Professional Documents
Culture Documents
AYA
of Madhvacarya (Anandatrtha)
ISBN 0-9703421-9-5
http://www.dvaita.org
kernel version 1.95, 2001-11-09
wu4uRu
eu|Lu|ywguaaPuLuxLuPv>^|x}u
4|wLuxkuuxeuLuxguaTu`uuxeuLuLuW
TuIvu^uv/uKLuSLu/uxIvJ|ev
L|wu|wPuu4uRvSTu`|yw*u^uxuWW
owuxPv4v^ux`ux`u5fPuuxgv[v`uLuLvLu^uxSJ^ux/uNuu
|xwb|g|wjPuL|uxeu|wLuuxLuuRuxeuuxNuR|uvGuxu!LuuxSIv^ux*u/uNu
|wPu Tu`vJ/ui|q Tu`uuxTu|xw^uxuR|weuuxOeuxLu|$\xPuRuyPu*|TvLuLu
`uxPuv0L|yw`uxuuxMv*u/uiuxgv/uyTu`vJPu1uCR|/uj/|eua^uvPuNuuRuxg|wj
ux|weu|wLuuxR|Pux /uNuPureuuxOeubv0P|uxgv[v`uLvQ/uNu/uiur
lTuv0g|wj`uxu1uCR|/uiuRux*vq*|Rux/uxJv04v^ux`uxr=|ywHf
TuMR|yw
g|wjPv`|TvGuu`u>Ru *uzvuLv`u *`uu`uguxCxu/uiuRuxu`uu`u!LuM/|
Rux/uxJv0'Pu*|yPuRuxg|yQfg|wjPv`|PuaPuu`ur^uv`ux=|wu`ux
^uv`ux*uSu`ux$\xPuRuxeua^uv0Su|uvGuqx!Tu^uxx*uv/uxLuP|Pu`uL|
TvGuu`u^uvu4uaL|^ux*vqPurw*uzuRuuxLux*`uu`u^uvu4uaL|RuG|_xLux
$\xuPuRux4v^ux`uxSJ_xfg|wjPv`|
LuguTuuvPuSJ^ux/uNuP|$RuxuPuxPuxu`|/|R|w*ua/|MjP|w
qPuRux$qa/uyeuxq[uPurf/uxuL|CR|CRuriuuHfTu4v`uuvHPu
*v^uxLuLueuxLuv0P|Pu`uL|euux/ueuuuxyq Dw*v4v^ux`|w|yPubvPu
Tu`|yku=vS/uiu*uzM/uiuyg|y`u\`ur$PuxRvu[u/uuLuRuRuxTvOeuxL|w|
LuR|w*uRv`v^uxJeu`uI|/uiux
owowPvuvRuMwNuowTvPu`ux
owTuruv`ux
[uGv`u*|wa
![u^uxuxEvQu`ux
!GuxU
Foreword
Shrisha Rao
February 21, 2002, Madhva Navami
1
Preface to the Devanagar Edition
One of the biggest hurdles a person or even a community faces is the acceptance of standards
that are too low. It is often all too easy to look at others who do not try to improve at all,
and think ones puny efforts to be wonderful. Similarly, there is the possibility of making the
de facto standard of cases where sage counsel would otherwise advise. It is without doubt
that such ills, and the sloth and disillusionment that result from them, are at the very heart of
most problems that todays individual, and todays society, face.
One of the problems in this context is, of course, the fact that there are so few inspirational
examples to follow, and so many examples of people, even those who reach positions of
eminence, falling victim to basal instincts. This is where the Mahabharatas role lies in
molding the individual and society for the better; for untold generations now, the lives and
conduct of many thinking people have been improved by exposure to the moral message
of the Mahabharata, whose powerful story sets out in clear terms the solutions of many a
difficult moral dilemma.
Although of late it has come to be regarded as a loosely-spun yarn woven by the hands of
many authors, it is not at all very reasonable to believe that the Mahabharata was composed
incrementally, over a period of time. There is far too much consistency in the text for one to
accept that. Even granting that the author(s) of the Mahabharata had a free rein to create any
fictional account (s)he or they pleased, the story narrated is still a tremendous achievement.
Under similar circumstances, for instance, the late Isaac Asimov effectively abandoned his
famous Foundation series after the third novel for over three decades in the prime of his
life, and then came back to weave a wholly different yarn only loosely connected to his
earlier writings in his last couple of books in the series, in fact, he went back to a hypo-
thetical time before the start of his first novel, and described events leading up to that start.
Even so, he himself was obliged to admit, there were far too many inconsistencies in the
original trilogy itself, which is what caused him to effectively abandon the plan he had so
meticulously laid out in them. All this in spite of the fact that Asimov was an uncommonly
skilled writer of both fiction and non-fiction, with over 400 published books and anthologies,
and his Foundation series did not even pretend to convey a moral message. Asimovs expe-
rience in this matter is hardly unique internal conflicts arise as a rule in all long-running
writings, plays, etc. (such as the conflicts among the various Sherlock Holmes stories and
novels).
2
As such, it is a remarkable wonder that the Mahabharata, even with one author (the most
reasonable assumption under the circumstances) could achieve such coherence and freedom
from internal conflict, in a saga spanning several generations, with dozens of varied char-
acters described with an incredible richness of detail. There sure are interpolations, vari-
ances in reading, etc., as Madhva notes in II-3, et. seq., but enough of the ur-Mahabharata
or the root text can be glimpsed through the mess to admire the beauty and grandeur of
the original even the interpolators and others have not succeeded in marring the mono-
lithic unity of the text. Madhvas quote therefore urges (II-51): kohyanyah. pun.d.arkaks.an
mahabharatakr.d bhavet ? (Who else but the Pundarikaks.a Himself could possibly have
composed the Mahabharata?)
The bald claim that a text of the size of the Mahabharata needs must have had more than one
author, is not convincing, therefore, as there is no science that would determine how much
text could be attributed to one individual, beyond which a second author must be posited.
There also is no philological or linguistic analysis offered that would prove the authorship
of more than one distinct individual. Last but not the least, there is no historical or literary
record that would suggest the existence of older, smaller texts which were then added onto.
Therefore, the claim [WD75] that the Mahabharata was incrementally composed over the
period from 300 BCE to 300 CE is without basis.
Another issue that needs to be considered is the common view that the Mahabharata is post-
Buddhist as it mentions the Buddha. This is open to much objection, since the mere use of
the name cannot be considered decisive evidence in this regard. For by the same standard
one would be obliged to say that Rg Veda I-141 must have been composed after Madhva,
as it mentions him. If it be claimed that the mention in the RV has been misappropriated to
mean the historical Madhva, then we may note that the same argument could be applied as
easily in case of the reference in the Mahabharata to the Buddha; that too may have been
incorrectly interpreted to refer to the historical individual. There certainly is hardly a match
between the Buddhist story of Buddhas life, and the versions in the Vedanta literature.
If it is held that the preponderance of bhakti themes and Puran. ic mythology in the Mahabharata
is proof positive of its origin after Buddhism, then that also is open to question. It is accepted
by all that Pan.in, the well-known grammarian, lived before Buddha, certainly not later than
the 5th century BCE, and some scholars are not uncomfortable dating him to the 8th century
BCE. His commentator Patanjali is given a terminus ad quem of the 2d cent. BCE. It would
make more sense to date even Patanjali to a time before Buddhism, noting that he does not
3
seem aware of its criticisms of the Vedas while he is alive to many other criticisms, but that
need not be done. Even with the accepted dates, one is justified in asking: why does Pan. in
make reference to the Bhagavad Gta by saying vasudevarjunabhyam . vun (IV-3-98 in the
As.t.adhyay), and to the Puran.as by saying puran.aproktes.u brahman.akalpes.u (IV-3-105,
ibid.)? Theres some food for thought, and one may even note that acceptance of Puran. ic
mythology is to be found in Pan. in, and that his commentator early on [SD91] refers to
the whole range of shastra literature including Itih asa and Puran.as (alleged to have come
much later than him), independently as well. Pan. in himself refers to bhakti (IV-3-95, ibid.),
which in any event is also found in the Black Yajur Veda (III-2-8-9) [MYS73], a text that
is of earlier date than Buddhism by any estimate (the exact quote therein is praj a nirbhakta
anutapyamana souls devoid of bhakti suffer greatly).
The reasons given for dating the Mahabharata and other similar literature like the Puran. as to
after the advent of Buddhism therefore do not carry any weight, and they must properly be
dated earlier only.
Any proper and thorough study of the Mahabharata would require an understanding of the
meanings of the uncommon words used in it. These themselves are to be determined by
philological and other comparisons with texts of similar contemporary schools or genres
with whom a great deal of its context is shared. Madhvas work is of great value as it offers
much insight into the presentation of the context of the Mahabharata in an abundance of
contemporary or subject-related texts that gloss important parts of its story, and thus help
decide the meanings of specific terms in its highly involved style of usage.
The Mahabharata-Tatparya-Nirn.aya of Madhva is therefore of great value, not only as a
work that is quintessentially his, but also as a work that is a remarkable achievement of
internal consistency and a valuable aid to the modern as well as the traditional study of
the Mahabharata itself, as the serious scholar will not fail to appreciate. One significant
difference that may be noted between this text and other works on the Mahabharata is that it
is only this one that even attempts to explain the whole of that text. It is often fashionable to
draw global conclusions based on extremely limited perspectives, in spite of the clear fallacy
of such a method. That is why it is only the Mahabharata-Tatparya-Nirn. aya that explains key
riddles and conundrums, and remains uncontroverted all these years after its composition.
More about the Mahabharata-Tatparya-Nirn.aya and about its author may be learned from
[BNK81] and elsewhere.
4
Until now, the Mahabharata-Tatparya-Nirn.aya, as indeed other works of Madhva, has been
difficult to obtain, and has even been mostly out of print and available only in limited print
runs. Even when in print, the work has not been easily accessible to many. It is our hope
with the present effort to remedy these difficulties by creating an e-text and making it freely
available on the Internet, from where anyone interested may download and print a copy for
personal use. Other e-texts are in the process of creation and will also be added in due course.
The method used to create this text was the following. First of all, the text of the Mahabharata-
Tatparya-Nirn.aya was copied in ITRANS format from [BG71], the edition by Bannanje
Govindacharya based on the manuscript of Sr Hr.s.kesa Trtha preserved at the Palimar
Mat.ha, Udupi. (This version is arguably the most authentic one available in print, and its
editor notes many instances where early commentators prefer its readings over other ones.)
Our ITRANS encoding was then proofed against other published versions of the work, and
obvious errors were corrected where found. In a large number of instances, changes in the
readings from the vulgate are noted by Govindacharya in footnotes given in his edition; these
were useful, and almost always meant that we preferred his reading (since it meant that what
was given in his edition was not simply a printing error). In instances where a variation
was not noted in a footnote, we referred to Sr Vadiraja Trthas Bhavaprakasika commen-
tary [VP98], which was helpful in many cases. For instance, in XXII-162, the commentator
notes and honors two readings, and following him, so do we. Only in two instances, II-148
and XXXII-166, did we include verses that are not found in [BG71], based on their being
explained by the commentator word-for-word (showing his acceptance of them).
Footnotes are from the Bhavaprakasika where indicated. We do intend to publish that com-
mentary later, and the few notes given from there at this time are not so much intended for
their explanatory value per se as for their clarification of the nature of certain quotations
given in the main text. See for example the comment on II-51, where the commentator ex-
plains that vayuproktepi means that the cited verse is found even in the Vayuprokta, i.e.,
is found in the Mahabharata as well. This lays to rest the subliterate comments made by
Mesquita [RM97] upon this very point. (A detailed rebuttal of [RM97] is a topic for a future
effort, but in this regard, do see the long footnote to IX-135 giving a long extract from the
rare laks.an.asastra text cited in that instance, which we owe to Prabhanjanacharya [VP98]. 1 )
1
Mesquitas book has since appeared in an English translation [RM00]. His claims, and his premises,
are considered in a paper titled Madhvas Unknown Sources: A Review by Shrisha Rao and B.N.K. Sharma.
This paper is to appear in the 2002 issue of the journal Asiatische Studien/ Etudes Asiatiques, with a general
translation into Kannada by Srinivasa Varakhedi appearing in the monthly Sarvam ula published by the Palimar
5
A list of authorities cited by Madhva is also given as an appendix 2 ; this is not an exhaustive
list, but should be of some use. One problem is that many of the verses are quoted from the
Mahabharata itself, as might be expected, but are not found in the standard BORI edition
of the same. (It may be noted in this regard that B.N.K. Sharma observes [BNK81] that
the BORI edition has suffered for being created in ignorance of the Mahabharata-Tatparya-
Nirn.aya.) Other verses are found in that edition but are grossly distorted. Decision of verse
inclusion and reading by simple majority or plurality of the available manuscripts is indeed
an inadvisable procedure (see the footnote to II-54). However, we have given verse num-
bers, where traced, based on the BORI edition only; if, as we hope, at some later date the
Laks.alankara commentary of Sr Vadiraja upon the entire Mahabharata becomes widely
available through the web, we will give quotes based on its choices and readings, which are
probably much more sensible, at least where Madhva is concerned.
A computer program was used to generate an alphabetical listing of sloka-halves, and another
appendix gives this index 3, which may be useful if one is trying to locate a verse based on a
few words with which it begins. We hope to add another index of all variations in readings,
and our reasons for preferring whichever ones we did, in future. It is also our hope to continue
to refine the present edition in whatever manner possible, and also to add commentaries to
it. If readers of this material find the work useful and are inclined to give of their assistance
towards such end, we would be very grateful.
Mat.ha, Udupi. In this regard, also see the 2001 booklet, My Latest Four Research Papers by B.N.K. Sharma,
made available on www.dvaita.org with the authors permission.
2
This is not included in the present edition; see Preface.
3
This is not included in the present edition; see Preface.
6
Acknowledgements for the Devan agar Edition
This work was aided in no small part by the great deal of time devoted to proof-reading,
editing, comparing readings, etc., by Meera Tadipatri and Keshava Tadipatri. Proof-reading
was also undertaken in parts by Sridhara T.V., Thirumala Kulkarni, and Srinivasa Varakhedi.
Ramachandra Budihal provided a copy of Sr Vadiraja Trthas commentary [VP98] which
was used in collation. Anand Ravipati spent long hours coding and refining the Java pro-
gram that generated the slokardhanukraman.ika which is given as an index. H.H. Sr Sr 108
Vidyamanya Trtha Swamij of Palimar Mat.ha did us the honor of giving an asrvacana,
which was dictated to Vidwan Haridasa Bhat, and conveyed through N.A.P.S. Rao and Gau-
tham Nadig, who also helped inform Swamij about our efforts as a prelude to obtaining
his blessing. The Swamijs asrvacana was typeset using Baraha by Srinivas Kotekal, with
some assistance from Venkatesha Prasanna Tadipatri. The idea of using a translation of
Sr Raghavendra Trthas Bhava-Sangraha as an introduction to the Mahabharata-Tatparya-
Nirn.aya was suggested by B.K. Ramachandra Rao, and carried out by Keshava Tadipatri and
Thomas Head. The Devanagari parts of this document were coded in ITRANS 5.x and LATEX
thanks to an installation of the same by Raghunath Rao on the Dvaita account. Much help
in the intricacies of ITRANS was provided by Avinash Chopde, the creator of ITRANS,
and also by Shree Devi Kumar. B.N.K. Sharma and Bannanje Govindacharya offered us
much encouragement in this effort. My deepest and most heartfelt thanks are due to all these
people, and to any others whose contributions I may have neglected to mention.
Shrisha Rao
February 14, 2000, Madhva Navami
7
References
[MYS73] Mula Yajurveda Samhita The Banaras Hindu University Sanskrit Series, vol.
VIII, 1973, p. 287. PK3201 1973.
[WD75] Hindu Myths OFlaherty, W. D., Penguin Books, 1975, pp. 17-18.
8
Sr Raghavendra Trthas
Mahabharata-Tatparya-Nirn.aya Bhava-Sangraha
9
May this Lord of Rama protect us.
N.B. It may be asked why a work such as the Mahabharata-Tatparya-Nirn. aya is even
needed when the Mahabharata itself serves to explain its own meaning. The answer
is that that great work has been distorted greatly (cf. verses 3, et. seq. of the second
chapter), and other texts of its genre have also nearly disappeared, making it impos-
sible for the average person to make philological and philosophical determinations
of its total purport. Therefore, as commanded by the author of the Mahabharata
Himself, the great Acarya undertook the task of writing a text that would rescue the
deserving seeker from the morass of ignorance and uncertainty. See the commen-
tary of Sr Vadiraja Trtha on II-3 for details.
10
The third chapter is called Sarganusargalayapradurbhavanirn.ayah. (decision of the creation,
meta-creation, destruction, and appearance), and is summarized in the following sloka.
adau rupacatus..taym
. sr.jati yo devan puranukramat
brahman.d.am . puramabjajadivibudhan sr.s..tva haratyantatah.
sras..ta purvavadasya sarvajagato matsy adirupairbhavan
ramobhudanujanvito dasarathat payat sa nah. srpatih. 3
The fourth chapter is called Srramacarite Ayodhyapravesah. (in Sr Ramas story, the en-
trance into Ayodhya), and is summarized in the following sloka:
yadvr.ddhirjanamohin mudamita yaddarsanatsajjanah.
yenars.ipriyakarin.a nisicarhantra kratu raks.itah.
yohalyam. sapatim . vyadhat haradhanurbha nktvavahajjanakm
jeta vartmani bhargavasya nagarm . ramo gatovyatsa mam 4
11
Gautama Muni, removing her curse and uniting her
with her husband;
(The Lord who) broke the mighty bow of Siva;
(The Lord who) married Sta Devi;
(The Lord who) pretended to conquer one of His own incarnations,
Lord Parasurama;
(The Lord who) returned to His kingdom;
May this Lord Rama protect me.
The fifth chapter is called Srramacarite Hanumaddarsanam (in Sr Ramas story, the sight-
ing of Hanuman), and is summarized in the following sloka:
tyaktva rajyamito vanam . vacanato matusca kakaks.igam
daityam . vyasya vikarn.aghon.akhacarbandhun kharadn khalan
marcam. ca nihatya ravan.ahr.tam
. stam
. vicinvanniva
prapto vayusutena suryajayuja ramovatadvanditah. 5
(The Lord who) renounced His kingdom and went to the forest
to fulfill the promise given by His father Dasaratha
to His stepmother Kaikeyi;
(The Lord who) killed the demon present in the eye of the crow;
(The Lord who) killed all of the demons such as Khara, Marcha, and
other relatives of the demoness Surpan.akha (whose ears
and nose were cut by Laks.man.a);
(The Lord who) pretended to search for Sta Dev when she was abducted
by the demon-king Ravan.a;
May this Lord Rama, reached and served by the son-of-Vayu (Hanuman)
and the son-of-Surya (Sugrva), protect us.
The sixth chapter is called Samudrataran.aniscayah. (decision to cross the sea), and is sum-
marized in the following sloka.
sugrven.a sakhitvamapya sapatham . kr.tva vadhe valinah.
talan saptavibhidya valinidhanam . kr.tva svarajye sthitam
martan.d.im. ca vidhaya marutiyuja yamyam . disam. gacchata
stanves.an.amicchatabdhitaran.e ramovatat sam . stutah. 6
12
(The Lord who) graced Sugrva with His friendship;
(The Lord who) took a vow to kill Val;
(The Lord who) demonstrated His strength to Sugrva by felling seven
palm trees with a single arrow;
(The Lord who) killed Vali;
(The Lord who) installed Sugriva as king in the kingdom of monkeys;
(The Lord who) made Marut go south, crossing the ocean to
search for Sita;
(The Lord who) is praised and meditated upon always (by Maruti);
May this Lord protect us.
13
The eighth chapter is called Hanumati Srramadayadanam (the gift of Sr Ramas compas-
sion to Hanuman), and is summarized in the following sloka.
sindhum . daks.in.amagato dasamukhabhratris..tadobdhyarthito
badhva setumavapya raks.asapurim . sainyaih. kapinam . yutah.
hatven.drarikarrakarn.adasakadn raks.asan janakm
.
adayapya purm. svarajyapadavm
. praptovatadraghavah . 8
The ninth chapter is called Ramasvadhamapravesah. (Ramas entry into His own abode),
and is summarized in the following sloka.
praptah. samrajyalaks.mm
. priyatamabharatam . yauvarajyebhis.icya
svyan raks.an sutau dvau janakaduhitari pr apya yajnairyajan svam
stahetorvimohya ks.itijaditisut anarthito devasanghaih.
sadbhiryukto hanumadvarada upagatah. svam . padam. patu Ramah. 9
14
accompanied by the good beings;
May this Lord, boon-giver to Hanuman, protect us.
Lord Hari, who was extolled (even) by gods for His glories;
(Lord Hari who) removed obstacles and helping to churn the ocean of milk
(Lord Hari who) is praised by the gods for establishing correct knowledge;
(Lord Hari who) incarnated as Vedavyasa in Satyavat through
Parasara Muni;
(Lord Hari, who as Vedavyasa) established the classification of the Vedas;
(Lord Hari, who as Vedavyasa) authored many sastras
(such as the Brahma-Sutras and Mahabharata);
(Lord Hari, who as Vedavyasa) imparts right knowledge in good people;
(Lord Hari, who as Vedavyasa) destroyed the evil Kali present in the
hearts of good people;
May Sri Hari, this Vedavyasatmaka, protect us.
The eleventh chapter is called Bhagavadavatarapratijna (the Lords vow to incarnate), and
is summarized in the following sloka.
bhupa yatra pururavah. prabhr.tayo jata vidhoranvaye
yadvadya bharatadayah. kurumukha bhs.mambikeyadayah.
bhubharaks.ayakanks.ibhih. suravarairabhyarthitah. srpatih.
tatravirbhavitum
. sahamaravarairicchan harih. patu mam 11
15
and others like Bhis.ma and Dhr.taras.t.ra were born);
to relieve the sin-burdened earth;
May this Lord, who is the consort of Laks. mi, protect me.
The twelfth chapter is called Pan.d.avotpattih. (the Pan.d.avas advent), and is summarized in
the following sloka.
devakyam. vasudevatograjayuto jato vrajam . yo gato
balaghnsakat.aks.aha svajananmanyastr.n.avartaha
yatpurvam . paratasca pan.d.utanaya yatsevanam . jajnire
kartum. dharmamarudvr.s.asvina imam . nam . datmajam . naumi tam 12
The thirteenth chapter is called Kamsavadhah. (the slaying of Kamsa), and is summarized
in the following sloka.
samskaran prapya gargat bahusisucaritaih. prn.ayan gopagoph.
vatsan dhenusca raks.annahipatidamano yah. papau kananagnim
viprastrprtikar dhr.tadharan.idharo gopikabhirnisasu
krd.an mallam. sca kam . sam
. nyahanadupagatovyatsa kr.s.n.ah.purm
. svam 13
16
(Lord Kr.s.n.a, who) subdued Kal.iya the serpent-king;
(Lord Kr.s.n.a, who) drank the wild fire;
(Lord Kr.s.n.a, who) pleased the brahman.a women
by consuming their offering of food;
(Lord Kr.s.n.a, who) carried the Govardhana mountain;
(Lord Kr.s.n.a, who) frolicked with gopikas in the nights to grace them;
(Lord Kr.s.n.a, who) killed the wrestlers (such as Chan.ura);
(Lord Kr.s.n.a, who) killed the demon Kamsa
upon returning to His own birthplace;
May this Lord, Sr Kr.s.n.a, protect us.
17
The fifteenth chapter is called Pan.d.avasastrabhyasah. (the Pan.d.avas practicing of using
weaponry), and is summarized in the following sloka.
yasmat vyasasvarupadapi viditasuvidya avapuh. pramodam .
partha dron.ah. sutartham
. pratigatabhr.gupo yanniyatyarthakamah.
tasmadaptoruvidyo drupadamupagaton aptakamostravidyah.
sis.yebhyah. kauravebhyo ravijanirasanod atsanovyanmurarih. 15
The sixteenth chapter is called Sr.gala-vadhah. (the slaying of Sr.gala) and is summarized in
the following sloka.
bhuyastvagatamahave saha jarasandham . nr.pairntaye
jnatva yassahajanvitotigahanam . gomantamatragatat
tarks.yallabdhakirt.a unnata gireraplutya jitva ripun
hatva svyasr.galamatmanagarm . praptah. sa novyaddharih. 16
18
The seventeenth chapter is known as Hamsad.ibhakavadhah. (the slaying of Hamsa and
D.ibhaka) and is summarized in the following sloka.
bhagnasan nr.patnarn vyadhita yah. svargadhipagryasane
lagno bhs.makasatkr.totha yavanam . jaghne satmatmanah.
nighnam
. yokr.ta rukmin.m . samajayaddurgarvirukmyadikan
vighnam. satrajidatmajapatirasau me ghnan bhavetsarvad a 17
(The Lord who) shattered the hopes of enemy kings by routing them;
(The Lord who) was seated on the throne of Indra, king of heaven,
and greatly honored by Bhs.maka (the father of Rukmin.);
(The Lord who) killed the demon Yavana;
(The Lord who) made the ever-serving Rukmin. His consort;
(The Lord who) conquered the highly haughty Rukmi and others;
May this Lord, consort of Satyabhama, be always the Destroyer
of my obstacles.
The eighteenth chapter is called Bhmarjunadigvijayah. (the victories of Bhma and Arjuna
in all directions), and is summarized in the following sloka.
astrajnes.vadhikorjunotha yadanukrosena bhmam . vina
saddharme niratam . dadau svagurave badhva nr.pam . prars.atam
putrau sa drupadopi vahnivibudh at strrupakam . praptavan
is..tam
. dharmaja apa rajyapadavm . me harih. 18
. sa pryatam
19
The nineteenth chapter is called Pan.d.avarajyalabhah. (the Pan.d.avas gain of a kingdom),
and is summarized in the following sloka.
yatkarun.yabalena pan.d.utanaya nistrya nanapado
bhiks.annasina agamabhyasanino hatva bakam . draupadm
udvahyakhilabhupatnapi ran.e jitvagatah. svam. purm
indraprasthapurevasan kr. tadhararaks.ah. sa novyaddharih. 19
The twentieth chapter is called Khan.d.avadahah. (the burning of the Khan.d.ava) and is sum-
marized in the following sloka.
yah. parthan paripalayan haripure strputrasampadyutan
sam. harta satadhanvanos..tamahis.bharta surars.istutah.
hatva bhaumamapaharatsuratarum . bahvruvahanganah.
prayacchaddharisunave svasahajam . payatsa nah. kesavah. 20
20
imprisoned by Naraka;
(Lord Kesava, who) brought over the heavenly parijata tree;
(Lord Kesava, who) gave His own sister Subhadra in marriage
to Arjuna, the son of Indra;
May this Lord Kesava protect us.
The twenty-first chapter is called Pan.d.ava-vanapravesah. (the Pan.d.avas exile to the forest),
and is summarized in the following sloka.
parthan labdhasabhan vidhaya mayatah. praptah. puram . svam
. gatah.
ks.etram . kauravamarkaparvan.i purm . samprapya karta kratoh.
pan.d.un prapya jarasute vinihate taih. karayitvadhvaram .
praptah. svam . puramacyuto vijayate dyute jitaisca . . 21
smr tah
(The Lord who) led the Pan.d.avas to acquire the wonderful assembly room
through the heavenly sculptor Maya,
(The Lord who) reached Dvaraka, went to Kuruks.etra on the same day
(a suryagrahan.a) and returned to Dvaraka
in time to perform a sacred sacrifice;
(The Lord who) by visiting the Pan. d.avas again,
caused Jarasandha to die at the hand of Bhma;
(The Lord who) made the Pan.d.avas perform the Rajasuya;
(The Lord who) returned to Dvaraka again;
That never diminishing and ever complete Lord Acyuta,
who was remembered by Pan.d.avas defeated in the gambling
is always victorious.
The twenty-second chapter is called Aran.praptih. (the reaching of the forest), and is sum-
marized in the following sloka.
parthah. yata aran.yam. nihatanisicarah. prn.ayanto dvijaughan
vartam. srutva svakyamupagataharin.a manita sindhurajam
jitva duryodhanadn harihayapurus.avratabaddhanvimocya
prapta dharmaprasadam . yamatha madhuripum . tus..tuvustam
. prapadye 22
21
the Pan.d.avas pleased with their service;
(the Pan.d.avas) went to the forest;
(the Pan.d.avas) killed demons such as Kirmra;
(the Pan.d.avas) pleased many saints and sages with the royal food
procured from the Aks.ayapatra;
(the Pan.d.avas) were consoled by their dear Hari, who went to them
on hearing the news of their vanavasa;
(the Pan.d.avas) defeated Jayadratha, king of Sindhu;
(the Pan.d.avas) humiliated Duryodhana
by freeing him from the armies of the Gandharvas;
(the Pan.d.avas) obtained the grace of Yamadharmaraja, as
Yudhis.t.hira answered the questions asked by Yama,
who appeared in the guise of a Yaks.a.
The twenty-third chapter is called Ajnatavasasamaptih. (the ending of the incognito stay),
and is summarized in the following sloka.
anyam . ves.amupagatah. pr.thagito gatva virat.alayam .
taddehasthaharernis.evan.apara mallam . tatha kcakan
hatva gograhan.odyatanapi kurun jitva virat.arcitah.
parthah. svantikamagatam
. yamajitam . bhejustamd.ecyutam 23
22
The twenty-fourth chapter is called Yuddhodyogah. (the preparation for war), and is sum-
marized in the following sloka.
yatsammatya pr.s.atatanujapres.itabrahman.oktya
rajyam. nadadanujajanitasyambikeyorjunasya
yah. sahayyam. vyadhita nagarm
. kauravan.amavaptah.
svokte kr.s.nastadanabhimatevaptaparthah. sa novyat 24
The twenty-fifth chapter is called Bhs.mapatah. (the fall of Bhs.ma), and is summarized in
the following sloka.
senam
. vks.ya ran.onmukhe karun.aya sastrojjhitam . phalgunam
sadgtamupadisya karmukadharam . cakresya yah. sarathih.
anyonyam . kurupan.d.avaisca pr.tanam. yojghanatsyandanat
yo bhs.mam . nirapatayat sutasaraih. pan.d.ostamd.ecyutam 25
23
The twenty-sixth chapter is called Narayan.astropasamanam (the pacification of the Narayan.astra)
and is summarized in the following sloka.
dron.e yudhyati pan.d.avairvinihatam . pragjyotis.am
. parthatah.
kr.tva tasya sute hate nisi sivam
. ntvarjunam. saindhavam
taddattastrabaladajghanadato dron.e hate draupadeh.
yo bhmam . ca nijastranamramakarottam . naumi narayan.am 26
The twenty-seventh chapter is called Karn.avadhah. (the slaying of Karn.a), and is summa-
rized in the following sloka.
yatsamarthyabalena suryatanuje parthena yuddhe jite
pascacchalyamavapya sarathivaram . dharmatmajam . sayakaih.
srn.a n.gam
. kr.tavatyamum
. sibiragam. partham
. ca mr.tyorapat
yah. parthena haterkaje nr.panutah. payatsa nah. kesavah. 27
24
The twenty-eighth chapter is called Pan.d.avarajyalabhah. (the Pan.d.avas gain of the king-
dom), and is summarized in the following sloka.
salye dharmasutaddhate kurubale parthaih. samaste hate
bhmenanujasam . yute vinihate duryodhane draun.ina
suptanam. nidhane kr.te nisi tato muktva vidherastratah.
parthan rajyamitam
. sca tatsutasutam
. yopatsa novyaddharih. 28
25
The thirtieth chapter is called Yagasamaptih. (the completion of the yaga), and is summa-
rized in the following sloka.
smr.tva yam
. dyusaritsuto vasurabh udraja yadasasito
nirduh.khotha jugopa dharmanirato jitv a svarajye kalim
yah. partham
. samabodhayat mr.tasisum. yojvayatpan.d.avaih.
yo yajnam. sakarayat bahudhanaih. dhyayami tam . kesavam 30
26
Dhr.taras.t.ra returned to his position as a gandharva;
By meditating upon the Lord and His feet, the Pan. d.avas rejoiced.
I extoll that Lord Kr.s.n.a.
(Keshava Tadipatri & Thomas Head, with type-setting and editing by Shrisha Rao.)
27
Om
. Srmad Anandatrthabhagavatpadacarya viracitah
.
Sr Mahabharatatatparyanirn.ayah.
atha prathamodhyayah.
(sarvasastratatparyanirn.ayah.)
i
ekah. samopyakhilados.asamujjhitopi sarvatra purn.agun.akopi bahupamobhut 1.10
ii
arthoyameva nikhilairapi vedavakyai ramayan.aih. sahitabharatapancaratraih.
