financat dhe e dr.

financiare

T HYRAT PUBLIKE
ka jan financat?
Financat jan disiplin shkencore e cila i studion dukurit, marrdhniet dhe institucionet
lidhur me krijimin, grumbullimin, shprndarjen, rishprndarjen, shpenzimin dhe
udhheqjen me mjete monetare, me qllim t plotsimit t nevojave t prgjithshme
shoqrore. Fjala financa rrjedh nga fjala finis q d.m.th. kufij, fund ose mbarim.

T hyrat publike
Shteti n baz t kushtetuts, ligjeve dhe n baz t dispozitave tjera ligjore kryen nj varg
detyrash dhe funksionesh. Pr kryerjen e ktyre detyrave, shtetit i jan t nevojshme mjete
t caktuara financiare, e kto mjete financiare me t cilat shteti i plotson nevojat publike
quhen t hyra publike. Sistemi i t hyrave t shteteve t sotme ndryshon prej t hyrave t
shteteve skllavopronare dhe feudale. Sistemet e t hyrave shtetrore prve q kan
ngjashmri kan edhe ndryshime brenda t njejtit formacion. Sot, n bot nuk mund ti
hasim dy shtete q e kan sistemin e t hyrave plotsisht t njejt.

Faktort q ndikojn n sistemin e t hyrave publike

- Sistemi shoqror-ekonomik,
- Rregullimi politik,
- T ardhurat pr frym t popullsis,
- Struktura ekonomike,
- Numri i banorve,
- Madhsia e territorit,
- Lidhshmria politike dhe ekonomike me vendet tjera etj.

Format kryesore t t hyrave publike

- Tatimet,
- Kontributet,
- Taksat dhe
- T hyrat tjera parafiskale.

Karakteristkat e prbashkta t t hyrave publike

T hyrat publike shrbejn pr financimin e shpenzimeve publike; T hyrat publike
mblidhen n para; T hyrat publike jan pjes e vlers s krijuar rishtas, ato mblidhen nga
burimet q prtrihen ekonomikisht.

Ndarja e t hyrave publike

T hyra origjinere dhe derivative, t hyra juridiko-publike dhe juridiko-private, t hyrat e
rregullta dhe jo t rregullta, t hyrat nga popullsia dhe t hyrat nga personat juridik.
Ndarja e t hyrave publike - t hyrat e kthyeshme dhe t pakthyeshme, t hyrat e njsive
territoriale m t gjera dhe m t ngushta, t hyrat n para dhe t hyrat n natyr.

T hyrat juridiko-publike dhe juridiko-private

T hyrat juridiko-publike - jan ato t hyra t cilat shteti ose organet e tij n baz t
sovranitetit financiar i mbledhin ose i arktojn prej t ardhurave t qytetarve n form t
tatimit dhe t taksave.
T hyrat juridiko - private jan ato t cilat shteti i realizon n baz t aktivitetit t vet
ekonomik dhe prej pasuris s vet.
T hyrat origjinere dhe t hyrat derivative
T hyrat origjinere (burimore) - jan ato t hyra t cilat shteti i realizon n baz t
aktivitetit t vet ekonomik ose n baz t s drejts s pronsis. Shteti kto t hyra i
realizon nga ndrmarrjet shtetrore ose nga pasuria shtetrore.
T hyrat derivative (t prejardhura) t shtetit - jan ato t hyra t cilat shteti i realizon n
baz t pushtetit t tij sovran. Quhet t hyra derivative sepse nxirren dhe kan prejardhje
prej fuqis ekonomike t personave juridik dhe fizik.

T hyrat e rregullta dhe jo t rregullta

T hyrat e rregullta mblidhen n mnyr kontinuitive n intervale t caktuara kohe dhe nga
burime q ekonomikisht prtrihen vazhdimisht. Prbjn pjesn m t madhe t t hyrave
shtetrore.
T hyrat publike jo t rregullta mblidhen koh pas kohe dhe rregullisht shrbjen pr
mbulimin e shpenzimeve t jashtzakonshme. Nuk mund t parashikohen.

T hyrat nga popullisa dhe t hyrat nga personat juridik

T hyrat nga popullsia jan t hyrat q qytetart i ndajn nga t ardhurat e veta pr
mbulimin e shpenzimeve shtetrore.
T hyrat nga personat juridik jan ato t hyra q shteti i mbledh nga organizatat
ekonomike si dhe personat juridik.

T hyrat e kthyeshme dhe t pakthyeshme

T hyrat e kthyeshme jan huat vullnetare dhe t detyrueshme.
T hyrat e pakthyeshme jan tatimet me t cilat financohen shpenzimet shtetrore.

T hyrat e njesive territoriale m t ngushta dhe m t gjera

T hyrat me t cilat shteti i plotson nevojat shtetrore, mund t paraqiten si t hyra t
njsive m t gjera territoriale dhe t hyra t njsive m t ngushta territoriale. Sistemi i
ndarjes t t hyrave shtetrore me t cilat plotsohen nevojat shoqrore mund t rregullohet
ashtu q secila njsi politiko-territoriale ti ket t hyrat e veta ose q t hyrat ti ket vetm
nj njsi politiko-territoriale.

T hyrat e destinuara dhe jo t destinuara

T hyrat e destinuara jan ato pr t cilat sht prcaktuar saktsisht se pr far do t
shpenzohen.
T hyrat publike jo t destinuara jan ato q shrbejn pr financimin e t gjitha nevojave
qllimi i shpenzimit t tyre nuk sht prcaktuar m par.

