Univerzitet u Zenici

Ekonomski fakultet
Smjer: Raunovodstveni i revizijski menadment

Ekonomske politike skandinavskih zemalja u kontekstu ekonomskog razvoja

Seminarski rad

Ime i prezime studenta: Erna Kosi

Broj indexa: 1794-R-15
Predmet: Ekonomski razvoj
Profesor: v. prof. dr. Alagi Ismar, dipl. ing. ma.

Zenica, maj 2017.

 SADRAJ

1. UVOD .................................................................................................................................... 3
1.1. Kljuni pojmovi............................................................................................................... 4
2. GLAVNI DIO ........................................................................................................................ 5
2.1. Nordijski model prednosti i nedostaci .......................................................................... 5
2.2. Skandinavske zemlje ....................................................................................................... 9
2.2.1. vedska ................................................................................................................... 10
2.2.2. Norveka ................................................................................................................. 12
2.2.3. Danska .................................................................................................................... 15
2.2.4. Finska...................................................................................................................... 17
2.2.5. Island ...................................................................................................................... 19
2.3. Najpoznatiji brendovi/kompanije .................................................................................. 21
2.3.1. IKEA ....................................................................................................................... 21
2.3.2. Nokia ...................................................................................................................... 22
2.3.3. Ericsson .................................................................................................................. 23
2.3.4. Volvo ...................................................................................................................... 23
2.3.5. LEGO...................................................................................................................... 24
2.3.6. JYSK....................................................................................................................... 24
3. ZAKLJUAK ...................................................................................................................... 25
4. POPIS SLIKA ...................................................................................................................... 26
5. LITERATURA .................................................................................................................... 26

2
 1. UVOD

vedska, Norveka, Danska, Finska i Island, ili kako ih jednim imenom nazivamo
skandinavske zemlje, jesu danas jedne od najrazvijenijih zemalja svijeta. Njihov ekonomski
model odlikuje nizak javni dug, aktivno trite radne snage i snane javne finansije. Ove
privrede su izvozno orjentisane, male trine ekonomije sa visokim stepenom mobilnosti radne
snage, a poznate su u svijetu po visokom udjelu javnog sektora u BDP-u uz zapaen stepen
stabilnosti i razvijenosti ekonomija.

Skandinavske zemlje smatraju se jednim od najprosperitetnijih zemalja dananjice, a u

nastavku ovog seminarskog rada biti e izloeni razlozi istog, kao to su visok stepen
povjerenja u politiku i vladu, primjena kombinovanog ekonomskog sistema kako bi se smanjio
raskorak izmeu bogatih i siromanih putem redistributivnog oporezivanja, snane dravne
regulative i intervencionizam.

Seminarski rad je koncipiran tako da su u uvodnom dijelu objanjeni kljuni pojmovi koji se
pojavljuju ve u naslovu, a tiu se i ove teme i ovog predmeta; to su: ekonomska politika,
ekonomski rast i ekonomski razvoj.

Nakon toga izloene su karakteristike tzv. Nordijskog modela koji je zastupljen u svim
skandinavskim zemljama, zajedno sa svim svojim prednostima i nedostacima.

U glavnom dijelu o svakoj zemlji izloene su neke ope informacije kao to su geografski
poloaj, povrina i sl., zatim podaci o obrazovnom sistemu u svakoj od zemalja, te je izvrena
SWOT analiza, odnosno analiza prednosti, nedostataka, mogunosti i prijetnji za svaku
pojedinanu zemlju.

Na kraju prikazana je lista najpoznatijih kompanija/brendova skandinavskih zemalja IKEA,

Nokia, LEGO i dr., te zakljuna razmatranja o temi.

3
 1.1. Kljuni pojmovi

Ekonomska politika1

Etimioloko znaenje pojma ekonomska politika potie od antikih koncepata oiconomia i

politica. Iz koncepta oiconomia (gr. oikos kua, gazdinstvo, grad; nomos red, pravilo,
zakon) proizaao je izraz ekonomija, kao izraz za privreivanje, odnosno ekonomsku
aktivnost kojom se stvaraju dobra za zadovoljavanje potreba u drutvu, dok koncept politike
ima etimoloko porijeklo u izrazima: grki politikos javni, dravni i lat. politica dravni
poslovi, i pokriva djelatnost koja se tie drave.

U najopenitijem znaenju ova dva izraza, ekonomska politika predstavlja uticaj drave na
ekonomsku aktivnost, odnosno organiziranje i usmjeravanje tokova ekonomske aktivnosti u
okviru jedne drave.

Ekonomski rast2 predstavlja dugorono poveanje proizvodnje, odnosno, uveanje realnog

bruto drutvenog proizvoda (BDP).

Ekonomski razvoj3

Ekonomski razvoj se definite kao unapreenje aktivnosti u privredi, to upuuje na

progresivne promjene u socio-ekonomskoj strukturi i porast ivotnog standarda. Cilj
ekonomskog razvoja je eliminacija siromatva, nejednakosti i nezaposlenja to vodi ka
socijalnoj inkluziji i unapreenju kvaliteta ivljenja.

Postoji tradicionalna i savremena definicija ekonomskog razvoja.

Pod razvojem se tradicionalno podrazumjeva sposobnost ekonomije jedne zemlje ija je

poetna ekonomska situacija dugo bila manje ili vie statina, da generira i odri godinji rast
bruto nacionalnog dohotka (GNI) po stopi od 5% do 7% ili vie.

Prema savremenoj definiciji, razvoj je viedimenzionalni proces koji ukljuuje krupne

promjene drutvenih struktura, stavova ljudi, te institucija drave, kao i ubrzanje ekonomskog
rasta, smanjenje nejednakosti i ukidanje siromatva.

1
Hodi K., ejvanovi F., Ekonomska politika, Institut za ekonomiku poljoprivrede Beograd, Ekonomski
fakultet Univerziteta u Tuzli, Otvoreni Univerzitet Apeiron Travnik, Beograd-Tuzla-Travnik, 2010., str. 9
2
Hodi K., ejvanovi F., Ekonomska politika, Institut za ekonomiku poljoprivrede Beograd, Ekonomski
fakultet Univerziteta u Tuzli, Otvoreni Univerzitet Apeiron Travnik, Beograd-Tuzla-Travnik, 2010., str. 13
3
http://aced.ba/site/ekonomski-razvoj/

4
 2. GLAVNI DIO

2.1. Nordijski model prednosti i nedostaci4

Skandinavske, ili u irem smislu, Nordijske zemlje - Danska, vedska, Norveka, Finska i
Island dijele i njeguju sline socio - ekonomske modele koji se popularno nazivaju Nordijski
model ili jo ee nordijski kapitalizam ili skandinavski socijalizam.

