Professional Documents
Culture Documents
NIEWERBALNA
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 2
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
INFORMACJE WSTPNE
Komunikacja niewerbalna istnieje ju ponad milion lat. Jest wic znacznie starsza od mowy, powstaej
prawdopodobnie w pnym plejstocenie, ok. 40000 lat temu. Ta pierwotna forma komunikacji jest
jedynym rodkiem porozumiewania si zwierzt, ktre za pomoc mimiki, postaw, gestw,
pomrukiwa, warkni itd. dobieraj partnerw, ustalaj hierarchi dominacji i wsppracuj w
grupach.
Podobne sygnay uywane s przez ludzi i rwnie w ich wiecie speniaj one ogromn rol.
Bezsowne komunikaty ze wzgldu na ich ewolucyjne pochodzenie mona podzieli na:
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 3
Z ca pewnoci liczba tikw, grymasw, ruchw ramion, wykrzywie ust, wzniesie brwi, ruchw
warg, chrzkni, potrzni gow, itd., znacznie przekracza liczb 400 i gwnie dziki temu
wzajemne zrozumienie si wrd ludzi tej szczeglnej kategorii staje si moliwe.
PROCES KOMUNIKACJI
MOWA CIAA
PROPORCJE KOMUNIKATU WG
ALBERTA MEHRABIAN'A
55%
38%
7%
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 4
Podobne wyniki uzyska amerykaski psycholog Ray Birdwhistell. Jego badania dowodz, e w
konwersacjach bezporednich 35% informacji pochodzi ze sw, 65% z ekspresji niewerbalnej.
PROPORCJE KOMUNIKATU WG
RAYA BIRDWHISTELL'A
65%
35%
EKSPRESJA NIEWERBALNA
EKSPRESJA WERBALNA
Na tej podstawie zostaa sformuowana oglna zasada dotyczca skutecznego przekazu:
ZASADA 10/30/60
w 10% zaley od tego co mwimy
Dane te w peni uzasadniaj stwierdzenie, e mwimy dziki organom mowy, ale rozmawiamy caym
naszym ciaem. Wrd znawcw przedmiotu istnieje przekonanie, e kana werbalny wykorzystywany
jest przede wszystkim do przekazywania informacji, a niewerbalny suy gwnie do ustalania
stosunkw midzyludzkich. Relacja midzy dwiema lub wicej osobami jest przez nie, zazwyczaj
spontanicznie negocjowana, ustanawiana oraz podtrzymywana gwnie dziki komunikatom
bezsownym. Komunikaty te odgrywaj bardzo istotn rol w tworzeniu pierwszego wraenia o
czowieku, gdy 99% opinii o nim powstaje u innych w cigu pierwszych dziewidziesiciu
sekund kontaktu.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 5
Badania wykazay rwnie, e w procesie porozumiewania si sygnay niewerbalne wywieraj na
rozmwcw piciokrotnie wikszy wpyw ni uywane przez nich sowa. Natomiast w sytuacji
niezgodnoci obu rodzajw komunikatw, te o charakterze werbalnym uznawane s za nieprawdziwe.
Jzyk ludzkiego ciaa to najstarszy, najbardziej wiarygodny i uniwersalny jzyk na wiecie. Jest to
wane dla biznesmenw i menederw. Jeli chc skutecznie negocjowa, musz si go nauczy.
Jest to niezbdne dla doskonalenia umiejtnoci kontrolowania swoich zachowa niewerbalnych i
odczytywania ich znaczenia u innych ludzi. Jzyk ciaa prawie zawsze odsania autentyczne intencje.
Podobnie jak kady inny jzyk skada si on z wyrazw, zwrotw i znakw interpunkcyjnych. Sowa
interpretujemy w kontekcie, a wic gesty rwnie powinny by odczytywane w powizaniu z
konkretn sytuacj i innymi zachowaniami niewerbalnymi danego czowieka. Poza tym jzyk ciaa jest
zdeterminowany kulturowo, std te niektre sygnay niewerbalne mog wyraa rne uczucia i
postawy w zalenoci od grupy, regionu, kraju, bd kontynentu. Konieczna jest zatem ostrono w
interpretacji komunikatw bezsownych. Znaczenie komunikatw zaley od tego, kto, gdzie i jak je
przekazuje. Oto kilka zasad, ktrych naley przestrzega w trakcie interpretacji mowy ciaa.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 6
ZASADA Nr 5 KONGRUENCJA
Naley zwraca uwag na spjno pomidzy wypowiadanymi sowami a towarzyszcymi im gestami.
Jeeli gesty bd przeczy sowom ludzie skonni s wierzy raczej zachowaniom niewerbalnym.
ZASADA Nr 6 KONTEKST OSOBISTO KULTUROWY
Nie istnieje uniwersalny sownik gestw. Oznacza to, e nie mona jednoznacznie przypisa
okrelonym gestom jakiego znaczenia. Dlatego podczas oceny oprcz rnic kulturowych trzeba
uwzgldni take rnice indywidualne. Kady z nas posiada swoje charakterystyczne sposoby
zachowania. Pojawiaj si one niezalenie od sytuacji, w ktrej si znajdujemy oraz nie nios one ze
sob informacji co aktualnie dzieje si z dan osob. Nieznajomo indywidualnych nawykw w
zachowaniu moe doprowadzi do mylnych interpretacji. Na przykad nieprzyjemny grymas twarzy
moe by tikiem pozostaym po wylewie, a nie oznak dezaprobaty czy niechci.
ZASADA Nr 7 KONTEKST SYTUACYJNY
Naley pamita o wpywie sytuacji na zachowanie. Kto zakada sobie ramiona na piersi poniewa
jest mu zimno. Kto inny siedzi sztywno bo ma za ciasne ubranie. Pierwszy przypadek nie wiadczy o
zamknitej postawie, drugie zachowanie nie jest oznak napicia.
ZASADA Nr 8 SONDOWANIE
Podczas interpretowania zachowa niewerbalnych warto stosowa pytania kontrolne. Polegaj one na
konfrontowaniu uzyskanych odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami. Jeeli np. podczas
prezentacji osoba odchyli si i zaoy rce na piersi naley zapyta w tym momencie, co sdzi o
omawianej sprawie. Jeeli wyrazi swoje wtpliwoci bdzie oznacza to, e wczeniejsze zachowanie
rzeczywicie byo wyrazem negatywnej postawy.
ZASADA Nr 9 WPYW OBSERWATORA
Naley zwraca uwag na wpyw naszych zachowa niewerbalnych na zachowania innych ludzi. Kto
w naszym towarzystwie moe przyj postaw zamknit nie dlatego, e obawia si lub nie lubi nas,
ale moe dlatego, e to my sami wysyamy negatywne komunikaty, ktre prowokuj jego zachowania
w tej sytuacji. Zjawisko to nosi nazw Efektu Rosenthala.
ZASADA Nr 10 AUTOREFLEKSJA
Rzecz absolutnie podstawow podczas ksztacenia umiejtnoci interpretacji zachowa
niewerbalnych jest wiadomo wasnych zachowa niewerbalnych oraz ich trafna interpretacja. I od
tego, tak naprawd, naleaoby zacz.