T hyart n para dhe t hyrat n natyr

T hyart n para jan ato q mblidhen dhe paguhen n para.
T hyart n natyr jan ato q mblidhen dhe paguhen n mall.
rreth 7 muaj m par Ankohu

Fisnik Ademi
TATIMET

Tatimet jan burim kryesor i mbledhjes s t hyrave publike me t cilat shteti

bashkkohor i plotson t dalat publike, e q jan n kompetenc t tij, pa marr parasysh
se a jan shtete t zhvilluara apo jan shtete n zhvillim.
sot tatimet jan br t hyra t prhershme, t rregullta dhe t hyrat m t rndsishme q
mblidhen nga personat juridik dhe fizik, e q shrbjen pr financimin e t dalave t
mdha, t numrta e t llojllojshme t shtetit. Sot ka shtete n bot, t cilat me an t tatimit
bjn rishprndarjen e t ardhurave nacionale m shum se 40%.

Disa definicione t tatimeve

Tatimi sht ajo pjes t ciln qytetari ia jep shtetit, kshtu q pjesn tjetr mund ta ket n
mnyr t sigurt.
Tatimi sht mimi q qytetari ia paguan shtetit pr t kompenzuar pjesn e vet t mimit
kushtues t shrbimeve publike t cilat do ti shpenzoj.
Tatimi sht dhnie n para t cilat shteti i mbledh nga individt n baz t sovranitetit te
vet, pa kundrshprblim t drejtprdrejt, me qllim t mbulimit t ngarkimit publik.
Tatimi sht dhnie e detyrueshme pa t drejt q t krkoj kundrshprblim.
Prej t gjitha definicioneve do t japim nj definicion m t prgjithshm pr tatimet:
Tatimi sht dhnie e detyrueshme n para, t nj pjese t t ardhurave ose t pasuris,
shtetit pr mbulimin e t dalave t prgjithshme shoqrore dhe pa kundrshprblim t
drejtprdrejt.

Karakteristikat e tatimit
Karakteristikat kryesore t tatimeve jan:
1.Tatimet jan t hyra derivative : me pagimin e tatimeve shteti realizon t hyra, q pr at
shum t t hyrave i zvoglon t ardhurat e personave fizik dhe juridik. Shteti duke i tatuar
subjektet ekonomike njkohsisht ua zvoglon fuqin ekonomike t tyre me qllim q
vetvets ti krijoj fuqi ekonomike pr mbulimin e t dalave publike.
2. Tatimet jan t hyra t detyrueshme (t dhunshme) t shtetit : pagimi i tatimit sht
obligim i prgjithshm i cili nuk varet prej dshirs s personave fizik dhe personave
juridik, por bazohet n sovranitetin financiar t shtetit dhe forcn ligjore. Detyruesit
tatimor jan t obligueshm q t bjn pagesn e tatimit, e nse nuk e paguajn, ather
bhet arktimi n form t dhunshme.
3. Tatimet mblidhen pr interesa publike : nga mjetet e mbledhura nga tatimet plotsohen
t dalat shtetrore.
4. Tatimet paraqesin dhnie pa kundrshprblim t drejtprdrejt : pagimi i tatimit nuk i
jep t drejt personit q e ka paguar q t krkoj kundrshprblim t drejtprdrejt. Por,
mungesa e kundrshprblimit t drejtprdrejt nuk d.m.th. q detyruesit tatimor nuk
kan kurrfar prfitimesh.
5. Tatimet nuk e kan karakterin e qllimit t caktuar: qllimet e tatimit sipas rregullit nuk
prcaktohen prpara. T hyrat e shtetit t grumbulluara me an t tatimeve derdhen n
buxhet dhe shrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta
6. Tatimet mblidhen n para: detyrimi tatimor n shtetet moderne caktohet n para dhe
paguhet n mjete monetare. N raste t jashtzakonshme dhe t ralla paguhet n form
natyrale ose me pun. Pagimi i tatimit sht definitiv dhe dhnie pa kthim, pr dallim prej
disa t hyrave t cilat nuk jan prfundimtare dhe kthehen p.sh. huat.
7. Tatimet nuk jan t lidhura me shttsin: detyruesi tatimor nuk ka rndsi se cilit shtet i
takon. Detyrimi tatimor i ngarkon t gjith personat n territorin e shtetit dhe n baz t
sovranitetit financiar i ngarkon me obligim tatimor pa marr parasysh se a jan shtetas t
atij shteti apo jo. Tatimin e paguajn shtetasit e vendit, mirpo at do ta paguajn edhe
shtetasit e huaj q: kan pasuri, realizojn t hyra ose kan trashguar pasuri t
patundshme etj.

Qllimet e tatimit
Tatimet jan njra ndr format kryesore nprmjet t cilave shteti realizon t hyra.
Prandaj, qllimi i tatimit sht mbledhja e mjeteve financiare pr shtetin dhe organet e
tjera publike t cilat jan t nevojshme pr financimin e funksioneve t tyre. Ky sht
qllimi fiskal i tatimit. Botkuptimet pr tatimin n periudha historike t ndryshme kan
ndryshuar, andaj edhe qllimet e tatimit kan ndryshuar me zhvillimin historik t
shoqris.
Tatimet jan br instrumente t politiks ekonomike me rndsi shum t madhe q
ndikojn n :
-Politikn e mimeve,
-N vllimin dhe drejtimin e investimeve t rndsishme pr zhvillimin e ekonomis
nacionale,
-N barazimin e oferts dhe t krkess,
-N kufizimin e shkalls s inflacionit dhe menjanimin e faktorve t cilt e kan shkaktuar
prishjen e ekuilibrit n treg,
N zvoglimin ose anulimin e t gjitha atyre pengesave q e vshtirsojn apo e bjn t
pamundshme zhvillimin e shpejt dhe t harmonizuar t ekonomis,
-N pengimin ose lehtsimin e disa trendeve afatgjata t pavolitshme n ekonomi, ngritjen e
ngadalshme t produktivitetit n pun, n rnien e efikasitetit ekonomik, n zvoglimin e
eksportit dhe njherit rritjen e importit etj.

