VISOKA MEUNARODNA KOLA CAZIN

PREDMET: Informatika

TEMA: Ekrani osjetljivi na dodir

STUDENT: MENTOR:

CAZIN, 2016.

0
1.Uvod
Moderna tehnologija s kojom se gotovo svaki, ako ne i svaki dan, susreemo je nama na
dohvatu ruke. Svima je ve dobro poznato da se nai pametni mobiteli sastoje jednim velikim
dijelom od ekrana osjetljivih na dodir. Takoer nam je poznato kako je to relativno nova
tehnologija, meutim da li je stvarno toliko nova koliko mi mislimo? Touch screen tehnologija je
zapravo zapoela ranih 1970-ih godina u CERN-u. Frank Beck i Bent Stumpe, dva znanstvenika
iz CERN-a, radili su na njima i prvi puta pustili u primjenu 1973. godine. Isti taj prvi touch
screen bio je transparentan. Dananje touch screen-ove koje imamo priliku vidjeti su svi
mnogobrojni kao i osjetljivi na vie dodira od samo jednoga. Meutim, prijanje generacije touch
screen-ova mogli su pratiti pokrete samo jednoga objekta. Dakako dolo je do potrebe za
viestrukim istodobnim dodirom, a samim tim i do razvijanja multi-touch tehnologije. Multi-
touch poinje sa svojim razvitkom 1982. godine. Kroz vrijeme tehnologija touch screen-ova se
mijenjala i postajala sve detaljnija i bolja. Postoje razne tehnologije kojima su graene touch
screen povrine.

1
2.Openito o ekranima na dodir
Ekran osjetljiv na dodir jeste posebna vrsta ureaja koja reaguje na pritisak ili dodir, i koji
pored prikazivanja informacija na ekranu moe detektovati poziciju take dodira.
Sa takvim nainom rada omoguavaju direktnu interakciju sa raunarom, najdirektniju moguu
na raunarima danas. Na takvim raunarima, odreene funkcije se mogu obavljati vrlo brzo i
jednostavno te zahtijevaju kratko ili nikakvo obuavanje korisnika. Iz ovih razloga, mogu se
koristiti za puno razliitih namjena, pogotovo kada su u pitanju korisnici bez strunih znanja, pa
mnogi smatraju da e ovi ureaji u budunosti zamijeniti tastaturu i mia.
Touch je jednostavna, instinktivna i univerzalna ljudska radnja. Koritenje ekrana osjetljivih na
dodir intuitivno je za svakoga ko se njime koristi stoga su svjetske kompanije u raznim
podrujima uspjeno iskoristile snagu te tehnologije za svakakve tipove aplikacija.
Avionske kompanije koriste ih za simulaciju avionskih kabina za obuavanje svojih pilota.
Posrednici za prodaju nekretnina koriste ih da prezentuju fotografije kua koje prodaju koje su na
dodir prsta udaljene od potencijalnih kupaca. Restorani ih upotrebljavaju na svojim prodajnim
mjestima da bi pojednostavili unos narudbi svojim zaposlenima ili u nekim lancima brze hrane
omoguili kupcima da sami izaberu i narue hranu koju preko terminala jednostavnim dodirom
prsta.
Bez obzira na podruje primjene, osnovne prednosti koje touch tehnologija prua, ostaju
nepromijenjene:
omoguava ljudima da odmah koriste raunare, bez ikakvog prethodnog obuavanja
praktino iskljuuje mogunost greke operatera, jer korisnici biraju izmeu jasno
definisanih opcija
eliminie potrebu za tastaturom i miem
takvi terminali su dovoljno vrsti da izdre rad na javnim mjestima, za razliku od mia i
tastature koji se esto znaju otetiti
pruaju brzi pristup bilo kojem tipu multimedije, bez tekstualnog interfejsa da odvrati
korisnika
omoguavaju vie prostora na radnim povrinama jer je ureaj za unos integrisan sa
ekranom

