Sulak Alan Ynetim Plan Sreci
Gediz Deltas rneinde Sosyo-
Ekonomik Analiz almalar(*)
pek ZBEK SNMEZ** - Orta ONMU***
E
ko-sistem zerindeki evresel tehditler,
tm dnyada doal alanlarn korunmas
ve srdrlebilirlii konusundaki yakla-
mlarn, uluslararas lekten, yerel lee kadar
uzanan bir perspektif ierisinde tartlmasna ve
bu konuda zm araylarna gidilmesine neden
oldu. Artk lke ve kentler sahip olduklar doal
alan varlklar ile anlmaya baladlar ve sz
konusu varln koruma kullanma dengesinin
salanabilmesi iin, uluslararas ve ulusal yap-
trmlarn yan sra, ynetim kademeleri, sivil
toplum kurulular, medya ve akademisyenler,
bilgilendirme ve bilinlendirme ile bireylerin de
koruma srecine katlmn salamaya balad.
Doal alanlar konusunda bylesi bir bilinlenme,
planlama sreleri asndan da yeni almlar sa-
lad. ok eitli dinamiklerin etkisi ile byyen
kentlerde, farkl aktrlerin varl ve sz konusu
aktrlerin seslerini resmi ya da sivil platformlarda
duyurabilmeleri, planlama srecinde koruma-kul-
lanma dengesini salama konusunda plancnn
zerindeki basky ksmen de olsa hafletmeye
balad. Son 15-20 ylda srecin bu ekilde
ilemesi pek ok yerlemede farkl alanlardaki
koruma srelerinin baarl olmas iin eitli
avantajlarn yaratlmasna neden oldu.
Sz konusu srecin baar salad alanlardan
birisi de sulak alanlardr. Sulak alanlardaki biyo-
*
Bu alma EgeDoa Dernei ve zmir Ku Cenneti Koruma ve Gelitirme Birlii iin 2006 ylnda hazrlanm olan Gediz Deltas
Ynetim Plan-Sosyo Ekonomik Analiz Raporunun sonularna dayanarak hazrlanmtr. zmir Ku Cennetini Koruma ve Gelitirme
Birliinden alnan maddi destek ve Ege Doal Yaam Koruma - EgeDoa Derneinin salad organizasyon ve destek iin teekkr
ederiz.
**Yrd. Do. Dr.,
Dokuz Eyll
niversitesi,
ehir ve Blge
lojik eitliliinin ve ekolojik dengenin korunmas Planlama Blm
ve srdrlebilirlii amacyla pek ok ulusal/
uluslararas yasalar ve artlar oluturuldu. By- ***Sulak Alan
lelikle sulak alanlarn kresel lekte korunmas Envanter
Sorumlusu, Doa
amacyla uygulamalar yaplmaya balad.
Dernei - EgeDoa
Dernei, Doktora
lkemizin en nemli sulak alanlarndan olan
rencisi, Ege
Gediz Deltas iinde bugn biyolojik ve ekolojik
niversitesi, Fen
eitliliinin korunarak aklc kullanmnn sa- Bilimleri Enstits,
lanmas amacyla ynetim plan sreci balatl- Biyoloji Blm.
mtr. Bu almada Gediz Deltas ynetim plan
srecinin ilk aamasn oluturan sosyo-ekonomik
analizlerin deerlendirilmesinin yaplmas ama-
lanmtr. Bu kapsamda almada ncelikle sulak
alan ynetimi ve lkemizdeki sulak alan ynetim
plan hazrlama srelerine ksaca deinilecek,
daha sonra Gediz Deltasnda gerekletirilmi
olan sosyo-ekonomik analiz almasnn sonu-
lar deerlendirilecektir.
Sulak Alanlarda Ynetim Plan
Hazrlama Sreci
Sulak alanlar insan ve doann etkenlerine
ak dinamik alanlardr. Bu alanlarda biyolojik
eitliliin ve retkenliin, bir baka anlatmla
ekolojik zelliklerinin korunabilmesi iin kay-
naklarn aklc kullanmnn salanmas gerek-
mektedir. Ynetim plan ise, aklc kullanm
salayabilmek iin sulak alanlarn kullanclar,
PLANLAMA
2006/3
17
 mlkiyet sahipleri ve dier ilgi gruplar arasnda
anlamaya olanak tanyacak mekanizmalar sa-
lamay hedefleyen bir sretir. Burada nemle
vurgulanmas gereken konu, ynetim plannn bir
son deil sre olduudur. Ynetim plan sreci
ierisindeki sulak alan her zaman gzlem altnda
tutulmal, deiikliklere uyum salayabilmeli, ya
da onlar ynlendirebilmelidir.
Ynetim plan srecinin her aamas effaf olmal
ve alanla ilgili tm gruplarn katlm salanma-
ldr. Katlmc olmayan bir ynetim planlamas
sreci eksik olacaktr ve uygulama skntlar
yaanmas nedeniyle planlama hedeflerine ula-
Katlmc makta glk yaanacaktr. Ynetim plan uygu- Sulak alanlarn ynetim plannn hazrlanmas
olmayan lama srecinde, srecin ileyiini salayacak bir
kurumsal yapya gereksinim duyulmaktadr. Bu
bir yne- nedenle ynetim plan tm ilgi gruplarnn katl- clar tanmlayan ve analiz eden almadr. kinci
tim planla- myla bir ynetim birimi tarafndan uygulamaya
mas sreci geirilmelidir.
eksik ola- Mekansal olarak sulak alanlar, sulak alan
caktr ve oluturan dier ekosistemler (akarsu su toplama
havzalar, deltalar, kysal ekosistemler gibi) ile
uygulama etkileim iindedir. Bu nedenle sulak alan ynetim
skntlar plan sreci geni lekli olarak gelitirilerek, bu
yaanmas alanlar da iine alan btnleik bir ynetim plan
anlayyla gelitirilebilirler.