Nordijski model je specifian ekonomski stil, a razvio se unutar podruja gdje prevladava
protestantska radna etika i teki ivotni uvjeti. Ekonomski model Skandinavaca predstavlja
jedinstvenu kombinaciju kapitalistikog slobodnog trita i socijalistike dravne regulative i
sveobuhvatne socijalne drave. Iako postoje neke razlike izmeu pojedinih drava sve one
dijele zajednike karakteristike. Karakteristike nordijskog modela obuhvataju prihvatanje
globalizacije i individualizma, tj. preduzetniku inicijativu koja predvodi privredu, visoko
oporezivanje, ali takoer i javne usluge koje se sastoje od besplatnog zdravstva i obrazovanja,
brige za djecu, velikodunih penzija i snane zatite radnikih prava kroz kolektivne ugovore
izmeu poslodavaca i zaposlenika. Dakle, nordijske drave su drave blagostanja i visokog
ljudskog napretka.

Socijalna prava i koristi izvedivi su jer porezni obveznici plaaju poreze, a drava te prihode
usmjerava u korist svih graana. Graani imaju visok stepen povjerenja u politike svojih vlada
radi duge historije zajednike suradnje kako bi se postigli kompromisi i udovoljilo socijalnim
izazovima kroz demokratske procese. Graani vjeruju da i javne institucije i privatna preduzea
imaju najbolje namjere koje se realizuju kroz ope drutvene ugovore. Kreatori politike
odabrali su mjeoviti ekonomski sistem kako bi smanjili raskorak izmeu bogatih i siromanih
putem redistributivnog oporezivanja, snane dravne regulative i intervencionizam,
istovremeno ouvavi prednosti kapitalizma.

Historija otkriva da je tajna skandinavskih uspjeha u umjerenosti i paljivom balansiranju

izmeu kapitalistike i socijalistike privrede, to se moe vidjeti na primjeru vedske.

U drugoj polovini 19. stoljea, liberalni politiari poput Johana Augusta Gripenstedta, ministra
finansija izmeu 1856. i 1866. godine, uveli su reforme koje su osmiljene kako bi se poveala
sloboda poslovanja, slobodna trgovina i snana zatita privatnoga vlasnitva. Izmeu 1870. i

4
https://dalsivalter.info/ekonomska-analiza-kombiniranje-kapitalizma-i-socijalizma-zasto-je-nordijski-model-
uspjesan/

5
1936. godine, vedska je provodila protrine ekonomske politike i bila je nagraena s
prosjenom godinjom stopom rasta od 2% najvea stopa ekonomskog rasta od svih zemalja
Evrope i dvostruko vea od britanske. vedska Socijaldemokratska partija je 1936. formirala
svoju prvu veinsku vladu. Socijaldemokrati su od tada krenuli dominirati vedskim politikim
ivotom sve do 1970. Polako su poveavali poreze, proirujui socijalnu dravu (socijalne
naknade), dok je istovremeno veina trino orijentisanih politika koje su uspostavili njihovi
prethodnici ostala netaknuta. Tijekom tih godina, vedska stopa rasta BDP-a iznosila je 2.9%.
Tom poveanom rezultatu je doprinio tehnoloki razvoj i brzi rast potroakog drutva nakon
1945. Zatim je izmeu 1970. i 1991. vedska jednako kao i druge nordijske zemlje zapoela s
treim putem koji je naglasak stavljao vie na socijalistikim politikama. Vrhunac takvih
politika bilo je uvoenje fondova poslodavaca. To je sistem kroz koji se vlasnitvo nad
privatnim preduzeima postupno prenosi na fondove kojima upravljaju radniki sindikati.
vedska godinja stopa ekonomskog rasta pala je na 1.4% to je bilo nisko prema standardima
zapadne Evrope. Mnogo biznismena i osoba je zbog toga napustilo zemlju. Stoga je
eksperiment orijentacije na socijalistikim politikama zamijenjen periodom orijentacije na
trine reforme to je znailo smanjenje velikodunih socijalnih programa i smanjenje poreza.
Reforme su se isplatile. Izmeu 1991. i 2014. vedska stopa rasta BDP-a se podigla na 1.8%
to je vedskoj osiguralo vodeu ekonomsku poziciju u Evropi odmah nakon Velike Britanije.

Premda se vidi da je nordijski model dobar, treba napomenuti kako su temelji uspjeha mnogo
dublji, odnosno stariji. Jedini dio Evrope koji nikad nije do kraja razvio potpuni feudalizam i
nikad nije seljake pretvorio u kmetove bila je Skandinavija. Dobri socijalni rezultati povezani
su ne samo sa slubenim dravnim socio - ekonomskim politikama ve i sa specifinom
lokalnom kulturom. Takoer, prije vie od 100 godina, njemaki sociolog i teoretiar Max
Weber, primijetio je da protestantske drave sjeverne Evrope imaju bolji ivotni standard, bolje
akademske institucije i bolje funkcionalno drutvo nego ostali dijelovi Starog kontinenta.
Weber je pripisao ta postignua protestantskoj radnoj etici. vedski ekonomski strunjak,
Assar Lindbeck, kasnije je razvio teoriju koja je ila dalje od religijskih razloga. On je
zagovarao da je u predindustrijsko doba u Skandinaviji bilo iznimno teko preivjeti kao
zemljoradnik. Narod je radio jako teke poslove i prihvatio je kulturu koja naglaava linu
odgovornost, iskrenost, povjerenje, tanost i teak rad. Stoga proizlazi da su i kulturni razlozi
doprinijeli nordijskim nacijama da razviju visoko prosperitetno drutvo s malim brojem
siromanih.

