Kuramdan Uygulamaya

Eitimde
Bilimsel Aratrma
Yntemleri
aratrma problemi rnekleme
rneklem nedensel karlatrma
teknik

gzlem
hipotez test teknik etik

anket
yntem deikenler
evren

grme
yaklam teknik deneysel aratrma
Bilimsel Aratrma Yntemi eylem aratrmas
paradigma

nicel aratrma nitel aratrma

tarama

dokman inceleme
korelasyon yaklam
evren
test

test
raporlama

olgu bilim grme

durum almas
karma yntem
lek eletirel aratrma

etnografik aratrma

Editr: Do. Dr. Mustafa METN

Prof. Dr.! Haluk ZMEN
Prof. Dr. Mustafa SZBLR
Do. Dr. Bayram AKARSU
Do. Dr. Murat DEMRBA
Do. Dr. Mustafa METN
Do. Dr. Orhan KARAMUSTAFAOLU
Do. Dr. Tuba GKEK
Yrd. Do. Dr. Ahmet TEKBIYIK
Yrd. Do. Dr. Arzu AYDOAN YENMEZ
Yrd. Do. Dr. idem AHN
Yrd. Do. Dr. Erturul ZDEMR
Yrd. Do. Dr. Gl KALEL YILMAZ
Yrd. Do. Dr. Gner TURAL
Yrd. Do. Dr. lknur ZPINAR
Yrd. Do. Dr. Meral CANSIZ AKTA
Yrd. Do. Dr. Nagihan YILDIRIM
Yrd. Do. Dr. Sevgi AYDIN
Dr. Kemal ZC
Dr. zgl KAYA
 Editr:
Do. Dr. Mustafa METN

KURAMDAN UYGULAMAYA ETMDE

BLMSEL ARATIRMA YNTEMLER

ISBN 978-605-364-687-7

Kitap ieriinin tm sorumluluu yazarlarna aittir.

2014, Pegem Akademi

Bu kitabn basm, yayn ve sat haklar
Pegem Akademi Yay. Et. Dan. Hizm. Tic. Ltd. tiye aittir.
Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri,
kapak tasarm, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayt
ya da baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz.
Bu kitap T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.
Okuyucularmzn bandrol olmayan kitaplar hakknda
yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yaynlar
satn almamasn diliyoruz.

1. Bask: ubat 2014, Ankara

Yayn-Proje Ynetmeni: Ayegl Erolu

Dizgi-Grafik Tasarm: Cemal nceolu
Kapak Tasarm: Grsel Avc
Bask: Ayrnt Basm Yayn ve Matbaaclk Ltd. Sti
vedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)

Yaync Sertifika No: 14749

Matbaa Sertifika No: 13987

letiim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kzlay / ANKARA
Yaynevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yaynevi Belge: 0312 435 44 60
Datm: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Datm Belge: 0312 431 37 38
Hazrlk Kurslar: 0312 419 05 60
E-ileti: pegem@pegem.net
 N SZ
Bilim ve teknoloji alanndaki hzl gelimelerin olmas yalnzca bilgiyi zihninde
depolayan bireylerin yerine bilgiyi aratran, sorgulayan, analiz eden ve sonular ka-
rabilen niteliklere sahip bireylerin yetitirilmesini n plana karmaktadr. Bu nitelik-
lere sahip bireylerin, bilimsel bilgiye nasl ulalacan ve bilimsel aratrma srecinde
neleri, hangi aamada yapmas gerektiinin farknda olmalar gerekir. Bunun iin bi-
reylerin bilimsel aratrma sreci ve bu srete kullanlan yntemler hakknda yeterin-
ce bilgiye sahip olmas nem arz etmektedir. lkemizde lisans eitimde hemen hemen
btn retmenlik programnda bilimsel aratrma yntemleri hakknda bilgi veren
dersler yrtlmektedir. Bu kitapta eitim fakltesindeki retmenlik programlarnda
okutulan bilimsel aratrma yntemleri dersine ynelik kuram ve uygulamann birlik-
te verildii bir ders kitab olarak hazrlanmtr.
14 farkl niversitede grev yapan alannda uzman ve deneyimli bir kadro ile
ortaya konulan bu kitap, ncelikle lisans rencileri iin bir ders kitab, yksek li-
sans/doktora rencileri iin bir kaynak kitap ve alanla ilgili herkes iin temel bir
bavuru kitab olmas amacyla hazrlanmtr. Farkl niversitelerden oluturduu-
muz yazar kadrosu ile bilimsel aratrma yntemi dersinin amalarna uygun bir
yapt ortaya koymak ve bu alanda iyi bir rnek vermek amacyla gereken nem ve
zen gsterilmeye allmtr. Kitabn biim, ierik ve teknik zellikleri asndan
son yllardaki yeni anlaya ve gelimelere uygun olarak hazrlanmasna zen gste-
rilmi ve kitabn ierii ve sunu biimi oluturulurken derslerin amac, rencilerin
hazr bulunuluk dzeyleri ve hedeflenen yeterlikler gz nnde bulundurulmutur.
Hazrlanan bu kitapta; bilimsel aratrmada temel kavramlar, nicel aratrma
yaklamna dayal yntemler, nitel aratrma yaklamna dayal yntemler, kar-
ma yntemi aratrmas, eletirel kurama dayal yntemler ve bilimsel aratrma
sreci ve etik kurallar bal altnda be ksm ve her bir ksmn altnda ise alt b-
lmler olmak zere 18 blm yer almaktadr. Her bir blmde bahsedilen yntem
hakknda genelden zele doru ayrntl bir ekilde teorik bilgi verdikten sonra bu
yntemin nasl uygulanaca aklanmaya allm ve rnek makale ile yntemin
uygulan pekitirilmek istenilmitir. Bu ynyle kitabmz lkemizde eitim ala-
nnda yazlm ilk eser durumundadr. mit ediyorum bu eser, retmen adaylar,
retmenler, akademisyenler ve sosyal bilimler alannda aratrma yapmak iste-
yen kiilerin faydalanabilecei bir bavuru kayna olabilecektir.
Bu eserin hazrlanmasnda eitli neri ve katklarndan dolay meslekta-
larmdan Sayn Yrd. Do. Dr. Fatma YAMANa, Yrd. Do. Dr. Glah SEZEN
VEKLye, Ar. Gr. Pakize URFALIya, Ar. Gr. Ceylan ENe, Ar. Gr. Gzde
SIRGANCIya ve ayn zamanda manevi desteini esirgemeyen kymetli aileme en
iten teekkrlerimi sunuyorum.
Editr
Do. Dr. Mustafa METN
ubat 2014
 NDEKLER
n Sz .................................................................................................................................... iii