nedeniyle
Bir ynetim plan ile amalanan; ncelikle alan
planlama ynetiminin amalarnn, ekosistemi etkileyebi-
hedef-
lecek ya da etkileyen faktrlerin belirlenmesi,
lerine farkl ilgi gruplarnn ncelikleri arasndaki
atmalar zmlemesi ve ynlendirebilmesi,
ulamakta
hedefleri gerekletirebilmek iin gerekli yne-
glk tim biimini tanmlayabilmesi, (rnein baz
yaanacak- trlerin korunmas iin nlemler alnmas, sz
tr. konusu nlemlerin belirlenmesi ve yaplacak
faaliyetlerin maliyetlerinin belirlenmesi gere-
kebilir), devamll olan ve etkin bir ynetimi
salamas, ynetim iin gerekli kaynaklar nite-
liksel ve niceliksel olarak tanmlayp nansman
ynetimi konusunda btelendirmeyi gerekleti-
rebilmesi, ilgi gruplar, alanlar ve farkl kurumlar
arasnda iletiim salamas, ynetimin etkin ve
etkili olduunu gstermesi, baka bir anlatmla
fayda-maliyet analizi iin temel oluturmas,
yerel, ulusal ve uluslararas politikalar ile uyum
ierisinde olmasdr.1
PLANLAMA
2006/3 1
www.ramsar.org
18
Sulak Alan Ynetim Plan Srecini temelde 3
grupta toplayabiliriz:
1. Ama ve hedeflerin belirlenmesi
2. Analiz
2.1.Sosyo-ekonomik analiz
2.2.lgi gruplar analizi
3.Ynetim plannn hazrlanmas
Bu alma, ynetim plan srecinin bilgi toplama
aamas zerinde odaklanmaktadr. Ynetim plan
sreci, ok daha ayrntl biimde deerlendirme-
leri gerektirmektedir.
srecinde iki grup bilgiye ihtiya bulunmaktadr.
Birinci grup bilgi, alandaki aktiviteleri ve kullan-
grup alma ise, ilgi gruplar analizidir.
Aktiviteler ve Kullanclar
Tanmlama
Deltada srdrlmekte olan temel sosyo-
ekonomik aktiviteler,
Sosyo-ekonomik aktiviteler ile ilgili saysal
veriler,
Aktiviteleri hangi sosyal gruplarn gerek-
letirdii,
Aktivitelerin deltann hangi kesimlerinde
gerekletirildiinin ve aktivitelerin youn-
luunun belirlenmesi.
Analizler
Deltada srdrlmekte olan her aktivite iin
tehdit oluturan unsurlar nelerdir?
Aktiviteyi gerekletiren kiiler, tehditlerin
neler olduunu dnmektedir?
Deltada yaayanlar, gelecek 20 senede del-
tay nasl grmek isterler? deal vizyonlar
nedir?
lgi Gruplar Analizi
lgi gruplar yalnzca deltadaki alan kullanclar
deildir. Ayn zamanda yerel ve ulusal ynetim
birimleri, bilim adamlar, sivil toplum kurulular
vb. delta ile ilgili kurum, kurulu ve kiilerdir.
lgi gruplarnn;
Delta ile olan ilikileri,
Rolleri ve sorumluluklar,
Ynetim planndan nasl etkilenebilecekleri
ve nasl reaksiyon gsterebilecekleri,
Aktivitelerinin deltann deerleri zerindeki
baskn etkisinin neler olduu bilinmelidir.2
lgi gruplar analizleri ayn zamanda farkl gruplar
arasndaki etkileimlerin doasn ve etkinliini
de iermeli, su kaynaklarnn kullanmnda ilgi
gruplarnn gl ve zayf ynleri potansiyel
rolleri erevesinde deerlendirilmelidir.3
Trkiyede Sulak Alanlarn Ynetimi
lkemiz 1994 ylnda taraf olduu Ramsar sz-
lemesi gereince uluslararas kriterlere uygun
olarak Ramsar alan olarak tarif edilen alanlar
iin ynetim plan hazrlamak ve uygulamakla
ykml hale gelmitir. Ramsar Szlemesinin
ulusal dzeyde uygulamasn salamak amacyla
17.05.2005 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan
Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii ve
2003 yl banda uygulamaya konulan 2003-
2008 Ulusal Sulak Alan Stratejisi hkmleri de
Ramsar Szlemesi listesine dahil edilen sulak
alanlarn ynetim planlarnn hazrlanmasn
ngrmektedir.
2005 tarihli Sulak Alanlarn Korunmas Ynet-
melii, sulak alan ynetim plann, sulak alanlarn
aklc kullanmn salamak zere koruma, kulla-
nm, aratrma, izleme ve denetim gibi etkinlikle-
rin ve tedbirlerin tmn btncl bir yaklamla
tanmlayan planlar olarak tarif etmektedir. Ayrca
sz konusu ynetmelik erevesinde, ynetim
planlarnn hazrlanmas srecine, ilgili bakan-
lklarn, valiliklerin, yerel ynetimlerin, gnll
kurulularn ve bilim adamlarnn katlm sala-
nr hkm yer almaktadr. Ynetim planlarnn
hazrlanmas ve uygulanmas aamalarnda ise,
Ramsar Szlemesi Sulak Alan Ynetim Plan
2
Perennou, C. 2005, Sulak Alan Ynetimi ve Planlamas Kursu, Tour du Valat Biyoloji Enstits, Arles, Fransa
3
Matthews, M. M., 2002, Regional Stakeholder Analysis for the Caspian Environment Programme, (yaynlanmam rapor)
4
Trl, Alpay, 2005, Aklc Kullanm Inda Sulak Alanlarn Ynetimi Gediz Deltas rnei, Doktora Tezi, Ankara niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Sosyal evre Bilimleri Anabilim Dal)
5
www.hedefsiryokolus.org
6
Ynetim Plan hazrlama srecine katk koyan dier taraflar; zmir Valilii, zmir Ku Cennetini Koruma ve Gelitirme Birlii, Ege
Doal Yaam Koruma Dernei (EgeDoa) ve Doa Derneidir.
Rehberinin esas alnarak, uluslararas neme
sahip her bir sulak alan iin ynetim plannn
yapld veya yaptrld yine ayn yasa ere-
vesinde belirtilmitir.