Postawa ciaa, zachowanie, gesty, ekspresja twarzy oddziauj na innych. Kiedy oba kody wyraaj
sprzeczne informacje, dochodzi do napicia, nieporozumienia, niechci itp. Dlatego tak wane jest,
aby prawidowo porozumiewa si na obu poziomach komunikacji interpersonalnej.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 7
Style komunikacji niewerbalnej
Istniej co najmniej dwa rda zrnicowania wzorw przekazw niewerbalnych - normy kulturowe i
indywidualne dowiadczenia czowieka. Mona powiedzie, e kobiety s lepszymi od mczyzn
nadawcami i odbiorcami komunikatw niewerbalnych. Oceniane s wic jako bardziej zgodne
wewntrznie, bezporednie i ekspresyjne w porozumiewaniu si. Kiedy porwnywano trafno
interpretacji zachowa niewerbalnych obcych kobiet i mczyzn, kobiety wykazyway znaczc
przewag zwaszcza przy odczytywaniu negatywnych komunikatw pci przeciwnej. Rnica w
dokadnoci odczytywania komunikatw pozytywnych nie bya taka dua. Ciekawe jest rwnie to, e
maonki trafniej interpretuj sygnay przekazywane im przez obcych mczyzn ni niewerbalne
komunikaty swoich mw. Kobiety, jeeli popeniaj bdy, maj skonno do pomyek w kierunku
pozytywnym, mczyni - w negatywnym. Dokadno nadawania i trafno odbioru komunikatw
niewerbalnych ma wpyw na zadowolenie z maestwa.
W ujciu Scherera i Wallbotta cao aktw komunikacyjnych suy czterem funkcjom, zrnicowanym
z punktu widzenia roli penionej w przebiegu konwersacji.
akcentowanie;
zaprzeczanie;
rozszerzanie znaczenia;
Powysze podfunkcje mog by realizowane zarwno przez gestykulacj jak i przez sposb
wokalizacji tekstu sownego. Znaczenie globalne przekazu odbierane jest wtedy, gdy czy si
wskazwki zawarte w obu kanaach, cho przewag (znaczenia) moe mie kana sowny lub kana
niewerbalny.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 8
organizacja sekwencji wypowiedzi i segmentacja procesu konwersacji np.
akcentowanie waniejszych sw, obnianie siy emisji gosu pod koniec zdania,
odwracanie wzroku ku grze dla podkrelania niepewnoci.
nadaje charakter relacjom interpersonalnym poprzez takie znaki jak wyrazy twarzy, ton
gosu, spojrzenia czy choby przyjmowane odlegoci. To tylko niektre z gamy rodkw,
poprzez ktre wysyamy i odbieramy informacje takie jak sympatia - antypatia,
zainteresowanie - brak zainteresowania, partnerstwo - dominacja - ulego. Mona
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 9
powiedzie, e na poziomie niewerbalnym mamy do czynienia przede wszystkim z
komunikacj emocjonaln;
usta
uszy i nos
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 10
poegnania;
CZYNNIKI PARALINGWISTYCZNE
Czynniki paralingwistyczne:
ton gos
tempo mowy
intonacja
dwiki nieartykuowane
wyksztacenie i zawd
Czynniki personalne:
wygld zewntrzny
zapach
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 11
MIMIKA, czyli wyraz twarzy
Mimika twarzy jest tym kanaem przekazu informacji, na ktry najwczeniej zwrcono uwag i
poddano rozmaitym badaniom. Z drugiej strony, jest to ten rodzaj komunikacji niewerbalnej, ktry
budzi najmniej kontrowersji, gdy jest najatwiejszy do zaobserwowania, bowiem nasz wzrok
najczciej skupia si wanie na twarzy rozmwcy. Brytyjski zesp badaczy wyodrbni i
sklasyfikowa sto trzydzieci pi rnych gestw gowy i ciaa oraz wyrazw twarzy, przy czym a
osiemdziesit z nich jest zwizanych z twarz i gow. Nasza twarz jest, zatem dla innych ludzi
gwnym rdem informacji o emocjach, jakie przeywamy. Kiedy chcemy odgadn czyje emocje
najczciej przygldamy si wanie twarzy. Prawdopodobnie kady uwaa, e na podstawie czyjej
mimiki doskonale potrafi okrela jakie emocje przeywa osoba, z ktra si kontaktuje. W wikszoci
wypadkw jest to prawd, ale nie dostrzegamy przy tym, e na nasz ocen wpywa take kontekst.
Kiedy kto pacze niekoniecznie musi by smutny, mog to by przecie zy radoci. Bez
uwzgldnienia kontekstu trudno odrni te mimiczny wyraz zdziwienia od strachu.
Wszyscy mamy wrodzon wiedz na temat znaczenia poszczeglnych ekspresji i nie musimy si tego
uczy. Badania dowiody, e dzieci lepiej ni doroli rozpoznaj wyrazy twarzy, ale wraz z wiekiem
zdolno ta zanika. Dzieci w porwnaniu z dorosymi dokadniej potrafiy dekodowa zdziwienie,
strach oraz nieznacznie lepiej niesmak i smutek.
Caa ekspresja naszej twarzy opiera si na mikroekspresjach, czyli krtkotrwaych wyrazach
mimicznych pojawiajce si na niej. Czas ich trwania wynosi zazwyczaj mniej ni jedn sekund.
Tak wic przez bardzo krtki okres czasu na twarzy moe pojawi si ukad wyraajcy pewien stan
emocjonalny. Mikroekspresje to symptomy naszych rzeczywistych emocji. Taki przelotny wyraz twarzy
zazwyczaj nie jest wiadomie rejestrowany przez odbiorcw. Jednak na niszych poziomach
przetwarzania zostanie on zarejestrowany i wywoa okrelon reakcj emocjonaln.
Dziki stosowaniu tzw. technik kierowania mimik, moemy osiga nastpujce efekty:
intensyfikowa emocje (np. spotkawszy osob, do ktrej nie ywimy adnych ciepych
uczu, staramy si ukry nasz obojtno i w czasie rozmowy poprzez odpowiedni
wyraz twarzy okazujemy zadowolenie ze spotkania.);
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 12
maskowa emocje (np. suchajc opowieci ssiadki o tym, co si jej przydarzyo kiedy
czekaa na wizyt u lekarza staramy si ukry znuenie. Zamiast tego okazujemy
zainteresowanie, wspczucie etc.).
KONTAKT WZROKOWY
Oczy stanowi najwaniejszy obszar wizualnej uwagi - w czasie rozmowy uwaga koncentruje si na
oczach przez ok. 43% czasu. Zasadnicza funkcja kontaktu wzrokowego jest przekazywanie
komunikatw relacyjnych. Co to oznacza? Oglnie mona powiedzie, e patrzenie na inna osob jest
wyrazem zainteresowania i jednoczenie przejawem pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to
zainteresowanie. Oczy s zwierciadem duszy. Na przykad podczas rozmowy kwalifikacyjnej
kandydat usiuje nawiza dobry kontakt wzrokowy z rozmwca by poprzez ten kana wyrazi swoja
wiarygodno, kompetencj, zainteresowanie firma. Jeeli rozmwca jest zainteresowany
kandydatem, bdzie skonny pozytywnie odpowiada na jego prby nawizania kontaktu wzrokowego.
Rodzaje percepcji wzrokowej:
widzenie fowealne doek rodkowy (fovea) kt widzenia 1 stopie widzenie
ostre szczegw w odlegoci do 30 cm od oka;
Inn wan funkcj kontaktu wzrokowego jest redukowanie rozproszenia. W celu zwikszenia
koncentracji uwagi ograniczamy ilo odbieranych bodcw. Kana wzrokowy jest jedn z drg
dostarczania bodcw, a zatem koncentrujc myli na pewnym zdarzeniu, przypominajc sobie jakie
szczegy, zastanawiajc si nad odpowiedzi ograniczamy kontakt wzrokowy.
Ekspresja oczu wyraa si nie tylko poprzez spogldanie, ale rwnie:
W komunikacji niewerbalnej za wysoce wiarygodne uznawane s reakcje renic oczu. Nale one do
nielicznych sygnaw mowy ciaa praktycznie nie podajcych si wiadomej kontroli. Rozszerzanie si
renic jest dowodem oglnego pobudzenia psychicznego, a ich zwanie- wyrazem zego,
negatywnego nastroju. Zaobserwowano, e podczas ogldania obiektw wyjtkowo atrakcyjnych
renice rozszerzaj si. Zwaj si natomiast w czasie patrzenia na obiekty nieciekawe i niechciane.