I. KISIM
BLMSEL ARATIRMADA TEMEL KAVRAMLAR

1. BLM
BLMSEL ARATIRMA VE ZELLKLER
(Do. Dr. Murat DEMRBA Krkkale niversitesi)
Kazanmlar ..............................................................................................................................3
Konu Balklar .......................................................................................................................3
Bilimsel Aratrmaya Giri ....................................................................................................5
Bilim Nedir? Bilim Tarihinin Aamalar .............................................................................5
Bilimin Nitelikleri ..................................................................................................................6
Bilimsel Bilgi Trleri ..............................................................................................................7
Bilimsel Yntemler .................................................................................................................7
Bilimsel Aratrmalarda Temel Kavramlar .........................................................................8
Aratrma ve Temel zellikleri .............................................................................................9
Aratrma Trleri ..................................................................................................................10
Aratrmann Kkenleri.......................................................................................................12
Aratrmann Epistemolojik Temelleri ..............................................................................13
Bilimsel Aratrma Yaklamlar .........................................................................................14
Nicel Aratrma Yaklam...................................................................................................14
Nitel Aratrma Yaklam ...................................................................................................15
Nitel ve Nicel Aratrma Yaklamlarnn Karlatrlmas ............................................15
Tartma Sorular ..................................................................................................................17
Blm zeti ..........................................................................................................................17
Kaynaklar...............................................................................................................................18
Do. Dr. Murat Demirba ...................................................................................................19
vi Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

2. BLM
HPOTEZLERN, DEKENLERN VE
RNEKLEMN BELRLENMES
(Do. Dr. Bayram AKARSU Erciyes niversitesi)
Kazanmlar ............................................................................................................................21
Konu Balklar .....................................................................................................................21
Aratrmalarda Hipotez Belirleme .....................................................................................23
Hipotez Nedir? ......................................................................................................................23
Nicel Aratrmada Hipotez Belirleme................................................................................25
Nitel Aratrmada Hipotez ..................................................................................................27
Karma Aratrmada Hipotez...............................................................................................28
Aratrmalarn Deikenleri ..............................................................................................29
Nicel Aratrmada Deikenler ..........................................................................................30
Nitel Aratrmada Deikenler ...........................................................................................30
Karma Aratrmada Deikenler........................................................................................32
Aratrma rnekleminin Belirlenmesi..............................................................................33
Aratrma rneklemi le lgili Temel Kavramlar .............................................................33
rnekleme Yntemleri .......................................................................................................33
rneklem Bykl ..........................................................................................................36
Nicel Aratrmalarda Kullanlan rnekleme Yntemleri ...............................................37
Nitel Aratrmalarda Kullanlan rnekleme Yntemleri ................................................39
Karma Aratrmalarda Kullanlan rnekleme Yntemleri.............................................39
Tartma Sorular ..................................................................................................................40
Blm zeti ..........................................................................................................................40
Kaynaklar...............................................................................................................................42
Do. Dr. Bayram Akarsu .....................................................................................................43
 indekiler vii

II. KISIM
NCEL ARATIRMA YAKLAIMINA DAYALI YNTEMLER

1. BLM
DENEYSEL ARATIRMA YNTEM
(Prof. Dr. Haluk ZMEN Karadeniz Teknik niversitesi)
Kazanmlar ............................................................................................................................47
Konu Balklar .....................................................................................................................47
Deneysel Aratrma: Nedir? Niin Yaplr? ......................................................................49
Deneysel Aratrmalarn Temel zellikleri ......................................................................50
Deneysel Aratrmalarda zlenmesi Gereken Admlar ...................................................50
Aratrma Konusunun, Amacnn ve Probleminin Belirlenmesi...................................51
Deikenlerin Belirlenmesi ve Kontrol ...........................................................................51
Katlmclarn Belirlenmesi ................................................................................................52
Deneysel Aratrmalarda Veri Toplama Sreci ................................................................53
Deneysel Desenler ................................................................................................................54
Deneme ncesi Deneysel Desenler (Pre-experimental Designs) .................................55
Gerek Deneysel Desenler (True Experimental Designs) ..............................................57
Yar Deneysel Desenler (Quasi Experimental Designs) ..................................................60
Faktriyel Desenler (Factorial Design)..............................................................................62
Tek Denekli Desenler (Single Subject Design) .................................................................63
Deneysel Aratrmalarda Geerlik ....................................................................................66
Geerlii Tehdit Eden Faktrler .....................................................................................66
D Geerlii Tehdit Eden Faktrler ..................................................................................68
Deneysel Aratrmalarda Etik .............................................................................................69
Tartma Sorular ..................................................................................................................73
Blm zeti ..........................................................................................................................73
Kaynaklar...............................................................................................................................75
Prof. Dr. Haluk zmen ........................................................................................................76
viii Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