Sulak alanlarn aklc kullanmn salamak
amacyla, Ramsar szlemesi ve Sulak Alan
Ynetim Plan Rehberi dorultusunda ynetim
plan hazrlanan ilk sulak alanmz, Gksu Del-
tas olmutur. 1998de uygulanmaya balanan
Gksu Deltas Ynetim Plann, 2001 ylnda
Manyas Ku Cenneti (Gl) Ynetim Plan ve
2003 ylnda uygulanmaya balayan Uluabat Gl
Ynetim Plan izlemitir.4
lkemizde sahip olduu zellikler bakmndan
Ramsar alan olabilecek 62 adet sulak alanmz
bulunmaktadr. Ramsar Szlemesi listesine,
uluslararas neme sahip bu alanlardan Bakan-
lka 2005 yl sonuna kadar 18 tanesinin daha
dahil edilerek, toplam saynn 27ye ykseltilmesi
hedeflenmitir.5
Gediz Deltas Ynetim Plan Sreci
Yl boyu barndrd 270ten fazla ku tr,
says 80-120 bin aras deien su kuu, 700den
fazla bitki tr, saysz balk ve omurgasz canl
ve birok memeli hayvan nedeniyle lkemizin en
nemli sulak alanlarndan birisi olan Gediz Del-
tas, sahip olduu yksek biyo-eitlilik nedeniyle
nemli Ku Alan (KA) ve nemli Doa
Alan (DA) olarak belirlenmesinin yan sra,
15.04.1998 tarihinde evre Bakanlnca zel-
likli Su Kular Yaama Ortam Olarak Ulusla-
raras neme Sahip Sulak Alanlar Hakkndaki
RAMSAR Szlemesine dahil edilmitir. By-
lelikle deltann ynetim planlamas sreci 2004
ylnda evre ve Orman Bakanl tarafndan
balatlmtr.6 Sz konusu yasal ykmllkler
erevesinde Gediz Deltasnn kar karya kal-
d evresel sorunlarn tespiti ve zmnn yan
sra alann koruma yaklaml aklc kullanmnn
salanmas iin nerilerin gelitirilmesi ama-
PLANLAMA
2006/3
19
 lanmtr. Bu erevede ynetim plan hazrlama
srecinin ilk aamas gerekletirilmitir. Plann
ilk aamas, Gediz Deltasnda yaanan sorun ve
potansiyellerin tespitini ieren sosyo-ekonomik
analizleri iermektedir.
Sosyo-Ekonomik Analiz Alan
Analizler, Ramsar Alann doal olarak btn-
leyen ekosistemleri de iine alacak ekilde Gediz
Deltasnn doal zelliklerini koruyan, kuzeyde
Foa tepeleri, gneybatda ilazmak Dalyannn
Ramsar Alan ierisinde kalan aklar ve gney-
Yne- douda Gediz Nehrinin ili Belediyesi snrlar
tim plan ierisinde kalan en doudaki eski yatana kadar
olan alan iermektedir.
srecinde
yaplmas Sosyo-Ekonomik Analizlerin Kapsam
gereken Sosyo-ekonomik analiz almalar erevesinde,
ise, potan- ncelikle deltada alan kullanm gerekletiren
faaliyetler tespit edilmitir. Daha sonra sz konusu
siyelleri faaliyetlerin younluu, mekansal dalmlar ve
koruma deltann doal yaps zerindeki etkileri tespit
ve gelitir- edilmeye allmtr.
menin yan Analizlerin bir dier nemli blm ise, deltann
yerel halk ile yaplan grmelere dayanmakta-
sra baz
dr. Bilindii zere alann kullanclarnn delta
konularda zerindeki faaliyetleri, beklentileri ve gelecee
tehditler ilikin grleri, deltann geleceinin belirlen-
ve potan- mesi asndan olduka nem tamaktadr. Bu
erevede ncelikle deltada yaayan halkn aile
siyeller ve hane halk yaps, ya yaps, doum yerleri,
arasnda
eitim durumu, igc yaps, gelir ve sosyal
denge gvence durumu ile g durumu ile ilgili olarak
salayacak bilgi elde edilmitir. Bu bilgilerin yan sra yaplan
grmelerde, deltada yaayan ve deltay tarm,
nerileri
hayvanclk ve balklk gibi faaliyetler ile kulla-
gelitir- nan hane halklar ile zel olarak sz konusu sek-
mektir. trlere ilikin detayl grmeler yaplm ve bu
sektrlerin deltadaki kullanm younluu ile delta
zerindeki etkileri tespit edilmeye allmtr.
rnein, tarm, hayvanclk ve balklk sektr-
leri ile ilgili olarak sz konusu sektrlerde alan
kii says, sektrel alan kullanmlar, rn deseni,
rnlerin pazarlama alanlar, retim srecinde ila
kullanm, organizasyon yaps, sektrler itibaryla
retimden elde edilen gelir ve giderlerin yan sra,
bu sektrler asndan deltada yaanan sorunlar,
beklentiler ve sektrler itibariyle gelecek ng-
PLANLAMA rleri tespit edilmeye allmtr. Ayrca deltada
2006/3 yaayan tm kesimlere, alan kullanm gerekle-
20
tiren faaliyetlerle ilgili olarak grler sorulmu-
tur. Bu grler, ynetim plan srecinin ileriki
aamalarnda dier ilgi gruplarnn grleri ile
karlatrlacaktr.
Sosyo-Ekonomik Analiz Yntemi
Sosyo-ekonomik analiz almalarnda deltaya
ilikin sorun ve potansiyelleri tespit edebilmek
iin iki farkl analiz erevesi kurulmutur.
Birinci grup analiz, deltann mevcut mekansal ve
sosyo-ekonomik yap zelliklerini, ile baznda
elde edilen verilere ve gzlemlere dayanarak
aklamaktadr. kinci grup analiz ise, deltann
Ynetim Plan snrlar kapsam ierisinde kalan
ksmnda gerekletirdiimiz anket grmelerine
dayanmaktadr.