To znakomite w swej rzetelnoci rdo informacji bywa niekiedy celowo ukrywane. Arystoteles
Onassis znany by z noszenia podczas zawierania kontraktw ciemnych okularw, zasaniajcych
jego zachowania wzrokowe podobnie postpowa Jaser Arafat czy te gen. Wojciech Jaruzelski.
Umiejtno odczytywania reakcji oczu wyjania rwnie przyczyny sukcesw wybitnych
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 13
pokerzystw. Dobry gracz wie, e gdy jego partner otrzymuje wietn kart, to mimowolnie
rozszerzaj mu si renice, a gdy przystpuje do blefu, to tak samo niezalenie od niego- zwaj mu
si.
Bystry obserwator potrafi ponadto zorientowa si w uczuciach rozmwcy oraz okreli stosunek do
niego, na podstawie koloru jego tczwki. Zaciemnia si ona przy uczuciach negatywnych, rozjania
przy pozytywnych. Wymowne komunikaty przesya te otwarcie oczu. Przymknite to dowd
znudzenia, braku zainteresowania, a jeeli towarzyszy temu odchylenie gowy do tyu, to rwnie
poczucia wyszoci danej osoby.
Niektre przydatne zasady dotyczce kontaktu wzrokowego, to:
najlepiej utrzymywa kontakt wzrokowy przez okoo 30 60% czasu rozmowy, jeli
kontakt trwa poniej 30% - ukrywanie czego, powyej 60% - osoby s bardziej
zainteresowani sob ni rozmow;
nie wpatruj si w usta rozmwcy, gdy tego typu spojrzenie ma podtekst seksualny;
W zalenoci od tego na jak cz twarzy spogldamy mona ustali typ relacji pomidzy
rozmwcami. Jednoczenie naley pamita, i zazwyczaj nasz wzrok kreli na twarzy rozmwcy
trjkty, a od tego gdzie spogldamy zale odczucia naszego odbiorcy:
trzecie oko lub trjkt nad brwiami patrzenie w to miejsce stwarza atmosfer
powagi i skupienia na rozmwcy tzw. spojrzenie biznesmena;
jednake gdy doczy si do tego umiech lub lekko podniesione brwi jest to sygna
zalotw;
natomiast spogldanie na boki, zmarszczone brwi lub opuszczone kciki ust oznaczaj
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 14
podejrzliwo, wrogo lub krytycyzm;
BRWI I CZOO
Poza oczami do najbardziej ekspresyjnych obszarw twarzy, ktre bior bezporedni udzia w
kontakcie wzrokowym, nale okolice brwi i czoa. Czoo zazwyczaj wsppracuje z brwiami i oczami;
dlatego stopie napicia mini czoa odzwierciedla to co pokazuj brwi potgujc si przekazu.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 15
opuszczone, spychajce grne powieki w d;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 16
due dystanse s bardziej wygodne miar starzenia;
dla kobiet; mczyni nie wydaj si by
kontakt wzrokowy u wielu kobiet uraeni faktem, e inni ludzie nie
staje si emocjonalnym wyrazem patrz na nich;
prby nawizywania i podtrzymania
ulegli mczyni czciej spogldaj
towarzyskich relacji; na suchacza, ktry dostarcza
przywizuj zwykle wiksze niewielu spoecznych bodcw
znacznie do stroju, koloru, wzmacniajcych, za mczyni
aranacji, przestrzeni, urzdzenia dominujcy w obliczu niewielu
wntrz itp.; wzmocnie wykazuj tendencj do
ograniczania iloci spojrze;
w toku interakcji midzy dwiema
kobietami poziom zachowa
wzrokowych jest wikszy;
USTA
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 17
umiech szeroki najczciej daje si do zaobserwowania
podczas zabawy, czasem poczony jest ze miechem, odsonite
s w nim grne i dolne siekacze, rzadko zdarza si, e wystpuje
razem z kontaktem wzrokowym; pojawia si w sytuacjach
przyjemnego podniecenia, usta s wtedy rozchylone, wargi mocno
odcignite ku tyowi odsaniaj grne i dolne zby;
usta uoone w usta w tzw. trbk lub kciki ust i usta w pozycji
podkwk oznaczaj dzibek moe to neutralnej naley
smutek; oznacza mylenie, interpretowa w kontekcie
sobie czego;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 18
RNICE W EKSPRESJI MIMICZNEJ
KOBIETY MCZYNI
intensywniej posuguj si
mimiczna ekspresj i s bardziej
wyraziste ni mczyni;
Kiedy mwimy nieustannie poruszamy rkami, gow ale te caym ciaem. Ruchy te s
skoordynowane z mow i stanowi cz caociowego procesu komunikowania si. Rce, poza
twarz, s chyba najbardziej ekspresyjn parti ciaa czowieka. To wanie nimi wykonujemy
mnstwo ruchw: wymachujemy ramionami, krelimy znaki, wykonujemy ruchy ostre i mikkie,
dotykamy, gaszczemy, podtrzymujemy, piecimy, uderzamy, szczypiemy, drapiemy, przesuwamy itp.
Rce to jeden z istotnych instrumentw aktywnej komunikacji midzyludzkiej. Wreszcie rkami mona
wyrazi swoje uczucia i postawy. I tutaj nasuwa mi si pewne spostrzeenie, a mianowicie w
wychowaniu zaczyna pojawia si zuboenie ekspresji ruchowej, powcigliwo, rezygnacja ze
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 19
spontanicznych odruchw, tumienie mowy rk. To z kolei uniemoliwia wyraanie siebie, a tym
samym poznawania i odczuwania drugiego czowieka.
DOTYK
Co ciekawe, dopiero od niedawna zaczto sobie uwiadamia znaczenie, jakie posiada skra ludzka
w komunikacji interpersonalnej. Narzd ten jest bowiem takim organem zmysu, ktry charakteryzuje
si ogromn liczb receptorw dotykowych. Pierwszym zewntrznym bodcem jaki otrzymujemy w
yciu jest dotyk. Towarzyszy nam od narodzenia przez cae ycie, ale tak naprawd to jego rda s
jeszcze gbsze, bo obejmuj ycie podowe. Dziecko przebywajce w onie matki, pomimo tego e
nie widzi ani nie syszy, odczuwa przyjemno zwizan z kontaktem z ciepymi wodami podowymi i
delikatnym uciskiem cian macicy na ciao. Brak kontaktu fizycznego w dziecistwie moe mie
przykre reperkusje. Wyniki eksperymentu Trzy matki Harlow wykazuj, e mode i pozbawione
kontaktu z dorosymi osobnikami swojego gatunku pozostaj spoecznymi kalekami do koca ycia.
Dzieci, ktre dowiadczay zbyt maej iloci dotyku w niemowlctwie zapadaj na chorob sieroc,
wykazuj opnienia rozwoju emocjonalnego, poznawczego i spoecznego.
Dotyk stanowi sygna o bardzo duej sile oddziaywania, a z powodu konotacji z seksem i agresj
dotyk stanowi sygna o bardzo duej sile oddziaywania. (Dlatego istniej okrelone normy spoeczne,
ktre reguluj akceptowany obszar i liczb dotykw w zalenoci od charakteru zwizku
interpersonalnego. Istnieje szereg sytuacji, w ktrych kontakt cielesny jest akceptowany, np. w
sporcie, podczas taca, podczas badania lekarskiego, w czasie skadania ycze. We wszystkich tych
sytuacjach obowizuj inne reguy, ale wsplnym mianownikiem jest brak zwizku pomidzy dotykiem
i poczuciem intymnoci). Wymienione rodzaje dotyku stanowi bowiem przykady dotyku
funkcjonalnego.
Przekazy dotykowe s szczeglnie skuteczne w dostarczaniu pocieszenia osobom potrzebujcym
psychicznego wsparcia. Poprzez dotyk najlepiej dokonuje si transmisja uczucia sympatii,
zrozumienia, wspczucia. Bardzo wana jest rola dotyku w relacjach rodzice-dzieci. Dotyk odgrywa
ogromnie wan rol w ksztatowaniu bliskich relacji.
