SAVA

ZERNE

CARL VON CLAUSEWTZ

YAZARIN NSZ
'Bilimsel' kavramnn sadece, ya da esas itibariyle, bir sistemden veya hazr bir
retim ynteminden olumadn bugn bilmeyen kalmamtr. Bu kitapta bir
sistem arayan ilk bakta hayal krklna urayacaktr; kesin bir reti ve teori
yerine de sadece bunlar iin gerekli malzemeyi bulacaktr.
Bu kitabn bilimsel yn, sava olaynn zn, ilgili bulunduu dier olaylarla
birlikte ele alp incelemek abasndan yatar. Yazar hi bir yerde felsefe
yapmaktan kanm deildir, ama i kl krk yarmaya dkldnde sz ksa
kesmeyi tercih etmi ve ne srlen grleri deneylerle kantlamak yoluna
gitmitir. Nasl ki, baz bitkilerin meyve vermesi boylarnn fazla uzamamasna
bal ise, uygulamal sanatlarda da, kuramsal yapraklarn ve ieklerin fazla
bymemesi, fazla yer tutmamas gerekir; onlarn yetimesine en elverili toprak
deney olduundan onlar bu doal ortamdan uzaklatrmaya gelmez.
Bir buday tanesinin kimyasal elerine bakarak baan biimini incelemeye
kalkmak sama bir ey olur; hazr baaklar grmek iin buday tarlasna
gitmek yeter. Aratrma ve gzlem, felsefe ve deney ne birbirine dudak bkmeli ne
de biri dierinin yerini almaya * kalkmaldr; tam tersine, karlkl olarak birbirine
hayat hakk tanmal, birbirini desteklemelidir. Bu kitabn nerileri, zorluklarnn
i mimarisiyle birlikte, ya deneylere ya da sava kavramnn kendisine dayanr:
bu bakmdan temelden yoksun olduklar sylenemez.**
Belki de, zengin fikirli ve zl sistematik bir sava teorisi kurmak imkansz bir ey
deildir, fakat imdiye kadar rastladklarmz bu niteliklerden ok uzaktr. Bilim
d olduklar bir yana, tutarl ve eksiksiz olma iddialarna karn, sama sapan,
basmakalp ve harclem bir gevezelikler kumkumas olmaktan teye
gidememilerdir. Bunlara bir rnek gstermek gerekirse, Lichtenberg'in bir
yangna kar korunma ynetmeliinden alnd u paray okumak yeter:
"Bir evde yangn kt zaman, ilk nce soldaki evin sa duvarn ve sadaki
evin sol duvarn korumaya bakmalyz; nk, rnein, soldaki evin sol
duvarn korumaya kalkacak olursak, evin sa taraf sol duvarn sana
decektir, ve yangn bu duvarn sanda olduuna gre (nk evin yangnn
solunda bulunduunu farz etmitik), sadaki duvar yangna soldaki duvardan
daha yakn olacaktr ve evin sa duvar, evin korunmu olan sol duvarna
sramadan nce korunmad takdirde alev alabilecektir; dolaysyla,
korunmam olan bir ey yanabilecektir ve baka bir eyden, bu eyin
korunmam bile olsa, daha abuk yanabilecektir; dolaysyla, berikini
korumaktan vazgemeli ve tekini korumalyz. Bu durumu gzmzn nnde
canlandrmak iin, evin yangnn sa tarafnda m, yoksa sol tarafnda m
bulunduuna bakmamz gerekir: eer ev yangnn sa tarafnda bulunuyorsa,
sol duvarn, sol tarafnda ise sa duvarn korumamz lazmdr."
Akl banda okuyucunun bu ipsiz sapsz eylerle gzn korkutmamak ve geriye
ie yarar bir ey kalmsa zerine su dkerek tadn karmamak iin, yazar,
sava zerinde uzun yllar sren dncelerinin, yetenekli kimselerle ilikilerinin
ve kiisel deneylerinin rn olan izlenim ve inanlarn kk saf maden kleleri
halinde sunmay tercih etmitir.
Bu kitabn, aralarndaki balantlar belki ilk bakta gze arpmayabilecek olan
fakat yine de mantki bir ilinti ve tutarllktan yoksun bulunmadna inandmz
blmleri bu ekilde meydana kmtr. Belki de yakndan daha akll birisi ortaya
kar ve bu dank zerreler yerine, konunun btnn bize crufsuz ve katksz
bir dkm halinde verir.
NDEKLER
YAZARIN NSZ .......................................................................................................................................... 3
BRNC KTAP SAVAIN NTEL .................................................................................................................... 7
BLM I SAVA NEDR?................................................................................................................................. 7
BLM II SAVATA AMA VE ARALAR....................................................................................................... 21
BLM III SAVA DEHASI............................................................................................................................. 31
BLM IV SAVATA TEHLKE ....................................................................................................................... 47
BLM V SAVATA MADD ABA ................................................................................................................ 49
BLM VI SAVATA HABER ALMA ............................................................................................................... 51
BLM VII SAVATA SRTNME................................................................................................................. 52
BLM VIII BRNC KTAP HAKKINDA SON MLAHAZALAR ....................................................................... 54
KNC KTAP SAVA TEORS......................................................................................................................... 55
BLM I SAVA SANATININ DALLARI .......................................................................................................... 55
BLM II SAVA TEORS ZERNE .............................................................................................................. 61
Sava olaylar zerindeki dnceler bir teori ihtiyacn ortaya koydu ........................................................ 62
BLM III SAVA SANATI VEYA SAVA BLM .............................................................................................. 75
BLM IV YNTEMCLK (METODZM) ....................................................................................................... 77
BLM V ELETR ....................................................................................................................................... 81
BLM VI RNEKLER HAKKINDA ................................................................................................................ 95
NC KTAP GENEL OLARAK STRATEJ .................................................................................................. 100
BLM I STRATEJ...................................................................................................................................... 100
BLM II STRATEJNN UNSURLARI ........................................................................................................... 106
BLM III MANEV DEERLER................................................................................................................... 107
BLM IV BALICA MANEV GLER ........................................................................................................ 108
BLM V ORDUNUN SAVAKANLII ......................................................................................................... 109
BLM VI GZPEKLK ............................................................................................................................. 112
BLM VII SEBAT....................................................................................................................................... 115
BLM VIII SAYICA STNLK .................................................................................................................. 116
BLM IX BASKIN ...................................................................................................................................... 120
BLM X SAVA KURNAZLII .................................................................................................................... 123
BLM XI KUVVETLERN MEKAN NDE TOPLANMASI............................................................................ 125
BLM XII KUVVETLERN ZAMAN N DE TOPLANMASI ......................................................................... 126
BLM XIII STRATEJK YEDEKLER .............................................................................................................. 130
BLM XIV KUVVET TASARRUFU .............................................................................................................. 133
BLM XV GEOMETRK UNSUR ................................................................................................................ 133
BLM XVI SAVA EYLEMNN GEC OLARAK DURDURULMASI............................................................. 134
BLM XVII MODERN SAVAIN KARAKTER .............................................................................................. 138
BLM XVIII GERGNLK VE DNLENME .................................................................................................... 138
DRDNC KTAP MUHAREBE (ATIMA)................................................................................................ 140
BENC KTAP ASKER KUVVETLER ............................................................................................................ 141
ALTINCI KTAP SAVUNMA........................................................................................................................... 141
YEDNC KTAP SALDIRI............................................................................................................................... 141
SEKZNC KTAP SAVA PLANI .................................................................................................................... 141
BLM I GENEL BAKI ............................................................................................................................... 141
BLM II MUTLAK SAVA VE GEREK SAVA ............................................................................................ 143
BLM III A. SAVATA PARALARIN KARILIKLI BAIMLILII ................................................................... 145
B. SAVAIN AMACININ BYKL VE HARCANACAK ABALAR HAKKINDA ........................................... 148
BLM IV SAVAIN AMACININ DAHA KESN OLARAK TANIMLANMASI: ................................................... 157
BLM V SAVAIN AMACININ DAHA KESN OLARAK TANIMLANMASI SINIRLI AMA .............................. 163
BLM VI A. POLTK AMACIN ASKER AMA ZERNDE ETKS ............................................................... 165
B. SAVA POLTKANIN BR ARACIDIR ........................................................................................................ 167
BRNC KTAP SAVAIN NTEL
BLM I SAVA NEDR?
Giri
Amacmz, konumuzun ilk nce eitli elerini, sonra muhtelif ksm ve
blmlerini, en sonra da i ilikileri iinde btnn incelemektir. Bu suretle
basitten mrekkebe doru gitmi olacaz. Ancak konumuz, baka her konudan
daha ok, nce btnne bir gz atmakla ie balamamz gerekli klmaktadr;
nk para ile btn birlikte gz nne tutmann bu kadar nemli olduu
baka hi bir alan yok gibidir.
Tanmlama
Savan aprak ve bilgie bir tanmlamas ile ie girimeyelim. Savan zne,
delloya bakmakla yetinelim. Sava, ok daha byk apta olmak zere,
dellodan baka bir ey deildir. Bir sava oluturan saysz kiisel dellolar
tek bir kavram iinde toplamak istersek, iki greiyi dnmemiz uygun olur.
Her biri, fiziki gc sayesinde, dierini iradesine boyun edirmeye alr; en
yakn amac hasmn alt etmek, ykmak, bylece tmdireniini yok etmektir.
Demek oluyor ki, sava, hasm irademizi yerine getirmeye zorlayan bir iddet
hareketidir.
iddet, iddeti gslemek iin, bilim ve sanatlarn bulular ile silahlanr. Geri
kaydedilmeye demez baz ufak tefek snrlamalar devletler hukuku yasalar ad
altnda kabul eder ama, bunlar uygulamada savan gcn zayflatmaz. iddet,
yani fizik kuvvet (nk Devlet ve Kanun kavramlarnn dnda manevi kuvvet
diye bir ey yoktur), bylece savan arac olmaktadr; erei ise dmana
irademizi zorla kabul ettirmektir. Bu erei tam bir gven iinde
geekletirebilmek iin, dman silahtan arndrmak gerekir, ve ite bu
silahszlandrma, tanmlama gerei, sava operasyonlarnn gerek anlamda ilk
amacdr. Bu ama son erein yerini almakta, onu bir bakma, savan kendisine
ait bir ey deilmicesine, bir kenara itmektedir.
3. Snrsz kuvvet kullanma
nsancl kiiler belki kolaylkla, dman ok kan dkmeden silahszlandrmann
ve yenmenin etkin bir yntemi bulunduunu ve gerek sava sanatnn bu amaca
yneldiini dnebilirler. Ancak bu istenilir bir ey gibi grnmesine karn,
aslnda bir rpda bir kenara itilmesi gereken bir yanlgdr. Sava gibi tehlikeli
bir ite, iyi yreklilikten gelen hatalar baa gelebilecek eylerin en ktsdr.
Fizik gcn sonuna kadar kullanlmas hi bir zaman zeknn kullanlmamas
anlamna gelmediinden, bu fizik gc acmadan kullanan ve kan dkmekten
ekinmeyen taraf, ayn ekilde hareket etmeyen dier tarafa oranla avantajl bir
durum elde eder. Neticede de iradesini hasmna kabul ettirir. Bylece her iki
taraf da ayn eyi dndnden, birbirlerini ar hareketlere iterler ve bu
arlklar kar tarafn g ve direncinden baka bir snr tanmaz.
te soruna bu adan bakmak gerekir. Bize iren geliyor diye vahet unsurunu
ihmal etmek ve iin gerek yzn grmezlikten gelmek anlamszdr ve insann
kendi karna aykr der.
Uygar milletlerin savalar uygar olmayan milletlerin savalarna gre ok daha
az zalim ve ykc ise, bunun nedeni bu devletlerin gerek kendi gerek karlkl
ilikilerini dzenleyen sosyal durumlardr. Bu sosyal durumdan ve bu
ilikilerden kar savalar; onlara biim veren, onlar snrlayan ve iddetlerini
kesen bu koullardr. Ancak bunlar tek balarna savan birer paras
deillerdir; sadece, savatan nce de var olan koullardr. Yoksa sava
felsefesinin znde hafifletici bir unsur aramak abes olur.
nsanlar arasndaki atma aslnda iki deiik unsura baldr: dmanlk
duygusu ve dmanlk niyeti. Sava tanmlarken ayrc zellik olarak bunlardan
ikincisini setik, nk daha genel olan odur. En hrsl, en vahi, en igdsel
nefret duygusu bile, dmanca niyetler olmadan dnlemez. Oysa yle
dmanca niyetler olabilir ki, bunlara hi bir kin, hi deilse ak ve ar bir
dmanlk duygusu katlmayabilir. rnein, vahi kabilelerde duyarlln
esindirdii niyetler, uygar milletlerde ise akln emrettii niyetler n plandadr.
Bununla birlikte, bu fark vahilikle uygarln z niteliklerinden ileri gelmeyip bir
takm koullara, kurumlara, vb. baldr. Bu nedenle de ayrksz her zel
durumda var olmayp sadece ou hallerde bulunur. Bir kelime ile ifade etmek
gerekirse, en uygar milletler bile vahi bir kinin etkisinde kalabilirler.
Grlyor ki, uygar milletler arasndaki sava hkmetlerin akli tasarruflarna
indirgemek yanl olur: yle olmu olsayd, iin iine hi bir hrs ve tutku
karmaz, silahl kuvvetlerin maddi gc bile gereksiz hale gelirdi: aralarndaki
teorik ilikilerle -bir eit harekt cebri ile- ihtilf halledilirdi.
Teori bu yola sapmak zere iken, son savan olaylarndan ders alarak ynn
deitirdi. Sava bir iddet hareketi ise de, duyarlln da payn yadsmamak
gerekir. Sava dorudan doruya duygularn eseri olmamakla birlikte, onlar az
veya ok etkiler ve bunun derecesi uygarlk dzeyine deil, karlkl karlarn
nemine ve sresine baldr.
Uygar milletler sava tutsaklarn ldrmyor, kentleri ve kyleri yakp
ykmyorlarsa, bu, savan ynetilmesinde zeknn daha nemli bir yer
tutmasndan ve uygar milletlerin, kendilerini igdlerinin vahetine
kaptrmadan, kuvveti daha etkin bir ekilde kullanmasn renmi
olmalarndan trdr.
Barutun kefi ve ateli silahlarn gelimesindeki srekli ilerlemeler, sava
kavramnn znde var olan dman yok etme eiliminin uygarln ilerlemesi
ile hi bir ekilde engellenmemi ve ortadan kaldrlmam olduunu gstermeye
yeterlidir.
O halde savmz yineleyelim: sava bir iddet hareketidir ve bu iddetin snr
yoktur. Dier taraflardan her biri dierine iradesini kabul ettirmek ister, bundan
da karlkl bir eylem doar ki, kavram olarak ve mantken, sonuna kadar
gitmeyi gerektirir. Bu birinci karlkl eylem ve karlatmz birinci arlktr.
(Birinci karlkl eylem)
4. Ama dman etkisiz hale getirmektir
Dman etkisiz hale getirmenin savan amac olduunu sylemitik. imdi
bunun hi deilse teorik olarak zorunlu olduunu gstereceiz.
Dmann irademize boyun emesi iin, onu kendisinden istediimiz
fedkarlktan daha elverisiz duruma sokmamz gerekir. Bununla birlikte duru,
durumunun elverisizlii geici olmamal, hi deilse yle grnmemelidir, aksi
halde, dman daha elverili bir an kollar ve teslim olmaz. Bu itibarla, sava
faaliyetinin devamnn dmann durumunda meydana getirecei her
deiikliin hi deilse teorik olarak, ktye doru olmas gerekir. Sava halinde
bulunan bir kimse iin en kt durum, tamamen etkisiz hale geldii durumdur.
yleyse dman bir sava hareketi ile irademize boyun eecek duruma getirmek
istiyorsak, ya onu gerekten silahtan tecrit etmek, ya da kendisini yle bir tehdit
altnda hissedecei bir hale getirmek gerekir. Bundan kan sonu udur ki,
dmann silahtan tecridi veya bozguna uratlmas -adna ne dersek diyelim-
askeri harektn amacdr.
imdi, sava canl bir gcn l bir kitle zerindeki hareketi deil, daima iki
canl ve dman gcn arpmasdr, nk mutlak bir kar koymama hali
savan inkr anlamna gelir. Bu itibarla, sava faaliyetlerinin nihai hedefi iin
sylediklerimiz iki taraf iin de geerlidir. Burada da bir karlkl eylem vardr.
Ben dman yenmedike onun beni yenmesinden korkabilirim. Artk kendi
kendimin efendisi olmaktan karm; artk, vaktiyle benim ona istediimi
yaptrdm gibi, o bana istediini yaptracaktr. Bu ikinci karlkl eylemdir ve
ikinci bir arla yol aar. (kinci karlkl eylem).
Glerin son haddine kadar kullanlmas
Eer dman alt etmek istiyorsak, abalarmz onun direnme gcne
uydurmamz gerekir. Bu direnme gc birbirinden ayrlmasna imkn
bulunmayan iki faktre baldr: Elindeki olanaklarn genilii ve iradesinin
kuvveti.
Elindeki olanaklarn genilii bir dereceye kadar tahmin edebiliriz, nk bunlar
(bsbtn deilse bile) rakamlara dayanr. Fakat irade gc iin ayn eyi
syleyemeyiz, nk onu, dmanmz harekete geiren etkenin gcne gre,
ancak yaklak olarak kestirebiliriz. Dmann direnme gcn aa yukar
doru bir ekilde deerlendirdiimizi varsayacak olursak, o zaman kendi olanak
ve abalarmz buna gre ayarlayabilir, yani ya bunlar stnlmz
salayacak surette arttrr, ya da, bunu yapamadmz takdirde, bu yolda
elimizden geleni yapmaya alrz. Ancak dman da ayn eyi yapacaktr; bu
yzden de yeni bir yarma balayacak ve taraflar bir kez daha ar hareketlere
itecektir. Burada nc karlkl eylem ve nc arlkla karlam
oluyoruz. (nc karlkl eylem).
Realitedeki deiiklikler
Soyut dnce aleminde kaldmz srece bunun sonu gelmez ve arlklardan
arlklara gitmekten baka are yoktur, nk konumuz arln ta kendisidir:
kendi hallerine terk edilmi ve kendi yasalarndan baka bir snr tanmayan
glerin atmas. Mutlak sava kavramndan, nceden tasarlanm mutlak bir
ama ve bunu gerekletirmenin yollarn karmaya alacak olursak, bu srp
giden karlkl eylemler bizi adeta gzle grlmez bir mantki incelikler
silsilesinin eseri, salt bir hayal oyunu olan arlklara gtrr. Eer mutlak
kavramlara sk skya bal kalarak tm glkleri bir kalem darbesiyle bir
kenara itmeye alr, kat bir mantk asndan her zaman her eye hazr
olmamz ve tm abalarmz bu yolda, yani en ar durumlar gslemek iin
harcamamz gerektiini savunacak olursak, bu iddiamz kat zerinde kalmaya
ve hi bir zaman gerek hayata uygulanmamaya mahkumdur.
Bu ar abann da kolaylkla saptanabilir bir mutlak olduunu kabul etsek bile,
insan aklnn kolay kolay bu gibi mantk fantezilerine boyun emeyecei gereini
yadsyamayz. Bir ok hallerde bu bouna bir g israfna yol aar ki, hkmet
etme sanatnn baka ilkelerine ters der bu durum. nk o zaman gdlen
amala orantl olmayan bir irade gc gerekir ve fakat insan iradesi gcn hi
bir zaman mantki inceliklerden almad iin bunu gerekletirmek mmkn
olmaz.
Oysa, soyuttan geree getiimiz zaman iin rengi deiir. Soyut planda
kaldmz srece, her eyin iyimserlikle dnlmesi gerekir ve her iki tarafn
da mkemmelin peinde kotuunu ve hatta buna eritiini kabul etmez lazm
gelir. Fakat bu gerekte byle olabilir mi? Olur, eer:
1) Sava, Devletin daha nceki hayati ile hi bir balants olmayan, birdenbire
patlak veren tamamen soyut bir olay ise;
2) Tek bir karara, veya ayn zamanda alnm birden ok karara dayanyorsa;
3) Kendi kendine yeterli tam ve mkemmel bir zm getiriyorsa ve meydana
gelecek politik durumun nceden hesaplanabilecek sonularndan
etkilenmeyecekse.
Sava hibir zaman soyutlanm bir hareket deildir.
Birinci nokta bakmndan unu hatrlamak gerekir ki, iki hasmdan hi biri dieri
iin soyut bir kii deildir, ve bu, direniinin d etkenlere bal olmayan unsuru,
yani iradesi bakmndan da dorudur. Bu irade btn btn bilinmeyen bir ey
deildir. Bugn ne olduuna bakarak yarn ne olacan renebiliriz. Sava hi
bir zaman birdenbire patlak vermez: yaylmas ve genilemesi bir anlk bir i
deildir. Bu itibarla, taraflardan her biri dieri hakknda, ne olmas ve ne
yapmas gerektiine gre deil de, gerekte ne olduuna ve ne yaptna gre, iyi
kt bir fikir edinebilir. Bununla birlikte, drt ba mamur bir yaratk olmayan
insan mutlak kemal izgisinin daima berisinde kalr, ve bu eksiklikler her iki
taraf iin de sz konusu olduuna gre, deitirici, dzeltici bir faktr roln
oynarlar.
8. Sava tek ve ani bir darbeden ibaret deildir
kinci nokta u dncelere yol amaktadr:
Savan sonucu tek bir karara ya da ayn zamanda alnm birden ok karara
bal olsayd, bu karar veya kararlara ynelen hazrlklarn doal olarak arla
kamas gerekirdi. nk karlm bir frsat bir daha elde etmeye imkan
yoktur. Gerekler aleminin bize bu konuda, yani alnacak tedbirler konusunda
verebilecei ipucu, bilebildiimiz kadar ile, hasmmzn ald tedbirler olabilirdi
ok ok; geri kalann bir kez daha soyut alanda aramamz gerekirdi. Ancak
sonu birbirini izleyen eitli ilemlerden meydana geldii takdirde, bunlardan
her biri, btn evreleri ile, sonrakinin bir ls yerine geebilir, ve o zaman bir
kez daha soyut kavramlar dnyasndan gerek aleme dnm ve dolaysyla
arlk eilimini hafifletmi oluruz.
Ne var ki, mcadelenin gerektirdii ve elde mevcut imknlarn hepsi ayn
zamanda harekete geirilmi olsa veya olabilse, tm savalar tek bir karar veya
ayn zamanda alnm bir ok kararlara indirgenmi olurdu. nk olumsuz bir
sonu bu imknlar ister istemez azaltr, ve ilk kararda bunlarn hepsi
kullanlm ise, ikinci bir karar tasavvur etmeye imkn kalmaz. Bu takdirde,
birincisini izleyecek olan btn sava hareketleri esasnda onun birer paras
olmaktan teye gidemeyecek ve sadece savan sresini meydana getirecektir.
Ancak yukarda grdk ki, sava hazrlklar evresinde bile, gerek dnya soyut
kavramlar alannn yerini alm; ve gerek tedbirler farazi arlklar telafi
etmitir. Salt bu nedenle de olsa, taraflardan her biri, karlkl eylem srasnda
iddetin en son derecesine varmadan durmak durumundadr; dolaysyla tm
gleri ayn zamanda seferber edilmi olmayacaktr.
Kald ki, bu glerin ve kullanl biimlerinin nitelii de onlarn ayn zamanda
harekete geirilmesini imkansz klar. Bu gler unlardr: dar anlamdaki askeri
kuvvetler, topra ve nfusu ile lke ve mttefikler.
Topra ve nfusu ile lke sadece tm askeri kuvvetlerin kayna olmakla
kalmayp, ayn zamanda sava zerinde etkili tm faktrlerin ayrlmaz bir
parasdr. nk lke sava harektnn sahnesi, hi deilse onu derinden
etkileyen bir unsurdur.
imdi, hareket halindeki tm askeri gleri hep birden seferber etmek
mmkndr, fakat tm kaleleri, akarsular, dalar, insanlar, ksaca tm lkeyi
ayn ekilde hep birden harekete geirmeye imkan yoktur; meer ki lke, ilk
sava hareketi tmn kapsayacak kadar kk olsun. stelik, mttefiklerin
ibirlii taraflarn iradesine bal deildir, ve politik ilikilerin nitelii icab olarak
bu ibirlii ancak sonradan kendini gsterir, ya da bozulan dengeyi yeniden
kurmak iin glenir.
Derhal harekete geirilmesine imkan bulunmayan direnme aralarnn bir ok
hallerde ilk bakta sanldndan daha nemli olduunu, ilk kararn gler
dengesini ciddi bir ekilde sarsacak bir iddetle uygulanm olmas halinde bile
bu dengenin yeniden kurulabileceini ilerde daha uzun boylu anlatacaz.
imdilik u kadarn sylemekle yetinelim ki, tm glerin ayn anda mkemmel
bir ekilde bir araya getirilmesi savan niteliine aykrdr. Ancak bu, ilk sonucu
elde etmek iin harcayacamz abalarn younluunu azaltmamz iin bir
neden deildir. Olumsuz bir sonu kimsenin isteyerek gze alaca bir ey
deildir. nk ilk hareketi baka hareketler izlese bile, ilk hareket ne kadar
kesin olursa sonrakiler zerinde etkisi o kadar byk olur. Ancak, insann ar
bir aba harcamak konusundaki isteksizlii onu daha sonraki kararlardan
alnabilecek bir sonuca bel balamaya iter, yle ki, ilk karar iin gerekli abalarn
tm harcanmaz ve btn enerji ile kullanlmaz. Taraflardan birinin zaaf
gstererek frsat karmas dier taraf iin, onu kendi abalarn gevetmeye iten
gerek bir objektif neden olur; bylece, bu karlkl eylem sonucunda, ar
eilimler bir kez daha snrlanr.
Sava hi bir zaman mutlak bir sonu dourmaz.
Son olarak, tm bir savan nihai sonucu bile her zaman kesin ve mutlak
saylmamaldr. ou kez, yenilen Devlet urad bozgunu geici bir talihsizlik
sayar, gelecekteki politik koullarn durumu telafi edebileceini umar. te bu da
gerilimin iddetini ve harcanan abalarn younluunu geni lde yumuatan
bir etkendir.
Gerek hayatn olaslklar "ar" ve "mutlak" kavramlarnn yerine geer.
Bylece tm sava eylemi, gleri iddetin son haddine iten kat yasalarn
penesinden kurtulmu olur. Artk ary aramaz ve ondan kamazsak,
harcanacak abann snrn muhakememizle saptayabiliriz. Bu da ancak, gerek
hayattaki olaylarn salad verilerden hareket edilerek ihtimaller kanununa
gre yaplabilir. ki taraf artk soyut birer kavram olmaktan kp bireysel
Devletler ve hkmetler olunca, sava da artk teorik olmaktan kp kendi z
yasalarna gre gelien bir eylem haline girince, gerek durum bize tahmini
mmkn olaylar, bilinmeyen faktrler hakknda gerekli bilgileri salar.
Taraflardan her biri dierinin hareketini tahmin etmeye alacak ve bunun iin
hasmnn karakterinden, kurumlarndan, durumundan ve iinde bulunduu
koullardan sonular karacak ve ihtimaller kanunundan yararlanarak kendi
eylemini buna gre ayarlayacaktr.
Politik ama yeniden ortaya kmakta
Burada, ikinci paragrafta ertelemi olduumuz bir konu, yani savan politik
amac konusu yeniden dikkatimizi ekmektedir. imdiye dek, arlk yasas,
dman silahszlandrmak ve yenmek niyeti bu politik amac bir lde
gzmzden saklamt. Bu yasa iddetini yitirince ve dman yenmek niyeti
gereklemeyince, savan politik amac ister istemez yeniden meydana kar.
Btn dndmz, belirli insanlara ve koullara dayal bir olaslklar
hesabndan ibaret olunca, harekete gememizin ilk nedeni olan politik ama
temel bir faktr hallini alr. Dmandan istediimiz fedakrlk ne kadar kk
olursa, bunu reddetmek iin bize kar giriecei direnme o kadar az olacaktr.
Ancak onun abalar ne kadar zayf olursa bizimkiler de o lde zayf olacaktr.
Kald ki, politik amacmz ne kadar az nemli olursa, ona o kadar az deer veririz
ve ondan vazgemeye o kadar daha yatkn oluruz. Bu da kendi abalarmz
gevek tutmamz iin ek bir neden yaratacaktr.
Bylece, savan ilk saiki olan politik ama, hem askeri harektn hedefini, hem
de bunun iin gerekli abalarn lsn tayin edecektir. Politik ama, kendi
bana ve kendisi iin bir l olamaz, fakat kavramlarla deil gereklerle
uratmza gre, kar karya gelen iki Devlete ilikin bir l olacaktr. Tek
ve ayn politik ama, eitli milletlerde, ya da ayn lkede fakat ayr ayr
dnemlerde deiik tepkiler yaratabilir. Onun iindir ki, politik ama, ancak
ilgilendirdii kitleleri gz nnde tuttuumuz takdirde geerli bir l olabilir.
Demek ki, her eyden nce bu kitlelerin niteliini gz nnde bulundurmamz
gerekir. Bylece, bu kitlelerin eylemin iddetlenmesinden ya da gevemesinden
yana olmalarna gre, sonucun deieceini kolayca anlayabiliriz. ki millet veya
Devlet arasnda yle bir gerginlik ve yle bir dmanlk unsuru bulunabilir ki,
aslnda ok nemsiz gibi grnen bir sava nedeni bu durumla hi de orantl
olmayan bir etki, adet bir patlama yaratabilir.
Bu, politik amacn iki Devlette yarataca aba bakmndan geerli olduu gibi,
askeri harekt iin saptanacak hedef bakmndan da geerliidir. Kimi zaman
politik ama bu hedefin ta kendisi olabilir: rnein, belirli bir eyaletin fethi sz
konusu olduu zaman. Bazen ise politik ama askeri harektn hedefini tekil
edecek nitelikte olmaz: o zaman, onun yerini tutacak bir hedef saptamak ve bar
imzalanrken ona dayanmak gerekir. Ancak burada da ilgili Devletlerin
zelliklerinin gerei gibi dikkate alnd varsaylmaldr. Baz koullar, politik
ama askeri harektn hedefi aracl ile gerekletirilecekse, bu sonuncusunun
birincisinden daha nemli olmasn gerektirir. Kitleler ne kadar kaytsz olurlarsa
ve iki Devletin ilikileri arasndaki gerginlik baka alanlardakine gre ne kadar
az olursa, politik ama o lde n plana geecek ve tayin edici bir rol
oynayacaktr. Baz hallerde ise tek bana kader tayin edici bir etken olacaktr.
Askeri harektn hedefi politik amacn yerine gemise, onunla zdelemise,
bu harekt genellikle politik amacn neminin azalmas lsnde iddetini
yitirecektir; politik ama ne kadar hakimse, bu kural o kadar daha geerli
olacaktr. Bu da niin eitli savalar arasnda nem ve iddet bakmndan
farklar bulunabileceini, rnein imha savandan basit keif operasyonlarna
kadar eitli askeri hareketlere raslanabileceini ve bunda hibir eliki
bulunmadn izah etmektedir. Fakat bu bizi imdi tahlil etmek ve
cevaplandrmak zorunda olduumuz baka bir soruna getirmektedir.
imdiye kadar sylediklerimiz sava harektna ara verilmesini izah etmemektedir.
Hasm taraflarn politik talepleri ne kadar nemsiz olura olsun, kullanlan
aralar ne kadar zayf ve askeri harekt iin saptanan hedef ne kadar snrl
olursa olsun, bu harekta bir an iin dahi olsa ara vermek mmkn mdr? te
konunun ta zne deinen bir soru.
Her eylem, gereklemek iin, belirli bir zamana muhtatr: bu zamana eylemin
sresi deriz. Bu sre, eylemi yrten kiinin tez davranp davranmamasna gre,
ksa veya uzun olabilir.
Biz burada bu srenin uzunluuna veya ksalna deinmeyeceiz. Herkesin
kendine gre bir davran vardr; fakat ar bir adam elini tez tutmuyorsa, bu
daha fazla zaman harcamak istedii iin deil, yaradl gerei ii daha abuk
yapamad iindir; acele edecek olursa ii daha da kt yapacaktr. Demek ki
bu zaman i nedenlere baldr ve eylemin gerek sresini belirler.
Sava eylemlerinden her birine bu zorunlu sreyi tanyacak olursak, hi deilse
ilk bakta unu itiraf etmek zorunda kalrz ki, bu sreyi aan her trl zaman
israf, ani sava eylemine her trl ara verme, abes gibi grnr. Burada
unutulmamas gereken bir nokta, taraflardan birinin ilerlemesinin deil, sava
harektnn tmne ilikin ilerlemenin sz konusu olduudur.
Harekt durdurabilecek tek neden vardr ve bu neden taraflardan sadece biri iin geerlidir.
ki taraf muharebe iin silahlanm ise, aralarnda bir dmanlk var demektir.
Silahlarn elden brakmadka, yani aralarnda bir bar akdetmedike, bu
dmanlk ister istemez srecektir. Taraflardan biri ancak bir tek nedenle bu
dmanln etkisinden syrlabilir: o da harekete gemek iin daha uygun an
kollamaktr. Oysa, bu nedenin taraflardan sadece biri iin geerli olabilecei
aktr, nk dieri iin zorunlu olarak ters ynde bir etki yaratacaktr.
Taraflardan birinin harekete gemekte kar varsa, dierinin kar beklemekte
olacaktr.
Gler arasnda tam bir denge hi bir zaman harektn durdurulmasna yol
amaz, nk olumlu amac gden (saldran) taraf insiyatifi elden brakmamak
iin bu durumdan yararlanacaktr.
Fakat olumlu amac gden ve dolaysyla daha kuvvetli bir etkenin basks
altnda bulunan tarafn ayn zamanda daha zayf kaynaklara sahip olduu bir
denge durumunu dnecek olursak, yine ayn eyi syleyebiliriz: bu denge
durumunda hi bir deiiklik ngrlmyorsa, taraflar bar yapmak zorunda
kalacaklardr. Buna karlk, bir deiiklik olasl varsa, bu taraflardan sadece
birine yarayacak ve bu da ister istemez dier taraf harekete geirecektir. Bylece
denge dncesinin arpmann durdurulmasn izah etmediini ve daha
elverili bir frsat kollamaktan baka bir anlama gelmediini grm
bulunuyoruz. Farzedelim ki, taraflardan biri olumlu bir ama gtmektedir: bar
srasnda yararlanmak iin dman eyaletlerinden birini ele geirmeyi
dnmekte ve istemektedir. Bu eyalet igal edildikten sonra, politik amac
gereklemi olacandan o taraf iin artk hareketini srdrmek zorunluluu
kalmayacaktr, istirahata ekilmek mmkn olacaktr. Eer dman onun bu
baarsn tanmak istiyorsa bara yanaacaktr; yoksa kendisi harekete
geecektir. Belki de bir aylk bir sreden sonra daha iyi rgtlenmi olacaktr;
bu itibarla hareketini geciktirmek iin yeterli bir nedeni var demektir.
Bu andan itibaren artk insiyatif kar tarafa gemi grnmektedir: yoksa
yenilen taraf yeniden harekete gemek iin hazrlanmaya frsat bulmu, vakit
kazanm olacaktr. Elbette btn bunlar sylerken iki tarafn da olaylar tam
olarak bildiklerini kabul ediyoruz.
Bylece askeri harekt ileri yeniden kztran bir sreklilik kazanr.
Eer sava harektnda bu sreklilik mutlak bir gerek olsayd, herey bir kez
daha arla itilmi olurdu. Bu srekli eylem ihtiraslar krkleyip ilkel glerin
iddetini artrdktan baka, olaylar arasnda zincirleme bir ba kurar, neden-
sonu ilikilerinin dardan etkilenmesini nlerdi. Bylece her askeri hareket bir
ncekinden daha nemli, dolaysyla daha tehlikeli bir nitelik tard.
Oysa bilinen bir eydir ki, askeri harekt, hi bir zaman deilse bile ancak ok
seyrek hallerde byle bir sreklilik gsterir. Nitekim yle savalar vardr ki,
bunlarda hareket ok az bir yer tutar, durgunluk ve hareketsizlik ise ok daha
ar basar. Bunun her zaman iin anormal bir durum olduunu kabul etmeye
imkan yoktur. Demek oluyor ki askeri harekta ara vermek mmkndr ve
bunda bir eliki yoktur. imdi bunun gerekten byle olduunu ve nedenlerin
anlatmaya alacaz.
in iine bir kutuplama ilkesi girmektedir.
Bakomutanlardan birinin karlar tekinin karlar ile ayn nemde ise, bunun
gerek bir kutuplamay ierdiini yukarda kabul etmitik. lerde bu ilkeye zel
bir blm ayrmak istiyoruz. Ancak imdiden bu konuda bir iki ey sylemeyi
gerekli sayyoruz.
Kutuplama ilkesinin geerli olabilmesi iin, kutuplamann ayn eyi hedef
almas, yani olumlu ama ile kart olan olumsuz amacn birbirini yok etmesi
gerekir. rnein, bir muharebede taraflardan ikisi de kazanmak ister: ite gerek
bir kutuplama, nk taraflardan birinin zaferi tekinin zaferini imkansz klar.
Buna karlk, iki farkl ey sz konusu olup da aralarnda sadece dardan gelen
ortak bir iliki bulunuyorsa, bu kutuplama bu eyin kendisine deil,
aralarndaki ilikilere ait bir kutuplama olur.
Saldr ve savunma baka baka nitelikte ve eit olmayan gte ayr ayr eylerdir; onun iin
aralarnda bir kutuplamadan sz edilemez.
Tek bir sava biimi, yani sadece dmann saldrs sz konusu olsayd ve
dolaysyla savunma diye bir ey olmasayd; dier bir syleyile, saldrnn
savunmadan tek fark birinde bulunup tekinde bulunmayan olumlu amatan
ibaret kalsayd ve mcadele yntemleri arasnda bir fark bulunmasayd,
taraflardan birinin kazand stnlk dierinin ayn lde bir dezavantajna
tekabl eder ve gerek bir kutuplama sz konusu olurdu.
Ne var ki, sava eylemi iki farkl biim alr: saldr ve savunma. lerde pratik
olarak kantlayacamz gibi, bu ikisi son derece deiik ve ayn gte olmayan
eylerdir. Bu itibarla, kutuplama saldr ya da savunmann kendisinde deil,
her ikisinin ortak yan olan kararda gsterir kendisini.
Komutanlardan biri karar geciktirmek isterse, dieri onu abuklatrmak
isteyecektir: tabii muharebe biimi ayn olmak artyla. A'nn kar dmana
sava meydannda hemen saldrmayp da drt hafta sonra saldrya gemekte
ise, B'nin kar drt hafta sonra deil, hemen saldrya uramaktadr. Burada
dolaysz bir eliki vardr. Fakat bu demek deildir ki B'nin A'ya hemen
saldrmakta kar vardr. Bunun bambaka bir ey olduu aktr.
Kutuplamann etkisi ou zaman savunmann saldrya stnl karsnda kaybolur, ve ite bu
sava eyleminin ertelenmesini izah eder.
lerde gstereceimiz gibi, savunma biimi saldr biiminden daha kuvvetli ise,
ortaya u sorun kmaktadr: karar ertelemenin taraflardan birine salad
stnlk acaba savunma biiminin dier tarafa salad stnlk ayarnda
mdr? Eer deilse, zdd olan bir eyle bu stnln telafi edemez ve sava
eyleminin ilerlemesini etkileyemez. Grlyor ki, karlarn kutuplamasndan
doan itici g, saldr ve savunma gleri arasndaki farkn iinde kaybolabilir
ve bylece etkisiz bir hale gelebilir.
Bu itibarla, iinde bulunduu durum kendisinin lehinde olan taraf savunmann
avantajlarndan vazgeebilecek kadar kuvvetli deilse, kendisi iin daha az
parlak bir gelecei sineye ekmekten baka aresi yoktur. nk ne olaca belli
olmayan bir gelecekte bir savunma sava vermek, imdi hemen saldrya
gemekten ya da bar yapmaktan daha yararl olabilir. Bylece savunmann
(doru anlalmak artyla) stnlnn ok byk, sanldndan ok daha
byk olduuna kanaat getirdiimiz takdirde, savata meydana gelen
hareketsizlik dnemlerini elikiye dmeden izah etmenin mmkn olduunu
grrz. Harekete itici sebepler ne kadar zayf olursa, saldr ile savunma
arasndaki fark onlar o derece eritecek, ntralize edecek, ve dolaysyla,
tecrbenin de gsterdii gibi, askeri harekt sk sk duraklayacaktr.
kinci bir neden durumun iyi bilinmemesidir.
Ancak sava harektnn geici olarak durdurabilecek olan bir neden daha
vardr, o da durumun iyi bilinmemesidir. Her generalin ancak bir durum
hakknda kesin bir bilgisi olabilir: Kendi durumu. Hasmnn durumunu ancak
doruluu kesin olarak belli olmayan raporlardan renebilir. Bylece bir
deerlendirme hatasna debilir ve bu hatann sonucunda, gerekte kendi
elinde olan insiyatifin hasmnda olduunu sanabilir. Geri bu yanlg mevsimsiz
bir hareketsizlie yol aabilecei kadar mevsimsiz bir harekete de yol aabilir ve
bu itibarla askeri hareketin ne geciktirilmesine ne de abuklatrlmasna
katkda bulunur. Ama bu bilgi noksanlna yine de sava hareketini durduran
doal nedenlerden biri diye baklmal ve bunda her hangi bir eliki
grlmemelidir. Ancak, insan tabiatnn gerei olarak, dmann gcn
kmsemekten ok abartmaya yatkn olduumuzu dnecek olursak,
durumu yeteri kadar bilmemenin askeri harekat durdurmaya ve ilkesini
deitirmeye genellikle geni lde katkda bulunduunu kabul etmemiz
gerekir.
Bir atekes olana sava hareketine yeni bir lmllk getirir. Onu zaman faktr
iinde yumuatr, ilerlemesi tehlikesini frenler ve gler dengesini yeniden
kurmak olanaklarn artrr. Sava douran gerginlikler ne kadar byk olursa,
sava ne kadar byk bir enerjiyle yrtlrse, bu hareketsiz geen dnemler o
kadar ksa olur. Buna karlk, dmanca duygular ne kadar zayfsa, bu
dnemler o kadar uzar. Zira gl etkenler, enerjiyi tahrik eder ve bu da,
bildiimiz gibi, her zaman iin glerimizin verimini artran bir faktrdr.
Savata sk sk meydana gelen hareketsizlik dnemleri sava mutlak kavramndan daha da
uzaklatrp onu bir ihtimaller hesab haline getirir.
te yandan, askeri hareket ne kadar yava ilerlerse, hareketsizlik dnemleri ne
kadar uzun ve sk olursa, bir hatay dzeltmek o kadar kolay olur. Bu itibarla,
bir general hesabnda ne kadar cesur ve kararl olursa, mutlak izginin o kadar
berisinde kalr ve tm faaliyetlerini ihtimal hesaplar ve varsaymlar zerine
kurar.
Bylece, savan seyri ne kadar yava olursa, somut olayn niteliinin gerektirdii
eye, yani belirli artlara dayal ihtimaller hesabna o kadar ok zaman ayrlm
olur.
Sava bir kumar haline getirmek iin eksik olan tek ey tesadf unsuru idi; oysa sava tesadfn
en ok rol oynad faaliyet alanlarndan, biridir.
Btn bunlar bize, savan objektif niteliinin onu bir ihtimaller hesabna ne
kadar benzettiini gstermektedir. imdi bir unsur daha olsa, sava bir kumar
olur: tesadf veya ans unsuru. Ve kukusuz bu unsur eksik deildir savan
yapsnda. Hatta denilebilir ki, baka hi bir beeri faaliyet alan sava kadar tam
ve evrensel bir ekilde tesadfe bal deildir. Kaza ve baht da, tesadfle birlikte,
savata byk bir rol oynar.
Sava objektif nitelii ile olduu kadar subjektif nitelii ile de kumara benzer.
imdi de savan subjektif niteliine bir gz atacak olursak, yani bir sava
yrtmek iin gerekli gler zerinde durursak, savan kumara benzediini
daha da ak bir ekilde grrz. Tehlike sava faaliyetlerinin balca unsurudur,
sava tehlike iinde cereyan eder; peki, tehlike ile kar karya bulunan bir
insanda aranlacak moral niteliklerin en stn hangisidir? Elbette cesaret.
Oysa, cesaret ve ihtiyat, ruhun ayr ayr cephelerini yanstan baka baka eyler
olmakla birlikte, pekala bir arada bulunabilirler. te yandan, yiitlik, baarya
gven, cret ve gzpeklik cesaretin eitli grntlerinden baka eyler
deildir, ve ruhun btn bu eilimleri doal ortamlar olan tesadf unsurunu
ararlar.
Gryoruz ki, daha balangtan beri, savan mutlak, matematik unsuru, sava
sanatnn ihtimal hesaplarna dayanak olabilecek salam bir temelden
yoksundur. Bir sr olanak ve olaslklar, iyi ve kt talih iin iine karr, ve
bylece sava btn teki insan faaliyetlerinden daha ok bir kat oyununu
andrr.
Bu genellikle insan zihni ile en iyi badaan bir unsurdur.
drakimiz genellikle berrakla ve kesinlie ynelmi olmakla birlikte, zihnimiz
ok zaman kararszl da sever. drakimiz, kendi bilincine bile varamadan,
btn tandk nesnelerin kendisine yabanc geldii mehul diyarlara varmak iin
felsefi aratrmann ve mantki (karsamalarn) istidlllerin girintili kntl
yollar iinden kendisine bir k yolu arayacak yerde, hayal gc sayesinde
tesadfler aleminde kalmay tercih eder. Zorunlulua ve aresizlie boyun
emektense, olanaklar evreninde kanat rpmay yeler. Korkusuz bir
yzcnn kendisini dalgalarn kucana atmas gibi, cesaret ve kahramanln
kanatlarnda tehlikelere gs gerer.
Teori onu orada brakp kendi kendisinden memnun bir halde mutlak sonu ve
kurallara doru mu ynelmelidir? Bu takdirde teorinin bize hi bir pratik yarar
olmaz. Teori insan unsurunu hesaba katmal ve cesarete, yiitlie, hatta crete
yer vermelidir. Sava sanat canl ve moral glerle urar; bu itibarla, hi bir
zaman mutlak ve kesin olana ulaamaz. En kk ilerde olduu gibi, en byk
ilerde de daima arzi ve tesadfi olana bir pay brakmak gerekir. Bir yanda bu
tesadf faktr bulunduu gibi, br yanda cesaret ve kendine gven duygusu
bulunmal ve aradaki boluu doldurmaldr. Cesaret ve kendine gven duygusu
ne kadar bykse, tesadfe o kadar ok yer braklabilir. Grlyor ki cesaret ve
kendine gven sava iin son derece nemli unsurlardr. Bu itibarla, teori ancak
bu en zorunlu ve en asl askeri erdemlerin her eit ve derecesine olanak ve
hareket serbestlii salayan yasalar koymaldr. Yreklilik, akl ve hatta
ihtiyattan btn btn yoksun deildir; ancak deer yarglar baka bakadr.
Ancak sava her zaman iin ciddi bir amaca ynelen ciddi bir aratr. Ek tanmlamalar.
te sava, ite onu yneten komutan ve ite ona yn veren teori. Ancak sava,
ne sadece bir vakit geirme ve elence, ne sadece tehlikeli giriimlere girme ve
kazanma tutkusudur. Ne de gemi azya alm bir cokunun rndr. Sava
ciddi bir amaca ynelik ciddi bir aratr. Talihin trl cilvelerinden gelen o
tantanas ve gz kamatrcl, tutku, cesaret, hayal cokudan gelen btn o
rpertileri bu aracn sadece bir takm zellikleridir.
Bir toplumun -tm milletlerin ve zellikle uygar milletlerin-sava mutlaka politik
bir durumdan doar ve politik bir etkenden kar. te bunun iindir ki sava
politik bir eylemdir. Ancak eer sava hibir engel tanmayan tamamen bana
buyruk bir eylem olsayd, mutlak kavramndan karabileceimiz gibi mutlak bir
iddet gsterisinden ibaret bulunsayd, o zaman sava politikann yardmna
arlr arlmaz onun yerini alr, ve tpk bir kere atld m artk nceden
ayarland yoldan baka bir yol izlemesine imkan bulunmayan bir torpil gibi
kendi yasalarna uyard. Nitekim, politika ile sava ynetimi arasndaki
ahenksizlik bu tr teorik ayrmlara yol amaya grsn, mesele hep bu biimde
ele alnmtr. Oysa, hi de yle deildir ve bu tamamen yanl bir dncedir.
Yukarda grdmz gibi, gerek alemde sava byle bir defada gerilimi boalan
ar bir ey deildir; hep ayn biimde ve ayn lde gelien glerin deil, kah
atalet ve srtnmenin karsna kard direnmeyi yenecek dereceye kan, kah
hi bir etkisi olmayan glerin eseridir. Sava bir bakma iddetin dzenli kalp
atlarna benzer, ksa veya uzun bir sre iinde geveyip gcn yitirir. Dier
bir deyile, amacna erken veya ge, ular, fakat ka-tettii yol boyunca bu amac
u veya bu ynde etkileyecek ve yol gsterici bir zekann iradesine bal kalacak
kadar srer. Bu itibarla, savan politik bir amatan doduunu dnecek
olursak, bu amacn sonuna kadar ona yn vermesini doal karlamak gerekir.
Bununla birlikte, politik ama zorba bir kanun koyucu deildir; elindeki
aralarn niteliine uymak zorundadr ve bunun iin de zaman zaman
deiikliklere urar, fakat yine de n plandaki yerini muhafaza eder. Bylece
politika sava eylemi ile i iedir ve onun zerinde savan patlayc glerinin
elverdii lde srekli bir etki icra etmekten geri kalmaz.
Sava politikann baka aralarla devamndan baka bir ey deildir.
Bylece savan sadece politik bir eylem olmakla kalmayp gerek bir politik ara,
politik ilikilerin bir devam ve bunlarn baka aralarla gerekletirilmesi
olduunu gryoruz. Savan btn zellii kulland aralarn zelliinden ileri
gelir. Genellikle sava sanat, ve somut olaylarda komutanlar, politikann eilim
ve amalarnn bu aralarla uyumazlk halinde bulunmamasn isteyebilirler, ve
bu istek elbette yabana atlamaz. Ancak baz hallerde bu askeri isterler politik
amalar zerinde ne denli etkili olurlarsa olsunlar, bunlar deiiklie
uratmaktan ileri gidemeyeceklerini kabul etmek gerekir. Zira politik ama, gaye,
sava ise bir aratr, ve ara hi bir zaman amatan ayr olarak dnlemez.
Sava niteliklerinde eitlilik.
Sava nedenleri ne kadar nemli ve gl olursa, milletin tm varln o kadar
derinden etkiler. Savatan nceki gerginlik ne kadar iddetli olursa, sava
mutlak ve soyut ekline o kadar yaklar; sava dmann imhasna yneldii
lde, askeri amala politik ama birleir ve savan askeri nitelii politik
niteliine ar basar. Buna sava nedenleri ve gerginlik ne kadar nemsiz olursa
sava unsurunun doal eilimi olan iddet eilimi politik gereklere o kadar ok
tabi olur, ve sava doal eiliminden uzaklat lde, politik amala ideal bir
savan amac arasndaki fark keskinleir ve sava o lde politik bir nitelik
kazanm olur.
Ancak okuyucunun yanl fikirlere kaplmamas iin u noktay belirtmemiz
gerekir ki, savan doal eiliminden sz ederken onun sadece felsefi eilimini,
salt mantn dnyor, yoksa atmaya bilfiil katlm glerin eilimini,
rnein savalarn heyecan ve tutkularn hesaba katmyoruz. Kukusuz bir
ok hallerde bu duygular ylesine kkrtmak ve coturmak mmkndr ki,
onlar artk politik izgide tutabilmek gleir; ancak ou zaman byle bir eliki
domaz, nk bu derece gl bir heyecan faktrnn varl onunla ahenk
halinde bulunan byk bir plann da varl demektir. Oysa, bu plan sadece
nemsiz bir amaca ynelik bulunduka, kitlelerin duygusal gleri de o lde
zayf olur ve frenleyici bir etkiden ok itici bir etkiyi gerektirir.
Tm savalara politik eylemler gz ile baklabilir
Asli konumuza dnelim: her ne kadar baz savalarda politik unsurun hemen
tamamen kaybolduunu, dier bazlarnda ise ilk plana ktn ve ar bastn
grm bulunuyorsak da, her iki sava trnn de politik olduunda kuku
yoktur. nk politikaya ahslam Devletin zekas olarak bakacak olursak,
politik gkyzndeki hareketlerini hesaplamak zorunda bulunduu tm burlar
arasnda, durumu belirleyen artlarn nitelii gerei, birinci trden bir savan
kanlmazl ihtimalinin de bulunabileceini kabul etmemiz gerekir. Ancak
politikadan genel durumun doru olarak bilinip deerlendirilmesini deil de,
kurnazlk, ikiyzllk, iddete kar olma, ar ihtiyatkrlk gibi tutumlar
anlyorsak, o zaman hakl olarak ikinci tr savan bu geleneksel politika
anlayna daha uygun dt sonucuna varabiliriz.
Bu grn sava tarihini daha iyi anlamamza ve teorinin temellerine etkisi
Demek ki, ilk grdmz ey u oluyor. Her trl artlar altnda sava bamsz
bir ey olmayp politik bir aratr. Olaylara ancak bu adan baktmz
takdirdedir ki, tm sava tarihi ile elikiye dmekten kurtulmu oluruz.
Byk kitabn anahtar bu grtedir, yoksa okuduklarmzn iinden kamayz.
kinci olarak, bu bak as bize savalarn birbirine benzemediklerini, tersine
kendilerini douran etkenlerin ve artlarn niteliine gre ok deiik biimlere
brndklerini gstermektedir.
Bu itibarla, bir Devlet adamnn, bir bakomutann ilk, en nemli ve kader tayin
edici yargs, giritii savan trn doru olarak deerlendirmek ve bylece onu
olmad bir ey yerine koymamak ve olamayaca bir ey olmasn istememektir.
Stratejik sorunlarn birincisi, en geni kapsamls budur. Sava planna ilikin
blmde bu sorunu daha yakndan incelemek frsatn bulacaz.
imdilik, aratrmalarmz bu noktaya kadar getirmi ve bu suretle savan ve
teorisinin balca hangi adan ele alnmas gerektiini gstermi olmakla
yetinelim.
Teori iin sonu
Sava, grdmz gibi, her somut olayda niteliini bir lde deitiren sahici
bir bukalemun olmakla kalmayp, ayn zamanda, bir btn olarak bakldnda,
belirgin eilimleri bakmndan yanl artc bir olaydr: bir yanda,
niteliinin zn tekil eden iddet, doal ve kr bir igd saylmas gereken
kin ve nefret; te yanda, sava ruhun zgr bir faaliyeti haline getiren ihtimal
hesaplar ve tesadfler; son olarak da, sava salt akla balayan baml bir
politik ara kimlii.
Bu , cephenin birincisi daha ok milleti, ikincisi daha ok komutan ve
ordusunu, ncs daha ok hkmeti ilgilendirir. Sava iinde gemi azya
alan ihtiraslar halklarn sinesinde nceden yer etmi olmaldr; ihtimaller ve
tesadfler aleminde cesaret ve istidadn oynayaca roln nemi komutann ve
ordusunun zelliklerine baldr, politik amalarla ilgili karara gelince, onu
ancak hkmet alr.
Birer kanun koyucuya benzeyen bu eilim, derece farklar gstermelerine
ramen, konumuzun niteliine derinden kk salm durumdadrlar. Bunlardan
bir tanesini hesaba katmak istemeyen, ya da bunlarn arasnda keyfi bir iliki
kurmaya ynelen teori derhal gerekle yle bir elikiye der ki, srf bu yzden
tm deerini yitirir.
Bu itibarla, btn mesele teoriyi bu eilim arasnda, ayr ekim merkezi
arasnda bulunuyormu gibi, denge halinde tutmaktan ibarettir.
Bu g sorunu zmlemek ne ekilde mmkn olabilir? Bu hususu sava
teorisine ilikin kitapta incelemeye alacaz. Yukarda tanmlanan sava
kavram, her halkarda, bize teorinin, gerek temelini gsteren ve bunun balca
unsurlarn meydana karp aralarnda bir ayrm yapmamz salayan ilk k
demeti olacaktr.