2. BLM
TARAMA YNTEM
(Yrd. Do. Dr. Erturul ZDEMR Artvin oruh niversitesi)
Kazanmlar ............................................................................................................................77
Konu Balklar .....................................................................................................................77
Tarama Aratrmas Nedir ve Hangi Amalar iin yaplr?.............................................79
Tarama Aratrmasnn Temel zellikleri .........................................................................79
Tarama Aratrmasnn Trleri ...........................................................................................80
Tarama Aratrmasnn Snrllklar ..................................................................................82
Tarama Aratrmasna Balarken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ............................. 83
Tarama Aratrma Sreci .....................................................................................................84
Aratrma Probleminin ve Amacnn Belirlenmesi .........................................................84
Deikenlerin Belirlenmesi .................................................................................................85
rneklemin Seimi ..............................................................................................................86
Veri Toplama Aralarnn Gelitirilmesi ...........................................................................86
Veri Toplama Sreci .............................................................................................................87
Verilerin zmlenmesi .....................................................................................................87
Tarama Aratrmasnda Geerlik ve Gvenirlik...............................................................88
Tarama Aratrmasna Ynelik rnek bir Uygulama ......................................................90
rnek Uygulama ile lgili Yorumlar ..................................................................................93
Tartma Sorular ..................................................................................................................95
Blm zeti ..........................................................................................................................95
Kaynaklar...............................................................................................................................96
Yrd. Do. Dr. Erturul zdemir .........................................................................................97
 indekiler ix

3. BLM
LKSEL ARATIRMA YNTEM
(Yrd. Do. Dr. Ahmet TEKBIYIK Recep Tayip Erdoan niversitesi)
Kazanmlar ............................................................................................................................99
Konu Balklar .....................................................................................................................99
likisel Aratrma Yntemi Nedir? ................................................................................ 101
likisel Aratrmalarn Trleri ........................................................................................ 102
Amlayc Model .............................................................................................................. 102
Tahmin Modeli .................................................................................................................. 103
likisel Aratrmalarda Genel Unsurlar......................................................................... 104
Puanlarn Gsterimi ve Salma Diyagram .................................................................. 104
Deikenler Arasndaki likinin Dzeyinin Hesaplanmas........................................ 105
ok Deikenli Analizler ................................................................................................. 107
likisel Aratrma Sreci.................................................................................................. 107
Problemin Belirlenmesi .................................................................................................... 107
rneklem Seimi ............................................................................................................... 107
Verilerin Toplanmas......................................................................................................... 108
Verilerin Analizi ................................................................................................................ 108
Sonularn Yorumlanmas ................................................................................................ 108
likisel Aratrmalarda Geerlik ve Gvenirlik ............................................................ 109
likisel Aratrmayla lgili Bir rnek Uygulama.......................................................... 110
rnek Uygulama le lgili Aratrmacnn Yorumu ..................................................... 112
Tartma Sorular ............................................................................................................... 113
Blm zeti ....................................................................................................................... 113
Kaynaklar............................................................................................................................ 114
Yrd. Do. Dr. Ahmet Tekbyk ......................................................................................... 114
x Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

4. BLM
NEDENSEL KARILATIRMA ARATIRMA YNTEM
(Prof. Dr. Mustafa SZBLR Atatrk niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 115
Konu Balklar .................................................................................................................. 115
Nedensel Karlatrma Aratrma Nedir? ..................................................................... 117
Nedensel- Karlatrma Aratrma le Deneysel ve likisel
Aratrma Arasndaki Benzerlik ve Farkllklar Nelerdir? ........................................... 120
Nedensel Karlatrma Aratrmann Temel zellikleri ............................................. 122
Nedensel Karlatrma Aratrmann Avantaj ve Dezavantajlar ............................... 122
Nedensel Karlatrma Aratrma Trleri ..................................................................... 124
Nedensel Karlatrma Aratrma Sreci ...................................................................... 124
Aratrma Konusunun, Amacnn ve Probleminin Belirlenmesi................................ 125
rneklemin Seimi ve Geerlik ...................................................................................... 126
Veri Toplama ve zmleme Sreci ............................................................................... 127
Nedensel Karlatrma Aratrma le lgili rnek Makale ......................................... 127
rnek Makaleye Ynelik Eletirel Analiz ....................................................................... 131
Tartma Sorular ............................................................................................................... 133
Blm zeti ....................................................................................................................... 133
Kaynaklar............................................................................................................................ 134
Prof. Dr. Mustafa Szbilir ................................................................................................. 135
 indekiler xi

5. BLM
META ANALZ
(Yrd. Do. Dr. Nagihan YILDIRIM Recep Tayip Erdoan niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 137
Konu Balklar .................................................................................................................. 137
Meta Analiz Nedir? ........................................................................................................... 139
Meta Analizin Avantaj ve Dezavantajlar ...................................................................... 140
Meta Analiz Trleri ........................................................................................................... 142
statistiksel Model Seimi ................................................................................................. 143
Sabit Etkiler Modeli (Fixed-Effect Model) ..................................................................... 143
Rasgele Etkiler Modeli (Random Effects Model) .......................................................... 143
Meta Analizde Homojenlik ve Heterojenlik .................................................................. 144
Meta Analiz Uygulama Aamalar .................................................................................. 144
almalarn Kodlanmas ................................................................................................. 146
Etki Byklklerinin Hesaplanmas ............................................................................... 146
Etki Byklklerinin Yorumlanmas .............................................................................. 149
Meta Analiz almalarnda Gvenirlik ve Geerlik .................................................... 150
Meta Analiz Aratrmas le lgili Bir rnek Uygulama .............................................. 150
Aratrmac Yorumlar ...................................................................................................... 154
Tartma sorular ............................................................................................................... 155
Blm zeti ....................................................................................................................... 155
Kaynaklar............................................................................................................................ 156
Yrd. Do. Dr. Nagihan Yldrm ....................................................................................... 159
xii Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

