi-
tion to Sultanistic Semiauthoritarianism? An Attempt at Conceptualization, Demokratizatsiya: The
Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 13, Say 3 (Yaz 2005), s. 395; Ottaway ise Azerbaycan
yar-otoriter rejim olarak snflandrmtr. Bkz. Marina Ottaway, Democracy Challenged: The Rise of
Semi-Authoritarianism (Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2003), s. 52;
Seimsel otoriter rejimler ve alt snflandrmalar iin bkz. Ergun zbudun, Otoriter Rejimler, Seim-
sel Demokrasiler ve Trkiye (stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011), s. 39-53; lham Ali-
yev ynetimini modern sultanc rejim ve otoriter rejim olarak nitelendiren grlerin de ele alnd
alma iin Bkz. Ceylan Tokluolu, Perceptions of State and Leadership in Post-Soviet Azerbaijan
(1991-2009), Middle Eastern Studies, Cilt 48, Say 3 (2012), s. 329-330.
kararlar alabilmesi nedeniyle almamzda sistem bakanlk sistemi olarak

deerlendirilmitir.
Bakanlk sistemine geiin bamszlk kazanlmadan nce 1990 ylnda
balad lkede, bakanlk sisteminin nasl iledii sorusuna bu almada
cevap aranmaya allmtr. almada ilk olarak lke hakknda genel bilgilere
ve lkenin siyasi tarihine ilikin ksa bilgiye yer verildikten sonra, Azerbaycan
Anayasasnda tanmlanan yasama, yrtme ve yarg organlar incelenmi ve
bunlarn siyasal sistem ierisindeki yerleri irdelenmitir. Drdnc blmde
erkler arasndaki ilikilere deinilerek, bakanlk sisteminin ileyii ele alnmtr.
Beinci blmde ise Azerbaycan siyasal sisteminin niteliine ve ileyiine ilikin
tartma konular ortaya konulmutur.
2. AZERBAYCAN HAKKINDA GENEL BLG2
Mevcut Anayasa: 1995 Azerbaycan Cumhuriyeti, Kafkaslarn ge-
i noktas zerinde, Byk Kafkaslar ile
Devlet Bakan: lham Aliyev Kk Kafkaslar arasnda yer almaktadr.
Hkmet Bakan: Artur Rasizade Blgenin en nemli zellii tarihi geit ve
Yasama Organ: Milli Meclis ticaret yollar zerinde bulunmasdr. Ku-
zeyinde Grcistan ile Rusya Federasyo-
Ynetim ekli: Cumhuriyet, niter
nuna bal Dastan zerk Cumhuriyeti,
Yzlm: 86.600 km2
gneyinde ran slam Cumhuriyeti, bat-
Nfus: 9.356.500 snda Ermenistan ve Trkiye Cumhuriye-
ti, dousunda ise Hazar Denizi yer almak-
Dil: Azerice (resmi dil) %90,3; Lezgice
%2; Rusa %1,8; Ermenice %1,5 ve dier tadr.
diller %3,3; bilinmeyen %1.
Azerbaycann bakenti Bakdr.
Din: Mslman %93,4; Rus Ortodoks nemli ehirleri olarak Gence, Sumgayt,
%2,5; Ermeni Ortodoks %2,3; dier dinler Lenkeran ve Mingeevir saylabilir.
%1,8.
Ekonomi: 2013 yl gayrisafi milli hasla
lke Nahvan zerk Cumhuriyeti
bykl 76 milyar dolar, byme ile 66 idari blge (inzibati rayon), 78 il
hz %5,8 ve enflasyon %2,4 olarak (hr), 262 kasaba (qsb) ve 4255 ky-
gereklemitir. den (knd) olumaktadr.
Azerbaycan statistik Kurulunun 2013 tarihli verilerine gre nfusu
9.356.500dr. Nfusun %53,1i ehirlerde yaamaktadr. 2012de nfus art hz
%1,3tr. lkede ortalama yaam beklentisi erkeklerde 71,3, kadnlarda 76,6dr.3
Azerbaycann gayrisafi milli haslas (GSMH) 2013 verilerine gre 76 milyar
dolardr. 2013 yl iin byme oran %5.8dir. Enflasyon oran ise %2,4tr.4
2
The World Factbook: Azerbaijan, CIA nternet Sitesi,
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html, Eriim: 20.02.2014.
3
hali, Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Statistika Komitsi,
http://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/, Eriim: 25.02.2014.
4
The World Factbook: Azerbaijan.
Azerbaycan 139
Bakent Bakden bir grnm
niter bir devlet olan Azerbaycan Cumhuriyeti, 1995 Anayasas ile Nahvan
zerk Cumhuriyetinin statsn belirlemi ve devletin bir paras olarak kabul
etmitir. Anayasas ve 45 yeli yasama organ olan Nahvan zerk Cumhuriyeti,
i ilerinde belirli oranda bamsz, d ilerinde Azerbaycana bamldr.5
Ekonomist Dergisi tarafndan hazrlanan 2012 Demokrasi Endeksine gre
Azerbaycan, siyasi oulculuun olmad, seimlerin hi yaplmad ya da
gstermelik yapld, medyann devlet tarafndan kontrol edildii, yargnn
bamsz olmad ve sivil toplumun neredeyse hi gelimedii otoriter rejimle
ynetilen lkeler snflandrmasnda yer almtr. Endekste Azerbaycan 3,15 skor
ile 139. srada yer almtr.6 zgrlk Evi (Freedom House) Demokrasi Endeksine
gre Azerbaycan en fazla bask uygulayan lkelerden biri olarak nitelendirilerek,
5,5 skor ile zgr olmayan lke kategorisindedir.7 Polity IV 2010 Endeksinde
Azerbaycana ilikin deerlendirmede, 2003 ylnda Haydar Aliyevden sonra olu
lham Aliyevin devlet bakan seilmesiyle, lkedeki siyasi iktidarn el deitirme
5
Ceylan Tokluolu, Azerbaycan, Bamszlklarnn Yirminci Ylnda Azerbaycan, Grcistan ve Ukray-
na iinde, smail Aydngn ve idem Balm ed. (Ankara: Atatrk Kltr Merkezi, 2012), s. 51-52;
Recep Rehimli, Azerbaycan Ynetim Sistemi, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi, Cilt 2, Say 9
(Sonbahar 2009), http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi9pdf/rehimli_recep.pdf,
Eriim: 19.07.2013, s. 382.
6
Democracy Index 2012, Economic Intelligence Unit nternet Sitesi,
http://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy-Index2012.pdf&mode
=wp&campaignid=DemocracyIndex 12, Eriim: 19.07.2013, s. 7.
7
zgrlkler Evi Demokrasi Endeksine gre, lkelere siyasal haklar ve sivil zgrlkler dikkate al-
narak 1 il 7 arasnda deerler verilmitir. 7 skoru demokratik unsurlarn yokluunu gsterirken,
1 skoru tam gelimi demokrasileri gsterir. Yllk ortalamas 1 il 2,5 arasnda deer alan siyasal
sistemler zgr, 3 il 5,5 arasnda deer alanlar ksmen zgr ve 5,5 il 7 arasnda deer alanlar ise
zgr olmayan siyasal sistemlerdir ( Freedom in the World 2013, Freedom House nternet Sitesi,
http://www.freedomhouse.org/sites/default/files/FIW%202013%20Booklet%20-%20for%20Web_1.pdf,
Eriim: 19.07.2013, s. 2, 15).
eklinin modern sultanc rejim zelliklerini tad belirtilmitir. Endekse gre

Azerbaycann demokrasi skoru 0, otokrasi skoru 7 ve ynetim ekli skoru -7dir.8
3. AZERBAYCAN SYAS TARH
lk bamsz Azerbaycan Devleti, 28 Mays
1918 tarihinde, Bolevik htilali sonrasnda
Azerbaycan Milli urasnn devlet bamszl-
na ilikin beyannameyi kabul etmesi ile ku-
rulmutur. 23 aylk ksa sreli bamszlk
dneminin ardndan Sovyet Ordusunun iga-
liyle Azerbaycan tekrar Rus hkimiyetine gir-
mi, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
ad ile Sovyetler Birliine bal cumhuriyet-
lerden biri olmutur. Bu tarihten sonra bala-
yan 70 yllk srede Sovyetler Birliinin bir
paras olan Azerbaycan, 1990da Sovyet-
lerin dalma srecine girmesiyle bamsz-
lk hareketlerine sahne olmutur. Azerbaycan
Ebulfeyz Elibey
halknn bamszlk istei 19-20 Ocak 1990
tarihinde Sovyet Ordusu tarafndan kanl bir ekilde bastrlmtr. Bu olaylardan
sonra bamszlk hareketleri daha da hzlanm, lkede geni bir taban destei
bulan Ebulfeyz Elibeyin liderliindeki Azerbaycan Halk Cephesinin (AHCP) bas-
ksyla 31 Austos 1991 tarihinde Azerbaycan, bamszln ilan etmi ve 18
Ekim 1991de Milli Meclis Bamszlk Kanununu kabul etmitir.9
Azerbaycanda bakanlk kurumu, bamszlk ilan edilmeden
nce 18 Mays 1990da Parlamentonun (Yksek Sovyet) ald karar-
la oluturulmutur.10 30 Austos 1991de Azerbaycann ilk Devlet Ba-
kan Ayaz Muttalibovun bakanlndaki hkmet 32 maddeden olu-
an ve Azerbaycan halknn bamszlk mcadelesini ve demokrasiye ge-
i abalarn gsteren Azerbaycan Cumhuriyetinin Devlet Bakanlna
likin Anayasal Akt kabul etmitir.11
8
Polity IV Demokrasi Endeksinde demokrasi ve otokrasi skorlar verilmekte ve -10 (gl otokrasi)
ve +10 (gl demokrasi) arasnda skorlar yer almaktadr. Demokrasi ve otokrasi skorlar arasnda-
ki fark ifade eden Polity Endeksi demokrasinin ok yaygn olarak kullanlan bir lmdr (Polity
IV Country Report 2010: Azerbaijan, Center for Systemic Peace nternet Sitesi,
http://www.systemicpeace.org/polity/Azerbaijan2010.pdf, Eriim: 19.07.2013).
9
Azerbaycan Yllk Raporu 2012: Azerbaycann Genel Ekonomik Durumu ve Trkiye ile Ekono-
mik-Ticari likileri, T.C. Bak Bykelilii Ticaret Mavirlii nternet Sitesi,
http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/AZER/RAPOR%202012.docx, Eriim: 10.03.2014, s. 6.
10
Natig Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei (Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul ni-
versitesi, 2009), s. 11.
11
Tunca zgii, Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycann Parlamento Yaplarnn Karlatrmal
Analizi, Trkiyat Mecmuas, Cilt 22, (Gz 2012), http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/
turkiyat/article/view/18740/pdf, Eriim: 03.06.2013, s. 85; Levent Gnen, Azerbaycan Anayasas
zerine Notlar, AHFD, Cilt 47, Say 14 (1998), http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/294/2683.
pdf, Eriim: 29.04.2013, s. 190.
Azerbaycan 141
18 Ekim 1991de bamszln

ilan eden Azerbaycann bam-
szlk sonras yaplan ilk devlet
bakanl seiminde Muttalibov
yerine oylarn % 59,4n alan
Ebulfeyz Elibey devlet bakan
olmutur. Ancak, 4 Haziran 1993
tarihinde Elibey, askeri darbe ne-
ticesinde iktidar brakmak zorun-
da kalmtr. Darbe sonras 3 Ekim
1993te yaplan devlet bakanl
seimini %99 oy alarak kazanan Ayaz Muttalibov
Haydar Aliyev, bir yandan ayaklanmaclar ynetimden uzaklatrarak ve muha-
lefetin sesini ksarak otoritesini salamlatrrken, dier yandan anayasa yapm
almalarn balatmtr.12 Aliyev ynetimine 1994 ve 1995 yllarnda yaplan
darbe giriimleri, siyasal rejimin otoriter bir nitelik kazanmasna hizmet etmitir.
Bu dnemde parlamento devlet bakannn ihtiya duyduu kanunlar kartan
yardmc bir organ niteliindedir ve parlamento seimlerinin srekli ertelenmesi
gl devlet bakanl otoritesi karsnda yasamann rolnn zayflamasna se-
bep olmutur.13 11 Ekim 1998 tarihinde yaplan bakanlk seiminde Aliyev oyla-
rn %76,1ini alarak yeniden devlet bakan seilmitir.14
15 Ekim 2003te yaplan devlet bakanl seimini Aliyevin olu lham
Aliyev %76,84 oyla kazanmtr. Azerbaycan Devlet Bakan lham Aliyev, 15
Ekim 2008de yaplan bakanlk seiminde %88,73 oy alarak devlet bakanl
grevini yrtmeye devam etmitir.15 2008de yaplan devlet bakanl seimleri
en sessiz geen bakanlk seimleri olarak nitelendirilmitir.16 Bu durum,
zellikle hkmetin seim kampanyalarn snrlayc kararlar almas,17 seim
ncesi transfer harcamalar ve istihdam arttrc yatrmlarn arttrlmasna
dayandrlmtr.18
12
zgii, Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycann Parlamento Yaplarnn Karlatrmal Analizi,
s. 86; Andreas Heinrich, The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, The Resear-
ch Centre for East European Studies nternet Sitesi, http://www.forschungsstelle.uni-bremen.de/
UserFiles/file/06-Publikationen/Arbeitspapiere/ fsoap107.pdf, Eriim: 03.06.2013, s. 10.
13
Haluk Alkan, Azerbaycan Paradoksu: Azerbaycann ve D Politikas (Ankara: USAK Yaynlar, 2010), s. 63.
14
Nesrin Sarahmetolu, Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve Gerekler, ORSAM
nternet Sitesi, (Ekim 2013), http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2013109_170ra-
por.pdf, Eriim: 01.03.2014, s. 9.
15
zgii, Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycann Parlamento Yaplarnn Karlatrmal Analizi,
s. 86; Sarahmetolu, Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve Gerekler, s. 9.
16
Shahin Abbasov, Presidential and Democratization Process in Azerbaijan, Friedrich-Ebert-Stiftung
Dernei nternet Sitesi, http://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/05810.pdf,
Eriim: 03.06.2013, s. 2; Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 213.
17
Abbasov, Presidential and Democratization Process in Azerbaijan, s. 2; Jim Nichol, Azerbaijans
October 2008 Presidential Election: Outcome and Implications, Report, Congressional Research
Service, http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS22977.pdf, Eriim: 03.06.2013, s. 4.
18
Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 212.
9 Ekim 2013te gerekleen bakanlk seimi,

Azerbaycann bamszln kazanmasndan
sonra yaplan yedinci seimdir. Yeni
Azerbaycan Partisinin (YAP) aday lham
Aliyev karsnda bata Azerbaycann iki
byk partisi Msavat Partisi ve Azerbaycan
Halk Cephesi olmak zere muhalif partiler
siyasi bloklar oluturmulardr. Tek bir
partinin YAP karsnda baarl olamayacan
anlayan paralanm muhalefet, Milli ura
ats altnda toplanm ve byk tartmalar
neticesinde Cemil Hasanly ortak aday
olarak belirlemitir. Ancak muhalefetin seim
Haydar Aliyev
ncesindeki i ekimesi kamuoyu nezdinde
itibarn kaybetmesine sebep olmutur. Mili urann aday Cemil Hasanlnn
%5,5 oy alabildii seimde lham Aliyev oylarn %84.54n alarak tekrar devlet
bakan olmutur.19
4.1 Yrtme Organ
4.1.1 Devlet Bakan
Azerbaycan Anayasasna gre devlet bakan, halkn btnln ifade
eder ve devletin devamlln salar (Any. m. 8/2).20 Ayrca bakan, devletin
bamszlnn, toprak btnlnn, Azerbaycan Cumhuriyetinin taraf olduu
uluslararas antlamalara uyulmasnn ve yarg bamszlnn teminatdr (Any.
m. 8/3-4).
Azerbaycan Anayasasnda yrtme hkimiyetinin Azerbaycan bakanna ait
olduu (Any. m. 7/3, 99) ve Azerbaycan bakannn devletin ba olduu ifade
edilmi (Any. m. 8/1); devlet bakannn anayasal sistem ierisindeki konumu
Anayasann 109uncu maddesinde sralanan yetkilerle glendirilmitir.
Bakanlk Seimleri
Bakan, be yllk sre iin, genel, eit ve dorudan seim esasna gre serbest,
ahsi (kiisel) ve gizli oylama yolu ile seilir. Bakan seilebilmek iin bakan
adaynn oylamaya katlanlarn yarsndan fazlasnn oyunu almas gerekir.21 Bu oy
19
Sarahmetolu, Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve Gerekler, s. 10-11; Re-
public of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report, OSCE/ODIHR nternet Si-
tesi, http://www.osce.org/institutions/110015, Eriim 19.03.2014, s. 29.
20
Azerbaycan Anayasas, TRKPA nternet Sitesi, www.turk-pa.org/documents/turk-t.pdf, Eriim:
10.04.2013.
21
1995 Anayasasnda yaplan 2002 deiiklii ile te iki olan ounluk, salt ounluk olarak deiti-
rilmitir.
Azerbaycan 143
ounluu, oylamann ilk aamasnda salanamazsa, oy verme gnnden sonraki

ikinci Pazar gn ikinci oylama yaplr. kinci aama, en ok oy alan iki aday
arasnda yaplr ve oy ounluunu salayan aday bakan seilir (Any. m. 101).
Anayasaya gre 14 gn iinde Anayasa Mahkemesi, bakanlk seim sonularn
resmen ilan eder, bundan sonraki gn iinde bakan yemin eder ve resmen
greve balar (Any. m. 102,103).
Bakanla aday olabilme artlar; Azerbaycan vatanda olmak, 35 yan
doldurmu olmak, Azerbaycanda 10 yldan fazla srekli ikamet etmi olmak,
seimlere katlma hakkna sahip olmak, ar sulardan dolay mahkm olmamak,
dier devletler karsnda ykmll bulunmamak, yksekrenim yapm
olmak ve ifte vatandal bulunmamaktr (Any. m. 100).
Devlet Bakan lham Aliyev, yemin treninde Azerbaycan bayran perken (2013)
Normal koullarda be yl olan bakanlk sresi bakann istifas, salk

nedenleri ile yetkilerini kullanamamas ve Anayasada saylan sebeplerden dolay
grevinden uzaklatrlmas durumlarnda erken sonlanabilir. Bu gibi durumlarda
yeni bakan seilinceye kadar bakann yetkileri babakana geer (Any. m. 104).
1995 Anayasasnn 101inci maddesinde yer alan ayn kiinin ard ardna
ikiden fazla bakan seilemeyeceine dair hkm 18 Mart 2009da yaplan
referandumla Anayasadan kartlmtr.
Bakanlk seimlerine ilikin dzenleme Anayasa dnda Seim Kanunu ile
gerekletirilmitir. Azerbaycan Seim Kanununa (Azrbaycan Respublikasnn
Seki Mcllsi) gre, bakanlk iin siyasi partiler, siyasi partilerin oluturduklar
bloklar ve seimlere katlma hakkna sahip olan vatandalar aday gsterebilir.

Siyasi parti, siyasi partilerin bloklar veya semenler ileri srdkleri aday
iin 40 binden az olmayan sayda en az 60 seim blgesinden semen imzas
toplamaldrlar. Her seim blgesinden en az 50 semenin imzasnn olmas
gerekir ve bir semen sadece bir aday desteklemek iin imza atabilir (m. 181). 22
Aadaki tabloda, devlet bakanlarnn seim tarihleri ve oy oranlarna dair
bilgiler verilmitir.
Tablo 1. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Bakanlar ve Seim Sonular23
Bakan Seilme Tarihi Oy Oran
A.Muttalibov 24
8 Eyll 1991 %98,5
E. Elibey 7 Haziran 1992 25
%59,4
H. Aliyev 3 Ekim 1993 %98,8
H. Aliyev 11 Ekim 1998 %76,11
. Aliyev 15 Ekim 2003 %76,84
. Aliyev 15 Ekim 2008 %88,73
. Aliyev 9 Ekim 2013 %84,54
Devlet Bakannn Grev ve Yetkileri

Devletin ba olarak nitelendirilen Azerbaycan Bakannn, yasama, yrtme ve
yarg alanlarnda olduka geni yetkileri vardr (Any. m.109). Bakann yasama
alanndaki en nemli yetkisi, yasama teebbsnde bulunma yetkisidir. Bakann
Milli Meclise sunmu olduu kanun nerisi zerinde bakann rzas olmadan
Milli Meclisin deiiklik yapma yetkisi yoktur (Any. m. 96). Bakann nemli
yetkilerinden bir dieri anayasa deiiklii teklifinde bulunma yetkisidir (Any. m.
153).
22
Azrbaycan Respublikasnn Seki Mcllsi, Azrbaycan Respublikas Mrkzi Seki Komissiyas
nternet Sitesi,
http://www.msk.gov.az/uploads/qanunvericilik/secki-macallasi_2013.pdf, Eriim: 03.06.2013.
23
Bakanlk seim sonular iin bkz., Republic of Azerbaijan, Election Guide nternet Sitesi,
http://www.electionguide.org/country.php?ID=16, Eriim: 29.04.2013; Sekiler, Azrbaycan Res-
publikas Mrkzi Seki Komissiyas nternet Sitesi, http://www.cec.gov.az/az/main_az.htm, Eriim:
29.04.2013; Azerbaijan, OSCE/ODIHR nternet Sitesi, http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan,
Eriim: 29.04.2013; Heinrich, The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, s. 25;
Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report.
24
18 Mays 1990da Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Komnist Partisi Merkezi Komitesinin
birinci sekreteri Ayaz Muttalibov Yksek Sovyet tarafndan Azerbaycann ilk bakan seilmitir.
Yksek Sovyetin 316 yesi Muttalibovun lehinde, 3 milletvekili ise aleyhinde oy kullanmtr. Hu-
kuk ve demokrasi sylemlerinin ykseldii bir dnemde Ayaz Muttalibov, 8 Eyll 1991de ilk defa
halkn katlmyla gerekleen bakanlk seimine gitmek zorunda kalmtr. Bkz. Hacyev, Bakan-
lk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 153.
25
Birden fazla adayn katld ilk bakanlk seimi, bakann grev sresi dolmadan erken seim ola-
rak gereklemitir. Bkz. Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 154.
Azerbaycan 145
Bakann yasama alanndaki dier yetkisi, kanunlar imzalamak ve

yaymlamaktr. Bakan, kanunlar sunulduu gnden itibaren 56 gn ierisinde
imzalar ya da geri gnderir. Bakann geri gnderdii kanunlardan, 83 oy okluu
ile kabul ettiklerini 95 oy okluu ile; 63 oy okluu ile kabul ettiklerini 83 oy
okluu ile Millet Meclisi yeniden kabul ederse bu kanunlar yrrle girer (Any.
m. 110). Bakann ayrca anayasa deiiklikleri zerinde mutlak veto yetkisi
vardr.26 Anayasal kanunlar27 bakan tarafndan imzalanmazsa yrrle girmez
(Any. m. 110).
Anayasann 113nc maddesi, bakann dzenleyici ilem yapma yetkisini
dzenlemitir. Sz konusu maddeye gre, bakan genel esaslar belirleyen
hususlarda fermanlar, dier konular hakknda ise serencam (emirname) verir.
Dier bir ifade ile ferman ve serencam bakan tarafndan karlan kararnamelerdir.
Fermanlar ya mevcut bir kanuna dayanarak kanunun nasl uygulanacan gsterir
ya da herhangi bir kanuna dayanmakszn kendisi hukuksal kaynak niteliinde
olur. Kanun hkmnde olan fermanlarn yrrle girebilmesi iin Milli Meclis
tarafndan onaylanmas gerekir.28 Serencam ise genellikle kiileri greve tayin
etmek, grevden almak veya dllendirmek iin bakan tarafndan bavurulan
bir hukuki ilem trdr.29
Bakann dier nemli bir yetkisi ise, yarg yelerinin atanmasna ilikindir.
Anayasa Mahkemesi, Yksek Mahkeme (Yargtay) yeleri ve uyumazlk
mahkemeleri hkimleri ile cumhuriyet basavcs, bakann nerisi ve Meclisin
onay ile atanrlar ve grevden alnrlar. Dier mahkemelerin hkimleri ise
Meclisin onayna gerek kalmadan bakan tarafndan atanr (Any. m. 109/9).
Azerbaycan Anayasasna gre yrtme yetkisi bakana aittir. Bakan,
yrtme yetkisini kullanmak amacyla, kendisine kar sorumlu olan babakan ve
bakanlar kurulunu atar (Any. m. 114). Anayasaya gre babakann atanmas Milli
Meclisin onayna bal olsa da, Meclisin bu onay yetkisinin babakan adaynda
bir deiiklik yaratacak gte olduu ileri srlemez. Zira, bakann nerdii
adaylarn Meclis tarafndan kez reddedilmesi durumunda, bakan Meclisin
onay olmadan babakan atayabilir (Any. m. 118).
26
Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 127; Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbay-
cann ve D Politikas, s. 97. Devlet Bakannn yasama organ tarafndan kabul edilen ve onay
iin kendisine sunulan bir kanunu onaylamay reddedip onun kanunlamasn nlemesine mutlak
veto ad verilmektedir. Buna karn, devlet bakannn kendisine sunulan bir kanunu geri gnder-
mesinden sonra, yasama organnn ayn metni nitelikli bir ounlukla kabul edebilme yetkisi varsa,
bu durumda geciktirici vetodan sz edilebilir. Baka bir anlatmla, geciktirici veto ynteminin ge-
erli olduu sistemlerde, yasama organnn cumhurbakannn geri gnderme kararna kar dire-
nebilmesi iin ncekinden daha nitelikli bir oy ounluuna ulamas gerekmektedir. (eref ba,
Cumhurbakannca Yaymlanmas Ksmen veya Tamamen Uygun Bulunmayan Kanunlarn Meclise
Geri Gnderilmesi, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 52,Say 3 (2003), s. 305).
27
Anayasal kanunlar, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasna ek dzenlemeler getiren ve Azerbaycan
Cumhuriyeti Milli Meclisinde 95 oyla kabul edilen kanunlardr (Enes Mehmetolu, Azerbaycan Ana-
yasasnda Yrtme Erki (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2010), s. 85).
28
Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 127.
29
Cabir Aliyev, Azerbaycan Anayasal Yarg Sisteminde ikyet Denetim Usul: Anayasa ikayeti (Ya
ynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, 2010), s. 75.
Gerektiinde bakanlar kurulu toplantlarna bakanlk eden devlet bakan

(Any. m. 5), bakanlar kurulunun hazrlad devlet btesini Milli Meclisin
onayna sunar (Any. 109/2) ve devlet btesinde yrtme hkimiyeti iin ayrlm
harcamalar erevesinde merkezi ve yerel yrtme organlarn kurar (Any. m.
109/7).30 Yerel yrtme organlar bakanlar devlet bakan tarafndan atanr
ve grevden alnr. Yerel yrtme organlarnn yetkilerini devlet bakan belirler
(Any. m. 124).
Azerbaycan lke iinde ve d ilikilerde temsil eden (Any. m. 8) bakann,
uluslararas antlamalar yapma yetkisi vardr. Uluslararas antlamalarn
yrrle girebilmesi iin Milli Meclisin onayna sunulmas gerekir. Devlet
bakan, d lkeler ve uluslararas tekilatlardaki diplomatik temsilcileri atar ve
geri arr; diplomatik temsilciliklerin tesis edilmesi iin Milli Meclise neride
bulunur (Any. m. 109).
Devletin bamszlnn ve toprak btnlnn teminat olan bakan, silahl
kuvvetlerin bakomutandr (Any. m. 9). lke topraklarnn belli bir ksm igal
edildiinde, yabanc devletler sava ilan ettiinde ya da saldr tehlikesi ortaya
ktnda devlet bakan lke genelinde veya ayr ayr blgelerde skynetim ilan
edebilir. Bakann skynetim ferman 24 saat ierisinde Milli Meclisin onayna
sunulur (Any. m. 111). Bakan ayrca doal felaketler, salgn ve bulac hastalklar,
devlete kar isyan ve darbe yaplmas gibi Anayasann 112nci maddesinde
saylan hallerde de lke genelinde veya ayr ayr blgelerde skynetim ilan
edebilir.
Devlet bakannn milli gvenlik ve savunmaya ilikin dier yetkileri ise
unlardr: lkenin askeri doktrinini Milli Meclisin onayna sunmak (Any. m.
109/11); silahl kuvvetlerin yksek komuta kademesini atamak ve grevden
almak (Any. m. 109/12); yksek askeri ve zel rtbeler vermek (Any. m. 109/24);
genel ve ksmi seferberlik ilan etmek (Any. m. 109/25); askerlik hizmetine ilikin
kararlar kabul etmek (Any. m. 109/26) ve Gvenlik Kurulunu kurmak (Any. m.
109/27).
Bakann Anayasann 109uncu maddesinde sralanan dier yetkileri
unlardr:
Referandum ilan etmek,31
30
Azerbaycanda yerel hizmetler merkezi idarenin tara uzants olan ve Anayasada yerel yrt-
me organlar olarak ifade edilen icra hkimiyetleri (valilikler) ve Anayasann drdnc b-
lmnn dokuzuncu faslnda dzenlenen belediyeler araclyla yerine getirilmektedir (Mr-
teza Hasanolu, Azerbaycan Cumhuriyetinde Devletin Yeniden Yaplandrlmas, Saytay
Dergisi, Say 69, s. 80, http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der69m5.pdf, Eriim: 28.10.2014,
s. 83-84, Fikret Elma, Azerbaycanda Yerel Ynetiim ve Belediye: Bak ve Yakn Havzas rne-
i, Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 18, Say 2 (2013),
http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2013-2-10.pdf, Eriim: 28.10.2014, s. 169).
Azerbaycan idari tekilat iin bkz. Levent Demirelli, Azerbaycan Cumhuriyeti Kamu Ynetimi r-
gtlenmesi (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi, 2012).
31
Devlet Bakan, Anayasann 1, 2, 6, 7, 8, 21inci maddeleri, 3nc maddenin 3nc fkrasnda be-
lirtilen hususlar ve 3nc faslda geen maddeler, yani Temel nsan ve Vatanda Haklar ve zgr-
lkleri ile ilgili maddeler hari olmak zere nemli herhangi bir meseleye dair referandum tayin
edebilir. (Mehmetolu, Azerbaycan Anayasasnda Yrtme Erki, s. 82).
Azerbaycan 147
Vatandalkla ilgili sorunlar zmek,

Siyasi snma verilmesine ilikin sorunlar zmek,
Af karmak,
Devlet btesinde ilgili amalar iin belirlenmi harcamalar erevesinde
zel gvenlik birimleri kurmak,
Milli Meclisin rzasyla sava ve bar ilan etmek.
Devlet Bakannn Sorumluluu ve Grevden Alnmas

Anayasann 106nc maddesine gre bakann dokunulmazl vardr ve grevden
alnmas ancak ar su32 ilemesi durumunda mmkndr. Grevden alnma
nerisi, devlet bakannn ar su ilemesi durumunda Anayasa Mahkemesinin
giriimiyle, Yksek Mahkemenin 30 gn iinde verecei gr zerine,
Azerbaycan Cumhuriyeti Mill Meclisine sunulur. Milli Meclisin 95 oy okluu ile
alnan kararna gre devlet bakan grevden uzaklatrlabilir. Karar, Anayasa
Mahkemesi tarafndan oy okluu ile bir hafta iinde onaylanrsa yrrle girer,
onaylanmazsa yarglama sreci sona erer (Any. m. 107).
4.1.2. Babakan ve Bakanlar Kurulu
Anayasada bakana bal st y-
rtme organ olarak nitelendirilen
bakanlar kurulu, babakan ve yar-
dmclar, bakanlar ve dier merkezi
yrtme organlarndan oluur (Any.
m. 115) ve devlet bakanna yrt-
me yetkisini kullanmasnda yardmc
olur. Bakanlar kurulu devlet bakan-
na tabidir ve ona kar sorumludur
(Any. m. 114).
Anayasann 118inci maddesi ba-
kanlk sisteminden farkl olarak ba- Artur Rasizade, Babakan
bakann atanmasnda Milli Meclise de bir rol bimitir. Yasama organnn, devlet
bakannn belirledii babakann atanmasna ilikin karar bir hafta iinde onay-
lamas gerekir. Eer Milli Meclis kez onaylamay reddederse devlet bakan,
Meclisin onay olmakszn babakan atayabilir. Babakan ve bakanlarn grev-
den alnmasnda Meclisin onayna gerek yoktur.
Azerbaycan Ceza Kanununda sular az ar, ar ve ok ar sular diye ayrlmaktadr. Kanunun

32
15inci maddesinin drdnc fkrasna gre, kasten veya ihmalkrlk sebebiyle ortaya kan su-
lar iin kararlatrlm hapis cezas mddetinin st snr 12 yldan fazla olmayan sular ar su
saylmaktadr ( Azrbaycan Respublikasnn Cinayt Mcllsi, Azrbaycan Respublikas Ba Pro-
kurorluu nternet Sitesi, www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/AR-in_cinayet_mecellesi.doc,
Eriim: 10.09.2014).
Babakan ve bakanlar dnda merkezi yrtme organlar bakanlarnn da

yer ald bakanlar kurulu, devlet btesini hazrlayarak devlet bakanna sunar;
devlet btesini uygular; maliye, kredi ve para politikasn uygular; devletin
ekonomik ve sosyal gvenlik programlarn hayata geirir ve devlet bakan
tarafndan verilen dier grevleri yerine getirir (Any. m. 119). Bakanlklar
arasnda egdm salamaktan sorumlu olan babakann sust hali dnda
ahsi dokunulmazl vardr (Any. m. 123).
Yerel hizmetleri gerekletiren ve seimle belirlenen belediyeler ise devlet
bakannn ve bakanlar kurulunun vesayeti altndadr. Anayasann 150nci
maddesine gre, belediyeler tarafndan kabul edilen kararlar devlet bakannn
fermanlarna ve bakanlar kurulu kararlarna uygun olmak zorundadr.
Anayasann 144nc maddesinde yetkileri sralanan belediyelere yasama ve
yrtme organlar tarafndan da grev verilebilir.
4.2. Yasama Organ
4.2.1. Milli Meclis
Anayasann 7 ve 81inci maddelerinde yasama yetkisinin Milli Meclis tarafndan
kullanlaca belirtilmitir. 125 milletvekilinden (Any. m. 82) oluan Milli Meclis
yeleri genel, eit, gizli ve dorudan seim yoluyla, ounluk seim sistemine gre
(Any. m. 83) be yllk sre iin seilir (Any. m. 84).
Bakanlar Kurulu Toplants

Azerbaycan 149
Anayasann 85inci maddesine gre, 25 yan doldurmu her Azerbaycan

vatanda kanunlarla ngrlm ilkeler dorultusunda milletvekili seilebilir.
Ancak ifte vatandal olanlar, baka devletlerde ykmll olanlar, yrtme
ve yarg organlarnda alanlar, bilimsel, pedagojik ve yaratc almalar
dnda baka gelir salayc almalar yapanlar, din grevlileri, fiili ehliyetsizlii
mahkeme tarafndan onaylanan ve mahkemenin kesin karar ile cezaevlerinde
hkml bulunan kiiler milletvekili seilemezler.
17 Mays 1996 ylnda devlet bakan tarafndan onaylanan tzn 1inci
maddesine gre, Milli Meclis faaliyetini aklk, siyasi oulculuk, ok partililik ve
mzakerelerin serbestlii ilkelerine uygun olarak yrtr.33
Anayasann 95inci maddesine gre Milli Meclisin yetkileri u ekildedir:
Milli Meclisin yetki alanna giren konularda anayasal kanunlar ile kanunlar
karmak ve kararlar almak,
Devlet bakannn nerisi zerine Azerbaycan Cumhuriyeti diplomatik
temsilciliklerini tesis etmek,
Devletleraras antlamalar onaylamak ve iptal etmek,
Devlet btesini onaylamak ve btenin uygulanmasn denetlemek,
Ombudsman semek,
Azerbaycan askeri doktrinini onaylamak,
Babakann atanmasna onay vermek,
Devlet bakannn nerisi zerine Anayasa Mahkemesi, Yksek Mahkeme ve
Uyumazlk Mahkemesi hkimlerini atamak,
Devlet bakannn nerisi zerine Basavcy atamak ve grevden
azledilmesine onay vermek,
Devlet bakannn nerisi zerine ile Azerbaycan Cumhuriyeti Milli
Bankasnn ynetim kurulu yelerini atamak ve grevden azletmek,
Bakanlar kuruluna gvenoyu vermek,
Anayasa Mahkemesinin nerisi zerine devlet bakann sulandrma
(impeachment) yolu ile grevden uzaklatrmak,
Devlet bakannn mracaat zerine sava ilan edilmesine ve bar
imzalanmasna onay vermek,
Referandum yaplmasna ve af ilemlerine ilikin kararlar vermek.
Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi Daxili Nizamnamsinin tsdiq edilmsi Haqqnda Azrbay-
33
can Respublikasnn Qanunu, Azrbaycan Respublikasnn MilliMclisi nternet Sitesi,

http://www.meclis.gov.az/?/az/content/39, Eriim: 06.06.2013.
4.2.2. Kanun Yapm Sreci

Anayasann 96nc maddesine gre yasama teebbsnde bulunma hakk,
milletvekillerine, devlet bakanna, Azerbaycan Cumhuriyeti Yksek
Mahkemesine, seme hakk olan 40 bin vatandaa, Azerbaycan Cumhuriyeti
Savclna ve Nahvan zerk Cumhuriyetinin Yce Meclisine verilmitir.
Devlet bakannn, Yksek Mahkemenin, 40 bin vatandan, Cumhuriyet
Savclnn ve Nahvan zerk Cumhuriyeti Yce Meclisinin sunmu olduklar
kanun ve karar taslaklar sunulduu ekliyle grlr (Any. m. 96/2) ve
sunulduu gnden itibaren iki ay iinde oylamaya konulur (Any. m. 96/4). Devlet
bakan, Yksek Mahkeme ve Nahvan zerk Cumhuriyeti Yce Meclisi tarafndan
kanun veya karar taslann acil olarak ilan edilmesi durumunda ise bunlar 20
gn iinde oylamaya sunulur (Any. m. 96/5). Bu kanun ve karar taslaklarnda
deiiklikler kanun nerisinde bulunanlarn rzasyla yaplabilir (Any. m. 96/3).
Kanunlar, Milli Meclis tarafndan kabul edildii gnden itibaren 14 gn iinde
devlet bakannn imzasna sunulur (Any. m. 97). Acil ilan edilen kanunlar 24
saat ierisinde devlet bakannn onayna sunulur (Any. m. 97/2). Baka bir usul
belirtilmemise kanun ve kararlar yaynland gnden itibaren yrrle girer
(Any. m. 98).
Milli Meclis
Azerbaycan 151
4.2.3. Anayasa Deiiklii

Azerbaycan Anayasasnda anayasa deiiklii, anayasa metninde deiiklik teklif
etme ve anayasaya ilaveler teklif etme olarak ayr hkmlerde dzenlenmitir.
Anayasann 152nci maddesine gre, Anayasa metninde deiiklikler yalnz
referandum yoluyla yaplabilir. Anayasa metninde deiiklik yaplmas Milli
Meclis ya da devlet bakan tarafndan teklif edilirse, deiiklikler konusunda
Anayasa Mahkemesinin gr alnr (Any. m. 153).
Azerbaycan Anayasasna madde ilavesi en az 63 milletvekili ya da devlet
bakan tarafndan nerilebilir (Any. m. 157). Azerbaycan Anayasasna
maddelerin ilave edilmesi, Milli Mecliste 95 oy okluu ile anayasal kanunlar
eklinde kabul edilir ve anayasal kanunlar Milli Mecliste iki kez oylanr. kinci
oylama birinci oylamadan 6 ay sonra gerekletirilir (Any. m. 156). Bu kanunlar
her oylama sonrasnda devlet bakannn imzasna sunulur ve ikinci oylamadan
sonra yrrle girer (Any. m. 156/3, 156/4). Anayasann 155inci maddesinde
anayasa deiikliine ilikin snrlandrmalar getirilmitir. Buna gre, Anayasann
1, 2, 6, 7, 8 ve 21inci maddelerinde deiiklik yaplmas veya iptal edilmesine
ilikin teklifler, III. faslda ngrlm insan ve vatanda hak ve zgrlklerinin
iptali veya Azerbaycan Cumhuriyetinin taraf olduu uluslararas antlamalarda
ngrldnden fazla snrlandrlmasna ilikin teklifler hakknda referandum
yaplamaz.
4.3. Anayasa Mahkemesi
Anayasann 7 ve 125inci maddelerine gre yarg yetkisini Azerbaycan
Cumhuriyeti mahkemeleri kullanr. Yarg yetkisi, Anayasa Mahkemesi, Yksek
Mahkeme ve bamsz mahkemeler tarafndan kullanlr. Yarg yetkisinin bamsz
bir ekilde kullanlmas iin hkimlerin bamszl ve dokunulmazl anayasal
gvence altna alnmtr.
Anayasaya gre hkimler bamszdr ve grevleri sresince deitirilemezler
(Any. m. 127). Hkimlerin dokunulmazl anayasal gvence altna alnmtr. Buna
gre hkimler yalnz kanunla ngrlen usullerde sulanabilirler. Hkimlerin su
ilemesi halinde devlet bakan, Yksek Mahkemenin grn alarak, hkimin
grevden alnmasn Milli Meclise sunar. Hkimin grevden uzaklatrlmas iin
63 oy okluu aranr. Yksek yarg organlarnn hkimleri iin aranan ounluk
ise 83tr (Any. m. 128).
Anayasann 130uncu maddesinde dzenlenen Anayasa Mahkemesi, 14
Temmuz 1998 tarihinde kurulmutur. Sz konusu maddeye gre, Anayasa
Mahkemesi dokuz hkimden oluur ve hkimleri devlet bakannn nerisi
zerine Milli Meclis tarafndan atanr. Mahkeme bakan ve bakan yardmcs ise
devlet bakan tarafndan atanr (Any. m. 130/1-2).
Anayasa Mahkemesi
Devlet bakan, Milli Meclis, bakanlar kurulu, Yksek Mahkeme, Cumhuriyet

Basavcl ve Nahvan zerk Cumhuriyeti Millet Meclisi Anayasa Mahkemesine
bavuru hakkna sahiptir. Ayrca Anayasa, Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru
hakkn tanmtr (Any. m. 130/8).
Anayasa Mahkemesi, kanunlarn, devlet bakan ferman ve emirlerinin,
Meclis kararlarnn, bakanlar kurulu karar ve emirlerinin ve merkezi yrtme
organlarnn normatif hukuki dzenlemelerinin anayasaya uygunluunu denetler
(Any. m. 130/1). Anayasa Mahkemesi ayrca;
Devlet bakan fermanlarnn, bakanlar kurulu kararlarnn, merkezi
yrtme organlarnn normatif hukuki dzenlemelerinin kanunlara
uygunluunu denetler (Any. m. 130/3).
Bakanlar kurulu kararlarnn, merkezi yrtme organlarnn normatif
hukuki dzenlemelerin devlet bakannn fermanlarna uygunluunu
denetler (Any. m. 130/3).
Yksek Mahkeme kararlarnn kanunla ngrlm durumlarda, Anayasaya
ve kanunlara uygunluunu denetler (Any. m. 130/3).
Belediye dzenlemelerinin anayasaya, kanunlara, devlet bakan
fermanlarna, bakanlar kurulu kararlarna uygunluunu denetler (Any. m.
130/3).
Hkmetler aras antlamalarn anayasaya ve kanunlara uygunluunu
denetler (Any. m. 130/3).
Azerbaycan 153
Nahvan zerk Cumhuriyeti Anayasasnn, kanunlarnn, Meclis

kararlarnn ve bakanlar kurulu kararlarnn Azerbaycan Cumhuriyeti
Anayasasna uygunluunu; Nahvan zerk Cumhuriyeti kanunlarnn,
bakanlar kurulu kararlarnn Azerbaycan Cumhuriyeti kanunlarna
uygunluunu; Nahvan zerk Cumhuriyeti bakanlar kurulu kararlarnn
Azerbaycan Cumhurbakan fermanlarna ve Azerbaycan Cumhuriyeti
bakanlar kurulu kararlarna uygunluunu denetler (Any. m. 130/3).
Anayasa Mahkemesine bavuru hakkna sahip olan organ veya kiilerin
bavurusu zerine Anayasa ve kanunlar yorumlar (Any. m. 130/4).
Anayasa Mahkemesi yasama, yrtme ve yarg arasndaki yetki paylam
ile ilgili uyumazlklar zmler (Any. m. 130/3).
Devlet bakannn ar su ilemesi durumunda Anayasa Mahkemesinin
giriimiyle devlet bakannn grevden alnmas nerisi Milli Meclise
sunulur (Any. m. 107/1).
Anayasa Mahkemesi, bakann istifas durumunda, istifa dilekesinin devlet
bakan tarafndan verilip verilmediini inceler ve istifann kabulne dair
karar verir (Any. m. 104/2).
Devlet bakannn salk sebebiyle grevini yerine getiremeyeceine dair
karar Milli Meclisin bavurusu zerine inceler ve hkimlerin alt oy okluu
ile kabul eder ya da reddeder (Any. m. 104/3).
Anayasa Mahkemesinin dier bir grevi ise devlet bakan seim sonularn
seim gnnden itibaren 14 gn iinde resmen ilan etmektir (Any. m. 102/1).
Anayasa Mahkemesi, Milli Meclisin seim sonularnn doruluunu denetler ve
onaylar (Any. m. 86).
2002 ylna kadar Anayasa Mahkemesinin yetki alanna giren siyasi partilerin
kapatlmasna ilikin davalar, yaplan anayasa deiiklii ile genel mahkemelerin
grev alanna girmitir.34
5.1. Devlet Bakan-Parlamento likileri
5.1.1. Yasama Faaliyeti
Devlet bakan, yasama srecinde gletirici ve mutlak veto yetkileri gibi nemli
yetkilerle donatlmtr. rnein Milli Mecliste kabul edilen ve devlet bakannn
onayna sunulan kanun geri gnderildiinde, tekrar onaya sunulabilmesi iin
kanunun nitelikli ounluk gerektiren bir konuda, 95; basit ounluk gerektiren bir
konuda, 83 oy okluu ile Milli Mecliste kabul edilmesi gerekir. Devlet bakannn
kanunu geri gnderme yetkisi iin 56 gn gibi uzun bir sre ngrlm olmas da
(Any. m. 110) veto yetkisini glendirici bir unsur olarak karmza kmaktadr.
Aliyev, Azerbaycan Anayasal Yarg Sisteminde ikayet Denetim Usul: Anayasa ikayeti, s. 65.
34
Milli Meclis Genel Kurulu

Azerbaycanda devlet bakannn kanun nerisinde bulunabilmesi ve bakann
nerileri zerinde Milli Meclisin deiiklik yapamamas, siyasal sistem ierisindeki
bakan merkezli yaplanmay ve erklerin iie gemiliini gsteren nemli bir
durumdur. Tm bu anayasal dzenlemeler, Milli Meclisin uysal ya da uyumlu
parlamento olarak adlandrlmasna sebep olmutur. Parlamentonun uyumlu
olarak nitelendirilmesinin bir dier sebebi ise seim sisteminin devlet bakan
ile her konuda uyumlu alacak bir parlamentonun oluumuna izin vermesidir.35
Yasamann yrtme zerindeki denetimi ise olduka snrldr. Anayasann
107nci maddesine gre, devlet bakannn grevden alnmas karar ancak ar
su ilemesi durumunda ve 95 oy okluu ile alnabileceinden, Meclisin bu
yetkisi anayasal olarak snrlandrlm ve zorlatrlmtr.
5.1.2. Hkmet Kurma
Devletin ve yrtmenin ba olan devlet bakan, bakanlk sistemini uygulayan
dier lkelerde olduu gibi yrtmede kendisine yardmc olacak organlar atar.
Azerbaycanda babakan ve bakanlar kurulunun var olmas yrtmenin iki kanatl
bir yapya sahip olduunu gstermez. Zira babakan ve bakanlar kurulu bakanlk
sisteminde olduu gibi devlet bakanna kar sorumludur ve alma esaslarn
devlet bakan belirler.
Anayasa, bakanlar kurulunun grev sresini bakann grev sresi ile
snrlamtr. Buna gre, yeni seilen bakan grevini devrald ve yetkilerini
kullanmaya balad gnden itibaren bakanlar kurulu istifasn bakana sunar
(Any. m. 116). Ayrca bakan grev sresi dolmadan nce grevinden ayrlrsa
yeni seim yaplncaya kadar bakanlk yetkilerini babakan kullanr (Any. m.105).
Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 104-105.