BLM II SAVATA AMA VE ARALAR

Bir nceki blmde savan karmak ve deiken niteliini saptadk. imdi de
bu karmakln savan ama ve aralarna nasl yansdn inceleyelim.
lk nce savan politik amacn gerekletirmek iin nasl bir hedefe ynelmesi
gerektiini kendi kendimize soracak olursak, bu askeri hedefin politik amaca ve
sava konjonktrne gre deitiini grrz.
Bir kez daha saf sava kavramndan hareket edecek olursak, politik amacn ona
yabanc olduunu kabul etmek zorunda kalrz. Zira sava, dman irademizi
yerine getirmeye zorlayan bir iddet eylemi olduuna gre, her ey her zaman
iin tek bir amaca, yani dman yenmek, onu silahszlandrmak amacna
ynelecektir. te biz ilk nce, gerein altnda, mutlak kavramdan doan
fakat uygulamada da bir ok hallerde geerli olan bu amac incelemekle ie
balayacaz.
Daha sonra, sava plann ele alrken, bir Devleti silahszlandrmaktan ne
kastedildiini inceleyeceiz; bununla birlikte, daha ileri gitmeden, bir btnn
paralar olan ve btn tekileri iine alan eyi birbirinden ayrmamz gerekir.
Bunlar: askeri gler, lke ve dmann iradesidir.
Askeri glerin imha edilmesi gerekir; yani onlar, sava srdrmeye mecalleri
kalmayacak bir hale getirmek gerekir. Bu vesile ile u noktaya iaret edelim ki,
bundan byle, "dmann askeri glerinin imhas" deyimi bu anlamda
kullanlacaktr.
Arkasndan lkeyi fethetmek gerekir, yoksa yeni bir askeri g meydana
getirilebilir.
Ancak bu iki eyin tamamlanmas dahi savan sonu, yani dmanca
duygularn, gerginliin ve dmana kar giriilen harektn bitimi saylmaz:
bunun iin dmann iradesinin de felce uratlmas, yani hkmetini ve
mttefiklerini bar imzalamaya ya da milleti teslim olmaya zorlamak gerekir.
nk lkenin tamam igal edilmi olsa bile ihtilaf lke iinde ya da
mttefiklerin abasyla lke dnda yeniden patlak verebilir. Elbette bu bar
imzalandktan sonra da meydana gelebilir; ancak bu sadece btn savalarn
tam ve kesin bir uzlama ile sonulanmadn gstermeye yarar. Fakat bu
takdirde bile, barn imzalanmas ile iin iin yanabilecek olan kvlcmlar
sndrlm ve gerginlik gevemi olur; nk bartan yana olanlar -ki bunlar
btn milletlerde ve her trl artlar altnda ounluu tekil ederler- direnme
fikrin den tamamen yz evirirler. Her ne olursa olsun, bar ile savan amacn
gereklemi ve sava son bulmu saymak yerinde olur.
Yukarda saydmz unsurdan askeri gler lkeyi savunmak grevini
yklendiklerine gre, birinci planda bunlarn imha edilmesi doaldr; ondan
sonra lkenin igaline sra gelir; bu iki baarnn gerekletirilmesinden sonra,
ve elimizde kalan glerin hl elverili olmas halindedir ki, dman bar
imzalamak zorunda kalr. Dman askeri glerinin imhas genellikle kademeli
olarak gerekletirilir ve hemen arkasndan da lkenin igali ayn tempo ile bunu
izler. Bu ikisi arasnda yine genellikle karlkl bir etki ve tepki grlr:
eyaletlerin giderek kaybedilmesi askeri glerin zayflamasn hzlandrr. Fakat
bu hi de zorunlu bir sra deildir ve onun iin de her zaman izlenmez. Dman
kuvvetleri, henz hissedilir derecede zayflamadan lkenin teki ucuna ve hatta
dorudan doruya yabanc bir lkenin topraklarna ekilebilirler. Bu durumda
lkenin byk bir ksm, belki de tamam igal edilmi olur.
Bununla birlikte, soyut anlamda savan bu amac, politik amac
gerekletirmenin bu nihai arac, yani dmann silahszlandrlmas,
uygulamada her zaman gereklemedii gibi barn zorunlu bir art da deildir.
Bu itibarla teoride bir kanun olarak ortaya konulamaz. Taraflardan birinin henz
silahtan tecrit edilmi saylamayaca bir srada, hatta gler dengesinin
hissedilir derecede bozulmasndan nce yaplm bar anlamalarnn saysz
rnekleri vardr. Daha da ileri giderek diyebiliriz ki, gerek olaylar
incelediimizde dmann yenilgisinin bir hayalden ibaret bulunduu pek ok
haller vardr, ve dmann su gtrmez bir stnle sahip bulunmas hali
bunlarn banda gelir.
Soyut kavramndan kardmz sava amacnn her zaman gerek sava ile
badamamasnn nedeni, bundan nceki blmde gsterdiimiz gibi, bu ikisi
arasndaki farka dayanr. Soyut sava kavramna gre, gleri arasnda belirgin
bir eitsizlik bulunan Devletler arasnda sava bir samalk, dolaysyla bir
imkanszlk olarak grnr. Fizik gler arasndaki eitsizlik manevi glerle bir
kar denge yaratabilecek dzeyi gememelidir; oysa Avrupann bugnk sosyal
koullar gz nne alndnda bunun pek mmkn olmad grlr. Eitsiz
glere sahip devletler arasnda zaman zaman savalar olmusa, bunun
nedenini, savan gerek alemde teorik sava kavramndan ok uzaklatnda
aramamz gerekir.
Pratikte iki ey direnme imkanszlnn yerini tutabilir ve bar nedenleri
yaratabilir. Birincisi, baarnn muhtemel bulunmamas, ikincisi bunun iin
denmesi gereken bedelin pahalldr.
Bundan nceki blmde grdmz gibi, sava mantki zorunluluun kat
yasalarndan kendisini kurtarmal, olaslklar hesabna bel balamaldr. Sava
yaratm olan koullar bu hesaba ne kadar elverili ise, yani sava etkenleri ve
gerginlikler ne kadar zayfsa, bu o derece daha dorudur. Byle olunca da, bizzat
bu olaslklar hesabnn bir bar nedeni olabilecei kolayca grlr. Bu itibarla,
taraflardan biri yok oluncaya kadar dvmek her zaman art deildir;
etkenlerin ve gerginliklerin ok zayf olduu yle bir durum dnlebilir ki, en
kk bir olaslk bile ondan zarar grecek olan taraf teslim olmaya zorlayabilir.
Oysa, teki taraf bundan pein olarak emin olduu takdirde, dman tmden
yok etme yolunu denemeye kalkmadan bu olaslktan yararlanmak iin aba
harcamas doaldr.
Bar yapma kararn daha da byk bir arlkla etkileyen bir mlahaza, imdiye
kadar harcanm olan ve daha da harcanmas gereken gcn hesabdr. Sava
kr bir tutkunun yaratt bir eylem deil de, politik bir amacn hkmettii bir
eylem olduuna gre, bu amacn deeri gerekletirilmesi iin gze alnacak
fedakarlklarn lsn tayin edecektir. Bu, fedakarlklarn genilii kadar
sresi iin de sz konusudur. Harcanan gler politik amacn deerini at
anda, amatan vazgemek ve bar imzalamak gerekecektir.
Bu da gstermektedir ki, taraflardan birinin dierini tamamen
silahszlandrmaya gc yetmedii savalarda, bar nedenleri, gelecekteki bar
olaslna ve bunun iin harcanmas gereken glerin niceliine gre, her iki
tarafta da belirecek veya kaybolacaktr. Bu nedenler iki taraf iin de ayn arl
tadklar takdirde, taraflardan her biri istediinin ancak yarsn elde
edebilecek, yani taraflar politik uzlamazlklarnn yar yolunda buluacaklardr.
Bir yandan kazandklar gc br yandan kaybedeceklerdir. Bunlarn toplam
says yeterli ise, bar salanm olacaktr: tabii, bar isteme nedeni daha zayf
olan tarafn yararna.
imdilik, politik amacn mspet veya menfi niteliinin pratikte yarataca fark
isteyerek bir yana brakyoruz. lerde belirteceimiz gibi, bunun byk bir nemi
bulunmakla birlikte, burada daha geni bir gr as ile yetinmek zorundayz,
nk balangtaki politik amalar sava srasnda bir ok deiikliklere
urayabilir ve sonunda bsbtn bakalaabilirler. Bunun da nedeni, bu
amalarn bir lde elde edilen baarya ve muhtemel sonulara bal
bulunmalardr.
Baar ihtimali zerinde ne ekilde etki yaplabilir? imdi karmza bu sorun
kmaktadr. Doal olarak, bata dman yenmemize yarayan aralarla, yani
askeri glerinin imhas ve eyaletlerinin fethi ile. Ancak bu iki ara burada ilk
amaca hizmet bakmndan tadklar nemi tamazlar. Dman glerine kar
yneltilen saldr, niyetimiz bu gleri tmden imha edinceye kadar ilk darbemizi
bir dizi baka darbelerle izlemek mi, yoksa dmann kendine gvenini sarsmak
ve stnlmz ona kabul ettirerek geleceinden endie duymasn salamak
m olduuna gre, deiik ekiller alacaktr. Eer niyetimiz bu ikincisi ise, silahl
kuvvetlerinin imhasna bieceimiz paha bu ihtiyacn snrlarn amayacaktr.
Ayn ekilde, dmann bozguna uratlmasn hedef almad takdirde,
eyaletlerin fethi de ok baka bir biim alacaktr. Eer istediimiz bu bozgunu
salamaksa, en etkin eylem dman kaynaklarnn imhas olacak ve eyaletlerinin
fethi bunun sadece bir sonucu olmak niteliini tayacaktr. Dman kuvvetleri
bozguna uratlmadka eyaletlerinin fethi hi bir ie yaramayacak, hatta zararl
olacaktr. Buna karlk, dman kuvvetlerini yenilgiye uratmak istemediimiz,
ve dmann da kaderi tayin edecek kanl bir sava istemek yle dursun,
tersine bundan ekindiine inandmz takdirde, savunmas zayf ya da hi
savunmasz bir eyaleti ele geirmek tek bana bir avantaj tekil edecek, savan
genel sonucu bakmndan dmanda kukular yaratt lde bara doru
daha ksa bir yol saylabilecektir.
imdi de, dmann silahl kuvvetlerini bozguna uratmadan baar ihtimali
zerinde etki yarabilecek bir baka zel ara, yani politika ile dorudan doruya
ilintili operasyonlar zerinde duracaz. Eer dmann ittifaklarn bozacak veya
onlar ilemez duruma getirecek, kendimiz iin ise yeni mttefikler kazanacak,
lehimize politik faaliyetler yaratacak bir takm harekta girie-biliyorsak,
bunlarn baar ihtimalini ne derece arttraca ve bizi amacmza, dmann
silahl kuvvetlerini yenilgiye uratlmasna oranla ok daha ksa bir yoldan
ulatraca kolaylkla grlr.
kinci sorun, dmann kuvvetlerini harcamas zerinde ne ekilde etki
yapabileceimiz, yani baarsn nasl daha pahalya detebileceimizdir.
Dmann kuvvetlerini harcamas, kuvvetlerinin ypranmas, dolaysyla bizim
tarafmzdan tahribi, ve eyaletlerinin kayb, yani bunlarn bizim tarafmzdan
fethi demektir.
Sorunu daha derinlemesine inceleyecek olursak, bu iki aracn anlamnn ayn
olmadn, yneldikleri amaca gre deiik bir nitelie brndn grrz.
Genellikle bu farkn az olmas bizi aldatmamaldr, nk tatbikatta, sava
etkenleri zayfsa, en kk nanslar bile bizi u veya bu ynde bir g
uygulamasna itecektir. imdilik, belirli koullar altnda amaca baka yollardan
da varlabileceini, bunun ne bir i eliki, ne bir samalk, hatta ne de bir hata
tekil etmeyeceini gstermek bizim iin yeterlidir.
Bu iki aracn dnda, dman kuvvetlerinin israfn artrmann yolu daha
vardr. Birincisi istila, yani dman topraklarn, onlar muhafaza etmek niyetiyle
deil de, vergi salma ya da gerekiyorsa yakp ykmak iin igal etmektir. Burada
ilk hedef ne dman topraklarn igal etmek, ne de silahl kuvvetlerini yok
etmektir, sadece ona genel bir zarar vermektir. kinci yol dmann zayf
noktalarn semek, ona mmkn olduu kadar ok hasar vermektir.
abalarmz yneltebileceimiz bu iki ayr biimi anlamak ok kolaydr: birinde
hedef dman yenmektir, tekinde ise byle bir ey sz konusu deildir ve buna
imkan da yoktur. Buna gre, yukardaki yntemlerden birini ya da brn
seeriz. Amiyane tabiriyle, birincisine askeri yntem, ikincisine politik yntem de
diyebiliriz. Yani birinde askeri mlhazalar, ikincisinde politik mlhazalar ar
basar. Ama olaylara daha yksek bir dzeyden baktmzda, her iki yntemin
de askeri nitelikte olduunu ve her birinin ancak verilen duruma tekabl ettii
lde amaca uygun dtn grrz. Uyguland hallerin says
bakmndan dier ikisinden de daha nemli olan nc yol ise dmann
ypratlmasdr. Bu terimi sadece bir tanmlama yapm olmak iin deil,
konumuzun gerekten tam bir tarifini yapt ve ilk bakta sanld kadar
mecazi olmad iin kullanyoruz. Muharebede ypranmak kavram, uzun sren
bir harekt aracl ile dmann maddi kuvvetlerinin ve iradesinin giderek
tkenmesi anlamna gelir.
Ancak mcadeleye dmandan daha uzun sre dayanmak istiyorsak, mmkn
olduu kadar mtevazi amalarla yetinmek gerekir, nk iin nitelii gerei
nemli bir hedef nemsiz bir hedefe gre daha byk lde kuvvet harcamasn
gerektirir. Saptanabilecek en kk hedef ise sadece direnmektir, yani olumlu
bir amac olmayan bir mcadeleye girmektir. Bu durumda, nispeten kuvvetli
aralara sahip olduumuz lde, sonuca daha emin bir ekilde ulamamz
salanm olacaktr. Ancak bu salt olumsuz (menfi) yolda nereye kadar
gidebiliriz? Elbette tam bir hareketsizlie kadar deil, nk sadece dayanmak
muharebe etmek deildir. Direnme, dman kuvvetlerinin, dman niyetinden
vazgeirmeye yetecek kadar bir ksmn yok etmeye dnk bir faaliyettir. te
eylemlerimizden her biriyle amaladmz ey bundan ibarettir ve niyetimizin
menfi karakteri de burada yatar.
Tek bir harekette yansyan bu menfi niyet kukusuz, baarya ulamas artyla,
ayn hedefe yneltilecek mspet bir hareket kadar etkili deildir. Ancak menfi
hareketin stnl uradadr ki, mspet harekete oranla baar ans daha
fazladr ve dolaysyla daha garantilidir. Tek bir eylem oluu nedeniyle etkinlik
ynnden kaybettiini zaman aracl ile, yani mcadelenin srdrlmesiyle
telfi etmelidir. Bylece, salt direnmenin temel ilkesini oluturan bu menfi niyet
ayn zamanda mcadeleye dmandan daha uzun sre dayanmann, yani onu
ypratmann doal bir aracdr.
te saldr ile savunma arasndaki farkn, sava sorununa hkmeden bu temel
farkn kayna buradadr...
Demek oluyor ki, eer menfi ama, yani btn kaynaklarmzn sadece savunma
iin seferber edilmesi, mcadelede stnlk salyorsa, ve bu stnlk
dmann ilerdeki muhtemel hkimiyetini dengeleyecek kadar bykse, o zaman
mcadelenin sadece sresi dman yava yava ypratmamza ve politik
amacnn artk yeterli bir etken tekil etmeyecei bir noktaya, yani mcadeleyi
terketmek zorunda kalaca noktaya getirmemize yetecektir. Grlyor ki, bu
yntem, yani dman ypratmak yntemi, zayfn kuvvetliye direnmesini
gerektiren pek ok halleri iermektedir.
Yedi Yl Savalar boyunca, Byk Frederik hi bir zaman Avusturya monarisini
yenmek durumunda deildi, ve eer XII. arl'a yknerek bunu yapmaya
kalkm olsayd mutlaka bozguna urard. Fakat kuvvet tasarrufu ilkesini
ustalkla uygulam olmas sayesinde, yedi yllk sava sresince kendisine kar
birlemi olan devletlere harcadklar kuvvetlerin balangta tahmin ettiklerinin
ok stnde olduunu gsterince, bunlar bar imzalamak zorunda kalmlardr.
Grlyor ki, insann amacn gerekletirmesinin bir ok yollar vardr ve
savata dmann mutlaka bozguna uratlmas art deildir. Dman silahl
kuvvetlerinin imhas, eyaletlerin fethi, bunlarn sadece igali ya da istilas,
dorudan doruya politik ilikileri hedef alan giriimler ve nihayet dmann
saldrsn pasif olarak beklemek, btn bunlar dman iradesini krmak iin
kullanlabilecek aralardr ve bunlardan birini veya dierini semek durumun
zelliklerine baldr. Btn bunlara, amaca gtren yolu ksaltan ve ad
hominem argmanlar diye niteleyebileceimiz bir dizi baka aralar da
ekleyebiliriz. Btn maddi artlara meydan okuyan kiilik prltlarnn
bulunmad bir beeri faaliyet alan tasavvur edilebilir mi? Hele savata bunlara
ok sk rastlanr, nk muhariplerin kiilii gerek Kabinede, gerekse sava
meydannda ok nemli bir rol oynak. Buna iaret etmekle yetiniyoruz, nk
bunlar snflandrmaya kalkmak bilgilik taslamak olur. Fakat btn bunlar
gz nne aldmz takdirde, amaca ulamann sonsuz yollar bulunduunu
syleyebiliriz.
Bu eitli kestirme yollarn deerini kmsememek, bunlar seyrek birer istisna
saymamak ya da savan yrtlmesini pek etkilemediklerini iddia etmemek
iin, bur savaa yol aabilecek politik nedenlerin eitliliini dnmek ya da bir
Devletin politik varln srdrmek iin giriilen bir lm kalm sava ile zoraki
veya sallantda bir ittifakn naho bir grev haline getirdii bir sava arasndaki
fark gznnde bulundurmak yeter. Bu ikisi arasnda saysz derecelere raslanr
uygulamada. Eer teori bu derecelerden sadece bir tanesini reddediyorsa, hakl
olarak bunlarn tmn reddedebiliriz, fakat bu gerek dnyaya gzmz
kapamaktan baka bir ey olmaz.
Savata gdlecek amaca ilikin sorunlar bunlardr; imdi de aralara geelim.
Tek bir ara vardr: muharebe. Biimi ne kadar deiik olursa olsun, yakn
dvte grlen kaba bir nefret ve kin boalmasndan ne kadar farkl olursa
olsun, gerek muharebe ile ilgisi olmayan ne kadar unsur ie karrsa karsn,
yine de kendini gsteren tm etkilerin kayna muharebedir ve bu sava
kavramnn bir gereidir.
En deiik durumlarda ve en karmak gerek iinde bile bunun byle olduunu
ok basit bir ekilde kantlayabiliriz. Savata her ey kuvvetler aracl ile yaplr;
askeri kuvvetlere, yani silahl insanlara bavurduumuz andan itibaren de,
muharebe fikri her eyin kayna olmak zorundadr.
Dolaysyla, askeri kuvvetlere ilikin olan her ey, yani bunlarn tekiline ve
kullanlmasna ilikin ne varsa, hepsi sava faaliyetinin kapsamna girer.
Askeri kuvvetlerin tekili ve bakm sadece aralardr, bunlarn kullanlmas ise
amatr.
Savata muharebe sadece iki kii arasnda bir arpma deildir, bir ok
paralara ayrlan rgtlenmi bir btndr. Bu geni btn iinde iki eit birlii
ayrt edebiliriz: bunlardan birini zne, dierini nesne belirler. Bir orduda
muharipler topluluu daima yeni birlikler halinde guruplar ve bunlar da daha
yksek bir kademenin yeleri olurlar. Bu yelerden her birinin muharebesi de
ayr bir birlik oluturur. Bundan baka, muharebenin amac ve dolaysyla
konusu da kendi bana bir birlik tekil eder. Muharebede grlen bu
birliklerden her birine arpma ad verilir.
Muharebe fikri her silahl kuvvet uygulamasnn temelini tekil ettiine gre,
genel olarak silahl kuvvetlerin kullanlmas, belirli sayda arpmalarn
kararlatrlmasndan ve dzenlenmesinden baka bir ey deildir.
Demek oluyor ki, her askeri faaliyet dorudan doruya veya dolayl olarak
arpma ile ilgilidir. Asker sadece uygun zamanda ve uygun yerde arpmak
iin orduya alnr, giydirilir, silahlandrlr, eitilir, uyur, yer, ier ve yrr.
Dolaysyla, askeri faaliyetin btn unsurlar arpmada toplandna gre,
arpmalar hazrlamakla bunlarn hepsini kavram oluruz. Sonucu tayin eden
sadece bu hazrlklar ve onlarn uygulanmasdr, yoksa daha nce mevcut olan
artlar deil. arpmada ise btn faaliyetlerin hedefi dman, daha dorusu
arpma yeteneinin yok edilmesidir, nk arpmann bizzat kavram bunu
gerektirir. Bu nedenle, dmann silahl kuvvetlerinin imhas her zaman
arpmann amacn gerekletirmenin aracdr.
Bu ama sadece dman kuvvetlerinin imhas olabilecei gibi, her zaman yle
olmayabilir de. Tamamen farkl bir ama da pekala sz konusu olabilir. rnein,
yukarda gstermi olduumuz gibi, dmann imhas politik amac
gerekletirmenin tek arac olmad, savan baka bir amac bulunduu
hallerde, bunlar da zel sava hareketlerinin ve dolaysyla arpmann amac
olabilirler.
Bununla birlikte, tali hareketler olarak dman silahl kuvvetlerinin imhasna
ynelik arpmalarn bile ilk hedefi bu kuvvetlerin imhas olmayabilir.
Byk bir silahl kuvvetin karmak kuruluunu, harekete geme zamannda
ortaya kan ayrntlarn saysn dnecek olursak, byle bir kuvvetin giriecei
muharebenin de birbirine bal paralardan oluan karmak bir yapya sahip
olacan anlarz. Bu paralardan her birinde yle baz amalar ortaya kabilir
ve kar ki, bunlarn hi biri dman silahl kuvvetlerinin imhasna dnk olmaz,
bu nihai hedefe sadece dolayl olarak katkda bulunur. Bir tabur dman bir
tepeden ya da bir kprden pskrtmek emrini almsa, bu mevkiin igali
genellikle gerek amac oluturur, dman kuvvetlerinin imhas ise sadece bir
ara veya ikinci derecede nemli bir sorun olur. Dman skp atmak iin
sadece bir gsteri taarruzu yeterli ise, ama yine elde edilmi olur. Fakat
genellikle bu tepe veya bu kpr ancak dman silahl kuvvetlerine daha ok
kayp verdirmek iin igal edilmi olacaktr. Muharebe alannda durum bu
olduuna gre, sadece iki ordunun deil, Devletlerin, milletlerin ve lkelerin
kar karya geldikleri sava sahnesinin tm zerinde de durum ayn olacaktr.
Burada ilikilerin ve dolaysyla mmkn tertiplerin says geni lde
arttrlmal, daha ok ve deiik tedbirler alnmal, daha ok ve deiik tertipler
alnmaldr; hepsi birbirine bal olan amalarn derecelendirilmesi yolu ile ilk
kullanlan ara nihai hedeften daha da uzaklam olur.
Grlyor ki, bir muharebenin amac bir ok nedenlerle dman kuvvetlerinin,
yani karmzdaki kuvvetlerin imhas olmayabilir, bu takdirde dman
kuvvetlerinin imhas sadece bir aratr. Ancak btn bu gibi hallerde dman
kuvvetlerini imha etmenin artk fazla bir nemi yoktur, nk arpma artk bir
kuvvet denemesinden baka bir ey deildir. Kendi bana bir deeri yoktur,
nemli olan sadece dourduu sonulardr.
Ancak byk bir kuvvet eitsizlii halinde, basit bir gzlem bunun derecesini
gsterebilir. Byle bir durumda arpma olmaz ve zayf olan taraf derhal boyun
eer.
arpmalar her zaman onlara katlan dman kuvvetlerinin imhasn hedef
almadna ve bu hedef ou zaman arpma olmadan sadece sonucunun ve
artlarnn nceden tahmini suretiyle gerekletirilebileceine gre, gerek bir
arpmann dikkate deer bir rol oynamad seferlerin faal bir ekilde
srdrlebileceini dnmek, pekala mmkndr.
Askerilik tarihinden alnm yzlerce rnek bunu kantlar. Bu gibi hallerde elde
edilen kansz sonucun hakl gsterilip gsterilemeyecei, yani bir elikinin sz
konusu olup olmad, ayrca bu ekilde kazanlan hretlerin eletiriye dayanp
dayanamayaca ise ayr sorunlar olup bunlar hakknda burada bir hkm
vermek istemiyoruz. imdilik amacmz sadece olaylarn bu ekilde
seyredebileceini gstermekten ibarettir.
Savata bir tek ara vardr, o da muharebedir. Ancak uygulanma biimlerinin
okluu bizi amalarn okluu ile orantl eitli yollara srklemekte ve tek bir
adm olsun ilerlemediimiz izlenimini vermektedir. Fakat durum hi de yle
deildir, nk aracn tek oluu, gzle izlenebilir bir iplik gibi tm askeri faaliyet
dokusunun iinden gemekte ve onu bir arada tutmaktadr.
Yukarda dman kuvvetlerinin imhasnn savan gdecei amalardan biri
olabileceini grm, ancak bu amacn dier amalara kyasla nemi konusunda
bir ey sylememitik. Somut olaylar da bu koullara bal olacaktr; genel
prensip olarak deerlendirilmesini ise yapmadk. imdi bir kez daha nemini
kabul etmek zorunda olduumuz bu konuya dnelim.
Muharebe savata tek etkili faaliyettir; muharebede, karmzdaki dman
kuvvetlerinin imhas bizi amacmza ulatracak olan aratr. Muharebe fiilen
vuku bulmasa bile bu byledir; nk bu takdirde karar, her halkarda bu
imhann muhakkak sonucu olduu varsaymna dayanacaktr. Bundan u
sonucu karabiliriz ki, dman kuvvetlerinin imhas btn sava harektlarnn
kilitnoktas, temel tadr; bir kemerin istinat noktalarna dayanmas gibi,
savata btn tertipler, btn kombinezonlar bu nihai hedefe dayanr. Bu
itibarla tm harekt, silah zoru ile elde edilecek sonucun, bu sonu gerekten
elde edildii takdirde olumlu bir sonu olaca varsaymna dayanr. Silah zoru
ile elde edilecek bir sonu, ister kk ister byk olsun, btn sava
operasyonlarnda, senetli al verilerde nakdi demenin yerini tutar. Bu ilikiler
ne kadar aralkl olursa olsun, deme ne kadar seyrek yaplrsa yaplsn, yine de
ara sra hesap grlecektir.
Silah zoru ile elde edilen sonu btn dzenlerin temeli olduuna gre,
dmanmz silah zoru ile elde edecei talihli bir sonula bizim tertiplerimizi
bozabilir ve bunun iin mutlaka tertiplerimizden birinin dayand muharebeyi
kazanmas art olmayp yeteri kadar nemli olmak artyla her hangi baka bir
muharebeyi kazanmas da yeterlidir. nk silah zoru ile elde edilecek her
nemli sonu -yani dman kuvvetlerinin her imhas- ayn dzeye gelmek eilimi
gsteren svlar rnei, daha nceki sonular etkiler.
Dman kuvvetlerinin imhas bylece, btn dier aralarn nnde silinip
sprld en stn ve en etkili bir ara olarak grnmektedir.
Bununla birlikte, ancak btn teki alanlarda tam bir eitlik bulunduu
farzedilen hallerde dman kuvvetlerinin imhasna byk bir etki atfedilebilir.
Dncesizce ve batan kara bir saldrnn mutlaka maharet ve tedbirin
stesinden geleceini sanmak byk bir yanlg olur. Beceriksiz bir saldr
dman kuvvetlerinin deil, kendi kuvvetlerimizin imhasna yol aar, bu da
herhalde bizim istediimiz ey deildir. stn etkinlik araca deil, amaca aittir
ve biz sadece gerekletirilmi bir amacn etkisini bir baka amacn etkisi ile
kyaslyoruz.
unu da zellikle belirtmemiz gerekir ki, dmann muharebe gcnden
bahsederken, bu kavram, sadece maddi kuvvete hasretmek zorunda deiliz.
Tersine moral g de bunun kapsamna girer, nk aslnda bunlar en kk
ayrntlara varncaya kadar i iedir ve ikisini birbirinden ayrmaya imkan
yoktur. Byk bir imha hareketinin (byk bir zaferin) silah zoru ile elde edilecek
btn teki sonulara etkisinden bahsettik; ite tabir caizse akc olan bu moral
unsurdur ki, btn paralara daha kolaylklayaylr. Dman kuvvetlerinin
imhas btn dier aralardan daha byk bir deer tar, ama bir de bunlarn
riski ve bedeli vardr, ve bazan bunlardan kanmak iin baka vastalara
bavurmak zorunda kalrz.
Kullanlan aralarn pahalya mal olmas doaldr, nk teki faktrlerin eitlii
halinde, amacmz dman kuvvetlerinin imhasna yneldii lde kendi
kuvvetlerimizin harcanmas o kadar byk olacaktr.
Bunun riski, baarszlk halinde aradmz ve zlediimiz daha byk etkinin
geri tepmesi ve byk sakncalar dourmasdr.
Bu bakmdan teki yntemler baarya ulatklarnda daha az pahalya mal
olduklar gibi, baarszlk halinde de daha az risklidirler. Tabi bu artla ki,
karlama benzer yntemler arasnda olsun, yani dman da bizim
kullandmz yntemleri kullansn. nk dman silah zoru ile kesin sonuca
gitmek yolunu setii takdirde, kendi yntemlerimizi de ister istemez
dmannkine uyacak ekilde deitirmek zorunda kalrz. O zaman herey imha
hareketinin sonucuna bal kalacaktr; oysa, yine btn dier faktrlerin eit
olmas halinde, bu durumun her bakmdan zararmza olaca aktr, nk
bizim ama ve aralarmz, dmann ama ve aralarndan farkl olarak, ksmen
baka sonulara ynelmitir. Biri dierinin paras olmayan iki farkl ama
karlkl olarak birbirini ifna eder ve bunlardan birini gerekletirmek iin
kullanlan kuvvet ayn zamanda dierine de hizmet edemez. Bu nedenle, hasm
taraflardan biri silah zoru ile kesin sonuca gitmeye karar vermise, baar ans,
dier tarafn ayn yolu semeyip baka bir amaca yneldiinden emin olduu
lde daha byk olacaktr. Bu baka amalardan birini seen taraf, normal
olarak, bunun ancak hasmnn da kesin sonuca gitmeye kendisi kadar isteksiz
olduunu tahmin ettii takdirde yapacaktr.
Ancak baka bir yne tevcih edilmi niyet ve kuvvetlerden sz ettiimiz zaman,
sadece dman kuvvetlerinin imhas dnda kalan dier mspet hedefleri
kastediyoruz, yoksa dman kuvvetlerini harcamak iin bavurulabilecek salt
direnmeyi deil. Salt direnmede mspet ama eksiktir; bu itibarla
kuvvetlerimizin baka amalara ynelmesine imkan yoktur, dmann
niyetlerini bozmakla yetinmek zorundadr.
imdi de dman kuvvetlerinin imhasnn menfi ynne, yani kendi
kuvvetlerimizin korunmasna eilmek gerekiyor. Bunlar, birbirini etkiledikleri
iin, tek ve ayn niyetin birbirini tamamlayan paralardrlar ve bunlardan birinin
ya da dierinin stnlnn yarataca etkiyi incelemek yeterli olacaktr.
Dman kuvvetlerini imha etmek iradesi mspet amaca ynelir ve son erei
dmann yenilgisi olan mspet sonular dourur. Kendi kuvvetlerimizin
korunmasndaki ama ise menfidir, ve bu itibarla dmann niyetlerini neticesiz
brakmaya, yani dman ypratmak iin hareketin sresini uzatmaktan baka
bir amac olmayan salt direnmeye ynelir. Mspet amacn harekete geirdii
aba imha hareketlerine yol aar; menfi amacn harekete geirdii aba bu
hareketi beklemekle yetinir.
Bu bekleyi nereye kadar gider ve nereye kadar gitmelidir? Bunu saldr ve
savunma teorisine ayrdmz blmde -bu teori burada bir kez daha karmza
kmaktadr- daha yakndan inceleyeceiz. imdilik bekleyiin sadece pasif bir
direnmeden ibaret kalmamas gerektiini, bu hareketin de, baka amalar
meyannda, muharebeye katlan dman kuvvetlerinin imhasna
ynelebileceini belirtmekle yetineceiz. Menfi abann dman kuvvetlerinin
imhasn amalamadn, bizi mutlaka kansz bir sonucu tercih etmeye
gtrdn sanmak ilkeler bakmndan byk bir yanlg olur. Menfi abann
hakim olmas kukusuz bu etkiyi yaratabilir, ama bu takdirde bunun en iyi
yntem olmayabilecei riskini gze alm olmamz gerekir, nk bu bizim deil
dmann elinde olan tamamen farkl artlara baldr. Dolaysyla bu kansz
yntem, en byk kaygmz olan kendi kuvvetlerimizi korumann doal bir yolu
olarak dnlmemelidir. Tam tersine, koullar byle bir yolun izlenmesine
uygun deilse, kuvvetlerimizin tam anlamyla bozguna uramasna sebebiyet
verebiliriz. Bir ok komutanlar bu hataya dmler ve perian olmulardr. Ar
basan bir menfi abann tek kesin sonucu kararn ertelenmesi, savunma
durumunda bulunan tarafn neticeyi tayin edecek an beklemesidir. Genellikle
bu tutum, zaman ve mekan iinde, bu ikisinin birbirine ball ve artlarn
msaadesi lsnde, hareketin ertelenmesine yol aar. Bunun artk ciddi bir
saknca dourmadan mmkn olmad an gelip atnca, menfi abann avantaj
ortadan kalkar, ve dman kuvvetlerinin imhas iin gerekli aba hi deimemi
bir ekilde yeniden ortaya kar, nk bu aba bir denge hesab ile arka plana
itilmi olmasna ramen hi bir zaman kesinlikle terk edilmi deildir.
Yukardaki dnceler bize savan amacn gerekletirmenin eitli yollar
bulunduunu, yani politik gayeye eitli yollardan ulalabileceini, fakat bunun
iin tek aracn muharebe olduunu ve bu itibarla her eyin kesin sonu silahla
alnr eklinde ifade edebileceimiz stn bir kanuna tbi bulunduunu
gstermitir. Dman bu yola bavurmaya karar verdii takdirde, onun bu
meydan okuyuuna kaytsz kalamayz. Baka bir yol izlemek istiyorsak,
mutlaka dmann bu yola bavurmayacana kanaat getirmemiz gerekir, yoksa
o yksek mahkeme nnde davamz kaybetmek bizim iin kanlmaz bir kbet
olur. Ksaca, dman kuvvetlerinin imhas savata btn tekileri arka planda
brakan balca amatr.
Baka trl tertiplerle savata neler elde edebileceimizi tabii ilerde yava yava
reneceiz. imdilik bunun mmkn olduunu belirtmekle yetinelim. Bunu
sylemekle teorinin pratikten ne derece ayrlabileceini de bir kez daha gstermi
ve zel koullarn etkisini ifade etmi oluyoruz. Ancak, krizin kanla zlmesinin,
yani dman kuvvetlerinin imha etmeye ynelik abalarn savan meru ocuu
olduunu hemen kantlamadan da edemedik. Politik amalar nemsiz, etkenler
zayf ve kuvvetlerin gerilim az olduu zamanlar, tedbirli ve usta bir komutan,
hasmnn askeri ve diplomatik alandaki zayflndan yararlanarak, bar
salamak iin her trl yolu deneyebilir. Kendisini bu yola iten ve baar vaad
eden yeterli nedenler varsa, komutan bu yzden sulamaya hakkmz yoktur;
ancak yine de, sava tanrsnn kendisine srprizler hazrlayabilecei kaygan bir
yolda ilerlediini komutana hatrlatmakta, ve elinde iki taraf keskin bir kl
bulunan bir dmana kar kendisini ucu dmeli bir eskrim klc ile savunmak
durumunda kalmamas iin gzn dmandan ayrmamasn tavsiye etmekte
yarar vardr.
Savan niteliinin yaratt sonular, savata ama ve aralarn oynad rol,
pratikte ileri geri dalgalanmalar iinde salt asli kavramna nasl kah yaklap,
kah uzaklatn, ama nasl da yine her eye ramen stn bir yasa gibi bu kat
kavramn basks altnda kaldn - btn bunlar savala ilgili sorunlar teker
teker incelerken daima gz nnde tutmamz ve hi bir zaman hatrdan
karmamamz gerekir. Yoksa onlarn gerek ilikilerini ve konunun byk
nemini hi bir zaman anlayamayz, ve srekli olarak her gerekle hem de kendi
kendimizle elikiye deriz.
BLM III SAVA DEHASI
Hayatta her zel faaliyet dal, belli bir ustalkla yrtlecekse, akl ve duygu
bakmndan zel yetenekler ister. Bunlar yksek bir dzeye ular ve olaanst
baarlarla kendilerini aa vururlarsa, iinden ktklar akla "deha" denir.
Bu terimin ok eitli anlamlarda kullanldn, hayli geni bir kapsam
bulunduunu ve bir ok hallerde bu deiik tanmlarn iinden dehann gerek
zn karmann ok zor olduunu bilmiyor deiliz. Ancak ne bir filozof ne de
bir gramerci olmak iddiasnda bulunduumuzdan, gndelik konuma dilindeki
anlamna bal kalarak "deha"y baz faaliyet alanlarnda stn ve sekin bir
dzeye ulaan bir zihni yetenek olarak anlayacaz.
Hakkn daha iyi teslim etmek ve kavramn kapsamna daha iyi nfuz etmek iin,
bu yetenek zerinde bir an duralm. Yalnz, snrlar iyice belirlenmi bir kavram
olmad iin, ok stn bir yetenek sayesinde bu nvana hak kazanm olan
deha, yani dar anlamda deha zerinde fazla durmayacaz. Yapacamz ey,
askeri faaliyet alanna yneltilmi tm ruhi glerin genel muhassalasn
(bilekesini) ele almak ve bunu askeri dehann z olarak kabul etmektir.
"Muhassala" diyoruz, nk askeri deha, rnein cesaret gibi, savala ilgili tek
bir yetenekten ibaret deildir, akln ve duygularn teki yetenekleri de nemlidir.
O halde deha manevi glerin ahenkli bir terkibidir, belki biri zaman zaman bir
dierine ar basabilir fakat aralarnda hi bir zaman eliki bulunmaz.
Her savann az veya ok askeri dehaya sahip olmas gerekseydi, ordularmz
byk bir olaslkla ok zayf olurdu. Deha manevi glerin zel bir eilimini
gerektirdii iin kendini ok seyrek olarak gsterir. Oysa, bir halkn ruhsal
gleri eitli biimlerde kullanlr ve geliir. Fakat halkn deiik faaliyetleri ne
kadar az olursa, askeri faaliyet bunlarn arasnda o kadar geni bir yer tutar ve
milletin iinden ok sayda sava dehasnn kmas olasl o kadar artar. Ancak
bu askeri faaliyetin seviyesini deil, sadece geniliini belirler; seviyesi, halkn
genel fikri ve manevi gelime derecesine baldr. Vahi, sava bir kabilede,
uygar bir millettekine oranla daha ok sayda sava insanlara raslarz, nk
vahi kabilede hemen herkes savadr, oysa uygar milletlerde byk kitle doal
eilimi nedeniyle deil, sadece zorunluluk olduu iin askere alnr. Ancak uygar
olmayan bir halkn iinden hi bir zaman ok byk bir komutan kmaz, ve
sava dehas dediimiz eye de byle bir toplumda ok seyrek raslanr, nk bu
cahil bir millette eriilmesi mmkn olmayan bir manevi geliim dzeyini
gerektirir. Uygar milletlerin arasnda da kukusuz sava eilim ve gelimelere
rastanr, ve bu durum yaygnlatka uygar lkelerin ordularn oluturan
insanlarda askerlik ruhuna o kadar ok tesadf edilir. Bu daha yksek bir
uygarlk dzeyi ile ba baa gittiine gre, bu uygar milletler, Romallarla
Franszlarn gstermi olduklar gibi, askerlik alannda en parlak baar
rneklerini vermilerdir. Bu milletlerin olsun, savata n yapm dier milletlerin
olsun en nl isimleri hep yksek uygarlk dnemlerinde ortaya kmtr. stn
askeri deha bakmndan entelektel seviyeye verilmesi gereken nemi belirtmek
iin bundan daha gzel bir rnek olabilir mi? imdi bu hususu daha yakndan
inceleyelim.
Sava bir tehlike alandr, onun iin cesaret sava erdemlerin banda gelir.
ki trl cesaret vardr: birincisi kiisel cesarettir; ikincisi, kaynan ister bir d
otoriteden, ister vicdan dediimiz i gten alsn, sorumluluk karsndaki
manevi cesarettir. Burada bunlardan birincisinden sz edeceiz.
Kiisel cesaret de yine iki trldr. Birincisi, ister kiinin bnyesinden ve
karakterinden, ister lmden korkmamasndan, ister alkanlktan ileri gelsin,
tehlikeyi umursamazlk. Bu srekli bir haldir.
kinci tr cesaret ise, tutku, yurtseverlik, cokunluk gibi olumlu etkenlerden ileri
gelebilir. Bu takdirde, cesaret srekli bir hal olmaktan ok bir heyecan, bir
duygudur.
Bu iki tr cesaretin farkl etkileri olduu kolayca anlalr. Birincisi daha gven
vericidir, nk ikinci bir tabiat haline gelmi olduu iin insan hi bir zaman
terk etmez. kincisi ise insan ou zaman daha ileri gtrr. Metanet daha ok
birinci tr cesarete zg, atlganlk ve gzpeklik ise ikincisine vergidir. Birincisi
akl serin tutar; ikincisi bazen zihni faaliyeti kamlarsa da, ou zaman insann
akln bandan alr. kisi birleince ortaya cesaretin en mkemmel ekli kar.
Sava maddi aba ve aclarla dolu bir alandr. Bunlara dayanmak iin, insann,
ister yaradltan ister sonradan kazanlm olsun, bu aclara aldr etmemesini
salayan belli bir fizik ve moral gce sahip olmas gerekir. Bu niteliklere sahip ve
saduyusunu kendisine klavuz edinmi bir insan iyi bir sava aracdr. Vahi ya
da yar uygar halklarda bu niteliklere sk sk raslarz. Savan ona gnl
verenlerden neler istediini daha yakndan inceleyecek olursak, zek ve dier
entelektel yeteneklerin bata geldiini grrz. Sava belirsizlikler alandr:
harektn dayand unsurlarn drtte kaln bir sis tabakasnn ardnda
sakldr. Baka her alandan daha ok sava alannda, gerei sezgi ile bulup
karmak iin ince ve nfuz edici bir zekya ihtiya vardr.
Kukusuz vasat bir zek da zaman zaman bir raslant sonucu olarak gerein
stne debilir; bazan da olaanst bir cesaret zek eksikliini telafi edebilir;
ama ou zaman muharebenin sonucu bu konudaki yetersizlii ortaya karr.
Sava ans ve tesadfler alandr. nsan faaliyetlerinin baka hi bir alannda bu
davetsiz misafire bu kadar yer yoktur, nk baka hi bir alanda insanlar
onunla bu kadar yakn temas halinde deillerdir. ans hemen her durumda
belirsizlii arttrr ve olaylarn akn deitirir.
Hi bir istihbarata yzde yz gvenemediimiz, hi bir zaman salam bir zemine
basamadmz, srekli olarak tesadflerin etkisinde olduumuz iin, savan
kahraman kendisini durmadan umduundan farkl gereklerin karsnda
bulur. Bu da ister istemiz planlarn, hi deilse bu planlarla ilgili fikirlerini altst
eder. Bu etki kararlarn btn btn kullanlmaz hale getirmise, genellikle
bunlar deitirmek gerekir. Ancak o anda bunun iin gerekli veri ve bilgiler
bulunmayabilir, nk harekt srasnda ani kararlar almak zorunluluu vardr,
ve yeni bir durum muhakemesine, hatta uzun boylu dnmeye bile vakit
bulunmaz. Fakat ok daha sk raslanlan bir durum, fikirlerimizi yeniden
deerlendirmenin ve olaylar hakknda beklenmedik tamamlayc bilgiler almann
sonucu olarak planlarmzn tamamen hkmsz kalacak yerde altst olmasdr.
Gereklere daha iyi nfuz etmiizdir, fakat iinde bulunduumuz kararszlk
azalaca yerde artmtr. Bunun da nedeni, btn tecrbelerimizi ayn anda
deil, azar azar kazanmamzdr; nk kararlarmz durmadan yeni tecrbelerin
saldrsna urar, ve onun iin zihnimizin, tabir caizse, srekli olarak "silah
altnda" kalmas gerekir.
te umulmadk hallerle bu srekli atmann iinden tehlikesizce kmak
istiyorsak, iki nitelie mutlaka ihtiyacmz olacaktr: bu karanlk iinde bile
kendisini geree ulatracak olan bir i aydnlktan yoksun olmayan bir zek, ve
bu soluk n peinden gidebilecek bir cesaret. Birincisine Franszca bir deyimle
coup d'oeil (bir bakta olaylar kavrama yetenei, nfuzu nazar), ikincisine
kararllk denir.
arpma savan btn dikkatleri zerine eken en karakteristik bir olaydr;
te yandan, zaman ve mekan da arpmann nemli unsurlardr; sratli
kararlar vermek durumunda olan svarinin ordunun balca snf olduu
dnemlerde bu zellikle byleydi. Sratli ve doru bir karar fikri bylece bu iki
unsurun deerlendirilmesinden domutur. Bu fikri ifade etmek iin, sadece
gzle yaplan deerlendirmeler iin kullanlan bir deyim benimsenmitir. Bir ok
sava sanat retmenleri ona bu nedenle bu snrl anlam vermilerdir. Ama
zamanla coup d'oeil icra annda verilen btn doru kararlar iin, rnein en
isabetli saldr noktasn bulmak, v.b. gibi kararlar iin kullanlmaya
balanmtr. Bylece coup d'oeil deyince artk sadece grme organmz olan
maddi gz deil, daha ok akl gzn anlar olduk. Tabii bu deyim, ifade ettii
eyin kendisi gibi, daha ziyade taktik alanda nemli bir yer tutar; ancak strateji
alannda da az ok nemli saylabilir, nk stratejide de abuk kararlara sk
sk ihtiya grlr. Bu kavram, coup d'oeil deyiminin dellet ettii fazla mecazi
ve snrl muhtevasndan syracak olursak, sradan bir akln ya hi gremedii
ya da ancak meseleyi uzun boylu inceledikten ve zerinde derin derin
dndkten sonra grd bir gerei hemencecik kavrama yeteneinin (srati
intikalin) kastedildiini syleyebiliriz.
Kararllk cesaretin zel bir duruma uygulanmasdr; bir karakter zelliine
dnrse, bir zihin alkanl halini alr. Burada sz konusu olan maddi tehlike
karsndaki cesaret deil, sorumluluklar karsnda, yani bir anlamda manevi
tehlike karsnda gsterilen cesarettir. Buna Franszcada courage d'esprit*
denir, nk zihnin mahsul olduu kabul edilir; oysa aslnda her trl cesaret
zihnin deil, mizacn bir zelliidir. Sadece zeka cesareti gerektirmez: nitekim en
zeki insanlarn ou zaman cesaretten yoksun olduklarn grrz. Zeka nce
cesaret duygusunu uyandrmal, sonra da onu beslemeli ve desteklemelidir,
nk nazik ve kritik durumlarda insan dncelerinden ok duygular ile
hareket eder.
Kararlla, drtlerimiz bize yol gstermeye yetmedii zaman, phenin
azaplarn ve teredddn tehlikelerini gidermek grevini vermi bulunuyoruz.
Geri konuma dilinde kararllk szcn, tehlikeli ilerden holanmak,
kahramanlk, cret, gzpeklik gibi eitli anlamlarda kullanrz. Fakat bir
kimse, ister sbjektif ister objektif, ister doru ister yanl olsun, yeterli
etkenlerle harekete gemise, artk onun kararllndan bahsetmeye mahal
yoktur, nk o zaman kendimizi onun yerine koymu ve onda mevcut olmayan
phelerin varln kabul etmi oluruz.
Burada sadece kuvvetten veya zayflktan bahsedebiliriz, baka hi bir eyden
deil. Bilgilik taslayarak konuma dilinde raslanlan bu kk yanll mesele
yapmak ve bu konuda bir polemik amak niyetinde deiliz; bunlar sadece haksz
itirazlar nlemek iin hatrlattk.
phe halini ortadan kaldran bu kararllk ancak zekann eseri olabilir, daha
dorusu zekann zel bir eiliminden doar. stn bir zeka ile elverili
duygularn birlemesi kararll oluturmaz. Baz insanlar en etin sorunlar
karsnda byk bir kavrama yetenei gsterdikleri ve byk sorumluluklar
yklenmekten de kanmadklar halde, g durumlarda karar vermek
kabiliyetinden yoksundurlar. Cesaretleri ve zekalar aralarnda ibirlii
yapmayan ayr eylerdir, onun iin kararllk diye bir ey kmaz ortaya.
Kararllk cesaretin zorunluluunu gsteren ve iradeyi etkileyen akln eseridir.
Gl kafalarda kararll oluturan ey, insann tm korkularn, zaaflarn ve
tereddtlerini yenen zekann bu son derece zel eilimidir. Onun iin vasat bir
zekaya sahip olan insanlar, kanmzca, hi bir zaman kararl olamazlar. Baz g
durumlarda tereddt etmeden harekete getikleri olur; ama bunu dnmeden
yaparlar, dnmeden hareket eden bir insann ise kararszlk iinde
bocalamayaca aktr. Zaman zaman baarl da olabilir. Ama tekrar edelim ki,
askeri dehann varln gsteren, elde edilen sonularn ortalamasdr.
Bu iddiamz, son derece kararl fakat hi bir dnce derinlii olmayan pek ok
hafif svari subaylar tanm kimselerce yadrganabilir. Ancak onlara unu
hatrlatalm ki, burada sz konusu plan derin dnebilme yetenei deil,
zeknn zel bir eilimidir.
Evet, biz kararlln zekann zel bir eilimine bal olduuna, bunun da parlak
bir kafadan ok kuvvetli bir kafaya vergi olduuna inanyoruz. Kararlln bu
oluumunu dorulamak iin unu da ekleyelim ki, kk bir rtbede iken en
byk kararll gstermi olan pek ok insanlarn daha yksek bir mevkiye
geer gemez bu yeteneklerini yitirdiklerinin pek ok rnekleri vardr. Karar
vermek ihtiyacn hissettikleri halde, bir hata yapmann tehlikelerini sezerler ve
grevlerine alk bulunmadklarndan zekalar balangtaki gcn kaybeder;
bu kararszln dourduu tehlikenin farkna vardklar lde korkaklklar
daha da artar, eskiden akllarna estii gibi hareket etmeye alm olduklarndan
elleri ayaklar kesilir.
Coup d'oeil ve kararllktan sz almken, bunlara yakn bir zellik olan
soukkanllktan da bahsedelim. Beklenmeyenin o kadar geni bir yer tutuu bir
alanda soukkanlln rol byktr, nk soukkanllk beklenmeyenin
stesinden gelmenin stn bir biimidir. Umulmadk bir sze verilen karlktaki
hazrcevapl nasl takdir ediyorsak, birdenbire ortaya kan bir tehlikeye
abucak are bulmak eklinde tecelli eden soukkanll da ylesine takdir
ederiz. Yerinde olmak artyla bu hazrcevapln ya da bulunan arenin
olaanst bir ynnn bulunmamas nemli deildir. nk uzun uzun
dnldkten sonra yaplan bireyin veya sylenilen bir szn bizi fazla
etkilememesine karlk, zekann ani bir kprts houmuza gidebilir.
Soukkanllk deyimi, zekann i] salad yardmn kolayln ve abukluunu
ok uygun bir biimde ifade etmektedir.
nsana vergi bu asil nitelik bir zihin zellii mi yoksa dengeli bir yaradln
belirtisi midir? Bu duruma gre deiir, ancak soukkanllkta herhalde her
ikisinin de pay vardr. Hazrcevaplk daha ziyade bir srati intikal iidir;
beklenmedik bir tehlike karsnda uygun bir are bulmak ise daha ziyade
dengeli bir mizac, salam bir kafa yapsn gerektirir.
Sava ortamn oluturan drt unsura, yani tehlike, fiziki aba, belirsizlik ve
tesadf unsurlarna toplu bir bak atfedecek olursak, bu huzur bozucu ortam
iinde gven ve baar ans ile ilerleyebilmek iin byk bir fizik ve moral gce
ihtiya bulunduu kolayca anlalr. Askeri yazarlar ve tarihiler artlarn
dourduu deiik durumlara gre, bu gce enerji, dayankllk, sebat, karakter
ve zihin kuvveti adn verirler. Kahramanln btn bu belirtilerine, artlara gre
deien bir irade gc gzyle baklabilir ve aslnda ayn ey olduklar
sylenebilir; ancak aralarndaki yakn ilikilere ramen, bu manevi nitelikler tek
bir zellie indirgenemez. Onun iin bunlar, srf karlkl ilikilerini ortaya
karmak iin de olsa, biraz daha yakndan incelemeyi uygun buluyoruz.
Fikirlerimizi akla kavuturmak iin, ilk nce u noktay belirtelim ki,
komutann bu manevi gcne ister arlk, ister ans, ister diren diyelim, veya
baka ne ad verirsek verelim, bu ancak ok kk bir lde dmann
hareketine, direnmesine veya basksna baldr. Dmann faaliyeti komutan
ancak bir insan olarak dorudan doruya etkiler, yaksa onun komutan sfatyla
giriecei hareketi etkilemez. Dman iki saat yerine drt saat direnirse,
komutan iki saat yerine drt saat tehlikede kalr. Bu komutann rtbesi
ykseldike nemi azalan bir keyfiyettir. Bakomutan iin bunun ne nemi
olabilir? Hi!
kincisi, dmann mukavemeti komutan dorudan doruya etkiler, nk
mukavemet uzadka ara kayplar artacak ve bu da komutana sorumluluk
ykleyecektir. te komutann irade gc ilk kez bu vesile ile, bu endie verici
dnceler nedeniyle snanm olacaktr. Fakat btn bunlara ramen, bu
komutann tamak zorunda bulunduu yklerin en ar olmaktan uzaktr,
nk bunun hesabn ancak kendisine kar vermek durumundadr. Fakat
dman mukavemetinin btn dier etkileri, komutann emri altnda bulunan
askerler zerinde kendilerini gsterecek ve geri teperek komutana yklenecektir.
Askerle cesur ve moralleri yksek olduu srece, komutan amacn
gerekletirmek iin nadiren byk bir irade gc gstermek zorunda kalacaktr.
Fakat glkler meydana kar kmaz -ki byk muharebelerde bu
kanlmazdr- iler artk iyi yalanm bir makina gibi yolunda gitmez, yani her
ey kendiliinden olmaz. Tersine, makinann kendisi diren gstermeye balar ve
ite bu direnci krmak komutan hesabna byk bir irade gcn gerekli klar.
Kimi askerlerde sk sk byle bir eilime raslanrsa da, itaatsizlik ve kar gelme
bu direncin tek nedeni deildir. Btn maddi ve manevi glerin zlmesi,
bunun yaratt genel knt, kanl fedakarlklarn komutann nce kendinde
sonra btn adamlarnda yenmek zorunda olduu yrekler acs grnts,
kendisine dorudan doruya ya da dolayl olarak intikal ettirilen btn o
izlenimler, duygular, kukular ve zlemler: ite makinann bozulduu asl
bunlardan belli olur. Erlerin gc birbiri ardndan ktke, iradeleri artk bu
gc korumaya yetmedike, kitlelerin tm i direncinin arl komutann
omuzlarna yklenir, btn arlk komutann iradesine biner. Komutann
kalbindeki ate, kafasndaki kvlcm artk hi durmadan btn teki askerlerin
cesaretini kamlamak, kalplerindeki umut n yeniden yakmak zorundadr.
Ancak bu grevini gerei gibi yerine getirebildii lde kitlelerin kontroln
elinde tutabilecek, onlarn banda kalabilecektir. Kendi cesareti bakalarnn
cesaretini krklemeye yetmezse, kendisi de kitlelerin seviyesine decek,
tehlikeden kaan ve utan nedir bilmeyen hayvan tabiatnn aalk
bataklklarna saplanacaktr. te byk eyler yapmak isteyen bir komutann
cesareti ve moral gc ile omuzlamak zorunda bulunduu glkler! Bu
glkler komutann emrindeki birliklerin bykl ile orantl olarak artar;
ykn altndan kalkabilmek iin, bu kuvvetlerin komutann rtbesi ne kadar
yksekse o kadar ok olmas gerekir. Hareketteki enerji bu hareketi meydana
getiren saikin kuvvetini ifade eder, bu saik ister akl ister duygusal olsun.
Bununla birlikte, byk bir kuvvet gsterisinin sz konusu olduu hallerde
duygusal etkenler genellikle eksik olmaz.
Muharebenin etin abas iinde insan kalbini dolduran asil duygularn en gl
ve en devamlsnn an ve eref ihtiras olduunda kuku yoktur. Alman dili her
nedense "Ehrgeiz" (erefe susamlk) ve "Kuhmsucht" (an peinde koma) gibi
iki yerici deyim kullanarak bu konuda biraz insafsz davranm, aslnda vgye
layk olan bu tutkuyu kmsemitir. Ruhun bu byk zlemlerinin ktye
kullanlmas kukusuz en ok savata insanla kar isyan ettirici sular
ilenmesine, korkun hakszlklara yol amtr; ama buna ramen bu duygular,
kkenlerine baklacak olursa, insan tabiatnn en asil duygulardr ve sava
zamannda bu dev csseye bir ruh veren canlandrc etkenlerdir. Baka
duygular daha yaygn olabilirlerse de, ve bunlardan bazlar -vatan ak, bir fikre
fanatik bir ballk, intikam ve her trl cokunluk gibi- daha yksek
grnebilirlerse de, hi biri an ve eref tutkusunun yerini tutmaz. Szn
ettiimiz dier duygular genellikle byk kitleleri harekete geirebilirler ve
coturabilirler, ama liderde arkadalarndan daha byk iler baarmak
arzusunu uyandrmazlar; oysa bu arzu, mevkiinin adam olmak isteyen bir lider
iin vazgeilmez bir arttr. Bu teki duygular, ihtiras gibi, liderin ynettii askeri
hareketi kendi z mal saymasn salamazlar: ihtirastan yoksun bir lider onu en
iyi ekilde kullanmaya, bir tarla gibi aln teriyle srmeye ve rnn mmkn
olduu kadar bereketli olmas iin zenle ekmeye almaz. Oysa, en kk
rtbelisinden en byk rtbelisine kadar her komutann ortak mal olmas
gereken bu zlemler, bu enerji, bu rekabet ruhu, bu itici unsurlardr ki, bir
ordunun etkinliini arttrr ve zaferini hazrlar. Ve bunlarn hepsinin ba olan
insana gelince, soruyoruz: htirastan yoksun byk bir komutan, byk bir
sava lideri hi grlm mdr? Byle bir eyi dnmeye bile imkan var
mdr?
Dayankllk veya metanet tek bir darbenin etkisine kar iradenin direnme
gcn ifade eder; sebat ise sre ile ilgilidir. Bu iki deyim arasnda ne kadar
yakn bir benzerlik bulunursa bulunsun, hatta biri ok zaman dieri yerine
kullanlsa bile, ikisini birbirine kartrmamak gerekir, nk bir tek iddetli
darbeye kar koyan dayankllk sadece kuvvetli bir duygudan ileri gelebildii
halde, sebat daha ziyade zeknn desteini gerektirir. Gerekten de, bir hareket
ne kadar uzarsa, o kadar hesapl ve planl olduu anlalr ve sebat da gcn
ksmen bundan alr.
Ruh kuvvetine veya his kuvvetine daha yakndan bakacak olursak, ilk akla gelen
soru u olur: Bundan neyi anlamak gerekir?
Bu elbette duygularn veya tutkunun ifadesinde grlen iddet deildir, nk
byle bir ey dil kurallarna aykr olurdu. Bundan anlalmas gereken, en
iddetli heyecann ortasnda, en kuvvetli ihtiraslarn kasrgasnda bile akln
sesine kulak vermek yeteneidir. Bu yetenek sadece zek kuvvetine mi baldr?
Bundan emin deiliz. stn bir zekya sahip insanlarn zaman zaman
kendilerine hakim olamamalar hi bir ey kantlamaz, nk kendi kendine
hakim olabilme belki zel bir zek biimini, geni olmaktan ziyade gl bir
zeky gerektirir. En iddetli heyecan anlarnda bile serinkanllmz muhafaza
edebilme ve aklmzla hareket edebilme yeteneinin, kendine hakim olma
dediimiz yetenein dorudan doruya insann tabiatndan geldiini sylersek
belki geree daha ok yaklam oluruz. Bu aslnda yrekli ve gl insanlarda
tutkularn taknln, onlar yok etmeden dengeler. Akln hakimiyetini salayan
sadece bu dengedir. Bu dengenin kendisi de onur duygusundan, soylu bir
gururdan baka bir ey deildir. nsan yaradlnn gerei olarak en zor
durumlarda bile akl ve muhakeme kabiliyetinden nasibi olan bir varlk gibi
hareket etmek ister. O halde diyebiliriz ki yrekli ve gl bir insan, en iddetli
heyecanlarn etkisinde bile dengesini kaybetmeyen bir insandr.
nsan tabiatlarnn eitliliine bir gz atacak olursak, ilk nce lenfatik veya
tasasz dediimiz duygusal ynleri ok zayf insanlara raslarz.
Daha sonra, ok duygusal fakat duygular hi bir zaman belirli bir dereceyi
amayan insanlar gelir ki, bunlara da hassas fakat, sakin deriz.
nc olarak, ok kolay heyecanlanan, duygular saman alevi gibi abucak
parlayp snen insanlar vardr.
Drdnc ve son olarak da, olur olmaz eylerden heyecanlanmayan, duygular
abucak ve birdenbire deil, yava yava alevlenen fakat bir kere uyannca da
gt ve srekli bir nitelik tayan insanlara raslarz. Bunlar kuvvetli, derin ve
gizli tutkular olan insanlardr.
nsanlar arasndaki bu karakter farklar belki insan organizmasna hkmeden
fiziki glerin snrnda yatmakta ve sinir sistemi dediimiz, bir yandan maddeye
bir yandan ruha yaklaan kark organizmaya bal bulunmaktadr. Ama biz,
snrl felsefi yeteneklerimizle bu karanlk dehlizlere girmekten kanacaz.
Ancak bu farkl karakterlerin askeri harekt zerindeki etkileri stnde bir an
durmak ve bunlardan ne lde byk bir karakter kuvveti beklenebileceini
gstermek belki yararl olacaktr.
Tasasz bir insan kolay kolay dengesini kaybetmez, ancak her trl enerji
yokluunu kukusuz bir karakter kuvveti sayamayz. Bununla birlikte, sava
zamannda bu trl insanlarn, srekli istikrarlar nedeniyle, tek yanl da olsa,
belirli bir yetenekten yoksun olduklar sylenemez. Eylemin mspet saiki, yani
itici g, dolaysyla faaliyet ou zaman eksiktir bu gibi insanlarda, ama
yaptklarn da hi bir zaman yzlerine gzlerine bulatrmazlar.
kinci kategorideki insanlarn zellii, kk eyler karsnda kolayca tepki
gsterdikleri halde byk olaylar karsnda hemen panie kaplmalardr. Bu tip
insanlar zor durumda bulunan birisinin hemen yardmna komaktan geri
kalmazlar, fakat btn bir milletin felaketi onlar harekete geirecek yerde
sadece bellerini bker.
Savata bu insanlar ne faaliyet gstermekten ne de dengelerini muhafaza
etmekten geri kalmazlar, ama hi bir zaman, gl bir zeknn rehberlii
olmadka, byk bir i baaramazlar. Kuvvetli ve bamsz bir zek ise bu tip
bir yaradlla nadiren badar.
Pratik hayata bile kolay intibak edemeyen fkeli, abuk parlayan mizalar savaa
hi gelmezler. Geri itici glerinin iddeti bir avantaj saylabilirse de, bunlarda
istikrar yoktur. Bununla birlikte, bu insanlarn duygusall cesarete ve hrsa
ynelirse, kk rtbelerde bazen yararl olabilirler, nk kk rtbeli
komutanlara tevdi edilen sava hareketleri genellikle ksa sreli olur. Bu gibi
hallerde cesaretli bir karar, ruh kuvvetinin tek bir atlm ou zaman yeterli
olabilir. Cretli bir saldr, yrekten gelen bir "ileri!" komutu bir ka lhzann
iidir; halbuki sava alannda iddetli bir karlama btn bir gn srebilir, bir
seferin sresi ise bir yl bile gerebilir.
Duygularnn iddeti yznden bu tip insanlar dengelerini muhafaza etmekte iki
misli glk ekerler. Onun iin sk sk serinkanllklarn kaybederler, bu da
savata en byk kusurdur. Ancak ar derecede hassas ve heyecanl insanlarn
hi bir zaman gl olamayacaklarn, yani iddetli bir duygunun etkisi altnda
kaldklar zaman hi bir ekilde dengelerini muhafaza edemeyeceklerini iddia
etmek deneylere aykr olur. Genel kural olarak soylu bir yaradla sahip
olduklarna gre, niin haysiyetlerine dkn olmasnlar? Bu duygudan
nasipleri olmad sylenemez, ancak ou zaman etkili olmak frsatn
bulamazlar. lk taknlk getikten sonra, genellikle kuvvetli bir aalk
duygusunun kurban olurlar. Eitimle, ya da tecrbe ile ve kendi kendilerini
yoklayarak erge kendilerine fazla gvenmemeyi ve anlarnda ilerinde tadklar
zt kuvvetlerin farkna varmay renirlerse, onlar da byk bir ruh kuvvetine
sahip olduklarn ispat edebilirler.
Nihayet kolay kolay heyecanlanmayan fakat bir kere heyecanlannca da
duygular iddetle coup kabaran insanlar vardr; bunlarla ncekiler arasndaki
fark, kor ile alev arasndaki farkn ayndr. Bunlar, dev gleri sayesinde,
muazzam kitleleri harekete geirmeye en ok muktedir olan insanlardr.
Duygular kitlelerin hareketine benzer: yava fakat kar konulmas imknsz.
Bu insanlar, bundan ncekiler gibi, duygularnn etkisinde kalmaya ve sonradan
yzleri kzaracak ekilde kendilerinden gemeye ok daha az namzettirler, ama
bunlarn da dengelerini hi bir zaman kaybetmediklerini veya kr bir tutkunun
kurban olmadklarn iddia edecek olursak deneyler bizi bir kez daha yalanlar.
Aksine, gururdan ve kendilerine hakim olmak yeteneinden yoksun olduklar, ya
da bu duygular yeteri kadar arlk tamad takdirde, balarna gelecek
budur.
Uygar olmayan milletlere mensup byk adamlarda bunun rneklerine sk sk
raslanr. nk entelektel seviyenin dkl daima tutkularn hakimiyeti
iin elverili bir ortam yaratr. Fakat yksek bir uygarla sahip milletlerin en
kltrl snflar arasnda da bunun pek ok rneklerine raslamak mmkndr.
Orta alarda ruhsatsz avcnn ormanlarda koan geyie zincirlenmesi gibi bu
insanlar da ihtiraslarnn cokusu ile oradan oraya srklenip dururlar.
Bir kez daha tekrar edelim: irade gc, iddetli duygulardan baka bir ey
tanmayan insana deil, en kuvvetli heyecanlarn etkisi altnda bile nefsine
hakim olmasn bilen ve kalbini kasp kavuran kasrgaya ramen muhakeme
yeteneini ve inanlarn kaybetmeyen, frtnaya tutulan bir gemideki pusulann
ibresi gibi saduyusu hi bir zaman amayan insana vergidir.
Karakter kuvveti, ya da sadece karakter, inanlara smsk bal kalmay,
inanlarnda hi bir zaman sarslmamay ifade eder: bu inanlar ister bizim z
yargmzn ister bakalarnn yargsnn mahsul olsun, ister prensiplere,
fikirlere, geici esinlere dayansn, ister akln baka bir faaliyetinin eseri olsun.
Kukusuz bu tr bir salamlk, inanlarn kendileri sk sk deiiyorsa sz
konusu olamaz; bu deiiklikler mutlaka d etkenlerden ileri gelmeyebilir. Kendi
z zekamzn srekli faaliyetinin rn olabilirler, bu da kukusuz belirli bir
istikrarszla dellet eder. Her dakika fikir deitiren bir insan elbette hi bir
zaman karakter sahibi bir insan saylamaz, bu deiiklikler sadece i etkenlere
bal olsa bile. Dolaysyla bu yetenek istikrarl inanlar gerektirir. Bunun da
eitli nedenleri vardr. Bu inanlar insann iine kkl olarak yerlemi, bu
itibarla da deimeleri sz konusu olmayan akseik, berrak inanlar olabilecei
gibi, entelektel faaliyetin eksiklii yznden deimeyen inanlar da sz
konusu olabilir; tembel ve tasasz insanlarda bu duruma sk sk raslarz. te
yandan, zihnin egemen bir ilkesinden doan kesin bir iradi hareket her trl fikir
deiikliine bir lde engel olabilir. Oysa savata, ruhun maruz bulunduu
iddetli izlenimlerin okluu ve btn inanlarmz, btn bilgilerimizi altst
eden phe nedeniyle, insan tuttuu yoldan saptran ve hem kendisinden hem
bakalarndan kukulanmaya iten etkenler insan faaliyetlerinin baka her hangi
bir alannda olduundan ok daha fazladr.
Iztrap ve tehlikenin yrek paralayc manzaras, fikri inanlarn kolayca
stesinden gelen duygular yaratr; ve her tarafa yaylan alacakaranlk iinde
gr derinlii ve berrakl o kadar azalr ki, bu deiiklikleri anlamak ve
balamak daha kolay olur. Eylemlerimiz ancak tahmin veya sezgi yolu ile
varlan gereklere dayanr. Onun iindir ki, savata gr ayrlklar ok daha
byk olur ve her yandan kopup gelen izlenimler durmadan inanlarmz sarsar.
En vurdumduymaz bir insan bile bunlara kar kendisini savunamaz, nk bu
izlenimler o kadar kuvvetli, o kadar canldr ki, durmadan hem aklmz hem
duygularmz bombardman ederler.
Yksek bir gr asndan hareket ederek eyleme yn veren genel fikir ve ilkeler
ancak derin ve berrak bir muhakeme yeteneinin mahsul olabilirler, ve derhal
karara balanmas gereken konular bu ilkeler karsnda, tabir caizse, askya
alnm olur. Ama ite asl zorluk, o anda aklmza gelen eitli fikirlere ve
olaylarn ters akna ramen nceki dnce ve yarglarmzn sonularna
smsk bal kalmaktadr. zel durumlarla ilkeler arasnda, ou zaman gzle
grlr bir mantki sonular zinciri ile kapatlamayacak bir mesafe vardr. te o
zaman insann kendisine gvenmesi ve biraz da pheci olmas byk yararlar
salar. Burada yaplacak i, her trl dnceden bamsz olarak onu kontrol
eden emredici bir prensibe bavurmaktr; bu prensip, phe halinde ilk
fikrimizde srar etmemizi ve kuvvetli bir inan bizi buna zorlamadka fikrimizi
deitirmememizi emreder. Uzun sreden beri denenmi prensiplerin stn
gereine olan sarslmaz inancmz, o anda cereyan eden geici olaylarn btn
iddetlerine ramen grndklerinden daha az nemli olduklar gereini
unutmamz nleyecektir. pheli hallerde nceki inanlarmza tanyacamz
bu ncelik ve onlara bal kalmz sayesinde giriimlerimiz, karakter dediimiz
eyi meydana getiren istikrar ve tutarlla kavumu olur.
Dengeli bir mizacn karakter kuvvetine ne lde katkda bulunduunu anlamak
kolaydr. Onun iin byk bir moral gce sahip olan insanlar genellikle karakter
sahibi olan insanlardr.
Karakter gcnden sz etmiken, onun soysuzlam bir ekli zerinde de
durmamz gerekir: inatlk.
Belirli durumlarda karakterin nerede bittiini ve inatln nerede baladn
saptamak genellikle ok zordur. Buna karlk, ikisi arasndaki soyut fark tayin
etmek o kadar zor deildir.
natlk bir zek eksiklii deildir; stn bir muhakeme yeteneine boyun
ememekte direnmeyi tanmlayan bir deyimdir. Bunu da zekya mal etmek
yanltr, nk zek muhakeme yeteneinden baka bir ey deildir. natlk
mizaca ait bir kusurdur. radenin bu bir eit eilmezlii, her trl kar fikre
kar bu tahammlszlk aslnda bencilliin zel bir biiminden baka bir ey
deildir. nat insan sadece kendi ruhi faaliyetlerinin emirlerine uyar ve
bakalarnn da sadece bu emirlere uymasn ister. Buna bir eit kendini
beenmilik de diyebilirdik, ama aslnda bunun da tesinde bir eydir. Kendini
beenmilik d grnle yetinir, oysa inatlk bir ehvettir.
O halde, somut grlere kar direnme daha salam temellere dayanan bir
inancn veya daha stn bir prensibe balln sonucu deil de, sadece bir kar
kma hevesinin mahsul olduu takdirde, karakter kuvvetinin inatla
dntn syleyebiliriz. Bu tanmlamann, yukarda belirttiimiz gibi, pratik
yarar pek yoksa da, hi deilse inatl karakter kuvvetinin daha youn bir
biimi olarak grmemize engel olacaktr. Geri ikisi birbirine paralel, birbirine
yakn eyler gibi grnrlerse de, aslnda bambaka eylerdir; hatta inatlk
karakter kuvvetinin daha youn bir biimi olmaktan o kadar uzaktr ki, zek
eksiklii yznden karakterleri de zayf olan ok inat insanlara sk sk raslarz.
ok byk bir askeri komutann bu sekin vasflarnda, miza ile zeknn
ibirlii yapmalarn salayan nitelikleri bylece grdkten sonra, imdi de sava
faaliyetinin bir baka zellii zerinde durmamz gerekiyor. Bu ok belirgin
olmasna ramen belki savan en nemli zellii deildir, nk sadece zihni
yeteneklere ihtiya gsterir, insann mizac ve duygusal yaps ile pek ilgili
deildir. Sava ile arazi, yani lke veya toprak arasndaki balantdan sz etmek
istiyoruz.
lk nce bu balantnn srekli olduunu, rgtlenmi bir ordu tarafndan
giriilen bir sava harektnn belirli bir yerin dnda cereyan ettiini tasavvur
etmeye imkan bulunmadn belirtelim. kinci olarak, bu iliki, tm kuvvetlerin
harektn deiiklie uratt ve bazan da tamamen deitirdii iin byk bir
nem tar. ncs, belirli bir mevkiin en kk ayrntlarn
ilgilendirebilecei gibi, lkenin en geni sahalarn da kapsayabilir.
Bundan kan sonu udur ki, bir yandan sava, br yandan arazi ve lke
arasnda mevcut iliki savaa ok zel bir nitelik baheder. Bu unsurlarla ilgili
dier beeri faaliyetleri dnecek olursak -bahvanlk, tarm, inaat, su ileri,
madencilik, avclk, orman iletmecilii gibi- bunlarn hepsinin ok snrl bir
alana inhisar ettiklerini, bu itibarla bu alan, ksa bir zamanda yeteri kadar
kesinlikle yoklamann mmkn bulunduunu grrz. Fakat savata komutan,
iinde harekta giritii alan mttefiki saymaldr. Bu alan gzleriyle lp
bimesine, ne kadar iddetle arzu ederse etsin batan baa yoklamasna ve
durmadan meydana gelen deiiklikler nedeniyle tam olarak tanmasna ve
kefetmesine imkn yoktur. Kukusuz dman da genellikle ayn durumdadr;
ama zorluk, iki taraf iin ayn da olsa, yine zorluktur ve yetenei veya tecrbesi
sayesinde onu yenmeyi baaran taraf daha elverili bir duruma geer; bundan
baka, bu zorluk ancak genel olarak iki taraf iin eittir, yoksa zel durumlarda
bu mutlaka yle olmayabilir, hatta bu durumlarda genellikle taraflardan biri
(savunmada olan taraf) araziyi teki taraftan daha iyi bilir.
Bu ok zel gl yenmek kendine zg bir zihni yetenek ister ki, buna, biraz
dar bir deyim de olsa (Ortsinn) (yn tayini sezgisi) diyoruz. Bu, her hangi bir
lkenin veya blgenin geometrik durumunu sratle kavramak ve bylece her
zaman kolaylkla yolunu bulmak yeteneidir. Bunun bir hayal etme ii olduu
aktr. Bu idrak kukusuz ksmen gzle ksmen zek ile elde edilir. Zekmz,
bilime ve deneye dayanan muhakemenin destei ile eksik olan tamamlar ve bu
gzle grlene eklenince bir btn meydana gelir. Ancak bu btnn zihnimize
canl bir ekilde yansyabilmesi, bir resim halini alabilmesi iin, beynimize izilen
bir harita rnei sabit kalabilmesi ve teferruatnn durmadan kopup ayrlmamas
iin, hayal gc dediimiz bir zihni yetenee ihtiyacmz vardr. Eer bir byk
air veya ressam ilham perisine byle bir grev ykledik diye alnacak olursa,
uyank bir orman korucusunun birinci snf bir hayal gcne sahip olabilecei
iddias karsnda omuz silkerse, hemen syleyelim ki bu deyimi burada ok
snrl bir anlamda kullanyor, hayal gcne ok mtevazi bir grev yklyoruz.
Ama bu hizmet ne kadar kk bir hizmet olursa olsun, yine de bir doa vergisi
olmak gerekir. nk bu nitelikten hi nasibimiz olmazsa, her eyi yerli yerinde,
berrak ve tutarl bir ekilde, sanki gzmzn nnde imi gibi grmek
imkanszlar. Geri kuvvetli bir hafzann bu konuda ok yararl olacan kabul
ediyoruz; ama acaba hafza zerk bir yetenek midir, yoksa eyay gzmzn
nnde canlandrabilme yeteneinin bir sonucu olarak m bunlar hafzamzda
daha kolaylkla tespit edilebilmektedir? te hakknda kesin bir yargya
varmaktan sakndmz bir sorun, nk bu iki zihni melekeyi ayr ayr
dnmek bize bir ok bakmlardan olduka zor grnmektedir.
Alkanlk ve tecrbenin, kavrama yetenei ile birlikte bu konuda byk bir rol
oynadnda kuku yoktur. nl Fransz mareali Luxembourg Dknn
levazm reisi Puysegur, bu konuda kendine gvenmediini, parolay getirmek iin
uzaa gitmek gerektiinde her seferinde yolunu ardn syler.
Bu yeteneinin kullanlma alan rtbenin ykselmesi ile orantl olarak geniler.
Bir hafif svari veya avc eri da tepe aarak komutasndaki devriye kolunu sevk
ve idare edebilmelidir. Bunun iin bir ka keif iareti bilmesi ve vasat bir
kavrama yeteneine sahip olmas yeter. Oysa, bir komutann bilgi dzeyini bir
eyaletin ya da bir lkenin tm corafyasn kapsayacak ekilde geniletmesi; yol
boylarnn, akar sularn, dalarn, tepelerin durumunu gznn nnde
canlandrabilmesi ve bu arada ayrntlara ilikin yn tayini sezgisini da
kaybetmemesi gerekir. Kukusuz eitli kaynaklardan edinecei bilgiler,
haritalar, kitaplar, muhtralar kendisine harektn ana hatlarn tayin etmek
konusunda geni lde yardmc olacaktr; ayrca ayrntlara ilikin konularda
kararghnn, kurmaynn yardmlarndan yararlanacaktr. Bununla birlikte,
lkenin corafi yapsn abuk ve net bir ekilde kavrayabilmesi iin gerekli
yetenein ilerini geni lde kolaylatraca, harekt daha salam bir eklide
yrtmesini salayaca, onu daha bamsz klarak bir eit manevi
beceriksizlikten kurtaraca phe gtrmez.
Kald ki, sava sadece bu yetenek bakmndan hayal gcnden medet ummak
durumudadr. Yoksa genel olarak bu biraz haar ve kaprisli ilham perisinin
kendisine faydasndan ok zarar dokunur.
Bylece, sava faaliyetinin insana ykledii grevlerin gerei olan zihni ve ruhi
melekelerin hemen hemen hepsini gzden geirmi bulunuyoruz. Zek her yerde
ibirliine iddetle ihtiya bulunan bir kuvvet olarak ortaya kmaktadr. Bu da,
sekin zihni yeteneklere sahip olmayan insanlarn, basit ve fazla karmak
olmayan hareketlerden ibaret gibi grnen sava faaliyetini niin stn bir
baar ile yrtemeyeceklerini izah etmektedir.
Bir kere buna inandktan sonra, artk dman mevziinin evrilmesi gibi binlerce
defa grlm olaan bir eyi ve buna benzer daha baka ileri byk bir
entelektel abay gerektiren baarlar olarak grmeye lzum kalmaz.
Genellikle sade ve iyi bir askeri, dnen bir beynin, zengin fikirler ve bulularla
dolu parlak bir zeknn, gz kamatrc bir kltrn tam tersi olarak grmeye
almzdr. Bu btn btn temelden yoksun bir yaktrma deildir; ancak iyi
bir asker olmak iin sadece cesaretin yeterli olduunu, belirli bir beyin faaliyet
ve yeteneinin hi gerekli olmadn kantlamaz. Yeteneklerini aan mevkilere
ykseldiklerinde btn enerjilerini ve hareket kabiliyetlerini kaybeden insanlara
sk sk raslandn bir kez daha hatrlatalm; ancak okuyucularmz u noktay
da hi bir zaman unutmamaldrlar ki, biz burada stn ve olaanst
baarlardan, sahiplerine kendi dallarnda an ve eref getiren sekin
hizmetlerden bahsediyoruz. Bu itibarla, savata her komuta kademesi, gerekli
zihni yetenein, an ve erefin kendine zg olann yaratr.
Bir komutan, yani btn bir savan belirli bir sava sahnesinin bana getirilmi
olan general ile dorudan doruya onun emri altnda bulunan yardmcs
arasnda derin bir uurum vardr. u basit nedenle ki, komutan yardmcs
stn bir otoritenin ynetim ve denetimine ok daha yakndan baldr, ve bu da
onun kendine zg zihni faaliyetlerinin alann geni lde daraltr. Kamu
oyunda, entelektel stnln ancak en yksek mevkii igal eden komutana
vergi olduu, daha aa rtbe ve mevkilerde ise vasat bir zeknn yeterli olduu
kansn yaratan ite budur. O kadar ki, silah altnda salarn aartm olan
fakat tek ynl ve tekdze ilerle megul olduu iin zihni melekeleri bir lde
zaafa uram bulunan bir korgenerali bunan biri sayanlara, ve cesaretine
hayranlk duymakla birlikte basitliini alaya alanlara sk sk raslamak
mmkndr. Bizim buradaki amacmz bu yiit insanlarn davasn savunmak
ve kaderlerini iyiletirmeye almak deildir; bunun ne mutluluklarna ne de
etkinliklerine bir katks olur. Biz sadece olaylar olduu gibi gstermek, ve
savata kafasz bir kabadaynn byk eyler baarabilecei yolundaki yaygn bir
kanya kar okuyucularmz uyarmak istiyoruz.
Madem ki, bizim kanmza gre, en alt kademedeki komuta mevkileri bile stn
zek yeteneklerini gerektirmekte ve bu yetenekler rtbeler ykseldike
artmaktadr, bir orduda ikinci snf grevleri yerine getiren ve bunu onurlarna
yakr bir ekilde yapan kimseler hakknda bambaka bir gre sahip olmamz
doaldr. Bunlarn; bilgisi ok engin bir adamn, kalemini kullanmasn bilen bir
i adamnn ya da konferanstaki bir Devlet adamnn yanndaki sadeliklerine
aldanmamak gerekir, nk pratik zeklar ok stn olabilir. Kukusuz baz
insanlarn layk olmadklar yksek mevkilerde, daha aa kademelerde
kazanm olduklar an ve hreti muhafaza ettiklerine zaman zaman raslarz;
ancak onlardan ok ey beklemezsek ve noksanlarnn ortaya kmasna frsat
vermezsek, kamuoyu onlarn gerek deerini ve hak ettikleri gerek an ve eref
payn kesinlikle tayin etmek iin uzun uzadya kafasn yormaz. Bu gibi adamlar
bu yzden, baz mevkilerde henz parlayabilecek olan bir ahsiyeti
kmsemememize sebep olurlar.
En kk rtbeden en byk rtbeye kadar, birinci snf askeri baarlar zel
bir dehann varln gerektirir. Bununla birlikte, tarih ve gelecek kuaklarn
yargs ancak n safta parlam olana, yani sava bakomutan olarak ynetmi
olana mal eder gerek dehay. Bunun nedenini gerekli manevi ve fikri hasletlerin
elbette daha byk olmasnda aramak lazmdr.
Tm bir sava, veya hi deilse seferler dediimiz en nemli harektlarn anl
bir sonuca ulatrmak iin, Devletin st dzeydeki politikasn iyice bilmek
arttr. Burada savan ynetimi politika ile i iedir, ve bakomutan ayn
zamanda bir Devlet adamdr.
Eer XII. Charles byk bir dahi olarak n yapmamsa, bu silahlarnn
etkinliini daha yksek bir idrak ve iz'ann emrine veremedii, yani daha yksek
bir amacn hizmetine koamad iindir. Eer Fransa kral IV. Henri'nin de byle
bir hreti yoksa, askeri abalarn Devletlerin politikasna yneltecek, ve asil
duygularyla valye karakterinin dman yenmekten ok i mukavemeti
krmaya yarad yksek alanlarda kendini gsterecek kadar uzun sre
yapamad iindir.
Bir komutann sava alannda neleri kavramak ve doru olarak deerlendirmek
zorunda olduunu anlamak ve konuda bir fikir edinmek isteyen okuyucumuzu
birinci blmde sylediklerimizi yeniden gzden geirmeye davet ederiz.
Komutann bir yerde Devlet adam olmas gerekirse de, yine komutan olarak
kalmaldr. Bir yandan, bir bakta btn fizik artlar kavramal, te yandan
emrindeki aralarla nereye kadar gidebileceini kestirebilmelidir.
Savata, btn ilikilerin eitlilii, belirsizlii bir ok faktrlerin ie karmasna
yol aar. Bu faktrlerin ou ancak ihtimal kanunlarna gre deerlendirilebilir.
Komutan gerei btnl iinde grebilme sezgisinden yoksunsa, iinden
klmaz bir gr ve dnce kemekeinin iine der. Bu durumda, yolunu
tayin etmesine yardm edecek bir fikir edinmesi imkansz hale gelir. Bonapart bu
konuda hakl olarak, bir komutann savata almak zorunda kalaca bir ok
kararlarn bir Newton veya bir Euler'e dehasna layk matematik problemleri
tekil edebileceini sylemitir.
Bu alanda akln yksek yeteneklerinden hangilerine ihtiyacmz vardr? Sentez
kabiliyetine ve gl bir muhakeme yeteneine. Bu muhakeme yetenei yle bir
dzeye kabilmelidir ki, binlerce mphem fikri kucaklasn, ie yarayanlar ie
yaramayanlardan ayrsn ve alelade bir zeknn ancak byk zorluklarla gn
na karabilecei ve bu arada tm gcn yitirecei bu dncelerin
labirentleri arasndan yolunu tayin edebilsin. Ancak akln bu yksek faaliyeti,
bu deha prlts, tarihe geebilmek iin, yukarda szn ettiimiz miza ve
karakter nitelikleri tarafndan da desteklenmelidir.
Tek bana gerek, insanlar iin yeteri kadar kuvvetli bir itici g deildir. Bilgi
ile irade, bilmek ile yapabilmek arasnda daima byk bir fark vardr. Kendisini
harekete iten saikleri insan ancak duygularndan alr, ve en byk destei, tabir
caizse, yrek ile kafa yeteneklerinin birlemesinde, yani yukarda kararllk,
metanet, sebat ve karakter kuvveti adlar altnda gzden geirdiimiz niteliklerde
bulur.
Bununla birlikte, sava liderinin fikri ve ahlaki faaliyetlerinin bu stnl
eserinin nihai neticesinde kendini gstermez de sadece sadakat ve inan eklinde
belirirse, ancak nadiren tarihi bir olay dzeyine kar.
Savata cereyan eden olaylar hakknda bilinenler genellikle son derece basittir.
Anlatldklar zaman olaylar birbirlerine benzer ve kimse yenilmesi gereken
glklerin farkna varmaz. Sadece zaman zaman, komutanlarn veya
maiyetlerinde bulunanlarn anlarnda, ya da belirli bir olay konu alan tarihi bir
aratrma vesilesiyle, olaylarn dokusundaki saysz ipliklerden birka aydnla
kar. nemli bir plann yrtlmesine takaddm eden abalarn, fikir
mcadelelerinin ou, politik karlara dokunduklar iin ou zaman isteyerek
saklanr; ya da bina tamamlandktan sonra kaldrlmas gereken iskeleler olarak
grldkleri iin tesadfen unutulur.
Ruhun stn glerini daha yakndan tanmlamaya kalkmadan, fikri
yetenekler arasnda mevcut farklar gzden geirerek askeri deha iin en biilmi
kaftan olan zek trnn hangisi olduunu soracak olursak, tecrbelerimiz ve
incelemelerimiz bize, kardelerimizin ve evlatlarmzn esenliini ve vatanmzn
erefini
ve gvenliini, yaratc kafalardan ok aratrc kafalara, tek bir uzmanlk
dalnda istidatl zekalardan ok geni zekalara, ateli dimalardan ok sakin ve
dengeli dimalara emanet etmemiz gerektiini gsterecektir.
BLM IV SAVATA TEHLKE
Genellikle tehlikenin ne olduunu reninceye kadar, insan onun nnde
tiksinti duyaca yerde bir eit cezbeye kaplr. Dmann zerine koar adm
yrmek, heyecan sarholuu iinde kendinden gemek varken, kim her yanda
vnlayan mermilere ve vurulup den insanlara aldr eder? Bir, an gzmz
kapayp, kimin vurulacan kimin sa kacan bilmeden lmn souk
kucana atlmak, nihai zaferin altn eiinde ihtirasmzn can att lezzetli
meyvelere uzanmak zahmetli bir i saylabilir mi? Hayr, zahmetli olmak yle
dursun, grndnden de kolay bir eydir bu! Ne var ki, sanld gibi gz ap
kapayncaya kadar olup bitmez bu iler. Zamanla sulanp tad bozulan bir ilaca
benzeyen bu anlar aslnda bir hayli seyrektir.
Acemi eri sava alannda izleyelim biraz. Muharebe sahnesine yaklatka,
toplarn gmbrtsne ok gemeden tecrbesiz askerin dikkatini eken mermi
sesleri karr. Glleler ve mermiler yanbamza dmeye balar. Komutann
karargh subaylar ile birlikte harekt ynettii tepeye doru koarz. Burada
top mermileri daha sk patlamaya ve arapnel paralar etrafa dalmaya balar,
ve sonunda yaamann ciddi yan ar basar, genlik hayallerimizi silip sprr.
Birdenbire, tandmz biri vurulup yere der, kalabaln ortasnda patlayan
bir el bombas gayri ihtiyari bir kprdama yaratr ve insan yava yava
soukkanlln ve zihni cevvaliyetini kaybettiinin farkna varr, en cesur olanlar
bile neye uradklarn arrlar. Bir adm daha attk m, etrafmz kasp
kavuran muharebenin ta ortasnda buluruz kendimizi ve bir an iin bir tiyatro
sahnesine ktmz sanrz. Derken kendimizi en yakn tmen komutannn
karsnda buluruz. Burada mermiler birbirini izler ve kendi silahlarmzn
grlts karkl bsbtn arttrr. imdi de tmen komutannn yanndan
ayrlp tugay komutanna sokulalm. Yiitlii her trl kukunun stnde olan
bu tugay komutan tedbiri elden brakmayarak bir tepenin, bir evin ya da bir
aacn arkasna gizlenmitir. Tehlikenin arttnn bir belirtisidir bu. Fiekler
evlerin damlarnda ve tarlalarda atrdamakta, top glleleri her yanmzda ve
bamzn stnde uumakta ve tfek mermileri artk kulamzn dibinde
slklar almaktadr. Birliklere, saatlerdir ate altnda metanetlerini koruyan
piyade ktalarna doru bir adm daha ilerleyelim. Her taraf mermilerle doludur.
Ksa ve tiz sesleri kulamz ve adeta kalbimizi syrp gemektedir. Btn
bunlara ek olarak, sakatlananlarn, vurulup denlerin ackl manzaras hzl
hzl arpan kalbimizi merhametle doldurmaktadr.
Acemi asker, tehlikenin en youn olduu bu eitli blgelerden geerken, ister
istemez akl nn buralarda salt kurgu alanndaki faaliyetlerine
benzemediini, ok farkl bir ortam iinde hareket edip ok deiik bir biimde
yansdn grecektir. Bu ilk izlenimin etkisi altnda annda karar verme
yeteneini kaybetmemek iin, insann gerekten olaanst bir yapya sahip
olmas gerekir. Geri alkanlk vurdum duymazlk yaratr; yarm saat iinde
insan etrafnda olup bitenlere kaytsz kalmaya balar; ama sradan bir insan hi
bir zaman tam bir sakinlie ve doal bir ruh esnekliine ulaamaz. Bu itibarla,
normal niteliklerin burada da yeterli olmadn bir kez daha teslim etmek
zorundayz. Faaliyet alan geniledike bunun doruluu daha da artar. Btn
bu zorluklarn ortasnda sava faaliyetinin drt duvar arasnda normal
saylabilecek bir dzeyin altnda kalmamas iin, doutan bir cesarete, cokun
ve dayankl bir ruh yapsna, byk bir ihtirasa ve tehlike ile uzun sre har
neir olmaya ihtiya vardr.
Savata tehlike, karakterinde mevcut srtmeden ileri gelir. Etkisini gerei gibi
anlayabilmek iin, bu konuda doru bir fikir edinmemiz gerekir; ona burada
iaret etmeyi bu yzden uygun grdk.
BLM V SAVATA MADD ABA
nsann savataki eitli olaylar zerinde bir fikir yrtebilmek iin mutlaka
ayazdan donmas, scaktan ve alktan bunalmas, trl mahrumiyet ve
yorgunluklardan bitap dmesi gerekseydi, objektif bakmdan doru fikirlere
kukusuz ok daha az raslanrd, fakat buna karlk, bu fikirlerdeki sbjektif
doruluk pay belki daha fazla olurdu, nk hkm verenle hkmn konusu
arasnda sk bir balant bulunurdu. nemli olaylarn grg tanklarnn, hele
bu olaylara bizzat karmlarsa, onlar kmsemeye, nemsememeye ve tam
deerlerini vermemeye ne kadar yatkn olduklarn grdke, bunun
doruluunu daha iyi anlarz. Bu, kanmzca, maddi abann etkisinin ve bir
yargya varabilmek iin bu abaya verilmesi gereken nemin bir lsdr.
Savata, kesin bir paha biilemeyecek bir ok faktrler arasnda, maddi abann
ok nemli bir yeri vardr. Bouna harcanmamak artyla, maddi aba tm
glerin ortak bir faktr olup kimse onun nereye kadar gtrlmesi gerektiini
syleyemez. Nasl ki okunun yaynn kiriini iyice gerebilmesi iin kuvvetli bir
kola ihtiyac varsa, savata silahl kuvvetlerden azami verimin alnabilmesi iin
de ayn ekilde gl bir zekaya ihtiya vardr. nk her yandan tehlikelerle
sarl bir ordunun byk talihsizlikler sonucunda yklan bir duvar gibi
paralanp gitmesi ve selameti ancak maddi gcn son kertesine kadar
harcamakta bulmas baka eydir; sadece mertlik ve gurur duygularnn
coturduu muzaffer bir ordunun komutannn arzusu dorultusunda sevk ve
idare edilmesi baka eydir. Birinci durumda harcanan aba yalnzca acma
duygularmz uyandrrken, ikinci durumda, ok daha zor artlar altnda
srdrld iin, tm hayranlmz celbeder.
Tecrbesiz bir gz burada sadece unu grr: fikir hareketlerinin karanlkta
ksteklendiini ve ruhsal glerin gizlice kemirildiini.
Aslnda burada sz konusu olan komutann ordusundan, liderin
emrindekilerden bekledii aba, dolaysyla bu abay isteme cesareti ve onu elde
etme sanat olmasna ramen, bizzat komutann ve liderin maddi abalarn da
kmsememek gerekir; savan analizini bilinli bir ekilde bu noktaya kadar
getirdikten sonra, bu ufak przlerin de nemini gz nne almak lazmdr.
Fiziki abadan sz ediimizin balca nedeni, tehlike gibi, onun da srtnmenin
temel sebeplerine ait bir husus olmas ve miktarndaki belirsizliin onu
srtnmesini hesaplamann ok g olduu bilinen esnek bir cisim haline
getirmesidir.
Bu mlahazalarn, savan zorluklarn arttran bu olaan eylerin sakncalarn
nlemek iin, tabiat duygularmza, yargmza rehberlik etmek grevini vermitir.
Kendisine kt davranlan veya hakarete urayan bir insan kiisel
yetersizliklerini ileri srmekle hi bir ey kazanamaz; buna karlk, kendisine
yneltilen saldry baar ile pskrtm veya parlak bir ekilde cn almsa,
bununla iftihar edebilir. Ayn ekilde, bir komutan veya bir ordu yz kzartc bir
yenilgiyi mazur gsterebilmek iin, bir zaferin ann daha da yceltecek
tehlikelerden, skntlardan ve abalardan dem vuramaz. Bylece duygularmz
bizi, yargmzn eilim gstermi olabilecei, adil bir davran gibi grnen bir
eyi yapmaktan alkoyar. Demek ki, his aslnda bir eit stn yargdan baka
bir ey deildir.
BLM VI SAVATA HABER ALMA
"Haber alma" deyimi ile dman ve lkesine ilikin bilgilerin tmn, dolaysyla
kendi fikir ve hareketlerimizin dayand temeli kastediyoruz. Bu temelin nitelii,
gvenilmez ve istikrarsz ynleri zerinde duracak olursak, savan ne kadar
ireti ve kolay yklr bir yap olduunu, yklp bizi enkaz altnda gmmesi iin
ne kadar az eye ihtiya bulunduunu kolayca anlarz. nk her ne kadar
btn sava kitaplar ancak emin ve kesin bilgilere inanmamz ve hi bir zaman
kukuyu elden brakmamamz tlerlerse de, bu, sistematik eserler ve el
kitaplar yazmaya kalkan yazar taslaklarnn, syleyecek daha iyi bir ey
bulamadklar iin sndklar kitabi bir tten, yani kuru bir teselliden baka
bir ey deildir.
Savata bize ulaan bilgilerin byk bir ksm elikili, daha byk bir ksm da
geree aykrdr; en byk ksm ise en azndan phelidir. Bu durumda
subaydan istenebilecek tek ey, ancak psikolojik ve mesleki yetenek, tecrbe ve
gl bir muhakeme kabiliyeti sayesinde elde edilebilecek olan doruyu
yanltan ayrdetme yetisidir. Bunun iin ihtimal kanunlarna gvenmesi gerekir.
Bu zorluk gerek sava alannn dnda karargah odasnda hazrlanan ilk
planlar konusunda bile kmsenecek bir zorluk deildir; ama sava kargaal
iinde raporlar birbirini izlemeye balad zaman iin zorluu btn btn
artar. Bu raporlar, birbirleriyle elimekle birlikte, bir eit denge salar ve
tecrbesiz subay bile bir eletiri yapmaya zorlarsa, kendimizi talihli sayabiliriz.
Ama ansmz yaver gitmez de, her yeni gelen bilgi bir ncekini destekler,
dorular ve geniletirse, ite o zaman iler iyice atallar. Bu ek renk tular
nmzdeki tabloyu tamamlar ve o zaman tecrbesiz subaymz ani bir karar
vermek zorunda kalr: bir de bakarz ki bu sama, lgnca bir karardr, nk
edindii bilgilerin hepsi yanl, mbalaal, uydurmadr. Ksaca, raporlarn ou
sahtedir, ve insanlarn ekingenlii yalanlara ve yanllara daha da byk
boyutlar kazandrr. Genel kural olarak, insanlar iyi haberlerden ok kt
haberlere gven duyma eilimindedir. Herkes kt haberleri bir lde daha da
arlatrmaya heveslidir: yle ki, haber verilen tehlikeler denizin dalgalar gibi
birbirinin zerine ylp geri ekilirler ama birazdan grnrde hi bir sebep
bulunmad halde yine ykselirler. Her eyi daha iyi bildiine gvenen komutan,
dalgalarn gelip zerinde paraland bir kaya gibi sapasalam durmaldr. Bu
zor bir grevdir. Yaradltan ii rahat olmayan, askeri tecrbe ve eitimle gerekli
yetenekleri henz kazanmam olan komutan, kuku ve korku yoluna
sapmayarak, inanlarna aykr da olsa, umut yolunda ilerlemeyi kendisine iar
edinmelidir. Ancak bu sayede dengesini koruyabilir. Savataki en byk
srtnmelerden birini tekil eden bu doru deerlendirme zorluu, olaylarn
umulduundan baka trl grnmesine sebep olur. Duygularmzn ilettii
izlenimler, dncenin hesaplarndan doan fikirlerden daha gldr. O kadar
ki, belki bugne kadar hi bir nemli giriim, komutan plann uygulamaya
balarken yeni kukular yenmek zorunda kalmadan gerekletirilmemitir. Bu
nedenle, bakalarnn telkinlerine gre hareket eden alelade insanlar olaylarn
gerei karsnda genellikle akna dnerler. Umduklarndan farkl koullar
karsnda bulunduklarn sanrlar ve yine bakalarnn tavsiyelerine boyun
eerler. Bununla birlikte, kendi planlarn kendi hazrlam olan bir kimse bile,
olup bitenleri kendi gzleri ile grnce ou zaman yanldn sanr. Kendine
olan sarslmaz gven duygusu o ann basklarna kar kiiyi koruyabilmelidir.
Kaderin sava sahnesinin nne abartlm tehlikelerle birlikte yerletirdii
perdeler kalkp da ufuk genileyince, ilk inanlarnn doru olduu ortaya
kacaktr. te dnce ile icraat birbirinden ayran derin uurumlardan biri!
BLM VII SAVATA SRTNME
Sava bizzat tanmadmz srece, zorluklarnn ne olduunu ve komutandan
istenilen deha ve olaanst fikri yeteneklerin gerekte neye yaradna akl
erdiremeyiz. Her ey o kadar basit grnr, gerekli btn bilgiler o kadar
harcalem izlenimini verir, btn kombinezonlar o kadar nemsiz gzkr ki,
bunlara kyasla en basit bir yksek matematik probleminin bilimsel haysiyeti
bizi daha ok etkiler. Fakat savan ne olduunu grdkten sonra, her ey
anlalr hale gelir. Bununla birlikte, bu deiiklii meydana getiren eyin ne
olduunu anlatmak, bu grnmez fakat son derece etkin faktre bir ad koymak
son derece zordur.
Savata her ey ok basittir, fakat en basit ey zordur. Glkler birikir ve yle
bir srtnme yaratr ki, sava grmemi olan bir insan bunu gznn nnde
canlandramaz. Bir yolcu dnn ki, bir gnlk bir yolculuun sonunda,
geceleyin iki merhale daha katetmek istiyor; ose zerinde posta arabas ile drt
be saatlik bir yolculuk daha yapmak hi bir ey deildir. Fakat bir de, sondan
bir nceki konaklama yerine varan yolcunun orada at bulamadn ya da
bulduu atlarn ok kt olduunu dnn; sonra da dalk bir araziye, kt
yollara rasladn tasavvur edin. Gece zifiri karanlktr ve yolcumuz byk
zorluklardan sonra en yakn hana varp iyi kt barnacak bir yer bulunca byk
bir mutluluk duyar. te savata da, kat zerinde yakndan incelenmesine
imkan bulunmayan bir sr nemsiz eylerin etkisiyle, olaylar bizi hayal
krklna uratr ve hedefin hayli gerisinde kalrz. Gl, elikten bir irade bu
srtnmenin stesinden gelir, engelleri ykar, fakat onlarla birlikte makina da
paralanr. Bu srtnmenin sonular ile ilerde sk sk karlaacaz. Bir kentin
ana caddelerinin yneldii bir dikili ta gibi, marur bir komutann gl iradesi
sava sanatnn ortasnda hkmedici grkemiyle dimdik durur.
Srtnme kayram, gerek sava kitaplarda okunan savatan ayran tek
kavramdr. Askeri makina, yani ordu ve ona ilikin her ey, aslnda son derece
basittir ve bu bakmdan idaresi kolaym gibi grnr. Fakat unu hi bir zaman
hatrdan karmayalm ki, ordu yekpare bir kitle deildir, her biri kendi z
srtnmelerini muhafaza eden bireylerden oluur. Teori plannda her ey
mkemmel, yerli yerinde grnr: tabur komutan verilen emri yerine
getirmekten sorumludur ve tabur da disiplin yolu ile tek bir vcut gibi kaynam
olduundan ve komutan stn gayretiyle n yapm bir kii olacandan, sarka
demir ekseni zerinde asgari bir srtnme ile gidip gelir. Fakat gerek hi de yle
deildir, ve savata byle bir sannn gerek d ve abartlm yn derhal
meydana kar. Tabur belirli sayda bir insan topluluu olarak kalr ve tesadf
de iin iine karnca, bu insanlarn en nemsizlerinden biri bile her hangi bir
gecikmeye veya dzensizlie sebep olabilir. Savan beraberinde getirdii
tehlikeler ve gerektirdii maddi abalar bu sakncay daha da arttrr, hatta onun
en nemli nedenini tekil eder.
Mekanikte olduu gibi bir ka noktada toplamamza imkan bulunmayan bu ar
srtnme bylece her yandan tesadfle temas haline gelir ve nceden tahmin
edilemeyen olaylar yaratr. Bu tesadflerden biri, rnein, havadr. Zaman
zaman sis, dmann istenilen anda kefedilmesine, bir topun tam zamannda
atelenmesine, bir haberin komutana vaktinde yetitirilmesine engel olur. Bazan
da yamur bir taburun istenilen yere ulamasna, veya bir baka taburun,
saat yerine belki sekiz saat yrmek zorunda kald iin, zamannda varmasna,
ya da amurlu arazi yznden svarinin etkin bir biimde saldrya gemesine
mani olur. Bu rnekler daha da oaltlabilir. Bu ayrntlar zerinde
duruumuzun tek nedeni, gerei gstermek ve bylece yazarlarla
okuyucularmzn bu konuya dikkat etmelerini salamak isteyiimizdir. Yoksa
bu glkler zerinde ciltlerce kitap yazmak mmkndr. Savata
karlalabilecek saysz kk glkleri yenmenin yollar hakknda
okuyucunun ak bir fikir edinmesi iin, o kadar ok rnekler vermek gerekir ki,
bunlarla okuyucuyu usandrmak istemeyiz. Bizi teden beri anlam olanlara
gelince, bu bir ka rnei verdiimiz iin bizi balayacaklarn umarz.
Savata hareket etin bir ortamda yer deitirmek demektir. Nasl ki, insan
suyun iinde yrmek gibi en basit ve doal bir hareketi rahat ve dzenli bir
ekilde yapmakta mkilat ekerse, savata da normal glerle ileri vasat bir
biimde yrtmekte bile zorluk ekeriz. Onun iindir ki, gerek bir kuramcy,
suda yaplmas gereken ve suyu dnmeyen bir kimseye gln ve mbalaal
grnen hareketleri karada yapmasn reten bir yzme hocasna benzetebiliriz.
Ve yine onun iindir ki, kendileri hi bir zaman suya dalmam olan, ya da hi
bir zaman kendi deneylerinden genel bir fikir karamam bulunan kuramclar
bir ie yaramazlar, hatta gln olurlar; nk onlar bize sadece herkesin bildii
bir eyi, yani yrmeyi, retirler.
stelik her savan kendine gre zellikleri vardr. Her sava kayalklarla dolu
kefedilmemi bir deniz gibidir: komutan bu kayalklar sezebilir, fakat onlar hi
bir zaman gzleri ile grmemi olduundan karanlkta rotasn tayin ederek
bunlarn etrafndan dolanmak zorundadr. Ters ynden bir rzgar esti mi, yani
ans aleyhine dnd m, uzaktan bakan iin her ey yolunda gibi grnse de,
komutann imdadna ancak byk bir ustalk, enerji ve soukkanllk yetiebilir.
yi bir komutandan beklenen ve hakknda o kadar vgler dzlm olan askeri
tecrbe bir lde bu srtnmenin bilinmesinden baka bir ey deildir.
Kukusuz en iyi komutan bunu gznde byten ve hemen korku ve telaa
kaplan komutan deildir; bu ar derecede endieli ve ekingen komutanlara en
tecrbeliler arasnda bile raslanr. Fakat iyi bir komutan srtnmenin ne
olduunu bilmeli, mmkn olduu zaman onun stesinden gelebilmeli ve
hareketlerinde srtnmenin yol aabilecei hata payn daima gznnde
bulundurmaldr. Kald ki, teorik olarak bu konuda tam bir bilgi edinmeye imkan
yoktur; olsa bile, "takt" dediimiz, ve insann kendi kendisine ve bakalarna
danmak imkann bulduu byk kararlarn arifesinden ziyade, kk ve
deiik ayrntlarla dolu bir alanda iimize yarayan o dnce idmanna yine de
ihtiyac olacaktr komutann. Nasl ki grm geirmi bir insan, bir dnce
alkanl halini alm olan takt sayesinde her zaman duruma uygun biimde
konuur ve davranrsa, uzun bir sava tecrbesi olan bir subay da, nemi ne
olursa olsun, her durumda, tabir caizse, savan her nabz atnda, en doru
karar ve tedbirleri alr. Bu tecrbe, bu idman, dncesinin hareketlerini
ynetir: neyin mmkn, neyin imkansz olduunu hemen anlar. Bylece kolay
kolay ak vermez; aksi takdirde kt ve zor durumlara der, ve bu savata son
derece tehlikeli olabilir.
Demek oluyor ki, srtnme, ya da bu ad verdiimiz ey kolay grneni zor klan
bir etkendir. Bu konuya ilerde yeniden dnmek frsatn bulacaz; o zaman
greceiz ki, mkemmel bir sava lideri olabilmek iin, tecrbe ve byk bir irade
gcnn yansra, herkeste bulunmayan daha bir ok niteliklere ihtiya vardr.
BLM VIII BRNC KTAP HAKKINDA SON MLAHAZALAR
Tehlike, maddi aba, haber alma ve srtnmenin sava atmosferini, her trl
faaliyeti zorlatran bir ortam yaratan unsurlar olduunu grdk. Sava
faaliyetini engelleyici etkenler olarak bu unsurlarn tmn genel bir srtnme
kavram iinde zetleyebiliriz. Ama acaba bu srtnmeyi yumuatacak bir ya
yok mudur? Vardr, fakat sadece bir tanedir ve onu kullanabilmek de her zaman
komutann veya ordunun elinde deildir: ordunun savaa alkanl. Alkanlk,
kendisinden byk bir aba istenilen vcudu, byk bir tehlike ile kar karya
gelen ruhu, ilk izlenimlerden etkilenebilecek olan muhakemeyi glendirir. Bu
sayede, svari ile topu erinden tmen komutanna kadar herkeste deerli
birdnme yetenei oluur, bu da bakomutann iini kolaylatrr.
Karanlkta insann gzbebei byr, etraftaki pek az adeta emer ve bu
sayede yava yava eyay iyi kt birbirinden ayrt etmeye balar, sonunda da
karanla alp her eyi grr. Savaa alkn tecrbeli asker iin de durum
ayndr; oysa, acemi asker iin henz her ey karanlktr.
Savaa alkanlk bir komutann birliklerine hemencecik verebilecei bir ey
deildir; nk bar zamanndaki manevralar ancak bir lde gerek savan
yerini tutabilirler. Bununla birlikte, eitimin sadece mekanik bir beceri
kazandrmaya dnk olduu ordulara kyasla, sk sk ciddi manevralara
karlan ordularn stnl yine de phe gtrmez. Bar zaman
manevralarn, eitli kademelerdeki komutanlarn muhakeme, dnme, hatta
karar verme yeteneklerini snayacak ve yukarda sz edilen srtnme
nedenlerinden bazlarn kapsayacak ekilde dzenlemenin, sava hakknda
ancak kulaktan dolma bilgileri olanlarn sandndan ok daha byk bir deeri
vardr.
Sava hi bir asker iin (ki bu ok nemli bir noktadr), ilk kez karlatnda
arp kalaca ve telaa kaplaca gereklerle ilk temas frsat olmamaldr.
Asker bunlarla daha nce bir kez olsun karlam olsa, sava gereini yar
yarya tanm olur ve artk grd zaman yadrgamaz. Bu maddi abalar iin
de byledir. Manevralarn ve eitimin amac, vcuttan ziyade zihni meakkatlere
altrmak olmaldr. Savata, gen ve acemi asker olaanst abalar
yanllklarn, yanlglarn, sevk ve idare bozukluklarnn sonucu olarak grmek
eilimindedir, ve bu onun umutsuzluunu ve hayal krkln bsbtn arttrr.
Oysa, bar zamanndaki tatbikatlar onu bu etin abalara altrm olursa,
savata byle bir durumla karlamaz.
Bar zamannda sava alkanlklarn kazanmann daha az. yaygn fakat yine
de ok nemli bir dier yolu, yabanc ordulara mensup sava tecrbesi olan
subaylara ba vurmaktr. Avrupa'nn tmnde, hele dnyann btn
blgelerinde barn hkm srd zamanlar pek nadirdir. Onun iin, uzun
sredir bar iinde bulunan bir Devlet daima sava sahnelerinden oralarda
yararlk gstermi subaylar getirtmeye, ya da, sava tecrbesi kazanmalar iin,
bu sava sahnelerine kendi subaylarn gndermeye almaldr. 2
Bu subaylarn says ordunun tmne oranla ne kadar az olursa olsun, etkileri
yine de hissedilir. Tecrbeleri, ruhi eilimleri, karakterleri hem astlar hem de
arkadalar zerinde tesirini gsterir. Bunun yansra, bu subaylar dallarnda
uzman olduklarndan, komuta mevkilerine getirilemeseler bile, bir ok hallerde
kendilerine danlabilir.