2
3.Historija ekrana osjetljivih na dodir
Najiri krug korisnika povezuje touchscreenove sa mobilnim telefonima, ne sumnjajui
da izum uopte nije tako nov. Prvi lanak u kojem je opisan nain da se napravi ekran osjetljiv na
dodir, po nainu rada identian onom na najmodernijim mobilnim telefonima, objavio je daleke
1965. godine izvjesni E. A. Donson, slubenik u kontroli leta (Royal Radar Establishment) iz
Velike Britanije. On je svoj rad kratko opisao u lanku objavljenom 1965, a zatim upotpunio
slikama i dijagramima 1967 Takoe je opisao primjenljivost touch tehnologije za kontrolu
letjenja i objavio u lanku 1968.
Tvrtka Elographics osnovana je u aprilu 1971. godine u cilju proizvodnje grafikog podatkovnog
digitalizatora za koritenje u istraivanjima i industrijskim aplikacijama. Osniva Elographics-a,
dr. Sam Hurst, bio je lan istraivaa u Oak Ridge National Laboratory-u, te se suoio s
potrebom itanja velike koliine grafiih podataka. Umjesto "gubljenja" vremena itajui te
podatke, proizveden je Elograph (grafiki podatkovni digitalizator). Elographics je bila tvrtka
usmjerena razvoju proizvoda specifinih za istraivaka i znanstvena trita. Te specifinosti su
ukljuivale nezavisne ureaje s podesivim skalarnim faktorima, decimalnim ispisom i sueljima
za mnoga raunala i kalkulatore. Ureaji proizvedeni u Elographics-u koriteni su diljem svijeta
u istravanjima, znanosti, medicini, kontroli kvalitete itd. 1977. godine Siemens Corporation
nudi Elographics-u pomo i podrku u proizvodnji staklenog zakrivljenog senzora, koji kasnije
dobiva ime touchscreen (ekran koji reagira na dodir). Nakon nekog vremena provedenog na
unapreivanju postojee Elographics-ove tehnologije i "smiljanja" nove tehnolgije, Hurst izlazi
u javnost s tehnologijom, tj. patentom nazvanim AccuTouch. Prva generacija Accutouch
tehnologije je bila skupa i teka za proizvodnju.

Slika 1.Prva generacija Accutouch ekrana

3
 Moglo se proizvesti tek nekoliko ekrana dnevno. Ve druga generacija uklonila je mnoge
nedostatke Accutouch tehnologije i postala popularna i vrlo prodavana tehhnologija. Nakon
Accutouch tehnologije, 1987. i 1988. godine dolaze dvije nove tehnologije, povrinski akustiki
val i otponika s 4 ice, respektivno. U to vrijeme, ekrani koji reagiraju na dodir jos su se uvijek
smatrali prilino nepouzdani bez obzira na njihovu popularnost, a bili su i neprecizni. Uz to to
su imali nisku rezoluciju razluivanja izmeu toaka, postojao je jo jedan problem, reagirali su
na prvi dodir prsta s ekranom, to esto nije poeljno jer to jo vie podie nepreciznost zbog
paralakse koja se javlja lomljenjem svjetla prolaskom kroz slojeve ekrana ili pak zbog greaka u
kalibraciji. Kod ekrana na kojima je bila potrebna vrhunska preciznost, tj. selekcija tono
odreenog piksela, a ne podruja ekrana kao u prethodnim sluajevima, postojao je problem da
bi kursor lagano "titrao", tj. micao se pod prstom bez obzira to se prst ne mie. Bilo je to
uzrokovano povrinom prsta koji dodiruje ekran, a znatno je vea nego piksel. Problem je rijeen
uvoenjem "pametnog" vremenski ovisnog raunanja pozicije koju ekran alje u software-ski dio
ureaja. Raunala se aritmetika sredina vraenih pozicija. Na ovaj nain postignuti su prvi
ekrani koji reagiraju na dodir koji su bili u mogunosti selektirati pojedinani piksel.