35
Azerbaycan 155
Anayasann 124nc maddesi devlet bakanna blge ynetimleri zerinde

geni yetkiler vermektedir ve blge yrtme bakanlar devlet bakanlar
tarafndan atanmaktadr. Bu yzden yerel sekinlerle iktidar arasnda patronaj
ilikisi mevcuttur. Milletvekili adaylar da ounlukla iktidar partisinin gsterdii
adaylardr ya da iktidarn blge ynetimlerine atam olduu yerel sekinlerdir.36
5.1.3. Devlet Bakannn Yetkilerini Artran Dzenlemeler
Sistem zerine yaplan eletirilerin ana temas, anayasa deiiklikleri ile gittike
glendirilen devlet bakannn otoritesidir. Hatta Anayasann bakana oransz
yetkiler verdii ileri srlmtr.37 Mevcut otoriteyi daha da salamlatran
dzenlemeler 2002 ve 2009da yaplan Anayasa deiiklikleri ile gereklemitir.
2002 ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile devlet bakanl seimlerinde
ilk iki turda istenen te iki ounluk art kaldrlarak, salt ounluk art
getirilmitir. 2003 ylnda gerekletirilen devlet bakanl seimi ncesinde
yaplan dzenleme, muhalefet ile seime katlmayanlarn ikinci turda dier
aday etrafnda toplanma ihtimalini azaltarak mevcut devlet bakannn seimini
kolaylatrmaktadr.38
2002 ylnda yaplan bir dier deiiklik, devlet bakannn herhangi bir
sebeple grevden ayrlmas durumunda, yetkilerini Meclis Bakan yerine
babakann kullanmasna ilikindir. Muhalefet tarafndan tepkiyle karlanan bu
dzenlemenin eski devlet bakan Haydar Aliyevin olu lham Aliyevi iktidara
hazrlamak iin yapld ileri srlmtr.39
2008 ylnda devlet bakanl seimi ncesinde Seim Kanununda seim
kampanya sresini 75 gne ve medya aracl ile propaganda sresini 28 gne
dren deiiklikler yaplmtr. Ayrca adaylk iin gereken imza says 40 bine
indirilmi; ancak, semenin birden fazla adaya imza verme hakk kaldrlmtr.
Muhalefet tarafndan tepkiyle karlanan ve boykot edilen seim, lham Aliyev ve
alt lml aday arasnda gereklemitir.40
2009 ylnda ise kalc iktidar yolunu aan anayasa deiiklii yaplmtr.
Anayasann 101inci maddesinde yer alan bir kimsenin iki defadan fazla
devlet bakan seilemeyeceine ilikin hkmn kaldrlmas 18 Mart 2009da
referanduma sunulmutur. Bu referandumda uluslararas gzlemcilerin %30,
muhalefetin ise %15 civarnda olduunu iddia ettii katlmn, Merkezi Seim
36
Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 106
37
Fatih zkul, Bakanlk Sistemi zerine Amerika Birleik Devletleri ve Azerbaycan Modeli Karla-
trmas, TBB Dergisi, Say 103 (2012), http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2013-103-1228,
Eriim: 03.06.2013, s. 96.
38
Heinrich, The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, s. 16.
39
40
Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 215; Heinrich, The Formal Politi-
cal System in Azerbaijan and Kazakhstan, s. 18.
Komisyonu (MSK) tarafndan %71; evet oylarnn ise %87,7 olduu aklanmtr.41
Devlet bakannn snrsz seilebilme hakknn demokratikleme srecinde
olan lkelerde otoriter rejime dnme tehlikesi yaratt Azerbaycan anayasal
sistemine ilikin eletirilerden biridir.42
5.1.4. Seim Sistemine likin Dzenlemeler
Bakanlk rejiminde kuvvetler birbirinden tamamen ayrlm olsa da, siyasal
sistem ierisindeki aktrlerin nitelii/gc erkler arasnda ban kurulmasna
sebep olmaktadr. Duvergere gre, kuvvetler ayrlnn derecesi, anayasal
hkmlerin yan sra parti sistemine de baldr. rnein Anayasada kuvvetler
ayrl prensibinin benimsenmi olduu ifade ediliyor olsa da, bakanlkla
parlamento ounluunun ayn partinin elinde olmas, yasama ile yrtme
arasndaki ban kuvvetlenmesine ve kuvvetler ayrlnn ortadan kalkmasna
sebep olmaktadr.43 Ayrca bakann ounluk partisinin lideri olmas da, onun
parlamento zerindeki gcn arttrmaktadr.44
Devlet bakan ile parlamento arasndaki ilikinin derecesini belirleyen nemli
unsurlardan biri lkedeki seim sistemi ve parlamento yelerinin belirlenme
srecidir. 2002 Anayasa deiiklikleri ve 2003 Seim Kanunu ile seim sisteminde
yaplan yeni dzenlemelerin devlet bakan otoritesine sk skya baml ve
bakan ile uyumlu alacak bir parlamento ounluunun oluumuna hizmet
ettii Azerbaycan seim sistemine ilikin eletirilerden biridir.45
24 Austos 2002de yaplan referandumla kabul edilen Anayasa deiiklikleri
ierisinde parlamentonun oluumunu etkileyen seim sistemine ilikin
dzenlemeler de yer almtr. Deiiklikle milletvekili seiminde uygulanan ikili
sistem kaldrlarak, tm milletvekillerinin dar blge seim sistemi ile belirlenmesi
benimsenmitir. Dar blge seim sisteminde lke seim blgelerine ayrlmakta
ve her seim blgesinden bir milletvekili seilmektedir. Dar blge seim sistemi
iki partili bir sistemi tevik etmekte ve sistem zayf partilerin yaamasna izin
vermemektedir.46 Dar blge seim sisteminin temsilde adalet ilkesiyle elimesi,
yerel nfuz sahibi insanlarn seilmesine olanak tanmas ve genellikle bir
partinin parlamentoda ounluu salama olana elde etmesi sisteme ilikin
eletirilerden bir dieridir.47
Azerbaycanda uygulanan dar blge seim sistemi, partilerin baarl
olabilmeleri iin yerel dzeyde etkili olmalarn ve yerel evrelerle gl ilikiler
41
42
Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 147.
43
Maurice Duverger, Siyasi Partiler (Ankara: Bilgi Yaynevi, 1993), s. 502-504, 508.
44
Duverger, Siyasi Partiler, s. 518.
45
46
Tuncay nder, Seim Sistemleri, Siyaset iinde, Mmtazer Trkne ed. (Ankara: Lotus Yaynevi,
2003), s. 296; Heinrich, The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, s. 13.
47
nder, Seim Sistemleri, s. 296; Emine Yavagel, Temsilde Adalet ve Siyasal stikrar Asndan Seim
Sistemleri ve Trkiyedeki Durum (stanbul: Nobel Yaynevi, 2004), s. 87.
Azerbaycan 157
kurmalarn zorunlu klmtr.48 Dolaysyla byk partilerin ve yerel dzeyde

gl olan partilerin parlamento seimlerini kazanmasna olanak tanmaktadr.
Yeni sistem Azerbaycanda iktidar ile ilikileri iyi olan yerel sekinlerin ve
atanm brokratlarn Meclise girmelerini kolaylatrmaktadr.49 Dar blge seim
sisteminin parlamentodaki partilerin milletvekili dalmna etkisine rnek
olarak, 2000 ylnda yaplan parlamento seiminde dar blge seim sistemiyle
belirlenen 100 milletvekilinin 88inin YAP ve iktidara yakn bamsz liderlerden
olumas gsterilebilir.50
2003 ylndaki devlet bakanl seiminden nce yaplan dier bir dzenleme,
milletvekili adaylarnn belirlenmesinde etkili olan ve aday olabilmek iin onay
alnmas zorunlu olan MSK ve blge seim komisyonlarnn yapsnda yaplan
deiikliktir. Seim komisyonlarnn bu stratejik konumlar onlarn statleri
konusunda tartmalarn yaplmasna neden olmaktadr.51 1994 ylnda yelerinin
tamam devlet bakan tarafndan belirlenen MSKnin yapsnda 1998 ylnda
bakanlk seimi ncesi deiiklie gidilerek; yelerinin yarsnn devlet bakan
tarafndan, dier yarsnn ise parlamentodaki partilerin ye dalmna gre
partiler tarafndan belirlenmesi ngrlmtr. Avrupa Konseyi tarafndan da
eletirilen MSKnin bu yaps, 27 Mays 2003te kabul edilen Seim Kanunu ile
deitirilmitir. Deiiklik ile ye says 15e inen MSKnin yelerinin dalmnda
parlamentoda ounlua sahip olan partiye 6, bamszlara, Meclisteki muhalefet
partilerine ve Meclis dndaki muhalif partilere ise 3er ye belirleme hakk
tannmtr.52 En son yaplan deiikliklerle Seim Kanununa gre MSKnin ye
says 18 olmutur: yelerinin 6s Mecliste ounlua sahip parti tarafndan,
6s Meclisteki sandalye says az olan partiler tarafndan ve kalan 6 yesi ise
Meclisin bamsz yeleri tarafndan belirlenmektedir.53 Ancak parlamentoda YAP
ve hkmet yanllarnn ounlukta olduu dnldnde yaplan deiikliin
MSK yapsnda sonucu etkileyici bir deiiklie yol atn ileri srmek zordur.54
Seim ncesi n eleme grevi stlenen MSK, iktidar partisinin dolaysyla
devlet bakannn gdmnde, muhalefet partilerini kstlayc kararlar
alabilmektedir. Bu yetkisini 1995 parlamento seimlerinde iki byk muhalefet
48
49
Haluk Alkan, Demokrasi-Otoriterlik Ayrmnda Orta Asya ve Kafkasya Trk Cumhuriyetlerinde Si-
yasal Partiler: Azerbaycan, Kazakistan ve Krgzistan rnekleri, ASAM Avrasya Dosyas, Cilt 10, Say
4 (2004), s. 217.
50
Alkan, Demokrasi-Otoriterlik Ayrmnda Orta Asya ve Kafkasya Trk Cumhuriyetlerinde Siyasal
Partiler, s. 218.
51
Araz Aslanl, Azerbaycanda Devlet Bakanl Seimi ve Sonrasndaki Gelimeler, Karadeniz Ara-
trmalar, (Bahar 2004), http://www.karam.org.tr/Makaleler/1118809257_aslanli.pdf,
Eriim: 06.06.2013, s. 104.
52
Anar Valiyev, Parliamentary Elections in Azerbaijan, Problems of Post-Communism, Cilt 53, Say 3
(Mays-Haziran 2006), s. 24; Haluk Alkan, Trk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallama Sreci:
Geen Yirmi Yln Bir Bilanosu, Bilig, Say 61 (Bahar 2012),
http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/521.pdf, Eriim: 06.06.2013, s. 17.
53
Azerbaycan Cumhuriyeti Seim Kanunu, m. 24.
54
partisinin seimlere katlmn engelleyerek ve 2000 seimlerinde, bavuruda

bulunan 13 partiden sadece beine onay vererek kullanmtr. Devlet bakannn
MSK zerindeki gcn yine ayn seimlerde MSK kararlarn deitirmesinde
grmek mmkndr. Avrupa Konseyinden gelen tepkiler sonucu Haydar Aliyev,
MSKye mektup gndererek sekiz partinin de seimlere katlmasn salamtr.55
Avrupa Konseyinin basklar ile yapsnda deiiklie gidilen MSKnin ald
kararlarda ok da farkllk olmad, 2003 devlet bakanl seimlerinde de
grlmektedir. MSK, seim srecinde Azerbaycan Demokrat Parti Aday Resul
Guliyev ve eski Devlet Bakan Ayaz Muttalibovun dahil olmad 19 kiinin
adayln kabul etmitir. Ancak ilk bavurusunu kabul ettii 19 kiiden 7sinin
adaylklarn yeterli imza toplayamadklar ve belgelerde eksiklik olduu gibi
gerekelerle onaylamamtr.56
5.2. Devlet Bakan-Yarg likileri
Devlet bakannn yarg organlarna ilikin belirleyici ve nemli yetkileri vardr.
Devlet bakan, Anayasa Mahkemesi, Yksek Mahkeme ile istinaf mahkemeleri
hkimlerinin ve Azerbaycan Cumhuriyeti Basavcsnn atanmalar iin
belirledii adaylar Milli Meclisin onayna sunar. Milli Meclis bu adaylar kabul
eder ya da reddeder; Milli Meclis kendisi aday belirleyemez. Bakan ayrca, dier
mahkemelerin hkimlerini de greve atar (Any. m. 109/9).
Anayasada hakimlerin bamszlklar ve dokunulmazlklarna ilikin
hkmler olmasna ramen, hkimlerin atanmasna ilikin prosedr yarg
bamszlnn salanmasn engelleyici niteliktedir. Ayrca, Anayasann 95inci
maddesinde Cumhuriyet Basavcsnn ve hkimlerin grevden uzaklatrlmasn
devlet bakan Milli Meclisten talep edebilmektedir. Gnene gre sz konusu
maddeye istinaden devlet bakannn grevden almaya ilikin kullanm olduu
yetki, devlet bakannn kontrolnde olan bir Mecliste bakan ile yasama arasnda
anlamazla yol amayacaktr.57 Hkimlerin atanmas ve grevden alnmas
konusunda yrtmenin yetkisi, yarg bamszln ve hkim gvencesini
olumsuz etkileyen bir unsur olarak deerlendirilmektedir.
5.3. Parlamento - Yarg likileri
Azerbaycanda kuvvetlerin birbirinin alanna girdii dier bir konu, anayasal
sistemde yksek yarg organlarna ve Cumhuriyet Savclna verilen yasama
teebbsnde bulunma yetkisidir. Yksek Mahkemenin ve Cumhuriyet
Savclnn verdikleri kanun nerileri zerinde Milli Meclisin deiiklik yapma
yetkisi yoktur; bunlar verildii ekliyle grlr ve oylanr. Deiiklikler sadece
kanun nerisinde bulunan organn rzasyla yaplabilir (Any. m. 96).
55
Heinrich, The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, s. 16; Alkan, Azerbaycan Pa-
radoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 107; Svante E. Cornell, Democratization Falters in Azer-
baijan, Journal of Democracy, Cilt 12, Say 2 (Nisan 2001), s. 126.
56
Aslanl, Azerbaycanda Devlet Bakanl Seimi ve Sonrasndaki Gelimeler, s.105.
57
Gnen, Azerbaycan Anayasas zerine Notlar, s. 215.
Azerbaycan 159
Parlamento ile yarg arasndaki ban kurulduu dier bir alan parlamento
seimleridir. MSK ve blge seim komisyonlar adaylara ilikin seim ncesi
eleme srecini gerekletirirken, seim sonrasnda Anayasa Mahkemesi ikinci
eleme srecini gerekletirmektedir. Seimlerin geerlilik kazanmas iin
seimleri denetleme yetkisi olan Anayasa Mahkemesinin seim sonularn
onaylamas gerekmektedir (Any. m. 86). Seim sonularn iptal edebilen
Mahkeme, bu yetkisini 2000 ylnda gerekletirilen parlamento seimlerinde
11 seim blgesine ait sonular geersiz sayarak kullanmtr. Milli Meclis
tarafndan atanan Anayasa Mahkemesi yelerinin parlamentoda ounlua
sahip Aliyevin partisi YAP tarafndan belirlenmesi, Mahkemenin devlet bakan
ve parlamento ile ilikisini ortaya koymaktadr. Dolaysyla sistemin ierisindeki
tm mekanizmalarn devlet bakan ile uyumlu ve yrtme otoritesine bal bir
parlamentonun oluumuna hizmet ettii ileri srlmektedir.58

6.1. Hkmet Sistemi zerine Tartmalar
Azerbaycan siyasal sisteminin nitelii konusunda literatrde gr birlii yoktur.
Bazlar sistemi bakanlk, bazlar ise yar-bakanlk olarak nitelendirmektedir.
Bu gr farkllnn sebebi yetki anlamnda bakana bal olsalar da, babakan ve
bakanlar kurulunun siyasi sistemin aktrleri arasnda yer almasdr. Babakann
atanmasnda ve bakanlar kuruluna gvenoyu verilmesinde Meclise biilen rol
sistemin yar-bakanlk olarak nitelendirilmesine sebep olmutur.
Elgie, almasnda Azerbaycann yar-bakanlk sistemine 1995 ylnda
getiini belirtmitir. Elgieye gre Sovyetler Birlii sonras kurulan devletler
her ne kadar bakanlk sistemini kabul etmi olsalar da, siyasal sistemleri
yar-bakanlk zellikleri tamaktadr. rnek olarak da bakann babakan
atamasnn Meclis onayna tabi olmasn gstermitir.59 Yar-bakanlk sistemini alt
kategorilere ayran Yu-Shan Wu ise, bakann stnl (presidential supremacy)
alt kategorisinde Azerbaycan snflandrmtr. Buna gre bakan babakan atar
ve parlamentoda ounluk tarafndan onaylanmasa da bakan atamasnda srar
edebilir.60
Azerbaycan siyasal sistemi, Sedelius tarafndan yar-bakanlk sistemi
ierisinde bakanl parlamenter sistem olarak nitelendirilmitir. almasnda
yer alan Sovyetler Birlii sonras kurulan devletler arasnda bakann gcn
58
59
Robert Elgie, Semi-Presidentialism: An Increasingly Common Constitutional Choice, Semi-Presi-
dentialism and Democracy iinde, Robert Elgie, Sophia Moestrup ve Yu-Shan Wu ed. (New York: Palg-
rave Macmillan, 2011), s. 7, 11.
60
Yu-Shan Wu, Clustering of Semi-Presidentialism: A First Cut, Semi-Presidentialism and Democracy
iinde, Robert Elgie, Sophia Moestrup ve Yu-Shan Wu ed. (New York: Palgrave Macmillan, 2011), s.
30-31.
derecelendirdii tabloda, Azerbaycan Bakan Belarustan sonra ikinci srada yer

almtr.61
Gnene gre Azerbaycan Anayasasndaki baz dzenlemeler, sistemin
bakanlk sistemi olarak nitelendirilmesi konusunda tereddte yol aabilmektedir.
Bu konudaki tartmalar, Anayasann 95inci maddesinin ondrdnc fkrasnda
yer alan Milli Meclis bakanlar kuruluna gvenoyu meselesini halleder. ifadesinin
sistemi bakanlk sisteminden farkllatrd meselesi zerinedir. Bununla birlikte,
Anayasada bakanlar kurulu yelerinin devlet bakan tarafndan atanp grevden
alnaca (Any. m.109/4), devlet bakanna tabi ve ona kar sorumlu olduu (Any.
m.114/3) ifadeleri ve bakanlar kurulunu parlamentoya kar sorumlu tutacak
mekanizmalarn mevcut olmamas Azerbaycan anayasal sistemini bakanlk
sistemine yaklatrmaktadr.62
Azerbaycan anayasal sistemini Sper Bakanlk sistemi olarak adlandran
Abdullayev, Sovyetlerden miras kalan babakan ve bakanlar kurulunun Meclise
kar deil, bakana kar sorumlu ve tabi olduunu belirterek, bakanlar kurulunun
yrtmenin ikinci kanad deil, yardmc organ olduunu belirtmitir.63
Devlet bakannn yetkileri arasnda geen Azerbaycan Cumhuriyeti Milli
Meclisi seimlerini tayin eder.64 (Any. m. 109/1) ifadesinin bakana Meclisi feshetme
yetkisi verip vermedii konusu tartmal alanlardan biridir. Baylgen Azerbaycan
siyasal rejimine de deindii almasnda bakan snrlandrlmam yrtme
olarak nitelendirmi, bakann parlamentoyu feshedebileceini ve seimlerin
yenilenmesine karar verebileceini ileri srmtr.65 zgii de bakann Meclisi
fesih yetkisi olduunu ve bu yetkinin bakann otoritesi karsnda yasamann
dengeleyici bir g olmasn engellediini belirtmitir.66
Abdullayeve gre ise Azerbaycan Anayasas bakana hibir ekilde Meclisi
feshetme yetkisi tanmamtr, dolaysyla bu snrlama sistem ierisinde dengeleri
koruyan ve sistemin yozlamasn nleyen bir dzenlemedir.67
61
Thomas Sedelius, The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers: Semi-Presidentialism in
Central and Eastern Europe (rebro: rebro niversitesi Yayn, 2006), s. 91, 114.
62
Gnen, Azerbaycan Anayasas zerine Notlar, s. 207.
63
Cavid Abdullayev, Azerbaycanda Anayasallama Sreci ve Benimsenen Sistemin Nitelii, Avrasya
Dosyas, Cilt 7, Say 1, http://www.21yyte.org/assets/uploads/files/109-131%20cavid.PDF,
Eriim: 14.03.2014, s.120, 126.
64
Anayasann orijinal metninde tayin eder olarak geen bu terim her ne kadar meclisi feshetme yet-
kisini de ierir bir anlama sahip grnse de Azerbaycan Anayasasnn tm gz nne alndnda,
bakann, Mill Meclisi feshetme yetkisinin olmad grlmektedir. Bu nedenle bu deyimi ilan eder
eklinde anlamak daha uygun olur. Bkz. Ozan Ergul ve Cavid Abdullayev, Azerbaycan Anayasas,
http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1111/1691.pdf, Eriim: 14.03.2014.
65
Oksan Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and
Norway (Cambridge: Cambridge University Press, 2010), s. 98.
66
zgii, Orta Asya Trk Cumhuriyetleri ve Azerbaycann Parlamento Yaplar, s. 99.
67
Abdullayev, Azerbaycanda Anayasallama Sreci ve Benimsenen Sistemin Nitelii, s. 126.
Dier baz kaynaklarda da bakann Meclisi feshetme yetkisinin olmad belirtilmitir. Bkz. Re-
public of Azerbaijan Public Administration Country Profile, United Nations Public Administration
Network (UNPAN) nternet Sitesi, (Mart 2004),
http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan023173.pdf, Eriim: 19.03.2014.
Azerbaycan 161
6.2. Siyasal Rejimin Nitelii zerine Tartmalar

Literatrde tartmalar arlkl olarak Azerbaycan siyasal rejimi zerinedir.
Azerbaycan, sultanc yar-otoriter rejim, hibrid rejim, yar-otoriter rejim ve
seimsel otoriter rejim olarak snflandrmalara konu olmutur.
Mollaere gre ABD dnda dier devletlerdeki bakanlk sistemi ou
zaman otoriter bir rejime dnmektedir ve bu lkelerde bakann sahip
olduu geni yetkilerden dolay seimle gelmi kral deyimi kullanlmaktadr.
Azerbaycandaki bakanlk sisteminin de iyi bir rnek tekil etmeme sebebi
bakann gcn snrlayacak ya da denetleyecek bir gcn olmamasdr.68
Snrsz bakan seilebilme hakknn tannmasnn, zellikle demokrasi srecini
tamamlayamam ve bakanlk sisteminin iyi ileyebilmesi iin gerekli koullara
sahip olmayan lkelerde demokrasi asndan tehlikeler dourabilecei eletiri
konularndan biridir.69
Maria Ottawaya gre Azerbaycan yar-otoriter rejime sahiptir ve yar-otoriter
devletlerden bazlar siyasi yelpazede demokratik rejime daha yaknken bazlar
ise otoriter rejime daha yakndr. Ottawaye gre Azerbaycan bu snflandrmada
otoriter rejime daha yakn devletler arasnda yer almaktadr.70
Cornella gre Azerbaycan ne demokratik ne de otoriter bir devlettir.
Azerbaycan siyaseti zgrlkler konusunda ciddi skntlara sahip olsa da, sistem
muhalefete hkmeti sert bir ekilde eletirebilme olana tand iin lkenin
otoriter bir devlet olamayacan ileri srmtr.71
Diamond, lkelerin rejimlerini, zgrlkler Evinin lkelere verdii
skorlara dayandrarak, liberal demokrasiler, seimli demokrasiler, belirsiz
rejimler, yarmac seimsel otoriter rejimler ve kapal otoriter rejimler olarak
snflandrmtr. almasnda, Azerbaycan 6,5 skorla seimsel otoriter rejim
olarak nitelendirilmitir.72 Schedlere gre de Azerbaycan seimsel otoriter rejim
snflandrmasnda yer almaktadr. Seimsel otoriter rejime sahip lkelerde her
ne kadar dzenli seimler uygulansa da patrimonyal kurallar hakimdir.73
Guliyev Azerbaycann siyasal rejimine ilikin literatrde ileri srlen grleri
de ele ald almasnda, Azerbaycandaki rejim tipinin iktidarn devrinde
hanedanlk bann etkili olmas sebebiyle sultanc yar-otoriter rejim olduunu
ileri srmtr.74
68
Frat Mollaer, Azerbaycanda Demokrasi ve Gelecei zerine Gzlemler, Bilgi, 8 (2004),
http://www.bilgidergi.com/uploads/2004Mollaer.pdf, Eriim: 04.06.2013, s. 70.
69
Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 147
70
Ottaway, Democracy Challenged: The Rise of Semi-Authoritarianism, s. 19-20.
71
Cornell, Democratization Falters in Azerbaijan, s. 2.
72
Larry Jay Diamond, Thinking about Hybrid Regimes, Journal of Democracy, Cilt 13, Say 2 (Nisan
2002), s. 31.
73
Andress Schedler, The Logic of Electoral Authoritarism, Electoral Authoritarism The Dynamics of
Unfree Competition iinde, Andreas Schedler ed. (London: Lynne Rienner, 2006), s. 3, 14.
74
Guliyev, Post-Soviet Azerbaijan: Transition to Sultanistic Semiauthoritarianism An Attempt at Con-
ceptualization, s. 424.
Ergn, Azerbaycann yar-otoriter ya da otoriter devlet olarak

nitelendirilemeyeceini, demokratik ve otoriter kurumlarn bir arada
bulunduu hibrid rejime sahip bir devlet olduunu ileri srmtr. ok partili
siyasal hayata ve sivil toplum rgtlerine sahip olan Azerbaycann demokratik
deiime ynelebilmesinde ynetici elitlerin bu srece destek olmas ile
gerekleebileceini belirtmitir.75
6.3. Sistemin leyii zerine Tartmalar
Azerbaycanda siyasal sistemin ileyiini etkileyen eitli unsurlar bulunmaktadr.
lkenin siyasal sistemi zerine yaplan almalarda, hem siyasi iktidar
glendiren hem de siyasal rejimin niteliini etkileyen i ve d dinamiklerden
sz edilmektedir.
lham Aliyev - Haydar Aliyev
Yrtme ile uyumlu bir parlamento, iktidara kar varlk gsteremeyen ve kendi
ierisinde atmalar yaayan muhalefet ve seimlerin effaflna ilikin kusurlar
siyasal sistemin otoriter nitelik kazanmasn etkileyen nemli faktrler olarak
ne kmaktadr. Dier taraftan, lkedeki siyasi ve ekonomik istikrarn, mevcut
iktidarn gcn artrmasna ve devamna hizmet etmesi, ekonomik gelime ile
siyasi liberalleme arasndaki elikinin gstergesi olarak deerlendirilmektedir.
Aya Ergn, Post-Soviet Political Transformation in Azerbaijan: Political Elite, Civil Society and The
75
Trials of Democratization, Uluslararas likiler, Cilt 7, Say 26 (Yaz 2010),

http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2013/02/post-soviet-political-relations.pdf,
Eriim: 14.03.2014, s. 85.
Azerbaycan 163
6.3.1. Yrtme ile Uyumlu Parlamentonun Varl

Meclisteki siyasi partilerin sandalye dalmna bakldnda iktidarn partisi
YAPn ve iktidar destekleyen bamszlarn ounlua sahip olmas bunun
karsnda muhalif partiler ierisinde en etkili olanlarn bile birka ye ile temsil
edilmeleri, YAPn istedii kanun ve kararlarn hibir muhalefetle karlamadan
parlamentoda kabul edilmesine sebep olmaktadr.
2010 Parlamento seiminde 125 yenin 69u YAP yesi, 42si iktidar yanls
bamsz ye ve 12si muhalif siyasi parti yelerinden olumutur. Meclisteki
bu dalm nedeniyle, kanunlar parlamentoda hibir engele taklmadan kabul
edilmektedir. rnein 27 Aralk 2013 tarihinde Milli Meclisin Genel Kurul
toplantsnda grlen kanun teklifleri ya hi aleyhte oy kullanlmadan ya da en
fazla 3 aleyhte oy ile kabul edilmitir.76 Bu da parlamentoda yrtmeyi frenleyecek
hibir gcn olmadnn gstergesidir.
Parlamentonun yrtmeden bamsz olarak yasama teebbsnde
hemen hemen hi bulunamad ya da yrtme zerinde denetim ve gzetim
mekanizmasn iletemedii yaplan eletirilerden bir dieridir. Bunun nedeni
olarak da parlamentonun bte zerinde deiiklik teklif edememesi ve bte
zerinde parlamento tasarrufunun ve denetiminin olmamas gsterilmitir.77 Bu
yzden parlamento yrtmenin uzants olarak nitelendirilmitir.
6.3.2. Zayf Muhalefet
Azerbaycanda birok muhalif siyasi partinin ortaya k 1990l yllara
rastlamasna ramen bu partilerin ounluu sosyal tabandan yoksun ve
siyasi arenada ok az etkinlii olan partilerdir. Muhalif partilerin ideolojileri
ve parti programlar birbirinden ok nemli farkllklar gstermemektedir.
ou parti, bir ideoloji etrafnda deil, tek bir lider etrafnda toplanmtr.78
Siyasi partilerin ounluunun sosyal tabannn olmamas, toplumsal kardan
ziyade kiisel karlarn n planda olmas, siyasi parti liderlerinin toplumda
nfuz sahibi olmamalar ve deneyimsizlii partilerin toplumda etkili olmalarn
engellemektedir.79
lkede kuvvetler ayrl ve yrtmenin denetimini engelleyen en nemli sebep
iktidar partisi YAPn karsnda zayf bir muhalefetin varldr. Azerbaycandaki
muhalefet partilerinin egemen parti YAPn karsnda geni kitleleri etkileme gc
olduka zayftr. Ayrca bu partiler kendi aralarnda da kutuplam ve mcadele
76
Stenoqram, Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi nternet Sitesi,
http://www.meclis.gov.az/?/az/stenoqram/35, Eriim: 17.03.2014.
77
Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and Norway,
s. 98.
78
Shahla Sultanova, Challenging the Aliyev Regime: Political Opposition in Azerbaijan, Journal Article
Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 22, Say 1 (K 2014), s. 21.
79
Elvin Mvsmov, Azerbaycanda Siyasi Partilerin Demokratikleme Srecine Etkileri (Yaynlanma-
m Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, 2008), s. 118.
halindedir. Muhalif partilerin kendi ideolojilerini ve temsil ettikleri sosyal grubu

belirleyememi olmalar ve sosyal gruplarla balarnn zayf olmas onlarn
semen kitlelerine ulamasn engelleyen unsurlardan biridir. Azerbaycanda
siyasi partilerin gc parti liderinin toplumdaki nfuzuna baldr.80
Gafarl ve Koydemir, Azerbaycan muhalefetini sistem ii muhalefet ve
sistem d muhalefet olarak ikiye ayrmtr. Buna gre klasik muhalefet
olarak da adlandrlan sistem d muhalefet iktidar ile hibir zaman anlamaya
yanamayan bamszlk srecinde ortaya kan liderlerdir. Ancak bu partilerin
seimleri boykot etme zamanlar da farkllk gstermektedir. 2000 ylndaki genel
seimlerine AHCP katlrken Msavat Partisi boykot karar alm; 2005 ylnda
yaplan seimlere Msavat katlrken AHCP seimi boykot etmitir. 2010 ylnda
yaplan seimleri her iki parti boykot etmi ve katlan partiler sistem ii partiler
olarak nitelendirilmitir.81
Muhalefetin baarszl ise birka sebebe dayandrlmaktadr. deolojik
anlamazlk, ok ballktan kaynaklanan anlamazlk ve insanlar tarafndan
bir destein olmamasndan kaynakl gvensizlik muhalefet ierisindeki
paralanmln dolaysyla muhalefetin baarszlnn sebepleri olarak
gsterilmektedir. Muhalefetin siyasi gazetelere beyanat vermekten teye
gidemedii ve halka tesir edemedii dolaysyla reel siyasette muhalefetin var
olmad getirilen eletiriler arasndadr.82 ktidar ile muhalefet arasndaki
kmazlardan biri de muhalefetin iktidar ile diyaloga kapal olmas iktidarn da
muhalefetin faaliyetlerini sistemli olarak engelleyici dzenlemeler yapmasdr.83
Dier taraftan halkn seimlere ilgi gstermedii, muhalefetin baarsnn
ise bu karamsar ve ilgisiz semenin sanda getirilmesine bal olduu ileri
srlmektedir.84 rnein kurulu yllarnda muhalefetin organize ettii toplumsal
gsterilere katlm 300 bin-1 milyon kii arasnda iken, Milli urann aday
Cemil Hasanlnn 2013 bakanlk seiminde seim mitingine katlm 5 bin kiiyi
bulmamtr.85
Seimlere katlm oranlarna bakldnda ise Azerbaycan semeni asl
yetkinin devlet bakannda olduu ve parlamentonun da devlet bakannn partisi
tarafndan kontrol edildii inanc ile devlet bakanl seimlerine parlamento
seimlerine oranla daha fazla ilgi gstermitir.86
80
Elvin Mvsmov, Azerbaycanda Siyasi Partilerin Demokratikleme Srecine Etkileri, s. 114.
81
Orhan Gafarl ve Serap Koydemir, Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri, BLGESAM nternet Sitesi,
http://www.bilgesam.net/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=2473:2013-10
-d=2473:2013-10-07-20-50-58&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148, Eriim: 07.04.2014.
82
Sarahmetolu, Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve Gerekler, s. 14.
83
Mvsmov, Azerbaycanda Siyasi Partilerin Demokratikleme Srecine Etkileri, s. 118.
84
Sarahmetolu, Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve Gerekler, s. 13.
85
Turgut Demirtepe, Azerbaycanda Yaklaan Cumhurbakanl Seimleri, USAK Analist nternet Si-
tesi, http://www.usakanalist.com/detail.php?id=713, Eriim: 07.04.2014.
86
Blent Aras, Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri, 2013, Hazar Strateji Enstits,
http://www.hazar.org/content/yayinlar/azerbaycan_cumhurbaskanligi_secimleri_2013_310.aspx,
Eriim: 14.03.2014, s. 7.
Azerbaycan 165
Seimlere katlmn zorunlu olmad Azerbaycanda 1995 ylnda ilk

parlamento seimine kaytl semenlerin katlm oran yksek iken, sonraki
yllarda katlm giderek azalmaktadr. 1995 parlamento seiminde %86,5; 1998
bakanlk seiminde %77; 2000 parlamento seiminde %68,8; 2005 parlamento
seiminde %42,2; 2008 bakanlk seiminde %75,12; 2010 parlamento seiminde
%49,56 ve 2013 bakanlk seiminde katlm oran %71,63tr.87
Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Demokratik Kurumlar ve nsan
Haklar Brosunun raporunda paralanm ve marjinal olarak tanmlanan
muhalefet, en son yaplan devlet bakanl seimine tek aday gstererek
girmelerine ramen baarl olamamtr. 2013 ylnda yaplan devlet bakanl
seiminde Aliyev karsnda kazanamayacan dnen adaylar seimlerde ikinci
olabilmek iin Aliyevden ziyade muhaliflerin en gl aday Cemil Hasanly
hedef alm ve eletirmilerdir.88
6.3.3. Kusurlu Seimler
Azerbaycanda gerekletirilen seimlerin uluslararas standartlara uygun
olmad ve seimlerde muhalefet partilerinin kampanya sresi ve imknlarnn
yetersiz olduu hem muhalefet tarafndan hem de uluslararas gzlemciler
tarafndan yaplan eletiriler arasndadr.
Baylgene gre Azerbaycanda fren ve denge mekanizmasnn ilememesi
kusurlu parlamento seimlerinden kaynaklanmaktadr. 1995 parlamento
seimlerinde muhalefet partilerinin gsterdikleri adaylarn hemen hemen drtte
nn kayd yaplmamtr. 1995 seimlerinde krsal alanda vekleten oy (proxy
voting) ve blok oy (block voting) yaygndr. Kentsel alanlarda da aile reislerinin
tm aile yerine oy kulland grlmtr. Bu yzden snrl sayda muhalif parti 8
ye gibi snrl sayda milletvekillii kazanabilmitir. Dier yeler de iktidar partisi
YAP ve iktidar yanls muhalefetten olumutur.89 1995 ylnda yaplan Milli Meclis
seimleri sonucunda YAP 84, iktidara yakn olan bamszlar 21 ye ile Meclise
girebilmilerdir. Muhalefetin Meclisteki temsil oran ise sadece %10dur.90
5 Kasm 2000 tarihinde yaplan Milli Meclis seimlerinde 11 blgedeki seim
sonularnn Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmesi sebebiyle 7 Ocak
87
Azerbaijan Parliamentary Chamber: Milli Mejlis Elections Held in 1995, IPU nternet Sitesi,
http://www.ipu.org/parline-e/reports/arc/2019_95.htm, Eriim: 14.04.2014 ; Azerbaijan Milli
Mejlis (National Assembly), IPU nternet Sitesi,
http://www.ipu.org/parline/reports/CtrlParlementaire /2019_F.htm, Eriim: 14.04.2014.
Azerbaycan seimlerine katlm oranlarna ilikin veriler iin bkz. AGT Demokratik Kurumlar ve
nsan Haklar Brosunun seim sonularna ilikin raporlar, Azerbaijan; Voter turnout data for
Azerbaijan, IDEA nternet Sitesi, http://www.idea.int/vt/countryview.cfm?CountryCode=AZ,
Eriim: 06.06.2013.
88
Demirtepe, Azerbaycanda Yaklaan Cumhurbakanl Seimleri.
89
Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and Norway,
s. 98.
90
Ahmet Turan Esen, 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri, 21.
Yzyl Trkiye Enstits nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbay-
can/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefet-partileri,
Eriim: 07.04.2014.
2001de sz konusu blgelerde tekrar seim yaplmtr. Buna gre YAP 75 ye

ile parlamentoda temsil edilirken, bamszlarn ye says 29dur. AHCP (6) ile
Msavatn (2) da yer ald Meclisteki muhalefetin toplam sandalye says ise
18dir.91
6 Kasm 2005 tarihinde gerekletirilen Milli Meclis seimlerinde 10 seim
blgesindeki sonularn iptal edilmesi sebebiyle iptal edilen blgelerin seimleri
13 Mays 2006da tekrar edilmitir. Buna gre iktidar partisi YAPn ye says 61,
iktidar destekleyen bamszlarn ye says 46, AHCP (1) ile Msavatn (5) da
yer ald muhalif partilerin Meclisteki ye says 18dir.92
2005 parlamento seimi ile karlatrldnda seime ilginin az olduu
7 Kasm 2010 tarihinde yaplan Milli Meclis seim sonularna gre YAP 69,
Bamszlar 46 ye ile Meclise girerken, muhalif partilerin Meclisteki ye
says 10dur. Seime blok olarak 32 aday ile katlan Msavat Partisi ve AHCP
ise Meclise girememitir.93 AHCP lideri Ali Kerimli ve Msavat Partisi lideri sa
Kamber seimlere hile kartn iddia ederek seim sonularn tanmadklarn
belirtmilerdir.94
lkenin en gl iki partisi olan AHCP ve Msavatn adaylarnn Meclise
giremedii 2010 seimlerine vatandan, medyann hatta milletvekili adaylarnn
dahi ilgi gstermedii, seim propagandas srasnda miting yaplmad
yaplan eletiriler arasndadr. Seim sonrasnda AGT ve Avrupa Konseyi
gzlemcileri seimi kusurlu parlamento seimi olarak nitelendirirken, Bamsz
Devletler Topluluu ve Trk Dili Konuan lkeler Parlamenter Asamblesinin
gzlemcileri ise seimin uluslararas standartlara uygun olarak gerekletiini
ileri srmlerdir.95 Dier yandan muhalefet, iktidarn yurtd yasaklar, yayn
yasaklar, siyasi tutuklamalar ve muhalefet liderlerini birbirine drme
abalarnn demokratik seim ortamn engellediini savunmutur.96 2010
parlamento seimi sonrasnda MSK 46 sandkta yaplan oylamay geersiz saym;
ancak, bunun seim sonularn etkilemeyeceini ileri sren Anayasa Mahkemesi
genel seim sonularn onaylamtr.97
Muhalefetin seimlere gveninin olmadnn belirtildii AGT Demokratik
Kurumlar ve nsan Haklar Brosunun raporuna gre, devlet bakanl
91
Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2001, OSCE/ODIHR nternet Sitesi,
http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/14265 , Eriim: 06.06.2013.
92
Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2005, OSCE/ODIHR nternet Sitesi
http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/17946, Eriim: 06.06.2013; Republic of Azerba-
ijan: Parliamentary Elections Final Report, 2006, OSCE/ODIHR nternet Sitesi,
http://www.osce.org/odihr/elections/ azerbaijan/19596, Eriim: 06.06.2013.
93
7 Kasm 2010 seimleri iin bkz. Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report,
2010, OSCE/ODIHR nternet Sitesi, http://www.osce.org/odihr/75073, Eriim: 06.06.2013.
94
Esen, 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri.
95
Elhan ahinolu, Muhalefetsiz Oluan Azerbaycan Parlamentosu, 21. Yzyl Trkiye Enstits
nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbaycan/2010/11/09/5882/muhalefet-
siz-olusan-azerbaycan-parlamentosu, Eriim: 24.03.2014.
96
Esen, 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri.
97
Aras, Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri, 2013, s. 7.
Azerbaycan 167
seiminde niversite mezunu olma ve en az 10 yl Azerbaycanda ikamet etme

artlar uluslararas standartlara uygun deildir. Dier bir eletirilen nokta ise
seim kampanyasnn 22 gne indirilmesi ve adaylarn medya eriiminin yetersiz
olmasdr.98 Raporda, gzlemcilerin katld seim merkezlerinin %58inde oy
saymnn kusurlu bir ekilde gerekletii belirtilmitir.99
6.3.4. ktidar Glendiren Dier Sebepler
Azerbaycanda gl bir merkezi yap ve devlet bakanln destekleyen anlay,
siyasi ve ekonomik istikrarn salanmas iin byle bir sistemin gerekli olduu
dncesinden kaynaklanmaktadr. Dolaysyla petrol gelirlerinin salam oluu
ekonomik refah ve uluslararas irketlerle yaplan antlamalar ile Dalk Karaba
meselesinde takip edilen ok ynl politika iktidar glendiren sebepler olarak
gsterilmitir. lkede ekonomik istikrarn yan sra siyasi istikrar ve gven ortam
da iktidarn devamll zerinde belirleyici olmutur.
Azerbaycan seimlerinde belirleyici olan unsurlardan biri lkenin
sosyoekonomik yaps ve bu yap ierisindeki iktidar sekinleri ile iktidar
arasndaki ilikiler adr. zellikle makroekonomik performanstaki olumlu seyir,
sanayi bata olmak zere ekonomideki byme, petrol ve doal gaz retimindeki
art gibi ekonomi alanndaki gelimeler Aliyev iktidarn glendirmitir.100
Brokrasinin ve devlet kurumlarnn hakim olduu enerji sektrne dayal
ekonomik gelime de sahip olduu konumu salamlatrmak isteyen siyasal
sekinlerin iktidar ile patronaj ilikilerini glendirmesine sebep olmutur.
Alkana gre, lkedeki ekonomik gelime ile otoriter rejim arasndaki bu eliki
siyasal rejimin ekillenmesine etki eden nemli dinamiklerden biridir.101
7. SONU
Azerbaycan Cumhuriyeti, 1995 tarihli Anayasas ile bamszlk ncesi
benimsemi olduu bakanlk sistemini ve sistem ierisindeki organlarn grev
ve yetkilerini dzenlemitir. Azerbaycan Anayasas ile hkimiyetin halka ait
olduu, serbest, eit, genel ve gizli oy esasna dayal seim sistemi, demokratik
ve sekler hukuk devleti, kuvvetler ayrl gibi demokratik bir devlette olmas
gereken zellikler gvence altna alnmtr. Ancak, yrtmenin muhalefete ve
basna kar izlemi olduu politikalar ve devlet bakannn sistem ierisindeki
otoritesini arttran anayasal ve hukuki dzenlemeler, Azerbaycan siyasi rejiminin
siyaset bilimciler tarafndan yar-otoriter rejim ya da sultanistik yar-otoriter
rejim olarak snflandrlmasna neden olmu ve lkenin biimsel bir demokrasiye
sahip olduu ileri srlmtr. Gnene gre, Azerbaycan Anayasas bamszlk
98
Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report, s. 2.
99
Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report, s. 3.
100
Aras, Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri, 2013, s. 7-8.
101
sonras yaanan darbelerden dolay darbe sendromu102 etkilerini tamaktadr