KNC KTAP SAVA TEORS

BLM I SAVA SANATININ DALLARI
Sava kelimenin gerek anlamyla, bir mcadeledir. nk mcadele, daha
geni bir anlamda sava dediimiz o ok zengin ve eitli faaliyetin tek etkin
unsurudur. Ancak mcadele, sava aracl ile, maddi ve manevi glerin
yoklanmasdr. Manevi unsurun ihmal edilemeyecei aktr, zira ruh hali
savata kullanlan gler zerinde her zaman ok nemli bir etkendir.
Dvmek ihtiyac insanlar erkenden kendilerine stnlk salayacak icatlara
srklemi, bu da dvme yntemlerinde byk dnmlere yol amtr.
Fakat mcadelenin biimi ne olursa olsun, dvme kavram deimez ve sava
oluturan da budur.
Yeni bulular ilk nce silahlar ve savalarn dier aralarn ilgilendirir.
Bunlarn sava balamadan nce yaplmas ve denenmesi gerekir. Mcadelenin
nitelii bunlarn yapsn belirler. Fakat bu faaliyet savan kendisinden farkl bir
eydir; savan yrtlmesi deil, hazrlanmas sz konusudur. Silah ve
mhimmatn mcadele kavramnn zne deinmedii aktr, nk iki
greinin karlamas da bir mcadeledir.
Mcadele veya muharebe silahlar ve tehizat belirlemi, bunlar da mcadele
veya muharebenin biimini deitirmilerdir. Demek ki ikisi arasnda karlkl
bir etki ve tepki vardr.
Fakat mcadelenin kendisi de zel bir faaliyettir; ok zel bir ortamda, tehlike
ortamnda, cereyan edii bu gerei dorular.
Deiik nitelikteki faaliyetler arasnda bir ayrm yapmann mutlaka gerekli
olduu alanlarn banda sava gelir; bunun pratik yararn gstermek iin, bu
faaliyetlerin birinde sivrilen kiisel yeteneklerin tekinde hi bir ie yaramayan
bir bilgilikten teye gemediini belirtmek yeter.
Zaten teori de bu deiik iki faaliyeti birbirinden ayrmakta hi bir zorluk ekmez,
nk silahlandrlm ve donatlm kuvvetleri verilmi aralar olarak grr ve
tesirlerini inceleyerek bunlardan etkin bir ekilde yararlanmann yollarn ortaya
koyar.
O halde, gerek anlamyla sava sanat, muharebede belirli aralardan
yararlanmasn bilmek sanatdr ve ona "savan sevk ve idaresi"nden daha
uygun bir ad veremeyiz. te yandan, sava sanatnn, daha geni bir anlamda,
savan yol at tm faaliyetleri kapsad, dolaysyla silahl glerin
yaratlmas faaliyetlerini, yani askere alma, silahlanma, donatm ve eitim
unsurlarn iine ald da dorudur.
Teorinin, gerei yanstmas iin, bu iki faaliyeti birbirinden ayrmak arttr, zira,
kolayca anlalaca gibi, eer her sava faaliyeti silahl kuvvetlerin
organizasyonu ve kurallara gre koordinasyonu ile balasayd, sava sanat
ancak mevcut silahl kuvvetlerin bu kurallara tpatp uygun dtkleri nadir
hallerde uygulanabilirdi. Oysa, meydana gelen durumlarn byk ounluuna
uygulanabilecek ve hi bir zaman bsbtn yararsz saylamayacak bir teoriye
sahip olmak istiyorsak bu teorinin normal muharebe aralarnn mmkn
olduu kadar byk bir ksmn kapsamas ve bunlarn temel etkilerine
dayanmas gerekir.
Savan sevk ve idaresi, durum byle olunca, muharebenin dzenlenmesi ve
ynetilmesine indirgenebilir. Eer muharebe tek bir hareketten ibaret olsayd,
onu bir takm ksmlara ayrmann hi bir anlam kalmazd. Ama muharebe,
aslnda, birinci kitabn birinci blmnde gstermi olduumuz gibi, bir btn
tekil eden ve arpma adn verdiimiz ok sayda mnferit hareketlerden
oluur ve bunlardan her biri yeni birimler tekil eder. te bu yzdendir ki,
karmza tamamen deiik tipte iki faaliyet kmaktadr: bir yandan, bu
birbirinden ayr arpmalar dzenlemek ve ynetmek; te yandan, savan
amac dorultusunda bunlar koordine etmek. Bu faaliyetlerdin birine taktik,
brne strateji denir.
Pratikte, taktik ile strateji arasndaki bu ayrm hemen hemen herkese geerli
saylmaktadr, ve herkes, belki de bu ayrmn gerek nedenini pek kavramadan,
u veya bu olayn hangi kategoriye girdiini kesinlikle bilir. Oysa, uygulamada
bu ayrma kr krne uyulsa da, kkl bir nedeni bulunmak gerekir. Biz bu
nedeni arayp bulmaya altk, ve diyebiliriz ki, ounluun, bu ayrm bir kural
olarak kabul etmi olmas onu bulmamza k tuttu. te yandan, kimi yazarlarn
nerdikleri keyfi tanmlamalarn ne konunun niteliine ne de pratikte bu
deyimlere verdiimiz anlama uymad kansndayz.
Bizim snflandrmamza gre, taktik, silahl kuvvetlerin arpmada kullanmna
ilikin teoridir. Strateji ise, arpmalarn savan amacn gerekletirmek iin
kullanmna ilikin teoridir.
Tek veya bamsz arpma kavramn daha kesin bir ekilde nasl
tanmlayabiliriz? Bu zgnl belirleyen koullar nelerdir? Bunu arpma
olayn daha yakndan incelemeden izah etmek mmkn deildir. imdilik u
kadarn syleyelim ki, mekan bakmndan, yani ayn zamanda cereyan eden
arpmalar bakmndan, bu birlik kiisel kumanda nn bittii yerde biter. Zaman
bakmndan ise her arpmaya zg olan buhran tamamen atlatlncaya kadar
srer.
ok sayda arpmalarn tek bir arpma saylabilecei pheli haller de
bulunabilir, ancak bu snflandrmamza kar ileri srlebilecek geerli bir itiraz
deildir, nk tedrici olarak bir halden bir baka hale geen btn gerek
eylerin snflandrlmasna kar da ayn itiraz ileri srlebilir. Bu itibarla, yle
baz hareketlere raslayabiliiz ki, gr as deimedii halde, bunlar hem
stratejiye hem de taktie sokabiliriz; rnein, posta zincirlerine benzeyen ok
geni mevziler, bir rma birka noktadan gemek iin alnan tertibat, vb. gibi.
Bizim snflandrmamz sadece silahl kuvvetlerin kullanmn kapsar. Oysa,
sava ok sayda faaliyetlerden oluur: bunlarn hepsi savan genel amacna
hizmet etmekle birlikte ondan ayrlrlar ve aralarndaki iliki kimi zaman daha
yakn kimi zaman daha uzak olur. Btn bu faaliyetler silahl kuvvetlerin bakm
ile ilgilidir. Nasl ki, kullanlmalarna geilmeden nce silahl kuvvetlerin
yaratlmas ve eitilmesi gerekirse, bakm da kullanmla birlikte gider ve onun
zorunlu bir artdr. Ama yakndan bakldnda, bununla ilgili btn
faaliyetlerin arpmaya hazrlanma saylmas gerektii grlr, bu hazrlk
hareketin kendisine sk skya baldr ve pratikte biri tekinin ardndan gelir.
Bu itibarla, btn hazrlk hareketlerini askerlik sanatnn dnda tutmaya, yani
dar anlamda "savan sevk ve idaresi" diye tanmladmz sava sanatnn
kapsamna almamaya hakkmz vardr; hatta teorinin temel grevini yerine
getirmesini, yani aralarnda bir benzerlik bulunmayan unsurlar birbirinden
ayrmasn istiyorsak, bunu yapmak zorundayz da. Birliklerin kullanlmas ile
yakndan ilintili fakat aslnda ayr ayr eyler olduklarna gre, ne diye eitli
ikmal ve idare hizmetlerini gerek anlamda "savan sevk ve idaresi" iinde ele
almal?
Birinci kitabn ikinci blmnde, muharebe veya arpmann savan dorudan
doruya etkili tek faaliyeti olduunu ve btn teki faaliyetlerin onda
dmlendiini sylemitik. Bununla, btn teki faaliyetlerin kendi kurallarna
gre gerekletirmeleri gereken birer amac olduunu belirtmek istemitik. Bu
noktada baz aklamalar yapmak gerekiyor.
arpmann dnda, ok deiik nitelikte faaliyetler vardr. Bu faaliyetlerin bir
blm bir bakma arpmann kendisi ile ilgili saylabilir; bir baka adan
silahl kuvvetlerin bakmna hizmet ettikleri halde arpma ile zdetirler. Dier
ksm ise sadece kuvvetlerin bakmn ilgilendirir; ancak yukarda deindiimiz
karlkl etki ve tepki nedeniyle muharebeyi bir lde artlandrr.
Bir bakma muharebenin kendisini ilgilendiren konular yryler,
konaklamalar ve ordughlar'dr; nk bunlar birliklerin deiik durumlarn
yanstr ve birlik deyince akla hemen arpma gelir.
Sadece bakm ilgilendiren dier konular, ikmal, hastalara yardm ve silah ve
tehizatn yenilenmesi'dir.
Yryler birliklerin kullanlmas ile dorudan doruya ilgilidir. Muharebede
yry (ki adna genellikle manevra denir), aslnda silah kullanlmasn zorunlu
klmamakla birlikte, manevra yapmakla silah kullanmak arasnda o kadar yakn
ve sk bir iliki vardr ki, yry arpma dediimiz olayn ayrlmaz bir
paras sayabiliriz. Fakat arpmann dnda, yry stratejik plann
uygulanmasndan baka nedir? Bir muharebenin ne zaman, nerede ve hangi
silahl glerle verilmesi gerektiini saptayan bu stratejik plandr, ve bu plan
uygulamak iin yryten baka bir ara yoktur.
Dolaysyla arpma dnda yry stratejik bir aratr, ama bu stratejinin
konusuna girmesi iin yeterli bir neden deildir. nk yry halindeki bir
muharebe kuvveti her an iin bir arpmaya girebileceine gre, yrye gerip
gememek hem taktik hem stratejik kanunlara tbidir. rnein, bir yry
koluna bir rman ya da bir da silsilesinin berisinden bir yol izlemesini
emredersek, bu stratejik bir karardr, nk, yry srasnda arpma gerekli
hale geldii takdirde, muharebenin o tarafta deil de bu tarafta verilmesi niyetini
ifade eder.
Fakat bir yry kolu, bir vadinin iinden geen yolu izleyecek yerde,
etrafndaki tepeler boyunca ilerler ya da yry kolaylatrmak iin bir ok
kk kollara ayrlrsa, bunlar bir takm taktik tedbirler niteliindedir, nk
sadece arpma halinde kuvvetlerin ne ekilde kullanlmak istenildiini
ilgilendirir.
Yry emri sava iin hazrlkl olmakla srekli bir iliki halindedir; o halde
taktik niteliktedir, nk cereyan edebilecek olan muharebe dnlerek
alnm geici bir n tedbirden baka bir ey deildir.
Yry, stratejinin elinde, faal unsurlarn, yani arpmalar, blmlere
ayrmak iin bir ara olduuna gre, ve arpmalar da cereyan tarzlar
bakmndan deil de sonular bakmndan arlk tadklarna gre, yaplan
analizlerde ok kez ara ile faal unsur birbirine kartrlmtr. Bylece kesin
sonulu, ustalkl yrylerden sz edilebilmitir. Oysa burada sz konusu
olan, bu yrylerin yol at askeri kombinezonlardr. Fakat bu kavram
karkl o kadar doal ve istenilen fikri ksa yoldan ifade etmek o kadar isabetli
grnmektedir ki, bunu deitirmeye gerek yoktur; ancak bunun bir fikir
silsilesinin sadece zetlenmi bir ekli olduunu unutmamamz, ve yanlgya
dmemek iin bo1uklar kendi muhakememizle doldurmamz gerekir.
rnein, stratejik kombinezonlara taktik sonulardan bamsz bir etki
tanyacak olursak, yanlgya dm oluruz. Kitaplarda yry ve
manevralardan birlikte sz edildiini grr, amaca ulaldn okur, fakat
muharebeden hi bahsedilmediine dikkat ederiz: bundan da hemen savata
dman muharebesiz yenmenin yollar bulunduu sonucunu karrz. Bunun
ne kadar yanl bir ey olduunu ilerde daha iyi anlayacaz.
Yry pekl muharebenin ayrlmaz bir paras sayabiliriz, ama ne taktik ne
de stratejik olan baz ynleriyle yine de ondan ayrlr. Sadece birliklerin
ihtiyacnn salanmas, kprlerin, yollarn, vb. yaplmas ile ilgili almalar bu
kategoriye girer. Bunlar sadece artlardr; birok hallerde, rnein dmann
gz nnde bir kprnn inasnda, birliklerin kullanm ile ok yakndan,
hatta zdelemi saylacak kadar ilgili olabilirler. Ancak tek balarna ele
alndklarnda, bu faaliyetlerin nitelii farkldr, ve bunlara ilikin teorinin
savan ynetimi teorisi ile bir ilgisi yoktur.
Konaklama yerleri, ordughlardan farkl olarak, bir araya toplanm ve
muharebeye hazr birliklerin istirahat halinde bulunduklar, dolaysyla glerini
tazeledikleri yerlerdir. Ama bunlarn arazi zerindeki yerlerinin tayini ayn
zamanda muharebenin nerede verilmek istendii konusunda stratejik bir karara
dellet eder, ve birliklerin yerletirilme dzeni muharebenin ana hatlarn izmi
olur; her savunma muharebesi bu arta baldr. Demek oluyor ki, konaklamalar
hem stratejinin hem de taktiin nemli unsurlarn tekil ederler.
Ordughlar ise konaklama yerlerinin yerini tutarlar ve birliklere daha iyi
toparlanmak olanan salarlar; bu itibarla, bunlar da mevkileri ve genilikleri
asndan stratejinin muharebeye ynelik i rgtlenmeleri bakmndan da
taktiin konusuna girerler.
Birliklerin taze kuvvet toplamasndan baka, konaklama yerleri ile ordughlarn
bir amac daha vardr ki, bu ya bir blgeyi kontrol altna almak ya da bir mevzii
tutmak olabilir; ama ama sadece birliklerin dinlenmesi de olabilir.
Okuyucularmza stratejinin ok eitli amalar olabileceini hatrlatalm:
nk bize stnlk salayabilecek olan her ey bir muharebenin hedefini tekil
edebilir, ve sava onun sayesinde yrttmz aracn muhafazas ister
istemez sk sk eitli stratejik kombinezonlarn konusu olur.
Bu gibi durumlarda, strateji sadece birliklerin muhafazasn amalyorsa, bu
baka bir alana girdiimiz anlamna gelmez; uramzn hedefi deimemi olup
silahl kuvvetlerin kullan ile ilgilidir, nk bu birliklerin sava sahnesinin
herhangi bir noktasna yerletirilmesinin baka bir anlam olamaz.
Ancak birliklerin konaklama yerleri veya ordughlarda bulunmasnn nedeni
silahl kuvvetlerin kullanlmasndan baka faaliyetlerde bulunmak, rnein
kulbeler ina etmek, adrlar kurmak, salk ve iae ilerini yrtmek ise, bu
faaliyetler ne stratejinin ne de taktiin konusuna girer.
stihkm ve siperler bile, yerleri ve hazrlanmalar bakmndan aka muharebe
ile ilgili olmalarna ve dolaysyla taktik konular tekil etmelerine ramen, fiilen
yaplmalar, kazlmalar ynnden sava teorisinin kapsamna girmezler.
Bunlarn gerektirdii bilgi ve beceriler eitilmi bir ordunun birlikleri tarafndan
daha nce edinilmi bilgi ve becerilerdir. Sava teorisi bunlar var sayar.
Unsurlarndan hi biri muharebe ile zde olmad iin sadece silahl
kuvvetlerin idamesini ilgilendiren konularn banda birliklerin iaesi gelir,
nk bu hemen hemen her gn ve teker teker herkes iin yaplmas gereken bir
faaliyettir. Bu yzden de sava hareketinin stratejik unsurlarn derinden etkiler.
Evet, stratejik unsurlarn diyoruz: nk birliklerin iaesi sorununun bir
muharebe plnnn deitirilmesine yol amas, imkansz olmasa bile, ok seyrek
rastlanlan bir durumdur. Onun iin en nemli karlkl etki strateji ile muharip
kuvvetlerin iaesi arasndadr, ve iaeyi ilikin mlahazalarn, bir seferin veya bir
savan ana hatlarn belirleyen faktrlerden birini meydana getirdiine sk sk
tank oluruz. Fakat buna ramen, birliklerin iaesi aslnda birliklerin
kullanlmasndan farkl bir faaliyettir ve ilki ancak sonular bakmndan
ikincisini etkiler.
Yukarda sz edilen dier idari faaliyetlerin birliklerin kullanlmas ile ilgisi daha
da azdr. Ordunun esenlii iin son derece nemli olmakla birlikte, salk
hizmetleri ordunun ancak kk bir ksmn ilgilendirir ve dolaysyla geri kalan
ksmnn kullanm zerinde sadece kk ve dolayl bir etkisi olur. Donatmn
yenilenmesi ve onarm silahl kuvvetlerin rgtlenmesi konusuna giren srekli
bir faaliyet tekil etmedikleri srece, stratejik etkileri snr ve aralkl faaliyetler
olmaktan teye gitmez.
Burada okuyucuyu bir yanl anlalmaya kar uyarmak gerekir. Aslnda btn
bu faaliyetler baz hallerde byk bir nem kazanabilir ve hatta sonucu
etkileyebilir Hastahane ve mhimmat depolarnn uzakl baz ok nemli
stratejik kararlarn hakl olarak tek geerli nedeni saylabilir. Bu gerei
yadsmak ya da kmsemek aklmzdan gemez. Ama bizi burada ilgilendiren
konu somut durumlar, zel haller deil, soyut ve teorik olgudur. Bizim
savunduumuz nokta udur: byle bir etkinin grld haller o kadar seyrektir
ki, salk hizmetleri ile silah ve cephane ikmaline ilikin teoriye savan sevk ve
idaresine ilikin teori iinde bir yer vermeyi hakl gsteremez. Onun iin ikmal
teorilerinin gsterdii eitli sistem ve yntemleri ve bunlarn sonularn sava
teorisi iinde ele almay uygun grmyoruz. Oysa, yukarda belirttiimiz gibi,
birliklerin iaesi konusunu sava teorisinin iinde mtalaa edebiliriz.
Analizimizin sonularn zetlemek gerekirse, sava faaliyetlerinin balca iki
kategoriye ayrldn syleyebiliriz: sadece savaa hazrlk niteliinde olanlar ve
bizzat sava ile ilgili olanlar.
Dolaysyla bu ayrm teoride de yapmak gerekir. Sava hazrlna ilikin bilgiler
ve beceriler, tm silahl kuvvetlerin tekiline, eitimine, disiplinine ve bakmna
uygulanr. Bunlara genel olarak ne ad vermek gerektii sorununa girmek
istemiyoruz. Ancak kolayca. grlecei gibi, topu, istihkmlar, temel taktik,
silahl kuvvetlerin tekiltlanmasna ve idaresine ilikin tm faaliyetler ve
benzeri eyler bu kategoriye girer. Buna karlk, bizzat sava teorisi, bu nceden
hazrlanm aralarn sava amacna ynelik olarak kullanlmas ile urar.
Hazrlk faaliyetlerinin sadece sonular ile ilgilenir, yani elindeki aralarn belli
bal zelliklerini tanmakla yetinir. te dar anlamda sava teorisi, veya sava
ynetimi teorisi, veya silahl kuvvetlerin kullanlmasna ilikin yntem dediimiz
ey budur, ve bizce bunlarn hepsi ayn anlama gelir.
Demek oluyor ki, bu teori, somut anlamda muharebe demek olan arpmay,
yryleri, konaklama ve ordughlar, yani aa yukar muharebenin kendisi
demek olan durumlar ele alacaktr. Buna karlk, birliklerin bakm bu
kategorinin dnda kalr; sava teorisi, dier mterafik artlar gibi, bunun
sadece sonular ile ilgilenir.
Bu dar anlamdaki sava teorisi de taktik ve strateji diye iki ksma ayrlr. Taktik
zel muharebe biimleriyle, strateji bu muharebelerin sava iindeki kullanm
ile urar. Her ikisi de yry, konaklama, ordugh durumlar ile ancak
muharebeye ilikin olduklar lde megul olur, ve bu konulardan herbiri,
muharebenin biimine ya da anlamna deinmelerine gre, ya taktik ya da
stratejik konular olarak ele alnacaktr.
Okuyucularmzdan bir ou, kukusuz, taktik ve strateji gibi birbirine o kadar
yakn iki eyin arasnda bu kadar titiz bir ayrm yapmann tamamen gereksiz
bir ey olduunu, nk bu ayrmn savan ynetimi zerinde dorudan
doruya bir etkisi bulunmadn syleyeceklerdir. Evet, teorik bir ayrmdan
muharebe alannda dolaysz etkiler beklemenin, pek bilgie bir davran
olacan biz de teslim ederiz.
Ne var ki, her teorinin ilk grevi kavram karkln nlemek, birbirine
kartrlan, ou zaman mphem ve mulak fikirlere bir aklk getirmektir.
Ancak terimlerin ve kavramlarn anlam zerinde anlatktan sonradr ki,
sorunlarn zmlenmesinde baarya ulaabilir ve yazar ile okurun olaylara
ayn gr asyla baktklarndan emin olabiliriz. Strateji ve taktik, zaman ve
mekan iinde birbirini karlkl olarak etkileyen, i ie girmi faaliyetlerdir;
ancak aralarnda temel bir ayrlk vardr, ve her ikisinin i yasalarn, karlkl
ilikilerini iyice anlayabilmek iin her birinin niteliini aka tanmlamak ve
belirlemek arttr.
Btn bunlara bo eyler gz ile bakan ya her trl teorik dnceye kardr,
ya da salam bir temele dayanmayan ve insan hi bir yere gtrmeyen
karmakark ve girift dnceler hi bir zaman kafasn kurcalamamtr; eer
sk sk sava ynetimi zerinde kah yavan kah abartmal bir sr sama sapan
genellemeler okumak ve iitmek zorunda kalyorsak, bunun nedeni bu konuda
bugne kadar bilimsel bir aratrma yaplmam olmasdr.
BLM II SAVA TEORS ZERNE
Balangta "sava sanat" deyiminden sadece silahl kuvvetlerin savaa hazrlanmas anlalrd
Eskiden, "sava sanat" ya da "sava bilimi" deyince akla sadece maddi eylerle
ilgili bilgi ve yetenekler gelirdi. Silahlarn yerletirilmesi, hazrlanmas ve
kullanlmas, istihkm ve tahkimatlarn inas, ordunun rgtlenmesi ve
hareketlerinin mekanizmas, btn bunlar bu bilgi ve yeteneklerin konusunu
olutururdu, ve hepsinin ortak amac savaa hazr bir ordu meydana getirmekti.
Sz konusu olan sadece somut bir ey, tek ynl bir faaliyetti. Olsa olsa bu
faaliyetin bir zenaat olmaktan kp, giderek daha ince bir mekanik sanata
dnt sylenebilirdi. Oysa, btn bunlarn gerek muharebe ile ilikisi,
silah ile eskrim sanat arasndaki ilikiden teye gitmiyordu. Henz bu
silahlarn tehlike annda ve karlkl etkiler ilikisi iinde kullanlmas, ya da
dnce ve cesaretin nceden saptanm dorultudaki giriimleri sz konusu
deildi.
Gerek sava nce kuatma sanatnda belirir
Sava ynetiminin tasla ilk kez kuatmada meydana kmtr. Ancak, sava
yneten fikir hareketlerinin bir ksmn yanstan kuatma, ok gemeden, yarma
hareketleri, siperler, pskrtme hareketleri, bataryalar, vb. gibi yeni maddi
biimlere dnmtr. Bu maddi olaylar arasnda henz bir balant
kurulamamt. Bu tr savata, dnce ancak bu bulularla ifade edilebiliyor,
bu da ihtiyalar karlamaya yetiyordu.
Bunu taktik izledi
Daha sonra taktik, bu kombinezonlarn mekanizmasna, aracn zelliklerine
dayanan, genel olarak geerli bir dzenleme nitelii vermeye alt. Bu artk bizi
muharebe alanna gtrmektedir; fakat burada da zihnin serbest bir faaliyetine
tank olmaktan ok, tertibi ve sava dzeni bakmndan bir otomat haline
getirilmi bir ordu ile karlayoruz. Komutann bir sz ile, bir saat zemberei
gibi harekete gemesi beklenilen bir ordu.
Gerek sava ynetimi bir raslant sonucu ve anonim olarak meydana kmtr
Gerek sevk ve idare, yani belirli bir ama iin hazrlanm aralarn beliren her
trl ihtiyalara en uygun ekilde serbest olarak kullanlmas, uzun sre teori
kapsamna girmeyen bir konu saylm, kiinin doal yeteneklerine braklmtr.
Yava yava orta alarn gs gse arpmalar daha dzenli ve daha girift
bir biime dntke, bu konu da insanlar dndrmeye balad. Ancak ou
zaman bunlara sadece anlarda ve anlatlarda, o da tamamen tesadfi ve tabir
caizse, anonim bir biimde, raslanyordu.
Sava olaylar zerindeki dnceler bir teori ihtiyacn ortaya koydu
Bu dnceler oaldka, ve sava tarihi gitgide bir eletiri niteliine
brndke, ilkelere ve kurallara dayanma ihtiyac kendini hissettirmeye
balad. Sava tarihinde son derece doal olan tartmalarn ve karlkl arpan
fikirlerin bir noktada dmlenmesi ancak bu sayede mmkn olabilecekti. Belli
bir noktaya dayanmayan ve hi bir yasaya uymayan bir fikir kemekei insanda
ancak tiksinti yaratabilirdi.
Olumlu bir teori yaratma abalar
Bylece savan sevk ve idaresine ilikin ilkeler, kurallar, hatta sistemler
meydana getirmek iin aba harcand. Fakat bu salt olumlu (mspet) bir ama
gtmek ve savan sevk ve idaresinin bu bakmdan gsterdii saysz glkleri
hi hesaba katmamakt. Yukarda gsterdiimiz gibi, sava idaresinin, ne
tarafndan bakarsak bakalm, belirli snrlar yoktur; oysa, her sistemin, her
teorik yapnn snrlayc bir sentez nitelii vardr, ve bu itibarla byle bir teori ile
pratik arasndaki elikiden kurtuluun yolu yoktur.
Maddi eylere inhisar eden bir teori
Teori kurucular ok gemeden konunun zorluklarn anladlar ve bunlarn
stesinden gelebilmek iin bir kez daha ilke ve sistemlerini sadece maddi eyler
ve tek yanl bir faaliyet zerine kurdular. Sava hazrlna ilikin bilimlerde
olduu gibi, ancak kesin ve olumlu sonular elde etmek ve dolaysyla sadece
hesaba gelir verileri dikkate almak istediler.
Say stnl
Sayca stnlk maddi bir veridir. Zaferin btn faktrleri arasndan, zaman ve
mekn iinde kombinezonlarla matematik kanunlara irca edilebilecei iin bunu
setiler. Btn teki artlarn bir kenara braklabileceini, nk bunlarn iki
taraf iin de eit olduunu ve birbirlerini etkisiz hale getirdiklerini sandlar. Eer
tekilerden ayrdklar bu tek faktrn btn olaslklarn incelemek iin bunu
geici olarak yapm olsalard, bir diyeceimiz olmazd; ama byle bir anlay
kesin olarak benimsemek, say stnln tek geerli yasa saymak ve sava
sanatnn btn srlarn "belirli bir zamanda, belirli noktalarda sayca stn
kitleleri toplamak" formlnde zmlemek, gerek hayat kabul edilemeyecek bir
lde snrlamak ve kmsemekten baka bir ey deildi.
Birliklerin iaesi
Birliklerin iaesini, ordunun nceden saptanm bir dzenine oturtarak, byk
apta sava ynetiminin en yksek yasas haline getirmekle, dier bir maddi
unsuru teorik yoldan sistemletirmek abasndan da geri kalnmad.
Kukusuz bu yoldan da belirli saylara varmak mmknd, ama bu saylar,
deneyler karsnda yklmaya mahkm, tamamen keyfi bir takm varsaymlara
dayanmaktan teye gidemezdi.
Taban
Akll bir yazar (D.H. von Blow), ilerinde baz manevi faktrlerin de bulunduu
bir sr verilerin tmn, taban diye niteledii tek bir kavramn iinde
zetlemeye alt. Bu kavrama, ordunun iaesi, efektiflerin ve donatmn
yenilenmesi, gerektiinde ricat hatlarnn gven altna alnmas giriyordu. Yazar,
btn bu zel fonksiyonlarn yerine nce bu tek kavram getirmek, sonra tabana
geniliini vermek, daha sonra da ordunun bu tabanla meydana getirdii ay
incelemek istiyordu. Btn bunlardan ama, hi bir deeri olmayan geometrik
bir sonu elde etmekti. Btn bu ikamelerin geree ters dmeden ve ilk
kavramn ierdii unsurlardan bir ksmn gzden uzak tutmadan
yaplamayacan dnecek olursak, bu sonucun kanlmaz olduunu
grrz. Taban kavram strateji iin gerekten nemli, hatta zorunlu bir
kavramdr ve bunu kefetmi olmann meziyeti inkar edilemez; ama ondan
belirttiimiz ekilde yararlanmaya kalkmaya asla cevaz verilemez. Nitekim, bu
anlay tek yanl sonulara gtrd bu kuramclar gerekle ilgisi olmayan ve
saduyuya ters den bir takm eyleri, rnein kuatma biimindeki saldrnn
stnln kabul etmeye srklemitir.
 hatlar
Bu yanlgya baka bir geometrik ilke, i hatlar denilen ilke ile kar klmtr
(De Jomini). Bu ilke salam bir temele, yani muharebenin savata tek etkin ara
olduu gereine, dayanmakla beraber, ilkenin salt geometrik nitelii onu da
gerek hayatta uygulanmasna imkn olmayan tek yanl bir teori olmaktan teye
gtrememitir.
Btn bu giriimleri bir kenara atmak gerekir
Bu teori giriimlerinin sadece analitik ksm geree yaklama bakmndan bir
ileri adm saylabilir. Sentetik taraflar, ilkeleri ve kurallar hi bir ie yaramaz.
Bunlarn hepsi de kesin nicelikler peindedir: oysa, savata hi bir ey kesin
deildir, aksine her ey belirsizdir ve btn hesaplar deiken niceliklerle yaplr.
Bunlar ayrca yalnz maddi nicelikleri gznne almakla yetinirler: oysa, sava
hareketinin tm manevi glerin etkisi altndadr.
Yine bu teoriler sadece bir tarafn faaliyetleriyle ilgilenirler: oysa sava iki kampn
srekli olarak birbirini etkileyen eylemlerinin alandr.
13. Btn bu teoriler dehay genel kurallarn dnda brakmlardr
Bu vasat zekalarn, bu tek yanl grlerin yakalayamadklar ey bilimin
snrlar dnda kalan, kurallarn stne kan dehann alanna giren bir eydi.
Dehann seviyesine bile ulaamayan bu kurallar labirenti iinde yolunu aran
savaya acmaktan baka elden ne gelir. Deha ise bu kurallara yksekten
bakar, onlar alaya alr. Dehann yapt kurallarn en gzelidir, ve teorinin
yapabilecei daha da gzel bir ey, bunun niin ve nasl byle olduunu
gstermektir.
Akl ve zekaya kar kan teoriye yazklar olsun. Alak gnlllkle, boyun
emekle bu elikiyi gideremez; ne kadar alalrsa, o kadar hor grlr, alay
konusu olur ve gerek hayattan kovulur.
Manevi nicelikler iin iine girince teorinin ii zorlar
Akl ve ahlaki niceliklerin alanna girildi miydi, her teorinin zorluklar byk
lde artar. Resim ve mimarlk sanatlar, sadece madde ile uratklar srece
nereye tutunacaklarn, neyin ne olduunu bilirler; mekanik veya optik yapmlar
iin de ayn ey sylenebilir. Fakat yaratlan eylerin akl ve ruh zerindeki
etkileri sz konusu olur olmaz, izlenimler ve duygular alanna girilir girilmez,
tm kurallar ve yasalar belirsiz fikirler ortasnda eriyip gider.
Tp esas itibariyle fiziki olgularla ilgilenir; sonsuz deiimlere urad iin hi bir
zaman bir an bir anna benzemeyen hayvan organizmas ile megul olur. te tp
uygulamasn o kadar zorlatran, hekimin tehisini bilgisinin stne karan
budur; fakat iin iine bir de manevi unsurlar girdi mi, zorluk daha da artar.
Ruh doktoruna ok daha byk bir sayg duymamzn nedeni bu deil midir?
Manevi nicelikler savan dnda braklamaz
Oysa, sava faaliyeti hi bir zaman sadece maddeye yneltilmez; o ayn zamanda
bu maddeye hayatiyet veren manevi glere kar da yneltilir, ve ikisini
birbirinden ayrmak imkanszdr.
Fakat manevi nicelikler ancak i gzle grlebilir, bu da insandan insana, hatta
ayn insanda zamana gre deiir.
Tehlike savan temel unsuru, her eyi iine alan bir ortam olduuna gre,
yargmz deiik biimlerde etkileyen eylerin banda cesaret, yani kendi
kuvvetimize olan gvenimiz gelir. Bunu bir bakma billur bir mercee
benzetebiliriz: btn dnceler, izlenimler, grntler zekya ulamak iin
buradan geer.
Bununla birlikte, btn bu eylerin salt deney yolu ile objektif bir deer
kazandklarnda da kuku yoktur.
Herkes bir basknn, yandan veya geriden gelen bir saldrnn manevi etkilerini
bilir. Dman srtn dner dnmez herkes onun cesaretini kmsemeye balar,
ve insan en byk tehlikelere dman tarafndan kovaland zaman deil,
dman kovalad zaman atlr. Herkes dman komutann yeteneklerini
nne, yana, tecrbesine gre deerlendirir, ve buna gre hareket eder. Herkes
hem kendi birliklerinin hem dman birliklerinin ruhi durumunu, moralini
yoklar. nsan tabiatnn manevi yn ile ilgili bu ve benzeri izlenimler, tepkiler
deneylerin dorulad olaan eylerdir, durmadan yinelenirler ve bu nedenle de
kendilerine zg gerek birer nicelik saylrlar. Bunlarn zerinde durmayan bir
teori neye yarar?
Kukusuz deney bu gereklerin yeterlik belgesidir. Fakat hi bir teori, hi bir
komutan psikolojik ve felsefi inceliklere kendini kaptrmamaldr.
Sava teorisinin temel zorluu
Bir sava teorisi meydana getirmenin zorluunu iyice anlayabilmek, nasl bir
nitelik tamas gerektiine karar verebilmek iin, nce sava faaliyetinin zne
deinen temel zelliklerini daha yakndan incelememiz gerekir.
Birinci zellik: manevi gler ve etkileri (Dmanca duygular)
Bu zelliklerin birincisi, manevi gler ve bunlarn tepkisidir.
Kkeninde, her kavga dmanca duygularn aa kmasdr; fakat sava
dediimiz byk kavgalarda, dmanca duygu ou zaman dmanca niyete
dnr ve hi deilse kiiler arasnda her hangi bir dmanlk duygusuna
raslanmaz. Ama yine de hi bir sava yoktur ki, bu eit duygular u veya bu
ekilde harekete geirmesin. Savalarmzdan hemen hemen hi eksik olmayan
ulusal kin bir lde kiisel nefretin yerini tutmutur. Fakat bu ulusal kin de
olmaz ve balangta taraflar arasnda hi bir dmanca duygu bulunmazsa, bu
kez savan kendisi dmanlk duygularn yaratr; nk stlerinin emriyle de
olsa bir kimsenin bize kar giriecei bir iddet hareketi bizi karlk vermeye,
 almaya iter, ve bunu yaparken de, ona harekete gemek emrini veren stn
kuvvetten ziyade harekete geen kimsenin kendisini hedef alrz. Teoride,
muharebeyi soyut bir kuvvet denemesi olarak grmek ve duygularn katksn
tanmamak eilimi olduka yaygndr; ancak bu kuramclarn, sonularn
grmedikleri iin isteyerek yaptklar binlerce hatadan sadece bir tanesidir.
Muharebenin doal bir sonucu olan bu duygusallklarn yansra, tutku, ihtiras,
tahakkm arzusu, eitli cokular, vb. gibi daha pek oklar vardr ki, aslnda
savan unsurlar olmamakla birlikte, birbirleriyle ilikileri yznden iin iine
karrlar.
Tehlike hissi (Cesaret)
Nihayet, muharebe yle bir tehlike unsuru yaratr ki, btn sava faaliyetleri,
havada ku ve denizde balk gibi, onun iinde hareket eder, onun iinde geliirler.
Fakat tehlikenin etkileri, ya dorudan doruya, igdsel bir biimde, ya da akl
yolu ile btn duygularmza yansr. Birinci durumda, bu etkiler tehlikeden
kamak biiminde ve bu olanak d ise endie ve korku biiminde kendilerini
gsterirler. Byle bir etki meydana gelmezse, cesaret bu igdy dengeler.
Ancak cesaret akln faaliyeti olmayp, korku gibi, bir histir. Birincisinin kayna
manevi "mdafaay nefis", ikincisinin kayna fiziki "mdafaay nefis"tir. Cesaret
daha soylu bir igddr. Fakat bu yzden de, etkisi nceden saptanm kesin
bir lye gre ayarlanabilecek cansz bir ara olarak kullanlmas imknszdr.
Bu itibarla cesaret tehlikenin etkilerini ntralize etmek iin kullanlan bir denge
arl deil, kendine zg bir gtr.
Tehlikenin etki alan
Fakat tehlikenin komutanlar zerindeki etkisini doru olarak deerlendirmek
iin, alann belirli bir ann maddi tehlikeleri ile snrlamamak gerekir. Eer
tehlike komutan etkisi altna almsa, bu sadece kendisini tehdit ettii iin deil,
ona emanet edilmi olan btn br insanlar zerine ken korkudan trdr:
bu korku sadece tehlikenin gerekten belirdii anda kendisini hissettirmekle
kalmayp, hayal gcmz sayesinde hi bir zaman peimizi brakmaz. Nihayet
tehlike tek bana mevcut olmayp, komutana ykledii sorumluluklarn arl
yznden savan bu ba aktrnn kafasnn iinde yz misli bir iddetle
dolayl olarak da etkisini srdrr. Kim, bu derece nemli bir kararn ierdii
sorumluluk ve tehlikenin yaratt gerginlii ve aknl kafasnn iinde
hissetmeden, byk bir muharebeye karar verebilir veya byle bir muharebeyi
tavsiye edebilir? Denilebilir ki, sava faaliyeti sadece bir hazr bulunma hali
olmayp gerek bir eylem olduu srece, hi bir zaman tehlike alannn dnda
kalamaz.
Dier duygusal etkenler
Dmanlk ve tehlikenin harekete geirdii btn duygusal faktrleri sava
faktrleri arasnda saymakla, insana hayat yolunda elik eden btn teki
etkenleri konumuzun dnda brakmak istemiyoruz. Sava onlara da sk sk yer
verir. Geri hayat denilen ciddi iin bir ok kk tutkular susturduu
dorudur, fakat bu gerek sadece alt kademedeki komutanlar iin geerlidir;
nk bunlar, bir tehlikeden bir tehlikeye, bir abadan bir abaya atlp
durduklarndan, hayatn teki ynlerini gzden uzak tutarlar, lme faydas
olmayan ikiyzllkten syrlrlar ve bylece teden beri askerlik mesleine en
ok yaktrlan o askerce sadelie brnrler. Fakat st kademelerde durum
hi de yle deildir, nk komutann rtbesi ne kadar yksek olursa, o kadar
etrafna baknmas gerekir; ite o zaman her yanda eliik menfaatler, iyi veya
kt bin bir tutku gn na kar. Kskanlk ve cmertlik, kstahlk ve alak
gnllk, fke ve sevecenlik oynanan byk dramn etkin gleri olarak
sahneye karlar.
Akl zellikleri
Ba aktrn ruhsal zellikleri kadar ussal zellikleri de byk bir nem tar.
Ham hayaller peinde koan, deli dolu, olgunlamam bir kafadan, soukkanl
ve gl bir zekadan beklediklerimizi bekleyemeyiz.
Ussal zelliklerdeki eitlilik yznden amaca gtren yollar da eitlidir
Ussal zelliklerdeki bu byk eitlilik bilhassa yksek mevkilerde kendini
gsterir, nk bunun etkisi rtbe ile doru orantl olarak artar ve bizi amaca
ulatran yollarn eitlilii de bundan ileri gelir. Bundan birinci kitapta sz
etmi, ans ve olaslklara olaylarn aknda eit olmayan bir pay ayrmak
gerektiini gstermitik.
kinci zellik: tepkinin canll
Sava faaliyetinin ikinci zellii meydana gelen tepkinin canll ve yaratt
karlkl etkidir. Bu tepkiyi nceden kestirmek mmkn deildir, nk bu
daha nce deindiimiz zorluun, yani manevi gleri birer nicelik sayma
zorluunun bir parasdr; ancak bu karlkl etki, nitelii gerei, nceden
saptanm bir plann erevesine smaz. Her hangi bir tedbirin dmanda
uyandrd tepki, eylemi oluturan unsurlar iinde en kiisel olandr. Ancak
teori belirli olgu kategorileri ile uramaktan teye gitmemeli ve gerek anlamda
kiisel durumlar ele almaktan saknmaldr: bunlarn deerlendirilmesini
yargya ve istidada brakmaldr. Grlyor ki, sava gibi, genel koullar zerine
kurulmu olan plan sk sk beklenmedik zel durumlar karsnda bozulan bir
faaliyet alannda, ahsi istidada ok daha byk bir pay ayrlmal ve teorik
klavuzlara ok daha az yer verilmelidir.
nc zellik: tm verilerin belirsizlii
Son olarak, savata btn verilerin belirsizlii, bunlara hi bir zaman
gvenilememesi savaa zg zorluklarn bir dieridir; nk btn faaliyetler bir
eit alacakaranlk iinde cereyan eder, bu da ou zaman olaylara -sis veya ay
nda olduu gibi- abartmal boyutlar, acaip bir grnm kazandrr.
Bu zayf n snrlad gr olanan, her ey tesadfe braklmayacaksa,
ancak bir eit kehanete varan gl bir sezgi yetenei telafi edebilir. Objektif
bilgi eksiklii karsnda, bir kez daha yetenee ya da ansa gvenmek gerekir.
Olumlu (mspet) bir teori olanak ddr
Konunun niteliini gznnde bulundurduumuz takdir de, belki de sava
sanat iin, komutana bir d destek salayacak bir iskele gibi, teorik bir yap
meydana getirmenin imkansz olduunu kabul etmek zorunda kalrz. nk
sadece yeteneklerine gvenmek mecburiyetinde kald btn durumlarda,
komutan teori alanndan kacak, teoriye ters decektir. Bu teori ne kadar ok
ynl olursa olsun, yukarda belirttiimiz gibi, sonu hep ayn olacaktr: nk
istidat ve deha yasalarn dnda kalrlar ve teori, gereklerle eliir.
Teori iin iki kar yol
(Zorluklar her zaman ayn derecede byk deildir)
Bu zorluu yenmenin iki yolu vardr.
lk nce, genellikle sava faaliyetinin nitelii hakknda sylediklerimiz bu
faaliyetin tm kademelerinde ayn derecede geerli deildir. Alt kademelerde,
cesaret ve ahsi fedakrlk ok daha nemlidir, buna karlk, zek ve muhakeme
kabiliyetinin karlatklar zorluklar ok daha azdr. Olaylar daha snrl, ama
ve aralarn says daha az, veriler daha kesin, hatta ou zaman gzle grlr
niteliktedir. Fakat komuta zincirindeki yerimiz ykseldike, zorluklar artar ve
bakomutann ahsnda en yksek noktasna ular: Onun iin artk her ey
dehasna kalmtr.
Bunun yansra, konuyu unsurlarnn niteliine gre blmlere ayracak olursak,
yine her yerde ayn zorluklarla karlamayz. Bunlar, abalarmz maddi lemde
yer ald lde hafifler, akl lemine getii ve irademizi etkiledii lde artar.
te onun iindir ki, teorik kurallarla bir muharebenin i dzenini, plann ve
ynetimini tayin etmek, muharebenin kendisini kullanmaktan, yani onun nasl
bir amaca hizmet edeceini saptamaktan daha kolaydr. Birinde maddi silahlar
atmaktadr ve bu atmada akln payn inkr etmemekle beraber maddeye
de hakkn vermek gerekir. Oysa muharebelerin etkisine gelince, burada maddi
sonular itici gler haline gelir ve bundan byle artk onlarn sadece manevi
nitelikleri bizi ilgilendirir. Bir kelime ile taktik iin bir teori saptamak strateji iin
bir teori saptamaktan ok daha kolaydr.
Teori bir doktrin deil, bir gzlem olmaldr
Bir teoriyi mmkn klan ikinci yol u gre dayanr: teorinin mutlaka olumlu
(mspet) bir doktrin, yani bir eylem yntemi olmas art deildir. Baz ufak tefek
deiikliklere ve ok sayda deiik kombinezonlara ramen, ou zaman hep
ayn konularla uraan ve ayn amalara varmak iin ayn aralar kullanan her
trl faaliyetler rasyonel bir inceleme konusu olabilirler. te her trl teori'nin
temel unsurunu oluturan ve teori adna hak kazanan bu incelemedir. Bir konu
hakknda tam ve doru bir bilgi edinebilmek iin onu analitik bir ekilde gzden
geirmemiz gerekir; buna deneylerden karacamz sonular da ekleyecek
olursak -ki konumuz bakmndan bu sava tarihidir- artk konunun bizim iin
hi bir yabanc yan kalmaz. Teori bu amaca ne kadar yaklarsa, o kadar
bilmenin objektif biiminden, yapabilmenin subjektif biimine gemi ve
verilecek kararn tamamen ahsi yeteneklere bal bulunduu hallerde bile
etkinlii artm olur, nk etkisini o yeteneklerin kendisinde gsterir. Eer teori
sadece sava oluturan konular inceler ve ilk bakta ona aitmi gibi grnen
fakat aslnda ona yabanc olan konular kapsamna almazsa; eer sava
aralarnn niteliklerini tam olarak aklamakla birlikte muhtemel sonularn da
gsterirse; amalarn aka belirtir ve kritik bir dnce ve aratrmann
ile tm sava alann aydnlatrsa -ite o zaman- grevini tam anlamyla yerine
getirmi olur. Teori o zaman, kitap okuyarak sava hakknda bilgi edinmek
isteyen bir kimse iin gerek bir klavuz olur; yolunu aydnlatr, ilerlemesini
kolaylatrr, muhakemesini eitir ve yolunu armasna engel olur.
mrnn yarsn karanlk bir konunun btn ayrntlarn aydnlatmaya ayran
bir uzman, elbette bu konuyu ksa bir sre iinde renmek isteyen bir kimseye
nazaran o konuda daha ok bilgi sahibi olacaktr.
Teoriden maksat, herkesin her seferinde ayn glklerle karlap onlar
yenerek kendisine bir yol amasna meydan brakmadan, istediini nceden
dzenlenmi ve aydnlatlm bir ekilde kolayca bulabilmesini salamaktr. Nasl
ki, akl banda bir eitici bir delikanlnn manevi geliimini, onu mr boyunca
gtmeye kalkmadan yneltir ve kolaylatrr ise, teori de gelecein sava
liderinin akl ve zekasn eitmeli, daha dorusu onun kendi kendini
yetitirmesine yardm etmeli, fakat onu hi bir zaman muharebe alanna kadar
izlememelidir.
Eer ilkeler ve kurallar teorinin gzlemlerinden kendi kendine ortaya kar,
gerek kendiliinden billurlarsa, artk teori akln bu doal yasasna ters
dmez. Byle bir kilit tana dayanan kemer bu yasay sadece daha belirgin bir
hale getirir. Fakat bunu sadece akln felsefi yasasn yerine getirmek, btn
dorularn yneldii noktay belirtmek iin yapar, yoksa muharebe alannda
kullanlabilecek bir cebir forml karmak iin deil; nk bu ilke ve
kurallarn da amac, dnen kafann plann icra ederken izleyecei yolu
gstermek iin nirengi noktalar dikmekten ziyade, alkn olduu hareketlerin
ana hatlarn izmektir.
Bu gr asndan hareket edildii takdirde, teori mmkn hale gelir ve pratikle elikiye
dmekten kurtulur
Bu gr tatmin edici bir sava teorisinin, yani hi bir zaman gereklere ters
dmeyecek yararl bir teorinin kapsn arar. Byle bir teori akllca
kullanmasn rendiimiz takdirde, onu kolayca eyleme uydurabilir ve teori ile
pratik arasndaki sama fark tamamen ortadan kaldrm oluruz. Aslnda bu
fark, saduyudan yoksun, gereklere aykr bir teorinin, dar grl ve cahil
kafalarn doutan yetersizliklerini rtmek iin kullandklar uydurma bir
teorinin sonucudur.
29. Teori amalarn ve aralarn niteliini inceler. Taktiin ama ve aralar
Demek oluyor ki, teorinin grevi ama ve aralarn niteliini incelemektir.
Taktik alannda, aralar muharebeyi yrtecek olan eitilmi silahl kuvvetlerdir.
Ama zaferdir. Bu kavram ilerde muharebeyi incelerken daha ak bir ekilde
tanmlayacaz. imdilik zafer iaretinin, dmann muharebe alannda
ekilmesi olduunu belirtmekle yetinelim. Bu zafer sayesinde, stratejinin
muharebe iin tayin etmi olduu ve muharebenin gerek anlamn tekil eden
ama gerekleir. Kukusuz bu anlam zaferin nitelii zerinde bir lde etkili
olur. Dman kuvvetlerini zayflatmay amalayan zafer ile bize sadece bir mevzi
kazandran zafer baka baka eylerdir. Dolaysyla bir muharebenin anlam, o
muharebenin plann ve ynetimini hatr saylr lde etkileyebilir ve bu itibarla
o da taktiin ele almas gereken konular arasna girer.
Aralarn kullanlmasna her zaman elik eden koullar
Baz zel koullar srekli olarak muharebeye elik ettiine ve zerinde az veya
ok bir etkide bulunduuna gre, silahl kuvvetleri kullanrken bunlar hesaba
katmak gerekir.
Bu koullar unlardr: yer (arazi), gnn saati ve hava artlar.
Yer
lke ve arazi kavramlar iinde ele almay tercih ettiimiz yer unsurunun aslnda
hi bir etkisi olmayabilirdi: u artla ki, muharebe tamamen dz ve ilenmemi
bir arazide verilsin.
Steplerle kapl bir lkede bu art gerekleebilir, fakat Avrupa'nn uygar
lkelerinde byle bir duruma ancak hayalimizde raslayabiliriz. Bu itibarla, uygar
milletler arasnda, lke ve arazinin hi bir rol oynamad bir muharebeyi
tasavvur etmek bile mmkn deildir.
Gnn saati
Gnn saati, gndz ile gece arasndaki fark yznden, muharebeyi etkiler.
Ama bu etki kukusuz bu farkn snrlar dna taar, nk her muharebenin
belli bir sresi vardr ve byk muharebeler saatlerce srebilir. Bir muharebenin
sabah balamas ile leden sonra balamas arasnda fark vardr ve byk bir
muharebenin plann hazrlarken bunu dikkate almak gerekir.
Bununla birlikte, gnn saatinin hi bir nem tamad muharebeler de pek
oktur ve genellikle bunun etkisi o kadar fazla deildir.
Hava artlar
Hava artlarnn kesin bir etkisinin bulunduu haller daha da azdr, ve bu gibi
hallerde ou kez rol oynayan tek etken sistir.
Stratejide ama ve aralar
Strateji iin, zafer, yani taktik baar sadece bir aratr, dorudan doruya bara
yol aan faktrler ise son amatr. Bu aralarn amaca ynelik olarak
kullanlmas da onlar az veya ok etkileyen artlara baldr.
Aralarn kullanlmasna elik eden artlar
Bu artlar unlardr: lke ve arazi (birincisi tm sava sahnesinin topraklarn
ve halkn ierir), daha sonra gnn saati fakat ayn zamanda mevsim; son
olarak da, atmosferik artlar, zellikle iddetli don, vb. gibi olaanst olaylar.
36. Bunlar yeni aralar meydana getirirler
Bu faktrleri bir muharebenin sonular ile birletirmek suretiyle, strateji bu
sonuca, ve dolaysyla muharebenin kendisine, zel bir anlam verir, ona zel bir
ama tayin eder. Fakat bu ama, dorudan doruya bara gtrmedii ve sadece
tali bir ama olduu lde, onu ayn zamanda bir ara olarak telakki etmek
gerekir. Stratejide, muharebe veya zaferlerin sonucuna, eitli anlamlar iinde,
birer ara gz ile bakmalyz. Bir mevziin igali bu baarnn araziye
uygulanmasndan baka bir ey deildir. Fakat ara gz ile baklmas gereken
eyler sadece eitli muharebeler ve bunlarn zel amalar deildir;
muharebeleri ortak bir amaca dnk olarak birletiren daha yksek amalar da
birer ara saylmaldr. rnein, bir k seferi byle bir kombinezonun mevsime
uygulanmasdr.
Demek ki, gerek ama olarak sadece dorudan doruya bara gtren eyler
kalmaktadr. Teori btn bu ama ve aralar etkilerinin niteliine ve karlkl
ilikilerine gre inceler.
Strateji incelenecek ama ve aralar sadece deneylerden karr
Birinci soru udur: strateji bu eylerin eksiksiz bir dkmn nasl yapar?
Mantki bakmdan zorunlu bir sonuca ulamak isteyen felsefi bir aratrma,
mantki zorunluun sava ynetiminde ve teorisinde yeri bulunmad gerei
karsnda baarsz kalmaya mahkmdur. Onun iin teori deneylerden medet
umar ve sava tarihinin gsterdii kombinezonlara yneltir dikkatini. Bu
kukusuz snrl bir teori olacak, ama sava tarihinin verilerine uygun
decektir. Bu snrllktan kanlamaz, nk teori ileri srd eyleri ister
istemez ya sava tarihinden karacak ya da hi deilse sava tarihinin deneyleri
ile karlatracaktr. Kald ki, bu snrllk her halkarda gerek olmaktan ok
teoriktir.
Bu yntemin belli bal faydalarndan biri teorinin bir takm incelikler, nemsiz
ayrntlar ve hayaller iinde kaybolmasna engel olmak ve ayann yere
basmasn salamaktr.
Aralarn analizi nereye kadar gitmelidir
Bir dier soru da udur: Teori aralarn analizinde nereye kadar gitmelidir?
Kukusuz eitli zelliklerinin uygulama deerlerinin gerektirdiinden teye
deil. eitli silahlarn menzili ve etkisi taktik iin ok byk bir nem tar; oysa
bu silahlarn imali, sonucu etkilemekle birlikte, taktii hi ilgilendirmez. nk
sava ynetmek, belli bir miktar kmr, kkrt, gherile, bakr ve kalaydan
barut ve toplar yapmak deil, hazr silahlar etkin bir biimde kullanmaktr.
Strateji haritalardan yararlanr fakat trigonometri ile ilgilenmez; askeri
baarlarn salamlatrmak iin lkenin politik kurumlar, halkn ne ekilde
ynetildii ve eitildii ile megul olmaz. Btn bunlar Avrupa topluluunda
bulunduklar ekliyle olduu gibi alr ve u veya bu alandaki deiik artlarn
sava nasl etkileyebileceini belirtmekle yetinir.
Gerekli bilgilerin byk lde basitletirilmesi
Kolayca grlecei gibi, teorinin megul olduu konularn says ok snrldr.
Bu da sava ynetmek iin gerekli bilgilerin alann hayli daraltmaktadr. Sava
faaliyetlerinin genel olarak gerektirdii ve tam tehizatl bir ordunun sefere
kabilmesi iin art olan ok geni bilgi ve yetenekler manzumesi bir ka byk
sonuta toplanr ve sava zaman gelince de faaliyetlerinin asl amacna ular;
tpk akarsularn byk rmaklarda birleerek denize dklmeleri gibi. Sava
ynetmek isteyen kimse, sadece dorudan doruya sava okyanusuna dklen
faaliyetleri renmelidir.
Bu byk sava liderlerinin niin abuk yetitiklerini ve bir sava liderinin niin bir bilgin olmadn
aklar
Tahlillerimizin bu sonucu ylesine zorunlu bir sonutur ki, baka bir sonuca
varm olsaydk, zmlememizin doruluundan pheye derdik. nceki
meguliyet ve faaliyetleri tamamen baka nitelikte olduu halde, savata, en st
kademelerde ve hatta bakomutan olarak bile byk baarlar, parlak zaferler
kazanan insanlara niin bu kadar sk raslandn ancak bu ekilde izah etmek
mmkndr. Gerekten de, byk komutanlar hi bir zaman ok bilgili
subaylarn veya alimlerin safndan kmazlar; bunlarn durumlar ou kez geni
bilgiler edinmelerine elvermemitir. Onun iindir ki, gelecein bakomutann
yetitirmek iin kafasna bir takm ayrntl bilgiler sokmakla ie balamann
zorunlu veya hi deilse yararl olduunu sananlar her zaman bilgilikle
sulanm ve alaya alnmlardr. Byle bir eitimin tam tersine zararl olacan
kantlamak iten bile deildir, nk insann kafas kendisine alanan bilgiler
ve fikirlerine verilen ynle eitilir. Ancak byk eyler onu byk yapar; kk
eyler onu kltr, meer ki akl bu yabanc ve zararl maddeleri kendiliinden
karp atsn.
Eski eliki
Sava iin gerekli bilginin sadelii uzun sre kabul edilmediinden, aksine bu
bilgi ikinci derecede nemli bir takm bilim ve sanatlarla kartrldndan, bu
yanl tezlerle hayatn gereklii arasndaki eliki bir trl zlemedi. Bu
elikiyi zmek isteyenlerin bavurduklar tek are, her eyi dehaya mal etmek,
dehann da teoriye ihtiyac olmadn ve teorinin dahiler iin yazlmadn iddia
etmek olmutur.
Bu yzden her trl bilginin yarar inkar edildi ve her ey doal yeteneklere atfedildi
Saduyudan nasibi olanlar, en yksek dzeydeki bir deha ile okumu bir bilgi
arasndaki derin uurumun ve bunu doldurmak gerektiinin farkna
varmlardr. Bunlar kendilerini bir eit zgr dncenin cazibesine
kaptrarak her trl teoriyi inkr etmeye kalktlar, sava yapmann insan iin
doal bir ey olduunu ve insann doutan edindii eilim ve yeteneklerin
niteliine gre savata baarl veya baarsz bir sonu elde ettiini ileri srdler.
Bu kimselerin yanl bilgilere nem verenlere kyasla geree daha ok
yaklatklarnda kuku yoktu; ancak ok gemeden bununda abartmal bir gr
olduu anlald. Belirli baz fikir ve kavramlarla beslenmedike insan aklnn hi
bir olumlu faaliyeti olamaz; bu fikir ve kavramlar ise, hi deilse byk lde,
tanr vergisi olmayp sonradan elde edilir ve bilgi hazinemizi oluturur. O halde
btn mesele bu fikirlerin ne tr fikirler olmas gerektiini saptamaktr. nsan
savata nelerle karlayorsa, sava iin onlar renmelidir dersek, bu soruya
doru cevap vermi olacamz sanyoruz.
Bilgiler rtbeye uygun olmaldr
Askeri faaliyet alannda, bu bilgiler komutann rtbesine gre deimelidir. Aa
kademelerde daha nemsiz ve snrl konular kapsamas gereken bu bilgiler,
yksek kademelerde daha nemli ve daha geni konulara deinmelidir. Bir
svari alaynn banda sivrilemeyecek pek ok Marealler bulunduu gibi,
bunun tersi de dorudur.
Savata bilgi ok basittir, ama her zaman ok kolay deildir
Savata bilginin ok basit olmas, yani ok az sayda konulara ynelmesi ve
onlarn da sadece sonular ile ilgilenmesi, bu bilgiyi uygulamann kolay olduu
anlamna gelmez. Birinci kitapta, sava faaliyetlerinin genel olarak ne gibi
zorluklarla karlatna iaret etmitik; burada, ancak cesaret sayesinde
stesinden gelinebilecek zorluklar zerinde durmayarak, zihni faaliyetin sadece
aa kademelerde nispeten basit ve kolay olduunu, fakat komutann rtbesi
ykseldike zorlatn ve en yksek kademe olan bakomutanlk mevkiinde bu
faaliyetin insan aklnn karlaabilecei faaliyetlerin en zorlarndan birini tekil
ettiini sylemekle yetinelim.
Bu bilginin nitelii
Bakomutann bir tarih bilgini veya bir yazar olmas art deildir, ama Devletin
yksek dzeydeki ilerinden haberi olmal, geleneksel eilimleri, sz konusu
karlar, zm bekleyen sorunlar, yneticilerin karakterlerini iyi bilmeli ve
doru olarak deerlendirebilmelidir. Byk bir psikolog, insan karakterinin
btn girinti ve kntlarn zmleyebilen keskin bir gzlemci olmasna ihtiya
yoktur; ancak emri altnda bulunan kimselerin karakterini, ahlakn,
dncelerini, greneklerini, alkanlklarn, duygularn, eilimlerini, meziyet
ve kusurlarn iyi bilmelidir. Bir arabann nasl yapldn, atlarn top arabasna
nasl koulduunu bilmesine lzum yoktur, ama bir yry kolunun eitli
koullar altndaki yry sresini doru olarak hesaplayabilmelidir. Bunlar
bilimsel formllerden veya makinalardan karabileceimiz bilgiler deildir;
ancak eyaya ve hayata uygulanan doru bir yarg ve her ikisini kavrama
yetenei sayesinde elde edilebilir.
Yksek bir askeri grev iin gerekli bilgiyi dier bilgilerden ayran ey, grld
gibi, ancak zel bir gzlem yetenei sayesinde elde edilebilmesidir; buna bir eit
fikri igd de diyebiliriz, yle bir igd ki, iekten bal karmasn bilen ar
gibi, hayat olgularnn zn veya ruhunu karmasn bilsin. Bu bilgi ise sadece
gzlemlerden veya kitaplardan deil, hayat tecrbesinden de edinilebilir. Hayat,
btn o zengin retilerine ramen, belki hi bir zaman bir Newton ya da bir
Euler yetitiremez, ama pekl bir Conde ya da bir Byk Frederick gibi byk
sava matematikileri karabilir.
Askeri faaliyetin entelektel haysiyetini korumak iin, gerek d iddialara ve
sama bir bilgilie ba vurmaya gerek yoktur. Hi bir zaman dar grl byk
ve sekin sava liderleri kmamtr, ama alt kademelerde sivrilmi, hatta an
ve hret kazanm olup da daha st kademelere ktklarnda, zihni
yeteneklerinin yetersizlii yznden vasatn bile altnda kalm pek ok insana
raslamak mmkndr. Bakomutanlar arasnda bile, sahip olduklar otorite
derecesine gre bir hiyerari bulunduu izahtan varestedir.
Bilim bir sanat olmaldr
Sava ynetimi bilgisi iin son derece nemli bir noktaya deinerek bu bahsi
kapatalm. Bu bilgi zihne o kadar sinmelidir ki adeta maddi bir ey olmaktan
kmaldr. Hemen hemen btn sanatlarda ve hayatn dier faaliyet dallarnda,
insan sadece bir kez rendii, artk iinde yaamad ve tozlu kitaplardan
kard gereklerden yararlanabilir. Her gn elinin altnda bulunan ve
kulland gerekler bile kendisinin tamamen dnda kalabilir. Bir mimar,
kark bir hesapla bir payanda kemerinin kuvvetini hesaplamak iin kalemi
eline ald vakit, bulduu gerek kendi zihninden kan bir gerek deildir. nce
verileri aratrmak iin aba harcam, sonra onlar, yasasn kendi bulmad
bir zihin ameliyesine tabi tutmu, hatta bunun zorunluluunun da ancak bir
lde farknda olup adeta otomatik bir ekilde kullanmtr. Fakat savata iin
rengi deiir. Akln tepkisi, olaylarn durmadan deien ekli, komutan
bilgisinin tm zihni mekanizmasn daima iinde tamaya, ve her yerde her
dakika gerekli karar kendi kendine vermeye zorlar.
Bilginin komutann akl ve hayat ile bu eksiksiz kaynamas onu gerek bir gce
dntrr. Savata temayz eden insanlara her eyin o kadar kolay gelmesinin
nedeni ite budur. Ve bunun iindir ki, bu insanlarn sanat onlarn doal
yeteneklerine mal edilir. Gzlem ve okuma ile oluan ve gelien yeteneklerden
ayrmak iin buna doal yetenekler diyoruz.
Bu dncelerle bir sava teorisinin grevini izah etmi ve bunu yerine
getirmenin yollarn belirtmi olduumuzu sanyoruz.
Savan ynetimini iki ksma ayrmtk: strateji ve taktik. Yukarda da
belirttiimiz gibi, strateji teorisi ok daha byk zorluklar arz eder. nk taktik
nispeten snrl bir alan kapsad halde, strateji dorudan doruya bara dnk
amalar, yani her trl ihtimallerle dolu belirsiz bir alan kapsar. Bu amalar
gz nnde bulundurmak bata bakomutann grevi olduuna gre, sorumlu
bulunduu strateji alan bu zorlua en ok maruz bulunan bir alandr.
Stratejide, zellikle yksek hizmetler ifa etmek sz konusu olduunda, teori,
taktikten de te, sadece yaplacak eyleri dnmekle yetinmeyecektir;
komutana olaylar daha iyi grmesine yardm edecek ve bunlara kendi
dncesini ekleyince daha kolaylkla ve daha byk bir gvenle karar vermesini
salayacak objektif bir geree uymak iin kendi kendisi ile elikiye dmesine
engel olacaktr.
BLM III SAVA SANATI VEYA SAVA BLM
1. Terimlerde henz kesinlik yok
(Yapabilmek ve bilmek. Bilgi sz konusu olduu vakit, bilim; ama yapmak ise,
sanat)
Mesele basit gibi grnyorsa da, kullanlacak terim zerinde bir anlamaya
varlamad gibi, bunun iin nasl bir kstasa bavurmak gerektii konusunda
da bir karara varlamamtr. Bilmenin baka ey, yapabilmenin baka ey
olduuna daha nce iaret etmitik. Bunlar o kadar farkl eylerdir ki, ikisini hi
bir zaman birbirine kartrmamak gerekir. nsann yapabilecei ey hi bir
zaman bir kitapta yer almamal, ve "sanat" kelimesi hi bir zaman bir kitabn
bal olmamaldr.* Ancak bir sanatn icras iin gerekli bilgileri, (ayr ayr birer
bilimin konusu olabilecek bilgileri) "... sanatnn teorisi" ya da sadece "... sanat"
ad altnda zetlemek adet olduundan, bu ayrm muhafaza etmek, ve yaratc
gce deinen her eyi sanat (rnein, mimarlk sanat), sadece bilgiyi amalayan
konular ise (matematik ve astronomi gibi) bilim diye nitelemek yerinde olur.
Her sanatta baz zel temel bilimlerin bulunabilecei aktr ve bu bizi
artmamaldr. Fakat her bilimde de bir para sanat bulunduunu ve sanatsz
bilim olamayacan da unutmamak gerekir. rnein, matematikte hesap
(aritmetik) ve cebir birer sanattr, ama bu btn meseleyi halletmez. Bunun
nedeni udur: beeri bilgileri meydana getiren kategoriler iinde bilmek ile
yapabilmek arasndaki fark ne kadar ak ve belirgin olursa olsun, insann
kendisinde bu snr izmek kolay deildir.
2. Alglamay yargdan ayrmann zorluu (Sava sanat)
Her dnme eylemi bir sanattr. Mantknn bir izgi izdii yerde, idrakin
sonucu olan ncllerin bittii ve yargnn balad yerde, sanat da balar.
Dahas var: akln alglar da bir yarg, dolaysyla bir sanattr, ve son tahlilde
duygularmzla edindiimiz bilgiler de sanattr. Bir kelime ile, nasl ki bilme
yeteneine sahip fakat yargdan yoksun bir insan, ya da bunun tersi, tasavvur
edilemezse, sanat ve bilim de birbirinden tamamen ayrlamaz. Bu ince k
prltlar d dnyann biimlerine ne kadar brnrlerse, alanlar o kadar ayr
imi gibi grnr. Bir kez daha yineleyelim: yaratclk, retim sanatn alandr;
aratrma ve bilgi ise bilimin alandr. Btn bunlardan, sava sanat demenin
sava bilimi demekten daha doru olduu sonucu kmaktadr.
Onlarsz yapamayacamz bu kavramlar hakknda bu kadar aklama yeter.
Fakat unu da hemen ekleyelim ki, sava, gerek anlamda, ne bir sanat ne de
bir bilimdir ve ite kuramclarn bunu gzden uzak tutmalar yzndendir ki,
sava ou kez baka sanatlara ya da baka bilimlere benzetilmi ve bu bir ok
yanllklara yol amtr.
Eskiden de bunun farkna varanlar olmu ve bu yzden savan bir meslek
olduu ileri srlmtr. Fakat bunun zarar yararndan daha fazla olmutur,
nk bir meslek, ya da bir zanaat ikinci snf bir sanattan baka bir ey deildir
ve bu sfatla da daha kesin ve daha kat yasalara tabidir. Nitekim, sava,
condottieri'ler* devrinde, bir zanaat gibi geliti. Fakat onu bu yola iten i etkenler
deil, d etkenler oldu, ve sava tarihi bunun eyann tabiatna ne kadar aykr
olduunu gstermitir.
Sava insan ilikilerinin bir biimidir
Biz diyoruz ki, sava aslnda ne bir sanat ne bir bilimdir, sosyal varln bir
parasdr. Byk apta karlarn kanla halledilen bir atmasdr ve sadece bu
yn ile dier atmalardan ayrlr. Sava sanatlardan birine benzetmektense,
ticarete benzetmek belki, daha yerinde olur: nk ticaret veya ticarette rekabet
de insan kar ve faaliyetlerinin bir atmasdr. Fakat sava asl politikaya
benzetebiliriz, nk politika da, hi deilse ksmen, byk apta bir ticari
rekabetten baka bir ey deildir. stelik, politika savan dlyatadr; ilkel bir
biimde de olsa oluan anahatlar, canl varlklarn oulcukta sakl zellikleri
gibi, politikann dlyatanda biimlenir.
Aradaki fark
Sanat ve bilimlerle sava arasndaki temel fark uradadr: sava, mekanik
sanatlar gibi cansz bir maddeye uygulanan bir irade faaliyeti deildir; ne de,
gzel sanatlarda olduu gibi canl fakat edilgin ve uysal bir maddeye, yani insan
aklna veya insan duygularna etki yapan bir faaliyettir. Sanat ve bilimlerin
ideolojik emalarnn savaa ne kadar az uyduklarn grmek insan artr, ve
bylece cansz varlklar aleminden karlan yasalara benzer yasalar bulma istek
ve abalarnn nasl srekli yanlglara yol atn anlamak kolaylar. Buna
ramen, sava zellikle mekanik sanatlara benzetmek isteyenler olmutur.
Gzel sanatlar taklit etmeyi nerenlere pek raslanmamtr, nk bunlarn
kendileri henz belirli yasa ve kurallara balanm deildi. Uygulanmasna
allm olanlarn ise yetersiz ve tek yanl olduklar hemen anlalm, fikirlerin,
duygularn ve geleneklerin akmyla silinip sprlmlerdir.
* Condottieri'ler, XIV-XVI. yzyllar arasnda Avrupa ordularndan ounu
oluturan profesyonel paral askerlerdi; bu ordular meydana getirmeyi
stlenenlere de ayn ad verilirdi (A.R.)
Savata olutuunu ve zldn grdmz trden bir canl ihtilafn bir
takm genel yasalara bal olup olmad, ve bunlarn yararl bir eylem klavuzu
salayp salayamayaca sorunu ksmen bu kitabn konusunu meydana
getirmektedir. Fakat muhakkak olan bir ey varsa o da udur: bu sorun, idrakin
snrlarn amayan btn teki sorunlar gibi, akl yolu ile aydnlatlabilir ve
kendi i btnl iinde iyi kt aklanabilir; bu da kuramclarn abalarn
hakl gstermeye yeter.
BLM IV YNTEMCLK (METODZM)
Savata ok byk bir rol oynayan yntem ve yntemcilik kavramlarn aka
belirtebilmek iin, eylem dnyasn adeta resmen kurulmu otoriteler gibi
yneten mantki hiyerariye ksa bir gz atalm.
En genel kavram olan yasa kavram hem bilgi hem de eylem iin geerlidir, aka
sbjektif ve keyfi bir yn bulunmakla birlikte, bizim ve bizim dmzda bulunan
eylerin kendisine tabi olduumuzu ifade eden bir terimdir yasa. Bilgi konusu
olarak yasa eya arasndaki ilikiyi ve eyann birbiri zerindeki etkisini zmler;
irade konusu olarak ise, eylemin etkenidir ve o zaman emir ve yasaklama ile e
anlamldr.
lke de ayn ekilde bir eylem yasasdr, ancak ayn resmi ve kesin anlamda deil;
ilke yasann sadece ruhu ve anlamdr, ve gerek dnyann eitlilii bir yasann
kesin ekli iine sdrlamad hallere muhakememize daha byk bir
serbestlik alan brakr. Muhakememiz, bir ilkenin niin uygulanamayacana
kendisi karar vermek durumunda olduuna gre, bu ilke bizim iin bir eit yol
gsterici, bir kutup yldz gibidir.
lke objektif bir gerein sonucu olduu zaman objektiftir, yani herkes iin eit
ve geerlidir. Buna karlk, sbjektif ilikileri ierdii ve dolaysyla sadece onu
kendisi iin yapm olan kimse bakmndan bir deer tad takdirde, ilke
sbjektiftir, ve bu halde ona genellikle iar ad verilir.
Kural ok kez yasa anlamna kullanlr fakat bu takdirde daha ziyade ilke
anlamna gelir. nk "istisnasz kural yoktur" dediimiz halde, "istisnasz yasa
yoktur" diyemeyiz. Demek ki kural uygulamada bize daha byk bir uygulama
zgrl tanmaktadr.
Daha deiik bir anlamda, kural, sakl bir gerei daha gznnde bir iaretten
tanmak iin kullanlan bir aratr, ve bundan maksat tm geree uygulanan
eylem yasasn bu zel iarete balamaktr. Btn oyun kurallar, matematikteki
btn ksaltlm yntemler, vb. bu anlamda kurallardr.
Ynetmelik ve talimatlar, genel yasalarn kapsam iine alnamayacak kadar ok
ve nemsiz ayrntlar ilgilendiren eylem klavuzlardr.
Nihayet, yntem veya metod, yani eylem biimi, ayn derecede mmkn baka
davranlar arasndan seilen srekli bir davran tarzdr; yntemcilik veya
metodizm ise, genel ilkeler veya zel talimatlar yerine yntemlerle tayin edilen
eylemler iin kullanlan bir terimdir. Bu, byle bir yntemin uygulanabilecei
hallerin genel izgileri bakmndan birbirlerine benzemelerini gerektirir. Bunlarn
hepsi birbirine benzeyemeyeceine gre, nemli olan benzer unsurlarn mmkn
olduu kadar ok olmas, dier bir syleyile, yntemin en muhtemel hallere
dayanmasdr. Bylece yntemcilik kesin ve zel mukaddimelere deil, benzer
durumlarn ihtimal ortalamasna dayanr. Nihai gayesi ortalama bir gerek
saptamaktr: bunun srekli ve tekdze bir biimde uygulanmas ok gemeden
bir eit mekanik uygulama niteliine brnr ve bize doru olan adeta
uursuzca yaptrr.
Sava ynetiminde, insan bilme yeteneine ilikin yasa kavramndan pekala
vazgeebilir, nk savan aprak olaylar yeteri kadar dzenli, ve dzenli
olaylar yeteri kadar aprak olmadklar iin, bu kavram bize basit gerekten
daha fazla yardmc olamaz. Sade kavramlar ve sade bir dil yeterli olduu zaman,
girift szlere ve fikirlere bavurmak bilgilik olur. Eyleme uygulandnda, yasa
kavramn sava ynetimi teorisinde kullanmaya imkan yoktur, nk olaylarn
sk sk deimesi ve byk bir eitlilik gstermesi nedeniyle, yasa adna layk
yeteri kadar genel nitelikte bir hkm koyma olana yoktur.
Buna karlk, ilkeler, kurallar, ynetmelikler ve yntemler, olumlu bir reti
saladklar lde gereki bir sava teorisinin vazgeilmez kavramlardr,
nk gerek ancak bu gibi biimler iinde billurlaabilir.
Taktik, sava ynetiminin, teorinin olumlu bir doktrin formle etmesine en
elverili dal olduuna gre, bu kavramlara taktikte daha sk raslarz.
Zaruret bulunmadka, henz kayp vermemi piyadeye kar svarinin
kullanlmamas; ateli silahlarn ancak etkili menzile girdikten sonra
kullanlmas; muharebede de mmkn olduu kadar ok sayda kuvvetlerin en
sonraya saklanmas: ite belli bal taktik ilkeler. Btn bu kurallar her
durumda istisnasz ekilde uygulanamaz; ama yine de komutann zihninde yer
etmelidirler ki, zmledikleri gerekten, yeri ve zaman geldiinde
yararlanabilsin.
Bir birlik kararghndaki allmadk faaliyetten dmann ekilmek zere
olduu sonucunu kardmz takdirde, birliklerin muharebedeki dzeni bir
gsteri saldrs yaplacan gsteriyorsa, gerein bu yoldan renilmesine
kural ad verilir, nk gzle grlen tek bir durumdan bu duruma uygun bir
niyet karlmaktadr.
Eer dman toplarn muharebe alanndan ekmeye balar balamaz ona taze
bir enerji ile saldrmak bir kuralsa, bunun nedeni, bu mnferit olayn dmann
genel durumunu hedef alan hareket zincirinin halkalarndan birine
balanmasdr: yani dmann durumunu, rnein mcadeleyi brakmak
eiliminde olduunu, geri ekilmeyi planladn ve ne sonuna kadar bir
direnmeyi ne de dmandan her ne pahasna olursa olsun kanmay
dnmediini bu tek olaya bakarak tahmin etmi oluruz.
Ynetmelikler ve yntemler, sava hazrl ile ilgili teoriler olarak bizi megul
ederler, nk disiplinli ve eitilmi silahl kuvvetler bunlarla alanr. Birlikler,
eitim ve sahra hizmeti iin hazrlanm talimatlarn tm yntem ve
ynetmelikleri oluturur. Eitim talimatlarnda ynetmelikler, sahra hizmeti ile
ilgili olanlarda ise yntemler n planda gelir. Savan gerek sevk ve idaresi
bunlara balanr, onlar belirli davran biimleri olarak benimser. Onun iin
sava ynetimi teorisinde bunlara da bir yer ayrmak gerekir.
Silahl kuvvetlerin kullanmna girmeyen faaliyetler iin, ynetmelikler, yani