Prvi mobilni telefon sa ekranom na dodir bio je IBM-ov Simon. Simon je izaao u prodaju 16
augusta 1994 godine. Prvi mobilni telefon sa ekranom osjetljivim na dodir mogao je da prima
pozive, fax-ove i e-mail-ove. Pored toga, imao je nekoliko aplikacija koje su ukljuivale imenik,
kalendar, planer, kalkulator, sat koji je pokazivao svjetsko vrijeme i biljeke. Svaki Simon
dolazio je sa stanicom za punjenje (bazom), dvije nikl-kadmijum baterije, i zatitnom konom
futrolom.

Slika 2 Prvi IBM-ov telefon na dodir Simon iz 1994.godine

4
4.Izrada ekrana osjetljivih na dodir

Postoji nekoliko naina izrade ekrana osjetljivih na dodir. Klju izrade je da ekran prepoznaje
dodire jednog ili vie prstiju kako bi interpretirali odreene zapovijedi i izvrili komunikaciju sa
procesnom jedinicom. Meu najpolularnijim izvedbama, da li kapacitivni ili rezistivni, tipino je
etiri sloja:
najnii sloj presvuen poliesterom s gornje strane i metalnim konduktorom s donje
ljepljivi razmak
stakleni sloj presvuen metalnim konduktorom s gornje strane
ljepljivi sloj na stranjoj strani stakla zbog montiranja

5.Tipovi ekrana osjetljivih na dodir

5
 Postoji nekoliko osnovnih tipova ekrana osjetljivih na dodir u zavisnosti od sistema koji se
koristi u njihovoj izradi:
Otporniki sistem sa 4 ice
Otporniki sistem sa 5 ica
Kapacitivni sistem
Tehnologija povrinskih valova
Tehnologija infracrvenih zraka
Optiko slikanje
Tehnologija disperzivnog signala
Multi-touch tehnologija

5.1 Otporniki sistem sa 4 ice

Sastoji se iz vanjskog staklenog ili akrilnog panela koji je presvuen otpornim (rezistivnim)
slojem, a takav isti sloj se nalazi i u unutranjosti. Ta dva sloja su odvojena jedan od drugoga
nevidljivim separatorskim "tokicama". U slojevima su uspostavljeni gradijentni padovi napona
izmeu elektroda koje su spojene na nasuprodnim stranama (horzontalno na jednom sloju i
vertikalno na drugom). Vanjski,otporni sloj na panelu, pri dodiru prsta s ekranom, dodiruje
unutarnji, otporni sloj u unutranjosti, te elektrode oitavaju izmjerene napone. Jedan napon se
mjeri kroz vanjski sloj, tj. panel, a drugi kroz unutranji sloj, tj. rezistivni sloj. Ti naponi
predstavljaju x i y koordinate u ortogonalnom 2D sistemu. Tehnologija s 4 ice je najjeftinija
tehnologija i time i najpristupanija tehnologija, osjetljiva je na dodir to znai da funkcionira na
dodir bilo kojim objektom, ne nuno prstom. Nije osjetljiva na vlagu, prainu, svjetlo itd.
Nedostaci su loija vidljivost i mogunost oteenja otrim predmetima.

5.2 Otporniki sistem sa 5 ica

Razlika izmeu otpornikih tehnologija sa 4 i 5 ica nije velika. Oba seta elektroda su
spojena na isti sloj, i to na otporni sloj panela (vanjski sloj), dok unutranji otporni sloj ima samo
jednu elektrodu. Gradijentno polje je uspostavljeno u vanjskom sloju u oba smjera (x i y), te se
pri dodiru izmeu slojeva samo u tom sloju oitavaju naponi. U funkcionalnosti nema razlike,
jedino to je tehnologija s 5 ica neto izdrljivija i pouzdanija, a time i skuplja. U najnovije
vrijeme pojavila se i tehnologija s 8 ica koja navodno rijeava jo mnoge probleme i koja je
izdrljivija i od tehnologije s 5 ica.