ki bu etki siyasal sistemin istikrarn salama kisvesi altnda devlet bakanl
otoritesinin daha da glenmesine sebep olmutur.
Azerbaycan Anayasasna gre, yrtmenin ba olan bakann yrtme
gcn paylat baka bir organ yoktur. Devlet bakan dorudan halk
tarafndan seilir ve bakan yrtme grevini icra ederken kendisine yardmc
olan babakan ve bakanlar kurulunu seer. Yasama ve yrtmenin birbirinin
varln sona erdirebileceine dair anayasal dzenlemeler mevcut deildir. Bu
dorultuda Azerbaycan ynetim sistemini Amerikan hkmet sistemine benzer
ekilde bakanlk sistemi olarak adlandrmak mmkndr. Ancak, lkenin
siyasi, idari, ekonomik, kltrel ve tarihsel alanlarda kendine zg koullar
sebebiyle Azerbaycan ynetim sistemi, ABDde uygulanan bakanlk sisteminden
farkllamaktadr. Azerbaycan hkmet sisteminin ABDde uygulanan bakanlk
sisteminden en nemli fark kuvvetler ayrl ilkesinin ve fren ve denge
mekanizmasnn tam olarak uygulanamamasdr. Dier bir fark, lkede siyasal
aktr olarak babakan ve bakanlar kurulunun olmasdr. Hkmet sisteminin
nitelii konusunda tartmalara da yol aan bu durum, yrtmenin iki kanatl
olduunu gstermemektedir. Zira, babakan ve bakanlar kurulu parlamentoya
kar deil, devlet bakanna kar sorumludur.
Azerbaycan siyasal sisteminin merkezinde yer alan devlet bakannn yasama,
yrtme ve yarg alanlarnda geni yetkileri vardr. Azerbaycan devlet bakan
kanun nerisinde bulunarak yasama srecine itirak edebilmekte ve bakann
vermi olduu kanun nerisi zerinde Meclis deiiklik yapamamaktadr.
Devlet bakan ayrca, kanun hkmnde olan ve ferman olarak adlandrlan
kararnameler karabilmektedir. Devlet bakannn yasama srecindeki geni
yetkileri karsnda Azerbaycan Milli Meclisinin yrtme organ zerindeki
denetimi olduka zayftr; hatta neredeyse yoktur. Parlamentonun yrtme
karsnda zayf olmasnn sebebi, iktidar partisi YAPn ve iktidar destekleyen
bamszlarn parlamentoda ounluu oluturmasdr. Bundan dolay,
parlamentoda hemen hemen hibir muhalif ses kmadan yrtmenin kanun
nerileri kabul edilmektedir. Bu balamda, Meclisin uygulamada yrtmeden
bamsz olarak kanun nerisinde bulunamamas ve yrtme zerinde denetim
ve gzetim mekanizmasn iletememesi siyasi sisteme getirilen nemli
eletirilerdir.
Azerbaycanda sert kuvvetler ayrlnn nndeki dier bir engel, bakann
yarg alannda sahip olduu geni yetkilerdir. Anayasa Mahkemesi ve Yksek
Mahkeme (Yargtay) yeleri ile uyumazlk mahkemeleri hkimlerini ve
102
Gnen bunu, 4nc maddede yer alan halkn setii yetkili temsilciler dnda hi kimsenin halk
temsil etmeyecei; 6nc maddede yer alan hibir kesimin iktidar zorla ele geiremeyecei ve 20nci
maddede yer alan ayaklanma ve darbe giriimlerine yardm amacyla alnan borlarn bor sayla-
mayaca ifadelerine dayandrmaktadr (Gnen, Azerbaycan Anayasas zerine Notlar, s. 193).
Azerbaycan 169
cumhuriyet basavcsn Meclisin onay ile atayan devlet bakan, dier

mahkemelerin hkimlerini Meclisin onay olmadan grevlendirmektedir.
2000 ylndan itibaren yaplan ve devlet bakan ile iktidar partisinin siyasal
sistem ierisindeki otoritesini glendiren ve sreklilik salayan anayasal ve
hukuksal dzenlemeler, lkede siyasi partilerin yaamasna izin verse de, iktidara
gelme ansn azaltmtr. lkede paralanm muhalefeti zayflatan dier bir
unsur ise 2002 ylnda kabul edilen, tm milletvekillerinin dar blge seim sistemi
ile seilmesine dair anayasa deiikliidir. ki partili bir sistemi tevik eden ve
zayf partilerin yaamasna izin vermeyen bir sistem olarak nitelendirilen dar
blge seim sistemi, yerelde gl iktidar sekinlerinin parlamentoya girmesine
zemin hazrlad iin eletirilmitir.
Azerbaycan hkmet sistemine yneltilen eletirilerin banda, devlet
bakannn otoritesinin anayasa deiiklikleriyle gittike glenmesi gelmektedir.
Hatta bakann sahip olduu geni yetkiler sebebiyle Azerbaycan hkmet
sistemi sper bakanlk sistemi olarak da nitelendirilmitir. Ayrca sert kuvvetler
ayrlnn mevcut olmamas yrtmenin erkler dengesinde daha ar basmasna
sebep olmutur. Mevcut siyasal sistem bakan denetleyecek ve frenleyecek
bir mekanizma ngrmemi, frensiz ve uyumlu bir yapnn oluumuna
hizmet etmitir. Devlet bakanna snrsz seilebilme hakk tanyan ve kalc
iktidar yolunu aan 2009 Anayasa deiiklii, d basn ve muhalefet tarafndan
eletirilmi; demokratikleme srecinde olan Azerbaycan iin otoriter rejime
dnme tehlikesi yaratt ileri srlmtr.
Btn bu ereve iinde, Azerbaycan hkmet sisteminde ne kan
zellikler; merkezde yasama, yrtme ve yarg alanlarnda birok yetkiyle
donatlm gl bakan; bakann partisinin ounlukta olduu ve onunla
uyumlu alan yasama organ; bakann hkimlerin atanmasnda ve yksek yarg
organlar yelerinin belirlenmesinde nemli yetkilere sahip olduu yarg sistemi
ve iktidar karsnda Azerbaycann bamszln kazanmasndan gnmze
kadar rgtsel adan var olmu, ancak iktidara gelememi zayf ve paralanm
muhalefet eklinde sralanabilir. Bakanlk sisteminin iyi ilememesinin
nndeki en nemli engel ise, demokratik hukuk devletinin temelinde yer alan
etkili fren ve denge mekanizmalarna dayanan kuvvetler ayrl ilkesinin tam
olarak uygulanamamasdr. Bu adan deerlendirildiinde Azerbaycanda
terazinin bir kefesinde yer alan gl ve istikrarl ynetim, dier kefesinde yer
alan demokratikleme karsnda ar basmaktadr. Dier yandan lkenin enerji
sektrne dayal ekonomik bymesi de siyasal liberallemeye ivme kazandrmak
yerine iktidarn gcn pekitiren bir unsur olarak kalmtr.
KAYNAKA
Abbasov, Shahin. Presidential and Democratization Process in Azerbaijan, Friedrich-
Ebert-Stiftung nternet Sitesi, http://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/05810.
pdf, Eriim: 03.06.2013.
Abdullayev, Cavid.Azerbaycanda Anayasallama Sreci ve Benimsenen Sistemin
Nitelii, Avrasya Dosyas, Cilt 7, Say 1, http://www.21yyte.org/assets/uploads/
files/109-131%20cavid.PDF, Eriim: 14.03.2014, s. 109-131.
Aliyev, Cabir. Azerbaycan Anayasal Yarg Sisteminde ikayet Denetim Usul: Anayasa
ikayeti. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, 2010.
Alkan, Haluk. Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas. Ankara: USAK
Yaynlar, 2010.
____ .Demokrasi-Otoriterlik Ayrmnda Orta Asya ve Kafkasya Trk Cumhuriyetlerinde
Siyasal Partiler: Azerbaycan, Kazakistan ve Krgzistan rnekleri. ASAM Avrasya
Dosyas, Cilt 10, Say 4 (2004), s. 208-235.
____ .Trk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallama Sreci: Geen Yirmi Yln Bir
Bilanosu. Bilig, Say 61 (Bahar 2012), http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article /521.
pdf, Eriim: 06.06.2013, s. 1-30.
Aras, Blent. Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri, 2013. Hazar Strateji Enstits,
http://www.hazar.org/content/yayinlar/azerbaycan_cumhurbaskanligi_
secimleri_2013_310.aspx, Eriim: 14.03.2014.
Aslanl, Araz. Azerbaycanda Devlet Bakanl Seimi ve Sonrasndaki Gelimeler.
Karadeniz Aratrmalar, (Bahar 2004), http://www.karam.org.tr/Makaleler/1118809
257 aslanli.pdf, Eriim: 06.06.2013, s. 102-120.
Azrbaycan Respublikas Ba Prokurorluu. Azrbaycan Respublikasnn Cinayt
Mcllsi, www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/AR-in_cinayet_mecellesi.doc,
Eriim: 10.09.2014.
Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Statistika Komitsi. hali, http://www.stat.gov.az/
source/demoqraphy/, Eriim: 25.02.2014.
Azrbaycan Respublikas Mrkzi Seki Komissiyas. Azrbaycan Respublikasnn Seki
Mcllsi, http://www.msk.gov.az/uploads/qanunvericilik/secki-macallasi_2013.pdf,
Eriim: 03.06.2013.
____ .Sekiler, http://www.cec.gov.az/az/ main_az.htm, Eriim: 29.04.2013.
Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi. Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi Daxili

Nizamnamsinin tsdiq edilmsi Haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu,
http://www.meclis.gov.az/?/az/content/39, Eriim: 06.06.2013.
____ .Stenoqram, http://www.meclis.gov.az/?/az/stenoqram/35, Eriim: 17.03.2014.
Bayulgen, Oksan. Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan,
Russia and Norway. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
Center for Systemic Peace. Polity IV Country Report 2010: Azerbaijan, http://www.
systemicpeace.org/polity/Azerbaijan2010.pdf, Eriim: 19.07.2013.
CIA. The World Factbook: Azerbaijan, https://www.cia.gov/library/publications/the-
world-factbook/geos/aj.html, Eriim: 20.02.2014.
Azerbaycan 171
Cornell, Svante E. Democratization Falters in Azerbaijan. Journal of Democracy, Cilt 12,

Say 2 (Nisan 2001), s. 118-131.
Demirelli, Levent. Azerbaycan Cumhuriyeti Kamu Ynetimi rgtlenmesi. Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi, 2012.
Demirtepe, Turgut. Azerbaycanda Yaklaan Cumhurbakanl Seimleri, USAK Analist
nternet Sitesi, http://www.usakanalist.com/detail.php?id=713, Eriim: 07.04.2014.
Diamond, Larry Jay. Thinking about Hybrid Regimes. Journal of Democracy, Cilt 13, Say 2
(Nisan 2002), s. 21-35.
Duverger, Maurice. Siyasi Partiler. Ankara: Bilgi Yaynevi, 1993.
Economic Intelligence Unit. Democracy Index 2012, http://www.eiu.com /Handlers/
WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy-Index2012.pdf&mode=wp&campaignid=
DemocracyIndex 12, Eriim: 19.07.2013.
Election Guide. Republic of Azerbaijan, http://www.electionguide.org/country.
php?ID=16, Eriim: 29.04.2013.
Elgie, Robert. Semi-Presidentialism: An Increasingly Common Constitutional Choice.
Semi-Presidentialism and Democracy iinde, Robert Elgie, Sophia Moestrup ve Yu-Shan
Wu ed., New York: Palgrave Macmillan, 2011, s. 1-20.
Elma, Fikret. Azerbaycanda Yerel Ynetiim ve Belediye: Bak ve Yakn Havzas rnei.
Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 18, Say
2 (2013), http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2013-2-10.pdf, Eriim:
28.10.2014, s. 163-186
Ergl, Ozan ve Cavid Abdullayev. Azerbaycan Anayasas, http://acikarsiv.ankara.edu.tr/
browse/1111/1691.pdf, Eriim: 14.03.2014.
Ergn, Aya. Post-Soviet Political Transformation in Azerbaijan: Political Elite, Civil Society
and The Trials of Democratization. Uluslararas likiler, Cilt 7, Say 26 (Yaz 2010),
http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2013/02/post-soviet-political-
relations.pdf, Eriim: 14.03.2014, s. 67-85.
Esen, Ahmet Turan. 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri,
21. Yzyl Trkiye Enstits nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/
azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefet-
partileri, Eriim: 07.04.2014.
Freedom House. Freedom in the World 2013, http://www.freedomhouse.org/sites /
default/files/FIW%202013%20Booklet%20%20for%20Web1.pdf,
Eriim: 19.07.2013.
Gafarl, Orhan ve Serap Koydemir. Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri. BLGESAM
nternet Sitesi, http://www.bilgesam.net/tr/index.php?option=com_content&view
=article&id=2473:2013-10-07-20-50-58&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148,
Eriim: 07.04.2014.
Gnen, Levent. Azerbaycan Anayasas zerine Notlar. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi
Dergisi, Cilt 47, Say 14 (1998), http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/294/2683.
pdf, Eriim: 29.04.2013, s. 185-220.
Guliyev, Farid. Post-Soviet Azerbaijan: Transition to Sultanistic Semiauthoritarianism?
An Attempt at Conceptualization. Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet
Democratization, Cilt 13, Say 3 (Yaz 2005), s. 393-435.
Hacyev, Natig. Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei. Yaynlanmam Doktora Tezi,

stanbul niversitesi, 2009.
Hasanolu, Mrteza. Azerbaycan Cumhuriyetinde Devletin Yeniden Yaplandrlmas.
Saytay Dergisi, Say 69, http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der69m5.pdf,
Eriim: 28.10.2014, s. 73-90.
Heinrich, Andreas. The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, The
Research Centre for East European Studies nternet Sitesi, http://www.forschungsstelle.
uni-bremen.de/UserFiles/file/06-Publikationen/Arbeitspapiere/fsoap107.pdf,
Eriim: 03.06.2013, s. 10-26.
IDEA. Voter turnout data for Azerbaijan, http://www.idea.int/vt/countryview.
cfm?Country Code=AZ, Eriim: 06.06.2013.
IPU. Azerbaijan Parliamentary Chamber: Milli Mejlis Elections Held in 1995, http://www.
ipu.org/parline-e/reports/arc/2019_95.htm, Eriim: 14.04.2014.
____ .Azerbaijan Milli Mejlis (National Assembly), http://www.ipu.org/parline/reports/
CtrlParlementaire /2019_F.htm, Eriim: 14.04.2014.
ba, eref. Cumhurbakannca Yaymlanmas Ksmen veya Tamamen Uygun Bulunmayan
Kanunlarn Meclise Geri Gnderilmesi. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt
52,Say 3 (2003), s. 299-316.
Kamrava, Mehran. State-Building in Azerbaijan: The Search for Consolidation. Middle
East Journal, Cilt 55, Say 2 (lkbahar 2001), s. 216-236.
Linz, Juan. Totaliter ve Otoriter Rejimler. Ankara: Liberte Yaynlar, 2008.
Mehmetolu, Enes. Azerbaycan Anayasasnda Yrtme Erki. Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2010.
Mollaer, Frat. Azerbaycanda Demokrasi ve Gelecei zerine Gzlemler. Bilgi, 8 (2004),
http://www.bilgidergi.com/uploads/2004Mollaer.pdf, Eriim: 04.06.2013.
Mvsmov, Elvin. Azerbaycanda Siyasi Partilerin Demokratikleme Srecine Etkileri.
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, 2008.
Nichol, Jim. Azerbaijans October 2008 Presidential Election: Outcome and Implications,
Report, Congressional Research Service, http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS22977.
pdf, Eriim: 03.06.2013, s. 1-6.
OSCE/ODIHR. Azerbaijan, http://www.osce.org/odihr/elections /azerbaijan,
Eriim: 29.04.2013.
____ .Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2001, http://www.
osce.org/odihr/elections /azerbaijan/ 14265, Eriim: 06.06.2013.
osce.org/odihr/elections/azerbaijan/17946, Eriim: 06.06.2013.
osce.org/odihr/elections/azerbaijan/19596, Eriim: 06.06.2013.
osce.org/odihr/75073, Eriim: 06.06.2013.
____ .Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report, http://
www.osce.org/institutions/110015, Eriim 19.03.2014.
Azerbaycan 173
Ottaway, Marina. Democracy Challenged: The Rise of Semi-Authoritarianism. Washington

DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2003.
nder, Tuncay. Seim Sistemleri. Siyaset iinde, Mmtazer Trkne ed., Ankara: Lotus Yaynevi,
2003, s. 293-314.
zbudun, Ergun. Otoriter Rejimler, Seimsel Demokrasiler ve Trkiye. stanbul: stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar, 2011.
zgii, Tunca. Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycann Parlamento Yaplarnn
Karlatrmal Analizi. Trkiyat Mecmuas, Cilt 22, (Gz, 2012), http://www.journals.
istanbul.edu.tr/tr/index.php/turkiyat/article/view/18740/pdf, Eriim: 03.06.2013, s.
83-102.
zkul, Fatih. Bakanlk Sistemi zerine Amerika Birleik Devletleri ve Azerbaycan Modeli
Karlatrmas. TBB Dergisi, Say 103 (2012), http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/
m2013-103-1228, Eriim: 03.06.2013, s. 85-110.
Rehimli, Recep. Azerbaycan Ynetim Sistemi. Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi,
Cilt 2, Say 9 (Sonbahar 2009), http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi9pdf/
rehimli_recep.pdf, Eriim: 19.07.2013. s. 377-386.
Sarahmetolu, Nesrin. Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve
Gerekler, ORSAM nternet Sitesi, (Ekim 2013), http://www.orsam.org.tr/tr/
trUploads/Yazilar /Dosyalar/2013109170rapor.pdf, Eriim: 01.03.2014.
Schedler, Andress. The Logic of Electoral Authoritarism. Electoral Authoritarism The
Dynamics of Unfree Competition iinde, Andreas Schedler ed., London: Lynne Rienner,
2006, s. 1-23.
Sedelius, Thomas. The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers: Semi-
Presidentialism in Central and Eastern Europe. rebro: rebro niversitesi Yayn, 2006.
Sultanova, Shahla. Challenging the Aliyev Regime: Political Opposition in Azerbaijan.
Journal Article Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 22,
Say 1 (K 2014), s. 15-37.
ahinolu, Elhan. Muhalefetsiz Oluan Azerbaycan Parlamentosu, 21. Yzyl
Trkiye Enstits nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/
azerbaycan/2010/11/09/5882/muhalefetsiz-olusan-azerbaycan-parlamentosu,
Eriim: 24.03.2014.
T.C. Bak Bykelilii Ticaret Mavirlii. Azerbaycan Yllk Raporu 2012: Azerbaycann
Genel Ekonomik Durumu ve Trkiye ile Ekonomik-Ticari likileri, http://www.
musavirlikler.gov.tr/upload/AZER/RAPOR%202012.docx, Eriim: 10.03.2014.
Tokluolu, Ceylan. Azerbaycan. Bamszlklarnn Yirminci Ylnda Azerbaycan, Grcistan
ve Ukrayna iinde, smail Aydngn ve idem Balm ed., Ankara: Atatrk Kltr
Merkezi, 2012, s. 15-115.
____ .Perceptions of State and Leadership in Post-Soviet Azerbaijan (1991-2009). Middle
Eastern Studies, Cilt 48, Say 3 (2012), s. 319-343.
TRKPA. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasas, www.turk-pa.org/documents/turk-t.pdf,
Eriim: 10.04.2013.
United Nations Public Administration Network (UNPAN). Republic of Azerbaijan Public
Administration Country Profile, (Mart 2004), http://unpan1.un.org/intradoc/groups/
public/documents/un/unpan023173.pdf, Eriim: 19.03.2014.
Valiyev, Anar. Parliamentary Elections in Azerbaijan. Problems of Post-Communism, Cilt 53,

Say 3 (Mays-Haziran 2006), s. 17-35.
Wu, Yu-Shan. Clustering of Semi-Presidentialism: A First Cut. Semi-Presidentialism and
Democracy iinde, Robert Elgie, Sophia Moestrup ve Yu-Shan Wu ed., New York :
Palgrave Macmillan, 2011, s. 21-41.
Yavagel, Emine. Temsilde Adalet ve Siyasal stikrar Asndan Seim Sistemleri ve Trkiyedeki
Durum, stanbul: Nobel Yaynevi, 2004.
Brezilya 175
brezilya
KOALSYONCU BAKANLIK SSTEM: BREZLYA
Mehmet Solak*
1. GR
G
ney Amerika ktasnda en kalabalk nfusa ve en geni topraklara sahip
lke olan Brezilya, bakanlk sistemiyle ynetilen, federal bir cumhuriyettir.
26 eyalet ve bir federal blgeden mteekkildir. 1822de Portekizden
ayrlarak bamszln kazanan lke, yaklak 200 yllk tarihi boyunca yedi
farkl anayasayla ynetilmitir.
Huntington tarafndan demokratiklemenin nc dalgas olarak adlandrlan
demokratikleme srecinde1 askeri-otoriter ynetimden demokrasiye gei
yapan lke, halen kurucu meclisin yapt 1988 Anayasas ile ynetilmektedir.
Uzun sren askeri ynetimin ardndan demokratik bir ynetime kavuan
Brezilyada 1988 Anayasas ile kurulan sistemde 1990larn balarnda belli
aksamalar grlse de; son 15-20 ylda sistemin etkin bir ekilde iledii genel
olarak kabul grmektedir. Ayrca, muteber demokrasi endekslerine gre sistem
ileyen bir demokrasi olarak nitelendirilmektedir.
ABDdeki bakanlk sistemi, Latin Amerika lkelerindeki sistemleri etkilemitir.
Bununla birlikte, her lke ABD sistemini kendine farkl bir ekilde entegre etmitir.
Ancak ABD bakanlk sisteminde bulunan fren ve denge mekanizmalarnn
Brezilyada da (farkl bir ekilde ilese de) bulunduu sylenebilir.
Brezilyada bakan dorudan halk tarafndan seilmekte; yasama ve yrtme
organlar birbirinden bamsz olup birbirini feshedememekte yani sabit grev
sreleri bulunmakta; yrtmenin grev yapmas iin parlamentodan gvenoyu
almas gerekmemektedir. Bu nedenlerle Brezilya sistemi bir bakanlk sistemi
olarak nitelendirilmektedir.
Bu almada, ncelikle Brezilya hakknda genel bilgiler verilmekte ve
lkenin belli bal geliim gstergeleri ile demokrasi ve effaflk endekslerindeki
* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: mehmetsolak@tbmm. gov.tr.
1
Samuel Huntington, Democracys Third Wave, Universite Libre de Bruxelles nternet Sitesi,
http://dev.ulb.ac.be/sciencespo/dossiers_supports/group-63.pdf, Eriim:11.04.2014.
konumuna deinilmektedir. Ardndan lkenin bamszln kazand tarih olan

1822den 1988 Anayasasnn kabul ediliine kadar siyasi tarihinde meydana
gelen gelimeler zet olarak anlatlmaktadr. almann drdnc blmnde
1988 Anayasas erevesinde Brezilyada yasama, yrtme ve yarg organlarnn
yetkileri ortaya konulmaktadr. Beinci blmde yasama yrtme ve yarg
organlarnn ilikileri, uygulamalar ve rnek olaylar erevesinde ele alnmakta,
ardndan sistemin ileyiine ilikin tartmalara yer verilmektedir.
2. BREZLYA HAKKINDA GENEL BLG
Gney Amerika ktasnn dousunda yer

alan Brezilya, 8.514.777 km2lik yzl-
Devlet Bakan: Dilma Vana Rousseff myle dnyann en geni topraklara sahip
Hkmet beinci, Gney Amerikann birinci lkesidir.
Bakan: Dilma Vana Rousseff ili ve Ekvador hari, Gney Amerikadaki
Yasama Organ: Kongre (Temsilciler Meclisi btn lkelerle snr vardr.
ve Senato)
Temmuz 2013 itibariyle nfusu
Ynetim ekli: Cumhuriyet, Bakanlk, Federal 201.009.062dir. Nfusun %73,6s Katolik,
Yzlm: 8.514.777 km2 %15,4 Protestandr. 2010 itibariyle nfu-
sun %87si kentlerde yaamaktadr. En b-
Nfus: 201.009.062
yk iki ehri Sao Paulo, 19.960.000; Rio de
Dil: Resmi dil/en yaygn olarak kullanlan Janeiro, 11.836.000 nfusa sahiptir.2
dil Portekizce spanyolca (zellikle
snr blgelerinde), Japonca, Almanca, Devletin resmi ad Brezilya Federal
talyanca, ngilizce ve ok sayda yerli dil de Cumhuriyetidir (Republica Federativa do
kullanlmaktadr.
Brasil). 26 eyalet3 ve bir federal blgeden
Din: Roma Katolik %73,6, Protestan %15, olumaktadr. Devlet Bakan Dilma Rous-
Spiritualist %1,3, Bantu/Vudu %0,3, Dier sefftir. (1 Ocak 2011den beri). lkenin
%1,8.
bakenti Brasilia, resmi dili Portekizcedir.
Ekonomi: 2012 yl, gayrisafi milli hsla
Brezilyada salk, bebek lmleri, bes-
bykl 2.310 trilyon dolar, byme hz
lenme gibi sosyal geliim gstergelerinde
%0,9, enflasyon %5,4 olarak gereklemitir.
blgesel farkllklar olduka belirgindir.
lkenin gney ve gneydou blgeleri daha zengindir ve sosyal geliim gsterge-
lerinde lkenin geri kalan kesimlerine gre ok daha iyi durumdadr.4
2
The World Fact Book Brazil, CIA nternet Sitesi,
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html, Eriim:20.01.2014.
3
Eyaletler (estados) unlardr: Acre, Alagoas, Amapa, Amazonas, Bahia, Ceara, Espirito Santo, Goias,
Maranhao, Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Minas Gerais, Para, Paraiba, Parana, Pernambuco, Pia-
ui, Rio de Janeiro, Rio Grande do Norte, Rio Grande do Sul, Rondonia, Roraima, Santa Catarina, Sao
Paulo, Sergipe, Tocantins (CIA nternet Sitesi, https://www.cia.gov/library/publications/the-wor-
ld-factbook/geos/br.html, Eriim:20.01.2014).
4
Brazil Overview, Dnya Bankas nternet Sitesi, http://www.worldbank.org/en/country/brazil/
overview, Eriim:23.01.2014.
Brezilya 179
Bakent Brasiliadan bir grnm
Yoksulluk5 oran, 2003te %21 iken 2009da %11e dmtr. Ar yoksulluk

(gnde 1,25 dolar gelirle yaayanlar) oran da 2004te %10 iken 2009da %2,2ye
inerek ciddi bir d gstermitir.6
2001-2009 dneminde toplumun en zengin %10luk kesiminin geliri %1,7
art gsterirken en fakir %10luk kesiminin geliri %7lik bir art gstermi, bu
eilim de Gini katsaysn7 son 50 yln en dk seviyesi olan 0,51e indirmitir.
Her ne kadar gelir dalm adaletsizliinde gemie gre bir iyileme olsa da,
hlihazrdaki seviye orta gelir grubundaki bir lke iin gelir adaletsizliinin
yksek olduu bir duruma iaret etmektedir.8
lkede ortalama yaam beklentisi 73tr. (Erkekler iin 69,48; Kadnlar iin
76,74). Okuma-yazma oran %90,4tr. rencilerin okulda geirecei ortalama
sre beklentisi 14 yldr. 9
Brezilya, 2012 yl itibari ile 2,33 trilyon dolar olan gayrisafi milli hslas
(GSMH) ile ekonomik byklkte Gney Amerikada birinci, dnyada sekizincidir.
2012 yl iin byme oran %0,9; enflasyon oran ise %5,4 olarak gereklemitir.
Brezilya, ABD merkezli zgrlk Evinin (Freedom House) 2013 yl
5
Gnde 2 dolar gelirle yaayanlar
6
Brazil Overview.
7
Gini endeksi, gelir dalmndaki adaleti gsteren bir katsaydr. Bu endekste lkeler gelir dalmn-
daki adalet durumuna gre 0 ile 1 arasnda deien deerler almaktadr. 0 mutlak adaleti, 1 mutlak
adaletsizlii gstermektedir (Gini Index, Investopedia nternet Sitesi,
http://www.investopedia.com/terms/g/gini-index.asp, Eriim:11.04.2014).
8
Brazil Overview.
9
The World Fact Book Brazil.
deerlendirmesine gre ve zgr lke kategorisinde hem siyasi haklar hem de

siyasi zgrlkler bakmndan en yksek skorun bir altnda yer alan 2 puanla
deerlendirilmitir.10
Dnyada sklkla atf yaplan bir dier endeks olan Economist Dergisinin
Demokrasi Endeksine gre ise, 2012 yl itibariyle kusurlu demokrasi
kategorisinde yer almaktadr. Brezilyann lke skoru 10 zerinden 7.12dir.11
Brezilya, Uluslararas effaflk rgtnn hazrlam olduu Dnya Yolsuzluk
Algs Endeksinde 100 zerinden 42 puan alarak 177 lke arasnda 72. srada
yer almtr.12 Polity IV Endeksine gre Brezilya en yksek derece olan tam
demokrasinin13 (full democracy) hemen altnda yer alan demokrasi rejimine
sahiptir. 2010 lke raporuna gre 8 puan almtr.14 Yukarda zikredilen endeksler
erevesinde Brezilyann ileyen bir demokrasiye sahip olduu sylenebilir.
3. SYAS TARH
Latin Amerika lkeleri iinde Portekiz tarafndan smrgeletirilmi olan
tek lke Brezilyadr. 1822de Portekiz hkmdarnn olunun buyruuyla
bamszln kazanmtr.15 I. Pedro Brezilyann ilk kral olmu ve 3 Mays
1823te kurucu meclis toplanmtr. Kurucu meclistekiler liberal bir demokrasi
isterken Pedro, kraln parlamentodan kacak kanunlar veto etme hakknn
olduu, meruti bir monariden yana olmutur. Pedro, 12 Kasm 1823te
ordunun meclisi igal etmesini emretmi; kurucu meclisin yelerini tutuklatm
ve srgne gndermitir. Pedro tarafndan atanan Portekiz Partisinin
10 yesi tarafndan lkenin ilk anayasas 25 Mart 1824te yazlmtr.16
1889-1930 dnemi eski cumhuriyet dnemi olarak adlandrlmaktadr.
15 Kasm 1889da Cumhuriyet ilan edilmitir. 24 ubat 1891de kabul edilen
yeni anayasa, Amerika Birleik Devletlerinin Anayasas model alnarak
hazrlanmtr. Bu anayasann hazrlanmasnda, coroneis denen ekonomik
adan gl toprak aalarnn nemli bir etkisi olmutur. Bakanlk
sistemi bu anayasayla getirilmi, bakan, kongre, eyalet valileri ve eyalet
yasama organlarnn dorudan seimle belirlenmesi ngrlmtr.17
10
Freedom in the World: Brazil, Freedom House nternet Sitesi,
http://freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/brazil-#.Ut0azNJaiUk, Eriim: 21.01.2014.
11
Democracy Index 2012: Democracy at a standstill, Economist Intelligence Unit nternet Sitesi,
https://portoncv.gov.cv/dhub/porton.por_global.open_file?p_doc_id=1034, Eriim: 21.01.2014.
12
Bu endekste 0 deerine yaklatka yolsuzluk artmakta, 100 deerine yaklatka azalmaktadr
(Corruption Perceptions Index 2013, Uluslararas effaflk rgt nternet Sitesi,
http://www.transparency.org/cpi2013/results, Eriim: 21.01.2014).
13
Polity IVte tam demokrasi 10, demokrasi 6-9 puan anlamna gelmektedir
(http://www.systemicpeace.org/polity/polity4.htm, Eriim:02.05.2014).
14
Polity IV Country Report 2010: Brazil, Polity IV nternet Sitesi,
http://www.systemicpeace.org/polity/Brazil2010.pdf, Eriim:02.05.2014.
15
Frances Hagopian, Politics in Brazil, Comparative Politics Today A World View iinde, Gabriel A.
Almond, G.Bingham Powell, Jr, Kaare Strom, Russell J. Dalton ed. (Pearson: Longman, 2004), s.523.
16
Constitutions of Brazil-History, http://www.v-brazil.com/government/laws/history.html,
Eriim: 26.08.2013.
17
Rex A. Hudson, ed., Brazil: A Country Study (Washington: Library of Congress, 1997),
http://countrystudies.us/brazil/82.htm, Eriim:26.08.2013.
Brezilya 181
Birinci Dnya Sava sonrasnda hzla sanayileen ve kentleen Brezilyada

siyasi sistem kentli orta snflar ve alan snflarn taleplerini karlamada
yetersiz kalmtr. 1929 ekonomik krizi de deiim srecini hzlandrm ve Rio
Grande do Sul ve Minas Gerais eyaletlerinin elitleri bir devrim rgtleyerek eski
rejimi devirmitir. 1930 ayaklanmalarnn sonucunda Getulio Dorneles Vargas
(1930-1945, 1951-1954), bakan olmutur. 1930larda Brezilyann byk
ehirlerinde sa ve sol ideoloji mensuplar iddetli atmalara girmilerdir.
i snf ile sermaye sahiplerinin taleplerini uzlatrmaya alan bir politika
izleyen Vargas, Benito Mussolininin 1920lerde gelitirdii Carta di Lavoro
denen korporatist modeli rnek almtr. 1934 Anayasas da bu korporatist model
erevesinde ekillenmitir. Vargas, orduyla yakn bir ibirlii iinde ithal ikameci
bir kalknma modeli uygulam; eyaletlerin emri altndaki askeri birliklerin
ulusal ordu (Foras Armadas Brasilileiras) lehine azaltlmasn salamtr. 18
Vargas 1937de kongreyi kapatm ve 1945e kadar lkeyi bir diktatr
olarak ynetmitir. 10 Kasm 1937de yeni bir devlet (Estado Novo)
kurulduunu aklam ve yeni anayasay ilan etmitir. 1937 Anayasas
Vargasn otoriter eilimleri erevesinde ekillenmi; bakan eyaletlerin
valilerini, valiler de belediye bakanlarn atama yetkisine sahip klnmtr.19
Vargasn 1945te iktidardan dmesinin ardndan yeni bakanla birlikte bir
kurucu meclis seilmi ve bu meclisin yapt anayasa 18 Eyll 1946da kabul
edilmitir. 1934 Anayasas ile tannan ancak 1937de Vargas tarafndan kaldrlan
zgrlkler 1946 Anayasas ile tekrar tesis edilmitir. 1945-1964 dneminde
ok partili demokratik hayat tecrbe edilmi ve bu dnemde grev yapan drt
bakan (1945, 1950, 1955, 1960) serbest seimlerle demokratik bir ekilde
belirlenmitir.20 1946 Anayasasnn kii zgrl odakl bir anayasa olmas
sebebiyle bu Anayasa ile kanun nnde eitlik, ifade zgrl, dernek kurma
zgrl gibi temel hak ve zgrlkler de ilk defa garanti altna alnmtr.21
Yksek enflasyon ve isizliin bir arada olduu 1960lar sancl bir dnem
olmutur. 1964te Brezilya i Partisi (PTB) mensubu Bakan Joao Goularta kar
bir darbe yaplm ve ordu ynetimi ele almtr. Askerler merkezi ekonomik
sistem temelinde brokratik-otoriter bir rejim kurmulardr. lk yl halka ok
bask yapmayan askeri rejim 1967den sonra ii ve renci hareketlerini sert
bir ekilde bastrm, skynetim ilan etmi ve Latin Amerikadaki dier askeri
rejimler gibi muhaliflerin ikence grmelerine, srgne gnderilmelerine, lm
cezas almalarna sebep olmutur. Bununla birlikte bu askeri rejimi blgedeki
dier rejimlerden ayran, seimleri ve temsili kurumlar lavetmemesi olmutur.22
18
Hudson, Brazil: A Country Study.
19
20
21
22
Hagopian, Politics in Brazil, s.525.
Askerler parlamentonun muhalefetini nlemek iin Anayasay deitirmede

kararnameler kullanmlar ve bu kararnameler 1967de bir araya getirilerek
otoriter bir nitelie sahip olan yeni anayasa oluturulmutur.23
1969-1974 dneminde youn bir bask rejimi tesis edilmitir. Bu dnemde
olduka yksek byme hzlar yakalanmakla birlikte daha sonra stagflasyon24
dnemine girilmitir. Askeri rejim sresince kentleme oran %70lere km
ve sanayi arlkl bir ekonomiye geilmitir. Bu dnemde mamul madde
ihracat hammadde ihracatn gemi ve nfusun yaklak olarak %55i semen
ktklerine kaydolmutur.25
1985ten itibaren sivil rejime gei sreci balamtr. 1988 Anayasas
bu yeniden demokratikleme dneminde kurucu meclis tarafndan yaplan
anayasadr. Yrtmeyi olduka gl bir konuma ykseltmesi hkim zelliidir.
Anayasada geici maddeyle bir referandum yaplmas ngrlmtr. Bu
hkm uyarnca 1993te devlet ekli (monari/cumhuriyet) ve hkmet
sistemine (parlamenter/bakanlk) dair bir referandum yaplmtr. Referandum
sonucunda; devlet eklinin cumhuriyet, hkmet sisteminin bakanlk olmasna
karar verilmitir.26
1988 Anayasasnn genel zellikleri desantralizasyon, effaflk, katlm, sosyal
kontrol ve yeniden tahsisdir.27 250 maddesi ve 97 geici maddesiyle kazistik bir
anayasa niteliindedir.
1988 Anayasasnn giri ksm u ekildedir: Brezilya Halknn temsilcileri
olarak biz, ulusal kurucu mecliste, kardee yaayan, oulcu ve nyargsz bir
toplumun deerleri olan sosyal ve bireysel haklar, zgrlk, gvenlik, refah,
kalknma, eitlik ve adaleti salayacak demokratik bir devlet kurmak iin toplandk.
Brezilya Federal Cumhuriyeti, eyaletler, belediyeler ve federal blgenin
blnmez btnlnden oluan, demokratik bir hukuk devletidir ve bamszlk,
vatandalk, insan haysiyeti, emek ve hr teebbs deerleri ile siyasi oulculuk
zerine temellenmitir.
Egemenlik halkndr. Halk, egemenlii seilmi temsilcileriyle veya bu
Anayasada gsterildii zere dorudan kullanr (m. 1).
23
Constitutions of Brazil- History, V-Brazil nternet Sitesi,
http://www.v-brazil.com/government/laws/history.html, Eriim:26.08.2013.
24
Stagflasyon ngilizcedeki durgunluk (stagnation) ile enflasyon (inflation) kelimelerinin birletiril-
mesinden elde edilen bir kavramdr. Yksek enflasyonla ekonomideki durgunluun bir arada ya-
anmas durumudur (Halil Seyidolu, Stagflasyon, Ekonomik Terimler Ansiklopedik Szlk iinde,
(stanbul: Gzem Can Yaynlar, 2002), s.574-575).
25
26
John. M. Carey, Presidential vs. Parliamentary Government, Handbook of New Institutional Econo-
mics iinde, C. Menard ve M. M. Shirley ed. (Netherlands: Springer, 2005),
mentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim:02.04.2014, s.95.
27
Lee J. Alston vd., Political Institutions, Policymaking Processes and Policy Outcomes in Brazil, (Mart
2006), Inter-American Development Bank nternet Sitesi,
http://www.iadb.org/res/publications/pubfiles/pubR-509.pdf, Eriim:03.03.2014, s.12.
Brezilya 183
Birliin (Devletin) gleri, yasama, yrtme ve yargdr ve kendi ilerinde

uyumludur (m. 2).
Brezilya Federal Cumhuriyetinin temel amalar unlardr:
I- Hr, adil ve birlik iinde olan bir toplum ina etmek,
II- Milli kalknmay temin etmek,
III- Fakirlii ve kt hayat artlarn tamamen ortadan kaldrmak, sosyal ve
blgesel eitsizlikleri azaltmak,
IV- Kken, rk, cinsiyet, renk, ya ve dier zelliklerine bakmakszn herkesin
refahn artrmak (m. 3).
Brezilya Federal Cumhuriyetinin uluslararas ilikileri; milli bamszlk,
insan haklarnn stnl, halkn kendi geleceini belirleme (self-determination)
hakk, baka devletlerin iilerine karmama (non-intervention), barn
mdafaas, eyaletlerin eitlii, atmalarn barl zm, terrizm ve rkln
reddi, insanln ilerlemesi iin halklarla ibirlii yaplmas, siyasi snma hakk
verilmesi ilkelerine gre yrtlr.
4.1. Yasama Organ
Brezilyada yasama organ ift meclislidir ve resmi ad Kongredir. Kongre her yl
Federal Bakentte 2 ubat-17 Temmuz ve 1 Austos-22 Aralk tarihleri arasnda
toplanr. Balang gnleri Cumartesi veya Pazara denk gelirse bir sonraki
ignnde toplanlr. Bte tasars onaylanmadan meclis tatile giremez (Any. m.
57).
Kongreyi oluturan meclisler Temsilciler Meclisi (Camara dos Deputados) ve
Senatodur (Senado Federal). Yasama dnemi drt yldr (Any. m. 44).
Temsilciler Meclisi nispi temsil sistemine gre dorudan eyaletler ve
federal blge28 semenlerince belirlenen yelerden olumaktadr. Temsilciler
Meclisinin ye says, eyaletlerin ve federal blgenin nfuslar gz nne alnarak
tamamlayc (supplemantary) kanunla dzenlenir.29 Ancak Anayasa hkm
gereince her bir eyaletin temsilci says 8 il 70 arasnda deiebilir (Any. m. 45).
28
Federal blge, iinde bakent ile yasama, yrtme ve yarg organlarnn bulunduu lkenin 27 eya-
letinden birisidir.
29
Normal kanunlardan farkl olarak Anayasada aka hangi konularda tamamlayc kanun karlaca-
gsterilmitir. Bu konular ancak tamamlayc kanunla dzenlenebilecektir. Yine normal kanunlar-
dan farkl olarak tamamlayc kanun ye tamsaysnn salt ounluuyla onaylanr (m. 69). Tamam-
layc kanunla dzenlenmesi ngrlen baz hususlar unlardr: Bakan yardmcsnn grevleri (m.
79), yabanc lkelerin silahl kuvvetlerinin lke topraklarndan gemesine veya geici bir sre kal-
masna izin vermenin artlar (m. 84), yargnn stats (teklifi, Federal Yce Mahkeme verir) (m. 93),
seim mahkemeleri, hkimleri ve kurullarnn yetki ve organizasyonlar (m. 121), silahl kuvvetlerin
organizasyonu, eitimi ve kullanlmas (m. 142), kalknma plan kanunu, bte direktifleri kanunu
ve yllk bte kanunu (m. 166).
Senato eyaletlerin ve federal blgenin ounluk oyuyla setii yelerden

olumaktadr. Eyaletler Senatoya ye gndermektedir. yelerin grev sresi
sekiz yldr. Drt ylda bir srasyla te biri ve te ikisi yenilenmektedir. Her
senatr iki yedeiyle birlikte seilmektedir (Any. m. 46).
Anayasada aksine bir hkm bulunmadka, meclislerde ve komisyonlarda
karar yeter says, ye tam saysnn salt ounluunun hazr bulunmas artyla
oy kullananlarn ounluudur (Any. m. 47).
Kongre, Federal Devletin (Birlik-Union) yetkisinde olan alanlarda kanun
karabilir. Kongrenin genel yetkili olduu bu alanlarda bakan, veto yetkisini
kullanabilir.
Kongrenin genel yetki alanlar30 unlardr:
Vergileme, vergilerin toplanmas ve gelir dalm,
Kalknma planlar (pluriannual plans), bte direktifleri, yllk bte ve
kredi ilemleri, kamu borcu ve para basm,
Silahl kuvvetlerin kuruluu ve deitirilmesi,
Ulusal, blgesel ve sektrel kalknma plan ve programlar,
Ulusal hava, deniz ve kara snrlar ile varlklar,
lgili yasama organna dantktan sonra, eyaletin snrlarnn deitirilmesi
veya topraklarnn blnmesi,
Genel af ilan,
Kamusal makam, mevki ve fonksiyonlarn ihdas edilmesi ve deitirilmesi,
Bakanlklar ve hkmet birimlerinin ihdas ve ilgas,
Telekomnikasyon ve radyo yaynlar,
Mali ve parasal meseleler, finansal kurumlar ve bunlarn ilemleri,
Para birimi ve para basma snrlar,
Federal devlet borcunun miktar.
Anayasann 49, 51 ve 52nci maddelerinde srasyla Kongrenin, Temsilciler
Meclisinin ve Senatonun zel yetki alannda bulunan ve bakann veto yetkisini
kullanamayaca alanlar saylmtr (Any. m. 48).
Mnhasran Kongrenin yetkisinde olan alanlar unlardr:
Ulusal servete ykmllk getiren uluslararas anlama, antlama veya
kanunlar karara balamak,
Sava amak, bar yapmak veya yabanc lkelere asker gndermek; yabanc
lke askerlerinin lkeye girii konularnda bakana yetki vermek,
30
Kongrenin genel yetki alanlarnda bakan veto yetkisini kullanabilirken mnhasran Kongrenin
yetkisinde olan alanlarda bakan veto yetkisini kullanamamaktadr.
Brezilya 185
Bakan veya bakan yardmcsnn, eer yokluklar 15 gn geecekse,

lkeden kmalarna izin vermek,
Olaanst hal, federal mdahale,31 skynetim durumlarn onaylamak,
Kongreyi geici olarak baka yere tamak,
Kongre yeleri, bakan ve bakan yardmcsnn deneklerini belirlemek,
Bakann hesaplarn incelemek ve hkmet planlarnn uygulanmasyla
ilgili raporlar grmek,
Dorudan veya meclislerinden biri vastasyla yrtmenin eylemlerini
izlemek ve denetlemek,
Yasama yetki alann dier erkler karsnda korumak,
Referanduma gidilmesine veya plebisit dzenlenmesine izin vermek,
Radyo ve televizyon istasyonlarna ruhsat verme/yenileme ilemlerini
grmek,
Saytay yelerinin te ikisini semek,
Yrtmenin nkleer faaliyetlerle ilgili inisiyatiflerini onaylamak (Any. m.
49).
4.1.1. Temsilciler Meclisi ve Senato
Temsilciler Meclisi 26 eyalet ve federal blge olmak zere toplam 27 seim
blgesinden dorudan seilen 513 yeden olumaktadr. Seim blgelerinden
nfuslarna gre 8-70 arasnda milletvekili seilmektedir. Seim sistemi liste
usul nispi ounluktur. Seme ya 18, seilme ya 21dir. Seimlerde oy
kullanmak zorunludur. Oy kullanmamak para cezasna tabidir. Temsilciler Meclisi
iin seimler en son 2 Ocak 2010da yaplmtr.
2009da 15 ve 16 Eyll tarihlerinde srasyla Senato ve Temsilciler Meclisinde
kabul edilen bir kanunla seim kanunu ve seim standartlar kanunu deitirilmitir.
Bu deiiklikle amalanan, kadnlarn siyasi temsilinin artrlmasdr. Buna gre
siyasi partilerin adaylarnn en az %30unun kadn olmas art getirilmitir. Ayn
zamanda siyasi partilere reklam fonlarnn en az %10unu, kampanya fonlarnn
en az %5ini kadnlarn siyasete katlmn tevik etmek iin kullanma zorunluluu
getirilmitir. 2010 seimleri, kadnlarn siyasi katlmnn artrlmas iin getirilen
deiikliklerden sonra yaplan ilk seim olmutur.
2010 seimlerinde, Brezilya Demokratik Hareket Partisi 513 sandalyenin
89unu kazanmtr. Bu partiyi halen Bakan olan Dilma Rousseffin partisi olan
i Partisi 83 sandalyeyle izlemitir. Dier sol parti, Brezilya Sosyalist Partisi,
Demokratik i Partisi ve Brezilya Komnist Partisi srasyla 27, 24 ve 13 sandalye
Ulusal birlik, kamu dzeni, cumhuriyet ve demokratik dzen tehdide urarsa bu durumu ortadan
31
kaldrmak iin yaplan mdahaleye federal mdahale denmektedir (Celine Souza, Federal Repub-
lic of Brazil, http://www.thomasfleiner.ch/files/categories/IntensivkursII/Brazilg1.pdf,
Eriim:03.01.2014).
kazanmlardr. Ana muhalefeti oluturan Brezilya Sosyal Demokratik Parti ve

seim mttefiki Liberal Cephe Partisi srasyla 66 ve 65 sandalye kazanmlardr.32
Mnhasran Temsilciler Meclisinin yetki alannda bulunan hususlar unlardr:
ye tamsaysnn te ikisi ile bakan, bakan yardmcs ve bakanlara kar
sulandrma (impeachment) ilemlerini balatmak,
Bakan, yasama yl baladktan sonra 60 gn iinde Kongreye hesaplarn
sunmazsa bu hesaplarn sunulmasn istemek,
Kendi itzn hazrlamak ve bte direktiflerinde ngrlen ilkeleri de
gz nnde bulundurarak kendi i organizasyonunu salamak,
Cumhuriyet Konseyi yelerini semek (Any. m. 51).
Senato ye says 81dir. Senatoya, 26 eyalet ve federal blgeden er senatr
gnderilmektedir. Senato seim sistemi bir ounluk sistemi olan blok oydur. 2
Ocak 2010 seimlerinde Senatonun te ikisi (54) yenilenmitir. Senatoda da
Brezilya Demokratik Hareket Partisi 21 sandalyeyle en byk parti konumundadr.
Bu partiyi i Partisi ve Brezilya Sosyal Demokratik Parti 14 ve 10 sandalye ile
izlemektedir.
Mnhasran Senatoya ait olan yetkiler unlardr:
Bakan, bakan yardmcs, bakanlar, kara, hava ve deniz kuvvetleri
komutanlar, Federal Yce Mahkeme hkimleri, ulusal adalet konseyi yeleri
ve cumhuriyet basavcsnn grevi suistimalden yarglanmas,
Ak oturumdan sonra yaplan gizli oylamayla hkimlerin (Anayasada
belirlenen durumlarda); bakan tarafndan atanm olan Saytay
hkimlerinin, valilerin, merkez bankas bakan ve mdrlerinin ve
cumhuriyet basavcsnn seilmesine n izin verilmesi,
Gizli oturumda yaplan gizli oylamayla diplomatik misyon eflerinin
belirlenmesine n onay verilmesi,
Federal Yce Mahkeme tarafndan anayasaya aykr bulunan kanunlarn
uygulanmasnn tamamen veya ksmen durdurulmas,
Cumhuriyet basavcsnn grev sresi dolmadan nce grevden alnmas;
Kendi itznn hazrlanmas, bte direktiflerinde ngrlen ilkeleri de
gz nnde bulundurarak kendi i organizasyonunun salanmas,
Cumhuriyet Konseyi yelerinin seilmesi,
Ulusal vergi sisteminin ilerliinin ve vergi idarelerinin performansnn
dzenli olarak deerlendirilmesi (Any. m. 52).
32
BRAZIL Cmara dos Deputados (Chamber of Deputies)-Last Elections, IPU nternet Sitesi,
http://www.ipu.org/parline-e/reports/2043_E.htm, Eriim: 22.10.2013.
Brezilya 187
Senato te iki ounlukla bakann yarglanmasna karar verebilir. Senato

kararnn yaptrm grevden alnmak ve 8 yllk bir sre iin baka bir kamu
grevinde bulunamamaktr. Federal Yce Mahkeme, Yce Divan olarak grev
yapmaktadr (Any. m. 52, 86, 102).
Temsilciler Meclisi, Senato veya bunlarn herhangi bir komisyonu bakanlar
veya devlet bakanna dorudan bal birimlerdeki st dzey grevlileri belirli
bir konuda bilgi vermeye davet edebilir. Geerli bir gereke olmakszn bu arya
cevap vermemek grevi suiistimal suunu oluturur. Yazl olarak bilgi talebinde
bulunulursa; 30 gn iinde kasten cevap verilmemesi veya yanl cevap verilmesi
de grevi suistimal suunu oluturur.
Bakanlar, kendi istekleri zerine ve ilgili meclisin bakanlk divanyla anlaarak,
kendi bakanlklaryla ilgili konularda bilgi vermek zere Senato ve Temsilciler
Meclisi genel kurullar ile meclis komisyonlarnn oturumlarna katlabilirler.
Senato ve Temsilciler Meclisi bakanlk divanlar bakanlardan yazl bilgi
talebinde bulunabilirler. Bilgi vermeyi reddetme, 30 gn iinde bilgi vermeme
veya yanl bilgi verme grevi suistimal suunu oluturur (Any. m. 50).
Kongrede daimi ve geici komisyonlar bulunmaktadr. Komisyon bakanlk
divanlarnn tespitinde Kongredeki btn partilerin veya parlamento gruplarnn
mmkn olduu lde orantl bir ekilde temsil edilmesi esastr.
Komisyonlarn yetkileri unlardr:
Kanun tasarlarn grmek ve oylamak,
Kongre Binas
Sivil toplum kurulularn dinlemek,