kesin talimatlar sz konusu deildir; nk bunlar hareket serbestliini
kstlard. Buna karlk, grevlerin nasl yaplacan genel olarak gsteren ve
yukarda belirttiimiz gibi ortalama ihtimale dayanan yntemler, ilke ve
kurallarn egemen bir ekilde uygulanmasn ifade ederler; olduklarndan farkl
bir ey gibi gsterilmemek, mutlak ve zorunlu davran biimleri (sistemler)
olarak deil, sadece genel biimlerin en iyisi olarak telakki edilmek ve ferdi
kararn yerini tutacak kestirme yolun seilmesine olanak salamak artyla,
yntemler de sava ynetimi teorisinin kapsam iine alnabilirler.
Savan ynetiminde sk sk yntemlere bavurulmas, sadece baz tahminlere
dayanlarak ya da tam bir belirsizlik iinde yrtlen hareketlerin okluunu
dnecek olursak, bize son derece gerekli ve kanlmaz bir ey gibi
grnecektir. Dman, aldmz tedbirleri zorunlu klan btn koullar bilecek
durumda deildir: buna ya olanaklar elvermez, ya da zaman yoktur. Kald ki,
bu koullar bilinse bile, bunlar o kadar eitli ve girifttir ki, gerekli btn
tedbirleri almak imkanszdr. Dolaysyla hazrlklarmz yine bir takm
ihtimallere dayandrmak zorunda kalrz. Tek bir olayda bile etkisini hissettiren
ve bu itibarla mutlaka dikkate alnmas gereken nemsiz koullarn saysn
dnecek olursak, bunlardan zincirleme sonular karmaktan ve tertibatmz
genel ve muhtemel durumlara gre almaktan baka are bulunmadn grrz.
Subaylarn says kk rtbelere doru indike artar ve bu alt kademelerde
gr ve yarglarn isabetine gvenmek zorlar. Hizmet kurallar ve tecrbenin
dnda bilgiler aramann doru olmad komuta kademelerinde, yntemciliin
"rutin"ine bavurmak gerekir. Bu hem yargmza bir destek, hem de tecrbenin
ok pahalya mal olduu sava gibi bir alanda abartmal ve tmden yanl
dncelere engel olur.
Yntemcilik harekt iin zorunlu olduktan baka, olumlu bir yarar
bulunduunu da kabul etmek gerekir. Durmadan tekrarlanan belirli biimleri
uygulamak bize birliklerin ynetiminde, doal srtnmeyi azaltan ve makinann
ileyiini kolaylatran bir alkanlk, bir dakiklik, bir gven kazandrr.
Demek oluyor ki, rtbeler hiyerarisinin basamaklarndan aa doru inildike,
yntem daha yaygn bir biimde kullanlr ve daha zorunlu bir hale gelir. Buna
karlk, yukar doru kldka, bunun nemi azalr ve, en yksek mevkilerde
tamamen ortadan kalkar. Bu nedenle yntemin yeri stratejiden ok taktiktedir.
Yksek bir dzeyde sava, farkllklarna ramen birbirine benzeyen ve
kullandmz yntemin iyiliine veya ktlne gre iyi veya kt bir ekilde
kontrol altna alnabilecek olan saysz kk olaylardan deil, ayr ayr ele
alnmalar gereken byk apta ve belirleyici nitelikte tek tek olaylardan oluur.
Sava, saplarn biimine bakmadan, iyi bir orakla iyi, kt bir orakla kt biilen
bir buday tarlas deil; her ktn zel biimine ve meyline gre balta
kullanlmasn ve buna ok dikkat edilmesini gerektiren gr bir ormandr.
Yntemcilik askeri harektn hangi dzeyinde durmaldr? Bunu aslnda rtbe
deil olaylar belirler. Eer hiyerarinin st kademelerinde yntemcilie daha az
yer veriliyorsa, bunun tek nedeni bu mevkilerin grev alanna giren faaliyetlerin
ok daha geni ve mull oluudur. Deimeyen bir muharebe dzeni, nc
birliklerin ve ileri karakollarn deimeyen dzeni, komutann sadece astlarnn
deil, baz hallerde kendi elini kolunu da balayan yntemlerdir. Geri komutan
bu yntemleri kendisi icat etmi ve koullara uygulam olabilir; fakat birliklerin
ve silahlarn genel niteliklerine dayandklar lde teori konusu da olabilirler.
Buna karlk, sava veya sefer planlar hazrlamak ve bunlar bir makineden
kar gibi hazr ekilde datmak amacn gden yntemler kesinlikle bir kenara
atlmaldr.
Kabul edilebilir bir teori, yani savan sevk ve idaresini incelemenin gvenilir bir
kitab olmadka, yntemcilik snrlarn aarak daha yksek faaliyet alanlarna
tamak istidadn gsterir; nk bu alanlarda sorumluluk tayan insanlar her
zaman okumak ve yksek yaant ekilleri ile temasa gelmek suretiyle kendilerini
eitmek imkann bulmu olmayabilirler; bu yzden de teorilerin ve eletirilerin
labirentleri iinde yollarn arabilirler, saduyular bunlar reddeder ve
ellerinde tecrbenin getirdiinden baka bir tutamak kalmaz. Bunun iindir ki,
zgr ve kiisel bir inisiyatifi gerektiren ve buna izin veren hallerde, tecrbenin
kendilerine salad aralardan yararlanrlar, yani byk komutanlarn
yntemlerine yknrler ve bylece yntemcilik dediimiz ey kendiliinden
meydana km olur. Byk Frederik'in generallerinin her zaman eik denilen
muharebe dzeni iinde ilerlediklerini, Fransz htilli komutanlarnn uzun ve
geni muharebe hatlar boyunca hep evirme hareketlerine bavurduklarn,
Napolyon'un subaylarnn youn kitlelere zg korkun bir enerji ile saldrya
getiklerini grdmz zaman, hep ayn ekilde tekerrr eden bu hareketleri
belli bir yntemin kabul edilmi olmasna balayabiliriz ki, bu da yntemciliin
bazen en yksek kademelere kadar kabildiini gsterir. Daha iyi bir teori sava
ynetiminin incelenmesini kolaylatrd, en yksek komuta kademelerinde
bulunan insanlarn akl ve muhakemesini daha iyi eittii zaman, yntemcilik
belki nemini yitirecek, ve ara sra kullanlmasnda zorunluluk olsa bile, hi
deilse basit bir taklit olmaktan karak teorinin bir paras haline gelecektir.
Byk bir komutan yapt ii ne kadar iyi yaparsa yapsn, bunu yap biiminin
daima sbjektif bir yan olacaktr ve belirli bir slbu bulunduuna gre bunda
kiiliinin de byk bir pay olacaktr; fakat bu kiilik kendisini taklit etmeye
alan kimsenin kiilii ile her zaman badamaz.
Bununla birlikte, sbjektif yntemcilii veya slbu sava konusundan
tamamen karp atmak ne mmkn ne de doru bir hareket olur: onda daha
ziyade bir savan genel karakterinin, ayr ayr olaylar zerindeki etkisinin bir
tezahrn grmek, ve bu genel karakteri nceden grp dikkate alacak bir
teorinin yokluunda teorinin yerine getiini kabul etmek gerekir. Fransz htilli
savann kendine zg yntemler kullanm olmasndan daha doal ne olabilir?
Ve hangi teori bu zel yntemi kapsam iine alabilirdi? in kt taraf udur ki,
zel bir durumun ortaya kard byle bir tarz kolaylkla srp gidebilir, artlar
yava yava deitii halde yerinde sayabilir. te teorinin ak-seik ve rasyonel
bir eletiri sayesinde nlemesi gereken ey budur. 1806 ylnda Prusya'l
generallerden Prens Louis, Saalfeld'de; Tauentzien, Jena civarnda bulunan
Dornberg'te; Grawert, Kappellendorfun nnde ve Rchel Kappellendorf un
arkasnda, Byk Frederik'in eik muharebe dzenini uygulayarak kendilerini
felaketin uurumuna attklar ve Hohelohe'nin ordusunu o zamana kadar hi bir
ordunun muharebe alannda dahi imha edilmemi olduu biimde yok etmeyi
becerdikleri zaman, btn bunlara sebep sadece modas gemi bir tarz deil,
yntemciliin imdiye kadar yol at belki de en byk ahmaklkt.
BLM V ELETR
Teorik gereklerin pratik hayat zerindeki etkisi retimden ok eletiri yolu ile
olur: eletiri teorik gereklerin gerek olaylara uygulanmas olduuna gre,
sadece bu gerekleri hayata yaklatrmakla kalmayp uygulamalarn srekli
olarak tekrarlamak suretiyle zihni bu gereklere altrr. Bu itibarla, teori
zerindeki grlerimizi belirttikten sonra, imdi eletiri ile ilgili grlerimizi
aklamann uygun olacan sanyoruz.
Tarihi bir olayn eletirici anlatm ile salt anlatm arasnda bir ayrm yapmak
gerekir: bu ikincisi olaylar pepee sralamakla, olsa olsa en yakn ve dolaysz
nedenlerine dokunmakla yetinir.
Eletirici anlatmda ise zihnin ayr faaliyetine raslamak mmkndr.
Birincisi, pheli olaylarn tarih bakmndan aratrlmas ve doruluk
derecelerinin saptanmasdr. Bu salt tarihi bir aratrmadr ve teori ile bir ilgisi
yoktur.
kincisi , sonulardan nedenlere doru kmak, olaylar arasnda neden sonu
ilikisini kurmaktr. Bu gerek eletirici aratrmadr; bu aratrma teori iin
arttr, nk teoride saptanmas, desteklenmesi veya sadece izah edilmesi
gereken her ey ancak bu ekilde deneylere oturtulabilir.
ncs, kullanlan aralarn snanmasdr. Bu vg kadarknamay da
kapsayan gerek eletiridir. Burada tarihe, daha dorusu tarihten karlmas
gereken derslere yardmc olan, teoridir.
Tarihi aratrmann gerekten eletirici bir nitelik tayan bu son iki blmnde,
her eyden nce olaylarn derinine inmek, ilk nedenlerini ortaya karmak, yani,
ou zaman yaplageldii gibi yar yolda durmak, keyfi bir durum veya
varsaymda karar klmak yerine, su gtrmez gereklere varmak gerekir.
Sonular nedenleri ile izah etmek bakmndan, eletirici aratrma sk sk baa
klmas imkansz gibi grnen bir zorlukla karlar: nk gerek nedenler
ou zaman bilinemez. Bu duruma hayatn baka hi bir alannda savata
olduu kadar sk raslanlmaz: savata olaylar ve zellikle gerek nedenleri hemen
hemen hi bir zaman tam olarak ortaya kmaz, nk ya bu olaylar karanlar
onlar isteyerek gizlerler, ya da olaylarn kendileri o kadar geici ve arzi bir nitelik
tarlar ki tarihin derinliklerine gmlp giderler. Onun iin eletirici anlatm
ou zaman tarihi aratrma ile elele vermek zorundadr; her eye ramen, sonu
ile neden arasnda sk sk grlen balant eksiklii, sonular bilinen nedenlerin
zorunlu neticeleri olarak kabul etmemize imkan brakmaz. Bylece ister istemez
baz boluklar, yani retici bir nitelii bulunmayan tarihi sonular ortaya kar.
Teorinin isteyebilecei tek ey, aratrmann bu bolua gelinceye kadar dikkat
ve zenle srdrlmesi, fakat bu noktadan itibaren sonu karma abalarndan
kanlmasdr. Asl sakncal olan, bilinenden her ne pahasna olursa olsun
sonular izah etmesini istemek, bylece ona sahte bir deer vermektir.
Eletirici inceleme, bunun dnda, zatnda mndemi bir nemli zorlukla daha
karlar: savata sonular nadiren tek ve basit bir nedenden doar, bunlar ou
zaman eitli bir nedenler yumann eseridir, ve bu bakmdan tarafszlk ve iyi
niyet gstererek olaylar kaynaklarna kadar izlemek yeterli deildir, ayrca
mevcut nedenlerden her birine hak ettii arln verilmesi gerekir. Bu bizi,
nedenlerin niteliini daha yakndan incelemeye gtrr: bu sayede eletirici
inceleme bize belki asl teori alannn yolunu gsterebilir.
Eletirici inceleme, yani aralarn snanmas, bizi u soruyu sormaya sevk eder:
Kullanlan aralara zg sonular hangileridir ve bu sonular eylemde bulunan
kii tarafndan istenmi midir?
Aralara zg sonular bizi bunlarn niteliini aratrmaya gtrr ki bylece bir
kez daha teori alanna girmi oluruz.
Yukarda grdk ki, eletiride en nemli nokta kuku gtrmez gereklere
varmaktr. Bunun iin de bakalar iin geerli olmayan keyfi nermelerle
yetinmemek gerekir, nk bunlara kar belki ayn derecede keyfi baka
nermeler ileri srlebilir, ve bylece lehte ve aleyhte tartmalarn kemekei
iinde hi bir olumlu sonuca varlamaz, dolaysyla hi bir ey renilemez.
Yine grdk ki, nedenlerin aratrlmas, aralarn snanmas gibi, bize teorinin,
yani tek tek durumlardan karlmayan evrensel gereklerin kapsn aar. e
yarar bir teori varsa, eletirici dnce okuyucuyu teorinin saptad kantlara
yollamakla yetinecek, daha ileri gitmeyecektir. Ama byle bir teorik gerek yoksa,
aratrma derinletirilmeli, kaynaklara kadar klmaldr. Bu zorunluluk sk sk
ortaya kt takdirde, tarihi, ister istemez bitip tkenmek bilmeyen ayrntlar
iinde dolap duracak, adeta bir labirent iindeymi gibi yolunu kaybedecektir.
Elleri dolup taacak, her ayrntya gerekli dikkati vermek olanandan yoksun
kalacaktr. Sonu olarak, dnce ve aratrmalarna bir snr izmek iin keyfi
bir takm iddialar ileri srecek, bunlar kendisini inandrsa bile, ne aikar ne de
kantlanabilir olmadklarndan bakalarn inandramayacaktr.
Bu itibarla, ie yarar bir teori eletirinin asl temelidir ve aklc bir teorinin
yardm olmadan eletirinin gerekten retici olmaya balad noktaya
varmasna, yani inandrc ve susturucu bir kant salamasna imkan yoktur.
Ancak, her gerei aklayan ve eletiriye bu gereklere kendilerine uygun
yasalar uygulamaktan baka i brakmayan bir teoriyi mmkn sanmak
hayalperestlik olur. Kutsal teorinin snrlarna varr varmaz eletiri durmal ve
gerisin geriye dnmelidir diye bir kural koymak gln bir bilgilik taslamaktan
teye gidemez. Teorinin kaynan oluturan aratrma ve tahlil ruhu eletiriye
yol gstermeli, ve bu arada belki sk sk teori alanna girerek zellikle ilgilendii
noktalar aydnlatmaya almaldr. Buna karlk, eletiri teoriyi otomatik bir
ekilde uygulamakla yetinirse amacndan tamamen sapm olur. Teorik
aratrmalarn tm olumlu sonular, tm ilkeler, tm kurallar ve yntemler,
uygulamal bir mspet reti niteliine brndkleri lde, evrensellik ve
mutlak gerekler olmak karakterlerini kaybederler. Bu kurallar gerektiinde
kullanlmak iindirler, uygun olup olmadklarna ancak muhakememiz karar
verir. Eletiri teorinin bu sonularn hi bir zaman birer norm veya standart
olarak kullanmamal, eylemde bulunan kimsenin muhakemesini destekleyen bir
rehber saymakla yetinmelidir. Genel olarak muharebe dzeninde svarinin
piyade ile ayn hizada deil de gerisinde yer almas her ne kadar taktik bir kural
ise de, bu ilkeden her sapmay sulamak lgnlk olur. Eletiri sadece bu
sapmann nedenlerini aratrmakla ykmldr; eer bunlar yeterli deilse,
ancak o zaman teorice saptanan kurallar ne srmeye hakk olur. te yandan,
blnm bir saldrnn baar ihtimalini azaltt teoride kabul edilmi ise de,
byle blnm bir saldrnn her baarszla uraynda, ikisi arasnda
gerekten bir iliki kurmaya yer olup olmadn aratrmadan, hemen
baarszl blnm saldrya balamak da ayn derecede sama olur. Tabii
bunun tersini yapmak, yani blnm bir saldr baarya ulat takdirde
teorik kuraln yanl olduuna hkmetmek de akl kr deildir. Eletirinin
aratrc z bunlarn ikisine de engeldir. Demek ki eletiri esas itibariyle
teorinin analitik aratrmalarnn sonucuna dayanr. Teorinin halletmi olduu
sorunlarn yeni batan eletirilmesine yer yoktur; nk bir ey teorice karara
balanm ise, bu eletirinin eline hazr bir ara vermek iindir.
Eletirinin, hangi nedenin hangi sonucu dourduunu ve kullanlan falanca
aracn gdlen amaca uygun dp dmediini aratrmaktan ibaret bulunan
grevi, neden ve sonu, aralar ve ama birbirine yakn bulunduklar takdirde,
kolaydr.
Bir ordu baskna uram ve bu yzden kaynaklarn dzgn ve akll bir biimde
kullanamam ise, basknn sonucu phe gtrmez. Eer teori, muharebede
evirme biiminde bir saldrnn daha byk fakat daha az emin bir baarya yol
at kuraln koymusa, o zaman bu saldr biimini seen komutann ilk
planda neyi dndn, neyi amaladn bilmek gerekir; eer her eyden
nce byk bir baar kazanmay hedef almsa, doru aralar kullanm
demektir. Yok eer maksad baar ansn arttrmak idiyse ve bu maksad zel
ve somut artlara deil de, evirme suretiyle saldrnn genel niteliine dayanm
ise, o zaman, uygulamada yzlerce rnei grld gibi, yanl arac semi ve
byk bir hata ilemi demektir.
Burada askeri aratrma ve eletirinin ii kolaydr; olaylar ve en yakn amalarla
yetinildii srece bu hep byledir. Paralar btn ile olan ilikileri iinde deil
de, sadece belirli bir adan ele almak artyla, bu yola bavurmak isteimize
kalm bir eydir.
Fakat savata, dnyada her eyde olduu gibi, btnn paralar arasnda
daima bir iliki vardr, her ey birbirine baldr; dolaysyla, ne kadar kk
olursa olsun, her neden ta sonuna kadar savan her safhasn etkiler ve nihai
sonucu bir lde de olsa deitirir. Ayn ekilde, kullanlan her ara son amacn
elde edilmesine kadar etkisini gsterir ve srdrr.
Bu bakmdan, bir nedenin sonularn izlenmeye dedikleri srece izleyebilir, ve
ayn ekilde bir arac yalnz en yakn amac bakmndan deil, daha yksek bir
gayeye hizmet eden bir ara olarak da snayabilir, ve bylece birbirine bal
amalar zincirini trmanarak en st halkasna kadar, yani artk hi bir
incelemeyi ve kantlamay gerektirmeyecek kadar kesin ve zorunlu olan son
amaca kadar kabiliriz. Bir ok hallerde, zellikle byk ve kesin kararlar almak
sz konusu olduunda, incelememizi savan nihai gayesine, yani dorudan
doruya bar hazrlamaya ynelik gayeye kadar srdrmemiz gerekir.
Bu ykseliin, birbirlerini izleyen bu safhalarn muhakememize yeni gr
ufuklar aaca aikrdr. yle ki, belirli bir basamaktan yararl gibi grnen
bir aracn daha st bir basamaktan bakldnda sakncal grlerek
deitirilmesi zorunluluu doabilir.
Bir eylem eletirilirken, bir olayn nedenlerinin aratrlmas ile aralarn hizmet
ettikleri amala karlatrlmas elele gitmelidir. Zira sadece nedenlerin
aratrlmas sayesindedir ki, incelenmeye deer eylerin neler olduklarn
kefedebiliriz.
Bu nedenler zincirinin aadan yukarya ve yukardan aaya doru izlenmesi
karmza bir takm glkler karabilir. nk aradmz neden bir olayn ne
kadar tesinde ise, ayn zamanda dikkate alnmalar gereken o kadar ok baka
nedenler var demektir: bunlar, olaylarda oynadklar roln nemine gre, bulup
meydana karmak ve elemek gerekir. nk bir olay, nedenler zincirindeki yeri
ne kadar yukarda ise, onu belirleyen eitli gler ve artlar da o kadar oktur.
Bir muharebenin kaybedilmesi nedenlerini bulmu isek, ayn zamanda
kaybedilen bu muharebenin savan btn bakmndan meydana getirdii
sonulara ait nedenlerin de bir ksmn bulmu olduumuzu tereddtsz
syleyebiliriz. Fakat sadece bir ksmn diyoruz, zira mevcut artlara gre, dier
nedenlerin etkileri de nihai sonuca katkda bulunacaklardr.
Aralarn incelenmesinde ve denenmesinde de, ne kadar yksek bir gr
asndan bakarsak, ilerin o kadar atallatn grrz. nk amalar
ykseldike, onlara ulamak iin kullanlacak aralarn says da oalr.
Savan nihai gayesi btn ordularn ayn zamanda gz nnde tuttuklar
hedeftir; onun iin, bu gaye urunda yaplm veya yaplm olabilecek her eyin
gz nne alnmas gerekir.
Btn bunlar kukusuz dnce ve aratrmalarmzn nnde ok geni
ufuklar aar, fiilen vuku bulmadklar halde meydana gelmeleri ihtimal dahilinde
olan ve bu itibarla mutlaka dikkate alnmalar gereken eyler zerine bir takm
varsaymlar yrtmenin zorluklar iinde insan kolayca yolunu arabilir.
1797 Mart'nda, Bonapart, talya ordusunun banda, Aridk Charies'a
karsaldrya gemek iin Tagliamento'dan yola kt zaman, Aridk, Ren
zerinde bulunan takviye kuvvetleri yetimeden nce bir karara varmaya
zorlamak iin yapmt bunu. Sadece en yakn amac gz nne alacak olursak,
aracn iyi seilmi olduuna ve elde edilen sonucun bunu hakl kardna
hkmedebiliriz: nitekim, Aridk henz o kadar zayft ki, Tagliamento zerinde
sadece bir direnme teebbsnde bulunmakla yetindi ve hasmnn son derece
kuvvetli ve kararl olduunu grerek muharebe alann ve Noricum Alplerine
alan geiti Bonapart'a brakt. Fakat Bonapart'n bu baary salamaktaki asl
amac neydi? Avusturya imparatorluunun kalbine nfuz etmek, Moreau ve
Hoche komutasndaki iki Ren ordusunun ilerlemesini kolaylatrmak ve onlarla
irtibat salamak. te Bonapart'n istedikleri bunlard ve bu adan haklyd.
Fakat eletiri olaylara Direktuar idaresinin baktndan daha yksek bir
dzeyden bakar: nitekim Fransz hkmeti Ren seferinin ancak alt hafta sonra
balayacan bilecek durumda idi ve bunu bilmesi gerekirdi; iste o zaman,
Bonapart'n Noricum Alplerini amasn ancak bir lgnlk sayabiliriz, nk
eer Avusturya'llar Ren nehri kylarndan Steiermark'taki ordularn takviye iin
yeteri kadar yedek kuvvet getirmi ve Aridke talya ordusuna saldrma
olanan vermi olsalard, sadece talya ordusu imha edilmi olmakla kalmaz,
ayrca btn talya seferi kaybedilmi olurdu. Nitekim, bu dnce Vitlach
yaknlarnda bulunan Bonapart'n kafasn kurcalamaya balaynca, arabuk
Leoben mtarekesini imzalamak zorunda kalmtr.
Eletiri olaylara daha da yksek bir dzeyden bakt takdirde, Avusturya'llarn
Aridk Charies'in ordular ile Viyana arasnda hi yedek kuvvetleri
bulunmadn bildiine gre, talya ordusunun ilerlemesinin Viyana'y tehdit
ettiini gstermekte glk ekmez.
Bonapart'n Avusturya bakentinin savunmasz olduunu, stelik Steiermark'ta
bile Aridkn ordusundan sayca ok stn olduunu bildiini farzedecek
olursak, o zaman Avusturya mparatorluunun kalbine doru sratle
ilerlemesinin bir anlam bulunduu ortaya kar; nk bu ilerleyiin nemi
sadece Avusturyallarn bakentlerini elden karmamaya verdikleri neme
balyd. Eer buna ok nem veriyor, ve ehri kaybetmektense Bonapart'n
kendilerine teklif ettii bar artlarn kabul etmeye hazr bulunuyor idiyseler, o
zaman Viyana'y tehdit etmek Bonapart' n nihai amac olmu olurdu. Eer
Bonapart u veya bu nedenle bunu biliyor idiyse, eletirinin daha teye gitmeye
ihtiyac yoktur; yok eer olaylarn sonucu pheli idiyse, o zaman eletiri daha
yksek bir dzeye kmal ve unu sormaldr: Eer Avusturya'llar Viyana'y terk
ederek hl ellerinde kalan, eyaletlerin geni topraklarna doru ekilmi
olsalard ne olurdu? Fakat Ren nehrinin iki kysndaki ordular arasnda neler
cereyan etmi olabileceini dikkate almadan bu soruya cevap verilemeyecei
aktr. Franszlarn kesin say stnlne bakacak olursak (80.000'e kar
130.000 kii), sonutan phe etmeye pek yer kalmaz; ancak o zaman da
Direktuar idaresinin bu zaferi nasl bir ama iin kullanmak istedii sorunu
ortaya kard. stn durumundan yararlanarak Avusturya imparatorluunun
kar snrlarna kadar ilerler, yani bu Devleti tamamen ortadan kaldrmak
yoluna m giderdi? Yoksa dman bara zorlamak iin sadece lkesinin nemli
bir ksmn igal etmekle mi yetinirdi? Her iki halde de, Direktuar'n muhtemel
tercihinin ne yolda olmu olacana karar verebilmek iin, bunun muhtemel
sonularn tahmin edip deerlendirmemiz gerekir. Farzedelim ki, bu tahmin ve
deerlendirmelerin sonucu u olsun: Fransz kuvvetleri Avusturya
mparatorluunu tamamen ortadan kaldrabilecek gte deildi, hatta byle bir
eye teebbs edilmi olsayd durum tersine dnebilirdi; te yandan, lkenin
byk bir ksmn feth ve igal etmek de Franszlar, stesinden gelemeyecekleri
bir stratejik duruma sokard. imdi bu sonu, talya ordusunun da durum
muhakemesini etkileyecek ve bu ynden de umut krc olacakt. te Bonapart',
Aridkn umutsuz durumunu bilmesine ramen, Campo-Formio barn
imzalamaya ve bar artlar arasnda Avusturya'llara, talihleri ne kadar yaver
giderse gitsin zaten hi bir zaman geri alamayacaklar eyaletlerin kaybndan
baka bir fedakrlk yklememeye zorlayan neden kukusuz buydu. Ancak
Franszlar, iki sorunu gz nne almam olsalard, lml hkmlerine ramen
Campo-Formio anlamasna bile bel balayamazlar ve dolaysyla onu cretli
ilerleyilerinin hedefi yapamazlard. Bu sorunlarn birincisi uydu:
Avusturyalllar yukarda szn ettiimiz iki sonutan her birine nasl bir deer
biiyorlard ve her iki halde de baarya ulamak ihtimali bulunsa bile, acaba
bunlar sava srdrmenin gerektirdii fedakrlklara deer buluyorlar myd,
yoksa ok elverisiz olmayan bar artlarn kabul ederek bu fedakrlklardan
kurtulmay tercih mi ediyorlard? kinci sorun da uydu: Avusturya hkmeti,
geici yenilgilerin etkisinden syrlp ve bunlarn yaratt umutsuzluktan
kurtulup, sonuna kadar srdrlecek inat bir direnmenin tehlikelerini ciddi
olarak gze alabilecek miydi?
Birinci sorunun konusunu tekil eden mlahaza kl krk yarmaya alan bir
safsatadan ibaret olmayp, tam tersine byk bir pratik nem tar ve ne zaman
sava arla iten bir plan yaplsa mutlaka ortaya kar ve ou zaman bu
plann uygulanmasn nler.
kinci sorun da ayn derece nemlidir, nk sava soyut bir dmana kar
deil, hi bir zaman gzden uzak tutulmamas gereken gerek bir dmana kar
yaplr. Cretli Bonapart'n bunun farknda olduundan, yani klcnn ortala
sald dehetten yararlanmasn bildiinden kukumuz olmasn. Onu 1812'de
Moskova'ya kadar gtren bu gveni olmutur. Fakat orada bu gveni kendisini
terketti, nk sald korku giritii dev mcadelelerin iinde trplenmi,
keskinliini kaybetmiti. 1797'de bu korku henz taze idi ve sonuna kadar
srdrlen bir direnmenin srr henz kefedilmemiti. Fakat 1797'de bile, eer
nsezisi ona lml Campo-Formio barn imzalayarak kmazdan kurtulmann
yolunu gstermemi olsayd, atakl onu mutlaka olumsuz bir sonuca
gtrrd.
Mlahazalarmza burada bir son vermek gerekiyor. Eletirici incelemenin, son
amalara kadar kldnda, yani yksek bir dzeyde geni kapsaml ve kesin
kararlar almak gerektiinde, ne kadar geni, eitli, etrefil ve zor sorunlarla
karlatn yeteri kadar gsterdiimizi sanyoruz. Ayrca unu da gstermi
bulunuyoruz ki, konu zerinde teorik bir bilgiye sahip olmann yansra, doal
yetenek de kritik incelemenin deerini belirleyen nemli bir faktrdr, nk
olaylar arasnda gerekli ilikileri kurmak ve bu saysz ilikiler iinden en esasl
olanlarn seip ayrmak bir yetenek iidir.
Fakat yetenein bir baka grevi daha vardr. Eletiri sadece bilfiil kullanlan
vastalarn analizi deil, ayrca kullanlmas mmkn olan tm aralarn
analizidir; bunlarn ise daha nce ortaya konulmas yani kefedilmesi gerekir, ve
daha iyisi bulunmadka bir arac eletiri yolu ile saf d brakamayz. mdi, ou
hallerde mmkn kombinezonlarn says ne kadar az olursa olsun,
kullanlmam olanlarn tespiti iinin mevcut eylerin basit bir analizi olmayp,
ancak dehaya vergi yaratc bir faaliyeti gerektirdii yadsnamaz.
Her eyin pratik bakmdan mmkn bir ka basit kombinezonla halledilebilecei
meselelerde bir dehann ortaya kmasn bekleyemeyiz elbette. Bir mevziin
evrilmesini, srf yeni bir bulu olduu iin, sk sk yaplageldii gibi, byk bir
dehann belirtisi saymak kadar gln bir ey olamaz; ne var ki, eletiricinin
yaratc bir gce sahip olmas arttr, ve eletirinin deeri ancak bununla llr.
30 Temmuz 1796'da Bonapart Mantua kuatmasn kaldrmaya, Wurmser'in
zerine yrmeye ve Garda gl ile Mincio nehri arasnda ayrlm bulunan
muharebe kollarn yenilgiye uratmak iin tm kuvvetlerini toplamaya karar
verdii zaman,.bu parlak zaferlere ulamann en emin yolu olarak grnmt.
Nitekim bu zaferler kazanld, ve daha sonra kaleyi kurtarma teebbs
yenilendiinde daha da parlak bir ekilde tekrarland. Bu konuda tam bir
oybirlii vardr ve sadece katksz bir hayranl yanstr.
Ne var ki, Bonapart 30 Temmuz'da, Mantua'y kuatmak fikrinden tamamen
vazgemedike bu yolu seemezdi, nk kuatmaya yardm eden ulatrma
kolunu kurtarmak imkanszd ve bu seferde bunlar yenileme olana da yoktu.
Nitekim kuatma sadece bir ablukaya dnmt ve kuatma devam etmi
olsayd sekiz gn iinde dmesi beklenebilecek olan ehir, Bonapart'n ak
arazide kazand zaferlere ramen alt ay dayand.
Eletiri, daha iyi bir direnme ekli bulamad iin bu durumu kanlmaz bir
akibet saymtr.
Bir kurtarma ordusunun ilerleyiine kar bir kuatma tahkimat hattnn iinde
direnmek o kadar itibardan dmt ki, byle bir vastaya bavurmak kimsenin
aklna gelmedi. Oysa, XIV. Louis zamannda, bu tedbire sk sk bavurulmu ve
aa yukar her zaman baar salanmt. Buna ramen, yz yl sonra byle bir
tedbirin kimsenin aklna dahi gelmemi olmas olsa olsa modann bir kaprisi
olarak kabul edilebilir. Eer byle bir olanak kabul edilmi olsayd, koullarn
daha yakndan tetkiki, Bonapart tarafndan Mantua nnde iyice tahkim edilmi
kuatma siperleri hattnn gerisine yerletirilmi dnyann en iyi piyadesine
mensup 40.000 askerin, Wurmser komutasnda ehri kurtarmaya gelen 50.000
Avusturya'ldan korkmalar iin hi bir neden bulunmadn, dmann bu
hatlara kar saldrya gemeye teebbs bile kolay kolay gze alamayacan
gsterirdi. Bu iddiann ayrntlarna girmeden, yalnz u kadarn syleyelim ki,
byle bir arenin dnlm olmas gerekirdi. Acaba Bonapart'n kendisi
harekat srasnda bunu dnd m? Bunu hi bir zaman bilemeyeceiz, nk
ne kendi Anlarnda ne de baka yazl kaynaklarda bunun izine raslamyoruz.
Sonraki eletiriciler de bu konuya dokunmamlardr, nk dediimiz gibi bu
tedbir tamamen unutulmutu. Bunu bugn hatrlatmak marifet deildir,
modann penesinden kendisini kurtarm olan herkes dnebilir bunu. Fakat
bu tedbiri Bonapart'n bavurduu vastalarla kyaslamak iin onu dikkate
almamz gerekir. Bu karlatrmann sonucu ne olursa olsun, eletiri bunu
ihmal etmemelidir.
1814'te Napolyon, onlar Etoge, Champaubert, Monmirail ve daha baka yerlerde
yendikten sonra Blcher'in ordularna srtn dnd ve Montereau ve
Mormant'da yendii Schwar-zenberg'in zerine yeniden saldrdnda, herkes
hayranlk iinde kald, nk Napolyon, asl kuvvetleri ile dmanlarndan nce
birine sonra dierine saldrmakla, ayr ayr ilerleyen mttefiklerin bu hatasndan
gz kamatrc bir ekilde yararlanmasn bilmiti. Eer dmana her ynden
indirilen bu parlak darbeler kendisini kurtaramam ise, bunun hi deilse kendi
kabahati olmad sanlmtr. Oysa bugne kadar kimse, Schwarzenber'e
ynelecek yerde Blcher'e saldrmaya devam edip kendisini Ren nehrine kadar
takip etmi olsayd, sonucun ne ekilde tecelli etmi olacan dnmemitir.
Bizim kesin kanmza gre, bu takdirde seferin kaderi tamamen tersine dner ve
mttefiklerin ordusu* Paris'e girecek yerde Ren nehrinin gerisine ekilirdi. Bu
kanmzn herkese paylalmasn istemiyoruz, ancak byle bir seenek sz
konusu olduuna gre, eletirinin bunu dikkate almas gerektiinden hi bir
uzmann kukusu olamaz.
Bu rnekte kyaslama olana bir nceki olaya oranla ok daha yzeydedir. Fakat
buna ramen, tek yanl grler hkim olduundan ve nceden saptanm olan
bir yola kr krne bal kalndndan, hi kimse bunun zerinde
duramamtr.
Sulanan vastalarn yerine daha iyi, daha uygun bir vastann gsterilmesi
zorunluu, bugn eletirinin tek geerli biimi saylan bir eletiri trnn ortaya
kmasna yol amtr: buna gre, daha isabetli saylan yntemin belirtilmesi ile
yetinilmekte fakat bunun gerek nedeni gsterilmemekte, stnl
kantlanmamaktadr. Dolaysyla, kimi buna kanaat getirmez, kimi ayn eyi
tekrarlar, bylece salam bir muhakemeye dayanmayan bo tartmalar srp
gider. Askerlik edebiyat bunun rnekleri ile doludur.
stediimiz kantlama, nerilen yntemin stnl hi bir kukuya yer
brakmayacak kadar ak olmad btn hallerde zorunludur. ki yntemden
her biri zgnl ve deeri bakmndan incelenmeli ve gdlen amala
karlatrlarak buna uygun olup olmad saptanmaldr. Olaylar bylece basit
gereklere indirgendikten sonra da, tartmalara son verilmeli veya hi deilse
yeni sonulara varlmaldr. Yoksa lehte ve aleyhteki grler srp gider ve
birbirini yerler, ve hi bir olumlu sonu elde edilmez.
* Franszca eviride Byk Ordu denilmektedir ki bununla, bilindii gibi,
Napolyon'un ordusu kastedilir. Oysa, kanmzca bu takdirde cmleden bir anlam
kmamaktadr. (.N)
Yukardaki rnek bakmndan, ileri srlen savlarla yetinmek istemez de
Blcher'i srarla takip etmenin Schwarzenberg'in zerine dnmekten daha
isabetli olmu olacan ispat etmeye kalkacak olursak, u basit gereklere
dayanabiliriz:
1. Genellikle, kuvvetlerimizi saa sola datmaktansa, darbelerimizi bir noktada
younlatrmak daha faydaldr, nk kuvvetleri datmak zaman kaybna yol
aar. stelik, verdii nemli kayplar yznden dmann morali zayflarsa, yeni
baarlar kazanmak bizim iin daha da kolaylar ve elde edilen stnlkten
alabildiine yararlanmak olana salanm olur.
2. Blcher, Schwarzenberg'den daha zayf olmasna ramen, girikenlii
bakmndan daha tehlikeli bir dman olduu iin, dierlerini yrngesinde
srkleyen asl arlk merkezi Blcher'di.
3. Blcher'in urad kayplar yenilgiye kadar vard ve Napolyon' a byk bir
stnlk salad iin, Ren nehrine kadar ekilmesi muhakkak gibiydi ve bu
hat zerinde hi bir nemli takviye yoktu.
4. Baka hi bir sonu o kadar rktc olamaz, dmann muhayyilesine o
kadar dev boyutlar iinde grnemezdi. Bu ise, kararghnn kararszl ve
rkeklii dillere destan olan Schwarzenberg'e kar nemli bir koz olarak
kullanlabilirdi. Prens Schwarzenberg, Montereau'da Wrtemberg velahtnn,
Mormant' da Wittgenstein Kontunun bana gelenleri yeterince biliyordu; fakat
Blcher'in, Marne nehrinden Ren nehrine kadar uzanan tamamen tecrit edilmi
cephe hatt zerinde uram olaca byk kayplar Schwarzenberg'in kulana
ancak gibi byyen sylentiler eklinde ulaacakt. Napolyon'un Mart aynn
sonunda, stratejik bir evirme hareketinin mttefikler zerindeki etkisini
denemek iin Vitry zerine ynelttii umutsuz harekat da besbelli korku ve
ylgnlk yaratmak amacn gdyordu; ancak koullar ok farkl idi, nk
Napolyon Laon'da ve Arcis'de baarszla uramt ve Blcher 100.000
askeriyle Schwarzenberg'in yanndayd.
Kukusuz bu kantlarla ikna edilemeyecek insanlar kacaktr; fakat bunlar hi
deilse kp da yle diyemezler: "Napolyon Ren nehrine doru ilerleyerek
Schwarzenberg'in ssn tehdit ederken, Schwarzenberg de Paris'i, yani
Napolyon'un ssn tehdit ediyordu." nk yukarda sraladmz nedenlerle,
Schwarzenberg Paris zerine yrmeyi aklndan bile geirmemi olacakt.
1796 seferi ile ilgili olarak verdiimiz rnek bakmndan da unlar syleyebiliriz:
Bonapart benimsedii plan, Avusturyallar bozguna uratmann en emin yolu
sayyordu. Fakat bu doru olsa bile, bununla elde etmi olaca sonu,
Mantua'nn dmesi zerinde bir etkisi olmayan zaferden baka bir ey olmazd.
Bizim setiimiz yol, kanmzca, Mantua kuatmasnn kaldrlmasn nlemek
konusunda ok daha etkili olurdu; fakat biz de Fransz generali gibi dnm
ve kesin bir baarya ihtimal vermemi olsak bile, bu defa da u sorun ortaya
kard: bir yandan daha muhtemel fakat daha az yararl ve dolaysyla daha
nemsiz bir baar, te yandan daha az muhtemel fakat ok daha kesin ve nemli
bir baar arasnda bir tercih yapmak gerektii takdirde, ne yolda bir karar
verilmelidir? Sorun bu biimde ortaya konulunca, cretli bir komutann ikinci
yolu semi olmas gerekeceini syleyebiliriz. Oysa, duruma yzeysel bir adan
bakldndan bunun tam tersi olmutur. Bonapart'n cretten yoksun olduunu
syleyemeyiz kukusuz, sadece onun meseleyi ve sonularn bizim bugn
"bittecrbe" grdmz gibi ak ve seik bir ekilde gremediini ne
srebiliriz.
Eletiricinin, kullanlan aralar incelerken sk sk askerlik tarihine bavurmak
zorunda kalmas doaldr, nk sava konusunda tecrbenin her hangi bir
felsefi gerekten ok daha byk bir deeri vardr. Fakat bu tarih yolu ile
kantlamann da kendine zg koullar vardr ki, bunlardan ilerde sz edeceiz.
Ne yazk ki, bu koullar ok seyrek gerekleir ve onun iin ou zaman tarihten
rnek getirmek fikir kemekeini bsbtn arttrmaktan baka bir ie yaramaz.
nmzde zmlememiz gereken nemli bir konu daha kalyor ki o da udur:
Eletirinin, belirli bir durumu deerlendirirken, olaylara yksek bir dzeyden
bakmaya ve dolaysyla baarl sonularn getirdii kantlardan yararlanmaya ne
dereceye kadar hakk ve hatta mecburiyeti vardr? eletiri ne zaman ve nerde,
bunun tam tersine, kendisini hareketi yneten komutann yerine koyarak,
sonradan edinilmi bilgileri ve tecrbeleri tamamen birkenara brakmaldr?
Eer eletiri komutan vmek veya knamak istiyorsa, elbette ki kendisini onun
yerine koymas, yani sadece bu kimsenin bildiklerini ve saiklerini aratrp
bunlar gz nne almas gerekir; bunun doal sonucu olarak da, komutann
bilmedii veya bilmek durumunda bulunmad eyleri, ve tabii en bata sonucu
aratrmalarnn dnda brakmak zorundadr. Ne var ki, bu sadece bir ama
olarak kalmaya ve hi bir zaman tam olarak gerekletirilememeye mahkmdur,
nk bir olay belirleyen artlar hi bir zaman eletiricinin gzne aynen
komutana grnd gibi grnmez. Karar etkilemi olabilecek ayrntl
koullardan bir ou tamamen kaybolmu ve sbjektif etkenlerin bir ou hi bir
zaman gn na kmamtr, Bunlar ancak komutanlarn anlarndan ya da
yakn arkadalarndan renebiliriz. Fakat bu anlarda olaylar ok kez mphem
bir ekilde anlatlr, hatta kimi zaman isteyerek tahrif edilir. Bylece, komutann
dikkate alm bulunmas gereken birok hususlar eletiricinin bilgisi dnda
kalr.
te yandan, haddinden fazla bildiklerini dikkate almamak eletiri iin daha da
zordur. Bu ancak arzi artlar, yani dorudan doruya sz konusu olan
durumdan km olmayp sadece ona karm olan artlar bakmndan
mmkndr; fakat nemli ve esasl olaylar bakmndan bu hemen hemen
imkanszdr.
nce sonucu ele alalm. Eer bu bir raslantdan ibaret deilse, bunu bilmenin
iinden doduu koullarn deerlendirilmesini etkilemeyecei dnlemez.
nk bu koullar ancak sonucun nda inceleyebiliriz ve hi deilse bir
lde bu sonu sayesindedir ki bu koullar bilip deerlendirmek olanana
kavuuruz. Askerlik tarihi, anlatt btn olaylarla, bizzat eletiri iin bir ders
kaynadr, ve eletirinin belirli olaylarn zerine heyeti mecmuasnn
mtalaasndan kan tutmas doaldr. Baz hallerde sonucu mtalaalarnn
dnda brakmak istese bile, bunu hi bir zaman tam olarak baaramaz.
Bu sadece sonu, yani sonradan meydana gelen eyler bakmndan deil, ayn
zamanda o anda mevcut olan, yani eylemi belirleyen veriler bakmndan da
dorudur. ou hallerde, eletirinin elindeki bilgiler komutann elindeki
bilgilerden ok daha fazladr. Bunlar bir kenara atmak kolay gibi grnrse de,
hi de yle deildir. Mukaddem ve mterafk artlar hakknda bilinenler sadece
kesin bilgilere deil, bir ok ngr ve varsaymlara dayanr. Hatta diyebiliriz ki,
tamamen tesadfi eylerle ilgili bilgiler dnda kalan hi bir bilgi yoktur ki daha
nceki bir ngr veya varsayma dayanmasn. Bunlar daima kesin bilginin
bulunmad yerde onun yerini tutarlar. O halde sonradan yaplan eletiri, daha
nce veya ayn zamanda var olan btn artlar bildiine gre, eylem srasnda
bilinmeyen artlardan hangileri muhtemel saylmak gerekirdi sorusuna cevap
ararken, elbette bunlarn etkisi altnda kalacaktr. Sonular iin olduu gibi, bu
halde de ve ayn nedenlerle, bu artlardan tam olarak tecerrt etmenin imkansz
olduu kansndayz.
Dolay siyle, belirli bir eylemi ver veya knarken, eletirici kendisini hi bir
zaman tam anlamyla eylemi yapan kimsenin yerine koyamaz. Belki bazen pratik
ihtiyalara cevap verecek ekilde bunu baarabilir; fakat baz hallerde buna hi
bir suretle muktedir olamayacaktr ve ite bunu hi bir zaman gzden uzak
bulundurmamak gerekir.
Fakat te yandan, eletiricinin kendisini tamamen eylemi yapann yerine
koymas zorunlu ve hatta istenilir bir ey de deildir. Savata, maharet isteyen
btn ilerde olduu gibi, "virtozluk" dediimiz doal bir yetenei gelitirmek
arttr. Bu byk veya kk olabilir. Bykse askeri eletiricinin yeteneklerini
fersah fersah geride brakyor demektir. Zira hangi eletirici, bir Byk
Frederik'in ya da bir Bonapart'n "virtozitesine" sahip olmakla vnebilir? Bu
itibarla, eer eletiri byk komutanlar hakknda grler ileri srmekten
tamamen men edilmeyecekse, daha geni ufkunun salad imtiyazdan
yararlanmasna izin vermek gerekecektir. Eletiri byk bir komutann
karlat bir meseleyi bir hesap problemini zer gibi zemez; baarlarna,
olaylarn kendisini nasl doruladna bakarak, nce bir dehann stn
faaliyetlerinin zaferi nnde hayranlkla eilmeli ve dehann igdsel bir ekilde
kavrad gerekleri renmeye almaldr.
Fakat ne kadar kk olursa olsun, belirli bir "virtoziteye" ulaabilmek iin
eletirinin olaylara mmkn olduu kadar yksek bir dzeyden bakmas gerekir.
Bylece mmkn olduu kadar ok objektif faktrler elde edebileceinden,
muhakemesi sbjektif olmaktan geni lde kurtulacak ve eletirici kendi
kk akln hakem yerine koymaya zenmeyecektir.
Eletirinin bu stn tutumu, olaylara hakkiyle nfuz ederek yapt vg ve
knamalar bizi gcendirmemelidir; eer eletirici kendisini ahsen ileri srer ve
olaylarn incelenmesinden elde edilen bilgileri kendi z yetenei sayarak
konuursa, ancak o zaman kzmaya hakkmz olur. Bu kendini beenmi
insanlarn sk sk bavurduklar kaba bir aldatmacadr ve hakl olarak
bakalarnn cann skar. te yandan, eletirici byle bir niyeti ve iddias
bulunmad halde, eer bunu aka belirtmemi ise, okuyucu ona bu niyeti sk
sk kendiliinden mal eder ve eletirici hemen muhakeme yeteneinden yoksun
olmakla sulanr.
Bu itibarla, bir eletiricinin Byk Frederik'in ya da Bonapart'n bir hatasn
belirtmesi kendisinin hi bir zaman bu hataya dmemi olaca anlamna
gelmez. Hatta bu komutanlarn yerinde olmu olsayd ok daha arlarn ilemi
olacan kabul edebilir; fakat o bu hatalar olaylar zincirinden karr ve
komutann ferasetinin bunlara meydan vermemi olmas gerektiini belirtebilir.
Grlyor ki, burada olaylar zincirinden, dolaysyla sonuca bakarak karlan
bir gr karsnda bulunuyoruz. Fakat bir de bizzat sonucun muhakeme
zerinde yapt tamamen farkl bir etki vardr: yani eletiri sonucu belirli bir
tedbir veya hareketin isabetinin ya da isabetsizliinin kant olarak gsterebilir.
Buna sonuca bakarak hkm verme denir. lk bakta tamamen deersiz gibi
grnr, ama aslnda hi de yle deildir.
Napolyon 1812'de Moskova'ya yrd zaman, her ey u noktada
dmleniyordu: bakentin igali ve daha nceki olaylar acaba ar Alexander'i,
1807'de Friedland muharebesinden sonra yapt gibi, ya da Napolyon'un
Austerlitz ve Wagram muharebelerinden sonra mparator Franois'y bar
imzalamaya zorlad gibi, bar imzalamaya zorlayacak myd? nk Napolyon
Moskova'da bar elde edemedii takdirde, geri ekilmekten, yani stratejik bir
yenilgiyi kabul etmekten baka aresi kalmayacakt. Napolyon'un Moskova'ya
varmak iin neler yaptn, bu ilerleme srasnda ar Alexander'i bar yapmaya
zorlayabilecek bir ok frsatlar karp karmadn bir yana brakalm. Geri
ekilmesinin feci koullarn, nedenlerini belki de seferin ynetili tarzna
balayabileceimiz bu koullar da bir kenara brakalm. Sorun yine ayn
sorundur; nk Moskova zerine yryn sonucu ne kadar parlak olursa
olsun, Alexander'i bar yapmaya zorlayacak kadar korkutmu olup
olmayacan kesinlikle tayin etmeye imkan yoktur. Ve Napolyon'un byk ricat
getirdii btn felaketleri getirmemi olsayd bile, yine de byk bir stratejik
yenilgi olmaktan kurtulamayacakt. Eer ar Alexander kendisi iin elverisiz bir
bara yanam olsayd, 1812 seferi Austerlitz, Friedland ve Wagram seferlerinin
yannda yer alm olacakt. Fakat bu seferler de, eer barla sonulanm
olmasalard, Moskova ricatna benzer felaketlere yol am olabilirlerdi. Dnya
fatihinin gc, yetenei, mahareti, dehas ne olursa olsun, "kadere sorulan soru"
ayn kalacakt. u halde, 1805, 1807 ve 1809 seferlerini bir kenara itip, 1812
seferi yznden bunlarn hepsinin dncesizce hareketler olduuna, baarya
ulam olmalarnn eyann tabiatna aykr olduuna ve nihayet 1812'de
stratejik adaletin kr talihin stesinden geldiine mi hkmetmek gerekir? Bu
savunulmas imkansz bir gr, keyfi bir yarg olurdu, ve hi bir insan gz
olaylarn balantsn yenik dm hkmdarlarn kararna kadar
izleyemeyeceinden ancak yar yarya ispatlanabilirdi.
1812 seferinin dier seferler gibi zaferle sonulanmaya layk olduunu, aksinin
doal olmadn sylemek ise bsbtn yanl olur; nk Alexander'in
kararlln ve metanetini doal olmayan bir ey sayamayz.
Napolyon'un 1805, 1807 ve 1809 yllarnda dmanlarnn gcn doru olarak
deerlendirdiini, 1812'de ise yanldn sylemekten daha doal ne olabilir?
Demek ki, ilk halde Napolyon hakl, sonuncusunda ise hakszd, ve sonu bu
yargy dorulamaktadr.
Savata her hareket, daha nce de sylediimiz gibi, kesin baarlar deil,
muhtemel baarlar hedef alr. Kesinlik olmaynca insan kadere, ya da talihe,
adna ne derseniz deyin, gvenmek zorunda kalr. Kukusuz kader veya talihe
mmkn olduu kadar az bir yer brakmaya almak hakkmzdr, ama yalnz
belirli bir durumda. Yoksa tesadfe en az yer veren durumun her zaman tercih
edilmesini isteyemeyiz. Bu ok byk ve fahi bir hata olur: teori bunu kesinlikle
kantlamtr. Baz durumlarda, en byk riski gze almak en byk aklllktr.
Sonucun kadere terk edildii durumlarda, komutann yetenekleri ve dolaysyla
sorumluluu sz konusu olmaz gibi grnrse de, bir umudun gereklemesi
halinde duyulan sevinci ve bir umudun boa kmas halinde uranlan hayal
krkln bsbtn grmezlikten gelemeyiz. Bir hareketi doru veya yanl
bulduumuz, yani yargmz hareketin sadece sonucuna, daha dorusu bu
sonuta grdmz eye dayandrdmz zaman, sylemek istediimiz bundan
ibarettir.
Ancak baardan duyduumuz sevincin, baarszlk karsnda uradmz
hayal krklnn bir eit esrarengiz duyguya dayand inkar edilemez; kadere
atfedilen baar ile komutann dehasnn eseri olduuna inandmz baar
arasnda akl gz ile grlemeyen gizli bir ba bulunduunu farzederiz ve
bundan honutluk duyarz. Bu fikri dorulayan bir husus da, baar veya
baarszlk sk sk ayn komutann ahsnda tekrarlanrsa, sempatimizin daha
da artmas ve kesin bir duygu halini almasdr. Bylece ansn savata kumarda
olduundan ok daha soylu bir nitelik kazand grlr. Bizi kendisinden
soutacak baka bir neden bulunmadka, talihli bir sava kahramann
mesleinde izlemek bize daima zevk verir.
Bu itibarla, insann ngr ve kanlarna san her eyi lp bitikten sonra,
eletiri olaylarn sonucuna bakacaktr: hi deilse aralarndaki derin ve gizli
ilikiler elle tutulur biimde aa kmad lde. Yksek bir otoriteden kan
bu sessiz karar basmakalp fikirlerin amatasndan koruyacak ve bu byk
mahkemeyi bozuk para gibi harcamak isteyenlere kar kacaktr.
Baarl sonucun bu karar, insann kavrama yeteneinin dnda kalan eylerin
yerini tutar; zellikle manevi gler ve faaliyetler tarafndan yardma
arlacaktr, nk bir yandan bunlar doru olarak deerlendirmek ok daha
zordur ve te yandan irade ile yakn ilikileri iradeyi etkilemeye daha elverilidir.
Korku veya cesaret karar abuklatrd zaman, artk aralarnda objektif bir ba
yoktur, dolaysyla basiret ve hesap bizi muhtemel sonuca gtrecek bir ipucu
olamaz.
imdi de eletirinin arac, yani kulland dil zerinde birka gzlemde
bulunalm, nk bunun bir bakma sava harekat ile yakn ilikisi vardr:
eletirici inceleme, eylemden nce gelen dncedir aslnda. Bu bakmdan
eletiri dilinin savata dncenin tad nitelii tamas bizce ok nemlidir,
yoksa pratikte bir yarar olmaz ve eletiriye gerek hayatn kaplarn amaz.
Sava ynetiminin teorisi zerindeki dncelerimizi anlatrken, sava liderinin
zihnini eitmesi, daha dorusu bu eitime yn vermesi gerektiini sylemi,
teorinin amacnn komutann kafasn birer ara olarak kullanaca bir takm
doktrin ve sistemlerle doldurmak olmadn eklemitik. Fakat belirli bir olay
hakknda karar verebilmek iin bilimsel formllere gerek yoksa, gerek
sistematik bir biimde ve dolayl olarak deil, zihnin doal bir algs ile dorudan
doruya ortaya kmsa, eletiri de ayn yolu izlemelidir.
artlarn niteliini fazla irdelemenin bizi ok uzaklara gtrecei hallerde,
eletirinin teorinin tespit ettii gereklerle yetinmesi gerektiini yukarda
grmtk. Fakat nasl ki savata komutan bu teorik gereklere kati bir yasa
gz ile bakarak deil, onlar iine sindirerek itaat ederse, eletiri de bunlardan,
her seferinde uygulanmasn gstermeye ihtiya bulunmayan yabanc bir yasa
ya da bir cebir forml olarak deil, onlarn iine nfuz ederek yararlanmal,
sadece daha karmak ayrntlarn kantlanmasn teoriye brakmaldr. Eletiri
bylelikle karanlk ve esrarengiz terimler kullanmak zorunda kalmadan, berrak
ve gzle grlr bir fikir silsilesini meydana karmak iin syleyeceklerini sade
bir dille syler.
Kukusuz bu her zaman mmkn olmaz, ama eletirinin asl amac bu olmaldr.
Eletiri bilginin girift ve karmak biimlerinden mmkn olduu kadar
kanmal, bilimsel yaplar kurarak bunlardan yanlmaz bir sistem gibi
yararlanmaya kalkmamal, her eyde zekasnn doal ve zgr kvraklna
gvenmelidir.
Oysa, kritik zmlemelerde byle bir abaya nadiren raslanmaktadr.
Yazarlarn ou gsteri merakna kaplmlar, fikirlerini tumturakl bir ekilde
ifade etmek hevesinden kendilerini kurtaramamlardr.
En yaygn kusur, baz tek yanl sistemleri yanl ve beceriksiz bir ekilde
kullanmak, bunlar gerek birer yasa sanmaktr. Fakat byle bir sistemin
yetersizliini gstermek hi de zor deildir, ve bu bir kez gsterilince ona dayanan
kritik yarglar da rtlm olur. Burada yapacamz ey bellidir, ve nihayet
mmkn sistemlerin says pek fazla olamayacandan, mesele o kadar nemli
de deildir.
in asl kt taraf terminoloji, teknik terimler ve mecazlardadr. Bunlar bu
sistemlere musallat olan bir sr asalaklardr.
Ya hi birini beenmedii ya da hi birini doru drst hazmedemedii iin drt
ba mamur bir sistemin dzeyine kmasn beceremeyen her eletirici, hi
deilse bunlardan birinin bir parasn bir cetvel kullanr gibi kullanmak ister ve
bu sayede bir komutan tarafndan ilenmi hatalar gsterebileceini sanr.
Eletiricilerden ou, ara sra bilimsel askeri teorinin bu blk prk
paralarna dayanmadan doru drst bir muhakeme yrtmesini bile
beceremezler. Bu paralarn en kkleri basit bir takm teknik terimler veya
benzetiler olup kritik anlatmn sslerinden ibarettir. Oysa, bir sisteme ait olan
tm teknik ve bilimsel terimlerin, bu sistemin btnnden koparlp genel birer
mtearife veya kk birer kristal tlsm gibi kullanlmaya balandklar andan
itibaren btn zelliklerini kaybettikleri (eer byle bir zellikleri var idiyse)
bilinen bir gerektir.
te bu nedenledir ki, teorik ve kritik eserlerimiz, yazarn hi deilse ne dediini
bildii ve okuyucunun da ne okuduunu anlad sade ve ak bir dille yazlm
bilimsel kitaplar olmaktan kp, anlalmas zor bir takm teknik tabirler,
okuyucuyu yazardan koparan karanlk noktalarla dolup tamaktadr. Fakat ok
kez bu kitaplarn daha da ileri giderek ii bo birer kabuk halini aldklarn
grrz. Artk yazarn kendisi de ne demek istediini pek bilmez ve sade bir dil
iinde bile kimseyi tatmin etmeyecek olan bir takm kark fikirlerle sadece sayfa
doldurur.
Eletirinin nc bir kusuru tarihi rneklerin ktye kullanlmas ve derin bir
bilgi sergilemeye kalklmasdr. Sava sanatnn ne olduunu daha nce
anlattk, tarihi rneklere ve genellikle askerlik tarihine de ilerde zel blmler
ayracaz. Gelii gzel bir ekilde deinilen bir olay bile en elimeli grleri
desteklemek iin kullanlabilir; en uzak lkelerden veya en eski zamanlardan
bulunup karlan ve birbirine hi bir ekilde benzemeyen durumlara ait byle
drt be rnek, hi bir eyi ispat etmeden aklmz artmaktan ve
muhakememizi yanltmaktan baka bir ie yaramaz; nk biraz daha yakndan
bakldnda, yazarn szde derin bilgisini ortaya dkmek iin kullanlan sama
sapan eyler olduklar anlalr.
Bu karanlk, yar doru yar yanl, karmakark ve keyfi kavramlardan pratik
hayatta iimize yarayacak ne gibi dersler karabiliriz? Aslnda pek az ey, ve
bunun iindir ki teori, var olduu gnden beri, pratiin tam bir antitezi olmu ve
ok zaman da sava meydanlarnda askeri yeteneklerini ispat etmi olanlarn
alay konusu haline gelmitir.
Eer teori sade bir dille sava ynetiminin asl konusunu ele alm ve sadece
tespit edilebileni tespit etmekle yetinmi olsayd, bu durum hi bir zaman
meydana gelmezdi. Fakat o, konusu iinde kalacak ve sava meydanlarnda ileri
kendi dehalar ile idare edenlerle elele yryecek yerde, gsterie kaplarak bo
ve yanl iddialar ileri srmekten, yersiz bilimsel formller ve tarihi paralellerle
gz boyamaya almaktan hi bir zaman geri kalmamtr.
BLM VI RNEKLER HAKKINDA
Tarihten alnan rnekler her eyi aydnlatr, stelik deneysel bilimlerde de en
inandrc kantlar salarlar. Fakat bunun doruluunu en iyi sava alannda
grrz. Sava zerine yazlm en iyi el kitabnn yazar olan General
Scharnhorst, tarihi rneklerin bu bakmdan son derece nemli olduklarn syler
ve kendisi de onlardan herkesi hayran brakacak ekilde yararlanr. Eer
vurularak ld savatan sa km olsayd, bu tecrbeden karaca
derslerle bize kukusuz esiz gzlemlerinin ve kavraynn daha da parlak
delillerini vermi olurdu.
Fakat teori yapmclarnn tarihi rnekleri bu ekilde kullanmalarna ne yazk ki
ok seyrek raslyoruz. ounun bunlara bavurma tarzlar insan sadece tatmin
etmemekle kalmayp adeta kzdryor. Bu itibarla, tarihi rneklerin doru ve
yanl kullanlmalar zerinde zel olarak durmay uygun bulduk.
Sava sanatnn dayand bilgi dal kukusuz deneysel bilimlere girer; nk
her ne kadar bir lde eyann tabiatndan km gibi grnrse de, ou
zaman eyann bu tabiatn da ancak deney yolu ile renebiliriz. stelik, bu
bilgilerin pratik uygulamasn deiiklie uratan o kadar ok koullar vardr ki,
sonular hi bir zaman sadece aralarn niteliini incelemek suretiyle
anlayamayz.
Barutun etkilerini bize deney retmitir, bugn de askeri faaliyetlerimizin bu
balca faktrnn etkilerini daha iyi anlayabilmek iin deneyler
srdrlmektedir. Barutun saniyede 1000 kademlik bir hz kazandrd bir
demir gllenin yolu zerinde raslad btn canllar yok ettiini deneysiz de
anlayabiliriz. Fakat bu etkiyi meydana getirmek iin, bazlar ancak tecrbe ile
renilebilen yzlerce art bir araya gelmitir. Kald ki, nemli olan sadece fiziki
etki deildir; bizi asl ilgilendiren manevi etkidir ve bunu renmek ve
deerlendirmek iin elimizde tecrbeden baka bir ara yoktur. Orta alarda,
ateli silahlar yeni icat edildiinde, fiziki etkileri, kusurlu yapmlar yznden
bugne oranla ok daha azd, fakat buna karlk manevi etkileri ok daha
fazlayd. Savata tehlikelere gs gere gere pimi, kazandklar parlak zaferler
sayesinde kendilerinden her gn daha byk fedakarlklar istenilebilecek
duruma gelmi gzpek ve dayankl askerlerin neler yapabileceklerini anlamak
iin, Bonapart'n eittii ve kumanda ettii o ynlar en iddetli ve aralksz
topu atei altnda nasl kllar kprdamadan durduklarn grm olmak yeter.
Sadece hayal gc ile buna inanlamaz. te yandan, gnmzde bile baz Avrupa
ordularnda, birka top at ile kolayca datlabilecek Kazak, Tatar ve Hrvat
birliklerinin bulunduu bilinen bir gerektir. Ancak hi bir deneysel bilim,
dolaysyla hi bir sava sanat teorisi gerekleri her zaman tarihi rneklerle ispat
etmeye muktedir deildir. Bu hem rnek gsterilebilecek olaylarn okluu
bakmndan, hem de bu olaylardan her biri iin deneye bavurmann zorluu
bakmndan olanakszdr. Savata bir aracn etkinlii denenir ve saptanrsa o
ara hemen kullanlr; biri dierini taklit eder ve bir de bakarsnz moda haline
gelmi; artk deneyin de desteinde adetlerimiz arasna girer ve yava yava
teoride de yerini alr; teori ise genellikle bunun yerinde bir ey olduunu ispat
etmek iin deil, sadece kaynan gstermek iin tecrbeden faydalanr.
Oysa, kullanlagelen bir arac brakmak, pheli bir arac kullanmaya karar
vermek ya da bir yenisini benimsemek iin tecrbeye bavurulduunda durum
tamamen farkldr; o zaman delil olarak tarihi rnekler gstermek gerekir.
Tarihi bir rnein kullanln daha yakndan inceleyecekolursak, drt farkl
gr as bulunduunu grrz.
lk nce, tarihten alacamz rnei sadece bir fikri izah etmek iin kullanabiliriz.
nk bir durumu soyut planda incelerken, karmzdaki bizi kolayca yanl
anlayabilir ya da hi anlamayabilir. Bu sakncay nlemek iin, yazar tarihten bir
rnek getirerek anlatmak istedii dnceye k tutar, okuyucunun kendisini
iyice anlamasn salar.
kincisi, tarihi rnek bir dncenin uygulanmasn gsterebilir; nk rnek,
genel fikir iinde bir araya getirilmesi mmkn olmayan tali artlarn
kavranmasn kolaylatrr. Teori ile deney arasndaki asl fark ite buradadr. Bu
iki hal gerek anlamda rneklerle ilgilidir. Bundan sonrakiler tarihi deliller
kategorisine girer.
nk nc durumda, yazar sylediklerini ispat etmek iin tarihi bir olay
delil diye gsterebilir. Bir olayn veya bir sonucun sadece mmkn olduunu
gstermek istediimiz srece bu yeterlidir.
Son olarak, tarihi bir olay ayrntlar ile sunarak ve birok olaylar bir arada
sralayarak bir teori tretebilir veya bir teoriyi destekleyebiliriz, ve bu teori bu
ekilde ispatlanm olur.
Birinci durumda genellikle sz konusu olan, sadece belirli bir gr asndan
grlm olan bir olaya deinip gemektir. Tarihi gerek o kadar nemli deildir,
uydurulmu bir rnek de pekala ie yarayabilir. Fakat tarihi rnein pratik
nemi ne de olsa daha fazladr, nk canlandrmaya yarad dnceyi pratik
hayatn devresine sokar.
kinci durumda olaylar daha geni ve ayrntl bir ekilde anlatlr, fakat tarihi
gereklere uygunluk yine ikinci derecede nemli bir sorun olarak kalr ve bu
itibarla birinci durum iin sylediklerimizi burada da tekrarlayabiliriz.
nc ama iin, doruluu phe gtrmeyen bir olay sadece zikretmek
genellikle yeterlidir. Baz artlar altnda tahkim edilmi mevzilerin amac
gerekletirebileceini ileri srersek, bu savmz dorulamak iin Bnzelwitz
mevziini rnek gstermek yeter. Fakat tarihi bir olay anlatmakla genel bir gerei
ispat etmek istediimiz takdirde, o zaman o olayn btn ynlerini inceden inceye
ve doru bir ekilde zmlememiz, ve gerei olduu gibi okuyucunun gzleri
nne sermemiz gerekir. Bunu tam olarak yapamadmz srece, tarihi delil
etkisiz kalr ve rnek olarak aldmz olayn inandrc gcnn eksikliini telafi
etmek iin ok sayda olaylar zikretmemiz gerekir; nk tek bir olaya ilikin
olarak tespit edemediimiz ayrntl artlarn, etkileri bakmndan, ok sayda
olaylarla karlanm olacan hakl olarak kabul edebiliriz.
Svariyi piyade ile bir hizada deil de gerisine yerletirmenin daha doru
olduunu deneylerle ispat etmek istediimiz takdirde, svarinin kanatlara
yerletirildii baz hallerde muharebenin kaybedildiini, ya da svarinin
piyadenin gerisine yerletirildii baz hallerde muharebenin kazanldn ileri
srmek yetmeyecektir. Ayn ekilde, kesin bir say stnlmz olmadka,
muharebe meydannda veya sava sahnesinde, yani taktik veya stratejik olarak,
birbirinden uzak kollarla geni bir kuatma harekatna girimenin ok tehlikeli
olduunu yine deneylerle ispat etmeye kalkacak olursak, Rivoli veya Wagram
muharebelerini hatrlatmak, ya da 1796'da Avusturyallarn talyan
topraklarndaki saldrsn veya ayn yl Franszlarn Alman topraklarndaki
saldrsn rnek gstermek maksada yetmez. Her iki halde de, bu mevzilenme ve
saldr biimlerinin mnferit olaydaki baarsz sonuca ne ekilde katkda
bulunduunu, btn koullar ve olaylar tam ve eksiksiz olarak anlatmak
suretiyle gstermemiz gerekir. Ancak o zamandr ki, bu biim veya tertiplerin ne
lde zararl olduklar ve knanmalar gerektii akla kavumu olur. Buna
mutlak surette ihtiya vardr, nk genel bir knama ve sulama gerekle
badamaz.
Bir olayn btn ayrntlaryla anlatlmasnn mmkn olmad hallerde,
ispatlama gc eksikliinin gsterilen rneklerin saysyla telafi edilebileceini
kabul etmi bulunuyoruz; ancak bu sk sk ktye kullanlan tehlikeli bir yoldur.
Ayrntlar ile ortaya konulan tek bir rnek yerine, veya drt rnee stnkr
deinilmekle yetinilmekte, bylece inandrc bir delilin sadece izlenimi
verilmektedir. Oysa, rnek olarak ileri srlen bir dzine olayn bile hi bir eyi
ispat etmedii haller vardr: bunlar sk sk meydana gelen olaylar olduklar iin,
tam aksi sonucu vermi olanlardan da bir dzine rnek gstermek suretiyle ilk
ispat etmek istediimiz tezin tam kartn ispat edebiliriz. rnein, ayrlm
kollarla saldrya geildii iin kaybedilen bir dzine muharebe ile karmza
kana, ayn dzenle kazanlm bir dzine muharebeyi rnek gstererek cevap
verebiliriz. Bu yoldan hi bir yere varlamayaca aktr.
nsan bu noktalar zerinde dikkatle durursa, rneklerin ne kadar kolaylkla
ktye kullanlabileceini anlamakta zorluk ekmez.
Tm unsurlar iinde zenle adeta yeniden yaatlacak yerde, geerken rasgelen
deinilen bir olay ok uzaktan baklan bir cisme benzer; neresinden baklsa ayn
grnr ve paralarnn ayrntlar fark edilemez. Nitekim, byle rnekler en zt
grleri ve fikirleri desteklemekte kullanlmlardr. Kiminin gznde
Avusturyal Mareal Von Daun'un seferleri birer aklllk ve ihtiyatkarlk
modelidir. Kimine gre ise, bir ekingenlik ve kararszlk rneidir. Bonapart'n
1797'de Noricum Alplerini, geii kimine bir kararllk aheseri, kimine bir
lgnlk olarak grnebilir. 1812'deki stratejik yenilgisi bazlarnca kabna
smayan enerjisinin bir sonucu, bazlarnca enerji yetersizlii olarak
yorumlanabilir. Btn bu grler ortaya atlmtr ve bunun nedenini anlamak
kolaydr: herkes olaylarn akna diledii adan bakmtr. Oysa, birbiriyle
elien bu fikirleri badatrmak mmkn deildir: biri mutlaka yanltr.
ok deerli bir asker olan Feuquilleres'e* Anlar'nda ortaya koyduu ok
saydaki rnekler iin minnet borluyuz. O olmasayd yoksun kalacamz zengin
bir tarihi bilgi hazinesini bize aktarm olmas bir yana, Feuquilleres teorik yani
soyut fikirler ile pratik hayat arasnda ok yararl bir paralel kurmaya girimi
olanlarn banda gelmektedir, nk zikrettii olaylar teorik iddialar izah ve
tarif ederek dorulamaktadr. Btn bunlara ramen, Feuquilleres'in
gnmzn tarafsz okuyucusu karsnda amacn, yani teorik gerekleri tarihi
rneklerle kantlamak amacn gerekletirmi olduunu savunmak kolay
deildir. nk olaylar kimi yerde inceden inceye anlatmakla birlikte,
bunlardan kard sonularn gerekten o olaylarn i ilikilerinin sonular
olduuna okuyucuyu inandrd pek sylenemez.
* Antoine-Manasses de Pas, Feuquilleres (1648-1711]. XVII. yzyl sonlarnda bir
ok seferlere katlm Fransz generali; " Sava Anlar" adl bir eseri 1736'da
yaymlanmtr. (P.N.)
Tarihi olaylara yzeysel bir biimde deinmekle yetinmenin bir dier sakncas
da, okuyuculardan bazlarnn ya bunlar hi bilmemelerinden ya da bu konuda
yazarn niyetini anlayacak kadar bilgi sahibi olmamalarndan ileri gelir. Byle
olunca da, ya yazarn dediklerini kr krne kabul ederler ya da sylenilenlerin
hi birine inanmazlar.
Kukusuz tarihi olaylar canlandrarak bunlar yazarn ileri srd tezlerin
birer kant olabilecek ekilde okuyucunun gzleri nne sermek kolay bir i
deildir. nk yazarlarn genellikle buna ne olanaklar, ne zamanlar ne de
yerleri vardr. Fakat biz yine o kandayz ki, yeni veya tartmaya ak bir fikri
kabul ettirmek sz konusu olduunda, on rnei sadece sralamaktansa, inceden
inceye zmlenmi tek bir rnek vermek ok daha reticidir. Bu yzeyde kalan
sralamann en zararl yan, yazarn bunlar doru olmayan yorumlarn
kantlamak iin kullanmak istemesinden ziyade, kendisinin de aslnda bu olaylar
hakknda hi bir zaman tam ve derin bir bilgi edinmemi olmasdr. Bu yzden
de, yazarn bu yanl ve geliigzel tutumu, tarihe bu gayr ciddi yaklam,
yzlerce hatal fikirlerin ve temelden yoksun teorilerin ortaya kmasna yol
amaktadr. Oysa, yazar tarihten karmak istedii her yeni teoriyi olaylarn
doru bir tahliline ve aralarndaki ilikilerin incelenmesine dayanmay grev
bilmi olsayd, bu zararl sonulardan hi biri meydana gelmezdi.
Tarihi rnekleri kullanmann gln ve bu konuda gsterilmesi gereken
dikkat ve titizlii gz nne aldmz takdirde, yakn tarihin bu rnekleri semek
iin en uygun zemin olduunu anlarz; tabii iyice hazmedilerek sunulmalar
artyla.
Daha eski alarda gerek savala ilgili koullar gerekse sava ynetme usulleri
farkl idi, onun iin onlardan karacamz dersler bizim iin hem teorik hem de
pratik bakmdan daha az yararldr; bundan baka, askerlik tarihi, dier tarihler
gibi, zamann gemesiyle birok zelliklerini ve ayrntlarn kaybeder, solmu
veya kararm bir tablo gibi renginden ve hayatiyetinden ok ey yitirir ve geriye
sadece silik bir fon ya da byk lekeler kalr.
Sava ynetiminin bugnk durumuna baktmzda, Avusturya Veraset
savalarndan bu yana cereyan eden savalarn hi deilse kullanlan silahlar
bakmndan bugnn savalar ile byk bir benzerlik arz eden belki yegane
savalar olduunu ve deien birok kk ve byk eylere ramen bunlardan
hl yararl dersler alabileceimizi grrz. spanya Veraset savalar iin ise
ayn eyi syleyemeyiz, nk bu savalar srasnda ateli silahlar daha o kadar
gelimi deildi ve svari hl en nemli snf saylyordu. Daha gerilere doru
gittiimizde, askerlik tarihi nemini kaybeder ve bugn iin bize fazla bir yarar
salamaz. Antik dnyaya ait savalar ise retici yn en ksr olanlardr.
Bununla birlikte, bu eski savalarn hi iimize yaramadn da syleyemeyiz;
sadece, ayrntlarn bilinmesine bal olan veya savan sevk ve idaresinde
meydana gelen byk deiikliklerden etkilenen konular bakmndan
faydaszdrlar. svirelilerin Avusturyallara, Burgonyallara ve Franszlara kar
verdikleri muharebeler hakknda ne kadar az ey bilirsek bilelim, bunlar yine de
bize ilk kez iyi bir piyadenin en iyi bir svariye stnln kesin bir ekilde
gsteren savalar olmutur. Condottieri'ler dnemine bir bak, bize sava
ynetiminin ne dereceye kadar kullanlan aralara bal olduunu gstermeye
yeter, nk baka hi bir dnemde silahl kuvvetler bu kadar bamsz bir
karaktere sahip olmamlar, sosyal ve politik hayatn teki ynlerinden bu kadar
kopuk bir manzara gstermemilerdir. Roma'nn, ikinci Kartaca sava srasnda,
Anibal henz talya'da yenilmemi olduu halde, spanya ve Afrika'da Kartaca'ya
saldrs ve bu saldrda kullanlan yntemler ok retici bir incelemenin konusu
olabilir, nk bu dolayl direnmenin dayand Devletleraras ve ordulararas
genel ilikiler yeteri kadar bilinmektedir.
Fakat insan ne kadar byk izgilerden ayrlp teferruata dalarsa, eski alarn
rnek ve deneylerine bavurmak o kadar zorlar; nk bunlar doru olarak
deerlendirmek olanana sahip bulunmadmz gibi tamamen farkl olan
modern yntemlerimize de hi bir ekilde uygulayamayz.
Fakat maalesef tarihilerin teden beri eski alarn olaylarna kar zaaflar
olmutur. Bunda ne kadar kendini beenmiliin ne kadar arlatanln pay
bulunduunu aratracak deiliz. Fakat ou zaman drst bir niyetin, samimi
bir retme ve inandrma abasnn yokluunu esefle mahede etmemek
mmkn deildir. Onun iin bu eski alar tutkusuna, boluklar doldurmaya
ve kusurlar rtmeye yarayan bir eit ssleme sanat olarak bakmaktan
kendimizi alamyoruz.
Sava sanatn, Feuquilleres'in nerdii gibi, sadece tarihi rneklerle retmeye
almak kukusuz vgye deer bir abadr, ama bunun iin insann btn
mrn bu ise harcamas gerekir, nk byle bir giriimde bulunacak kimsenin
gerek sava alannda uzun bir tecrbeye sahip olmas gerekir.
inden geen bir tutku ile byle bir grevi stlenecek insann kendisini bu kutsal
greve uzun bir hacca hazrlanr gibi hazrlamas gerekir. Btn zamann bu ie
ayracak, hi bir abadan kamayacak, hi bir eyden, hi bir kuvvetten
korkmayacak, her trl vnmeyi ve sahte alak gnlll bir kenara
brakacak ve Fransz kanunundaki yemin formlnn tabirleriyle gerei,
sadece gerei ve tm gerei sylemeye alacaktr.