6
Iz svega navedenog jasno je kako Nordijski model stoji na stubovima historije, kulture i
socijalnog razvoja. Nordijski mentalitet sastoji se od toga da graani vjeruju svojim vlastima
jer su na vlasti politiari - graani koji rade za opu dobrobit zajednice. Graani vjeruju dravi
i uvjereni su da se na ispravan nain rukuje s njihovim finansijama. Dakle, narod je spreman
plaati vie poreze u zamjenu za koristi koje e oni i njihova zajednica uivati. Drutveni
ugovor izmeu vlasti i biraa jest taj da iako su porezi visoki, javne usluge koje prua drava
su vrhunske i besprijekorne kao to su besplatno zdravstvo i obrazovanje. One su na tako
kvalitetnoj razini da privatnici nemaju razloga osnivati svoje klinike niti obini graani trebaju
posjeivati takva mjesta. kolarine su besplatne, a u Danskoj vlada doslovno plaa studentima
da studiraju. Prema Organizaciji za ekonomsku suradnju i razvoj (OECD), Finska ima 44%,
Norveka 42%, vedska 39%, Island 37%, a Danska 36% visokoobrazovanih osoba to su vrlo
visoke stope. Dok je u Americi prosjean dnevni troak za brigu djece u vrtiima i jaslicama
vei nego kolarina za fakultete (po dnevnom prosjeku), vlade u nordijskim dravama
velikoduno subvencioniraju ustanove za brigu djece tako da su one skoro dostupne svima. To
zauzvrat omoguuje roditeljima, posebno majkama, da se bre vrate na svoj posao i da ga
obavljaju lake i jednostavnije. Takoer, djeje ustanove omoguuju djeci da se kvalitetno
pripreme za poetak kole.

Vlasnika prava nad imovinom su strogo zatiena. Ugovori o radu se sporazumno dogovaraju
i poslodavci ih ne mogu izbjegavati potivati. Olakano je obavljanje poslova. Penzije su
unaprijed isplanirane i osigurane. Ogranienja slobodne trgovine su zanemariva. Prema
OECD-u nordijske zemlje imaju visoku trinu slobodu. Stepen korupcije je nizak. Prema
istraivanju o percepciji korupcije Transparency Internationala 2014., svih pet nordijskih
drava su rangirane meu 12 najmanje korumpiranih od 176 zemalja, s tim da su Danska,
vedska, Norveka i Finska rangirane meu prvih pet. Takoer prema podacima OECD-a, kad
se uzimaju u obzir porezi i socijalne naknade, Sjedinjene Amerike Drave su druga
najnejednakija zemlja u suvremenom svijetu dok su nordijske zemlje meu najjednakijima na
svijetu po visini dohotka.

Izvjetaj o srei Ujedinjenih naroda iz 2013. pokazalo je da su najsretniji narodi upravo u

sjevernoj Evropi. Nordijci su prvi kad je rije o BDP-u po glavi stanovnika, oekivanom
trajanju ivota, slobodi izbora o donoenju ivotno vanih odluka, velikodunosti i
osloboenosti od korupcije. Ravnopravnost spolova je ono u emu nordijske drave mogu biti
uzor svima. Godine 2003. Norveka je uvela zakon prema kojemu 40% lanova uprava

7
dravnih tvrtki moraju initi pripadnice ljepeg spola. Sudjelovanje ena u politici je takoer
veoma zastupljeno.

Meutim, nordijski model ima i svojih nedostataka. Nordijske zemlje imaju visoke stope
emisije ugljinog dioksida. to se tie iskoritavanja i konzumacije prirodnih resursa
ukljuujui ugalj, panjake, usjeve, ribu, ume itd. nordijske zemlje su rangirane prilino
visoko iznad svjetskog prosjeka. Jednostavnije, Nordijci jednako kao i veina ostalih naroda
vie konzumira nego to proizvodi pa bi tako svijetu trebalo nekoliko planeta da zadovolji sve
svoje potrebe. Treba uoiti da su sve skandinavske drave, osim Danske, bazirale svoju
privredu na industrijama eksploatacije i izvoza resursa norveka nafta, vedska eljezna ruda
i finske ume, to je rezultiralo oneienjem i osiromaenjem okolia. Zbog svoje geografske
udaljenosti i izloenosti hladnim zimama, Skandinavci imaju male kapacitete proizvodnje
hrane, a posljedica je da velike koliine prehrambenih proizvoda i dobara moraju biti uvezene
iz inostranstva.

Dva najvea izazova nordijskom modelu predstavljaju sve starije stanovnitvo i priljev
imigranata. to se tie ivotne dobi stanovnitva, idealan scenarij je velik broj mladih poreznih
obveznika koji rade i manji broj starijih graana koji su u penziji. No, poto stanovnitvo stari
mogue je oekivati smanjenje koristi i socijalnih blagodati. to se tie migracije, Skandinavija
privlai velik broj migranata iz Afrike, Bliskog istoka i Azije zbog jake socijalne drave, a
samo u 2015. godini je 163 000 migranata zatrailo azil u vedskoj.

Sve u svemu, Nordijski model mnogi zazivaju kao idealan predloak za njihove zemlje. U
zemljama Skandinavije zdravstvena zatita je pravo svih graana. U tim zemljama fakultetsko
obrazovanje i postdiplomsko studiranje je besplatno. U tim zemljama penzije i briga za djecu
je jaa nego u SAD-u, i u tim zemljama vlada radi na korist obinih ljudi srednje klase.
Skandinaviju mnogi analitiari smatraju poeljnim treim putem izmeu kapitalizma i
socijalizma jer se ona se nudi kao kompromisno rjeenje izmeu modela gdje vlada ima
apsolutnu ekonomsku kontrolu i gdje vlada nekontrolisani kapitalizam.

8
 2.2. Skandinavske zemlje

Skandinavija je naziv koji se upotrebljava kolektivno za tri zemlje sjeverne Evrope - Norveku
i vedsku (koje zajedno ine Skandinavski poluotok) te Dansku. Ove tri zemlje ovako su
grupisane zbog njihovih historijskih, kulturnih i jezikih osobina. Ovaj pojam se esto proiruje
takoer i na Island i Finsku. Kolektivna oznaka Skandinavija danas prvenstveno odraava
lingvistike slinosti, ali i historijske i socijalne veze izmeu tih zemalja unato njihovoj
trenutnoj politikoj nezavisnosti, te lanstvo u meunarodnim organizacijama.5

Slika 1. Skandinavske zemlje

Izvor: http://serbianforum.org/threads/skandinavske-zemlje-imaju-najmanju-opasnost-od-bankrota.176702/

5
http://www.nordicpoint.net/skandinavija.php

9
 2.2.1. vedska6

Ope informacije

vedska (Kraljevina vedska) je drava koja se nalazi na sjeveru Evrope, na obali Baltikog
mora. Na kopnu granii s Norvekom na zapadu te s Finskom na sjeveroistoku, dok je
s Danskom na jugozapadu spojena Oresundskim mostom. vedska ima i iskljuivo morsku
granicu s Estonijom, Latvijom, Litvanijom, Poljskom, Njemakom i Rusijom. etvrta je
zemlja po veliini u Evropi i zauzima jugoistoni dio Skandinavskoga poluotoka. Na istonoj
obali se nalaze Baltiko more i Botniki zaljev, na jugu Oresundska vrata, a na zapadu moreuzi
Skagerrak i Kattegat. Na zapadu vedske istie se Skandinavski planinski
lanac (vedski: Skanderna) koji razdvaja vedsku i Norveku.

vedska se po historijsko geografsko - kulturnom kriteriju dijeli na 25 pokrajina koje se esto

grupiu u tri velike regije - Norrland, Svealand i Gtaland.