6
 Slika 3. Dijelovi otpornikog sistem sa 5 ica

5.3 Kapacitivni sistem

Tehnologija kapacitivnog sistema prua dobru kombinaciju izdrljivosti i jasnoe slike.

Taj tip tehnologije preporuuje se za koritenje kod aplikacija koje zahtijevaju dodir golim
prstom, naime ne moe raditi sa mehanikom olovkom ili prstom kad nosimo rukavice.
U kapacitivnom sistemu, sloj koji sadri naelektrisanje stavlja se na staklenu plou ekrana. Kad
korisnik dodirne ekran prstom, mali dio naelektrisanja u sloju na ekranu pree na korisnika tako
da se naelektrisanje u kapacitivnom sloju smanjuje. Smanjenje se mjeri u strujnim kolima koja se
nalaze u svakom uglu ekrana. Raunar izraunava iz razlike naelektrisanja svakog ugla tanu
lokaciju dodira ekrana te prenosi tu informaciju drajveru. Napon se primijeni na etiri ugla
ekrana du X i Y osa. Kad se ekran ne koristi, elektrode ravnomjerno rasporede napon, pravei
homogeno polje. Kada je ekran dotaknut prstom, u polju se primjeti neravnomjernost usljed
prelaska malo naelektrisanja na prst i tada se X i Y koordinate dodira alju od upravljakog
ureaja drajveru i zatim operativnom sistemu. Zbog staklene plohe i okvira koji se postavlja na
ekran, kapacitivni ekran je izdrljiv i otporan na prljavtine, prainu, masnou, vodu ime je
dobar izbor za zahtjevne okoline poput javnih kioska, prodavnica, javnih video-igara itd.
Postoji i tehnoloka varijanta kapacitivnih ekrana koji reagiraju na dodir u kojoj je ekran
podijeljen na vie kvadratinih podruja, a koristi sevie elektroda, po etiri za svako podruje.
Princip izraunavanja je isti.

5.4 Tehnologija povrinskih valova

Tehnologija povrinskih valova je najnaprednija tehnologija danas to je, naravno, ini i

najskupljom tehnologijom. Koristi emitere i reflektore valova koji su rasporeeni na rubovima i

7
kutevima staklene ploe. Ne koriste se nikakvi dijelovi koji su izloeni dodirima ili se mogu
potroiti ili lako otetiti. U kutevima se nalaze emiterivalova, a uzdu stranica reflektori koji
usmjeravaju valove preko osjetljive povrine ekrana i natrag prema emiterima/kolektorima.
Reflektori reflektiraju valove tako da je energija valova na osjetljivoj ploi uniformna, tj.
jednolika. Emitirani valovi su frekvencije 5 MHz. Kako svi valovi putuju kroz isti materijal,
staklo, brzina im je jednaka, to znai se iz vremena putovanja vala moe izraunati put
putovanja i taj se put onda preraunava u koordinate dodira. Ekrani koji koriste tehnologiju
povrinskih valova imaju jo jednu prednost nad ostalim tehnologijama, a to je da mogu mjeriti i
z-komponentu, tj. jainu pritiska prsta na ekran. Kada prst dodiruje ekran, on apsorbira odreenu
koliinu valova emitiranih kroz ekran, i to je ustvari nain na koji se mjeri dali je ekran dodirnut
ili ne - manjak energije valova nakon putovanja kroz povrinu stakla. to je taj manjak energije
vei, tj. to je manja energija oitana na kolektoru, to je pritisak prsta na ekran bio jai. Prednosti
ove tehnologije su najvea razluivost ekrana od svih tehnologija, najvea vidljivost i
nemogunost oteivanja slojeva, ali zato postoji i znatna koliina mana, a to je da se ne mogu
posve izolirati od vanjskih utjecaja pa ih zato smeta praina, voda itd. Postoji jos jedno
ogranienje - predmet kojim se dodiruje ekran mora biti "mekan", mora moi apsorbirati valove,
tvrdi predmeti nee funkcionirati. Postoji i jo jedna varijanta ove tehnologije u kojoj se valovi
ne emitiraju po povrini stakla, ve kroz njegovu unutranjost. Princip funkcioniranja je isti.
Prednosti sistema povrinskih valova su :
izvrsna jasnoa slike
brz odziv i na vrlo lagan dodir
jako velika propusnost svijetla
visoka izdrljivost
visoka rezolucija
odziv na dodir prsta sa ili bez rukavice
stabilan i precizan odziv na dodir