Anket grmeleri Menemen ve ili ile snrlar
ierisinde yer alan krsal nitelikli 9 yerlemede
(Maltepe, Szbeyli, Tuzullu, Gnerli Seyrek,
Szbeyli, Sasal, Kakl, Gerenky, Baaras)
gerekletirilmi, toplam 430 adet anket uygu-
lanmtr. Anketler, yerleme nfusunun yaklak
olarak %10una uygulanmtr. Sonular frekans
dalmlarnn ve ortalamalarn deerlendirilmesi
yoluyla elde edilmitir.
Gediz Deltas rneinde Sosyo-
Ekonomik Analiz Sonular
zmir kentinin bitiiinde yer alan Gediz Del-
tasnda bugn pek ok farkl insan faaliyeti
srdrlmektedir. Bu faaliyetlerin bir ksm,
deltann biyolojik ve ekolojik eitliliinin
korunmas asndan bir takm tehditler yaratr-
ken, dier taraftan baz ekonomik faaliyetlerin
varl, deltann zmir metropolnn kentleme
basksna kar direnmesine olanak tanmakta-
dr. Bir baka deyile, deltann biyolojik eit-
lilii asndan tehdit oluturan baz faaliyetler,
dier alardan deltann geleneksel varlnn
srdrlebilmesi iin potansiyel oluturabilir.
Ynetim plan srecinde yaplmas gereken ise,
potansiyelleri koruma ve gelitirmenin yan sra
baz konularda tehditler ve potansiyeller arasnda
denge salayacak nerileri gelitirmektir.
Gediz Deltas rneinin tartld bu almada,
sosyo-ekonomik analizlerin sonular delta iin
oluturduklar potansiyeller ve tehditler bala-
mnda deerlendirilecektir. Ancak ncelikle unu
belirtmek gerekmektedir: Potansiyeller ve tehdit-
ler, nceden belirlenmi olan amalar ve hedefler
dorultusunda oluturulmaktadr. Gediz Deltas
rneinde deltann koruma ve kullanma dengesini
salayan, ekolojik ve biyolojik eitlilii koru-
yan bir ynetim plan yaklam hedeflenmitir.
Dolaysyla, belirlenmi olan potansiyeller ve
tehditler, nceden belirlenmi ama ve hedefler
dorultusunda olumaktadr.
Potansiyeller
Gediz Deltasnn ynetim plan sreci ereve-
sinde farkl alanlarda potansiyellerin var olduu
tespit edilmitir. Bunlarn alann mevcut durumda
sahip olduu koruma statleri, planlama politika-
lar, mevcut ynetimsel yap, ekonomik ve sosyal
yap olarak snflandrlabilir.
Koruma Statlerine likin Potansiyeller
Sulak alanlarda var olan biyolojik eitlilik,
tarm ve hayvanclk sektrlerinin ar geliimi,
ya da kentleme basks gibi nedenlerle srekli
yok olma tehdidi altndadr. Bu nedenle sulak
alanlarn ulusal ve uluslararas yasalarla ve art-
larla korunma zorunluluu domutur. Gediz
Deltasnn sahip olduu koruma statleri bu
anlamda deltann biyolojik eitliliinin koruna-
rak kullanm asndan potansiyel oluturduu
sylenebilir. Sz konusu statler, deltann eko-
lojik btnlnn korunmas ve aklc koruma- larn ve Degaj mevkiini iine alan blgeyi
nn salanmas asndan yasal yaptrma olanak
tanmaktadr.
Deltann farkl kesimlerinde sahip olduu koruma
statleri yledir:
Arkeolojik ve Doal Sit Alanlar
Deltada hem doal hem de arkeolojik sit
alanlar mevcuttur. Deltadaki en geni
koruma snr stats doal sit alan stats-
dr. Deltadaki ilk sit alan stats, Koruma
Kurulunun 4 Nisan 1985 tarih ve 611 sayl
karar ile verilmitir. Bu karar, Tanmaz
Kltr ve Tabiat Varlklar Yksek Kurulu
tarafndan 18.07.1985 tarihli ve 1284 sayl
karar ile tescillenmitir. Bu karara gre
Leucai Antik kentinin bulunduu alan olan
tepeler 1. derece arkeolojik sit; Sukuu
retme ve Koruma Sahasnn dier blge-
lerini kapsayan tm alan ise 2. derece doal
sit alan ilan edilmitir. Daha sonra Tanmaz
Kltr ve Tabiat Varlklar Blge Kurulu tara-
fndan 19.06.1986 tarih ve 1368 sayl karar
ile nceden 2. derece doal sit alan olarak
tescillenen Sazlklar mevkii, 1. derece doal
sit alan olarak tespit edilmitir.
18.02.1999 tarihli ve 7770 sayl zmir 1
Nolu Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma
Kurulu kararyla doal sit alanlar gneyde
ve kuzeyde genilemitir. Sit alan snrlar,
gneyde ilazmak Dalyanndan, gneydo-
uda Ragp Paa Dalyanna kadar, kuzeyde
ise Ramsar Alan snrlarn aarak Gediz
nehri eski yatana kadar uzatlmtr. Yine
ayn kararla Sasal Ky (gnmzde Bel-
desi) 3. derece doal sit alan olarak tescil
edilmitir. lerleyen yllarda yaplan basklar
ve giriimler neticesinde Sasal blgesinde 3.
derece sit alan snrlar geniletilmitir. 2002
ylnda zmir 1 Nolu Kltr ve Tabiat Varlk-
lar Koruma Kurulunun 03.04.2002 ve 10550
sayl karar ile 1. derece doal sit alan snr-
lar deltann gneydousunda Maviehire ve
pompa hattna kadar geniletilmitir.
Ramsar Alan ve Sulak Alan Koruma
Blgeleri
Deltann 14900 halk alan 1998 ylnda
Ramsar Alan ilan edilmitir. Ramsar Alan
kuzeyde Foa tepelerinin gneyinden bala-
yarak, gneyde ilazmak Dalyannn ak-
kapsamaktadr.