Zbog velike povrine od 450.295 km te populacije neto vee od 9.540.065 miliona

stanovnika, vedska ima malu gustinu naseljenosti od oko 20 stanovnika po km. Oko 84%
populacije ivi u gradskim naseljima. Glavni grad je Stockholm, a drugi vei gradovi su
Gteborg, Malm, Uppsala, Linkping, Vsters i dr.

U vedskoj je razvijena izvozno-orijentisana trina privreda s modernim sistemom

distribucije dobara, izvrsno razvijenim komunikacijama i obrazovanom radnom snagom. Iako
drvna graa, voda i eljezna ruda ine tradicionalni temelj vedske privrede izrazito
orijentisanog prema vanjskoj trgovini, dominaciju u izvozu preuzimaju usluna,
telekomunikacijska i IT industrija. Ininjerski sektor ini oko 50% izvoza i proizvodnje te su
telekomunikacijska, automobilska i farmaceutska industrija od izuzetnog znaaja.
Poljoprivreda ima udio od oko 2% u BDP-u i zaposlenosti.

Obrazovni sistem

Obrazovanje u vedskoj je obavezno za svu djecu u dobi izmeu 7 i 16 godina. U dobi od jedne
godine, djeca mogu biti primljena u malu kolu. Predkolske ustanove pomau osigurati
okruenje, koje stimulie djeji razvoj i uenje i omoguava roditeljima da kombinuju
roditeljstvo s poslom ili studijem. Godinu dana prije obavezne osnovne kole, sva djeca

6
https://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%A0vedska

10
dobijaju mjesto u predkolskom razredu koji kombinuje pedagoke metode u maloj koli s
onima iz osnovne kole. U dobi izmeu 6./7. i 15./16. godine ivota, djeca pohaaju obaveznu
osnovnu kolu, podijeljenu u tri faze. Velika je veina kola u vedskoj u nadlenosti lokalne
uprave, ali postoje i samostalne i javno financirane kole, poznate kao "slobodne
kole". 7Osnovna kola je besplatna. To znai da se obrazovanje, kolski prijevoz, nastavna
sredstva i kolski materijal (npr. olovke i papir) ne plaaju, bez obzira na to o kakvoj se koli
radi, a i hrana u koli je besplatna. Jedino to se plaa su izleti, ali i to u smanjenom iznosu.
Nekolicina internata, poznatih kao "privatne kole", finansira se privatno plaanjem kolarina.

Nastava se odvija samo u jednoj, prijepodnevnoj smjeni. Uenici na raunarima rade ve od

prvog razreda. Vjeronauka u kolama nema, kolarce se ne optereuje uenjem o historijskim
bitkama i ratovima, ali zato se od njih trai da ve od niih razreda rade na projektima koje su
sami odabrali. Na kraju devetog razreda polae se dravna matura iz samo tri predmeta:
vedskog jezika, engleskog jezika i matematike. Matura se boduje, a oni koji dobiju prolaznih
10 bodova ili vie (do maksimalnih 20 bodova) dobivaju certifikat o uspjeno poloenoj maturi.

Srednje kole dijele se na strukovne kole i gimnazije u kojima se ui 17 predmeta, od kojih su

dva openita i pripremaju uenike za studijsko obrazovanje. vedski srednjokolci mogu birati
izmeu nekoliko razliitih programa i vie se usmjeriti prema ekonomiji, drutvenim naukama,
prirodnim naukama, umjetnosti ili drugom. Obavezni predmeti na svim programima su
matematika, engleski, vedski, umjetnost, prirodno podruje, drutveno podruje, religija i
tjelesni.

Ukoliko mladi veanin eli studirati, jo mora proi dvogodinji program za osposobljavanje
za eljeni fakultet i poloiti internacionalni (IB) i europski bakalaureat (EB). Ono to potvruje
da je obrazovni sistem u vedskoj na zaista visokom nivou jeste injenica da je svaki deseti
student u vedskoj doao iz inostranstva. Dakle, obrazovni sistem u vedskoj atraktivan je
studentima irom svijeta.8

7
https://hr.wikipedia.org/wiki/Obrazovanje_u_%C5%A0vedskoj
8
https://pogledkrozprozor.wordpress.com/2016/08/31/vedski-obrazovni-sustav/

11
SWOT analiza9

Prednosti: Slabosti:
1. Prirodni resursi 1. Pad stope nataliteta
2. Privreda utemeljena na izvozu 2. Visoko koncentriran bankarski sektor
3. Otvorena i konkurentna ekonomija 3. Visoki porezi
4. Strateka lokacija
5. Snane javne finansije
6. Visoko obrazovano radno stanovnitvo

vedska

Mogunosti: Prijetnje:
1. Veliki suficit na tekuem raunu i 1. Rast cijena nekretnina
uravnoteen proraun
2. Pretjerano dugovanje stanovnitva
2. vedska je jedna od zemalja koja
najvie izdvaja za istraivanje i razvoj 3. Starenje stanovnitva

2.2.2. Norveka

Ope informacije10

Norveka (Kraljevina Norveka) je drava Nordijske regije Sjeverne Evrope koja obuhvata
zapadni dio Skandinavskog poluotoka, kao i otok Jan Mayen te arktiko otoje Svalbard.
Najvei dio zemlje granii sa vedskom na istoku, dok najsjevernija regija granii
s Finskom na jugu i Rusijom na istoku. Krajnji jug
od Danske razdvaja moreuz Skagerrak. Razvedena norveka obala uz Atlanski