. harin.a sadaiva 1.22
anyaisca sastravacanaih. sahatattvasutrairnirn. yate sahr.dayam
yasmin parenyepyajajvakosa
naham. parayurna marcimukhyah.
jananti yadgun.agan.an na ramadayopi
nityasvatantra uta kosti tadanya sah. 1.27
1
Br.. U. 5.5.1
2
Bra. Su. 1.3.2
3
Ka. U. 4.11
4
Bra. Su. 2.3.50
5
abhasaka ityadi srutivacanameva na svavacanam Bha. Pra.
iii
sarvottamo hariridam . tu tadajnayaiva
cettum . ks.amam. sa tu harih. paramasvatantrah.
purn.avyayagan.itanityagun.arn.avosau
ityeva vedavacanani paroktayasca 1.29
. ca bharatam
r.gadayasca catvarah. pancaratram
mularamayan.am. brahmasutram . manam. svatah. smr.tam 1.30
iv
na tasya kascid dos.osti purn.akhilagun.o hyasau
sarvadehastharupes. u pradurbhaves. u cesvarah. 1.40
yatharthavacananam. ca moharthanam
. ca sam. sayam
apanetum . hi bhagavan brahmasutramacklr. pat 1.43
iti varahavacanam
. brahman.d.oktam . tathaparam
amohaya gun.a vis.n.orakarasciccharrata 1.50
nirdos.atvam
. taratamyam. muktanamapi cocyate
etadviruddham . yat sarvam. tanmohaya iti nirn.ayah. 1.51
v
skandepyuktam . sivenaiva .san.mukhayaiva sadaram
sivasastrepi tad grahyam . bhagavacchastrayogi yat 1.52
. harin.a tatha
abhedascasmadadnam. muktanam
. mohaya kathyate putra nanyatha 1.55
ityadi sarvam 6
6
Padma Pu. 6.71.114-116
7
Padma Pu. 6.71.106-107
8
R.gveda 7.40.5
vi
. na bhmam upahatnumugram
stuhi srutam 9
. gartasadam
. yuvanam . mr.gam
. sumedham 1.62
yam 10
. kamaye tam. tamugram. kr.n.omi tam
. brahman.am
. tamr.s.im
. tam
vii
muktanam . ca sarvada 1.71
. ca na hyante taratamyam
. vis.n.orutkars.ameva vaktyuccaih.
ityadi vedavakyam
. tena 1.75
tatparyam 17
. mahadatretyuktam . yo mam iti svayam
viii
pancabhedam. sca vijnaya vis.n.oh. svabhedameva ca
nirdos.atvam
. gun.adrekam . jnatva muktirnacanyatha 1.81
sr.s..tiraks.ahr.tijnananiyatyajnanabandhanan
moks.am . ca vis.n.utastveva jnatva muktirnacanyatha 1.83
ix
anando jnah. sadatmeti hyupasyo manus.airharih. 1.92
tairevapyam
. padam. tattu naivanyaih. sadhanairapi
evam. sarvapadanam. tu yogyah. santi pr.thag gan.ah. 1.94
. param 1.99
bhavis.yatparvavacanamityetadakhilam
21
R.gveda 6.47.16-17
22
Tai. A. 3.12.17
x
tameva viditvati mr.tyumeti nanyah. pantha vidyateyanaya23 1.102
. apurn.agun.ata tatha
jvabhedo nirgun.atvam
. bhedastadgata eva ca 1.111
samyadhikye tadanyes.am
pradurbhavaviparyasastadbhaktadves.a eva ca
tatpraman.asya ninda ca dves.a etekhila matah. 1.112
23
Sve. U. 3.8
24
Sve. U. 6.23
25
Bha. G. 11.54
xi
etairvihna ya bhaktih. sa bhaktiriti niscita
anadibhaktirdevanam. kramad vr.ddhim . gataiva sa 1.113
aparoks.adr.serheturmuktihetusca sa punah.
saivanandasvarupen. a nitya muktes.u tis..thati 1.114
brahmadnam
. ca muktanam . taratamye tu karan.am
taratamyasthitanadinitya bhaktirna cetarat 1.117
xii
samyaglaks.an.asampanno yad dadyat suprasannadhh.
sis.yaya satyam
. bhavati tatsarvam . sayah. 1.124
. natra sam
svavaran.am
. gurutvam . tu bhavet karan.atah. kvacit
maryadartham . tepi pujya na tu yadvat paro guruh.
. puran.es.vanumoditam 1.126
ityetat pancaratroktam
. yanti kanicit
yanti purvan.yuttaran.i na sles.am
moks.asca niyatastasmat svayogyaharidarsane 1.128
. tatha
bhavis.yatparvavacanamityetat sutragam 26
. sa sankaram
muktastu manus.a devan deva indram
. kramen.aiva tena yantyakhila harim 1.130
sa brahman.am
26
etatsutragam ityasya etat prameyam . sutragam
tadadhigama uttarapurvaghayorasles.avinasau tadvyapadesad
(Bra. Su. 4.1.13) iti sutragatam, ityarthah. Bha. Pra.
27
Cha. U. 4.14.3
xiii
tathanyepyasurah. sarve gan.a yogyataya sada
brahmaivam . sarvajvebhyah. sada sarvagun.adhikah. 1.133
iti .rgyajuh.samatharvapancaratretihasatah.
puran.ebhyastathanyebhyah. sastrebhyo nirn.ayah. kr.tah. 1.135
tatparyam. sastran.am
. sarves.am. uttamam . maya proktam
prapyanujnam. vis.n.oretajjnatvaiva vis.n.urapyosau 1.137
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
sarvasastratatparyanirn.ayo nama prathamodhyayah.
xiv
atha dvityodhyayah.
(vakyoddharah.)
xv
niruktamasya yo veda sarvapapaih. pramucyate28 2.10
. sadr.s..tanto hi bharate
nirn.ayah. sarvasastran. am
kr.to vis.n.uvasatvam
. hi brahmadnam . prakasitam 2.11
. hi marutih.
bhubharaharin. o vis.n.oh. pradhanangam
magadhadivadhadeva duryodhanavadhadapi 2.15
xvi
ks.atradanyes.vapi balam. praman.am . yatra kesavah.
pravr.tto dus..tanidhane jnanakarye tathaiva ca 2.21
. bhedah. kathancana
ityadyah. kevalo vis.n.urnais.am
na vises.o gun.aih. sarvairbalajnanadibhih. kvacit 2.27
xvii
tasmadbalapravr.ttasya ramakr.s.n.atmano hareh.
antarangam
. hanumam. sca bhmastatkaryasadhakau 2.33
asurn.am . bhavis.yati
. varadestu vapurmatram
. naiva bhaktih. kathancana 2.38
na laks.an.anyatastasam
xviii
ramakaryam . tu yaih. samyak svayogyam . pura
. na kr.tam
. tat kr.s.n.aya bbhatsvadyaih. samantatah. 2.44
taih. puritam
ityadi kathitam
. sarvam. brahman.d.e harin.a svayam
markan.d.eyepi kathitam
. bharatasya prasam . sanam 2.49
. sanam
vayuproktepi tat proktam 29
. bharatasya prasam
kr.s.n.advaipayanam
. vyasam . prabhum
. viddhi narayan.am
ko hyanyah. pun.d.arkaks.anmahabharatakr.d bhavet30 2.51
xix
bharatepi yatha prokto nirn.ayoyam. kramen.a tu
. 2.53
tatha pradarsayis.yamastadvakyaireva sarvasah
narayan.am
. suragurum. jagadekanatham .
bhaktapriyam . sakalalokanamaskr tam
. . ca
traigun.yavarjitamajam. vibhumadyamsam .
vande bhavaghnamamarasurasiddhavandyam 2.54 31
.
kr.s.n.o yajnairijyate somaputaih. kr.s.n.o vrairijyate vikramadbhih
kr.s.n.o vanyairijyate sammr.sanaih. kr.s.n.o muktairijyate vtamohaih. 2.58
xx
. pravises.amudks.itum
tamimameva surasurasancaye harikr.tam
prativibhajya ca bhmasuyodhanau svaparapaks.abhida kathita katha 2.62
ko hi tam
. veditum. sakto yo na syat tadvidhoparah.
. veda sah. svayam 2.70
tadvidhascaparo nasti tasmat tam
na pramatum . madhusudanah.
. mahabahuh. sakyoyam
xxi
paramat parametasmad visvarupanna vidyate 2.73
sannapi hi devesah
. sarvasya jagato harih .
karman.i kurute nityam . knasa iva durbalah. 2.76
natmanam
. veda mugdhoyam . ca margate
. duh.kh stam
baddhah. sakrajitetyadi llais.asuramohin 2.77
jnanam . teham
. savijnanamidam . vaks.yamyases.atah.
yajjnatva neha bhuyonyajjnatavyamavasis.yate32 2.82
32
Bha. G. 7.2
33
Bha. G. 7.6-7
xxii
. tanumasritam
avajananti mam 34
. mud.ha manus.m
moghasa moghakarman.o moghajnana vicetasah.
. sritah. 2.84
raks.asmasurm 35
. caiva prakr.tim. mohanm
param . jnanamuttamam
. bhuyah. pravaks.yami jnananam
. siddhimito gatah. 2.87
yajjnatva munayah. sarve param 38
xxiii
etad buddhva buddhiman syat kr.takr.tyasca bharata40 2.93
. te jagadahuransvaram
asatyamapratis..tham 42
mamatmaparadehes.u pradvis.antobhyasuyakah. 44
tanaham . sares.u naradhaman
. dvis.atah. kruran sam
ks.ipamyajasramasubhanasurs. veva yonis.u45 2.96
. bhavamavyayamks. ate
sarvabhutes.u yenaikam
. viddhi satvikam 2.98
avibhaktam 47
. vibhaktes.u tajjnanam
xxiv
jnanes.vetes.u rajendra sankhyapasupatadis. u
. nis..tha narayan.ah. parah. 2.102
yathayogam 51
. yathanyayam
(janamejaya uvaca)
vaisampayana uvaca
51
Maha. 12.337.64 *
52
Maha. 12.337.67 *
53
Maha. 12.338.1 *
54
Maha. 12.338.2-3 *
xxv
sa es.a bhagavan kr.s.n.o naiva kevalamanus.ah.
yasya prasadajo brahma rudrasca krodhasambhavah . 2.109
vacanam
. caiva kr.s.n.asya jyes..tham . prati
. kuntsutam
aviruddham . ca gr.hyate
. samadhestu darsanoktam
adyantayorviruddham
. yad darsanam. tadudahr. tam 2.116
tasyangam
. prathamam . vayuh. pradurbhavatrayanvitah.
prathamo hanuman nama dvityo bhma eva ca
purn.aprajnastr.tyastu bhagavatkaryasadhakah. 2.118
xxvi
. rupe tu ratervayau srrityeva ca krtyate
sam
saiva ca draupad nama kal. candreti cocyate 2.120
xxvii
. bhagavataiva hi 2.129
bharatarthastridha proktah. svayam
xxviii
tathapi vis.n.uparata bharate sarasangrahah. 2.140
ityadivyasavakyaistu vis.n.utkars.ovagamyate
. kramascaiva tadvakyaireva cintyate 2.141
vayvadnam
. su rohati
pra yat pituh. paraman nyate parya pr.ks.udho vrudho dam
ubha yad asya janus.am. yad invata ad id yavis..tho abhavad ghr.n.a sucih. 2.147
xxix
. dehapate tasmad vayurdevadevo visis..tah. 2.151
anavr.ttirdehinam
. prati samritam
tatha yudhis..thiren.api bhmam
vran.am
. sastravidus.am . tattvanirn.aye
. kr.tinam
sattve bahubale dhairye pran.e sarrasambhave 2.155
vacanam . param
. vasudevasya tathodyogagatam
. sambhavayasi pan.d.ava
yat kincatmani kalyan.am
sahasragun.amapyetat tvayi sambhavayamyaham 2.158
xxx
yadr.sani ca karman.i bhma tvamasi tadr.sah.59 2.159
. kr.s.n.advaipayaneritam
tathaivanyatra vacanam
59
Maha. 5.75.3-4 *
60
Maha. 5.75.18 *
xxxi
dvaveva purus.au loke vasudevadanantarau
bhmastu prathamastatra dvityo draun.ireva ca 2.168
. sanks.epaduddhr.tih. suvakyanam
purn.aprajnakr.teyam
srmadbharataganam. vis.n.oh. purn.atvanirn.ayayaiva 2.172
sa pryatam . sr.tidustararn. at
. paratamah. paramadanantah. santarakah. satatasam
yatpadapadmamakarandajus.o hi parthah. svarajyamapurubhayatra sada vinodat 2.173
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
vakyoddharo nama dvityodhyayah .
xxxii
(sarganusarga-laya-pradurbhavanirn
. ayah.)
atha tr.tyodhyayah.
narayan.am
. namaskr.tya naram . caiva narottamam
. tato jayamudraye 3.4
devm 61
. sarasvatm
. vyasam
. kr.s.n.advaipayaneritah.
jayo nametihasoyam
vayurnarottamo nama devti srrudrita 3.5
. vidatma
sankars.an.accapi jayatanujo babhuva saks.ad balasam
vayurya evatha virincanama bhavis.ya adyo na parastato hi 3.10
61
Maha. Adi. 1.1 *
xxxiii
. sa vayuh. purus.o virincah. pradyumnatascatha kr.tau striyau dve
sutram
prajajnaturyamal.e tatra purva pradhanasanjna prakr.tirjanitr 3.11
. saiva ca sutranamna
sraddha dvityatha tayosca yogo babhuva pum
harerniyogadatha samprasutau ses.ah. suparn.asca tayoh. sahaiva 3.12
. scaturvarn.agatan samastan
vyuhat tr.tyat punareva vis.n.ordevam
sangr.hya bjatmatayaniruddho nyadhatta santyam . trigun.atmikayam 3.15
xxxiv
. sarve surastasya babhuva nabheh.
tasmin pravis..ta harin.aiva sarddham
. padmamamus.ya madhye punarvirincojani sadgun.atma 3.22
lokatmakam
. punah.
papata vayorgamanaccharram. tasyaiva cavesata utthitam
tasmat sa eko vibudhapradhana ityasrita devagan.astameva
harervirincasya ca madhyasam . sthitestadanyadevadhipatih. sa marutah. 3.24
xxxv
yatha samudrat saritah. prajatah. punastameva pravisanti sasvat
evam. harernityajagatpravahastameva casau pravisatyajasram 3.33
. harupen.a sa avirast
abhis..tutastairharirugravryo nr.sim
hatva hiran.yam. ca sutaya tasya datvabhayam . devagan.anatos.ayat 3.43
surasuran. amudadhim
. vimathnatam . sa mandaram
. dadhara pr.s..thena girim
xxxvi
varapradanadaparairadharyam. harasya kurmo br.hadan.d.avod.ha 3.44
. sa sarngadhanvatha bhr.gudvahobhut
ityadaroktastridasairajeyah
ramo nihatyasurapugamugram . nadananadirvidadhesr.jaiva 3.51
xxxvii
tvadajnayaivakhilamambujodbhava viteniregryascaramasca yenye 3.55
evam. suran.am
. ca nisargajam
. balam . varadanasambhavam
. tathasuran. am
vase tavaitad dvayamapyato vayam . nivedayamah. pitureva tekhilam 3.61
xxxviii
ya eva suryat punareva sanjnaya namna yamo daks.in.adikpa ast
sa jambavan daivatakaryadarsina puraiva sr.s..to mukhatah. svayambhuva 3.67
purvam . vadanti
. harescakramabhuddhi durga tamah.sthita srriti yam
sattvatmika sankhamatho rajastha bhurnamika padmamabhuddharerhi 3.73
xxxix
yenye ca bhupah. kr.tavryajadya baladhikah. santi sahasrasopi
sarve hareh. sannidhibhavayukta dharmapradhanasca gun.apradhanah. 3.79
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
sarganusargalayapradurbhavanirn . ayo nama tr.tyodhyayah.
xl
(ramavatare ayodhyapravesah.)
atha caturthodhyayah.
. varad vidhatustadananyavadhyam
atho jaghanasu saren.a tat.akam
raraks.a yajnam. ca munernihatya subahumsanagira vimr.tyum 4.7
balam
. svabhakteradhikam . prakasayannanugraham . ca tridases.vatulyam
. prayayau tayarcitah. 4.11
ananyabhaktam. ca suresakanks. aya vidhaya narm
xli
syamavadate jagadekasare svanantacandradhikakantikante
. pravis..te tutus.urvidehajah. 4.12
sahanuje karmukaban. apan.au purm
itritam
. me giramabhyavetya diteh. suta danavayaks.araks.asah.
sametya bhupasca sampamasu pragr.hya taccalayitum. na sekuh. 4.20
xlii
tato mamayam . vr.n.otu kanyamayameva merthitah. 4.23
. pratipurya manasam
. mudambharah.
sa maithilenatitaram. samarcito vivahayamasa sutam
purohito gadhisutanumodito juhava vahnim . vidhina vasis..thah. 4.32
vijanamana jagatam
. hi mataram. purarthitum. nayayuratra devatah.
tada tu ramam. ramaya yutam . prabhum . nabhastal.am 4.34
. didr.ks.avascakruralam
xliii
. vare sumanasanamabhavat samagamah.
yatha pura sagarajasvayam
tatha hyabhut sarvadivaukasam. tada tatha munnam . bhuvi 4.35
. sahabhubhr.tam
.
priyan.i vastran.i rathan sakunjaran pararddhyaratnanyakhilasya cesituh
dadau ca kanyatrayamuttamam . muda tada sa ramavarajebhya eva 4.38
ajanatam
. raghavamadipurus. am
. samagatam . nidarsanaih.
. jnapayitum
samahvayantam . raghupam . spr.dheva nr.po yayace pran.ipatya bhtah. 4.41
sa itthamuktva nr.patim
. raghuttamam. bhr.guttamah. praha nijam. tanum. harih.
abhedamajnes. vabhidarsayan param . puratanoham . harires.a ityapi 4.43
xliv
sasaka naivatha yadabhivks. itum
. praspanditum . va kuta eva yoddhum
sivastada devagan.ah. samastah. sasam . suruccairjagato harerbalam 4.47
. ca kevalam
yadran.enaiva vinais.a sankarah. sasaka na prasvasitum
kimatra vaktavyamato harerbalam . harat param . sarvata eva ceti 4.48
dhanuryadanyaddharihastayogyam . punasca
. tatkarmukat kot.igun.am
varam
. hi haste tadidam . maya gr.han.aitadato hi vais.n.avam 4.50
. gr.htam
xlv
. pravadan mumoda tadyameva hyabhavat samastam 4.58
tapastadyam
. hi payobdhimadhye
yatha pura srraman.ah. sriya taya rato nitantam
tatha tvayodhyapurigo raghuttamopyuvasa kalam . ratastaya 4.64
. suciram
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
ramavatare ayodhyapraveso nama caturthodhyayah .
xlvi
atha pancamodhyayah.
ramacarite hanumaddarsanam
xlvii
bhuyobhuyorthayantam. dvigun.itasaradam. saptake tvabhyatte
kartaitat te vacoham
. sudr.d.hamr.tamidam . me vaco natra sanka 5.7
. gatopi
svayambhusarvendramukhansuresvaran jijvis.ustancharan.am
bahis.kr.tastairharibhaktibhavato hyalanghyasaktya paramasya caks.amaih. 5.11
xlviii
. harerjigamis.urmunirugratejah.
ascca tatra sarabhanga iti sma jrn.o lokam
tenadaropahr.tasardhyasaparyaya sa prto dadau nijapadam . paramam. ramesah. 5.18
prtim
. vidhitsuragamad bhavanam . nijasya kumbhodbhavasya paramadaratomuna ca
. tadadipurus.o nijamajahara 5.22
sampujito dhanuranena gr.htamindraccharngam
tam
. tatra hasyakathaya janakasutagre gacchanujam. ma iha meti vacah. sa uktva
tenaiva dus..tacaritam . cakre samastarajancaranasahetoh. 5.26
. hi vikarn.anasam
xlix
tenarthitah. sapadi raghavavancanarthe marca aha saravegamamus.ya janan
sakyo na te raghuvaren . sparsamasya sarasya purvam 5.30
. a hi vigrahotra janami sam
yam
. yam
. paresa urudhaiva karoti llam
. tam . karotyanu tathaiva ramapi dev
. tam
naitavatasya paramasya tatha ramaya dos.on.urapyanuvicintya uruprabhu yat 5.35
. sr.timoks.ahetoh.
kvajnanamapadapi mandakat.aks.amatrasargasthitipral.ayasam
devya hareh. kimu vid.ambanamatrametad vikrd.atoh. suranaradivadeva tasmat 5.36
l
mandatmaces..tamamunoktamaresca karma srutva mr.tam . tathadat 5.41
. tamadahat svagatim
. saha lokapalaih.
yatpadapankajarajah. sirasa vibharti srrabjajasca girisah
sarvesvarasya paramasya hi sarvasakteh . kim
. tasya satruhanane kapayah . sahayah. 5.49
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
ramacarite hanumaddarsanam . nama pancamodhyayah.
li
(samudrataran.aniscayah.)
atha s.as.t.hodhyayah.
aropya cam
. sayugal.am
. bhagavantamenam. tasyanujam. ca hanuman prayayau kapndram
sakhyam . cakara hutabhukpramukhe ca tasya ramen.a sasvatanijartiharen. a sghram 6.2
jetum
. caturgun.abalo hi puman prabhuh. syaddhantum. satadhikabalotibalam . susaktah.
tasmadiman harihayatmajabahvalopyapatran vibhidya mama sam . sayamasu bhindhi 6.7
. stan dhaturvaradakhilapumbhirabhedyarupan
srutvasya vakyamavamr.sya diteh. sutam
brahmatvamaptumacalam . tapasi pravr.ttanekes.un.a sapadi tan pravibheda ramah. 6.8
lii
. bhagavatotha harsvarosavagre nidhaya tamayat puramagrajasya
dr.s..tva balam
asrutya ravamanujasya bilat sa cagadabhyenamasu dayitaprativaritopi 6.12
karyam
. hyabhs..tamapi tat pran.atasya purvam
. sasto vadho na padayoh . pran.atasya caiva
tasmadadr.syatanureva nihanmi sakraputram . tvitha tamadr.s..tataya jaghana 6.20
liii
ramopi tadgirivare caturotha masan dr.s..tva ghanagamamuvasa salaks.man.osau 6.23
. pravismr.te ramakr.topakare
athatisakte ks.itipe kapnam
prasahya tam . buddhimatam . varis..tho ramanghribhakto hanumanuvaca 6.24
sasambhramam . tam
. patitam. padabjayostvaran samutthapya samaslis.at prabhuh.
sa copavis..to jagadsasannidhau tadajnayaivadisadasu vanaran 6.32
liv
samastadiks.u pratiyapita hi te harsvarajnamupadharya masatah.
samayayustengadajambavanmukhah. sutena vayoh. sahita na cayayuh. 6.35
kr.tam
. mayenativicitramuttamam . samks.ya tat tara uvaca cangadam
vayam . vilanghito nah. samayo yatosya 6.37
. na yamo harirajasannidhim
. madadikan
durasadosavatican. d.asasano hanis.yati tvamapi kim
agamyametad bilamapya tat sukham . vasama sarve kimasavihacaret 6.38
. sakena
rajyarthina yena hi ghatitograjo hr.tasca darah. sunr.sam
sa nah. katham . raks.ati sasanatigan nirasrayan durbalakan bale sthitah. 6.41
. hi vakyam
vijnatametaddhi mayangadasya rajyaya tarabhihitam
sadhyam . na caitannahi vayusunu ramapratpam. vacanam. saheta 6.43
lv
nirks.ya te sagaramapradhr.s.yamaparameyam . sahasa vis.an.n.ah.
dr.d.ham . hi dadhruh. prayopavesaya tatha ca cakruh. 6.47
. nirasasca matim
sa ravan.asyatha gatim
. sutoktam . nivedya dr.s..tva janakatmajakr. tim
svayam . tathasokavane nis.an.n.amavocadebhyo haripungavebhyah. 6.51
. pr.thak pr.thak
tatastu te brahmasutena pr.s..ta nyavedayannatmabalam
dasaiva carabhya dasottarasya kramat patho yojanatotiyane 6.52
ayam
. hi gr.dhrah. satayojanam . trikut.amaheta utatra vighnah.
. girim
bhaveyuranyepi tato hanumanekah. samartho na parosti kascit 6.57
uktva sa ittham
. punaraha sunum
. pran.asya nih.smabalam . sayan
. prasam
lvi
. samarthah. kurus.va caitat paripahi vanaran 6.58
tvameka evatra param
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
srramacarite samudrataran.aniscayo nama s.as.t.hodhyayah.
lvii
(hanumatpratiyanam)
atha saptamodhyayah.
dr.s..tva surapran.ayitam
. balamasya cogram . sumanobhivr.s..tya
. devah. pratus..tuvuramum
tairadr.tah. punarasau viyataiva gacchan chayagraham . hikakhyam 7.6
. pratidadarsa ca sim
lviii
tadr.kces..tasametaya angulyamadat tatah. 7.11
atha cul.aman.im
. divyam . ramaya sa dadau
. datum
yadyapyetanna pasyanti nisacaragan.astu te
. pasyantyr.s.aya eva ca 7.13
dyulokacarin. ah. sarvam
tes.am . vancanaya ca
. vid.ambanayaiva daityanam
pasyatam. kalimukhyanam
. vid.amboyam . kr.to bhavet 7.14
. param
athasr.n.od dasananah. kapndraces..titam
didesa kinkaran bahun kapirnigr.hyatamiti 7.17
. purassaras..takayutam
astikot.iyuthapam
anekahetisankulam . kapndramavr. n.od balam 7.19
balagragaminastatha sa sarvavaksugarvitan
nihatya sarvaraks.asam. tr.tyabhagamaks. in.ot 7.22
lix
anaupamam. harerbalam. nisamya raks.asadhipah.
kumaramaks.amatmanah. samam. sutam. nyayojayat 7.23
. sarairvavars.a ha
sa sarvalokasaks. in.ah. sutam
sitairvarastramantritairna cainamabhyacalayat 7.24
athendrajinmahasarairvarastrasamprayojitaih .
. na casakad vicalane 7.30
tataks.a vanarottamam
idam . kapndramasu te
. samks.ya baddhavat sthitam
lx
babandhuranyapasakairjagama castramasya tat 7.34
. durantavikramasya mam
avaihi dutamagatam
. kulaks.aye tavesvaram 7.37
raghuttamasya marutim
. nyavarayad vibhs.an.ah.
itrite vadhodyatam
sa pucchadahakarman.i nyayojayannisacaran 7.41
. sa raks.asottamaih. saha
suvarn.aratnakaritam
pradahya sarvasah . mudanvito jagarja ca 7.45
. purm
lxi
sa ravan.am
. saputrakam . tr.n.opamam. vidhaya ca
tayoh. prapasyatoh. puram. vidhaya bhasmasad yayau 7.46
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
srramacarite hanumatpratiyanam . nama saptamodhyayah.
lxii
(hanumati srramadayadanam)
atha as.t.amodhyayah.
.
samprapya daks.in.amapannidhimatra devah. sisye jagadgurutamopyavicintyasaktih
agre hi mardavamanuprathayan sa dharmam . panthanamarthitumapampatitah. prattah. 8.2
atraha rupamaparam
. baladevataya grahyah. sa es.a nitaram . prapannah.
. saran.am
bhaktasca ramapadayorvinasis.n.u raks.o vijnaya rajyamupabhoktumihabhiyatah. 8.5
. tadante
kalpantamasya nisicari patitvapurvamayuh. pradaya nijalokagatim
ratritrayepyanupagaminamks. ya sobdhim. cukrodha raktanayanantamayunjadabdhau 8.9
64
Bha. Pu. 9.8.95
lxiii
tam
. tvam
. vayam . jad.adhiyo na vidama bhuman kut.asthamadipurus.am . jagatamadhsam
. startyatosuragan.anabhitastathasrah. 8.11
tvam 65
. sattvatah. suragan.an rajaso manus.yam
. kapndrakarakampitabhuruhangaih.
badhvodadhau raghupatirvividhadrikut. aih. setum
sugrvanlahanumatpramukhairankairlankam. vibhs.an.adr.savisadasu dagdham 8.15
dvaram
. nirodhasamaye sa didesa putram. varampaterdisi suresvarasatrumugram
pracyam
. prahastamadisad disi vajradam
. s..tram . svayameva cagat 8.18
. pretadhipasya sasinah
65
Bha. Pu. 9.8.96
66
Bha. Pu. 9.8.97
lxiv
nlasya naiva vasameti sa ityamoghasaktya vibhs.an.a imam. prajahara sakam
tasmin hatengada upetya jaghana vajradam . nipatya bhuvi srs.amamus.ya mr.dgan 8.22
. s..tram
. sa raks.asapatih. sa ca pascimena
sarves.u tes.u nihates.u didesa dhumranetram
dvaren.a marutasutam . samupetya dagdho guptopi sulivacanena durantasaktim 8.23
. prajahara vaks.asi
itritastena sa raks.asottamo varadamogham
vicurn.itosau tadurasyabhedye yathaiva vajro vipatau vr. thabhavat 8.31
lxv
. ran.atmake makhe ramesadaivate
cakara tam
pasum. prabhanjanatmajo vineduratra devatah. 8.34
. prajahara sa raks.asah.
tasyorasi prasavaram
dvidha samabhavat tattu valiputrasya tejasa 8.40
. tarasadaya raviputrayudhopamam
sa saram
lxvi
. prajaharorasyapatat sa mumoha ca 8.45
angadam
tamapatantamalaks. ya duraccharavidaritam
. saram 8.47
surantakascakarasu dadhara ca param
vidravitakhilakapim . vibhoh.
. varat trisirasam
bhanktva ratham . vyadhat 8.53
. dhanuh. khad.gamacchidyasirasam
lxvii
tamapatantam . saravars.adharam . mahaghanabham . stanayitnughos.am
nivarayamasa yatha samrah. saumitrirattes.vasanah. saraughaih. 8.57
lxviii
. kharatmajasyatha samunmamatha 8.68
sirah. saren.ottamakun.d.alojjvalam
lxix
kincit praharen.a tu vihvalangavat sthite hi tasminnidamantaram . mama
ityagnisunum . prayayau sa ravan.o nivarito marutinapi vaca 8.80
. rus.anvito ban.amamoghamugram
nivaritastena sa ravan.o bhr.sam
svayambhudattam . pravikr.s.ya casu lalat.amadhye pramumoca tasya 8.84
samprapya sanjnam
. sa suvihvalopi sasmara rupam . nijameva laks.man.ah.
ses.am
. hareram . nacasya sa calanayapi sasaka ravan.ah. 8.86
. sayutam
. pracakars.a ravan.ah.
balat svadorbhih. pratigr.hya cakhilairyada sa vram
cacala pr.thv sahamerumandara sasagara naiva cacala laks.man.ah. 8.87
. tvaranvitah.
prakars.ati tveva nisacaresvare tathaiva ramavarajam
samastajvadhipateh. para tanuh. samutpapatasya puro hanuman 8.89
lxx
. sparsanivaritaklamah. samutthitastena samuddhr.te sare
sa ramasam
. 8.92
babhau yatha rahumukhat pramuktah. sas supurn.o vikacasvarasmibhih
sasailasr.ngasiparasvadhayudhairnisacaran. amayutairanekaih.
tacchvasavegabhihataih. kathancid gataih. sampam . kathamapyabodhayat 8.99
lxxi
. tvayavyo hi kimanyatha tvaya 8.103
itrito ravan.a aha durnayopyaham
athaparam
. mahacalam . pragr.hya bhaskaratmajah.
mumoca raks.asetha tam. pragr.hya tam. jaghana sah. 8.110
. rus.a
tada papata suryajastatad. a cangadam
sa jambavantamasu tau nipetatustal.ahatau 8.111
lxxii
tuhinasalilamalyaih. sarvatobhipravr.s..te rajanicaravaresmim. stena siktah. kapsah.
vigatasakalayuddhaglaniravancayitva rajanicaravaram . tam. tasya nasam
. dadam . sa 8.115
tal.ena cainam
. nijaghana raks.asah. pipes.a bhumau patitam. tatopi
samudgatosau vivarengulnam. jaghana sulena punah. sa raks.asah. 8.117
lxxiii
nyavarayat tam. saravars.adharaya sa laks.man.o nainamacintayat sah .
jagama ramam . samaraya casu 8.127
. girisr.ngadhar samahvayat tam
dvabhyam
. sa bahu nicakarta tasya padadvayam . caiva tatha sarabhyam
athaparen.asya siro nikr.tya sampraks.ipat sagaratoya asu 8.130
yojananam
. trilaks.am. hi kumbhakarn.o vyavardhata
purvam . svayam 8.132
. pascat sancukoca lankayamus. itum
lxxiv
. garutmanavadad vr.s.akapim 8.138
mamapi seva bhavate prayojyetyevam
sa paks.irajotha harernidesam
. smaram . stvaravaniha cajagama
tatpaks.avatasparsena kevalam . sa urangabandhah. 8.144
. vinas..ta es.am
. kapayah. salaks.man.ah.
punasca tasyastranipd. itaste nipetururvyam
spr.santi nastran.i durantasaktim
. tanum. samrasya hi kanicit kvacit 8.148
. vibhs.an.ah. purvagatastadagat
vijnatukamah. puri sampravr.ttim
dadarsa sarvan patitan sa vanaran marutsutam . tvekamanakulam . ca 8.149
lxxv
sa tam . samadaya yayau vidhatr.jam . vimurcchitam . codakasekatastam
. jvasi htyuvaca tatheti sa praha ca mandavakyah. 8.150
asvasya kim
sa devagandharvamahars.isattamairabhis..tuto ramakaropaguhitah.
punargirim
. tam
. satayojanocchritam
. nyapatayat sam. sthita eva tatra ca 8.159
lxxvi
. tathadarsanameva jagmivan 8.161
sa purvavaddhavyavahe samarcya sivam
nisacarastram
. hyagamat ks.an.ena ramastravryaddharayo nadantah.
uttasthuruccorugirn pragr.hya prasam. samana raghuvramuccaih. 8.168
vibhs.an.othaha raghuttamam
. prabhum . niyojayadyaiva vadhaya durmateh.
kr.tagnipujo nahi vadhya es.a varo vidhatuh. prathitosya tadr.sah. 8.170
lxxvii
sa juhvatastasya cakara vighnam . plavangamaih. sotha yuyutsaya ratham
samasthitah. karmukaban. apan.ih. prayudyayau laks.man.amasu garjan 8.173
. d.alojjvalam
astran.i tasyastravaraih. sa laks.man.o nivarya satroscalakun
sirah. saren.asu samunmamatha suraih. prasunairatha cabhivr.s..tah. 8.175
sa tannisamyapriyamugrarupam . bhr.sam
. vinisvasya vilapya duh . khat
sam . punasca maris.ya ityeva viniscitarthah. 8.177
. sthapayamasa matim
. ravan.o ran.akarman.e
maran.abhimukhah. sghram
sajjbhavannantaraiva didesa balamurjitam 8.178
trim . sahas.at.sahasram
. sat sahasran.i mahaughakanamaks. ohin.nam
sramen.a sam . sajjo bhavamti didesa ravan.ah. 8.179
. yojayatasu ramam
agacchamanam
. tadaparameyam . balam. sughoram . pral.ayarn.avopamam
bhayat samudvignavis.an.n.acetasah. kapipravra nitaram. pradudruvuh. 8.181
. sca samantatastanavadhccharaughaih.
pragr.hya ramotha dhanuh. saram
sa eva sarvatra ca dr.syamano vidiks.u diks.u prajahara sarvasah. 8.183
lxxviii
athayayau sarvanisacaresvaro hatavasis..tena balena sam. vr.tah.
vimanamaruhya ca pus.pakam . tvaran sarranasaya mahayudhoddhatah. 8.185
. na yata
vadan sa tis..thadhvamiti sma vro vibhs.ikamatramidam
itrayannagrata es.a pupluve mahodarasyendrasutatmajo bal 8.189
lxxix
jagama ramabhimukhastadainam . saraughaih. 8.196
. rurodha ramavarajam
samudbabarhatha ca tam
. sa raghavo didesa ca pran.avaratmajam . punah.