Klasifikimi i tatimeve
Klasifikimi i tatimeve bhet sipas kritereve t ndryshme t cilat gjat zhvillimit historik t
tatimit kan ndryshuar. Gjat klasifikimit t tatimeve duhet bazuar n disa karakteristika
kryesore t tatimit sipas t cilave nj grup i tatimeve ndryshon prej nj grupi tjetr.

Klasifikimi themelor i tatimeve:

1.I drejtprdrejt (direkt) dhe i zhdrejt (indirekt),
2.Kadastral dhe tarifor,
3.Personal (subjekte) dhe real (objekte),
4.I rregullt dhe i jashtzakonshm,
5.I prgjithshm dhe special,
6.I supozuar dhe faktik,
7.Sipas vlers dhe specifik,
8.Fundar dhe jofundar,
9.Qndror dhe lokal,
10.Repartision dhe sipas kuots,
11.Themelor dhe plotsues,
12.N natyr dhe n para,

Tatimet direkte dhe tatimet indirekte

Tatimet direkte jan ato tatime t cilat paguhen prpara se t bhet shpenzimi i t
ardhurave (personale nga mardhniet e puns, prodhuesit bujqsor individual, tregtart,
autort e veprave t ndryshme etj e paguajn tatimin n momentin e realizimit t t
ardhurave t tyre).
Tatimet indirekte paguhen gjat shpenzimit t t ardhurave (me rastin e blerjes s
produkteve t ngarkuara me tatim t prfshir n mimin e produkteve).
Tatimet kadastrale dhe tatimet tarifore
Kjo ndarje e tatimeve bhet sipas mnyrs s mbledhes s tatimeve. Tatimet kadastrale:
caktohen n baz t fakteve t regjistruara n librat kadastral, t cilat fakte mendohet se
jan t sakta. Librat kadastral i shfrytzojn organet financiare pr t caktuar obliguesin
tatimor, bazn tatimore dhe ngarkess tatimore. T tatuarit n baz t librave kadastral
zbatohet n rastin e caktimit t tatimit n pasuri, si dhe nga disa t hyra nga pasuria.
Tatimet tarifore - caktohen n baz t elementeve t caktuara n regjistrat e ashtuquajtur
tarifa. Tarifa tatimore sht nj pasqyr e sistematizuar e objekteve tatimore dhe e
normave tatimore e shprehur n prqindje ose n shum absolute.

Tatimet personale (subjekte) dhe reale (objekte)

Kjo ndarje e tatimeve sht br n baz t mnyrs s caktimit t aftsis tatimore.
Tatimet personale: jan ato me rast gjat caktimit t oblimit tatimor merret parasysh
fuqia ekonomike e obliguesit tatimor si dhe disa argumente q jan n lidhje t ngusht n
personalitetin e obliguesit tatimor, siq jan : mosha e obliguesit tatimor, gjendja
bashkshortore, gjendja shndetsore, numri i antarve t familjes etj.
Tatimet reale (objekte) : jan ato te t cilat me rastin e caktimit t tatimit nuk merren
parasysh rrethanat personale t obliguesit tatimor. Gjendja personale e detyruesit tatimor
gjat caktimit t ktij tatimi sht e parndsishme..

Tatimet e rregullta dhe t jashtzakonshme

Kjo ndarje bhet sipas afatit t ekzekutimit. Tatime t rregullta jan ato t cilat caktohen,
mblidhen dhe paguhen rregullisht nga viti n vit dhe t cilat shrbejn zakonisht pr
mbulimin e t dalave shtetrore t rregullta.

Tatime t jashtzakonshme jan ato tatime t cilat nuk jan t prhershme dhe sipas
rregullit prdoren pr financimin e t dalave t jashtzakonshme t shtetit. Por, shpesh
shteti e aplikon obligimin e pagimit t tatimit edhe n rastet kur shteti nuk ka t dala t
jashtzakonshme, p.sh. e aplikon tatimin stabilizues me t cilin dshirohet q t pengohet
inflacioni etj.

Tatimet e prgjithshme dhe speciale

Kjo ndarje sht br n baz t qllimit t caktuar paraprak pr plotsimin e nevojave
shtetrore.
Tatimet e prgjithshme jan ato q shrbejn pr plotsimin e t gjitha apo nj numri m t
madh t t dalave publike.
Tatimet speciale jan me qllim t caktuar, me rast e tr shuma e mledhur e tatimit ose
nj pjes e tij sht saktsisht e destinuar pr mbulimin e t dalave t caktuara, p.sh. luft,
trmete etj.

Tatimet e supozuara dhe faktike

Kjo ndarje sht br n baz t lartsis s bazs tatimore.
Tatimet e supozuara te t cilat caktimi i obligimit tatimor bazohet n supozimin se obliguesi
tatimor i ka realizuar, respektivisht ka pasur mendsi q t realizoj t hyra t caktuara.
P.sh. gjat caktimit t tatimit n bujqsi mund t caktohet prpara obligimi tatimor n baz
t kualitetit t toks etj.
Tatimet faktike jan ato te t cilat caktimi i obligimit tatimor bhet n baz t t hyrave
faktike t realizuara apo t fakteve t realizuara , t cilat jan me rndsi gjat caktimit t
tatimit. P.sh. me kto tatime ngarkohen personat n mardhnie pune, personat me t
ardhura nga e drejta e autorit,etj..