9
SWOT analiza (akronim engleskih rijei - Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) omoguava
sagledavanje unutranjih faktora razvoja (prednosti i slabosti) i vanjske faktore (mogunosti i prijetnje).
10
https://hr.wikipedia.org/wiki/Norve%C5%A1ka

12
ocean i Barentsovo more dom je znamenitih fjordova. Ovu zemlju povrine 385.252 km2
nastanjuje oko 4,9 miliona stanovnika. Norveka je jedna od najrjee naseljenih
drava Evrope. Glavni grad je Oslo. Norveka je ustavna monarhija i parlamentarna
demokratija. Unitarna je drava s administrativnom podjelom na dvjema razinama: na okruge i
opine. Iako je norveki narod dvaput na referendumima odbio ulazak svoje drave u Evropsku
uniju, Norveka usko sarauje s tom zajednicom, zemljama lanicama, kao i sa Sjedinjenim
Dravama. Norveka je jedan od glavnih finansijskih pokrovitelja UN-a. Suosniva je UN-
a, NATO-a, Vijea Evrope i Nordijskog vijea, te lanica Evropskog ekonomskog
prostora, WTO11-a i OECD12-a.

Po zavretku Drugog svjetskog rata, Norveka je doivjela nagli privredni rast koji je u prve
dvije decenije otpoeo s industrijalizacijom pomorskog saobraaja i trgovine, da bi se od
ranih 1970-ih nastavio eksploatacijom velikih nalazita nafte i prirodnog
plina u Sjevernom i Norvekom moru. Danas je Norveka po monetarnoj vrijednosti trea
najbogatija drava svijeta, s najviom kapitalnom rezervom po stanovniku. Norveka je peti
najvei izvoznik nafte, a naftna industrija zauzima etvrtinu njezinog BDP-a. Norveka obiluje
naftom, prirodnim plinom, hidroenergijom, umama i mineralima. Druge vane grane
industrije ukljuuju prijevoz, preradu hrane, brodogradnju, metalurgiju, hemijsku
industriju, rudarstvo te drvnu i papirnu industriju.

Obrazovni sistem

Sva djeca u Norvekoj imaju pravo na desetogodinje obrazovanje u osnovnoj koli. Djeca
kreu u prvi razred u godini i kojoj pune est godina. Uenici od 1. do 7. razreda dobijaju
usmeni ili pismeni kontrolni zadatak, ali ne i ocjene dok uenici od 8. do 10. razreda dobijaju
ocjene u svim predmetima. Sva djeca osnovne kole prelaze automatski u sljedei razred nakon
ljetnog raspusta, neovisno o kolskim rezultatima djeteta. Dakle, niti jedno dijete ne ponavlja
razred.

Osnovna kola je organizirala na isti nain u cijeloj zemlji i svim uenicima se predaje prema
istom nastavnom planu. Pored javnih osnovnih kola, postoje i neke privatne kole, ali samo
oko 2,5% djece u Norvekoj pohaa privatne kole.

11
WTO Svjetska trgovinska organizacija, osnovana 1995. godine
12
OECD Organizacija za ekonomsku suradnju i razvoj

13
Osnovna kola je besplatna za uenike i roditelje. Uenici posuuju udbenike u koli i dobijaju
besplatan kolski pribor. Javna sluba snosi sve trokove, a najvei trokovi su svakako plate
za nastavnike, te izgradnja i funkcionalnost kolskih zgrada.
U privatnim kolama roditelji plaaju kolarinu. Ipak, plaaju samo jedno uee, dok drava
plaa ostatak cjelokupne cijene kolskog mjesta.13

Norveka nudi studentima jedinstveno edukativno iskustvo, a univerziteti u Norvekoj primaju

aplikacije od studenata irom sveta.

Meunarodna saradnja je prioritet u svim sektorima norvekog obrazovnog sistema, a

univerziteti i fakulteti se trude da prime to vie studenata iz inostranstva. Oko 15.000 stranih
studenata je trenutno upisano na norveke fakultete i na raspolaganju su im razni studijski
programi osnovnih i postdiplomskih studija. U Norvekoj se moe studirati preko razmjene,
meunarodnih sporazuma ili samostalno. Ono to Norveka nudi jeste irok izbor fakulteta.
Norveki obrazovni sistem se sastoji od osam univerziteta, devet specijalizovanih
univerzitetskih ustanova, 20 dravnih fakulteta, dve akademije umetnosti i 16 privatnih
fakulteta.14

13
http://www.samfunnskunnskap.no/?page_id=578&lang=sh
14
http://fakulteti.edukacija.rs/studiranje-u-inostranstvu/studije-u-norveskoj

14
SWOT analiza

Prednosti:
1. Obilje prirodnih resursa
2. Mnoge javne i kooperativne investicije
3. Rastui dohodak
4. irok politiki konsenzus
5. Solidan bankarski sistem
Slabosti:
1. Budet u deficitu bez nafte i plina
2. Konkurentnost pogorana visokim
platama
3. Nedostatak radne snage u sektorima s
visokom dodanom vrijednou

Norveka
Mogunosti:
1. Otkrivanje novih naftnih polja
2. Norveka valuta predstavlja utoite za Prijetnje:
investitore 1. Stvaranje monopola koji usporavaju
3. Mogunost za uspostavljanje novih razvoj
"businessa" 2. Javni sektor prodaje i kupuje u isto
4. Norveka ima dobar ugled to znai da vrijeme
su proizvodi iz ove zemlje esto
preferirani

2.2.3. Danska

Ope informacije15

Danska (Kraljevina Danska) je drava koja se nalazi u sjevernoj Evropi. To je najjunija

drava nordijske regije koja se nalazi jugozapadno od vedske i juno od Norveke, a na jugu
granii sa Njemakom. Kraljevina Danska je suverena drava koja se sastoji od Danske i dvije
autonomne konstitutivne drave na sjeveru Atlantskog okeana: Farskih otoka i Grenlanda.
Danska ima povrinu od 43.094 km i populaciju od 5.699.200 stanovnika. Zemlja se sastoji
od poluotoka Jutland i arhipelaga od 443 otoka, od kojih je 70 naseljeno.

15
https://bs.wikipedia.org/wiki/Danska

15
Sadanji Ustav Danske je potpisan 5. juna 1849. godine, zavravajui apsolutnu
monarhiju koja je zapoela 1660. godine. Uspostavlja se ustavna monarhija koja je
organizovana kao parlamentarna demokratija. Vlada i nacionalni parlament imaju sjedite
u Kopenhagenu, glavnom i najveem gradu Danske. Danska je postala lanica Evropske
ekonomske zajednice 1973. godine, zadravajui svoju valutu krunu. lanica je NATO-
a, Nordijskog vijea, OECD-a, OSCE16-a, Ujedinjenih nacija i dio je engenskog prostora.