6. BLM
NCEL VER TOPLAMA ARALARI
(Do. Dr. Mustafa METN Bozok niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 161
Konu Balklar .................................................................................................................. 161
Anket, lek ve Test Arasndaki liki............................................................................ 163
Anket Nedir? ...................................................................................................................... 164
Anketin Avantaj ve Dezavantajlar .................................................................................. 165
Ankette Kullanlan Soru Tipleri ...................................................................................... 166
Anketin Hazrlanma Sreci.............................................................................................. 170
Anket Hazrlanrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar............................................ 172
Anketlerin Uygulanma ekilleri ...................................................................................... 174
lek Nedir? ...................................................................................................................... 175
lekleme Trleri .............................................................................................................. 176
Tutum lei Nedir?......................................................................................................... 178
Tutum leini Gelitirme Sreci................................................................................... 179
Testler .................................................................................................................................. 190
Baar Testinin Gelitirilme Sreci .................................................................................. 192
Nicel Veri Toplama Aralaryla Elde Edilen Verilerin Analizi .................................... 200
Tartma Sorular ............................................................................................................... 210
Blm zeti ....................................................................................................................... 211
Kaynaklar............................................................................................................................ 212
Do. Dr. Mustafa Metin .................................................................................................... 214
 indekiler xiii

III. KISIM
NTEL ARATIRMA YAKLAIMINA DAYALI YNTEMLER

1. BLM
ETNOGRAFK ARATIRMA (KLTR ANALZ)
(Do. Dr. Orhan KARAMUSTAFAOLU Amasya niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 217
Konu Balklar .................................................................................................................. 217
Etnografik Aratrma (Kltr Analizi) ........................................................................... 219
Etnografik Aratrma Yntemi Nedir?............................................................................ 219
Etnografik Aratrma Niin Yaplr? ............................................................................... 220
Etnografik Aratrmann Temel zellikleri ................................................................... 220
Etnografik Aratrmann Avantaj ve Dezavantajlar ..................................................... 222
Etnografik Aratrma Trleri ........................................................................................... 223
Etnografik Aratrma Yrtlrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ....................... 224
Etnografik Aratrma Sreci ............................................................................................ 224
Aratrma Konusunun, Probleminin ve Amacnn Belirlenmesi................................ 225
Deikenlerin Belirlenmesi ve rneklemin Seimi ...................................................... 226
Etnografik Aratrmada Veri Toplama Sreci ............................................................... 227
Etnografik Aratrmada Geerlik ve Gvenirlik Nasl Salanr? ................................ 228
Etnografik Aratrma le lgili rnek Uygulama I........................................................ 228
rnek Uygulamalar le lgili Aratrmacnn Yorumu ................................................. 230
Etnografik Aratrma le lgili rnek Uygulama II ...................................................... 231
rnek Uygulamalar le lgili Aratrmacnn Yorumu ................................................. 233
Tartma Sorular ............................................................................................................... 234
Blm zeti ....................................................................................................................... 235
Kaynaklar............................................................................................................................ 236
Do. Dr. Orhan Karamustafaolu ................................................................................... 238
xiv Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

2. BLM
TEMELLENDRLM TEOR
(Dr. zgl KAYA Karadeniz Teknik niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 239
Konu Balklar .................................................................................................................. 239
Temellendirilmi Teori Nedir? ......................................................................................... 241
Temellendirilmi Teorinin Tarihesi ............................................................................... 241
Temellendirilmi Teori Niin Yaplr?............................................................................. 243
Temellendirilmi Teorinin Temel zellikleri ................................................................ 243
Temellendirilmi Teorinin Avantaj ve Dezavantajlar .................................................. 245
Temellendirilmi Teoride Aratrma Sreci ................................................................... 245
Aratrma Konusunun, Amacnn ve Probleminin Belirlenmesi................................ 246
Temellendirilmi Teoride Literatrn Yeri .................................................................... 246
Temellendirilmi Teoride Katlmclarn Belirlenmesi ................................................. 247
Temellendirilmi Teoride Veri Toplama Sreci,
Verilerin Kodlanmas ve Veri Analizi ............................................................................. 247
Temellendirilmi Teoride Geerlik ve Gvenirlik Nasl Salanr? .............................. 250
Temellendirilmi Teori le lgili rnek Uygulama........................................................ 251
Aratrmac Yorumlar ...................................................................................................... 256
Tartma Sorular ............................................................................................................... 257
Blm zeti ....................................................................................................................... 257
Kaynaklar............................................................................................................................ 258
Dr. zgl Kaya................................................................................................................... 260
 indekiler xv

3. BLM
DURUM ALIMASI
(Yrd. Do. Dr. Gl KALEL YILMAZ Bayburt niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 261
Konu Balklar .................................................................................................................. 261
Durum almas Nedir?.................................................................................................. 263
Durum almas Ynteminin Temel zellikleri.......................................................... 264
Durum almas Ynteminin Snrllklar................................................................... 265
Durum almas Yntemine Ynelik Yanl Anlamalar ............................................. 266
Durum almas Ynteminin Dier Yntemlerle Karlatrlmas .......................... 267
Durum almas Trleri ................................................................................................. 269
Durum almas Sreci................................................................................................... 270
Aratrma Problemlerinin Gelitirilmesi ....................................................................... 271
Aratrmann Alt Problemlerinin Gelitirilmesi ........................................................... 272
Analiz Biriminin Saptanmas ........................................................................................... 272
allacak Durumun Belirlenmesi ................................................................................. 273
Aratrmaya Katlacak Bireylerin Seimi ....................................................................... 273
Verilerin Toplanmas ve Verilerin Alt Problemlerle likilendirilmesi ...................... 273
Verilerin Analiz Edilmesi ve Yorumlanmas.................................................................. 276
Durum almasnn Raporlatrlmas ......................................................................... 276
Durum almalarnn Geerlilik ve Gvenilirlii ....................................................... 277
Durum almas Yntemiyle lgili Bir rnek Uygulama ........................................... 277
rnek Uygulama le lgili Aratrmac Yorumlar ........................................................ 281
Tartma Sorular ............................................................................................................... 282
Blm zeti ....................................................................................................................... 282
Kaynaklar............................................................................................................................ 284
Yrd. Do. Dr. Gl Kaleli Ylmaz ....................................................................................... 285
xvi Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