Tatimet fundare dhe jofundare

Kjo ndarje sht br n baz t ndryshimeve t kualitetit t t hyrave, respektivisht t t
ardhurave n t cilat caktohet tatimi.
Tatimet fundare jan ato tatime q caktohen n t hyrat q realizohen nga pasuria (toka,
ndrtesat, letrat me vler etj) si dhe nga t hyrat e sigurta dhe t prhershme t realizuara
pa punn e obliguesit tatimor.
Tatimet jofundare jan ato lloje t tatimeve me t cilat tatohen t hyrat e realizuara me
punn personale nga marrdhnia e puns ose nga kryerja e veprimtaris s caktuar.

Tatimet qndrore dhe lokale

Kjo ndarje sht br n baz t asaj se kush e fut obligimin tatimor, dhe se cils njsi
politike-territoriale i takojn t hyrat e mbledhura nga tatimi.
Tatimet qndrore jan ato t cilat i aplikojn dhe mbledhin organet qendrore. T dalat e
mdha pr realizimin e detyrave t mdha shtetrore kan br q numri m i madh i
tatimeve t rregullohet me dispozita ligjore t organeve qndrore.
Tatimet lokale jan ato t cilat zakonisht i fusin dhe i mbledhin organet e njsive t ngushta
politiko-territoriale. Njsit e ngushta politiko-territoriale pr kryerjen m sukses t
detyrave, n baz t dispozitave ligjore mund t rregullojn vet qshtjen e disa llojeve t
tatimeve, p.sh. pr t stimuluar zejtarin aplikon lehtsi dhe lirime tatimore.

Tatimet repartisione dhe sipas kuots

Kjo ndarje sht br n baz t shprndarjes s ngarkess tatimore. Tatimet repartisione
m tepr jan nj mnyr e veant e mbledhjes s tatimit se sa nj lloj i veant i
tatimit. Te ky lloj i tatimit shteti prpara me dispozita ligjore saktsisht e cakton shumn
totale t mjeteve t cilat do ti mbledh me an t tatimit. sot, n shtetet moderne ky lloj
tatimi nuk aplikohet.
Tatimi sipas kuots sht mnyr e shprndarjes s ngarkess tatimore, ku me ligj shteti m
par e prcakton obligimin tatimor t obliguesit tatimor, i cakton format tatimore si dhe
lartsin e norms tatimore. Por, te ky tatim nuk dihet m par shuma e tatimit e cila do t
mblidhet.

Tatimi themelor dhe plotsues

. T gjitha llojet e tatimeve nuk e kan rndsin e njejt. Disa lloje t tatimeve kan
pjesmarrje m t madhe, ndrsa disa t tjera pjesmarrje m t vogl n t hyrat e
mbledhura nga tatimet. Tatimi n t ardhurat e personave juridik dhe fizik, tatimi n
qarkullim jan llojet m t rndsishme t tatimeve,prandja quhen tatime themelore.
Tatimet plotsuese prfshijn t gjitha llojet e ndryshme t tatimeve t cilat ndoshta nuk
kan ndonj efekt t madh financiar n sistemin tatimor, por megjithat me ato tatime
realizohen qllime t caktuara. Qllimi i ktyre tatimeve sht me karakter
plotsues,ndonse mund t ndodh q ndonjri prej ktyre tatimeve plotsuese gradualisht t
bhet tatim themelor.

Tatimet n natyr dhe n para

Kjo ndarje sht br sipas mnyrs s realizimit t tatimit. Nse tatimi realizohet n
natyr(prodhim) ather quhet tatim n natyr. Ky lloj i tatimit sot sht shum i rrall.Te
sistemet tatimore bashkkohore, karakteristik e tyre sht se tatimi paguhet n para, e
ndonjher rrall n natyr.

Kufiri i ngarkess tatimore

. Problemi i kufirit t poshtm dhe t eprm t ngarkess tatimore mund t vshtrohet si
nga pikpamja m e gjer, e prgjithshme shoqrore ashtu edhe nga pikpamja individuale-
nga pikpamja e obliguesit tatimor.
Nga pikpamja shoqrore kufiri i poshtm i ngarkess tatimore sht i determinuar nga
shpenzimet e caktimit dhe arktimit t tatimit dhe mbledhjes s tatimit. Nse shpenzimet e
mbledhjes s tatimit jan t barabarta ose m t mdha se shuma e mbledhjes s tatimit,
ather ky lloj tatimi mund t arsyetohet n raste t jashtzakonshme, kur dshirohet t
arrihen qllimet e caktuara t politiks shtetrore.

Tatimet sintetike dhe analitike

Kan shum ngjajshmri me tatimet subjektive dhe objektive.
Te tatimet sintetike prfshihen ato tatime me t cilat tatimohet fuqia e gjithmbarshme
ekonomike e obliguesit tatimor. Po ashtu veprohet edhe me pasurin e gjithmbarshme t
obliguesit tatimor.
Tatimet analitike jan ato me t cilat tatimohet ndonj e hyr ose ndonj pasuri pavarsisht
se kush e ka realizuar, dhe pavarsisht se a realizon t hyra t tjera obliguesi tatimor.

Tatimet sipas vlers dhe specifike

Te tatimet specifike obligimi tatimor caktohet n baz t disa njsive matse. Si baz mund
t merret gjatsia, pesha etj. M shpesh te tatimet n qarkullim.
Te tatimet sipas vlers tatimi bhet sipas vlers s vrtet ose vlers s muar t objektit
tatimor.
rreth 7 muaj m par Ankohu

Fisnik Ademi
TAKSAT

Taksat jan nj instrument financiar me t cilin mbledhen t hyrat shtetrore. Taksat jan
t njohura qysh n shoqrin skllavopronare n Romn dhe Athinn antike si dhe n
shoqrin feudale.
Taksat jan nj lloj specifik i t hyrave publike, t cilat i arkton shteti dhe organet tjera
juridiko-publike prej personave juridik dhe fizik si kundrshprblim pr shrbimet q ua
ofrojn kto organe.
Taksat jan form e mbledhjes s t hyrave t shetetit q jan t njohura n shtetet
skllavopronare dhe n shtetet feudale. Taksat n shtetet skllavopronare paguheshin taksat
gjyqsore, taksat pr hyrje n vendet n tempuj pronar etj. Taksat jan t hyra monetare t
shtetit. Me rastin e pagess s takss aplikohet parimi territorial. Jan t hyra derivative t
shtetit.

