N bashkpunim me disa ekspert t

jashtm, organizata CNVP Kosov

e ka finalizuar projektin pr botimin dhe
sitetit dhe zbutjen e ndryshimeve
klimatike. Udhzuesi bazohet n hu-
lumtimet q jan kryer n terren dhe ka Federata Kombtare e Asosacioni i
shprndarjen e nj udhzuesi q do tju pr qllim kryesor t ofroj informacione Pyjeve dhe Kullotave Pronarve t Pyjeve
ofrohet fermerve t Kosovs lidhur me pr rolin e pyjeve n ruajtjen e biodiversi- Komunale, Shqipri Private, Kosov
rolin q kan pyjet n ruajtjen e biodiver- tetit dhe
CNVP Kosov
Gazet Periodike, Korrik 2017 www.forest-al.org het
r nda !
S
Shp ALA
F

Politika pyjore shqiptare e 27 viteve

t fundit, na afron m shum nga
Federata Ruse e Bjellorusia se sa
nga fqinjt tan evropian!

M osha e prerjes varet nga lloji drunor, asorti-

menti i krkuar, kushtet klimatike e toksore.
Trajtimi me prerje i cungishteve zakonisht bhet kur
arrijn moshn 8-15 vjet pr llojet shkoz, dushqe,
frashr, lajthi, gshtenj, ah, vrri...

Siprfaqja e pyjeve n pronsi private n raport me siprfaqen totale (2010)
F ederata Kombtare e Pyjeve dhe
Kullotave Komunale, ka br koht e
fundit disa vzhgime lidhur me strukturn
e pronsin s pyjeve n Europ, bazuar
n disa botime dhe raporte t Komisionit
Ekonomik t Kombeve t Bashkuara pr
Europn (UNECE), Organizats s
Kombeve t Bashkuara pr Bujqsi dhe
Ushqim (FAO) dhe Institutit Europian t
Pyjeve (EFI). Pyjet n pronsi publike dhe
private luajn rol t rndsishm n
mbrojtjen e toks, ruatjen e biodiversi-
tetit, zbutjen e ndryshimeve klimatike si
dhe ofrojn shrbime dhe produkte pyjore
dhe jo pyjore. Pr m tepr ato prodhojn
prfitime social-ekonomike pr mirqe-
nien e pronarve t tyre. Sipas raporti t
Gjendjes s Pyjeve n Europ 2015 ,
siprfaqja totale e pyjeve publike dhe
private n Europ sht rreth 100 milion
hektar. Po sipas ktij raporti, siprfaqja e
pyjeve private sht rritur me 18%
ndrmjet viteve 1990 2000 ndrsa ajo e
pyjeve publike ka mbetur e njjt ose
sht zvogluar. Forca kryesore drejtuese
e ndryshimeve n strukturn e pronsis
s pyjeve sht shtyrja drejt privatizimit
dhe kthimit i tokave pyjore n ish vendet
me ekonomi t centalizuar. Shtetet me
prqidje t lart t pyjeve n pronsi
private jan Austria, Franca, Danimarka,
Norvegjia, Suedia, Sllovenia, Portugalia
CNVP Kosov
vijon nga faqja 1
...zbutjen e ndryshimeve klimatike duke u
fokusuar n mnyr t veant n rolin e
pyjeve cungishte. Ai ofron t dhna pr
gjendjen ekzistuese ligjore, institucionale
dhe programore pr ruajtjen e biodiversi-
tetin n ekosistemet e pyjeve private t
Kosovs, si dhe udhzime praktike pr
Politika pyjore shqiptare e
27 viteve t fundit, na afron
m shum nga Federata
Ruse e Bjellorusia se sa
nga fqinjt tan evropian!
dhe Spanja. Ndrsa pronsia publike dom-
inon n Evropn Qendrore-Lindore dhe
Juglindore, me nj prqidje mesatare prej
80 dhe 90%. Kjo prqindje e lart vjen nga
vendet, ku t gjitha apo pothuajse t gjitha
pyjet jan n pronsi publike, si
Bjellorusia, Gjeorgjia, Moldavia, Ukraina,
Malta, dhe Turqia. Sipas raportit n kt
grup bn pjes edhe Shqipria ku tashm
edhe si rezultat i reforms territoriale,
rreth 80% e pyjeve kan kaluar n pronsi
publike. Nj tjetr botim nga UNECE dhe
FAO Pronsia Private e Pyjeve n Eu-
rop hedh drit mbi pyjet private n
Evrop dhe informon hartuesit e politikave
pr realitetet socio-ekonomike t lidhura
me pronsin private t pyjeve. Ndr t
tjera, botimi identifikon trendet e
rndsishme si copzimi i toks pyjore,
transferimi i pronsis nga publike n pri-
vate, demografin dhe situatn socio-
ekonomike t pronarve. Pronart e e py-
jeve luajne nj rol ky n mirmbajtjen e
ekosistemeve pyjore dhe rritjen e zhvillim-
it rural, duke siguruar gjithashtu nj burim
ekonomik dhe industrial me rndsi
primare n rajonin e UNECE. Pronsia
private e pyjeve rezulton t jet
mbizotrues n 23 vende t Bashkimit
Evropian. Siprfaqja aktuale e pyjeve pri- nentale
vate dhe publike n kto 23 shtetet t mar-
ra n studim, arrin n 138.5 milion hektar
inventarizimin e biodiversitetit n ekosi-
stemet pyjore, planifikimin dhe menaxhi-
min e tij. Ky aktivitet ekspertsh sht
prkrahur nga projekti Fuqizimi i sektorit
privat dhe decentralizimi i pyjeve n Ko-
sov (SSPDF) q implementohet nga
organizata CNVP Kosov me mbshtetjen
financiare t Agjencis Suedeze pr Bash-
kpunim Ndrkombtar - SIDA. Objekt-
KORRIK 2017
pyje dhe toka t tjera t pyllzuara, nga t jan n pronsi publike. Konstatohet se
cilat 128.5 milion (93%) klasifikohen si 27 vitet e pas rnies s komunizmit
pyje dhe 10 Milion (7%) si toka t tjera t Shqipria mbetet n t njjtat shina me
pyllzuara. Shprndarja mes t pronsis Federatn Ruse apo Bjellorusin, prsa i
private dhe publike sht e balancuar: 68.5 takon pronsis mbi pyjet. Mungesa e
milion hektar (49.6%) jan pyje n gjat e strategjive dhe politikave t qarta
pronsi private dhe toka t tjera t mbi pyjet dhe mendsit e kaluara kan
pyllzuara, rreth 70 milion 50%) jan n ln sektorin pyjor prej vitesh jasht
pronsi publike dhe 0.5 milion ha (0.4%) zhvillimit dhe ende t centralizuar. Feder-
jan raportuar si t tjera. Pr vendet e ata Kombtare e Pyjeve e Kullotave prej
Evrops Perndimore dhe Qndrore me vitesh ka propozuar dhe adresuar tek poli-
siprfaqe t mdha pyjesh, me nj siprfa- tik-brsit shqiptar zgjidhjen e shtjes
qe kumulative prej 198 milion hektar s pronsis mbi pyjet. Ne mendojm se
pyje dhe tokave t tjera t pyjore, thellimi i proesit t transferimit n pyje
prqindja e pronsis private t pyjeve nga pushteti vendor tek komunitetet, pra
sht m e lart. Informacioni nga Vlersi- drejt privatizimit, do t ndikonte ndj-
mi Global i Burimeve Pyjore 2005 tregon eshm n zhvillimin e zonave rurale dhe
nj shprndarje t 115 milion hektarve do t na afronte m shum me fqinjt tan
Harta e 23 vendeve Europiane ku mbizotron pronsia private mbi pyjet
(58%) t toks pyjore private kundrejt 83 Europian. Prvojat e prmendura m lart
milion hektarve (42%) tok pyjore pub- shrbejn si msim i mir pr politikant
like. Pjesa e prqindjes s pyjeve private shqiptar q shpesh duke u marr me
zvoglohet ndjeshm kur merret parasysh politika t mdha harrojn rndsin q
struktura e pronsis n nj shkall konti- kan pyjet, gjysma e toks shqiptare, e
evropiane, duke prfshir ln pa program dhe politika kombtare
Shqiprin, Federatn Ruse, Bjellorusin mbi pronsin.