. punastam 8.200
prabhuh. samanetumatho varaus.adhh. sa caninayasu girim
praks.ipat tam
. girivaram. lankasthah. san sa marutih.
ardhalaks.e yojananam. yatrasau purvasam . sthitah. 8.202
lxxx
aruhya tam
. rathavaram. jagadekanatho lokabhayaya rajancaranathamasu
abhyudyayau dasasatam . lokanases.ata iman nigirantamudyan 8.208
. surivandhakaram
. vibheda
kr.ttani tani punareva samutthitani dr.s..tva varacchatadhr.terhr.dayam
ban.ena vajrasadr.sena sa bhinnahr.tko raktam . vaman nyapatadasu mahavimanat 8.210
. paratah. svato va
nacodbhavo naiva tiraskr.tiste kvacid gun.anam
. sivapurvakasca ye 8.214
tvameka adyah. paramah. svatantro bhr.tyastavaham
. ca sandadhe
itritestvityabhidhaya raghavo dhanuh. pragr.hyasu saram
vikr.s.yaman.e calita vasundhara papata rudropi dharaprakampatah. 8.219
lxxxi
athotthitascasurabhavavarjitah. ks.amasva deveti nanama padayoh.
uvaca ca tvadvasagosmi sarvada prasda me tvadvis.ayam . manah. kuru 8.220
stakr.tim
. tamatha tatra cagatam
. divyacchalena pran . idhaya pavake
kailasatastam . punareva cagatam. stamagr.hn.addhutabhuksamarpitam 8.222
. samagraht pavakasampradattam
janan girsalayagam. sa stam
mumoda samprapya ca tam . sa ramah. sa caiva dev bhagavantamapya 8.223
. sca sarvasah.
tada mr.tan raghava aninaya yamaks.ayad devagan.am
samanvajanat pitaram . ca tatra samagatam. gantumiyes.a catha 8.225
. tatsahitah. savanarah.
vibhs.an.enarpitamaruroha sa pus.pakam
purm
. jagamasu nijamayodhyam. puro hanumantamatha nyayojayat 8.226
. sahitah. samatr.kah.
srutva pramodorubharah. sa tena sahaiva pauraih
satrughnayuktobhisametya raghavam . nanama bas.pakulalocanananah. 8.228
sarvairbhavadbhih
. sukr.tam
. vidhaya deham . madyam
. manovaksahitam
lxxxii
etavadevakhilasadvidheyam . madarcanam 8.231
. yat kayavakcittabhavam
. bhavet
muktipradanat pratikartr.ta me sarvasya catho bhavatam
hanumato na pratikartr.ta syat svabhavabhaktasya niraupadham . me 8.232
etadr.sam
. me sahabhojanam . hanuman sadaiva
. te maya pradattam
lxxxiii
itritastam . sthirabhaktinamrah. 8.242
. hanuman pran.amya jagada vakyam
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
srramacarite (hanumati srramadayadanam . nama) as.t.amodhyayah.
lxxxiv
(ramasvadhamapravesah.)
atha navamodhyayah.
yathes..tamalyabharan.anulepana yathes..tapanasanavasasokhilah.
. prasasati prakr.s..tadharmen.a janardane nr.pe 9.11
babhuvurse jagatam
lxxxv
sa brahmarudramarudasvidivakaradimurddhanyaratnaparighat..titapadapt. hah.
. suraih. saha narairatha vanaraisca sampujyamanacaran.o ramate ramesah. 9.12
nityam
. suresam
tasyakhilesituranadyanugaiva laks.mh. stabhidha tvaramayat svaratam
nityaviyogiparamoccanijasvabhava saundaryavibhramasulaks.an.apurvabhava 9.13
lxxxvi
ks.udabhavamatraphaladam . na saks.ad raghaverpitam
ks.udabhavamatramakanks. an mamasau paripr.cchati 9.23
.
vyavadhanatastato rame dadyacchaveta iti prabhuh
matva brahmadisanmalam . kumbhayonaye 9.24
. pradatum
tananadikr.tados.asancayairmoks.amargagatiyogyatojjhitan
maithilasya tanaya vyacalayanmayaya svatanuva svamargatah. 9.30
lxxxvii
tena tadvacanam . kurute kvacit 9.34
. satsu nanr.tam
nasatsvapyanr.tam . paralaukikam
. kuryad vacanam
aihikam. tvasures.veva kvaciddhanti janardanah. 9.35
. sapanamapyatikram
nanyah. kascit tadvaran. am
ayogyes.u tu rudradivakyam . tau kuruto mr.s.a
ekadesena satyam . tu yogyes.vapi kadacana 9.37
lxxxviii
putrastavesa kamalaprabhavastathaham. pautrastu pautrakavaco yadapi hyayogyam
sambhavayanti gun.inastadaham
. yayace gantum. svasadma natipurvamito bhavantam 9.46
. prapyaiva bhajyatam
durvasasah. pratijna tu ramam
anyatha tvayaso rame karotyes.a munirdhruvam 9.54
lxxxix
yahi svalokamaciradityuvaca sa laks.man.am 9.57
sam
. sthapayamasa kusam. svarajye taih. sakameva ca lavam . yuvarajamsah.
sam
. sthapya valitanayam. kapirajya asu suryatmajopi raghuvrasampamayat 9.61
. yutah. suresagayakadibhih.
yathes..tabhogasam
samd.yamanasadyasa ramasva matpurah. sada 9.66
xc
vidhehi padapankaje tavesa bhaktimuttamam 9.68
. jagada pus.kareks.an.ah.
itrite tatheti tam
jagama dhama catmanastr.n.adina sahaiva sah. 9.71
divakaraughakaustubhaprabhasakorukandharah .
supvaronnatorusajjagadbharam. sayugmakah. 9.77
suvr.ttadrghapvarollasadbhujadvayankitah.
jagad vimathya sambhr.tah. sarosya daks.in.e kare 9.78
xci
sa satrusudanovadhnmadhoh. sutam . rasahvayam
. ca madhurabhidham 9.80
saren.a yena cakarot purm
samastasarasambhavam . saram
. dadhara tam . kare
sa vamabahuna dhanurdadhara sarngasanjnitam 9.81
karndrasatkaroruyuk suvr.ttajanuman.d.alah.
kramalpavr.ttajanghakah. suraktapadapallavah. 9.85
jnanam
. netrabjayugmanmukhavarakamalat sarvavedarthasaram.
stanva brahman.d.abahyantaramadhikaruca bhasayan bhasurasyah.
sarvabhs..tabhaye ca svakaravarayugenarthinamadadhanah.
prayad devadhidevah. svapadamabhimukhascottarasam. visokam 9.87
xcii
tasya suryasutapurvavanara daks.in.ena manujastu savyatah.
ramajanmacaritani tasya te krtayanta ucathairdrutam . yayuh. 9.90
. capi tallokastvayutabdaditogratah.
matr.n.am
anarhayastvayajnapta kaikeyya api sadgatih.
sutva tu bharatam . nais.a gaccheta nirayaniti 9.94
atha ye tvatpadambhojamakarandaikalipsavah .
. vidhehi sthanamuttamam 9.99
tvaya sahagatastes. am
xciii
aham. bhavah. suresadyah. kinkarah. sma tavesvara
yacca karyamihasmabhistadapyajnapayasu nah. 9.100
. madajnaya
atastvaya pradeya hi loka es.am
. ca janasi tvamevaikah. sada mama 9.103
hr.di sthitam
te jaramr.tihnasca sarvaduh.khavivarjitah.
sam. saramukta nyavasam . statra nityasukhadhikah. 9.105
asuravesatastau tu na ramamanujagmatuh.
ptamr.tau pura yasmanmamraturnaca tau tada 9.107
. tanum
angadah. kalatastyaktva dehamapa nijam
. kusasamanvitah. 9.110
ramajnayaiva kurvan.o rajyam
xciv
vibhs.an.asca dharmatma raghavajnapuraskr. tah.
senapatirdhanesasya kalpamavt sa raks.asan 9.111
tr.tyarupen.a nijam
. padam . vrajantamuccairanugamya devatah.
. prabhum
agamyamaryadamupetya ca kramad vilokayantotividuratostuvan 9.114
svam
. svam
. ca sarve sadanam . sura yayuh. purandaradyasca virincapurvakah.
marutsutotho badarmavapya narayan.asyaiva padam. sis.eve 9.116
ittham
. sa gayanchatakot.ivistaram . bharatapancaratram
. ramayan.am
. sca sarvan sahitabrahmasutran vyacaks.an.o nityasukhodbharobhut 9.119
vedam
. vidhayahipatau ca sete
kadacidsah. sakalavataranekam
pr.thak ca sam . arn.avah. 9.121
. vyuhya kadacidicchaya reme ramesomitasadgun
xcv
bharataccaiva vedebhyo maharamayan.adapi 9.122
. vyatyasah. pratilomata
kvacinmohayasuran. am
ukta granthes.u tasmaddhi nirn.ayoyam . kr.to maya 9.125
vyatyasastvevamadyasca pratilomyadayastatha
dr.syante bharatadyes.u laks.an.agranthatasca te
jnayante bahubhirvakyairnirn. ayagranthatastatha 9.131
xcvi
uktam. laks.an.asastre ca kr.s.n.advaipayanodite
. satameva ca 9.133
tribhas.a yo na janati rtnam
. tatha vadet
vyatyasadn sapta bhedan vedadyartham
sa yati nirayam. ghoramanyathajnanasambhavam 9.134
. bahu
ityanyes.u ca sastres.u tatratatroditam
ityadilaks.an.anyatra nocyantenyaprasangatah. 67
67
vyatyasah. pratilomyam . ca gomutr praghasastatha
uks.an.ah. sudhurah. sadhuh. saptabhedah. prakrtitah. (9.135.1)
te sarvenantavedarthanirn.ayayaiva krtitah.
tatah. kalibalanmartyah. mandayurmatisalinah. (9.135.6)
idanm
. tatsamalod.ya niscityaiva pravacmi ca
bharatasya puran.anam
. yavadbhih. syadvinirn.ayah.
xcvii
tatra bhedan tadartham
. sca sr.n.us.vaikagramanasah. (9.135.9)
santvayan dhartaras.t.ram
. sca satamarjunasayakaih.
mr.tan sandarsayis.yeham . iti pum.vyatyayah. smr.tah. (9.135.11)
him
. sakarmaratatvattu him . sara iti kesarm
vyatyasah. sim
. ha ityadavaks. aravyatyayah. smr.tah. (9.135.14)
evam
. kvacit kathasu syadadavante ca sangatih.
madhye sangativicchedah. kathantarasamagamah. (9.135.22)
xcviii
. tu nirn.ayah. kriyate maya
anusaren.a tes.am
evamadis.u vijneyo gomutrbhedatah. kramat
yatharan.ye pan.d.avanam
. kathasangatisammatah. (9.135.23)
praghasah. sarvasastrarthaviruddharthanuvarn.anam
kvacinmohayasuran.am . puran.es.u tathocyate
tadr.sanam
. tu vakyanam. grahyorthastvavirodhatah. (9.135.26)
apratis.t.hamajneyam
. harerjvairabhinnatam
ncatamavarebhyasca devebhyasca jaramr.t (9.135.29)
janmadidos.asamparkah. nirgun.atvamapurn.ata
asarvajnatvamajnatvamabhedo jad.ajvayoh. (9.135.30)
jad.ayorjvayorvapi jad.asarvesayorapi
anadhnam . jagadvis.n.orasvatantryam
. harestatha (9.135.31)
praman.yamekadesasyanyasyaivapraman.ata
yatra tatroks.an.ad bhedat grahyortho na caparah. (9.135.33)
prahustatretaradgrahyam . purvam
. tyajyam. satam. mate
ucchis.t.am
. sivanirmalyam. vamanam mr
. . takarpat . am (9.135.35)
xcix
kakavis.t.asamudbhutam. panca putani bharata
ityadau uks.an.ad bhedat tattvam
. niscyate budhaih. (9.135.36)
rupam
. sabdasca gam
. dhasca sparsascapi tatha rasah.
vyomadipancabhutanam
. gun.a hyete vises.atah. (9.135.38)
us.aram
. dus.itam
. bhumau phenam . dus.t.am
. jales.u ca
sravyam. dus.yam. ca vr.ks.adau hyangana .rtudus.ita
hatyamuktah. sacnathah. punah. svargamappalat (9.135.44)
iti vyatyasadisaptabhedapratipadakapuran.avakyasangrahah.
c
tasmannirn.ayasastratvad grahyametad bubhus.ubhih. 9.136
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
ramasvadhamapraveso nama navamodhyayah .
ci
(vyasavataranuvarn.anam)
atha dasamodhyayah.
namonamogan.yagun.aikadhamne samastavijnanamarcimaline
anadyavijnanatamonihantre paramr.tanandapadapradayine 10.3
. skandhagatastvamasya
punasca vamena karen.a vsvare nidhaya tam
. sahitah. surasurairmathna ca tenabdhimathapyamathnah. 10.8
agah. payobdhim
cii
uparyadhascatmani netragotrayostvaya paren.avisata samedhitah.
mamanthurabdhim . tarasa madotkat.ah. surasurah. ks.obhitanakracakram 10.12
. lokasaram
tathaiva saks.at surabhirniseso babhuva tat kaustubham
athendira yadyapi nityadeha babhuva tatraparaya svatanva 10.20
ciii
tato bhavananupamamuttamam . vapurbabhuva divyapramadatmakam . tvaran
syamam . jambunadabhambarabhr. t sumadhyamam 10.23
. nitambarpitaratnamekhalam
dharmacchalam . tadoktam
. papajanes.u dharma iti tvaya jnapayitum
yadyat kr.tam
. me bhavatam . vada evodvibhaje sudhamimam 10.26
. yadha sam
tatasca sam
. sthapya pr.thak surasuram. stavatirupoccalitan suretaran
sarvan bhavaddarsina ks.ya lajjitasmyaham . dr.so mlayatetyavocah. 10.28
civ
bhaveddhi moks.o niyatam . suran.am . sa kathancana syat
. naivasuran. am
. bhaveddhi rahoriva duh.kharupam 10.35
utsahayuktasya ca tat pratpam
r.te bhavantam
. nahi tam . nihanta tvameka evakhilasaktipurn. ah.
tato bhavantam. saran.am. gata vayam. tamonihatyai nijabodhavigraham 10.40
itritastairabhayam . paramoprameyah.
. pradaya suresvaran. am
. visuddhavijnanaghanasvarupah. 10.41
pradurbabhuvamr. tabhuril.ayam
. parasarah.
vasis..thanama kamal.odbhavatmajah. sutosya saktistanayah
tasyottamam . sopi tapocaraddharih . suto mama syaditi taddharirdadau 10.42
. tadanyena tu yuddhyatopatat
tacchyenahaste pradadau sa tasyai datum
jagrasa tanmatsyavadhuryamasvasurjalasthamenam. jagr.husca dasah. 10.44
tadgarbhatobhunmithunam . samarpayat
. svarajne nyavedayan sopi vasoh
putram . sa tasmai dadau sutobhudatha matsyarajah. 10.45
. samadaya sutam
cv
namna ca sa satyavatti tasyam . bhavitasmyajopi 10.46
. tavatmajoham
itritascakradharen
. a tam
. munirjagama martan.d.asutam . samudragam
uttarayantmatha tatra vis.n.uh. pradurbabhuvasu visuddhacidghanah. 10.47
yatha nr.sim .
. hakr.tiravirast stambhat tatha nityatanutvato vibhuh
avirbhavad yos.iti no malotthastathapi mohaya nidarsayet tatha 10.49
. o raktapadabjanetradharakaranakharasanagrascakrasankhabjarekhah.
subhamaratakavarn
ravikaravaragauram. carma cain.am . dadhanah. 10.53
. vasanastat.idamalajat.asandptajut. am
prabodhamudrabhayadordvayanvito yajnopavtajinamekhalollasan
dr.sa mahajnanabhujangadas..tamujjvayano jagadatyarocata 10.55
cvi
sarvan.i sastran.i tathaiva kr.tva vinirn.ayam . cakara
. brahmasutram
tacchusruvurbrahmagirsamukhyah. sura munnam . pravarasca tasmat 10.58
tato nr.n.am
. kalabalat sumandamayurmatim. karma ca vks.ya kr.s.n.ah.
. puran.am 10.62
vivyasa vedan sa vibhuscaturdha cakre tatha bhagavatam
jnanam
. ca tasmai vimalam. dadau sa mahm . bubhuje tadante
. ca sarvam
tyaktva tanum . harerapa sutattvaved 10.67
. vipravaratvametya padam
evam
. bahun sam . sr.tibandhatah. sa vyamocayad vyasatanurjanardanah.
bahunyacintyani ca tasya karman.yases.adevesasadoditani 10.68
cvii
vimohanayasurasargin.am . prabhuh. svayam . karotva tapah. pradarsayet
. sca mr.s.aiva darsayenna tavata tesya hi santi kutracit 10.70
kamadidos.am
r.cam
. pravartakam
. pailam . ca pravartakam
. yajus.am
vaisampayanamevaikam . suryameva ca 10.76
. dvityam
tam . maharamayan.asya ca
. bharatapuran. anam
pancaratrasya kr.tsnasya pravr.ttyarthamathadisat 10.79
cviii
sanatkumarapramukham. scakre yogapravartakan
bhr.gvadn karmayogasya jnanam . subham 10.81
. datvamalam
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
vyasavataranuvarn.anam . nama dasamodhyayah.
68
pracnakoses.veva nirasya, nipya iti dvividhopi pat.ho likhitah.
yatra sannikr.s.t.opi janah. samadhigna viprakr.s.t.astatra katham . nirn.eyat?
bannanje govindacaryah.
cix
(bhagavadavatarapratijna)
atha ekadasodhyayah.
pratpasyabhavan putrastrayastretagnivarcasah.
devapiratha bahlko gun.ajyes..thasca santanuh. 11.5
cx
. somadattasya babhuvuh. prathitah. sutah.
rudran.am
. bhurirbhurisravah. salah. 11.10
vis.n.orevangatamaptum
. punaratmasambhavah.
avanmukhes.u dyusadassu ragannirks. aman.am
. hi pura mayaiva 11.18
uvaca bhumau nr.patirbhavasu sapto yatha tvam
tasya jaramr.tividhvam
. sahetorvasis..thadhenum . ks.arantm
. svamr.tam
cxi
jarapaham
. nandininamadheyam. baddhum . codayamasa dev 11.21
. patim
.
taya dyunama sa vasuh. pracodito bhratr.snehat saptabhiranvitoparaih
babandha tam . sthah. kamalodbhavah. prabhuh. 11.22
. gamatha tanchasapa vasis..thasam
na manus.m
. garbhamavapnumo vayam . bhavatvayam . sca
. sarvavit krtimam
mahastravetta bhavadam . nokhilanamupaitu 11.27
. sayuktastatha balam
uvaca sa tam
. natu mam . nivarayet
. sutaste kasti pr.cchennatu mam
ayogyakartrmapi karan.am. ca matkarman.o naiva pr.cchet kadacit 11.32
cxii
yada trayan.amapi caikames.a karoti gaccheyamaham . visr.jya
tada tvadyam. sutamityudrite tatheti rajapyavadat pratpah. 11.33
atah. sa varun.am
. devam . purvabhartaramapyamum
nr.jatam
. santanum. tyaktva prayayau varun.alayam 11.42
sutamas..tamamadaya bharturevapyanujnaya
. br.haspatau 11.43
vadhodyogannivr. tta sa dadau putram
cxiii
sam . sca vedan samabhyasat tadvasagantaratma 11.44
. vatsaran.amakhilam
. garyasyanantaparekhilasadgun.arn.ave
tatasca matra jagatam
. ca satarddhavars.am 11.45
rame bhr.gun.amadhipe pradattah. susrava tattvam
mmam
. samanam. tamavapa ganga sutam . jagada ca
. samadaya patim
ayam. sutaste paramastravetta samarpito vryabalopapannah. 11.49
. gr.ham
iti pradayamumadr.syatamagad ganga tamadaya yayau svakam
rajabhis.icyatha ca yauvarajye mumoda tatsadgun.atarpito bhr.sam 11.51
cxiv
vis.kambho nama rudran.am . bhubharaharan.engatam
. tatha tara bharya ya hi br.haspateh. 11.56
hareh. praptum
. gr.ham
tavubhau santanurdr.s..tva kr.pavis..tah. svakam
ninaya nama cakre ca kr.paya vis.ayau yatah.
kr.pah. kr.pti sa kr.pastapo vis.n.oscakara ha 11.57
.
tasya prtastada vis.n.uh. sarvalokesvaresvarah
pradades.yatsaptars.itvamayuh. kalpantameva ca
sa santanugr.he tis..than devavratasakhabhavat 11.58
cxv
pade drutatvad drupadabhidheyah. sa rajyamapatha nijam . sah.
. kr.pm
. samavapya sarvapratigrahojjhasca purevasat sukh 11.67
dron.opi bharyam
jnatva tu tam
. rajaputrm
. gun.ad.hyam
. satyasya vis.n.ormataram. namatastat
loke prasiddham . satyavattyudaram. vivahayamasa pituh. sa bhs.mah. 11.76
svacchandamr.tyutvavaram . ca
. pradaya tathapyajeyatvamadhr.s.yatam
. sca 11.78
yuddhes.u bhs.masya nr.pottamah. sa reme tayaivabdagan. an bahum
cxvi
lebhe sa citrangadamatra putram . ca vicitravryam
. tatha dvityam
. mameti 11.79
tayosca balye vyadhunoccharram. jrn.ena dehena hi kim
atisaktastapohnah. kathancinmr.timapnuyuh.
anicchayapi hi yatha mr.tascitrangadanujah. 11.81
. bhs.ma aharat
atha kasisutastisrastadartham
ambamapyambikanamnm. tathaivambalikam. param 11.84
sapaddhiran.yagarbhasya salvakamahamityapi
uvaca tam. sa tatyaja sagamat salvameva ca 11.87
cxvii
anantasaktirapi sa na bhs.mam. nijaghana ha
. grahayamasa bhs.makarun.yayantritah. 11.90
nacambam
bhs.mam
. svabhaktam . yasasabhipurayan vimohayannasuram. scaiva ramah.
jitvaiva bhs.mam
. na jaghana devo vacam. ca satyamakarot sa tasya 11.92
. ca saran.agatam
yaso bhs.masya datva tu sombam
unmucya bhartr.dves.otthat papat tenasvayojayat 11.94
. tada
rudrastu tasyastapasa tus..tah. pradad varam
bhs.masya mr.tihetutvam. kalat pundehasambhavam 11.97
malam. ca ya imam
. malam. gr.hn.yat sa hanis.yati
bhs.mamityeva tam. malam. gr.htva sa nr.pan yayau 11.98
tam . hi sa tatah.
. na bhs.mabhayat kepi jagr.hustam
drupadasya gr.hadvari nyasya yogat tanum . jahau 11.99
. drupadastapah.
etasminneva kale tu sutartham
cakara sambhave cainam . sobravt kanyaka tava 11.100
cxviii
. vat karman.i cakarot 11.101
namna sikhan.d.in tasyah. pum
. gandharvasya prasadatah.
tasyastaddehasadr. syam
cxix
prapa gandharvadehopi taya pascadadhis..thitah. 11.111
apratyutthayinam . vilajjaya
. tantulyamanam
. bhaveti tam 11.113
sasapa dhanado devasciramittham
tam
. bhs.mapurvaih. paramadararcitam . cavadadasya mata
. svabhis..tutam
putrau mr.tau me natu rajyamaicchad bhs.mo maya nitaramarthitopi 11.120
cxx
sa putadehatha ca vais.n.avavratanmattah. samapnotu sutam . varis..tham
. punaraha vakyam 11.123
itrite ras..tramupaiti nasamiti bruvantm
. sa tu bhiya nyamlayat
itritestvityuditastayagamat kr.s.n.ombikam
abhucca tasyam . dhr.taras..tranamako gandharvarat. pavanavesayuktah. 11.125
. kumatirnyayojayat
itritapyasya hi mayaya sa bhta bhujis.yam
sa tam . paranandatanum . gun.arn.avam . samprapya bhaktya parayaiva reme 11.131
cxxi
. tathadat 11.134
avapa sudratvamathasya nama cakre kr.s.n.ah. sarvavittvam
. pran.ata yayace
jnatvasya sudratvamathasya mata punasca kr.s.n.am
ambalikayam . janayanyamityatho naicchat sa kr.s.n.obhavadapyadr.syah. 11.136
cxxii
. taya yathavadarcitah.
sa vatsaratrayodasam
upadisat param
. manum. samastadevavasyadam 11.146
. dvityarupako vibhuh.
sa tatra jajnivan svayam
savarmadivyakun.d.alo jvalanniva svatejasa 11.149
pura sa valimaran.aprabhutados.akaran.at
sahasravarmanaminasuren. a ves..titojani 11.150
. tathaiva hi
yatha grahairvidus. yate matirnr.n.am
abhucca daityadus.ita matirdivakaratmanah. 11.151
. dadarsa sutanandanah.
nadpravahato gatam
tamagraht saratnakam. cakara putrakam. nijam 11.154
cxxiii
atha cartayananama madresah. sakratulyaputrarth
kanyaratnam. ceccham . scakre brahmam. tapo varam. capa 11.157
cxxiv
. kurvan sa bhogan bubhuje tapasca
gr.hasramen.aiva vane nivasam
cakre munndraih. sahito jagatpatim . bhaktiyutobhipujayan 11.169
. ramapatim
ucuh. param
. purus.amenamanantasaktim . suktena tebjajamukha api paurus.en.a
stutva dharasuravarakraman. at paresa khinna yato hi vimukhastava tetipapah. 11.174
. vks.yasurah. sambaranamadheyah.
athatmasenamavamr. dyamanam
cxxv
. hyamayo varadumesasya suran vimohayan 11.179
sasara mayavidasam
yamendusuryadisurastatosuran nijaghnurapyayitavikramastada
suresvaren.orjitapaurus.a bahun vajren.a vajr nijaghana sambaram 11.182
. gadam
astran.i tasyastravarairnivarya ciks.epa tasyorasi kancanm
vicurn.itosau nipapata merau mahabalo vayubalabhinunnah. 11.185
. bhuvanaptadeham
tamastrasastran. i bahuni bahubhih. pravars.aman.am
cakren.a bahun vinikr.tya kani ca nyavedayascasu yamaya papam 11.188
rajnam
. mahavam. sasujanmanam . tu tes.amabhud dharmamatirvipapa
siks.amavapya dvijapungavanam. tvadbhaktirapyes.u hi kacana syat 11.190
cxxvi
tvadbhaktilesabhiyutah. sukarma vrajenna papam . kathancit
. tu gatim
daityesvaran. am
. ca tamondhameva tvayaiva klr.ptam. nanu satyakama 11.191
cxxvii
ye kesava tvadbahumanayuktastathaiva vayau nahi te tamondham
. tadato hi margaccalyastvaya janayitvaiva bhumau 11.203
yogyah. praves..tum
.
nasau hatah. saktimatapi tatra kr.s.n.avatare sa mayaiva vadhyah
ityatmasankalpamr.tam . vidhatum. sa catra vadhyo bhavatatipap 11.209
cxxviii
. 11.214
tvameva nityoditapurn. asatsukhastvaddr. n na kascit kuta eva tedhikah
cxxix
mahasurasyam. sayutah. sa eva rudravesad balavanastravam. sca
sis.yo mahendrasya hate babhuva tate svadharmabhiratasca nityam 11.226
yah. sam
. vaho nama marut tadam. sascakrasya vis.n.osca babhuva tasmin
. se sitah. paks.astasya suto babhuva 11.228
yadus.vabhuddhr.diko bhojavam
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
bhagavadavatarapratijna nama ekadasodhyayah .
cxxx
(pan.d.avotpattih.)
atha dvadasodhyayah.
. tu tamahuka atmaputrm
anyasca yah. kasyapasyaiva bharya jyes..tham
cakara tasmaddhi pitr.s.vasa sa svasa ca kam . sasya babhuva devak 12.2
cxxxi
marcijah. s.an. munayo babhuvuste devakam. prahasan kars.yahetoh.
tacchapatah. kalanemiprasuta avadhyatartham. tapa eva cakruh. 12.12
. narah.
atonyatha sutanr.te vrajanti sadgatim
yathaiva dharmabhus. an.o jagama sandhyakasutah. 12.18
. ca tat
tadasya sonujosr.n.onmunndradus. itam
vicarya tu priyamidam. jagada vasudevadhh. 12.20
cxxxii
atastavadhikam . kamahvaye tvadajnaya 12.23
. suram
cxxxiii
svagarbhapatane kr.te taya jagama kesavah.
parasaratmajo nyadhad ghat.es.u tan vibhagasah. 12.35
. suyodhanadayah.
satatmana vibheditah. satam
babhuvuranvaham . tatah. satottara ca duh.sal.a 12.36
sa duh.khasasanobhavat tatotikayasambhavah.
sa vai vikarn.a ucyate tatah. kharobhavad bal 12.43
sa citrasenanamakastathapare ca raks.asah.
babhuvurugrapaurus.a vicitravryajatmajah. 12.44
cxxxiv
. vadhe
tayodito hi saindhavo babhuva karan.am
sa kalakeyadanavastadarthamasa bhutal.e 12.47
sa cambikeyavryajah. suyodhanadanantarah.
babhuva vaisyakanyakodarodbhavo haripriyah . 12.49
. sparsamatradabhavad baladvaye
itrite pr.thayahutavayusam
samo jagatyasti na yasya kascid bhaktau ca vis . sutah. 12.53
. n.orbhagavadvasah
cxxxv
niyuktaya kesavenatha tatra sthitva masan sapta jatah. pr.thivyam 12.58
sam
. sthapya tam . punaryayau
. tatra tathaiva kanyakamadaya tasmat svagr.ham
hatva svasurgarbhas.at.kam
. kramen.a matvas..tamam . sah. 12.68
. tatra jagama kam
cxxxvi
sa taddhastat ks.ipramutpatya dev khedr.syataivas..tabhuja samagra
brahmadibhih. pujyamana samagrairatyadbhutakaravat haripriya 12.70
srutva tayoktam
. tu tadaiva kam
. sah. pascattapad vasudevam. sabharyam
prasadayamasa punah.punasca vihaya kopam . ca tamucatustau
sukhasya duh.khasya ca rajasim. ha nanyah. karta vasudevaditi sma 12.73
tatheti tam
. statra niyujya kam
. so gr.ham . svakyam . pravivesa papah.
cerusca te balavadhe sadodyata him . svabhavatah. 12.75
. saviharah. satatam
. bahuni gojvigan.adhinathah.
suvarn.aratnambarabhus. an.anam
pradadathopayanapan. ayastam. gopa yasodam. ca muda striyogaman 12.78
cxxxvii
rajnetha tam . dadarsa suratmajo vakyamuvaca cainam 12.81
. dattakaram
. samastam
mr.ta svarupen.a subhs.an.ena papata sa vyapya vanam
tadagamannandagopopi tatra dr.s..tva ca sarvepyabhavan suvismitah. 12.86
. jagama
sa tat.aka corvasisampravis..ta kr.s.n.avadhyanannirayam
sa turvas kr.s.n.abhuktastanena puta svargam . prayayau tatks.an.ena 12.87
cxxxviii
hatva tu tam
. kam . sa kr.s.n.ah. sisye punah. sisuvat sarvasasta
. sabhr.tyam
evam. gopan prn.ayan balakel.vinodato nyavasat tatra devah . 12.93
. vacah.
vivarddhamane lokadr.s..tyaiva kr.s.n.e pan.d.uh. punah. praha pr.thamidam
dharmis..tho nau sunuragre babhuva baladvayajyes..tha utaparasca 12.94
dron.atmakam
. natitaram
. svasevakam . kuryaddharirmamiti bhuya eva
. purus.ottamasya 12.101
sa uddhavatmavatatara yadaves.vasevanartham
cxxxix
. dron.avryodbhavobhut
sa sarvavid balavanastravetta kr.pasvasayam
duryodhanastaccaturthehni jatastasyaparedyurbhmasenah. sudhrah. 12.105
viniscayartham . sah.