Karakteristikat e taksave - karakteristik e par e taksave sht se paraqesin kundrvlern

- kundrshprblimin pr shrbimin e kryer nga ana e organeve shtetrore ose organeve
tjera juridiko-publike. Karakterisitk e dyt e taksave sht se obliguesit e taksave vet
sipas dshirs bjn pagess e taksave dhe nxisin punn e organeve shtetrore. P.sh. qytetari
paguan taksa pr nxjerrjen e dokumenteve: ertifikatn e lindjes, letrnjoftimin,
pasaportn me rastin e paraqitjes s krkess. Mirpo edhe pa paraqitjen e krkess
qytetari nuk do t marr dokumentet.
Taksat ndryshojn edhe prej kontributeve. Taksat paguhen pr shrbimet e natyrs jo
materiale (intelektuale), t cilat i kryejn organet shtetrore administrative, gjyqsore,
doganore, arsimore etj.
M e rndsishme gjat shqyrtimit t taksave sht caktimi i lartsis s taksave. Lartsia e
takave duhet t caktohet n baz t shpenzimeve reale,

Klasifikimi i taksave
N literaturn financiare klasifikimi i taksave bhet sipas ktyre kritereve:
1.Sipas organeve t cilat e caktojn obligimin e pagimit t taksave dallojm:
a).Taksat q i prcaktojn organet shtetrore qndrore, p.sh. taksat federative, taksat
shtetrore etj.
b).Taksat t cilat i prcakton bashksia e ngusht politiko- territoriale, p.sh. taksat
komunale, taksat lokale etj.
2.Sipas organeve t cilat i kryejn shrbimet e caktuara, e pr t cilat sht parapar pagimi
i takss dallojm:
a).Taksat administrative t cilat paguhen pr shrbimet e kryera nga organet dhe
institucionet shtetrore. Kto taksa quhen taksa shtetrore.
N taksat administrative bjn pjes:
-Taksat konsulare, t cilat paguhen pr shrbimet e organeve diplomatike dhe konsulare.
-Taksat pr qarkullimin e mjeteve motorike t huaja.
-Taksat kadastrale.
-Taksat pr mbrojtjen e patentave, liencave, modeleve .
b).Taksat gjyqsore, t cilat paguhen pr procedurat e gjyqeve t rregullta, gjyqeve
ekonomike etj.
c).Taksa npunsish t cilat u jan paguar npunsve t caktuar pr shrbimin e kryer,
ndonse kjo taks sot shum m rrall shfrytzohet.
3.Sipas mnyrs s pagimit taksat i ndajm n:
a).Mnyrn indirekte t pagess s takss- kur obligimi taksor paguhet duke bler dhe
vulosur taksa dhe formulart e takss.
b).Mnyrs direkte t pagess s takss - kur obligimi taksor paguhet n t holla t gatshme.

4.Sipas kohs s pagimit taksat i dallojm:

a).Taksa q paguhen prpara, q sot praktikohet m tepr.
b).Taksa q paguhen prapa, pasi q t jet kryer shrbimi i organeve shtetrore dhe
organeve tjera.

5.Sipas faktit se a paguhet taksa pr disa shrbime t organeve shtetrore dhe t

organizatave t autorizuara apo pr nj varg shrbimesh dallojm:
a).Taksn e posame,
b).Taksn paushalle t cilat paguhen pr t gjitha shrbimet s bashku t kryera prej
organeve shtetrore t ndryshme e jo individuale.

6.Sipas qllimit t shpenzimit t mjeteve t mbledhura me an t taksave dalljom:

a).Taksat q shrbejn pr plotsimin e nevojave t prgjithshme shoqrore.
b).Taksat q qllimi i shpenzimit t mejteve prpara sht caktuar(taksa t destinuara).

7.Taksat ndahen edhe n:

a).Taksa t prgjithshme, t cilat jan t njejta pr t gjitha llojet e shrbimeve t njejta, pa
marr parasysh se cili organ bn arktimin e tyre.
b).Taksa speciale t cilat jan t lidhura pr institucionet e caktuara(gjykatat, shkollat etj).
c).Taksa t ndryshueshme, t cilat nuk caktohen prpara, por prapa sipas llojit t puns s
kryer, vlers.

KONTRIBUTET
Kontributet jan instrument financiar me rndsi me t ciln mbledhen mjete pr financimin
e t dalave shoqrore t caktuara. Karakterisitikat kryesore t kontributeve jan:
1.Jan dhnie kryesisht n para, te t cilat ekziston dobia reale ose e mundshme n form
t kundrshprblimit t cilin e kan nj rreth i ngusht nga aktiviteti i shtetit.
2.Shuma e obligueshme e pagimit t kontributeve varet drejtprdrejt prej shpezimeve t
cilat i bn shteti
3.Kontributet e kan cilsin e obligueshme.
4.Obligimi i pagimit t kontributeve nuk shkaktohet m krkesat e obliguesve.