5.5 Tehnologija infracrvenih zraka

Tehnologija infracrvenih zraka se bazira na "reetki" infracrvenih, dakle nevidljivih, zraka

emitiranih iz niza fotodioda na jednoj strani ekrana i primanih fotosenzora na drugoj strani
ekrana. Dva su para nizova fotodioda-fotosenzor, za horizontalnu ili x koordinatu i za vertikalnu
ili y koordinatu. Kada neki objekt dodirne ekran, prekidaju se neke "veze" izmeu fotodioda i
8
fotosenzora, i upravo ti prekidi oznauju mjesto dodira ekrana. Fotodiode ne emitiraju
infracrvene zrake kontinuirano,ve frekventno "skeniraju" x, odosno y os. Kada skeniranje oita
vie "prekinutih" zraka na x i na y osi, rezultatna koordinata je aritmetika sredina odgovarajuih
vrijednosti prekinutih zraka. Prednosti ove tehnologije su vidljivost, koja je 100%, ekran se moe
dodirivati bilo kojim materijalom, tj. predmetom, zatienost od vanjskih uvijeta (praine,
vode, ...), a jedini im je nedostatak nemogunost dostizanja visokih razluivosti.

Slika 4.Tehnologija infracrvenih zraka

5.6 Opiko slikanje

Ovo je relativno moderan sistem u touch screen tehnologiji gdje su dva ili vie senzora
slike smjetena po ivicama (obino u uglovima) ekrana. Infracrvena pozadinska osvjetljenja
postavljena su u kamerinom vidnom polju. Dodir ekrana se manifestuje kao sjenka i svaki par
senzora se aktivira da locira taku dodira. Ova tehnologija postaje sve popularnije zahvaljujui
svojoj raznovrsnosti i pristupanosti.

5.7 Tehnologija disperzivnog signala

Ovo je najnovija tehnologija, uvedena od 2002. godine. Koristi senzore da detektuje

mehaniku energiju u staklu koja nastaje prilikom dodira ekrana prstom. Kompleksni algoritmi
zatim interpretiraju ovu informaciju i izraunavaju tanu lokaciju dodira. Ova tehnlogija je
otporna na prainu i spoljne uticaje, ukljuujui i ogrebotine. Poto nema potrebe za dodatnim

9
elementima na ekranu, omoguava odlinu jasnou slike tj. najbolju od do sada opisanih sistema.
Takoe, poto se mehanike vibracije koriste za detekciju take dodira, bilo koji objekat se moe
koristiti za generisanje ovih dogadjaja, ukljuujui prste, olovke i sl.

5.8 Multi-touch tehnologija

Multi-touch je sposobnost nekog ekrana osjetljivog na dodir da osjeti vie od dva dodira
istodobno. Tehnologija se poinje razvijati kasnih 1960-ih godina, a 1972. izlazi prvo multitouch
racunalo PLATO IV. Multi-touch je dozvolio razvitak brojnih novih mogunosti, kao npr.
skupljanje i razvlaenje slika kao zoom opcija. Tehnologija je implementirana najvie u
mobilne ureaje, tablete, touch stolove i zidove.

Slika 5.Struktura multi-touch ekrana

6.Mane ekrana osjetljivih na dodir

Veliina take dodira
Prsti imaju odreenu veliinu, tako da elementi prikazani na ekranu moraju imati minimalnu
veliinu da bi se osiguralo da se ureaj moe upotrebljavati bez puno problema

10
Redosljedni unos
Unos na ekranu je redosljedan, jedan prst se koristi pri korienju ekrana. To usporava unos i
samu interakciju pri poreenju sa tastaturom gde koristimo nekoliko prstiju gotovo istovremeno.