. devakgarbhajanamanya bharya dhr.tagarbhah. sa kam
sthanantare prasavo yavadasam . sthapayamasa supapabuddhih. 12.108
. sam
. sisumatmanamuccairvijanantya maturadarsanaya
sa prakr.tam
vijr.mbhaman.okhilamatmasam . pradarsayamasa kadacidsah. 12.113
. stham
. mahabhutamanobhimanamahatprakr.tyavr.tamabjajadibhih.
san.d.am
. dadarsasya tanau yasoda 12.114
suraih. sivetairnaradaityasanghairyutam
cxl
. bhumital.e svakarma yada cakre daitya agat sughorah. 12.116
nidhaya tam
ato virodham
. ca madatmajanam
. kuryades.etyeva bhtam. na mam . tvam
niyoktumarhah. punareva rajannitritosau virarama ks.itsah. 12.127
cxli
. yayoh.
vises.anamnaiva samahutah. sutan dadyuh. sura ityavises.itam
vises.anamapi samahvayat tau mantravr.ttirnamabhedesya cokta 12.128
. vivesa
sr.ngararupo nakule vises.at suntirupah. sahadevam
gun.aih. samastaih. svayameva vayurbabhuva bhmo jagadantaratma 12.131
aprakr.tanam
. tu manoharam
. yad rupam . sallaks.an.opetamagryam
. dvatrim
tanmaruto nakule komal.abha evam. vayuh. pancarupotra cast 12.133
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
pan.d.avotpattirnama dvadasodhyayah.
cxlii
(kam. savadhah.)
atha trayodasodhyayah.
sa mathyamanadadhyuruprajatamindusannibham
. hi ntamadade raho jaghasa cesita 13.8
navam
. yatha vayah.
prajayate hi yatkule yatha yugam
tatha pravartanam. bhaved divaukasam . samudbhave 13.9
cxliii
nr.tiryagadirupakah. sa balyayauvanadi yat
kriyasca tattadudbhavah. karoti sasvatopi san 13.11
sa viprarajagopakasvarupakastadudbhavah.
tadatada vices..tate kriyah. suran visiks.ayan 13.12
. nibaddhumanjasadade
sada vimuktamsvaram
. prati 13.16
yadaiva dama gopika na tat pupura tam
. pradarsya dharmamsvarah.
sutasya matr.vasyatam
babhanja tau divispr.sau yamarjunau suratmajau 13.19
cxliv
taruprabhangatomuna taru ca sapasambhavau 13.22
vr.ndavanayiyasuh. sa nandasunurbr.hadvane
sasarja romakupebhyo vr.kan vyaghrasaman bale 13.26
sa candrato hasatkantavadanenenduvarcasa
sam. yuto rauhin.eyena vatsapalo babhuva ha 13.29
cxlv
jyes..tham
. vihaya sa kadacidacintyasaktirgogopagogan . ayuto yamunajales.u
reme bhavis.yadanuvks. ya hi gopaduh.kham . tadbadhanaya nijamagrames.u sodhat 13.34
taccitratan. d.avavirugn.aphan.atapatram
. raktam
. vamantamuru sannadhiyam. nitantam
. bhuvsam 13.41
dr.s..tvahirajamupaseduramus.ya patnyo nemusca sarvajagadadigurum
. surasuragan.airavicintyadivyakarman. i gokulagategan.itorusaktau
ittham
kurvatyaje vrajabhuvamabhavad vinasa ugrabhidhadasuratastarurupatolam 13.44
70
Bha. Pu. 10.14.6-7
cxlvi
. bahal.aroganipd. itani
tadgandhato nr.pasumukhyasamastabhutanyapurmr. tim
dhaturvarajjagadabhavakr. taikabuddhirvaddhyo na kenacidasau tarurupadaityah. 13.45
cxlvii
tenaiva puritabalombaracarin. am
. tam
. papam . cakara 13.56
. pralambamurumus..tihatam
. tam
tus..tava cainamuruvedasirogatabhirgrbhih. sadagan.itapurn.agun.arn.avam
gobhr.d gurum . haragurorapi gogan. ena yuktah. sahasraguragadhagumagryamagryat 13.67
cxlviii
tvatto jagat sakalamavirabhudagan. yadhamnastvameva paripasi samastamante
atsi tvayaiva jagatosya hi bandhamoks . au na tvatsamosti kuhacit paripurn.asakte 13.68
skandadupattavarato maran.adapetam
. dr.s..tva ca ramanihatam . pralambam
. balinam
cakrurviniscayamamus.ya suradhikatve gopa athasya vidadhuh. paramam . ca pujam 13.72
. jagama vr.s.abhakr.tirapyavadhyah.
namnapyaris..ta urugayavilomaces..to gos..tham
sambhorvaradanugatasca sadaiva kam . sam . ga bhs.ayantamamumahvayadasu kr.s.n.ah. 13.78
cxlix
. savihitasturagasvarupo giryatmajavaramavapya sada vimr.tyuh.
kes ca kam
papah. sa kesavamavapa mukhesya bahum . pravesayat sa bhagavan vavr.dhetha dehe 13.80
cl
ramasvaphalkatanayabhiyuto jagama yanena tena yamunatat.amavyayatma 13.91
nityam
. hi ses.amabhipasyati siddhamantro danesvarah. sa tu tada dadr.se harim . ca
. nasti yana iti yanamukho babhuva 13.93
agre hi balatanumks. ya sa kr.s.n.amatra kim
asadya kunjaragatam
. rajakam. yayace vastran.i kam
. sadayitam. girisavaren.a
mr.tyujjhitam
. sapadi tena duruktividdhah. papam . vyanayad yamaya 13.97
. karagramr.ditam
grahyapaheyarahitaikacidatmasandrasvanandapurn. avapurapyayasos.ahnah.
lokan vid.ambya naravat samalaktakadyairvaptra vibhus.ita ivabhavadaprameyah. 13.99
. ca kr.s.n.astayorvaramadadatha rajamarge
sarves..tapus..timiha tatra sarupatam
gacchan dadarsa vanitam . naradevayogyamadaya gandhamadhikam . vrajantm 13.101
. kut.ilam
cli
purn.enduvr.ndanivahadhikakantasantasuryamitoruparamadyutisaukhyadehah .
ptambarah. kanakabhasuragandhamalyah. sr.ngaravaridhiragan.yagun.arn.avogat 13.103
adis..tamapyurubalam
. bhagavan sa tena sarvam . nihatya sabalah. prayayau punasca
nandadigopasamitim . hariratra ratrau bhuktva payonvitasubhannamuvasa kamam 13.106
clii
nagam. sasadinamavadhyamasau nihatya skandhe vis . an.amavasajjya sahagrajena
nagendrasandramadabindubhirancitangah. purn.atmasaktiramalah. pravivesa rangam 13.115
. sapriyarthamabhibhas. ya jagannivasam
rangapravis..tamabhivks.ya jagada mallah. kam
can.ura ityabhihito jagatamavadhyah. sambhuprasadata idam . sr.n.u madhaveti 13.117
cliii
. vyanasayadases.ata asu sainyam 13.126
nanayudhograkiran.astaran.iryathaiva dhvantam
tam
. syenavegamabhitah. pratisancarantam . nischidramasu jagr.he bhagavan prasahya
keses.u cainamabhibhr.sya karen.a vamenoddhr.tya daks.in.akaren.a jaghana kesya 13.128
. surapatih. paramoccamancadanyairajeyamativryabalopapannam
utkr.s.ya tam
abjodbhavesavaraguptamanantasaktirbhumau nipatya sa dadau padayoh . praharam 13.130
cliv
anantacitsukharn. avah. sadoditaikarupakah.
samastados.avarjito harirgun.atmakah. sada 13.138
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
kam
. savadho nama trayodasodhyayah.
clv
(uddhavapratiyanam)
atha caturdasodhyayah.
clvi
arvak papata ca gada madhurapradesat sa yojanena yadimam. prajagada pr.s..tah.
ekottaramapi satacchatayojaneti devars.iratra madhuram. bhagavatpriyarthe 14.12
sarvam. purm
. pratiniruddhya didesa vindavindanujau bhagavatah. kumatih. sa dutau
. tatha bhagavatopyapahasayuktam 14.16
tavucaturbhagavatesya vacotidarpapurn. am
clvii
. jarasutasuraks.itamabhyadhavaddhars. annadannurubaloribalairadhr.s.yah. 14.23
sainyam
. rajendravr.ndasahito magadhadhirajah.
udvks.ya kr.s.n.amabhiyantamanantasaktim
udvelasagaravadasvabhiyaya kopannanavidhayudhavarairabhivars.aman.ah. 14.24
. saramasu tena
aks.ipta itthamamunatha sa bhojarajastun. at pragr.hya nisitam
chitva jarasutadhanurbalavannanada vivyadha sayakagan.aisca punastamugraih . 14.27
. sad.ibhakadrumarugmimukhya bahlkabhaumasutamaindapurassarasca
ye capi ham
sarve pradudruvurajasya sarairvibhinna anye ca bhumipatayo ya ihasururvyam 14.32
chinnayudhadhvajapatakarathasvasutavarman. a ugrasaratad.itabhinnagatrah.
. vamanta uru dudruvurasu bhtah. 14.33
srastambarabharan. amurdhajamalyadna raktam
clviii
adhavatosya musalena ratham . babhanja ramo gadamurutarorasi sopi tasya
ciks.epa tam . yuyudhata ugram 14.35
. ca musalena tatad.a ramastavuttamau balavatam
. sa papah.
vrl.anatacchavimukhah. sahito nr.paistairbarhadrathah. pratiyayau svapurm
atmabhis.iktamapi bhojavaradhipatye dauhitramagrata uta pran . idhaya mandah. 14.42
. bhagavanajesasakradibhih. kusumavars.ibhird.yamanah.
jitva tamurjitabalam
ramadibhih. sahita asu purm
. pravisya remebhivanditapado mahatam . samuhaih. 14.43
clix
tenaiva manus.amavapya ratistha eva pancatvamapa rativighnamaputratam. ca
svatmottames.vatha sures.u vises.atasca svalpopi dos.a urutamabhiyati yasmat 14.47
. vyathitahr.tkamal.aiva madrm
patyuh. kal.evaramaveks.ya nisamya madryah. kunt bhr.sam
dhikkr.tya canumaran.aya matim. cakara tasyah. svano ruditajah. sruta asu parthaih. 14.49
.
pan.d.usca putrakagun.aih. svagun.aisca saks.at kr.s.n.atmajah. satatamasya padaikabhaktah
lokanavapa vimalan mahitan mahadbhih. kim . citramatra haripadavinamracitte 14.54
. svakyam
pan.d.oh. sutasca pr.thaya sahita munndrairnarayan. asramata asu puram
jagmustathaiva dhr.taras..trapuro munndrah. vr.ttam . samastamavadannanujam . mr.tam. ca 14.55
clx
sakyasca naiva bhavatam . pariraks.ita yat 14.58
. kvacidagrahaya narayan.ena satatam
dr.s..tvamitanyatha karam
. si marutsutena nityam. kr.tani tanaya nikhilasca rajnam
tasyamitam . balamudks.ya sadoruvr.ddhadves.a babhuvuratha mantramamantrayam . sca 14.66
clxi
evam . vicarya vis.amulban.amantakabham
. ks.rodadhermathanajam . tapasa girsat
sukren.a labdhamamutah. subalatmajena praptam . pratos.ya marutastanayaya caduh. 14.70
. pratisuptamks. ya
dos.an prakasayitumeva vicitravryaputratmajes. u nr.varam
baddhvabhimantran.adr.d.hairayasa kr.taistam . pasairviciks.ipurude haripadajayah. 14.73
. avitobhut
svatmavanarthamadhikam. stutimeva kr.tva vis.n.oh. sa daityatanayo harin
natvaurasam . balamamus.ya sa kr.s.yate hi bhr.tyairbalat sa pituraurasamasya vryam 14.80
clxii
kr.s.n.ah. kilais.a ca hariryadus.u prajatah. sosyasrayah. kuruta tasya bahu pratpam
sammantrya caivamatipapatama narendraputra haresca bahu cakruratha pratpam 14.82
pracm
. disam . jalesaparipalitaya sahanyam
. prathamameva jigaya pascad yamyam
yau tau puratanadasananakumbhakarn.au matr.s.vasatanayatam. ca gatau jigaya 14.88
clxiii
salvam
. ca ham . puramagat sahitorjunena 14.93
. sad.ibhakau ca vijitya bhmo nagahvayam
. ca dharmamurumes.i tatharthakamau
putres.u pan.d.utanayes.u ca samyavr.ttih. krtim
prtim
. param . tvayi karis.yati vasudevah. sakam. samastayadubhih. sahitah. suradyaih. 14.98
ittham
. samastakurumadhya upattavakyo rajapi putravasago vacanam . jagada
sarvam. vase bhagavato na vayam
. svatantra bhubharasam. hr.tikr.te sa ihavatrn.ah. 14.100
jnanam
. tu bhagavatamuttamamatmayogyam . samavapya kr.s.n.at
. bhmarjunau bhagavatah
tatros.aturbhagavata saha yuktaces..tau sampujitau yadubhiruttamakarmasarau 14.102
clxiv
kr.s.n.otha caupagavimuttamantiyuktam . sampres.ayannidamuvaca ha gokulaya
duh.kham . mama casu yahi 14.105
. vinasaya vacobhirare madyairnandadinam. virahajam
purvam
. yada hyajagaro nijagara nandam . sarve na sekuratha tatpravimoks.an.aya
matpadasam. sparsatah. sa tadatidivyo vidyadharastaduditam . smarantu 14.107
. nikhilam
srutvoddhavo nigaditam
. paramasya pum . so vr.ndavanam. prati yayau vacanaisca tasya
duh.kham . pasujvananamayat punascaran.asannidhimeva vis.n.oh. 14.112
. vyapohya nikhilam
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
uddhavapratiyanam . nama caturdasodhyayah.
clxv
(pan.d.avasastrabhyasah.)
atha pancadasodhyayah.
tam
. pancaratravidamapya sus.arathim. sa bhmo mumoda punarapa paratmavidyam
vyasat paratmata uvaca ca phalgunadidaives. u sarvavijay paravidyayais.ah. 15.3
. punarapi pratibhamavapa
nityaprabhutasusubhapratibhopi vis.n.oh. srutva param
ko nama vis.n.vanupajvaka asa yasya nityasrayadabhihitapi rama sada srh. 15.5
clxvi
dr.s..tvaivainam . jamadagnyopyacintayad dron . am
. kartum. ks.itibharapanode
hetum . suran.am
. narayonijanam . syat saha putren.a ceti 15.12
. hanta cayam
. sadr.sastavesa
sarvesita sarvaparah. svatantrastvameva konyah
svamyam . tavecchan pratiyatyadho hi yasmannacotthatumalam . kadacit 15.18
clxvii
pituh. sis.yo hyatmasis.yo bhaveta sis.yasyarthah. svya eveti matva 15.23
itrita astravidam
. kumara vijnaya vipram. surapujyapautram
samprarthayamasurathoddhr.tim . prati pradhanamudrayutakandukasya 15.29
clxviii
dron.otha tanavadad yo madis..tam
. kartum . pratijnam . karoti
. prathamam
tam
. dhanvinam . pravaram. sadhayis.ya ityarjunastamakarot pratijnam 15.35
. gurubhirnityayoddha
bhs.madibhirbhavita sangaro nastada naham
bhaveyamekah. phalgunostrajna es.am . nivarakascenmama dharmalabhah. 15.37
sa paks.apatam
. ca cakara tasmin karoti casyorutaram. prasam. sam
rahasyavidyasca dadati tasya nanyasya kasyapi tatha kathancit 15.40
clxix
karn.onavapya nijampsitamuccamano yasmadavapa purus.ottamatostravr.ndam
vipropyayam . vicintya sa yayau bhr.gupasramaya 15.47
. tamajamemi bhr.goh. kulotthamittham
astrajnacul. aman.imindrasunum
. visvasya hantum . dhr.taras..traputrah.
enam. samasritya dr.d.ho bhavetetyadajjnatvaivastramasmai ramesah. 15.49
jnanam
. ca bhagavatamapyaparasca vidya ramadavapya vijayam. dhanuragryayanam
abdaiscaturbhiratha ca nyavasat tadante hatum . na sakta urugayamimam. sa karn.ah. 15.50
kim
. tvam . rudhirapraseke praptepi pavanavirodhini kosi ceti
. na calayasi mam
. praha karn.a iha naiva maya vidheyo nidravirodha iti kt.a upeks.ito me 15.54
tam
clxx
parabhutim . bhavita castrasanghe 15.58
. natra vicaryamasti pramad tvam
. pran.amyesitaram
yahti tenokta udarakarman.a karn.o yayau tam
. vanercayat 15.59
tathaikalavyopi nirakr.tomuna dron.ena tasya pratimam
. samprayatah.
tatah. kadacid dhr.taras..traputraih. pan.d.oh. suta mr.gayam
agre gacchan sarameyo rurava dharmatmajasyatra vane mr.garth 15.60
srutva ravam
. sarameyasya duraccharairmukham. sabdavedh pupure
sa ekalavyo vran.amasya nakarocchva puritasyah. pan.d.avanabhyayat sah. 15.61
dr.s..tva citram
. kuravah. pan.d.avasca dras..tum . margayamasuratra
. kartaram
dron.akr.tim . marttikm
. pujayantam . dadr.suscainam. dhanurevabhyasantam 15.62
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
(pan.d.avasastrabhyaso nama) pancadasodhyayah
.
clxxi
(sr.galavadhah.)
atha s.od.asodhyayah.
saivaparam . sendiravesamagryam
. rupamasthaya cagacchrrityakhyam
kantiscagat tasya somasya canya bharya dvayoh. purvatana surupa 16.11
clxxii
tabh ramo mumude tatra tis..thanchasankapugodriktakantih. sudhama
. papau sah. 16.12
tasya varun.yah. pratima peyarupa kadambar varun. tam
senam
. pravis..tau sarvarajanyavr. ndam. vyamathnatam . devavarau svasastraih.
tatra ham
. so d.ibhakascaikalavyah . sakcakastau sisupalapaun.d.rakau 16.15
. ah.
sarvanetancharavars.en.a kr.s.n.o visutavajidhvajasastravarman
kr.tva vamacchon.itanartarupan vidravayamasa hariryatha mr.gan 16.18
hatva senam
. vim
. sadaks.ohin.m
. tam
. tribhiryuktam
. rugmin.am. naiva kr.s.n.ah.
. dravayanah. 16.19
rugmin.yarthe pd.ayamasa sastran.yasya cchitva viratham
clxxiii
athottasthau rauhin . eyah. sahaiva samuttasthau magadhopyagryavryah.
kruddho gr.htva maulimasyasu ramo vadhayodyacchanmusalam. bahus.al. 16.23
clxxiv
ntim
. balis..thasya vihaya senam
. durad yuddham . yuddham . darsayitvaiva guptyai
. prapya sa pujitovasat 16.33
svasenayah. sarvapurn.atmasaktih. punah. purm
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
sr.galavadho nama s.od.asodhyayah.
clxxv
(ham. sad.ibhakavadhah.)
atha saptadasodhyayah.
jita vayam
. ca sarvasomunaikalena sam . yuge
anekaso na sangatairjitah. kadacides.a hi 17.7
.
athaha cedibhupatih. sadantavakrako vacah
clxxvi
pura harerhi pars.adah. prasannabuddhirekada 17.11
. sivasvayambhuvoh.
sr.n.us.va rajasattama prabhum
harim . vadanti kecidapyado bhavenna vai mr. s.a 17.12
na karan.am
. na vidmahe na sam . sayah. paro harih.
vrajama tam. sukharthino vayam. vihaya satrutam 17.14
clxxvii
. trilokasundaronurupin. ca rugmin.
ayam
. samastalokajid vas 17.23
mukhena bahunapyayam
samastarajasatpatirharirnacanya ityapi
. sayam 17.34
varabhis.ekamsituh. kurudhvamasvasam
clxxviii
. nipatayami vosanim
atonyatha sirasyaham
. kurudhvamityasau yayau 17.35
itdamindrasasanam
samasrayam
. ca kesavam . tadaiva jvanarthinah.
prakuryurasura apti devakaryasanks. ayah. 17.44
itks.ya pakasasanovadajjarasutadikan
sarugmicedisalvapo na yatu magadho harim 17.45
clxxix
tadabhis.ektumudyata nr.pah. suresasasanat 17.46
atah. sacpatirnijam
. varasanam. hareradat
vivesa tatra kesavo nabhastal.avatarite 17.47
virincasarvapurvakairabhis..tutah. suradibhih.
samastadevagayakaih. pragta asa kesavah. 17.50
iyam
. rama tavatmaja babhuva tam . harernaca
. 17.52
dadati cet tada pita nirindiro vrajedadhah
. tavanyatha na cintaya
hitaya caitadritam
na yos.idicchaya tvaham . bravmi pasya yadr.sah. 17.53
jvalatsukaustubhaprabhabhibhasakam . subhambaram
prapasya yadr.sah. striyo mametyadarsayacchriyam 17.56
anantarupin. m . manus.yadr.s..titodhikam
. param
svarugmin.tanorapi vyadarsayacca devatah. 17.57
clxxx
tadadbhutam . samks.ya tu prabhta asu bhs.makah.
papata padayorvibhoh. karomi tat tatheti ca 17.58
. pidhaya padmalocanah.
punasca visvarupatam
. svabahupalitam 17.59
jagama paks.ivahanah. purm
. varankr.tavapi
apampatisca maithilah. svayam
harim
. viniscayadiyam
. vrajediti sma cakratuh . 17.60
. pradeyamityudahr. tam
abhupaternacasanam
. nr.pah. 17.67
amus.ya nastadanyatha babhuva cintitam
. nr.pottamangan.e mahendrapt.hamaruhat
ayam
samastarajarajatamavapa nopyanicchatam 17.68
clxxxi
ayam. hi dattaputrako ma aurasad visis.yate
ato nivesya es.a me surupin. ca rugmin. 17.70
svayam . haret
. tu kr.s.n.a etya no vijitya kanyakam
tatosya purvameva no hyabhavata kr.ta subha 17.74
clxxxii
pravisya gopikanganasamuhamadhyamulban.a 17.81
. nis.icya yavanaya ca
sa capsarastanau sutam
dadau vimohitah. krudha kimetadsa vairin.ah. 17.83
tatasca rugmin.m
. vayam . pradapayama cedipe
vinasya devapaks.in.o yathes..tamasma sarvada 17.90
clxxxiii
sudurgakaryasantatim . hyaguh. sma madbhujasrayah.
samastabhutal. e nr.pah. sa cahames.a magadhah. 17.93
tavakhilairajeyata sivaprasadatosti hi
vises.ato harerjaye varadayam . vimargyate 17.100
. jarasutantikagatam
sa kalayavanotha tam
nisamya bhaktipurvakam . pran.amya carcayad drutam 17.102
tadritam
. nisamya ca drutam . trikot.isankhyaya
aks.ohin.kaya yutah. svasenaya nirakramat 17.104
clxxxiv
tadasvamutravis..thaya babhuva namata sakr.t
nad suvegagamin kalau ca ya vahed drutam 17.105
. janardanomr.topamam
cakara lavan.odakam
sabham. sudharmanamakam . dadau samran.osya ca 17.113
clxxxv
samastamadhuran prabhuh. kusasthalsthitan ks.an.at
. samabhyayat 17.116
vidhaya bahuyodhakah. sa yavanam
anadyanantakalakam . samastalokaman.d.alam
yadks.ayaiva raks.yate kimasya vr.s.n.iraks.an.am 17.118
nirayudham
. ca mamayam . varacchivasya na ks.amah.
samastasenaya yutopi yoddhumityadarsayat 17.119
. prabhuh.
sa bahunaiva kesavo vijitya yavanam
nihatya sarvasainikan svamasya yapayat purm 17.123
clxxxvi
arim
. bhavis.yayavanam . tavesvara 17.127
. dahatvayam
. svavakyameva kesavah.
tathastviti prabhas.itam
. vidhatumabhyayat sa yauvanasvajantikam 17.128
r.tam
harirguham . vyavasthitah.
. nr.pasya tu pravisya sam
sa yavanah. padahanannr.pam. sa tam. dadarsa ha 17.130
clxxxvii
sasanjnakah. samutthitastato nr.pah. punaryayuh.
. vidhaya cedipe harim 17.139
jigs.avotha rugmin.m
samastarajaman.d.ale viniscayadupagate
sabhs.make ca rugmin.i pradatumudyate muda 17.140
. vara vidarbhanandana
samastalokayos.itam
. hareh. padoh. sakasamasvayatayat 17.141
dvijottamam
. ks.an.ad vidarbhakanagat
nisamya tadvaco harih
tamanvayaddhalayudhah. samastayadavaih. saha 17.142
. prayantamks. ya kesavam
samastarajaman.d.alam
suyattamattakarmukam. babhuva kanyakavane 17.143
. prayatumudyatan
punargr.htakarmukan harim
nyavarayaddhalayudho balad balorjitagran.h. 17.146
clxxxviii
samanabhavamaks. am sineh. sutatmajah. saram
athodbabarha tatks.an.ad balanmumoca vaks.asi 17.151
. yayuh.
athapare ca yadava vijitya tadbalam
puraiva rugmipurvakah. prajagmuracyutam . prati 17.153
saram
. sarranasakam. samadadanamsvaram
sa ekalavya asu tam . vihaya dudruve bhayat 17.156
. punah. sa khad.gacarmabhr.ddhareh.
cakarta karmukam
ratham
. samaruhaccharaiscakarta khad. gamsvarah. 17.159
. nirayudham
sarairvitastimatrakairvidhaya tam
priyavacah. prapalayan jaghana nainamacyutah. 17.160
clxxxix
. a 17.162
rama harisca tatra tau vijahraturhi rugmin
. sarambuvars.an.ah.
athasasada saubharad. harim
harih. saram
. yamopamam . mumoca tasya vaks.asi 17.163
samastarajasannidhavayadavm. mahmaham
karis.ya ityudrya sa vyadhat tapotiduscaram 17.165
balopi tam
. puratanapraman. asammitam . vibhuh.
. cakara satyavanchitah. 17.173
halena cajnaya samam
cxc
taya ratah. sutavubhau sat.holmukabhidhavadhat
puraryamam . sakau suravudaraces..tito balah. 17.174
. subhe dinegraht
janardanasca rugmin.karam
mahotsavastadabhavat kusasthalnivasinam 17.175
. pragr.hya sutikagr.hat
sa mayaya hareh. sutam
avaks.ipanmahodadhavupeks. itoripan.ina 17.183
tamagrasajjalecarah. sa dasahastamagatah.
kumaramasya tudare nirks.ya sambare daduh. 17.184
. sa sambarah. kumarakam
vipat.ya matsyakodaram
nyavedayanmanobhavapriyakare surupin.am 17.185
cxci
anangatamupagate pura haren.a sangaje
. virincasapato jagama sambarasya hi 17.186
vasam
. varastrasastrapadapaih.
sa carmakhad.gadharin.am
yada na yoddhumasakaddhareh. sutam . na dr.syate 17.195
cxcii
nikr.ttakandharopatad varasinamuna ks.an.at 17.197
samastavedinormunirnaran vid.ambamanayoh.
ramaramesayoh. sutam . sma naradah. 17.199
. jagada tam
sa rugmin.janardanadibhih. saramayadavaih.
pitamahena cadarat sulal.itovasat sukham 17.200
sa tam
. na dattavam
. statonujo nibaddhya tam . man.im
vanam. gatah. prasenako mr.gadhipena patitah. 17.203
. sa jambavatparigraham
tato nidhaya tan bilam
vivesa tatra sam . babhuva tena cesituh. 17.206
. yugam
cxciii
smr.tim . yaduttame
. gate tu raghave tadakr.tim
samastabhedavarjitam. samks.ya soyamityavet 17.209
. priyasahaya svarah.
vidhaya bhaktavanchitam
pragr.hya tam
. mahaman.im . viniryayau guhamukhat 17.212
guhapravis..tamsvaram. bahunyahanyanirgatam
. tadahr.s.uh. 17.213
pratks.ya yadavastu ye gata gr.ham
man.im
. ca tam . nanama ha ks.amapayan
. pradaya tam
. punardadau harirmumoda satyabhamaya 17.216
man.im
cxciv
janardanah. sa namato ramesapadasam . srayah.
sa manitasca vis.n.una pran.amya vakyamabravt 17.221
. samapatuh.
ajeyavadhyatam. ca tau sivad varam
jarasutasya sis.yakau tapobalena kevalam 17.225
mahodaram . ca bhutakavubhau
. ca kun.d.adharin.am
tathajitavavadhyakau didesa sankarastayoh. 17.226
cxcv
subharakanupaihi naviti ks.amasva me vacah. 17.232
. harasvarupin. am
tatah. puraiva tavubhau dvijam
suduh.khavasanamakam . pracakratustr.n.opamam 17.237
sa brahmadattanamakotra tatpitapyupayayau
samagatau ca bhutakau sivasya yau purassarau 17.243
cxcvi
vicakranamakosurah. pura virincato varam
avadhyatamajeyatamavapya badhate suran 17.244
aks.ohin.trayanvitah. samastayadavastada
trilocananugau ca tau nyavarayan saraks.asau 17.252
harirvicakramojasa mahastrasastravars.in.am
vivahanam . ks.an.accakara sayakaih. 17.253
. nirayudham
cxcvii
samastayadavan ran.e vidhuya tau janardanam
upetya cam
. sagau hareradam . sukarn.akau 17.256
. satam
. sabhubhr.ta
tada gadavarayudhah. sahaiva ham
prayuddhyamana ayayau vihaya tam . halayudhah. 17.260
cxcviii
satam . ran.e cakarta tasya dhanvanam 17.267
. sapancakam
. sineh.
sa khad.gacarmabhr.d ran.ebhyayat sutatmajam
sa cainamabhyayat tatha varasicarmabhr.d vibhh. 17.268
dvis.od.asaprabhedakam . varasiyuddhamasramau
pradarsya nirvises.akavubhau vyavasthitau ciram 17.269
. vyapasyatam
parasparantarais. in.au nacantaram
tato vihaya sangaram . tviti 17.270
. gatau nirarthakam
athasasada ham
. sako halayudham. mahadhanuh.
anantarosya satyakim. gadam . ca sarvasainikan 17.277
sa satyakim
. nirayudham. vivahanam . vivarmakam
vyadhad gadam . ca tau ran.am. vihaya hapajagmatuh. 17.278
cxcix
. sca sa pragr.hya capamatatam
vidhuya sainikam
harim. jagama connadan mahastrasastravars.an.ah. 17.279
cc
varastrapan. irsvarah. padahanacchirasyamum
sa murchito mukhepatanmahabhujangamasya ha 17.291
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
ham . sad.ibhakavadho nama saptadasodhyayah .
cci
(bhmarjunadigvijayah.)
atha as.t.adasodhyayah.
nakanks.yam . kamyaphalapradam
. kimutanyebhyo hyastram
suddhe bhagavate dharme nirato yad vr.kodarah. 18.4
naivordhvadaihikanujnamavais. n.avakr.tekarot
na karoti svayam . priyamapyacaret kvacit 18.8
. nais.am
ccii
ato na dharmanahus.au pratyuvaca kathancana 18.11
. erastran.yastrairasatayat
ajnayaiva harerdraun
adr.syolambuso bhagno nanyatra tu kathancana 18.12
. viprasya sisuraks.an.e
avamenerjunah. kr.s.n.am
pradyumna uddhavah . samboniruddhadyasca sarvasah. 18.19
cciii
nakulah. karadanaya pres.ayamasa kesave
avamene harerbuddhim . sahadevah. kulaks.ayat 18.23
. harim
devakvasudevadya menire manus.am
. ramamavamene yuyodha ca 18.24
bhs.mastu bhargavam
raktacandanasatpus.pavastrasastragul.odanaih.
. ramamanujajne kumarakan 18.30
sampujya bhargavam
te bhs.madron.aviduragandhardhr. taras..trakan
. cadarsayanchramam 18.31
sarajaman.d.alan natva kuntm
. adattamahastravit
sarvaih. pradarsitestre tu dron
draun.irastran.yameyani darsayamasa cadhikam 18.32
cciv
tadaiva karn.a agatya ramopattastrasampadam
darsayannadhikah . sadi 18.34
. parthadabhud rajanyasam
kunt nijam
. sutam . jnatva lajjaya navadacca tam
parthosaham . stam. yuddhayaivahvayamasa sam . sadi 18.35
. janan dharmapratpakam
ran.ayaks.atriyahvanam
bhmo nivarya bbhatsum . karn.ayadat pratodakam 18.36
devasuramanus.yadi jagadetaccaracaram
sarvam . bhmaduryodhanasrayat 18.41
. tada dvidha bhutam
ccv
iti putren.a tau vrau nyavarayadarindamau 18.44
svakyayam
. svakyayam . natu kvacit
. yogyatayam
yuvayoh. sama ityuktva draun.iretau nyavarayat
dron.ajnaya varitau tau yayatuh. svam. svamalayam 18.45
karn.am . yayau
. haste pragr.hyaiva dhartaras..tro gr.ham
partham. haste pragr.hyaiva bhmah. prayat svamalayam 18.47
ccvi
athaha bhmah. samarthyavivekabhpsaya gurum
garva es.a kumaran.amanivaryo dvijottama
gacchantvetegrato nais.am. vasago drupado bhavet 18.55
strbalavr.ddhasahitaih. pancalairapyanudrutah.
bhmarjuneti vasanto yayuryatra sma pan.d.avah. 18.63
ccvii
dudruvuh. sarvapancalah. vivisuh. purameva ca 18.66
dhatraryamavesayutau visvavasuparavasu
sutau tasya mahavryau satyajit pr.s..thatobhavat
. sayuto vrascitraseno maharathah. 18.68
sa mitram
. muncancharan bahun
atha satyajidabhyagat partham
tamarjunah. ks.an.enaiva cakre virathakarmukam 18.75
ccviii
sambandhayogyastatasya sakhayam. na sudharmikah.
nes.yama enamevato gurorvacanagauravat 18.77
ccix
mardavam .
. carjune dr.s..tva sutamaicchat tadarthatah
. ca dron.ahantaramicchan vipravarau yayau 18.87
putram
ccx
purvam. hyuma ca devyastah. kadacid bhartr.bhiryutah.
. darsayamasurbrahman.ah. pasyatodhikam 18.98
vilasam
. yonimapsyatha
sasapa tastada brahma manus.m
tatranyagasca bhavatetyevam . saptah. suranganah. 18.99
. canyatra llaya
brahman.aiva ca saptah. sma purvam
ekadehatvamapyainam . yada vancayitum. gatah. 18.102
ccxi
sarves.vapti canyasam. dadau sankara eva ca
varam. svabhartr.sam . yogam. manus.es.vapi janmasu 18.109
. ta visr.jya nal.anandin
tatastadaiva deham
babhuvurindraseneti dehaikyena susangatah. 18.110
tato desantaram .
. gatva tapascakre sa mudgalah
sendrasena viyuktatha bhartra cakre mahat tapah. 18.117
. sankare sthitam
taddehaga bharat tu kesavam
tos.ayamasa tapasa karmaikyartham . hi purvavat
umadya raudramevatra tapascakruryatha pura 18.118
ccxii
sivadehasthito vis.n.urbharatyai tu dadau patim
anyasam
. siva evatha pradadau caturah . patn 18.120
. darsayitvaiva pancabhartr.tvames.a me
sankaram
. siva ityatha 18.125
vararthamarthitah. pradaditi tam
. stvadr.san suran
pasyatra madavajnanat patitam
gireradhastadasyaivetyuktosau pakasasanah. 18.128
ccxiii
madavajnanimittena patita iti tan suran
. tada 18.131
marutadn mr.s.avadriti brahma sivam
ccxiv
matr.sneharthamanayoryayace dadatusca tau 18.142
ccxv
bhmarjunavatho jitva sarvadiks.u ca bhupatn
cakratuh. karadan sarvan dhr.taras..trasya durjayau 18.153
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
bhmarjunadigvijayo nama as.t.adasodhyayah.
ccxvi
(pan.d.avarajyalabhah.)
atha ekonavim . sodhyayah.
evam
. bruvatyapi nr.pe punaraha papa asritya saubalamatam . yadi naiva parthan
anyatra yapayasi nagapurat paretan dr.s..tvakhilanapi hi no mudamehi parthaih. 19.11
ccxvii
evam . sutahardapasairakr. s.yatasu sa nr.poridharecchayaiva
. nisamya gaditam
provaca putramapi te balino na parthah. sakyah. purat tanaya yapayitum. kathancit 19.12
ccxviii
. drak 19.23
bhaktasca te hi nitaramarisankhapan. au tvaccoditah. samupayanti tamutsavam
ajnapya matpurus.atam
. purus.airmadyairmadhyasthavad bahugun . a uditasca tatra
tes.am
. purotra gamanabhirucisca jata dras..tum
. puram . nanu pan.d.avanam 19.24
. bahugun.am
divyam. gr.ham
. ca bhavatam
. hi mayopantam . na saktah.