dhe Ukrainn, ku deri n 100% t pyjeve
ivi kryesor i ktij projekti ka qen menax-
himi i qndrueshm i pyjeve private dhe
decentralizimi i produkteve, t ardhurave
dhe shrbimeve mjedisore. Po ashtu,
udhzuesi identifikon praktika t mira n
ruajtjen e biodiversitetit n ekosistemet e
pyjeve, q zbatohet n ekosistemet e py-
jeve private t Kosovs. Nj pjes e
udhzuesit i dedikohet rolit t pyjeve n

zbutjen e ndryshimeve klimatike, si
dhe ofron t dhna dhe udhzime pr
format e zbutjes s ndryshimeve klimatike
prmes pyjeve, si dhe metodologji pr
Sukcesioni regresiv (1-4) dhe suksesioni progresiv (5-8) i ekosistemeve pyjore
llogaritjen e sekuestrimit t karbonit nga
pyjet. Grupi kryesor i synuar i ktij
udhzuesi jan pronart e ekosistemeve t
pyjeve private, mirpo udhzuesi do t
Xhelal Shuti - Koordinator i Federats
Rajonale t Pyjeve dhe Kullotave Kuks
N Shqipri kur flitet pr zhvillimin rural
ka nj tendenc t prfshihen vetm
sektort e bujqsis dhe blegtoris.
Ndrkoh q pylltaria shihet si sektor m
vete apo i izoluar q lidhet vetm me
sigurimin e lnds drusore, druve t zjarrit
apo produkteve t tjera drusore dhe jo
drusore, si dhe me mbrojten e toks nga
erozioni. Pyjet luajn nj rol t
rndsishm n prmirsimin e prodhimit
bujqsor e blegtoral, duke u br shpesh
mburoj buz kanaleve n mbrojtjen e
kulturave bujqsore dhe rregulluar
rrjedhjen e ujit, si dhe jan burim ushqimi
pr blegtorin. N fakt kjo lidhje e pyjeve
me bujqsin dhe blegtorin nuk sht e
panjohur nga familjet rurale, por n nivel
politikash kombtare kjo mbshtetje e
pyjeve pr bujqsin nuk sht marr n
konsiderat. Ndrkoh, politika evropiane
e zhvillimit rural 2014 2020 prfshin
mbshtetjen e t dy sektorve njkohsisht
me nj vler prej 100 miliard eurosh.
Prandaj, ka ardhur koha q edhe n
Shqipri qeveria qndrore dhe ajo vendore
t bjn prpjekje pr gjetjen e nj qasjeje
gjithprfshirse t zhvillimit rural, ku t
prfshihet edhe sektori pyjor. M posht
do t jap disa arsye pse kjo gj duhet t
ndodh sa m shpejt t jet e mundur,
duke u nxitur n nivel qndror dhe zbatuar
n nivel vendor. Bujqsia dhe pylltaria
jan dy komponentt kryesor t jets
rurale n ekonomin ton kombtare.
Fshatart menaxhojn njkohsisht si
tokn bujqsore dhe at pyjore sipas disa
sisteme tipike agro-pyjore. N vitin 1992
kto sektor kontribuonin me 42.5% n
vlern e Prodhimit t Brendshm Bruto
(PBB) ndrsa pas ktij viti kjo shifr u ul
ndjeshm. Sot fondi pyjor dhe kullosor
prdoret pr prodhimin e druve t zjarrit
jen n dispozicion dhe do t mund t
prdoret edhe nga institucionet qendrore
dhe vendore q kan n fokus mbrojtjen e
pyjeve, biodivesitetit dhe zbutjen e
ndryshimeve klimatike prmes ekosi-
stemeve pyjore. Hartimi i ktij udhzuesi
sht i bazuar kryesisht n t dhnat nga
literatura shkencore dhe hulumtuese n
dhe pr sigurimin e bazs s nevojshme
pr kullotjen e bagtive. Kontributi i tyre
sht i rndsishm n t ardhurat e nga sasia, cilsia ashtu dhe shum-
familjeve rurale i cili shkon deri n 20% t
t ardhurave totale t familjeve.
Pylltaria n nivel vendor, investimet
dhe mundsit
Pr sa i prket qakut t Kuksit pyjet zn
nj siprfaqe t konsiderushme prej rreth
75% t t gjith territorit. Tashm n nivel etj. Kjo tregon se ky rajon sht i njohur
qarku jan transferuar n pronsi t
qeverisjes vendore 141,558 hektar pyje e
kullota, nga 186,965 hektar q ka
gjithsej. Nga kjo siprfaqe 40% e ktyre
burimeve prdoren n mnyr tradicionale
nga familjet ose afro 56,000 hektar.
Rreth 62% e pyjeve t Kuksit gjenden n
terrene me nj pjerrsi m t madhe se
40%. Prkundr ksaj, toka dhe faktort e
tjer pengues bjn q rritja e pyjeve n
pyjet e larta t jet mesatarisht 1.4 m3 /ha/
vit, ndrsa n pyjet me prdorim
tradicional (pyjet n afrsi t fshatrave me
kushte m t favorshme dhe n mbrojtje t
komuniteteve rurale) rritja sht mesa-
t shtjes q trajton, dhe gjithashtu ofron
sektorin e biodiversitetit t ekosistemeve
pyjore dhe ndryshimeve klimatike, n
analizn e bazs ligjore q e trajton
biodiversitetin e pyjeve private, n
analizn e kornizs strategjike dhe
programore q e trajton aspektin e ruajtjes
s biodiversitetit n ekosistemet e pyjeve
private, si dhe analiza e kornizs
institucionale q merret me zbatimin e
ktyre ligjeve,strategjive dhe programeve.