Najznaajniji gradovi, osim glavnog grada Kopenhagena, su Aarhus, Aalborg i Odense.

U zemlji ivi oko 5.5 miliona ljudi, od kojih skoro etvrtina ivi u Kopenhagenu. U Danskoj
se govori danski jezik, a pored danskog, govori se i farski, grenlandski, turski, njemaki, ali i
pakistanski i bosanski.

Obrazovni sistem

Danski kolski sistem je uvijek bio decentralizovan i odluke o sadraju se donose na lokalnom
nivou. Ova autonomija je doivjela vrhunac za vrijeme prole decenije udvostruavanjem
politikih napora da delegiraju administraciju od Ministarstva obrazovanja prema lokalnim
vlastima i od lokalnih vlasti prema individualnim kolama, uporedo sa nastojanjima da ojaa
uticaj roditelja i uenika u svakodnevnom radu njihove kole. Obrazovni sistem ove zemlje
mijenjan je posljednji put 1993. godine i od osnivanja je izvreno samo pet veih izmjena.

Obrazovanje je obavezno u Danskoj za svakoga od 7 do 16 godina. Bez obzira da li se

obrazovanje stie u dravnoj, privatnoj koli ili kod kue, stvar je izbora, sve dok se potuju
odreeni standardi i dok se izuava adekvatan broj predmeta.

Veina djece zavrava devet razreda kole u dravnom sistemu, sa desetom opcionom
godinom. Za sve vrijeme desetogodinjeg kolovanja djecu vodi isti razredni nastavnik,
uglavnom nastavnik danskog jezika.17

Danski obrazovni sistem je osmiljen tako da promovie kreativnost, inovaciju, analitiko i

kritiko miljenje. Studentima u Danskoj je na raspolaganju moderno obrazovno okruenje
gdje mogu da ue od mnogih strunjaka i budu dio meunarodno priznatih organizacija.
Globalna saradnja izmeu fakulteta, kompanija, naunih parkova i istraivakih instituta ini

16
OSCE Organizacija za evropsku sigurnost i suradnju
17
http://www.glbrain.com/index.php?r=tool/view&id=10573&toolType=4

16
Dansku zemljom savremenog obrazovanja koja u potpunosti ispunjava potrebe trita rada u
svijetu.18

SWOT analiza

Prednosti: Nedostaci:
1. Fleksibilno trite rada 1. Ima jednu od najviih svjetskih stopa
poreza na dohodak graana
2. Najvei evropski izvoznik nafte
2. Visok stepen ovisnosti o trgovini s
3. Relativno niska stopa nezaposlenosti drugim zemljama
4. Visok ivotni standard 3. Smanjenje konkurentnosti proizvodnih
5. Danska ima jedan od najveih svjetskih preduzea
prihoda po glavi stanovnika 4. Visok dug stanovnitva
6. Energetska samodostatnost

Danska

Mogunosti: Prijetnje:
1. Energetska neovisnost i u potpunosti 1. Nestabilni vremenski uvjeti i prirodne
koritenje obnovljivih izvora energije nepogode (uragani, oluje, poplave..)
2. Nudi mnogo poslovnih mogunosti 2. Pad nataliteta

2.2.4. Finska

Ope informacije19

Finska (Republika Finska) je nordijska drava u sjeveroistonoj Evropi, ograniena Baltikim

morem na jugozapadu, Finskim zaljevom na jugoistoku i Botnikim zaljevom na zapadu.
Finska ima granice sa vedskom, Norvekom i Rusijom. landski Otoci, uz jugozapadnu
obalu, su pod Finskom vrhovnom vlau dok uivaju ekstenzivnu autonomiju.

18
http://fakulteti.edukacija.rs/studiranje-u-inostranstvu/studije-u-danskoj
19
https://hr.wikipedia.org/wiki/Finska

17
Povrina Finske je 338.145 km2 sa 5.183.545 stanovnika s prosjenom gustinom naseljenosti
od 15 stanovnika po km2 to Finsku ini jednom od najrjee naseljenih zemalja u Evropi. Finci
pripadaju ugrofinskoj skupini naroda, ine vie od 93% populacije i govore finskim jezikom.
Uz finski slubeni jezik je i vedski. Finska je 1995. godine postala lanica Evropske unije.

Obrazovni sistem20

U Finskoj je obrazovanje besplatno za sve, na svim nivoima obrazovanja, imaju bespalatne

obroke, socijalno i zdravstveno osiguranje, a uenici tokom osnovnog kolovanja dobivaju i
besplatne udbenike. kolama je najstroije zabranjeno da prikupljaju bilo kakav novac od
roditelja. U petom razredu kola plaa ak i kampovanja, izlete, posjete pozoritu i sl. Osnovna
kola traje 9 godina ( 6 + 3 ), a srednja kola 3 godine, mada oni koji ele mogu srednju kolu
da zavre i za dvije godine, a uenici koji imaju problema sa uenjem ili svakodnevne treninge
mogu da idu po "sporijem programu" etiri godine.

Velika matura se polae na kraju srednje kole i to iz etiri predmeta: finski, matematika,
engleski i vedski (koji je obavezan jezik jer je u Finskoj jedan od dva slubena jezika). Jedan
ispit mora biti sa znanjem na naprednom nivou.

U skladu sa dravnom politikom Finske, kolovanje na finskim univerzitetima je besplatno za

domae studente i dravljane Evropske unije. Zanimljivo je da Finska u obrazovanje jednog
stanovnika godinje uloi oko 1500 eura.

20
http://mojafinska.blogspot.ba/2012/03/finski-model-obrazovanja.html

18
SWOT analiza

Prednosti:
Nedostaci:
1. Razvijena industrija
1. Ovisnost finskog bankarskog sektora o
2. Kvalificirana radna snaga i povoljna vedskom i danskom finansijskom
poslovna klima sektoru
3. Prirodna bogatstva (ume) 2. Starenje stanovnitva
4. Visok standard ivota
5. Jedan od najboljih obrazovnih sistema
u svijetu

Finska
Mogunosti: Prijetnje:
1. Stvaranje inovativne radne klime 1. Slabljenje izvoznih sektora

2.2.5. Island

Ope informacije21

Island je otona drava na samom sjeveru Evrope. Island se nalazi u sjevernom Atlantskom
oceanu, malo junije od arktikog kruga, koji prolazi kroz mali otok Grmsey uz sjevernu obalu
Islanda, ali ne kroz sam Island. Za razliku od susjednog Grenlanda, Island se smatra
dijelom Evrope, a ne Amerike i 18. je otok po veliini u svijetu.