4. BLM
OLGU BLM ARATIRMASI
(Yrd. Do. Dr. Sevgi AYDIN Yznc Yl niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 287
Konu Balklar .................................................................................................................. 287
Giri ..................................................................................................................................... 289
Tarihe ................................................................................................................................ 289
Olgu Bilim Aratrmas Nedir? ........................................................................................ 290
Olgu Bilimin Aratrmasnn Temel zellikleri ............................................................ 291
Olgu Bilim Aratrmasna Yaplan Eletiriler ............................................................... 292
Olgu Bilim Aratrma Trleri .......................................................................................... 293
Olgu Bilim Aratrmalar Yrtlrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ................. 293
Olgu Bilim Aratrma Sreci............................................................................................ 294
Olgu Bilim Aratrmalarnda Veri Toplama Aralar ................................................... 297
Grmeler......................................................................................................................... 297
Gzlem ................................................................................................................................ 299
Olgu Bilim Aratrmalarnda rneklem Seimi ........................................................... 300
Olgu Bilim Aratrmalarnda Geerlik ve Gvenirlik .................................................. 301
Olgu Bilim Aratrmalarnda Veri Analizi ..................................................................... 302
Olgu Bilim Aratrmas ile lgili Bir rnek Uygulama................................................. 305
rnek Uygulama ile lgili Aratrmacnn Yorumu ...................................................... 307
Tartma Sorular ............................................................................................................... 308
Blm zeti ....................................................................................................................... 308
Kaynaklar............................................................................................................................ 310
Yrd. Do. Dr. Sevgi Aydn ................................................................................................ 311
 indekiler xvii

5. BLM
GELMSEL ARATIRMA
(Yrd. Do. Dr. idem AHN Giresun niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 313
Konu Balklar .................................................................................................................. 313
Geliimsel Aratrma Nedir? ............................................................................................ 315
Geliimsel Aratrma Niin Yaplr?................................................................................ 316
Geliimsel Aratrmann Avantaj ve Dezavantajlar ..................................................... 317
Geliimsel Aratrma Trleri ........................................................................................... 317
Kesitsel-Enlemsel Aratrma ........................................................................................... 318
Kesitsel-Enlemsel Aratrmann zellikleri .................................................................. 318
Boylamsal Aratrma ........................................................................................................ 319
Boylamsal Aratrmann zellikleri .............................................................................. 320
Kltrel Karlatrma Aratrmalar .............................................................................. 320
Tek Yumurta kizi Karlatrma Aratrmalar ............................................................. 321
Kesitsel-Enlemsel ve Boylamsal Aratrmalar Arasndaki Farkllklar ...................... 321
Geliimsel Aratrma Yrtlrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar .................. 322
Geliimsel Aratrma Sreci............................................................................................. 324
Aratrma Konusunun, Amacnn ve Probleminin Belirlenmesi................................ 325
Deikenlerin Belirlenmesi ve rneklemin Seimi ...................................................... 325
Geliimsel Aratrmada Veri Toplama Sreci ................................................................ 327
Geliimsel Aratrmada Geerlik ve Gvenirlik Nasl Salanr? ................................. 327
Geliimsel Aratrma le lgili rnek Uygulamalar ...................................................... 328
rnek Uygulama le lgili Aratrmacnn Yorumu ..................................................... 331
Tartma Sorular ............................................................................................................... 333
Blm zeti ....................................................................................................................... 333
Kaynaklar............................................................................................................................ 334
Yrd. Do. Dr. idem ahin............................................................................................. 336
xviii Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

6. BLM
NTEL VER TOPLAMA ARALARI
(Yrd. Do. Dr. Meral CANSIZ AKTA Ordu niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 337
Konu Balklar .................................................................................................................. 337
Grme ............................................................................................................................. 339
Grme Niin Yaplr? .............................................................................................. 339
Grmenin Temel zellikleri .................................................................................. 340
Grmenin Avantaj ve Dezavantajlar.................................................................... 340
Grme Trleri .......................................................................................................... 342
Grme Formu Hazrlarken Kullanlan Soru Trleri........................................... 344
Grme Formu Hazrlarken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...................... 346
Grme Sreci ........................................................................................................... 347
Grme Verilerinin Analizi ..................................................................................... 347
Grmenin Geerlilik ve Gvenirliinin Salanmas .......................................... 351
Grme le lgili rnek Uygulama ......................................................................... 352
rnek Uygulama ile lgili Aratrmacnn Yorumu................................................ 355
Gzlem ................................................................................................................................ 355
Gzlemin Temel zellikleri ....................................................................................... 355
Gzlemin Avantajlar ve Dezavantajlar ................................................................... 356
Gzlem Trleri............................................................................................................. 357
Gzlem Formunun Gelitirilmesi ............................................................................. 358
Gzlem Formu Trleri................................................................................................ 358
Gzlem Verilerinin Analizi ........................................................................................ 359
Gzlemin Geerlilik ve Gvenirliinin Salanmas ............................................... 359
Gzlem le lgili rnek Uygulama............................................................................ 360
rnek Uygulama le lgili Aratrmacnn Yorumu ............................................... 362
Dokman nceleme ........................................................................................................... 363
Dokman ncelemenin Temel zellikleri................................................................ 363
Dokman ncelemenin Avantaj ve Dezavantajlar ................................................. 363
Dokman ncelemenin Aamalar ............................................................................ 364
Dokman nceleme Verilerinin Analizi ................................................................... 365
Dokman nceleme Geerlilik ve Gvenirliinin Salanmas .............................. 365
Dokman nceleme le lgili rnek Uygulama....................................................... 366
rnek Uygulama le lgili Aratrmacnn Yorumu ............................................... 368
Tartma Sorular ............................................................................................................... 368
Blm zeti ....................................................................................................................... 369
Kaynaklar............................................................................................................................ 370
Yrd. Do. Dr. Meral Cansz Akta ................................................................................... 371
 indekiler xix