Kontributet kan ngjajshmri me tatimet se t dy kto kategori jan t hyra publike, se

obligime t personave fizik dhe juridik me qllim t caktuar. Ndryshimi i kontributeve nga
tatimet qndron n at se kontributet i paguan kategoria e caktuar e personave fizik dhe
juridik t cilt kan dobi t drejtprdrejt prej aktivitetit t organeve shtetrore. Obligimi
i pagimit t kontributeve nuk e ka karakterin e prgjithshm si te tatimet. Latrsia e
obligimit t pagimit t kontributeve sht n varshmri me dobishmrin q e ka obliguesi
i kontributeve.
Kontributet jan t ngjajshme me taksat se jan t hyra publike q i aplikon shoqria.
Ndryshimi i kontributeve prej taksave qndron n at se obligimin e pagimit t
kontributeve nuk e nxisin obliguesit e pagimit t kontributeve dhe se kta obligues kan
ndonj dobi materiale nga aktiviteti i organeve shtetrore ose organeve tjera t autorizuara
pr kryerjen e atkivitetit t caktuar.

Kontributet pr plotsimin e nevojave t prbashkta paguhen nga kto kategori:

a). Prej t ardhurave t organizatave,
b). Prej t ardhurave personale t puntorve,
c). Prej t ardhurave personale nga kryerja e veprimtaris s pavarur bujqsore,
d). Prej t ardhurave personale nga kryerja e pavarur e veprimtaris ekonomike ose
joekonomike,
e). Prej pensioneve respektivisht prej shrbimeve monetare.

. T hyrat parafiskale duhet ti ken kto karakteristika:

1. Qllimi i shpenzimit t t hyrave parafiskale prpara sht i caktuar (pra jan t
destinuara).
2. Oblimi i pagimit t t hyrave parafiskale nuk sht i caktuar me dispozita t organeve
shtetrore.
3. T hyrat parafiskale nuk jan t hyra buxhetore t organeve juridiko-publike.
4. Obligimi i pagimit t t hyrave parafiskale ngarkon nj rreth t caktuar t shfrytzuesve
t cilt jan t lidhur me ndonj interes t prbashkt ekonomik, social etj.

PRINCIPET TATIMORE

Me problemin e caktimit t parimeve financiare jan marr shum teoricien financiar.

Shteti duke e mbledhur tatimin, krijon t hyrat e nevojshme pr mbulimin e numrit t
madh t t dalave t tij. N mesin e shkrimtarve t shumt t cilt e kan prpunuar
problemin e parimeve tatimore jan edhe Adam Smithi dhe Adolph Vagneri.
rreth 7 muaj m par Ankohu

Fisnik Ademi
PARIMET TATIMORE T SMITHIT

Parimet e Smithit n literatur jan t njohura si katr kanonet e Smithit, n t cilat

duhet t bazohet tatimi. Kto jan :
Secili qytetar sht i detyruar q shtetit tia paguaj tatimin pr mbulimin e t dalave t tij
dhe at sipas aftsis dhe mundsis ekonomike.
Obligimi tatimor duhet t jet i rregulluar me ligj, shuma e tatimit, mnyra, pagesa, vendi i
pagimit duhet t jen t njohura pr obliguesin tatimor.
Tatimi duhet t mblidhet dhe t arktohet ather kur pr obliguesin tatimor sht m e
prshtatshme,
Shpenzimet e caktimit dhe mbledhjes s tatimit duhet t jen sa m t vogla dmth.
Shpenzimet e administrats duhet t jen sa m t vogla, n mnyr q sa m shum mjete
t hyjn ne arkn shtetrore.

PARIMET E VAGNERIT

Parimet tatimore m t numrta, t plota dhe m t sistematizuara i ka dhn Adolf

Vagneri. Sipas Vagnerit parimet tatimore jan :

I. Principet financiaro-politike :
1. Mjaftueshmria e tatimit,
2. Elasticiteti i tatimit.
II. Principet ekonomiko-politike :
Zhgjedhja e burimit tatimor,
Zgjedhja e llojeve t tatimit,
III. Principet socialo-politike :
Prgjithsia e tatimit,
Barabarsia e tatimit.
IV. Principet administrative-teknike :
Caktimi i tatimit,
Pagimi i volitshm i tatimit
Mbledhja e lir e tatimit.

PRINCIPET FINANCIARO - POLITIKE

Ky parim krkon q tatimet t jen :

T mjaftueshme
T prshtatshme

Principi i mjaftueshmris - duhet kuptuar ashtu q me an t mbledhjes s tatimit t

grumbullohen mjete t cilat s bashku me t hyrat e tjera shtetrore do t bjn t mundur
mbulimin e t gjitha t dalave shtetrore t planifikuara.
PRINCIPI I PRSHTATSHMRIS - ELASTICITETIT

Me principin e prshtatshmris duhet nnkuptuar mundsin e sistemit tatimor q tu

prshtatet shpejt ndryshimeve n lartsin e t dalave t shtetit. Rritja e prhershme e t
dalave t shtetit krkon edhe rritjen e krkess pr mjete monetare. Sipas ktij principi,
lartsia e tatimit duhet t iu prshtatet t dalave shtetrore.

Principi i prshtatmris s sistemit tatimor sipas krkeses pr financimin e t dalave t

rritura shtetrore mund t arrihet vetm n kushtet dhe rastet relative stabile. Sistemi
tatimor nuk mund t iu prshtatet krkesave t rritura t jashtzakonshme t t dalave
shoqrore ( lufta, fatkeqsive elementare etj).

PRINCIPET EKONOMIKO-POLITIKE T TATIMIT

Pagimi i tatimit ka efekt t caktuar n zvoglimin e fuqis ekonomike dhe n
sjelljet e obliguesit tatimor. Andaj pr tu shfrytzuar tatimet si instrument i
prshtatshm i politiks ekonomike dhe pr tu realizuar qllimet e caktuara t ksaj
politike, n kuadrin e ktij principi sht e nevojshme t merren parasysh kto principe:
1. Zgjedhja e burimit tatimor
2. Zgjedhja e llojeve t tatimit

Zgjedhja e burimit tatimor- Si burim tatimor jan t hyrat ose t ardhurat ose pasuria e
obliguesit tatimor. Nga aspekti i principit ekonomik t tatimit del se sipas rregullit duhet t
tatohen vetm ato burime tatimore t cilat pandrprer prsriten.
shtja e kufirit t ngarkess tatimore, i cili kufi nuk duhet t tejkalohet nse dshirojm q
me caktimin e tatimit t nxitet aktiviteti ekonomik i obliguesit tatimor dhe t realizohen
rezultatet ekonomkie pozitive, n shkencn financiare ende sht diskutabile, ende nuk
sht dhn prgjegje adekuate.