Yaban Hayat Koruma Sahas
lk av yasa 1980de gelmi, bu dnemde
alan, sezonluk olarak ava kapatlmtr. Daha
sonra 1982 ylnda Su Kular Koruma ve
retme Sahas ilan edilmitir. Sz konusu
alan, ilazmak Dalyan, amalt Tuzlas,
Homa Dalyan, tepeler, Krdeniz Dalyan,
Sazlklar ve Kozluca Seddi aras blm
kapsamaktadr. (u anki yaban hayat
koruma sahasn kapsayan alan) 1984 ylnda
ayn alan Yaban Hayat Koruma Sahas ilan
edilmitir ve bu koruma stats halen devam
etmektedir.
Dier Koruma Statleri
Delta yukarda aklanan ve alanda direk
koruma snr ve uygulamalar getiren uygula-
malar haricinde eitli uluslararas szlemeler
ile koruma altna alnmtr. Bern Szlemesi,
PLANLAMA
trleri yaam alanlar ile birlikte koruyan bir 2006/3
21
 szlemedir. Bu nedenle Bern Szlemesi
gereince ek listeleri altnda yer alan trlerin
yaam alanlar da korunmak durumundadr.
Ayrca 2000 ylndan sonra Gediz Deltas
Bern Szlemesi altnda Korunmas in
zel aba Sarf Edilmesi Gereken Alanlar
Listesine (Area of Special Conservation
Interest - ASCI) dahil edilmitir.
Barselona Szlemesi, Akdenizin biyo-
eitliliinin korunmas zerine imzalanm
Bir bl- bir szlemedir. Bu szleme kapsamnda
genin korunmas gereken trler, szleme tarafn-
dan belirlenmitir.
dengeli bir
biimde Planlama Politikalarna likin Potansiyeller
korunmas Bilindii zere, korunmas gereken alanlarn
korunmas iin yalnzca koruma statlerine sahip
ve kullanl- olmalar yeterli olmamaktadr. Yerel ynetimler,
mas iin yerel halk, sermaye sahipleri gibi ok eitli
ynetim kesimlerin koruma srecine katlmalar gerek-
mektedir. Planlama politikalarn belirleyen
birimleri-
yerel ynetimler ise, bu anlamda olduka nemli
nin, yerel ilgi gruplarndan birisini oluturmaktadr. zmir
halkn, Bykehir Belediyesinin Gediz Deltasna ili-
bireyle- kin planlama politikalarnn st dzeyde koru-
mac bir anlaya sahip olduu grlmektedir.
rin sz nk zmir nazm imar planlar erevesinde
konusu delta, 1989 ylndan bu yana, planlama sreleri
srece ierisinde korumac bir yaklamla deerlendiril-
katlmnn mitir. Ayn yaklamn 2005 yl stratejilerinde
de var olduu grlmektedir. Ancak halihazrda
salanmas zmir Bykehir Belediyesi artma tesislerinden
gerek- deltaya atk amur dklmektedir. Bu durum,
mektedir. deltann ekolojik ve biyolojik eitlilii asn-
dan tehdit oluturan en nemli unsurlardan bir
tanesidir. Dolaysyla aslnda plan kararlarnn
potansiyel olarak deerlendirilmesi iin pratik
ile paralellik tamas gereklidir.
Ynetimsel Yapya likin Potansiyeller
Yukarda da bahsedildii zere, bir blgenin
dengeli bir biimde korunmas ve kullanlmas
iin ynetim birimlerinin, yerel halkn, birey-
lerin sz konusu srece katlmnn salanmas
gerekmektedir. Gediz Deltas bu anlamda da
ok nemli potansiyellere sahiptir. nk yerel
ynetim birimleri ynetim planlamas srecini
balatabilmek iin gerekli ynetimsel birimleri
PLANLAMA oluturmular, bunun yan sra sivil inisiyatif
2006/3 olarak tanmlayabileceimiz bireyler ve gruplar,
22
deltann korunmas ve tannmas sreci ierisinde
yer almlardr.
Ynetim Birimleri
Delta pek ok farkl ilenin ve farkl bele-
diyelerin snrlar ierisinde yer almaktadr.
Dolaysyla ynetimsel anlamda bu durum,
delta iin sorun oluturmaktadr. Ancak bu
sorunun alabilmesi iin 2003 ylnda zmir
Ku Cennetini Koruma ve Gelitirme Birlii
kurulmutur. Birlik, deltadaki belediyeler, ky
muhtarlklar, kaymakamlklar ve l zel
daresinden olumutur. Farkl kesimleri bir
araya getirerek, evresel tehditlerin etkilerinin
en aza indirilmesi ve Ku Cennetinin ulusal
ve uluslararas lekte tannrln salamak
amacyla kurulmutur.
Farkl idari birimler arasnda karar gelitir-
mede, koordinasyonu salamas anlamnda
Birlik, ynetim asndan nemli bir potan-
siyeli oluturmaktadr.
Sivil nisiyatif
Deltann tannrlna ve korunmasna katk
salayan bireyler ve gruplar bulunmaktadr.
ncelikle akademisyenler tarafndan ekolojik
ve biyolojik nemi tespit edilmi olan alann
tantm ve korunmas konusunda EgeDoa
ve Doa Dernekleri, Ege niversitesi Ku
Gzlem Topluluu gibi sivil toplum kurulu-
lar ve Atlas Dergisi gibi medya kurulular
tarafndan oluturulan sivil inisiyatif, alma-
larn srdrmektedir.
Ekonomik Yapya likin Potansiyeller
Deltann korunma ve kullanma dengesinin salan-
mas srecinde ekonomik faaliyetler byk nem
tamaktadr. zmirin kentleme basks altnda
deltada srdrlmekte olan ekonomik faaliyetler,
aslnda deltann ekolojik ve biyolojik eitliliinin
de korunmasna katk salamaktadr. Bu nedenle
deltada var olan eitli sektrel faaliyetler ok
nemli potansiyelleri oluturmaktadr.
Tarm Sektr
Tarm deltann en nemli ekonomik faaliyet-
lerinden birisidir. Deltada yaayan igcnn
birinci ekonomik faaliyetidir. gcnn
%38i tarm sektrnde almaktadr.