Bakanlarn yetki alanna giren konularda bilgi almak iin bakanlar armak,
Vatandalarn idarenin ilem ve eylemlerine dair dileke, iddia ve
ikyetlerini almak,
Herhangi bir kurum veya vatandan ifadesini almak,
mar programlar, ulusal blgesel ve sektrel kalknma planlarn incelemek
ve rapor sunmak.
Parlamento soruturma komisyonlar, yarg organlarna zg yetkilere
sahiptirler. Temsilciler Meclisi ve Senato tarafndan ortak olarak veya her bir
meclis kendi iinde soruturma komisyonu oluturabilir. Meclislerde yelerin
te birinin talebi zerine soruturma komisyonu kurulabilir. Komisyon hukuki
veya cezai sorumluluk olduu kanaatine varrsa durumu savcla intikal ettirir.
Kongre tatildeyken her iki meclisin yeleri arasndan seilen bir ortak
komisyon Kongreyi temsil etmek zere grev yapar. Bu komisyonda btn siyasi
partilerin mmkn olduu oranda orantl bir ekilde temsil edilmesi esastr
(Any. m. 58).
4.1.2. Yasama Sreci
Temsilciler Meclisi veya Senato yeleri, Bakan, Federal Yce Mahkeme, Yksek
Mahkemeler, Cumhuriyet Basavcs ve belli sayda vatanda kanun teklifi (normal
veya tamamlayc kanun) verebilir.
Halkn kanun teklifinde bulunabilmesinin artlar unlardr:
Teklif en az be farkl eyalette semenler tarafndan imzalanm olmal,
Teklif lkedeki semen saysnn en az %1i tarafndan imzalanm olmal,
Eyaletlerde toplanan imzalar, lkedeki semenlerin %1inin bete nden
daha az olmamal.
Bu ekilde imzalanan halkn kanun teklifi Temsilciler Meclisine sunulur (Any.
m. 61). Bakann, Federal Yce Mahkeme ve dier yksek mahkemelerin verdii
kanun teklifleri ncelikle Temsilciler Meclisinde grlr.
Bakan, kendi verdii tekliflerin acilen grlmesi iin talepte bulunabilir.
Bu durumda, Temsilciler Meclisi veya Senato 45 gn iinde herhangi bir ilemde
bulunmazsa, anayasal zorunluluklar nedeniyle grlmesi gerekenler hari
olmak zere meclislerin gndemlerindeki iler askya alnr ve bakann teklifi
grlr.
Bir kanun meclislerden biri tarafndan onaylandnda, dier meclise
gnderilir. Eer bu mecliste onaylanmazsa reddedilmi saylr. kinci meclis de
Brezilya 189
teklifi aynen kabul ederse, kanun bakana gnderilir. Bakan ilgili kanunu veto
eder veya yaymlar. Eer ikinci mecliste deiiklik yaplarak kabul edilirse, teklif
ilk olarak onayland meclise geri gnderilir (Any. m. 65).
Teklifi son olarak oylayan ve kabul eden meclis, kanunu bakana gnderir.
Bakan kanunu yaymlayabilecei gibi veto da edebilir.
Bakan anayasaya veya kamu yararna aykr grd kanunlar, kendisine
ulat tarihten itibaren 15 ign iinde tamamen veya ksmen veto edebilir.
Bakan, veto kararn gerekeli olarak karar verdikten sonraki 48 saat iinde
Senato bakanna bildirir. Bakan 15 gn iinde herhangi bir ilemde bulunmazsa
kanunu onaylam saylr.
Veto edilen kanun tekrar Kongreye gelir. Burada meclislerin ortak oturumunda,
Kongreye geli tarihinden itibaren 30 gn iinde grlr. Vetonun alabilmesi
iin Kongre yelerinin salt ounluunun gizli oyu gerekmektedir. Kongre vetoyu
aabilirse, kanunu yaymlamas iin bakana gnderir.
Bakan, kanunu yaymlamas gereken durumlarda 48 saat iinde bunu
gerekletirmezse Senato bakan kanunu yaymlar. Eer o da yap(a)mazsa
Senato bakan yardmcs bu ii gerekletirir (Any. m. 66).
Reddedilen bir kanun teklifinin ayn yasama yl iinde yeniden sunulabilmesi
iin meclislerden birinin ye tamsaysnn salt ounluuyla teklif verilmesi
gerekir (Any. m. 67).
4.1.3. Anayasa Deiiklii Sreci

Anayasa deiiklik teklifi verebilecek olanlar unlardr:
Temsilciler Meclisi veya Senato yelerinin en az te biri,
Bakan,
Federasyonu oluturan eyaletlerin yasama organlarnn salt ounluu (Her
bir yasama organnda en az basit ounluk salanm olmaldr).
Deiiklik teklifi, her iki mecliste de iki defa grlp oylanr. Karar yeter
says ilgili meclislerin ye tamsaysnn bete dr.
Anayasayla deitirilmesi yasaklanan hususlar unlardr: Devletin federal
yaps, dorudan, gizli, genel ve dzenli seimler, gler ayrl ilkesi, bireysel
haklar ve gvenceler.
Ayrca, federal mdahale, olaanst hal veya skynetim durumlarndan
herhangi biri mevcutsa anayasa deiiklii yaplamaz. Reddedilen bir teklif, ayn
yasama yl iinde tekrar verilemez (Any. m. 60).
1988 Anayasasnda imdiye kadar 66 deiiklik yaplmtr. En son deiiklik
7 Haziran 2013te yrrle girmitir.33
4.2. Yrtme Organ

Anayasann 76nc maddesine gre yrtme yetkisi bakan tarafndan
kullanlr. Bu yetkiyi kullanrken bakanlar bakana yardmc olurlar.
Cumhuriyet Konseyi ve Milli Savunma Konseyi de yrtmeye yardmc olmakla
grevlendirilmi, anayasal dayanaa sahip, danma niteliindeki kurullardr.
4.2.1. Devlet Bakan
Bakanlk Seimleri
Bakanlk seimleri, bir nceki bakann grev sresinin dolduu yldan bir
nceki yln Ekim aynn ilk Pazar gn yaplr. Bakan ve bakan yardmcs
birlikte seilir.
Bakan seilebilmek iin bir siyasi parti tarafndan aday gsterilmek ve
geerli oylarn salt ounluunu almak gerekmektedir. Bo ve geersiz oylar salt
ounluun hesaplanmasnda dikkate alnmamaktadr.
lk tur oylamada hibir aday salt ounluu elde edemezse, sonular
aklandktan sonraki 20 gn iinde en ok oy alan iki aday ikinci tura giderler.
kinci turda geerli oylarn ounluunu alan ye seilmi saylr. kinci tura
33
Constitution of the Federative Republic of Brazil, Brezilya Temsilciler Meclisi nternet Sitesi,
http://bd.camara.gov.br/bd/bitstream/handle/bdcamara/1344/constituicao_ingles_3ed.pdf,
Eriim: 26.09.2013.
Brezilya 191
geilmeden nce adaylardan biri lr, ekilir veya hukuken ehliyetsiz hale gelirse
kalan adaylar arasndan en fazla oya sahip aday ikinci tura katlr. Ayn oranda oy
alanlardan ya daha byk olan ikinci tura kalr.
Bakan ve bakan yardmcs greve balamadan nce anayasa ve kanunlara
uyacaklarna, Brezilya halknn genel refahn artracaklarna, Brezilyann birlik,
btnlk ve bamszln koruyacaklarna dair yemin ederler.
Greve balama (inauguration) treninin yaplmas gereken gnden itibaren
10 gn iinde, mcbir sebepler hari, bakan ve bakan yardmcsnn yemin
ederek greve balamalar gerekir. Aksi takdirde ilgili kimse seilmemi saylr
(Any. m. 78).
Bakan herhangi bir sebeple makamnda
bulunamadnda veya bakanlk makamnda
boalma olduu takdirde bakan yardmcs
bakanlk koltuuna oturur. Bakan yardm-
cs, tamamlayc kanunla kendisine verilen
grevler haricinde bakan tarafndan kendi-
sine verilen zel grevleri de yerine getirir
(Any. m. 79).
Bakanlk ve bakan yardmcl makam-
larnn boalmas halinde, boalma tarihinden
itibaren 90 gn iinde yeni seimler yaplr.
Boalma bakann grev sresinin son iki y-
lnda ortaya kmsa, boalma tarihinden iti-
baren 30 gn iinde yeni seimler yaplr. Yeni
seilen bakan ve bakan yardmcs selefleri-
nin grev srelerini tamamlar (Any. m. 81). Dilma Roussef, Bakan
Bakann grev sresi 4 yldr. Bu sre, bakann seildii yl takip eden

Ocak aynn birinci gnnde balar (Any. m. 82). Bakan en fazla iki dnem grev
yapabilir (Any. m. 14).
Bakan ve bakan yardmcs Kongrenin iznini almakszn lkeyi 15 gnden
fazla bir sre iin terk edemez. Bu yasaa aykr davran makamn kaybedilmesi
sonucunu dourur (Any. m. 83).
Bakann Grev ve Yetkileri
1988 Anayasas ile gl bir bakanlk kurgulanmtr. Bu erevede bakana
birok yetki tannmtr.
Bakann grev ve yetkileri unlardr: Bakanlar atamak ve grevden almak;
Anayasada belirtilen hallerde yasama srecini balatmak; kanunlar tamamen
veya ksmen veto etmek; kanunlar onaylamak, yaymlamak ve uygulanmalar
iin kararname ve ynetmelik karmak; maliyeye yk getirmeyen ve kamu

kurumlarnn ihdas veya kaldrlmasn gerektirmeyen durumlarda federal
hkmetin yaps ve organizasyonuna dair bakanlk kararnamesi karmak,
yabanc lkelerle ilikileri srdrmek ve yabanc lkelerin diplomatik
temsilcilerini akredite etmek; Kongre tarafndan da onaylanmas artyla
uluslararas anlama ve szlemeleri batlamak; olaanst hal ve skynetim
kararnameleri karmak; federal mdahale kararnamesi karmak ve uygulamak;
yasama dneminin banda hkmetin planlarn, federasyonun durumunu ve
yaplmas gerekenleri ieren bir mesaj Kongreye iletmek; zel af ilan etmek ve
cezalar azaltmak; silahl kuvvetlerin komutanln yapmak, kuvvet komutanlarn
atamak; Senatonun onayndan sonra Federal Yce Mahkeme ve dier yksek
mahkemelerin hkimlerini, cumhuriyet basavcsn, Merkez Bankas bakan
ve mdrlerini, kanunla belirlenen dier kamu grevlilerini ve Federal Saytay
yelerini atamak; Cumhuriyet Konseyi yelerini atamak; Cumhuriyet Konseyi
ve Milli Savunma Konseyini toplantya armak ve bunlara bakanlk yapmak;
yabanc mdahale halinde Kongrenin onayyla sava ve tam veya ksmi seferberlik
ilan etmek; Kongrenin onayyla bar ilan etmek; tamamlayc kanunla belirlenen
hallerde yabanc lkelerin silahl kuvvetlerinin lke topraklarndan gemesine
veya geici bir sre kalmasna izin vermek; kalknma plan, bte direktifleri ve
bte kanunu tasarsn Kongreye sunmak; her yasama yl balangcnda ilk 60
gn iinde bir nceki mali yl ile ilgili kesin hesab Kongreye sunmak; kanunla
ngrlen ekilde federal hkmet kadrolarna atama yapmak veya kadrolar
iptal etmek; kanun hkmnde kararname (geici nlemler) karmak ve bu
anayasayla verilen dier grevleri yerine getirmektir (Any. m. 84).
Bakann Kanun Hkmnde Kararname (Geici nlemler) karma
Yetkisi
Bakann yasama organ zerindeki gcn ve etkinliini artran ve yasama
gndemini denetlemesini salayan nemli yetkilerinden birisi kanun hkmnde
kararname karma (Medidas Provisoras/Geici nlemler) yetkisidir. Anayasann
62nci maddesiyle dzenlenen bu yetkiye gre bakan nemli ve acil durumlarda,
kanun hkmnde olan kararnameyi karr ve bunlar derhal Kongreye sunar.
2001 tarihli Anayasa deiikliiyle aadaki konularda kararname karlmas
yasaklanmtr:
I- a) Uyruk, vatandalk, siyasi haklar, siyasi partiler ve seim kanunlar,
b) Ceza hukuku, ceza usul hukuku, medeni usul hukuku,
c) Yargnn organizasyonu, yelerinin gvence ve kariyerleri,
d) Kalknma planlar, bte direktifleri, bteler, ilave ve destek
kredileri.
II- nsanlarn mallarna, tasarruflarna veya herhangi bir finansal
varlna el koyma,
Brezilya 193
III- Tamamlayc kanunla dzenlenmesi gereken alanlar,

IV- Kongrenin kabul ettii ancak bakann henz onaylamad veya veto
etmedii bir kanunla dzenlenmi alanlar.
Kararnameler, kardklar gnden itibaren 60 gn iinde kanuna
evrilmezlerse hkmlerini kaybederler. Bu sre bir kereye mahsus olmak34 zere
60 gn daha uzatlabilir; ancak, bunun iin kararnamenin karld tarihten
itibaren 60 gn iinde iki mecliste de grlme srecinin tamamlanmam
olmas gerekir. Sreler hesaplanrken Kongrenin tatilde olduu gnler hesaba
katlmaz. Meclislerde kararnamelerin anayasaya uygun olup olmad denetlenir
ve ona gre onaylanr veya reddedilir.
Bakan kararnameleri, ncelikle Temsilciler Meclisinde grlp oylanr.
Reddedilen veya zamanamndan dolay hkmn kaybeden kararnameler ayn
yasama yl iinde yeniden karlamaz.
Bir kararname, karld tarihten itibaren 45 gn iinde meclisler tarafndan
grlmezse, acilen grlmesi iin meclislerin gndemlerinin ilk srasnda
yer alr. Dier btn ilerin grlmesi ertelenir.
Mnhasran Bakann Yetkisinde Olan Yasama Alanlar
Aadaki hususlarda kanun teklif etme yetkisi mnhasran bakanndr:
Silahl kuvvetlerin insan gcn belirlemek ve deitirmek,
Aada belirtilen konularda kural koymak:
a) Kamu ynetiminde veya zerk kurulularda kamu makamlarnn,
grevlerinin veya alma yerlerinin ihdas edilmesi veya bunlarn
maalarnn artrlmas,
b) Yargsal ve idari kurulular, vergi ve bte ileri ve kamu hizmetleri,
c) lkenin kamu personeli, bunlarn yasal statleri, greve atanmalar,
grev gvenceleri ve emeklilikleri,
d) lkenin, federal blgenin ve eyaletlerin savclar ve Federal Devlet Savcs
makamlarnn rgtlenmeleri ile bu rgtlenmelere ilikin genel kurallar,
e) Bakanlklarn ve kamu ynetimindeki dier kurulularn organizasyonu,
yaplanmalar ve yetkileri.
f) Silahl kuvvetler ve askerlerin yasal stats, atama, terfi, grev sresi,
denekleri, emeklilikleri ve ihtiyata ayrlmalar (Any. m. 61).
Bakann Sorumluluu ve Grevden Alnmas/Sulandrlmas

Bakann hangi fiilleri nedeniyle sulandrlarak (impeachment) sonrasnda
grevinden alnabilecei Anayasann 85inci maddesiyle dzenlenmitir.
2001 deiikliinden nce kararnameler snrsz bir ekilde yenilenebilmekteydi.

34
Bakann, Federal Anayasaya ve zellikle aadaki hususlara kar tehdit

tekil eden ilemleri iktidarn ktye kullanlmas suunu (malversation)
oluturur:
Birliin (Devletin) varl,
Yasama ve yarg organlarnn yetkilerinin, basavclk makamnn yetkisinin
veya Federasyon birimlerinin anayasal yetkilerinin serbeste kullanlmas,
Siyasal, bireysel ve sosyal haklarn kullanlmas,
lkenin i gvenlii,
darede drstlk,
Bte kanunu,
Kanunlara ve yarg kararlarna riayet.
Bu sular ve bunlara dair yarglama usulleri zel bir kanunda belirtilir.
Sulandrma yolunun nasl iletilecei 86nc maddede aklanmtr. Buna gre
bakan, Temsilciler Meclisinin te iki ounluuyla suland takdirde, adi
sulardan dolay Federal Yce Mahkemede, iktidarn ktye kullanm sularnda
ise Senatoda yarglanr.
Aadaki durumlarda bakan, geici olarak grevden alnr:
Adi sularda Federal Yce Mahkeme iddiay ve cezai ikyeti incelemeyi

kabul ederse,
ktidarn ktye kullanlmas sularnda Federal Senatoca davaya ilikin
ilemler balatlrsa.
Yarglama 180 gn iinde sona ermemise, bakann grevden alnmas ilemi
sona erer; ancak, bu durum yarglama srecinin normal ilerleyiini etkilemez. Adi
sularda mahkmiyet karar verilmedike bakan hapsedilemez. Bakan, grev
sresi srasnda, grev alan dndaki ilemlerden sorumlu tutulamaz.
4.2.2. Bakanlar
Bakanlar, 21 yan doldurmu, siyasi haklara sahip Brezilya vatandalar
arasndan belirlenir. Bakanlar bakan atar ve grevden alr.
Bakanlar, Anayasa ve kanunlarla kendilerine verilen yetkilerin dnda
aadaki yetkilere sahiptir (Any. m. 87):
Kendi yetki alanlarnda yer alan federal idare birimlerinin koordinasyonu,
denetimi ve ynlendirilmesi, yetki alanlaryla ilgili kanun ve kararnamelerin
kar imzas,
Kanunlar, kararnameler ve dzenlemelerin uygulanmasna dair ynetme-
liklerin karlmas,
Bakana bakanln idaresine dair yllk rapor sunulmas,
Brezilya 195
Bakann kendisine devrettii yetkiler veya verdii grevler erevesinde

ilemler yaplmas,
Bakanlklar ve dier kamu kurum ve kurulular kanunla kurulur ve kaldrlr
(Any. m. 88).
4.3. Yarg Organ
Brezilyada gler ayrl erevesinde bamsz bir yarg erki bulunmaktadr.
Brezilyada yarg Federal Yce Mahkeme (Anayasa Mahkemesi), Adalet Yce
Mahkemesi (Yargtay), Federal Blge Mahkemeleri, Mahkemeleri, Seim
Mahkemeleri, Askeri Mahkemeler ve Eyalet Mahkemelerinden mteekkildir (Any.
m. 92).
Yarg erkinin Federal Yce Mahkeme tarafndan teklif edilecek ve meslee
giri ve ykselmede snav ve liyakatin esas alnaca bir tamamlayc kanunla
dzenlenmesi ngrlmtr (Any. m. 93).
Hkimler hkimlik teminatna sahiptir. Bu erevede hkimler grevden
alnamaz ve tazminatlar azaltlamaz.
Hkimlerin baka bir cretli grev yapmalar (reticilik pozisyonlar hari);
siyasi partiye girme veya siyasi faaliyetlerde bulunmalar; bireylerden, kamu
kurulularndan veya zel kurululardan finansal destek veya katk almalar
yasaktr (Any. m. 95).
Brezilyada en st/yksek yarg organ olan Federal Yce Mahkeme 11 yeden
olumaktadr. 35-65 yalar arasnda yeterli hukuki bilgi ve drstle sahip
Brezilya doumlu Brezilya vatandalar arasndan devlet bakan tarafndan aday
gsterilirler. Adaylar, Senatonun mutlak ounluunca onaylandktan sonra bakan
tarafndan Yce Mahkeme hkimi olarak atanmaktadrlar (Any. m. 101).
Federal Yce Mahkemenin birincil grevi anayasa yargsdr. Kanunlarn
anayasaya uygunluunu denetler. Somut ve soyut norm denetimi yapmaktadr.
Aada saylanlar kanunlarn anayasaya aykrl iddiasyla Federal Yce
Mahkemeye bavurabilmektedir: Bakan, Senato Bakanlk Divan, Temsilciler
Meclisi Bakanlk Divan, eyalet yasama meclislerinin bakanlk divanlar, eyalet
valileri, Cumhuriyet Savcs, Brezilya Avukatlar Barosu Federal Konseyi, Kongrede
temsilcisi olan siyasi partiler, ulusal dzeydeki meslek kurulular veya Sendikalar
Konfederasyonu (Any. m. 102, 103).
Eyaletlerle Federal Devlet (Birlik) arasndaki, eyaletlerin kendi aralarndaki,
yabanc lkeler veya uluslararas organizasyonlarla Birlik veya eyaletler arasndaki
davalara bakmak da Federal Yce Mahkemenin grevlerindendir (Any. m. 102).
Yce Mahkeme; bakanlar, hava, deniz, kara kuvvet komutanlarn, dier Yksek
Mahkemelerin yelerini, Federal Saytay yelerini ve bykelileri iledikleri adi
sulardan ve grevi suistimalden dolay yarglama yetkisine sahiptir (Any. m. 102).
Federal Yce Mahkeme
Hkimlerin grevleri;istifa, zorunlu emeklilik (70 yanda) veya sulandrma

ile sona erebilmektedir. Federal Yce Mahkeme hkimleri grevi suistimal
sularndan dolay Senato tarafndan sulandrlp yarglanabilir. Senatonun te
iki ounluu hkimi sulu bulursa, hkim grevinden azledilir ve 8 yl boyunca
herhangi bir devlet grevi ifa edemez.35

Anayasal organlar arasndaki temel ilikiler sz konusu olduunda genel fren
ve denge mekanizmalar (checks and balances) olup olmadna baklmas
gerekmektedir. Brezilyada da ABD bakanlk sisteminde olduu gibi fren ve
denge sistemlerine anayasal dzlemde yer verilmektedir. Bu kapsamda Brezilya
sisteminde ncelikle gler ayrl ilkesi vardr. Yasama ve yrtme birbirini
feshedemez. Kongre bakan sulandrabilir. Bakann veto yetkisi ve yasama
gndemini belirleyecek nemli yetkileri bulunmaktadr. Yargnn en st dzeyi
olan Federal Yce Mahkemenin yelerini bakan belirler; ancak bu atama
Senatonun onayndan geer. Federal Yce Mahkeme kanunlarn anayasaya
uygunluunu denetler ve bakan, bakanlar ve milletvekillerini yarglayabilir.
Senato ise Federal Yce Mahkeme hkimlerini sulandrabilir. Yargnn idari ve
mali zerklii bulunmaktadr. Bu mekanizmalarn genel olarak uygulamada da
iledii sylenebilir.
35
Functioning of the Supreme Court, Federal Yce Mahkeme nternet Sitesi,
http://www2.stf.jus.br/portalStfInternacional/cms/verConteudo.php?sigla=portalStfSobreCor-
te_en_us&idConteudo=120283, Eriim:24.02.2014.
Brezilya 197
5.1. Yasama-Yrtme likileri

Yasama-yrtme ilikilerine ilikin nemli tespitler unlardr. Devlet bakan
yasama srecinde son derece etkin bir konumdadr. Bakann nemli anayasal
yetkileri vardr.
Brezilyadaki parlamento-devlet bakan ilikilerinin eitli ynlerine
aadaki balklarda deinilmektedir.
Bakann Kanun Hkmnde Kararname karma Yetkisi (Geici n-
lemler-Medidas Provisoras)
Bakanlarn kararname karma yetkisinin iki tr vardr:
Kararname karma yetkisi belli alanlara tahsis edilmitir. Kararnameler
Kongre tarafndan reddedilmedii srece kanun gcndedir.
Kararname karma yetkisi Kongre tarafndan bakana devredilmi bir
yetkidir.36
Brezilyada bakana verilen yetki birinci tre girmektedir.
Kararname karma yetkisi son derece gl bir yetkidir. Bunun sebebi,
parlamentoyu yeni bir uygulama ile o uygulama reddedildiinde ortaya kacak
sonu arasnda bir seim yapmaya zorlamasdr.37 Bu yetki parlamentonun
onayna ihtiya duymakszn bakann tek bana uygulayamayaca bir yetki gibi
grnse de; dzenlemelerin derhal yrrle girmesi ve karanamenin iptalinin
douraca ilemi geri alma maliyetlerinin ykseklii parlamentonun bu kararlar
iptal etme konusunda mutlak bir serbestlik iinde davranmasn engellemektedir.
Jose Sarney (1985-1990) ve Fernando Collor (1990-1992) para birimi deiiklikleri
ve ekonomik reformlar gerekletirirken bu yetkiyi kullanmlardr. Bakanlar
kararname karrken, yasama organnda gerekli ounluu salamam olsalar
bile bu dzenlemelerin reddedilmesinin dourabilecei negatif sonular gze
alamayan Kongre bunlar reddetmemitir.38
Bu yetki Sarney ve Collor tarafndan ok sk kullanlmtr. Uygulamada bakan
bir kararname karmakta, kararnamenin sresi dolunca ayn ierie sahip
baka bir kararname kararak Kongreyi devre d brakmakta ve kararnameler
vastasyla yasama faaliyetinde bulunmaktadr. rnein Reel Plan (Plano Real)
ad verilen Brezilyann ekonomisini dzeltme amal nlemler 8 ay boyunca
ayn kararnamenin yinelenmesi sonucu uygulanmtr. nceki uygulamalarn
etkisiyle; 2001de Anayasada deiiklik yaplarak bu yetkinin kullanlmasna baz
kstlamalar getirilmitir.39
36
Serap Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri Trkiye iin Bir Deerlendirme (stanbul: Bilgi
niversitesi Yaynlar, 2011), s.30.
37
Gabriel L. Negretto, Government Capacities and Policy Making by Decree in Latin America: The
Cases of Brazil and Argentina, Comparative Political Studies, Cilt 37, Say 5 (Haziran 2004), s. 535.
38
Carrey, Presidential vs. Parliamentary Government, s.105.
39
Constitution of Brazil, V-Brazil nternet Sitesi, 62. Maddenin Aklamas,
http://www.v-brazil.com/government/laws/titleIV.html, Eriim: 26.09.2013.
Kararname karma yetkisi, hemen yrrle girmesi sebebiyle bakana

(geici bir sre iin, Kongrenin onay art olsa da) yasama yetkisi vermektedir.
Ayrca bu yetkiyle bakan Kongrenin gndemine de hkim olmaktadr. Kararname
zerinde Kongre 45 gn iinde bir ilemde bulunmazsa kararname, otomatik
olarak yasama gndemine en st sradan girmektedir. 1988-2001 dneminde
grev yapan 4 devlet bakan da (Sarney, Collor, Franco ve Cardoso) bu yetkiyi
sklkla kullanarak gndemi belirlemilerdir. Federal Yce Mahkeme de bakanlar
Kongre tarafndan reddedilen kararnameyi yeniden karmad mddete
bu uygulamaya msamaha gstermitir. 11 Eyll 2001de, Bakan Cardoso
dneminde, Kongre bir anayasa deiiklii yaparak hem bu yetkiyi snrlandrm
hem de sresi dolan kararnamenin sadece bir kez daha yenilenebilecei kuraln
getirmitir.40
2001 Anayasa deiikliinin temel amac, bakanlarn bu yetkiye ok sk
bavurmalarn engellemekti. Zira deiiklikle birlikte hem bakanlarn bu
yetkiye snrsz bir ekilde bavurmalar hem de bu yetkiyi kullanabilecekleri
alanlar snrlanmt.
Bununla birlikte 2001-2005 dnemindeki uygulamaya bakldnda beklenen
etkilerin ortaya kmad grlmektedir. rnein ortalama olarak karlan
kararname says 2001 reformu sonrasnda ncesine gre art gstermitir.41
Bu durum, yine 2001 deiikliiyle getirilen 45 gn iinde meclislerce
grlmeyen kararnamelerin dier btn ilerin grlmesi ertelenerek
meclislerin gndemlerinin ilk srasnda yer alaca kuralyla aklanmaktadr.
Bu kurala, gndemin dondurulmas (trancamonto da pauta) da denmektedir.
Bylelikle bakanlar kararnameler ile ilgili olarak meclisleri nispeten ksa bir sre
iinde bir karar vermeye zorlamaktadrlar. 2001 ncesinde ise kararnameler,
Kongre oylamakszn, defalarca yeniden karlabilmekteydi. Bu sre belirsizlii
yasama organ yelerinin pazarlk gcn artrmaktayd. Zira yeler ilgili
kararname zerindeki pozisyonlarn belirtmek zorunda deillerdi. Ayrca,
gndemin dondurulmas imkn, bakana Kongrenin 45 gn iinde grecei
meseleleri belirleme imkn da vermitir.42
40
Carlos Pereira ve Bernardo Mueller, A theory of executive dominance of congressional politics: the
committee system in the Brazilian chamber of deputies, The Journal of Legislative Studies, Cilt 10,
Say 1, http://dx.doi.org/10.1080/1357233042000318864, Eriim:05.10.2013, s.14.
41
Carlos Pereira, Timothy J. Power and Lucio Renn, From Logrolling to Logjam: Agenda Power, Pre-
sidential Decrees, and the Unintended Consequences of Reform in the Brazilian Congress,
http://www.lac.ox.ac.uk/sites/sias/files/documents/Pereira,%2520Power,%2520Renno,71.pdf,
Eriim:07.03.2014, s.14.
42
Pereira, Power, Renn, From Logrolling to Logjam, s.18.
Brezilya 199
Neticede 2001 deiiklikleri, aadaki tabloda da grlecei zere yasama

organnn aslnda ngrmedii sonular dourmu ve bakanlarn kararname
yetkisini kullanmlar beklendii lde azalmam, tersine art gstermitir.43
Tablo 1. Brezilyada 1988-2005 dneminde kanun hkmnde kararname yetkisi kullanm44
Orijinal Yeniden Yeniden karlan

Orijinal
Bakan Kararname Aylk karlan Kararname
Kararname
Ortalama Kararname Aylk Ortalama
Sarney (1988-1990) 125 5.2 22 0.9
Collor (1990-1992) 89 2.9 70 2.3
Franco (1992-1994) 142 5.3 363 13.4
Cardoso I. Dnem
160 3.3 2449 35.4
(1995-1998)
Cardoso II. Dnem
(Reform ncesi) 103 3.1 2587 78.4
(1999-9/10/2001)
Cardoso II. Dnem
(Reform Sonras) 102 6.8 2001 Anayasa deiiklikleriyle
(9/11/2001 - 2002) kararnamelerin snrsz bir ekilde
Lula Da Silva yenilenmesi yasaklanmtr.
171 4.8
(2003- 12/31/2005)
Veto Yetkisi
Bakanlarn kanunlar ksmen veya tamamen veto etme yetkileri vardr. Ksmi
vetoda bakan, kanunun veto etmedii ksmlarn yaymlayp veto ettii ksmn
yeniden grlmek zere Kongreye gnderebilir. Kongre; ye tamsaysnn salt
ounluuyla, meclislerin ortak oturumunda, vetoyu aabilir. Tam veto daha sk
kullanlmakla birlikte ksmi veto bakana daha esnek davranabilecei bir alan
salamaktadr.
1988-2013 dneminde toplam 1.091 tam ve ksmi veto kullanlmtr.45
1988 Anayasas ile vetonun almas nispeten kolaylatrlm olmasna ramen
Kongre bu yetkisini ok da sk kullanmamaktadr. Bu da yelerin ounluunun,
birlikte hareket etme maliyetine katlanmak yerine statkonun srmesine itiraz
etmedikleri eklinde aklanmaktadr.46 Doal olarak bu da vetoyu gl bir ara
haline getirmektedir.
Yalnzca Bakann Kanun Teklif Edebildii Alanlar ve Bte Yetkisi
Bakann elindeki nemli bir ara da mnhasran bakana tahsis edilmi yasama
alanlar ve btenin kullanmyla ilgili yetkilerdir. Yukarda da ifade edildii gibi
43
Pereira, Power, Renn, From Logrolling to Logjam, s.20.
44
Pereira, Power ve Renn, From Logrolling to Logjam, s.5.
45
Brezilya Temsilciler Meclisi Dokmantasyon ve Bilgi Merkezi alan Afonso Camargo Taveira tara-
fndan gnderilen e-posta, 07.05.2014.
46
Alston vd., Political Institutions, s.19.
Anayasaya gre askeri, idari, mali ve yargsal baz konularda kanun teklif etme
yetkisi yalnzca bakana aittir. Bte kanunu bakan tarafndan Kongreye sunul-
maktadr. Kongre, bte tasars zerinde deiiklik yapma yetkisine sahip olsa da
bu deiiklikler yine yrtme tarafndan hazrlanan ok yll bte plan ve bte
kanununda belirtilen rehber ilkelerle uyumlu olmak zorundadr. Ayrca, Kongre
bte gelirlerinin almasna neden olacak giderleri onaylayamaz.47
Bakanlk Saray
Bakann bteyle ilgili bu yetkileri, siyasi ve mali kaynaklar datma
serbestliini de iermektedir. Bte kanununu Kongreye sunma yetkisi
bakanndr; ancak, milletvekilleri de deiiklik nergeleri sunabilirler. Bununla
birlikte bte tahsisatlarn deitirecek bu nergelerden hangilerinin kabul
edileceine yrtme/bakan karar vermektedir.
Bakanlar kendi tercihleri ynnde oy kullanan milletvekillerinin btedeki
deiiklik (kendi seim blgelerine kaynak aktarm) nergelerini kabul ederken,
bunu yapmayan veya daha az yapan milletvekillerinin deiiklik nergelerini
kabul etmeyerek onlar cezalandrmaktadr.48 Bu ekilde bakanlar kendi
yasama programlarn geirmek iin milletvekillerinin desteklerini salamaktadr.
Bu alveriin milletvekilleri tarafna baktmzda u sonu ortaya kmaktadr.
Milletvekilleri kendi seim blgelerine finansal kaynak aktarm yaplmasn
salamaktadr. Bu aktarmn yaplmasn salayan milletvekillerinin de yeniden
seilme anslar ciddi lde ykselmektedir.49
vedilik Talebi
Yrtmenin yasama zerindeki etkisini artran yetkilerden birisi de ivedilik
talebidir (petition of urgency). tzn 56nc maddesine gre tasar iin ivedilik
47
48
49
Alston vd., Political Institutions, s.21-24.
Brezilya 201
talebinde bulunulduunda, komisyon tasary inceleyip genel kurula gndermesi

iin iki toplant yapabilir. Verilen bu sre kstl olduu iin; komisyonlar pratikte
ivedilik talebinde bulunulan tasarlar grmeden dorudan genel kurula
gndermeyi tercih etmektedirler. tzn 54nc maddesine gre bu yetkiyi
bakann yannda; Meclislerin Danma Kurulu yelerinin te ikisi, meclislerin ye
tamsaysnn te biri, ilgili komisyon yelerinin te ikisi kullanabilmektedir. 50
Tablo 2. Tasarnn Kaynana Gre vedilikle Grlen Tasarlar (1989-2014)51
Yrtme
Bakan Yasama Kaynakl Yarg Kaynakl Toplam
Kaynakl
Jos Sarney 0 0 0 0
Fernando Collor 1 2 3
Itamar Franco 0 2 0 2
Fernando Henrique Cardoso 112 185 0 287
Luiz Incio Lula da Silva 435 570 6 1011
Dilma Rousseff 124 119 0 243
Toplam 672 878 6 1556
Tabloda da grlecei zere son bakan dneminde tasarlarn ivedilikle

grlmesi yntemine sk sk bavurulmutur. zellikle Bakan Da Silva bu
yntemi sklkla kullanmtr.
Temsilciler Meclisi leyii
Temsilciler Meclisi tz, Bakanlk Divan (Mesa Diretora) ve Danma
Kuruluna (Colegio de Lideres) yasama sreci ve komisyon sisteminin
tanmlanmasnda merkezi bir rol bimitir. Genellikle bakanlk divannn
komisyonlara ye atama/komisyondan ye alma konusunda nemli mdahalelerde
bulunduu grlmektedir. Ayrca, komisyon yelii sreyle kstl deildir ve
uygulamada komisyon yeleri sk sk yer deitirmektedirler. Yrtme, Kongredeki
Danma Kurulunu kullanarak belli komisyonlar sadk yelerle doldurmaktadr.
rnein, 19 Mays 1999da asgari cretin artrlmas ile ilgili olarak alma ve
Kamu Ynetimi Komisyonunda yaplanlar buna bir rnek tekil etmektedir. Bu
rnek olayda oylamadan bir gece nce hkmet iki milletvekilini (Wilson Baraga
ve Ricardo Noronha) komisyondan alm ve bylelikle kendi istedii sonucun
kmasn salamtr.52
1995-1998 dnemindeki oylamalar veri alnarak hazrlanan bir milletvekilleri
tutumu endeksi zerinden; komisyondan alnan iki milletvekilinin ve onlarn yerine
50
Pereira ve Mueller, A theory of executive dominance of congressional politics, s.15.
51
Brezilya Temsilciler Meclisi Dokmantasyon ve Bilgi Merkezi alan Afonso Camargo Taveira tara-
fndan gnderilen e-posta, 07.05.2014.
52
komisyona giren iki milletvekilinin yrtmenin ald pozisyonlar destekleyip

desteklemedikleri deerlendirilmitir. Endeks deerleri -7,75 ile +8,52 skalasnda
yer almtr.
Burada () yrtmeye muhalif tutumlar, (+) yrtmeye sadk tutumlar
gstermektedir. Komisyondan ayrlan milletvekillerinin deerleri 0.09 ve 0.15
iken; onlarn yerine giren milletvekillerinin deerleri 6,86 ve 7,70tir. Bu veriler
erevesinde, yrtmenin kendi politikasn destekleyecek milletvekillerini
komisyona atayarak istedii sonular ald sylenebilir.53
tzn 25inci maddesine gre partiler komisyonlarda ye saylar
orannda temsil edileceklerdir. Her bir ye yalnz bir komisyonda etkin bir ye
olarak grev yapabilir ve komisyonlarn hiyerarik grevlerinde kdem kural
geerli deildir. Komisyon bakan, bakan yardmcs, sekreterleri ve raportrleri
srekli deildir. Resmi olarak bu kiiler iki ylda bir komisyon yelerinin mutlak
ounluunun gizli oyuyla seilirler. Pratikte bu kiilerin seiminde Danma
Kurulunun etkisi byktr.54
Yasama srecini etkileyen nemli bir hususlardan biri de komisyon
grevlendirilmeleri ile ilgilidir. Bir tasary grecek komisyonu veya komisyonlar
belirleme yetkisi meclis bakanndadr. Meclis bakan, bir tasarnn ten fazla
komisyonun yetki alanna girdiine karar verirse, bunun iin otomatik olarak
zel bir komisyon kurulmas gerekmektedir. Bu komisyonun belirlenmesinde
de Danma Kurulu belirleyici olduu iin nemli konularda daimi komisyonlar
devre d braklabilmektedir.55
Koalisyoncu Bakanlk
1988 Anayasas dneminde kurulan bakanlk sistemi koalisyoncu bakanlk
(coalitional presidentialism) olarak da adlandrlmaktadr. Seim sistemi
dolaysyla parlamentoya giren etkili parti says fazladr ve bakann mensubu
olduu parti de dahil olmak zere hibir parti parlamentoda ounluu
salayamamaktadr. Bakan hkmetini olutururken dier partilerden de belirli
oranda destek salamak zorundadr. Bakanlk sistemindeki koalisyonlarla
parlamenter sistemdeki koalisyonlar arasndaki temel fark udur: Parlamenter
sistemde koalisyonlar oluamad takdirde sistem de bu kilitlenmeyi amak
iin belli mekanizmalar mevcutken, bakanlk sisteminde kilitlenmeyi aacak
kurumsal mekanizmalar yoktur. 56
Yukarda da belirtildii gibi 1988 Anayasas ile bakana yasamayla ilgili nemli
yetkiler verilmitir: Ksmi veto, tam (total) veto, kanun hkmnde kararname
53
54
55
Pereira ve Mueller, A theor Pereira ve Mueller, A theory of executive dominance of congressional
politics, s.18.
56
Andra Marcondes de Freitas, Governmental Coalitions in Multiparty Presidentialism: The Brazi-
lian Case (1988-2011), http://neci.fflch.usp.br/sites/neci.fflch.usp.br/files/Freitas_CoalitionalPresi-
dentialism3%20(1).pdf, Eriim: 30.09.2013, s.4.
Brezilya 203
karma yetkisi, belli kanunlarn ivedilikle grlmesini salama gibi. Ancak

byle paral bir yapda bu olguyu sadece bakana tannan anayasal yetkilerin
sonucu olarak grmek de yanltc olabilir. Kongredeki bu paral yapnn
stesinden gelmek iin bakanlar, bakanlklar partiler arasnda datarak bir
koalisyon kurma ynnde tercihte bulunmular ve bylece yasama organnda da
ounluu elde ettikleri koalisyonlar gerekletirmilerdir. te tm bu saylan
sebeplerden dolay sisteme koalisyoncu bakanlk sistemi denmektedir. 57
Bir koalisyon kurulmu olmas iin;
Bakanlklarn iki veya daha fazla sayda parti arasnda datld bir
partileraras uzlama,
Bakanlk alan parti lideri ve parti yeleri arasndaki parti ii bir uzlama
(oylamalarda blok halinde oy kullanlmas) olmas gerekmektedir.58
1988-2010 dneminde Brezilyada kurulan 19 koalisyon hkmeti ekteki
tabloda gsterilmektedir. Tablo incelendiinde anayasa deiiklikleri, bakanlk
ve parlamento seimleri, bakann sulandrlmas, koalisyonlara yeni partilerin
girmesi veya baz partilerin koalisyondan kmas gibi sebeplerle koalisyonlarn
kurulduu gzlemlenmektedir.
Bakanlarn kurduu koalisyonlar sayesinde hemen her dnemde
parlamentoda istedikleri ounluu saladklar grlmektedir. Bu sayede
yasama ve yrtme organlar uyumlu bir ekilde alabilmektedir.
Aadaki iki grafikte koalisyonlarn meclislerde salad ounluk ve
bakanlarn yasama srecine hkimiyet ve baar oranlar; tabloda ise 1988-2011
dneminde yrtme kaynakl normal kanunlarn deitirilerek ve aynen kabul
oranlar gsterilmektedir.
Grafik 1. Koalisyonlarn Meclislerde Salad ounluk59
100
90
80
70
60
50
% T.M
40
% Senato
30
20
10
0
57
De Freitas, Governmental Coalitions in Multiparty Presidentialism, s.4.
58
De Freitas, Governmental Coalitions in Multiparty Presidentialism, s.6-7.
59
Anayasann kabulnden balayp Lulann 31 Aralk 2010da biten grev

sresi boyunca kurulan 19 koalisyonun sadece altsnda mutlak ounluk elde
edilememitir. Dokuz koalisyonda ise anayasay deitirebilecek nitelikli ounluk
olan bete ounluun saland grlmektedir.
Bakanlarn yasama srecindeki hkimiyeti, koalisyonlarn istikrarl bir
ekilde yrtldn gstermektedir.
Grafik 2. Bakanlarn Yasama Srecindeki Hkimiyet ve Baar Oranlar 60
100
90
80
70
60
50 Baar
40 Hakimiyet
30
20
10
0
Sarney Collor Itamar FHC I FHC II Lula I Lula II Ortalama
Grafik 2den anlalabilecei gibi bakanlarn yasama srecine byk bir

hkimiyet ve baar oran vardr. Hkimiyetle kastedilen yasama organnn
gndemine gelen tasarlarn ne kadarnn yrtme kaynakl olduudur. Baar
oran ise getirilen tasarlarn ne kadarnn meclisten geirildiini ifade etmektedir.
1988-2010 yllar arasnda belirlenen sekiz dnemde grev yapan be
bakann yasama srecindeki hkimiyet ve baar ortalamalarnn srasyla %80
ve %73 olduu grlmektedir.61
1989-2010 yllar aras iin gerekletirilen bir aratrmaya gre yrtme,
Temsilciler Meclisinde yaplan 1127 oylamann 715inde (%63), Senatoda yaplan
499 oylamann 303nde (%61) sadece koalisyonun desteiyle istedii sonuca
ulamtr. Temsilciler Meclisinde 296 (%26), Senatoda 108 (%21) oylamada
hkmet istedii sonuca ulamak iin hkmette yer almayan unsurlardan
(muhalefetten) destek salamak zorunda kalmtr. Hkmetin istedii sonucun
kmad oylamalar ise Temsilciler Meclisi ve Senato iin srasyla 116 (%11)
ve 88dir (%18). Parti disiplini ise Temsilciler Meclisi iin %80-90, Senato iinse
%60-90 arasnda deien deerler almaktadr.62
Bylece hkmetin istedii oylama sonularna byk lde ulat (TM
%89-Senato%82); bu sonucu elde ederken de ounlukla koalisyona dayand;
60
61
62
De Freitas, Governmental Coalitions in Multiparty Presidentialism, s.19-20.
Brezilya 205
(TM %63, Senato %61) ve her iki mecliste de parti disiplininin son derece yksek
olduu sylenebilir. Ayrca 22 yllk bir sreci kapsayan bu dnemde yrtmenin
koalisyon ortaklklaryla yasama organnda istikrarl bir ekilde istedii ounluu
salamas bakanlarn kiiliklerinden ziyade sistemin zellikleriyle aklanabilir.63
Tablo 3. Yrtme Kaynakl Normal Kanunlar (1988-2011)64
Sarney Collor Itamar FHC I FHC II Lula I Lula II Toplam