Przekaz zawarty w dotyku zaley jednak od rodzaju relacji. W bliskich zwizkach dotyk komunikuje
sympati, yczliwo, wsparcie, etc, a w relacji np. z szefem jest wskanikiem wadzy, dominacji i
statusu.
wspieranie/ pocieszanie;
funkcja afiliacyjna;
funkcja wadzy.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 20
RNICE W ZACHOWANIU DOTYKOWYM
KOBIETY MCZYNI
u kobiet dotyk tej samej pci jest s niechtni wobec dotykania innych
cakiem dopuszczalny, a niekiedy mczyzn (powodem mog by
wrcz podany; postawy homofobiczne oraz strach
przed etykietk homoseksualisty), z
w parach maeskich po
czterdziestce kobiety czciej wyjtkiem sztywno okrelonych i
zachowaniem dotykowym
sygnalizujcym ciepo,
a zachowaniem dotykowym
sugerujcym seksualne zamiary;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 21
GESTY DONI, RKI I RAMIENIA
Rytuay kody niewerbalne odgrywaj wan rol w rytuaach. Dobrze wszystkim znanym rytuaem
spoecznym jest witanie si i egnanie. Podczas przywitania w kulturze polskiej mczyni podaj
sobie rce (jeli odlego pomidzy osobami na to pozwala), umiechaj si do siebie oraz
nawizuj kontakt wzrokowy. Inne rodzaje rytuaw to promocje, immatrykulacje, honorowe
wrczanie nagrd, itp.
brak ucisku doni w niektrych kulturach nie podaje si doni w gecie powitania czy to
poegnania jest to spowodowane kwesti higieny, gdy doni wykonuje si rne
intymne nie zawsze higieniczne czynnoci dlatego te w zamian stosuje si inne gesty
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 22
jak np. machanie rk lub ukon ciaa;
otwarta do otwarta do
skierowana ku skierowana ku
doowi - gest grze gest
dominacji, prba ulegoci,
podkrelenia swego podporzdkowania
autorytetu; si;
skadanie doni w wieyczk gest ten wyraa pewno lub zadowolenie z siebie; im
bardziej na przykad dyrektor czuje si wany, tym wyej trzyma donie podczas
wykonywania tego gestu; gest ten jest czsto uywany w kontaktach midzy
przeoonym a podwadnym; gest ten posiada dwie wersj:
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 23
doni o materia sygnalizuje (dokadne omwienie na str. 28 i 29);
zdenerwowanie; kiedy osoba stojca
na przystanku pociera rce w
mron zimow pogod to znaczy,
e jest jej zimno;
I II III IV
I Edwarda Gierka w objciach Leonida Breniewa. Pierwszy sekretarz KC KPZR
nieomal omdlewa jak dziewica. Stwarza to zaskakujce wraenie, e to Edward
Gierek jest dominujcym samcem, a Leonid Breniew nadstawia askawie usta do
caowania w pozie sugerujcej, e sprawia mu to przyjemno. Zamyka oczy, aby
czerpa z tej sytuacji wicej przyjemnoci.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 24
II Wierny take w sferze rytuau, przywdca NRD Erich Honecker narzuca si z
czuociami Gustawowi Husakowi, genseka z Czechosowacji, ktry nie bardzo pali
si do tej wymiany czuoci.
III Ostatni przywdca ZSRR Michai Gorbaczow w najbardziej bodaj popularnym zdjciu
tego rytuau wraz z Erichem Honeckerem, wwczas ju kompletn marionetk. Za
kilka miesicy przestao istnie NRD, a ZSRR rozwiza si jaki czas pniej.
Interesujce na tym zdjciu jest uoenie ust "w dzibki" oraz intensywne
obejmowanie si, co dodaje pocaunkowi pikanterii. Zdradza nam to, e caowanie si
komunistycznych przywdcw wykraczao poza czyst form. Tak jakby po latach
stosowania u obu mczyzn wywoywao pozytywne emocje.
IV To szczeglnie wida w wykonaniu Borysa Jelcyna wwczas ju prezydenta Rosji i
Wiktora Czernomyrdina wtedy premiera. Ci doroli w kocu mczyni demonstruj
du naturalno i spontaniczno. W ich pocaunku jest pijacka prymitywna
szczero. Czuje si wrcz, e obaj panowie wypili razem niejedn butelk podczas
wsplnych biesiad.
Take wspczeni parlamentarzyci czsto uywaj powita w starym stylu. Ponadto suy to take
podkreleniu wasnej przynalenoci do danego ugrupowania, co z kolei prowadzi do zwikszenia
polaryzacji relacji midzyludzkich. I tak jedni staj si wrogami, a inni prawie rodzin. Stwarza to okazj
do charakterystycznych dla danego "stada" przejaww pozytywnych uczy. Nie dziwi, zatem kiedy
uczucia przejawiaj si demonstracyjn wymian zblie fizycznych bez wzgldu na pe.
Powyej pose Sobtka i Z nieco innej okazji mamy do Z kolei Jzef Oleksy z Andrzejem
posanka Bochowiak czynienia z wymian mskich Celiskim sarmacko wpadaj
wymieniajcy gesty sympatii. czuoci, ktr objawia pose Wiatr sobie w ramiona, lecz nieco
Take rudowosa posanka wobec ministra Cytryckiego. teatralnie. Ich biodra przecz
pragnie doczy do swojej Wyglda take na to, i wzajemny ramionom. Ta poza, mimo
koleanki by ucisk ramion obu panw pozorw, zdradza brak
rwnie ekspresyjnie wpa w spotguje jeszcze soczysty caus emocjonalnej gbi. Moe dlatego,
mski ucisk posa. w policzek, co wzmacnia e Andrzej Celiski nie ma
dodatkowo wewntrzpartyjn wi. wieloletniego stau w SLD.
Rytua poddanego presji psychologicznej stada, jakim jest kade ugrupowanie polityczne, w swoim
podwiadomym przekazie ma na celu integracj na nieomal zwierzcym poziomie. Im bardziej tego
rodzaju kontakty fizyczne s "intymne" w sensie odlegoci, tym wiksz zayo emocjonaln naley
podejrzewa. A jednoczenie dostrzec naley drugi biegun, czyli rwnie ekspresyjn agresywno
wobec swoich przeciwnikw politycznych.
PRZEMAWIANIE
Niedyskretne donie. Przemawianie suy zwykle przekonywaniu. Natenie emocjonalne zwizane
z chci przekonania suchaczy przejawia si mimik i gestykulacj. S one tym intensywniejsze im
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 25
ch przekonania jest wiksza. Naley tu uwzgldnia oczywicie indywidualny temperament i
uwarunkowania kulturowe. Niezalenie jednak od tego wszystkiego istnieje pewna oglna zasada.
Donie co opowiadaj: gro, opisuj, obiecuj, zdradzaj to co "w duszy gra".
Donie krelce obe ksztaty Palec wskazujcy wystawiony Innym razem mamy do czynienia ze
(Tony Bleir) dopowiadaj jak do gry jak wykrzyknik (Fidel spraw otwart i trudn do
duy jest problem, co Castro) podkrela wag sw zdefiniowania. Wtedy do wntrzem
ronie lub maleje, moe i mwcy. Podkrela, e to co skierowana do gry (Dalaj Lama) ma
trzeba to co zebra jak powiedziane ma szczegln zachca do podjcia tematu.
urabiane ciasto lub warto. W palcu Zaprasza do wzicia udziau w
obracany w doniach wskazujcym niebo jest w dyskusji, zajcia stanowiska, tak jak
przedmiot, aby lepiej mu si pewnym sensie odwoywanie gest zachcajcy do siedzenia.
przyjrze. si do najwyszego Inaczej to ujmujc; wraz z
autorytetu i demonstracj zaciskaniem doni i wystawianiem
pyncej stamtd aski bycia wskazujcego palca ronie u mwcy
najwaniejszym. przekonanie o wasnych racjach. Im
wyej, tym poczucie to jest wiksze.