IV. KISIM
KARMA YNTEM ARATIRMASI

1. BLM
KARMA YNTEM ARATIRMASI
(Do. Dr. Tuba GKEK Karadeniz Teknik niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 375
Konu Balklar .................................................................................................................. 375
Karma Aratrma Nedir? .................................................................................................. 377
Karma Aratrma Niin Yaplr? ...................................................................................... 378
Karma Aratrmann Avantaj ve Dezavantajlar ........................................................... 379
Karma Aratrma Yrtlrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ........................ 380
Karma Aratrma Sreci ................................................................................................... 381
Karma Aratrmann Amacnn ve Hedeflerinin Belirlenmesi ................................... 381
Karma Aratrmann Gerekesinin Belirlenmesi .......................................................... 382
Karma Yntem Aratrma Problemlerinin Belirlenmesi ............................................. 383
Karma Yntem Aratrmasnda rneklem Seimi ....................................................... 386
Karma Aratrmada Veri Toplama ve Analizi ............................................................... 388
Karma Aratrmada Geerlik ve Gvenirlik Nasl Salanr? ....................................... 393
Karma Yntem Aratrma Tasarmlar ve lgili rnekler ............................................ 393
Karma Aratrma le lgili rnek Uygulama ................................................................. 399
rnek Uygulama le lgili Aratrmacnn Yorumu ..................................................... 404
Tartma Sorular ............................................................................................................... 406
Blm zeti ....................................................................................................................... 406
Kaynaklar............................................................................................................................ 407
Do. Dr. Tuba Gkek ...................................................................................................... 410
xx Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

V. KISIM
ELETREL KURAMA DAYALI YNTEMLER

1. BLM
ELETREL ARATIRMA
(Dr. Kemal ZC Yznc Yl niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 413
Konu Balklar .................................................................................................................. 413
Aratrma Literatrndeki Temel Kuramlar.................................................................. 415
Eletirel Aratrma Nedir? ................................................................................................ 418
Eletirel Aratrma Niin Yaplr? .................................................................................... 419
Eletirel Aratrmann Temel zellikleri........................................................................ 421
Eletirel Aratrmann Avantajlar ve Dezavantajlar ................................................... 424
Eletirel Aratrmann Sreci ........................................................................................... 426
Eletirel Aratrmayla lgili Bir rnek Uygulama ......................................................... 430
rnek Uygulama le lgili Aratrmacnn Yorumu ..................................................... 435
Tartma Sorular ............................................................................................................... 436
Blm zeti ....................................................................................................................... 436
Kaynaklar............................................................................................................................ 438
Dr. Kemal zci .................................................................................................................... 440
 indekiler xxi

2. BLM
EYLEM ARATIRMASI
(Yrd. Do. Dr. lknur ZPINAR & Yrd. Do. Dr. Arzu AYDOAN YENMEZ
Nide niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 441
Konu Balklar .................................................................................................................. 441
Eylem Aratrmas Nedir? ................................................................................................ 443
Eylem Aratrmasnn nemi.......................................................................................... 444
Eylem Aratrmasnn Temel zellikleri ........................................................................ 446
Eylem Aratrmasnn Avantajlar ve Dezavantajlar .................................................... 448
Eylem Aratrmasnn Trleri .......................................................................................... 449
Eylem Aratrmas Sreci ................................................................................................. 451
Aratrma Konusunun, Amacnn ve Probleminin Belirlenmesi................................ 455
rneklemin Seimi ........................................................................................................... 456
Veri Toplama Sreci .......................................................................................................... 456
Veri Analizi ve Yorum....................................................................................................... 456
Geerlik ve Gvenirlik ...................................................................................................... 456
Eylem Uygulama ve zleme Plannn Gelitirilmesi ..................................................... 457
Eylem Plannn Uygulanmas ve Uygulamann zlenmesi........................................... 458
Uygulamann Analizi-Deerlendirilmesi ve Yeni Eylem Plannn Hazrlanmas .............. 458
Eylem Aratrmasyla lgili Bir rnek Uygulama ......................................................... 459
rnek Uygulama le lgili Aratrmac Yorumlar ........................................................ 462
Tartma Sorular ............................................................................................................... 463
Blm zeti ....................................................................................................................... 463
Kaynaklar............................................................................................................................ 465
Yrd. Do. Dr. lknur zpnar & Yrd. Do. Dr. Arzu Aydoan Yenmez ..................... 467
xxii Kuramdan Uygulamaya Eimde Bilimsel Ararma Yntemleri