Udhzuesi prmbledh t dhna edhe nga
tarisht 4 m3/ha/vit. Qarku i Kuksit sht
gjithashtu i pasur me bim mjeksorem, si
llojshmria e tyre dhe jan burim i madh
t ardhurash pr banort e ktyre zonave.
Potenciali prodhues i tyre sht afro 3,067
ton/vit, n nj areal prej 16,350 hektarsh.
Ndr bimt mjeksore m kryesoret jan
sherebela, trumza, boronica, rigoni,
zhubrica, trndafili i egr, dllinjat, salepi,
pr traditat e grumbullimit t prodhime t
dyta pyjore, t cilat kan nj rndsi t
jashtzakonshme ekonomike dhe
prdorim familjar pr banort e ktyre
zonave. Ndr prioritet e zhvillimit t
rajonit t veriut, ku prfshihet dhe qarku i
Kuksit sht edhe zhvillimi i sektorit t
arrorve. Ky sektor me 2,700 hektar
gshtenja (Tropoja 2,000 ha dhe Kuksi
700 ha me prodhimtari afro 17,350 ton
fruta n vit), Arra 334 ha, Lajthia 1190 ha,
prbjn nj potencial ekonomik dhe
mjedisor. Bujqsia n qarkun e Kuksit,
prbhet nga nj siprfaqe t ult t toks
bujqsore, afro 11% t siprfaqes s
KORRIK 2017
raporte dhe publikime q jan n funksion
edhe shembuj nga praktikat e zbatimit t
tyre n praktik. Pjes e rndsishme e
udhzuesit jan edhe vizitat vzhguese n
terren dhe intervistat me pronart e pyjeve
private me qllim t vlersimit t gjendjes
s ktyre ekosistemeve dhe njohjes me
praktikat q zbatohen n funksion t
mbrojtjes s biodiversitetit. Gjithashtu ky
udhzues ka prfshir edhe korniza ligjore
dhe strategjike pr ruajtjen e
biodiversitetit t pyjeve n Kosov, e cila
si baz ligjore ka Ligjin pr Mbrojtjen e
Natyrs (LIGJI Nr. 03/L-233). Publikimi i
ktij udhzuesi, bashk me dokumentet
ligjore q mbulojn sektorin e ruajtjes s
biodiverstitetit, pa dyshim se do t jen
me shum interes pr fermert dhe n
prgjithsi pr qytetart e Kosovs.
prgjithshme, n nivelin kombtar, ky
raport sht 24%. Prdorimi i toks
bujqsore pr frym n qark sht n
shifrn (0.22 ha). T ardhurat familjare
nga sektori bujqsor dhe jo bujqsor jan
7,965 lek/vit dhe niveli varfris sht
22.5%. Faktort q kontribuojn n
gjendjen aktuale jan mundsit e
kufizuara pr t pasur zona t punueshme
pr shkak t terreneve t vshtira, si dhe
infrastruktura e dobt bujqsore (mjetet
mekanike, sistemet e ujitjejes, mungesa e
prdorimit t plehrave kimike, etj).
Lvizjet ndrajonale t popullsis po ashtu
kan ndikuar direkt n shifrat e prdorimit
t toks bujqsore. Toka bujqsore shum
e fragmentuar prbn nj nga problemet
kryesore pr zhvillimin e mtejshm t
bujqsis. Qarku i Kuksit sht nj zon
e varfr, ku 90% e t ardhurave vijn nga
blegtoria dhe vetm 10% nga bimt e
arave. Nga analiza e rezultateve t
burimeve natyrore dhe faktorve t tjer
rezulton se pylltaria shihet si potencial i
madh pr t ndihmuar rikuperimin e
ekonomis. Pylltaria n nivel vendor sht
pak e zhvilluar dhe ka nevoj pr
prmirsimin e politikave apo reformave,
rritjen e investimeve dhe ngritjen e
kapaciteteve pr menaxhimin e ksaj
pasurie. N koht ku jetojm sht br
mjaft e qart se zhvillimi i qndrueshm
mund t arrihet vetm prmes prfshirjes
s banorve q jetojn n zonat rurale dhe
zhvillimit t burimeve q ata disponojn.
Prandaj, strategjit e zhvillimit duhet tu
mundsojn njerzve akses sa m t
sigurt mbi burimet natyrore dhe
prmirsimin e t ardhurave t tyre
familjare nprmjet prdorimit t tyre.
Kto strategji duhet t nxisin aktivitete t
tilla si grumbullimi dhe prpunimi i
produkteve pyjore dhe jo pyjore, si arror,
bim mjeksore, fruta pylli, mjalt,
biomas pr prodhim energjie etj.