Krelenie w powietrzu otwartymi domi rozmaitych figur znamionuje biecy wysiek intelektualny.
Rce pomagaj znale waciwe rozwizanie. Jak u dziecka, ktre nie potrafi inaczej, bo brakuje mu
sw. Obrazuj lub wspieraj mylenie i poszukiwanie czego waciwszego, cho mog take by
jedynie czyst nieomal barokow specyficzn dla mwcy ekspresj bez wikszego znaczenia. Co jest
typowe dla poudniowcw.
Palec wskazujcy. Ten gest typowy dla mczyzn ma oczywist falliczn form. wiadczy te w
pewien sposb o typowo mskich instynktach. Przez psychologw wyprostowany palec wskazujcy
ma metaforyczne dziaanie noa, a wic ma zrani, ostrzega, wystraszy. Ma w sobie co z
wykrzyknika i ma podkrela wag tego co si mwi. Zawsze jednak reprezentuje potrzeb
eksponowania wasnego ego. U kadej z prezentowanych postaci oznacza co innego.
I II III IV V
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 26
IV Osama Bin Laden unis palec, by podkreli nieodwoalno wygaszanych
kwestii. Pokazuje, e si nie myli, bo jest z nim sia wysza - logika, Bg, racja.
V Donald Ramsfeld kuje nas lub kogo w oczy dajc do zrozumienia, e nie
akceptuje odmiennego zdania , a to co mwi ma charakter polecenia" "zrb to
i nie dyskutuj".
Nad wszystkimi dominuje duch tow. Wiesawa, ktry niczym Mojesz czy si z opatrznoci za
pomoc rki wycignitej ku niebu. Przybierajc dumn form gotyckiej katedry wypeniony jest,
niczym ona, przewiadczeniem o misji dziejowej jak przypado mu peni. Wystrzegajmy si ludzi,
ktrzy wycigajc wskazujcy palec ku grze prbuj zdoby tam poparcie dla tego co mwi i robi.
Tym gestem bezwiednie ostrzegaj nas przed sob, bo zdradzaj, e s waniejsi od nas.
Stara szkoa. Przemawianie to widowisko. Kiedy, w czasach kiedy nie byo ekspertw od image,
politycy musieli bardziej ufa instynktowi, bardziej korzysta z gestykulacji. Prezydent Francji genera
de Gaulle by ostatnim bodaj wielkim europejskim politykiem majcym wizj wykraczajc poza
wycznie wasny sukces. Poniewa mia saby wzrok, a nie chcia si pokazywa publicznie w
okularach, uczy si swoich przemwie na pami i nigdy ich nie czyta. Dziki temu mg
gestykulowa.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 27
rce skrzyowane na piersi z do drapica drug do do trzymajca okie na
domi chwytajcymi ramiona na wysokoci odka wysokoci odka gest
postawa stanowcza; postawa wiadczy o czciowej bariery
zamaskowanej ramienia;
nerwowoci;
Czsto zdarza si te e osoby uywaj przedmiotw typu torebka, bukiet kwiatw, kieliszek z winem
itp., aby stworzy barier jest to postawa ktra najczciej ma na celu zamaskowanie nerwowoci.
Istnieje pewna korelacja midzy wysokoci na jakiej rce s trzymane, a nasileniem negatywnego
nastroju; im wyej splecione s rce, tym trudniej bdzie nawiza kontakt;
rozczapierzone palce, lekko zgite trzymanie palca jednej rki druga doni
ku osobie ktra, wykonuje ten gest sygna, i rozmwca nie bardzo wie co
ch dominowania nad innymi; powiedzie szukanie oparcia;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 28
szczypanie, gowa oparta na otwarta do na
pociganie ucha rce, oczy policzku
niezdecydowanie; spuszczone zastanawianie si,
nuda; rozmylanie;
gdy rce tkwi gboko wtedy ciaa (ukrycie skrztnie ukrywajca to;
dominujcej postawy)
wystpuje postawa
nieprzenikniona ukrywanie kciuki s uywane w celu
chwytanie doni, nadgarstkw, okci i ramion z tyu oglnie jest to gest wyszoci i
pewnoci siebie; pozwala na odsonicie w sposb niewiadomy i zdradzajcy brak lku,
nie zabezpieczonych przed ciosami wraliwych czci ciaa; jednake naley pamita, e
im wyej chwytamy ramie tym ch zapanowania nad emocjami oraz stopie frustracji lub
oburzenia wikszy; gest ten wystpuje w kilku odmianach:
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 29
chwytanie chwytanie chwytanie chwytanie
doni nadgarstka okcia ramienia
pewno brak
siebie pewnoci
siebie
pociganie konierzyka gest najczciej oznaczajcy kamanie, ale take frustracje lub
gniew;
bbnienie palcami na przykad o blat stou jest bdnie interpretowane jako nudzenie si,
a w rzeczywistoci oznacza niecierpliwo.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 30
Take w Polsce mamy coraz czciej do czynienia z
bogata ekspresj pantomimiczn, czego dobrym
przykadem s Polscy politycy, ktrzy coraz chtniej
gestykuluj. Porzucili dawn sztywno i pomagaj
sobie coraz bardziej gestykulacj. Ryszard Kalisz
podobnie jak Tony Blair prbuje obj domi
problem i ukaza namacalnie jego krgo. To moe
by zreszt pewna charakterystyczna cecha w
gestykulacji Ryszarda Kalisza. Leszek Miller
wykonuje proszcy, w czym przypomina nieco
Arafata. Gest ten, tak czy inaczej, zdradza
bezradno i oczekiwanie pomocy, choby w
zrozumieniu argumentacji.
Co zasaniamy rkoma Wedle psychologw nasz instynkt zmusza nas do obrony stref wraliwych i
wanych. Chronimy szyj, gow, brzuch. Dlatego zagroeni, nie majc niczego innego do obrony
przyjmujemy pozy obronne i zasaniamy si rkoma.
I II III IV
I W tej pozie Jolanta Kwaniewska pomimo umiech nie stwarza wizerunku. Czy
akceptowalibymy wizerunek Jolanty Kwaniewskiej jako osoby otwartej, dynamicznej i
nie bojcej si o swoje ciao, ale spontanicznej i szczerej?
II Poczucie bezpieczestwa wynika po czci z pewnoci siebie. Dlatego Anna
Kurnikowa nieomal jak chopak rozgniewany na kogo demonstruje swoje
niezadowolenie, bez obawy o swoje piersi i brzuch. O jej zoci wiadcz donie
zacinite w pici i pochylona do przodu gowa (dokadnie czoo, przy cofnitej
brodzie). Jej sia tkwi wewntrz. Jest pewna siebie i nie udaje niczego wiadomie.
Ustawienie ramion, poszerzajce sylwetk, to poza samca pragncego zrobi
wraenie, e jest wikszy. Ta postawa ma wystraszy przeciwnika.
III W przypadku kobiety ubranej na czarno dwa detale zmieniaj wraenie. Po pierwsze
donie. Po drugie pozycja gowy na szyi. Niewielkie zmiany, a postawa przyjta przez t
kobiet nie ma wrogoci, a jedynie odwag. To prowokowanie do kontaktu.
Demonstracja otwartoci bez obaw.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 31
IV Jolanta Kwaniewska stojc z prawej strony opiera si o ram drzwi nie dlatego by
uzyska rwnowag, ale aby si oprze w sensie psychicznym. T podpor s "jej"
drzwi. Niezbyt cierpliwy fotograf uchwyci j w pozie majcej prezentowa modela jako
osob subteln i inteligentn. Kreowany tu wizerunek dosy dobrze pasuje do tego z
jakim mamy do czynienia w innych mediach.