Deiiklik
18 36 25 43 91 144 56 413
Yapmakszn
(%40,9) (%29,8) (%31,2) (%38,0) (%47,9) (%44,6) (%38,1) (%40,6)
Kabul
Deiiklik
26 85 55 70 99 179 91 605
Yaparak
(%59,1) (%70,2) (%68,8) (%62,0) (%52,1) (%55,4) (%61,9) (%59,4)
Kabul
44 121 80 113 190 323 147 1018
Toplam
(%100) (%100) (%100) (%100) (%100) (%100) (%100) (%100)
Bu tabloda da yrtme kaynakl normal kanunlardan kabul edilenler

iki kategoride ele alnmtr. 23 yllk dnemde toplam sayya baktmzda
deitirilerek kabul edilenlerin yaklak %60, aynen kabul edilenlerin %40
olduu grlmektedir. Bu veri de yrtmeden gelen btn nerilerin olduu gibi
kabul edilmediini, koalisyon iindeki glerin de kendi nerilerini getirerek
yrtmenin tasarlarn belli lde deitirebildiini gstermektedir.65
Fernando Collor de Mellonun Sulandrlmas
Brezilya tarihinde imdiye kadar sulandrmayla kar karya kalan tek Bakan
1988 Anayasas dneminde seimle gelen ilk bakan olan Fernando Collor
de Mellodur. Collor hakkndaki yolsuzluk sulamalarn kardei Pedro Collor
yapmtr. Pedro Collor, Fernando Collorun siyasi kampanya mali iler sorumlusu
ve arkada Paulo Cesar Farias bakann bilgisi dhilinde kampanya fonlarn
ahsi menfaatleri iin kullanmakla, rvet ve yolsuzluk yapmakla sulamtr.66
Bu sulamalar ortaya ktktan sonra i Partisi mecliste iddialarn
aratrlmas iin bir soruturma komisyonu (CPI) kurulmas iin nerge vermitir.
O dnemde muhalefette olan partilerin Kongredeki ounluklar meclisler
arasnda ortak bir soruturma komisyonu kurmaya yetmektedir. Bununla birlikte,
yalnzca muhalefet tarafndan nergesi verilen bir soruturma komisyonunu
kabul etmek yerine iktidar koalisyonu kendi nergesini getirerek bir soruturma
komisyonu kurulmasn salamtr.67
63
64
65
66
Naoko Kada, Investigative Committees as an Accountability Check? Lessons from Brazil and Colom-
bia, Latin American Studies Association nternet Sitesi, (Eyll 2001),
http://lasa.international.pitt.edu/Lasa2001/KadaNaoko.pdf, Eriim:04.04.2014, s.27.
67
Kada, Investigative Committees, s.27.
O dnemde politikaclarn ounluu ve ana akm medya bu soruturma

komisyonundan nemli bir sonu kmayacan, sulandrmann uzak bir ihtimal
olduunu dnmlerdir. Bununla birlikte, soruturma komisyonu Temmuz
aynn sonunda Collor ile Fariasn irketleri arasndaki uygunsuz ilikilere dair
kantlar toplamtr. Soruturma ilerlerken, baz komisyon yeleri soruturmay
yavalatma ynnde davranlarda bulunmusa da rnein komisyon bakan
belli banka hesaplarnn incelenmesine ilikin bir yazy bir sre imzalamaktan
kanmtr- muhalefet milletvekilleri olay medyaya aksettirince komisyon
bakan imzay atmak zorunda kalmtr. Austos ay banda kamuoyu da
bakann aleyhine dnmeye balamtr. Bunun zerine Collor 13 Austosta
yapt konumada kendini destekleyenlerin Brezilyay temsil eden renkler
olan sar ve yeili giymesini istemitir. Bu konumadan sonraki Pazar, byk
ehirlerde toplanan byk kalabalklar siyah giyinerek Colloru protesto etmeye
balamlardr.68
Soruturma komisyonu da 24 Austosta nihai raporunu yaymlamtr.
Raporda, Collorun sekreteri ile Farias arasnda illegal ilikilerin olduu ve
bakann da bu durumdan haberdar olduu sonucuna varlmtr. 26 Austosta
16 kabul 5 ret ile komisyon, raporu onaylamtr. Kabul ve ret saylar arasndaki
byk fark da Temsilciler Meclisindeki oylama iin bir gsterge olmutur. 1
Eyllde sulandrma talebi Temsilciler Meclisine sunulmu ve sulandrmayla
ilgili oylama tarihi 29 Eyll olarak belirlenmitir. Oylama neticesinde 441 kabul
38 ret kmtr. Collorun mttefikleri istifa iin baskda bulunmular; ancak,
Collor istifa etmemi ve Senatodaki yarglamay geciktirmeyi denemitir. Ancak
bunda da baarl olamam ve Collorun yarglanmas iin Senatoda ilemler
balatlmtr. Bunun zerine, Collor mahkm olmas halinde arptrlaca siyasi
haklarn 8 yl boyunca askya alnmas cezasndan kurtulmak iin istifa etmitir.
Bununla birlikte, Senato yarglamaya devam etmi ve 76 kabul 3 ret oyuyla
Colloru mahkm etmitir.69
5.2. Yarg - Yasama/Yrtme likileri
Sistemin genel ileyii asndan Federal Yce Mahkeme kilit noktada
bulunmaktadr. Yce Mahkeme yelerini yasama ve yrtme birlikte
belirlemektedir. Bununla birlikte, yeler 70 yanda emekli olduklar iin her bir
bakann atad ye says olduka snrldr. Bu da yrtmenin mahkemenin
kompozisyonunu tamamen deitirmesini neredeyse imkansz hale getirmekte,
mahkemenin kompozisyonu yava bir deiim gstermektedir.70 rnein Bakan
Roussefften nceki be bakann atad ye saylar Sarney 5, Collor 4, Franco 1,
Cardoso 3 ve Da Silva 7dir.71
68
69
70
71
About the Court, Yce Mahkeme nternet Sitesi, http://www2.stf.jus.br/portalStfInternacional/
cms/verConteudo.php?sigla=portalStfSobreCorte_en_us&idConteudo=120273, Eriim:02.03.2014.
Brezilya 207
Ayrca 1988 Anayasas ile yarg erkinin kendi btesini belirlemesi ve alt
dzey hkimleri st mahkeme hkimlerinin belirlemesinin ngrlm olmas da
yrtmenin yarg zerindeki etkisini azaltmaya ve yarg bamszln salamaya
ynelik nlemler olarak deerlendirilebilir.72
Yarg, yrtme ve yasamadan teorik dzeydeki bamszln verdii baz
anayasaya aykrlk kararlar ile ortaya koymutur. rnein yrtmenin son
derece nemli bulduu baz dzenlemeler hakknda Yce Mahkeme yrtmenin
istediinin aksine kararlar vermitir. Mesela
Cardoso Hkmeti zamannda sosyal gvenlik
aklarn kapatmak iin emeklilerin de
vergilendirilmesini ngren bir dzenleme byk
bir aba sonucunda Kongreden geirilmitir.
Bununla birlikte, emeklilerin vergilendirilmesi
kazanlm haklarn ihlali anlamna geldii iin
Yce Mahkeme dzenlemenin anayasaya aykr
olduuna karar vermitir. Bu iptal karar zerine,
bakan anayasay deitirerek Yce Mahkemenin
kararn baypas etmekle tehdit etmi ve yarg,
yrtmenin houna gitmeyen bir karar verdiinde
daha nce de yapld gibi yarg vesayeti gibi
kavramlardan bahsedilmeye balanmtr.
Bununla birlikte, Cardoso Hkmeti yalnzca
tehdit etmekle kalm ve herhangi bir deiiklikte Fernando Color De Mello
bulunmamtr. Lula Hkmeti, Cardoso Hkmetinin gerekletiremedii
deiikliin benzerini yarg organ iin belli istisnalar yaparak ve yeni atad
yargcn desteiyle geirmeyi baarmtr.73
Bir dier rnekte ise Cardoso Hkmeti tarafndan gerekletirilmek istenen
toprak reformu srasnda yaplan kamulatrmalar, mlkiyet hakkn ihlal ettii
gerekesiyle Yce Mahkeme tarafndan iptal edilmilerdir.74
Yarg bamszln gsteren nemli olaylardan birisi de Mensalo Skandal
(Byk Aylk) ve sonrasnda ortaya kan yarglamalardr. Mensalo Skandal, Lula
Da Silvann iktidarnn ilk ylnda kurduu aznlk hkmetinin baz oylamalarda
hkmete destekte bulunmalar iin baz milletvekillerinin oylarn para
karlnda satn ald iddiasyla ortaya kmtr. Sulamalarda Bakan Lula
Da Silvann ismi gememitir. Ancak Da Silvann Kurmay Bakan75 (Chief of Staff)
olan Jose Dirceu sulamalarn merkezinde yer almtr.
72
73
74
75
Brezilyada Kurmay Bakan (chief of staff) bakann sa kolu olarak nitelendirilebilir. Hkmet i-
lemlerinin koordinasyonu, bakanlk eylem ve ilemlerinin anayasaya ve hukuka uygunluunun
ndenetimi, bakanlk tekliflerinin ve kararnamelerinin hukukilik n denetimi gibi son derece
nemli grevleri bulunmaktadr (Sobre a Casa Civil, http://www.casacivil.gov.br/sobre/COMP,
Eriim:26.02.2013). Halen bakanlk yapmakta olan Dilma Roussef, bir nceki bakan olan Lula Da
Silvann kurmay bakanln yapmtr.
Yine bu sulamalar erevesinde, i Partisinin kendi yeleri ve mttefiklerinin

seim kampanyalarn finanse etmek iin rtl denekler kulland iddia
edilmitir. i Partisi, seim kampanyasnn finansmannda baz usulszlkler
olduunu kabul etmi; ancak, oy satn aldklar iddiasn reddetmitir.
Bu skandal 2005te Brezilya Emek Partisine mensup bir milletvekili olan
Roberto Jeffersonun iddialar zerine ortaya kmtr. Jefferson, bir gazeteye
verdii rportajda i Partisinin oy satn aldn ve seim kampanyalarnda
usulszlkler olduunu iddia etmitir. Buna gre i Partisi, 2003te Kongrede
ihtiya duyduu destei salamak iin baz Kongre yelerine aylk 10.000 dolar
civarnda demede bulunmutur.
Skandal ortaya ktktan 1 ay sonra
parlamentoda iki soruturma komisyonu
kurulmutur. Komisyon yeleri, temsil
edilen partilerin ye says oranlarna gre
belirlenmitir. Komisyonlar oy satn alma
iddialarn aratrm, tanklar dinlemi ve
belli milletvekillerinin hesaplarna yatrlan
paralarla nemli oylamalarda kullandklar
oylar arasnda bir korelasyon olduu sonucuna
varmtr. 2005te Jose Dirceu ve Roberto
Jefferson yelikten karlm ve 8 yl iin siyasi
haklarn kaybetmilerdir. ddiaya ad karan
dier milletvekilleri de ayn akbeti bekledikleri
iin kendileri istifa etmilerdir. 5 Nisan 2006da
Lula Da Silva Kongre zel Ortak Soruturma Komisyonu
nihai raporunu yaynlamtr. Bu raporda, 18 yenin mensalo demesi ald,
bu demelerin aka bir oy satn alma durumu oluturduu ve bunun bakann
yardmclar tarafndan yrtld ifade edilmitir. Bununla birlikte, Bakan Da
Silvann bu durumla ilikisi bulunmad sonucuna varlmtr.76
Kongre Soruturma Komisyonuna paralel olarak, Federal Cumhuriyet Savcs
Antonio Fernando de Souza bir ceza soruturma balatmtr. Souza, Mart
2006da Yce Mahkemeden Mensalo Skandal ile ilikisi olan 40 kii hakknda
ceza kovuturma yaplmasn istemitir. Souzann iddianamesinde Roberto
Jefferson para aklamayla, Jose Dirceu, i Partisi eski bakan Jos Genoino ve i
Partisi sayman Delubio Soares tehdit ve antaj yoluyla menfaat temini ve rvetle
sulanmtr. Souzann itham ettii 40 kiinin 10u eski i Partili, 10u i Partili
ve koalisyonun dier partilerinden milletvekilleri, 12 kadar Kongre alan
ve geriye kalanlar da banka ilemlerini yrten banka memurlardr. 2007de
76
Carlos Pereira, Timothy J. Power, Eric D. Raile, Coalitional Presidentialism and Side Payments: Exp-
laining the Mensalo Scandal in Brazil, Oxford niversitesi Latin Amerika Merkezi nternet Sitesi,
(2008), http://www.lac.ox.ac.uk/sites/sias/files/documents/BSP-03-08%20Pereira%20C.pdf,
Eriim:28.02.2014, s.4.
Brezilya 209
Yce Mahkeme bu 40 kii hakknda hazrlanan iddianameleri kabul ettiini ve

yarglamann balayacan aklamtr.77
Olduka uzun sren (5 yl) yarglamalar sonucunda, 2 Austos 2012de Yce
Mahkeme 25 zanly cezaya arptrmtr. lk tutuklamalar 16 Kasm 2013te
gereklemitir.78 Cezaya arptrlan 25 kii arasnda Da Silvann eski kurmay
bakan Jos Dirceu, i Partisi eski bakan Jos Genoino ve i Partisi sayman
Delubio Soares de bulunmaktadr. Ayrca, nl bir iadam olan Marcos Valrioda
para transferlerindeki rol nedeniyle cezaya arptrlanlar arasndadr.79
Mensalo Skandal, Lula Da Silva ynetimini sarsm; ancak, Da Silvann ikinci
kez seilmesini ve ardndan da onun halefi olan Dilma Rousseffin seilmelerini
engellememitir. Bunun temel sebebi olarak i Partisi iktidarlarnn Brezilyada
ekonomik bymeyi salarken milli gelirin dalmnda ortaya kan gelir
adaletsizliini gidermeye ynelik programlar gsterilmektedir. rnein Getulio
Vargas niversitesinin yapt bir aratrmaya gre 2002-2010 dneminde
yoksulluk oranlarnda %51lik bir azalma, fakir ailelerin gelirlerinde ise %67
orannda bir art gzlemlenmitir. Yine bu dnemde, Benim Evim Benim Hayatm
(Minha Casa Minha Vida)80 ve Fakirsiz Brezilya (Brasil Sem Misria)81 gibi gelir
eitsizliini gidermeye ynelik ekonomi politikalar uygulanmtr.82
Genellikle demokrasiye gei sreci (1985 sonrasnda ilk 10 yl) iin yaplan
deerlendirmelerde sistemin yapsal sorunlar ierdii, ynetilebilirliin dk
olduu ne srlm ve sistemin aksaklklar retecei ngrlmtr. 1995ten
itibaren sistemin ngrld gibi kt ilemedii, hatta Gney Amerikadaki dier
rejimlerle karlatrldnda iyi ileyenler arasnda olduu fikri yaygnlamtr.
2000 sonrasndaki almalarda daha ziyade sistemin ileyen yanlarnn n plana
karld grlmektedir.
6.1. Olumsuz Deerlendirmeler
Genel olarak eletirmenlerin olumsuz deerlendirmelerine bakldnda, parti
saysnn fazlal, partilerin zayfl, demokratik hesap verebilirlii engelleyen
bir seim sistemi, baskn bir federalizm ve veto oyuncularnn fazla olmas say-
labilir.83
77
Pereira, Power, Raile, Coalitional Presidentialism and Side Payments, s.5.
78
Q&A: Brazils big monthly corruption trial, BBC nternet Sitesi, (16.11.2013),
http://www.bbc.com/news/world-latin-america-19081519, Eriim:26.02.2014.
79
Alexander Sehmer ve Elissandra M. da Costa, Brazils mensalo: corruption and context, Open
Democracy nternet Sitesi, (4.12.2012), http://www.opendemocracy.net/alexander-sehmer-elissand-
ra-m-da-costa/brazil%E2%80%99s-mensal%C3%A3o-corruption-and-context, Eriim:03.03.2014.
80
Dar gelirli ailelerin ev sahibi olmalarn salayan ekonomik program.
81
Ayda 33 dolardan az kazanan aileler iin uygulanan ekonomik program.
82
Sehmer ve Da Costa, Brazils mensalo: corruption and context.
83
Timothy J. Power, Optimism, Pessimism, and Coalitional Presidentialism: Debating the Institutional
Design of Brazilian Democracy, Bulletin of Latin American Research, Cilt 29, Say 1 (2010),
http://scholar.harvard.edu/files/levitsky/files/power_0.pdf, Eriim:08.10.2013, s.19.
Scott Mainwaringe gre Brezilyada seim sistemi ok sayda gl

partinin parlamentoda yer ald, paralanm bir parti sistemine yol
amaktadr. Bu nedenle de Kongrede bakann partisi daima aznlkta
olacaktr. Bu da yasama-yrtme ilikilerini amaza, nihayet sistemin
kilitlenmesine yol aacaktr. Ayrca, siyasi partilerin deikenlii de kriz riskini
artrmaktadr. Bakanlarn halk nezdinde poplaritesi yksek olduunda
destekleme eiliminde olan partiler halk destei azald anlarda bu destei
ekmekte, bu durumda bakanlar kendi partilerinde bile ounluu salayamama
riskiyle karlamaktadr. Bu da kriz anlarnda bakanlarn dirayetli politikalar
izlemesini engellemektedir. Bakanlar gemite bu kriz anlarnda siyasi partileri
ve Kongreyi devre d brakma ve kendi partileri de dhil olmak zere hibir
partiden gvenilir, salam ounluklar elde edemedikleri iin patronaj ilikileriyle
ounluk salama yoluna bavurmulardr. Bu nedenle gemite de Vargas
(1951-1954), Quadros (1961), Goulart (1961-1964) gibi bakanlar ynetmede
byk sorunlar yaamlardr. Vargas intihar etmi, Quadros byk ounlukla
kazand seimlerden yalnzca 7 ay sonra istifa etmi ve Goulart dneminde
askeri darbe yaplmtr. zetle bakanlk sistemi, Kongredeki paral parti
yaps ve disiplinsiz siyasi partilerle birletiinde ortaya istikrarsz bir sistem
kmaktadr. 1946-1964 dnemi tecrbeleri ve 1985 sonras tecrbeler bu
yargy dorulamaktadr. 1946-1964 dnemiyle 1985 sonras dnem arasndaki
en nemli fark bakann seilme yntemidir. Daha nce tek tur basit ounlukla
seilen bakan, iki tur mutlak ounlukla seilmeye balanmtr. Bu deiiklik de
bakan aday saysnn artmasna ve paral parti yapsnn daha da bymesine
sebep olmutur. Bu sistemik sorunlar sistemin baarl olmasn engellemitir ve
engelleyecektir. 84
Mainwaringe gre Brezilyada kitle partileri ideolojik olarak kat deildir ve
parti disiplininin ok yksek olduu sylenemez. Partiler genel olarak pozisyon
belirlememekte ve bylelikle milletvekillerine istedikleri ynde oy kullanma
konusunda geni bir serbestlik tanmaktadrlar. 85
Yaplan bir almaya gre 4 yllk Kongre dneminde parlamento yelerinin
te biri en az bir kez bazlar ise birden fazla kez parti deitirmektedir.86
Barry Ames de ynetilebilirlik sorununa deinmi ve sistemin hi de iyi
ilemediinin kant olarak halktan byk bir destek alan Cardosonun istedii
programlar uygulamada ektii zorluklar gstermitir. Amese gre sistemin
ncelii, asl fayda saladklar, vatandalar olmaktan ok sistem aktrleridir.
Ayrca bakan gl olsa da mecliste ounluk desteine sahip olamayacandan
84
Scott Mainwaring, Dilemmas of Multiparty Presidential Democracy:The Case Of Brazil, Kellogg Ins-
titute nternet Sitesi, (Mays 1992),
http://kellogg.nd.edu/publications/workingpapers/WPS/174.pdf, Eriim:07.04.2014. s.3-4.
85
Mainwaring, Dilemmas of Multiparty Presidential Democracy, s.35.
86
C.R. Melo, Retirando as cadeiras do lugar: migraao partidaria na Camara dos Deputados (1985-
2002)den aktaran Power, Optimism, Pessimism, and Coalitional Presidentialism, s.20.
Brezilya 211
ynetmek ve kendi gndemini gerekletirmek

iin iyilik dei tokular (troca de favores)
kullanmak zorundadr. Bu da milletvekillerinin
seim blgelerine yatrmlar, kaynak aktarmlar
vs. eklinde ortaya kmaktadr. Bu yasama destei
de ok gvenilir olmad iin bakanlar kanun
hkmnde kararnameler karmak yoluyla geici
yasama faaliyetine girimekte ve bunlar dahi
patronaj ilikilerinden etkilenmektedir. Sistemin
bu kadar hantal ve ilemez olmasnda parti
sistemi ve yasama organnn yapsnn da byk
bir etkisi vardr. Seimlerde baarl olan byk
partiler ideolojik yelpazenin farkl noktalarnda
yer almaktadr. Baz partiler birbirlerine kar Fernando Henrique Cardoso
dmanca denilebilecek tavrlar sergilerken, baz partiler de ideolojisiz

milletvekillerine kucak amaktadrlar. Parti liderlerinin yeler zerindeki etkileri
kstldr ve yeler de zamanlarnn ounu kendi seim blgeleri iin kaynak
aktarmlar ve tevikler temin etmek iin harcamaktadrlar. Ayrca partiler ulusal
sorunlarn zmnde birlikte hareket edememekte ve bu nedenle de byk
genel sorunlarn zm zorlamaktadr.87
Timothy J. Power da olumsuz yorumlarn ortak ve tartlmaz noktalarndan
biri olan seim sistemi nedeniyle parlamentoda fazla sayda parti olmas
nedeniyle88 bakann partisinin parlamentoda hibir zaman ounlua hkim
olamayacana dikkat ekmitir. Ayrca bakan koalisyonlar yoluyla ounluu
elde etse bile baz kilit oylamalarda partiler farkl hareket edebilmektedir. rnein
2005 ubatnda Lula Hkmeti, kendi adaynn Meclis bakan seilmesini
salayamamtr. Ayn ekilde, 2007de daha nceki bakann da politikalarnn
nemli bir paras olan finansal ilem vergisinin yenilenmesi talebi Senatoda
yeterli ounluk olmasna ramen- reddedilmitir.89
Powera gre Brezilya sisteminde yasama-yrtme ilikileri ve federalizmin
uygulan da sorunlu alanlardandr. Bakanlar yasamayla olan ilikilerinde
hkim bir konumdadr. Bu da parlamentoyu zayf bir konuma drmektedir.
Merkezi gelirlerin yarsnn eyaletler ve belediyelerle (27 eyalet, 5500 belediye)
paylalmas, vali ve belediye bakanlarna btelerin kontrol konusunda
serbestlik tannmas da ulus-alt dzeyde siyaseti olduka cazip hale getirmitir.
Federalizmin bu ekilde uygulanmas da adam kayrmacln ve yolsuzluun
artmasna neden olabilecek bir ortam oluturmaktadr.90
87
Barry Ames, The Deadlock of Democracy in Brazil (Michigan: University of Michigan, 2001), s.3-6.
88
2009da parlamentodaki gl parti says 9du. Halen Temsilciler Meclisinde irili-ufakl 21 siyasi
parti bulunmaktadr.
89
Power, Optimism, Pessimism, and Coalitional Presidentialism, s.20.
90
Power, Optimism, Pessimism, and Coalitional Presidentialism, s.20.
6.2. Olumlu Deerlendirmeler

Yukarda da belirtildii zere sistemin ileyiiyle ilikili olumlu deerlendirmeler
2000lerden itibaren younlamtr. Daha nce literatrde hkim olan ok partili
bakanlk sistemlerinin sistem tkankl ve krizler retecei ngrs yerine,
ok partili sistemle birlikte gl bakann ve koalisyoncu bakanlk sisteminin
iledii ynnde almalar yaynlanmtr.
Alston ve dierlerine gre Brezilyada sistemin ileyiinde en nemli unsur
1988 Anayasasyla bakana verilen gl yetkilerdir. Bununla birlikte bu yetkilerin
de tamamen denetimsiz bir ekilde kullanlmas ngrlmemitir. Anayasada fren
ve denge mekanizmalar ngrlmtr. Bakanlar ounlukla makroekonomiyi
daha iyi hale getirme ynnde abalamakta, milletvekilleri ise yeniden seilmek
iin kendi seim blgelerine kaynak aktarm yapmaya almaktadrlar. Taraflarn
birbirine olan bu ihtiyac, sistemin de ilemesini salamaktadr. Bakanlar, bte
tahsisatlarn kullanarak milletvekillerinin desteini salamakta, bakanlklar
ve eitli st dzey brokratik atamalarn datlmas suretiyle koalisyonlar
kurulmaktadr.91 Powera gre 1988 Anayasas ile getirilen sistem, bakanlarn
koalisyon yoluyla parlamentoda istedikleri ounluklar salayabilmelerine
binaen koalisyoncu bakanlk olarak adlandrlmaktadr. Bakanlar koalisyonu
kabineden bakanlklar vermek suretiyle salamaktadr. Brezilyada parlamentoya
giren etkin parti says fazla ve bakann partisinin elde ettii ounluk %15-20
civarnda kald iin bakanlarn yasamayla ilgili programlarn gerekletirmeleri
iin dier partilerle koalisyon kurmas gerekmektedir. 1995ten bu yana sistem
genelde bu ekilde ilemektedir. Bu sistemde ideolojik olarak birbirine yakn
olmayan partiler belli sreler iin bir araya gelebilmektedir.92
Melo ve Pereiraya gre, Brezilya, ngrlerin ve tahminlerin aksine iyi ileyen
bir rejime sahiptir. lke gl bir ekonomiye, ngrlmeyen bir kurumsal g
ve istikrara kavumutur. Onlara gre ok partili koalisyoncu bakanlk sistemi,
tek parti ounluklarnda grlebilecek baz aksaklklar engellemitir. Gl
bakan; yasamann, yargnn ve dier denetim kurumlarnn iyi ilemesiyle
dengelenmekte ve sistemin otokrasiye kaymas engellenmektedir. 2013 ylnda
yaplan kitlesel protestolar, ilemeyen bir sistemin aksaklklarnn giderilmesi
talebi olarak deil, deiimi ve hayatlarndaki iyilemeyi gren snflarn daha
iyi bir yaam beklentisine girmeleri ve son dnemdeki ykselen enflasyon ve
yavalayan bymenin sonucu olarak okunmaldr.93
7. SONU
1822de bamszln kazanan Brezilya imdiye kadar yedi anayasayla
ynetilmitir. lk Anayasasnda ABD sistemini model alan lke, 1946-1964
91
Alston vd., Political Institution, s.4-5.
92
Power, Optimism, Pessimism, and Coalitional Presidentialism, s.25-26.
93
Marcus Andre Melo, Carlos Pereira, Post-scriptumin light of June 2013 mass protests,
http://comunicacao.fflch.usp.br/sites/comunicacao.fflch.usp.br/files/postscriptum. pdf,
Eriim:08.05.2014.
Brezilya 213
dneminde demokrasi ve ok partili hayat tecrbe etmi, 1964-1985 dneminde

askeri idareyle ynetilmi, 1988 Anayasas ile de yeniden demokratik bir
ynetime gemitir.
1986 ylnda seilen Kongre, ayn zamanda kurucu bir meclis gibi davranm
ve 1988 Anayasasnn metnini hazrlam ve onaylamtr. Bu Anayasa ile
yrtmeye geni yetkiler verilmitir. Bunun temel sebebi, 1964 darbesine yol
aan kronik hale gelmi kurumsal istikrarszl ve bakan-kongre arasnda
yaanan anlamazlklarn sistemi kilitlemesini engellemektir. 1988 Anayasasn
yapanlar, zayf bir bakann ynetme ve kendi gndemini ortaya koyma becerisi
gsteremeyeceini dnmlerdir. Ayrca, bu Anayasa ile yarg bamszl
da teminat altna alnmtr.94 Uygulamada da yarg bamszlnn saland,
yargnn yasama ve yrtmeden bamsz kararlar verebildii rneklere bolca
rastlanmaktadr.
Brezilyada gl bir bakan bulunmaktadr. Bakann tam ve ksmi veto,
kanun hkmnde kararname karma, belli kanunlarn ivedi bir ekilde
grlmesini isteme gibi nemli yetkileri bulunmaktadr. Ayrca kanunlarn
byk ounluunun (yaklak %80) yrtme kaynakl olduu grlmektedir.
1988 Anayasas ok partili sistemi ki aslnda askeri ynetimin muhalefeti
blmek iin kurduu bir sistemdir- muhafaza etmitir. Bununla birlikte darbe
ncesi dnemde bakann elinde olmayan nemli yetkileri bakana vermi
ve bakann glenerek mecliste yeterli ounluu elde edecek koalisyonlar
kurmasn salayacak aralar temin etmitir. Nitekim bu dnemde bakanlarn
partileri, parlamentoda ounluu salayamamalarna ramen bakanlar
kurduklar koalisyonlar yoluyla her defasnda kendi gndemleri erevesinde
istedikleri kanunlarn kabuln salayabilmilerdir. 1988-2010 dneminde
kurulan 19 koalisyonun ounluunda bakanlar istedikleri kanunlar
karabilecek ounluu elde etmilerdir. Bu ounluklar elde edebilmeleri
de bakanlarn kiisel zelliklerinden ok sistemin ileme potansiyelinin
gereklemesine balanmaktadr.
1980lerde yeni bir demokratikleme dalgas yaayan Latin Amerika
lkelerinde bakanlk sistemiyle ilgili olarak kaca ngrlen sorunlarn
ounluu sistemin ilerlik kazand son 10-15 yllk dnemde Brezilya iin
geerli olmamtr. Brezilya, zellikle ili ile birlikte, Latin Amerikada bakanlk
sisteminin iyi iledii lkeler arasnda gsterilmektedir. Brezilya 20 yl boyunca
istikrarl hkmetlerce ynetilmi ve bakanlk, adil ve zgr seimler sonucunda
el deitirmitir. Ayrca genel ekonomik ve sosyal gstergelerde de iyiye gidi
grlmektedir.
Carlos Pereira ve Marcus Andr Melo, The Surprising Success of Multiparty Presidentialism, Jour-
94
nal of Democracy, Cilt 23, Say 3 (Temmuz 2012),

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2110720, Eriim:03.03.2014, s. 164.
KAYNAKA
Alston Lee J., Marcus Andr Melo, Bernardo Mueller, Carlos Pereira. Political Institutions,
Policymaking Processes and Policy Outcomes in Brazil, (Mart 2006), http://www.iadb.
org/res/publications/pubfiles/pubR-509.pdf, Eriim: 03.03.2014.
Ames,Barry. The Deadlock of Democracy in Brazil. Michigan: University of Michigan, 2001.
Brezilya Hkmeti. Galeria de Presidentes, http://www2.planalto.gov.br/presidencia/
galeria-de-presidentes, Eriim: 17.02.2014.
Brezilya Temsilciler Meclisi. Constitution of the Federative Republic of Brazil,
http://bd.camara.gov.br/bd/bitstream/handle/bdcamara/1344/constituicao_
ingles_3ed.pdf, Eriim: 26.09.2013.
BBC. Q&A: Brazils Big Monthly Corruption Trial, (16 Kasm 2013), http://www.bbc.
com/news/world-latin-america-19081519, Eriim: 26.02.2013.
CIA. The World Fact Book Brazil, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-
factbook/geos/br.html, Eriim: 20.01.2014.
Dnya Bankas. Brazil Overview, http://www.worldbank.org/en/country/brazil/overview,
Eriim:23.01.2014.
Carrey, John. M. Presidential vs. Parliamentary Government. Handbook of New Institutional
Economics iinde, C. Menard ve M. M. Shirley ed., (Netherlands: Springer, 2005), http://
www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20versus%20
Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 02.04.2014.
V-Brazil. Constitutions of Brazil - History, http://www.v-brazil.com/government/laws/
history.html, Eriim: 26.08.2013.
Economist Intelligence Unit. Democracy Index 2012: Democracy at a standstill, https://
portoncv.gov.cv/dhub/porton.por_global.open_file?p_doc_id=1034, Eriim: 21.01.2014.
Federal Yce Mahkeme. Functioning of the Supreme Court, http://www2.stf.jus.
br/portalStfInternacional/cms/verConteudo.php?sigla=portalStfSobreCorte_en_
us&idConteudo=120283, Eriim:24.02.2014.
De Freitas, Andra Marcondes. Governmental Coalitions in Multiparty Presidentialism:
The Brazilian Case (1988-2011), http://neci.fflch.usp.br/sites/neci.fflch.usp.br/files/
Freitas_CoalitionalPresidentialism3%20(1).pdf, Eriim: 30.09.2013.
Freedom House. Freedom in the World: Brazil, http://freedomhouse.org/report/
freedom-world/2013/brazil-0#.Ut0azNJaiUk, Eriim: 21.01.2014.
Hagopian, Frances. Politics in Brazil. Comparative Politics Today A World View iinde,
Gabriel A. Almond, G.Bingham Powell, Jr, Kaare Strom, Russell J. Dalton ed., Pearson:
Longman, 2004, s.521-578.
Hudson, Rex A., ed. Brazil: A Country Study. Washington: Library of Congress, 1997,
http://countrystudies.us/brazil/82.htm, Eriim: 26.08.2013.
Huntington, Samuel. Democracys Third Wave, Universite Libre de Bruxelles nternet Sitesi,
http://dev.ulb.ac.be/sciencespo/dossiers_supports/group-63.pdf, Eriim: 11.04.2014.
IPU. Brazil Cmara dos Deputados (Chamber of Deputies) - Last Elections,
http://www.ipu.org/parline-e/reports/2043_E.htm, Eriim: 22.10.2013.
Brezilya 215
Investopedia. Gini Index, http://www.investopedia.com/terms/g/gini-index.asp,

Eriim: 11.04.2014.
Kada, Naoko. Investigative Committees as an Accountability Check? Lessons from Brazil
and Colombia, http://lasa.international.pitt.edu/Lasa2001/KadaNaoko.pdf,
Eriim: 04.04.2014.
Mainwaring, Scott. Dilemmas of Multiparty Presidential Democracy:The Case Of Brazil,
(Mays 1992),http://kellogg.nd.edu/publications/workingpapers/WPS/174.pdf,
Eriim: 07.04.2014.
Melo, Marcus Andre ve Carlos Pereira. Post-scriptumin light of June 2013 mass protests,
http://comunicacao.fflch.usp.br/sites/comunicacao.fflch.usp.br/files/postscriptum.
pdf, Eriim: 08.05.2014.
Negretto,Gabriel L. Government Capacities and Policy Making by Decree in Latin America:
The Cases of Brazil and Argentina. Comparative Political Studies, Cilt 37, Say 5 (Haziran
2004), s. 531-562.
Pereira, Carlos ve Bernardo Mueller, A theory of executive dominance of congressional politics:
the committee system in the Brazilian chamber of deputies. The Journal of Legislative
Studies, Cilt 10, Say 1 (2004), http://dx.doi.org/10.1080/1357233042000318864,
Eriim: 05.10.2013
Pereira, Carlos, Timothy J. Power ve Eric D. Raile, Coalitional Presidentialism and Side
Payments: Explaining the Mensalo Scandal in Brazil, http://www.lac.ox.ac.uk/sites/
sias/files/documents/BSP-03-08%20Pereira%20C.pdf, Eriim: 28.02.2014.
Pereira, Carlos ve Marcus Andr Melo, The Surprising Success of Multiparty Presidentialism,
Journal of Democracy, Volume 23, Number 3 (July 2012), http://papers.ssrn.com/sol3/
papers.cfm?abstract_id=2110720, Eriim: 03.03.2014.
Polity IV. Polity IV Country Report 2010: Brazil, http://www.systemicpeace.org/polity/
Brazil2010.pdf, Eriim: 02.05.2004.
Seyidolu, Halil. Ekonomik Terimler Ansiklopedik Szlk. stanbul:Gzem Can Yaynlar,
2002.
Souza, Celine. Federal Republic of Brazil, http://www.thomasfleiner.ch/files/categories/
IntensivkursII/Brazilg1.pdf, Eriim: 03.01.2014.
Sobre a Casa Civil, http://www.casacivil.gov.br/sobre/COMP, Eriim: 26.02.2013.
Pereira, Carlos, Timothy J. Power ve Lucio Renn. From Logrolling to Logjam: Agenda
Power, Presidential Decrees, and the Unintended Consequences of Reform in
the Brazilian Congress, http://www.lac.ox.ac.uk/sites/sias/files/documents/
Pereira,%2520Power,%2520Renno,71.pdf, Eriim: 07.03.2014.
Power, Timothy J. Optimism, Pessimism, and Coalitional Presidentialism: Debating the
Institutional Design of Brazilian Democracy. Bulletin of Latin American Research, Cilt
29, Say 1 (2010), http://scholar.harvard.edu/files/levitsky/files/power_0.pdf,
Eriim: 08.10.2013. s.18-33,
Sehmer, Alexander ve Elissandra M. da Costa. Brazils mensalo: corruption and context,
4.12.2012, http://www.opendemocracy.net/alexander-sehmer-elissandra-m-da-costa/
brazil%E2%80%99s-mensal%C3%A3o-corruption-and-context, Eriim: 03.03.2014.
Uluslararas effaflk rgt. Corruption Perceptions Index 2013,
Yazc, Serap. Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri Trkiye iin Bir Deerlendirme. stanbul:
Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011.
Yce Mahkeme nternet Sitesi. About the Court, http://www2.stf.jus.br/
portalStfInternacional/cms/verConteudo.php?sigla=portalStfSobreCorte_en_
us&idConteudo=120273, Eriim: 02.03.2014.
Brezilya 217
EKLER
EK 1. 1988-2010 Dneminde Brezilyadaki Koalisyonlar95
Bakan/ Koalisyondaki
Bakann Partisi Yeni Koalisyonu Balatan Olay
Koalisyon Parti Says
Brezilya Demokratik Hare-
Sarney 2 Anayasann Kabul
ket Partisi (PMDB)
Ulusal Yeniden Yaplanma
Collor 196 2 Bakanlk seimi
Partisi (PRN)
Collor 2 3 Demokratik Sosyal Partinin koalisyona katlmas
Partisi (PRN)
Collor 3 3 Parlamento Seimleri
Partisi (PRN)
Ulusal Yeniden Yaplanma Brezilya i Partisi ve zgrletirici Partinin (PTB
Collor 4 5
Partisi (PRN) ve PL) koalisyona katlmas
Itamar 197 - 5 Collorun sulandrlmas (impeachment)
Brezilya Sosyalist Partisinin (PSB) ayrlmas ve

Itamar 2 - 5
lerici Partinin (PP) koalisyona katlmas
Itamar 3 - 4 Brezilya i Partisinin koalisyondan ayrlmas
Brezilya Sosyal Demokratik
FHC98 I99 1 4 Bakanlk ve Parlamento seimleri
Parti (PSDB)
FHC I 2 4 lerici Parti (PP)nin koalisyona katlmas
Parti (PSDB)
FHC II 1 4 Bakanlk ve Parlamento seimleri
Parti (PSDB)
FHC II 2 3 Liberal Cephe Partisinin koalisyondan ayrlmas
Parti (PSDB)
Lula I 1 i Partisi (PT) 8 Bakanlk ve Parlamento seimleri
Lula I 2 i Partisi (PT) 8 Demokratik Emek Partisinin (PDT) koalisyondan
ayrlp Brezilya Demokratik Hareket Partisinin
(PMDB) koalisyona katlmas
Sosyalist Halkn Partisinin (PPS) koalisyondan
Lula I 3 i Partisi (PT) 7
ayrlmas
Lula I 4 i Partisi (PT) 6 Yeil Partinin (PV) koalisyondan ayrlmas
Lula I 5 i Partisi (PT) 7 lerici Partinin (PP) koalisyona katlmas
Lula II 1 i Partisi (PT) 7 Bakanlk ve Parlamento seimleri
Demokratik Emek Partisi (PDT) ve Brezilya Cum-
Lula II 2 i Partisi (PT) 8
huriyet Partisinin (PRB) koalisyona katlmas
95
De Freitas, Governmental Coalitions, s.9.
96
Dnemindeki 1. koalisyon.
97
Collorun istifasyla onun bakan yardmcs olan Itamar Franco greve gelmitir.
98
Fernando Henrique Cardoso.
99
Bakanlnn I. Dnemi.
EK 2. 1988 Anayasas Dneminde Brezilya Bakanlar100
Bakan Grev Sresi
Fernando Afonso Collor de Mello 15.03.1990 - 02.10.1992
Itamar Augusto Cautiero Franco 02.10.1992 - 01.01.1995
Fernando Henrique Cardoso (1.Dnem) 01.01.1995 - 01.01.1999
Fernando Henrique Cardoso (2.Dnem) 01.01.1999 - 01.01.2003
Luiz Incio Lula da Silva (1.Dnem) 01.01.2003 - 01.01.2007
Luiz Incio Lula da Silva (2.Dnem) 01.01.2007 - 01.01.2011
Dilma Rousseff 01.01.2011-
100
Galeria de Presidentes, Brezilya Hkmeti nternet Sitesi,
http://www2.planalto.gov.br/presidencia/galeria-de-presidentes, Eriim:17.02.2014
Nijerya 219
nijerya
NJERYA FEDERAL CUMHURYET
Murat Bilgin*
1. GR
A
frikann nfus asndan en byk lkesi olan Nijerya Federal
Cumhuriyeti, uzun sreli askeri ynetimlerin ardndan 1999 ylnda sivil
ynetime gemitir. Nijerya Anayasasna gre devlet, egemenliini halktan
almakta, demokrasi ve sosyal adalet prensiplerine dayanmaktadr. Devletin temel
amac halkn gvenliini korumak ve refahn salamaktr. Nijeryada bakanlk
sisteminin temel unsurlar olan yrtme gcnn tamamen bakann kontrolnde
olmas, bakann ve parlamentonun ayr ayr halk tarafndan seilmesi, yasama
ve yrtme organlarnn grev srelerinin sabit olmas ile yasama ve yrtme
organlarnn birbirinin varlna son verebilecek hukuki aralara sahip olmamas
durumlarnn tamam mevcuttur. Bu sebeple lkedeki hkmet sistemi tipik bir
bakanlk sistemidir denilebilir.
Bu almada Nijeryadaki bakanlk sistemi ele alnmaktadr. Bu kapsamda
ncelikle Nijerya hakknda baz genel bilgiler ve Nijerya siyasi tarihinin ksa bir
zeti sunulmaktadr. Daha sonra Nijeryada yasama, yrtme ve yarg organlarn
oluturan bakan, Ulusal Meclis ve federal mahkemelerin nasl greve geldii
ve yetkilerinin neler olduuna ilikin temel anayasal bilgiler verilmektedir.
Sonrasnda tarihsel perspektif ierisinde somut olaylara yer verilerek
anayasal organlar arasndaki ilikiler ele alnmaktadr. Takip eden blmde ise
lkedeki sistem hakkndaki tartmalara yer verilirken bakanlk sisteminin
lkedeki demokrasinin konsolidasyonu zerindeki etkilerine ilikin grler
sunulmaktadr. Son olarak sonu blmnde Nijerya rneinde bakanlk sistemi
hakknda genel bir deerlendirme yaplmaktadr.
* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: muratbilgin@tbmm.gov.tr.