Prpunuesit dhe grumbulluesit kan
nevoj pr informacion t sakt mbi tregjet
ekzistuese dhe potencialin, lehtsim pr
mnyra se si t regjistrojn bizneset pyjore,
kryesisht n prpunimin e prodhimeve t
dyta pyjore dhe operacione t tjera
shfrytzimi/transporti. Sektori i bimve
mjeksore dhe aromatike ofron nj mundsi
t mir t punsimit sezonal t femrave,
grupmoshs s tret t popullsis, si dhe
fmijve. Prqindjen m t madhe t
mbledhsve t bimve mjeksore dhe aro-
matike e prbjn grat n masn 50%, pas-
taj vijn fmijt n masn 30% dhe vetm
20% prej tyre jan meshkuj (pasi ata jan t
aktivizuar n procese t tjera pr sigurimin e
t ardhurave t familjes). Vlerat ekonomike
t bimve mjeksore lidhen n mnyr t
drejtprdrejt me prfitimet e popullsis q
merret me kt aktivitet. Aktiviteti i
mbledhjes dhe kultivimit t tyre rrit n
mnyr t ndjeshme nivelin e punsimit, si
dhe t ardhurat. Pr shum banor t zonave
rurale, q shtrihen afr rajoneve t pasura
me BMA dhe pem frutore, marrja me kt
veprimtari paraqet nj burim t ardhurash t
rndsishme shtes. Pr disa familje kto t
ardhura paraqesin burimin e vetm t t
ardhurave familjare. Ne e konsiderojm
pylltarin n nivel vendor si gama e aksion-
eve pr t menaxhuar apo rritur burime py-
jore dhe administruar ndrmarrje t vogla
bazuar mbi mallrat apo shrbimet pyjore, t
ndrmarra nga pronar t vegjl, grupe
prodhuesish, njerz q varen nga pylli dhe
grupime t tjera lokale, mbi t cilat ata kan
nj fuqi thelbsore vendim-marrse. Me
investime kuptojm kuadrin e gjer t
aksioneve q mund t prmirsojn asetet e
pylltaris n nivel vendor, kryesisht siguri-
min e financimeve dhe zhvillimin e buri-
meve njerzore dhe sistemeve praktike t
menaxhimit te pyjeve. Rndsia politike e
ksaj shtjeje lidhet me faktin se, pylltaria
n nivel vendor mund t jet nj kontribues i
fuqishm n t ardhurat lokale dhe zhvilli-
min e qndrueshm, kjo krkon prmirsi-
min e investimeve pr t arritur kt poten-
cial, ndrkoh q kto investime mungojn
apo nuk fokusohen atje ku duhet. Pylltaria
n nivel vendor po zgjerohet me shpejtsi
pasi qeverit, po transferojn pronsin,
menaxhimin apo t drejtat e prdorimit tek
komunitetet lokale me marrveshje t
ndryshme institucionale. Transferimi i py-
jeve tek pushteti lokal, nuk sht thjesht nj
kthim i pyjeve tek tradita, por i
prgjegjsive pr menaxhimin e pyjeve me
njerzit q jetojn pran tyre. Procesi sht i
gjat, siprfaqet pyjore duhet t vazhdojn
t transferohen n pronsi/prdorim t
familjeve dhe fshatrave pr nj prdorim
tradicional dhe t qndrueshm. Prandaj ky
proces sipas ksaj filozofije sht gjithashtu
pjes e procesit t fuqizimit dhe ngritjes s
kapaciteteve t pushtetit vendor, rritjen e
bashkpunimit me aktort vendor, si
Shoqata e PPKK, grupet lokale t interesit,
biznesit q ka pr baz ekonomike burimet
natyrore si, turizmin, zhvillimin e blegtoris,
bletaris, grumbullimin dhe prpunimin e
bimve mjeksore, integrimin e rrjetit treg-
tar q nga grumbulluesi e deri tek kompa-
nit importuese t produkteve bujqsore dhe
prodhimeve t tjera pyjore dhe jo pyjore.
Ndrthurje e nevojave ekonomike t komunitetit me krkesat e pyllit
Ing. Shptim Myrto
M jedisi sht nj bashkveprim i
faktorve natyror dhe shoqror.
Ai sht bashksia e ndrveprimeve t
prbrsve biotik dhe jobiotik q nxisin
dhe ushqejn jetn e gjall n tok, duke
prfshir: mjedisin biofizik natyror t ajrit,
toks, ujrave, shndetin e njeriut, vlerat
dhe trashgimin kulturore, shkencore,
fetare dhe shoqrore. Faktort natyror
dhe shoqror t mjedisit ndikojn
drejtprdrejt n jetn e njeriut. Ata jan
nj kusht thelbsor pr t prcaktuar
zhvillimin fizik, mendor, intelektual,
psikologjik, si dhe vet mnyrn e jetess
s tij. Mjedisi sht shum i rndsishm, ekstreme dhe pengojn erozionin, shplar-
por shndeti sht kushti themelor pr
mirqenien dhe veprimtarin e njeriut.
Zhvillimi i qndrueshm i mjedisit do t
thot shfrytzimi n mnyr t plot dhe
racionale i burimeve natyrore mjedisore,
me qllim prmirsimin e jets s njerzve
sot, nesr dhe n vazhdimsi. Pyjet jan
nj burim i jets pr planetin dhe njerzit
q jetojn n t. Pyjet e gjall jan baza e
jets n tok, prandaj duke mbshtetur
pyjet ne mbshtesim jetn. Duke
harmonizuar nevojat e njerzve dhe t
planetit pr pyje mund t prparojm dhe
n rrugn e zhvillimit t qndrushm. Por
ky organizim theksojm se nuk mund t
arrihet vetm nga komuniteti pyjor sepse
kultura e komunitetit ton sidomos ajo
rurale, kudo q jeton, noton n nj
konfuzion mbi prcaktimin e drejt t
termit pyll fermeri, dhe t menaxhimit t
tij. Prgjigje kjo pr politikn e gabuar q
sht ndjekur m par dhe q vazhdon t
ndiqet edhe sot, nga ata q kan qen dhe
jan n drejtim t vlersimit t gabuar t
pronsis s pyllit. Ajo (pronsia e pyllit)
si dje dhe sot shpesh shikohet si luks pr
fshatarin, apo pr zmadhim t prons s tij
t pa luajtshme duke e vlersuar at si
vler e ardhur personale e jo si
kombtare.Pyjet kan shum funksione.
N radh t par, ata mbrojn burimet
natyrore. Nprmjet procesit
fotosintezs, pyjet riprtrijn rezervat e
oksigjenit n atmosfer, duke thithur
KORRIK 2017
Pyjeve dhe Kullotave Komunale, prandaj
sot krkohet m shum se kurr, t ndrto-
het nj strategji sa m e shpejt, pr ta
regjistruar pyllin e fermerit, t llogaritet
kostoja e ringritjes s sistemit prodhues
sipas krkesave t kohs, t financohen
fermert dhe t ndihmohen q t ringren
ato pyje q u shaktrruan. Por, pr kt
duhet theksuar dhe indiferenca e njsive
bashkiake duke mos qen sa duhet n
drejtimin e duhur. Indiferenca shfaqet nga
reagimet dhe puna e deritanishme q le
pr t dshiruar, dhe kjo faktohet edhe nga
personeli partiak i pa profilizuar i
punsuar n sektorin e pyjeve pran disa
bashkive, gati n mbar vendin. Ashtu si
m par q bashk me objektet e kultit e
dioksidin e karbonit dhe duke zbutur efek-
tin ser. Pyjet sigurojn nj mjedis pr
shum lloje bimore dhe shtazore, n kt
traditat e zakonet e lashta t popullit dhe
po pr shkak t paprgjegjshmris s
shtetit, shfrytzimi i ksaj pasuri u b
mnyr mbrojn dhe ruajn shum-
shkatrruese, duke shplar, degraduar e
llojshmrin biologjike natyrore. N eroduar tokn. Dmtime t mdha u