Hanelerle yaplan grmelerde ise hanele-
rin %43nn tarmsal faaliyette bulunduu
tespit edilmitir. Kk ve orta byklkte
tarm arazilerin younlat (tarm arazile-
rinin %66s 100 dnme kadardr) deltada
yetitirilen rnlerin banda pamuk, buday,
ve msr gelmektedir. Deltada zeytincilik ve
sebze yetitiriciliinin ok fazla yaplmad
grlmektedir. Meyve retimi asndan ise
yine Menemen ilesi zengin bir tablo sun-
maktadr. zmir ilinde retilen ilein yakla-
k olarak tamam Menemen ilesinde yeti-
tirilmektedir. rnler byk bir ounlukla
zmir ili ve evresine pazarlanarak zmir ilinin
gereksinimlerini karlamaya katk salamak-
tadr. Tarm sektrnde alanlarn yars
kooperatifler araclyla altklarn belirt-
milerdir. Dolaysyla kooperatifler eklindeki
rgtlenme deltada ksmen gereklemitir.
Tarm sektr deltann en nemli ekonomik
potansiyellerinden birisidir.
Hayvanclk Sektr
Gediz Deltasnda hayvanclk tarm sektr
kadar gelimemitir. Ancak yine de grlen
yerlemelerdeki hanelerin yaklak %25inde
hayvanclk ile uraan aile mevcuttur. Del-
tada yaplan hayvanclk, kk ve orta
lekli olarak nitelendirilebilir. Hayvanclkla
uraan hanelerin %89u 1-50 adet arasnda
kkba hayvana sahip olduklarn belirtmi-
lerdir. Pazarlama alan ounlukla zmir ve
evresi ile snrl olan hayvancln, deltann
yerel halkna ekonomik katk salayan yerel
bir sektr olduu sylenebilir.
Balklk Sektr
Balklk deltada gerekletirilen bir dier
ekonomik faaliyettir. Denizle btnleen
deltada denizde ve denize ulaan nehirlerde
hemen her mevsim balklk yaplmaktadr.
Balklk byk bir ounlukla deltann yerel
halk tarafndan yaplmaktadr. Deltallarn
%11i balklk faaliyeti ile uramaktadr.
Balklk ile uraanlarn %53 gelir elde
etme amacyla kendi hesabna almaktadr.
Ancak delta ayn zamanda ziyaretilerin din-
lenme amal yapt balklk faaliyetlerine
de ev sahiplii yapmaktadr.
Elde edilen balk, byk bir ounlukla
zmir ii ve evresine pazarlanmaktadr.
Deltada gerekletirilen balklk, genel
olarak kk lekli olmasna karn, 3 hane
yurt dna balk pazarladklarn belirtmitir.
Dolaysyla, deltada balklk sektrnn
ksmen de olsa gelime imkan bulmu oldu-
unu syleyebiliriz
Sanayi Sektr
Organize Sanayi Blgesi, deltada yaayanlar
asndan da nemli bir i alann olutur-
maktadr. Deltada yaayan igcnn %15i
sanayi sektrnde almaktadr. Ayrca
deltada lkemizin tuz ihtiyacnn yaklak
%30unu karlayan amalt Tuzlas iletil-
mektedir.
Geleneksel retim Kollar
Deltada gerekletirilen geleneksel retimler
ise mlekilik, sepetilik ve hasrclktr.
Sepetilik Menemenin nemli geim kaynak-
larndan birisidir. Sepet yapmnda ounlukla
Gediz Nehri kysnda bulunan st aa-
larnn dallar kullanlmaktadr. Geleneksel
retim kollar deltann eko-turizm amal
faaliyetleri asndan deerlendirilebilecek
nemli bir potansiyeldir.
Turizm, Rekreasyon ve Eitim
Gediz Deltas dnyaca nemli bir sulak alan,
nemli Ku Alan (KA) ve nemli Doa
Alan (DA) zellii tamakta ve zmir ili
ierisinde nemli bir turizm alann olutur-
maktadr. Blge ayn zamanda gezme, din-
lenme ve ku gzlemcilii yapmak isteyen
ziyaretilere aktr. Deltann yaban hayat
asndan barndrd zenginlik, yaban
hayatnn ve doal yaamn aratrlmas,
tannmas ve tantlmas iin ok nemli bir
kaynak nitelii tamaktadr. Bu potansiyel
uygun ekilde kullanld takdirde deltann
bir eitim merkezi halini alma ihtimali ok
yksektir. Ayrca Ku Cennetinde Leucai
antik kenti bulunmaktadr. Btn bu zellik-
ler deltada eko-turizm sektrnn geliimine
nemli katklar salayabilecek potansiyel-
lerdir ve ayn zamanda zmir kentinin eko-
nomik ve sosyal geliiminde nemli katk
salayacaktr.
Sosyal Yapya likin Potansiyeller
Gediz Deltas sosyal yap zellikleri konusunda
sahip olduu potansiyeller asndan da zmir
ili ierisinde yer alan zel blgelerden birisidir.
PLANLAMA
Deltada ounlukla Ege Blgesi ve zellikle
2006/3
23
 zmir doumlu gen aileler yaamaktadr. Gen
ailelerin varl igc asndan potansiyele iaret
etmektedir. Ayrca gen nfusun eitim seviye-
sinin yksek olmas, deltann gelecei asndan
nemli bir potansiyeldir.
Tarm sektrnden sonra deltada yaayanlarn
ounlukla alt sektrler srasyla, hizmet-
ler, sanayi ve ticaret sektrleridir. zmir Byk
Yalnzca
Kentinin bitiiinde yer alan deltann igc, i
havzann olanaklar asndan zengin olanaklara sahiptir
ve igc i olanaklarna kolaylkla eriim sa-
deil, layabilmektedir. Delta iinde veya deltaya yakn
deltann
yerlemelerde alanlarn toplam alanlar
btnnde iinde %78 orannda olduu anket grmeleri
sanayi sonucunda tespit edilmitir.
tesislerinin Dzensiz ilerde alan kadn saysnn az olmas,
kadnlar asndan avantaj olarak deerlendirilebi-
atklarn- lir. arayan kadn says da olduka azdr.
dan kay-
naklanan Tehditler ve Sorunlar
kirlilik ve Ekonomik Yapya likin Tehditler ve
tarmsal Sorunlar
retim Ekonomik yapya ilikin olarak deltann ekono-
mik kaynaklarn oluturan sektrlerin sorunlarna
srecinde deinilecektir. Sz konusu faaliyetleri gerek-
zirai ila letiren kiilerle yaplan grmelerde pek ok
kullanm sorunun sektrlerin srdrlebilirlii konusunda
tehdit oluturduu belirlenmitir.
nemli
Tarm Sektr
evresel
tehditlerin Tarm sektrnde en byk sorun alann ise,
finansman ve tarmsal politikalar ile evresel/
banda
mekansal koullar oluturmaktadr. Deltann
yer almak- en nemli sorununun ise tarmsal rnn
tadr. fiyatlarnn dk, maliyetinin ise yksek
olmas olarak belirlendiini syleyebiliriz.