2. NJERYA HAKKINDA GENEL BLG1

Nijeryadaki bakanlk sisteminin analiz
edilebilmesi iin ncelikle lke hakkn-
Devlet Bakan: Goodluck Jonathan daki baz temel bilgilerin bilinmesinde
Hkmet Bakan: Goodluck Jonathan yarar vardr. Nijerya, Afrikann batsn-
da Gine Krfezinde yer almaktadr. l-
Yasama Organ: Ulusal Meclis
(Temsilciler Meclisi ve Senato) kenin snr komular batda Benin, ku-
zeyde Nijer, kuzey douda ad ve dou-
Ynetim ekli: Cumhuriyet, Bakanlk,
da Kamerundur. Toplam yzlm
Federal
923.768 km2 olan Nijerya, dnyann y-
Yzlm: 923.768 km2 zlm asndan en byk 32nci l-
Nfus: 170.123.740 kesidir. lkenin gneyinde ekvator ikli-
Dil: Nijeryann resmi dili ngilizcedir;
mi, orta ve kuzey kesimlerinde tropikal
ancak lkede bata Hausa, Yoruba, Igbo iklim hkimdir. lkenin orta ksmlar
ve Fulani dilleri olmak zere 500den tepeler ve platolardan, gney dousu
fazla blgesel dil konuulmaktadr. dalardan, dier kesimleri ise ovalardan
Din: Vatandalarn yaklak % olumaktadr. 36 eyalet ve hibir eyalete
50si Mslman, yaklak % 40 ise bal olmayan bakent Abujadan oluan
Hristiyandr. Dier % 10 ise blgeye zg lkenin nfus ve ekonomik faaliyet a-
dinlere mensuptur. sndan en byk kenti gneybatda yer
Ekonomi: 2013 yl satn alma gc alan liman kenti Lagostur. lkenin di-
paritesine gre GSYH 455 milyar er balca nemli kentleri Kano, ba-
dolar, kii bana den milli gelir dan ve Kadunadr.
yaklak 2.800 dolardr. lkenin
ihracat gelirlerinin % 95ini petrol
Nijerya 174 milyonu aan nfusu
oluturmaktadr. ile Afrikann nfus asndan en byk
lkesidir. lke, nfus sralamasnda
dnyada 7nci srada yer almaktadr. %2,54lk yllk nfus art ile yksek bir
nfus artna sahip olan Nijerya nfusunun %63 25 yan altndadr.
Nijerya, Birlemi Milletlerin insani gelimilik indeksine gre 0,471 puanla
dnyada 153nc sradadr ve insani gelimiliin dk olduu lkeler arasnda
gsterilmektedir.2 lkedeki ortalama yaam beklentisi 52 yldr. lke bu adan
dnyann en dk yaam beklentisi olan lkelerinden birisi durumundadr.
Nijerya; anne ve bebek lm oranlar, AIDS hastas oran gibi istatistikler
asndan dnyadaki en kt durumdaki lkelerdendir.
1
Bu blmdeki bilgiler byk oranda u kaynaktan derlenmitir: The World Factbook, CIA nternet
Sitesi, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ni.html,
Eriim:05.01.2014.
2
Human Development Report 2013, Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) nternet Sitesi,
http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/14/hdr2013_en_complete.pdf,
Eriim:16.05.2014, s.146.
Nijerya 223
lkedeki 15 yan zerindeki nfusun okur-yazarlk oran erkeklerde %72,

kadnlarda %50dir. lkedeki 15 yan altndaki ocuklarn %29 gibi byk bir
oran ocuk ii durumundadr.
Nijerya, 2013 yl verilerine gre; satn alma gc paritesine gre 455 milyar
dolarlk gayrisafi yurtii haslas ile Afrikann Gney Afrikadan sonra ikinci
byk, dnyann ise 31inci byk lkesidir. Byme hz %6,3tr. lkedeki
isizlik oran %24, enflasyon oran ise %12 seviyesindedir. lkedeki satn alma
gc paritesine gre kii bana den milli gelir yaklak 2.800 dolardr. lke
ekonomisinin %31ini tarm, %43n endstri, %26sn ise hizmet sektr
oluturmaktadr. lkenin ihracat gelirlerinin %95ini petrol oluturmaktadr.
lke, Afrikann en byk petrol reticisi olmasna karn kii bana den gelir
ve insani gelimilik endeksi kriterlerine gre dnyada yoksulluun en fazla
olduu lkelerden birisi konumundadr.
Nijeryada 250den fazla etnik grup yaamaktadr. En byk etnik grup
Hausa-Fulani, Yoruba ve Igbodur. Daha ok kuzey kesimlerde yaayan Hausa-
Fulaniler nfusun %29unu oluturan en byk grup konumundadr. Daha ok
bat kesimlerde yaayan Yorubalar nfusun %21ini, ounlukla gneydouda
yaayan Igbolar ise nfusun % 18ini oluturmaktadr.
Etnik yapnn eitliliine paralel olarak lkede konuulan diller de ok
eitlidir. Nijeryann resmi dili ngilizcedir; ancak lkede bata Hausa, Yoruba,
Igbo ve Fulani dilleri olmak zere 500den fazla blgesel dil konuulmaktadr.
Bakent Abujadan bir grnm
Nijerya vatandalar dini inan asndan iki byk gruptan olumaktadr.

Vatandalarn yaklak %50si Mslman, yaklak %40 ise Hristiyandr.
Dier %10 ise blgeye zg dinlere mensuptur. Genel olarak kuzey kesimlerde
Mslmanlar gneyde ise Hristiyanlar ounluktadr. Nijerya Anayasasna gre
lkede herhangi bir dinin devlet dini olarak ilan edilmesi mmkn deildir (Any.
m. 10).3 te yandan giderek artan ekilde Mslmanlarn ounlukta olduu
Kuzey eyaletlerinde islam hukuku eyalet dzeyinde uygulamaya geirilmektedir.
Nijerya, zgrlk Evinin (Freedom House) 2014 yl raporunda 4 puan4
alarak ksmen zgr olarak nitelendirilmitir.5 Sz konusu nitelendirme lkede
iktidarn tartmal da olsa seimlerle belirlenmesi ve iktidar deiikliklerinin de
yine seimlerle gerekleebilmesi nedeniyledir.
Nijeryadaki siyasal sistem tartlrken aklda bulundurulmas gereken
nemli bir husus lkenin siyasal adan olduka paral ve srekli blnme
tehlikesi ile kar karya olmasdr. zellikle bat yanllar ya da Hristiyanlar
tarafndan ynetilmek istemeyen ve lkenin yarsn oluturan Mslmanlarn
nemli bir ksmnn islami hukuk sistemini (eriat) istemeleri ve bunun iin bir
ksmnn radikal terr gruplarn desteklemesi lkeyi ynetilmesi olduka g bir
hale sokmaktadr. Baz eyaletlerde kabul edilen eriat ynetiminin aile hukuku ile
snrl olmas halinde lkede uzlamann salanabilecei ancak eriat ynetiminin
baz radikal gruplarn istei dorultusunda tm hukuk alanlarna yaylmas
halinde byk uyumsuzluklarn kabilecei dnlmektedir.6
lkede etnik ve dini farkllklar ile petrol gelirlerinin paylam nedenleriyle
iddet olaylar olduka yaygndr. lkede ok kk hadiseler nedeniyle
bile Hristiyan-Mslman arbedesi yaanabilmekte ve binlerce kii hayatn
kaybedebilmektedir. Petrol retim alanlarnn bulunduu Nijer Deltasnda ise
petrol gelirlerine petrol iilerini kararak fidye istemek gibi kriminal yollarla
ortak olmaya alan pek ok grup nedeniyle her yl yaklak bin kii hayatn
kaybetmektedir.7
3. NJERYA SYAS TARH

Nijeryadaki bakanlk sisteminin anlalmas iin lkenin siyasi tarihine
deinmekte ve bugne nasl gelindiinin kavranmasnda yarar vardr.
3
Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999, Nijerya Hukuk Merkezi,
http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm, Eriim:18.12.2013.
(alma boyunca referans verilen tm anayasa maddelerinde bu kaynaktan yararlanlmtr).
4
Sz konusu puanlama sisteminde 1 en zgr durumu, 7 ise zgrln en az olduu durumu ifade
etmektedir.
5
Freedom in the World 2014, Freedom House nternet Sitesi,
http://freedomhouse.org/sites /default/files/FIW2014%20Booklet.pdf, Eriim: 13.05.2014, s. 21.
6
Michael G. Roskin, ada Devlet Sistemleri (ev. Bahattin Seilmiolu, Ankara: Adres Yaynlar,
2009), s. 654, 656.
7
Roskin, ada Devlet Sistemleri, s. 656.
Nijerya 225
3.1. Smrgecilik ncesi (-1862)

Bugn Nijerya olarak adlandrlan lke topraklarnda ilk insan kalntlar milattan
nce 9000lere dayanmaktadr. Milattan nce 3000 yllarnda bu blgede tarm
yapldna ilikin bulgulara rastlanmtr. Milattan nce 400 yl ile milattan
sonra 200 yllar arasnda blgede nemli bir kltrel miras brakan Nok
kltr egemen olmutur. Sonrasnda 1000li yllarda Kano, Kanem ve Borno
Krallklar blgenin bir ksmn da kapsayan corafyada hkm srmtr. Yine
blge ierisinde Nri Krall uzun yllar varln korumutur. Blgenin farkl
ksmlar zerinde egemen olan ok sayda irili ufakl devlet olmakla birlikte
hibir devlet bugnk Nijerya topraklarnn ya da halklarnn tm zerinde
egemen olmamtr. Bugnk Nijerya topraklarnn tm zerinde egemenlik
kuran ilk devlet, blgeyi 1914 ylnda Nijerya ad altnda kolonisi ilan eden
Byk Britanya mparatorluudur.8
3.2. ngiliz Smrgecilii (1862-1960)
Nijeryada 1862 ylnda Lagos ehrinin ve civarnn Byk Britanya mparatorluu
topraklarna ilhak edilmesi ile balayan smrgecilik dnemi 1960 ylnda
Nijeryann bamszln ilan etmesiyle sona ermitir. Yz yla yakn sren
bu dnemde Nijeryann nce dou, bat ve kuzey Nijerya olarak ayr blge,
sonrasnda ise 1897 ylndan itibaren Nijerya ismiyle tek bir siyasi yap olarak
ve 1914 yl itibaryla da resmi bir koloni olarak ynetimi gereklemitir. Ayn
yl ngiltere tarafndan atanan yelerden oluan ve lkenin gney ksm iin
yasama faaliyetleri yrten Yasama Konseyi kurulmutur. Koloni Ynetiminin
1922 ylnda kabul ettii Clifford Anayasas ile Yasama Konseyi, seilmi yelerle
geniletilmitir.9 Sonrasnda 1946 ylnda kabul edilen Richards Anayasas
ile yasama yetkisi tm lkeye geniletilmi olsa da sz konusu Anayasa lkeyi
birletirmekten ok paral yapy perinleyici ekilde tasarlandndan
saylar zellikle bat etkisinin daha youn olduu gney kesimlerde gittike
artan Nijerya milliyetilerince youn ekilde eletirilmitir. Bunun sonucunda
1951 ylnda blgeselcilik ile federatif yap arasnda ara bir konumda bulunan
Macpherson Anayasas kabul edilmitir. 1952 ylnda lke apnda ilk genel
seimler yaplmtr. 1953 ylnda lkenin byk siyasi partisi bir araya
gelmi ve blgelerin kendi kendini ynetme hakkn tanyan yeni bir Anayasa
zerine grmeler yaplmtr. 1954 ylnda Lyttleton Anayasas uygulamaya
konulmutur. 1959 ylnda bamszlk ilanna hazrlk aamasnda yeni bir seim
yaplmtr. Sonrasnda 1 Ekim 1960 tarihinde ilan edilen yeni Anayasa ile birlikte,
zellikle 1950lerden itibaren idaresi gittike zorlaan koloni ynetimini devam
ettirmek istemeyen Byk Britanya, Nijeryaya bamszln vermitir.10
8
Douglas A. Philips, Modern World Nations: Nigeria (Philadelphia: Chelsea House Publishers, 2004),
s.106.
9
Roskin, ada Devlet Sistemleri, s.646.
10
History of Nigeria: The Evolution of Nigeria, 18491960, Nijerya Federal Cumhuriyeti nternet Si-
tesi, http://www.nigeria.gov.ng/index.php/2012-10-29-11-05-46/history-of-nigeria,
Eriim: 29.12.2013; Toyin Falola ve Ann Genova, Historical Dictionary of Nigeria (Plymouth: The
Scarecrow Press Inc., 2009), s. xxii.
Bamszlk sonras Nijerya siyasi tarihi, ksa sreli demokrasi dnemleri ile
bunlarn arasnda yer alan i sava veya askeri ynetim dnemlerini iermektedir.
Demokrasi dnemleri ya da giriimleri; Birinci, kinci, nc ve Drdnc
Cumhuriyet olarak adlandrlmaktadr.
3.3. Birinci Cumhuriyet (1960-1966)
lkenin resmen cumhuriyet olmas, aslnda, 1963 ylnda sembolik devlet
bakannn Britanya Kraliesi yerine Nijeryal Benjamin Nnamdi Azikiwe olmas
ile gereklemitir.11 Bu dnemde uygulanan sistem parlamenter demokrasidir.12
Bu dnem ounlukla blgelerin merkezi ynetimi ele geirmeye ynelik
mcadeleleri ile gemitir.13
3.4. Askeri Ynetimler ve Sava (1966-1979)
Birinci Cumhuriyet dnemini 1966 ylnda art arda gelen iki askeri darbe ve 1967
ylnda dou blgesinin Biafra Cumhuriyeti ad altnda bamszln ilan etmesiyle
balayan ve yl sren i sava takip etmitir. Fransa, Byk Britanya ve Sovyetler
Birliinin farkl taraflar desteklemesi sebebiyle uzayan ve boyutlar artan kanl
i sava, 1970 ylnda ayrlklarn kesin malubiyetiyle sonulanmtr. sava,
lkenin ekonomisine ve uluslararas konumuna byk zarar vermitir.14 1966da
General Johnson Aguiyi-Ironsi hkmetine kar yapt darbe ile ibana gelen
ve i savata da kazanan taraf olmay baaran kuzeyli General Yakubu Gowon,
1975te General Murtala Muhammed tarafndan gerekletirilen baka bir askeri
darbe ile grevden uzaklatrlmtr. 1976 ylnda baarsz bir askeri darbe
srasnda hayatn kaybeden Murtala Muhammedin yerine ise General Olusegun
Obasanjo ynetime gelmitir. Obasanjo daha nceki generallerden farkl olarak
1979da sivil ynetime geie imkn tanmtr.15
3.5. kinci Cumhuriyet (1979-1983)
kinci Cumhuriyet Dneminde seimle i bana gelen Shehu Shagari, lke
ynetim sistemini ngiliz sisteminden Amerikan sistemine yaknlatrm ve
parlamenter sistem yerine bakanlk sistemi getirilmitir.
Nijerya Ulusal Meclisinde kinci Cumhuriyet Dneminde baskn bir partinin
olmad ok partili bir siyasi yap olumutur. Bu dnemdeki sandalye saylar u
ekildedir:16
11
Toyin Falola ve Matthew M. Heaton, A History of Nigeria (New York: Cambridge University Press,
2008), s. xvi.
12
Jose Antonio Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism and Democracy (New York: Cambridge Uni-
versity Press, 2007), s.45.
13
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxvii.
14
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxvii.
15
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxviii.
16
Peter M. Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, American Political Science Associati-
on 2010 Annual Meeting Balkl Konferansta Yaplan Konuma, (Washington DC: 2010), s.23; 1998,
2003, 2007 ve 2011 seimleri itibaryla Ulusal Mecliste yer alan partilerin sandalye dalm iin bkz.
EK 1.
Nijerya 227
Senato Temsilciler Meclisi

Parti
(Toplam 95 sandalye) (Toplam 450 sandalye)
NPN 36 168
UNP 28 111
NPP 16 78
GNPP 8 43
PRP 7 49
Bu dnem, ksa srede yolsuzluklarn ve ekonomik sorunlarn artmas

ile desteini kaybeden hkmetin General Muhammadu Buhari liderliinde
gerekletirilen Nijerya tarihinin drdnc askeri darbesi ile devrilmesiyle son
bulmutur.17
3.6. Askeri Ynetimler ve nc Cumhuriyet (1983-1999)
1983 ile 1999 arasndaki dnem, 1993 ylndaki aylk sivil ynetim dnda,
askeri ynetimler altnda gemitir. General Muhammed Buhari ynetimi, birtakm
nemli reformlar gerekletirmekle beraber ekonomik durumun ktlemesini
engelleyememi, demokrasiye geie ilikin net bir takvim sunamam ve 1985
ylnda gerekletirilen Nijerya tarihinin beinci askeri darbesi ile yerini General
Ibrahim Babangida ynetimine brakmtr. Uzun sre lkeyi demir yumrukla
yneten Ibrahim Babangida, 1993 ylnda genel seimlerin yaplmasna izin
vermi olsa da seim sonularnn aklanmasna frsat vermeden seimleri iptal
etmi; ancak basklar sonucu Geici Ulusal Hkmetin kurulmasna raz olmak
durumunda kalmtr. Tam olarak sonulandrlamam olsa da bu demokrasi
giriimine Nijeryann nc Cumhuriyeti denilmektedir. 1993 yl sonunda
ise Nijerya tarihinin altnc askeri darbesini gerekletiren General Sani Abacha,
yeni devlet bakan olmutur. Abacha ynetimi, tarihe Nijerya tarihindeki dier
tm ynetimlerden daha fazla yolsuzlua karm ve daha fazla insan haklar
ihlallerinde bulunan bir ynetim olarak gemitir. Abacha ynetimi 1998 ylnda
General Sani Abachann pheli lm ile sona ermitir.18
Abachann lmnden sonra gei dneminde ksa bir sre ynetimi devralan
General Abdulsalam Abubakar, yeni anayasann kabul ile demokratik seimlerin
yaplmasna imkn tanm ve Mays 1999da daha nce ynetimi sivillere brakan
eski Develet Bakan ve general Olusegun Obasanjonun bakan seilmesi ile
gnmze kadar devam eden Drdnc Cumhuriyet Dnemine girilmitir.
17
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxviii, xxxix.
18
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxvi, xl, xli.
3.7. Drdnc Cumhuriyet (1999- )

Nijeryada Drdnc Cumhuriyet dnemine byk oranda Bakan Olusegun
Obasanjo damgasn vurmutur. Demokrasiye gei ile birlikte iktidara seimlerle
gelen Obasanjo, bu almann konusunu oluturan bakanlk sistemine ilikin
lkedeki temel dinamiklere ilikin en belirleyici isim olmutur. Obasanjonun iki
dnem seildikten sonra grevi brakmas ve ayn partiden YarAduann seimleri
kazanarak bakan olmas ile Drdnc Cumhuriyet dnemi, demokraside
herhangi bir kesinti yaanmakszn devam etmitir. Her ne kadar seimler olduka
tartmal da olsa Obasanjonun grevi YarAduaya brakmas Nijerya tarihindeki
ilk sivil liderden sivil lidere iktidar devri olmas bakmndan nemli bir gelime
olarak kabul edilmektedir. 2007de greve gelen YarAduann salk sorunlar
dolaysyla 2010 ylnda tedavisi iin lkeden ayrlmas sonrasnda Bakan
Yardmcs Goodluck Jonathan, bakan ilan edilmitir. Goodluck Jonathan 2011
ylnda yeniden bakan seilmitir. 2014 yl itibaryla Jonathan, halen Nijerya
devlet bakanl grevini yrtmektedir.
Nijeryada yrtmenin banda olan isimler, bu isimlerin asker ya da sivil
olma durumlar, grevde kalma sreleri ve grevden ayrlma nedenleri aadaki
tabloda zetlenmitir:19
Grevde
Asker/Sivil Grevden
Dnem sim Kalma
Olmas Ayrlma Nedeni
Sresi
Birinci Cumhuriyet
Askeri darbe srasnda
Parlamenter Sistem Tafawa Balewa Sivil 6 yl
ldrld.
1960-1966
Askeri darbe srasnda
Johnson Aguiyi-Irons Asker 6 ay
ldrld.
Askeri darbe nedeniyle
Yakubu Gowon Asker 9 yl
grevi brakt.
Askeri Ynetim
1966-1979 Baarsz olan bir
Murtala Muhammed Asker 7 ay askeri darbe srasnda
ldrld.
Gnll olarak grevi

Olusegun Obasanjo Asker 3 yl 6 ay
brakt.
kinci Cumhuriyet
Askeri darbe ile
Bakanlk Sistemi Shehu Shagari Sivil 4 yl
grevden alnd.
1979-1983
Askeri darbe ile
Muhammed Buhari Asker 1 yl 8 ay
Askeri Ynetim grevden alnd.
1983-1993
Ibrahim Babangida Asker 8 yl stifa etti.
Philips, Modern World Nations: Nigeria, s.76.

19
Nijerya 229
Grevde
Asker/Sivil Grevden
Dnem sim Kalma
Olmas Ayrlma Nedeni
Sresi
Askeri darbe ile

Muhammed Buhari Asker 1 yl 8 ay
Askeri Ynetim grevden alnd.
1983-1993
Ibrahim Babangida Asker 8 yl stifa etti.
nc Cumhuriyet
Askeri darbe ile
Bakanlk Sistemi Ernest Shonekan Sivil 3 ay
grevden alnd.
1993-1993
Kalp krizi nedeniyle

Sani Abacha Asker 4 yl 6 ay
ld.
Askeri Ynetim
1993-1999 Abdulsalam Gnll olarak grevi
Asker 1 yl
Abubakar brakt.
Sivil (asker
Olusegun Obasanjo 8 yl Grev sresi sona erdi.
kkenli)
Drdnc
Cumhuriyet Kalp hastal
Umaru Musa YarAdua Sivil 3 yl
Bakanlk Sistemi neticesinde ld.
1999-
2015 yl itibaryla
Goodluck Jonathan Sivil 4 yl
halen grevde.
almann ilerleyen blmlerinde anlatlan hkmet sistemi, 1979 ile 1983

arasndaki kinci Cumhuriyet dneminde uygulanm olan ve sonrasnda 1999
ylnda demokrasiye gei ile birlikte ufak deiikliklerle tekrar uygulanmaya
balanarak gnmze dein varln srdren sistemdir.
1999 ylnda karlan ve halen yrrlkte olan Anayasaya gre federal dzeyde
yasama yetkisi Ulusal Meclise, yrtme yetkisi bakana ve yarg yetkisi federal
mahkemelere aittir.
4.1. Yasama Organ
Nijerya Federal Cumhuriyetinin federal dzeydeki yasama organ Nijerya Federal
Cumhuriyeti Ulusal Meclisidir. Ulusal Meclis, Senato ve Temsilciler Meclisinden
olumaktadr. Ulusal Meclisin grev sresi drt yldr (Any. m. 63). Senatoda
toplam 109 senatr bulunmaktadr. Her eyaletten , bakentten ise bir senatr
seilmektedir (Any. m. 48). Temsilciler Meclisi 360 yeden olumaktadr (Any.
m. 49). Her iki parlamentonun yelerinin seiminde de dar blge basit ounluk
sistemi uygulanmaktadr.
4.1.1. Seim Sistemi ve Siyasi Partiler

Ulusal Meclise seilebilmek iin; en azndan temel eitimi tamamlam olmak, bir
siyasi partiye ye olmak ve o parti tarafndan aday gsterilmek, baka bir lkenin
vatanda olmam olmak ve Ulusal Meclis tarafndan belirlenen istisnalar hari
olmak zere baka bir lkeye ballk yemini etmemi olmak, akli dengesi yerinde
olmak, lm cezasn gerektiren ya da sahtekrlk veya dolandrclk ieren
herhangi bir sutan dolay hkml olmamak, son 10 yl ierisinde sahtekrlk
ieren herhangi bir sutan ya da iyi uygulama koduna uymayan herhangi bir
konudan dolay hkm giymemi olmak, iflas etmemi olmak, bir kamu grevi
yrtenler iin en az 30 gn nceden istifa etmi olmak, gizli bir topluluun yesi
olmamak, gveni ktye kullanma ve yolsuzluk gibi gerekelerle soruturma
komisyonunca ya da yasalar erevesinde yaplan herhangi bir soruturmada
itham edilmemi olmak ve Ulusal Seim Komisyonuna bavurmak gerekmektedir
(Any. m. 66). Seilme ya Senato iin 35, Temsilciler Meclisi iin 30dur (Any.
m. 65). Ulusal Meclisin her iki kanadnn yeleri de greve balamadan nce mal
varlklarn beyan etmek ve greve balarken yemin etmek durumundadr (Any.
m. 52).
Ulusal Meclis iin yaplan seimlerde dar blge basit ounluk sistemi
uygulanmaktadr. Senato seimleri iin her eyalet seim blgesine
ayrlmaktadr. Temsilciler Meclisi seimleri iin ise tm lke 360 seim blgesine
ayrlmaktadr. Seim blgelerinin snrlar Ulusal Seim Komisyonu tarafndan
Nijerya Parlamentosu
Nijerya 231
belirlenmektedir(Any. m.71). Seim blgelerinin snrlar belirlenirken nfus ve

bitiiklik kriterleri dikkate alnmaldr (Any. m. 72). Seim blgelerinin snrlar
bir nceki belirleme zerinden 10 yl gemedike deitirilememektedir
(Any. m. 73). Semen ya 18dir (Any.m.77). Seimlerin organizasyonu ve
semen ktklerinin tutulmas grevleri Ulusal Seim Komisyonu tarafndan
yrtlmektedir (Any. m. 78).
Nijerya Ulusal Meclisi, 1999 ylnda demokrasiye yeniden geildiinden beri
Ulusal Meclisin her iki kanadnda da ounluu ak farkla elinde bulunduran ve
seimlerle gelen bakann da yesi olduu Halkn Demokratik Partisi (PDP20)
ile ok sayda orta ve kk lekli partiden olumaktadr. Gnmz itibaryla
orta lekli partiler; Nijerya Hareket Kongresi (ACN21), lerici Deiim Kongresi
(CPC22) ve Tm Nijerya Halknn Partisi (ANPP23) olarak sralanabilir. 1999, 2003,
2007 ve 2011 seimleri itibaryla Ulusal Mecliste yer alan partilerin sandalye
dalm ekte sunulmutur.24
4.1.2. Ulusal Meclisin Grev ve Yetkileri
Nijerya Ulusal Meclisi lke ierisinde bar, dzen ve iyi ynetimin salanmas
amacyla tm lkede geerli yasalarn karlmasndan sorumludur. Nijerya
Anayasas belirli alanlardaki yasama yetkisinin yalnzca Ulusal Meclis tarafndan
kullanlabileceini belirtmitir. Sz konusu alanlar Anayasada uzun bir liste
halinde sralanmtr. Bu alanlar zetle Federal yrtme ve yargnn tm
kurumlarnn dzenlenmesi, savunma, havaclk, icra iflas, bankaclk, uluslararas
finans, vatandalk, telif haklar, iktisadi rekabet, sermaye hareketleri, para
politikas, eyaletlerin kurulmas, gmrk, uluslararas ilikiler vb. olarak
sralanabilir.25 Ulusal Meclis, bu listede saylmayan alanlarda da yasama yetkisine
sahiptir ancak sz konusu alanlarda eyalet meclislerinin de yasa karma yetkisi
bulunmaktadr. Eyaletlerin yasalar ile Ulusal Meclis tarafndan karlan yasalar
arasnda bir eliki olmas halinde Ulusal Meclis tarafndan karlan yasa esas
alnmaktadr (Any. m. 4).
Federal dzeydeki tm harcamalar, Ulusal Meclisin onay ile yaplmak
durumundadr (Any. m. 80). Uluslararas bir anlamann yasa gcnde olmas iin
Ulusal Meclis tarafndan yasalatrlmas gerekmektedir (Any. m.12). Bakann
yapt st dzey atamalarn pek ou Senatonun onayna tabidir. Ayrca Ulusal
Meclis, bakan ve bakan yardmcsn grevi ktye kullanma sulamas ile
sulandrlabilmekte ve grevden alabilmektedir.
20
PDP, Partinin orijinal ismi olan Peoples Democratic Partynin ksaltmasdr.
21
ACN, Partinin orijinal ismi olan Action Congress of Nigeriann ksaltmasdr.
22
CPC, Partinin orijinal ismi olan Congress for Progressive Changein ksaltmasdr.
23
ANPP, Partinin orijinal ismi olan All Nigeria Peoples Partynin ksaltmasdr.
24
Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, s.24; NIGERIA House of Representatives
Last Elections, IPU nternet Sitesi, http://www.ipu.org/parline-e/reports/2363_E.htm,
Eriim: 13.05.2014.
25
Nijerya Anayasas, part I Exclusive Legislative List.
4.1.3. Yasama Sreci

Yasama srecini Ulusal Meclisin her iki kanad da balatabilmektedir. Yasalarn
yaplmas iin yasa teklifinin Ulusal Meclisin her iki kanad tarafndan da
onaylanmas gerekmektedir. Bu tarihten sonra bakan, yasa tekliflerini 30 gn
ierisinde onaylayabilmekte ya da geri gnderebilmektedir. Bakann yasa
teklifini geri gndermesi halinde sz konusu yasa teklifi ancak Ulusal Meclisin
her iki kanadnn da te iki oyu ile yasalaabilmektedir. Bu durumda bakann
onayna gerek yoktur (Any. m. 58).
4.1.4. Anayasa Deiiklii Sreci
Anayasann deitirilmesi Ulusal Meclisin her iki kanadnn ayr ayr te iki
ounlukla karar almas ve ayrca eyalet meclislerinin te ikisinin Anayasa
deiikliini onaylamas ile mmkndr. (Any. m. 9) Anayasa deiikliklerinde
bakann onay gereklidir. Anayasann baz ksmlarnn deitirilmesi iin ise tm
aamalarda te iki yerine bete drtlk oy gerekmektedir. Sz konusu maddeler;
anayasann deitirilmesine ilikin madde, yeni eyaletlerin nasl kurulacan ya
da eyaletlerin snrlarnn nasl dzenleneceini belirleyen madde ve temel hak ve
hrriyetlerin dzenlendii Sekizinci Blmdeki tm maddelerdir.
4.2. Yrtme Organ
Nijerya Federal Cumhuriyeti Bakanlk Armas
Nijerya Federal Cumhuriyetinde federal dzeyde yrtme yetkisi bakana aittir.

Bakan bu yetkisini bakan yardmcs, bakanlar ve federal kamu grevlileri
araclyla kullanmaktadr. Bakann grev sresi drt yldr.
4.2.1. Bakanlk Seimleri
Bakan olabilmek iin; doumdan itibaren Nijerya vatanda olmak, 40 yan
doldurmu olmak ve Ulusal Meclise seilebilmek iin gerekli tm artlar
tayor olmak gerekmektedir (Any. m. 137). Bir kii en ok iki dnem bakanlk
yapabilmektedir (Any. m. 137).
Bakan, greve balamadan nce mal varln ve mali ykmllklerini
aklamak ve greve balarken Anayasada belirtilen ekliyle yemin etmek
zorundadr (Any. m. 140).
Nijerya 233
Her bakan aday seim ncesinde yardmcsnn kim olacan aklamak

durumundadr. Bakan seilen adayn nceden aklad kii bakan yardmcs
seilmi saylmaktadr. Bakan yardmcs, bakan ile ayn partiden olmak ve
bakann seilme yeterliine ilikin artlarn tmn tamak zorundadr (Any.
m. 142).
Bakanlk seimleri drt ylda bir yaplmaktadr (Any. m. 135). Seimlerde
en ok oyu alan aday bakan seilmektedir; ancak, adayn ayn zamanda
tm eyaletlerin en az te ikisinde oylarn en az drtte birini alm olmas
gerekmektedir. Bu koullar salayan bir adayn kmamas durumunda en ok
oyu alan aday ile sz konusu aday hari olmak zere en ok eyalette oylarn
ounluunu alan aday arasnda ikinci bir seim yaplmaktadr. Sz konusu
ikinci seimde de eyaletlerin en az te ikisinde en az drtte bir oy alma art
aranmaktadr. Bu artn ikinci seimde de salanamamas durumunda nc ve
son bir seim yaplmaktadr. Bu seimde en ok oyu alan aday, eyaletlerin en az
te ikisinde en az drtte bir oy alma art aranmakszn bakan seilmektedir
(Any. m. 133, 134).
Sava nedeniyle bakanlk seimlerinin yaplamamas durumunda Ulusal
Meclis alt aylk sreleri amamak zere mevcut bakann grev sresini
uzatabilmektedir (Any. m. 135).
4.2.2. Bakann Grev ve Yetkileri
Anayasaya gre bakann bir lkeye sava ilan edebilmesi ancak Ulusal Meclisin
her iki kanadnn ortak katlm ile dzenlenen zel birleimde bu ynde bir karar
alnmas ile mmkndr (Any. m. 5). Anayasaya gre ayrca bakann yurtdna
muharip birlik gnderebilmesi, acil durumlar hari olmak zere, Senato onayna
tabidir. Acil durumlarda ise bakan 14 gn ierisinde Senatodan onay almak
zorundadr (Any. m. 5).
Anayasaya gre Ulusal Meclis, bakann silahl kuvvetlerdeki atamalarnn
herhangi bir etnik grubun ya da eyaletin lehine olacak ekilde yaplmadndan
emin olunmasn salamak adna bir komisyon kurabilmektedir (Any. m. 219).
Tm yasalarn ve anayasa deiikliklerinin yrrle girebilmesi iin
bakan tarafndan onaylanmas gerekmektedir. Bakann onay vermemesi
halinde yasa teklifi ancak Ulusal Meclisin her iki kanadnn da te iki oyu ile
yasalaabilmektedir. Bu durumda bakann onayna gerek yoktur. (Any. m. 58).
Bakann yasa hkmnde kararname karma yetkisi yoktur; ancak, bu durumun
istisnas 1999 ncesi askeri ynetim dneminde karlan yasalarda deiiklik
yaplmasdr. Bakan bu tr deiiklikleri bir kararname ile yapabilmektedir (Any.
m. 315).
Bakann, bte tasars dnda, yasama srecini balatma yetkisi
bulunmamasna karn uygulamada pek ok yasann bakanlk tarafndan
hazrlanp eitli parlamento yelerine gnderildii grlmektedir.26
26
Sonny Gwanle Tyoden, ed., Legislators and Legislature: A Guide for Legislators in Nigeria (Kuru: The
National Institute Press, 2014), s. 143-145.
Nijerya Anayasasna gre bakan, Ulusal Meclisteki tm oturumlara

katlabilmekte ve gerekli grd konularda konuabilmektedir (Any. m. 67).
Ancak bakan, Ulusal Meclis yesi deildir ve oy hakk da bulunmamaktadr.
Bakanlar ise bakanlk faaliyetlerine ilikin olarak konuma yapmak zere davet
edilmeleri halinde ve zellikle de Ulusal Meclisin herhangi bir kanadnn gndemi
ilgili bakanlk hakknda olduunda konuma yapabilmektedir (Any. m. 67).
Bakanlar da Ulusal Meclis yesi deildir ve oy haklar bulunmamaktadr.
Bakanlar, bakan tarafndan atanmaktadr ve bakana dorudan bal olarak
grev yapmaktadr. Sz konusu atamalar Senatonun onayna tabidir ancak
bakanlarn yasama tarafndan grevden alnabilmesi mmkn deildir. Her
eyaletten o eyaletin yerlisi en az bir bakann atanmas zorunludur. Anayasaya
gre bakanlar, Anayasann 14nc maddesinin nc fkrasnda belirtildii
zere herhangi bir eyaletin, etnik grubun ya da blgenin arl olmayacak ekilde
atanmaldr (Any. m. 147). Ulusal Meclis yesi ya da Eyalet Meclisi yesi bir kii
bakan olarak atandnda meclis yeliinden istifa etmi saylmaktadr. Bakan
olacak kiinin Ulusal Meclis yeleri iin gerekli artlar tayor olmas, greve
balamadan mal varl ve ykmllklerini beyan etmesi ve greve balarken
yemin etmesi gerekmektedir (Any. m. 147, 149). Adalet bakannn en az 10 yl
avukatlk yapm olmas gerekmektedir (Any. m. 150).
Bakann, bakan yardmcsna veya bakanlara istedii grevi verme ve
dilediinde grev deiiklii yapabilme yetkisi vardr (Any. m. 148).
Anayasaya gre bakanlk mstearlar ve hibir bakanla bal olmayan
birimlerin genel mdrleri dorudan bakan tarafndan atanmaktadr. Bu
atamalar Senato onay gerektirmemektedir (Any. m. 171).
Nijerya Anayasasna gre eitli federal kamu kurumlar, ynetim kurullarnca
ynetilmektedir. Bu kurumlar; Davran Kurallar Brosu, Devlet uras, Federal
Adalet ve Eitlik Komisyonu, Federal Kamu Grevi Komisyonu, Federal Adalet
Hizmeti Komisyonu, Bamsz Ulusal Seim Komisyonu, Ulusal Savunma Konseyi,
Ulusal Ekonomik Konsey, Ulusal Yarg Konseyi, Ulusal Nfus Komisyonu, Ulusal
Gvenlik Konseyi, Nijerya Polis Konseyi, Polis Hizmetleri Komisyonu ve Maliye
Komisyonudur (Any. m.153). Sz konusu kamu kurumlarnn ynetim kurulu
bakan ve yeleri, baz istisnalar dnda, bakan tarafndan atanmaktadr
ancak atamalarn Senato tarafndan onaylanmas gerekmektedir. Devlet uras,
Ulusal Savunma Konseyi ve Ulusal Gvenlik Konseyine ilikin atamalarda Senato
onayna gerek yoktur. Bakan; Ulusal Seim Komisyonu, Ulusal Yarg Konseyi,
Federal Yarg Hizmetleri Komisyonu ve Ulusal Nfus Komisyonu atamalarnda
Devlet urasna danmakla ykmldr (Any. m. 154).
Kamu kurumlarnn ynetim kurulu bakan ve yelerinin grev sresi,
istisnalar dnda, be yldr (Any. m. 154). Bakann herhangi bir kurul bakann
ya da yesini grev sresi dolmadan grevden alabilmesi Senatonun te ikisinin
onay ile mmkndr (Any. m. 155).
Nijerya 235
Anayasaya gre yukarda bahsi geen kurumlardan Davran Kurallar Brosu,

Ulusal Yarg Konseyi, Federal Kamu Grevi Komisyonu, Maliye Komisyonu, Federal
Adalet ve Eitlik Komisyonu ve Bamsz Ulusal Seim Komisyonu, grevlerini
hibir kii veya otoritenin emir ve ynlendirmesine tabi olmadan bamsz ekilde
yrtmekle mkelleftir (Any. m. 158).
Bykeliler veya lkeyi yurt dnda temsil edecek dier temsilciler de bakan
tarafndan atanmaktadr. Bu atamalara Senatonun onay vermesi gerekmektedir
(Any. m. 171).
Bakan ayrca bir yasa ya da meclis kararyla belirlenecek sayda zel danman
atayabilmektedir. Sz konusu zel danmalarn da greve balamadan nce mal
varlklarn ve mali ykmllklerini beyan etmeleri ve greve balarken yemin
etmeleri gerekmektedir (Any. m. 151, 152).
Bakan, silahl kuvvetlerin bakomutandr. Genelkurmay bakan ile kara,
hava ve deniz kuvvetleri komutanlar bakan tarafndan atanmaktadr. Bakan
silahl kuvvetlere operasyon izni verme yetkisini uygun grd komutana
devredebilmektedir (Any. m. 218).
Bakan, Ulusal Meclisin karaca bir yasa zerine af ilan edebilmekte ya da
herhangi bir yasaya dayanmakszn cezann ertelenmesi karar verebilmekte,
cezalar hafifletebilmekte ya da tmyle kaldrabilmektedir (Any. m. 175).
4.2.3. Bakann Sorumluluu ve Sulandrlmas
Bakan veya bakan yardmcs, Ulusal Meclisin her iki kanadnn yelerinin
te birinin imzasyla istenen ve te ikisinin oyuyla oluturulan bir soruturma
komisyonunca grevi ktye kullanma sulamas ile soruturulabilmekte ve
soruturma sonucunda sulu bulunmalar halinde Ulusal Meclisin her iki kanadnn
yelerinin te ikisinin oyuyla grevden alnabilmektedir (Any. m. 143).
Bakan veya bakan yardmcs, bakanlar kurulu yelerinin te ikisinin
oyuyla alnan bir kararla ya da nasl oluturulaca Anayasada belirlenen be
kiilik bir salk heyetinin grev yapmaya engel salk durumu tespit etmesi ile
grevden alnabilmektedir (Any. m. 144).
Bakann herhangi bir nedenle grevden ayrlmas durumunda bakan
yardmcs bakanlk grevini yrtr. Herhangi bir nedenle bakan yardmcsnn
da grevi yrtemeyecek durumda olmas halinde Senato bakan, bakanlk
grevini yrtr. Bylesi bir durumda en ok ay ierisinde bakanlk seimleri
yaplr; ancak, seilen bakan bir nceki bakann kalan grev sresince bu grevi
yrtr (Any. m. 146). Bakan yardmcsnn herhangi bir nedenle grevden
ayrlmas durumunda ise bakan yeni bir bakan yardmcs atar. Sz konusu
atamann Ulusal Meclisin her iki kanadnca da kabul edilmesi gerekmektedir
(Any. m. 146).
4.3. Yarg Organ

Nijerya Federal Cumhuriyetinde yarg yetkisi bamsz mahkemelere aittir.
Federal dzeyde yarg yetkisini Yce Mahkeme, Temyiz Mahkemesi, Federal Yksek
Mahkeme ve Ulusal Endstri Mahkemesi kullanmaktadr.
4.3.1. Federal Mahkemeler
Nijeryada en st dzey mahkeme Nijerya Yce Mahkemesidir. Yce Mahkeme
Nijerya Bayargc ve says 21den az olmak kayd ile Ulusal Meclis tarafndan
belirlenebilen yarglardan olumaktadr (Any. m. 230). Bakan ve yelerin
atanmas Ulusal Yarg Konseyinin nerisi zerine bakan tarafndan
yaplmaktadr. Atamalar Senatonun onayna tabidir (Any. m. 231). Nijerya Yce
Mahkemesi, eyaletlerin Federasyonla ya da birbirleri arasndaki uyumazlklarn
zmlenmesinde bavuru ve karar merciidir (Any. m. 232). Temyiz Mahke-
mesince kendisinden istenmesi halinde anayasann yorumlanmas yetkisi Yce
Mahkemeye aittir. Yce Mahkeme ayrca lm cezalarna ilikin kararlarn
kesinletii mercidir (Any. m. 233).
Yce Mahkemeden sonra gelen st dzey mahkeme Temyiz Mahkemesidir.
Temyiz Mahkemesi bir bakan ve en az 41 yargtan olumaktadr. Temyiz
Mahkemesi yarglarndan en az slami Kii Hukuku ve en az rfi
Hukuk alannda uzman olmak durumundadr (Any. m. 237). Temyiz Mahkemesi
bakan ve yelerinin atanmas Ulusal Yarg Konseyinin nerisi zerine bakan
tarafndan yaplmaktadr. Atamalar Senatonun onayna tabidir (Any. m. 238).
Temyiz Mahkemesi, Federal Yksek Mahkeme, Bakent Abuja ve eyalet yksek
mahkemeleri, Bakent Abuja ve eyalet eriat mahkemeleri, rfi hukuk mahkemeleri,
askeri mahkemeler ve yasayla belirlenebilecek dier mahkemelerdeki kararlarn
temyiz merciidir (Any. m. 240).
Bakan ya da bakan yardmcsnn seilme usulleri ve grev srelerine ilikin
itirazlar deerlendirme mercii Temyiz Mahkemesidir; ancak, bu hususlardaki
kararlarda temyiz mercii Yce Mahkemedir (Any. m. 233, 239).
Temyiz Mahkemesinden sonra gelen en st dzey mahkeme ise Federal
Yksek Mahkemedir. Federal Yksek Mahkeme Bayargc ve yelerinin atamas
Ulusal Yarg Konseyinin nerisi zerine bakan tarafndan yaplmaktadr. Bu
atamalardan yalnzca Federal Yksek Mahkeme Bayargcnn atamas Senatonun
onayna tabidir (Any. m. 250). Federal Yksek Mahkeme; vergi gelirleri, mali
uyumazlklar, vatandalk ve gmenlik meseleleri, iflas kararlar gibi Anayasada
yazl pek ok farkl konudaki yetkili federal yarg merciidir (Any. m. 251).
Nijerya hukuk sisteminde ayrca alma hayatna ve endstriyel ilikilere
ilikin alanlarda federal st mahkeme olarak grev yapan Ulusal Endstri
Mahkemesi yer almaktadr.
Nijerya 237
4.3.2. Anayasal Denetim ve Mahkemelerin Yetki Alan