VI. KISIM
BLMSEL ARATIRMA YAPMA SREC VE ETK KURALLARI

1. BLM
BLMSEL ARATIRMA YAPMA SREC VE ETK KURALLARI
(Yrd. Do. Dr. Gner TURAL Ondokuz Mays niversitesi)
Kazanmlar ......................................................................................................................... 471
Konu Balklar .................................................................................................................. 471
Aratrma Bal .............................................................................................................. 473
Aratrma zeti ................................................................................................................ 474
Giri Blm ...................................................................................................................... 474
Aratrmann Problemi ve Alt Problemleri ................................................................... 475
Literatr Tarama ................................................................................................................ 475
Aratrmann Amac ........................................................................................................ 476
Aratrmann Gereke ve nemi ................................................................................... 476
Aratrmann Snrllklar ve Varsaymlar ................................................................... 476
Yntem Blm ................................................................................................................. 476
Aratrma Ynteminin Yazm ......................................................................................... 477
Aratrma rnekleminin Yazm..................................................................................... 477
Veri Toplama Aralarnn Yazm .................................................................................... 477
Verilerin Analiz Srecinin Yazm ................................................................................... 478
Geerlik ve Gvenirlik almalarnn Yazm .............................................................. 478
Bulgular Blm ............................................................................................................... 478
Tartma ve Sonular Blm .......................................................................................... 479
Tartma Blmn Yazarken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar ............................ 479
Sonu Blmn Yazarken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar ................................. 480
Kaynak Yazm ................................................................................................................... 480
Kaynak Yazmnda Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar ................................................ 481
APA Stiline Gre Kaynak Yazm .................................................................................... 481
Metin inde Kaynak Gsterimi ...................................................................................... 482
Kaynaklar Listesinin Yazm............................................................................................. 484
Kaynak Yazm rnekleri .................................................................................................. 486
Bilimsel Aratrmalarda Etik Kurallar ............................................................................ 491
Blm zeti ....................................................................................................................... 495
Deerlendirme Sorular .................................................................................................... 495
Kaynaklar............................................................................................................................ 497
Yrd. Do. Dr. Gner Tural ................................................................................................ 499
 I. KISIM
%/06(/$5$7,50$'$
7(0(/.$95$0/$5

%OP%LOLPVHO$UDWUPDYH]HOOLNOHUL
'R'U0XUDW'(05%$.UNNDOHQLYHUVLWHVL

%OP+LSRWH]OHULQ'HLNHQOHULQYHUQHNOHPLQ%HOLUOHQPHVL
'R'U%D\UDP$.$568(UFL\HVQLYHUVLWHVL
 %/0
%/06(/$5$7,50$9(=(//./(5
Do. Dr. Murat DEMRBA
Krkkale niversitesi Eitim Fakltesi

Kazanmlar
renciler bilimsel aratrmaya ilikin temel kavramlar tanr
renciler bilimin geliiminin farkna vararr
renciler bilim tarihinin aamalarn aklar
renciler aratrmalarnda kullanacaklar bilimsel yntemleri belirleyebilir
renciler, bilimsel aratrma yaklamlarn uygulamalarn gerekletirir

Konu Balklar
Bilimsel Aratrmaya Giri
Bilim Nedir? Bilim Tarihinin Aamalar
Bilimin Nitelikleri
Bilimsel Bilgi Trleri
Bilimsel Yntemler
Bilimsel Aratrmalarda Temel Kavramlar
Aratrma ve Temel zellikleri
Aratrma Trleri
Aratrmann Kkenleri
Aratrmann Epistemolojik Temelleri
Bilimsel Aratrma Yaklamlar
Nicel Aratrma Yaklam
Nitel Aratrma Yaklam
Nitel ve Nicel Aratrma Yaklamlarnn Karlatrlmas
Tartma Sorular ve Blm zeti
 4

Bilimsel
Aratrmaya Giri

Bilimsel Aratrmann
Bilimsel Bilgi Aratrma ve Aratrmann Bilimsel Aratrma
Bilimin Nitelikleri Bilimsel Yntemler Aratrmalarda Aratrma Trleri Epistemolojik
Trleri Temel zellikler Kkenleri Yaklamlar
Temel Kavramlar Temelleri

Aklclk Nicel Aratrma

eitlilik Olgular Olgusal Sre Temel Aratrmalar
(Rasyonalizm) Yaklam

Uygulamal Deneycilik Nitel Aratrma

Sreklilik Kavramlar Kuramsal Sre (Empirizm)
Aratrmalar Yaklam

Nitel ve Nicel
Prensipler ve Deerlendirme Aratrma
Yenilik
Yasalar Aratrmalar Yaklamlarnn
Karlatrlmas
<hz

Hipotezler ve Aratrma-
Ayklanma
Teoriler Gelitirme

Aksiyon
Aratrmas
 P 5

Bilimsel Aratrmaya Giri

nsanlar var olduundan bu yana evresini aratrmaya, evresindeki olaylar
anlamlandrmaya almtr. Bunun iin sosyal ve fiziksel dnyada olan gerek-
likleri incelemi, bunlar anlamlandrmaya almtr. Bu almalar bulunulan
dnyay anlamlandrma ve aklamay salarken, bilimsel dnce ve aratrma
yapma abasn da beraberinde getirmitir. Fiziksel dnyada oluan durumlar ola-
rak; dnyann dnmesi, yamurun yamas, volkanik patlamalar gsterilebilirken;
sosyal dnyadaki olaylar ise, insanlarn nereden geldii, insann evrendeki yeri,
insanlar arasndaki ilikiler ve kltrler rnek olarak verilebilir (Ekiz, 2009; Tan-
riden ve di., 2009).
Bilimsel aratrma; sosyal ve fiziksel olgular hakknda bilimsel bilgi elde et-
mek iin sistematik ve planl yrtlen etkinlikleri iermektedir. Cohen, Manion
ve Morrison (1995, 2000)a gre bilimsel aratrmann birtakm zelliklerinin ol-
mas gerektiini ifade etmitir.
Deneyim gelii gzel ortaya kmaktadr. Aratrma ise daha sistematik
ve kontroll olup, tmdengelim ve tmevarm iermektedir.
Ortaya konulan dnce ve grlerin test edilmesi iin incelemeye tabi
tutulmas gereklidir. Yani deneye dayandrlmaldr.
Aratrma sonularnn bilim insanlar tarafndan tartlp dorulu-
unun kabul edilmesi veya edilmemesi gerekmektedir (Aktaran: Ekiz,
2009).