. prtyaiva papamanuyatumaham
. samamumahuraho subhadram 19.34
yus.masu dharmadhr.timatsu sada nivatsya ityucivam
ccxix
dr.s..tvaiva jatus.agr.ham . tadgandhato vr.s.asutah. pavamanajatam
. vasaya sametam
tam . catipapamavadat sumukhais.a papo hantum . na icchati sada bhava ca prattah. 19.35
ccxx
. ca tr.s.itairabhiyacitasca
bhmopyuduhya vanamapa hid.imbakasya bhratr.n pr.tham
panyamuttarapat.embujapatranaddham
. duraduduhya dadr.se svapatotha tam . sca 19.47
tam
. bhma aha kamanyatanum . na purvam . nahi dharma es.ah.
. jyes..thadupaimi vanitam
sa caha kamavasaga punaretadeva svavesayugdhi marudagryaparigrahasya 19.50
jnanam
. ca naijamabhidarsayitum. punasca prahesvarokhilajagadgururindiresah .
. te pradasyati tada prakaros.i merthyam 19.52
vyasasvarupa iha cetya parasva eva mam
sa bhmameva saran.am
. prajagama tam . sca mataramathavitumabhyayat tam
. ca bhratr.m
. nidraprabhangabhayato yuyudhemuna ca 19.54
bhmah. suduramapakr.s.ya sahodaran. am
. stan
tau mus..tibhistarubhirasmabhiradribhisca yuddhva nitantaravatah. pratibodhitam
sancakratustadanu sodarasambhramam . tam. dr.s..tvaiva marutirahannurasi sma raks.ah. 19.55
ccxxi
vyasatmako hariranantasukhamburasirvidyamarcivitatah. sakalottamolam 19.58
dr.s..tvaiva tam . paramamodina asu partha matra sahaiva paripujya gurum . virinceh.
ullal.itasca harin.a paramatihardaprotphullapadmanayanena tadopavis . .tah. 19.59
evam
. bruvatyagan.itorugun.e ramesa Om . sca tathaiva bhmah.
. ityudrya kr.tavam
skandhena cohya vibudhacaritapradesan bhmam . prayatyudaya eva raverhid . imb 19.61
ccxxii
ityukta asu sa cakara tathaiva bhmastepi svadharmapariraks.an.ahetumaunah.
. carantyatha caturs.vapi tes.u yates.vekatra matr.sahitah. sa kadacidaste 19.70
bhiks.am
santi sma vipravara panca suta mamadya tes.veka eva naravairimukhaya yatu
ityukta aha sa na te sutavadhyayaham. papo bhavani tava hanta manotidhram 19.81
ccxxiii
uktaivamaha ca pr.tha tanaye madye vidyasti dikpatibhirapyavis.ahyarupa
. vadhyastathapi na surasurapalakaisca 19.82
uktopi no gurubhires.a niyunkta etam
ccxxiv
srutvasya karma paramam . purasthah. 19.93
. tutus.uh. sameta matra ca te tadanuvavruratah
ccxxv
bhmopi rudravararaks.itaraks.asam
. tam .
. hatva tr.n.opamataya haribhaktavandyah
us.yatha tatra katiciddinamacyutasya vyasatmano vacanatah. prayayau nijaisca 19.105
s.an.n.am
. ca madhyagamudrn. abhujam . visalavaks.asthalam . bahal.apaurus.alaks.an.am. ca
dr.s..tvaiva marutimasavupalapsyatha kr.s.n.amiti sma ca vacah. pravadanti viprah. 19.107
sarvam. hi phenavadidam
. bahulam
. balam . te narthapradam . bhavati castravidi prayuktam
ityuktavantamamumuttamayanasam . stho ban.an ks.ipannabhisasara suresabhr.tyah. 19.111
adhikyatah. svagatasam
. vida eva samye naivecchati sma nimayam. sa dhananjayotra
dharmarthameva sa tu tam . vidamamus.ya ca dharmatoyat 19.116
. paridaya tasmai kalena sam
ccxxvi
parthena sopi bahulasca kathah. kathitva dhaumyasya sangrahan.amaha purohitatve
dasyami divyaturaganiti sorjunaya vacam . nigadya divamaruhadapyaguste 19.117
tam
. sca pradarsya sakalan sa hutasanam . ca tat pratinidhaya sapancaban. am
. sascapam
ahabhibhas. ya sakalan nr.patnathoccairdpyaddhutasanavapurghanatulyaghos.ah. 19.120
ccxxvii
ramadupattasubhasiks.itamatratosau romavasis..tamakarod dhanus.ontamasu 19.128
vr.ks.am
. tvasau pratinidhaya ca madrarajam
. dorbhyam . pragr.hya javato gagane nidhaya
bandhutvato bhuvi sanairadadhat sa tasya vijnaya vryamagamannijarajadhanm 19.138
. sopyastrabahubalamaviramutra cakre
parthopi tena dhanus.a yuyudhe sma karn.am
tau dhanvinamanupamau ciramasyatam . vyathito babhas.e 19.139
. ca suryatmajotra vacanam
ccxxviii
tvam
. phalguno harihayo dvijasattapo va murtam . na me pramukhatah. sthitimanya s..te
yo vasmi kopi yadi te ks.amamadya ban.an muncanyathehi ran.atastviti partha aha 19.140
ces..tasvarakr.tivivaks.itavryasauryapragalbhyapurvakagun.aih. ks.itibhartr.putran
vijnaya tan drupada etya ca dharmasunum . papraccha kosi naravarya vadasva satyam 19.148
evam. bruvan.amatha tam. pr.thaya sahaiva raja vadeti punareva yayaca es.ah.
sarvam . jagada kr.takr.tya ihasamadya 19.150
. pr.thapyavadatam. sa ca tena tus..to vacam
ccxxix
natra prama mama hr.di pratibhatyathapi dharmacala mama matirhi tadeva manam
ityuktavatyapi sahaiva sutena raja naivaicchadatra bhagavanagamacca kr.s.n.ah. 19.152
. sca
ityuktavakyamanu tan sa dadarsa raja kr.s.n.aprasadabalato divi tadr.sam
. tadanadaren.a 19.157
etan nisamya caran.au jagadsitusca bhto jagama saran.am
ccxxx
vyasopyadadiha paratra ca pars.atopi bhus.arathasvagajaratnasukancanani 19.163
. sahitograjena
masan bahunapi vihr.tya sahaiva parthaih. kr.s.n.o yayau yadupurm
antarhite bhagavati pratatorusaktau vyase ca vatsaramihos.urime tu parthah. 19.165
jnatva samastamapi tad vidurograjam . svam . varddhanta eva tanaya bhavato narendra
ityaha sopi muditah. svasutena kr.s.n.a prapteti bhus.an.avaran.yadisacca vasah. 19.171
ccxxxi
yuddhaya tes.u punareva rathaih . sa viduropi nadjamukhyan
. prayates.vahagrajam
ete hi papatamacetasa etya parthan yuddhaya mr.tyumupayanti na sam . sayotra 19.175
. sa nr.popyuvaca
ityuktavatyanu tathetyavadannadjo dron.ah. kr.pasca viduram
yahyanayeti sa ca vegavata rathena tatragamat tadanu tairabhipujitasca 19.178
ccxxxii
evam
. sa vayuranuvis..tayudhis..thiradibhmatmanaiva ramate satatam . tayaikah.
anyadr.sa hi surabhuktiratonyarupa manus.yabhuktiriti natra vicaryamasti 19.187
. prayahi
bhagnes.u tes.u punarattasarasanes. u karn.o jagada dhr.taras..trasutam
yuktah. sahodarajanairgurubhs. mamukhyayuktasya te na purametya hi ghars . an.esah. 19.191
ityukta asu sa vimr.sya yayau puram . karn.opi taih. pratiyuyodha jigaya cainan
. svam
karn.asya vryamagan.ayya jarasutopi hyekaikameva nr.patim . sa didesa yoddhum 19.195
evam
. vidham
. sukusalam
. bahuyuddhasaun.d.am . hanis.ya uta te pitureva purvam
. na tvam
ccxxxiii
bahvorbaladabhihr.tam
. hi mayangarajyam . gr.han.a yudhi karmakarasca me syah. 19.198
. tat tvam
udvahya kasitanayam
. girijadhivis..tam . prathamamalaks.mm
. saks.annares.u janitam
tasyam
. sutam . tvajanayat pura asa yoks.ah. kanyam . ca s.ad.ananasya 19.201
. pura priyatamam
tvam
. vra sakrasama eva tatastavaiva yogyam . tadata asvabhis.ecayami
. puram
71
pracnakose mr.takapratpah. iti pat.hyate arthastu na sphut.ah. yatah. pratpasabdah. sadr.syavac na prasiddhah.
bannanje govindacaryah.
ccxxxiv
. iti sma cakrebhis.ekamapi tasya sa ambikeyah. 19.209
ityukta aha sa yudhis..thira Om
ccxxxv
desam . ca natijanasam
. vr.tamanyadesasam . sthairjanairabhipupurira asu parthah.
tes.am . sma cakruh. 19.221
. gun.airharipadanatihetutasca ras..trantara iha subha vasatim
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
pan.d.avarajyalabho nama ekonavim . sodhyayah.
ccxxxvi
(khan.d.avadahah.)
atha vim . sodhyayah.
. sasanabhr.tyakosaraks.avyayadau gun.ados.acintane
strdharmasam
antah.purasthasya janasya kr.s.n.a tvasddharerdharmanidarsan ca 20.2
. stu jarasutadn
bbhatsurast pararas..tramarddane tenaniyamyam
. sca mamardda bhmastasyaiva te balato nityabhtah. 20.3
sa kcakadm
. samastah.
gandharvavidyadharacaran. asca sevanta etantsatatam
. munayasca sarva ayanti deva api kr.s.n.amarcitum 20.9
yatha surendram
. nama purvam
athopayeme sisupalaputrm. yudhis..thiro devakm
svyam
. bharyam . sayuktah. 20.11
. yatsahajo dhr.s..taketuranuhladah. savituscam
ccxxxvii
tasyam . suhotro namatah. putra asd yascitragupto nama purvam . sulekhah.
. pravadanti kal.m 20.12
kr.s.n.a saivapyanyarupen. a jata kassaputr yam
tes.am
. madhye bhmasenam . sa es.a malamadhat tatra jarasutadyah.
kruddha vis.n.orasritanaks. ipanta aseduruccaih. sivamastuvantah. 20.14
vedadhikyam . ca nindam
. saivasastran. i cahurvedojjhitanam. bahulam
tatha sakteyaskandasauradikanam. tatraivoktam . chandasam. vais.n.avatvam 20.16
lokayatasca kvacidahuragryam
. vis.n.um. gurum. sarvavaram. br.haspateh.
sarvagames.u prathitota eva vis.n.uh. samastadhika eva muktidah. 20.18
ccxxxviii
vis.n.oradhikye ks.atriyan.am
. praman.am . vipre jnanameveti cahuh. 20.23
. balam
tasyam
. trilokadhikarupasadgun.airasammatayam. ramaman.ah. sutam . ca
. namajanayat pura yah. samanavayurbalavryayuktah. 20.28
sarvatratam
. saramah. satyapiturvadhakartarameva
kr.s.n.opi gatva dvaravatm
satadhanvanam . hantumaicchat sa caiva yayacekruram . kr.tavarmanuyuktam 20.29
ccxxxix
jyes..tham
. hyenam. kesavo nativartedityeva mene dhartaras..trah. sa tasmat
jagraha hastam . satyahetordadau ca ramah. karamasmai halankam 20.35
. daks.in.am
anya ramam
. ca samastasattvatam. yadavadt kesavah. sannidhane
man.istvayyaste darsayetyeva bhtastadakrurodarsayad ratnamasmai 20.40
ccxl
tato nlam
. tasya sutam . ca lebhe purvam. nla gopakanyapi yast
sa dehesyah. pravisat purvames.a yasmadeka dvividha samprajata 20.47
laks.am
. ca tat sarvataschannameva dvaram . sarasyapyupari sma laks.at
chinnes.un.a patanyam . tatolam 20.52
. ha taddhi draupadyarthat tadasakyam
dhananjayah. svatmabalam
. prakasayan sajyam. kr.tva dhanuraiks.acca laks.am
naivadade ban.amanicchayaiva tat prapyam . ca 20.55
. janan kesavenaiva tam
bhmascapam
. laks.amapyetadatra dras..tum . ca naivaicchadarndradharin. ah.
yogye karman.yayatam . scaparadh syadityajah. pasyamano mahatma 20.56
ccxli
. svattasastrah. 20.58
tasthavupasyatha sarve narendra yuddhayaguh. kesavam
evam
. kr.s.n.e dvarakamadhyasam . sthe girim
. bhupa raivatakam . samayayuh.
duryodhanadyah. pan.d.avascaiva sarve nanadesya ye ca bhupalasanghah. 20.63
ccxlii
. jnena narayan.ena
saika dev bahurupa babhas.e yukta yadaham
yajnakriyamanin yajnanamn tadottama tatpravesat tadakhya 20.70
uktam
. kr.s.n.enapratimena bhupa anyottamatvam . ca sasvat
. daks.in.anam
seyam . tasyah. sres..thah. pasyata rajasanghah. 20.77
. bhais.m daks.in.a kesavoyam
ccxliii
tasmades.a hyadbhutotyuttamascetyukta nemustekhila vasudevam 20.81
. ca
vayvajnaya vayusis.yah. sa satyamityadyuktva narado rugmin.m
stutva pus.pam . parijatasya datva yayau lokam . ks.ipramabjodbhavasya 20.82
datasmyaham
. parijatam . ta ityeva tatrathagamad vasavopi
. tarum
sarvairdevairbhaumajitopyadityastenaivatho kun.d.alabhyam. hr.tabhyam 20.85
ccxliv
tasyamatyah. pt.hamurau nisumbhahayagrvau pancajanasca surah.
sankalpya tan lokapalanaham . ca brahmetyaddha bhas.aman.ah. sa aste 20.93
ccxlv
. jajne narakah. srvarahat
tada bhumih. pancabhutavara ya yasyam
mulaprakr.tyaiva bhumya nitantamavis..ta ya sagamat kr.s.n.apadau 20.104
. hemaratnoccarasim
naradhipan devagandharvanagan jitvantam
satadvayam. yojananam
. samr.ddham
. samantatah. prahin.ot svam . sah. 20.108
. purm
ccxlvi
. ca satyasahitah. samaruhat sa casramen.aiva yayau trivis..tapam
svayam
. vivesa 20.116
abhiprayatokhilalokapalairjanardanah. sakragr.ham
. ca sarvaprabhavau jagatprabhu
tamasuravesavasadajanat satyam
nirdos.asaukhyaikatanu subhasis.astabhyam. dadau saditiratmaputravat 20.118
. susmitacandrikasphuranmukharavindasitalolalocana
dr.s..tvaiva tam
kapolanirbhatacalatsukun.d.ala jagada devadhipatim . sat 20.123
. patim
ccxlvii
pradhanavayostanayam
. tu vayum . vahniyamadikanapi 20.127
. kon.adhipam
sivam
. ca sakrarthamupagatam. harirvyadravayaccharngavinih. sr.taih. saraih.
savahano duratare nipatito gurutmata sambhuragaccharahatah. 20.129
ccxlviii
pr.thakpr.thak tasu dasaiva putrakanadhatta kanyamapi sarvasah. prabhuh.
pradyumnasambavapi bhanucarudes.n.au ca tes.am . gun.adhikah. 20.139
. nitaram
tasyam
. samastairabhipujyamane deve svapuryam . nivasatyanante
yayau kadacit sa tu raugmin.eyah. sambena sardham. bhujagendralokam 20.142
ajnanatastairabhiyodhitah . ca
. sa jigaya sarvanapi vasukim
vidrapya ban.airatha ratnasancayan samadade nemuramum . tataste 20.143
. ca mayavinamastravars.aih.
taih. pujitah. sambasahaya asu mayam
vijitya rundhanamanena pujito yayau rathenambaragena nakam 20.144
. pratidagdhayanau
astran.i tavastravarairnihatya tayosca tabhyam
vidrapya tau ban.avaraih. surendrasampujitau yayaturvidyaya khe 20.146
ccxlix
. yonyayuktam
atah. pr.thag vatsarato bhavatsu kramat kr.s.n.a tis..thatam
pasyed vosau vatsaram . kuryaditi smatha cakrustatha te 20.151
. trthayatram
. sa kadacid dyunadyam
yudhis..thiradyaih. sauhr.dad varitopi yayau satyartham
kurvan snanam . mayaya nagavadhva hr.to lokam . ks.an.ena 20.153
. bhujaganam
. stanayosya matra
tato yayavarjunastrthayatrakramen. a pan.d.yam
saha tyakto bhujagairdevaloke sampujito nyavasad daivataisca 20.157
putram
. vram . sapato grahadehah.
. janayitvarjunoto gacchan prabhasam
ccl
amumucaccapsarasah. sa panca tabhirgr.htah. pravikr.s.ya tram 20.162
. tam
akrd.osau vr.s.n.ibhojandhakanam. tatrapasyat kesavah. phalgunam
svasurdane sa pratijnam . rahosmai cakre kr.s.n.othasadat sarvavr.s.n.n 20.167
sarvajnam. tam
. vagminam . vks.ya ramah. kanyagare vars.akale nivasam
satkarapurvam . naivetyuce kesavo dos.avad 20.169
. karayetyaha kr.s.n.am
. yogyah. kanyakagaravasam
yuva bal darsanyotivagm nayam
ityuktavantam . rama ahaptavidye nasminchanketyeva lokadhinatham 20.170
ccli
astre sastre tattvavidyasu caiva sis.yah. saineyo vasudevendrasunvoh.
tasmadasmai kathayamasa kr.s.n.ah. svasis.yatvad vipr.thoscapi sarvam 20.174
atraiveti smayamanam
. ca partham . punah.punah. paryapr.cchacchubhang
sopyahonmatte sosmi hti smayam. stam . sa dadarsatihr. s..ta 20.180
. phullaks. tam
. ca dattam
natikramo vasudevasya yuktastasmat tena svapitr.bhyam
yukto nijairbandhubhiscotsave mam
. samudvahetyatha kr.s.n.am . sa dadhyau 20.182
cclii
sarvayudhairyuktaratham . samasthite gr.htacape phalgune dvaravatyam
. haratyes.a kodan.d.apan.ih. 20.186
asd ravah. kinkimetat tridan.d. kanyam
mayavratam
. tam
. vinihatya sghram . subhadramanayamah. ks.an.ena
. vayam
ccliii
ityuktavakyanavadad balastan kr.s.n.ajnaya yantu na svecchayaiva 20.197
jnatavyametasya matam .
. purastaddharervirodhe na jayo bhaved vah
. tam 20.198
ityuktavakye halini sma sarve papracchuranamya janardanam
. madyam
athabravd vasudevomitaujah. sr.n.vantu sarve vacanam
puraivoktam . tanmaya kanyakaya mayavrato narhati sannidhisthitim 20.199
tam
. me vacam
. nagrahdagrajoyam. bahun dos.an vyaharatopyato maya
anullanghyatvadagrajonupravr.ttah. kanyagr.he vasane kut.abuddheh. 20.200
attascayam
. karyayogosamaks.am . hr.ta kanyato notra ka manahanih.
bhuyastaram . maninastasya sa syajjnata ca vo vipr.thoh. parthatasya 20.201
. yati kr.s.n.ajnayaiva
tatorjuno yatra tis..than na kascit parajayam
rathena tenaiva yayau sabharyah. sakraprastham . cavisad bhratr.guptam 20.206
sarddham
. yayau sakat.ai ratnapurn.aih. sakraprastham . pujitastatra parthaih.
. tani ramen.a yuktastatha kr.s.n.ayai bhus.an.ani svasusca 20.208
dadau tes.am
ccliv
masanus.itva katicid rauhin.eyo yayau purm . svam. kesavotravasacca
. tes.amadadhanodhikam. ca 20.209
bahun vars.an pan.d.avaih. pujyamanah. prtim
.
asan kr.s.n.ayah. panca suta gun.ad.hya visvedevah. pancagandharvamukhyaih
avis..taste citrarathabhitamrakisoragopalabalaih. kramen.a 20.210
.
prativindhyah. sutasomah. srutakhyakrtih. satanka uta srutakriyah
. dvayoscavarajobhimanyuh. 20.211
yudhis..thiradyaih. kramasah. prajatastes.am
svairam . mandavatanujus..te
. tayostatra vikrd.atosca strratnabhyam
vane prasunastabakorurajite jale ca tigmadyutikanyakayah. 20.215
cclv
nahi svadattasya punah . sakrah. kuryat svayamindro hi parthah.
. sa vairam
naprerito vis.n.una tasya rodham . yayace 20.221
. parthah. kuryaditi kr.s.n.am
ratham
. ca subhrasvayutam . tun.au tathacaks.ayasayakau subhau
. jayavaham
dhvajam. ca ramasya hanumadankamadaya sarvam . varun.adarjunedat 20.226
cclvi
. sopi parajitobhut prtasca dr.s..tva balamatmanastat 20.232
ayuddhyatam
. te karomti sa parthamaha
pran.opakr.t pratyupakaramasu kim
kr.s.n.aprasadaddhi bhavan vimuktastasmai karotvityavadat sa parthah. 20.242
. sa cakre
kr.s.n.opi rajnotivicitrarupasabhakr. tavadisat tam
anirgamam . pran.inamarthitau tau hutasanenatha vidhaya jagmatuh. 20.243
cclvii
dr.s..tva ca tau pan.d.avah. sarva eva mahamudam . prapuretannisamya
kr.s.n.opi parthairmumudenantasaktisukhajnanaprabhavaudaryavryah. 20.244
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
khan.d.avadaho nama vim . sodhyayah.
cclviii
(pan.d.avavanapravesah.)
atha ekavim . sodhyayah.
sa vayudharitam . hi yauvanasvabhubhr. ta
. gadam
prasadatosya lambhitamavapya modamapa ha 21.2
. ca te yayu ramesapadadarsanat
kr.tarthatam
ravigrahe samapluta bhr.gudvahotthatrthake 21.8
samastalokasam .
. sthitatmabhaktimajjanasya sah
sukaladarsanat param . harih. 21.10
. vyadhadanugraham
cclix
hayam. sabhmaphalguna hare ratham . samasthitah.
vyacarayan hareh. suta dinasya padamatratah. 21.12
. sa ucivan vrajamyaham
udrya ceti kesavam
itritovadaddharistavatra sakyate nu kim 21.20
. jagada kesavoriha
vilajjamanamks. ya tam
vrajeti sa pratisravam. cakara hapyaraks.an.e 21.21
. praveks.yesaktascedityuktva sarvayadavaih.
vahnim
yayau na ramapradyumnavaniruddham . ca kesavah.
nyayojayat tatsahaye yasastes.vabhiraks.itum 21.22
cclx
priyo hi nitaram . sutah.
. ramah. kr.s.n.asyanu ca tam
aniruddhah. kars.n.imanu pradyumnad yojanis..ta hi
rugmiputryam . rugmavatyamahr.tayam . svayambare 21.23
. jatosau kamanandanah.
ratireva hi ya tasyam
purvamapyaniruddhakhyo vis.n.ostannamna eva ca
avesayukto balavan rupavan sarvasastravit 21.24
sam
. sthapya dure saratham
. savipram . partham. svarupe dvicatus.kabahau
. arn.ave prabhuh. 21.29
samastaratnojjvaladivyabhus. an.e vivesa nityorugun
sahasramurdhanyuruses.abhoga asnarupemitasuryaddhitau
ramasahaye tat.idujjvalambare muktairvirincadibhirarcite sada 21.30
cclxi
. ca calane
lokasiks.arthamevasau prayascittam
cakre sarddhamuhurtena samagamya punarmakham 21.34
. ks.an.at savid.uratham
jaghana gadaya kr.s.n.astam
vid.urathastamogacchad dantavakre ca yosurah . 21.37
lokalokapradesastu pancasallaks.avistr.tah.
sapancasatsahasrasca tasyapi gan.anam . tatha 21.43
cclxii
. prakrtitam 21.44
catasr.s.vapi diks.urdhvamadhascan. d.am
abagnranabhohankr. nmahattattvagun.atrayaih.
. paratastatah. 21.45
kramad dasottarairetadavr. tam
. canye ca dhananjaya
madvasa eva sarvepi tvam
matprasadad balam. caiva vijayascakhila gun.ah.
tasmanna vismayah. karyo na darpasca tvayanagha 21.47
antariks.am . laks.ayojanamucchritam
. tvaya proktam
arddhakot.yucchritah. svargo vimanavalisankulah. 21.51
cclxiii
tatasca dvigun.ah. prokto vis.n.ulokah. sanatanah.
uttarottaratah. sarve sukhe satagun . ottarah. 21.54
. tatha patal.asaptakam
divyaratnasamakrn. am
adhastacches.adevena balina samadhis..thitam 21.56
kamabhogasamayukta bahuvars.asahasrin.ah.
saptadvpes.u purus.a naryascoktah. surupin.ah. 21.57
. hatma sivena ca
rudrasyogran. i bhutani nr.sim
upasyate sada vis.n.urityadyuktam . tvayanagha
sarvaratnasthalan divyan devalokan prabhas.ata 21.63
cclxiv
aindram . praptah. pan.d.urnasmatpita mune 21.64
. sabhatal.am
. nisamya dharmajasya ca
itritotha sarathim
nisamya tad vacastada jagama pan.d.avalayam 21.73
cclxv
ayogyakanmahapade vidhatures.a hi kratuh.
. varam 21.76
samanayogyatagan. at karoti muktigam
vrajasva manus.m
. tanum. tato mr.tah. punardivam
gatopi nah. svakam. tanum. praves..tumatra nesase 21.80
. vidhatumanjasa
tatah. supurn.amasya tat phalam
. tvidam 21.84
jagada vayuvahano vaco yudhis..thiram
virincasarvavakyatah. samastalokajayini
sthite tu te jarasute na setsyati kratuttamah. 21.86
cclxvi
itrite rathangina jagada dharmanandanah.
nivartitam . manah. kratoralam . mamamuna prabho 21.87
itritemunavadat pradhanamarutatmajah.
padam . caturmukhasya va susadhyameva yatnatah. 21.89
nijanubhavavarjita hareranugrahojjhitah.
mahaprayatnavarjita jana na jagmurunnatim 21.90
.
sthironubhava eva me mahananugraho hareh
prayatnamekamagrato nidhaya bhutimapnumah. 21.91
tatha satam
. samasrayo yadudbhavah. satam . gun.ah.
sa eka eva tadr.sastvaya vicintya yatyatam 21.94
cclxvii
yudhis..thire bruvatyajam . tviti
. makhena me tvalam
tamaha marutatmajo nihanmi magadham. ran.e 21.99
. trayah.
itritevadaddharirvrajamahe vayam
aham . ca bhmaphalgunau nihantumeva magadham 21.100
.
itrite tu saurin.a jagada dharmanandanah
sa surasenaman.d.alaprahan.ato harestrasan 21.102
. riporbalyasah.
ato na jvitat priyanaham
sakasamatmahetutah. prayatayami vo vibho 21.105
itritevadat punarvr.kodarorikaks.abhuk
yadyanetr.ka ramavirincasarvapurvakah. 21.106
. harih. pran.ayakosya ca
adhr.s.yamasti me balam
samastalokanetari prabhau hi sarvasaktita 21.108
cclxviii
itritemuna harirjagada dharmanandanam 21.110
. srayagran.rmadasrayottamena tu
sa sarvasam
nihanyate yada tada prakasitam . hi me balam 21.113
. jarasutena te girim
svasrs.atopi cadr.tam
nyapatayanta bahubhistamasya cottamangavat 21.117
. sca dadhruh.
tathapan.ebhyo bahumalyagandhan prasahya sangr.hya subham
advaratastasya gr.ham . ca nr.pah. prasasruh. 21.119
. ca sasrurbhosabdatastam
cclxix
iti bruvan.am
. bhagavanuvaca karyam . pratpam
. hi satrorakhilam
ityukta uce nahi viprasatruraham. kuto vo mama satruta bhavet 21.122
. siva yagayuktan
itritosau magadhadhipo rus.a jagada naham
moks.ye pasun yugapad va kramen.a yotsye ca vothapi camusahayan 21.126
ityuktavantamavadadajitorubalo harih .
ehyekameko vasmasu sasainyo va ran.e nr.pa 21.128
ghatayitva svasatrum
. ca bhmasenanugraham . param
bhmasya kartumiccham . sca bhaktijnanadivarddhanam 21.130
tr.n.kartum
. ripum. caiva nirayudhatayagaman
kr.s.n.abhmarjunastena vipraves.asca tebhavan 21.131
. sthitasya ca
magadhasya sasainyasya svagr.he sam
cclxx
nirayudhena bhmena samahvane kr.temitam
dharmam . yasasca bhmasya varddhayamasa kesavah. 21.133
. nihanis.yatah.
arjune tu jite kr.s.n.abhmau mam
. durbalahvanannasyet krtisca me dhruva 21.141
trayan.am
cclxxi
balam . bhme manyamanodhikam . nr.pah.
. tu gadasiks.amatmani cadhikam
bhto niyuddhesya dadau gadam
. sa bhmaya canyam . svayamagrahd bal 21.144
vacajayat tam
. prathamam . vis.n.ugun.aprakasaya
. vr.kodarah. sivasrayam
tato gadabhyamabhipetatustau vicitramarganapi darsayantau 21.146
. vicaks.ubhuh.
cacala pr.thv girayasca curn.itah. kulacalasceluralam
samastavarampatayah. surasura virincasarvadaya asadannabhah. 21.149
. hars.adaslis.ya phalgunam
sa pran.amya hr.s.kesam
ripum. jagraha makut.e varan.am . mr.garad.iva 21.152
. babhanja ha
pr.s..thesya janumadhaya kurmadesam
mr.tikale punardeham . vidadara yatha pura 21.153
cclxxii
nihatya kr.s.n.asya ripum
. sa bhmah. samarpayamasa tadarcanam . hareh.
kr.tam
. hi bhmena samarcanam. tam. samaks.amadatumihagato hyajah. 21.156
. samasthita dharmajamabhyagacchan
kr.s.n.asca parthau ca tathaikayanam
tes.am . babhuva 21.165
. sankhadhvanisambodhitatma raja prtascatitaram
cclxxiii
karta hi tasy aparames..thipadam
. prayati yadyanyasadgun . avaraih. parames..thitulyah.
bhme makhasya phalamatyadhikam . nidhatum. vyasah. kratum. tamadisad gururabjajasya 21.167
jayacca kcakadnamanyairjetumasakyatah .
dvityah. phalgunascaiva tr.tyastu yudhis..thirah. 21.171
itritokhilaprabhurjagada satyamasti te
samastasadhanonnatirmahacca vryamasti te 21.174
cclxxiv
jvagrahabhayat karn.o dadati karamanjasa
bhmaya natra sandeho jitonena ca sam . yuge 21.178
jvagrahabhayam . bhmanmagadhapatanat
. hyes.am
tasmat karam. prayacchanti jita va purvameva va 21.180
vr.kodarojayannr.pan virat.amasasada ha
jitetra kcake ran.e samadade karam . tatah. 21.185
cclxxv
bahuyuddhena ses.am . ca garud.am . ca mahabalam
krd.amanau vinirjitya bhus.an.anyapa tos.atah.
. ca dr.d.hamaslis..tah. snehaviklinnaya dhiya 21.190
tabhyam
. digjayasya ca
pr.s..tasca girisenasau vistaram
sim. havyaghradirupasca atmana vijita yatha
garutmacches.asakradya devah. sarve tadabravt 21.192
sa viprayadavesvaram . janardanam
. dvidhasthitam
puro nidhaya tad vasu prabhutamanamat tada 21.195
sobhivadyagrajam . nyavedayat
. caiva yathavr.ttam
atmanah. kr.s.n.ayoh. sarvam. dharmarajagrato muda 21.196
. haditanavah. ses.avndrendrapurvakah.
yatha sim
yatha gajatanuh. sarvastacca sarvamavarn . ayat 21.198
. rajna ca sumahabalah.
sambhavitasca kr.s.n.abhyam
ajnaya vyasadevasya yajnangani samarjayat 21.199
uce tam
. bhagavan vyaso jitam
. sarvam. tvayarihan
jaye sarvasya yajnoyam. purn.o bhavati nanyatha 21.200
cclxxvi
virincah. sarvajit purvam. dvityastvamihabhavah.
ityuktvainam . samaslis.ya yajnangani samadisat 21.201
tatha smr.tam
. samagatam . vibhs.an.e
. ghat.otkacam
samadisad yayau ca sopi sodadanmahakaram 21.206
. vijigyekhilabhubhr. tah.
nakulah. pascimasayam
karamapa ca vrosau sauhardadeva matulat
ayayau ca maharatnasancayena svakam . puram 21.209
cclxxvii
traigartah. parvateyasca sahitah. pan.d.unandanam
abhyetya yodhayamasurjanantastaccikrs. itam 21.211
. disam
tan vijitya yugapat sa pan.d.avah. sanjayan kramasa eva tam
pravrajacca bhagadattamurjitam . tena casya samabhunmaharan. ah. 21.212
suvarn.aratnagirayascaturbhistaih . samarjitah.
catvaro yojananam
. hi dasa trim
. sacchatam. tatha 21.219
cclxxviii
dvaipayanoktavidhina dks.ayancakrire nr.pam 21.222
. tu pran.idhaya yudhis..thire
jyes..thatvad yajamanam
bhmarjunadayah. sarve saha tena samasire 21.223
ajnayaiva jagaddhaturvyasasyanantatejasah.
sthalamapyatra sarvam . hi ratnahemamayam . tvabhut
kimu patradikam. sarvam . sibiran.i ca sarvasah. 21.225
cclxxix
. kr.s.n.o narayan.a iti sma ha
nr.pastasmadayam
. dharmasunurbhs. mamapr.cchata 21.234
samyag jnapayitum
yadyapyekastridha vis.n.urvasis..thabhr.guvr.s.n.is.u
pradurbhutastathapyete nr.pa hi vyasaramayoh. 21.238
cclxxx
mayaiva vadhyaviti tavaha yat kesavah. pura
tacchrutva bhmasenopi sthito bhs.makaragrahat 21.245
janannapi hareris..tam
. svakartavyatayotthitah .
bhma etavaducitamiti matva sthitah. punah. 21.246
nikr.tyamanakandharah. sa bhaktimanabhuddharau
tamasritasca yosuro mahatamah. prapedivan 21.250
nadatsurorudundubhipragtadevagayakah.