Nijerya Anayasasna gre tm mahkemeler yasamann ilemlerini anayasaya
uygunluk asndan denetleyebilmektedir. Uygulamada, yasalarn anayasaya
uygunluunu Federal Yksek Mahkeme denetlemekte ancak bir itiraz halinde ya
da Federal Yksek Mahkemenin talebi dorultusunda sz konusu konu bir st
mahkeme olan Temyiz Mahkemesinde deerlendirilmektedir. alma hayatna
ve endstriyel ilikilere ilikin konularda ise anayasal denetimi, Ulusal Endstri
Mahkemesi yapmaktadr. ki eyalet ya da bir eyalet ile merkezi hkmet aras
ilikilere ilikin yasalarda ise anayasal denetimi yapan merci Yce Mahkemedir.27
Nijerya Yce Mahkemesi
Nijerya hukuk sistemine ilikin dier bir nemli husus ise mahkemelerin
Anayasada detayl ekilde tanmlanan yetki alanlarnn Ulusal Meclis tarafndan
anayasa deiiklii yaplmad srece deitirilemeyecek olmasdr.
Nijeryada sivil ynetime geile birlikte yrrle giren ve birok zellii ile 1979
Anayasasnn devam olan 1999 Anayasas; yarg bamszlnn bulunduu,
bakann hem devlet bakan olarak hem de hkmet bakan olarak yasamadan
bamsz ekilde kullanabildii geni yetkilerle donatlm olduu, yasamann
yrtmeden kesin izgilerle ayr olduu te yandan da her iki erkin/organn
birbirlerini dengeleme ve denetleme imknlarnn bulunduu, ABD sisteminden
esinlenen, bir bakanlk sistemi ngrmtr.28 Buna gre yasama, yrtme ve yarg
yeleri yalnzca tek bir organda grev yapabilmektedir. Bakann Parlamentoyu
feshetme yetkisi yoktur. nceki blmde de anlatld zere bakan ve Ulusal
27
Enyinna Nwauche, Nigeria Inroductory Notes, Rivers State University of Science and Technology,
Nijerya, http://www.icla.up.ac.za/images/country_reports/nigeria_country_report.pdf,
Eriim: 11.09.2014, s.26.
28
S. Akinboye ve R. Anifowose, Nigerian Government and Politics, Elements of Politics iinde, Ani-
fowose R. ve Enemuo F. ed. (Lagos: Sam Iroanusi Publication, 1999), s. 238-260.
Meclis dorudan halk tarafndan seilirken yksek yargnn oluumunda bakann

yapt atamann Senato tarafndan onaylanmas yntemi uygulanmaktadr. Ayrca
bakann bakan atamalar da dhil olmak zere yapt st dzey atamalarn byk
ksm Senato onayna tabidir.
5.1. Bakann Ulusal Meclisle likileri
Yasama yrtme ilikisi bakmndan sistemin temel fren ve denge unsurlar
bakann veto yetkisi ile Ulusal Meclisin bakan sulandrma yetkisidir. nceki
blmde de anlatld gibi bakann uygun bulmad bir yasay geri gndermesi
halinde sz konusu yasa ancak Ulusal Meclisin her iki kanadnn te iki oyu
ile karlabilmektedir. Ulusal Meclis ise bakan veya bakan yardmcsn her
iki kanadnn yelerinin te birinin imzasyla istenen ve te ikisinin oyuyla
oluturulan bir soruturma komisyonunca grevi ktye kullanma sulamas ile
soruturulabilmekte ve soruturma sonucunda sulu bulunmalar halinde her iki
kanadn yelerinin te ikisinin oyuyla grevden alabilmektedir.
Nijeryadaki 1979-1983 yllar arasndaki kinci Cumhuriyet ve 1999dan
gnmze dein devam eden Drdnc Cumhuriyet dnemlerinde bakann
veto yetkisi zaman zaman kullanlmtr. Ulusal Meclisin veto edilen baz yasalar
nitelikli ounlukla kabul ederek yasalatrd rnekler de bulunmaktadr. 1999
ylnda Nijer Deltas Kalkndrma Komisyonu kurulmasna ilikin bir yasa bakan
tarafndan veto edilmi; ancak, sonrasnda bu veto Parlamento tarafndan nitelikli
ounluk salanarak almtr. Yine 2003 ylnda bakann veto ettii bir yasa
Parlamento tarafndan nitelikli ounlukla kabul edilerek yasalamtr.29
Nijeryada Ulusal Meclisin sulandrma (impeachment) yetkisine ilikin sre
de birden ok kez balatlm; ancak, sre her defasnda bakann ve bakan
yardmcsnn da yesi olduu ve Ulusal Mecliste ounluu oluturan partinin
oylar ile durdurulmutur.
Nijeryada gerek kinci Cumhuriyet gerekse Drdnc Cumhuriyet
dnemlerinde yasama ve yrtme arasnda pek ok atma konusu olmutur.
Aada sz edilen atma konular bakanlara gre sistematize edilmi
ekilde ayrnt olarak ele alnmaktadr.
5.1.1. Shehu Sagari Dnemi (1979-1983)
Bakanlk sisteminin ilk kez uyguland 1979-1983 yllar arasndaki kinci
Cumhuriyet dneminde Bakan Shehu Sagari ile Ulusal Meclis arasnda bir
stnlk mcadelesi yaanm, her iki anayasal organ dierini anayasal snrlarn
dna kmakla itham etmitir.30
29
Remi E. Aiyede, Executive-Legislature Relations in Nigerias Emerging Presidential Democracy,
UNILAG Journal of Politics, Cilt 2, Say 1 (2005), s. 76.
30
Ayo R. Dunmoye, Legislative Powers and Executive- Legislature Relations in Nigeria: 1999 to 2003,
Nigerian Journal of Political Science, Cilt 9, Say 1 ve 2den aktaran Oni Samuel, Legislature-Executive
Relations in the Presidential System: A Study of Lagos and Ogun States, Nigeria, 1999-2011(Yaynlan-
mam Doktora Tezi, Lagos niversitesi, 2013), http://dspace.covenantuniversity.edu.ng/bitstream/
handle/123456789/211/Oni%20Samuel%20.O..pdf?sequence=1, Eriim: 16.01.2013, s.162.
Nijerya 239
Bu dnemde Ulusal Meclisin ba-

kan ile ters dt ilk konu baka-
nn bakan atamalar olmutur. Senato,
bakanlara ilikin atamalarn onaylan-
masn geciktirmitir. Bu durumun
glkle almasnn hemen ardndan
bir dier kriz de bakann oluturduu
baz kurumlara sz konusu kurumlarn
Anayasada yer almad gerekesiyle
parlamento tarafndan denek verilme-
mesi zerine yaanmtr.31 Shehu Sagari
Bu dnemde bir dier mesele Ulusal Meclis yelerinin maalar ve zlk

haklarnn artrlmas talebi olmutur. Buna gre tartmalarn devam ettii bir
yl boyunca yasama yeleri, oturumlara katlmama tehdidi de dhil olmak zere,
eitli yntemleri bakan ile pazarlk arac olarak kullanmtr. 32
Sagarinin bakanl srasnda bir dier atma Ulusal Meclisin bakan
yardmcs ve eyalet valilerini Ulusal Ekonomik Konseyden bir anayasa deiiklii
ile, teknik bilgileri olmad gerekesiyle, karlmalarn istemesiyle yaanmtr.
Sz konusu istemin ardnda yatan gerek nedenin Ulusal Meclis yelerinin
kendilerini etki altna almaya alan bakan yardmcs ve baz eyalet valilerinden
intikam almak olduu yorumu yaplmtr.33
kinci Cumhuriyet Dneminde, bakann Ulusal Meclis alanlarnn Ulusal
Meclis tarafndan atanmasn ngren bir yasay veto etmesi ve ek bte tasars
ile yaplmas gereken baz harcamalarn bakan tarafndan herhangi bir yasa
olmakszn yaplmas, yasama ve yrtme arasnda gerginlie neden olan dier
nemli olaylar arasnda gsterilmektedir. 34
Bu dnemde Ulusal Meclis, her ne kadar yukarda anlatld zere eitli
olaylarda farkl yntemlerle gcn gstermeye almsa da bakan merkezinde
oluan -eitli ihalelerin verilmesi, eitli ynetim kurullarna atama sz verilmesi,
dorudan nakit rvet ve arsa verilmesi eklinde olabildii gibi yasama yesinin
seim blgesine eitli hizmetlerin gtrlmesi35 karlnda da kurulabilen-
patronaj ilikileri neticesinde pek ok yasama yesi etki altna alndndan yasama,
bakandan tam anlam ile bamsz olamam ve yukarda anlatlan atmalarn
31
Samuel, Legislature-Executive Relations in the Presidential System, s.162.
32
33
B. O. Nwabueze, Nigerias Presidential Constitution: the Second Experiment in Constitutional Democ-
racy (London: Oxford Publications, 1985)den aktaran Samuel, Legislature-Executive Relations in
the Presidential System, s. 163.
34
Samuel, Legislature-Executive Relations in the Presidential System, s. 163-164.
35
Awotokun Kunle, Legislative-Executive Relations: Case Studies, Nigerias Second Republic iinde,
Ayeni Victor ve Kayode Soremekun ed. (Apapa: Daily Trust Publications, 1988), s.85-106dan
aktaran Samuel, Legislature-Executive Relations in the Presidential System, s. 161.
hemen hepsinde sre bakann iradesi dorultusunda ilemitir.36 Bu dnem

boyunca Ulusal Meclisin tek bir partinin ounluu oluturmad ok partili ve
paral yaps da bakann Ulusal Meclisi kontrol etmesini engellememitir37.
5.1.2. Olusegun Obasanjo Dnemi (1999-2007)

1999 ylnda, 1979da sivil ynetime geie imkn
tanyan askeri ynetimin bandaki general olan
Olusegun Obasanjo, bakan seilmitir. Obasanjo
dneminde yasama ve yrtme arasndaki krizle-
re ilikin pek ok rnek yaanmtr. Bunlardan ilki
bakan Obasanjonun askeri ynetim dneminde
yaplan yasal dzenleme ile kurulan Petrol Trst
Fonuna ilikin olarak bir bakanlk kararnamesi
ile mevzuat deiiklii yapmas zerine yaanm-
tr. Bu durum Ulusal Meclis tarafndan yasamann
yetki alannn ihlali olarak yorumlanmtr. Yrt-
meyi temsilen adalet bakan ve yargy temsilen
basavc ise yaplan deiikliin Anayasann gei-
Olusegun Obasanjo ci hkmler bal altndaki 315inci maddesin-
de bakana tannan 1999 ncesi askeri ynetim dneminde karlan yasalarda
kararname ile deiiklik yapma yetkisi kapsamnda olduunu belirtmitir.38 Sz
konusu durum askeri ynetim altnda yaplan dzenlemelerin ne lde meru
olduu sorusuyla da ilgili olmakla birlikte Anayasadaki yetki karmaasn da or-
taya karmtr.
Bir dier nemli atma, bte konusunda yaanmtr. nceki blmde
anlatld zere Anayasaya gre harcamalara yetki vermek Ulusal Meclisin
grevidir. te yandan Anayasa, bte taslann hazrlanmas grevini yrtmeye
vermitir. Uygulamada rnein 2002 ylnda Obasanjo Ynetiminin bteye ilikin
baz hususlarda Ulusal Meclisin kabul ettii metin yerine yrtmenin hazrlad
tasla esas almas byk bir kriz yaratmtr. Kriz, bakann grevden alnmasna
ilikin srecin balatlmasna neden olduysa da sz konusu sre ounlukta olan
PDPnin oylar ile durdurulmutur.39
Obasanjo Dneminde Ulusal Meclis, zellikle de Senato, ilerini yrtrken
bakann youn ekilde etkisinde kalmtr. zellikle Senato bakan seilirken
kimin seilecei konusunda bakan olduka etkili olmutur. Bakan ayrca kendisi
ile uyumlu ekilde almayan Senato bakanlarnn deiimi konusunda da etkili
olmutur. Bu sebeple Senato bakannn ortalama grev sresi olduka dk
36
Nwabueze, Nigerias Presidential Constitutiondan aktaran Samuel, Legislature-Executive Relations
in the Presidential System, s. 161.
37
Bkz. S. 227deki tablo.
38
Aiyede, Executive-Legislature Relations in Nigerias Emerging Presidential Democracy, s.165.
39
Nijerya 241
kalmtr. Obasanjo Dneminde sekiz yl ierisinde be ayr Senato bakan grev

yapmtr. Sz konusu deiikliklerin tmnde de, gizli bir ekilde yrtlse de,
bakann ok byk etkisi olmutur.40
2005 ylnda Obasanjo Hkmeti, Ulusal Meclise danmadan tek tarafl
olarak petrol vergisi getirmitir. Anayasada vergi koyma yetkisinin aka
Ulusal Meclise ait olmasna karn byle bir uygulamaya gidilmesi Ulusal Meclis
ile bakan arasnda yeni bir krize neden olmutur. Sre, sonunda kamuoyu
desteini de arkasna alan Ulusal Meclis lehine sonulanm ve sz konusu vergi
iptal edilmitir.41
2006 ylnda bakan Obasanjo ve bakan yardmcs Alhaji Atiku Abubakarn
karlkl olarak birbirlerini kamu kaynaklarnn ahsi menfaatler iin kullanm
ile itham etmesi zerine her iki isim iin de parlamentoda soruturma sreci
iletilmitir. Senatoda yrtlen soruturmada bakan sulu bulunmutur;
ancak, sz konusu kararn bakan yardmcsnn maniplasyonu ile alnd
iddias zerine yeniden alan soruturmada bu kez bakan yardmcs sulu
bulunmutur. Bakan yardmcs hakknda sulandrma sreci balatlmak
zereyken bakan yardmcs grevden ayrlmtr. Sz konusu durum yasamann
gzetim fonksiyonlarn ne ekilde gerekletir(eme)diine ve yrtmenin
gdmne ne lde girebildiine ilikin nemli bir rnek tekil etmektedir.42
2007 ylnda Nijerya ve Kamerun arasnda yaanan bir uyumazlk,
Uluslararas Adalet Mahkemesince Nijerya aleyhine sonulandrlmtr.
Bakan Obasanjo, Mahkemenin kararn dorudan uygulamaya koymutur.
Bu durum Ulusal Meclis ile Obasanjo arasnda bir baka krize neden olmutur.
Ulusal Meclis, Uluslararas Adalet Mahkemesinin kararnn parlamento onay
olmadan yrrle konulamayacan iddia ederken bakan, Uluslararas Adalet
Mahkemesinin yetkisinin parlamento tarafndan kabul edilen uluslararas bir
anlamaya dayandn belirterek yapt eylemin Anayasaya uygun olduunu
iddia etmitir.43
Obasanjo Dneminde son olarak bahsedilmesi gereken dier bir husus
Obasanjonun ikinci drt yllk grev sresinin dolmasnn yaklat dnemde
Anayasadaki bakanlk iin ngrlen iki dnem artnn kaldrlmas
teebbsdr. Obasanjonun kurmaylarnn, rvet vermek ve olumlu oy
kullanmayacak olanlar Yolsuzlukla Mcadele Kurumu tarafndan soruturulmakla
tehdit etmek de dhil olmak zere eitli yntemlerle, Ulusal Meclis yelerine
bask kurmalarna karn sz konusu teebbs baarszlkla sonulanm ve bu
sonu Nijeryada demokrasinin geliimi asndan zafer olarak yorumlanmtr.44
40
Said Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria (New York: Palgrave Macmillan
Publications, 2010), s.10.
41
Joseph Olayinka Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System, The Jour-
nal of Legislative Studies, Cilt 15, Say 4 (Aralk 2009), s.448-449.
42
Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System, s.447.
43
44
Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, s.1.
Obasanjo Dnemi yasama yrtme ilikileri asndan topluca

deerlendirilecek olursa bu dnemde Shehu Sagari dnemine kyasla yasamann
gcn bir miktar daha fazla hissettirebildii ve baz durumlarda etkili sonular
alabildii ancak yine de yrtme karsnda genellikle gsz kald yorumunu
yapmak yanl olmayacaktr. Yasamann sz konusu g artnn sebebi olarak
Ulusal Meclis yelerinin gittike deneyim ve uzmanlk kazanmas, parlamento
idari tekilatnn parlamento yelerine verdii bilgi desteinin zamanla
artmas, darbe korkusunun gnden gne azalmas ile demokratik siyasete olan
gvenin artmas ve ounluk partisi olan PDPnin tm lkeyi kapsayan ancak
zayf bir koalisyona dayanmas sebebiyle parti disiplinin grece dk olmas
gsterilmektedir.45 Bununla birlikte yine de Obasanjonun PDP iindeki gcnn
olduka fazla olduu unutulmamaldr.46
5.1.3. Umaru Musa YarAdua Dnemi (2007-2010)
2007 ylnda YarAduann bakan olmas ile yasama ve
yrtme arasndaki ilikiler konusunda yeni bir sayfa
almtr. YarAduann farkl ynetim tarz Obasan-
jonun hkmetin pek ok kararn bizzat alan mda-
haleci tavrndan farkllk gstermitir.47 Ayrca YarA-
duann kurduu hkmette iktidar partisi dndaki
partilerden de az sayda da olsa bakan atamas ile ks-
men ulusal hkmet kurmas ilikilerin yumuamas-
na nemli katkda bulunmutur.
Bu dnemde, Obasanjo Dneminde Ulusal Meclis
tarafndan soruturulamayan Obasanjo Ynetiminin
baz uygulamalar da ilgili komisyonlarca mercek
Umaru Musa YarAdua altna alnm ve incelenmitir.48
Yasama ve yrtme arasndaki en byk kriz ise 2010 ylnda bakan Yar-
Aduann salk durumu nedeniyle yaanmtr. Tedavi nedeniyle geici sreyle
grev yapamayacan Temsilciler Meclisi ve Senato bakanlarna bildirmesi ve
gerei halinde grevini geici olarak bakan yardmcsna brakmas gereken
YarAduann Anayasada belirlenen bu ilemleri yapmamas ve Anayasada bu tr bir
durumda ne yaplacann belirlenmemi olmas, lkede bir g boluuna neden
olmutur. Ulusal Meclisin ve yarg kurumlarnn uzun sre sorunu zememesi
nedeniyle askeri darbe tehlikesi ba gstermitir. Sorun, sonunda Ulusal Meclisin
Anayasay -anayasaya aykr ekilde- bakann imzas olmakszn deitirmesi ve
45
Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, s.15.
46
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s.11.
47
M. Peter Lewis, Nigeria Country Report (Cape Town: University of Cape Town Centre for Social Scien-
ce Report, 2011), s.11.
48
Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System,s.449.
Nijerya 243
bakan yardmcs Goodluck Jonathan bakan ilan etmesi ile zlmtr. Sz

konusu durum literatrde ihtiya doktrini olarak adlandrlmtr.49
5.1.4. Goodluck Jonathan Dnemi (2010-)
Goodluck Jonathan dnemi yasama ve yrtme
ilikileri asndan yukarda anlatlan krizle bala-
mtr. Sonrasnda petrol fiyatlarna ilikin bakan
tarafndan yaplan bir dzenleyici ilemin Ulusal
Meclis tarafndan uygulamaya etkisi olmayan kna-
ma mahiyetindeki bir karar ile karlanmas ve sz
konusu kararn bakan tarafndan iddetle eletiril-
mesi bir dier kriz konusu olmutur.50
Bakan Jonathan Dneminde yasama ve
yrtme arasndaki bir dier kriz 2012 btesinin
uygulanmasna ilikin eletirileri dolaysyla
bakann Ulusal Meclis tarafndan grevden alnma
tehdidine maruz kalmas ile yaanmtr. Sz konusu Goodluck Jonathan
krizin altnda yatan gerek neden ise pek ok parlamento yesinin seim blgesine
ilikin yatrmlarn 2012 yl btesinde yer almasna karn bakan tarafndan
yaplmamas olmutur.51
5.2. Bakann Dier Organ ve Kurumlarla likileri
Anayasal organlar aras ilikiler incelenirken yasama yrtme (Bakan-Ulusal
Meclis) ilikisi dnda incelenebilecek dier nemli alanlar yasamann yarg ile
ilikisi, yrtmenin yarg ile ilikisi, yrtmenin kendi ierisinde saylabilecek
ancak bamsz olmas gereken kurumlarla ilikisi, yrtmenin yerel ynetimlerle
ilikisi ve son olarak gayri resmi olarak ileyen ancak Nijeryann siyasi ileyi
yaps incelenirken son derece nemli olan bakann kendi partisi bata olmak
zere siyasi partiler ile ilikisi konulardr.
5.2.1. Bakann Yarg ile likileri
Yrtme yarg ilikilerine bakldnda bakann ok geni kapsaml af yetkisi en
nemli alan olarak gze arpmaktadr. Buna gre bakan, Ulusal Meclisin karaca
bir yasa zerine af ilan edebilmekte ya da herhangi bir yasaya dayanmakszn
cezann ertelenmesi karar verebilmekte, cezalar hafifletebilmekte ya da tmyle
kaldrabilmektedir.
Yrtme yarg ilikilerinde zellikle Obasanjo Ynetiminin yarg ile ilikisinin
son derece sorunlu olduu yorumu yaplmaktadr.52 Bu dnemde pek ok durumda
49
50
Chris Ajaero, Paralysis, Newswatch, 23.01.2012
51
John Ameh, Reps May Soon Drop Impeachment Threat Investigation, Punch, 04.07.2012.
52
Adejumobi, Governance And Politics In Post-Military Nigeria, s.8.
yarg kararlarna uyulmad grlmtr. 53 rnein Oyo Eyaleti Valisinin bakan

tarafndan grevinden alnmas mahkeme karar ile usulsz bulunmasna karn
uzun bir sre sz konusu Vali grevine geri dnememitir. Bir dier rnek ise
-Yce Mahkeme tarafndan usulsz bulunmasna karn- Lagos Eyaletine ilikin
baz deneklerin bakan tarafndan serbest braklmamasdr. 2002 ylnda
bakann Nijerya Ulusal Petrol irketine ilikin bir karar da Yce Mahkemece
iptal edilmesine karn sz konusu iptal yok saylmtr.54
te yandan Yce Mahkeme kararlarnn bakann gcn snrlayabildii
baz rneklere rastlamak da mmkndr. rnein 2006 ylnda kendisi ile
fikir ayrlna dmesi sebebiyle Obasanjo tarafndan grevden alnan Bakan
Yardmcs Atiku Abubakar, Yce Mahkeme karar sonrasnda tekrar greve
dnmtr.55
5.2.2. Bakann Bamsz Kurumlarla likileri
Yrtmenin kendi ierisinde saylabilecek ancak bamsz olmas gereken
kurumlarla ilikileri asndan Nijeryada ilikilerin demokratik bir hukuk
devletinde olmas gerektii gibi gittiini sylemenin g olduu yorumu
yaplmaktadr. rnein, Obasanjo dneminde Ekonomik ve Mali Sular Komisyonu
ile Bamsz Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu ad altnda iki farkl yolsuzlukla
mcadele kurumu, Ulusal nsan Haklar Kurumu, Genel Deneti ve Ombudsman
kurumlar kurulmu olmasna karn sz konusu kurumlar yrtmeyi etkili
ekilde denetlemekte zayf kalmtr. Ayrca, bamsz kurumlarn bakanlarnn
bakann istei dorultusunda almad durumlarda grevden alnmalar sz
konusu olmutur. Nijeryadaki yaygn insan haklar ihlallerini dnya kamuoyunun
dikkatine sunan nsan Haklar Kurumu Bakan Bukhari Bello bu ekilde
usulszce grevden alnmtr. Son olarak kat stnde olmasa da uygulamada
bakann ahsna bal olarak hareket eden kurumlarn yasama organ yelerini
itibarszlatrmaya ynelik alma ve aklamalarda bulunmas konunun yasama
ve yrtme ilikilerini de etkileyen dier bir boyutudur. rnein Ekonomik ve
Mali Sular Komisyonu Bakan Nuhu Ribadu dneminde sz konusu kurum sk
sk eitli parlamento yeleri aleyhinde aslsz ithamlarda bulunmutur.56
5.2.3. Bakann Yerel Ynetimlerle likileri
Nijeryada yrtmenin yerel ynetimlerle ilikisi yrtmenin gcn orantszca
hissettirdii alanlardan bir dieri olarak gsterilmektedir. Bakan, pek ok
durumda yetkisini aarak bata fonlarn aktarm olmak zere eyalet meselelerine
karm ve eyalet ynetimleri ile kiisel vesayet ilikileri gelitirmitir. 57
53
Sonnie Ekwowusi, Executive Lawlessness Vs Rule of Law, allafrica nternet Sitesi,
http://allafrica.com/stories/200607190163.html, Eriim:23.05.2014.
54
Dianam Dakolo, The Siege is OverLet the Bench say Hurray, Daily Independent, 31.05.2007.
55
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s.8-9.
56
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s. 10, 11, 20.
57
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s. 8.
Nijerya 245
5.2.4. Bakann Siyasi Partilerle likileri

zellikle Obasanjo dneminde bakann baskn rol siyasi partilerle ilikilerinde
de gzlemlenmektedir. Obasanjo, kendi partisi olan PDPnin ynetiminde olduka
etkin olmutur. Obasanjo, Partiyi dorudan ahsna bal olarak ilemesi ynnde
dzenlemi, Partinin herhangi bir reform giriimine ve parti ii demokrasiye
kapal olmasn salamtr. Bunun en nemli belirtisi Obasanjo ile birlikte
Partinin kurucu kadrosunda yer alan ve sonrasnda Obasanjonun baz kararlarna
kar olan pek ok ismin Partiden atlmas ya da susturulmasdr. Bu durum ayrca
iktidar partisinin eyaletler dzeyindeki rgtlenmesinde de yaanmtr. Obasanjo
ile ayn fikirde olmayan yerel partililer ounlukla haksz yere cezalandrlmtr.
Bakann kendi partisi ile ilikisinde de mdahaleci tutumu gzlemlenmektedir.
rnein Obasanjo, Partisinin Senatodaki Grup Bakann kendisi ile uzlamamas
nedeniyle sekiz yl ierisinde drt kez grevden aldrmtr. Parti ierisinde
yrtmeye ballk ve yrtmenin kontrol baskn bir hal almtr. Bununla
birlikte lkedeki dier partilerin de parti ii demokrasi konusunda iktidar
partisinden daha iyi konumda olmadn belirtmek gerekmektedir.58

Nijeryada lkenin bamszla kavutuu tarihten bugne dein pek ok askeri
darbe yaanmtr. lkede siyasi iktidarn deimesinin seimlerle olduu
durumlarda da seim hileleri nedeniyle seimlerin meruiyeti son derece
tartmal olmutur. Yllar sren baskc askeri rejimin tahripkr etkisi lkede
demokrasinin geliimini son derece g bir hale getirmitir. lkede demokratik
seimler yaplabilse bile demokratik kltrn geliebilmesi iin uzun bir zaman
gerekmektedir.59
Adejumobiye gre Nijeryada demokrasinin yerlemesi nndeki en byk
engel askeri ynetim yerine gelen sivil iktidarn ynteminin askerlerden neredeyse
ayrt edilemeyecek ekilde olmasdr. Bu balamda Nijeryada yrtmenin Samuel
Huntingtonun 1997de ortaya koyduu yeni gelien demokrasilerin nndeki en
byk engelin devrimciler ya da asker deil de bizzat seimlerle gelen iktidar
olaca60 tezini dorular nitelikte olduu savunulmaktadr.61
Cheibuba gre Nijeryadaki durum da dhil olmak zere askeri ynetimlerin
bakanlk sistemini daha fazla tercih ettiini sylemek ya da bakanlk sisteminin
askerlerin ynetimi ele geirmesini kolaylatrdn iddia etmek tarihsel rnekler
asndan dnldnde pek mmkn deildir. Dahas Cheibuba gre Nijerya
rneinde bakanlk sistemi, askeri ynetimden sivil ynetime geite askeri
58
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s.8-11.
59
60
Samuel Huntington, Democracy for the Long Haul, Consolidating the Third Wave of Democracies:
Themes and Perspectives iinde, L. Diamond v.d., ed. (Baltimore ve Londra: Johns Hopkins University
Press, 1997).
61
ynetim taraftarlarndan ok demokrasiye gei taraftarlarnn savunduu bir

grtr.62
Nijeryadaki demokratikleememe sorununun lkede uygulanan bakanlk
sisteminden ok lkedeki antidemokratik siyasi kltr nedeniyle olduu te
yandan bakanlk sisteminin lkenin demokratiklemesine ynelik herhangi
bir olumlu etkisinin de olmadna ilikin yorumlar da yaplmaktadr. Falola
ve Genovaya gre Nijeryada bakanlk sistemine geilen kinci Cumhuriyetin
bir askeri darbe ile kmesi, bakanlk sisteminin bir kusuru olmaktan ok
yolsuzluklarn ve ekonomik sorunlarn artmas nedeniyledir.63 te yandan
Omoweh, Nijeryada kinci Cumhuriyetin knde parlamentonun etkisizliinin
nemli bir pay olduunu iddia etmektedir.64 Fashagbaya gre hem parlamenter
sistemin uyguland Birinci Cumhuriyetin kmesi hem de bakanlk sisteminin
uyguland kinci Cumhuriyetin kmesi zayf parlamento nedeniyledir.
Fashagba, kinci Cumhuriyeti kuranlarn bakanlk sistemini tercih etmelerinin
ardnda yasamay glendirme dncesi olduunu belirtmektedir. Bunun da
en temel argmanlar Ulusal Meclisin nemli atamalar onaylama yetkisinin
olmas ve tm harcamalarn yasama gzetim ve onayndan gemesi olarak
saylmaktadr.65 Fashagbaya gre Nijeryann parlamenter sistemden bakanlk
sistemine gemesinin dier nemli nedeni, etnik ve dini adan paral bir siyasi
yapya sahip insanlarn bir araya gelmesi ile oluan ve srekli ekilde dalma
tehlikesi ile kar karya olan lkenin bir arada tutulmasnn ancak gl bir
bakan sayesinde olabilecei dncesidir.66 Bu dnceden hareketle lkedeki
bakanlk sisteminin etnik ve dini adan paral siyasi yapnn bir arada
tutulmasn amalad iddia edilmektedir.
Adejumobiye gre Nijeryadaki siyasi sistemi karakterize eden temel unsurlar
aibeli ve gvenilirlii olmayan seimler, demokratik kurallara saygs ve ball
olmayan siyasi elitler, toplumda derin blnmeler ve atmalar ile muhalefete
yeterli alann braklmyor oluudur. Adejumobi; zellikle Obasanjo ynetiminin
tm kararlarn tek merkezden alnd, gc srekli ekilde elinde toplayan, gerek
yasal gerek yasa d yollarla muhalefetin ve aykr seslerin acmaszca bastrld
yatay ve dikey hesap verebilirliin neredeyse hi olmad bir ynetim olduunu
belirtmektedir. Adejumobi, yrtmenin kendisini snrlayabilecek hibir
anayasal organ dikkate almamay setii ve srelerin sonucunda da ounlukla
yrtmenin kararlarnn geerli olduu yorumunu yapmakta ve bunu bazen yasal
gibi gzken yollarla yaplrken bazen de yasa dna klarak gerekletirildiini
belirtmektedir. Adejumobi bu karamsar tabloyu izmesine karn -her eye
62
Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy, s.146
63
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s.xxxviii, xxxix.
64
D. A. Omoweh, The Parliament and the Crisis of Democratization in Nigeria, Legislature in Africas
Democratic Transition Balkl Konferansta Yaplan Konuma (Dakar: CODESRIA Democratic Institu-
te, Austos-Eyll 2006).
65
Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System,s.441-443.
66
Nijerya 247
ramen- yasama ve yargnn zaman zaman, yrtmeden bamsz hareket

etme giriimlerinin lkedeki demokratik geliim asndan olumlu olduunu
belirtmektedir.67
Fashagba, Nijeryada Ulusal Meclisin bakan ile olan uyumazlklarnn byk
lde kamu kaynaklarnn dzgn kullanmna ilikin olduunu tespit etmitir.68
Fashagba, sz konusu uyumazlklarn ve daha spesifik olarak baz durumlarda
komisyonlar araclyla ilgili ve sorumlularn dinlenmesi (hearing) usulyle
eitli rvet ve yolsuzluklarn zerine gidilmesinin kamuoyu oluumu asndan
etkili olan ve zaman zaman sorumlularn istifasn getiren nemli bir parlamenter
denetim faaliyeti olduunu belirtmektedir. Fashagba, yapt aratrma
neticesinde bu kategoride deerlendirilebilecek dinleme (hearing) saysnn
yasama dnemi bana ortalama iki olduunu tespit etmitir.69 Lewise gre de
Drdnc Cumhuriyet Ulusal Meclisi, tm eksikliklerine ramen Nijeryadaki daha
nceki demokrasi denemelerine kyasla yasalarn yazmna etki etme, hkmeti
denetleme ve dier anayasal organlar karsnda bir denge oluturma konularnda
daha aktif ve baarl olmutur.70 Bununla birlikte Fashagba -Adejumobiyle
paralel ekilde- Nijeryann zellikle asker kkenli Bakan Obasanjo dneminde
olduka otoriter bir ekilde ynetildiini, nceki blmde de anlatld zere
Senato bakanlarnn bakan ile iyi geinmeme halinde bakann kontrolnde
olan senatrlerce grevden alnmas, bakann Temsilciler Meclisi bakannn
seiminde de zaman zaman etkili olmas ve dier pek ok durumda da bakann
yasama yelerini etkisi altna almas sebepleriyle yasamann yrtme karsnda
gsz kaldn belirtmektedir.71
Pek ok akademisyen Nijerya sisteminde yasamann yrtme karsnda
olmas gerekenden daha gsz olduu zerinde birlemektedir. te yandan
bunun nedeni hakkndaki grler bakanlk sisteminden daha farkl unsurlar
adres olarak gstermektedir. rnein Schraedere gre Nijeryada organlar
arasndaki dengesizliin nedenini ngiliz smrge valisinin dnemin yasama
organ ile ilikilerindeki hiyerarik konumunda aramak gerekmektedir.72 Okoosi
ve Simbineye gre ise yasamann gszlnn en nemli nedeni srekli
askeri darbelerle sekteye urayan parlamentonun kurumsal kltr gelitirmesi
gleirken yrtme aygtnn tersine glenmesidir.73
Cranenburghun Nijerya dhil 30 Afrika lkesindeki siyasi sistemi inceledii
bir almaya gre Afrikadaki siyasi liderlerin ne kadar gl olduklar hususunda
67
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s.6,7,18,19.
68
69
Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System, s.445,459.
70
Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, s.1-2.
71
Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System, s.448-450.
72
Samuel, Legislature-Executive Relations in the Presidential System, s. 178.
73
A. T. Okoosi-Simbine, Understanding the Role of the Legislature in the Fourth Republic: The Case of
Oyo State House of Assembly, Nigeria Journal of Legislative Affairs, Cilt 3, Say 1 (2010), s.1-27.
sistemin bakanlk ya da parlamenter sistem olmas belirleyici faktr olmaktan

uzaktr.74 Buna gre lkedeki sistemin parlamenter sistem olmas halinde de
bakanlk sistemindekiyle ayn derecede ar gl babakanlar var olabilecei
sylenebilir.
7. SONU
Anayasada devlet bakannn Meclisi feshedebileceine dair bir dzenlemenin
mevcut olmamas, yrtme erkinin sadece devlet bakanndan olumas ve devlet
bakannn babakan ve ilgili bakanlarn kar imzalar olmakszn tek bana
kararlar alabilmesi nedeniyle Nijeryadaki sistem bakanlk sistemidir.
Nijerya 1999dan gnmze kesintisiz ekilde sivillerce ynetilmitir. Bu
durum lke tarihindeki en uzun sreli sivil ynetimdir. Bu zellii ile Nijerya
ok gen bir demokrasi olarak grlmek durumundadr. Ayrca lkede yaygn i
karklklar, militarist siyasi kltr, derin yoksulluk ve yolsuzluk bulunmaktadr.
Bu sebeplerle lkede bakanlk sisteminin olumlu ya da olumsuz etkilerinin
anlalmas olduka gtr; zira, lkedeki aksaklklarn pek ou, sistemin
bakanlk sistemi olmasndan bamsz ekilde mevcuttur. Bununla birlikte yine
de Nijeryadaki bakanlk sistemi konusunda baz sonulara ulamak mmkndr.
Nijeryada kolonyal dnem, etnik paralanmlk ve askeri darbelerin
etkiledii siyasal kltr nedeniyle yrtmenin yasama ve yarg karsnda
olmas gerektiinden ok daha te bir konumda olduu sylenebilir. te yandan
temel fren ve denge unsurlarndan bakann gletirici veto yetkisinin zaman
zaman kullanlyor olmas yasamann yrtmenin tam bir tahakkm altnda
olmadnn bir gstergesidir. Zira bakann mutlak kontrol altnda olan bir
parlamentoda bakann veto yetkisini kullanmasna neden olacak bir yasama
faaliyetinin en batan yaplmas -normal artlar altnda- mmkn olamaz. Ayrca
Ulusal Meclisin veto kullanlan baz yasalar nitelikli ounlukla kabul ederek
yasalatrd rneklerin de bulunmas bakann parlamentoya hkimiyetinin
yine de zaman zaman snrlandrlabilir olduunu teyit etmektedir. Yine
Senatonun atama yetkisini kullanrken zaman zaman bakann atamalarn
tartma konusu yapmas ve kabul etmeme gibi bir durum olmamasna karn en
azndan geciktirmesi bakann hkimiyetinin snrlanabilirlii asndan bir dier
nemli rnek olarak gsterilebilir.
Nijeryada bakanlk sisteminin etkilerine ilikin ulalabilecek bir dier
sonu da bakanlk sisteminin bir unsuru olan kuvvetlerin sert ayrlnn
sistemin ileyiine ilikin baz olumlu sonular dourmasdr. Buna gre bakann
parlamentoda ounlukta olan partiden olmasna karn parlamentonun
bakann politikalar dna kabildii grlmektedir. lkede ortalama her iki
74
Oda van Cranenburgh, Big Men Rule: Presidential Power, Regime Type and Democracy in 30 Afri-
can Countries, Democratization, Cilt 15, Say 5 (2008), s. 952 - 973.
Nijerya 249
ylda bir yrtmeye ilikin bir yolsuzluk skandalnn parlamento tarafndan

gndeme tanmas bunun bir gstergesidir. Yine kamu harcamalarnn denetimi
konusunda parlamentonun gstermelik faaliyetlerin tesinde etkili olduu
yorumunu yapmak yanl olmayacaktr.
Nijerya, yasama yeleri de dhil olmak zere lkenin ynetici kesimi arasnda
yolsuzluun ve kiisel kar peinde komann olduka yaygn olduu bir
lkedir. Bakanlar demokratik bir lkede olmas gerektiinden ok daha gl
ve mdahalecidir. Yasama yeleri tm ulusun ya da kendisine oy verenlerin
karlarn savunmaktan ok kendi karlarn gzetmektedir. lkedeki seimler
olduka aibelidir. Ancak bunlarn hibiri dorudan bakanlk sisteminin bir
kusuru olarak nitelendirilmemektedir, zira parlamenter sistemlerde de benzeri
sorunlar yaanabilmektedir.
Tm sorunlarna ramen lkedeki bakanlk sistemi, demokrasinin siyasi
aktrlerin barl ekilde deimesi, yasamann yrtmeyi -ksmen de olsa-
denetleyebilmesi, zaman zaman aksaklklar yaansa da hukukun stnl gibi
alanlarda olumlu gelimelerin salanmasnda etkili olmutur. Nijerya rneinde,
lkenin parlamenter sistemden bakanlk sistemine gemesinin kt sonulara
yol at dnlmedii gibi bakanlk sisteminden yar-bakanlk ya da
parlamenter sisteme gemesinin daha iyi sonular olacana ilikin herhangi bir
kuvvetli argman da bulunmamaktadr.
KAYNAKA
Ameh, John. Reps May Soon Drop Impeachment Threat Investigation. Punch, 04.07.2012.
Adejumobi, Said. Governance And Politics in Post-Military Nigeria, New York: Palgrave
Macmillan Publications, 2010.
Ajaero, Chris Paralysis, Newswatch, 23.01.2012
Aiyede, Remi E. Executive-Legislature Relations in Nigerias Emerging Presidential
Democracy, UNILAG Journal of Politics, Cilt 2, Say 1 (2005), s. 65-87.
Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP). Human Development Report 2013,
http://hdr.undp.org/sites/default/files/reports/14/hdr2013_en_complete.pdf,
Eriim:16.05.2014.
Cheibub, Jose Antonio, Presidentialism, Parliamentarism and Democracy, New York: Cambridge
University Press, 2007.
CIA. The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
geos/ni.html, Eriim:05.01.2014.
Cranenburgh, Oda van. Big Men Rule: Presidential Power, Regime Type and Democracy in
30 African Countries, Democratization, Cilt 15, Say 5 (2008), s. 952-973.
Dakolo, Dianam. The Siege is OverLet the Bench say Hurray, Daily Independent,
31.05.2007.
Ekwowusi, Sonnie. Executive Lawlessness Vs Rule of Law, allafrica nternet Sitesi,
http://allafrica.com/stories/200607190163.html, Eriim:23.05.2014.
Falola, Toyin ve Ann Genova. Historical Dictionary of Nigeria, Plymouth: The Scarecrow
Press Inc., 2009.
Falola ,Toyin ve Matthew M. Heaton. A History of Nigeria, New York: Cambridge University
Press, 2008.
Fashagba, Joseph Olayinka. Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System,
The Journal of Legislative Studies, Cilt 15, Say 4 (Aralk 2009), s. 439-459
Freedom House, Freedom in the World 2014, http://freedomhouse.org/sites/default/files/
FI W2014%20Booklet.pdf, Eriim: 13.05.2014.
IPU. NIGERIA House of Representatives Last Elections, http://www.ipu.org/parline-e/
reports/2363_E.htm, Eriim: 13.05.2014.
Lewis, M. Peter. Nigeria Country Report, Cape Town: University of Cape Town Centre for Social
Science Report, 2011.
Lewis, M. Peter, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, American Political Science
Association 2010 Annual Meeting Balkl Konferansta Yaplan Konuma, Washington DC:
2010.
Nijerya Federal Cumhuriyeti. History of Nigeria: The Evolution of Nigeria, 1849-1960,
http://www.nigeria.gov.ng/index.php/2012-10-29-11-05-46/history-of-nigeria,
Eriim: 29.12.2013.
Nijerya Hukuk Merkezi, Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999,
http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm,
Eriim:18.12.2013.
Nijerya 251
Nwauche, Enyinna, Nigeria Inroductory Notes, Rivers State University of Science and
Technology, Nijerya,
http://www.icla.up.ac.za/images/country_reports/nigeria_country_report.pdf,
Eriim: 11.09.2014.
Okoosi-Simbine, A. T. Understanding the Role of the Legislature in the Fourth Republic:
The Case of Oyo State House of Assembly, Nigeria Journal of Legislative Affairs, Cilt 3,
Say 1 (2010), s.1-27.
Omoweh, D. A. The Parliament and the Crisis of Democratization in Nigeria, Legislature in
Africas Democratic Transition Balkl Konferansta Yaplan Konuma, Dakar: CODESRIA
Democratic Institute, Austos-Eyll 2006.
Philips, Douglas A. Modern World Nations: Nigeria, Philadelphia: Chelsea House Publishers,
2004.
Roskin, Michael G., ada Devlet Sistemleri, ev.Bahattin Seilmiolu, Ankara: Adres
Yaynlar, 2009.
Samuel, Oni. Legislature-Executive Relations in the Presidential System: A Study of Lagos
and Ogun States, Nigeria, 1999-2011, Yaynlanmam Doktora Tezi, Lagos niversitesi,
2013, http://dspace.covenantuniversity.edu.ng/bitstream/handle/123456789/211/
Oni%20Samuel%20.O..pdf?sequence=1, Eriim: 16.01.2013.
Tyoden, Sonny Gwanle, ed. Legislators and Legislature: A Guide for Legislators in Nigeria,
Kuru: The National Institute Press, 2014.
EKLER
EK 1. 1999, 2003, 2007 ve 2011 Seimleri tibaryla Ulusal Mecliste Yer Alan Partilerin
Sandalye Dalm
Senato Temsilciler Meclisi

Yl/Partiler
(Toplam 109 sandalye) (Toplam 360 sandalye)
1999
PDP 59 206
ANPP 29 74
AD 20 68
Dier 1 12
2003
PDP 76 223
ANPP 27 96
AD 6 34
Dier - 6
2007
PDP 87 263
ANPP 14 63
ACN 6 30
Dier 2 4
2011
PDP 62 202
ACN 18 66
CPC 7 35
ANNP 7 25
Dier 15 24
Sonsz 253
SONSZ
Mehmet Solak* Murat Bilgin**
Bakanlk sistemi, genel kabul gren tanmyla, halk tarafndan sabit bir sre
iin seilen bakann hem yrtme organnn hem de devletin ba olarak grev
yapt; yasama ve yrtme organlarnn birbirinin grevine son veremedii
hkmet sistemidir. lk defa ABDnin uygulad ve gnmze kadar baaryla
srdrd bu sistemi, Latin Amerika lkeleri bata olmak zere Asya ve Afrikada
eitli lkeler benimsemitir.
Bakanlk sistemi demokratik dzenin iyi ilemesi asndan yrtmenin
iki bal olduu dier hkmet sistemleriyle karlatrlarak eitli avantaj
ve dezavantajlaryla birlikte deerlendirilmektedir. Yrtmenin sabit/kat
grev sresi, bir taraftan istikrarl ynetimin forml olarak ne karlrken
dier taraftan yasama ve yrtme arasnda kilitlenme ve kriz nedeni olarak
gsterilebilmektedir. Bu erevede bakanlk sisteminin dier sistemler gibi
gl ve zayf ynleri bulunmaktadr. Bunlardan hangisinin ne kacan ise her
lkenin kendi siyasal, sosyal ve ekonomik koullar belirlemektedir.
ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijeryada bakanlk sisteminin
incelendii almamzda bakanlk sisteminin temel unsurlar olan yrtme
gcnn tamamen bakann kontrolnde olmas, bakann ve parlamentonun
ayr ayr halk tarafndan seilmesi, yasama ve yrtme organlarnn grev
srelerinin sabit olmas ile yasama ve yrtme organlarnn birbirinin varlna
son verebilecek hukuki aralara sahip olmamas durumlarnn byk oranda tm
lkelerde geerli olduu grlmektedir.
Bakanlk sistemi almas erevesinde kuvvetler arasndaki dengeler
asndan nemli olan; bakann ve parlamentonun seim sistemleri,
parlamentolarn yaps, bakann st ste ya da toplamda grev yapabilecei
dnem saysnn snrl olmas, bakann yasama srecini balatabilmesi,
karlan kanunlarn bakan tarafndan veto edilebilmesi ile vetonun alabilmesi,
bakanlk kararnamesi, bakann sulandrlmas sreci ile yarg bamszl ve
yargnn sistem ierisindeki rol gibi hususlarn ise lkeden lkeye farkllklar
gsterebildii grlmektedir.
ncelenen lkeler bakanlk seimlerinde uygulanan seim sistemleri asndan
ele alndnda, bakanlk sisteminin temel unsurlarndan olan bakann
parlamento tarafndan deil de dorudan halk tarafndan seilmesi artnn
* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: mehmet.solak@tbmm.gov.tr.

** Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: muratbilgin@tbmm.gov.tr.
tm lkelerde geerli olduu grlmektedir. Bu durumun tek istisnas ABDde

grlmektedir. ABDde semenlerin dorudan bakan deil de bakan seecek
olan delegeleri semesi nedeniyle sz konusu seim dorudan deil, dolayldr.
Bununla birlikte delegelerin hangi aday iin seilmilerse o adaya oy vermek
zorunda olmas uygulamada ABDdeki seimleri dier bakanlk sistemlerinden
ok da farkl klmamaktadr. ABDdeki bir dier farkl durum da bakanlk
seiminde hibir adayn delegelerin yarsndan bir fazlasnn oyunu alamad
durumda ikinci tur seimlerin yaplmas yerine, Temsilciler Meclisinin bakan
semesidir.
Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijeryada bakanlk seimi dorudan
halkn oylaryla yaplmaktadr; ancak seim sistemleri arasnda baz farkllklar
bulunmaktadr. Arjantinde birinci turda en ok oy alan aday %40-45 aras oy
almsa ve ikinci sradakiyle arasnda 10 puan fark varsa ya da %45ten fazla
oy almsa ikinci tura gerek kalmakszn dorudan bakan seilmektedir. Dier
hallerde ise en ok oy alan iki aday arasnda ikinci tur seimleri yaplmaktadr.
Azerbaycan ve Brezilyada bakann dorudan halk tarafndan seildii pek ok
lkede olduu gibi semenlerin yarsndan fazlasnn oyunu alan aday bakan
seilmektedir. lk turda gerekli oyun alnamamas halinde en ok oyu alan iki aday
arasnda ikinci tur seimler yaplmakta ve bakan belirlenmektedir. Nijeryada
bakanlk seimlerinde tarihsel nedenlerle tm lkede destek sahibi olmak daha
nemli bir kriter olarak ortaya konulmutur. Buna gre seimlerde en ok oyu
alan aday bakan seilmektedir; ancak adayn ayn zamanda tm eyaletlerin en az
te ikisinde oylarn en az drtte birini alm olmas gerekmektedir. Bu koulun
salanamamas halinde en ok oyu alan adayla en ok eyalette oylarn ounluunu
alan aday arasnda ikinci tur; koulun yine salanamamas halinde ise nc tur
seimleri yaplmaktadr. Bu seimde en ok oyu alan aday, eyaletlerin en az te
ikisinde en az drtte bir oy alma art aranmakszn bakan seilmektedir.
ncelenen lkelerin tmnde bakann parti yelii ve partisi ile ilikileri
bakan seiminden sonra da devam etmektedir. ABD, Arjantin, Brezilya ve
Nijeryada bakanlar partilerinin genel bakan olmamakla birlikte nemli birer
parti nderi konumundadr. Azerbaycanda ise bakan ayn zamanda partisinin
de genel bakandr.
Bakann seim dnemine bakldnda be lkenin drdnde bakan drt
yllna ve bir bakan yardmcs ile birlikte seilmekte, bakan ve bakan
yardmcs greve balarken yemin etmekte ve bakann sresi dolmadan
grevden ayrlmas halinde grev sresinin sonuna kadar bakan yardmcs grevi
devralmaktadr. Azerbaycanda ise bakan be ylda bir seilmekte ve bakan
yardmcs bulunmamaktadr. Bakan grevden ayrldnda bakanlk grevini
seimlere kadar babakan srdrmektedir. ABD, Brezilya ve Nijeryada bir kii
en ok iki dnem bakanlk yapabilmektedir. Arjantinde st ste iki dnemden
fazla bakanlk yapamama art vardr; ancak bir dnem ara verildiinde
Sonsz 255
yeniden bakan olmak mmkndr. Azerbaycanda ise st ste iki dnemden

fazla bakanlk yapamama snr, 2009 ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile
kaldrlmtr ve mevcut durumda herhangi bir snrlama bulunmamaktadr.
Parlamentolarn yaps asndan her lkenin olduka farkl olduu tespiti
yaplabilir. ABD, Arjantin, Brezilya ve Nijeryada parlamento ift meclisli iken
Azerbaycanda tek meclislidir. Temsilciler Meclisi ye saylar ABDde 435,
Arjantinde 257, Brezilyada 513, Nijeryada ise 360tr. Senato ye saylar ise
ABDde 100, Arjantinde 72, Brezilyada 81, Nijeryada ise 109dur. Azerbaycan
Milli Meclisi ise 125 milletvekilinden olumaktadr. ABD, Azerbaycan ve Nijeryada
meclislerin toplam ye says sabitken Arjantin ve Brezilyada deiebilmektedir.
Temsilciler Meclisi seimleri ABDde iki ylda bir, Brezilya ve Nijeryada ise drt
ylda bir yaplmaktadr. Arjantinde Temsilciler Meclisi seimleri iki ylda bir
yaplmakla birlikte milletvekillerinin grev sresi drt yldr. Senato seimleri
ABD ve Arjantinde iki ylda bir yaplmakta; ancak, senatrler alt yl grev
yapmaktadr. Brezilya ve Nijeryada senato seimleri drt ylda bir yaplmaktadr.
Brezilyada bir seimde Senatonun te biri deiirken dier seimde te ikisi
deimektedir. Azerbaycan Milli Meclisinde seimler be ylda bir yaplmaktadr.
lkeler parlamento seimlerinde uygulanan seim sistemleri asndan ele
alndnda Temsilciler Meclisinin ABD ve Nijeryada dar blge basit ounluk
sistemiyle, Arjantin ve Brezilyada her eyaletin bir seim blgesi saylarak liste
usul nispi temsil sistemiyle seildii grlmektedir. Senato seimleri ise ABD
ve Nijeryada her eyalet iin basit ounluk sistemiyle, Arjantinde bir eyalette
oylarn ounluunu alan partinin o eyaletin iki senatrn karmas, en ok
oyu alan ikinci partinin ise nc senatr karmas usul ile Brezilyada ise
blok oy sistemiyle yaplmaktadr. Azerbaycan Milli Meclisi yeleri ounluk seim
sistemine gre seilmektedir. Seimlerin zgr ve adil olmas asndan ABD,
Arjantin ve Brezilyada byk sorunlar yaanmazken Azerbaycan ve Nijeryada
seimler aibe iddialar ile gemektedir.
Yasama ve yrtme ilikileri asndan bakann kanun teklifinde
bulunabilmesi, bakann kanunlar veto yetkisi, bakanlk kararnameleri ve
bakann parlamento tarafndan sulandrlmas (impeachment) konular
nemlidir.
Sz konusu lkeler bakann kanun teklifinde bulunabilmesi asndan
incelendiinde Brezilya, Arjantin ve Azerbaycanda devlet bakannn kanun
teklifinde bulunma yetkisinin olduu grlmektedir. ABDde bakann kanun
teklifinde bulunma yetkisi yoktur. Nijeryada da bakann bte kanunu
dnda kanun teklifinde bulunma yetkisi yoktur. Bununla birlikte bakan
uygulamada -dolayl da olsa- parlamento yeleri araclyla parlamentoya
teklif sunmaktadr. Azerbaycanda Bakann Milli Meclise sunmu olduu kanun
teklifi zerinde Bakann rzas olmadan Milli Meclisin deiiklik yapma yetkisi
yoktur. Brezilyada silahl kuvvetlerin insan gcnn belirlenmesi, lkenin kamu
personelinin statleri, bakanlklarn ve dier kamu kurulularnn kurulmas gibi

nemli hususlar yalnzca bakann kanun teklifinde bulunabilecei alanlar olarak
belirlenmitir.
ncelenen lkelerde bakann kanunlar veto yetkilerine bakldnda alma
konusu lkelerin tmnde bakann veto yetkisinin bulunduu grlmektedir.
ABDde bakanlarn iki tip veto hakk vardr. Birincisi normal vetodur. Bu vetonun
almas iin her iki meclisin te iki ounluu gerekmektedir. Bir dieri cep
vetosudur. Cep vetosu, almas mmkn olmad iin mutlak veto nitelii
gstermektedir. Bakanlar veto yetkilerini gnmze dek 2564 kez kullanmtr.
Bunlarn 1066 tanesi cep vetosu, 1498i normal vetodur.
Arjantinde de bakann tam veto yetkisi bulunmaktadr. Ayrca kanunun
btnlnn bozulmamas kaydyla ksmi veto da mmkndr. Vetonun
meclisler tarafndan alabilmesi iin her iki meclisin te ikilik ounluunun
salanmas gerekmektedir. Demokrasiye geiin saland 1983ten 2007ye
kadarki 24 yllk srede Arjantin Kongresi 3258 kanun karm, bunlardan 362si
bakan tarafndan veto edilmi, Kongre, bunlardan 42sinde bakann vetosunu
aarak kanunu karmtr. 1983-2007 arasnda Kongre, tamam veto edilen
kanunlarn %20sini ama giriiminde bulunmu, %14nde baarl olmutur.
Azerbaycanda bakann veto yetkisi bulunmaktadr. 125 yeli Milli Meclisin
vetoyu amas iin 83 oy okluu ile kabul ettii kanunlar 95 oy okluu
ile; 63 oy okluu ile kabul ettii kanunlar ise 83 oy okluu ile kabul etmesi
gerekmektedir. Bakann anayasa deiiklikleri konusundaki vetolar ise mutlak
veto niteliindedir.
Brezilyada tam veto ve ksmi veto olmak zere iki veto tr bulunmaktadr.
Tam vetoda kanunun tamam veto edilmekteyken ksmi vetoda kanunun belli
maddeleri veto edilmektedir. Veto, Kongrenin salt ounluunun gizli oyuyla
alabilmektedir. Tam veto daha sk kullanlmaktadr. Bununla birlikte ksmi
veto, bakana daha esnek davranabilecei bir alan salamaktadr. 1988-2013
dneminde toplam 1.091 tam ve ksmi veto kullanlmtr. 1988 Anayasas ile
vetonun almas nispeten kolaylatrlm olmasna ramen Kongre bu yetkisini
ok da sk kullanmamaktadr. Bu da yelerin ounluunun birlikte hareket etme
maliyetine katlanmak yerine statkonun srmesine itiraz etmedikleri eklinde
aklanmakta ve vetoyu gl bir ara haline getirmektedir.
Nijeryada da bakann veto yetkisi bulunmaktadr. Bakan, veto yetkisini
kullandnda vetonun alabilmesi iin Ulusal Meclisin her iki kanadnn te
iki oyu gerekmektedir. Nijeryada veto yetkisi bakan tarafndan zaman zaman
kullanlmaktadr.
Bakanlarn kararname yetkileri asndan farkl uygulamalar grlmektedir.
ABDde aslnda mevzuatta bakann kararname karabileceine dair bir hkm
yoktur; ancak uygulamada bakanlar yrtme kararnamesi (executive order)
Sonsz 257
karabilmektedir. Yrtme kararnameleri 18inci yzyl sonlarnda ortaya

kmtr. Bakanlar, Anayasann 2nci maddesiyle tm yrtme yetkisinin
kendilerine verildii gerekesiyle federal yrtme kurumlarn balayc
emirler verebilmektedir. Bu yetkinin dayanana dair belirsizliin olmas, bu
kararnameleri tartmal hle getirse de, zaman ierisinde bu kararnamelerin
yaygnlat ve normalletiini sylemek mmkndr.
Arjantinde bakan ancak kanunlarn ngrlen olaan ekilde yaplmasnn
mmkn olmad olaanst ve acil hallerde kararname karabilmektedir.
Bununla birlikte olaanst ve acil hal kriterleri anayasaca tanmlanmad
iin bu kriterlerin ii bakanlarca doldurulmakta ve baz bakanlarn (Carlos
Menem, Eduardo Duhade, Nestor Kirchner gibi) bu yetkiyi sklkla kulland
grlmektedir. Yrtmenin ska kararname yetkisini kullanmas, Kongrenin
kanun yapma ilevini zayflatm ve parlamento ile hkmet arasnda gven
kaybna yol am; bununla birlikte Kongre buna kar bir diren gsterme yoluna
gitmemitir.
Azerbaycanda bakan tarafndan karlan kararnameler ferman ve
serencam olarak adlandrlmaktadr. Fermanlar ya mevcut bir kanuna
dayanarak kanunun nasl uygulanacan gsterir ya da hibir kanuna dayanmaz
kendisi hukuksal kaynak niteliinde olur. Kanun hkmnde olan fermanlarn
yrrle girebilmesi iin Milli Meclis tarafndan onaylanmas gerekir. Serencam
ise genellikle kiileri greve tayin etmek, grevden almak veya dllendirmek
iin Bakan tarafndan bavurulan hukuki ilem trdr.
Brezilyada kural olarak nemli ve acil durumlarda bavurulabilecek olan
bakanlk kararnameleri sistem ierisinde olduka nemli bir yetki olarak ortaya
kmaktadr. Bakan, bu kararnameler vastasyla yasama organ zerindeki
gcn ve etkinliini artrmaktadr. 2001 Anayasa deiiklikleriyle baz
konularda kararname karlmas yasaklanm olsa da kararname yetkisi sk sk
kullanlmakta olan bir yetkidir. Kararname yetkisi, Kongrenin onay art olsa
da hemen yrrle girmesi sebebiyle uygulamada bakana geici bir sre iin
yasama yetkisi vermektedir. Ayrca bu yetkiyle Bakan Kongrenin gndemine de
hkim olmaktadr.
Nijeryada kural olarak bakann kanun hkmnde kararname karma yetkisi
yoktur. Ancak bu durumun istisnas 1999 ncesi askeri ynetim dneminde
karlan kanunlarda deiiklik yaplmasdr. Bakan, bylesi deiiklikleri bir
kararname ile yapabilmektedir.
alma kapsamndaki lkeler bakann sulandrma (impeachment) yntemi
ile grevden alnmas asndan incelendiinde be lkeden nde (ABD, Brezilya,
Arjantin) Temsilciler Meclisinin sulandrma srecini balatt, Senatonun ise
yarglamada bulunduu grlmektedir. Nijeryada sulandrmay ve yarglamay
meclisin her iki kanad kurduklar ortak bir komisyon vastasyla yapmaktadrlar.
Azerbaycanda ise Anayasa Mahkemesi sulamakta, Yksek Mahkeme gr

bildirmekte, Milli Meclis ise bunu oylamaktadr.
Sulandrma nedenleri asndan bakldnda ABDde vatana ihanet, rvet,
dier ar sular ve grevi ktye kullanmak, Brezilyada anayasaca tanmlanan
iktidarn ktye kullanlmas (malversation) suu, Arjantinde grevi suistimal
etme veya cezay gerektiren bir su, Nijeryada grevi ktye kullanma,
Azerbaycanda ise ar su ilenmesinin sulandrmaya neden olabilecek sular
olarak tanmland grlmektedir.
Bakanlar dnda ABDde bakan yardmcs ve Birleik Devletlerin btn
sivil yetkilileri; Brezilyada bakan yardmcs ve bakanlar; Arjantinde bakan
yardmcs, babakan, bakanlar ve Yksek Mahkeme yeleri; Nijeryada ise bakan
yardmcs hakknda sulandrma ilemleri balatlabilmektedir.
Sulandrma ilemlerinin balatlmas iin gereken ounluk; ABDde Temsilciler
Meclisinin basit ounluu, Brezilya ve Arjantinde Temsilciler Meclisinin te iki
ounluu, Nijeryada Parlamentonun her iki kanadnn te bir ounluudur.
Azerbaycanda sulandrma ilemi iin Anayasa Mahkemesinin giriimi gereklidir.
Sulandrma uygulamalarna bakldnda unlar sylenebilir: ABDde iki
bakan sulandrlm (Andrew Johnson (1968), William J. Clinton (1999));
ancak, yarglanma sonucunda susuz bulunmu, bir bakan (Nixon) sulandrma
sreci tamamlanmadan nce grevinden istifa etmitir. Brezilyada bir bakan
(Fernando Collor de Mello (1992)) yarglanmaya baladnda sulu bulunacan
dnd iin istifa etmitir. Nijeryada sulandrma sreci birden ok defa
balatlm; ancak grevden alma sreci her defasnda bakann ve bakan
yardmcsnn da yesi olduu ve Ulusal Mecliste ounluu oluturan partinin
oylar ile durdurulmutur. Yalnz bir rnekte, 2006 ylnda, Bakan Yardmcs
Alhaji Atiku Abubakar, hakknda sulandrma sreci balatlmak zereyken
grevinden ayrlmtr. Azerbaycanda ise imdiye kadar sulandrma ilemi
uygulanmamtr.
Yargnn sistem iindeki konumu da sistemin ileyii asndan nemlidir. Fren
ve denge mekanizmasnn dzgn bir ekilde ilemesi iin gerekli hususlardan
birisi de yargnn yasama ve yrtmeden bamszldr. Yargnn sistem
iindeki yeri lkeler asndan genel olarak ele alndnda aadaki tablo ortaya
kmaktadr:
ABDde yarg bamszl iin salanan gvenceler iyi bir ekilde ilemektedir.
Ayrca, yarg anlamazlklarn zmnde etkili bir mekanizmadr ve Federal
Yce Mahkeme verdii kararlar ile sistemin ileyiinde karlalan sorunlarn
almasnda ya da belirsizliklerin giderilmesinde rol oynamtr. Yce Mahkemenin
bakann gcn snrlad rnekler yargnn bakan karsndaki bamszln
gstermektedir.
Sonsz 259
Arjantinde yarg genel olarak bamsz olmakla birlikte ciddi sorunlara

sahiptir. Yarg kurumsal olarak zayftr. Federal yargnn tepesinde Yksek
Mahkeme zellikle bakann kard kanun hkmnde kararnamelerin
anayasaya uygunluunun denetlenmesinde kritik kararlar verebilmektedir. Ancak
bu kuruma yaplan siyasi mdahalelerin skl yarg istikrarn ve bamszln
zedelemektedir. Arjantin, bu haliyle yrtmenin yargy etkileme kapasitesinin en
yksek olduu Latin Amerika lkelerinden birisidir.
Brezilyada gler ayrl erevesinde yarg erki bamszdr. Sistemin genel
ileyii asndan en kilit noktada Federal Yce Mahkeme bulunmaktadr. 1988
Anayasas ile yarg erkinin kendi btesini belirlemesi ve alt dzey yarglar
st mahkeme yarglarnn belirlemesinin ngrlm olmas da yrtmenin
yarg zerindeki etkisini azaltmaya ve yarg bamszln salamaya ynelik
nlemlerdir. Uygulamada grlen rnekler, anayasada tanmlanm olan yarg
bamszlnn salandn gstermektedir.
Nijeryada yarg bamszl konusunda olumsuz rnekler fazla olmakla
birlikte Federal Yce Mahkeme kararlarnn bakann gcn snrlayabildii baz
rneklere rastlamak mmkndr.
Azerbaycanda Anayasada yarglarn bamszlklar ve dokunulmazlklarna
ilikin hkmler olmasna ramen, yarglarn atanmasna ilikin prosedr
yarg bamszlnn salanmasn engelleyici niteliktedir. Ayrca, Anayasann
95inci maddesinde Cumhuriyet Basavcsnn grevden alnmasn bakan, Milli
Meclisten talep edebilmektedir. Hkimlerin atanmas ve grevden alnmas
konusunda yrtmenin yetkisi, yarg bamszln ve hkim gvencesini
olumsuz ekilde etkilemektedir.
almamz kapsamnda incelenen lkeler hakknda son bir genel
deerlendirme yapmak gerekirse; bakanlk sisteminin en bilinen rnei olan
ABDde, sert kuvvetler ayrl olmasna karn fren ve denge mekanizmalarnn
dzgn almasyla ve demokratik siyasal kltrn etkisi ile zaman zaman baz
problemler ksa da sistemin genel olarak iyi iledii, organlar arasnda uyum ve
ibirliinin yeterli lde saland ve bakann otoriterlemesinin yeterli lde
nlendii grlmektedir.
Arjantin hkmet sisteminin, bakanlk sistemine zelliini veren genel
nitelikleri tamakla birlikte bakanlk sisteminin dier nemli unsurlarndan
nemli lde sapma gsterdii grlmektedir. Bakan, hkmete bakanlk
etmektedir; ancak bakana bal olarak grev yapan bir babakan da bulunmaktadr.
Babakan, bakanlardan farkl olarak, meclise kar sorumludur. Ayrca babakan
yasama srecini balatabilmektedir. Arjantinde her ne kadar, bakann siyasi
gcn dengelemek amacyla babakanlk kurumu glendirilmi, bakanlara
kar imza yetkisi verilmi ve babakana bakann zellikle idari yetkilerinden
bazlar aktarlmsa da bakann tek bana atayp grevden alabildii bu kurum,
bakann siyasi otoritesi karsnda bir varlk gsterememitir. Arjantinin, genel

zellikleri itibaryla bakann yasama ve yarg karsnda ar gl olduu bir
rnek olduu tespitini yapmak yanl olmayacaktr.
Azerbaycanda, Arjantine benzer ekilde bakana bal olarak grev yapan
babakan bulunmaktadr. Babakann atanmasnda parlamentoya atamay
onaylama yetkisi verilmitir ancak bakan, parlamentonun onaylamay
reddetmesi durumunda dahi babakan atama yetkisine sahiptir. Babakan ve
bakanlarn grevden alnmasnda Meclisin onayna gerek yoktur. Sz konusu
ilgin durum da lkedeki hkmet sistemini tipik bakanlk sisteminden olduka
farkl klmaktadr. Azerbaycan, bakann ar gl olmasnn da tesinde yar-
otoriter rejim ya da sultanistik yar-otoriter rejim olarak snflandrlmaktadr.
Parlamentonun bakan karsndaki gcnn yok denecek kadar az olduu
grlmektedir. Bakanlk sisteminin sert kuvvetler ayrl ile badamayacak
ekilde bakann yasama srecini balatabilmesi, bakann sunmu olduu
kanun teklifi zerinde bakann rzas olmadan parlamentonun deiiklik yapma
yetkisinin dahi olmamas, bakann anayasa deiiklii teklifinde bulunabilmesi
ve anayasa deiiklikleri zerinde parlamentonun nitelikli ounluu ile dahi
alamayacak ekilde mutlak veto yetkisi olmas, lkedeki sistemi tipik bir
bakanlk sistemi olmaktan olduka uzaklatrmaktadr.
Brezilya, incelenen lkeler ierisinde ABD ile birlikte bakanlk sisteminin
iyi bir ekilde iledii dier rnek lke olarak nitelendirilebilir. Brezilyada
1988 Anayasasyla getirilen sistem, zellikle son 15-20 ylda, yasama, yrtme
ve yarg organlarnn uyumlu bir ekilde alt bir rnek olarak karmza
kmaktadr. Brezilyada ABDden farkl olarak yasama sreci, yrtme tarafndan
balatlabilmektedir. Ayrca lkedeki seim sistemi nedeniyle, parlamentoya
giren etkili parti saysnn fazla olmas ve genellikle hibir partinin parlamentoda
ounluu salayamamas, bakan kabinesini olutururken tek tarafl davranmak
yerine parlamentodaki siyasi partilerden oluan bir koalisyon kurmaya tevik
etmektedir. Yarg bamszlnn salanm olmas, parlamentonun nispeten
gl olmas, yasama ve yrtmenin karlkl bamllk ilikileri bakann
gcnn etkin bir ekilde frenlenmesine imkn tanmaktadr.
Nijerya, genel zellikleri itibaryla bakanlk sisteminin tipik zelliklerini
byk lde barndrmakla birlikte lkedeki demokratik siyasal kltrn
gelimemi olmas nedeniyle uygulamada bakanlk sisteminin temel zellii
olan yasama ve yrtme ayrlnn yeterince salanamad bir lkedir. Bakann
yasama srecini balatma yetkisi bulunmamasna karn, uygulamada, bakann
yasama ierisinden kendine yakn parlamenterler ile ilikilerini kullanarak fiili
olarak yasama srecini balatt ve ekillendirdii grlmektedir. lkede yarg
bamszlnn ve hukukun stnlnn de yeterince gelitiini sylemek
mmkn deildir.
ARMER 261
TBMM ARATIRMA MERKEZ HAKKINDA
Aratrma Hizmetleri Bakanl (Aratrma Merkezi), milletvekillerinin

yasama ve denetim almalar srasnda ihtiya duyduu analiz edilmi bilgi
ihtiyacn karlamaktadr.
Aratrma Merkezi, yasama uzmanlar marifetiyle, milletvekilleri tarafndan
iletilen bilgi taleplerini, deiik ve gncel kaynaklar aratrldktan sonra
ilerinden konuyla ilgili, doru, gvenilir ve ilevsel bilgilerin tespit edilmesi
ve analiz edilmesinin ardndan sade ve anlalr bir slup ile milletvekillerinin
istifadesine sunmaktadr.
Aratrma Merkezi, aratrma hizmetini aadaki ilkeler erevesinde
yrtmektedir:
a)Doru, gvenilir, ksa, sade ve anlalr ierie sahip olma,
b) Herhangi bir siyas gr temsil etmeme, farkl gr ve siyas gruplara
eit mesafede ve objektif olma,
c) nermeci veya ynlendirici olmayan, tanmlayc, belgeleyici ve analitik
dil kullanma,
) Kapsam, biim ve hazrlama sresi asndan milletvekillerinin kullanm
amacna uygun olma,
d) Talep sahiplerinin kimlik bilgilerinin ve talep konularnn gizlilii koruma.
Bilgi taleplerini karlamak amacyla konu odakl temelde olmak zere
Ekonomi ve Maliye, Hukuk, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi, Sosyal Politika ile
Uluslararas likiler blmleri eklinde yaplanmtr.
Aratrma Merkezi rn trleri, Rapor, Bilgi Notu, Ksa Bilgi Notu, Szl Bilgi,
Dokman Derleme ve Tartma Paketi eklindedir.
Bakanlka uygun grlen rnler, kitaplatrlabilmektedir. Gnmze
kadar yaynlam olan kitap balklar yledir: Anayasa Deiiklik Yntemleri,
Bir Dorudan Demokrasi Arac Olarak Referandum, Venedik Komisyonu
(Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi), Karlatrmal Anayasa almalar ve
Grand National Assembly of Turkey, Karlatrmal Hkmet Sistemleri: Yar-

Bakanlk Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya rnekleri).
Aratrma Merkezi, Avrupa Parlamento Aratrma ve Dokmantasyon Merkezi
(ECPRD), Uluslararas Ktphaneler Birlii (IFLA) ile Asya-Pasifik lkeleri
Parlamento Ktphaneleri Birlii (APLAP) gibi uluslararas kurumlara ye olup
bu kurumlarla ibirliini srdrmektedir.
Aratrma Merkezinin dier almalarna http://tbmm.intranet/owa/
armer.sayfa adresinden ulalabilmektedir.
Dizin 263
A
94-95, 101, 104, 111-114, 117, 123,
129, 146, 149, 159, 181, 191-193,
Abubakar, Abdulsalam , 227, 229 196, 201, 212, 231, 233-236, 238-
Adams, John Quincy, 28, 39, 41, 48 239, 242, 246, 248, 260
Af yetkisi, 3, 48, 87, 91, 147, 149, Azerbaycan Halk Cephesi (AHCP),
184, 235, 243 140, 142, 164, 166
Afrika, 8, 10, 11, 15-17, 165-166,
221-223, 247, 253
AGT, 165-166
B
Alfonsin, Raul Ricardo, 82-83, 90, 98,
101, 105, 108-109, 116, 118-119, Bamsz Devletler Topluluu, 166
123-124, 128 Bamsz kurumlar bkz. zerk
Aliyev, Haydar, 139, 141-142, 155, kurumlar, 244
158, 162 Bamszlk Bildirgesi, 25, 28-29, 33
Aliyev, lham, 137-139, 141-143, Bar ilan, 87, 147, 149, 184, 192
155, 162 Basit ounluk, 153, 190, 210, 229,
Amerikan Bamszlk Sava, 25, 230, 255
27-29 Babakanlk hkmeti, 14
Amerikan devrimi, 27, 29 Bakan
Anayasa deiiklii, 11, 88-89, 101, yardmcs, 4, 25, 39, 45-47, 61,
104, 108, 114, 116, 144, 151, 153, 85-86, 87, 89, 92, 94, 115, 126, 151,
155, 169, 190, 192, 198, 232, 237, 183, 185-186, 190-191, 202, 228,
239, 255, 260 231-236, 238-239, 241-244, 254,
Anayasa inas, 24 258,
Anayasa Mahkemesi, 83, 105, 108, stnl, 60, 159
116, 129, 143, 145, 147, 149, 151- parti yelii, 254
153, 158-159, 165-166, 168, 195, partisi, 4, 97, 106, 125, 169, 210-
258 212
Anayasal denetim, 24, 52-53, 94, Bakanlk
121, 129, 152, 195-196, 207, 237, hkmeti, 8
259 politika aklamalar, 61
Anayasal kanunlar, 145, 149, 151 Bakomutan, 47, 57, 59, 62-63, 91,
Antlamalar, 4, 42, 48, 50, 55-56, 61, 146, 234
88, 91, 142, 146, 149, 151-152, 167 Biafra Cumhuriyeti, 226
Askeri darbe, xxvii, 12, 16, 64, 79, 81, Birinci Cumhuriyet, 226, 228, 246,
93, 99, 118, 128, 141, 210, 226-227, Birinci Kta Kongresi, 28
228-229, 242, 245-248 Bor tavan, 66
Askeri ynetim, 81-82, 118-119, 128, Blnm hkmet (divided
177, 213, 221, 226-229, 233, 240, government), 55
245, 257 Bush, George W. ,60-63
Asya, 8, 11, 16-17, 253 Bte, 4, 30, 32, 42, 59, 64-66,68, 87-
Atama, 4, 11, 37, 48, 55, 86, 91-92, 88, 91-92, 95, 97, 104-105, 109-115,
117, 125, 127, 129, 146-149, 163, Devredilen kararnameler, 106, 107,
183-184, 186, 192-194, 199-200, D politika, 25, 54, 58-63, 68
207, 211-212, 233, 239-240, 243, Dou Avrupa, 11, 17
255, 259 Dolayl kanun nerisi, 5
Byk Uzla, 33 Drdnc Cumhuriyet, 226-229,
238, 247
Duhalde, Eduardo, 90, 102, 105, 109,
C 119-120, 122, 126
Dnya Yolsuzluk Algs Endeksi, 26,
Capitanich, Jorge, 80,92 81,180
Cardoso , Fernando Henrique , 198- Dzenleyici kurumlar, 113, 129
199, 201,206-207, 210-211, 217-218
Carey, J. Michael, 1, 2, 5, 7, 10-11, 95,
112, 182
E
Cep vetosu, 45, 256
Cheibub, Jose Antonio, 1-3, 5, 9, 10, Ekonomik kriz, 57, 122, 128,
12, 91, 121, 226, 245-246 130,181
Cheney, Dick, 61 Elibey, Ebulfeyz, 140-141, 144,
Clinton, William J., 56, 258 Electoral College, 46
Cumhuriyet Konseyi, 186, 190, 192, Eyalet valileri, 9, 85, 96-97, 124, 126,
atma, 7, 16, 28, 53, 57, 69, 113, 180, 195, 239
122-123, 130, 162, 181,183, 238-
240, 246
ereve anayasa, 24
F
ift meclis, 7, 34, 84, 183, 229, 255
ift meruiyet, xviii, 7, 123 Federal mdahale, 87, 185, 190, 192
ifte liderlik, 122 Federalist Yazlar, 29, 31, 54
Federalizm, 79, 96-97, 104, 108, 119,
125, 209, 211
D Federasyon, 27, 30, 138, 190, 192,
194, 236
Danma Kurulu, 42, 201-202 Federe devletler, 45-46
Dar blge basit ounluk, 229, 230, Ferman, 145-146, 148, 152-153,
255 168, 257
De la Rua, Fernando, 83, 90, 98, 101, Fesih, 160
105, 109, 115, 120, 122, 124-126 Filadelfiya, 8, 23, 28, 33
Demokrasi Endeksi, 26, 81, 139, 140, Franco, Itamar, 198-199, 201, 206,
180 217-218
Demokratik Hareket Partisi, 105, Franklin, Benjamin, 28, 48, 57
186, 217 Freedom House bkz. zgrlk Evi,
Demokratik meruiyet, xvii, 2, 7, 123 12-13, 80, 139, 179, 224
Demokratik konsolidasyon, xviii, 79 Fren ve denge, 3, 4, 23, 25, 33, 42,
Dizin 265
I
54-56, 59-60, 62-63, 66-69, 117,
128, 165, 168-169, 177, 196, 212,
238, 248, 258-259 Independence Hall, 33
Geici nlemler, 192, 197 sava, 8, 81, 226

Gensoru, 93, 95, 112 htiya doktrini, 243
Geri gnderme bkz. veto, 48, 84-85, ki dnem (art/seilme), 3,9, 45,
88, 90, 145, 153, 189, 232, 238 191, 232, 241, 254
Gerrymandering, 36 kinci Cumhuriyet, 226, 228-229,
Goodluck, Jonathan, 222, 228-229, 238-239, 246
243 kinci Dnya Sava, 12, 49, 55, 58-
Grevden alma, xviii, 2, 4, 11, 39, 47, 59, 61, 63
51,91, 111, 113-114, 118-119, 120, kinci Kta Kongresi, 28-29
145-147, 151, 153-154, 158, 186- ktidar merkezilemesi, 128
187, 191, 193-194, 240, 243-244, mparatorvari bakanlk (imperial
247, 257-260 presidency), 62
Gler ayrl (ilkesi)bkz. ngiliz Monarisi, 23, 27, 67
kuvvetler ayrl, 6, 24, 30, 33-34, stifa, 47, 52-53, 56, 58, 82-83, 87,
49, 53-54, 57, 62, 67, 69,159, 190, 90, 101, 103, 113, 118, 120, 122,
195-196, 124, 125-126, 143, 153-154 196,
Gler birlii, 29-30 206, 208, 210, 217, 228-230, 234,
Gletirici veto, 248 247, 258
Gndemin dondurulmas, 198 stikrarl ynetim, 5, 17, 83, 169, 253
Gvenoyu, 10, 15, 149, 159-160, 177 stikrarszlk, 14-17, 82-83, 122, 128,
Gvensizlik oyu, xviii, 10, 16, 128 130, 210, 213
i Partisi, 98, 181, 185-186, 205,
208-209, 217
H vedilik talebi, 200-201
Haklar Bildirisi, 25
Halkn Demokratik Partisi (PDP),
J
231, 240, 242, 245, 252
Hasanl, Cemil, 142, 164, 165 Jefferson, Thomas, 28, 41
Hesap verebilirlik, xviii, xix,
Hibrid/Karma rejim, 137,161-162
Hukuk devleti, 103, 137, 167, 169,
K
187, 244
Hkmet istikrar, 5,16 Kabine, 2, 3, 8, 10-11, 39, 47, 50, 67,
Hkmet istikrarszl, 15 89, 92, 212, 260
Kabine hkmeti, 8 Kongre, 4-5, 8, 24-25, 28, 30- 35,

Kamu yarar davalar, 116, 129 38, 40-50, 52-68, 80, 83-85, 87-93,
Kanun hkmnde kararname, 11, 95-115, 117-118, 120, 123, 125-126,
91, 95, 107, 128-129, 192, 197, 199, 128, 178, 180-181, 183-189, 191-
202, 211, 213, 257, 259 193, 195-201, 203, 205, 207-208,
Kanun nerisi, 3, 5, 87-88, 128, 144, 210, 213, 256-257
150, 154, 158, 168 Kongre hkmeti, 8
Kanun teklifi bkz. yasa teklifi, 92, 97, Kurucu Meclis, 8, 23, 31-32, 177,
103, 110, 129, 188-189, 255-256, 180-182
260 Kurumsal zayflk, 124-125, 130
Kanun yapm sreci bkz. Yasama Kuvvetler ayrl, xvii, xix, 3, 14, 83,
sreci, 87, 150 97, 111, 121, 137, 156, 163, 167,
Karma Komisyon, 91-92, 106, 108, 168, 169, 259-260.
114
Kar imza, 91-92, 106, 112, 128-
129, 137, 194, 248, 259
L
Katlk, 5-6
Kazanann her eyi almas, 8, 123 Latin Amerika, xx, 5, 7-11, 14-17, 82,
Kazuistik anayasa, 24 86, 91, 95, 97, 100, 116, 121, 123,
Kendi geleceini belirleme hakk, 127, 177, 180-181, 213, 253, 259
183 Lijphart, Arend, 12
Ksmi veto, 11, 85, 88, 90, 105-106, Linz, Juan, 1-2, 5, 7-8
129, 189, 191, 199, 202, 213, 256 Lula da Silva, 199, 201, 206-209, 218
Kirchner, Nestor, 83, 90, 98-99, 102-
103, 105, 109, 116, 119-120, 122,
124-126, 128, 257
M
Kirchner, Cristina Fernandez de, 80,
83, 89-90, 98, 103, 107, 109-111, Madison, James, 29, 32, 54, 67
117, 122, 124-125, 127-128 Mahkemeler, 30, 40, 50-51, 53, 83,
Kitle partileri, 210 87, 93-94, 116-117, 145, 151, 153,
Klasik bakanlk sistemi, 103, 105, 158, 169, 188, 192, 221, 229, 236-
111-112, 128-129 237
Koalisyon, 15, 38, 98, 105, 124, 202- Mainwaring, Scott, 1, 3, 7, 210
205, 208, 211-213, 217, 242, 260 Mali kaynak aknn kesilmesi, 64
Koalisyoncu bakanlk, 177, 202- Marbury v. Madison Davas, 50, 52
203, 212 Marshall, John, 52
Kohabitasyon, 125 Meclis aratrmas, 4
Komisyonlar, 4, 38, 44, 100, 128, 184, Medya, 36, 120, 127, 130, 139, 155,
187-188, 201-202, 208, 242, 247 166, 167, 206
Komiteler,38-40, 44 Mello, Fernando Collor de, 205, 207,
Konfederasyon Maddeleri, 29-33 218, 258
Konfedere yap , 30-31 Menem, Carlos Saul, 83, 90, 93, 98-
Dizin 267
99, 101-102, 105, 108-109, 115-116, 192

118-120, 123, 126, 128, 257 Ombudsman, 114-115, 121, 129,
Mensalo Skandal, 207-209 149, 244
Mesaj gnderme yetkisi, 4-5 Oturum (hearing), 44, 247
Milli Meclis, 137-138, 140, 144-154, Oy hakk, 92, 234
158-160, 163, 165-166, 168, 255-
259
Milli Savunma Konseyi. 190, 192

Milli ura, 140, 142, 164 rtl denek, 104, 208
Modern sultanc rejim, 137, 140 zerk kurumlar bkz. bamsz
Muhalefet, xix, 7-8, 16, 32, 82, 95, 99, kurumlar, 112-114
101, 110, 114, 118, 122-124, 141- zgrlk Evi bkz. Freedom House,
142, 155, 157, 161-167, 169, 182, 26, 80, 139, 179, 224
186, 204-206, 213, 246
Mutlak ounluk, 87, 204, 210
Mutlak veto, 145, 153, 256, 260
P
Muttalibov, Ayaz, 140-141, 144, 158
Mdahale (intervention), 114 Peronist Parti (VF), 79, 90, 98-99,
Msavat Partisi, 142, 164, 166 102, 124
Mterek kararlar, 42-43 Parti disiplini, xix, 2, 100, 123, 204-
Mzakere Komitesi (Conference 205, 210, 242
Committee), 44 Parti gruplar, 37
Parti ii demokrasi, 245
Patronaj ilikileri, 155, 167, 210-211,
N 239
Peron, Juan Domingo, 82-83, 97-98,
Nahvan zerk Cumhuriyeti, 138- 118
139, 150, 152-153 Peronist Adalet Partisi (PJ), 79, 83,
New Jersey Plan, 32 90, 98, 124
Nispi temsil, 85, 95, 97, 183, 255 Piquetero, 102
Nitelikli ounluk, 45, 49, 56, 67,
153, 204, 238, 248
Nixon, Richard M., 45, 47, 56, 58, 258
R
Radikal Yurtta Birlii (UCR), 82, 90,

O 98-99, 123-124
Rasizade, Artur, 138, 147
Obama, H. Barack, 25, 46, 56, 65-66 Rasyonelletirilmi parlamentarizm,
Obasanjo, Olusegun, 226-229, 240- 16-17
247 Referandum, 143, 146, 149, 151,
OECD lkeleri, 5, 100 155-156, 182, 185
Olaanst hal kararnameleri, 106, Roosevelt, Franklin D., 48-49, 57, 60
Rousseff, Dilma, 178, 185, 201, 206, 83, 103, 167

209, 218 istikrarszlk, 82, 122, 128
kriz, xix, 5, 83, 126, 127
meruiyet, xvii, xviii
S partiler, xvii, 37, 45, 85, 88, 90-
91, 93, 97, 106, 108, 114-115, 122,
Shagari, Shehu, 226, 228 143-144, 153, 163-164, 169, 185,
Salk sigortas sistemi /reformu, 65 188, 192, 195, 210, 230, 243, 245,
Sandalye dalm, 163, 226, 231, 260
252 snma, 147, 183
Sarney, Jose, 197-199, 201, 204-206, yarg, 94
217 Soruturma komisyonu, 188, 205-
Sava ilan, 30, 40, 59, 86-87, 91, 206, 208, 230, 235, 238
128, 146, 149, 233 Smrge, 8, 14, 27-28, 35, 180, 225,
Saytay, 95, 97, 114, 122, 129, 185- 247
186, 192, 195 Sulandrma (impeachment), 4, 46,
Seilme ya, 34, 39, 45, 85-86, 143, 85-86, 91, 94-95, 103, 118-120, 149,
149, 185, 232 186, 193-194, 196, 203, 205-206,
Seim Kanunu, 143, 155-157, 185 217, 231, 235, 238, 241, 253, 255,
Seim sistemi, xvii, 14, 17, 88, 148, 257-258
154, 156-157, 167, 169, 185-186, Sper bakanlk, 101-102, 127, 130,
202, 209-211, 230, 255, 260 160, 169
Seimsel otoriter rejim, 137, 161
Senato, xviii, 4, 25, 32, 34-35, 38-44,
46, 48, 55-56, 61, 64-65, 67, 80, 84,
T
86, 91-96, 98, 112-113, 117, 118,
124, 126, 178, 183-190, 192, 194- Tam veto, 199, 202, 213, 256
196, 203-206, 211, 227, 229-231, Tek bana yrtme (unitary
233-236, 238-242, 245, 247-248, executive), 61-62
252, 255, 257 Temsilciler Meclisi, 4, 24-25, 27, 32,
Serencam (emirname), 145, 257 34-44, 46, 48, 56, 64-66, 68, 80, 84-
Shugart, Matthew S., 1, 7, 11 88, 92, 94-100, 124, 178, 183-190,
Sfr toplaml oyun, 7-8, 16, 123 193-195, 199, 201, 204, 206, 222,
Skynetim, 86-87, 91, 95, 146, 181, 227, 229-230, 242, 247, 252, 254-
185, 190, 192 255, 257-258
Silahl kuvvetler, 28, 47, 63, 82, 87, Temyiz Mahkemesi, 50, 116, 129,
91, 125, 146, 183-184, 192-193, 233, 236-237
235, 255 Tocqueville, Alexis de, 52
Sivil ynetim, 79, 82, 221, 226-227, Truman, Harry, 57
237, 240, 245, 248
Siyasi
istikrar, xviii, xix, 5, 15, 79, 81,
Dizin 269
U
Yar-otoriter rejim, 137, 161, 167,
260
Ulusal Meclis, 221, 222, 226, 229- Yasa teklifi bkz. kanun teklifi, 39, 42,
243, 246-248, 252, 256, 258 44, 48-49, 61, 232-233
Uluslararas effaflk rgt, 26, 81, Yasama sreci bkz. Kanun yapm
180 sreci, 2, 42, 44, 47, 106, 108, 153,
United States v. Nixon Davas, 57-58 168, 188, 191, 197, 201-204, 232-
Uzla Kararlar, 43 233, 253, 259-260
Uzlama Komisyonu, xvii Yasama Sreci Ortak Komisyonu,
Uzlama kltr, 15, 125, 130 110
Yasama srecini balatma yetkisi,
263
Yedi Yl Savalar, 27
Yeni Azerbaycan Partisi (YAP), 142,
nc Cumhuriyet, 227, 229 157, 159, 163, 165-166, 168
Yeni Teklif (Clean Bill), 44
Yetki suistimali, 124-125
V Yolsuzlukla Mcadele Kurumu, 114-
115, 129, 241, 244
Vatandalk, 147, 182, 192, 231, 236 Youngstown Co. v. Sawyer Davas, 57
Veto bkz. Geri gnderme, 3-4, 11, 34, Yrigoyen, Hipolito, 81
45, 47-49, 54-56, 61-62, 66-67, 88, Yce Mahkeme, 24, 33-34, 40, 42, 46,
105-106, 110, 123, 145, 180, 184, 48, 50-53, 55, 57, 62-63, 67-68, 183,
189, 193, 196, 199, 209, 238-239, 186-188, 192, 194-196, 198, 206-
248, 253, 256 209, 236-237, 244, 258-259
Virginia Plan, 31-32 Yksek Mahkeme, 4, 83, 85-87, 91-
95, 101, 103, 106, 109-111, 113,
116-120, 125-126, 129, 145, 147,
W 149, 150-152, 158, 168, 188, 192,
195, 236-237, 258-259
Washington, George, 8, 25, 28-29, Yksek Sovyet, 140, 144
48, 58 Yrtme anlamalar, 60-61
Watergate Skandal, 56-57 Yrtme kararnamesi (executive
Westminster Modeli, 23 order), 49, 256-257
Wilson, Woodrow, 8, 48, 55 Yrtmenin ayrcal (executive
privilege), 58
Y
Z
Yaradua, Umaru Musa, 228-229, 242
Yarg Konseyi, 86, 91, 93, 103, 117- Zorunluluk ve aciliyet kararnameleri
118, 125, 234-236 (DNU), 101, 106-111

Baskanlik Sistemi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Baskanlik Sistemi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRKYE BYK MLLET MECLS

ARATIRMA HZMETLER BAKANLII

KARILATIRMALI HKMET SSTEMLER

YARI BAKANLIK SSTEM

EGEMENLK KAYITSIZ ARTSIZ MLLETNDR

Kapak ve Sayfa Tasarm:

Aratrma Hizmetleri Bakanl

Telefon: +90312 420 66 66

TBMM Basmevi ANKARA

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl Aratrma Hizmetlerinin Yrtlmesine likin

BAKANLIK SSTEM: TEOR, PRATK VE TARTIMALAR............................................1

ABD BAKANLIK SSTEM: AYRI AMA BRLKTE

SYAS STKRAR LE DEMOKRATK KURUMSALLAMA ARASINDA

KOALSYONCU BAKANLIK SSTEM: BREZLYA.........................................................177

AFRKADA ABD TP BAKANLIK SSTEM:

BAKANLIK SSTEM: TEOR, PRATK VE TARTIMALAR

ABD BAKANLIK SSTEM:

4.3. Yarg Organ ........................................................................................................................ 50

SYAS STKRAR LE DEMOKRATK KURUMSALLAMA ARASINDA

4.2.3. Bakann Sorumluluu ve Grevden Alnmas......................................... 91

DEVLET BAKANI EKSENNDE ANAYASAL SSTEM:

3. AZERBAYCAN SYAS TARH...........................................................................................140

KOALSYONCU BAKANLIK SSTEM: BREZLYA

AFRKADA ABD TP BAKANLIK SSTEM:

3.3. Birinci Cumhuriyet (1960-1966).............................................................................226

6. SYASAL SSTEM HAKKINDAK TARTIMALAR ...................................................245

lkemizde uzun yllardr devam edegelen hkmet sistemi tartmalar,

Parlamento idari tekilat ierisinde yer alan Aratrma Hizmetleri Bakanl

Gnmz siyasi corafyasnda hakim eilim, demokrasiye ynelen bir

Hkmet sistemi tartmasn uyaran temel problem, yrtmenin nitelii ile

bakanlk sisteminde edeer bir karl bulunmadn ileri srmektedir. Buna

stnlkleri; siyasi kltr, siyasi parti sistemi, seim sitemi ve kurumsallam

Do. Dr. Ahmet YILDIZ

* Yasama Uzman, Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Blm, e-posta: halittunckask@tbmm.gov.tr.

trer ve ona kar sorumludur. Parlamenter sistemlerin ounda bu bamllk

bulunmamaktadr. Buna gre bakann dorudan halk tarafndan seildii

devlet ynetiminde koordinasyon ihtiyac bulunduundan bu ayrln bir lde

aynda iki meclisin birleik toplantsnda okur. Bu mesajlarla Kongrenin

2. BAKANLIK SSTEMNN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Gl ynetim: Parlamenter sistemde parlamentoya kar sorumlu olan

Parlamento yeleri, hkmetin devam kaygs tamadan kanunlar zerinde

bakann varln sona erdiremediinden yrtme gcnn sresi sabittir.33

Amerikaya zg bir olgu olarak grlmektedir. Halkn herhangi bir vesileyle

3. TARH VE SYAS ARKAPLAN

Latin Amerika lkeleri tarafndan da uygulanmaya balamtr:47 Haiti (1807),

gnk haliyle monarilerin bulunduu lkelerde ortaya kmaya balyordu. Bu

Bu lkeler bakanlk sistemini anayasalarna ilerken ABD bakanlk modelini

4. DNYADA BAKANLIK SSTEM

yakn dnemde geilmitir.57Arjantin de 1994 Anayasa deiikliiyle babakanlk

kinci Dnya Savandan bu yana (1946)62 bakanlk sistemini uygulam ve

Robert Elgie, bu lkelere Afganistan, Angola, Maldivler, Paraguay, Singapur,

5. TRKYEDE BAKANLIK SSTEM TARTIMALARI

5.1. Bakanlk Sistemi Lehindeki Grler

Reformlar tamamlandktan sonra aksayan ynleri giderilmi ve Trkiyenin

5.2. Bakanlk Sistemi Aleyhindeki Grler

Serap Yazcnn deerlendirmelerine gre hkmet sisteminde deiiklik

sistemde babakann deitirilebiliyor olmas onlarn halkn tepkilerine daha

Abdulkadirov, Sherzod. The Failure of Presidentialism in Central Asia. Asian Journal of

nciolu, Nihal. Siyasal Rejimler: Bakanlk, Yar-Bakanlk ve Seilmi Babakanlk

Konur Alp Koak*

* Yasama Uzman, Uluslararas likiler Blm, e-posta: konur.alp.kocak@tbmm.gov.tr.

ABD hkmet sisteminde, erkler birbirini kontrol edebilmekte ve

anayasann nasl deitirilecei; altnc maddede borlarn denmesi ve