Gelir ve giderler arasndaki dengesizlik, kar
oranlarnn olduka dk kalmasna neden
olmaktadr. Gediz Deltasnn tarm sektrn
etkileyen ikinci nemli sorunu ise, Gediz
Nehrinin suyunun kirlilii, nc nemli
sorun ise su kanallarnn bozuk olmas ve
su kstlamalar nedeniyle sulama sorunlar
olarak belirtilmitir.
Gediz Nehrinin kirlilii nedeniyle sulu
tarmda sorun yaand, sanayi alanlarnn
ve yerlemelerin genilemesinin tarmsal re-
timin azalmasna neden olduu belirtilmitir.
PLANLAMA
2006/3 Deltann yerel halk, evresel kirlenmenin
24
nlenmesinin tarmsal retimi arttraca
grne katlmaktadr.
Hayvanclk Sektr
Et ve stn ucuza satl, mera alan sknts
ve yem fiyatlarnn ykseklii, sklkla belir-
tilen sorunlar arasndadr.
Balklk Sektr
Balklar iin en byk sorun alann
evresel/mekansal koullar oluturmaktadr.
Bu konuda en byk sorun Gediz Nehrinin
kirlilii ve Organize Deri Sanayi letmele-
rinden gelen atklar olduu belirtilmitir.
Balklarn bir dier nemli sorunu ise bar-
nak yetersizliidir. Bu sorunlarn yan sra
balklar, deltada yaplan keyfi balkln
(bo zaman aktivitesi olarak yaplan dzensiz
ve kontrolsz balklk) yaplma tarz nede-
niyle sorun yaadklar, kyya gidi yollarnn
bozukluu gibi pek ok mekansal ve ynetim-
sel soruna iaret etmilerdir.
amalt Tuzlasnn Geleceinin Belir-
sizlii
amalt Tuzlas zelletirme kapsamna
alnm ve personelin nemli bir ksm baka
kurumlara aktarlmtr. Bu nedenle lkemi-
zin tuz ihtiyacnn yaklak olarak %30unu
karlayan tuzlann gelecei belirsizliini
korumaktadr. amalt Tuzlas, nesli tehlike
altnda olan birok ku tr iin reme, bes-
lenme ya da barnma imkan salamaktadr.
rnein Flamingo (Phoenicopterus ruber) ku
tr lkemizde sadece iki alanda remektedir.
Bunlardan birisi amalt Tuzlas iindedir. Bu
nedenle Tuzlann var olan doal zellikleri-
nin, geleneksel ynetim eklinin ve amacnn
deimesi deltadaki yaban hayat iin son
derece byk tehlikeler barndrmaktadr.
Geleneksel retim Faaliyetlerinin Azal-
mas
Hasrclk faaliyeti gnmzde giderek
azalmtr. Bunun en temel sebebi gelien
teknoloji sayesinde hasra olan talebin
dmesidir. Bununla birlikte turistik ve ss
amal kullanm iin hala az miktarda retim
yaplmaktadr. retimin azalmasndaki bir
dier sebep de, tahminen zmir ve evresinde
doal ekosistemi bozulmam olan sulak alan-
larn saysnn yok denecek kadar az olmas
 sonucu, hasr retiminde kullanlan ve hasr
otu (Typha) olarak bilinen zel bir sulak alan
bitkisinin saysnn ok azalm olmasdr.
Sosyal Yap Asndan Tehdit Oluturan
Unsurlar
gcnn %24, bir baka deyile drtte biri
zayf i olanaklarna sahiptir. Bu durum, igc
dalmlar asndan yksek bir orandr ve delta-
nn sosyo-ekonomik yaps asndan sorun olarak
tanmlanmas gerektiini syleyebiliriz.
Doal evre ve Salk Asndan Tehdit
Oluturan Unsurlar
Kentleme Basks
zmir kent btnne bitiik olan Gediz Deltas,
zmir metropolnn kentsel gelime basks
altndadr. zellikle, son 10 ylda Sasal ve
Seyrekte konut ve sanayi alan ina srecinin
artmasyla birlikte yap ve nfus younluu
art gstermitir. Sz konusu durum, delta-
nn ekonomik faaliyetlerini oluturan tarm
ve hayvanclk sektrleri ile deltann ekolojik
btnl asndan tehdit oluturmaktadr.
Sanayi Atklar ve Zirai lalar
Doal evre ve salk asndan tehdit olutu-
ran unsurlarn banda Gediz Nehrinin tad
sanayi tesislerinin atklar ile zirai ilalardan
kaynaklanan kimyasal maddeler gelmektedir.
Yalnzca havzann deil, deltann btnnde
sanayi tesislerinin atklarndan kaynaklanan
kirlilik ve tarmsal retim srecinde zirai ila
kullanm nemli evresel tehditlerin banda
yer almaktadr.
Gediz Deltasnda zirai ila kullanm olduka
yaygndr. Zararl otlara kar ila kullanm
da olduka yaygndr. Bcek ilac kullanm
ise en yaygn olarak kullanlan ila trdr.
Kullanlan gbre byk bir ounlukla kim-
yasal gbredir.
Deltallar sanayi atklarnn ve kimyasal tarm
ilalarnn insanlarn hastalanmasna neden
olduuna, blgede yaayanlarn 20 sene
nce daha salkl olduuna ve kat atklarn
evre kirlilii ve salk sorunlar yaratt
grlerine katlmaktadrlar.