Zgjedhja e llojeve t tatimit

Zgjedhja e llojeve t tatimit d.m.th q t zgjedhen llojet m racionale t tatimit. Kjo d.m.th
se me rastin e aplikimit t llojeve t tatimit n sistemin tatimor duhet pasur parasysh
ndikimin e tatimit n procesin e prodhimit, t kmbimit t mallrave dhe n formimin e t
ardhurave nacionale. Kjo sidoms sht me rndsi pr vendet n zhvillim, sepse nuk duhet
shikuar vetm se si t sigurohen mjetet financiare, me llojet e tatimit nuk duhet rrezikuar
dhe penguar zhvillimin ekonomik t tyre.

KRITERET SOCIALO - POLITIKE

N grupin e kritereve socialo politike bjn pjes :

Prgjithsia Universaliteti i tatimit
Barabasia e tatimeve.

Prgjithsia universaliteti i tatimit

T tatuarit duhet t ket karakter t prgjithshm, pr ndryshim nga koht e mparshme,
kur nga pagesa e tatimit jan prjashtuar aristrokracia. Sipas ktij principi t gjith jan t
obligueshm t paguajn tatim, pa marr parasysh dallimet klasore, fetare, gjjinore, racore,
gjuhsore,bashkshortore, politke etj.

Barabarsia e tatimit

Ky parim krkon q barra tatimore duhet t jet e ndar n mnyr t barabart pr t

gjith obliguesit tatimor. Pr barazin n tatim flitet vetm athere kur ajo realizohet prej
vitit n vit me pagimin e tatimeve t rregullta. Nse n nj sistem tatimor te tatimet e
rregullta aplikohen prqindje proporcionale dhe here pas here aplikohen tatime jo t
rregullta nuk mund t flitet pr barabrsin

PRINCIPET ADMINISTRATIVE - TEKNIKE

N kt parim bjn pjes :

Caktimi i tatimit
Pagimi i volitshm i tatimit (prshtatshmria e pagimit t tatimit )
Mbledhja e lire e tatimit

Caktimii tatimit

Me pagimin e tatimeve zvoglohet fuqia ekonomike e obliguesve tatimor e kjo ndikon n

zvoglimin e kursimeve, investimeve, n plotsimin e nevojave shndetsore etj. Me tatim
mund t ndikohet edhe n pozitn shoqrore t obliguesve tatimor. Pr shkak t efekteve
jashtzakonisht t rndsishme t tatimit n jetn dhe punn e obliguesve tatimor, caktimi i
tatimit duhet t jet i drejt.

Prshtatshmria e pagimit t tatimit (pagimi i volitshmi tatimit )

Prshtatshmria e pagimit t tatimit paaraqet mundsin e pagimit t tatimit

athere kur pr obliguesin tatimor sht m e volitshme dhe kur ai ka mjete
financiare. P.sh. pr bujqit sht shum m e prshtatshme q obligimin e vet tatimor ta
paguaj n fund t vitit, m saktsisht n vjesht, kur me shitjen e produkteve bujqsore
realizon t hyrat me t cilat mund t plotsoj obligimin tatimor, sesa n fillim t vitit.

Mbledhja e lire e tatimit

Mbledhja e lir e tatimeve d.m.th. q mbledhja e tatimeve t jet sa m e lir, sepse nga kjo
varet shuma e mjeteve t cilat do ti mbesin shtetit pr plotsimin e t dalave. Me tatim
mbledhen mjete me t cilat financohen t dalat shtetrore n baz t kushtetuts, ligjeve dhe
dispozitave t tjera.

EFEKTET E TATIMIT

Pagimi i tatimit d.m.th marrja e nj pjese t t ardhurave t obliguesit tatimor n dobi t

shtetit dhe t organeve t tjera juridiko- publike. Tatimimi ia zvoglon fuqin blerse
obliguesit tatimor, andaj procesi i t tatuarit sht shum i ndrlikuar, i cili shkakton efekte
t natyrs ekonomike, financiare, sociale, morale etj.
SISTEMI TATIMOR

Secili sistem tatimor sht rezultat i zhvillimit historik, i ndikimeve t ndryshme nga jasht,
i kompromiseve t shumta. Duke i krahasuar sistemet tatimore t vendeve t ndryshme
mund t vrehet leht se nuk ekzistojn dy shtete n t cilat tatimi do t bhej me aplikimin
e formave t njejta tatimore, n t cilin tatimet e ndryshme do t kishin t njejtin vend, gj
q sht e kuptueshme sepse sistemi tatimor sht rezultat i veprimit t faktorve t
ndryshm.
Sistemi tatimor i nj vendi t zhvilluar industrial ndryshon nga sistemet tatimore t vendeve
n zhvillim, sikuse edhe sistemi tatimor i vendeve kapitaliste ndryshor nga sistemi tatimor i
vendeve socialiste.

Ekzistojn dy lloje t sistemit tatimor : sistemi tatimor monist dhe ai pluralist. Monizmi
tatimor-d.m.th. aplikimi i vetm nj lloji t tatimit. Ideja pr monizm tatimor ka pasur
shum ithtar. Mendohet se kjo ide pr her t par sht shfaqur n Franc n shek.XVI.
fiziokratt e kan prkrahur monizimin tatimor. Qndrimi i till i fiziokratve sht edhe i
kuptueshm sepse del nga msimi i tyre se vetm n bujqsi mund t krijohet mbivlera.