plotsim t ktyre funksioneve, pyjet sta- vrejtn sidomos n vitet m agresive t
bilizojn klimn dhe u japin form peisa- tranzicionit, por n njfar mnyre dhe m
zheve. Pyjet jan, gjithashtu, zona t njo- t leht vazhdon ende n disa zona. Sot
hura pr lodhje dhe argtim. Ata pyjet q jan n prdorim t komunitetit,
gjithashtu pastrojn mjedisin nga zhurmat pylli i fermerit q mund ta quajm me
mbytse, zbusin errat e forta dhe thithin plot goj, sigurojn nj mjedis pr shum
pluhurat dhe gazet e dmshme. Ata lloje bimore dhe shtazore, duke mbrojtur
ndihmojn n rregullimin e rrjedhjes s n kt mnyr shumllojshmrin bi-
ujrave siprfaqsor, zbusin temperaturat ologjike natyrore, duke marr sa m
shum produkte pr plotsimin e nevojave
jen e toks apo depozitimin e aluvioneve. t brendshme t familijeve fshatare. Ksh-
Prve sa tham me lart, rritja dhe zhvilli- tu, n territorin e bashkis Kruj raste t
mi i knaqshm i burimeve natyrore i nj menaxhimi t qndrueshm t ktij
kthehu edhe nj her komunitetit besimin pylli kemi shum. Pylli i fermerit sht
tek vetvetja dhe tek natyra, duke shijuar pylli q menaxhohet nga fermert n
bukurit e tyre, efektet kurative e mnyr t till q prfiton rregullisht e n
lodhse, dhe pa dyshim edhe n mnyr t qndrueshme sa m shum pro-
plotesimin e shum krkesave t shoqris dhime drusore dhe jo drusore, duke i
dhe rritjen e nivelit ekonomik t ndrthurur interesat e veta me nevojat e
komunitetit t zons ku n jetojm. Por,
pyllit. Sot m shum me iniciativ individ-
duhet q nga pylli t mos krkojm m uale, kuptohet t pa ligjruar, shum
shum se sa ai ka mundsi pr t dhn. E fermer kan filluar t kujdesen pr pyllin
dim gjithashtu se degradimi i pyjeve dhe e tyre, at pyll q kishin para kolektiviz-
kullotave vjen nga prerja pa kriter dhe imit dhe duke treguar kujdes pr prodhi-
mbikullotja e tyre, prandaj kjo le t kup- met e tij. Tani ata nprmjet trajtimit q i
tohet se lnda e drurit t mos mbetet si bjn prfitojn biomas, gjeth, shkarpa,
burim i vazhdueshm energjie, por ajo thupra, hunj, dru, apo lnd ndrtimi, ka
duhet q t zvendsohet me burime t kan qen historikisht pjes e ferms s
tjera. Gjithashtu presioni i bagtive n py- tyre. Kryesisht tek pyjet q jan n pronsi
je dhe kullota, kur ajo bhet e kontrolluar
sht nj ndr drejtimet kryesore pr t
mbrojtur mbulesn bimore. N periudhn
e vshtir t tranzicionit komuniteti i
zonave rurale tek kto burime natyrore,
prve ndikimeve t konsiderueshme n
mjedis ka dhe nj shpres m t mir pr
t jetuar dhe pr t fituar gjithmon i bin-
dur dhe duke u ndrgjegjsuar q kto t komuns sipas VKM nr. 433, dat 9.6
burime natyrore mund t shfrytzohen n 2016, jan pyje rreth kurors s fshatrave,
mnyr t qndrueshme. Tek ne aderojn q prbjn kryesisht pyje t ult dhe
248 shoqata t ngritura n 248 Njsi Ad-
shkurre t rralla. N pyjet e ult jan
t ministrative q kan qen m par komu- cungishtet e llojeve t ndryshme t lisit n
na, ose 61 Bashki t reja pronare, q jan nj siperfaqe t madhe. Nga ana e fer-
t prfaqsuara nga Federata Kombtare e mereve tardicionale, ka filluar dhe rimk-

mbja e tyre fal nj kujdesi dhe rreg-
ulli n trajtimin e tyre. sht fillimi i nj
tradite premtuese pr t ardhmen e ktyre
cungishteve, por duhet thn se n shum
raste ato nuk trajtohen teknikisht, duke mos
e respektuar qarkullimin q krkohet. N nj
pyll cungishte lisi t rralluar sipas kushteve
teknike dhe me synimin pr ta konevruar n
trungishte sht nj pun artistike. Quhet e
till mbasi mbas 2 apo 3 ndrhyrjeve, me
intesitet 10-15% apo 15-25%, kur numri i
drurve faror t bjer n 150-200 pr ha,
mbulesa toksore me bar ka pamjen e nj
tapeti, ku mund t hassh lule
shumngjyrshe, blet duke kullotur,
flutura, insekte, zogj dhe do lloj gjitari
tjetr. Dikur n nj pamje t tille piktoreske,
i shtrir n tapetin e barit dhe luleve nn
hijen e lisave, fermeri i dehur nga kjo natyre
i ka knduar gjithmon. Po kshtu dhe n
pyjet me shkurre, ku cikli i prodhimit sht
m i shkurtr, si pr shembull mareja q n
zonn e ult dhe bregdetare apo n luginat e
lumenjve n Shqiprin e Mesme dhe t
Jugut, ajo kap siprfaqe t mdha. Leverdia
e saj ekonomike sht e madhe. Nga kjo
shkurre plus druve t zjarrit, vilet edhe
kokra e saj, me nj prmbajtje sheqeri prej
15-18% dhe q nga kokrrat e saj t
ngrnshme prodhohen reelra t ndryshme
apo edhe raki. Duke iu referuar literaturs
ajo duhet t qeveriset si pylli i ult me nj
qarkullim 18-20 vjear, koh n t ciln ajo
mund t jap rreth 150 m3 dru zjarri pr ha.
N ngastra eksperimentale t marra n pyllin
e feremerit Fiqeri Luka dhe Myfit Hushi n
fshatin Buran, Njsia Administrative Nikl,
bashkia Kruj, prodhimi sht edhe m i
lart, dhe lastart nj vjear q dalin arrijn
nj gjatsi prej mbi 150 cm. N qoft se n
sistemin e kaluar, pyjet trajtoheshin m
shum pr lnd punimi (plan shteti) dhe m
pak pr dru zjarri, sot prdoruesit tradicion-
al, q n perspektiv do jen fermer ligjo-
r, duhet t shkojn drejt nj menaxhimi t
till q n vazhdimsi t plotsoj sa m
mir nevojat ekonimike t tyre. Kshtu n
pyllin e fermerit n Buran, sipas menaxhimit
t tij, kati i par prbhet nga lisi, kurse
nnpylli sht thana dhe lajthia dhe shtresa
barishtore bim mjeksore dhe kullot. Kru-
ja ka nj siprfaqe prej 339 km2 afrsisht
33,902 ha tok, ku 35% e zn pyjet dhe
mesatarisht i bie nj siprfaqe prej 0.43 ha
pr banor n baz t popullsis, ku vetm
pyll i takon 0.15 ha. Por, kjo sht nj e
ardhur e madhe n qoft se do t ishte n
pronsi t komunitetit rural, prandaj dhe
vendimi pr kalimin e pyjeve n pushtetin
vendor nuk sht vetm nj sfid, por edhe
nj prgjegjsi. Sot shteti (instancat qeveri-
tare q merren me pyjet dhe pushteti ven-
dor) duhet t heq dor nga preferencat par-
tiake dhe n bashkpunim dhe me shoqrin
civile dhe shoqatat e pyjeve, t hartoj nj
strategji sa m t shpejt, pr t regjistruar
pyllin e fermerit, t llogaris kostot e rin-
gritjes s sistemit prodhues sipas krkesave
t kohs, t financoj fermert e ti ndihmo-
j ata n prmirsimin e gjendjes
ekonomike. Pr sa theksuam m lart, hipo-
tekimi dhe ligjrimi i Pyllit t Fermerit, do
t krijoj premis pr plotsimin e nevojave
t fermerit sipas krkesave teknike t pyllit.