NC KTAP GENEL OLARAK STRATEJ

BLM I STRATEJ
Strateji kavram kinci Kitabn ikinci blmnde syle tanmlanmt: strateji,
muharebenin savan amalarna hizmet edecek ekilde kullanlmasdr. Aslnda
strateji sadece muharebe ile urar, fakat strateji teorisi bu zel faaliyetin
balca aracn, yani silahl kuvvetlerin hem dorudan doruya kendilerini hem
de belli bal ilikilerini ele almak zorundadr, nk muharebeyi belirleyen ve
muharebeden dorudan doruya etkilenen bu silahl kuvvetlerdir. Muharebenin
kendisi de, hem muhtemel sonular asndan hem de ortaya koyduu en nemli
manevi ve fikri gler asndan incelenmelidir.
Strateji muharebenin savan amac dorultusunda kullanlmasdr. Buna gre,
sava eyleminin tmne, savan amacna, uyan bir hedef gstermesi gerekir.
Dier bir syleyile strateji sava plann yapar ve ngrlen hedefe gre ona
ulalmasn salayacak bir dizi eylem saptar; ayr ayr seferlerin planlarn
hazrlar ve her birinde verilecek muharebeleri rgtler. Btn bu kararlar, her
zaman gereklemeleri mmkn olmayan bir takm varsaymlara dayanarak
almaktan baka are olmadna ve daha ayrntl bir takm tedbirleri nceden
almaya imkan bulunmadna gre, strateji orduya muharebe meydannda elik
ederek ayrntlara ilikin gerekli tedbirleri yerinde almak, ve genel planda
durmadan deiiklikler yapmak gerekeceinden bunlara da yerinde karar
vermek zorundadr. Yani strateji bir an iin bile iin yakasn brakamaz.
Fakat bu her zaman byle olmam, yani bu gr her zaman geerli saylmam
ve stratejik sorunlar ordu iinde deil, kapal kaplar arkasnda halledilmeye
allmtr. Oysa, eskiden ok yaygn olan bu uygulamaya ancak strateji
odasnn orduya ok yakn bulunmas halinde izin verilebilir; bu takdirde ise
strateji odasna ordunun genel karargh gz ile baklabilir.
Strateji planlarn hazrlarken teori onu izleyecek, daha dorusu olaylara ve
karlkl ilikilerine k tutacak ve bunlardan karlabilecek birka ilke veya
kuraln zerine parman basacaktr.
Savan ne kadar ok sayda nemli sorunlar kapsadna dair kitabmzn
birinci blmnde sylediklerimizi hatrlayacak olursak, bunlarn hepsini
dnmenin olaanst bir kavrama gcn gerektirdiini anlarz.
Bir hkmdar ya da komutann dehasn en iyi kantlayan ey, ne bir eksiini ne
de bir fazlasn yapmadan, sava ara ve amalarna tam bir uygunluk iinde
rgtlemeyi bilmesidir. Ancak bu dehann etkileri, yeni icat edilmi arpc eylem
biimlerinden ziyade, tm savan baarl nihai sonucunda grlr. Hayranlkla
seyretmek istediimiz ey, sessiz sedasz varsaymlarn doru kmas, tm bir
eylem biimindeki gsterisiz uyumdur ki, bu da ancak sonuta gsterir
kendisini.
Bu uyumu savan nihai sonucunda grmesini bilmeyen tarihi, dehay
bulunmad ve bulunamayaca yerde arar.
Stratejinin kulland biimler ve aralar aslnda ylesine basit, ve sk sk
tekrarlandklar iin herkese ylesine iyi bilinen eylerdir ki, bunlar atafatl
szlerle iiren bir eletiri saduyu sahibi bir kimseye sadece gln gelir.
rneklerine binlerce kez raslanm olan bir evirme hareketi kah olaanst bir
deha eseri, kah derin bir kavray, hatta bilgeliin kant olarak grlp gklere
kartlrsa, sava edebiyat iin bundan daha sama bir ey tasavvur edilebilir
mi?
Fakat bundan da daha gln olan, eletiricinin, sokaktaki adamn deersiz
grne katlarak, manevi verilerin tmn teorinin dnda brakmak ve
sadece maddi gleri dikkate almak istemesidir. Bylece her ey denge ve
stnlk, zaman ve mekn gibi birka matematiksel ilikiye, birka a ve
doruya indirgenmi olur. Her ey bununla olup bitseydi, sava olsa olsa bir
ilkokul rencisine verilecek bir ders problemi olabilirdi.
Kendimizi aldatmayalm: bilimsel forml ve problemlerle hi bir ilgimiz yoktur.
Aslnda maddi ilikiler son derece basittir. Zor olan, iin iine giren manevi
gleri kavramaktr. Fakat bu alanda bile, karklklar, manevi niceliklerle
veriler arasnda byk farkllklar stratejinin ancak en st tabakalarnda ortaya
kar. Stratejinin politikaya ve Devlet ynetimine yaklat, daha dorusu
bunlarla zdeletii bu yksek dzeylerde ise, artk sz konusu olan uygulama
biimleri deil, neyin ne kadar az veya ne kadar ok yaplmas gerektiidir.
Savan byk veya kk mnferit hareketlerinde olduu gibi, uygulama
biimlerinin ar bast yerde, manevi veriler zaten olduka snrldr.
Grld gibi stratejide her ey ok basittir, fakat bu her ey ok kolaydr
anlamna gelmez.
Devletin iinde bulunduu artlara bakarak savatan ne istediimizi ve ne
isteyebileceimizi bir kere tayin ettik miydi, bunun yollar ve areleri kolayca
bulunur. Ancak bu yolu inatla takip etmek, binlerce deiik olayn etkisi altnda
binlerce defa amacmzdan sapmadan planmz uygulamak byk bir karakter
kuvveti, uyanklk ve dayankllk ister. Kimi zekas ile, kimi kavray ile, kimi
yiitlii veya enerjisi ile temayz etmi binlerce kii arasndan, bir komutan
meslek hayatnda ortann stnde bir dzeye karmak iin gerekli btn
nitelikleri kendinde toplayan belki bir kii bile kmaz.
Bazlarna belki garip gelecek ama, savan ne olduunu bilenlerin kukusuz
kabul edecekleri bir gerektir ki, stratejide nemli bir karar almak iin, taktik
alanda gerekli olduundan ok daha kuvvetli bir irade gcne ihtiya vardr.
Taktikte komutan belli bir ann gereini yerine getirmek zorundadr, kendisini o
ann akntsna kaptrr, yok olmak tehlikesini gze almadan bu akntya kar
koyamaz, birliinden ykselen korkular da yenerek cesaretle ileri atlr. Oysa,
stratejide her ey ok daha yava hareket eder, gerek kendimizin gerek
bakalarnn dnce, tahmin ve grlerine ok daha fazla yer vermek gerekir.
Karlkl itiraz ve serzenilerin, dolaysyla mevsimsiz pimanlklarn da daha
byk bir pay vardr stratejide. Stratejide, taktikte olduunun aksine, olaylarn
hi deilse yarsn gzlerimizle grmek olanana sahip deiliz; her eyi
kafamzla kurar, tahmin eder, varsayarz; bylece inanlarmz da taktikteki
kadar sarslmaz deildir. Nitekim, pek ok komutan, tam harekete gemeleri
gerektii bir anda, phe ve tereddtlere kaplp elleri brlerinde kalmlardr.
sterseniz tarihe syle bir gz atalm: gzel yryleri, gzel aknlar ve
manevralar ile nl Byk Frederik'in 1760 seferi zerinde duralm.
Eletiricilere sorarsanz, strateji sanatnn bir aheseridir bu sefer. Oysa, Kraln
nce Daun'un sa kanadn, sonra sol kanadn, daha sonra yine sa kanadn,
vb. evirmeye kalkmasnda gerekten hayran kalacamz bir ey var mdr?
Btn bunlarda derin bir zekann belirtilerini grmek zorunda myz? Hayr, hi
de byle bir zorunluluk yoktur: tabii olay soukkanllmz kaybetmeden
salam bir kafa ile irdeleyecek olursak. Eer Kraln aklna mutlaka hayran olmak
istiyorsak, byk bir amaca snrl aralarla ulamak istemi olmasna,
kuvvetinin tesinde hi bir eye kalkmam olmasna, hedefine ulamak iin
sadece yaplmas gerekeni yapm olmasna hayran olalm! Komutanda
bulunmas gerekli olan akl ve basiret! Byk Kraln sadece bu seferinde deil,
giritii savata da grrz.
Byk Frederik'in hedefi, Silezya'ya salam temellere oturan bir bar
getirmekten ibaretti.
Genellikle teki Devletlerden hi bir fark bulunmayan kk bir Devletin
banda, belki onlardan sadece baz ynetim dallarnda biraz daha ileri bir
Devletin kral olarak, bir skender olamazd elbette. Olmaya kalksayd, XII.
Charles gibi perian olur, kafas krlrd. Byk Frederik'in savalarnda, her
zaman dengeli ve ll bir kuvvete, hi bir zaman enerjiden yoksun olmayan,
zamannda, en kritik anlarda, akla durgunluk veren iler baaran ve bunun
hemen arkasndan sessizce en ince politik oyunlara bavuran, askerlik ile
politika arasnda adeta bir sarka gibi gidip gelen bir kuvvete tank oluruz. Ne
yenilgi ne zafer sarholuu, ne ihtiras ne intikam duygusu onu yolundan
alkoyamamtr ve onu zafere gtren ite bu yol olmutur.
Bu szler, Byk Frederik gibi bir sava liderinin byklnn ne kadar
berisinde kalyor! Bu muharebenin akllara durgunluk veren sonucunu daha
yakndan inceleyecek ve nedenlerini aratracak olursak, Kraln bu kadar etin
engellerin, bu kadar byk tehlikelerin arasndan syrlarak baarya
ulaabilmi olmasn basiretine borlu olduunu daha iyi anlarz.
Byk komutann hayran olduumuz zelliklerinden yalnz bir tanesidir bu. Biz
onun yalnz 1760 seferine deil, btn savalarna hayranz, fakat zellikle 1760
seferine. nk baka hi bir seferinde, bu kadar stn bir dmana kar bu
kadar az fedakrlkla kafa tutmu deildir.
Byk Frederik'in dier bir zellii de bir sava plann icra etmenin zorluu ile
ilgilidir. Dmann sa ya da sol kanadn evirmek iin yaplan yryleri
birletirmek kolaydr; dmanla her hangi bir noktada eit artlarla
karlamaya hazr, iyi kmelenmi kk bir kuvveti her zaman el altnda
bulundurmak, hzl bir harekt ile kuvvetleri oaltmak gibi fikirler azdan
kmasyla anlalmas bir olacak kadar aktr. Bu noktalarda alnacak
tertibatn hayranlmz uyandrmas iin bir sebep yoktur. Byle basit eylerle
ilgili olarak syleyebileceimiz tek ey bunlarn basitliini kabul etmektir.
Fakat baka bir komutan Byk Frederik'in yaptklarn taklit etmeye kalksn da
grelim! Aradan uzun yllar getikten sonra, olayn grg tanklar olan yazarlar,
ordughlarn tehlikeli durumundan, hatta Kraln ihtiyatszlndan sz
etmilerdir. Kukusuz bu tehlike ordughlarn kurarken Byk Frederik'in
gzne kat daha byk grnmtr!
Birliklerini dmann gz nnde, hatta topu ateinin altnda kaydrmas iin
de ayn ey sylenebilir. Byk Frederik ordughlarn byle kurmu, askerlerini
bu ekilde yrye geirmi ise, Daun'un sisteminde, rgtlenme
yntemlerinde, sorumluluk duygusunda ve karakterinde kendisi iin yeteri
kadar bir garanti bulduuna inanm olduu iindi. Bu itibarla, hareketleri belki
riskli fakat tedbirsiz deildi. Ancak olup bitenleri bu k altnda grebilmek iin,
aradan otuz yl getikten sonra bile hl bahsedilen tehlikelerden ylmadan
yoluna devam edebilmek iin insann bir Byk Frederik olmas, onun cesaretine
ve kararllna sahip bulunmas gerekir. Byle bir durumda, bu basit stratejik
aralarn uygulanabileceine inanacak kadar uzak grl pek az komutan
vardr.
Bu seferde grlen baka bir icra zorluu da Kraln ordusunun devaml hareket
halinde bulunmasyd. Daun'u kovalayarak ve peinde Lascy* olduu halde,
Elbe'den Silezya'ya kadar, bozuk yollardan iki kez yrmek zorunda kalmtr
(Temmuz balar ve Austos balar). Ordunun her an arpmaya hazr bir
durumda bulunmas ve yrylerinin stn abalar gerekli klan byk bir
ustalkla dzenlenmesi gerekiyordu. Binlerce araba tarafndan takip edilmesine
ve bu yzden gecikmesine ramen, ordunun iaesi son derece zor bir sorun
yaratyordu. Silezya'da, Leignitz muharebesinden nceki sekiz gn boyunca,
ordunun gece yryleri yaparak dman cephesi karsnda sadan ve soldan
ilerlemesi gerekiyordu: bu da byk bir yorgunlua ve byk mahrumiyetlere
katlanmak demekti.
Makinada byk srtnmeler yaratmadan btn bunlarn stesinden gelinebilir
miydi? Bir komutann kafas btn bu harekt, bir arazi lcsnn (mesaha
memurunun) yldzlarn uzakln len aleti kullanmas kadar kolaylkla idare
edebilir miydi?
Alktan ve susuzluktan len zavall silah arkadalarnn sefaleti karsnda
hangi bakomutan, hangi general kaytsz kalabilir, kalbinin bin kere
paralandn hissetmez? Bu manzarann sebep olduu yaknmalara, kukulara
hangi komutan kulaklarn tkayabilir? Sradan bir insan bu apta fedakrlklar
istemeye cesaret edebilir mi? Bylesine abalar ister istemez ordunun
maneviyatn kertmez, disiplinini bozmaz, bir kelime ile askeri meziyetlerini
yok etmez miydi? Ama ite komutann byklne ve yanlmazlna kar
beslenen sarslmaz inan btn bunlarn stesinden gelebilmitir. Bunun
nnde sayg ile eilmeliyiz; plann uygulanmas ile ilgili bu mucizeler karsnda
engin bir hayranlk duymalyz. Fakat insan bu olaylar bizzat yaamadka onlar
hakknda tam bir fikir edinemez. Sava sadece kitaplardan ve manevra
sahalarndan tanyan bir insan iin, btn bu aksilikler fazla bir anlam tamaz.
Onun iin, bilemeyecei btn bu hususlarda bize inanp gvenmesini rica
ederiz.
* Lascy, Joseph Franz Moritz, Kont (1725-1801]. Avusturyal feldmareal, Yedi
Yl Savalarnda Byk Frederik'le arpm, 1756 ve 1758 yllarnda baarlar
kazanmtr. (A.R.).
Bu rneklerle dncelerimize daha bir aklk getirmekistedik, ve bu blme
son verirken hemen unu syleyelim ki, stratejiyi kendi grlerimize gre
aklarken bize en nemli grnen maddi ve manevi ynlerini anlatmaya
alacaz. Basitten mrekkebe doru gideceiz ve en sonunda tm sava
eyleminin atsn ya da iskeletini tekil eden sava veya sefer plann ele alacaz.
***

Silahl kuvvetlerin belirli bir noktada toplanmas bal bana bir muharebeyi
mmkn klar, fakat bu o muharebenin mutlaka cereyan edecei anlamna
gelmez. imdi bu olanaa bir gerek, bir fiili durum gz ile bakmak gerekir mi?
Kukusuz. nk sonular bakmndan yledir, ve bu sonular, ne olurlarsa
olsunlar, kendilerini gstermemezlik edemezler.
1. mkan dahilindeki arpmalara, sonular bakmndan, gerek arpmalar
gz ile baklmaldr.
Eer kaan bir dmann ricat hattn kesmek iin bir mfreze gnderilir ve
dman direnmeden teslim olursa, bu teslim oluu gnderilen mfrezenin
vermi olduu muharebenin sonucu sayabiliriz.
Ordumuzun bir ksm dmana ait savunmasz bir blgeyi veya eyaleti igal eder
ve bylelikle dman ordusunu nemli takviye olanaklarndan yoksun klarsa,
bu da, dmann bu blgeyi veya eyaleti geri almaya kalkmas halinde bu
birliin gze ald ve dman tehdit ettii muharebe sayesinde mmkn olmu
demektir. Yani igal ettiimiz ve elimizde kalan araziyi muharebe ile kazanm
saylrz.
Her iki halde de bir muharebenin sadece olabilirlii sonular yaratm, bylece
muhtemel bir arpma gerek olaylar kategorisine girmitir. Farzedelim ki, her
iki halde de dman birliklerini bizim birliklerimizin karsna karm ve
bizimkiler dmanla ba edemeyerek muharebe vermeden hedeflerinden
vazgemek zorunda kalmlardr; bu takdirde bizim amacmz kukusuz
gereklememi olacak, fakat bu noktada dmanla arpmay gze alm
olmamz yine de bsbtn etkisiz kalm olmayacaktr: nk dman
kuvvetlerini meydana karm, istediimiz noktaya getirmitir. Btn
giriimlerimiz baarszlkla sonulanm ve bize kayplar verdirmi olsa bile,
davranlarmzn, imkn dhilindeki arpmalarn, hi bir sonu yaratmad
sylenemez. Yalnz bu sonu bu kez kaybedilmi bir muharebenin sonucu ile
zdetir.
Grlyor ki, dmann askeri kuvvetlerinin imhas ve dman gcnn yok
edilmesi, ister bilfiil cereyan etmi olsun, ister sadece teklif edilip dman
tarafndan kabul edilmemi olsun, bir muharebenin ancak sonular ile
gerekletirilir.
2. Muharebenin ifte amac
Fakat bu sonular da iki trldr: dolaysz ve dolayl. Eer baka faktrler -tek
balarna dman kuvvetlerinin imhasna ynelik saylmayacak olan fakat
dolambal bir yoldan da olsa daha etkin bir biimde bu sonucu meydana
getirecek olan faktrler-iin iine karr ve muharebenin amacn tekil ederse,
sonular dolayldr. Eyaletlerin ele geirilmesi, kentlerin, mstahkem mevkilerin,
kprlerin, yollarn, mhimmat depolarnn igali bir muharebenin yakn
amalarn oluturabilirlerse de, hi bir zaman nihai amacn tekil edemezler.
Bu gibi eylere sadece daha byk bir stnlk kazanmann aralar gz ile
baklmal, asl amacn dmana muharebeyi kabul edemeyecei artlar altnda
teklif etmek olduu hatrdan karlmamaldr. Dolaysyla btn bu amalar
sadece birer atlama tahtas, birer adm saylmaldr. sterseniz buna etkin
prensibe gtren yollar da diyebilirsiniz, fakat hi bir zaman etkin prensibin
kendisi diyemezsiniz.
3. rnekler
1814'te, Napolyon'un bakenti igal edilmi, savan amac gereklemiti.
Kkleri Paris'te olan politik hizipler harekete gemiler, muazzam bir gedik
alm, mparatorun iktidar kendiliinden yklp gitmiti. Bununla birlikte,
unu da unutmamak gerekir ki, Napolyon'un askeri kuvveti ve direnme
olanaklar bu yzden birdenbire o kadar azalm ve mttefiklerin stnl o
derece artmt ki, her trl direnme imknsz hale gelmiti. Fransa ile bar
mmkn klan bu imkanszlk olmutur. Eer d etkenlerle mttefiklerin de
askeri kuvvetleri ayn lde zayflam olsayd, stnlkleri ortadan kalkm ve
dolaysyla Paris'in igali btn etkisini, btn nemini yitirmi olurdu.
Bu muhakemeyi yrtmemizin nedeni, olaylara bakmann tek doru yolunu
gstermek ve meselenin nemini belirtmek isteyiimizdir. Kendi kendimize
durmadan u soruyu sormamz gerekir: Savan ve seferin her annda iki tarafn
birbirine teklif edebilecei byk ve kk muharebelerin muhtemel sonucu ne
olabilir? Bir sefer veya sava plan hazrlarken, alnacak tedbirleri ancak bu
sorunun cevab tayin edebilir.
4. Bu gr benimsemediimiz takdirde, baka unsurlar yanl
deerlendiririz.
Sava ve savan iinde yer alan tek tek seferleri bir arkn dilileri gibi birbirine
giren bir muharebeler zinciri olarak grmeye almaz da, baz corafi mevkilerin,
rnein savunmasz bir eyaletin igalinin bal bana bir deer tadn
sanrsak, bu igalleri elimiz demiken cebimize atmakla bir ey
kaybetmeyeceimiz bir kazan olarak grmeye balarz. Ve bunlar bir olaylar
zincirinin halkalar olarak grecek yerde kendi balarna yeterli birer baar
sayacak olursak, ilerde bamza i ap amayacaklarn dnmeyi unuturuz.
Askerlik tarihinde bunun ne kadar ok rneklerine raslanmtr!
Nasl ki, ticarette tek bir alveriin kazanc bir kenara koyulup stne
yatlamazsa, savata da tek bir stnlk tm savan sonucundan ayrlamaz.
Tccar nasl ki durmadan servetinin tmn isletmek zorunda ise, savata da
her harektn kr ve zararlarn ancak kesin hesap meydana karr.
Eer gzmz ve aklmz muharebeler dizisinden ayrmazsak -tabii nceden
grlebildikleri lde- o zaman doru yolda olduumuzdan emin olabiliriz.
nk o zaman dorudan doruya hedefe ynelmi, hareket halindeki kuvvete
hz, eyleme irade katm ve d etkilerden kurtulmu oluruz.
BLM II STRATEJNN UNSURLARI
Stratejide muharebenin kullanlmasn artlandran unsurlar bir takm
ksmlara ayrabiliriz: manevi unsurlar, fiziki unsurlar, matematiksel unsurlar,
corafi unsurlar ve istatistiki unsurlar.
Birinci kategori, manevi, yani ahlaki ve fikri, niteliklere ve bunlarn etkisine
dayanan eylerin tmn ierir; ikincisine, askeri kuvvetlerin bykl,
terkibi, tekili, belli bal snfn oran (piyade, svari, topu), vb. gibi eyler
girer; nc kategori, harekt hatlarnn alarn, merkezleri bir (konsantrik)
ve merkezleri ayr (eksantrik) hareketleri (geometrik nitelikleri hesaplarmz
bakmndan bir nem tadklar lde tabii) kapsar; drdnc gurup, arazi
ekillerini, hakim noktalar, eitli engebeleri, dalar, nehirleri, ormanlar ve
yollar iine alr; beinci ve son kategori ise her trl iae ve ikmal vastalarn
ierir. Bu unsurlardan her biri zerinde ayr ayr durmann yarar vardr; bylece
bunlar hakknda daha ak, daha kesin bir fikir edinmi ve aratrmalarmza bir
balang olmak zere bu farkl kategorilerin birbirlerine oranla tadklar deeri
saptam oluruz. Gerekten de, bu unsurlar ayr ayr ele aldmz takdirde,
ilerinden bazlarnn kendilerine bo yere verilmi olan nemlerini
kaybettiklerini grrz. rnein, bir harekt ssnn deerinin, sadece harekt
hattnn mevkiini dikkate almak istesek bile, aralarnda tekil ettikleri adan,
yani matematiksel unsurdan ok yollarn ve arazinin durumuna, yani corafi
unsura bal olduunu aka sezeriz.
Bununla birlikte, stratejiyi bu unsurlara gre incelemek son derece isabetsiz bir
tutum olur, nk sava hareketlerinin ounda btn bu unsurlar eitli
biimlerde i ie girmi durumda bulunurlar. Soyut bir temelden hareket ederek
gerek hayatn olaylarna varmak istediimiz takdirde, ksr analizlerin iinde
bocalayp durmaktan ve kabuslarda olduu gibi elimizdeki yay germek iin
bouna abalar harcamaktan teye gidemeyiz. Byle bir giriimden tanr
korusun bizi! Biz karmak olaylar dnyasndan ayrlmamaya alacaz ve
analizlerimizi belirtmek istediimiz dncelerin zorunlu kld lnn dna
tarmamaya dikkat edeceiz. Bu dnceler de teorik aratrmalar sonucunda
iimizedomu dnceler deil, sava gereinden esinlenmi dnceler
olacaktr.