Magiczny taniec Kolejna parti ciaa, ktra pracujemy bardzo aktywnie w trakcie komunikowania si
s nogi i stopy. Czy to w pozycji siedzcej czy te stojcej nasza dolna cz ciaa zazwyczaj
potwierdza sygnay wysyane przez rce i twarz, jednake czasami dochodzi do tego, e tylko i
wycznie po stopach mona pozna niektre emocje ukrywane przez rozmwc, gdy grna cz
ciaa nadaje odwrotne komunikaty.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 32
kobieca postawa
mska pozycja skrzyowanych stp jak wyej jest to postawa samokontroli z tym, e
mczyni zazwyczaj opieraj rce na oparciach ni je krzyuj;
Uoenie stp zostao dokadniej opisane u kobiet a z bada wynika, i pewne uoenia stp czy ng
wiadcz najczciej o pewnych cechach charakteru lub stanach emocjonalnych.
nogi skrzyowane
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 33
konfrontacji tzw.
pozycja
podwjnego
wycofania si
naley uwzgldni
warunki pogodowe,
gdy poza tym
moe by wynikiem
zimna;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 34
mona powiedzie o kilku pozycjach w jakich mona siedzie
podczas rozmowy (najczciej w biurze), a mianowicie:
pozycja narona rozmowa zazwyczaj serdeczna,
nieograniczony kontakt wzrokowy o raz moliwo obserwacji
gestw;
W dzisiejszych czasach zarwno dystans ucieczki jaki dystans krytyczny, o ktrych pisa Hediger
zostay wyeliminowane z wikszoci reakcji ludzkich.
O dystansie krytycznym i ucieczki moemy mwi, w wypadku kiedy spotykaj si przedstawiciele
rnych gatunkw. Dlatego te wyej wymienione dystanse s zwizane bezporednio z naszymi
korzeniami maj one zwizek z takimi czynnociami czowieka jak polowanie, oznaczanie
terytorium, ulego lub dominacja w grupie itp. w dzisiejszych czasach zostay one zatracone z
racji ewolucji i braku potrzeby ich stosowania. Jednake w niektrych sytuacjach mona nadal
odwoywa si do strefy krytycznej lub strefy ucieczki, take w relacjach midzy ludzkich.
Na tej podstawie a take z bada E. T. Halla wynika, e mona mwi o dystansie interakcji, ktry
dzieli si na ponisze strefy:
DYSTANS INTERAKCJI:
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 35
najsilniej strzeona strefa. Kady czowiek uwaa j za swoj
wasno i dopuszcza do niej tylko osoby uczuciowo z nim zwizane:
Faza blisza (0-14cm) najintymniejszy dystans interakcji
receptory przestrzeni w duym stopniu zredukowane widziane
przedmioty wydaj si wiksze dominuje dotyk i wch - substref
rozcigajc si do 15 cm od ciaa danego czowieka moe by
naruszona tylko podczas kontaktu fizycznego. Jest to strefa cile
intymna;
Faza dalsza (15-45cm) nadal wydaje si nam, e widziane
obiekty s wiksze, ostre widzenie szczegw nadal dominuje
dotyk i wch;
DYSTANS OSOBNICZY ( 46-122 cm) termin ten zosta
wprowadzony przez Heidingera odnosi si do otoczki, w obrbie
ktrej moliwy jest kontakt fizyczny, lecz take doznania wchowe
dadz si jeszcze wychwyci:
Faza blisza (45-75cm) pozwala na widzenie trjwymiarowe z
dua ostroci doznania dotykowe i wchowe s ju znacznie
ograniczone;
Faza dalsza (75-122cm) by od kogo na wyciagnicie rki
granica fizycznej dominacji i kontaktu;
DYSTANS SPOECZNY (1,22-3,6 m) wraenia dotykowe i
wchowe cakowicie lub czciowo ograniczone doznania i
zachowania przestrzenne odgrywaj dominujc rol mona go
jedynie zaobserwowa pomi:
Faza blisza (122cm-2,1m) tak odlego utrzymujemy
podczas kontaktw spoecznych (np. w biurze) i towarzyskich (np.
przyjcia u znajomych);
Faza dalsza (2,1-3,6m) t odlego zachowujemy w stosunku
do nieznajomych nam osb czy to w pracy czy to w kinie jest to
bezpieczna strefa np. dla interesantw w biurze, ktrzy zazwyczaj
s najczciej sadzani w odlegoci od 2,4-2,7m od urzdnika
dystans ten jest ju w peni formalny;
DYSTANS PUBLICZNY (POW. 3,6 m.):
Faza blisza (3,6-7,5m) strefa bezpieczestwa zwizana z
dystansem ucieczki, w ktrej to mona zrobi unik lub przyj
postaw obronn nie dostrzegamy ju drobnych szczegw jak
faktura, a przy odlegoci 4,8m obiekt np. ciao zaczyna traci
dwuwymiarowo i staje si paskie;
Faza dalsza (powyej 7,5m) jest to bezpieczna strefa, ktra
otacza si np. znane osoby w miejscach publicznych, w
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 36
kontaktach z tumem jest to nadal bezporedni a zarazem na
tyle bezpieczny dystans ucieczki i wycofania si w razie
zagroenia.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 37
POZYCJA CIAA
Sposb siedzenia czy stania ujawnia informacje na temat naszego
samopoczucia. Jednym z komunikatw emitowanych przez postaw ciaa
jest stan napicia psychicznego. wiadcz o nim znaki statyczne (stopy
cile przylegajce do siebie, rce przycinite do ciaa, zacinite
donie) oraz kinetyczne (cige poruszanie stopami, rkami, krcenie
gow). Za pomoc postawy ciaa komunikujemy rwnie nasze
nastawienie wobec rozmwcy. Bezporednie ustawienie ciaa uatwiajce
kontakt wzrokowy, wychylenie ciaa do przodu, dotykanie jest wyrazem
pozytywnego nastawienia do rozmwcy. Wyrazem sympatii dla
rozmwcy jest podobna/ lustrzana pozycja ciaa.
Na rozwj ruchw ciaa i indywidualnych gestw ogromny wpyw maj
wyksztacenie, przynaleno spoeczna, to geograficzne i zwyczaje.
Sposb poruszania si i uoenia ciaa w kadej sytuacji moe stanowi
jeden ze sprzyjajcych czynnikw skutecznej perswazji. Key uoy list,
na ktrej znalazy si rne pozycje ciaa typu: kuca, przykuca, lee
rozwalonym, usadawia si, opada na fotel, powczy nogami,
odpoczywa i opiera si na czym, wisie na czyim ramieniu, rozwala
si i przybiera nonszalanck poz, wyciga si, spoczywa w pozycji
plecej, pochyla si, garbi si, stawa na baczno. Kade z
wymienionych rodzajw uoenia ciaa mona zakwalifikowa do jednej z
trzech kategorii, a mianowicie:
do pozycji stojcej;
do pozycji lecej.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 38
postaw bdcych sygnaem braku 15 stopni i z rkami oddalonymi od
miaoci, niezdecydowania i korpusu od 5-10 stopni;
bezsilnoci;
skaniaj si do czstszego i bardziej
postawa jest bardziej powcigliwa, intensywnego pochylania ciaa do
umiarkowana i ograniczona; przodu;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 39
RNICE W ZACHOWANIACH PRZESTRZENNYCH NA
PRZYKLADZIE WYBRANYCH KULTUR
Bardzo czsto zdarza si, e podczas wyjazdw wakacyjnych do egzotycznych krajw lub nawet w
miejscu naszego zamieszkania lub pracy spotykamy osoby, ktre wychoway si w innym systemie
kulturowym. W dobie globalnej wioski i bezpardonowego bombardowania nas przez informacje ze
wszystkich stron midzykulturowe spotkania s czym normalnym, nieuniknionym i koniecznym do
znalezienia dialogu pomidzy kulturami. To e nasze kultury si rni jest rzecz oczywist, lecz gdy
przychodzi co do czego i mamy szczegowo i konkretnie opisa rnice pomidzy nasz kultur a
kultur obc powstaje problem, gdy nie jestemy wiadomi rnorodnoci i wieloci rnicujcych nas
zachowa. Ponisze zestawienie bazuje na obserwacjach poczynionych przed rokiem 1970 przez E. T.