Otok je geoloki vrlo aktivan. Od ukupno 140 vulkana, 25 ih je aktivno, a najznaajniji je

Hekla. 2010. godine dogodila se znaajna erupcija vulkana Eyjafjallajkull koja je privremeno
prekinula zrani saobraaj diljem Evrope zbog vulkanske praine. Oko 10% otoka je pod
ledom. Island je bogat gejzirima. Sam otok ima mnogo fjordova du obale, gdje se nalazi i
veina gradova, jer je unutranjost Islanda, hladna i negostoljubiva pustinja.

21
https://hr.wikipedia.org/wiki/Island

19
Ukupna povrina Islanda iznosi 103.125 km2. Broj stanovnika je 290.570 i Island je jedna od
najrjee naseljenih drava na svijetu. Stanovnici Islanda su uglavnom
potomci norvekih i keltskih doseljenika.

Glavni grad je Reykjavk, dok su vei gradovi Akureji, Husavin i Keflavik gdje se nalazi
nacionalna zrana luka.

Obrazovni sistem

Obavezno integrisano osnovno i nie srednje obrazovanje pohaaju uenici od 6 do 16 godina.

Nakon toga, ovisno o kolskom uspjehu, biraju izmeu opeg ili strukovnog vieg srednjeg
obrazovanja u trajanju od etiri godine. Nakon opeg obrazovanja mogu upisati fakultet ili
visoku kolu, a nakon strukovnog viu strukovnu kolu.

Kurikul im je izrazito usmjeren na vjetine, to se vidi iz rasporeda sati jer imaju kuhanje,
stolarstvo i ivanje kao obavezne predmete do 14. godine. Tinejderi imaju 20% satnice
izborno, a nudi im se pregrt mogunosti od uobiajenih jezika, sportova ili dodatne
matematike pa sve do izrade filmova ili predmeta od srebra. Takoer, tinejdere dijele u grupe
ovisno o sposobnostima, odnosno uenici kojima se profesori trebaju najvie posvetiti idu u
razred u kojem ima najmanje uenika, a oni izvrsni idu u razred s najvie uenika jer im treba
najmanje nastavnikove pomoi. Maturanti polau nacionalne zavrne ispite.

Preduslov za upis na fakultet je maturski ispit ili slina kvalifikacija. Postoji sedam univerziteta
u ovoj zemlji, a veina ih se finansira iz dravnog budeta dok su neki privatni. Trenutno ima
18.000 studenata od kojih 5% ine studenti iz stranih zemalja. Inostrani studenti dolaze u Island
ili preko programa razmene ili kao redovni studenti.

20
SWOT analiza

Nedostaci:
Prednosti:
1. Otok je siromaan rudama, tako da su
1. Visoka razina zdravstvene zatite Islanani u tom segmentu u potpunosti
2. Najvei izvoznici ribe na svijetu ovisni o uvozu
3. Jako civilno drutvo 2. Slaba naseljenost
4. Stanovnici veine gradova imaju toplu
vodu i grijanje po vrlo niskim cijenama
5. Visoka prosjena ivotna dob
6. Bogatstvo geotermalnim
izvorima
Island
Mogunosti: Prijetnje:
1. lanstvo u Evropskoj Uniji 1. Mogue erupcije vulkana, s obzirom da
je Island jedno od vulkanski najaktivnijih
mjesta na svijetu

2.3. Najpoznatiji brendovi/kompanije

2.3.1. IKEA

Kompanija IKEA je dobila naziv po incijalima svog osnivaa Ingvara Kamprada i poetnim
slovima farme Elmtaryd i grada Agunnaryd u kojem je odrastao. To je jedan od najveih
svjetskih koncerna koji se bavi prodajom namjetaja. Osim namjetaja IKEA prodaje i
nekretnine, te posjeduje restorane koji se nalaze u IKEA-inim trgovakim centrima. IKEA je
osnovana 1943., a prvi prodajni centar je otvoren 1958. u vedskoj. Nedugo nakon toga, centri
se otvaraju i u Norvekoj i Danskoj. Sedamdesetih godina 20. stoljea poela su otvaranja u
ostalim dijelovima Evrope i svijeta. Do danas IKEA ima 332 trgovine u 38 drava svijeta.
Najvee trite IKEA danas ima u Njemakoj, gdje postoje 43 prodajna centra. IKEA je
poznata po pristupanim cijenama, specifinom dizajnu i katalogu, koji se godinje proizvede
u 200 milijuna primjeraka. Zanimljiv podatak je da je IKEA je u 2014. godini ostvarila bruto

21
prihod od 38 milijardi dolara, to je recimo za usporedbu, vie od drutvenog bruto proizvoda
Srbije. Kompanija oekuje da ce svoju dobit do 2020. godine udvostruiti.22

Slika 2. SWOT analiza kompanije IKEA

Izvor: https://www.emaze.com/@AIFFQQCF/IKEA

2.3.2. Nokia

Ininjer rudarstva Fredrik Istvam osnovao je 12. maja 1865. godine kod
rijeke Tammmerkoski svoju prvu tvornicu papira. Nakon otvaranja druge tvornice 1871.
godine na rijeci Nokiatvirn preduzee postaje dioniko drutvo pod imenom Nokia. U prvoj
polovini 20. stoljea Nokia je prozvodila gumene tokove, izme i kablove za slabu i jaku
struju. 1960. osniva se odjeljenje za elektroniku. Od 1970. Nokia proizvodi i elektronske
komponente za telekomunikaciju. Danas je jedan od najveih svjetskih
proizvoaa telekomunikacijske opreme, a proizvodi mobilne telefone, opremu za fiksnu i
mobilnu telefoniju, ISDN, irokopojasni pristup, VoIP i beino umreavanje (WLAN).