Bilim Nedir? Bilim Tarihinin Aamalar

Bilim kavramnn tanmlanmas, zor bir durum olarak ifade edilmektedir.
nk bilimin otoriterler tarafndan fikir birliine varlarak yaplm kesin ve
basit bir tanmlamas yoktur. Genel olarak bakldnda bilim; doru dnme,
doruyu ve bilgiyi aratrma, bilimsel metotlar kullanarak sistematik bilgi edinme
ve bilgiyi dzenleme sreci, evreni anlama ve tanmlama gayretleri olarak tanm-
lanabilmektedir (epni ve di., 2008).
Bilim tarihine bakldnda bilimsel gelimelerin bir sra izledii grlmekte-
dir. Bilimin gelimesi ile ilgili grler farkldr. Bunlardan bir tanesine gre bilim-
sel gelime yava olmu fakat srekli ilerleyen bir bilgi retme srecini iermitir.
Dierine gre ise, bilimde gelime teorik dzeyde yer alan kkl dnme deiik-
liklerinin bir sonucu ile olumutur. Bu iki dnce biimi birlikte ele alndnda
bilim, insanln ortaya kndan bu zamana kadar, bilgi retme srecinde kendi
niteliini ve geleneklerini oluturmutur (epni ve di., 2008).
6 <hz

Bilim tarihi almalarnn bilimsel gelimelerin daha nce dou uygarlkla-

rnda, Msr, Mezopotamya, Babil, Hint ve inde oluturulduu, daha sonra Grek
dnyasna getii ifade edilmektedir. Daha sonra bilimsel bilgilerdeki gelime h-
zn kaybetmeye baladnda tekrar douya slam dnyasna, oradan da tekrar
batya geerek varln srdrd grlmektedir (Topdemir ve Unat, 2008; Ak-
taran: Aslan, 2013).
Bilim tarihinin aamalar incelendiinde drt temel dnem dikkat ekmek-
tedir.
lk medeniyetlerden eski Msr ve Mezopotamyada grlen deneysel bil-
gi toplama dnemi
lk medeniyetlerdeki mevcut ampirik bilgileri sistemletirme ve deney
ncesi sistemlerin kurulduu ve zihinsel yollarla bilginin ilendii Antik
Yunan (Grek) dnemi
Bilimde orijinal eserlerin ortaya konulduu Ortaa Trk-slam dnya-
snda bilim dnemi
Avrupada Rnesans balangcndan itibaren ortaya konulan modern bi-
lim dnemi (Aslan, 2013).

Bilimin Nitelikleri
Bilimin drt nemli zelliinin olduu sylenebilir. Bu zellikler aada
aklanmtr;
eitlilik: Bilimsel alma yapmak tm bireylere ve kurumlara aktr. Her-
kes istedii alanda alma yapabilir. Bilimin herkese ak olmas, bireylerin ilgi-
lendii konular da eitli klmaktadr. Baz insanlar, sosyolojik olaylarla ilgilen-
mek isterken bazlar canllarla, fiziksel olaylarla ilgilenmek isteyebilirler.
Sreklilik: Bilimsel bilgi retme sreci insanln var oluundan gnmze
kadar durmadan devam etmitir.
Yenilik: Srekli olarak yeni bilimsel bilgiler ve yeni bilim alanlar ortaya k-
maktadr. Bilim alanlarna ise gelien teknoloji ile elde edilen teknik bilgilere bal
olarak yeni bilgiler eklenmektedir.
Ayklanma: Tm bilimsel bilgilerin geerlii ve kesinlii, isteyen herkes tara-
fndan her zaman denetlenmek istenebilir. Eer bu srete bilginin yanl olduu
ispatlanrsa, bu bilgiler ayklanp, yerine yanl olduunu ispatlayan yeni bilgiler
konur (epni ve di. 2008).
 P 7

Bilimle ilgili tanmlar ve bunu aklayan zellikler incelendiinde, bilimin en

nemli zelliinin bilgi retme abas olduu sylenebilir. Bilimsel bilgi trleri olan
olgular, genellemeler, teoriler, kavramlar ve prensipler birok yolla retilip ortaya
konulabilir. Bu bakmdan hibir bilimsel bilginin srekli ayn kalmayaca, deiebi-
lecei ifade edilmelidir. Bu bakmdan bilimsel bilgilerin baz zellikleri vardr.
Hem genel hemde zeldir.
Tarihseldir.
Tekrarlanabilir.
Deneyseldir.
Olaslk tar.
Kesin deildir.
nsan ve kltrle ilikilidir (epni ve di. 2008).

Bilimsel Bilgi Trleri

Olgular: Olgu, bir doru, gerek veya bir eylerin olma durumunu anlatr.
Yani doadaki olaylarn ve varlklarn btndr. Olgular dorudan gzlenebilir
ve istenildiinde tekrar gsterilebilir zelliklere sahiptir.
Kavramlar: Doa ve doa olaylar gzlemlendike, mevcut olgular artar. Ol-
gular arasndaki baz kalplar grlmeye balanr. Bu kalp veya ilikilerin aka
tanm ise kavram olarak ifade edilir.
Prensipler ve Yasalar: Prensipler, kavramlar aras ilikilerden kan genelle-
melerdir. Prensipler zamanla test edilerek farkl durumlar iin dorulanrsa yasa
olarak ifade edilir.
Hipotezler ve Teoriler: Doruluu henz test edilmemi bilgi ve nerilere
hipotez denir. Eer bir kuram deneylerle destekleniyorsa, bilinen tm olgulara uy-
gunsa ve daha geerli bir delil yoksa teori olarak adlandrlr. Teoriler hipotezlere
gre daha gl deneysel destee sahiptirler (epni ve di., 2008).

Bilimsel Yntemler
Bilimsel yntem belli bir amaca erimek iin belli bir dzene gre, bilimsel
ilkelerine bal olarak, belli etkinlikleri nceden belirleyen kurallar btn olarak
ifade edilmektedir. Bilimsel yntem; problemi belirleme, veri toplama ve hipotez-
leri test etmek iin kullanlan sistematik yolu aklamaktadr. Aratrma iin bi-
limsel metot gerekir ancak tek bana bilimsel yntemi bilmek aratrma yapmaya
yetmeyecektir (Arl ve Nazik, 2004).