. vyagahayan 21.255
pranr.ttadivyayos.itah. surapagam
cclxxxi
. yayuh. punasca te susadma cagaman surah. 21.256
puram
samasatam . tada
. tu sa sabha vyarocatadhikam
yatha sabha svayambhuvah. samasthita ca vis.n.una 21.262
dvaram
. sabhaya harinlarasmivyud. ham . na janan sa vihaya bhittim
abhyantaran. am
. dr.si no vighatinm
. sam . cucumbe 21.266
. sphat.ikamasu dr.d.ham
pravesayetam
. ca yamau tamasu sabham . bhujau gr.hya nr.popadis..tau
tatropavisya ks.an.amanyatogadamr. s.yaman.ah. sriyames.u divyam 21.267
cclxxxii
tatrendranlabhuvi ratnamayani dr.s..tva padmani nramanasa jagr.he svavastram
ratnoruddhitinigud. hajalam . ca matva papata sahitovarajairjalaughe 21.268
. sthalam
kr.s.n.avr.kodaragatam
. bahal.am. nidhaya krodham . yayau sasakunirdhr.taras..traputrah.
sambrl.ito nr.patim
. dattavarambaradn nyakkr.tya margagata aha sa matulam . svam 21.271
. vr.kodaram
yadi me saktiratra syad ghatayeyam
agrapujam
. ca kr.s.n.asya vilumpeyam
. na sam. sayah. 21.273
yadi tes.am
. tadaisvaryam
. na mam. gacchedases.atah.
. bravmi te 21.277
sarvatha naiva jveyamiti satyam
cclxxxiii
yantam
. sriyam
. pradptam . pan.d.aves.u prapasyasi
. tvam
tamaklesata adasye krd.annaks.aistvadantike 21.280
. hi yada putratvasiddhaye
avivesa kalistam
cclxxxiv
. sena tata arabhya naivasmadapajagmivan 21.291
am
nyavarayat tam
. viduro mahat te papam . kulasyapi vinasakoyam
samudyamo natra vicaryamasti kr.tha na tasmadayasasca te syat 21.293
pam. sumus..tim
. sakr.dgras bahunabdam . stapascaran
ajagama haradapya varam . kr.s.n.ajaye punah. 21.298
cclxxxv
jyes..thajnayaiva vidura ahvayannapi dharmajam
nagantavyamiti praha dos.anuktvaks.ajan bahun 21.303
.
itritopi pan.d.avo yayau kalipravesitah
vicitravryajam . samasadat sasainikah. 21.305
. ca tam
sarvam . ca kr.s.n.am
. sca tatra kaliravisadeva bhmapurvan vinaiva caturah. sapr.tham
ks.attarameva ca tato nahi bhs.mamukhyaiste varitah. kulavinasanakarmavr.ttah. 21.310
cclxxxvi
sa papapurus.ottamah. pragr.hya kesapaks.ake
purah. svamaturanayat sabhamayugmavasasm 21.314
cclxxxvii
dr.s..tva bhmah. klisyamanam
. tu kr.s.n.am . dharmaraje ca dr.s..tva
. dharmatyayam
raja sasyo yuvarajena dharmaccalan yasmad vakyamidam . babhas.e 21.325
nacatyavartata jyes..tham
. dharmatmanam . yudhis..thiram
tes.am
. papabhivr.ddhyartham
. jyes..thavr.ttim. ca darsayan 21.335
cclxxxviii
atha duryodhanah . papo bhmasenasya pasyatah .
. sandarsayamasa kr.s.n.ayai bhma aha tam 21.336
urum
. na santi pan.d.avah.
prayahi bhubhr.to hi no gr.ham
itrite samutthitau vr.kodaronu carjunah. 21.341
duh.sasanais.am
. vasam . no vyapakuru
. si dasanam
ityuktobhyagamat parthan svavasam . syatha te daduh. 21.343
. suvises.atopi
vikr.s.yaman.e vasane tu kr.s.n.a sasmara kr.s.n.am
tadanyadasd vasanam . ca tasya divyam . susuks.mam . kanakavadatam 21.347
cclxxxix
punah.punascaiva vikars.aman.e duh.sasanenyani ca tadr.sani
babhuvurantam. na jagama papah. sranto nyas.dat svinnagatrah. sabhayam 21.348
ccxc
nimittanyatighoran. i kupite marutatmaje
dr.s..tvambikeyo viduram. papracchais.am . drutam 21.358
. phalam
aha tam
. viduro jyes..tham . stava putrakah.
. ks.an.esmim
sanubandha nasis.yanti vr.kodarabalahatah. 21.359
krd.aserbhakavat tvam
. hi kim. jitam. kim . tviti
. jitam
adharmen.a jitanatra jitan pasyasi pan.d.avan 21.360
. madandhena naren.a va
strs.u dyutes.u va dattam
na dattamahurvidvam. sastasya bandhubhireva ca 21.361
ccxci
bharturvis.n.osca nanyasmad varasvkara is.yate
. hi bhagavaddharmastasmat sa navr.n.ot param 21.370
evam
. samagatamaho punah.
samastapan. d.avasriyam
vyamocayo vr.kodarad vadhasca no dhruvo bhavet 21.374
. va darsanejnatavasinam
kr.s.n.ayah. pan.d.avanam
ekasyapi samastanam . dvadasabdam. punarvanam 21.378
vatsarajnatavasam. ca tyagepyuktavidhestatha
duryodhanah. pan.am . cakre buddhya duh.sasanoktaya 21.379
ccxcii
tada nanarta papakr.t suyodhananujo hasan
vadam . punah.punasca gauriti 21.381
. sca marutatmajam
. nr.tyanneva sabhatal.e
uvaca ca punah. kr.s.n.am
apatirhyasi kalyan.i gaccha duryodhanalayam 21.382
. punarutthitih. syat
etekhilah. s.an.d.hatilastamondhamapta nacais.am
iti bruvan.onucakara bhmam . tadahasan dhartaras..trasca sarve 21.383
. raktanetrah.
dr.s..tva sabhaya arddhanis.krantadeho vyavr.tya bhmah. praha sam
urum . tavanyam . ca ran.e vibhetsya ityuktvasau nirgatosatsabhayah. 21.389
ccxciii
uddhr.tya bahu prayayau bahus.al. vr.kodarah.
abhyamevakhilanchatrunchakto hantumaham . tviti 21.392
. nityasamastasadgun.am
tatastu te sarvajagannivasam. narayan.am
svayambhusarvadibhirarcitam . prabhum 21.399
. sada bhaktyasmaran bhaktabhavapaham
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
pan.d.avavanapraveso nama ekavim . sodhyayah.
ccxciv
(aran.praptih.)
atha dvavim . sodhyayah.
vicintya tes.am
. bharan.aya dharmajah. sampujya suryasthitamacyutam. prabhum
dineks.ayannam . pit.haram
. tadapa ratnadidam
. kamavarannadam. ca 22.5
evam . gajanam
. bahukot.ivr.ndam . statha rathanam . sca vr.ndasah.
. ca hayam
. sca vr.ndaso vane vijahrurdivi devavat sukham 22.8
visr.jya ratnani naram
gavam
. ca laks.am. pradadati nityasah. suvarn.abharam . yudhis..thirah.
. sca satam
sabhratr.kosau vanamapya sakravanmumoda vipraih . sahito yathasukham 22.9
jnatam
. pratposi mamatmajanam . na me tvaya karyamihasti kincit
yathes..tastis..tha va gaccha veti prokto yayau vidurah . pan.d.uputran 22.11
ccxcv
tasmin gate bhratr.viyogakarsitah. papata bhumau sahasaiva raja
. jvami cedasu mamanayanujam 22.12
sanjnamavapyadisadasu sanjayam
. sghrameva
itritah. sanjayah. pan.d.aveyan prapyanayad viduram
sopyagatah. ks.ipramapastados.o jyes..tham . vavandetha sa cainamaslis.at 22.13
vijnaya tes.am
. gamanam
. samastalokantaratma paramesvaresvarah.
vyasobhigamyavadadambikeyam . taveti 22.15
. nivarayasveva sutam
ccxcvi
vane vasantotha pr.thasutaste vartam . prapayamasurasu
. svakyam
kr.s.n.e sopi drutamayat sasatyah. sambandhino ye ca pancalamukhyah. 22.23
. jagada sarvesituracyutasya
iti bruvant sakalanubhutam
yasyadhikanugrahapatrabhuta svayam . hi ses.esavipadikebhyah. 22.26
. tu rajasuyadisambhavam
yudhis..thiretivr.ddham
dharmam . ca sankramayitum. kr.s.n.ayamanujes.u ca 22.31
ccxcvii
svayogyataya adhikadharmajnanadijam . phalam
bhs.madron.ambikeyadeh. parthes.veva nidhapitum 22.33
ccxcviii
srutva vacah. sa pavanasya saram
. tvamogham . sanjahra asu sa ca salvapatih. svasaubham
aruhya balakalahena kimatra karyam . kr.s.n.ena sangara iti prayayau svadesam 22.44
tam
. sagaroparigasaubhagatam . nisamya mukte ca tena mayi sastramahastravars.e
. sannivarya tu maya sarapugaviddho maya yuyoja mayi papatamah. sa salvah. 22.47
tam
tam
. syandanasthitamatho vibhujam . vidhaya ban.ena tadrathavaram . gadaya vibhidya
. ca 22.49
cakren.a tasya ca siro vinikr.tya dhatr.sarvadibhih. pratinutah. svapurmagam
. santvayitvaiva kesavam
dhr.s..tadyumnastatah. kr.s.n.am
pran.amya samanujnato bhagineyaih. puram . yayau 22.52
. kasirajah. sutamapi
dhr.s..taketusca bhaginm
puram . yayaturadaya kuntyaivanyah. saha sthitah. 22.53
. tilottama
parvat nakulasyasd bharya purvam
purvokte caiva yamayorbharye kuntya hi varitah. 22.54
ccxcix
. draupadeya us.ya pancalake pure
kancit kalam
yayurdvaravatmeva tatros.uh. kr.s.n.alal.itah. 22.56
atimardavayuktatvad dharmarajascaturdase
api vars.e gurubhayad rajyam . necchediti prabhuh.
. prastavahetave 22.61
marutih. pres.ayamasa kr.s.n.am
ccc
ityuktavantam . nr.pamaha pars.at yadi ks.ama sarvanares.u dharmah.
rajna na kr.tyam. naca lokayatra bhavejjagat kapurus.airvinasyet 22.67
. gamitastvabhartsayat
itrito dharmajah. kr.s.n.ayaiva niruttaratvam
kutarkamasritya harerapi tvamasvatantryam . sadhayasti coktva 22.72
jnatavyam
. caivasya vis.n.orvasatvam . kartavyam . caivatmanah. karyakarma
. stha tathagamadanumanacca sarvam 22.77
pratyaks.ais.a kartr.ta jvasam
ccci
purn.am. praman.am. tattrayam. cavirodhenaikatrastham . cavirodhi
. tattrayam
pr.than madhyam . virodhi syat tat tasmat trayamekatra karyam 22.79
. capraman.am
tasmat karyam
. tena klr.ptam . svakarma tatpujartham. tena tatpraptireva
atonyatha nirayah. sarvatha syat svakarma viprasya japopadesau
. karma tenasya sodat 22.85
vis.n.ormukhad viprajatih. pravr.tta mukhotthitam
. hi
bahvorjatah. ks.atriyastena bahvoh. karmasya papaprativaran. am
pravartanam . sadhudharmasya caiva mukhasya bahvoscatisampyatosya
japopadesau ks.atriyasyapi vis.n.uscakre dharmau yajnakarmapi vipre 22.86
cccii
bhujavuro hr.dayam . yad balasya jnanasya ca sthanamato nr.pan.am
balam. jnanam. cobhayam. dharma uktah. pan.au kr.tnam
. kausalam
. kevalam. hi
tasmat pan.yorurupadorupasthitervit.chudrakau karman.am . kausaletau 22.89
. dadyadevapujito duh.khameva
sampujito vasudevah. sa muktim
svatantratvat sukhaduh.khapradosau nanyah. svatastadvasa yat samastah. 22.93
ccciii
evam . vis.n.oh. pancaratres.u tadr.k 22.99
. dharmo vihito veda eva vakyam
aks.adyutam
. nikr.tih. papameva kr.tam
. tvaya garhitam. saubalena
na kutracid vidhirasyasti tena na tad dattam . vadanti 22.100
. dyutahr.tam
bhtena dattam
. dyutadattam . tathaiva dattam . kaminyai punaraharyameva
evam . nalpamaharyamahuh. 22.101
. dharmah. sasvato vaidiko hi dyute striyam
. sarvan bhoktumevadhirajyam
tasmad rajannabhiniryahi satrun hantum
evanca te krtidharmau mahantau prapyau rajan vasudevaprasadat 22.108
ccciv
tudase cativaca mam . yadyevam . vadeh.
. bhma mam
tadaiva metyayah. karyo hantavyascaiva satravah.
. tu vakyairbadhitumarhasi 22.111
naitadr.sairidanm
. yudhi
bhs.madron.adayostrajna nivaryasca katham
pujyaste bahuyuddhena na nivaryah. kathancana 22.112
ityuktvaivavadanmantram . sarvadaivatadr.s..tidam
na svayam . yato bhavet 22.121
. hyavadat parthe phaladhikyam
cccv
bhs.madron.adivijaya etavad vryameva hi
alam . natodhikam. karyametavad yogyamasya ca
phalgunasyeti bhagavan na svayam . hyavadanmanum 22.122
s.an.masetigatepasyanmukam . girau
. namasuram
. phalgunasya ca 22.125
varaharupamayatam. vadhartham
. varahonugatodya hi
tenoktosau mayaivayam
tamavidhyo yatastvam. hi tad yuddhyasva maya saha 22.128
cccvi
purvam. samprarthayamasa sankaro garud.adhvajam
avaran.am
. varam. matto yes.am . tvam. samprayacchasi
ajeyatvam . prasadat te vijeyah. syurmayapi te 22.133
. varam
ityuktah. pradadau vis.n.urumadhsaya tam
tenajayacchvetavaham. giriso ran.amadhyagam 22.134
kevalairvais.n.avairmantraih. svadattairvijayavahaih.
ativr.ddhasya parthasya darpah. syadityacintayat 22.136
aruhan sa tu tam
. jnatva rudra ityeva phalgunah .
namascakre tatah. pradadastram . sivah. 22.138
. pasupatam
astram
. tad vis.n.udaivatyam . sankaren.a yat
. sadhitam
. nama svanyastran. yapare surah.
tasmat pasupatam
dadustadaiva parthaya sarve pratyaks.agocarah. 22.139
cccvii
. tasya mumoda sopi hyuvasa tasmin vatsaran panca loke 22.143
ks.an mukham
iti vakyamr.tam
. kartumabhiprayam . vijajnus.
prtyartham. vasudevasya rugmin. vakyamabravt 22.150
. sa hi veda manogatam
jatepi putre putrartham
putro me balavan deva syat sarvastraviduttamah. 22.151
cccviii
prakasam . kuru 22.154
. kuru catmanamaprakasam. ca mam
aham
. tvam
. pujayis.yami lokasammohanotsukah .
. mama 22.155
tamosura nanyatha hi yanttyetanmatam
tabhyam
. punarnr.ttagtasam. stavaih. pujitah. prabhuh.
yayau kailasamadrsam . cakareva tapotra ca 22.161
purvam
. tenoditam . yattallokan mohayatanjasa
sarvam
. prati tavaham . dvadasavatsaram 22.163
. tu kuryam
cccix
iti tasmat tada kr.s.n.a ekahena br.haspatim 22.164
. dvadasarasis. u
ajnaya carayamasa ks.ipram
dvadasabdamabhut tena tadahah. kesavecchaya 22.165
. sarddhasatasvasakalairakalpayat
masabratam
manasaiva svabhaktanam. dvadasabdavrataptaye 22.167
evam
. sthitam. tamaravindadalayataks. am. brahmendrapurvasurayogivaraprajesah.
abhyayayuh. pitr.munndragan.aih. sameta gandharvasiddhavarayaks.avihangamadyah. 22.169
cccx
sarvadevottamam . tam. hi janantyeva surah. sada
tathapi tatpraman.anam
. bahutvad yetra sam . sayah.
yuktimatre tepi rudravakyadapagatastada 22.175
. ratih.
pura dagdho maya kamastadayacata mam
. mametyeva tada tamahamabruvam 22.178
dehi kantam
. patimapsyasi
utpatsyate vasudevad yada tam
ityatosau maya datta iva deva tvadajnaya 22.179
. saran.agatam
dasosmi tava devesa pahi mam
ityuktvabhipran.amyainam . punaraha suran harah. 22.180
cccxi
dr.s..tametannaradadyairmunibhih. sarvameva ca
evam . devah. purn.aisvaryen.a kevalam
. krd.atyayam
ityukte kesavam . nemurdevah. sakrapurogamah. 22.185
purm
. prabhanjantamamum . viditva saramasaineyayadupravrah.
. yodhayamasurathabhyavars.accharairnis.adadhipa ekalavyah. 22.188
sam
cccxii
supaposavekalavyah. subhto ramam . matvaivanuyatam. punasca
samudrestim . hya 22.196
. yojananamattya pascadaiks.ad dvpamevadhirum
ramo vijityatibalam
. ran.e ripum . mudaiva damodaramasasada
. nivaryaman.opi yayau janardanam 22.197
paun.d.rastvavajnaya sinipravram
tam
. kesavo viratham. vyayudham . purm
. ca ks.an.ena cakre sa yayau nijam
prasthapayamasa punasca dutam. kr.s.n.ayaiko vasudevohamasmi 22.198
. mamanantam
madyalingani visr.jya casu samagacchethah. saran.am
taddutoktam. vakyametannisamya yadupravra uccakaih. prahasan sma 22.199
. lingabhutani cajau
kr.s.n.ah. prahasyaha tavayudhani dasyamyaham
ityuktosau duta etyaha tasmai sa cabhyagad yoddhukamo harisca 22.200
cccxiii
evam . yadunamr.s.abhen.a sudite paun.d.re tatha kasinr.pe ca pape
kassaputrastu sudaks.in.akhyastapocaracchankarayorubhaktya 22.207
pratyaks.agam. tam
. sivam . yacate dus..tacetah.
. papabuddhih. kr.s.n.abhavam
kr.tyamasmai daks.in.agnau sivopi daityavesadadadadavr. tatma 22.208
. samadisaccakramanantavryah.
kr.s.n.astasya pratighatarthamugram
jajvalyamanam . tadamoghavryam . vyadravayad vahnimimam. suduram 22.210
cccxiv
tadaiva maindo vividasca bhaume hate sakhayau danavavesayuktau
. vasudevapratpau vyanasayetam. vasudevotha coce 22.219
anartaras..tram
. suyodhanabhipujitam
sabharyamasu putrakam
. puram 22.229
saparibarhamapya ca prajagmivan svakam
cccxv
ityadikarman. i mahanti ramasyasanches. asyacyutavesinolam
. jnatva bhmopyasya nodeti yuddhe 22.230
yasyacyutavesavises.akalam
. nivasatyabjanabhe
etadr.senaiva ramen.a yukte kr.s.n.e dvarvatyam
svapneniruddhena rata kadacid ban.atmajos.a citralekhamuvaca 22.233
gud.ham
. kanyagr.he tam . tu jnatva kanyabhiraks.in.ah.
ucurban.ayadisacca kinkaran grahan.esya sah. 22.236
cccxvi
svayam . janardanah.
. vikrd.ya tenatha kancit kalam
nis.pis.ya mus..tibhiscanyam. sasarja jvaramacyutah . 22.241
. pd.itastada
jvaren.a vais.n.avenasau subhr.sam
grasarthamupantasca jagama saran.am . harim
tena stutah. sa bhagavan mocayamasa tam . vibhuh. 22.243
. vina
krd.arthamatyalpajanes.vapi prabhuh. kathancideva vyajayad vyatham
ityadi mohaya sa darsayatyajo nityasvatantrasya kuto vyathadayah. 22.244
. sthite kanjajatah.
vijr.mbhite sankare nis.prayatne sthan.upame sam
daityavesad vasudevanabhijnam. sambodhayamasa saduktibhirvibhuh . 22.246
saivam
. padam . praptumevacyutacca taccavadat kanjajah. sankarasya
apetamohotha vr.s.adhvajo harim . tus..tava ban.obhisasara kesavam
tasyacyuto bahusahasramacchinat punascarim . jagr.he tacchirorthe 22.248
cccxvii
. brahman.amapi
dr.sanantasankhyanam. sivanam
ramaya api yadvks.am . vina na calitum. balam 22.252
citralekhasametos.anvitapautrasamanvitah .
saramah. sasuto vndramaruhya dvarakam . gatah.
reme tatra ciram. kr..sn.o nityanando nijecchaya 22.254
cccxviii
svabahuvryen. a nihatya satrunapsyanti rajyam. ta itritemuna
tatheti partha avadam . puraskr.tya yayurdasarhah. 22.263
. stataste kr.s.n.am
uvaha kr.s.n.am
. sa tu tasya bhr.tya uhuh. partham . ca
. ste badaryasramam
prapyatra narayan.apujaya kr.tasvakyakarya yayuruttaram. disam 22.265
attya sarvasvasuram
. girim
. te suvarn.akut.am
. nis.adham . ca
. girim
meroh. pracyam . gandhamade girau ca prapurbadaryasramamuttamam . bhuvi 22.266
. pujayantah. sadaiva
tasmin munndrairabhipujyamana narayan.am
. sattattvavidyam. pratipadayantah. 22.267
cakrustapo jnanasamadhiyuktam
dr.s..tvatigandham
. varahemakanjam . kutuhalad draupad bhmasenam
bahunyayacat tadr.sanyanubhavamavis. ahyam. janat devadaityaih. 22.270
tayarthitah. sagadastungamenam
. girim. vegadaruhad vayusunuh.
. hasardularupan 22.271
prasasyamanah. surasiddhasanghaih. mr.tnan daityan sim
asedivam
. statra hanumadakhyam . nijam
. rupam . prodyadadityabhasam
janannapyenam . sa bhmascikrd. a etena yatha paren.a 22.272
. svyarupam
cccxix
sarve gun.a avr.ta manus.atve yuganusaranmularupanusarat
kramat suran.am. bhagatovyaktarupa adanato vyaktimayantyurun. am 22.274
. mumucuh. subhmam
varacchivasyaiva parairajeyah. sastrastravr.s..tim
bhmekhilajne tapasam
. nidhane balodadhau saivasastram . vadantah. 22.281
. vanmaye sangare tu
tan vais.n.avaireva sastraih. sa bhmo vijitya purvam
sastrastravars.asya kurvan pratpam . jaghnekhilan gadaya tes.u vran 22.282
tatraparam
. scaiva bahunasatyam. nirsvaram . ca lokam
. capratis..tham
siddhohamsohamiti bruvan.an gun.an vis.n.oh. khyapayan vadatojait 22.284
cccxx
asaknuvantah. sahitah. samasta hatapravrah. sahasa nivr.ttah. 22.285
cccxxi
te hata bhmasenena prapurandhandhantamokhilah.
hatah. saugandhikavane man . imam. sca punah. kalau
. samyagastryapustamodhikam 22.297
jato mithyamatim
. kuberah.
sabhratr.ke munibhih. kr.s.n.aya ca gate rajanyatra bhmam
dr.s..tvasuravesato dharmajam. ca kincinmuktah. snehayuktastathasa 22.301
punarindren.arthitodajjahman naradehavan
iti tenarjunam. sakrah. svatmanam. naradehagam
jagada tan jahtyeva kirt.am
. svam. nibaddhya ca 22.306
cccxxii
aindram . yutah.
. syandanamaruhya partho matalisam
gan.d.vam . mahasuran 22.307
. dhanuradaya yayau hantum
. svayambhuvaragarvitah.
tisrah. kot.yo danavanam
. hatah. 22.311
nanayudhai ran.e parthamabhyavars.an susam
kathabhirvasudevasya dhyanenabhyarcanena ca
. vis.n.uratatmanam 22.317
yayau kalah. sukhenaiva tes.am
cccxxiii
nakr.tva vasudevajnam . mukhyagatirbhavet 22.318
. rajnam
purvam
. hi vr.travadhatombujanal. atantusam. sthe sacpran.ayini pravicintya devah.
cakrustrilokapatimayusutam. varam . ca datvaks.igocarataposya balam . ca sarvam 22.322
sa indravacanacchacya mahars.igan.avahane
niyukto vancanayaiva vahayamasa tanr.s.n 22.324
sa sacpratis.edharthamagastyena mahatmana
vedapraman. yavis.aye pr.s..to netyaha mud.hadhh.
praman.amiti tenoktah. sirasyenam . padahanat 22.325
. yatu baladhikopi
s.as..the kale yastvayasaditah. syat sa te vasam
yada gr.htam . purus.am. nihantum . na saks.yase yadi sa tvadgr.htah.
saktopi natmanamabhipramocayet tadasya syat tvattapogryam . ca 22.327
. balam
. samupasritam
sarvadevamunnam. yat tapastvam
. tamevaiti natra karya vicaran.a 22.328
tacca sarvam
cccxxiv
tada gantasi ca divam . tanum
. visr.jyajagaram
smr.tisca matprasadena sarvada te bhavis.yati 22.329
devanam
. va munnam
. va bhavedevam . navai nr.n.am
papam . vilomatah.
. yat pun.yamevaitadasuran. am
evam. skande hi vacanam . na papam. tacchacpateh. 22.334
yattat suran.am
. sarves.am . ca tapah. sthitam
. munnam
. vasagavadicchayaivasa marutih. 22.337
tad gr.htum
devanam
. hi nr.jatanamalpam . vyaktam. bhaved balam
icchaya vyaktatam . yati vayoranyes.u tacca na 22.338
cccxxv
. manus.adau tu sakyepyavyaktatakr. teh.
devanam
dharmavr.ddhirbhavet tes.am . prto bhavati kesavah . 22.340
cccxxvi
yatam . mr.gartham. sa nisamya tasyastaduruvegat patitan nagendran
dr.s..tva patha tena yayau sa tatra dr.s..tva ca sarpavr.tamanvapr.cchat 22.351
naitadr.sam
. sahasam
. tenurupam. saktopi yat svatmano moks.an.aya
naivacaro yatnamato nijanam . mahad duh.kham . hr.daye prarpayastvam 22.355
cccxxvii
tatah. kadacinmr.gayam . gates.u parthes.u raja saindhava asasada
sakot.ikasyah. sabalasca tes.am
. varasramam . sotra dadarsa kr.s.n.am 22.362
akrosamanam
. bhmaseneti dhaumyam . dr.s..tva tasyagre saindhavam . catipapam
cakrurnadan sim
. havat pan.d.uputra dr.s..tva kr.s.n.a cavatarad rathat tada
dhaumyena sarddham . sa yayau casramaya sainyam . parthastatra nijaghnurojasa 22.366
agre kr.s.n.am
. yovadat sindhurajam
. yahti tam
. kot.ikasyam
. supapam
chitva siro mr.tyave bhmaseno nivedayamasa tamah. sa cagat 22.367
hatva senamakhilam
. saindhavasya bhmarjunau sayamam . dharmarajam
visr.jya dhavantamathanujagmaturjayadratham . viratham
. phalgunokah. 22.368
cccxxviii
arthah. samadhibhas. asu grahyah. sarvopyasam. sayam
paradarsanabhas. asu jneyam. taddarsanam. tatha 22.373
duryodhanasyajnaya pan.d.avanam
. duh.sasanah. pres.ayamasa tatrah.
agacchatetyavamanaya tam . tu bhmovadd ran.ayajnam. svagamyam 22.377
cccxxix
jaghnuh. sakarn.a api tasya sodara jaghnusca te dhartaras..trasya senam 22.384
vijnaya tes.am
. mantritam. vajrabahuretaccakre natra nah. karyahanih.
divyam . jnanam. svatmano darsayan sa etavaduktva virarama bhmah. 22.394
cccxxx
sa citraseno vasavoktam
. ca sarvam. kumantritam . dhartaras..trasya caha
parthasya bhmasya ca tannisamya subrl.ito dhr.taras..tratmajobhut 22.396
karn.aduh.sasanabhyam
. ca saubalena ca devina
anyaisca yacyamanopi naivottasthau suyodhanah . 22.400
tato nisayam
. praptayam
. svapaks.e pravis.dati
mantrayitvasuraih. kr.tya nirmita homakarman.a 22.401
tvam
. divyah. purus.o vrah. sr.s..tosmabhih. pratos.itat
tapasa sankarad vajrakayovadhyasca sarvada
asmakam . paks.abhutastvam. devanam . caiva pan.d.avah. 22.403
bhs.madm
. sca vayam
. sarvanavisama jayaya te
tapasa varddhayis.yamastvam . karn.adm. sca sarvasah. 22.406
cccxxxi
tasmad gatva palayasva rajyam
. rajannapetabhh.
idam
. kasyapi nakhyeyam . suguptam . bhutivarddhanam 22.407
ityuktovarajaiscaiva sarvaih
. sakunina tatha
yacito rathamaruhya yayau nagapuram . drutam 22.412
cccxxxii
tasminnadr.sye tr.s.ita ekaika udakarthinah.
yayuryudhis..thiramr.te suptaste dharmamayaya 22.418
uktam
. padmapuran. e ca tadetat sarvamanjasa
tasmannasaktiranayoh. sambhavya bhmaparthayoh. 22.424
cccxxxiii
sa evamukto nitaram
. pryaman.a utthapayamasa ca tan samastan 22.428
yudhis..thiratmanastasya yasodharmavivr.ddhaye
kr.tvaran.yapaharadi punardatva ca tat svayam
datum . vipraya taddhaste yayau dharmo divam . punah. 22.430
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
aran.praptirnama dvavim. sodhyayah.
cccxxxiv
(ajnatavasasamaptih.)
atha trayovim . sodhyayah.
vaidikavyavahares. u jnanadhikyaprasiddhitah.
janyurbhma ityeva sudraves.astatobhavat 23.5
svyam
. vedavidam. sarvam
. devesanam
. ca kim. punah.
atastenyasrayam
. naiva cakruh. svabalasam . srayat 23.6
sapadevarjunah. s.an.d.haves.obhunnakulastatha
ks.atriyanantaratvattu sutajatestathabhavat 23.7
sutasyanantaratvattu vaisyajatestathabhavat
sahadevo vaisyajatirgopalastes. u cottamah.
tato gopalatamapa yatih. pujyokhilairyatah. 23.8
cccxxxv
varen.a yojito jay sivasya sanjagarja ca 23.11
. srayah.
tamks.ya sarvamallaka virat.arajasam
pradudruvurbhayarditastadavadad yudhis..thirah. 23.12
. nihatya mallamojasa
ya es.a suda asu tam
yasastavabhivarddhayet samahvayadya tam . nr.pa 23.13
. tamabhiyato vr.kodarah.
iti bruvan.o mallam
anayanmr.tyulokaya balad.hyairapi durjayam 23.18
cccxxxvi
anudrutyaitam. patayitva pada sa santad.ayamasa tada ravisthitah.
narayan.o hetinamaiva raks.o nyayojayat tadadr.syam . samagat 23.23
vayustamavisya tu kcakam
. tam . samks.yaiva bhmah.
. nyapatayat tam
cukopa vr.ks.am. ca samks.aman.am . varayamasa yudhis..thirograjah. 23.24
. tam
evam . ran.es.u
. yatnat tapasa tairavapto varah. sivadajayatvam
. hata bhmasenena sankhe 23.29
avadhyata caiva .sad.uttaraste satam
cccxxxvii
. tada susarma tamayad vr.kodarah.
vijitya sankhe jagr.he virat.am
sa tasya senam. vinihatya matsyam . vimocya jagraha susarmarajam
yudhis..thiro mocayamasa tam . ca tato ratrau nyavasan bahyataste 23.34
vidhaya bhs.mam
. viratham. jagama tada srutva matsyapatirjitan kurun
mumoda putren.a jita iti sma tadaha .san.d.hena jitan yudhis..thirah. 23.43
cccxxxviii
nijasvarupen. a samasthitan no yadi sma nasau pran.ipatapurvakam
ks.amapayed vadhya ityatmarupam . samasthitastasthurathapare dine 23.45
tada virat.asanamasthitam
. nr.pam . vks.ya virat.a aha
. yudhis..thiram
kimetadityucivanuttarosmai tan pan.d.avan gograhan.e ca vr.ttam 23.46
. jagama
tato virat.o bhayakampitangah. pran.amya parthancharan.am
dadau ca kanyamuttaram . phalgunaya putrarthameva pratijagraha sopi 23.47
cccxxxix
rajyam . parthebhyah. parthah. kalasya purn.atam
. na dattam
khyapayanto vipravarairupaplavyamupayayuh. 23.56
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
ajnatavasasamaptirnama trayovim . sodhyayah.
cccxl
(yuddhodyogah.)
atha caturvim
. sodhyayah.
bhratr.n.am
. brahman.anam . ca hitais.in.a
. ca lokanam
. ks.itau 24.5
tato hi sarvatrthani gamyanyasan nr.n.am
. srayat
yatha jat.asurah. papah. sarvan.varasam
avadhyo viprarupen.a vancayanneva pan.d.avan 24.6
cccxli
tasmadetaih. palitasya dharmajasya svakam . vasu
dyatamiti tenokto dhr.taras..tro nacakarot 24.11
. karis.yannapi kesavah.
parthanameva sahayyam
tasyabhaktim . cakre samavadsvarah. 24.20
. darsayitum
cccxlii
upaplavye sabhayam . vaco bruvan
. hi tatpaks.yam
nirakr.tah. satyakina samaks.am. kesavasya ca 24.22
sapta pan.d.usutanam
. ca matsyadrupadakekayaih .
dhr.s..taketujarasandhasutakasnr. pairyutah. 24.24
vindanuvindavavantyau jayatsenonyakekayah.
ks.emadhurtirdan.d.adharah. kalingombas..tha eva ca 24.26
srutayuracyutayusca br.hadbalasudaks.in.au
srutayudhah. saindhavasca raks.asolambusastatha 24.27
. kurvityabhas. ata
lnah. srutva dhartaras..trah. satyam
dehi me yuddhasahayyamiti sopi yasorthayan
raks.arthamatmavakyasya tathetyevabhyabhas. ata 24.32
cccxliii
. stato gatva tairanujnata eva ca
sa pan.d.avam
tejovadhartham . karn.asya dhananjayakr.terthitah.
tathetyuktva yayau dharmanandanam . kauravan prati 24.33
cccxliv
. gamis.yami sabhayamr.s.isannidhau
sopyahaham
vaks.ye pathyani yuktani yadi nasau grahs.yati
vadhyah. sarvasya lokasya sa bhavet sarvadharmaha 24.43
. kulam
nasmannimittanasah. syat kulasyapi vayam
. dhartaras..trasya bhavemadhascara iti 24.45
raks.itum
. dhartaras..tran dr.d.hatmana
icchatapyakhilan hantum
bhmenokto vasudevo lokasangrahan.ecchaya 24.46
abhiprayam . balam
. kesavasya janan bhmo nijam
. madhyevadat tacca kr.s.n.obhyadhikameva hi 24.48
rajnam
cccxlv
sasatyakih. syandanavaryasam . sthitah. pr.thatanujairakhilaih. sa bhumipaih.
anvagato durataram. gira tan sam. sthapya viprapravaraih . kurun yayau 24.54
. nr.pateranantah.
sabhajitastaih. paramadaren.a vivesa geham
sa bhs.mamukhyan purato nidhaya vaicitravryen.a samarcitojah.
raugme nis.an.n.ah. paramasane prabhurbabhau svabhasa kakubhovabhasayan 24.58
. gr.hamadidevah.
sa bhs.mapurvairabhiyacitopi jagama nais.am
upeks.ita draupadyaprameyo jagama geham . vidurasya sghram 24.60
. sadi kauravan.am
pare dinesau dhr.taras..trasununa samantah. sam
vivesa divye man.ikancanasane sarddham . munndraih. paramarthavedibhih. 24.62
cccxlvi
itritah. praha mamativartinah. sutam . me pratibodhayeti
. svayam
sa vasudevena vibodhitopi papabhisandhirdhr.taras..trasunuh.
utthaya tasmadanujairamatyairniyantumsam. kumatirvyadhanmatim 24.65
r.s.ibhirjamadagnyena vyasenapyamitaujasa
vasudevatmana caiva trirupen.aiva vis.n.una 24.68
. bhs.madyairanusis..topi durmatih.
matapitr.bhyam
duryodhano mantrayate mukundasyasu bandhanam 24.69
cccxlvii
punasca kuntgr.hametya kr.s.n.astayodyogam. dharmasutasya sis..tam
srutva yayau suryajamatmayane nidhaya tasyavadadatmajanma 24.76
yavat piturmaran.am
. sopi maitrm
. vavre parthaistam . ca visr.jya kr.s.n.ah.