FKPKK
Njsia Administrative e Zall-Bastarit
shtrihet n pjesn lindore-verilindore t
Tirans dhe ka nj popullsi prej 5500
banorsh. Meq sht vetm 20 kilometra
larg kryeqytetit konsiderohet zon e
prshtatshme turistike dhe ekonomike.
Gjeografikisht shtrihet n Krahinn
Malore Qndrore. Veanti e ksaj Njsie
Administrative sht prania e basenit
ujmbledhs t Bovills, ku n fund t
shekullit t kaluar sht ndrtuar artificial-
isht rezervuari i Bovills pr furnizimin e
Tirans me uj t pijshm. Kjo zon prf-
shihet kryesisht n dy nnzona klimatike:
Mesdhetare Kodrinore (deri n lartsit
500-600 m) dhe Mesdhetare Paramalore
(n lartsit m t mdha). Megjithat, n
majat e larta duket se sht e pranishme
edhe zona klimatike Mesdhetare Malore.
Zona kodrinore karakterizohet nga reshje
t shumta shiu kryesisht gjat vjeshts e
dimrit, ndrsa majat e maleve prreth
kryesisht gjat dimrit mbulohen shpesh
nga dbora. Ky territor prshkohet dhe
nga nj rrjet i dendur ujor, kryesisht pr-
roska e prrenj, deg t lumit Trkuz,
burime t prkohshm e t prhershm
dhe disa ujmbledhs. Prrenjt kryesor
jan ai i Zall Bastarit dhe i Bruzit, t cilt
KORRIK 2017
energji gjat dimrit dhe rreth 65 % gjat
vers plotsohen nga drut e zjarrit. Nga
krahasimi i analizs me nevojat e ktij
komuniteti duket qart q pyjet dhe kullo-
tat nuk arrijn ti prmbushin kto nevoja.
Megjithat banort arrijn ti prmbushin
disa nga nevojat e tyre n kurriz t
shkurreve e pyjeve t zons prreth n
mnyr ilegale. Kullotja e bagtive n py-
je e kullota sht baza e rreth 70 % t
popullsis s basenit ujmbledhs. Prdo-
rimi i shpesht i baseneve t prrenjve si
shteg kalimi pr kafsht nuk lejon instali-
min e rigjenerimit natyror t llojeve si rra-
pi dhe shtogu. Kullotat dhe kapaciteti kul-
losor i tyre jan tejet t limituara n kt
zon. Nj siprfaqe e konsiderueshme kul-
lotash e shkurresh sht shndrruar n
tok bujqsore, por ato jan kthyer n toka
bjn dhe transportin kryesor t materi- inproduktive dhe t abandonuara. Pjelloria
aleve inerte q m pas depozitohen n e toks ka rn pr shkak t mungess s
rezervuarin e Bovills. Pas vitit 1998, me elementve ushqyes dhe teknologjis s
prfundimin e digs dhe shfrytzimin pr prdorur. Terreni sht shum i thyer, i
uj t pijshm nj pjes e madhe e ksaj ndar nga lugina e luginza me faqe me
sasie (1.2 1.8 m3/ s) shkon n Impiantin kundrejtime t ndryshme. Krahu lindor e
e Trajtimit t Ujit t Bovills. Ve t tje- juglindor prbhen nga grumbull kodrash
rash, rreth 940 familje, me prafrsisht flishargjilore; majat e larta shkmbore
3500 banor, jetojn n 4 fshatra t pozi- ndahen nga shum prrenj, q derdhen n
cionuar n pjesn e siprme t rezervuarit lumin e Trkuzs ose drejtprdrejt n
t Bovills, me nj siprfaqe ujore prej Ujmbledhsin e Bovills. T gjith
326 ha. Kjo popullsi duhet ta prdor kt faktort e siprprmendur kan uar n
territor prej rreth 5400 ha, nga t cilat rritjen e volumit dhe frekuencs s prur-
3366 ha jan pyje, 509 ha toka bujqsore, jeve t prrenjve, t cilt gjat ksaj koh,
549 ha kullota dhe 931 ha jan toka t prvese mbushin rezervuarin e Bovills,
zhveshura inproduktive. Vitet e fundit n periudha t caktuara turbullojn ujin e
konsumatort e ujit t Bovills, shpesh Bovills dhe e bjn at t papijshm.