Halla i jest prb zaakcentowania najbardziej widocznych aspektw, ktre odrniaj dane systemy
proksemiczne od siebie.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 40
Anglicy w Anglii o statusie spoecznym stanowi system spoeczny a nie
np. usytuowanie w przestrzeni(adres zamieszkania);
zamiast barier przestrzennych Anglicy stosuj inne sposoby
odizolowywania si gdy Anglik nie ma ochoty na towarzystwo
nie nawizuje rozmowy, nawet gdy jest o co pytany
zachowanie to wydaje si czasami niestosowne;
uywanie telefonu do celw innych ni biznesowe jest le
odczytywane lepiej np. wysa kartk jednake w dobie
informatyzacji i postpu technicznego ten wzorzec proksemiczny
zosta wyparty prawie do koca;
blisko przestrzenna tzn. zamieszkanie w jakim ssiedztwie
nie uprawnia do kontaktowania si z ssiadami na stopie
towarzyskiej tak jak maj to w zwyczaju np. Amerykanie;
sypialnia jest azylem nie jak by si zdawao Angielek, lecz
Anglikw podobnie zreszt gabinet;
zdecydowanie ciszej moduluj gos w porwnaniu np. do
Amerykanw;
jeli za chodzi o zachowania wzrokowe i suchowe to Anglicy
zazwyczaj uwaniej suchaj i podczas suchania powicaj
nadawcy swoj ca uwag patrz si prosto w oczy
rozmwcy, najczciej rwnie przymykaj powieki podczas
procesu suchania;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 41
Francuzi pnoc Francji naley do podobnego krgu zachowa
proksemicznych co Europejczycy zamieszkujcy na pnocy,
natomiast poudnie Francji naley ju do proksemiki kultur
rdziemnomorskiej co obserwowa mona w zatoczonych
rodkach komunikacji czy te na ulicach;
sposb ycia wynikajcy z zatoczenia zwiksza zaangaowanie
naszych zmysw, nic zatem dziwnego e wch, such i dotyk u
Francuzw oraz przedstawicieli kultur rdziemnomorskich
dominuj nad zmysem wzroku;
publiczny charakter ycia Francuzw spowodowany zosta
wikszym ni na pnocy zagszczeniem i mniejszymi
mieszkaniami ycie towarzyskie odbywa si zatem poza
domem, ktry ma inny cel, gdy suy bezporednio rodzinie;
sprzenie zmysowe z jakim mamy do czynienia np. u
Francuzw przenosi si na wszelkie obszary ycia od miejsca
pracy po planowanie centrw miast;
dziki swoistemu zagospodarowaniu przestrzeni (szerokie
chodniki, parki i kafejki pod goym niebem) Francuzi stworzyli
swj wasny wiat przepeniony zapachami, odgosami i peen
malowniczych widokw take w miastach;
charakterystyczne dla Francuzw ale take i Hiszpanw jest to,
i z reguy buduj oni swoje miasta na planie promienistej
gwiazdy gdzie role szczegln odgrywa centrum;
powysza zasada stosowana jest take w biurach gdzie w
centralnym punkcie znajduje si biuro lub biurko przeoonego
podczas , gdy jego podwadni otaczaj centrum jak satelity;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 42
Amerykanie w USA uywa si przestrzeni do klasyfikowania ludzi w systemie
spoecznym, gdy o twoim statusie wiadczy adres zamieszkania
i pracy;
co za tym idzie wie si to z wewntrzn potrzeb posiadania
wasnego miejsca do pracy czy te odpoczynku;
wedug Europejczykw Amerykanie zbyt rozrzutnie posuguj si
przestrzeni i rzadko rozplanowuj j zgodnie z potrzebami
publicznymi i potrzebami przestrzennymi czowieka,
natomiast zbyt wielk wag przywizuj do harmonogramw
czasowych s zniewoleni czasowo;
zamknite drzwi oznaczaj cakowity brak czasu lub ch
cakowitego odizolowania si od innych, natomiast otwarte
wiadcz o tym, e mimo swoich spraw Amerykanin jej do twojej
dyspozycji;
w zachowaniach wzrokowych Amerykanie podczas suchania
nie utrzymuj bezporedniego kontaktu koncentruj swj wzrok
na jednym lub drugim oku na zmian, dopiero, gdy pragn
potwierdzenia, e zostali zrozumiani patrz gboko w oczy;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 43
Japoczycy podstawow rol w yciu Japoczyka odgrywa zasada centrum
obecna jest we wszystkich niemale dziedzinach ycia
Japoczykw, poczwszy od architektury a skoczywszy na
pracy, a wywodzi si to z centralistyczno - feudalnego systemu
spoecznego, ktry istnia w Japonii od czasw shogunw;
zgodnie z t zasad Japoczycy nie nadaj ulic nazw, lecz
oznaczaj przecicia ulic gdy jest to ich centrum;
co ciekawe take kolejna warto narodowa Japoczykw, czyli
szacunek do tradycji i starszych ma take odzwierciedlenie w
relacjach przestrzennych, gdy w Japonii nadaje si numery
domom wedle roku ich zbudowania a nie linearnej kolejnoci;
take rodzina japoska podlega wyej wymienionym zasad,
gdy najbardziej powaane s osoby w rodzinne najstarsze i
czsto maj one decydujce zdanie w podejmowaniu kluczowych
decyzji wobec nestorw i nestorek naley by bezwzgldnie
lojalnym, gdy w przeciwnym razie mona zosta wykluczonym
z krgu rodzinnego;
w centralnym miejscu tradycyjnego domu japoskiego znajduje
si kominek (hibachi), wok ktrego zbieraj si domownicy;
kolejn ciekawostk jest kwestia cianek dziaowych, poniewa w
tradycyjnym domu japoskim oraz w gospodach wiejskich s one
w peni demontowalne w tym wypadku mamy do czynienia ze
zmian aspektu trwaego na w p trway;
poza tym nie jeden obcokrajowiec na wasnej skrze odczu tzw.