BLM III MANEV DEERLER

kinci kitabn nc blmnde deindiimiz bu konuya dnmek zorundayz,
nk manevi deerler savan en nemli unsurlarndan biridir. Bunlar savan
ruhudur, onun btn varlna yaylrlar. Tm kuvvetleri kitle halinde harekete
geiren ve onlara rehberlik eden iradeyi ta batan etkileri altna alrlar, hatta
onunla zdeleirler, nk iradenin kendisi de manevi bir gtr. Ne yazk ki,
bu deerleri kitaplardan renemeyiz, nk hi bir lye smazlar, ne
saylabilirler ne de belirli bir kategoriye sokulabilirler; onlar ancak grr,
hissederiz.
Ordunun, komutann, hkmetlerin zekas, akl ve dier manevi nitelikleri,
savan cereyan ettii lkedeki halkn ruh haleti, bir zafer ya da bir yenilginin
manevi etkisi ok farkl nitelikte faktrlerdir, tesirleri de amacmza ve
durumumuza gre ok deiik biimler olabilir.
Kitaplar bu konuda bir ey sylemez ya da ok az ey sylerlerse de, sava
oluturan btn teki unsurlar gibi, manevi deerler de sava sanat teorisine
girerler. nk, bir kez daha tekrarlamak gerekir ki, eski modaya uyarak, tm
manevi deerleri veya nicelikleri kural ve ilkelerinin dnda brakan ve bunlar
ortaya kar kmaz istisnalardan bahsetmeye balayan ve bunlardan teorik
kurallar treten bir felsefe zavall bir felsefedir. Bu felsefeye gre, her ey tm
kurallara meydan okuyan stn bir dehaya mal edilir, bylelikle kurallarn
sadece budalalar iin yapldklar ima edilmekle kalnmayp, ayrca kurallarn
kendilerinin de budalaca kurallar olduklar ileri srlm olur.
Sava sanat teorisi sadece bu manevi niceliklerin varln hatrlatmakla
yetinmi, manevi deerleri hesaba katmann ve hi bir zaman kmsememenin
zorunluluunu gstermekten baka bir ey yapmam olsayd bile, konusunu bu
manevi alan da iine alacak ekilde geniletmekle yine de isabetli bir i yapm
olurdu. Salt bu grn nemini belirtmekle, sadece maddi kuvvet ilikilerini
kabul edenleri pein olarak sulam ve mahkumiyetlerini tescil etmi olurdu.
Kald ki, btn br szde kurallar da, teorinin manevi nicelikleri konusunun
dnda brakmaya hakk olmadn gstermeye yeter: nk maddi glerin
etkileri manevi glerin etkileriyle tamamen kaynam durumdadr, ve bunlar
bir maden alam gibi kimyasal bir ilemle ayrmaya imkan yoktur. Maddi
glere ilikin tm kurallarda, teori manevi niceliklerin pay zerinde durmak
zorundadr; yoksa, kimi zaman fazla ekingen ve snrl, kimi zaman fazla
dogmatik ve lsz, kategorik hkmler formle etmekten teye gidemez. En
yavan ve basmakalp teoriler bile, bilmeyerek de olsa bu manevi alandan ieri
girmilerdir; nk, rnein bir zaferin etkileri hi bir zaman, manevi izlenimler
dikkate alnmadan tam olarak izah edilemez. Bu kitapta ele alacamz konularn
ou, bu yzden, yar yarya maddi, yar yarya manevi neden ve sonulardan
olumutur. Hatta diyebiliriz ki, maddi nedenler ve sonular silahn aatan
yaplm kabzasna benzetecek olursak, manevi nedenler ve sonular asil bir
madenden yaplm o gz kamatrc silahn kendisidir.
Manevi niteliklerin deerini ve ou zaman inanlmaz etkilerini en iyi tarih
gsterir bize. Bir komutann tarihten alaca en byk, en soylu, en katksz ders
de budur. Bu vesile ile unu da belirtelim ki, beyinde meyvelerini verecek olan
akl ve bilginin tohumlar, ahitli ispatl anlatmlardan, kritik zmlemelerden
ve bilgece yazlm kitaplardan ok, duygular, genel izlenimler ve gz kamatrc
sezgi parltlar ile ekilir.
steseydik savataki en nemli manevi olgular gzden geirebilir, alkan ve titiz
bir profesr gibi bunlarn iyi ya da kt yanlarn teker teker belirtmeye
alabilirdik. Fakat byle bir yntem insan kolayca basmakalp eyler
sylemeye, ahkm kesmeye gtrebilir ve insan gerek bir aratrma ruhu iinde
alacak yerde, farkna varmadan herkesin bildii eyleri anlatmaya balar.
Onun iin biz burada, eksik kalmak pahasna dahi olsa, sadece en nemli
meseleleri ele almak, konunun genel nemini belirtmek ve bu kitapta ileri
srlen dncelerin esprisine iaret etmekle yetineceiz.
BLM IV BALICA MANEV GLER
Balca manevi gler unlardr: komutann (sava liderinin) yetenekleri,
ordunun savakanl ve ulusal duygular. Genel olarak bunlardan hangisinin
en nemli manevi unsur olduunu hi kimse tayin edemez; nk topunun
deerini lmek bile zordur, nerede kalm ki arasnda bir kyaslama
yapmak. En iyisi, hi birini kmsememek, ve insanlarn ifrat ile tefrit arasnda
sk sk dtkleri hataya dmemektir. Bu erdemlerden nn de inkar
edilemez etkisini tarihi rneklerle gstermek daha doru olur.
Bununla birlikte, modern zamanlarda tm Avrupa ordularnn hemen hemen
ayn disiplin ve eitim dzeyine gelmi olduklar da bir gerektir. Bir filozof gibi
konumak gerekirse, diyebiliriz ki, sava ynetimi ylesine doal bir biimde
gelimi ve bu arada btn ordular iin ylesine ortak bir yntem haline gelmitir
ki, artk sava liderinden bile zel hnerler gstermesini bekleyemeyiz. (rnein
II. Frederik'in eik dzeni gibi). Bu itibarla, gnmzde, milli ruhun ve ordunun
sava alkanlnn etkilerine daha byk bir pay tanmak gerektii inkr
edilemez. Uzun bir bar dnemi belki bu durumu deitirebilir.
Ordunun milli ruhu (heyecan, coku, taassup, iman, inan) genellikle da
savalarnda etkisini gsterir, nk burada en basit ere kadar herkes kendi
bana braklmtr. Onun iindir ki, dalk lkeler, halk silahlandrmaya ve
asker devirmeyip en elverili yerlerdir.
te yandan, bir ordunun teknik kabiliyeti ve saflar kenetlenmi gibi bir arada
tutan elikten cesareti daha ok geni ve ak arazide, krsal blgelerde stnlk
salar.
Bir komutann yeteneklerini gstermesine en elverili faaliyet alanlar, geni
vadilerle ayrlm engebeli blgelerdir. Dalk arazide komutan birliklerinin eitli
ksmlar zerinde hkimiyet kurmakta glk eker ve tmnn ynetimi
gcn aabilir; oysa ovada bu nispeten basittir ve fazla bir abay gerektirmez.
Planlar bu yatknlklar ve zel durumlar gz nne alnarak yaplmaldr.
BLM V ORDUNUN SAVAKANLII
Ordunun savakanl salt cesaretten ve hele sava nedenini cokunlukla
benimsemekten farkl bir eydir. Cesaret kukusuz onun zorunlu unsurlarndan
biridir; fakat nasl ki, baz insanlarda bir tanr vergisi olan bu cesaret, ordunun
bir paras olan askerde alkanlk ve eitimin bir rn olabilirse, ayn ekilde
askerin cesareti alelade insann cesaretinden farkl bir istikamete ynelmelidir.
Kiide olduu gibi dolu dizgin bir faaliyet tutkusu, bir kuvvet harcama ehveti
olmaktan kmal, daha yksek dzeyde zorunluluklara, buyruklara, kurallara
ve belirli bir ynteme boyun emelidir. Meslek cokusu bir ordunun
cengaverliine hayatiyet katar ama zorunlu bir unsurunu tekil etmez.
Sava belirli bir meslek, zel bir uradr. Etkisi ne kadar geni olursa olsun,
hatta bir lkenin eli silah tutan btn erkekleri bu meslee girseler bile, yine de
insanlara zg teki faaliyet alanlarndan ayr ve farkl bir nitelik tamaya
devam eder. Bu meslein ruh ve zne inanm olmak; gerektirdii gleri
benliinde uyandrmak, kullanmak ve hazmetmek; btn zekasn, btn
istidatlarn ona vermek; eitim yolu ile gerekli gven ve becerileri kazanmak;
kendini btn varl ile ona adamak, btn yeteneklerini onun uruna
gelitirmek; bir insan olmaktan kp sava arknn dililerinden biri olmak
paymza den grevi yerine getirmek. te bir ordunun savakanlnn,
cengaverliinin kiide beliren zellikleri!
Sava ile askerin varlklarn ayn kiide birletirmeye ne kadar alrsak
alalm, savalar ne kadar ulusallatrrsak ulusallatralm, eski zamanlarn
getiine, bugnk savalarn artk condottieri'lerin sava1ar olmadna
kendimizi ne kadar inandrrsak inandralm, meslein kendine zg niteliklerini
bir kenara atmak hi bir zaman mmkn olmayacaktr. Buna imkan olmaynca
da, kendilerini savaa adayanlar, bu meslekte kaldklar srece, kendilerini,
savan nizamlarn, yasalarn ve geleneklerini bnyesinde aksettiren bir eit
esnaf loncas olarak greceklerdir. Gerek de budur. Savaa ne kadar yksek bir
dzeyden bakmak istersek isteyelim ve bunda ne kadar srarl olursak olalm,
hemen hemen btn ordularda bulunan ve bulunmas gereken bu meslek
ruhunu (esprit de corps) kmsemek son derece yanl bir tutum olur. Bu
meslek ruhu, ordunun savakanl adn verdiimiz erdemde kendilerini
gsteren doal glerin bir eit harcdr, onlar birbirine kenetler. Meslek ruhu
sayesinde, askeri erdemler daha kolay billurlar.
En iddetli ate altnda alk olduu dzeni koruyan, hi bir zaman yersiz
korkulara, kuruntulara kaplmayan, gerek tehlikelere de gs germesini bilen,
zaferlerinden gurur duyan, yenilginin umut krc etkileri altnda bile disiplinini,
komutanlarna sayg ve gvenini kaybetmeyen, maddi gc mahrumiyet ve
abalarla, bir atletin adaleleri gibi, bilenen, btn abalar sancaklarna
musallat olan bir felaket gibi deil, bir zafer arac olarak gren, tek bir dnceyi
silahlarn erefi dncesini bir kutsal ayet gibi kendisine rehber edinen, btn
devlerini, btn erdemlerini bir an iin olsun aklndan karmayan bir ordu.
te byle bir ordu gerekten sava ruhunu iine sindirmi bir ordudur.
nsan Vendee'liler* gibi kahramanca savaabilir, svireliler, Amerikallar,
spanyollar gibi byk iler baarabilir, fakat yine de bu sava erdemlere sahip
olmayabilir. Hatta bir komutan, sz gelii bir Eugene** veya bir Marlborough***,
srekli (muvazzaf, meslekten) bir ordunun banda byk baarlar kazanabilir
de yine bu meziyetlerden yoksun olabilir. Bu bakmdan baarl bir savan
meziyetlerin yokluunda mmkn olmadn syleyemeyiz. Bu noktaya zellikle
dikkati ekiyoruz: ta ki grmz daha iyi anlalsn, dnceler mphem
kalmasn ve askeri meziyetler her derde deva sanlmasn. Savakanln byle bir
zellii yoktur. Bir ordunun askeri meziyeti daima hesaba katlmas gereken
fakat baz hallerde mevcut olmayabilen belirli bir manevi gtr: bu itibarla, bir
ara gibi, etkisi deerlendirilebilir, kuvveti llebilir.
Vendee Fransa'nn batsnda bir eyalettir. Fransz htilli srasnda 1793
ylnda kar-devrimci bir ayaklanmaya sahne olmutur. Soylularn ve zellikle
rahiplerin kkrtt Bretagne, Poltou ve Anjou kylleri, Cathelineau, Charette,
Stofflet, vb. gibi liderlerin komutasnda devrim ordusuna kar birka geici zafer
kazandktan sonra, Loire nehrinin sol kysna geri ekilmek zorunda kaldlar.
Bir aralk 40.000 kiiye ulaan Vendee ordusu sonunda Horbig tarafndan kesin
yenilgiye uratld ve eyalette asayi yeniden saland. (.n.).
Eugene de Savoie-Carignan, Prens Eugene diye tannr (1663-1736].
Avusturya mparatoru I. Leopold'un hizmetine gaen aslen Fransz, nl bir
komutan. Trklere ve Franszlara kar savamitir. (.n.)
** Marlborough, John Churchill, Duke of (1650-1722]. spanya Veraset
savalarnda Franszlara kar zaferler kazanan ngiliz generali. (.n.)
Savakanl bylece niteledikten sonra, imdi de etkilerini ve bu erdemleri
kazanmann yollarn belirtmeye alalm.
Komutann dehas savan tm iin ne ise, ordunun savakanl savan
paralar iin odur. Komutan savan ayr ayr paralarn deil, ancak tmn
ynetebilir ve paralar ynetemedii yerde askerlik ruhu onun yerini
tutabilmelidir. Komutan hretinden ve stn niteliklerinden tr seilmitir,
byk kitlelerin en sekin liderleri ise dikkatli bir taramadan, kl krk yaran bir
elemeden sonra seilirler. Fakat rtbeler hiyerarisinden aaya doru inildike
bu ince eleme azalr, ve bu yzden kiisel istidatlara daha az gvenilebilir. te
bu sakncay ordunun savakanl telafi edebilmelidir. Savaa hazr bir milletin
doal nitelikleri: yani yiitlik, ustalk, dayankllk ve coku bu rol oynarlar. Bu
nitelikler askerlik ruhunun yerini tutabilecei gibi, bunun tersi de olabilir.
Bundan u sonular karabiliriz:
1) Askeri meziyet veya savakanlk sadece srekli ordulara zg bir haslettir, ve
ona en ok bu ordularn ihtiyac vardr. Bir kitle ayaklanmas veya sava halinde,
daha abuk gelien doal nitelikler savakanln yerini tutar.
2) Muvazzaf ordulara kar arpan muvazzaf ordular, silahlanm bir millete
kar savaan muvazzaf ordulara oranla bu meziyetten daha kolay mstani
kalabilirler, nk bu halde birlikler daha dalm ve kendi balarna terk
edilmi durumdadrlar. Ordu bir noktada toplanabiliyorsa, komutann dehas
daha byk bir rol oynar ve ordunun moralindeki noksan telafi eder. Genel
olarak denilebilir ki, sava sahnesi ve dier koullar sava daha kark bir hale
soktuu ve kuvvetleri datt lde, askeri meziyet veya savakanlk daha
zorunlu hale gelecektir.
Bu gereklerden alnacak tek ders udur: eer bir ordu bu meziyetten yoksunsa,
sava mmkn olduu kadar sade bir ekilde rgtlemeye almak veya
sistemin baka bir noktasn glendirmek, dikkatimizi baka bir noktaya teksif
etmek, ve muvazzaf bir ordudan srf muvazzaf bir ordudur diye, ancak gerek
gcnn gsterebilecei harikalar beklememek gerekir.
Demek oluyor ki, savakanlk sava halindeki ordunun en nemli manevi
glerinin birini tekil eder, ve bu g eksik olduu zaman baka bir gcn -
komutann byk stnl veya halkn heyecan- onun yerini tutmas gerekir:
yoksa harcadmz abalarla orantl olmayan sonularla karlarz.
Bu ruhun, ordunun bu gerek deerinin, maden filizinin bu parlak maden haline
geliinin en gzel rneklerine, skender'in ynetiminde Makedonyallarn,
Sezar'n komutasnda Romal lejyonlarn, Alessandro Farnese'nin kumandasnda
spanyol piyadesinin, Gustaf Adolf ve XII. Charles'in idaresinde svelilerin,
Byk Frederik'in ynetiminde Prusyallarn ve Bonapart'n komutasnda
Franszlarn yaptklarnda raslarz. Bu komutanlarn akla durgunluk veren
baarlarnn ve en etin durumlarda gsterdikleri bykln sadece ordularn
bu meziyeti sayesinde mmkn olabildiini inkar etmek iin btn tarihi
rneklere gzlerimizi yummamz gerekir.
Bu ruh yalnz iki kaynaktan kabilir ve bu kaynaklar onu ancak ortaklaa
yaratabilirler: birincisi, bir savalar ve byk zaferler dizisidir; ikincisi, ordunun
bazen tahammln son kertesine varan youn faaliyetidir. Askeri ancak bu
artlar altnda kendi gcnn bilincine varr ve onu gstermesini renir. Bur
komutann askerlerinden istedii aba ne kadar byk olursa, bu abann
gsterebileceinden o kadar emin olabilir. Asker glkleri yenmekten ve
tehlikeleri gslemekten byk gurur duyar. Bu tohumun byyp gelimesi
iin elverili tek toprak srekli faaliyet ve abalarn topradr, ama zaferin parlak
gneine de ihtiyac vardr. Bir kere gl bir aa haline geldi mi, artk felaketin
ve yenilgilerin en amansz frtnalarna, hatta, hi deilse bir sre iin,
durgunlua, bar zamannn hareketsizliine bile dayanacaktr. O ancak savata
ve byk komutanlarn yrngesinde doabilir, fakat apsz komutanlarn
ynetiminde ve uzun bar dnemlerinde bile birka kuak sresince devam
edebilir.
Salarn savalarda aartm, vcutlar yara izleriyle kapl eski muhariplerin bu
soylu birlik ruhu ile, tesantn sadece i hizmet ynetmelikleriyle eitim ve
talimlere borlu olan srekli ordularn gururu ve kendini beenmilii arasnda
kyas kabul etmez bir fark vardr. Ar basan bir ciddiyet ve sert bir disiplin askeri
meziyetin mrn uzatabilir fakat onu yaratamaz. Bu ciddiyet ve bu disiplinin
kendine gre bir deeri vardr elbette, fakat bunlar abartmamak gerekir. Dzen,
nezaket, iyi niyet, ll bir gurur ve yksek bir moral, bar zamannda eitilmi
bir ordunun nitelikleridir; bunlar kukusuz takdir etmek gerekir, fakat tek
balarna bir deerleri yoktur. Btn ayakta tutar, ve birden soutulan bir cam
gibi, en kk bir atlak btn paralamaya yeter. lk aksilik karsnda, en
yksek moral bile abucak korkakla, bir eit panie dnr. Franszlar buna
"herkes kendisini kurtarsn" (sauve qui peut) derler. Byle bir ordu byk iler
yapmay baarrsa, bunu hi bir zaman kendi meziyetine deil olsa olsa
komutannn yeteneine borludur. ki misli bir ihtiyatla ynetilmelidir byle bir
ordu; ta ki, yava yava, trl meakkatlerden ve zaferlerden gee gee,
toparlanp gl bir hale gelsin. Bir ordunun ruhu ile moralini birbirine
kartrmaktan saknalm.
BLM VI GZPEKLK
Gzpekliin veya atlganln, ihtiyatkarla ve uzak grlle ters dt
dinamik gler sistemindeki yerini ve roln, baar ihtimalinin garantilerine
ilikin blmde tanmlam, ve bu vesile ile teorinin yasama yetkisine dayanarak
onu kmsemeye hakk olmadn belirtmitik.
Bununla birlikte, insan ruhunu en byk tehlikelere gs gerecek bir dzeye
karan bu soylu drty ayn zamanda savaa zg etkin bir ilke saymak
gerekir. Gerekten de, insan faaliyetlerinin baka hangi alannda atlganlk
savata oynad kadar byk bir rol oynar?
Art birlik eri ve trampetiden bakomutana kadar herkeste cesaret erdemlerin
en soylusu, klca keskinliini ve parlakln veren halis eliktir.
tiraf etmek gerekir ki, atlganln savata baz imtiyazlar bile vardr. Zaman,
mekn ve miktar hesaplarnn tesinde, atlganla ek bir pay tanmamz gerekir;
bunu, stnln gsterdii zaman dmann zayf duruma dmesine
borludur. Bu itibarla gerek bir yaratc kuvvet tekil eder. Bunu ispat etmek,
felsefi bakmdan bile g deildir. Atlganln korkaklkla her kar karya
geliinde, baar ans daima atlganlktan yanadr, zira korkakln bizzat
kendisi bir denge kaybdr. Cesaret ancak tedbirli bir uzak grllk ile
karlat vakit -ki bu da bir cesaret, hi deilse bir kuvvet demektir- yenik
der. Fakat bu gibi, haller ok seyrektir. Tedbirli insanlarn byk ounluu
korktuklar iin tedbirlidirler.
Byk ynlarn iinde, gzpeklik, ne kadar byk olursa olsun, baka
kuvvetlere zarar verebilecek bir g deildir; nk byk ynlar muharebe ve
hizmet dzeninin ereve ve yaps iinde yabanc bir iradeye balanm, onun
buyruu altna girmilerdir. Gzpeklik burada, zerindeki bask kalkar
kalkmaz frlamaya hazr bir yaya benzer.
Komutann rtbesi ne kadar yksekse, gzpekliinin bo ve kr bir tutku haline
gelmemesi iin dncenin kontrol altnda kalmasna o kadar ok ihtiya
vardr. nk yksek rtbeli bir komutann bata gelen grevi kiisel
fedakrlklarda bulunmak deil, bakalarn korumak, tm birliin esenliini
salamaktr. Byk kitlelerde, ikinci bir tabiat halini alan hizmet kurallar ile
halledilen btn meseleleri komutan akl ile, dnp tanarak, halletmelidir;
komutann gzpeklii kolayca yanl bir hareket, bir kusur olabilir. Ama buna
yine de gzel bir kusur demek gerekir, nk baka kusurlara benzemez. Ne
mutlu mevsimsiz atlganlklara sk sk tank olan bir orduya! Bol bol yabani
otlarn fkrd verimli bir topraa delalet eder. lgnca bir cret, yani
dncesizce bir atlganlk bile hor grlmemelidir; alt taraf bu da ayn ruh
kuvveti, ayn manevi enerjidir, yalnz akln kontrol dnda bir eit tutkuya
dnmtr. Atlganlk akln buyruklarna uymay, stn bir otoriteye boyun
emeyi bir tenezzl sayarak reddettii zamandr ki ancak, tehlikeli bir eilim
olarak hizaya getirilmelidir; aslnda kt birey olduu iin deil, fakat disipline
kar geldii iin, nk savata hi bir ey disiplin, yani itaat kadar nemli
deildir.
Eit zeka artlar altnda, korku atlganlktan bin kez daha ok zarara yol aar.
Bu gerei okuyucumuzun da kabul edeceine gvenerek belirtiyoruz.
lk bakta, makul bir amacn atlganl kolaylatraca, dolaysyla z deerini
azaltaca sanlabilir; oysa gerek bunun tam tersidir.
Berrak bir dncenin mdahalesi ya da akln hakimiyeti btn duygusal
glerin iddetini byk lde azaltr. Bu yzdendir ki, yksek rtbelere doru
kldka atlganla daha seyrek rastlanr; saduyu ve zeka bu rtbelerle
orantl olmasa bile, objektif veriler, koullar ve ilikiler eitli kademelerdeki
komutanlara dardan o kadar kuvvetli bir etki yaparlar ki, akllar ne kadar az
zorlanrsa omuzlarna binen yk o kadar arlar. te u Fransz atasznn
sava konusunda ifade ettii gerein temeli budur:
"Tel brille au secondqui s'eclipse au premier."*
Tarihin bize apsz; hatta kararsz komutanlar olarak tantt generallerin
hemen hemen hepsi daha aa rtbelerde atlganlklar ve kararllklar ile n
yapm kimselerdir.
Zorunluluklarn basks altnda giriilen gzpek bir eylemin saikleri arasnda
bir ayrm yapmak gerekir. Bu zorunluluun farkl dereceleri vardr. ok kesin
bir zorunluluk ise, eyleme geen kimse daha da byk baka tehlikelerden
saknmak iin byk tehlikelere gs germek durumunda bulunuyorsa,
kararllna hayranlk duymaktan baka bir ey gelmez elimizden, ayrca
kararllnn deeri, bulunduunu da takdir etmemiz gerekir. Bir delikanl
binicilikteki hnerini gstermek iin bir uurumdan atlarsa, gzpekliini
gstermi olur; fakat ayn eyi kelle uuran bir yenieri srsnn takibi altnda
yaparsa sadece kararlln gstermi olur. Ancak tehlike ile eylem arasndaki
mesafe ne kadar uzaksa, akln tehlikenin farkna varmak iin o kadar ok sayda
koullar hesaba katmas gerekir ve dolaysyla atlganln pay daha byk olur.
Byk Frederik 1756'da savan kanlmaz olduunu ve ancak dmandan
nce davranmak suretiyle mahvolmaktan kurtulabileceini grnce, sava
kendisi balatmak zorunda kald. Bu ok byk bir cesaret isteyen bir iti ve
onun yerinde pek az insan buna karar vermeyi gze alabilirdi.
* "n srada glgede kalan ikinci srada parlayabilir" anlamna gelen bu msra
Voltaire'in "LA HENRIADED" adl destanndan alnmtr (.n.)
Strateji sadece bakomutann veya en yksek kademedeki komutanlarn ii ise
da, ordunun btn teki yelerinin atlganl, btn dier askeri meziyetler gibi,
stratejinin kaytsz kalabilecei bir ey deildir. Gzpek bir milletin iinden
kan ve atlganlk ruhu durmadan beslenen bir ordu ile yaplabilecek eyler, bu
meziyetten nasibi olmayan bir ordu ile yaplabilecek eylerin kat kat stndedir.
Onun iindir ki, atlganl yalnz komutann deil, ayn zamanda ordunun bir
meziyeti olarak gstermeyi uygun bulduk. Yoksa asl konumuz komutann
gzpekliidir. Fakat bu hususta syleyecek pek fazla bir eyimiz kalmad,
nk niteliklerini genel olarak elimizden geldiince belirtmi bulunuyoruz.
Komuta kademeleri ykseldike, akla, zekaya ve kavraya den pay oalr ve
bir miza zelilii olan gzpeklik ikinci plana itilmi olur. Bu yzden ona en
yksek mevkilerde ok seyrek raslarz. Fakat rasladmz zaman da
hayranlmz bir kat daha artar. Zeknn hkmettii bir atlganlk kahramannn
damgasdr. Bu atlganlk, eyann tabiatna aykr cretli eylemlere girimek,
olaslk yasalarna meydan okumak deildir. Aksine, dehann gl bir sezginin
yldrm hzyla yapt hesab destekleyen bir crettir. Atlganlk akl ve kavraya
kanat takar, bu kanatlarla ok daha ykseklere umak, olaylara ok daha geni
bir gr asndan bakmak ve hemen hemen hi aldanmadan doru karara
varmak mmkn olur. Yalnz unu da unutmamak gerekir ki, ama ne kadar
bykse, bu amaca ulamay engelleyen tehlikeler de o kadar byktr. Sradan
bir insan, bsbtn zayf ve kararsz olmamak artyla, olaylar bizzat
yaamadan karar vermenin mmkn olduu lde, tehlike ve
sorumluluklardan uzak, odasnda dnp alarak doru bir karara varabilir.
Fakat kendisini tehlikeler ve sorumluluklarla kuatlm grnce, muhakeme
yeteneini kaybeder; bakalar bu konuda kendisine yardmc olsalar bile, karar
verme gcn bulamaz kendinde, nk bu hususta ona kimse yardm edemez.
Bu itibarla, atlganlktan yoksun mkemmel bir komutan tasavvur
edilemeyeceini sanyoruz; yani bir kimse, doutan, bu meslein ilk art
saydmz byle bir manevi gce sahip deilse hi bir zaman iyi bir komutan
olamaz. kinci sorun, hayat artlar ve eitimle gelien ve deien bu tanr vergisi
kuvvetten, insan bir kez bu yksek mevkie eritikten sonra geriye ne kalddr.
Bu kuvvet yerinde durduu, zaafa uramad srece, deha kanatlanr ve ok
ykseklere uar. Gze alnan tehlike gittike byr, fakat ulalmak istenilen
ama da ayn lde byr. Atlganlk gcn ister uzak bir zorunluluktan, ister
ihtirastan alsn, komutann ad ister Frederik ister skender olsun, eletiri iin
bu hi fark etmez. kincisi stn creti ile hayal gcmz daha ok etkilerse,
birincisi bir i zorunlulua cevap verdii iin aklmza daha yatkn gelir.
ok nemli bir baka nokta zerinde daha durmak istiyoruz.
Atlganlk ve gzpeklik iki nedenle orduda yaygn olabilir: ya orduyu sinesinden
karan milletin zelliidir, ya da atlgan ve gzpek komutanlar tarafndan
ynetilen muzaffer bir savan sonucunda edinilmitir. kinci halde, balangta
eksik olan bu meziyet sonradan kazanlm olur.
Gnmzde bir milletin ruhunu bu dorultuda eitmenin tek yolu savatr, tabii
cesur komutanlarn ynettii bir sava. Refah ve ticari faaliyetleri durmadan
artan bir milleti yozlatran geveklii ve konfor dknln ancak sava
giderebilir.
Bir millet, ancak ulusal karakteri ve sava alkanl birbirleri zerinde srekli
ve karlkl bir etki yaptklar takdirde, bir gn politika dnyasnda gl bir
yere sahip olmay umut edebilir.
BLM VII SEBAT
Okuyucu alardan ve dorulardan sz etmemizi beklerken, bilim dnyasnn bu
yurttalar yerine karsnda her gn sokakta raslad gerek dnyann alelade
insanlarn bulmaktadr. Ne var ki, yazar matematie konunun gerektiinden kl
pay bile fazla bir yer vermeye niyetli deildir ve okuyucusunu aknla
uratmak pahasna dahi olsa bu kararndan dnmeyecektir.
Sava baka alanlara pek benzemez: Orada iler umduumuz gibi kmaz ve
yakndan bakldnda uzaktan bakldndan baka trl grlr. Mimar
eserinin gznn nnde nasl bydn ve planna uygun bir biim aldn
gnl huzuru ile seyreder! Tabip, mimara oranla nceden grnmez olaylarn ve
raslantlarn insafna daha ok maruz bulunmakla birlikte, yine de kulland
aralarn cinsini ve etkisini iyi kt bilir. Savata ise, byk bir btnn banda
bulunan komutan kendisini srekli olarak doru ve yanl bilgilerden, korku,
ihmal veya acele yznden ilenmi hatalardan, itaatsizliklerden, kt
niyetlerden, yalan yanl yorumlanan grev duygularndan, tembellik veya
bitkinlikten, kimsenin dnemedii tesadflerden oluan bir girdabn ortasnda
bulur. Ksaca, ou endie verici ve sadece birka cesaretlendirici olan yz
binlerce izlenimin etkisi altnda kalr. Uzun bir sava tecrbesi, bu olgularn
doru bir ekilde deerlendirilmesini mmkn klan sezgiyi edinmesine olanak
salamtr. Kayann denizin dalgalarna dayanmas gibi, btn bunlara
dayanmas iin cesaret ve karakter kuvveti yeterlidir. Bu izlenimlerin altnda
ezilen biri giritii ilerin hi birini baarya ulatramaz. Bunun iindir ki, bir
ie giritikten sonra onda sebat etmek, amacmzdan vazgememizi zorunlu klan
ok kuvvetli nedenler bulunmad takdirde, son derece nemli bir denge
unsurudur. stelik, byk ve sonsuz abalar, aclar, yoksunluklar pahasna
elde edilmemi hi bir anl zafer yok gibidir; insann fiziki ve manevi, varl tam
kmeye yz tutarken, dnyann ve gelecek kuaklarn hayranlk duyacaklar
bir dayanklln ifadesi olan byk bir irade gc bizi amacmza ulatrr.
BLM VIII SAYICA STNLK
Sayca stnlk, stratejide olduu kadar taktikte de zaferin en genel ilkesidir,
bu itibarla onu ilk nce bu ynden inceleyeceiz. Aadaki aklamalarla ie
balayalm:
Strateji muharebenin yerini ve zamann ve bunun iin gerekli kuvvetlerin
miktarn tayin eder. Nerede? Ne zaman? ve Nasl? diye zetleyebileceimiz bu
l aratrma ve saptama muharebenin sonucu zerinde kesin bir etkisi
bulunduunu gsterir stratejinin. Taktik bir kere muharebeyi verdikten ve, ister
zafer ister yenilgi olsun, sonucu aldktan sonra, strateji bunu savan ana gayesi
dorultusunda kullanmak iin elinden geleni yapar. Kukusuz bu gaye ou kez
henz ok uzaktr; el altnda bulunduu haller ok seyrektir. Bir dizi baka
amalar, bu nihai gayeye hizmet iin birer ara vazifesi grrler. Ayn zamanda
daha yksek bir gayeye ulamann aralar olan bu amalar uygulamada eitli
biimlere brnebilirler. Nihai amacn kendisi, yani o savan asl gayesi bile
savatan savaa deiir. Btn bunlarn ne olduunu, ilerde bunlarla ilgili
konular ayr ayr incelerken reneceiz. Bu mmkn olsa bile, buradaki
amacmz bunlarn hepsini teker teker saymak suretiyle tm konuyu kapsamak
deildir. Bu itibarla muharebenin nasl kullanlaca konusunu imdilik bir yana
brakyoruz.
Stratejinin muharebenin sonucu zerinde etki yapmasn salayan, dier bir
deyile muharebenin sonucunu tayin eden (bir anlamda ona karar veren)
hususlar bile bir bakta kavranabilecek kadar basit deildir. Zaman, yeri ve
kuvvetleri saptayan strateji uygulamada eitli ve farkl kararlar alabilir, ve
bunlardan her biri arpmann sonucunu, yani baar veya baarszln,
deiik biimlerde etkiler. Onun iin biz btn bu hususlar da yava yava, yani
uygulamay daha yakndan ilgilendiren konulara sra geldike, renmeye
alacaz.
Bylece muharebeyi, amacnn ve mevcut koullarn onu uratabilecei tm
deiikliklerden syracak olursak, ayrca belirli bir faktr olan birliklerin
cesaretini bir kenara brakacak olursak, o zaman plak muharebe veya
arpma kavram ile kar karya kalrz: yani muhariplerin saysndan baka
bir ey bilmediimiz soyut bir muharebe kavram.
Dolaysyla zaferi tayin edecek olan bu saydr. Ancak bu noktaya varmak iin
yapmak zorunda kaldmz soyutlamalar da gstermektedir ki, sayca stnlk
zaferi salamann yollarndan, yani zafer faktrlerinden sadece bir tanesidir.
Sayca stnlk sayesinde her eyi, hatta en nemli eyi, kazanm olmak yle
dursun, belki de bu stnlk bize aslnda pek az ey kazandrmtr: nk,
dediimiz gibi, bu faktrn nemi dier artlara baldr.
Fakat bu stnln dereceleri vardr: iki kat, kat, drt kat, vb. olabilir, ve
herkesin grecei gibi, bu katsaylar sonsuza dek arttrdmz takdirde artk
baka hi bir eyin nemi kalmaz, say stnl her eyin stesinden gelir.
Bu adan say stnlnn muharebenin sonucunu tayin eden en nemli
faktr olduunu kabul etmemiz gerekir: yalnz u artla ki, btn teki
faktrlerin hakkndan gelecek kadar byk olsun. Bundan da, muharebenin can
alc noktasna mmkn olduu kadar ok kuvvetler ymamz gerektii
sonucunu karabiliriz.
Bu birlikler yeterli olsun veya olmasn, hi deilse bu bakmdan elimizden gelen
her eyi yapm olduumuzu syleyebiliriz. Stratejinin ana ilkesi, birinci ilkesi
ite budur. Bu genel ifade biimi altnda, ranllara olduu kadar Yunanllara,
Marata'lara* olduu kadar ngilizlere, Almanlara olduu kadar Franszlara da
uyar. Ancak konumuz hakknda daha ak bir fikir edinmek iin Avrupa'daki
askeri koullara bir gz atmakla yetinmek daha uygun olacaktr.
Avrupa'da ordular tehizat, tekilat ve her trl teknik bilgi ynnden
birbirlerine ok benzerler. Farklar daha ok ordunun askeri nitelikleri ve
bakomutanlarn yetenekleri ile ilgilidir. Modern Avrupa'nn askerlik tarihini
gzden geirecek olursak, bir Marathon rneine raslamayz.
Byk Frederik yaklak olarak 30.000 kiilik ordusu ile Leuthen'de 80.000
Avusturyaly bozguna uratmtr; Rossbach'da 25.000 kii ile Mttefiklerin
yaklak olarak 50.000 askerini yenmitir. Bunlar, bir ordunun kendisinden iki
kat, nerede ise kat stn bir dmana kar kazand zaferlerin belki tek
rnekleridir. XII. Charies'n Narva'da verdii muharebeyi bir baka rnek olarak
gsteremeyiz. O devirde Ruslar Avrupal saymaya pek imkan yoktu; kald ki, bu
muharebenin en nemli koullar bile lykyla bilinmemektedir. Dresden'de,
Bonapart'n 220.000'e kar 120.000 askeri vard, yani dman karsnda iki
kat bir say stnlne bile sahip deildi. Kollin'de, Byk Frederik 30.000 kii
ile 50.000 Avusturyalnn stesinden gelememiti. Napolyon, umutsuz Leipzig
savanda 150.000 kiilik ordusu ile dmann bunun iki katn bile bulmayan
280.000 askeri karsnda ayn baarszla uramt.
* Marata'lar veya Maharat'lar, XVII. yzyln ortalarndan XIX. yzyln bana
kadar Hindistan'da eitli hanedlanlarn hakimiyetinde bir ok devletler kurmu
olan, cengaverlikleri ile nl belli bal Hint halklarndan biridir. Bir ara ok
gl olan Marata mparatorluu 1818'de ngilizler tarafndan kesin yenilgiye
uratlmtr (.n.).
Btn bunlar, bugnn Avrupa'snda en yetenekli komutanlarn bile iki misli
kuvvetli bir dman karsnda zafer kazanmakta ok glk ektiklerini
gstermektedir. ki kat kuvvetli muharip kuvvetlerin en byk komutanlara
kar bile terazinin kefesinde ar bastn gz nne alrsak, normal
durumlarda byk ya da kk apta muharebelerde, iki kat gemeyebilecek
olan nemli bir say stnlnn, teki koullar ne kadar elverisiz olursa
olsun, zaferi salamaya yeterli olduunu kuku duymadan savunabiliriz. Geri
on kat bir stnln bile dman yenmeye yetmeyecei sarp bir da geidini
aklmzdan geirebiliriz; ama byle bir durumda artk bir muharebeden sz
etmeye olanak yoktur.
Bu nedenle bizim kanmz odur iki, bugnk artlar altnda, ve bunlara benzer
dier artlar altnda, kesin ve kader belirleyici bir noktaya varan sayca
stnln ok byk bir nemi vardr, ve genellikle teki faktrlerin hepsinden
daha ar basar. Kesin sonu salayacak noktaya yabileceimiz glerin
miktar ordunun mutlak gcne ve bunun ne derece ustalkla kullanldna
baldr.
Buna gre birinci kural sava meydanna mmkn olduu kadar kuvvetli, bir
ordu ile girmektir. Bu ilk bakta beylik bir laf gibi grnebilirse de, aslnda hi
de byle deildir.
Uzun sre askeri kuvvetlerin say stnlnn esasl bir faktr saylmadn
gstermek iin, XVIII. yzyl en ayrntl askerlik tarihlerinde bile, ordularn
kuvvetinin ya hi belirtilmediine ya da fazla bir deer verilmeksizin konuya
sadece stnkr deinmekle yetinildiine iaret etmek yeter. "Yedi Yl
Savalarnn Tarihi" adl eserinde, Tempelhof,* yzeysel bir biimde de olsa, bu
noktay ele alm olan ilk yazardr.
Massenbach** bile, Prusyallarn 1793 ve 1794 yllarnda Vosges'larda
(Karaorman) giritikleri seferlerle ilgili saysz eletirilerinde bol bol ormanlardan,
vadilerden, yollardan ve patikalardan sz ettii halde, taraflarn karlkl
kuvvetleri hakknda tek kelime sylememitir.
* Georg Friedrich von Tempelhof, Prusyal general (1737-1807]. (P.N.) **
Christian Karl von Massenbach, Prusyal albay (1758-1827]. Fransz Devrimi ve
Bonapart zerinde eitli eserlerin yazar. (P.N.)
ddiamzn bir dier kant da, kimi askeri eletiricilerin kafasnda yer etmi olan
harika bir fikirdir. Buna gre, bir ordunun normal olarak en uygun miktar
saylan belirli bir bykl olmaldr: bunun stnde bir kuvvet yararl
olmaktan ok orduya ykolur!*
Nitekim, saylar hi de az olmayan yle hallere raslamak mmkndr ki,
bunlarda muharebe kuvvetlerinin tm muharebede veya savata bilfiil
kullanlmam, nk, eyann tabiatna aykr olarak, sayca stnln fazla
bir nemi bulunmadna hkmedilmitir.
nemli bir say stnlnn bize muharebede ok ey kazandracana btn
kalbimizle inandmz takdirde, bu inancmz ister istemez sava hazrlklarmz
etkileyecektir; nk muharebe meydanna mmkn olduu kadar ok kuvvet
sokarak bu say stnln ya kendimiz salamak ya da hi deilse dmann
salamasn nlemek isteyeceimiz doaldr. te sava yrtmek iin gerekli
mutlak kuvvet hakknda syleyeceklerimiz bu kadardr.
Bu mutlak kuvvetin lsn hkmet saptar. Her ne kadar asl sava faaliyeti
bu miktarn saptanmas ile balar ve bu saptama sava stratejisinin temel
unsurlarndan birini oluturursa da, bu kuvvete komuta edecek olan general bu
mutlak kuvveti, verilmi bir miktar olarak kabul etmek zorundadr, nk ya bu
miktarn saptanmasnda kendisine sz hakk tannmam ya da koullar
bunlarn arttrlmasna elvermemitir.
Mutlak bir stnlk salamak olmad takdirde, can alc noktalarda nispi bir
stnlk salamaya almaktan, bunun iin de mevcut kuvvetleri en etkin ve
isabetli bir ekilde kullanmaktan baka are yoktur.
Bu bakmdan zamann ve yerin iyi tayini en nemli meseledir, onun iindir ki,
stratejide bu faktrn tek bana askeri kuvvetleri kullanma sanatnn tmn
kapsad sonucuna varanlar olmutur. Hatta baz byk komutanlara, strateji
ve taktiin bu ihtiyalarna cevap verecek zel bir beyin fonksiyonu yaktracak
kadar ileri gidenlere bile raslanr.
*** Burada zellikle Tempelhof ile Montalembert'i dnyoruz (Clausewitz'in
notu.)
Bununla birlikte, yer ile zaman arasnda bu koordinasyonun salanmas her ne
kadar stratejinin temeli, tabir caizse gnlk ekmei, saylabilirse de, grevlerinin
ne en zor ne de en nemli olandr.
Askerlik tarihine tarafsz bir gzle baklacak olursa, bu tr hesap hatalarnn
nemli kayplara yol at hallerin, hi deilse strateji alannda, aslnda ok az
olduu grlr. Fakat, zaman ile yer arasnda isabetli bir koordinasyon
salamak fikri ile, faal ve kararl bir komutann, hzl yryler sayesinde, ayn
ordu ile birka dmann birden yenilgiye uratt (Byk Frederik ve Napolyon
gibi) hallerin tmn izah etmeye kalkacak olursak, geleneksel tabirlerle
bouna zihnimizi kartrm oluruz. Oysa, kavram karkln nlemek ve
onlar yerli yerinde kullanmak istiyorsak, her eye kendi adn koymamz gerekir.
Dmanlarn doru olarak deerlendirmi olmak (Daun ve Schwarzenberg'i),
ksa bir sre iin onlarn karsna ancak snrl bir muharebe kuvveti ile kma
riskini gze alm olmak, cebri yryler yapmak enerjisini gstermi olmak,
ani ve sratli bir saldrya cret etmi olmak, tehlike anlarnda byk ruhlarn
harc olan youn ve iddetli bir faaliyete gemi olmak - ite bu zaferlerin asl
nedenleri! Btn bunlarn, zaman ve mekan gibi iki basit eyi doru olarak
koordine etme yetenei ile ne ilgisi olabilir?
Fakat byk komutanlarn savunma savalarnda sk sk bel baladklar o
kuvvet sektirmeleri bile (Rossbach ve Montmirail zaferlerinin Leuthen ve
Montereau zaferlerine yol amas gibi), ak ve doru konumak gerekirse, tarihte
pek seyrek raslanlan olaylardr.
Nispi stnlk, yani stn kuvvetlerin ustalkl bir ekilde kader tayin edici
noktalara ylmas, ok kez bu noktalarn doru olarak saptanmasnn,
kuvvetlere daha balangta doru bir yn tayin edilmi olmasnn, teferruat
esasa feda etmesini bilmenin, yani kuvvetleri mmkn olduu lde bir
noktada younlatrmann sonucudur. Byk Frederik ile Napolyon' un
stnlkleri ite buradadr.
yle sanyoruz ki, bu szlerimizle sayca stnln nemini yeteri kadar
gstertmi bulunuyoruz. Sayca stnlk her zaman temel fikir olarak kabul
edilmeli, bunu salamak her zaman balca amacmz olmaldr.
Ancak, sayca stnl zaferin kanlmaz bir art saymaksylediklerimizden
tamamen yanl bir anlam karmak olur. Tahlillerimizden karlmas gereken
tek sonu, arpmada kuvvetlerin saysnn byk bir nem taddr. Kurala
uygun hareket etmi olmak iin, bu kuvveti mmkn olduu kadar arttrmak
yeterlidir; kuvvet yetersizlii yznden muharebenin kabul edilip edilmeyeceine
ancak genel bir durum muhakemesi sonucunda karar verilebilir.
BLM IX BASKIN
Bundan nceki blmn konusu -nispi bir stnlk salamak iin giriilen
genel aba- ayn genel nitelii tayan bir baka aba ile hemen arm
yaratmaktadr: dman baskna uratmak. Bu aba hemen hemen btn
giriimlerin temelidir, nk bu olmadan, kader tayin edici noktada stnlk
salamak tasavvur edilemez.
Dolaysyla baskn stnlk salamann bir yolu olmaktadr; ancak, manevi
etkisini dnecek olursak, onu ayrc kendi bana bamsz bir ilke saymak
gerekir. Baskn baarya ulat zaman, dman cephesinde aknlk ve
karklk yaratr, dmann cesaretini krar. Bunun baary ne derece
arttrdnn ise bykl kkl birok rnekleri vardr. Burada sz konusu
olan ani bir saldr deil, genel olarak alnan tedbirlerle dman gafil avlamak,
bunun iin de kuvvetlerimizi ona gre datmaktr. Bu savunmada da pekala
mmkndr ve hatta taktik savunmasnn en nemli unsurudur.
Bize gre baskn istisnasz btn giriimlerin temelidir; ancak giriimin niteliine
ve dier koullara gre dereceleri ok deiik olabilir.
Bu fark aslnda ordunun, komutann, hatta hkmetin zelliklerinden ileri gelir.
Gizlilik ve abukluk bu sonucun salanmasndaki balca faktrlerdir. kisi de
hkmette ve komutanda byk bir enerjiyi ve orduda kkl bir askeri grev
duygusunu gerektirir. Geveklik ve belirsiz ilkelerle basknla bir sonu almaya
kalkmak bounadr. Fakat bu yola bavurmak bir komutan iin ne kadar
yaygn ve kanlmaz bir aba olursa olsun, her zaman iyi kt bir sonu
yarataca muhakkak olan basknn tam bir baarya ulamas ok seyrek
raslanlan bir haldir ve bu bizzat eyann tabiatndan ileri gelir. Bu itibarla,
savata istenilen gayeye ulamak iin bunun en uygun ara olduunu sanmak
yanl olur. Baskn fikri ok ekicidir, ok ey vaad eder gibi grnr; fakat
uygulamaya gelince, makinann tmndeki srtnme ou zaman etkisini sfra
indirir.
Baskn daha ziyade taktik alanna girer, nk zaman ve mesafeler ok daha
ksadr. Stratejide ise, alnacak tedbirler taktik alanna girdii lde, basknn
gerekletirilmesi daha kolay, bu tedbirler politika alanna kaydka daha zor
olacaktr.
Sava hazrlklar genellikle birka ay srer; ordularn belli bal mevzilere
yerletirilmesi aa yukar her zaman depo ve cephanelikler tesisini ve ynleri
nceden kestirilebilecek uzun yryleri gerektirir.
Bu yzden bir Devletin baka bir Devlete aniden sava aarak ya da kuvvetlerine
genel bir istikamet vererek basknlar yapmasna ok seyrek raslanlr.
Kuatmann savan ekseni sayld XVII. ve XVIII. yzyllarda, bir mstahkem
mevkiin beklenmedik bir zamanda anszn kuatlmas sk sk gzetilen bir
amat ve sava sanatnn ok zel ve nemli bir konusunu tekil ederdi. Fakat
o zamanlarda bile bu kuatma nadiren baar ile sonulanrd.
Derhal veya bir iki gn iinde yaplabilecek ilerde, baskn ok daha olumlu
sonular verebilir; rnein, bir yry dmandan gizlemek ve bu sayede bir
mevzii, belirli bir noktay, bir yolu, vb. ele geirmek o kadar zor iler deildir.
Bununla birlikte, bu gibi hallerde baskn kolaylk bakmndan kazandn
etkinlik bakmndan kaybeder; daha g gerekletirilen basknlar ise genellikle
daha etkili olur. Kk aptaki bu basknlarn, bir muharebenin kazanlmas
veya nemli bir cephaneliin ele geirilmesi gibi, byk ilerin bir hareket noktas
olabileceini sanmak kukusuz olmayacak bir eye inanmak deilse de, tarihin
dorulad bir ey de deildir. nk bu gibi basknlardan byk sonular
alnd hallere pek ender raslanr. Bundan da basknn z itibariyle g bir ey
olduu sonucunu karabiliriz.
Tabii bu noktada tarihten ders almak isteyen kimse, tarihi eletirinin
safsatalarna, karakui hkmlerine ve laf kalabalna kulak asmamal, olaylar
dikkatle izlemelidir. rnein, 1761 ylndaki Silezya seferinde, bu bakmdan
tarihe gemi bir gn vardr. 22 Temmuz gn, Byk Frederik, Neisse
yaknndaki Mossen'e Avusturyal Mareal Laudon'dan nce varm, ve gya bu
sayede Avusturya ve Rusya ordularnn Yukar Silezya'da birlemeleri
engellenmi ve bu da Krala drt haftalk bir zaman kazandrmtr. Ne var ki, bu
olayn cereyan tarzn balca tarihilerin eserlerinden dikkatle okuduumuz ve
nyargsz incelediimiz takdirde, 22 Temmuz gn yaplan bu yryn hi
de o kadar byk bir nem tamadn grrz. Tam tersine, bu konuda
sylenmesi adet haline gelmi eylerde pek ok elikiler bulunduunu hemen
anlarz. Buna karlk, bu nl manevralar dneminde Laudon tarafndan
giriilen harektn tutarsz olduu grlr. Geree susam, doru bir fikir
edinmek isteyen bir kimse nasl olur da byle bir tarihi delili kabul edebilir?
Bir sefer srasnda uygulanan baskn prensibinden byk sonular bekliyorsak,
bunun nedeni, baskn dnnce zihnimizde hemen youn faaliyetler, sratli
kararlar, cebri yryler ile bir arm yapmamzdr. Ancak bu faktrlerin, en
yksek derecelerde bile, her zaman beklenilen neticeyi vermediklerini, iki byk
komutann, bu konulardaki ustalklar ile hakl bir hret yapm olan Byk
Frederik ile Bonapart'n rnekleri bize gstermektedir. 1760 Temmuzunda,
Byk Frederik Bautzen'den birdenbire Lascy'nin zerine yryp buradan
Dresden'e dndnde, btn bu manevralarn hi bir ie yaramadn ve arada
Glatz kalesinin dmesi zerine, tam tersine, durumunun sarsldn
grmtr.
1813'de Bonapart iki kez Dresden'den birdenbire Blcher'in zerine yrm
(Yukar Lausitz'den Bohemya'y istilaya kalkmasndan hi sz etmiyoruz),
ikisinde de umduu sonucu elde edememiti. Bunlar, havada kl sallamak
kabilinden, hi bir ie yaramayan, aksine kendisine zaman ve kuvvet kaybna
mal olan hareketlerdi ve kendisini Dresden'de g duruma sokabilirlerdi.
Bu alanda, baarl bir baskn, komutann faaliyetine, enerjisine ve kararllna
da bal deildir. Baka koullarn da yardmc olmas gerekir. Basknn baarl
olabileceini inkar ediyor deiliz; ancak bunun iin artlarn elverili olmas
gerektii zerinde duruyor, bunun sk sk gereklemediini ve komutann da
nadiren bu artlar yaratacak durumda olduunu iddia ediyoruz.
Yukarda sz geen komutanlarn her ikisi bunun gze arpan rneklerini
vermilerdir. nce Bonapart' ele alalm: 1814'te, Blcher'in ordusuna kar
giritii nl harektnda, Prusyal Marealin ordusu ikiye ayrlm, bir ksm
Marne nehri boyunca aa doru ilerliyordu. Dman baskna uratmak iin
yaplan iki gnlk bir yry bundan daha iyi sonular veremezdi. gnlk
bir yry mesafesine yaylm bulunan Blcher'in ordusu para para
yenilmi, kaybedilmi bir meydan muharebesine eit saylabilecek byk
kayplara uramt. Bu tamamen bir basknn sonucuydu, nk Blcher bu
kadar yakn bir saldr ihtimalini dnebilmi olsayd, yryn ok farkl
biimde dzenlerdi. Bu baary Blcher'in hatasna mal etmek gerekir.
Kukusuz Bonapart bu durumu bilmiyordu ve sadece mutlu bir raslantdan
yararlanmt.
Ayn ey 1760 Liegnitz muharebesinde de olmutur. Byk Frederik bu gzel
muharebeyi her eye ramen kazanmsa, bunu igal ettii bir mevzii geceleyin
deitirmi olmasna borludur. Laudon tam bir baskna uram ve bu ona 70
top ile 10.000 kiiye mal olmutu. Her ne kadar Byk Frederik bu dnemde,
her trl muharebeyi imkansz klmak veya hi deilse dmann planlarn
bozmak iin durmadan yn deitirerek ileri geri yrmek ilkesini benimsemi
idiyse de, 14 Temmuzu 15 Temmuza balayan gecede mevzilerini aslnda bu
niyetle deil, kendisinin de sonradan bizzat syledii gibi, 14 Temmuz gn igal
ettii mevzii beenmedii iin deitirmiti. Burada da tesadf byk bir rol
oynamtr. Saldr, gece mevzi deitirme ve etin arazi artlar bir ans eseri
olarak bir araya gelmemi olsayd, sonu ayn olmazd.
* Seiciler (electeurs, electors): Roma Germen mparatorunu semekle grevli
Alman prenslerine verilen ad. lerinde en gl olan Brandenburg Seicisine
Byk Seici denirdi. Brandenburg Seicisi III. Frederik, sonradan I. Frederik
ad altnda Prusya Kral unvann ald. Byk Frederik onun oludur. (.n.)
Stratejinin daha st ve en yksek dzeylerinde de baz baarl baskn
rneklerine raslanr. Burada sadece mparatorluk Byk Seicisinin* (Grand
Electeur) 1757'de svelilere kar Franken'den Pomeranya'ya ve
Brandenburg'dan Pregel'e kadar yapt parlak yryleri ve Bonapart' n o
nl Alpleri geiini hatrlatmakta yetinelim. kinci rnekte, dman ordusu bir
teslim anlamas imzalayarak sava alann terk etmi, 1757'de ise bir baka
ordu sadece muharebe meydann deil kendisini de teslim etmesine ramak
kalmt. Nihayet, Silezya'nn Byk Frederik tarafndan istilasn hi
beklenmedik bir savaa rnek olarak gsterebiliriz. Btn bu hallerde, dman
yldrmla vurulmua dndren parlak zaferler kazanlmtr; ancak tarihin
sunduu bu tr rneklerin says azdr. Tabii bunlar, bir Devletin gayret ve enerji
yetersizlii yznden hazrlklarn zamannda tamamlayamad hallerle
(1756'da Saksonya, 1812'de Rusya) kartrmazsak...
Sorunun zne deinen bir gzlemimiz daha olacak. Baskn ancak iradesini
hasmna zorla kabul ettiren taraftan gelebilir; iradesini kabul ettirebilecek
durumda olan ise, doru hareket eden taraftr. Dman yanl bir hareketle
baskna uratrsak, belki, iyi sonular elde etmek syle dursun, ar kayplara
bile maruz kalabiliriz. Hi deilse, dman baskndan fazla zarar grmeyecek ve
hatamz yznden tehlikeyi savuturmak olanan bulmu olacaktr. Saldr
savunmaya oranla daha ok sayda olumlu (mspet) hareketleri ierdii iin,
baskn kukusuz daha ok saldran tarafn iine gelir, fakat ilerde greceimiz
gibi bu kesin bir kural deildir. Bu itibarla, saldr ile savunmann karlkl
basknlarna da raslanabilir ve o zaman son sz bu ii en iyi baaran tarafn olur.
Normal olarak olaylarn bu ekilde cereyan etmesi gerekirdi; ancak gerek hayat
her zaman bu izgiyi izlemez, bunun nedeni ise ok basittir. Basknn manevi
etkileri ok kez en kt bir durumu bile iyiye dntrebilir ve kar tarafa uygun
tedbirler almak zamann brakmaz. Burada sadece bakomutan
dnmyoruz; ordunun her ferdini ayr ayr dnyoruz, nk basknn
kendine zg etkilerinden biri de, ordu iindeki birlik ve beraberlik balarn
geni lde gevetmesi ve bylece daha alt kademelerdeki btn teki
komutanlarn kiiliklerini ortaya karmasdr.
Burada en nemli olan ey, kar karya bulunan taraflar arasndaki genel
ilikidir. Eer bir tarafn genel manevi stnl dierine gzda verebiliyor ve
ar basabiliyorsa, baskndan daha baarl bir ekilde yararlanabilir ve normal
olarak kendi aleyhinde olmas gereken artlar altnda bile iyi sonular elde
edebilir.
BLM X SAVA KURNAZLII
Sava kurnazl gizli bir niyeti ierir ve dolaysyla doru, ak, dolambasz bir
tutumun tam kartdr: nktenin kantl yaln anlatmn kart olduu gibi. Bu
itibarla savata kurnazln ikna aralar, karclk ve zorbalk ile hi bir ortak
yan olmayp daha ziyade gizli niyet ynnden hile ve sahtecilie benzer. Hatta i
olup bittikten sonra sava kurnazl hilenin ta kendisidir, yalnz genel
anlamdaki hileden u farkla ki, dorudan douya sznde durmamak sz
konusu deildir. Kurnazla bavuran kimse, aldatmak istedii kimsenin
kendiliinden muhakeme hatalar yapmasn ve bunlarn tek bir sonuta
birleerek birdenbire gznn nnde eyann tabiatn deitirmesini salar.
sterseniz yle de diyebiliriz: nasl ki nkte fikir ve kavramlara el abukluu ile
klk deitirtmek ise, sava kurnazl veya hilesi de eylemlerle yaplan bir
hokkabazlktr.
lk bakta, stratejinin adn, hakl olarak, sava hilesi demek olan 'stratagem'den
ald sanlabilir; nitekim, savan Yunanllar zamanndan beri urad btn
gerek ve grnrdeki deiikliklere ramen, bu terim savan gerek niteliine
uyan kelime olarak ayakta kalmtr.*
Eer asl darbenin indirilmesine, yani dar anlamda muharebeye ilikin konular
taktie brakr, ve stratejiyi bu aralar ustalkla kullanma sanat olarak alrsak,
o zaman, yakc bir hrs ve elik bir irade gibi basks hi gevemeyen karakter
kuvvetlerinin dnda, doal niteliklerden hi birinin stratejik faaliyetleri
ynetmeye ve esinlemeye kurnazlk kadar elverili olmadn grrz. Bundan
nceki blmde szn ettiimiz ve ok yaygn olan dman basmak eilimi bu
sonucu dorular; nk her baskn teebbsnn temelinde, az da olsa,
kurnazlk ve hile yatar.
Fakat sava liderlerinin sinsilik, kurnazlk ve ustalkta birbirleriyle kyasya
yartklarn grmek arzusu insanda ne kadar kuvvetli olursa olsun, tarihte bu
niteliklere seyrek raslandn ve olaylarn iinden nadiren su yzne ktklarn
itiraf etmek gerekir
* Asllar Yunanca olan strateji ve stratagem szckleri ayn kkten gelir: stratos
(ordu) ve agein (ynetmek). (.n.)
Bunun nedenini kefetmek zor deildir. Bundan nceki blmdeki
aklamalarmz bu konu iin de geerlidir.
Stratejinin tek hedefi muharebelerin tertibi ve bunlarla ilgili tedbirleri almaktr.
Normal hayat ilikilerinin aksine, sadece szlerden oluan faaliyetlerle, yani
konumalar, demeler, bildirilerle ilgilenmez. Bununla birlikte, kurnaz kimsenin
savata dnyay aldatmak iin kendisine pahalya mal olmadan bavurduu
aralar bunlardr.
Savata buna benzeyen eyler -sahte emir ve planlar, dmann kulana gitmesi
iin uydurulan yalan haberler, vb.- strateji alannda genellikle o kadar etkisizdir
ki, ancak kendiliinden ortaya kan baz seyrek uygulanabilirler. Bunlara,
komutann bilerek ve isteyerek bavurduu bamsz faaliyetler gz ile
baklamaz.
Ancak muharebenin hazrlklarn, bu yolda alnan tedbirleri dman
etkileyecek dzeye vardrmak nemli lde bir zaman ve enerji tketimini
gerektirir; dman ne kadar ok etkilemek istersek, bu tketimin o kadar
artaca aktr. Fakat insan genellikle bu fedakarlklar yapmaya fazla istekli
olmadndan, bu szm ona gsterilerden pek az stratejide istenilen sonucu
meydana getirir. Hatta byk apta kuvvetlerin uzunca bir sre gsteri uruna
kullanlmas tehlikeli bile olabilir. nk her zaman iin btn bunlarn bouna
yaplm olmas riski vardr; stelik ilerde bu kuvvetlere sahiden ihtiya
duyduumuz zaman onlar istenilen noktada hazr bulunduramamak tehlikesini
de unutmamak gerekir.
Komutan bu basit gerei her zaman grr ve onun iin bu gibi oyunlara ok
iltifat etmez. Acmasz zorunluluklar ve durumun ciddiyeti dorudan doruya
harekete gemeyi ylesine ivedi hale getirir ki, bu oyunlara yer brakmaz. Ksaca,
satran tahtasnn talar, sava hilesi ve kurnazlnn unsuru olan eviklikten
yoksundurlar.
Btn bunlardan kardmz sonu udur ki, bir komutann her eyden nce
gereksindii nitelik, isabetli ve olaylara nfuz edici bir grtr, ve bu nitelik
kurnazlktan ok daha nemli ve ok daha yararldr. Tabii, bu daha nemli
nitelik ve yeteneklere bir zarar vermemek artyla, bir komutann bunlarn
yansra ayrca kurnaz olmasnda bir saknca yoktur. Ancak byle bir duruma
ok seyrek raslanr.
Fakat stratejinin ynetimindeki kuvvetler zayfladka, strateji hile ve kurnazla
bavurmaya daha yatn hale gelir. yle ki, ok zayf, ok kk kalan taraf iin,
akl ve tedbirden artk hi bir medet ummayan, sava sanatndan hi bir ey
beklemeyen taraf iin, hile ve kurnazlk bavurulacak son are olarak kalr.
Durumu ne kadar umutsuz ise, bu son areye bavurmak onun iin o kadar
zorunlu hale gelir, ve o zaman kurnazlk adeta atlganlkla, cretle zdeleir.
Her trl hesaptan, her trl gelecek endiesinden kurtulmu bir kurnazlk ve
atlganlk birbirini destekleyerek kck bir mit n bir noktada toplarlar
ve bunun hl bir alev halini alabileceine gvenirler.
BLM XI KUVVETLERN MEKAN NDE TOPLANMASI
En iyi strateji her zaman ok kuvvetli olmaktr: nce genel olarak, sonra kaderi
tayin edecek noktada. Ordularn yaratlmasna ilikin abalarn dnda -ki bu
her zaman komutann elinde olan bir ey deildir- stratejinin en byk ve en
basit yasas kuvvetleri bir noktaya ymaktr. Zorlayc bir neden bulunmadka,
asl ordunun en kk bir paras bile ayrlmamaldr. Gvenilir bir klavuz
saydmz bu ilkeye smsk sarlyoruz. Kuvvetleri paralara ayrmann makul
nedenlerinin neler olabileceini sras gelince gstermeye alacaz. O zaman
bu ilkenin her zaman ayn sonular meydana getirmeyebileceini, bunlarn
ama ve aralara gre deiebileceini greceiz.
nanlmaz bir ey gibi grnrse de, silahl kuvvetler nedeni doru drst
bilinmeyen eski ve karanlk bir gelenek uyarnca yzlerce kez blnm ve
ayrlmlardr.
Btn silahl kuvvetlerin bir yerde toplanmasn bir kural, her trl ayrlma ve
blnmeyi ise bir gerekeye dayanmas gereken bir sapma olarak kabul edecek
olursak, sadece bu lgnlktan kanm olmakla kalmayz, birliklerin
paralanmasna yol aan bir ok aslsz nedenleri de etkisiz klm oluruz.
BLM XII KUVVETLERN ZAMAN N DE TOPLANMASI
Burada, gerek hayatta somutlat zaman bir ok hayallere yol aan bir kavram
zerinde duracaz. Onun iin bu konudaki dncelerimizi tanmlayp
gelitirmenin yararl olacan dnyor ve ksa bir tahlil yapmamzn ho
grleceini umuyoruz.
Sava kart kuvvetlerin arpmasdr; bundan kan sonu udur ki, daha
kuvvetli olan doal olarak daha zayf olan imha etmekle kalmayp atlmlarnda
onu peinden srkler. Bu aslnda kuvvetlerin pepee kademeli olarak harekete
geirilmesine engel olur; btn kuvvetlerin tek bir arpmay hedef alarak
kullanlmas savan temel kuraldr.
Bu gerekte de byledir, ama yalnz savan pratikte de mekanik bir arpmaya
benzedii lde; yoksa sava, birbirini karlkl olarak tahrip eden kuvvetlerin
srekli bir etkilemesi olduka, bu kuvvetlerin art arda eylemlerini tasavvur
etmek mmkndr. Taktik alanda durum budur; bata, ateli silahlar her trl
taktiin temelini tekil ettii iin, fakat ayn zamanda baka nedenlerle. Ateli
silahlarla yaplan bir arpmada, 1000 kii 500 kiinin karsna karsa, kayp
says dman kuvvetleri ile kendi kuvvetlerimizin toplamdr. Geri bin kii 500
kiiden iki kat daha fazla ate eder, fakat bin kii 500 kiiden daha fazla isabet
alacaktr, nk bunlarn saflar her halde daha sk olacaktr. Eer mermilerin
hedefe isabetini iki misli olarak kabul edecek olursak, her iki tarafn kayplar
ayn olacaktr. rnein, 500 kii arasndan 200 kii saf d olmusa, 1000
kiiden de 200' saf d kalm olacaktr. imdi eer bu 500 kiinin tamamen
ate dnda braklm ayn sayda yedek kuvveti bulunsayd, her iki tarafn da
cepheye sokacak 800 askeri olurdu; yalnz u farkla ki, bir taraf elinde cephanesi
hi eksilmemi 500 kiilik taze ve zinde bir kuvvet bulundurduu halde, br
taraf, hepsi de dalm, kuvvetten dm, yeterli cephaneden yoksun 800 kii
ile kalm olurdu. Geri 1000 kiinin saylar iki kat olduu iin 500 kiiye oranla
iki kat daha fazla kayba urayacaklar varsaym doru deildir; bu itibarla,
kuvvetlerinin yarsn yedekte tutmu olan tarafn verdii daha byk kayp
onun hesabna sakncal bir durum saylmaldr. Sonra unu da hesaba
katmamz gerekir ki, ou zaman 1000 kii belki daha ilk anda dman
mevziinden atmay ve geri ekilmeye zorlamay baarr. Bu iki avantajn
muharebeden yorgun dm ve bir lde zlm 800 kii ile, aa yukar
ayn sayda ve stelik 500 taze askeri olan bir dmann karsna kmann
sakncasn telafi edip etmeyecei sorununa gelince, bunu tahlille kestirmek
mmkn deildir. Bunun iin tecrbeye bavurmak gerekir, ve sava tecrbesi
olan her subay genellikle taze kuvvetleri olan tarafa daha ok ans tanyacaktr.
Grlyor ki, muharebede fazla sayda kuvvet kullanmak sakncal olabilir.
Sayca stnln ilk anlarda salad yararlar ne kadar byk olursa olsun,
bir sre getikten sonra bunu pahalya demek zorunda kalabiliriz.
Bununla birlikte, bu tehlike ancak kargaalk, zlme ve zayflama durumu
devam ettike, bir kelime ile, zaferle sonulanan muharebeler dahil her
muharebenin znde yatan krize kadar srer. Bu gsz durumda, nispeten
taze bir kuvvetin mdahalesi kader tayin edici bir faktr olabilir.
Fakat zaferin bu zlme yaratan etkisi geip de, her zaferin beraberinde getirdii
manevi stnlk hkmn srdrmeye balad noktada, taze kuvvetler
uranlan, kayplar karlamaya yetmez artk, dalgalar onlar srkleyip
gtrr. Yenilmi bir ordu, kuvvetli yedekleri sayesinde ertesi gn toparlanp
muzaffer kamaz. te burada taktik ile strateji arasndaki en esasl farklardan
birinin kkeni karsnda bulunuyoruz.
Mesele udur: taktik sonular, yani muharebenin iinde muharebe bitmeden yer
alan sonular, ounlukla bu zlme ve zayflama dneminin snrlar iinde
kalr; oysa, stratejik sonular, yani muharebenin bir btn olarak ele alnan
sonular, byk veya kk olsun elde edilen zafer bu dnemin dnda kalr.
Stratejik sonu, ancak ksmi muharebelerin sonular bamsz bir btn
halinde birletirildikten sonra meydana kar. O zaman kriz hali de sona erer,
kuvvetler balangtaki durumlarn alrlar ve ancak gerekten imha edilmi, saf
d braklm olduklar lde zayflam olurlar.
Bu farkn ortaya koyduu sonu udur ki, taktik, kuvvetlerini birbiri arkasndan
kullanabilir, fakat strateji onlar mutlaka ayn zamanda kullanmak zorundadr.
Eer taktikte ilk baar kesin deilse, ilerisi iin kuku duyuluyorsa ilk anda elde
edilecek baar iin ancak yeteri kadar kuvvet kullanlmasndan daha doal bir
ey olamaz; bu takdirde yedeklerimizi ate hattnn dnda tutar, gs gse
arpmalara sokmayz, ilerde taze kuvvetlerin karsna taze kuvvetler karmay
veya bunlarla ypranm ve zayflam kuvvetleri yenmeyi amalarz.
Stratejide ise durum farkldr. Bir yandan, demin gsterdiimiz gibi, stratejinin
bir keze zafer kazanldktan sonra talihin dnmesinden korkmasna gerek
yoktur, nk, bu zafer krizin sonu demektir. te yandan, stratejik olarak
kullanlan btn kuvvetler mutlaka zayflam olmaz. Sadece dmanla taktik
atmaya gemi, yani ksmi bir muharebeye girmi olan kuvvetler zayflam
olur; onlar lzumsuz yere harcamadmz takdirde, kayplarmz asgari dzeyde
kalr, dmanla stratejik atma halindeki btn kuvvetlerimizi etkilemez.
Sayca stnlkleri nedeniyle ya hi dvmemi ya da az dvm olan ve
sadece varlklar ile ar basm bulunan birlikler sonutan nceki durumlarn
olduu gibi muhafaza ederler ve tamamen hareketsiz kalmcasna yeni
arpmalar iin hazr bulunurlar. Sayca stnlmz oluturan bu
birliklerin son baarmza ne lde katkda bulunabilecekleri ortadadr; hatta
bunlarn, bizim tarafmzda taktik atmaya girimi kuvvetlerin kaybn da
nemli lde azaltmaya katkda bulunabileceklerini kolayca anlayabiliriz.
Madem ki, stratejide kayplarmz kullanlan kuvvetlerle orantl olarak
artmamaktadr, hatta tam tersine azalmaktadr; ve madem ki, bizim iin elverili
bir sonu bu sayede daha kesin bir nitelik kazanmaktadr; o halde stratejide hi
bir zaman lzumundan fazla kuvvet kullanmak diye bir ey sz korusu olamaz
ve elimizdeki btn kuvvetleri ayn zamanda kullanmamz gerekir.
Bu iddiamz baka bir alanda da savunmak zorundayz. imdiye kadar sadece
muharebenin kendisinden sz ettik. Muharebe gerekten savan asl faaliyetidir;
fakat insanlar, zaman, yeri de, bu faaliyetin, etkileri gz nnde tutulmas
gereken unsurlar olarak ele almamazlk edemeyiz.
Muharebenin vazgeilmez artlar olmamakla birlikte, yorgunluk, zahmetler,
mahrumiyetler savata, muharebeye sk skya bal olan tahrip unsurlardr.
Buna girmekle beraber, taktikte de yerleri vardr, hatta bu alanda zellikle etkili
olabilirler; ne var ki, taktik hareketler daha ksa sreli olduu iin,
fedakarlklarn ve abalarn etkileri kendilerini daha az hissettirirler. Buna
karlk, stratejide zaman ve mekan daha nemli olduu iin, bu unsurlarn
etkileri yalnz her an kendilerini hissettirmekle kalmayp, ou zaman kaderi
tayin ederler. Muzaffer bir ordunun asl kayplarn muharebe meydannda deil,
hastalk yznden verdii grlmemi bir ey deildir.
yleyse stratejide bu tahribat alann, taktikte ate altnda ve gs gse
arpmalar incelediimiz gibi inceleyecek olursak, bu tahribata maruz kalan
her eyin seferin ya da her hangi bir stratejik aamann sonunda bitkin bir hale
deceini ve bu takdirde taze kuvvetlerin yetimesinin kesin bir faktr tekil
edeceini pekala tasavvur edebiliriz. Bundan belki u sonucu karmak
isteyenler olabilir: nceki durumda olduu gibi, bu durumda da balangta
baar kazanmak iin mmkn olduu kadar az kuvvet kullanmakla yetinmemiz
gerekir: ta ki, taze kuvvetlerimizi muharebenin sonuna saklayabilelim.
Pratikte sk sk gerekmi gibi grnen bu kany iyi deerlendirebilmek iin,
eitli ynleri zerinde durmamz gerekir. lk nce, salt takviye kavramn
kullanlmam taze kuvvetler kavram ile kartrmamak gerekir. Sonunda yenen
tarafn da yenilen tarafn da kuvvetlerini artrabilmeyi dnmedii, bunu
hararetle arzu etmedii pek az muharebe vardr. Biz burada bunu kastetmiyoruz.
nk muharebenin banda yeteri kadar byk kuvvetler kullanlm olsayd,
bu takviyeye ihtiya grlm olmayacakt. Ancak, muharebe meydanna yeni
gelen bir ordunun bir sredir orada bulunan bir orduya oranla daha stn bir
morale sahip olacan iddia etmek deneylere ne derece aykr ise, ayn ekilde,
taktik bir yedek kuvvetin savan btn skntlarn ekmi ve byk kayplara
uram bir birlikten daha deerli olacan savunmak da deneylere o derece
aykrdr. Talihsiz bir muharebe birliklerin cesaretini ve moralini ne kadar
olumsuz ynden etkilerse, talihli bir muharebe bu askeri yetenekleri o kadar
olumlu ynden etkiler; yle ki, genellikle bu etkiler birbirini telafi eder, ve geriye
net kazan olarak sava alkanln edinmi olmak kalr. Kald ki, burada
baarsz muharebelerden ok baarl muharebeleri ele almamz gerekir, nk
baarszlk nceden daha byk bir olaslk olarak grnyorsa, bu her halde
kuvvetlerin ta bata yeterli olmad anlamna gelir, ve bu takdirde bunlarn bir
ksmn ilerde kullanlmak zere yedekte tutmak zaten sz konusu olamaz.
Bu noktay bylece hallettikten sonra, geriye, aba ve mahrumiyetlerin yol at
kayplarn, muharebede olduu gibi, kuvvetin bykl ile orantl olarak artp
artmadn tespit etmek sorunu kalyor. Buna kesinlikle "hayr" diyebiliriz.
Yorgunluk genellikle savan her annda ortaya kan tehlikelerin sonucudur. Bir
yandan harekt plann gvenle uygulamaya devam ederken btn bu
tehlikelere gs germek, ordunun taktik ve stratejik hizmetlerine pek ok grev
ve faaliyetler ykler. Ordu zayflad lde, bu grevleri yerine getirmek
zorlar. Dmana kar stnl pekitike, aksine kolaylar. Bundan kimin
kukusu olabilir? O halde, ok daha zayf bir dmana kar giriilecek bir sefer,
sayca eit ya da stn bir dmana kar giriilecek bir sefere oranla ok daha
az aba gerektirecektir.
aba ve yorgunluklar iin syleyeceklerimiz bu kadardr. Mahrumiyetlere
gelince, durum biraz farkldr. Bunlar balca iki trldr: yiyecek sknts ve
birliklerin, ordugahlarda olsun konaklama yerlerinde olsun barnaktan yoksun
olmalar. Bir noktada toplanan askerlerin says ne kadar oksa, bu glklerin
o nispette artaca aktr. Fakat te yandan, stn kuvvetlere sahip olmak,
yaylmak ve daha ok yer bulmak, dolaysyla yiyecek ve barnak skntsn
gidermek olana salamaz m?
Napolyon 1812'de Rusya'da ilerlerken, ordusunu, o zamana kadar grlmemi
biimde, tek bir yol zerinde byk ynlar halinde toplam ve bu suretle yine
ei grlmemi mahrumiyetlere sebebiyet vermi ise, bunun nedenini, her
zaman savunduu kesin sonu alnabilecek noktada mmkn olduu kadar
kuvvetli olmak gerektii ilkesinde aramak gerekir.
Bu ilkenin Rusya seferinde fazla ileri gtrlp gtrlmediini tartmann yeri
buras deildir; muhakkak olan bir ey varsa, o da udur ki, eer Napolyon bu
kararnn sonucu olan mahrumiyetlerden kanmak istemi olsayd, daha geni
bir cephe boyunca ilerlemesi yeterdi. Rusya'da yer sknts diye bir ey sz
konusu deildi; esasen yer darlna pek az hallerde raslanr. Bu itibarla, bu
rnek, ok stn kuvvetlerin ayn zamanda kullanlmasnn mutlaka daha
byk bir zayflamaya yol aacan kantlamak iin kullanlamaz. Ama imdi bir
de rzgar ve hava artlarnn ve savan kanlmaz yorgunluklarnn, daha sonra
kullanlmak zere bir ek kuvvet olarak yedekte tutulmu olabilecek birlikleri de
etkilediini ve zayflattn farzedelim. O zaman, byle bir yedek kuvvetin
ordunun tmnn ykn hafifletmekte oynayabilecei olumlu role ramen,
yine durumu genel bir bak asndan deerlendirmemiz ve kendimize u soruyu
sormamz gerekir: Kuvvetlerdeki bu azalma, sayca stnlmzn bize bir ka
noktadan salayabilecei kuvvet kazancn dengelemeye yeterli saylabilir mi?
Geriye incelemememiz gereken nemli bir nokta kalyor. Ksmi bir muharebe sz
konusu olduu zaman, amaladmz byk bir baary kazanmak iin gerekli
kuvvetlerin miktarn yaklak olarak saptamak ve dolaysyla ne kadarn
muharebeye sokmaya ihtiya bulunmadn tayin etmek o kadar zor bir i
deildir. Fakat stratejide bu hemen hemen imkansz gibidir, nk stratejik
sonu iin, taktik sonucun tersine, belirli bir ama izilemedii gibi snrlar da o
kadar dar tutulamaz. Taktikte kuvvet fazlal saylabilecek bir durum stratejide,
frsat ktnda baary daha da geniletmenin bir arac saylmaldr. Kuvvet
kazanc baarnn genilii ile orantl olarak artar; yle ki, sayca stnlk, en
titiz bir kuvvet tasarrufunun hi bir zaman salayamam olaca bir dzeye ksa
srede varabilir.
Napolyon 1812'de ezici say stnl sayesinde Moskova'ya kadar
ilerleyebilmi ve bu nemli bakenti ele geirebilmiti. Eer bu stnlk
sayesinde ayrca Rus ordusunu tamamen imha etmeyi baarabilmi olsayd,
kukusuz belki de Moskova'da baka hi bir ekilde salayamayaca bir bar
imzalamak frsatn bulmu olurdu. Bu rnei sadece dncemize aklk
getirmek iin gsteriyoruz, yoksa onu kantlamak iin deil; tezimizi ispat etmek
iin uzun ve girift aklamalarda bulunmak gerekir ki onun da yeri buras
deildir.
Btn bu mlahazalarmz, gerek yedek kavram ile deil, sadece kuvvetlerin
birbiri ardndan kullanlmas fikri ile ilgilidir; geri bu arada sk sk yedek
kuvvetlerden de sz etmek zorunda kaldk, fakat ikisi arasndaki yakn ilikiye
ramen, yedek kuvvetler kavram, bundan sonraki blmde greceimiz gibi,
daha baka fikirlerle ilintilidir.
Burada gstermek istediimiz ey, taktik alanda askeri kuvvetin salt fiili
kullanlma sresi nedeniyle zayflad ve bu itibarla zaman faktrnn,
stratejide olduundan ok daha geni lde sonucu etkilediidir. Stratejide de
sz konusu olan zamann ykc etkisi, bir dereceye kadar muharip kuvvetlerin
younluu ile telafi edilir, ksmen de baka yollardan giderilir. Strateji, birlikleri
art arda kullanmak suretiyle zaman faktrn kendine bal bana bir mttefik
yapamaz.
Bal bana diyoruz, nk zamann, bizzat yaratt fakat kendisinden farkl
olan baka koullar yznden, taraflardan biri iin arz edebilecei, hatta
mutlaka arz ettii, nem bambaka bir eydir; buna elbette kaytsz kalamayz,
nitekim bu konuyu ilerde ayrca tahlil edeceiz.
u halde ortaya koymak istediimiz kural udur: stratejik bir amaca ynelik
mevcut kuvvetlerin tm ayn zamanda harekta sokulmaldr; her ey tek bir
hareket ve tek bir ana sktrlabildii lde, baarmz doruk noktasna
eriecektir.
Fakat stratejide de srekli bir bask ve srekli etkiler vardr. Son baarya
ulamann balca aralar olduklar iin bunlar ihmal etmeye hakkmz yoktur.
Yani srekli olarak yeni kuvvetler gelitirmemiz gerekir. Bu noktay da baka bir
blmde inceleyeceiz; ona burada deindiysek, bu srf okuyucunun bize
sylediimiz bir eyi syletmemesi iindir.
imdi de, daha nceki mlahazalarmzla ok yakndan ilgili bir soruna
eileceiz. Konumuzun tmne k tutacak olan bu sorun stratejik yedeklerdir.
BLM XIII STRATEJK YEDEKLER
Yedek bir kuvvetin birbirinden kesinlikle ayrlan iki grevi vardr: birincisi,
muharebeyi uzatmak ve yenilemektir; ikincisi, beklenmedik bir durum
karsnda kullanlmaktr. Birinci grev, kuvvetlerin birbiri ardndan
kullanlmasnn yararlln tazammun eder ve bu yzden stratejide sz konusu
olamaz. Bir birliin dmek zere olan bir yere gnderilmesi hali aka ikinci
kategoriye girer, nk bu noktada gerekli olan direnmenin nceden yeterince
kestirilemedii anlamna gelir. Fakat sadece muharebeyi uzatmakla
grevlendirilen ve bu amala gerilerde yedekte tutulan bir birlik yalnz ate
hattnn dnda braklm bir birliktir; yoksa harekt idare eden komutannn
emrindedir ve bu itibarla stratejik deil, taktik bir yedektir.
Fakat beklenmedik bir durum karsnda mdahale etmeye hazr bir birlie
stratejide de ihtiya hissedilebilir; dolaysyla stratejik bir yedek kuvvet de
olabilir, ama sadece umulmadk durumlarn ortaya kabilecei yerde. Taktikte,
dmann ald tertibat genellikle ancak gzle grlebileceinden, her orman,
her aalk, engebeli bir arazinin her kvrm dman gizlemeye
yarayabileceinden, her an beklenmedik durumlarla karlamak olasl vardr;
onun iin uyank bulunmamz, zayf grnen noktalar ilerde takviye etmek ve
kuvvetlerimizin genel dzenini dmannkine uydurmak iin gerekli tedbirleri
almamz gerekir.
Buna benzer durumlar ister istemez stratejide de meydana kar, nk stratejik
hareket taktik harekete dorudan doruya baldr. Stratejide de birok tedbirler
ya dorudan doruya gzle grlen durumlara, ya doruluu pheli bilgilere,
her gn, hatta her saat gelen raporlara, ya da muharebenin somut sonularna
gre alnr. Bu itibarla, ilerde kullanmak zere, durumun belirsizliinin
derecesine gre, belirli bir kuvveti yedekte brakmak stratejik komutanln
balca grevlerinden biridir.
Genellikle savunma harektnda, bilhassa rmak, da, vb. gibi engebeli arazinin
savunulmasnda, byle durumlar bilindii gibi sk sk meydana gelir.
Fakat bu belirsizlik, stratejik faaliyet taktik faaliyetten uzaklatka azalr ve
politikann snrnda hemen hemen tamamiyle ortadan kalkar.
Muharebeye gtrlen dman yry kollarnn izledikleri yn ancak gzle
grlebilir; bir rma hangi noktadan gemeyi tasarladklar ancak son anda
aldklar tertibattan anlalabilir; dmann lkemizi nereden istila etmeye
hazrland genellikle ilk kurunun atlmasndan ok nce btn gazeteler
tarafndan haber verilir. Hazrlklar ne kadar byk apta ise, baskna uramak
ihtimali o kadar azalr. Zaman ve yer o kadar geni, harektn nedenleri o kadar
bellidir ki, ya olacaklar nceden haber alnr ya da kolayca kestirilebilir.
te yandan, stratejinin bu alannda yedeklerin kullanlmas -eer yedeimiz
varsa- hazrlklar ne kadar genel nitelikte olursa o kadar etkisiz kalr.
Ksmi bir muharebenin sonucunun kendi bana bir anlam tamadn, btn
ksmi muharebelerin sonularnn topyekn muharebenin sonucuna bal
olduunu grmtk.
Bununla birlikte, topyekn muharebenin bu sonucu bile sadece nispi bir nem
tar ve derecesi, yenilen kuvvetin btnn ne dereceye kadar byk ve nemli
bir parasn tekil ettiine gre deiir. Bir kolordu tarafndan kaybedilen bir
muharebe ordunun kazanaca bir zaferle telafi edilebilir; bir ordunun yenilgisi
bile daha byk bir ordunun zaferi ile sadece dengelenmi olmakla kalmaz, belki
mutlu bir sonuca dnebilir (Kulrn'deki iki gn, 29 ve 30 Austos 1813).
Bundan hi kimsenin kukusu olamaz; fakat u da aktr ki, her zaferin arl
(her topyekn muharebenin baarl sonucu) kazanlan ksmn bykl ile
orantldr, ve dolaysyla uranlan kayb sonraki olaylarla telafi etme olana da
ayn oranda azalr. Bu noktay ilerde daha yakndan inceleyeceiz. imdilik bu
inkar edilemez srecin varlna deinmekle yetiniyoruz.
Bu iki dncemize bir ncsn ekleyelim: taktikte kuvvetlerin birbiri
ardndan kullanlmas nihai sonucu topyekn harektn sonuna kaydrmasna
karlk, stratejide bunun tersi olur, yani kuvvetlerin ayn zamanda kullanlmas
kural asl sonucun (ki bu her zaman nihai sonu olmayabilir) hemen hemen
daima byk harektn balangcnda meydana gelmesini salar. Btn
bunlardan u sonucu karabiliriz ki, stratejik yedekler ne kadar genel bir amaca
hizmet etmek iin dnlmler ise, o kadar gereksiz, o kadar yararsz, o kadar
tehlikelidirler.
Stratejik yedek fikrinin hangi noktadan itibaren bir tezat tekil etmeye
baladn kestirmek zor deildir: esas karardan itibaren. Esas karara btn
kuvvetler katlmaldr, bu karardan sonra kullanlmas dnlen bir yedek
kuvvet (mevcut aktif kuvvet) fikri saduyuya ters den bir samalktr.
Yedek kuvvetler, taktik komutaya dmann beklenmedik tertiplerine karlk
vermenin yansra, muharebenin nceden grlemeyen baarsz sonucunu telafi
etmek olanan da saladklar halde, stratejik komuta, hi deilse byk
kararla ilgili olarak, bu aratan vazgemek zorundadr. Genel kural olarak, bir
noktada verilen kayplar ancak baka noktalarda elde edilen, kazanlarla
giderebilir ve bunun iin de kimi zaman kuvvetleri bir noktadan baka bir
noktaya kaydrmas gerekir. Fakat hi bir zaman, bir ksm kuvvetleri yedekte
tutmak suretiyle bu gibi kayplar nceden nlemeyi dnemez,
dnmemelidir.
Esas harekete katlmayacak stratejik yedek fikrinin sama bir ey olduunu
sylemitik; bu o kadar aikar bir eydir ki, baka kavramlar altnda klk
deitirerek bir marifetmi gibi sk sk ortaya atlmam olsayd, onu bu son iki
blmde yaptmz gibi tahlil etmek zahmetine girmeyi aklmzdan bile
geirmezdik. Kimi onda stratejik feraset ve tedbirin doruunu grrken, kimi
yalnz stratejik deil, taktik ihtiyat kavramn da tm ile reddetmektedir. Bu
kavram karkl gerek hayata da yansmaktadr. Bunun en arpc rneini
u olayda grebiliriz: 1806'da, Prusya, Prens Eugene de Wrtemberg' in
komutasnda 20.000 kiilik bir ihtiyat kuvvetini Brandenburg'da konaklatm,
fakat bu kuvvet istenilen zamanda Saale rmana ulaamam, te yandan ayn
Devlete ait 25.000 kiilik bir kuvvet Dou ve Gney Prusya'da kalmtr; bu
kuvvetin muharebeye ancak daha sonra bir ihtiyat kuvveti olarak sokulmas
tasarlanmt.
Bu rneklerden sonra, artk kimse bizi yel deirmenlerine kar savam
olmakla sulayamaz.
BLM XIV KUVVET TASARRUFU
Daha nce de belirttiimiz gibi, akl yolu, salt ilkeler ve dncelerle matematik
bir izgiye indirgenemez. Arada daima belirli bir tolerans pay (marj) kalr.
Hayatn btn pratik (uygulamal) sanatlarnda da bu byle deil midir?
Gzelliin hatlarnn ne apsisleri ne ordinatlar vardr; daireler ve elipsler cebir
formllerine gre izilmezler. Bu itibarla, sava yneten komutann ou zaman
sezgisine ve muhakemesine gvenmesi, doutan bir kavray yetenei, dnce
ve eitimin keskinletirdii bu bir eit koku alma hassas sayesinde adeta bilin
d bir faaliyetle doru yolu bulabilmesi gerekir; kimi zaman yasay
basitletirmeli, zn meydana getiren birka buyruk ve kuraln kendisine
rehber edinmelidir; kimi zaman da benimsedii kurallar geleneksel yntemlere
uydurmaldr.
Btn kuvvetlerin srekli bir ibirlii iinde bulunmalar, dier bir deyile bu
kuvvetlerin hi bir parasnn atl braklmamasna dikkat etmek, kanmzca, bu
basitletirilmi ilkelerden biri, bir zihin alkanl haline getirilmesi gerekli bir
kuraldr. Her kim ki, dman varlnn gerekli klmad noktalarda kuvvet
bulundurur; her kim ki, dman kuvvetleri arprken kendi kuvvetlerinin bir
ksmn yry halinde, yani atl durumda brakr, iyi bir komutan deildir,
kuvvetlerini kt kullanmaktadr. Burada bir kuvvet israfndan sz edebiliriz ki,
bu kuvvetlerin yersiz kullanlmasndan da daha kt bir eydir. Harekete gemek
zorunlu hale geldii andan itibaren, temel art btn kuvvetlerin harekta
sokulmasdr, nk amasz bir faaliyet bile dman kuvvetlerinden bir ksmn
megul ve imha eder; halbuki tamamen atl kalan kuvvetler hemen o anda etkisiz
bir hale getirilmi saylr. Bu fikir son blmn ilkelerine yakndan baldr;
gerek ayn gerektir, fakat daha geni bir adan gzden geirilmi ve tek bir
kavrama sktrlmtr.
BLM XV GEOMETRK UNSUR
Geometrik unsurun, veya askeri kuvvetleri dzenleme biiminin ne dereceye
kadar hakim bir ilke haline gelebileceini saptamak tahkimat sanatnn iidir:
burada, en bynden en kne kadar her eyi geometri ynetir. Geometri
taktikte de byk bir yer tutar. En dar anlamda taktiin, yani hareket halinde
kuvvetler teorisinin temelini tekil eder. Sahra tahkimatnda olduu gibi,
mevziler ve mevzilere saldr teorisinde de, geometrinin alar ve dorular birer
kanun koyucu, msabakann sonucunu tayin edecek birer hakem gibi
egemendirler. Bu alanda, birok eyler yanl uygulanm, bir oklarna ise ocuk
oyunca gz ile baklmtr. Ne var ki, her muharebenin dmann
kuatlmasn hedef ald bugnn taktiinde, geometrik unsur yeniden n
plana gemitir. Aslnda uygulama biimi ok basittir fakat srekli olarak
tekrarlanmaktadr. Bununla birlikte, her eyin daha oynak ve kaypak olduu,
manevi glerin, kiisel niteliklerin ve ansn ok daha byk bir rol oynad
taktikte, geometrik unsur hi bir zaman kuatma ve tahkimat savandaki kadar
hakim bir unsur olamaz. Stratejide etkisi daha da azdr. Kuskusuz, ktalarn
tertiplenme biimlerinin, lkelerin ve Devletlerin corafi ekillerinin bu alanda
da byk bir nemi vardr; ama geometrik unsur burada tahkimat sanatnda
olduu gibi kesin bir rol oynamaz ve taktikteki kadar nemli deildir. Bu etkinin
kendini belli etme biimi ancak tedrici bir ekilde meydana kt ve dikkate
alnmas gerektii noktalarda gsterilebilir. imdilik sadece taktik ile strateji
arasnda bu bakmdan mevcut farka dikkati ekmekle yetinelim.
Taktikte, zaman ve mekann nemi abucak asgariye iner. Bir kta topluluu
yandan ve geriden dman saldrsna uradnda, ok gemeden, geri
ekilmenin artk mmkn olmad bir noktaya gelip dayanr; byle bir durum
mcadeleye devam etmenin mutlak imknszlna ok yakndr. Onun iin ordu
bu durumdan kurtulmaya almal, ya da byle bir duruma dmemeye
bakmaldr. Bu itibarla, bu amaca ynelik btn tedbirler, btn kombinezonlar
daha balangta byk bir nem ve etkinlik kazanr; bunun da balca nedeni,
sonularnn dmanda yaratt korkudur. te kuvvetlerin geometrik dzeninin
taktik sonu zerinde bu kadar nemli bir rol oynamas bu yzdendir.
Btn bunlar, zaman ve mekann ok daha nemli bir rol oynad stratejiye ok
daha zayf olarak yansr. Bir sava sahnesinden bir baka sava sahnesine ate
edilemez ve tasarlanan bir stratejik kuatma uygulanncaya kadar ok kez
haftalar, hatta aylar geer. Ayrca, mesafeler o kadar uzaktr ki, sonunda
istenilen noktaya isabet kaydetmek olasl, ne kadar iyi hazrlanm olursak
olalm, ok azdr.
Stratejide bu tedbirlerin, yani, geometrik unsura dayanan kombinezonlarn
uygulama alan ok daha dardr; bunun iin de, bir noktada geici olarak bile
kazanlan filli bir stnln deeri ok daha fazladr. Byle bir stnln, her
hangi bir kar hareket korkusu ile hafiflemeden veya tamamen ortadan
kalkmadan etkilerini gstermesi iin bol bol zamanmz vardr. Bu itibarla, u
gerei hi tereddtsz kabul edebiliriz ki, stratejide, zaferle sonulanan
muharebelerin says ve azameti, bunlar birbirine balayan byk hatlarn
biiminden ok daha nemlidir.
Modern doktrinlerde reva gren dnce ise bizimkinin tam tersidir, nk
bylelikle stratejiye ok daha byk bir nem verilmek istenilmitir. Strateji
adeta akln yksek bir fonksiyonu gibi grlm, bu sayede savaa daha bir
soyluluk getirilebilecei, yeni fikirler ikamesiyle ona daha bilimsel bir nitelik
verilebilecei sanlmtr. Bize gelince, drt ba mamur bir teorinin balca
grevlerinden birinin bu tr sapmalar tehir etmek ve sulamak olduuna
inanyoruz. Geometrik unsur bu yeni doktrinlerin temel fikrini oluturduundan,
daha dorusu hepsi bu fikirden km saylabileceinden, bu noktann zerinde
zellikle durmak gereini grdk.
BLM XVI SAVA EYLEMNN GEC OLARAK DURDURULMASI
Sava karlkl bir yok etme eylemi olarak dnecek olursak, iki tarafn da
srekli olarak ilerlediklerini kabul etmemiz gerekir; fakat ayn zamanda, birbirini
izleyen her an iin, zorunlu olarak taraflardan birinin bekleme halinde
bulunduunu ve sadece dierinin ilerlediini tasavvur etmemiz gerekir, nk
artlar hi bir zaman her iki taraf iin ayn olmayacak, hi deilse yle
kalmayacaktr. Eninde sonunda, bir deiiklik meydana gelecek ve iin de
bulunduumuz an taraflardan biri iin daha elverili olacaktr. ki bakomutann
da bu artlar tam olarak bildiklerini farz edecek olursak, bu durum taraflardan
birini harekete gemeye iterken dierini beklemeye sevkedecektir. Byle olunca
da, ilerlemek veya beklemek ayn zamanda iki tarafn da yararna olamaz.
Taraflar arasndaki bu ama kartl burada genel kutuplama ilkemizin
sonucu deildir ve dolaysyla ikinci kitabn beinci blmnde ileri srdmz
dnceyi yalanlamaz; bunun nedeni, ayn eyin, yani ilerde giriilecek bir
harektla durumlarn iyiletirme ya da arlatrma ihtimalinin, iki komutan
iin de zorlayc bir etken halini almasdr.
artlarn bu bakmdan tamamen eit olduunu kabul etsek bile, hatta karlkl
durumlarn tam olarak bilmedikleri iin iki komutann byle bir eitlii mevcut
sayarak aldandklarn farzetsek bile, politik amalarn kartl yine de
harektn durdurulmasna engel olacaktr. Politik bakmdan, taraflardan biri
mutlaka "saldrgan" olacaktr, nk iki tarafn da savunma halinde bulunduu
bir sava tasavvur edilemez. Ancak saldrgan tarafn mspet, kendini savunan
tarafn ise menfi bir amac vardr. O halde mspet eylem saldrgan tarafa der,
nk mspet bir amac ancak bu yoldan gerekletirebilir. artlarn iki taraf
iin de tpatp ayn olduu hallerde, mspet ama saldrgan taraf harekete iter.
Bu adan bakldnda, sava eyleminin durdurulmas aslnda eyann
tabiatna, yani savan zne aykrdr; iki ordu, badamaz iki unsur gibi, hi
durmadan birbirlerini yutmak zorundadrlar: tpk su ile atein hi bir zaman
birbirlerini dengelemeyip ilerinden biri tamamen yok oluncaya kadar birbirlerini
etkiledikleri gibi. Saatlerce hi kprdamadan birbirlerine sarlm vaziyette duran
iki grei tasavvur edilebilir mi? Sava eyleminin, iyi kurulmu bir saat gibi,
srekli hareket halinde bulunmas gerekir. Ne var ki, sava, tabiat gerei ne
kadar vahi olursa olsun, beeri zaaflarn damgasn tar ve burada saptadmz
eliki, yani insann bir taraftan tehlikeyi arar ve yaratrken bir taraftan da
ondan korkmas, kimseyi artmayacaktr.
Genel olarak askerlik tarihine bir gz atacak olursak, amaca doru kesintisiz bir
yryn gereklere yzde yz ters dtn, duraklama ve hareketsizliin
savata ordunun normal durumunu tekil ettiini, hareketin ise bir istisna
olduunu grrz. Bu durum karsnda nerede ise grlerimizin
doruluundan pheye decektik. Ancak askerlik tarihi genel olarak ve
olaylarn kabark says bakmndan bu kukuyu yaratmakta ise de, bu olaylarn
son dizisi tersine grmz dorulamakta ve durumumuzu kurtarmaktadr.
Fransz htillinin savalar bunu aka gstermekte ve hakl olduumuzu
ortaya koymaktadr. Bu savalarda, ve zellikle Bonapart'n seferlerinde, sava,
doal ve temel yasas sayd youn bir dinamizmin doruuna ulamtr. Bu
dinamizm demek ki mmkndr ve mmkn oluuna gre zorunludur.
Nitekim, zorunlu olarak eyleme dnmeyecek olduktan sonra, sava uruna
harcanan muazzam kuvvetleri mantken nasl hakl gsterebiliriz? Frnc frnn
ancak ekmeini piirmek iin yakar; atlar arabaya ancak yola klmak istenildii
iin koulur. Savan gerektirdii o byk abalar sadece dmann da ayn
abalar harcamas iin mi harcyoruz?
Genel ilkeyi ispat etmek iin bu kadar yeter. imdi de, zel durumlarla deil de,
z ile ilgili deiikliklerini gzden geirelim.
Burada, saatin fazla hzl veya fazla srekli hareketini nlemeye yarayan birer i
denge arlna benzetilebilen etken sz konusudur.
Srekli olarak bir yavalatma eilimi yaratan ve bylece bir geciktirme faktr
olan birincisi, insan zihnine zg doal ekingenlik ve kararszlktr; ekim deil
iteleme gcnn, yani tehlike ve sorumluluk korkusunun dourduu bir eit
manevi atalettir.
Savan doal unsuru atetir, yani sradan insanlar hantallatran bir unsur;
bu itibarla, hareketin srekli olabilmesi iin itici glerin daha kuvvetli ve daha
sk olmas gerekir. Askerlerin urunda silahlandrldklar ama genellikle bu
ataleti yenmeye yeterli deildir; ve bu askerler, kendini savata, suda balk gibi,
doal ortamnda hisseden sava ve gzpek bir komutann ynetiminde
bulunmuyorlarsa, ya da yukardan gelen byk bir sorumluluun basksn
omuzlarnda duymuyorlarsa, duraklama kural, ilerleme istisna olacaktr.
kinci etken, zellikle savata daha belirgin bir hal alan insan kavray ve
muhakemesinin eksikliidir; nk her an iinde bulunduumuz durumu tam
olarak bilemediimiz gibi, dmannkini de ancak bir takm tahmin ve
faraziyelere dayanarak saptayabiliriz. Dolaysyla, iki taraf da ou kez ayn
durumu kendisi iin elverili sanabilir: oysa, gerekte bir tarafn kar ar
basmaktadr. Bylece, ikinci kitabn beinci blmnde sylediimiz gibi, her iki
taraf da daha uygun bir zaman kollamakla akllca davrandn sanabilir.
nc etken, bir kilit gibi, saatin arkn durdurur ve zaman zaman harekt
tamamen sekteye uratr: bu savunmann, savunma gcnn stnldr. A
kendini B'ye saldrmak iin ok zayf hissedebilir, fakat bu mutlaka B'nin A'ya
saldracak kadar gl olduu anlamna gelmez. Savunmada olan taraf saldrya
gemekle sadece stn gcn kaybetmekle kalmaz, ayrca dmann gcn
arttrm olur: bunu bir cebir forml ile ifade etmek gerekirse, A+B ile A-B
arasndaki fark 2B'ye eittir. Bu itibarla, yle durumlar olabilir ki, ayn anda
kendilerini saldrya gemek iin yeteri kadar kuvvetli hissetmeyen iki taraf
sahiden saldrya geemeyecek kadar zayftrlar.
Bylece sava sanatnn bnyesinde bile, akl ve tedbir, ar tehlikelerden
kanma eilimi etkilerini hissettirirler ve savan ilkel iddet ve acmazln
hafifletirler.
Bununla birlikte, bu nedenler eski zaman savalarnn uzun inkta dnemlerini
izah etmeye yetmez. nemli bir nedene dayanmayan bu savalarda zamann
onda dokuzu durgunlukla geerdi. Bunun balca nedeni, taraflardan birinin
isteklerinin, dierinin durum ve ruh haletinin savan ynetimi zerindeki
etkileriydi. Bu konuya, savan z ve amac ile ilgili blmde deinmitik.
Btn bunlar sava tamamen yozlatracak boyutlara ulaabilirler. Savalar ok
zaman silahl bir tarafszlktan baka bir ey deildir: ya bar mzakerelerini
desteklemeye ynelik tehdit edici bir tutum taknlr; ya lml abalarla kk
avantajlar kazanlmaya allr ve arkasndan ne gelecek diye beklenir; ya da bir
mttefike kar naslsa giriilmi olan bir taahht zoraki olarak yerine
getirilmeye allr.
Btn bu durumlarda, ya karlarn itici gc hafiftir, ya dmanlk duygusu
zayftr, ya da dmandan pek korkulacak bir ey olmad gibi ona fazla zarar
vermek de istenilmez. Ksaca, kendilerini silkeleyen ve kamlayan gl
nedenler bulunmadka, hkmetler tehlikenin fazlasn gze almazlar. te
gerek savan intikamc ruhunun eksik olduu lml ve suland rlm savalar
bundan ileri gelir.
Sava byle bir szde sava veya yalanc sava haline geldike, teorisi de nemini
yitirir ve yarglar iin gereksindii temel dayanak ve desteklerden yoksun kalr;
zorunlu unsur giderek azalr, arzi unsur giderek oalr.
Buna ramen, bu trl bir savan da kendisine zg bir mant vardr; hatta
belki de oyunlar daha eitli, daha geni kapsamldr. Altn para ile oynanan
kumar, kurularla oynanan bir borsa oyununa dnmtr. Byle bir savata
gsterili hareketler, ileri karakollarda yar aka yarciddi nemsiz boumalar,
hi bir ie yaramayan uzun boylu manevralar, siperler ve yryler ar basar.
Sonradan btn bunlara byk bir ustalk gzyle baklr, oysa bunun tek
nedeni kck amalar gttklerinin unutulmas ve saduyunun baka ne
yapacan armasdr. Ne gariptir ki, gerek savan bir ok teorisyenleri
malzemelerini bu savalarda bulurlar. Bu aldatmacalar, bu gsteriler, eski
savalarn bu ufak tefek iti kaklar onlar iin btn teorinin amac, ruhun
madde zerindeki hkimiyetinin belirtileridir. Modern savalar ise bu zevatn
gznde vahi yumruklamalardan baka bir ey deildir; bunlardan hi bir ey
renilemez, olsa olsa barbarla dn simgelerler. Bu gr, konusunu
oluturan eyler kadar kk, soysuz bir grtr. Byk enerjilerin, byk
tutkularn bulunmad yerde, ferasetin at oynatmas kolaydr. Fakat byk
glerin idaresi, bir geminin dalgalarla alkalanan frtnal bir denizden sa
salim karaya ulatrlmas akln ok daha yksek bir faaliyetini gerektirmez mi?
Bu bir eit eskrim, o teki yksek sava ynetiminde ierilmi deil midir? Bu,
geminin stndeki hareketlerin geminin kendi hareketine nispetini andrmaz
m? Bu tr apsz sava, ancak dmann onun icaplarna uymas halinde
mmkndr. Buna ne zamana kadar uyacan nasl kestirebiliriz? Fransz
htilli, modas gemi sistemimizin gvenliini bamza ykp bizi Chlons'dan
Moskova'ya srklememi midir? Byk Frederik ayn ekilde Avusturyallar
gafil avlayp, eski askeri geleneklere dayanan monariyi kknden sarsmam
mdr? Yarm yamalak tedbirler ve zaman gemi askeri sistemlerle, kendi
kuvvetinden baka yasa tanmayan kasrga gibi bir dmann karsna kan
hkmetlerin vay haline! En kk bir ihmal, faaliyet ve abalarn birazck
gevetilmesi bir anda dmann ar basmasna yol aar.
O zaman artk bir eskrimcinin tutumunu brakp bir atletin tutumuna gemek
kolay deildir, ve en kk bir vuru her eyi yere sermeye yeter.
Btn bu sylediklerimizden kan sonu udur ki, sava eylemi srekli ve
kesintisiz bir hareket deil, aralkl sramalarla ilerleyen bir harekettir; ve eitli
kanl olaylarn arasnda, iki tarafn birbirini kollad, savunma durumuna
getii duraklama dnemleri vardr; ve daha yksek bir ama taraflardan birini
saldrya gemeye zorlar, ilerlemeyi hedef alan genel bir tutuma srkler ve
bylelikle davranlarn bir lde deitirir.
BLM XVII MODERN SAVAIN KARAKTER
Modern savan karakterinin btn planlar ve zellikle stratejik planlar zerinde
byk bir etkisi vardr. Nasl ki btn o eski geleneksel yntemler Bonapart'n
ans ve cretkarl karsnda yklm ve birinci snf devletler nerede ise bir
vuruta yok olmular ise, ayn ekilde spanyollar da zorlu mcadeleleri ile,
milletin topyekn silahlanmasnn ve byk apta ayaklanma tedbirlerinin,
ayrntlar bakmndan zayf ve belirsiz bir duruma ramen, ne derece etkili
olabileceini gstermilerdir. Yine ayn ekilde Rusya da, 1812 seferinde hem ok
byk boyutlar olan bir mparatorluun fethedilemeyeceini (ki bu zaten bilinen
bir eydir), hem de nihai zafer ihtimalinin mutlaka kaybedilen muharebeler,
bakentler ve eyaletlerle orantl olarak azalmadn bize gstermitir; oysa,
imdi tersi ispatlanm olan bu ikinci varsaym o zamana dek tm diplomatlar
tarafndan mutlak bir ilke olarak benimsenmi ve byle bir durumda, kt
artlarla bile olsa, gerici bir bar anlamas imzalamann zorunlu olduu
sanlmt. Rusya bize bunun tersini, yani bir milletin en byk kuvvetini ok
kez kendi lkesinin sinesinde, ve dmann saldr gc tkendikten sonra
gsterdiini ve o zamana kadar savunmada iken nasl byk bir g ve enerji ile
saldrya geebileceini ispatlamtr. Bunlarn yansra, Prusya da
(1813), umulmadk abalarn milis kuvvetleri sayesinde bir ordunun gcn alt
misline karabileceini ve bu milis kuvvetlerinin lke iinde olduu gibi lke
dnda da dvebileceklerini gstermitir. Nihayet btn bu olaylar unu da
gstermitir ki, bir milletin yrek ve duygularnn baaramayaca hi bir ey
yoktur ve milletin bu manevi gc onun siyasi ve askeri gcnn temelini tekil
eder. Hkmetler artk btn bunlar renmi olduklarna gre, bundan byle
kacak savalarda, ya kendi varlklar tehlikede olduu iin, ya da kendilerini
dolu dizgin ihtiraslarna kaptrdklar iin, bu yeni kefedilmi kaynaklara
bavurmamalar beklenemez.
ki tarafn da tm ulusal gcnn btn arln koyduu bir savan, her
eyin muvazzaf ordularn karlkl ilikilerine gre hesap edildii savalarn
ynetildii, ilkelerle ynetilemeyecei aktr. Bir zamanlarn muvazzaf ordular
donanmalara benzerlerdi; kara kuvvetleri, Devletin geri kalan ksmlaryla
ilikileri bakmndan deniz kuvvetlerini andrrlard. Bu yzden de karadaki
sava sanatnda deniz savalar taktiinden bir eyler bulunurdu, oysa bugn
bu durumdan eser kalmamtr.
BLM XVIII GERGNLK VE DNLENME
(Savan dinamik kanunu)
Onaltnc blmde grdmz gibi, seferlerin ounda duraklamaya ve
dinlenmeye ayrlan zaman harekete ayrlan zamandan daha fazladr. Her ne
kadar gnmzn savalar, bundan nceki blmde belirtildii gibi, tamamen
farkl bir nitelik tamakta iseler de, bu savalarda da gerek eylemin ksa veya
uzun faslalarla kesildiklerinde kuku yoktur. Bu da bizi savan bu iki safhasn
daha yakndan incelemeye gtrmektedir.
Sava eylemi duraklama noktasna geldii, yani taraflardan hi biri mspet bir
ey yapmak istemedii takdirde, bir skunet ve dolaysyla denge hali meydana
gelir. Bu en geni anlamda bir dengedir ve sadece maddi ve manevi sava
glerini deil, btn ilikileri ve karlar iine alr. Taraflardan biri yeni bir
mspet ama peinde komaya ve bunun iin hazrlk niteliinde de olsa
harekete gemeye balar balamaz ve dman buna kar koyar koymaz, gler
arasnda bir gerginlik, bir gerilim yaratlm olur; bu gerginlik bir kararla
sonulanncaya, yani taraflardan biri amacndan vazgeinceye veya dieri ona
teslim oluncaya kadar devam eder.
Muharebe kombinezonlarnn iki taraf iin meydana getirdii sonulara dayanan
bu karar daima u veya bu ynde bir hareket izler.
Bu hareket, kendi srtnmesi dahil olmak zere yenilmesi gereken glkler
iinde veya dmann yeni direnme gleri karsnda tkenince, yeni bir
hareket, ou kez aksi ynde bir hareket meydana gelir.
Gerilim, denge ve hareket arasndaki bu kurgusal (speklatif) ayrmn pratik
hareket zerinde ilk bakta sanldndan daha byk bir nemi vardr.
stirahat ve denge halinde, eitli faaliyetler, zellikle arzi sebeplerden doan ve
byk deiiklikleri amalamayan faaliyetler grlebilir. Bu eit faaliyetler
nemli arpmalar, hatta byk meydan muharebelerini kapsayabilir, fakat
bunlarn nitelii ve dolaysyla sonular olduka farkldr.
Gerginlik halinde, karar her zaman daha etkili olur; bunun nedeni, ksmen daha
byk bir irade gc ve artlarn daha kuvvetli bir basks, ksmen de byk bir
harekete ynelik btn hazrlklarn tamamlanm olmasdr. Byle bir durumda
verilen karar iyice bastrlp sktrlm bir maynn etkisine benzer; oysa, belki
aslnda ayn derecede nemli olan fakat durgunluk safhasna raslayan bir olay
ak havada patlayan bir barut kitlesine benzer.
Tabii gerginlik durumunun da deiik iddet dereceleri vardr; giderek tam
deilse bile ona yakn bir durgunluk durumuna dnebilir.
Bu dncelerden karacamz balca ders u olmaldr ki, gerginlik annda
alnacak her tedbir ve karar denge durumunda alnacak bir tedbir ve karara
oranla ok daha nemli, ok daha etkindir, ve gerginliin en yksek noktasnda
bu etkinlik de doruuna varr.
rnein, Valmy'dek* topu atei (20 Eyll 1792), Hochkirch** muharebesinden
ok daha etkili olmutur.
Dmann savunamad iin silahlarmza terk ettii bir blgede yerlemek,
daha elverili koullar altnda bir sonu elde edebilmek umuduyla dmann
sadece geri ekildii bir blgeye yerlemekten ok daha kolaydr. Stratejik bir
saldr plan uygulanrken, hatal bir mevzilenme, bir tek yanl yry
aleyhimizde kesin sonular dourabilir; oysa, denge durumunda, dmann
harekete itilmesi iin bu hatalarn ok daha gze batc olmas gerekir.
Daha nce de iaret ettiimiz gibi, gemiteki savalarn ou zamann byk bir
ksm itibariyle bu denge durumunda ya da uzun aralkl, ok hafif ve zayf bir
gerginlik durumunda geer, dolaysyla meydana gelen olaylar pek seyrek olarak
byk sonular doururlard. Bunlar ou zaman bir kraln doum gn
mnasebetiyle yaplan bir geit treninden (Hochkirch), askeri erefi korumak
iin yaplan bir jestten (Kunersdorf) ya da komutann kiisel gururunu tatmin
etmekten teye gitmezdi.
Kanmzca, komutann bu durumu ok iyi bilmesi ve davrann buna gre
ayarlayacak takta sahip olmas ok nemlidir, 1806 seferi, baz hallerde
komutann bu yeteneklerden ne derece yoksun olabileceini bize gstermitir.
Son derece gergin bir durumda, byk bir karar almann zorunlu bulunduu ve
komutann kendisini btn varl ve btn gcyle buna adamas gereken bir
durumda, Franken ynnde yaplan keifler gibi yle tedbirler alnm ve
uygulanmtr ki, bunlar olsa olsa bir denge durumunda dnlebilecek ufak
tefek tedbirlerdi. Ordunun tm faaliyetini bu kark plan ve tedbirlere
yneltmesi yznden, orduyu kurtarmak iin asl alnmas gerekli olan tedbirler
gzden kamt.
Yaptmz bu teorik ayrm ayrca teorimizi gelitirmek bakmndan da gereklidir.
nk saldr ile savunma arasndaki ilikiler ve bu iki yanl hareketin
yrtlmesi konusunda btn syleyeceklerimiz, gerginlik ve hareket annda
kuvvetlerin iinde bulunduu kriz durumu ile ilgilidir; denge durumunda
meydana gelebilecek btn faaliyetler ise sadece birer zorunlu sonu olarak ele
alnacaktr. Zira gerek sava bu krizdir, denge durumu ise onun sadece bir
yansmasdr.
* Fransa'nn kuzeyinde bir kasaba; 20 Eyll 1792 gn Dumouriez ve
Kellermann komutasndaki Fransz ordusu burada Prusyallar yenmiti. Topu
atei her iki taraf iin sadece 200 kiilik bir zayiata yol at halde, Prusyallar
saldr planndan vazgemi ve geri ekilmilerdi. (A.R.)
** Saksonya'da bir kasaba. Yedi Yl Savalarnda Avusturyallar say stnlkleri
sayesinde Byk Frederik'i yenmilerdi. Fakat bu zafer kendilerine pahalya mal
olmu ve Frederik'in Silezya'ya ekilmesini nleyememiti. (A.R.)