. sa sakasamsah. 24.78
yayau kurun purvamevodvisr.jya pr.thasutanam
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
yuddhodyogo nama caturvim . sodhyayah.
cccxlviii
(bhs.mapatah.)
atha pancavim. sodhyayah.
yatah. pravr.ttirbhutanam
. yena sarvamidam . tatam
. vindati manavah. 25.4
svakarman.a tamabhyarcya siddhim 78
sr.s..tisthityapyayajnanabandhamoks.apravr.ttayah.
prakasaniyamau caiva brahmesadiks.arasya ca
aks.araprakr.teh. santo matta eva nacanyatah. 25.6
jnatvais.am
. nidhanadyam. ca jvaderasvatantratam
asvatantryannivr. ttau ca mamanusmara yuddhya ca 25.8
. nyasya matparah.
ye tu sarvan.i karman.i mayi sam
ananyenaiva yogena mam . dhyayanta upasate 25.9
tes.amaham . sarasagarat
. samuddharta mr.tyusam
77
Bha. G. 1.21
78
Bha. G. 18.46
cccxlix
bhavami nacirat partha mayyavesitacetasam 79 25.10
. lokamanatah.
tatprarthitah. punah. kr.s.n.astad rupam
purvavad darsayamasa punascainamasiks.ayat 25.14
. durasadam
amucan dhartaras..tres.u sastravr.s..tim
saubhadrapramukha vrah. sarve pan.d.usutatmajah. 25.18
. stanchastraughairdhartaras..trah. samantatah.
apd.ayam
raraks.a tan vayusuto visr.jancharasancayan 25.19
cccl
bhagnastanatha gangeyo divyastravidadharayat 25.20
atha bhs.madron.amukhairbhagadattadibhistatha
vidrapyaman. am . sthapayamasa marutih. 25.24
. svabalam
dron.am
. ca bhagadattam . ca kr.pam
. duryodhanam . tatha
kevalam. bahuvryen.a vyajayad bhmavikramah.
hatvottaram. madrarajo vyadravayadankinm 25.25
. vyagarhayat
ratrau yudhis..thirascintamapya partham
sa kr.s.n.adyaih. santvitasca punaryuddhaya niryayau 25.29
cccli
karn.eyutarathanam. sa nityaso vadhamahave
pratijajnekarot tacca punascastravidam. varah. 25.32
. mr.duyodhinam
tatroddadhara kr.s.n.opi phalgunam
dr.s..tva cakram . bhs.maya jagmivan 25.36
. tathodyamya bahum
. nijaghana ca
ayutani bahunyajau rathanam
. ca cakrurbhs. mamukhastatah. 25.39
jitah. senapaharam
bhagadattadraun.ikr.pasalyaduryodhanadayah.
sarve jita dravitasca sena ca bahula hata 25.42
ccclii
viratho vyayudhascaiva dr.d.havedhavimurcchitah.
. bhmena pasyatam 25.43
kr.to duryodhanah. sarvarajnam
cccliii
. sitah. 25.53
bhs.mamagre nidhayaiva yayau yuddhaya dam
. ca
tato dron.astan samutthapya sarvan vijnanastren.asadat pars.atam
tam . vidhaya vyadravayacchatrugan.ancharaughaih. 25.56
. bhmasenah. sutahnam
vimurcchitam
. tam. rudhiraughamuccairvamantamasu svarathe nidhaya
kr.po yayau marutirdhartaras..trm . ban.apugaih. 25.59
. vyadravayat pr.tanam
cccliv
ubhau ca tavastravidam . prabarhau sarairmahasvis.asannikasaih.
tataks.aturnakasadam. samaks.am. mahabalau sam. yati jatadarpau 25.65
sa vais.n.avastram
. bhagadattasam . vijnaya vis.n.orvarato vises.atah.
. stham
amoghamanyatra harermarutsutah . putre yate na svayamabhyadhavat 25.70
ccclv
taih. prasahastaih. ks.atakayotirud. hakopah. sa khad.gena cakarta tes.am
siram
. si vro balavaniravan bhayam . dadhad dhartaras..tres.u cogram 25.76
ccclvi
tenambarasthena tarupraman.airabhyarditah. kuravah. sayakaughaih.
. scatibhtah. 25.87
bhumau ca bhmena saraughapd. itah. peturneduh. pradravam
sarvam
. sca tanchibiram . kauravan bhmasenah.
. prapayitva vina bhs.mam
ghat.otkacascanadatam. mahasvanau nadena lokanabhipurayantau 25.88
duryodhanotha svajanaih
. sametah. punah. prayad ran.abhumim. sa bhs.mam
jayopayam
. bhaimasenerapr.cchat svasyaiva sa praha na tam . vrajeti 25.89
. marutirabhyayad ran.e
tada sa tasyaiva padanugan nr.po jaghana tam
. tamastambhayadasu sayakaih. 25.92
sa prahin.od bhmasenaya vro gajam
. saktito jugupurdhartaras..trastenarditascedipancalamatsyah.
tam
paradravan bhs.maban.orubhtah. sim. harditah. ks.udramr.ga ivartah. 25.97
ccclvii
vijitya tam . dhartaras..tromumara 25.98
. kesavabhagineyo yayau bhs.mam
. tadvacasagrayayinam
prapyanujnam. bhs.mataste vadhaya sikhan.d.inam
kr.tva paredyuryudhaye vinirgata bhis.mam . puraskr.tya tatha parepi 25.109
ccclviii
sikhan.d.ino raks.akah. phalgunobhud bhs.masya duh.sasana asa cagre
anye ca sarve jugupurbhs. mameva nyavarayan bhmasenadayastan 25.110
. satyakistam
astren.a mayamapanudya vro vyadravayad raks.asam
tasmin gate yuyudhano rathena yayau bhs.mam . parthamanveva dhanv 25.112
yudhis..thiram
. bhs.mamabhiprayantam
. madrsutabhyam . nr.vram
. sahitam
. ca yutoyutenaiva varasvagena 25.115
nyavarayacchakunih. sadinam
. samasadya sarairatad.ayat
guptotha parthena ran.e sikhan.d. bhs.mam
bhs.mah. strtvam
. tasya janan na tasmai mumoca ban.an sa tu tam . tutoda 25.118
. varayamasa ban.airdurmars.an.omars.an.avihvaleks.an.ah.
sikhan.d.inam
natyetumenamasakacchikhan . d. duh.sasanah. parthamavarayat tada 25.119
ccclix
tada virat.adrupadau kuntibhojam . scekitanam
. kr.s.n.asutan kekayam
bhurih. salah. somadatto vikarn.ah. sakekaya varayamasuruccaih. 25.122
jitvaiva tam
. stebhiyayusca bhs.mam
. tatorjunottya duh.sasanam. ca
bhs.mam
. sarairarcchadaripramathibhih. sikhan.d.inam. dhartaras..trad vimucya 25.123
. satsahasran
sa cedipancalakarusamukhyan rathottaman pancavim
sampres.ayamasa yamaya ban.airyugantakalegniriva pravr.ddhah. 25.125
nirks.ya tam
. suryamivatapantam. sancodito vasudevena parthah.
ciccheda tatkarmukam . lokavro ran.erddhacandren.a sa canyadadade 25.126
. tadabhijnaya vasavih.
dhartaras..trairavijnatam
. vari sugandhi ca
varun.astren.a bhittva sa bhumim
urdhvadharamadadasye tarpitonena sovadat 25.132
ccclx
yadr.syastrajnata parthe dr.s..tatra kurunandanah.
yadr.g bahvorbalam . bhme sam . yuges.u punah.punah. 25.133
yadr.sam
. caiva mahatmyamanantamajaram . hareh.
vijnatam . dr.s..tameva ca 25.134
. sarvalokasya sabhayam
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
bhs.mapato nama pancavim . sodhyayah.
ccclxi
(narayan.astropasamanam)
atha s.ad.vim . sodhyayah.
Om . athakhilanam. pr.thivpatnamacaryamagryam
. rathinam . suvidyam
ramasya visvadhipateh. susis.yam . cakre camupam. dhr.taras..traputrah. 26.1
. tamanvarjunirabhyayat paran
sa tan vidhuyabhyapatad ran.egran.rdron.am
vavara tam. madrapatistayorabhud ran.o maham . samadade
. statra gadam
salyotha bhmobhiyayau gadadharastametayoratra babhuva sangarah. 26.5
vicetanam. patitam
. madrarajam
. vilokya bhmam. ca tamahvayantam
ratham . purasca bhmasya kr.popajagmivan 26.8
. samaropya janasya pasyatah
ccclxii
sa vasudevaprayate rathe sthitah. saraih. sarrantakaraih. samantatah.
nihatya nagasvanaran pravartayannadr.syatasveva ca son.itapagah. 26.11
samahvayamasuratharjunam . ran.aya
. te pratarhutasasya disam
ayodhayat tan sa ca tatra gatva bhmo gajankamathatra cavadht 26.15
visr.jya bhmam
. sa ca parthameva yayau gajaskandhagato gajam . tam
pracodayamasa rathaya tasya cakrepasavyam. harirenamasu 26.22
ccclxiii
manojavenaiva rathe paren . a sambhramyaman.e natu tam . gajah. sah.
praptum . sa vasavih. 26.23
. sasakatha saraih. sutks.n.airabhyarddayamasa nr.pam
astraisca sastraih
. suciram . prabarhau
. nr.vravayuddhyatam. tau balinam
atho cakartasya dhanuh. sa parthah. sa vais.n.avastram. ca tadankusekarot 26.24
. hr.daye mumoca
ityuktamakarn.ya sa kesavena sammantrya ban.am
pragjyotis.asyaparamuttamam . gajendrakumbhasthala asvamajjayat 26.30
. saram
athacalam
. vr.s.akam
. caiva hatva kanyasau sakunestam . ca ban.aih.
. ca vijnanastren.asu nasaya cakre 26.32
vivyadha mayamasr.jat sa tam
. tam
sa nas..tamayah. pradravat papakarma tatah. parthah. sarapugaiscamum
vidravayamasa tada guroh. suto mahis.matpatimajau jaghana 26.33
ccclxiv
tada bhmastasya nihatya vahan vyadravayad dhartaras..trm. camum . ca
bhmarjunabhyam. hanyamanam. camum . dr.s..tva dron.ah. ks.ipramapajahara 26.34
. tam
. saubhadramabravt
bhmo yudhis..thirastatra tajjnam
bhindhi vyuhamimam . tata vayam. tvamanuyamahe 26.39
dron.adayastam
. harikopabhtah. pratyaks.ato hantumasaknuvantah .
sammantrya karn.am . purato nidhaya cakrurvicapasvaratham. ks.an.ena 26.45
ccclxv
karn.o dhanustasya kr.pasca sarath dron.o hayanasu vidhamya sayakaih.
sacarmakhad.gam . rathacakramasya pran . udya hastasthitameva tasthuh. 26.46
. gad
bhtes.u kr.s.n.adatha tadvadhaya tes.vasasadasu gadayudham
dauh.sasanistau yugapacca mamraturgadabhighatena mithotipaurus.au 26.47
svayamevakhilajagadraks.adyamitasaktiman
. tviti 26.51
apyacyuto gurudvara prasadakr.daham
. puruhutasunorduryodhanenarthitah. sindhurajam
srutva pratijnam
tratasmyaham . kr.tva dron.o vyuhamabhedyamatanot 26.54
. sarvatheti pratijnam
. suraks.itah. kesavenavyayena
atharjuno divyarathoparisthitah
vijitya durmars.an.amagratobhyayad dron.am . sudhanva gurumugrapaurus.ah. 26.56
ccclxvi
. tveva visankamanah.
pradaks.in.kr.tya tamasvagat tatah. kalatyayam
. manovegamathanayaddhariryatha sarah. peturamus.ya pr.s..thatah. 26.57
ratham
sudaks.in.am
. ca kambojam . nihatyambas..thameva ca
srutayudham . varun.adasasada ha
. nadjatam
yasyadad varun.o divyamamogham . mahatm. gadam 26.61
. ks.an.at
sa tu tena saraistks. n.airarpito viratham
cakara parthasya rathamaruhyaridharaya tam 26.62
ccclxvii
itrito dhartaras..trah. sa capamadaya sauvarn.arathoparisthah.
jagama partham . tamavarayacca sarairanekairanalaprakasaih. 26.68
. pr.tanah. pares.am
vidhuyamane gurun.orusainye pr.thasutanam
prayo ran.e marutasununaiva hatapravra mr.ditah. paradravan 26.79
ccclxviii
alambuso nama tadaiva raks.asah. samasadanmarutimugrapaurus.am
sa pd.itastena saraih. sutejanaih. ks.an.adadr.syatvamavapa mayaya 26.80
ghat.otkacastam
. viratham. vidhaya khastham . sthitah.
. kha evabhiyuyodha sam
. bhmasuto nigr.hya nipatya bhumau pradadau praharam 26.85
tatastu tam
. ca
sa tena pancalagan.an vijigye yamau ca bhmasya purotha tam
vivyadha ban.ena sa vasudevavaram . vijanan na tada samabhyayat 26.88
. sughos.amapurayamasa jayebhiyuddhyati
tada harih. pancajanyam
. balaprahan. aya parah. parebhyah. 26.90
karn.adibhirdraun.imukhai ripun.am
. supurn.odaranissr.tadhvanih.
sa pancajanyocyutavaktravayuna bhr.sam
ccclxix
. prakampayamasa yugatyaye yatha 26.91
jagad virincesasurendrapurvakam
balam
. vivr.ddham. ca tadasya satyakerviprasrbhih. kr.s.n.avaradapi sma
balasya vr.ddhirhi purasya datta kr.s.n.ena tus..tena dine hi tasmin 26.96
ccclxx
. gamudagrahdasu siropahartum 26.102
padasya vaks.asyadhiruhya khad
. ran.e
tad vasudevastu nirks.ya visvatascaks.urjagadasu dhananjayam
trayasva saineyamiti sma sopi bhallena ciccheda bhujam . parasya 26.103
tenaiva trtham
. paramam. cakara tathasvasalamapi ban.arupam
tato vimucyatra hayanapayayaddharistada vasavirardayat paran 26.107
ccclxxi
yadi priyam. kartumihecchasi tvam . mama prayahyasu ca parthasatyak
. hanadat kurus.va me parthasaineyadr.s..tau 26.114
raks.asva sanjnamapi sim
.
suvajisutah. sa rathah. ks.itau patan vicurn.itosmad gururapyavaplutah
tada visokosya ratham . samanayat tamaruhad bhma udaravikramah. 26.125
ccclxxii
dron.opi duryodhanadattamanyam . ratham
. samasthaya yudhis..thiram . yayau
gr.htukamam
. nr.patim
. prayantam . yati vahinpatih. 26.126
. nyavarayat sam
vidaritam
. dron.asaraih. svasenam
. sam . sthapya bhuyo drupadatmajah. saraih.
dron.am . nivaryaiva camum . pares.am
. vidravayamasa ca tasya pasyatah. 26.127
sa sim
. havat ks.udramr.gan samantato vidrapya satrun hr.dikatmajam . ran.e
abhyagamat tena nivaritah. saraih. ks.an.ena cakre virathasvasutam
sa gad.haviddhastu vr.kodaren.a ran.am . visr.jyapayayau ks.an.ena 26.132
. tam
vijitya hardikyamathasu bhmo vidravayamasa varuthinm
sampres.ayan sarvanarasvakunjaran yamaya yato hariparthaparsvam 26.133
ccclxxiii
asvasya caiva suciram . punareva bhmam . yuddhaya yati dhr.taras..trasutaistathanyaih.
tam . o vyasvayudhah. kr.ta utapayayau ks.an.ena 26.137
. scaiva tatra vinihatya tathaiva karn
. vratamah. sutah.
vikarn.acitrasenadya evam
karn.asya pasyato bhmaban.akr.ttasirodharah. 26.138
ekavm . ca vyasvasutarathadhvajah.
. sativaram
. yuge 26.140
gad.hamabhyardditastks. n.aih. sarairbhmena sam
pran.asam .
. sayamapannah. sarvalokasya pasyatah
ran.am. tyaktva pradudrava rudan duh.khat punah.punah. 26.141
dvavim
. satimayuddhe tu ramadattam. subhasvaram
abhedyam . dhanureva ca 26.142
. rathamaruhya vijayam
evam
. tanyapakr.s.yaham . hanyam . tvamiti vedayan
punasca bahubhistks. n.aih. sarairenam. samardayat 26.147
ccclxxiv
. karn.o maya yuddhyati kr.cchrago hyayam 26.148
amus.ya ramen.a naca spr.dhayam
. vr.kodarah.
na me rathadyairdhanus.api karyamityeva sa khyapayitum
khamutpapatottamavryateja ratham. ca karn.asya samasthitah. ks.an.at 26.151
naicchad gr.htum
. vinihantumeva va ratham. dhanurvasya ran.epahartum
dron.asya yadvat purvamatva saktopyamanayad ramavacosya bhaktya 26.153
satyam
. kartum . sammanayan vais.n.avatvacca karn.am
. vasavesca pratijnam
datum
. randhram . duramatis..thadatra 26.154
. suryajasya prayatah. saraks.epartham
ccclxxv
bhmah. karn.aratham . nadatumaicchata
. praptah. saktim
abhiprayam . kesavasya janan haid.imbamr.tyave
tatah. karn.onyamasthaya rathamarjunamabhyayat 26.160
saktim
. tu tadrathagatam
. prasamks.ya kr.s.n.ah. sam. sthapya parthamapi satyakimeva yoddhum
dattva svakyarathameva virocanasya putren . a sodisadamus.ya balam. pradaya 26.164
ccclxxvi
arjunasyapi gan.d.vam. dehtyukto nihanmyaham
iti tacca vijanati bhma eko nacaparah.
gan.d.vasyagamam . janatyeva hi naradat 26.171
. purvam
pratijnam
. bhmasenasya bruvatah. phalgune rahah.
. ca karn.aya sobravt 26.172
duryodhanastu susrava tam
janasi matpratijnam
. tvam . tatha
. tvatpratijnamaham
tatra hantavyatam . prapto mama vaikartanotrahi 26.174
atastvam
. nihanis.yami tvatputram. ca tavagratah.
ityuktonyaratham . prapya karn.a avjjayadratham 26.179
draun.ikarn.abhiguptam. tam
. nasakaddhantumarjunah .
tatra vegam. param . cakre draun.ih. parthanivaran. e 26.180
ccclxxvii
tad dr.s..tva bhagavan kr.s.n.o lohitayati bhaskare
ajite dron.atanaye tvahate ca jayadrathe
arjunasya jayakanks. sasarja tama urjitam 26.182
srn.am
. senam. pravivisurdhr.s..tadyumnapurogamah.
tatastam . desamapuste yatra bhmadhananjayau 26.192
ccclxxviii
tata ekkr.tah. sarve pan.d.avah. sahasomakah.
paran vidravayamasuste bhtah. pradravan disah. 26.193
vidrapyaman. am
. sainyam . dr.s..tva duryodhano nr.pah.
. tam
jayadrathavadhaccaiva kupitobhyadravat paran 26.194
. vavr.s.uh. sayakaughaih.
adaya capani paran.i tepi duryodhanam
acintayitvaiva saransa eko nyavarayat tanakhilam . sca ban.aih. 26.197
ccclxxix
camum. pares.amabhyagad dhr.s..tadyumnastamasu ca
draun.iduryodhanau tatra virathkr.tya marutih.
dravayamasa tat sainyam
. pasyatam . sarvabhubhr. tam 26.205
mus..tina tvadvadhayaham
. samartha iti kim . vade
tasmanmaya raks.itastvamiti jnapayitum . prabhuh.
sasvasutadhvajarathah. kalingo mus..ticurn.itah. 26.213
ketumam . srutayudhah.
. sca pita tasya sakradevah
aks.ohin.ya senaya ca saha bhmena patitah.
khad.gayuddhe pura bhs.me senapatyam . prakurvati 26.214
ccclxxx
karn.anujan dhruvadyam . sca bahun jaghne sa vai nisi
sanjnam
. bhmakr.tam . ciks.epa caparam
. jnatva saktim
karn.ah. saktirmaya divya na mukta tena jvasi 26.215
tam
. karn.o varayamasa saraih. sannataparvabhih .
bhmah. karn.arathayaiva gadam . ciks.epa vegatah. 26.220
sa tadgadavighataya sthun.akarn.astramasr.jat
tenastren.a pratihata sa gada bhmamabrajat 26.221
evam . hi jvasi
. tvaccurn.ane sakto matkamat tvam
evam
. nidarsayitvaiva punah. svam. rathamabrajat 26.223
ccclxxxi
na hantumaicchat tam . vacah. smaran
. karn.ah. pr.thayai svam
. vijitya ran.e karn.o jaghne parthavaruthinm 26.226
tam
ityucivanchakradhanuh.prakasam . prakirancharaughan
. vis.pharya capam
abhyagamad raks.asamugravegah. svasenaya sopi tamabhyavartata 26.230
soks.ohin.m
. tam . stanapi raks.asan ks.ayam
. ks.an.amatratah. ks.aran mahasaram
ninaya putram . ca ghat.otkacasya nis..tyam. pura yonjanavarmanamakah. 26.233
nirks.ya senam
. svasutam . ca patitam
. ghat.otkaco dron.asutam . saren.a
vivyadha gad.ham . sa tu vihvalo dhvajam . samasritascasu sasanjnakobhavat 26.234
ccclxxxii
tadaiva partham
. prati yoddhumagatam . vaikartanam .
. vks.ya jagatpatirharih
ghat.otkacam. prahin.occhaktimugram
. tasmin moktum. partharaks.arthameva 26.238
ccclxxxiii
. hatopi
nirbhin.n.avaks.ah. sa taya papata vicurn.ayanchatrubalam
tasmin hate jahr.s.urdhartaras..tra uccukrusurdudhuvuscambaran. i 26.249
. samaslis.acca phalgunam
tada nanarta kesavah
nanada sankhamadhamajjahasa corunisvanah. 26.250
. snehapurassaram
bahlkah. prarthayamasa purvam
ccclxxxiv
bhmam. tvayaiva hantavyo ran . prtimicchata
. eham
tada yasasca dharmam
. ca lokam. ca prapnuyamaham 26.260
. rathamaruroha
sa tairativyathitastadrathacca paravr.ttah. svam
susam. rabdhau tau punareva yuddham . sancakraturvr.s..tasarambudharau 26.270
ccclxxxv
. sa sarairbrahmastramasr. jad dvijah.
nivarya satrum
tena sandahayamasa pancalan subahun ran.e
purujit kuntibhojasca tenanye ca hatastada 26.271
. ca gr.htva na tavedr.sam
tasya bhmo rathes.am
yogyam. gun.avato nityam . paradharmopajvanam 26.278
ccclxxxvi
dr.s..tva kr.pastam . bhayarditah. sampradravad vajinamekamasthitah. 26.281
. subhr.sam
. punah. purvavadapuruttamam
te vasudevena tadanusiks.itah. sneham
yattasca yuddhaya samudyatasca tadagamad draun.irapyattadhanva 26.285
asrutya tatam
. nihatam . cakara nih.ses.aripupramathane
. pratijnam
narayan.astram. visasarja kopat tada bhta bhmamr.te samastah. 26.286
ves..titam . bahyatastada
. varun.astren.a pravis..tam
sahitatvat kesavena naratvadatha phalgunam 26.292
ccclxxxvii
tadastram . svarathadavaropite
. nadahat tabhyam
bhma acchinnahetau ca tadastram . santimagamat 26.293
ccclxxxviii
aks.ohin. nihata catra sena partham
. sayanam . harirujjahara
jvantamalokya surendranandanam . draun.ih. kopat karmukam. capahaya
yayau tamagatya jagada kr.s.n.o vedantakr.t purn.as.ad.gun.yadehah. 26.304
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
narayan.astropasamanam . nama s.ad.vim. sodhyayah.
ccclxxxix
(karn.avadhah.)
atha saptavim . sodhyayah.
tam
. kalayantam . jaghana ca
. nr.patn ks.emadhurtirabhyagamat tasya gajam
tam
. vryamattam. pratilabhya bhmo ninaya mr.tyoh. sadanaya sghram 27.3
sanks.obhyaman.am . stam
. tadankamks. ya draun. rathena pratijagmivam
tad yuddhamasdatighoramadbhutam . pura yatha nasa ca kasyacit kvacit 27.5
cccxc
tasmin gajan mardayati dhartaras..tro yudhis..thiram
agad yuddhaya tau yuddham. rajanau cakratusciram 27.12
. svarathamaropyapayayau tatah.
dr.s..tva kr.pastam
tadaiva karn.anakulau bhr.sam . ban.airayuddhyatam 27.14
nakulam
. viratham. kr.tva karn.otha prapalayitam
anudrutya ca vegena kan . .the dhanuravasr. jat 27.15
tabhyam .
. niruddhah. sahasa jahara tatranuvindasya sirotha vindah
yuyodha saineyamatharathavubhau parasparam . cakraturuttamahave 27.18
cccxci
. pratigr.hya partho jigaya mamanyamanaskamajau 27.23
jagada bahum
cccxcii
kr.tva tamasu viratham . nidhaya parus.a gira aha coccaih.
. dhanurasya kan..the sajyam
dr.s..tvaiva marutiramum. bhr.samatutoda duryodhanam. virathakarmukamatra kr.tva 27.34
tam
. pran.asam . sayagatam
. nr.patim
. nirks.ya karn.am . jagada yudhi madrapatih. pradarsya
yasyartha eva samarastvamiyam . ca senam . tam. tvam. yamasya sadanam . prayiyasumadya
bhmena pd.itamamum . paripahi sghram. kim . hi mudhabhipd. ya 27.35
. te yudhis..thiramimam
nindam
. harestu vidadhati paroks.agopi yastam . hvameva
. pragr.hya karavan.i vijim
evam. hi vayutanayasya mahapratijna chettum
. sa tena ravijasya sasara jim. hvam 27.39
aks.ohin.trayam . ks.an.at
. tena tada vilul.itam
tadaiva guruputroyat pan.d.avanamankinm 27.43
cccxciii
tan bhagnadarpan ran.atopayatananveva ban.avr.tamantariks.am
kurvan yayau dharmarajastamaha kim . nah. svadharme niratan viham . si 27.45
. sriti coditah.
ks.atriyan paradharmastho ma him
prahasya tan vihayaiva yayau yatracyutarjunau 27.46
draun.istada syandanavajiromasvaromakupadhvajakarmukebhyah.
saranamoghan satatam . sarapanjaren.a 27.50
. sr.jano babandha partham
punaralingya kr.s.n.astamadhacchatruvighatakam
balamasmim . statah. parthah. uttasthau saracapabhr.t
vavars.a ca saran bhuyo dron.aputrerimardanah. 27.55
cccxciv
punastasya nunoda jyam . draun.ih. sandhaya tam. punah.
partho dron.asutasyasvarasmm. sciccheda sayakaih. 27.56
cccxcv
tatra pars.atam . draun.ih. ks.an.ena virathayudham
. stks.n.an mumoca naca tasya te
kr.tvantaya saram
tvacam . ca cicchidurdraun.ih. khad.gahastobhijagmivan 27.67
svayam . samavarayat
. yudhis..thiro raja tada tam
vyasvasutadhvajam . cakre tam . ca duryodhano ran.e 27.74
hatam . vihaya
. tamks.yaiva vikartanatmajah. krodhanvito bhmasenam
cccxcvi
yayau pramr.dyaiva camum . rathepare svasvayute vyavasthitam 27.77
. yudhis..thiram
cccxcvii
. guruputrakasya
parthotha kr.s.n.edhitabahuvryo nihatya sutam
chitva ca rasmm. sturaganamus.ya vidravayamasa saraih. suduram 27.89
hanyamanam
. diso yatam . pancalairbhmasam . srayat
suyodhanabalam. dr.s..tva jajvaladhirathih. krudha 27.98
cccxcviii
anye tu dudruvuh. kecicchis..tah. prapuryamaks.ayam 27.100
palayanenorvarita arjunopyastramudyatam
. tadaprapyaiva raveh. sutam 27.102
vks.ya pratyastrahnam
ityucivam
. sam
. partham
. tam. kr.s.n.oprapyaiva sutajam
anyenaiva patha bhmam . prapayamasa visvakr.t 27.104
cccxcix
jvamtyagrajenokta udbabarhasimuttamam
vasudevastadahedam . kimetaditi sarvavit 27.111
. hatva matapitr.nimittatah.
kascid vyadho mr.gam
bhaks.arthamabhyagat svargamasurosau mr.go yatah.
upadravaya lokasya tapascarati durmatih . 27.116
bhmo mam
. garhitum
. yogyo yo hyasmakam . sada gatih.
. tu nindakah. 27.119
yo yuddhyate sarvavrairadyapi tvam
matipurvam
. dehahanat papam . mahadavapyate
dharmarthakamamoks. an.am . dehatosti yat 27.121
. sadhanam
cd
ato ma tyaja deham . tu kuru catmaprasam . sanam
vadho gurun.am. tvankarah. svaprasam. saiva catmanah.
ityuktah. sa tvahankaracchasam. sa svagun.analam 27.122
tasya lajjam
. samutpadya nasayitva ca tam. madam
naham
. veda param . dharmam . kr.s.n.a eva gatirmama 27.124
tam
. sankitam. karn.ajaye svinnagatram . haristada
. vises.atah.
sankrtya purvakarman. i naravesam
vyanjayamasa dhairyam . ca tasyast tena susthiram 27.130
cdi
tam
. bhmaseno viratham . vidhaya ban.airbhuvi ca nyapatayat 27.132
. nirayudham
na jaghnivam
. stam
. sahadevabhagam . svena tadaks.agos..thyam
. prakalpitam
tam
. murcchitam. svasamatravases.am. duryodhanah. svarathenapaninye 27.133
tam
. ruks.avaco muhurarpayantam . vidhaya bhmo viratham. ks.an.ena
pragr.hya bhumau vinipatya vaks.o vidarayamasa gadapraharatah. 27.136
kr.tvasya vaks.asyurusattat.akam
. papau nikamam. tr.s.itomr.topamam
tacchon.itambho bhramadaks.amenam . smarayamasa purakr.tani 27.138
. sam
vaksayakam
. scasya pura samarpitan sam. smarayamasa punah.punarbhr.sam
dantantaram . na pravivesa tasya raktam . hyapeyam . purus.asya janatah. 27.139
cdii
enam . ca maya yadha kascit puman mocayatu svavryat 27.143
. gr.htam
. nimlayamasa tadaks.in. ca
bhayacca karn.asya papata karmukam
sambodhito madrarajena yuddhe sthitah . kathancit sa tu parthabhagah. 27.147
cdiii
madrsuto vr.s.asenam
. saraughairavarayat tam. viratham. cakara
karn.atmajah. sopyasicarmapan. istasyanugam
. strisahasram. jaghana 27.155
surasuran. am
. bhmaduryodhanau dvau samasrayau tatpriyau karn . aparthau
pran.opamau tena caitatkr.te te surasurah. kartumicchanti yuddham
. mahan syat tenanayoh. samamevastu yuddham 27.159
tada vinaso jagatam
. asya vadhastatheti
ityucivan vasavah. phalgunasya jayostu karn
uktvanamat kanjabhavastatheti prahasuran devatascababhas. e 27.161
cdiv
samr.ddhavryah. sa tada dhananjayah. suyodhanadraun.ikr.pan sabhojan
sakam . scakara vivyadha tanapyariha supunkhaih. 27.166
. ca ban.airviratham
. karn.adhananjayau
ityukto draun.irast sa tus.n.m
mahastrasastravars.en.a cakratuh. khamanantaram 27.172
agneyavarun. aindradnyetanyanyonyamr.tyave
brahmastramapyubhau tatra prayujyanadatam. ran.e
. 27.173
anyonyastrapratghatam. kr.tvobhau ca virejatuh
cdv
bhanktva kirt.am
. viyati gacchati prabhun . oditah.
ban.aistaks.akaputram . tam. vasavih. purvavairin.am 27.177
aparahn.eparahn.asya sutajasyendrasununa
chinnamanjalikenajau sotsedhamapatacchirah . 27.182
sasam
. sa kr.s.n.am
. ca dhananjayam. ca bhmam . ca yenyepi yudhi pravrah.
gatva ca te sibiram . modamana us.uh. sakr.s.n.astadanuvratah. sada 27.184
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
karn.avadho nama saptavim . sodhyayah.
cdvi
(pan.d.avarajyalabhah.)
atha as.t.avim
. sodhyayah.
Om . prabhatayam . guruputranumoditah.