zasad kluczenia, czyli powolnego i dygresyjnego dochodzenia
do sedna sprawy - jest to kolejny przejaw zasady centrum, ktre
naley celebrowa nawet w tak dla nas dziwaczny sposb;
w kraju kwitncej wini bardzo istotn rol odgrywa kontakt z
natur (np. pikne ogrody i sztuka bonzai), to te Japoczycy
angauj do tego swoje wszystkie zmysy;
pojcie prywatnoci i posiadania to kolejne rnice, ktre naley
rozway w kategoriach przestrzennych Japoczykom nie
przeszkadza obecno innych a w pewnych sytuacjach toleruj
oni nawet tok i cisk, lecz jeli chodzi o ma to zupenie inna
sprawa;
pojcie ma to inaczej nadawanie przestrzeni znaczenia a
holistyczne podejcie do caej rzeczywistoci wyraa si w
cigym szukaniu harmonii w zachowaniach proksemicznych
Japoczykw;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 44
Arabowie angauj do kontaktw midzyludzkich wszystkie zmysy a
strefa prywatna w miejscach publicznych praktycznie nie istnieje
dotyk i zapach dominuj w ich yciu;
Arabowie z pen odpowiedzialnoci i wiadomoci posuguj
si zapachem, choby i intymnym, do ustalenia dystansu
interakcji z innymi co dla nas moe by czasami szokujce i
nieprzyjemne dlatego te zapach odgrywa w ich yciu
podwjn rol, gdy z jednej strony czy tych, ktrzy chc by
razem, a rozdziel i odstrasza tych, ktrzy tego sobie nie ycz;
wedug Arabw miejsce publiczne to miejsce publiczne zatem nie
ma mowy o byciu intruzem i naruszaniu baki prywatnoci w
miejscach publicznych;
podobnie jak Anglicy take Arabowie w zachowaniach
wzrokowych stosuj zasad wpatrywania si w rozmwc,
jednake ich spojrzenie jest jakby nieobecne co w naszym
systemie proksemicznym poczytywane jest czsto za zniewag;
wynika to take z innego postrzegania relacji pomidzy ego a
ciaem przez Arabw, a mianowicie, uwaaj oni, i ego
czowieka znajduje si wewntrz ciaa czowieka dlatego te
dotykanie, obchuchiwanie osb obcych nie jest dla nich czym
niegrzecznym, gdy dotyczy to sfery ciaa a nie ego;
Arabowie s ludmi towarzyskimi kulturowo a najtrafniej siln
wi wzajemn pomidzy jednostk a spoeczestwem i
rodzinn w wiecie arabskim charakteryzuje nastpujce
stwierdzenie: Bez ludzi do raju nie ma co wchodzi, bo taki raj to
pieko;
zastanawiajce jest to, e tradycyjny dom arabski wzgldem
zatoczonych miejsc publicznych staje si swoistym azylem z
otwartymi i niczym nieskrpowanymi przestrzeniami unika si
tu dzielenia przestrzeni, stosuje bardzo wysokie sufity itp. zabiegi
architektoniczne, majce na celu uzyskanie efektu otwartej
przestrzeni;
co ciekawe podobnie jak Anglicy Arabowie stosuj podobny
sposb na zapewnienie sobie prywatnoci, a mianowicie milkn
gdy chc pozosta sami ze sob;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 45
PODSUMOWANIE OGLNE TENDENCJE
OTWARTO I UCZCIWO
Otwarto, szczero i uczciwo byy przez wieki i s do dzisiaj okazywane przez wyeksponowane,
odkryte donie. W takim wanie uoeniu podnosz one wiarygodno wypowiadanych sw i
poprawiaj klimat stosunkw midzyludzkich. Obie donie przyoone do piersi byy dowodem
otwartoci i uczciwoci ju w staroytnym Rzymie, a jedna z nich uniesiona do gry nabraa wrcz
symbolicznego charakteru, na przykad w czasie skadania uroczystej przysigi.
SYMPATIA
Najczciej spotykanym przejawem sympatii jest szczery umiech, przy ktrym usta cigane s do
gry na ksztat szerokiego U, a policzki podnosz si tworzc pod oczami kurze apki. Taki sposb
umiechania si powoduje ponadto ciganie brwi i powiek, od czego oczy staj si mniejsze.
Szczery umiech do wyranie rni si od udawanego. Ich jedyn cech wspln jest pokazywanie
uzbienia.
Inn oznak sympatii odczuwanej do drugiego czowieka jest dotykanie go. Dotykanie drugiego
czowieka najskuteczniej amie bariery midzy ludmi, czyni ich kontakty bardziej emocjonalne, stwarza
atmosfer bliskoci, serdecznoci i intymnoci. Dotykanie spenia rnorodne funkcje, wic musi by
podporzdkowane oglnym normom obyczajowym wyznaczajcym jego strefy. Czasami nie tylko
dotykanie, ale nawet nadmierne zblienie si do drugiej osoby moe by przez ni potraktowane za
naruszenie indywidualnego terytorium i wzbudzi w niej uczucie dyskomfortu psychicznego. Prowadzi
to wwczas do reakcji unikania, zaskoczenia lub agresji.
PEWNO SIEBIE
Gesty tej kategorii wyraaj midzy innymi zainteresowanie, ocen zarwno negatywn jak i
pozytywn i podejmowanie decyzji. Gowa przechylona w bok, do lub zacinita pi spoczywajca
na policzku, czsto ze wskazujcym palcem uniesionym do gry, to czsto spotykane przejawy
zainteresowania. Na znak akceptacji kiwamy gow i czasami oblizujemy wargi, gdy sdzimy, e to, o
czym rozmylamy, w rzeczywistoci nie byo, nie jest i by moe nie bdzie takie ze.
Wiele moliwoci ekspresji bezsownej zwizanych jest z ocen negatywn. Potrzsanie gow, nawet
podczas przekonywajcego werbalnego zapewnienia o zgadzaniu si jest jednym z najatwiejszych do
rozpoznania symptomw sprzeciwu i postawy negatywnej. Podobn, a nawet jeszcze bardziej
pejoratywn, osdow wymow ma spuszczona gowa. Kiedy czowiek jest w kopocie, ma wtpliwoci,
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 46
dezaprobuje kogo lub co dotyka nosa, lub lekko go podrapuje, chwyta patek ucha, czasami
pociera oczy. Rwnie spogldanie spode ba lub z boku - to negacja. Skierowanie korpusu ciaa w
bok, czy odchylenie go do tyu, odwracanie twarzy, skrzyowanie rk jak i ng to ruchy przewanie
wykonywane podczas zaprzeczania.
OKAMYWANIE
Wikszo zachowa, ktre mog by symptomami kamstwa moe rwnie oznacza przesad,
obaw, zwtpienie i niepewno. Cz tych samych zachowa moe mie u rnych ludzi inne
podoe. To co dla jednego czowieka jest nawykiem, w przypadku drugiego moe by przejawem
nieuczciwoci.
adna pojedyncza oznaka kamstwa nie jest dowodem oszustwa, podobnie jak brak takich oznak nie
moe by uznany za wiadectwo prawdy. Kamstwo bywa czasami wietnie zamaskowane, ale ciao
jest zym oszustem. Kamanie mczy normalnego czowieka i mona to wyczyta z jego reakcji. Istotn
rol odgrywa tu podwiadomo.
Podwiadomo dziaa bowiem automatycznie i niezalenie od tego, co czowiek mwi. Sprawia, e
nawet gdy kamie, jego ciao wysya sprzeczne sygnay. Umiejtno kontrolowania wasnego jzyka
ciaa, a wic czciowego faszowania go jest domen politykw, aktorw, adwokatw, prezenterw i
spikerw telewizyjnych. Robi to w zwizku z wykonywanym zawodem.
Mistrzami udawania s ponadto ci, ktrzy w dziecistwie byli bici. Uciekanie si do kamstwa byo
wtedy dla nich jedyn form uniknicia kary.
Ludzie oszukujc maj tendencje do odwracania wzroku, czynienia czstych bdw jzykowych,
mwienia wyszym tonem i przejawiania wzmoonych ruchw.
Mwienie nieprawdy zwykle poczone jest z okrelonym wyrazem twarzy, ktra w porwnaniu z
innymi czciami ciaa odgrywa w tym procesie najwiksz rol. symptomem potencjalnego kamstwa
moe by asymetryczne ciganie twarzy, w wyniku ktrego obie jej poowy wygldaj nieco inaczej.
Np.: jedna z nich jest bardziej sodka lub smutna, usta s skrzywione, a fady na czole rozdzielone
nierwnomiernie.
Oszukiwanie ponadto znajduje swj wyraz w gestach rki dotykajcej twarzy. Czowiek mwic, widzc
i syszc nieprawd stara si zazwyczaj zakry rkoma swoje usta, oczy lub uszy. Mae dziecko
zakrywa rkoma usta, gdy kamie, oczy- gdy widzi co niepodanego i uszy- gdy syszy reprymendy
rodzicw. Czowiek dorosy zachowuje si podczas oszukiwania w sposb mniej oczywisty. Jego ruchy
rki dotykajcej twarzy nie s a tak klarowne, ale pojawiaj si, gdy czuje si on niepewnie, ukrywa
co, wpada w przesad lub po prostu kamie. Ruchy rki dotykajcej twarzy wystpuj w czterech
podstawowych odmianach:
Zakrywanie ust
Dotykanie nosa
Pocieranie oka
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA 47