DRDNC KTAP MUHAREBE (ATIMA)

Drdnc Kitap, muharebeye yol aan atmay incelemektedir. Muharebe,
dmana hakim olmak iin dorudan doruya kuvvete bavurulan andr:
dmann mcadele etme iradesini ve olanan yok etmek lazmdr. Burada,
srasyla, dengenin bozulmas, muharebenin sresi, karar, esas muharebenin
rol, zellikle beklenilen sonulan, yani zaferden stratejik bakmdan yararlanma
veya bir yenilgiden sonra geri ekilme durumu gibi konular ilenmitir.
BENC KTAP ASKER KUVVETLER
Beinci Kitap, gleri ve terkipleri, atma dndaki durumlar ve ikmalleri ve
genellikle lke ve arazi ile olan ilikileri ynnden askeri kuvvetlere ayrlmtr.
Birbiri ardndan u konular incelenmitir: ordu, sava sahnesi ve sefer
kavramlar; g ve silah ilikisi; muharebe dzeni ve ordunun genel olarak
dzenlenmesi; nc birliklerin eitli biimleri; ordugahlar, yryler ve
konaklama yerleri; ikmal ve iae; temel kavramlar daha nce Jomini tarafndan
ortaya konulmu olan harekt sleri ve muhabere hatlar. Son olarak da, arazi
nin nitelii, zellikle hakim tepeler konusu ele alnmtr.

ALTINCI KTAP SAVUNMA

Altnc Kitap srasyla u konular incelemektedir: saldr ve savunma, savunma
kavram, savunmann avantajlar; taktikte saldr ile savunmann karlkl
ilikileri; stratejide saldr ile savunmann karlkl ilikileri; saldr ve
savunmann konsantrik ve eksantrik nitelii; stratejik adan ve saldr ile
etkilemeleri ynnden savunma aralarnn mul; dalk arazide, nehir ve su
yollar boyunca savunma; kordon (kuak), lke anahtar kavramlar, kanattan
saldr ve lke iine doru derinlemesine gerileme; halk sava; sava sahnesi
kavram; halkn silahlanmas.

YEDNC KTAP SALDIRI

Yedinci Kitap saldrya tahsis edilmitir. Clausewitz bu konuda yle demektedir:
"ki kavram gerek bir mantki eliki meydana getirdikleri, yani her biri dierinin
tamamlaycs olduu vakit, bunlardan her biri temelde dierini ierir."
Arkasndan da unu eklemektedir: "Savunmaya ilikin ilk blmler ngrdkleri
noktalarn hepsinde savunmaya da yeteri kadar k tutmaktadr." Bunlarn
dnda srasyla u konular incelenmitir: "saldrnn doruk noktas"; saldran
tarafn iinde bulunduu eitli durumlar (akarsular, dalar, ormanlar,
tahkimatl mevziler gibi engeller nnde, vb.); artma hareketleri ve istila; son
olarak da, yazarn "zaferin doruk noktas" dedii saldrnn muhassalas.

SEKZNC KTAP SAVA PLANI

BLM I GENEL BAKI
Savan niteliine ve amacna ayrdmz blmde, genel kavramn ana
hatlaryla belirtmeye, kendisinin dnda kalan unsurlarla ilikisini saptamaya
alm, bylece salam bir temel dnceden hareket etmek istemitik. Bu
arada konumuzun karmza kard eitli zorluklar yenmeye alm ve
daha etrafl olarak incelenmesini sonraya braktmz u sonuca varmtk:
dmann yenilmesi, yani silahl kuvvetlerinin imhas tm sava eyleminin temel
amacdr. Bu da bize, hemen arkasndan gelen blmde, sava eyleminin bunun
iin kulland tek aracn muharebe olduunu gstermek olanan vermiti.
Bylece, hi deilse imdilik, soruna doru bir gr asndan yaklatmz
sanyoruz.
Daha sonra, sava faaliyetleri srasnda meydana kan fakat muharebenin
dnda kalan belli bal biim ve ilikilerin zerinde ayr ayr durduk. Bundan
da amacmz, bunlarn deerini, ksmen eyann tabiatndan, ksmen askerlik
tarihinin deneylerinden kararak daha akseik bir biimde saptamakt. Bunun
yansra da, aralarna karan bir sr belirsiz ve mphem fikirleri ayklamak ve
ilerinden sadece sava eyleminin gerek amac olan dman kuvvetlerinin
imhasna ynelik olanlar gznne sermek istemitik. imdi bir kez daha sava
bir btn olarak ele alacaz, sava planndan ve seferlerden sz edeceiz. Fakat
bu bizi birinci kitaptaki dnceleri bir kez daha gzden geirmeye
zorlamaktadr.
Sorunu bir btn olarak ele alan bu blmlerde, en geni kapsamyla ve en
nemli unsurlaryla stratejinin z zerinde durulacaktr. Stratejinin bu "harimi
ismetine" girerken, dorusu biraz ekingenlik duymuyor deiliz ve bunun hakl
nedenleri bulunduunu sanyoruz.
Bir yandan, sava operasyonlarnn insana ilk bakta son derece basit gibi
geldiini gryoruz. En byk komutanlarn savatan nasl adeta hi
nemsemeden sade bir dille bahsettiklerini, bin bir paras ile bu ar makinann
ayarnn ve altrlmasnn onlarn aznda nasl sadece kendi ahslaryla ilgili
basit bir i eklini aldn, bylece o dehetengiz sava eyleminin nasl bir eit
dello imi gibi kiiselletirildiini duyuyor ve okuyoruz. Eylemlerinin kah baz
basit fikirler, kah baz duygusal drtlerle izah edildiini gryoruz. Bu
komutanlarn konularn nasl rahat, emin, adeta umursamaz bir biimde ele
aldklarna tank oluyoruz. te yandan, bir de aklmz kurcalayan olaylarn, trl
hal ve artlarn haddi hesab olmayan saysna bakn; ipin ucunu karmamak
iin katetmek zorunda kaldmz uzun, adeta sonsuz mesafelere, nmze kan
binbir kombinezonun labirentlerine bakn! Teorinin btn bunlar sistematik bir
ekilde, yani ak seik ve etrafl olarak, hem eylemi mutlaka yeterli bir nedene
balayarak, ele almas gerektiini dnecek olursak, bilgi bir dogmatizme
srklenmek, bir takm soyut kavramlarn iinde bocalayp durmak ve o her eyi
bir bakta kavrayan byk komutana hi bir zaman raslamamak korkusu
stmze bir karabasan gibi kecektir. Eer teori kurma abalarnn sonucu
bu olacaksa, byle bir ie hi girimemek belki de daha isabetli olurdu. nk
dehann tepeden bakaca teori abucak unutulup gitmeye mahkm olurdu. te
yandan, komutann o bir bakta her eyi kavramas, yrtt basit
muhakemeler, tm sava eylemini ahsnda toplamas, sava ynetmenin
aslnda en doru ekli, hatta sava ynetiminin ruhudur: olaylarn etkisi altnda
kalmak deil, olaylara hkmetmek isteyen bir kimse iin zorunlu olan fikir
zgrln tasavvur etmek ancak bu artlar altnda mmkn olabilir.
Dediimiz gibi, yolumuza biraz ekinerek devam edeceiz. Ancak kitabmzn
bandan beri kendimize izdiimiz yoldan sapmadan ilerlemek zorundayz. Teori
ele ald konularn tmne k tutmaya yarar, zihnin yolunu daha kolay
bulmasn salar. Hatann drt bir tarafa ektii yabani otlar ayklamaya, eyalar
arasndaki karlkl ilikileri gstermeye, nemli olan nemsiz olandan
ayrmaya yarar. Fikirler kendiliinden, ilke dediimiz gerek ekirdeinde
zmlenir ve bir kural tekil edecek ekilde birbirine zincirlenirse, teori bu
grevini yerine getirmi olur.
Akln temel kavramlar arasndaki bu yeralt gezintisinden kapt eyler, ierisini
yer yer aydnlatan k hzmeleri ite teorinin getirdii! Teori problemleri,
zmek iin hazr formller vermez; ortaya koyduu ilkelerle akln faaliyetlerini
snrlamaz. Sadece akln eyaya ve ilikilerine bir gz atmasn salar, sonra onu
eylemin yksek blgelerinde serbest brakr, orada kendi doal yetenekleri ve
enerjisi ile doruyu ve hakly tek bir berrak fikir halinde birletirmesini ister.
BLM II MUTLAK SAVA VE GEREK SAVA
Sava plan tm sava eylemini kapsar; sava plan sayesinde bu eylem
btnlk kazanr, kesin ve nihai bir amaca kavuur ve btn teki zel hedefler
onun iinde erir. nsanlar akllca hareket etselerdi, bu savala neyi elde etmek
istiyoruz? sorusuna bir cevap bulmadan, hi bir savan balamamas gerekirdi.
Bu savan nihai gayesidir. Bir de; Bu savata ne elde etmek istiyoruz? sorusunu
sormak gerekir ki, buna verilecek cevap da ara amatr. Bu ana fikir savan
determinantdr ve onun tm seyrini tayin eder, aralarn kapsamn ve
harcanacak enerjinin lsn saptar. Etkisi eylemin en kk ayrntlarna
varncaya kadar kendini hissettirir.
Birinci blmde, dmann imhasnn sava eyleminin doal amac olduunu,
ve kavramn salt felsefi snrlar iinde kalmak istediimiz takdirde savan baka
bir amac olamayacan sylemitik.
Bu fikir hasm taraflarn ikisi de geerli olduuna gre, bundan doal olarak
sava eyleminin hi bir zaman kesintiye urayamayaca, taraflardan biri
tamamen imha edilmedike byle bir kesintinin meydana gelemeyecei
sonucunu karmak gerekirdi.
Sava eyleminin kesintiye uramasna ilikin blmde, salt dmanlk
prensibinin, znesine, yani insana uygulandnda, sava meydana getiren tm
koullarn da etkisiyle, nasl iddetini kaybettiini ve snrlandn gstermitik.
Ancak salt bu deiiklikler, ilkel sava kavramndan hemen hemen her yerde
brnd somut biime gememizi salamaya yeterli deildir. Savalarn ou
sadece karlkl bir dmanlk olarak grnmekte, bunun etkisi altnda iki taraf
da silaha sarlmakta, bir yandan kendisini savunurken te yandan kar tarafa
gz da vermekte ve frsat bulduka birka darbe indirmektedir. Bu bakmdan,
karlkl olarak birbirini yok etmek isteyen iki unsurun arpmasndan ziyade,
henz tam anlamyla birbirine girmemi, sadece aralkl olarak giritikleri kk
vurularla dearj olan ayr ayr unsurlar arasnda gerilimler sz konusudur.
Acaba tam bir boalmay engelleyen bu iletken olmayan ortam nedir? Savan
felsefi kavram niin ilememektedir? Bu ortam, bir Devletin hayatnda savan
etkisi altnda kalan ok sayda ve eitli karlardan, glerden ve koullardan
meydana gelir. Bu dolambal yollarn arasnda basit bir muhakeme yrtmek
ve mantki sonular karmak mmkn deildir. nsan bu labirentin iinde
kolayca yolunu arr, ve genellikle sert mantki sonulardan ok o andaki
dnce ve duygularnn drtsyle hareket ettiinden aresizliinin,
kararszlnn ve tutarszlnn pek farkna varmaz.
Fakat savaa karar veren akl, amacn bir an olsun gzden karmadan, btn
bu koullar dikkate alm olabilseydi bile, Devlet iindeki dier ilgililer bu
feraseti gsteremezlerdi. Bylece bir kartlk doar ve kitlenin ataletinin
stesinden gelebilecek bir gce ihtiya hissedilirdi. Fakat bu g kendinden
beklenileni yerine getirmeye ok kez yeterli deildir.
Bu tutarszlk iki taraftan birinde ya da her ikisinde kendisini gsterir ve sava
salt kavram asndan olmas gerektiinden ok farkl bir ey haline getirir i
yapsnda birlik bulunmayan melez bir ey...
Sava aa yukar her yerde bu biime brnr, ve biz eer gnmzde mutlak
sava kavramna tpatp uygun gerek savaa tank olmasaydk, savan mutlak
z hakknda teden beri sylediklerimizin doruluundan kukuya
kaplabilirdik. Fakat Fransz htillinin balatt ksa bir giri dneminden
sonra, acmak nedir bilmeyen Bonapart onu abucak bu noktaya getirmitir.
Onunla, sava dman tmden yok edilinceye kadar bir dakika ara verilmeden,
bir saniye kaybedilmeden yrtlm ve i] kar darbeler birbirini kesiksiz
izlemitir. Bu olayn bizi savan ilkel kavramna geri gtrmesinden ve onun
kat mantksal sonularn dikkate almaya srklemesinden daha doal bir ey
olabilir mi?
imdi bu grle yetinecek, btn savalar, gerekte ok farkl da olsalar, buna
gre mi yarglayacaz? Teorinin btn ister ve gereklerini de buradan m
karacaz?
Bu noktada kesin bir karara varmak gerekir, nk sava mutlaka bu tipe
uymak zorunda mdr yoksa baka trleri de olabilir mi sorusunu
cevaplandrmadan, sava plan konusunda gvenilir hi bir ey syleyemeyiz.
Eer birinci kk kabul edecek olursak, teorimiz her bakmdan mantksal
zorunlulua yaklaacak, daha bir aklk ve tutarllk kazanacaktr Fakat o
zaman da ta Byk skender'den Napolyon'a kadar cereyan etmi olan savalar
ve Romallarn baz seferleri hakknda ne demeli? Onlarn hepsini bir kenara atp
skartaya m kartacaz? Bunu yzmz kzarmadan yapabilir miyiz? Daha da
kts, byle bir yol tuttuumuz takdirde, nmzdeki on yl iinde, teorimize
ramen byle bir savan kabileceini gznne almamz ve kat bir manta
dayanan teorimizin olaylarn zoru karsnda tamamen yetersiz kaldn kabul
etmemiz gerekecektir. Bu yzden, sava salt kavramna gre deil olduu gibi,
gerekte karmza kt gibi, kendisine yabanc olduklar halde iine karm
olan tm unsurlaryla birlikte yorumlamamz ve zmlememiz gerekir, yani
paralar arasndaki doal atalet ve srtnmeleri, tmnn tutarszln ve
insan aklnn belirsizliini ve ekingenliini dikkate alarak. Savan ve ona
verdiimiz biimin, o anda hkm sren dncelerden, duygulardan ve
koullardan ktn teslim etmemiz gerekir; ayrca, tam bir itenlikle
davranmak istiyorsak, bunun savan mutlak karakteri, yani, Bonapart iin de
doru olduunu kabul etmek zorunda kalrz.
Bunu yaptmz takdirde, savan bal bulunduu saysz koullarn tm
tarafndan deil, bunlardan ancak hakim durumda bulunan bazlar tarafndan
oluturulduunu ve biimlendiini kabul etmemiz gerekir. Bunun da doal
sonucu, savan bir takm olanaklara, olaslklara, iyi veya kt talihe dayand
ve kat mantk kurallarnn yarar ve etkinliklerini ok kez bu badirenin iinde
yitirdikleridir. Ksaca, sava savaa bazan daha ok, bazan daha az benzer!
Teori her ne kadar btn bunlar kabul etmek zorunda ise de, grevi yine de
savan mutlak ekline n planda yer vermek, ynn ona bakarak tayin
etmektir: ta ki, teoriden bir eyler renmek isteyen kimse, onu hi bir zaman
gzden uzak tutmamaya kendini altrsn, mmkn veya gerekli olan hallerde
yaklaabilmek zere ona tm umutlarnn ve korkularnn gerek ls gzyle
baksn.
Dnce ve eylemlerimizin temelinde yatan hakim bir gr ve anlayn, yakn
etkenleri baka kaynaklardan da gelse, bu dnce ve eylemlerimize belirli bir
ton ve karakter verdii kesinlikle sylenebilir: tpk bir ressamn, zerine
srd renklerle tablosuna istedii u veya bu tonu verebilmesi gibi.
Teori bugn bunu etkin bir biimde yapabiliyorsa, bunu son savalara
borludur. Bizi babo braklan doal eilimlerin ykc gc konusunda
uyarm olan bu rnekler olmam olsayd, teori bo yere aba harcam olurdu;
bugn artk herkesin yaad ve gerekletiini grd eylere kimse
inanmazd.
Baarszlk halinde doacak tepkinin Avrupa'daki eski gler dengesini altst
edecek kadar iddetli olacan nceden grebilmi olsayd, acaba Prusya
1798'de 70.000 askerle Fransa'ya girmeyi gze alabilir miydi?
Ayn Prusya 1806'da, att ilk silahn mayn patlayp havaya frlatacak bir
kvlcm olacan bilmi olsayd, 1806'da 100.000 askerlik ordusu ile Fransa'ya
sava aabilir miydi?
BLM III A. SAVATA PARALARIN KARILIKLI BAIMLILII
Savan mutlak kavramn m yoksa bundan ayrlan gerek biimlerinden birini
mi hedef aldmza gre, sonucu zerinde de deiik kavramlar ortaya
kacaktr.
Her eyin doal ve zorunlu nedenlerin sonucu olduu mutlak savata, olaylar
hzla birbirini izler ve etkiler, tabir caizse aralarnda "ntr" bir alan yoktur.
Savan znde mevcut eitli etkilemeler yznden*, birbirini izleyen
muharebeler dizisi arasndaki ballk yznden**, her zaferin mutlaka bir doruk
noktas bulunmas, bundan sonra bir kayplar ve yenilgiler dneminin balamas
yznden evet, btn bu nedenlerle savan ancak tek bir sonucu olabilir ki, o
da nihai sonutur. Bu sonuca ulalncaya kadar, henz hi bir ey karara
balanmam, hi bir ey kazanlmam, hi bir ey kaybedilmemitir. Burada u
noktay vurgulamamz gerekir: sonu, eseri tamamlar, onu "tetvic eder". Bu
anlaya gre, sava blnmez bir btndr, paralar (ksmi sonular) ancak
bu btnle ilikileri bakmndan bir deer tarlar. 1812'de Moskova'nn ve
Rusya'nn yarsnn igalinin Bonapart iin, ona zledii bar getirmedike, hi
bir deeri yoktu. Fakat bu onun sefer plannn sadece bir parasyd; bu plan
tamamlamak iin bir paraya daha gerek vard, o da Rus ordusunun imhasyd.
Bu sonucun dier baarlara eklendiini farz edecek olursak, bar Napolyon'un
avucunun iinde olurdu diyebiliriz hi deilse bu ilerde kesinliin sz konusu
olduu lde. Napolyon plannn bu ikinci ksmn uygulamak frsatn daha iin
banda kard iin, onu sonradan gerekletirmeye 2 muvaffak olamad ve
bylece plannn tm birinci ksm sadece boa gitmekle kalmayp ayrca
mahvna sebep oldu.
Ar bir u gibi grlebilecek olan bu grn, yani savata sonularn birbirine
ball grnn karsnda, baka bir ar ucu temsil eden bir gr yer alr:
buna gre, sava birbirinden bamsz tek tek sonulardan oluur, bir nceki bir
sonrakini etkilemez: tpk poker veya bakara gibi kumarlarda olduu gibi, her
"el" ayr ve kendi bana bir btndr. Dolaysyla, byle bir durumda her ey
ayr ayr sonularn toplamna baldr ve her iki tarafn "saylarn", baz
oyunlarda olduu gibi, bir "markz"le saymak mmkndr.
* Birinci Kitap, Blm I (Clausewitz'in notu).
** Birinci Kitap, Blm II (Clausewitz'in notu)
Birinci gr doruluunu eyann tabiatndan alyorsa, ikinci gr de tarih
dorular. ok pahalya mal olmadan kazanlabilecek saysz kk avantajlar
vardr. Savan ilkel unsuru deiiklie urad lde, bunlara daha sk
raslanr; ama nasl ki birinci gr hi bir savata tam olarak gereklememi
ise, ikinci grn de her bakmdan hakim olduu ve birincinin tamamen saf
d kald bir sava da grlmemitir.
Birinci gr benimseyecek olursak, her savaa daha balangcndan itibaren
bir btn olarak bakmak ve komutann daha ilk admn atarken btn yollarn
birletii son hedefi gz nnde bulundurmas gerektiini kabul etmek
zorunluluu doar.
kinci gr benimseyecek olursak, ikinci derecede nemli sonulara kendi
balarna yeterli birer ama olarak baklabilir ve iin sonu olaylarn akna
braklabilir.
Her iki grn de doru ve olumlu ynleri bulunduundan, teori ikisinden de
vazgeemez. Ancak ikisinden ayr ayr biimlerde yararlanr: yle ki, birincisi
olaylarn temelinde yatan esas fikri olutururken, ikincisi sadece koullarn
gerektirdii bir deiiklik olarak gz nne alnr.
Byk Frederik, 1742, 1744, 1757 ve 1758 yllarnda, Silezya'dan ve
Saksonya'dan Avusturya mparatorluuna doru yeni bir saldrya geerken,
bunun Silezya ile Saksonya'nn srekli olarak Prusya'ya katlmas sonucunu
douramayacan bildii halde, Avusturya mparatorluunu ykmak amacyla
deil de, daha mtevazi bir amala, yani zaman kazanmak ve glenmek iin bu
harekete girimi, bu ikincil amaca tm varln tehlikeye sokmadan
ulaabileceini hesaplamt.*
* Eer Byk Frederik Kollin savan kazanm ve iki feldmareali ile birlikte
asl Avusturya Ordusunu Prag'da esir alm olsayd, bu korkun bir darbe olur
ve belki de Frederik'i Avusturya monarisini ykmak ve dorudan doruya bar
kazanmak iin Viyana zerine yrmeye srklerdi. O zamana kadar benzeri
grlmemi olan byle bir baar (ki bunu gnmzde grdmz baarlarla
bile kyaslayabilir, hatta mcadele kk Fakat Prusya 1806'da, ya da Avusturya
1805 ve 1809'da, daha da lml bir ama gderek Franszlar Ren'in tesine
pskrtmek istemi olsalard, nce baar veya baarszlk halinde bu ilk adm
izleyecek ve bara yol aacak olan olaylar titizlikle incelemeden byle bir ie
girmezler, girerlerse aklszlk etmi olurlard. Byle bir durum muhakemesi, hem
kendi bakmlarndan zaferlerini tehlikesizce nereye kadar gtrebileceklerini
tayin etmek noktasndan, hem de kar tarafn zafer kousunu nasl ve nerede
durdurabileceklerini saptamak noktasndan son derece gerekli ve zorunlu idi.
Tarihi dikkatle inceleyecek olursak, iki durum arasndaki fark anlarz. XVIII.
yzylda Siliezya savalar dneminde, sava henz hkmetlerin iiydi, halk
sadece kr krne hizmet eden bir ara olarak kullanlrd; XIX. yzyln
banda ise halk her iki taraf iin de arln koymaya balamt. Byk
Frederik'in karsna kan komutanlar hkmete belirli bir i iin
grevlendirilmi kimselerdi, onun iin de balca zellikleri ihtiyatl ve tedbirli
davranmakt. Oysa, Avusturyallarla Prusyallarn hasm bir kelime ile sava
tanrsnn ta kendisiydi.*
Bu deiik koullarn doal olarak deiik dncelere yol amalar gerekmez
miydi? 1805, 1806 ve 1809 yllarnda byk bir felaketi sadece bir olanak deil,
byk bir olaslk iinde gstermeleri, ve dolaysyla sadece birka kaleyi ya da
bir eyalet parasn hedef alan plan ve tedbirlerden ok daha baka plan ve
tedbirlerin alnmasn gerekli klmalar beklenmez miydi bu dncelerin?
Oysa, Avusturya da, Prusya da politik havann frtnalara gebe olduunu
hissettikleri ve hzla silahlandklar halde, bu tedbirlerden hi birini almaya gerek
grlmedi. Bir anlamda bunun olanak d olduu sylenebilir, nk tarih bu
ilikileri henz tam olarak ortaya karmamt. 1805, 1866, 1809 seferleri ve
ondan sonraki lerdir ki, mutlak anlamdaki modern sava, btn o tahrip edici
enerjisi ile, daha kolay kavramamz mmkn klmlardr.
bir Davut (David) ile byk bir Clt (Goliath) arasnda cereyan ettiine gre,
onlardan daha da parlak ve esiz bir zafer sayabiliriz), muhtemelen bu bir tek
muharebenin kazanlmas sonucunda gerekleebilirdi. Fakat bu bizim yukarda
sylediklerimizi yalanlamaz, nk bu Kraln zaten batanberi gtt amala
ilgilidir. Dman ordusunun kuatlmas ve esir edilmesi hesaplanmasna imkan
olmayan bir olayd, ve Kral bunu, hi deilse Avusturyallarn bizzat kendi
hatalar yznden Prag'da dtklerl kt durum buna frsat verinceye kadar,
hi dnmemiti. (Clausewitz'in notu). * Napolyon (P.N.)
Teorinin istedii udur ki, her savan banda, o savan nitelii ve ana izgileri,
politik koullara ve politik ilikilere gre, hi deilse en yakn bir olaslk olarak
belirlensin. Savan nitelii, bu olasla gre, mutlak savaa ne kadar yaklarsa;
ne kadar ok muharip Devletlerin tmn kapsayp onlar girdaba srklerse;
olaylar o derece birbirine bal olur, fakat ayn zamanda sonunu dnmeden
ilk adm atmak da o derece tehlikeli olur.
B. SAVAIN AMACININ BYKL VE HARCANACAK ABALAR HAKKINDA
Dmana kar uygulayacamz zorlayc tedbirler, gerek kendimizin gerek onun
politik amalarnn boyutlar ile orantl olacaktr. Bu iki nicelik, nceden
bilindikleri lde, her iki tarafn abalarnn lsn tayin ederler; ancak
bunlar kesinlikle bilmek her zaman mmkn olmaz, bu da taraflarn deiik ve
farkl aralara bavurmalarna yol aan nedenlerin banda gelir.
Devletlerin durumu ve iinde bulunduklar koullar birbirine benzemez; bu da
ikinci bir neden olabilir.
Hkmetlerin irade gc, karakteri ve yetenekleri de ayn deildir, bu da nc
bir nedendir.
Bu unsur, dmandan beklenebilecek direnme gcnn hesabna belirsizlik
getirir. Dolaysyla saptamamz gereken hedef ve kullanmamz gereken aralar
bakmndan da tereddt iinde kalrz.
Savata yetersiz abalar sadece baarszla yol amakla kalmayp kesin bir
yenilgiye de sebep olabileceinden, iki taraf da karlkl olarak birbirini alt
etmeye almak zorundadr. Bu da karlkl bir eyleme yol aar.
Byle bir noktay saptamak mmkn olsayd, bu belki bizi abamz son
noktasna kadar harcamaya srkleyebilirdi. Ama bu takdirde politik isterlere
yeteri kadar nem vermemi olurduk, aralarla ama arasndaki iliki
kaybolurdu. ou kez de bu ar aba harcama eilimi artlarn kart arl
altnda ezilirdi.
Demek oluyor ki, bir sava gze alan taraf ortalama bir tutum iinde kalmal,
ancak politik amacn gerekletirmeye yetecek kadar gler kullanmal ve
savataki hedefini de buna gre saptamaldr. Bu ilkeyi uygulayabilmek iin de,
her hangi bir sonucun mutlak zorunluluunu kabul etmekten vazgemeli, uzak
ihtimalleri hesaplarnn dnda brakmaldr.
te akln faaliyeti bu noktada teorik bilimler, mantk ve matematik alann terk
edip geni anlamda bir sanat haline gelir: yani, saysz nesnelerin ve koullarn
iinden, igdsel bir yarg ile, en nemli ve en kesin olanlarn ayrmak yetenei.
Bu igdsel yarg, kukusuz, eyler ve ilikiler arasnda bir eit nsezi ile bir
kyaslama yapmak, ilerinde uzak ve nemsiz olanlar bir yana brakp yakn ve
nemli olanlar, salt bir mantki muhakeme ile yaplabileceinden daha abuk
bulup meydana karmaktr.
Sava iin seferber edilmesi gerekli aralarn miktarn saptamak iin, hem kendi
amzdan hem de dmann asndan savan politik amacna bakmak gerekir.
Kendi gcmz ve durumumuzu olduu kadar, dman Devletinin de gcn
ve durumunu gzden geirmemiz gerekir. Ayrca dman hkmetinin ve
halknn karakterini ve yeteneklerini gz nnde bulundurmak ve ayn
deerlendirmeyi kendi ynmzden de yapmak gerekir. Nihayet, dier
Devletlerin politik ilikilerini ve savan bu Devletler zerindeki etkisini hesaba
katmamz gerekir. Bu eitli koullarn ve eitli ilikilerinin saptanmasnn
kolay bir ey olmad, tersine ok kark ve zor bir i olduu meydandadr.
Ancak bir deha kvlcm doru olan bir bakta kefedebilir, yoksa akademik ve
metodolojik bir inceleme bu karmakark durumlarn hi bir zaman stesinden
gelemez.
Bu anlamda, Bonapart bunun Newton'u bile akna evirecek bir cebir
problemine benzediini sylemekte tamamen haklyd.
Koullarn boyutlar ve eitlilii ile alnacak isabetli tedbirler konusundaki
belirsizliin olumlu bir sonuca varmak ihtimalini son derece gletirdii bir
gerekse de, unutmamak gerekir ki, meselenin nemi durumun karmakln
ve zorluunu arttrmamakla birlikte onu zmenin meziyetini bytr. Sradan
insanlarda, tehlike ve sorumluluk akli melekelerin zgrln ve faaliyetini
arttrmaz, azaltr; yok eer bu faktrler muhakeme kabiliyetini glendirir, ona
kanat takarsa, o zaman karmzda olaanst zeki ve akll bir insan var
demektir.
O halde, ilk bata kabul etmemiz gereken ey, yaklamakta olan bir sava
zerinde, saptanmas gerekli ama ve kullanlacak aralar zerinde bir yargya
varabilmek iin, nce btn hal ve artlar eksiksiz olarak incelememizin
kanlmaz olduudur. Bunlarn arasnda o ana zg unsurlar da vardr. Gzden
uzak tutmamamz gereken ikinci nokta da, bu kararn, savata alnacak btn
kararlar gibi, salt objektif olamayaca, hkmdarlarn, Devlet adamlarnn ve
komutanlarn -bu sfatlar tek bir kii zerinde toplansn veya toplanmasn- akli
ve ahlaki yetenekleri tarafndan belirlenmesi gerektiidir.
Devletlerin zamana ve koullara gre iinde bulunduklar genel ilikilere bakacak
olursak, mesele daha genel bir nitelik kazanr ve soyut bir biimde incelenmeye
daha elverili bir hal alr. Bu noktada tarihe bir gz atmamza izin verilsin.
Yar-uygar Tatarlar, eski alarn Cumhuriyetleri, feodal senyrler ve Orta
alarn ticaretle uraan siteleri, XVIII. yzyln krallar, sava kendilerine zg
yntemlerle, ayr ayr biimlerde, farkl ara ve amalarla yrtmlerdir.
Tatar srleri yerleecek yeni yerler aramlardr. oluk ocuk ve kadnlar ile
millete yrye geerlerdi; bu itibarla sayca btn ordulardan daha
byktler ve amalar dman egemenlikleri altna almak ya da bulunduu
yerden skp atmakt. Eer yksek bir uygarlk dzeyi byle bir durumla
badaabilseydi, ksa zamanda nlerine kan her eyi ykmaktan geri
kalmazlard.
Roma dnda kalan eski a Cumhuriyetlerinin geni arazileri yoktu. Ordular
daha da kkt, nk halkn byk kitlesi bunlarn dnda kalyordu.
Saylar ok fazlayd, ve birbirlerine o kadar yakndlar ki, doann genel yasasna
gre ayr ayr kk paralarn daima girdikleri doal denge durumunda, byk
giriimleri ister istemez engellerle karlard; onun iin savalar ak araziyi
yakp ykmaktan, talan etmekten ve ilerisi iin kendilerine bir nfuz sahas
salamak zere tek tk ehirleri igal etmekten teye gitmezdi.
Bu konuda tek istisnay Roma tekil eder, o da tarihinin sonraki dnemlerinde.
Uzun sre Roma da ganimet ve mttefikler salamak amacyla komularna
kar kk etelerle geleneksel savalar srdrd. Sonra kurduu ittifaklar
sayesinde byd, geniledi ve yava yava btn komu lkeleri, onlar
dorudan doruya igal etmeden bir btn halinde birletirdi. Ancak bu ekilde
talya'nn tm gneyine yayldktan sonradr ki gerekten istilac bir Devlet
olarak gelimeye balad. Kartaca dt, spanya ve Galya fethedildi, Yunanistan
boyun edi, ve Roma hakimiyeti Msr'a ve Asya'ya yayld. Bu dnemde Roma'nn
askeri gc ok bykt, fakat askeri abalar ayn lde byk deildi.
Gleri zenginleri tarafndan destekleniyordu; artk ne eski Cumhuriyetlere ne
de kendi eski haline benziyordu. Yalnz kalmt.
skender'in savalar da, kendi tarzlarnda, zellii olan savalard. Mkemmel
tekilat ile temayz eden kk bir ordunun banda Asya Devletlerinin khne
yaplarn ykt. Yorulmak bilmez ve korkusuz abalaryla Asya ktasna
geniliine yayld ve Hindistan'a kadar girdi. Baka hi bir Cumhuriyet bu ii
baaramazd. Ancak bir anlamda kendi kendisinin paral askeri olan bir kral
bunu bu kadar abuk yapabilirdi.
Orta alarn byk ve kk krallklar savalarn feodal haklarna dayanarak
topladklar askerlerle srdrdler. Her ey ksa zamanda olup bitiyordu; bu ksa
sre iinde yaplamayan eylere imknsz gz ile baklyordu. Feodal gcn
kendisi de derebeyliin, vasallk sisteminin rgtlenmesine dayanyordu.
Birliini oluturan balar ksmen yasal bir ykmllk, ksmen gnll bir
szlemeydi; tm gerek bir konfederasyondu. Silahlar ve taktikler kuvvetin
hakkna, ferdi arpmalara dayanyor ve bu yzden byk birliklerin hareketine
uygun dmyordu. Gerekten, Devletin birlii hi bir dnemde bu kadar
zayflamam ve yurtta kii olarak bu kadar bamsz olmamt. Btn bunlar
o an savalarna byk bir zellik veriyordu. Savalar abucak olup bitiyor,
arazide ok az vakit kaybediliyor, sava dmana boyun edirmekten ok onu
cezalandrmak amacn gdyordu. Kk ve byk ba hayvanlar zaptediliyor,
atolar yaklyor ve hemen geri dnlyordu.
Byk ticaret kentleri ve kk Cumhuriyetler "condottleri" (cretli askerler)
kullanyorlard. Bu pahalya mal oluyor, dolaysyla ordularn askeri gc snrl
kalyordu. arpmalarn iddeti ve younluu bakmndan sonu daha da
olumsuzdu; paral askerler muharebe meydannda fazla bir enerji ve atlganlk
gsteremiyor, arpmalar genellikle bir gsteri olmaktan teye gidemiyordu. Bir
kelime ile, nefret ve dmanlk duygular Devletleri toptan seferber edemiyor, bir
ticaret ve kazan konusuna dnyordu. Sava tehlikeli bir i olmaktan kyor,
gerek niteliini yitiriyor, sava sanatnn ilkelerini uygulamaya imkan
kalmyordu.
Derebeylik sistemi, giderek gelirli bir toprak egemenliinde younlayordu.
Devleti birletiren balar geviyordu. Kiilerin hizmet ve faaliyetleri maddi
ykmllklere dnyor, para giderek bunlarn yerini alyor ve feodal askerlik
dzeni paral ordular biimini alyordu. "Condottieri"ler bu dnmn
halkalarn meydana getiriyor ve bylece bir sre iin en gl Devletlerin aletleri
oluyorlard. Fakat bu durum ok srmedi, belirli bir sre iin kiralanan asker
ok gemeden srekli paral asker haline geldi ve sonu olarak Devletlerin askeri
gc, Devlet hazinesinden beslenen muvazzaf bir ordu biimini ald.
Tabii ar ar bu aamaya ynelen gelimeler, trl askeri gcn eitli
kombinezonlarna yol at. IV. Henri zamannda, feodal kontenjanlarn,
condottieri'lerin ve srekli ordularn bir arada kullanldklarn grrz.
Condottieri'ler varlklarn Otuz Yl Savalar dnemine kadar dar srdrdler;
hatta XVIII. yzylda bile bunlarn ufak tefek kalntlarna raslamak
mmkndr.
Avrupa Devletlerinin bu eitli dnemlerdeki dier ilikileri de, askeri gleri gibi,
zellikler tayorlard. Genel olarak, Avrupa ktas bir takm kk Devletlere
ayrlm, bunlarn bir ksm i anlamazlklar iinde bocalayan, bir ksm merkezi
iktidarlar snrl ve belirsiz kk krallklardan oluuyorlard. Bu Devletlere
gerek birer politik birlik gzyle bakmaya imkan yoktu; bunlar daha ziyade
gevek balarla tutturulmu birer gler topluluu idi. Bu itibarla, bu Devletleri,
basit mantk kurallarna gre hareket eden bilinli varlklar olarak telakki etmeye
de imkan yoktu.
Orta alarn d politikasna ve savalarna bu adan bakmamz gerekir.
rnein, Roma Germen mparatorlarnn be yzyl boyunca srekli olarak
talya'ya yaptklar seferleri dnecek olursak, bunlardan hi birinin bu lkenin
temelli olarak igaline yol amadn, hatta buna ciddi olarak teebbs bile
edilmemi olduunu grrz. Bu durumu durmadan tekrarlanm bir hata
olarak, kkeni dnemin zelliine dayanan yanl bir gr olarak kabul etmek
kolaydr; ancak belki bunun, bugn bir lde anlayabildiimiz fakat hi bir
zaman onlarla bizzat karlaan insanlar kadar kolaylkla gzmzn nnde
canlandramayacamz bin bir nemli nedenden ileri geldiini kabul etmek akla
daha yakndr. Bu kaostan kan byk Devletler glenmek ve rgtlenmek iin
zamana muhta olduklar srece, btn glerini ve enerjilerini bu noktaya
toplamak zorundaydlar; d savalarnn says azd ve meydana gelenler de
henz politik birliini perinlememi bir Devletin damgasn tamaktayd.
lk savalar Fransa ile ngiltere arasnda balad, fakat Fransa'y o dnemde
gerek bir krallk saymaya imkan yoktur: dklklerden ve kontluklardan oluan
bir topluluktu. ngiltere'ye gelince, biraz daha fazla birlik grnm iinde
olmasna karn, o da hl feodal rgtlenmeye kar mcadele ediyor ve bir sr
i gailelerle urayordu.
XI. Louis zamannda, Fransa i birlie doru en byk admn att; VIII.
Charles'n saltanat srasnda, talya'da istilac bir g olarak grnmeye balad;
XIV. Louis dneminde ise, Devleti ve srekli ordusunu en yksek mkemmellik
dzeyine eritirmiti.
spanya, Katolik Ferdinand tarafndan tesadfi evlilik balar sayesinde
birletirildi; V. Carlos arlkent zamannda, birdenbire, spanya, Burgonya
topraklar, Almanya ve talya'nn birlemesinden doan byk spanyol
monarisi ortaya kt. Bu dev mparatorluk, birlik ve i politik kaynama
bakmndan olan eksiini para ile kapatyordu. Srekli ordusu ilk kez Fransa'nn
srekli ordusu ile arpt. arlken'in istifasndan sonra, spanyol devi, spanya
ve Avusturya olmak zere ikiye ayrld. Avusturya, Bohemya ve Macaristan'n
ilhakyla kuvvetlenince, Germen Konfederasyonunu kk bir tekne gibi
peinden srkleyen byk bir g olarak kt dnya sahnesine.
XVII. yzyln sonu, XIV. Louis'nin a, XVIII. yzyldaki biimiyle muvazzaf
askeri glerin doruunu temsil eden tarihi dnem saylmaldr. Bu askeri g
paraya ve gnll askerlere dayanyordu. Devletler artk tam bir birlik iinde
rgtlenmilerdi. Hkmetler de, tebaalarnn kiisel borlarn vergi haline
dntrerek btn glerini hazinelerinde toplamlard. Sosyal ilerlemelerin
hz ve srekli hkmet reformlar sayesinde, bu g eskisine oranla ok
bymt. Fransa birka yz bin kiilik muvazzaf ordusu ile sahneye kyor
ve teki Devletlerde ayn ekilde kendisini izliyorlard.
Devletlerin dier ilikileri de deimiti. Avrupa bir dzine kadar krallk ile bir iki
Cumhuriyete ayrlmt. Bundan byle artk bu Devletlerden ikisinin aralarnda
tek balarna savaabileceklerini, ve eskiden olduu gibi btn teki Devletlerin
iin iine karmayacaklarn tasavvur etmek mmknd. Politik ilikilerde
henz ok eitli kombinezonlara yer vard, ama bunlar zaman zaman, olaslk
derecelerine gre, gzden geirip kestirmek mmknd.
ilikiler hemen hemen her yerde monari biiminde karar klmt. mtiyazl
zmrelerin veya snflarn haklar ve nfuzlar giderek ortadan kalkm ve
Hkmet d ilikilerinde Devleti temsil eden bir btnlk kazanmt. Artk
elverili bir ara ve kendi bana buyruk bir irade sayesinde savan teorik
kavramna uygun bir biim alabilecei zaman gelmiti.
te bu dnemde yeni skender ortaya kt: Gustaf Adolf, XII. Charles ve
Byk Frederik. nn de amac, kk fakat son derece disiplinli ordular
sayesinde, kk Devletlerini byk krallklar haline getirmek ve karlarna
kan tm engelleri devirmekti. Eer sadece Asya Devletleri ile uramak zorunda
kalm olsalard, skender'e daha da ok benzeyeceklerdi. Her halkarda;
savatan bekledikleri eyler bakmndan kendilerini Bonapart'n ncleri
sayabiliriz.
Ne var ki, sava, g ve kararllk bakmndan bir yandan kazandklarn br
yandan kaybediyordu.
Ordular hazineden besleniyorlard, hkmdarlar ise hazineyi kendi keseleri
sayyor, hi deilse halka deil, hkmete ait bir kaynak olarak kabul
ediyorlard. teki Devletlerle ilikiler tek tk ticari konular dnda, genellikle
sadece Hazineyi veya hkmeti ilgilendiriyor, halk ilgilendirmiyordu, hi deilse
dncelerin eilimi her yerde bu dorultudayd. Dolaysyla hkmetler
kendilerini geni topraklarn sahipleri ve yneticileri sayyor, "kiraclarn"
karlarn gzetmeye lzum grmeden bu topraklar durmadan geniletmeye
bakyordu. Barbarlarn aknlar srasnda her ey olan, eski alarn
Cumhuriyetlerinde ve Orta alarda ise byk bir rol oynayan halk (tabii halk
deyiminden sadece yurttalk haklarna sahip olanlar anlarsak), XVIII. yzylda
artk bir hiti. Olsa olsa, erdemleri ve eksiklikleri nedeniyle halkn sava zerinde
dolayl bir etkisi bulunduu sylenebilirdi.
Bylece, hkmet halktan koptuu ve kendisini Devlet sayd lde, sava salt
bir hkmet ii olmaya balad. Hkmet, kasalarndaki paralar, ve kendi
lkesiyle komu lkelerden devirdii isiz gsz serserilerle sava
yrtyordu. Bu durumun sonucu olarak, hkmetin elindeki aralarn kesin
denilebilecek snrlar oluyor ve bunlar iki taraf iin de, hem kapsam hem sre
bakmndan, nceden saptamak olana bulunuyordu: bu da sava en korkulu
unsurundan, yani abalar son haddine vardrma eiliminden ve buna bal gizli
olaslklar dizisinden yoksun brakyordu.
Dmann mali olanaklar, hazinesinin durumu, itibar ve ordusunun
bykl aa yukar biliniyordu. Savan patlak verdii anda bu durumunda
kayda deer bir gelime beklenemezdi. Devlet dman gcnn snrlarn bildii
iin kendini mutlak bir yenilgiye kar bir lde emniyette hissediyor, ve bu
arada kendi gcnn de snrlarn bildii iin niyet ve amalarnda ly
karmyordu. Dman tarafndan gelebilecek bir arla kar korunmu
olduuna gre, kendisinin de arla kaymay gze almasna gerek yoktu. Bu
ynde bir zorunluluk sz konusu olmaynca, geriye cesaret ve ihtirasn itici gc
kalyordu. Fakat buna kar da Devletin politik ilikileri bir denge unsuru tekil
ediyordu. Ordularna bizzat kumanda eden krallar bile sava aracn ihtiyatla
kullanmak zorundaydlar. Ordu dalacak, zlecek olursa, yenisini bulmak
imkanszd ve ordunun dnda baka hi bir ey yoktu. Bu yzden btn
giriimlerde son derece temkinli davranmak gerekiyordu. Ancak kesin bir
stnlk kendiliinden ortaya kar gibi grnd zamand ki, krallar veya
kamuya kar gibi grnd zamandr ki, krallar veya komutanlar bu pahal
arac kullanmaya yanayorlard. Byle bir frsat yaratmak ise byk
komutanlara vergiydi. Fakat frsat kncaya kadar, her ey sanki bir boluk
iinde yzerdi; harekete gemek iin hi bir sebep yoktu; btn gler, yani
btn niyetler, olduklar yerde dururdu. Balangtaki saldrganlk niyetleri
tedbir ve ihtiyat iinde eriyip giderdi.
Bylece sava, gerek z bakmndan, zaman ile tesadfn ktlar kartrd
bir oyuna dnt. Fakat anlam bakmndan, biraz daha gerilimli bir
diplomasiden baka bir ey deildi; isterseniz buna, muharebe ve kuatmalarn
diplomatik notalarn yerini tuttuu biraz daha sert ve enerjik bir mzakere biimi
de diyebilirsiniz. En hrsl olanlarn bile amac, bar grmelerinde koz olarak
kullanabilecekleri birka kk avantaj kazanmaktan ileri gitmezdi.
Savan bu clz ve snrl biimi, yukarda sylediimiz gibi, dayand dar tabann
sonucuydu. Gustaf Adolf, XII. Charles ve Byk Frederik gibi sekin komutan ve
krallarn, kendileri kadar sekin ordularn banda, olaylarn genel dzeyinin ok
daha stne kamamlar ve ll sonularla yetinmek zorunda kalmlar ise,
bunun nedenini Avrupa'daki gler dengesinde aramak gerekir. Eskiden bir sr
kk Devletlerin iinden bir tanesinin birdenbire bymemesi iin, yaknlk,
temaslar, aile balar, ahsi dostluklar gibi dolaysz ve doal karlar sayesinde
elde edilen eyler, Devletlerin byd ve merkezlerinin birbirinden uzaklat
bugnk dnemde diplomasi sanatnn daha ince ve ustalkl bir ekilde
kullanlmasyla elde edilmektedir. Politik karlar, sempatiler ve antipatiler ince
bir sistem halinde gelimitir. Bunun sonucu olarak ortaya yle bir durum
kmtr ki, Avrupa'da bir top at iitilmeye grsn, btn hkmetler hemen
olup bitenlerle ilgilenmeye balarlar.
Bu itibarla, dnyaya gelecek yeni bir skender iyi bir klcn yansra ayrca
kuvvetli bir kaleme sahip olmak zorundadr; ve bu takdirde bile, fetihlerinde ok
ileri gidebilecei phelidir.
Fakat XIV. Louis, Avrupa'daki kuvvetler dengesini bozmaya alt, ve daha
XVII. yzyln sonlarnda kendisine kar beslenilen dmanlk duygularn
umursamayacak bir noktaya ulat halde, savalar tpk eski savalar gibiydi
ve kulland yntemlerin geleneksel yntemlerden hi bir fark yoktu; ordusu
kukusuz Avrupa'nn en byk ve en zengin hkmdarnn ordusu olduu
halde, nitelii bakmndan teki ordulardan tamamen farkszd.
Tatarlarda, eski Asya halklarnda ve hatta Orta alarda o kadar byk bir rol
oynayan yama ve talanlar artk zamann ruhuna uymuyordu. Bunlara hakl
olarak gereksiz bir barbarlk gzyle baklyor, misillemeler davet edebilecei ve
dmann hkmetinden ok halkna zarar verdii, bu itibarla uluslar uygarlk
yolunda yzyllarca geri brakmaktan baka hi bir ie yaramad ileri
srlyordu. Bu itibarla sava gittike daha geni lde, hem aralar hem de
amac bakmndan, salt orduya dayanmaya balad. Ordu, kaleleri ve
hazrlanm mstahkem mevkileri ile Devlet iinde Devlet oldu ve sava
unsurunu giderek bnyesinde eritti. Tm Avrupa bu gelime karsnda
seviniyor ve onu ilerleme ruhunun bir neticesi sayyordu. Bu yanl bir yargyd,
nk insan aklnn ilerlemesi hi bir zaman abes bir sonuca, rnein iki kere
ikinin be ettii sonucuna yol aamaz; fakat deiikliin halk iin yararl bir
etkisi oldu. Yalnz u da yadsnamaz ki, sava bu sayede daha geni lde bir
hkmet ii haline geldi ve halkn karlarndan daha da uzaklat. Saldrya
geen Devletin sava plan bu dnemde genellikle dman eyaletlerinden bir
kan igal etmekten ibaretti; savunmada kalan tarafn plan ise dmann
kalelerinden birini eline geirmek ya da kendi kalelerinden birinin dman eline
geirmesine engel olmakt. Ancak bu amalara ulamak iin muharebe
kanlmaz hale geldii zamand ki, muharebe istenir ve verilirdi. Kesin bir
zorunluluk olmadka., srf bir zafer kazanmak iin, an olsun diye muharebe
veren komutana fazla cretkar gzyle baklrd. Genellikle sefer bir kuatmadan
sonra, ya da, ok hareketli bir seferse, en ok iki kuatmadan sonra sona ererdi;
bundan sonra ordular k geirmek iin konaklarlar ve bu zorunlu saylrd.
Konaklama srasnda, taraflardan hi biri dierinin kt korunma tedbirlerinden
yararlanamaz, aralarndaki her trl iliki kesilirdi. K konaklamalar, belirli bir
sefer boyunca giriilebilecek harekta kesin bir snr izerlerdi.
Kar karya gelen kuvvetler eit olurlar, ya da saldran tarafn aka daha zayf
olduu meydana karsa, ne muharebe ne de kuatma olur, seferin tm harekt
belirli mevzilerin ve cephaneliklerin muhafazas ve lkenin baz blgelerinin
dzenli bir ekilde yama edilmesi etrafnda dnerdi.
Sava btn uluslarca bu tarzda yrtld, ve gcnn doal snrlar bu
kadar yakn ve ak olduu srece, kimse bunda bir fevkaladelik grmyordu.
Aksine, herkes durumdan memnun grnyor, ve XVIII. yzylda sava sanatna
ynelen eletiri, balangcn ve sonunu fazla nemsemeden daha ziyade
ayrntlar zerinde duruyordu. Bylece her eyde bir byklk, bir mkemmellik
grlyor ve feldmareal Daun bile -ki onun sayesinde Byk Frederik btn
teebbslerinde tam bir baar kazanm ve Marie-Therese amalarndan hi
birine ulaamam- hl byk bir komutan saylabiliyordu. Ancak ondan
sonradr ki, daha salam ve uzak grl bir yargya varmak mmkn olabilmi,
yani saduyu, sayca stn kuvvetlerle olumlu bir eylerin elde edilmesi
gerektiini, aksi takdirde, komutann yetenekleri ve gsterdii maharet ne olursa
olsun, savan kt ynetilmi saylmasnn zorunlu olduunu kabul etmiti.
Fransz htilli patlak verdii zaman durum bu merkezdeydi, Avusturya ve
Prusya sava diplomasisi sanatlarn denediler fakat bunun yetersiz olduu ok
gemeden anlald. Herkes btn umudunu, geleneksel grlere gre, ok
snrl bir askeri gce balarken, 1793'de kimsenin aklndan bile geirmedii
muazzam bir askeri kuvvet meydana kt. Sava birdenbire yeniden halka,
stelik hepsi de kendilerini Devletin yurttalar sayan 30 milyonluk bir halka
mal olmutu. Burada bu byk olayn ayrntlarna girmeden, imdilik bizi
ilgilendiren sonular zerinde duralm. Hkmetin veya ordunun yerine halkn
savaa katlmas ile tm bir ulus terazinin bir kefesine olanca arln koymu
oluyordu. Bundan byle, eldeki aralarn -harcanabilecek abalarn- artk belirli
bir snr yoktu; sava artk hi bir engel tanmayan sonsuz bir enerji ile
yrtlebilecek ve dolaysyla dman iin eskisinden ok daha tehlikeli
olabilecekti.
Eer Devrim Savalar btn bunlar olanca akl ile meydana kmadan olup
bittiyse; eer Devrimin komutanlar sonuna kadar gidip Avrupa monarilerini
yerle bir etmemilerse; Alman ordular zaman zaman baar ile direnmek ve zafer
selini durdurmak olanan bulabilmilerse; bunun asl nedenini Franszlarn
karsna ciddi engeller olarak kan teknik eksikliklerde aramak gerekir.
Bunlara nce sradan askerlerde, sonra generallerde, daha sonra da, Direktuar
zamannda, bizzat hkmette raslanmtr.
Bonapart'n eliyle btn bu eksiklikler giderildikten ve her ey tamamlandktan
sonra, tm ulusun gcne dayanan bu askeri kuvvet Avrupa zerine yle bir
yry yrd, nne kan btn engelleri ylesine ykp devirdi ve
kendinden o kadar emin savat ki, modas gemi, khne ordularla karlat
her yerde zafer avucunun iindeydi. Fakat tam zamannda bir tepki meydana
geldi. spanya'da sava kendiliinden bir halk savana dnt. Avusturya'da,
1809 ylnda, hkmet, yedekler ve Landwehr* sayesinde, olaanst abalar
harcad ve amacna ulamasna ramak kald. O zamana kadar bu Devletin
bylesine mcadele edebilecei kimsenin aklndan bile gememiti. Rusya da,
1812'de, spanya ve Avusturya'y rnek alarak lkesinin usuz bucaksz
geniliinin de yardmyla, uzun sre ihmal edilmi olan hazrlklarnn yine de
etkin olmasn salad. Sonu parlak oldu. Almanya'da, ilk ayaklanan Prusya
oldu, sava ulusal bir dava haline getirdi; Parasz, kredisiz, ve yar yarya azalm
bir nfusla, 1806'da kard ordudan iki kat daha kuvvetli bir orduyu sefere
soktu. Almanya' nn geri kalan ksm ok gemeden Prusya'nn rneini izledi ve
Avusturya da, 1809 ylndaki kadar enerjik bir biimde olmasa bile, allagelenin
stnde bir kuvvetle ileri atld. Bylece Almanya ve Rusya, 1813 ve 1814
yllarnda, bu iki seferde faal bir rol oynayanlar ve lenlerle birlikte, bir milyona
yakn askerle Fransa'nn karsna ktlar.
Bu artlar altnda savan ynetiminde harcanan enerji bambaka bir eydi; her
ne kadar henz Franszlarnki ayarnda olmamakla ve yer yer ekingenlik
belirtilerine raslanmakla birlikte, genel olarak seferler eski stilde deil, yeni stilde
yrtlm saylabilirdi. Sekiz ay iinde sava sahnesi Oder nehrinden Seine
nehrine kaymt. Marur Paris ilk kez ban emek zorunda kald; ve o
dehetengiz Napolyon zincire vurulmu, yerde srtst yatyordu.
Bylece sava, Napolyon zamanndan beri, nce bir taraf, sonra br taraf iin
tm milletin sava olunca, yepyeni bir nitelie brnd, yeni boyutlar kazand,
daha dorusu gerek niteliine, mutlak mkemmelliine kavutu. Kullanlan
aralarn artk grnr bir snr yoktu; eski snrlar hkmetlerin ve
tebaalarnn enerji ve cokunluu iinde kaybolmutu. Aralarn kapsam ve
mmkn sonularn geni alan bir yandan, ulusal duygular coturan tahrikler
br yandan, savan ynetimindeki dinamizmi alabildiine arttryordu. Artk
savan amac dman alt etmekti. Dman btn gcn yitirerek yere
yuvarlanmadka, durmak ya da savan karlkl hedefleri hakknda bir
anlamaya varmak imkansz saylyordu.
* Germen lkelerinde orta yal ve tecrbeli erleri kapsayan yedek kara ordusu.
Napolyon savalar srasnda Avusturya ve Prusya btn eyaletlerde muvazzaf
ordularn takviye edecek Landwehr birlikleri kurmulardr. (.n.)
Bylece tm geleneksel snrlamalardan kurtulmu olan savan ilkel iddeti
doal gcyle infilak ediyordu. Bunun nedeni halkn, imdiye kadar sadece
Devleti ilgilendirdii sanlan bu byk ie karmasyd; bu da ksmen Fransz
htillinin lkelerin iileri zerindeki etkisinden, ksmen de Franszlarn tm
uluslara kar takndklar tehdit edici tavrdan ileri geliyordu.
Bununla birlikte, gelecekte bunun hep byle olup olmayaca, yani bundan byle
Avrupa'da kacak btn savalarn Devletlerin tm glerini seferber edip
etmeyecei ve bu itibarla ancak halk yakndan ilgilendiren byk karlar sz
konusu olduu zaman patlak verip vermeyecei veya giderek hkmet ile halk
arasnda yeni bir kopma meydana gelip gelmeyecei konusunda kesin bir ey
sylemek mmkn deildir; esasen bizim de byle bir niyetimiz yoktur. Ancak
savata mmkn grlen eylerin bir lde sadece bilinaltmza yerlemi olan
snrlar bir kez yklp atldktan sonra, bu direkleri yeniden dikmenin zor
olduunu sylersek, sanrz herkes bize hak verecektir. lerde byk karlar sz
konusu olduunda, karlkl dmanln amzda tank olduumuz koullar
altnda patlak vereceini sylemek de her halde bir kehanet olamayacaktr.
Burada tarihi gzlemlerimize son veriyoruz, nk amacmz her ada savan
hangi ilkelere gre ynetildiini bir rpda belirtmek deil, sadece her an
kendine zg sava biimleri, snrlayc koullar ve n yarglar olduunu
gstermekti. Bylece her an kendine zg bir de sava teorisi bulunmas
doald: her ne kadar, ilk zamanlarda olduu gibi sonralar da, her yerde felsefi
ilkelere dayal bir teori kurma abalar ar basm ise de, her an kendine zg
bir teorisi olduu da yadsnamaz. Bu itibarla, her an olaylarn
deerlendirirken o an zelliklerini gznnde bulundurmak gerekir; eer her
an yetitirdii komutanlar anlamak ve doru olarak deerlendirmek
istiyorsak, an btn ayrntlarn kl krk yararak inceleyecek yerde, genel
izgilerine o an gr asndan bakmaya almalyz.
Ancak Devletlerin ve kullanlan askeri glerin zel ilikileri ile artlanm olan
sava ynetiminin her ada geerli olan daha genel bir yn, daha dorusu
tamamen genel bir yn vardr ki, ite bununla teori megul olur.
Son zamanlarn kapanmakta olan dneminde sava, zn oluturan mutlak
gce kavumutur; bu itibarla, evrensel olarak geerli ve zorunlu olan her eyi
bu dnemde bulabiliriz. Fakat gelecekteki savalarn bugn tamamen ortadan
kalkm olan engellerle yeniden karlamalar ne kadar olaslk d ise, bunlarn
sonsuza dek bugnk geni kapsaml karakterlerini muhafaza edecekleri de o
kadar zayf bir olaslktr. Bu nedenle, salt mutlak sava kavramna balanp
kalan bir teori, d etkenlerin savan zn deitirdii durumlarn tmn
sulam veya kapsam dnda brakm olacaktr. Oysa, teorinin amacnn bu
olmad aktr: teori sava ideal deil, gerek artlar iinde inceleyen bir bilim
olmaldr. Dolaysyla teori, olaylara aratrc, ayrdedici ve snflandrc bir
adan bakmakla birlikte, savaa yol aabilecek nedenlerin eitliliini hi bir
zaman gzden karmamal ve savan genel izgilerini ve ana unsurlarn, an
ve ann isterlerine yer verecek ekilde ortaya koymaldr.
Ayn ekilde, savaa girmeyi tasarlayan bir kimse, hedefini ve buna ulamak iin
kullanaca aralar saptarken, iinde bulunduu durumun zel ayrntlarn
mutlaka gznnde bulundurmaldr, nk savan hedefini ve aralarn
belirleyen bu koullardr. Ayn nedenle, an genel karakteri ile genel
koullarnn da etkisini unutmamak gerekir. Nihayet, sz konusu hedef ve
aralar, her zaman savan niteliinden karlmas gereken genel sonulara
baldrlar.
BLM IV SAVAIN AMACININ DAHA KESN OLARAK TANIMLANMASI:
DMANI BOZGUNA URATMAK