Atk amur
zmir Kentsel Biyolojik Atk Su Artma Tesisi
kaynakl gnlk olarak 500-600 ton aras atk
amur, 1. derece sit alannda depolanmaktadr.
Atk amur, doal sit alanna ok ciddi zarar
vermekte ve doal habitatlarn bozulmasna
ya da yok olmasna yol amaktadr. Alanda
biriktirilen atk amur ayn zamanda Sasal,
Kakl, ili ve Karyaka Maviehir blge-
sinde nemli koku sorunu yaratmaktadr.
Ynetim Birimlerinden Beklenenler ve
Gelecek ngrleri
Gediz Deltasnda gerekletirilen sosyo-ekono-
mik analizler erevesinde yerel halkn gelecee
ilikin ngrlerini ve beklentilerini tespit edebil-
mek amacyla ynetim birimlerinden beklentileri
ve gelecekte deltann nasl bir yap sergilemesini
ngrdklerini aktarmalar, beklentileri farkl
sektrler itibaryla belirtmeleri istenmitir. ng-
rler ise, deltann gelecek vizyonun belirlenmesi
srecinde yerel halkn grlerini yanstmas
asndan nem tamaktadr.
Ynetim Birimlerinden Beklenenler
Farkl sektrler itibaryla ynetim birimlerinden
ok sayda ve eitli beklentinin olduu tespit edil-
mitir. Ancak bu almada yalnzca sklkla ve
nemle ifade edilen beklentiler yer almaktadr.
Tarm faaliyetlerini srdrenlerin
beklentileri:
rn sat fiyatlarnn iyiletirilmesi.
Bilgilendirme ve bilinlendirilme: Deltann
tarmsal rn reticileri yetkili kurulularca
tarmsal retim konusunda bilgilendirilmek
ve bilinlendirilmek istemektedirler.
evresel/mekansal koullarn iyiletiril-
mesi.
Hayvanclk faaliyetlerini srdrenlerin
beklentileri:
iftinin korunmas ve desteklenmesi, mali-
yetlerin azalmas ve karn artmas
Kooperatifiliin gelimesi.
Mera alanlar oluturulmas.
Dk faizlerle kredi verilmesi.
Balklk faaliyetlerini srdrenlerin
beklentileri:
evresel koullarn iyiletirilmesi. PLANLAMA
Balk barnaklarnn yaplmas. 2006/3
25
 Gediz Nehrinin kirlilik sorununun zm- Sonu
lenmesi. 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren eitli poli-
Ulam, su ve elektrik sorunlarnn zm- tikalarla irili ufakl birok sulak alan (sazlklar,
lenmesi. bataklklar, deltalar, gller, vs.) kentsel arazi, ya
Balklk kooperatiflerinin hayata geiril- da tarm arazisi oluturmak adna kurutuldu ve
bu blgelerde ekolojik ve biyolojik eitlilik yok
mesi ve verimli bir ekilde iletilmesi.
edildi. Planlama kurumu ne yazk ki, bu srecin
Gelecek ngrleri iinde yer alan balca aktrlerden birisiydi. 20.
Gediz Deltasnda yaayanlar, Ku Cennetindeki yzyln son eyrei bilinlenme ve ortak akl
oluturma yllaryd. Yeterince bilin sahibi
sazlklarn ve sulak alanlarn korunmasnn doal
olamadmz durumlarda, ulusal ve uluslararas
dengenin korunmas asndan nemli olmas,
yasalar ile bilinlenmek zorunda brakldk.
Son yllarda ayrca deltann bir sulak alan olarak canllarn
yaanan yaam alan olmas nedenleriyle mutlaka korun- Son yllarda yaanan yerel, blgesel ve kresel
mas gerektii grne katlmaktadr. Gediz felaketler ise artk bizleri planlama srelerinde
yerel, daha dikkatli ve hassas olmaya zorlamaktadr.
Deltasnda yaayanlarn delta iin gelecek
blgesel ngrleri ise yledir; zellikle doal alanlarn planlanmasnda tm
ve kresel taraflarn plann her aamasndan haberdar
retimden kar edilmesi ve modern artlarda olduu effaf planlama sreleri gelitirmek, ilgili
felaketler tarm yaplmas. ve teknik bilgiye sahip olan her kesimin gr-
ise artk evre/mekan koullarnn daha iyi olduu nn alnmas ve zellikle planlama ve uygulama
bizleri bir ortamda tarmsal retim yaplmas. srelerine yerelde yaayan halkn katlm plann
planlama baars ile uygulanabilmesi iin zorunludur.
Tarmsal faaliyetlerin srdrlebilmesi iin
srele- tarm alanlarnn korunmas. Sulak alan ynetim plan hazrlama srecinin
tartld bu almada Gediz Deltas ynetim
rinde daha Tarm alanlarnn kentleme ve sanayile-
plan rneinde katlmc bir planlama srecinin
dikkatli meye almamas.
ilk aamalarnn gerekletirildii grlmektedir.
ve hassas Deltann sorunlarnn stesinden gelinmesi Alann sahip olduu potansiyeller katlmn eitli
iin ise ncelikle tarm, hayvanclk ve boyutlarnn kendiliinden geliimine olanak tan-
olmaya balklk gibi deltann yerel sektrlerinin mtr. nemli olan, srecin bu ekilde ilemeye
zorlamak- gelitirilmesi ve glendirilmesinin ve yerel- devam ederek var olan potansiyeller ve tehditler
tadr. deki insanlar kalkndracak yeni i kollarnn dorultusunda katlmc, effaf ve uygulanabilir
yaratlmas. bir ynetim plannn gelitirilmesidir. Bylelikle,
evre kirliliinin nlemesi. ekolojik ve biyolojik zelliklerinin doal haliyle
korunmas ve restorasyonu ile alann koruma
Balkln gelitirilmesi.
yaklaml aklc kullanmnn salanabilecei
Barna ve yolu ile dzgn bir avlanma ve sulak alann gelecek nesillere aktarlmasnn
blgesinin oluturulmas. salanabilecei dnlmektedir.

PLANLAMA
2006/3

26