22
https://hr.wikipedia.org/wiki/IKEA

22
Sjedite tvrtke nalazi se u gradu Espoo, susjednom gradu Helsinkija. Tvrtka ima proizvodne
pogone, predstavnitva i istraivake centre diljem svijeta. Nokijin je odjel za mobilnu
telekomunikaciju 2013. godine kupio Microsoft.23

2.3.3. Ericsson

Ericsson je najvei svjetski proizvoa opreme za izgradnju

mobilnih telekomunikacijskih mrea, s trinim udjelom od 38 % i jedna je od najveih
vedskih tvrtki. Bavi se telekomunikacijskom opremom, podatkovnim komunikacijskim
sistemima, te povezanim uslugama, koje pokrivaju cijeli niz tehnologija, ukljuujui mobilne
mree. Izravno i preko podrunica, Ericsson takoer ima vanu ulogu u podruju mobilnih
ureaja, kablovske televizije i IPTV sistema. Ericsson je takoer bio izumitelj Bluetootha.

Ericsson posluje u vie od 180 zemalja, s vie od 17.700 zaposlenih u vedskoj, a takoer ima
znaajnu prisutnost u dravama kao to
su: Brazil, Kanada, Kina, Finska, Indija, Irska, Italija, Maarska, Velika Britanija i SAD. 24

2.3.4. Volvo

Volvo grupa ili samo Volvo je vedski proizvoa komercijalnih vozila kao to
su autobusi, kamioni i automobili.

Ime Volvo je registrirano u maju 1911. godine kao odvojena tvrtka od tvrtke SKF koja je
proizvodila kugline leajeve. Namjera je bila pod tim imenom napraviti posebnu seriju
kuglinih leajeva, no ideja je kratko trajala i SKF je odluio da svi njegovi proizvodi budu
pod oznakom SKF.

Tvrtka Volvo nije bila aktivna sve do 10. augusta 1926. godine kada je vodstvo SKF-a nakon
jedne godine priprema odluilo zapoeti proizvodnju 10 prototipova i Volvo postaviti kao
manufakturnu tvornicu automobila. Volvo je postala nezavisna tvrtka 1935. kada je SKF
prodao svoj udio u toj tvrtci. Prva serija Volvo automobila, Volvo V 4, izala je iz tvornice 14.
aprila 1927. i to je postao slubeni datum osnivanja Volva.25

23
https://hr.wikipedia.org/wiki/Nokia
24
https://hr.wikipedia.org/wiki/Ericsson
25
https://hr.wikipedia.org/wiki/Volvo

23
2.3.5. LEGO

LEGO je veliki danski producent djeijih igraaka, ije se sjedite nalazi u danskom
gradiu Billund. Ime "Lego" je kombinacija danskih rijei Leg i Godt, to znai "lijepo se
igraj". U poetku je LEGO pravio samo drvene igrake, ali zadnjih 40 godina koriste samo
plastine kockice.

Lego je vrsta igraaka koja se sastoji od malih plastinih dijelova koji se mogu meusobno
spajati, i na taj nain napraviti skoro sve to se moe zamisliti. Dijelovi se jednostavno spajaju
i razdvajaju (ne koriste se ljepilo, makaze i slino) to doprinosi brzini sklapanja. Dijelovi su
izraeni od trajnih materijala, tako da igranje moe da traje godinama. Prve Lego kocke su
napravljene 1949. godine.26

2.3.6. JYSK

JYSK je internacionalni maloprodajni lanac porijeklom iz Danske koji prodaje sve potreptine
za kuu, a vlasnik lanca je izvorni osniva Lars Larsen.
1979. godine kad je otvorio svoju prvu trgovinu, u drugom po veliini gradu u Danskoj,
Aarhusu - koja se, uzgred, tu i danas nalazi - Larsen je imao velike ambicije, no nije mogao ni
naslutiti kojom e se brzinom njegov posao razvijati. Larsen je, potom, otvorio nekoliko
uspjenih JYSK trgovina irom Danske, a 1984. godine otvorio je i prvu trgovinu izvan granica
Danske, tanije u susjednoj Njemakoj.

Danas JYSK grupa obuhvata nekih 2.400 prodajnih objekata u 48 zemlaja svijeta. Godinji
promet grupe je priblino 3,12 milijarde eura. Razvoj je stabilan i kontrolisan, a osoblje
obuhvata priblino 21.000 zaposlenika. 27

26
https://bs.wikipedia.org/wiki/Lego
27
https://jysk.ba/o-jysk-u

24
 3. ZAKLJUAK

S obzirom na sve navedeno, skandinavske zemlje slijedei tzv. Nordijski model imaju vie

prednosti nego nedostataka. To su zemlje sa najviim dohodcima po glavi stanovnika i njihovi

graani imaju visok ivotni standard. Moda plaaju visoke poreze, ali veini stanovnika to ne

predstavlja problem, s obzirom na injenicu da im je sve obezbijeeno od zdravsta,

obrazovanja, javne sigurnosti i to na vrlo visokom i zavidnom nivou. Zdravstvo je do te mjere

dobro ureeno da uopte ne postoji potreba za privatnim klinikama, a poticaji ka daljnjem

kolovanju i obrazovanju su takoer veliki. Ove zemlje su bogate i prirodnim resursima, imaju

razvijenu privredu i zbog svega nevadenog smatraju se jednim od najsretnijih mjesta za ivot.

25
 4. POPIS SLIKA

Slika 1. Skandinavske zemlje

Slika 2. SWOT analiza kompanije IKEA

5. LITERATURA

Knjige:
Hodi K., ejvanovi F., Ekonomska politika, Institut za ekonomiku poljoprivrede
Beograd, Ekonomski fakultet Univerziteta u Tuzli, Otvoreni Univerzitet Apeiron
Travnik, Beograd-Tuzla-Travnik, 2010.

Web izvori:
http://aced.ba/site/ekonomski-razvoj/
https://dalsivalter.info/ekonomska-analiza-kombiniranje-kapitalizma-i-socijalizma-
zasto-je-nordijski-model-uspjesan/
http://www.nordicpoint.net/skandinavija.php
https://pogledkrozprozor.wordpress.com/2016/08/31/vedski-obrazovni-sustav/
http://www.samfunnskunnskap.no/?page_id=578&lang=sh
http://fakulteti.edukacija.rs/studiranje-u-inostranstvu/
http://www.glbrain.com/index.php?r=tool/view&id=10573&toolType=4
http://mojafinska.blogspot.ba/2012/03/finski-model-obrazovanja.html
https://jysk.ba/o-jysk-u
https://bs.wikipedia.org/wiki/Po%C4%8Detna_strana

26