Kavram olarak savan amac her zaman iin dman yenmektir; bu temel fikir
btn incelemelerimizin hareket noktas olmutur.
Fakat dman yenmek nedir? Bu mutlaka dman lkelerinin tamamnn igali
demek deildir. Eer Almanlar 1792'de Paris'e varm olsalard, Devrimci
cepheye kar sava byk bir olaslkla hi deilse bir sre iin sona ermi
olacakt. Bunun iin daha nce ordularn yenmek bile art deildi, nk bu
ordular o dnemde henz tek balarna iktidar temsil etmiyorlard. te yandan,
Mttefikler 1814'te Paris'i alm olsalard bile, Bonapart henz kuvvetli bir
ordunun banda bulunduu srece, her eyi kazanm olmazlard; ancak
Bonapart'n ordusu byk lde zlm ve erimi olduundan, Paris'in
igali, 1814'te ve 1815'de, her eyi halletmiti. Eer Bonapart 1812'de,
Moskova'y almadan nce ve aldktan sonra, 120.000 kiilik Rus ordusunu
Kaluga yolu zerinde, 1805'de Avusturyallar ve 1806'da Prusyallar imha ettii
gibi imha edebilmi olsayd, Rus bakentinin ele geirmesi, lkenin byk bir
ksmnn henz igal edilmemi olmasna ramen, galip bir ihtimalle bara yol
am olurdu. 1805'de Austerlitz muharebesi kaderi tayin etmiti; dolaysyla,
daha nce Viyana'y ve Avusturya Devletlerinin te ikisini igal etmi olmas
Bonapart'n bar elde etmesi iin yeterli deildi. Fakat te yandan, Austerlitz
zaferinden sonra bile, Macaristan'n henz ayakta olmas barn imzalanmasn
nlemeye yeterli bir kar arlk deildi. Rus ordusunun imhas Rusya seferinin
gerekli olan son darbesiydi; ar Alexander'n elinde baka bir ordu yoktu, bu
itibarla bar zaferin zorunlu sonucu olacakt. 1805'de Rus ordusu Avusturya
ordusu ile birlikte Tuna zerinde bulunmu ve yenilgiyi paylam olsayd, o
zaman belki de Viyana'nn igaline gerek kalmaz ve bar Linz'de imzalanm
olurdu.
Bir lkenin batan baa igalinin yeterli olmad baka haller de vardr: rnein,
1807 ylnda Prusya'da, kesin sonu vermeyen Eylau muharebesinde Rusya'nn
yedek ordusuna indirilen darbe kaderi tayin etmeye kafi gelmemi ve ii bitirmek
iin Friedland zaferinin: kazanlmas gerekmiti: tpk bir buuk yl nce
Austerlitz'de olduu gibi.
Grlyor ki burada da sonucu tayin eden genel nedenler deildir; yerinde
bulunmayanlarn bilemeyecekleri zel nedenler ve kimsenin bahsetmedii
manevi nitelikte etkenler, hatta tarihin "anekdotlar" olan en ufak olaylar ve
raslantlar ok kez kesin sonular dourabilir. Teorinin bu konuda btn
syleyebilecei, en nemli eyin iki tarafn da iinde bulunduklar artlar
aklmzdan karmamak olduudur. Bunlarn incelenmesinden, bir eit arlk
merkezi, bir g ve hareket merkezi kendiliinden oluur ve artk her ey buna
bal olur, ite tm kuvvetlerimizi youn bir ekilde dmann bu arlk
merkezine yneltmemiz gerekir.
Kk olan her zaman byk olana, nemsiz olan nemli olana ve arzi olan asl
olana tabidir.
Byk skender'in arlk merkezi, Gustaf Adolf, XII. Charles ve Byk
Frederik'inkiler gibi, ordusunda idi, yle ki, bunlardan her hangi birinin sava
glerini imha etmekle kariyerlerini ksa bir sre iinde sona erdirmek mmkn
olurdu. anlamazlklar iinde alkalanan Devletlerde, bu arlk merkezi
genellikle bakenttedir; byk Devletlere bal kk Devletlerde arlk merkezi
genellikle mttefiklerinin ordularndadr; konfederasyonlarda kar birliindedir;
ulusal bir ayaklanmada, liderde ve kamuoyunundadr. te darbenin, yerine
gre, bu noktalara indirilmesi gerekir. Dman bunun sonucunda dengesini
kaybedecek olursa, ona dengesini yeniden bulmak frsatn vermemek lazmdr.
Darbeyi srarla, inatla ayn noktaya tekrar tekrar indirmek gerekir; baka bir
deyile, galip gelen taraf darbelerini daima dman kuvvetlerinin btnne
tevcih etmelidir, yoksa sadece bir parasna deil. Sayca stnlmz
sayesinde eyaletlerinden birini kolayca igal etmekle, bu nemsiz igali byk
sonulara tercih etmekle dman yere ykamayz: bunun iin dman gcnn
ekirdeini bularak onu hedef almamz, her eyi kazanmak iin her eyi
kaybetmeyi gze almamz gerekir.
Ancak harektmz ynelteceimiz dman gcnn merkez noktas nerede
olursa olsun, ordusunun esir ve imha edilmesi en emin ve btn durumlarda en
nemli balangtr.
Bu itibarla, deneylere ve bunlarn byk ounluundan kardmz derslere
bakarak, dmann yenilgisine yol aan koullar arasnda ilk planda yer
alanlarn unlar olduunu syleyebiliriz:
1 Ordusunu datmak (bir lde de olsa, etkin bir g tekil ettii takdirde).
2 Bakentini igal etmek (sadece Devletin merkezi olmakla kalmayp ayrca
siyasi kurulularn ve partilerin de merkezi ise).
3 Dmann kendisinden daha kuvvetli olduu takdirde balca mttefikine de
ldrc bir darbe indirmek.
imdiye kadar savata hep tek bir dmanla karlatmz varsaydk: genel
nitelikte dncelerle yetindiimiz srece bunda bir saknca yoktu. Ancak imdi
dmana boyun edirmek, onu boyunduruumuz altna alabilmek iin, arlk
merkezinde younlaan direncini krmak zorunda olduumuzu sylediimize
gre, bu varsaym bir kenara itmemiz ve birden ok dmanla ba etmek
durumunda bulunduumuz halleri gzden geirmemiz gerekmektedir.
ki veya ikiden ok Devlet nc bir Devlete kar anlatklar takdirde, bu
ittifak, politik adan, tek bir savatr. Fakat bu birliin de dereceleri vardr.
Mesele koalisyona dahil her Devletin savata bamsz bir kar ve onu
srdrmek iin bamsz bir gc olup olmadn kestirmektir. Eer yoksa, ve
ilerinden sadece bir tanesinin karlar ve gleri szkonusu olup dierleri
onlara dayanmakla yetiniyorlarsa, dmanlarn tmne tek bir dman gzyle
bakmak kolaylar ve bu takdirde harekt basitletirerek can alc tek bir darbe
ile iimizi bitirmeyi tasarlayabiliriz; u veya bu ekilde buna imkan bulabilirsek,
tam ve kesin bir baarya ulam oluruz.
O halde u ilkeyi saptayabiliriz: eer ilerinden birini yenilgiye uratmakla
dmanlarmzn hepsini saf d brakabiliyorsak, o birini yenmek savan amac
olmaldr, zira o dmana indireceimiz darbe tm savan ortak arlk
merkezine isabet etmi olur.
Byle bir eyin tasavvur edilemeyecei ve birden ok arlk merkezinin tek bir
arlk merkezine indirgenemeyecei haller ok nadirdir. Fakat buna imkan
bulunmad takdirde, savaa iki veya daha ok sayda ayr savalar gzyle
bakmaktan ve her biri iin ayr bir ama saptamaktan baka are yoktur. Bu
durumda, birden ok dmanmzn esas itibariyle bamsz olduklarn ve bir
araya gelmekle ezici bir stnlk saladklarn kabul etmek gerekeceinden,
genellikle dmann imha edilmesi sz konusu olmaz.
imdi u sorunun zerinde biraz daha uzun boylu duralm: Byle bir ama ne
zaman mmkn ve tavsiyeye ayandr?
Her eyden nce askeri glerimizin aadaki hususlar gerekletirmek iin
yeterli olmas gerekir:
1 Dman kuvvetlerine kar kesin bir zafer kazanmak;
2 Zaferden sonra, dman iin yeniden denge kurmann mmkn olamayaca
bir noktaya varncaya kadar harekt srdrebilmek iin gerekli kuvvet
harcamasn yapmak.
Bundan sonra, politik durumumuzun zerimize yeni dmanlar
saldrtmayacandan emin olmamz gerekir; nk byle bir saldr karsnda
hi beklemediimiz bir anda ilk dmanmzn peini brakmak zorunda
kalabiliriz.
1806'da, Fransa, bunu yapmakla Rusya'nn tm askeri gcn stne
ekmesine ramen, Prusya'y batan baa igal edebilmiti, nk o tarihte
Prusya'da Ruslarla baa kabilecek durumdayd.
Fransa 1808'de spanya'da ngiltere'ye kar ayn ekilde hareket edebilirdi, fakat
Avusturya'ya kar edemezdi. 1809'da spanya'daki durumu bir hayli sarslan
Fransa, eer Avusturya zerinde maddi ve manevi bakmdan byk bir
stnle sahip olmam olsayd, bu lkede de mcadeleyi brakmak zorunda
kalabilirdi.
Bu durumu dikkatte incelemek gerekir; yoksa ilk ikisinde kazandmz davay
sonuncusunda kaybedebilir ve masraflara mahkm edilebiliriz.
Ordularn gcn ve bunlarla neler yapabileceimizi deerlendirirken, durumu
dinamie benzetecek olursak, zaman bir g faktr olarak telkki edebilir ve
buna gre bu glerin tm ile bir ylda yapabileceklerimizi bu glerin yars ile
iki ylda yapabileceimizi dnebiliriz. Ancak askeri planlarn temelinde yatan
ve bazan aka bazan daha kapal ekilde ifade edilen bu fikir aslnda tamamen
yanl bir fikirdir.
Bir askeri harekt, dnyadaki btn faaliyetler gibi, belirli bir zaman gerektirir;
elbette Wilna'dan Moskova'ya yaya olarak sekiz gnde gidemeyiz. Ancak savata,
dinamikte olduu gibi, zaman ile kuvvet arasnda karlkl bir etkinin izlerine
raslamak mmkn deildir.
Savata iki tarafn da zamana ihtiyac vardr ve btn mesele uradadr: iki
taraftan hangisi, durumuna gre, zamandan daha ok ey, baz zel avantajlar
beklemektedir? Bu elbette -iki tarafn durumundaki baz zellikler dnda-
yenilen taraftr ve bunun nedeni kukusuz dinamik yasalara deil, psikolojik
yasalara dayanr. Haset, kskanlk, endie ve belki de gnl ycelii talihsizlerin
doal efaatlardr. Bir yandan kendisine dostlar bulurlar, te yandan
dmanlarnn koalisyonunu zayflatrlar ve kertirler. Bu itibarla, zaman
yenenden ok yenilenin iine yarar ve ona baz avantajlar salar. Kald ki, daha
nce de belirttiimiz gibi, kazandmz ilk zaferden lykyla yararlanmak iin
byk apta bir kuvvet harcamasna gerek vardr. Bu bir defada olup bitecek bir
ey deildir, byk apta bir ev idaresi gibi srekli bakm ister. Dman
eyaletlerinden birini igal etmemize yeten kuvvet her zaman bu yeni duruma
hakim olmamz iin yeterli olmayabilir; kaynaklarmz zerindeki bask giderek
artar ve sonunda tahamml edilmez bir hal alr. Bylece zaman faktr bal
bana bir deiiklik getirebilir.
Bonapart'n 1812'de Ruslarla Polonyallara ykledii vergi ve haralar,
durumunu muhafaza edebilmek iin Moskova'ya gndermesi gereken yz
binlerce insan tedarik edebilir miydi?
Ancak igal edilen eyaletler yeteri kadar nemli ise, lkenin igal edilmemi; olan
blgelerini beslemek ve ayakta tutmak iin hayati kaynaklara sahipse, bylece
dmann bana gelen felket bir kanser gibi kendi kendini yiyorsa, o zaman
belki galip tarafn daha ileri gitmemekte kazanc kaybndan fazla olabilir. Bu
durumda, dardan bir yardm gelmedii takdirde, zaman balanlm olan ii
tamamlayabilir, igal edilmemi olan blgeler belki de kendiliinden der.
Bylece zaman, kazanan taraf iin de bir g faktr olabilir, fakat bu ancak
yenilen tarafn bir kar darbesinin artk mmkn olmad, durumun lehine
deimesinin tasavvur edilemeyecei hallerde sz konusudur. Bu takdirde ise
galip gelen tarafn artk bu g faktrne ihtiyac yoktur, nk asl amacna
ulam, kriz tehlikesini atlatm, bir kelime ile dman buyruu altna almtr.
Bu muhakemeyi yrtmekteki amacmz, bir ftuhtn hi bir zaman ok erken
bitirilmi saylamayacan, onu zorunlu olandan daha uzun bir zaman srecine
yaymann ii kolaylatraca yerde zorlatracan aka gstermekti. Bu
savmz doru ise, unu da kabul etmemiz gerekir ki, eer her hangi bir istily
gerekletirecek kadar kuvvetli isek, onu bir hamlede, bir takm aamalardan
gemeden gerekletirecek kadar da kuvvetli olmamz lazmdr. Tabii
kuvvetlerimizi bir noktada toplamak ve zorunlu hazrlklar yapmak iin gerekli
ksa sreli molalar bunun dnda brakyoruz.
Sratle alnacak kararlar ve bir an nce sonuca ulama abalarn saldr sava
iin art sayan bu grmzle, sanrz ki, aralksz ve duraklamadan zafere
doru komak yerine, daha ihtiyatl ve daha emin sayd yava ve szde metodik
bir sistem uygulamaktan yana olan teorinin temelini tamamen rtm
oluyoruz. Bununla birlikte, bizi buraya kadar izlemi olanlarn gznde bile,
ortaya attmz iddia bir paradoks gibi grnebileceinden, ilk bakta khne bir
nyarg gibi kklemi ve kitaplarda binlerce kez tekrar edilmi bir fikre ters
dyor ve kar kyor izlenimini verebileceinden, bu iddiamza kar ileri
srlen kantlar daha yakndan incelemeyi gerekli gryoruz.
Kukusuz yakn bir hedefe ulamak uzak bir hedefe ulamaktan daha kolaydr;
ancak yaknda bulunan iimize yaramyorsa, bu demek deildir ki, abalarmza
ara vermek ve dura dura gitmekle yolun ikinci ksmn daha kolay katetmeyi
salayabiliriz. Ksa bir atlay uzun bir atlaytan daha kolaydr, fakat kimse bu
yzden geni bir hendekten atlamak iin nce orta yerine kadar atlamay
aklndan geirmez.
Szde metodik bir saldr sava kavramnn neye dayandn daha yakndan
aratracak olursak, u unsurlara raslarz:

1. Karlatmz dmana ait kalelerin zapt.

2. Gerekli ikmal malzemesinin tedariki ve ylmas.
3. Cephanelikler, kprler, mevziler, vb. gibi nemli noktalarn tahkimi.
4. Birliklerin kn, ve ara sra dinlenmek ve ihtiyalarn gidermek iin
konaklamalar.
5. Ertesi yl iin takviyeler beklemek.
yle sanlyor ki, eer btn bu amalar gerekletirmek iin saldr harekt
srasnda dzenli bir ekilde duraklayacak olursak, yeni bir harekt ss
kazanm ve kuvvetlerimizi tazelemi oluruz: sanki kendi Devletimiz ordumuzun
gerisinden gelirmi ve ordumuz her yeni sefere yeni ve taze bir gle balarm
gibi...
Btn bu vgye deer hedefler saldr savan daha rahat ve kolay koullar
altnda srdrmemizi salayabilirler, fakat sonucunu daha kesin bir teminat
altna almadklar gibi, ou kez bakomutannn mizacndan veya hkmetin
kararszlndan ileri gelen baz kar kuvvetleri saklamay amalayan
bahanelerden ibarettirler. Sonuncusundan balayarak bunlarn iyzn
meydana karmaya alalm.
1. Takviye beklemek: bu bizim kadar, hatta daha fazla dmann iine yarar.
stelik, bir Devlet iki yl iinde seferber edebilecei askeri kuvvetleri bir yl
iinde de seferber edebilir, nk bu kuvvetlerin ikinci yl iindeki art
tmne oranla son derece nemsizdir.
2. Bizimle beraber dman da dinlenir.
3. ehirlerin ve mevzilerin tahkimi ordunun ii deildir ve bu itibarla iini
geciktirmesi iin bir neden olamaz.
4. Bugnk ikmal sistemine gre, cephanelik ve malzeme depolarna birlikler
ordughta iken daha ok ihtiya vardr. Birlikler baar ile ilerledikleri
srece, sk sk dmana ait ikmal depolarn ele geirmek mmkndr, bu
da lke yoksulsa iimize yarar.
5. Dman kalelerinin igali saldrnn ertelenmesi saylamaz; aksine,
ilerlemenin hzlandn ve younlatn gsterir, dolaysyla grnrdeki
duraklama gerek anlamda bir duraklama ve kuvvet kullanm azaltan bir
faktr deildir. te yandan, dzenli bir kuatmann, bir ablukann ya da
her hangi bir kaleyi gzetlemenin gttmz ama bakmndan daha
byk bir yarar salayp salamayaca ancak durumun ve artlarn
zelliine gre karar verilebilecek olan bir konudur. Genel alarak yalnz u
kadar sylenebilir: bu soruya cevap vermeden nce, bir yandan basit bir
abluka ile yetinirken te yandan ilerlemeye devam etmekle ar bir riske
girip girmediimizi kestirmek ve ona gre karar vermek gerekir. Byle bir
 tehlike yoksa 1 ve kuvvetlerimizi yaymak iin yeteri kadar geni bir
alanmz varsa, dzenli kuatmay saldr harektnn sonuna ertelemek
daha uygun olur. Bylece, daha nemli bir eyi ihmal etmek pahasna,
zaptedileni vakit geirmeden emniyet altna almaya almak gibi yanl bir
fikrin tuzana dmemeye dikkat etmemiz gerekir.
lerlemeye devam etmekle imdiye kadar kazandklarmz kaybetmek tehlikesine
maruz kaldmz izlenimini kukusuz bsbtn bertaraf etmeye imkan yoktur.
Fakat bizim kanmz odur ki, dinlenme, duraklama ve aamal ilerleme fikri
saldr savann nitelii ile badaamaz, ve kanlmaz olduklar takdirde
bunlara bir aksilik gzyle, sonucu daha kesin deil tersine daha belirsiz klan
bir saknca gzyle bakmak gerekir. Ayrca, evrensel gerekler asndan, eer
zayflmz yznden veya baka bir nedenle duraklamak zorunda kalmsak,
hedefimize doru ikinci bir sray genellikle imkanszdr; yok eer byle bir
sray, bir ikinci teebbs mmkn ise, o zaman ara yerdeki duraklama
zorunlu deildi demektir; te yandan, eer hedefimiz daha balangtan beri
gcmz ayorsa, bu ona hi bir zaman ulaamayacaz demektir.
Bunun genel bir gerek gibi grndn sylerken, sadece zamann saldran
tarafa tek bana bir avantaj salayabilecei kansn bertaraf etmek istiyoruz.
Yoksa politik koullar yldan yla deiebileceinden, srf bu nedenle genel kurala
istisna tekil eden durumlar ortaya kabilir.
Belki genel bak amzdan vazgetiimiz ve sadece saldr savan
dndmz ileri srlecektir; fakat bu doru deildir. Kukusuz, dman
topyekn imha etmek isteyen, bunu dnebilen taraf, kolayca savunmaya
gemeye yanamayacaktr, nk savunmann yakn amac sadece elimizdekini
korumaktr. Ancak, olumlu (mspet) bir amac olmayan bir savunmann taktikte
olduu kadar stratejide de bir eliki olduunu ve bu itibarla her savunmann
eninde sonunda saldrya gemek iin frsat arayacan ve savunmann btn
avantajlarn tketir tketmez gcnn elverdii lde saldrya gemekten geri
1 kalmayacan srarla savunduumuza gre, kk veya byk apta her trl
savunmann gerek amacnn saldr olduunu, dolaysyla dmann imhasnn
savunmann da saldrnn da ortak amacn tekil ettiini sylemek zorundayz.
Nitekim, yle haller olabilir ki, dmann imhas gibi byk bir ama peinde
koan bir saldrgan bile savan banda nce savunma biimini kullanmay
tercih edebilir. ar Alexander belki de savaa girerken, sonunda grld gibi,
dmann yerle bir etmeyi dnmemiti. Fakat dnm olmasn bsbtn
olanak d saymamz iin de bir neden yoktur. Ve eer dnmse, Ruslarn
buna ramen savaa savunma ile balam olmalar son derece doal deil miydi?
BLM V SAVAIN AMACININ DAHA KESN OLARAK TANIMLANMASI SINIRLI AMA
Bundan nceki blmde, "dmann yenilgisi" deyiminden sava eyleminin
gerek mutlak amacn anladmz sylemitik.
imdi de, bu amaca ulamak iin gerekli artlarn yerine getirilmemi olmas
halinde ne yaplabileceini aratrmaya alacaz.
Bu artlar byk bir maddi veya manevi stnl, ya da byk bir teebbs
ruhunu, byk tehlikeleri gze almak eilimini nceden var sayar. Btn
bunlarn yokluunda, sava eyleminin ancak iki trl amac olabilir: ya dman
topraklarnn kk veya snrl bir ksmn igal etmek, ya da daha elverili bir
zaman kollayarak kendi topraklarmz dman saldrsna kar savunmak. 1
Savunma savanda bu ikinci duruma daha sk raslanr.
Belirli bir durumda bu iki amatan hangisinin daha uygun olduuna karar
vermek iin, ikincisinden sz ederken kullandmz deyimi hatrlamak yeter.
Daha elverili bir zaman kollamak, byle bir zamann geleceine inanmak iin
baz nedenlerin bulunduu anlamna gelir; bu bekleyi, yani savunma sava,
daima bu umuda dayanr. te yandan, iinde bulunduumuz andan
yararlanmay ngren saldr sava, gelecein bizim iin deil de, dman iin
daha iyi ihtimallere gebe olduu durumlarda bir emrivki olur.
Belki de en yaygn olan nc durum ise, iki tarafn da gelecekten belirli bir
ey beklemedii ve dolaysyla karar vermeye elverili bir ortamn bulunmad
hallerde ortaya kar. Bu durumda, ister istemez saldr savana srklenen,
politik bakmdan saldrgan olan, yani mspet bir ama gden taraftr; nk bu
amala silaha sarlmtr ve zorunlu bir neden olmadan kaybedilen her dakika
onun iin kaybedilmi saylr.
Burada saldr ya da savunma savandan yana karken taraftarlarn karlkl
gcn hi hesaba katmadk; oysa, bu tercihi taraflarn karlkl askeri g
ilikilerine dayandrmann daha doru olaca iddia edilebilir. Fakat biz tam
tersine, asl bu yolun bizi yanltacana inanyoruz. Muhakeme tarzmzn
basitliini ve mantk bakmndan doruluunu herkes kabul edecektir; fakat bir
de somut durumlarda bizi aksi ve abes bir sonuca gtrp gtrmediine
bakalm.
Farzedelim ki, kk bir Devlet kendisinden ok stn bir Devletle ihtilfa
dyor, fakat bu arada kendi durumunun her yl daha ktye gittiini gryor
veya bunu tahmin ediyor. Sava kanlmaz hale geldii takdirde, bu Devlet,
durumu henz ok kt olmad bir zamanda savaa girerek zamandan
yararlanmak istemeyecek midir? Demek ki bu Devlet saldrya geecektir, ancak
bunu saldrdan bizatihi bir yarar umduu iin deil -nk saldr tam tersine
kuvvet dengesizliini daha da arttracaktr- fakat ya en kt zaman gelip
atmadan kesin sonuca gitmek zorunda olduu ya da arada sonradan stne
yatabilecei birka avantaj salamak zorunda olduu iin yapacaktr. Bu teorinin
sama bir yan yoktur. Ama bu kk Devlet dmann kendisine
saldracandan yzde yz eminse, o zaman balangta bir stnlk
salayabilmek iin savunma biimine bavurabilir ve vurmaldr. Bu takdirde hi
deilse zaman kaybetmek korkusu yoktur.
te yandan, kk bir Devletin daha byk bir Devlete kar savaa girdiini ve
gelecein iki tarafn da karar zerinde hi bir etkisi bulunmadn farz edecek
olursak, yine, eer saldrya geen kk Devlet ise, hedefine doru ilerlemesi
gerekir.
Eer kendisinden daha gl bir dmana kar mspet bir ama saptamak
cretini gstermi ise, yine harekete gemesi, yani dmana saldrmas gerekir:
meer ki dman daha nce davranp buna gerek brakmam olsun! cra
srasnda politik kararn deitirmi olmadka -ki bu sk sk olur ve savaa
belirsiz bir nitelik kazandrr- beklemek sama olurdu.
Snrl amala ilgili incelemelerimiz bizi byle bir ama gden saldr sava ile
savunma savana getirmektedir. Bu iki hali ayr ayr blmlerde tartmak
istiyoruz; fakat imdi dikkatimizi baka bir noktaya yneltmemiz gerekiyor.
imdiye kadar, savan amacndaki deiiklikleri sadece znde bulunan
nedenlere baladk. Politik niyetin niteliini ancak olumlu (mspet) bir eye
ynelip ynelmediine gre hesaba kattk. Politik niyetin btn teki unsurlar
savaa tamamen yabanc eylerdir; ancak Birinci Kitabn kinci Blmnde
(Savan Amalar ve Aralar), politik amacn niteliinin, kendi isteklerimizin
veya dman isteklerinin kapsamnn ve politik ilikilerimizin tmnn aslnda
savan ynetimi zerinde kesin bir etkisi bulunduunu teslim etmitik; bu
itibarla, bundan sonraki blm zel olarak bu konuya ayrmamz gerekiyor.
BLM VI A. POLTK AMACIN ASKER AMA ZERNDE ETKS
Baka bir Devletin davasna sahip kan bir Devletin ona kendi davas gibi drt
elle sarld grlmemitir. Orta gte bir yedekler ordusunu yardma gnderir;
harekt baar ile sonulanmad takdirde, ie bitmi gzyle bakar ve en az
zararla iin iinden syrlmaya alr.
Avrupa politikasnda geerli olan genel bir kurala gre, Devletler bir saldr veya
savunma ittifak ile birbirlerine karlkl askeri yardm vaat ederler. Fakat hi
bir Devlet bir baka Devletin karlarn ve kavgalarn yrekten benimseyip
onlara etkin bir biimde katlmaz; sadece nceden kararlatrlm, genellikle
kk bir askeri kontenjanla kendisini desteklemeye sz verir, bu arada savan
amac ile veya dmann aba ve faaliyetlerinin kapsam ile ilgilenmez. Bu tr
bir ittifak anlamasnn erevesi iinde, mttefiklerden hi biri kendisini, bir
sava iln ile balamas ve bir bar anlamasnn imzalanmasyla bitmesi
gereken gerek bir savaa girmekle ykml saymaz. Ne var ki, bu bile aka
saptanm kesin bir kural olmayp yerine ve zamana gre deiik uygulamalar
gsterir.
Vaat edilen on, yirmi, ya da otuz bin kiilik kontenjan tamamen savaa angaje
olmu olan Devletin emrine verilmi ve bu Devletin onu bildii ve istedii gibi
kullanabilmesi salanm olsayd, durumun bir lde tutarl olduunu
syleyebilir ve sava teorisi bakmndan byk bir zorlukla karlamazdk;
nk bu takdirde verilen kontenjana kiralanm bir ordu gzyle bakabilirdik.
Fakat allagelen uygulama bambakadr. Genellikle, yardmc kuvvetin
bamsz, daha dorusu sadece kendi hkmetinden emir alan bir komutan
vardr; bu hkmet de gnlsz amacna en uygun den askeri hedefi saptayp
komutanna tebli eder.
Fakat iki Devlet nc bir Devlete kar gerekten savaa girseler bile, ikisi
ortak dmann imha edilmesi veya kimin tarafndan imha edilecei konusunda
ayn eyi dnmezler. Mesele ou kez bir ticari alveri gibi halledilir. Her iki
taraf teebbse 30.000 veya 40.000 asker tutarnda bir hisse ile katlr, bunun
miktarn maruz kald tehlikeye veya umduu avantajlara gre saptar ve
yatrmndan fazlasn kaybetmeye istekli deilmi gibi hareket eder.
Bu tutum sadece bir Devletin kendisini pek o kadar ilgilendirmeyen bir dava iin
baka bir Devletin yardmna geldii zaman bavurulan tutum deildir: her iki
tarafn nemli ve ortak bir kar sz konusu olduu hallerde bile, diplomatik bir
destek olmadan hi bir ey yaplamaz, ve aralarnda ittifak antlamas imza etmi
olan taraflar genellikle belirli kk bir kontenjan tedarik etmekle yetinirler ve
kuvvetlerinin geri kalan ksmn kendi politikalarnn gerektirecei zel amalar
iin kullanmak konusunda anlarlar.
ttifaklar sonucu girilen savalara ilikin bu gr aa yukar her yerde
geerliydi ve ancak son zamanlarda yerini daha doal gr ve yntemlere
brakmak zorunda kald: nk bir yandan tehlikenin bykl insanlar
Bonapart'a kar birletirdi ve te yandan snrsz bir g Bonapart'n emrinde
mttefikleri buna zorlad. Bu anormal bir eydi, nk sava ve bar tabiatlar
gerei derecelendirme kabul etmeyen kavramlardr. Bununla birlikte, akln
grmezlikten gelebilecei diplomatik bir gelenekten ibaret deildi, insan
tabiatnn zayflna ve doal snrllna kk salm bir tutumdu.
Son olarak, mttefiksiz yrtlen savalarda bile, savan politik nedeninin
ynetilme biimi zerinde byk bir etkisi vardr.
Dmandan ancak kk apta bir fedakrlk beklediimiz takdirde, savatan
kk bir karlk beklemekle yetinebilir ve buna da lml abalarla ulamay
umabiliriz. Dman da aa yukar ayn muhakemeyi yrtr. Ancak iki
taraftan biri hesabnda yanldn anlar, ve nce sand gibi dmandan biraz
daha stn olmak yerine aksine ondan biraz daha zayf olduunun farkna
varrsa, byk askeri abalar harcamak iin gerekli para ve dier aralar kadar
yeterli bir moral gcn ve hrsn da ou zaman eksik olduunu grecektir. Bu
durumda, amiyane tabiriyle, "elinden geleni" yapacak, bu umudunu destekleyen
hi bir neden bulunmad halde gelecein daha iyi eyler getireceini umacak ve
bu arada sava, hastalkl bir beden gibi, srklene srklene ilerleyecektir.
Bylece savan karlkl eylemi, rekabet, iddet ve acmaszl, itici glerdeki
zayfln durgunluu iinde kaybolur ve iki taraf bir eit gvenlik iinde ok
snrl alanlarda hareket etmekle yetinirler.
Politik amacn sava zerindeki bu etkisine izin verdiimiz takdirde -ki baka
are yoktur- artk buna bir snr izilemez ve sava artk sadece dman tehdide
ve grmelere ynelir.
Sava teorisi, felsefi bir inceleme ise ve yle kalacaksa, onu bu fiili durumla
badatrmak ok zor olacaktr. nk sava kavramnn btn zorunlu
unsurlar adeta uup gitmi ve teorinin dayanacak bir destei kalmam
olacaktr. Fakat doal zm yolu ok gemeden ortaya kacaktr. Yumuatc
bir ilke sava eylemi zerindeki etkisini pekitirdike, daha dorusu itici g
azaldka ve eylem pasif bir direnmeye doru kaydka, klavuz ilkelere daha az
ihtiyac olacaktr. O zaman btn askerlik sanat salt ihtiyatkrla dnecek,
balca amac istikrarsz dengenin birdenbire aleyhimize dnmesini ve
yarsavan gerek bir savaa dnmesini nlemek olacaktr.
B. SAVA POLTKANIN BR ARACIDIR
Savan nitelii ile insanlarn bireysel veya sosyal dier karlar arasndaki
elikiyi incelemek iin imdiye kadar sorunun btn ynlerine eilmeye ve bu
eliki unsurlarndan hi birini ihmal etmemeye altk; ancak bu eliki bizzat
insan tabiatna dayandndan, onu hi bir felsefe zemez. imdi bu elikilerin
pratik hayatta birbirlerini ksmen ntralize etmek suretiyle nasl bir birlik iinde
massedildiklerini (sourulduklarn) grelim. Eer bu elikiyi aka ortaya
koymak ve eitli unsurlarn ayr ayr incelemek zorunluluuna inanmam
olsaydk, bu birlii ta batan tanmlardk. Bu birlik u kavramda yatar: sava
politik ilikilerin sadece bir parasdr ve dolaysyla bamsz bir nesne deildir.
Bilindii gibi, sava ancak hkmetler ve milletler arasndaki politik ilikilerden
kabilir; fakat genellikle savala birlikte bu ilikilerin kesildii ve sadece kendi
yasalarna tbi tamamen farkl bir durumun ortaya kt sanlr.
Biz aksini savunuyoruz: sava politik ilikilerin baka aralarn destei ile
srdrlmesinden baka bir ey deildir. Baka aralar diyoruz, nk u
noktay da bu arada belirtmek istiyoruz ki, sava kendi bana bu ilikilere son
vermez, onlar temelden deitirmez, baka bir ey haline dntrmez; bu
ilikiler, kullandklar aralar ne olursa olsun, znde ayn kalrlar, varlklarn
srdrrler; ve sava olaylarnn bu politik ilikilere bal kalan ana izgileri,
sava boyunca bara kadar devam eden politikann ana izgilerinden baka bir
ey deildir.
Baka trls tasavvur edilebilir mi? Milletler ve hkmetler arasndaki politik
ilikiler ne zaman diplomatik notalarn teatisiyle sona ermitir? Sava politik
dnceleri sylemenin ve kaleme almann bir baka biimi olmaktan baka
nedir? Belki savan kendine zg dilbilgisi kurallar vardr, fakat kendine zg
bir mant yoktur.
Bu bakmdan sava hi bir zaman politik ilikilerden ayramayz, ve
aratrmalarmzn her hangi bir noktasnda byle bir kopukluk meydana gelecek
olsa, eitli ilikilerin tm balar da bir lde kopmu olur ve ortaya anlamsz,
amasz bir ey kard.
Sava savatan baka bir ey olmasayd, yani dmanlk duygularnn
alabildiine boalmasndan baka bir anlam tamasayd bile, yine bu gr
benimsemek gerekirdi; nk savan dayand ve esasn tekil eden btn
unsurlar -kendi gcmz, dmann gc, her iki tarafn mttefikleri, ulusal
karakterler, hkmet sistemleri, vb.-kitabmzn ilk blmnde saydmz
btn bu unsurlar politik niteliktedir ve politik koullara ve ilikilere onlardan
ayrlmalarna imkan brakmayacak derecede sk balarla baldrlar. Fakat
gerek savan mutlak kavramnn gerektirdii kadar tutarl, zlemlerinde arya
giden bir aba olmadn, aslnda kendi kendisi ile eliki halinde karma ve
melez bir ey olduunu dnecek olursak, bu grn doruluu daha da
belirgin hale gelir. Bu nitelii ile sava hi bir zaman kendi z yasalarna tabi
olamaz, baka bir btnn bir paras olmaktan kurtulamaz: bu btn ise
politikadr.
Savaa bavurmakla, politika savan niteliinden kan btn o kat mantki
sonular bir kenara iter; son olanaklarla uraacak yerde yakn olaslklarn
snrlar iinde kalr. Kukusuz byle bir savata ansn ve belirsizliin pay
byk olur ve sava bir eit kumara dnr; fakat btn hkmetler kendi
yetenek ve uzak grllklerinin rakiplerinden stn olduuna gvenirler ve
bu sayede kumar kendilerinin kazanacana inanrlar.
Politika bylece sava denilen o ejderhay basit bir ara haline evirir; tek bir
darbe indirmek iin insann iki eliyle birden ve btn gcyle kaldrmas gereken
o korkun sava klcn, hafif ve kullanl bir eskrim epesine, hatta ok kez bir
flreye dntrr, kh sahici kh artmaca vurular yapar, kh rakibinin
vurularn savuturur.
Bylece, bunu bir zm yolu olarak kabul edersek, yaradl gerei ekingen ve
korkak olan insann savata karlat elikileri zm oluruz.
Sava politikann bir paras olduuna gre, doal olarak ister istemez onun
karakterini alacaktr. Politika byk ve gl bir politika ise, sava da yle
olacak ve belki de doruuna ulaarak mutlak biimini alacaktr.
Konuya bu adan baktmzda, savan mutlak biimini gzden uzak
tutmamza gerek kalmaz; onu sadece srekli olarak arka planda tutmamz yeter.
Ancak bu gr sayesindedir ki, sava birliine kavuur, ancak bu gr
sayesinde btn savalar tek ve ayn tr olaylar olarak grebiliriz; ancak bu
gr sayesinde yarglarmz gerek ve salam bir temele oturtabilir ve buna gre
geni kapsaml ve byk apta planlar hazrlayp kararlatrabiliriz.
Politik unsurun savan ayrntlarna kadar nfuz etmedii dorudur. Nbetiler
dikerken veya devriye kollar karrken politik amalar gtmeyiz. Fakat bir
savan, bir seferin ve hatta ou kez bir muharebenin genel plan zerinde
politik amacn etkisi kesindir.
Bu nedenledir ki, grmz iin banda saptamakta acele etmedik.
Ayrntlarla uratmz srece, bunun bize bir yardm olmazd, hatta bir lde
dikkatimizi databilirdi; fakat imdi sra sava veya sefer plannn
hazrlanmasna gelince, grmz arlk kazanmakta, hatta onu benimsemek
kanlmaz hale gelmektedir.
Genel olarak hayatta en nemli ey, olaylara hangi adan baklmas ve deer
biilmesi gerektiini tam olarak bilmek ve ona gre hareket etmektir. nk bin
bir eit olaylar bir btn halinde grmek ve kavramak ancak onlara tek bir
gr asndan bakmakla mmkndr ve tutarszlktan ancak bu sayede
kurtulabiliriz.
Dolaysyla bir sava plan hazrlarken olaylara iki veya gr asndan -
rnein, askerin, yneticinin, politikacnn gr asndan- bakmak mmkn
olmadna gre, mesele politikann mutlaka en nemli unsur olup olmadn ve
tekilerine ar basp basmadn saptamaktadr.
Politikann, i ynetimin, hatta tm insanln ve felsefi dncenin tasavvur
edebilecei baka her eyin karlarn kendisinde birletirip badatrd kabul
edilir; nk politika aslnda btn bu karlarn baka Devletlere kar bir
temsilcisidir. Evet, politika kimi zaman yanl bir yn izleyebilir, kiisel
ihtiraslara, zel karlara ve yneticilerin gururuna hizmet edebilir, ama bu bizi
imdilik ilgilendirmez, nk sava sanat hi bir zaman politikann akl hocas
olamaz ve burada politikaya ancak tm toplumun ortak karlarnn temsilcisi
gzyle bakabiliriz.
Dolaysyla halledilmesi gereken tek sorun udur: bir savan planlarn
hazrlarken, politik bak as salt askeri bak asnn nnde (byle bir bak
as tasavvur edilebilirse) silinmeli, yani tamamen ortadan kalkmal veya askeri
gr asna tbi mi olmaldr, yoksa politik gr as m askeri gr asna
hakim olmaldr?
Politik gr asnn savan bandan beri tamamen silinmesini ancak lm ve
kalm savalarnda, salt dmanlk halinde tasavvur etmek mmkndr.
Gerekte ise, savalar, daha nce de belirttiimiz gibi, bizzat politikann
tezahrleridir. Politik noktai nazarn askerlik isterlerine bamll saduyuya
aykr olurdu, nk sava iln etmi olan politikadr. Politika beyindir, sava
sadece bir alettir; yoksa tersi deil. Askeri gr asn politik gr asna tbi
klmak bu itibarla yaplabilecek tek eydir.
Bu Kitabn nc blmnde sylediklerimizi hatrlayarak gerek savan ne
olduunu dnrsek, yani her savan her eyden nce politik verilerin ve
koullarn sonucu olan karakterinin olaslna ve hakim niteliklerine gre
kavranmas gerektiini gz nne alrsak, ayrca savan ou zaman -hatta
gnmzde hemen hemen her zaman diyebiliriz- ayrlmas mmkn olmayan
organik bir btn olduunu, dolaysyla ayr ayr faaliyetlerinin bu btn iinde
eridiini ve varlklarn bu btne borlu olduunu unutmazsak, o zaman sava
ynetiminin ana izgilerini belirleyen en st dzeydeki gr asnn politikadan
baka bir ey olamayaca ak ve elle tutulur bir biimde ortaya kar.
Planlar bu politik gr asndan bir kalptan kar gibi kar. Onlar anlamak
ve deerlendirmek ok kolay ve akla yakn olur; onlara inancmz ve gvencimiz
artar, saiklerimiz daha tatmin edici olur ve tarih daha iyi anlalr.
Her halkrda, olaylara bu gr asndan baktmzda, artk askeri ve politik
karlar arasnda her hangi bir eliki sz konusu deildir, ve olduu zaman bile
bunu sadece bir bilgi eksikliine balayabiliriz. Politika savatan veremeyecei
bir eyi isterse, kendi ncllerine aykr hareket etmi olur: politika kullanaca
aralar bilmek durumundadr, dolaysyla ancak doal ve zorunlu olan aralar
kullanabilir. Fakat politika askeri olaylarn akn doru olarak deerlendirirse,
savan nihai amacna en uygun olaylarn ve ynetimin ne olduunu tayin etmek
kendisine der.
Bir kelime ile, sava sanat en yksek dzeyde politikaya dnr; notalar
yazacak yerde muharebeler veren bir politikaya...
Bu gre gre, byk bir askeri olay veya bu olayn plan hakknda salt askeri
gr asndan hkm vermek yanl ve hatta zararldr; aslnda, hkmetlerin
sk sk yapageldikleri gibi, bir sava plan hakknda profesyonel askerlere
danarak salt askeri grlerini almak abesle itigal etmektir. Fakat
kuramclara katlarak eldeki tm sava aralarnn komutanlara verilmesini ve
buna gre srf askeri bir sava veya sefer plan yapmalarn istemek daha da
sama bir eydir. Genel olarak deneylerimiz bize gstermitir ki, bugnk sava
sisteminin ok eitli dallarna ve bilimsel karakterine ramen, savan ana
hatlar her zaman hkmet tarafndan, yani, teknik bir dil kullanmak gerekirse,
askeri deil salt politik bir organizma tarafndan saptanmtr.
Bu son derece doaldr. Sava iin gerekli belli bal planlardan hi birini politik
durumu iyice bilmeden hazrlamaya imkan yoktur; eer insanlar buna ramen
politikann savan ynetimi zerindeki zararl etkilerinden sz edip
duruyorlarsa, aslnda sylemek istediklerinden ok baka bir ey
sylemektedirler. Sulanmas gereken bu etki deil, sz konusu politikann
kendisidir. Politika doru yani amacna uygun ise, sava zerinde ancak olumlu
bir etkisi olabilir; yok eer bu etki amaca cevap vermiyorsa, kabahat saptanan
yanl politikadadr.
Politika ancak baz askeri tedbir ve aralardan mmkn olmayan neticeler,
niteliklerine ters den neticeler bekledii takdirde, izdii yanl yolla sava
zerinde zararl bir etki meydana getirir. Nasl ki, bir dili iyi konuamayan bir
kimse ok kez sylemek istediinden baka bir ey sylerse, politika da sk sk
asl niyetlerine uymayan emirler vermektedir.
Bu saylamayacak kadar ok kez meydana gelmitir. Bu da gsterir ki askeri
sorunlardan bir lde anlamak baarl bir politika yrtmenin artlarndan
biridir. Yani askerlik ile politika birbirinden ayrlamaz.
Fakat daha ileri gitmeden okuyucumuzu yanl bir yoruma kar uyarmak
isteriz. Dosyalarn altnda bunalm bir Sava Bakannn, bilgili bir mhendisin,
hatta kta hizmeti grm tecrbeli bir askerin, hkmdarn hkmet ilerini
bizzat idare etmedii bir lkede mutlaka en iyi Dileri Bakan olacan
sylemek istemiyoruz ve byle bir ey aklmzdan bile gememektedir; dier bir
deyile, askerlik konularndan iyi anlamann bir Dileri Bakannn balca
nitelii olmas gerektiini iddia etmiyoruz; kuvvetli bir karakter, salam bir kafa
yaps, yksek bir zek bundan ok nce gelir; sava hakknda gerekli bilgileri
nasl olsa u veya bu ekilde edinebilir. Fransa, askeri ve politik alanda hi bir
zaman Bellelsle kardeleri ve Choiseul Dk tarafndan olduu kadar kt idare
edilmemiti; oysa de iyi askerlerdi.
Politika kendini mevcut sava aralarna uydurmak ve sava tamamen politik
amalara uygun hareket etmek zorunda olduklarna gre, Devlet adam ve asker
ayn ahsta birlemedii takdirde yaplacak tek ey vardr: bakomutan kabine
yesi yapmak ve nemli kararlara katlmasn salamak. Ancak bu sadece
kabinenin, yani hkmetin sava sahnesinin yaknnda bulunmas halinde
mmkndr; yoksa meseleler zaman kaybedilmeden halledilemez.
Avusturya mparatoru 1809'da bunu yapmtr; mttefik hkmdarlar 1813,
1814 ve 1815'de bunu yapmlardr ve hepsi de olumlu sonular almlardr.
Hkmete katlan bakomutann dndaki askerlerin hkmeti etkilemeleri son
derece tehlikelidir; bu artlar altnda harektn olumlu ynde gelimesine ok
seyrek raslanr. rnein, Fransa'da, 1793, 1794 ve 1795 yllarnda, Carnot
Paris'te oturduu yerden sava ynetmeye kalkmsa da, bu asla rnek
alnacak bir yntem deildir, nk terre bavurmak ancak devrimci bir
hkmetin harcdr.
imdi tarihten alacamz bir ka rnekle bu bahse son verelim.
Geen yzyln son on yl iinde, Avrupa'da sava sanatn altst eden
deiiklikler olmu, en iyi ordularn sava yntemlerinden ounun etkisiz
kald grlm ve askeri baarlar o zamana kadar grlmemi boyutlar
kazanmtr; bu dnemde btn yanl hesaplarn sava sanatna mal edilmesi
lazm geldii kesinlikle anlalmtr. Alkanlk gerei dar bir sava anlay
erevesinin iinde hapsedilmi olan Avrupa, bu ereveyi aan fakat buna
ramen eyann tabiatna uygun olanaklar karsnda arp kalmtr.
En geni gre sahip olan gzlemciler bu durumu politikann yzyllardan beri
sava sanat zerindeki etkisine ve bunun byk sakncalarna atfettiler; bu
yzden savan sava olmaktan ktn, yozlatn ileri srdler. Olaylar
bakmndan haklar vard, fakat bunu arzi nedenlere balamakta ve
nlenebileceini sanmakta hakszdlar.
Bakalar ise btn bunlarn Avusturya, Prusya, ngiltere, vb. gibi Devletlerin
izledikleri zel politikalarn gerici etkisine balanabileceini sandlar.
Fakat acaba insanlar akna uratan aslnda savan ynetimindeki deiiklik
miydi, yoksa politik bir etken mi? Yani: Aksilikler politikann sava zerindeki
etkisinden mi, yoksa hatal bir politikadan m ileri geliyordu?
Fransz htillinin d lkelerdeki byk yanklar elbette Franszlarn sava
ynetimi ile ilgili olarak bulduklar yeni yntem ve kavramlardan ok, Devletteki
ve sivil idaredeki deiikliklerden, hkmetin niteliinden, halkn durumundan;
vb. ileri geliyordu. teki hkmetler btn bunlar hakknda yanl bir
dnceye kapldlar ve yeni glere, kabna samayan yeni bir enerjiye kar
eski ve normal yntemlerle kar koymaya altlar: bu politik bir yanlg idi.
Sava hakknda salt askeri bir gr asndan hareketle bu yanlgy tehis
etmek ve dzeltmek mmkn myd? Elbette ki hayr. nk sadece kart
unsurlarn niteliine bakarak btn sonular nceden grecek ve uzak
olaslklar hakknda kehanette bulunacak filozof bir strateji uzman km
olsayd bile, bu olaanst yeteneklerinden pratikte yararlanmak her halde
mmkn olmazd.
Ancak ve ancak Fransa'da ykselen yeni gleri ve Avrupa politikasnn yeni
ilikilerini doru olarak deerlendirmeye muktedir bir politika, savan byk
olaylarna bal sonular grebilir ve gerekli aralarn kapsam ile bunlarn en
iyi ne ekilde kullanlabilecei konusunda doru bir yargya varabilirdi.
u halde diyebiliriz ki: Devrimin yirmi yllk zaferlerinin nedenlerini her eyden
nce hkmetlerin buna kar koymak iin uyguladklar hatal politikada
aramak gerekir.
Geri bu hatalar ilk kez sava srasnda ortaya km ve savan olaylar
politikann umutlarn boa karmtr; fakat bunun nedeni politikaclarn
askeri danmanlarna danmay ihmal etmi olmalar deildir. O dnemin
politikacsnn gvenebilecei, dnemin gereklerinden doan, politikann o
zamana kadar kullanmaya alm olduu sava sanat da tabiatyla politikann
dt hatalarn aynna dmt ve bu itibarla elbette bunlar dzeltmek iin
bir ey yapamazd. Bu arada savan kendisi de hem z hem biimleri
bakmndan nemli deiikliklere uram ve mutlak ekline biraz daha
yaklamt. Fakat bu deiiklikler Fransz hkmeti kendisini politikann
dizginlerinden kurtard iin meydana gelmemiti; Fransz htillinin yalnz
Fransa'da deil, Avrupa'nn her yerinde deitirdii bir politikann sonucu olarak
meydana gelmilerdi. Bu politika baka aralar ve baka gler kullanm, ve bu
sayede sava o zamana kadar grlmemi ve hatta tasavvur edilmesine bile
imkan bulunmayan bir enerji ile yrtebilmitir.
Grlyor ki, sava sanatndaki deiiklikler politikadaki deiikliklerin bir
sonucudur; bu itibarla, askerlikle politikann ayr ayr eyler olduunu
kantlamak syle dursun, tam tersine bu ikisinin birbirine sk skya bal
bulunduunun en salam bir kantn tekil ederler.
O halde bir kez daha tekrar edelim: sava politikann bir aracdr; ister istemez
bu politikann damgasn tar; her eyi politikann terazisinde tartmas gerekir.
Savan ynetimi, ana hatlar itibariyle, politikann kendisidir: politika eline
kalem yerine klc almtr, fakat yine de kendi yasalarna gre dnr.
Yedinci blm "Snrl Ama - Saldr Sava" baln tamakta ve daha ziyade
evirimizin kapsam dnda kalan yedinci kitabn birinci blmnn "zaferin
doruk noktas" kavramna atfta bulunarak, karlkl olarak ve ayn lde toprak
igalinin yarardan ok zarara sebebiyet verdii, bu konuda ok dikkatli
davranmak gerektii belirtilmektedir. Sekizinci blm ise "Snrl Ama - Savunma"
baln tamakta, Clausewitz'in teden beri savunduu savunmann stnl
tezi bir kez daha vurgulanmaktadr. (. N.)
Sekizinci Kitabn dokuzuncu blm, "ama dmann imhas olduunda" sava
plannn nasl olmas gerektiini incelemektedir. Clausewitz yle demekledir:
"ki temel ilke sava plannn btnn kapsar ve geri kalan her eye verilecek
yn tayin eder."
"Birinci ilke udur: dman kuvvetinin arln mmkn olduu kadar az
sayda arlk noktalarna, mmknse bir tek noktaya getirmek; sonra, bu arlk
noktalarna kar saldry mmkn olduu kadar az sayda nemli giriimlere,
mmknse bir tek giriime hasretmek; son olarak da, ikinci derecede nemli
btn giriimleri mmkn olduu kadar kontrol altnda tutmak. Bir kelime ile
ifade etmek gerekirse, birinci ilke udur: mmkn olduu kadar her eyi bir
noktada toplamak. kinci ilke ise udur: mmkn olduu kadar abuk hareket
etmek, yeterli nedenler bulunmadka hi bir gecikmeye, hi bir dolambal yola
meydan brakmamak."