jan ankuar pr cilsin dhe ern e keqe t Dalja nga shtrati e prurjeve dhe erozioni i
ujit t pijshm dhe pr shkak t ksaj, prhershm kan prishur pamjen e peiza-
shum familje jan t detyruara t blejn zhit dhe pengojn zhvillimin e turizmit, i
ujin e pijshm pr t prmbushur krkesat cili mund t ishte nj shans i mir pr
e tyre. . Mendohet q kjo ndotje vjen pr zhvillimin e ktij rajoni. Brezi Mbrojts
shkak t aktiviteteve ekonomike t pa- rreth liqenit t Bovills fillon nga kuota
kontrolluara t komunitetit, prkatsisht 318 m mbi nivelin e detit, q sht lartsia
nga fshatrat Zall Bastar, Vils, Bastari i maksimale normale e pasqyrs s ujit. Ai
Mesm dhe Mneri i Eprm. Popullsia e prbn Brezin Ekologjik Mbrojts, i njo-
ksaj zone sht e varfr dhe siguron hur dhe si Brezi Sanitar. N vitin 2000
vetm nj sasi t vogl t ardhurash. Ba- rreth liqenit jan listuar 278 lloje bimsh,
zn e veprimtaris ekonomike e prbn q u prkisnin rreth 59 familjeve. Ky Brez
blegtoria (t imta e gjedh), bujqsia me Mbrojts (320 420 m mbi nivelin e detit)
drithra dhe pak biznes n tregti, transport sht caktuar zon lodhse natyrore dhe
e shrbime. Aktivitet tjetr sht dhe duhet t jet rreptsisht i mbrojtur; n
mbledhja n natyr e bimve mjeksore, si zonimin e parkut duhet t jet zon e tipit
Salvia officinalis, Origanum vulgare, Thy- ZQ, zon qndrore me ruajtje t
mus sp., Hypericum perforatum, Cratae- veant. Duhet theksuar se biodiversiteti
gus monogyna, Rosa canina etj., me t sht i rndsishm, por n rastin n fjal,
cilat zona sht e pasur. Burimet natyrore, kjo hapsir ka edhe nj vler tjetr shum
si pyjet, kullotat dhe ujrat, luajn po ash- madhore, q i bashkngjitet biodiversitetit,
tu rol t rndsishm pr sigurimin e at t sigurimit t ujit t pijshm pr rreth
nevojave t popullsis. Siprfaqja e pyjeve 850 000 banor, e cila duket se sht har-
dhe kullotave q mbulojn kt basen ruar nga institucionet e mbrojtjes t nat-
sht n total 3915 ha ku n vitin 2016 me yrs dhe shndetit t njeriut. Duhen akte
Vendimin e Kshillit t Ministrave nr. ligjore, t saktsohet vlera financiare dhe
433, dat 8 Qershor 2016 e gjith siprfa- si do t mbulohet ajo, pr t siguruar
qja u kaloi zonave t mbrojtura. Nga ana- mbrojtjen e natyrs dhe kufizimet q
liza e br del se ata nuk plotsojn as 40 rrjedhin prej saj n rastet kur atje popullsia
% t nevojave pr dru zjarri, pr gatim e ska alternativa t tjera jetese. Gjat
ngrohje. Rreth 80 % e nevojave pr takimeve t zhvilluara, nga Federata

Kombtare vitet e fundit, pjes-
marrja e komunitetit ka qen e madhe
dhe interesimi po ashtu. Ekzistojn nj
sr problematikash, t cilat kan t
bjn me burimet e kufizuara t t
ardhurave t banorve t ktij
komuniteti si mbiprdorimi i pyjeve
dhe kullotave, prerjet e paligjshme n
pyje, pamundsia e Pushtetit Vendor
pr shkak t mungess s buxheteve
pr t investuar n zhvillimin e ag-
ropylltaris n shrbim t zhvillimit,
etj.Si mas m e rndsishme pr
prmirsimin e gjendjes, do t
rekomandohej menaxhimi i qndru-
eshm me pjesmarrje i burimeve
natyrore t basenit ujmbledhs t
Bovills, si dhe zbatimi i sistemeve t
qndrueshme silvopastorale. Q prej
vitit 2014, Federata Kombtare e Py-
jeve n kuadr t Strategjis
Kombtare t Angazhimit, e cila
lehtsohet nga Koalicioni Ndrk-
ombtar i Toks, ka ngritur n Zall-
Bastar t ashtquajturin model i pyllit
t fermerit. Modeli ka pr qllim
promovimin e praktikave
qndrueshme t prdorimit t pyjeve
nga komunitetet vendore. sht
tashm i njohur fakti se n t gjith
Shqiprin egzistojn siprfaqet pyjore
t prdorura dhe mbrojtura nga vet
familjet rurale q edhe pse jo t njo-
hura me ligj, jan n gjendje shum t
mir dhe kan nevoj t promovohen
si modele t mira dhe t qndrueshme.
Rasti i pyllit t fermerit n Zall-Bastar
sht prdorur n nivel kombtar pr
t adresuar nevojat e familjeve pr
produktet pyjore dhe njohjen me ligj t
t drejtave pr sigurimin e t
ardhurave nga pyjet pr kto familje.
Aktort vendor dhe kombtar, si
prfaqsues t Parlamentit t njerzit dhe shtpit, pasi ka shrbyer pr 13
Shqipris, Fakultetit t Shkencave
Pyjore, Njsis Administrative dhe
banor t Zall-Bastarit jan njohur me
modelit nprmjet disa vizitave duke
siguruar kshtu nj ballafaqim t tyre
me realitetin n terren. Prhapja e
modeleve t tilla dhe ndrgjegjsimi i
banorve pr mbrojtjen e pyjeve dhe
kullotave t zons do t ndikonte edhe
n prmirsimin e basenit t Bovills.
Federata Kombtare e Pyjeve dhe Kul-
lotave Komunale, krahas kontributit t
vet modest pr sensibilizimin e bano-
rve dhe aktorve prgjegjs, fton t
gjitha organizatat dhe institucionet
qeveritare e joqeveritare q t japin
kontributin e tyre pr t mbshtetur
kt zon me potenciale t mdha tur-
istike e zhvillimi ekonomik dhe me
rndsi jetike pr kryeqytetin, por t
ln pa mbshtetjen e duhur.
Ndue Dedaj
Malet kan ort e tyre. Ashtu si dhe shtpia.
Njeriu. Nj nga urimet e malsorve ka
qen: e pa orn uet! N Iball ende treg-
ohet pr orn e malit t Shllumit q lahej n
Drin e veronte n kreshta. Por, pas rrnimit
dhe rrmetit t tranzicionit, a po zgjohen
prsri ort e bjeshkve tona? Vitet e fundit
kemi shkelur n shum prej tyre. Nga Val-
bona n Kelmend. Nga Kunor Dardha n
Shishtavec. Nga Munella n Kala t Dods.
Nga Gryka e Rugovs n Malin e Sharrit.
Nga Lura n malet e Krujs. Nga Vela n
Llogara. Ato kan filluar t zgjohen pas
spats shfarosse t dhjetvjearve t
fundit. E megjithse ka zgjim aty-ktu, ende
bjeshkt sikur kridhen n nj qetsi
olimpike. Nj heshtje q nuk do ta donim.