. tu sarvaryam
salyam
. senapatim . kr.tva yoddhum. duryodhanobhyayat 28.1
.
madhye salyah. pr.s..thatobhud bhratr.bhisca suyodhanah
cakraraks.au tu salyasya sakunistatsutastatha
kr.pasca kr.tavarma ca parsvayoh. samavasthitau 28.5
cdvii
sikhan.d.yadyairmatulaisca saha sarvan nyavarayan 28.11
tatah. saram
. vajranibham. madrarajah. samadade
. hr.daye sa mumoha ca 28.14
tena vivyadha bbhatsum
. vasavih. satrutapanah.
upalabhya punah. sanjnam
ciccheda karmukam. sankhe madrarajasya dhmatah. 28.15
. samasritah.
tena vihvalitah. partho dhvajayas..tim
samasvastah. praciccheda madrarajasya karmukam
chatram . dhvajam. ca tarasa sarathim. ca nyapatayat 28.20
cdviii
salyonyam
. rathamasthaya sarvam. stancharavr.s..tibhih.
chadayamasa rajanam . ca cakara ha 28.22
. viratham
asthaya canyam
. rathamapatantam. punasca salyam. bhr.sameva marmasu
nirbhidya ban.aurviratham. cakara punastr.tyam
. ca ratham . ruroja 28.25
duryodhanasyavarajanavasis..tan vr.kodarah.
. ca nisses.amakarod ran.e 28.32
sarvan jaghana senam
ulukam . catipapinam
. sahadevotha sakunim
cdix
jaghana draun.ihardikyakr.pan bhmarjunau tatah. 28.33
tam
. bhmaseno viratham . cakara gajam . samaruhya punah. samabhyayat
punasca saineyasikhan
. d.ipars.atan yamau nr.pam. ca vyadadhannirayudhan 28.37
cdx
. sarvan mr.tanapi
jale sthitva japan saptadinaih
. syuravadhyasca te punah. 28.44
uddhared dhartaras..troyam
. bhs.madron.amukhanapi
ghatayitva sarvapr.thvm
datumicchasi sarvam . ca pr.thvm . punah. 28.50
. nadya vayam
. ca dadami te
ityukta aha dharmatma varmadyam
cdxi
vr.n.s.va prativram
. ca pancanam . tvamicchasi 28.55
. yam
. raks.ata ripoh.
uru bhmena bhettavyau pratijnam
nabheradhastaddhananam . jana ahurgadamr.dhe 28.61
aha siks.amapyanunam
. yatnam. duryodhanedhikam
nahi bhmotiprayatnam . kuryaditi gun.o hyayam 28.64
. vyapanetumubhavapi
nanyastato lokanindam
. janasya tu 28.66
anapadyapadiva ca darsayetam
cdxii
tato bhmah. sarvalokasya dharmam . prakasayan vakyamidam . jagada
uru tavaham . bhetsyami naivatra vicaran.yam 28.67
. hi yathapratijnam
darsayantau gadamargam
. citram. tau praviceratuh.
balabhadropyajagama tada tau prativaritum 28.69
pratijnapalanarthaya nobhernoparyadhastada
gadayuddhasya maryadam . yasascapyabhiraks.itum 28.72
. vr.kodarah.
nadhastanmadhya evasau nijaghne tam
evam. pratijnayugmartham
. bhagnam
. sakthiyugam. ran.e 28.73
cdxiii
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
cukrosa naiva dharmoyamityasavurdhvabahukah. 28.77
. samapr.cchad yudhis.t.hirah.
tasmin gate vasudevam
dharmoyamathavadharma iti tam. praha kesavah. 28.83
cdxiv
svenaiva balabhadraya janaya ca punah.punah.
srutvapyuktam . na tatyaja sam . dharmajo yatah.
. sayam
tatopyasam . sayam kr s
. .. .no na cakara . t.hiram 28.91
yudhis
ityucivam
. sam. prajagada kr.s.n.o na tvatsamah. papatamah. kadacit
bhs.madihatyapi tavaiva papam . yadanvayustvamatipapaniscayam
papam . ca papanugatam. ca hatva kathancanapyasti nacaiva papam 28.94
. prayatnacca nisargatopi
na pan.d.aves.vasti tato hi kincit papam
gun.adhikaste madapasrayacca ko nama tes.van.vapi papamaha 28.95
is.t.am
. ca yajnaiscaritam
. ca purtaih. padam
. ripun.am . hi murdhni
. nihitam
mr.tyusca sangramasirasyavapto ran.onmukhenaiva maya kimanyat 28.98
cdxv
. sasya kr.taghnasya gun.avaddves.in.ah. sada
nr.sam
yadi dharmaphalam . suryavat syat prakasakam 28.104
. dhvantam
. sayobhut sumanobhivr.s.t.ya
yudhis.t.hiropayadars sadaiva sasam
snehad draun.ih. sanjayo rauhin.eyo dauryodhanat papamityeva cocuh. 28.107
. nadadbhirhr.s.itaih. sametah.
tatah. kr.s.n.ah. pan.d.upancalakaistairbhr.sam
yayau virincesasurendramukhyaih. sampujitastaisca ran.angan.at smayan 28.108
dharmayuktaisca tattvarthairlokavr.ttanudarsakaih.
vakyai rajanamasvasya prayat parthan punarharih. 28.110
. bhayadeva punarvanam
sa kr.s.n.abhmaparthanam
kr.pasatvatasam.yukto vivesa gahanam . rath 28.115
hatan subahusahasranekenatibalena tu
kausikena nirks.yaiva praha tau kr.pasatvatau 28.117
cdxvi
nidarsanena hyenena preritah. paramatmana
yami pan.d.usutan hantumityuktvaruruhe ratham 28.118
nivaritopi tabhyam
. sa pradravacchibiram . prati
anujagmatustavapi tam . sibiradvari caiks
. ata 28.119
. tamatrasad gautamsutah.
dr.s.t.vaiva vasudevam
vasudevajnayaivatra svatmanapi sadasivah. 28.121
. samatad.ayacca
paravatasvam. sa tada sayanamupetya padbhyam
vaks.asyasavavadad vtanidro jane bhavantam . hi gurostanujam 28.129
cdxvii
na dharmayuddhena vadharhakasca ye tvadvidhah. papatamah. supapa 28.131
samanyatopan.d.avaya draun.inapyabhisandhitam
tadrupen.aiva rudren.a vinainamiti cintitam 28.140
cdxviii
. sa bhmayaha duh.khita
tasya akathayat sarvam
pradravad rathamaruhya sa dhanv gautamsutam 28.145
tatraikalam
. dron.asutam
. rathena yantam . rath marutiranvadhavat
tamadravantam. prasamks.ya bhtah. paradravad draun.iratidrutasvaih. 28.148
. draun.ina pura
uce ca parthayoh. kr.s.n.o yat kr.tam
svayudhanam. yacanam . capyasaktena taduddhr.tau 28.152
anastrajnes.u muktam
. taddhanyadastramucam . yatah.
gurubhaktya tato draun.eh. svastyastvityaha vasavih. 28.156
cdxix
srmahabharatatatparyanirn.aye
. bhagineyasya santatim
paks.apatadicchasi tvam
tatraiva patayamyastramuttaragarbhakr.ntane 28.168
cdxx
abhimanyormr.tasyaiva dehe pataya manada
evam . garbhamujjvayamyaham 28.170
. tvadastranihatam
. sa kr.s.n.am
rupadvayenapi harestathokto jagada kal.tanayam
tvaya saha syanmama sangamo vibho yathes.t.atah. syannaca metra vighnah. 28.177
cdxxi
pan.d.avarajyalabho nama as..tavim
. sodhyayah.
kr.s.n.ayai tam
. man.im . paryasantvayat
. datva bhmastam
vikopa bhmavakyena rajne sa ca man.im. dadau 28.186
svabuddhidos.adatipapaslaputrakhyapapani vivarddhayitva
nto vasam
. taih. phalamadya bhunjan na krodhitum . carhasi bhmasene 28.193
cdxxii
dadarsa dharmarajasya pat.t.antena prakopita
tasyah. krodhagninirdagdhanakhah. sa kunakhobhavat 28.197
. krodhamagre vr.kodarah.
ityuktosyah. samayitum
. syat papino vadhe 28.199
praha na pran.asandehe papam
ityukta tam
. punah. praha katham . te narason.itam
ptam
. naren. aiva sata na ptamiti sobravt 28.204
. ptavacca pradarsitam
bhs.an.aya ca satrun.am
vedadr.s.t.asca dharmoyamatipapajanam . prati 28.206
vasudevam
. sabhasam
. stham
. bruvan.am . hitam
. dharmasam
cdxxiii
(samastadharmasangrahah. )
punah.punaravajnaya yantam
. duryodhanam . bahih.
sarvenvagacchannityadnyabhipretya vr.kodarah. 28.210
. statra samakula
tena dr.s.t.va pretadehan sarvam
sasapa yadavesanam. tvayasmatkulanasanam
yat kr.tam . tat tava kulam. gacchatvanyonyatah. ks.ayam 28.216
cdxxiv
atha ekonatrim
. sodhyayah.
cdxxv
. samprarthayitvaiva na vetthstyaha phalgunam 29.8
bhmam
natiniscitabuddhim
. tam . tadapi purus.ottamau
hatapaks.agatatvena tacchankaya agocarah .
yato bhs.mastato yahi tamityucaturavyayau 29.11
. partha bodhanyastvayaiva hi
bhs.mo hyaha harim
ka saktirmama devesa parthan bodhayitum . prabho 29.14
cdxxvi
. sadaiva ca
vr.tha karmakr.tih. kvapi nirasstvam
vis.n.orbhagavatanam . ca pratpasyakr.tih. sada
parasparavirodhe tu visis.t.asyanukulata 29.19
priyam
. vis.n.ostadyanamapi sarvam . samacaret
dharmamapyapriyam . naiva kincit samacaret 29.20
. tes.am
. vaisyajvanam
kr.s.ivan.ijya goraks.a kusdam
paricaryaiva sudrasya vr.ttiranye svapurvavat
. 29.27
varteyurbrahman.adyasca kramat pujya haripriyah
cdxxvii
jnapanam . ca dharmo viprabhyanujnaya
. ks.atriyan.am
tadabhave tu vaisyanam . sudrasya paramapadi 29.29
. dehamathava duh.khajnanasramadikam
prakr.tam
manyate taratamyam. va tadbhaktes.vanyathaiva yah. 29.37
anyadhnatvaviccasya sarvapurtyavideva ca
bhaktihnasca te sarve tamondham . yantyasam. sayam 29.39
tattve sam .
. sayayukta ye sarve te nirayopagah
cdxxviii
dos.ebhyaste gun.adhikye naiva yantyadhamam. gatim
gun.ados.asamye manus.yam. sarvadaiva punah.punah. 29.40
. suprayojitah.
manus.orthopi vidyayah. karan.am
tus.t.orthena gururyasmat kaivalyam . datumapyalam 29.47
. vinapyarthaistus.yeyurgurudevatah.
dharmarthatam
yadyanuddesito dharmopyarthamevanusam . vrajet 29.48
. samastanabhibhas.ya hars.at
athaha bhmah. pravarah. sutattvadr.sam
smayan na kamadatiriktamasti kincicchubham . kkavaratam. sa yayat 29.50
cdxxix
akamyatam . 29.51
. yatyapumartha eva pumarthitatvaddhi pumartha uktah
. airupetah.
prajnah. suhr.ccandanasaralipto vicitramalyabharan
idam . vaco vyasasamasayuktam . samprocya bhmo vararama vrah. 29.57
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
(samastadharmasangraho nama) ekonatrim . sodhyayah.
cdxxx
(yagasamaptih.)
atha trim
. sodhyayah.
apape papasankitvadasvamedhairyajacyutam
kuru rajyam. ca dharmen.a palayapalakah. prajah. 30.3
. sca kr.tsnasah.
ityuktah. sa tatha cakre tyaktva bhogam
govratadivratairyuktah. palayamasa medinm 30.4
cdxxxi
anyascasurvasudevyo diso ya apasca purvam . satiragryarupah.
. vim
tabhiryuto daivatairapyalabhyanabhunkta bhogan vibudhanugarcitah . 30.12
. tattvavinirn.ayamr.tam
sadaiva kr.s.n.asya mukharavindad vinissr.tam
piban sutadyadhimasau kramen.a tyajam . sca remeviratatibhogah. 30.19
duh.sasanasyavasatham . sca
. subhadracitrangadasahitodhyavasam
sacandrikakantiranunabimbo nabhasthitascandra ivatyarocata 30.20
cdxxxii
. ca sarve yatha daivatamadaren.a 30.23
partheritah. paryacaran svayam
. prasasatsu na kascanaturah.
dvirupakr.s.n.aprahites.u pan.d.us.u ks.itim
nacakramanmr.tyurabhunna naryo vibhartr.ka no vidhura narasca 30.24
kr.s.n.asrayat sarvamidam .
. vase te vidhaya samyak paripalayantah
divva deva mumuduh. sadaiva munndragandharvanr.padibhirvr.tah. 30.27
patal.apadam
. pr.thivnitambamakasamadhyam . karasantatasam
graharks.atarabharan.adyuvaks.asam . virincalokasthalasanmukhambujam 30.29
cdxxxiii
tamaha raja rajnam
. hi balad rajyam. pravartate
api kalabhavam . ras.t.ram
. tvadyam. madr.sairnr.paih.
hriyate balavadbhirhi rajyasa te kutastada 30.35
83
Maha. 12.70.6
cdxxxiv
ityukto vasudevena mocito dharmajena ca
tan pran.amya yayau pare samudrasyasrayad guham
parthasca kr.s.n.asahita raks.antah. ks.mam . yayuh. 30.45
. mudam
. tatam
van. pran.o vasudeva ityetairakhilam
sarvottamatvametes.am . sarvametadvase jagat
uttarottarametepi gun.occastadvasepare 30.47
. saraparivartinah.
misra madhya iti jneyah. sam
evam. jvastridha prokta bhavantyete nacanyatha 30.51
cdxxxv
samadhiviratodankaparipr.s.t.ah. pathi prabhuh.
hatam
. duryodhanam . praha sabhratr.sutasainikam 30.55
. sis.yavadhakopena saptumatmanamudyatam
tam
. pradarsya ca 30.56
kesavosamayad vakyairvisvarupam
Om .
. ityukto bhagavata tatsnehat sa sacpatih
sujugupsitamatangaves.o bhutva munim . yayau 30.61
asadharan.amannam . sada
. hi devanamamr.tam
. paramapriya 30.64
anyaptistatastasya devanam
cdxxxvi
vr.ttantam . sadi 30.66
. kathayamasa kesavo yadusam
. naicchad dayaparah.
hatases.at ks.atrasanghat karam
naca madhyamakalpena yas.t.um . tasya mano gatam 30.70
. ah.
vijnaya nityavijnatanikhilo badarayan
. yatrabhisangatam 30.71
avirbhuto himavatah. sr.ngam
sa brahmarudrasakradipadadatakhilapradah .
. stanavartayati cecchaya 30.77
svatantrah. paratantram
cdxxxvii
priyosmakam . nr.pa
. priyastasya sarvadaiva vayam
atastadabhyanujnatadhanenaiva yajamahe 30.78
kuntkr.s.n.asubhadrabhirvairat.yanyabhireva ca
cdxxxviii
. stutah. pran.ato harih. 30.89
pan.d.avaih. purus.aiscanyaih. sam
. caiva hiran.maym
sadhanani tu sarvan.i salam
pavamanasutascakre kr.s.n.advaipayaneritah. 30.92
athanumantritotsr.s.t.am. purohitapuraskr.tam
turagam. kr.s.n.asarangamanuvavraja vasavih. 30.93
man.aluram . babhruvahanah.
. kramat praptastatrainam
abhyayadarghyapadyadyaistamaha vijayah. sutam 30.96
tadapi pitr.bhaktyainamayuddhyantamulupika
praha yuddhyasva yat prtyai guroh. karyamasam. sayam
prn.anayaiva yuddhyasva pitre sandarsayan balam 30.98
sa tu sarvayudhaks.epepyavikaram . dhananjayam
dr.s.t.va balyat parks.ayai mantraputam. mahasaram
cdxxxix
. moha avisat 30.100
ciks.epa pitre daivena tenainam
. dhig jagattrayapujitam
vijagarha tadolupm
ajghano me bhartaram. putren.aivavijanata 30.102
lokavram
. patim. hitva na me karyam . sutena ca
patilokamaham . yasye tr.pta bhava kalipriye 30.103
devanameva sankalpanmurcchitascarjunobhavat
bhuktados.aphalascayam. punarbhoks.yati nanyatah. 30.108
cdxl
subhadraharan.am . ntesve tairdhananjayah.
. mars.t.um
gauravad vasudevasya matulasya ca kevalam 30.112
matulayabravdasvam
. hr.tam . pautrairabandhuvat
sa nirbhatsya kumaram . stan medhyamasvamamocayat 30.113
. pratyabhas.ata
tadgauravad vasudevo nottaram
. prabruvan.ah. kathantaram 30.120
vismarayamasa ca tam
. vr.s.an.adhikyameva ca
udarasya kincidadhikyam
. durlaks.an.amatorjune 30.121
savyabahostathadhikyam
cdxli
samastajvarasau tad dus.t.alaks.an.avarjitau
purn.acitsukhasaktyaderyogyau kr.s.n.a ca marutih. 30.123
. pravis.t.esya sahodarah.
sasverjune yajnavat.am
pujitah. pujayamasurmuditah. sahakesavah. 30.126
cdxlii
asatyakama abhavan kutascit pradatari prajnavarenilatmaje 30.134
. am
naitadr.sah. kascana bhutapurvo makho vina ramavirincavajrin
makhaniti procurases.aloka dr.s.t.va makham
. tam . purus.ottameritam 30.138
. ste
priyo vibhago yadamus.ya vis.n.orato vibhagarthamivarpayam
hr.da samastam . taih. sa hi dvijasthopi samastakarta 30.141
. harayerpitam
cdxliii
hiran.yameva svamidam . madajnaya bhungdhvamases.arajyam 30.145
. munnam
sabharyakan.am . pradaya
. vararatnabhus.an.anyases.atah. putrabhuvam
pr.thakpr.thag yogyavaranathaibhyah. pradat prabhuste muditah. pran.emuh. 30.148
. bharyaputrasnus.ayutah.
garhayannucivanittham
saktuprasthamadad vipra unchavr.ttih. subhaktitah. 30.152
. narhati s.od.asm
dharmayatithaye tasya kalam
yajnoyamiti hetum. ca vipraih. pr.s.t.obhyabhas.ata 30.153
cdxliv
. ca makhadesca gun.an bahun
kr.s.n.asya pan.d.avanam
vadanto bhatsayancakrustanmatajna madhudvis.ah. 30.157
sraddhartham . jamadagneradus.ayat
. hi payah. purvam
nakulenaiva rupen.a krodhastam . pitarosapan 30.158
yadyapyalpadhanatyaktam . vittam
. bahuphalam . bhavet
tathapyanantaphaladah. kartureva mahagun.ah. 30.160
vais.n.avatvam
. kramodvr.ddham . brahmantam . jvarasis.u
phaladhikyam . hi vis.n.oh. prtyaiva nanyatha 30.166
. karman.am
cdxlv
iti tena na parthanam
. karman.anyat samam . kvacit
. sa tamasah.
gun.airjnanadibhirvapi tasmat krodhah
vinindya tan susattvastham . stamondhamupajagmivan 30.167
.
te ca srutvakhilan dharman bhaktya paramaya yutah
pujayanto jagannathamapusca paramam . mudam 30.169
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
(yagasamaptirnama) trim . sodhyayah.
cdxlvi
(dhr.taras..tradisvargapraptih. )
atha ekatrim . sodhyayah.
anarghamagnipratimam . vipravarastadapya
. vicitraratnancitam
yayau kr.tarthotha ca nandighos.amakarayad vayusutastadaiva 31.3
akalajam
. tam .
. tu nisamya raja papraccha dutaistamuvaca bhmah
yanmartyadehopi viniscitayurabhunnr.pastena mamasa hars.ah. 31.4
. prapujayan
itritosau nr.patistvareta dharmarthamityasya matam
jagada sadhvityatha bhuya eva dharme tvaravanapi sambabhuva 31.5
cdxlvii
tavimau me bhujau vr.ttau pnau candanarus.itau
yayorantaramasadya jarad.hasya suta hatah. 31.12
alamasajjatastedya nirvedakaramritam
. tyajatra tat 31.16
upakaraya bhmena tava dves.am
anasnantam . yudhis.t.hirah.
. caturthehni dhr.taras.t.ram
jnatva samprarthayamasa bhojanartham . punah.punah. 31.19
cdxlviii
vayameva tvadarthaya kurmah. sarve tapo vane 31.22
. kuladharmo hi no vane
netyaha dhr.taras.t.rastam
ante dehaparityagastanmanujnatumarhasi 31.23
tapasases.ados.an.am . nr.pam
. ks.ayakamamimam
anujanhi naivasya dharmavighnakaro bhava 31.25
bhs.madnam
. vayam . tatah.
. sraddhakartarastena kim
kannatvattu karn.asya sahasmabhih. pr.thaiva hi
sraddhakarman.yadhikr.ta kim . tasmai dyate dhanam 31.32
cdxlix
ityuktavantam . nr.patirarjunascocatuh. punah.
yiyasoryacamanaya nijabahubalarjitam
dehi vittam. paramatah. kim . tvames.obhiyacate 31.33
. danabhogadikaran.am
kosato yad bahirvittam
mama sannihitam . sarvam . maya 31.35
. tat pitredyarpitam
is.t.am
. ca yajnaih. purtaisca caritam. yus.madasrayat
putrastu mama papatma sarvaks.atravinasakah.
sarvatisank mud.hasca vr.ddhanam. sasanatigah. 31.42
cdl
saubhratram. yena santyajya pan.d.aves.u mahatmasu
kr.tam . sumahat kuryad yannaparah. kvacit 31.43
. virupam
. kr.paya mitravatsalah.
tatra mamanujandhvam
matpriyarthamapi snehah. pan.d.aves.u mahatmasu 31.47
.
kriyaman.opi kartavyo bhuya eva sadacalah
te hi me putrakah. santa ihamutra ca saukhyadah. 31.48
sam .
. ndarsitapatho raja kuntvidurasanjayaih
gandharsahitah. prapa kuruks.etre jagadguroh.
kramen.aivasramam . vyasadevasya surapujitam 31.52
cdli
brahmankajastena bhr.sam . vyacarat tapogryam 31.53
. pratto vyasopadis.t.am
.
pradurbabhuvamitasaktitejojnanadbhutaisvaryasukhadirupah
vyaso haristatra samks.ya sarve sampujayamasurudagrabhaktya 31.56
. pravadantu tattat
taih. pujitastatra nis.an.n.a aha yadyad yadis.t.am
dasyami tasyadya tadityamus.min bhaktyucchrayah. pan.d.usutaih. sadaraih.
vr.totra kunt ravisunujanmamr.tyutthados.apagamam . yayace 31.57
cdlii
vars.atrayante tmasamahitagnim .
. tyaktagnibhistairvanamalihadbhih
te susruvurdhr.taras.t.ram
. sabharyam. sahaiva kuntya paridagdhadeham 31.65
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
(dhr.taras..tradisvargapraptirnama) ekatrim . sodhyayah.
cdliii
(pan.d.avasvargarohan. am)
atha dvatrim. sodhyayah.
. pravaraih. sametah.
tatrartvijo daks.abhr.gupradhanah. partha yadunam
brahmesasakrapramukhah. surasca cakruh. susacivyamanantadasah. 32.2
dvadasabdam
. mahasatramevametadr.sam . harih.
samapyavabhr.thasnatah. pujayitvakhilan janan 32.7
cdliv
alpameva ca papasya kalat kr.s.n.ajnaya tatha 32.11
cdlv
. ninye janardanah. 32.22
svajnapraptavimanena divam
sampujitam
. brahmaloke caturtham . svadhama
. kanjodbhavenatha param
samapnuvanam. vapurasya pancamam. bhaktyanvayurdevavarah. svasaktya 32.26
cdlvi
. ca sarran.i pradhanatah.
rauhin.eyadikanam
daruko vis.n.ulokam. tu punarapa yathagatam 32.33
tasyarjunosvamedhagnavantyakarmakarot tada
tyaktadehastasya bharya vahnau prapustameva ca 32.39
striyo balam
. stathadaya dhanam. caiva dhananjayah.
viniryayau dvaravatyastam . jagrasa ca sagarah. 32.40
. yutah.
yastah. s.od.asasahasravanitah. satasam
kr.s.n.asapanmlecchavasam . yayurdarpanimittatah. 32.42
cdlvii
. raks.an kurunagat 32.44
nighnanchatrun gan.d.ivena ses.am
aniruddhasutam . vajram
. priyam . kr.s.n.asya sadgun.am
sasurasenendraprastharajanamakarod vas 32.49
strbalam
. sca dhanam
. caiva tasmin sam . sthapya phalgunah.
yayau bhratr.nases.am . tes.amavarn.ayat 32.50
. ca vr.ttam
strharin.am . vadhayainamayojayan
. ca mlecchanam
kr.tam. ca tena tat karma vod.hra paitamaham . dhuram
samayam . pariraks.adbhirna parthaireva yat kr.tam 32.52
vasudevapada spr.s.t.abhukan.t.akasamuddhr.tih.
samayah. pan.d.avanam. hi tasyaivanugatih. param 32.53
anuvrajadbhirvisvesam . nasmabhirbhustadujjhita
bhojya raks.yapi va tes.amityeva samayah. pura 32.54
. yogamasthita
tatra kal. bhmabharya vais.n.avam
cdlviii
. tu manus.am 32.55
kr.s.n.ayaikatvamapanna tyaktva deham
. tu tadajnaya
subhadradyastu ya bharyah. parthanam
. pautrasyaivavasan pure 32.56
yuyutsuscatra siks.artham
. tu varun.e nistryagniradr.syatam
pratibhavyam
yayau tepi yayuh. ks.ipram. plavantah. saptavaridhn 32.59
. tatra marutih.
draupadsahadevadipancanam
sadehanakanicchutvad dehaprapatanam . hi tat 32.61
sopcchapatitan dehanajananchuddhakarman . am
apasyan karan.am . praha dos.an syadevamityapi
raja sambhavanamatram . nahi karyamakaran.am 32.64
cdlix
. statyajururjitah. 32.65
iti sruterna te papad deham
. yatah. kramat
ntirupe vryabale mahantyes.am
pran.atvad bhogasaktisca nahi dos.aya maruteh. 32.68
yathasvarupavijnanamatmanyapi na dos.akr.t
iti vyasasmr.teres.amuktados.odbhavah. katham 32.69
sarvajvagan.ebhyo ye te hi vayutvamapnuyuh.
. 32.73
r.javo nama ye deva devanamapi devatah
cdlx
. dehapatamabhpsatam
pujyebhyah. purvamevais.am
. yatha 32.76
tatkamad dehapatobhunna papanmucyatam
. sunah.
rathamaruheti kathito rathina puratah
arohamabravnnaitad yuktamityaha sopi tu 32.79
cdlxi
nastikotisat.hah. kruro dves.t.a vis.n.osca tadbhuvam
katham . duryodhanah. sthanam . sarvottamamavaptavan 32.87
cdlxii
sakropyuvacainamidam . dron.akr.te mr.s.agirah.
. mr.s.a te pradarsitam
kr.cchradidam
. te kathitam. nacativisrambha ast tava kr.s.n.avakye 32.98
sa tu prapasyan svajanam
. samastam . svamularupatisampasam. stham
dadarsa bhmam. ca marutsampe madhye jvalantam . gan.asya 32.106
. marutam
cdlxiii
yus.maccaturdehagatasya vayorvayupriya bhmatanostathaiva
bhogaya sr.s.t.a purus.ottamena yus.matpriyartham . ca daraih. 32.109
. bhavatam
. bhavatamidanm
sparsepi nasyah. pavamanapatnyah. suputatalam
nacottaratrapi bhavet kathancid divaukasam . manus.adehino yatha 32.112
itritam
. tam. pratisannivr.ttam . svayam
. vinasayan manus.avasanam
samaslis.acchuddhatanuh. stanottho dharmo hareh. sobhavadasu tatsamah. 32.113
catuh.sahasram
. trisatottaram . vatsaran.amanubhuya divyan
. te sam
bhogan naratvepi sadesvarohamasajjagacceti dhiyapnuvam . stamah. 32.117
cdlxiv
tadaiva kr.s.n.api bhuvi prajata prtyai harerandhatamasyapatayat
mahasuran vis.n.upararjunadya kr.te prajata haritos.an.aya
punasca te sthanamavapya sarve svyam . parante tu vimuktimapnuyuh. 32.121
. tatsampradayasya ca nasitatvat
utsaditatvattu duragamanam
prasaritatvacca sadagamanam. papa api jnanamavapuretat 32.130
cdlxv
. tu na sehire surah. 32.131
anantaduh.khaptisuyogyadaityairvidyamavaptam
tathapyavisvasamaveks.ya tes.am .
. sasmara devanakhilan janardanah
vijnaya te tasya manogatam. nijan praciks.ipurhetigan.anamus.min 32.137
. suladihetrakhila nigrya
sa jatamatrah. sivapurvakan.am
daityatimohaya nijam . ca cakram . svamuktamasveva vas samagraht 32.138
cdlxvi
tatah. sthiratvepi vises.asam . ks.an.asthayi maya samastam 32.142
. srayaduktam
jnoham . hi yatosvatantram
. sadaikah. paramo mayaitat sadananyam
jnanatmakam. visvamato mayoktam. jad.asvarupam. ca kimu sma cetanam 32.144
prasantavidyetyabhidham
. tathanyad buddhoktasastram . tridasa avapya
tos.am. yayurvedasamastasaram. yamasthitanamaciren.a muktih. 32.148
saivam
. tapaste vipulam . vidhaya jagadvimohorjitasaktimasmat
prapya prajata bhuvi mohanam . vadantah. 32.150
. ca cakruh. kutarkairabhidam
. agun.aprahne
tatah. kalerantamavapya dharmajnanadikalyan
loke virincatripuraghnasakrapurvah
. payobdhim . tridasah. prajagmuh. 32.152
cdlxvii
grame munervis.n.uyasobhidhasya gr.he babhuvaviracintyasaktih. 32.153
. i rupan.i ca sadgun.asca
ityadyanantani harerudarakarman
nityavyapetakhilados.akasya brahmetyananteti ca nama yena 32.156
cdlxviii
. matarisva mathayati 32.163
yadm 85
. anu pradivo madhva adhave guhasantam
tasmadayam . granthavarokhilorudharmadimoks.antapumarthahetuh.
kim. voditairasya gun.aistatonyairnarayan.ah. prtimupaityatolam 32.165
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracite
srmahabharatatatparyanirn.aye
(pan.d.avasvargarohan.am . nama) dvatrim
. sodhyayah.
samaptoyam . granthah.
85
R.gveda 1.141.2-3
cdlxix
Om
. Srmadanandatrthabhagavatpadacarya viracitam
Sr Yamakabharatam
(Mahabharata-tatparyam)
adhunocchakat.am . l.ol.
. l.o l. padangus.t.hena vatapesasakat.am
atanod raks.amasya svajnanad gopika saderaks.amasya 8
. jagadacas.t.a sal.analol.atat
mukhalal.analol.a tanmukhagam
nadhyainmayamasya jagatprabhoh. svadhikatatatamayamasya 9
cdlxx
yasya ca paryankoyam . koyam 11
. purvatano vis.n.umajasaparyam
cdlxxi
. gal.ikesyoh.
atha hatayorgal.ikesyoh. svaphalkajaprapitah. purm
bhanktva dhanurajavaram . jaghana tenaiva ca svayam . rajavaram 23
. jnanadpasandpanaye
pradat sandpanaye mr.taputram
gurvarthejnanatamah. prabhedita nityasambhr.tajnanatamah. 25
. tos.itamakarot sadatmayogadharajam
jitva magadharajam
anu kurvan nijasadanam . cakre ramyam
. puram. subodhanujasadanam 26
.
satyajambavatrya bharya vindadya bhanusambavatryah
pradyumnam . modaratah. prapa jyes.t.ham . modaratah. 29
. harih. sutam
cdlxxii
.
matuh. paribhavahanyai rajna dyusadamitasca paribhavahanyaih
abhavannarakamurariryovasdat samastanarakamurarih . 35
. vr.kodarah. krodhavasan
yadbalavan krodhavasanninaya nasam
cdlxxiii
lebhecanya gamyam . pus.pan.i dhama canyagamyam 46
. sthanam
. subharavahatvat
yadbalabharavahatvannacaladuragadibhih
dharmadarihapi padam
. bhmo yenaiva sahasam. lihapi padam 47
na hi nahus.olam . nahitum
. dharmo draun.istathetarelam. nahitum
no rat.karn.au brahmavar yena dhvastostramagraht subrahma var 48
yam
. spras.t.umicchantamajatasatrum . nyavarayat svasthamajatasatrum
sam
. rupane nityarateriyam
. srriti sma deved.yaditeriyam. srh. 53
gurukarn.anadjadnavadhccaks.urbalena janadjad
saktya nijaya paravan svajananudrecayannanantayaparavan 56
cdlxxiv
yena jayadrathamarah. parthah. satrunavapatadrathamarah.
yadvirahadapi dehe sa rathah. sasvat sthiteh. sadadapi dehe 58
. yena svakyahr.dayamaptatamah.
kr.s.n.abhmaptatamah. srn.am
dhr.taras.t.rasutanavadhd bhmena sthapito manasi susutanavadht 61
. palayan supan.d.utanujaih.
tadanu sa pan.d.utanujai reme ks.mam
anupamasukharupojah. paramah. srvallabhah. sati kharupo jah. 67
cdlxxv
evam . sarvan.i hare rupan.i srpateh. suparvan.ihareh.
purn.asukhani subhanti pratatani nirantaran . i nisubhanti 70
devanam
. patayo nityam
. no matam. yasya janate
tasmai deva namasyeham . bhavatesuramaraye 72
samastadevajanakavasudevaparamr.ta
vasudeva paramr.ta jnanamurte namostu te 73
yo nirmameses.apuran.avidyam
yo nirmamese s.apuran.avidyam
yonirmameses.apuran.avid yam
yonirmameses.apuran.avid yam 75
cdlxxvi
kr.s.n.akatheyam . yamita
. yamita susatrthenoditanane yam
bhaktimata paramese sarvodreka sadanutapa ramese 79
iti srmadanandatrthabhagavatpadacaryaviracitam
srmadyamakabharatam. sampurn.am
bharatraman.amukhyapran. antargata srkr.s.n.arpan.amastu
cdlxxvii