Sipas Adam Smithit elementet e sistemit tatimor jan:

- Renta e toks,
- Kamata,
- T hyrat nga kapitali,
- T hyrat nga mditjet.

Sipas Shufrejt sistemi tatimor ndahet n:

a) Tatimet direkte
- Tatimi n pasuri,
- Tatimi n t ardhura,
- Tatimi n rendimente.
b) Tatimet indirekte
- Tatimi n konsum,
- Pr artikuj t nevojshm pr jet,
- Pr artikuj luksoz.
c) Tatimi n pasuri:
- Tatimi n fitimet e rastit,
- Tatimi n qarkullim t patundshmrive,
- Tatimi n trashgimi.

Tatimi n pasuri
Te ky lloj i tatimit objekt tatimi sht pasuria e obliguesit tatimor. Obligues t tatimit n
pasuri jan personat fizik dhe juridik. Tatimi n pasuri paguhet n vlern e pasuris.
Baz e tatimit n pasuri sht vlera e zvogluar pr borxhet. Me rastin e caktimit t tatimit
merren parasysh shum lirime dhe lehtsime.
Tatimi n pasuri mund t jet n dy forma:
- Tatimi n pasuri,
- Tatimi n t hyrat nga pasuria.
Tatimi n t ardhura
Tatimet n t ardhura e prbjn boshtin e sistemit tatimor gati t do shteti modern. Kjo
sht form me t ciln tatohet fuqia ekonomike e obliguesit tatimor, e realizuar n nj
periudh t caktuar kohore. Pr ndryshim nga tatimi n pasuri, ku me rastin e tatimit
gjithashtu i kushtohet kujdes cilsive t caktuara t obliguesit tatimor, te tatimi n t
ardhura baza tatimore varet nga shuma monetare e realizuar brenda ndonj kohe t
caktuar.

REZISTENCA NDAJ PAGIMIT T TATIMIT

Pagimi i tatimeve e zvoglon fuqin ekonomike t obliguesit tatimor dhe shkakton

ndryshime n pozitn e tij shoqrore. Pr kt arsye lind edhe rezistenca e pagimit tatimit.
Rezistenca e pagimit t tatimeve dhe prpjekja q t evitohet ose t zbutet efekti i tij jan t
pranishme n t gjitha sistemet tatimore.

SHMANGIA NGA PAGIMI I TATIMEVE

Me pagimin e tatimeve zvoglohet forca ekonomike e obliguesit tatimor. Kjo shkakton
rezistencn e pagimit t tatimeve. Shmangia nga obligimi i pagimit t tatimeve varet prej
shum faktorve, p.sh. nga struktura arsimore e popullsis, nga zhvillimi i vetdijes, nga
diciplina e obliguesve tatimor n kryerjen e detyrs qytetare, nga morali tatimor etj.
Evazioni tatimor mund t jet:
1. Evazioni i paligjshm tatimor,
2. Evazioni tatimor i ligjshm ose i lejueshm.

EVAZIONI TATIMOR I PALIGJSHM

Dallojm dy raste t evazionit t paligjshm ose t palejueshm tatimor:

1. Fshehja e plot e tatimit ose defraudacioni i tatimit
2. Fshehja e pjesrishme e tatimit ose defraudacioni i pjesrishm i tatimit
Nse obliguesi tatimor nuk e paraqet t tr shumn e t hyrave t realizuara, prkatsisht
t ardhurat q i nnshtrohen tatimit, nse i fsheh faktet e caktuara relevante, ngjarjet ose
veprimtarit q shrbejn si shkas pr tatim, kemi t bjm me rastin e fshehjes s plot ose
totale t tatimit. P.sh. Obliguesi tatimor kryen nj veprimtari t caktuar ose ka njdonj
pasuri, por nuk paraqitet te organet financiare se e kryen at veprimtari, e as nuk i paraqet
t hyrat q i realizon prej saj, prkatsisht nuk e paraqet se ka pasuri
fare.

EVAZIONI TATIMOR I LIGJSHM

Evazinoi tatimor i ligjshm paraqet dukurin kur obliguesi tatimor nuk bie n kundrshtim
me dispozitat ligjore, andaj sht fjala pr evazioni t lejueshm.
Evazioni tatimor i ligjshm paraqitet n raste t ndryshme.
Evazioni tatimor mund t paraqitet pr shkak t zbrazsive n ligj. Dispozitat ligjore jo t
plota, jo precize, t parregulluara dhe kontradiktore pr llojet e ndryshme t tatimit ia
mundsojn q m leht, madje edhe e nxisin obliguesin tatimor q ti shmanget pagimit t
tatimit n trsi ose pjesrisht.
1. Tatimi mbi pronen, kuptimi, perkufizimi, rendesia
2. Parimi i ekuilibrimit buxhetor
3. Parimet e shpenzimeve publike
4. Te hyrat shteterore, perkufizimi, rendesia
5. Strutura e buxhetit shteteror

1.Efektet e shpenzimeve publike

2.Doganat-kuptimi,rendesia,perkufizimi
3.Funksionet e buxhetit
4.Subjektet ne mardheniet financiare publike
5.Financat fiskale dhe jofiskale

1.Burimet e se drejtes financiare

2.Parimet e shpenzimeve publike
3.Financat publike dhe te ardhurat nacionale
4.Elementet e tatimit
5.Klasifikimi i nevojave publike

1. parimi i aprovimit te buxhetit

2. klasifikimi i nevojave publike
3. tatimet e rregullta kuptimi rendesia dhe perkufizimi
4. te hyrat publike kuptimi dhe rendesia e tyre
5. format kryesore te te hyrave publike