Napredak
Ukucavanje puno slova ili brojeva je naporno i vrlo umarajue, tako da takvi ekrani nemaju
primjenu u radnom prostoru gdje se unosi vea koliina teksta ili brojeva .

Povratna informacija
Ne postoji nita analogno pomeranju mia kod klasinih raunara, gdje korisnik moe pomjeriti
kursor mia iznad nekog elementa na ekranu i dobiti povratnu informaciju o tom elementu.
Korisnici ekrana koji reaguju na dodir mogu direktno da pritisnu odreeni element i eventualno
povuku prst ako su pritisnuli pogreni element na ekranu.

Povlaenje
Povlaenje (engl. drag & drop) nije jako upotrebljivo kod ekrana koji se upotrebljava prstom, ve
se vie preferira pokazivaka interakcija. Meutim, kako tehnologija sve vie napreduje, tako se
radi i na prevazilaenju gore navedenih problema, a jedan od naina je i engl. multi-touch.

7.Zakljuak
Ekrani koji reagiraju na dodir, touchscreen-ovi, od svog otkria pa sve do danas doivjeli
su znatan napredak i proivjeli su mnoge promjene, te uli u skoro sva podruja ljudskih
djelatnosti. Za to su zaslune njihove mnoge prednosti pred ekranima neosjetljivim na dodir -

11
ujedinjavanje ulazne i izlazne jedinice, jednostavnost koritenja, intuitivnost, u novije vrijeme i
sve vea dostupnost, mogunost da funkcioniraju u raznim "nepovoljnim" uvjetima (vlaga, voda,
praina), i jo mnoge prednosti. Naravno, ekrani koji reagiraju na dodir (jo uvijek) nisu savreni,
imaju i oni mana, ali te mane se uvijek na neki nain mogu zaobii, npr. koritenjem neke druge
tehnologije ekrana koji reagirajuna dodir. Od samih poetaka, od vremena prvih otpornih
tehnologija, pa sve do dananjice i dananjih tehnologija (otporne s 4 i 5 ica, kapacitivne,
tehnologije povrinskih valova, infracrvene tehnologije), ekrani koji reagiraju na dodir su uvijek
bili podruje brzog razvitka, prosperitetno podruje, a kako se ini, tako e i ostati jo neko
vrijeme.

Literatura

1. https://sr.wikipedia.org/wiki/Ekran_osjetljiv_na_dodir

12
 2. http://www.racunalo.com/kako-radi-kapacitivni-sustav-za-raspoznavanje-dodira-u-
smartfonima-i-tabletima-ucimo-zajedno/
3. http://web.zpr.fer.hr/ergonomija/2004/skific/dokumenti/zasloni.doc
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Touchscreen

Sadraj
1.Uvod.............................................................................................................................................1
2.Openito o ekranima na dodir.......................................................................................................2

13
3.Historija ekrana osjetljivih na dodir.............................................................................................3
4.Izrada ekrana osjetljivih na dodir.................................................................................................4
5.Tipovi ekrana osjetljivih na dodir.................................................................................................5
5.1 Otporniki sistem sa 4 ice...................................................................................................5
5.2 Otporniki sistem sa 5 ica....................................................................................................5
5.3 Kapacitivni sistem.................................................................................................................6
5.4 Tehnologija povrinskih valova............................................................................................7
5.5 Tehnologija infracrvenih zraka..............................................................................................8
5.6 Opiko slikanje......................................................................................................................8
5.7 Tehnologija disperzivnog signala..........................................................................................9
5.8 Multi-touch tehnologija.........................................................................................................9
6.Mane ekrana osjetljivih na dodir................................................................................................10
7.Zakljuak....................................................................................................................................11
Literatura........................................................................................................................................12

14