Pyllin vrtet nuk e trazon m spata e
sharra, por as dhit e egra q ua kan prishur
habitatin ku krcenin e mrizonin. Pylli nuk
sht m ai i dikurshmi, i vrteti, me masive
drursh t lart, pishe dhe ahu, me
frshfrimn e gjetheve, jehonn e sharrave,
si n romanet e novelat e Dritro Agollit,
Vito Koit etj. Pr syrin e vizitorit q vjen
t n kto bjeshk pr her t par mund t
jen t hijshme ato livadhet masive me
mbules bimore t blert, por jo pr pylltart
dhe druvart q nuk e mendojn pyllin si nj
fotografi t bukur, por si nj hambar nga i
cili mund t marrsh bereqet, nga lnda
drusore pr industrin te frutat ekzotike t
pyllit! Sepse n pyll do gj sht bio. Nuk
mund ti bsh nj gjilpr me hormone
pyllit, si trangujve, domateve dhe bostanit
n serat e Lushnjs etj. Pylli ka gjuhn e tij
t fsheht dhe at nuk mund ta kuptosh duke
e soditur si kalimtar, por ne n udhtimin
ton npr pyjet e Puks, kto dit, kishim si
udhrrfyes inxhnierin pyjor Mark Zefi, nga
Rrsheni, prej 20 vitesh emigrant n Itali,
por q si thot ai me nj gjuh poetike, ka
ardhur n gjurm t kujtimeve t veta. Ai e
njeh pllmb pr pllmb kt vend,
vite n NPD-n e Fush-Arrsit, si njri nga
specialistt dhe drejtuesit e saj, shef cilsie e
zvends-Drejtor, duke shkruar me kurajo
dhe n shtypin e kohs kundr burokracis
q bhej penges pr transportin e lnds
drusore nga pylli. Inxhinierin e trheq do
detaj q ka t bj m natyrn, ujin,
barishtet, lulet, drurt pyjor, gshtenjat e
prziera me pishat etj. Nuk mund ta pranoj
njeriu i drurve kt realitet t shituar t
ktyre bjeshkve, nga Kryeziu n Iball,
pasi, thot ai, duhen dhjetvjear q pylli t
shkoj aty ku ka qen. Nuk sht thjesht
nostalgjia e nj ndrmarrje shfrytzim -
prpunim druri me 1500 puntor si ajo e
Fush-Arrzit, mbase m e madhja n
Ballkan, me stabilimente dhe sektor t
shumt n t katr ant, nga Kainari,
Krrabi, Kunor-Dardha, Tui, Livadh-
Hamzi, Trbuni, Munella, Kryeziu, Qaf-
Mali, Sapai etj. Prodhoheshin ather trupa
pr industrin e ndrtimit, pr fabrikn e
letrs, shtylla miniere, shtylla
stazhionuara pr linjat telefonike, traversa
pr hekurudhat, dru zjarri, kurse nga
KORRIK 2017
prpunimi i drurit dilnin drrasat, mobiljet, ksaj kafshe t rrall sht mjaft e vogl,
rimesoja, rrshira, esanca e pishs, vetm 4-6 individ t rritur. Jan vn
kollofoni, terpentina etj. Por asnjher nuk u kamera n Munell pr t ndjekur lvizjet e
vendos nj raport i drejt mes prerjeve dhe rrqebullit dhe mbrojtjen e tij, gj q do t
rritjes s drurve. Duket ideale, por nse thot se po ecim drejt bots s qytetruar ku
pyllit do ti jepej drejtsi, aq sa nxjerr prej kujdesi pr kafsht sht njerzor, vese
tij, aq dhe duhet t fussh, duke mos kamera e duhur jan syt e t gjithve ne,
mbetur nj raport gjithnj i zhdrejt, pa folur kujdesi i krejt komunitetit, nj pr nj, pr
pr periudhn e tranzicionit kur gjithka ta mbajtur pyllin n habitatin e vet bujar.Si
pritej pa mshir dhe asgj nuk rritej. . I nuk ka ekonomi n kto an pa pyjet dhe
krkojm bashkudhtarit ton npr pyjet e mineralet, nuk ka as turizm pa drurt,
Puks t na tregoj pr prvojn italiane n krojet, natyrn e gjall. Pukjant t ftojn t
administrimin e pyjeve dhe ai flet me fakte vesh atje pr mrekullin natyrore t
se si sht krijuar atje kultura e pyllit. N pafundme nga Fani i Madh n lumin Drin -
Itali ka organizma t posame shtetrore q ajrin e pastr, klimn kurative, bukurit
e monitorojn pyllin n vijimsi, cilt drur mahnitse mes prrenjsh, lumenjsh,
jan mplakur e duhen prer e cilt duhen
liqenesh, bimsh medicinale si qrshigla,
rritur. Mendohet prpara pr zvendsimin
jetsuar kto me kuzhinn tradicionale,
se sa pr prerjen. sht e teprt t thuhet se
kullat bujtina, fjetinat (resortet) alpine etj.
atje kujdesi ndaj pyllit sht proverbial, si n Jan tema q kemi dgjuar t fliten her pas
t gjith Europn, askush nuk e prek nj
here n forumet pukjane, nga
filiz. Pylli sht simbol. Pylli sht
kryebashkiaku Gjon Gjoni, si dhe Arian
ekonomi. Dhe miku yn e rrotullon bisedn
Ndoja, Tonin Alia, Lazr Mhilli e
360 grad pr te pyjet tona dhe veanrisht
veprimtar t tjer t Sofrs Pukjane, nga
ato t Puks q jan dashuria e tij e vjetr.
TV Puka dhe gazetari i palodhur i ktyre
Puka sht kampione n shkall republike
anve Armir Mehja. Mos e krko ruajtjen e
pr pyjet. Rreth 82 mij ha pyje dhe kullota
pyllit vetm atje ku jan pishat e ahet, por
administrohen sot nga dy bashkit, e Puks
te pragu i shtpis tnde, thot inxhinier
dhe Fush-Arrzit, afrsisht n siprfaqe t
Marku, se po e ove gazin dhe n skajet m
barabarta. Pas katastrofs pyjore, pr
t largta pr ngrohje e gatim, ather pylli
rivitalizimin e pyjeve organet e pushtetit
shpton nga prerja e druve t zjarrit. Nuk
vendor bashkpunojn me ato rajonale e
mund ta kesh luksin e prjetshm t
kombtare dhe shoqatat e zhvillimit rural
ngrohjes me dru t rrmbyer nga pylli, jo
lidhur me fushatat njohse dhe grantet
vetm se ato nj dit mbarojn. Shptimin
konkuruese pr zhvillimin dhe ruajtjen e
pyjeve, ku jan zbatuar dhe projekte t e pyjeve ai e sheh te privatizimi i tyre,
shrbimeve mjedisore t Ministris s kshtu pylli do t kishte zot, duke mos
Mjedisit, agjensive t zhvillimit bujqsor e qen m i t gjithve dhe i askujt. Pr
malor etj. Nuk sht aspak e leht ta shtimin e pyllit jan t gjitha mnyrat,
shkpussh njeriun nga grabitja e pyllit, sidomos mbjellja e fidanave, por jo duke
paka se moratoriumi dhjetvjear i pyjeve e i przier ato, n kuptimin q nuk
mund t mbjellsh pish t but deti n
ka ndalur jo pak dorn mbi pyjet dhe
Lur, si n Divjak. Edhe nj problem
gjuetin e paligjshme. Duhet krijuar nj
ndrgjegje e re pr pasurit pyjore, natyrore, tjetr po kaq i mpreht, ndrtohen rrug,
gjith visarin e flors dhe fauns. Mali i hidrocentrale, miniera, ujsjells, ndrtesa
Munells sht nj nga m t pasurit e ktij turistike, hapen gurore q prishin gjith at
rajoni, pr m tepr q sht zona e vetme siprfaqe pyjore dhe n fund vendi lihet
n Shqipri ku mbijeton rrqebulli i ashtu pa u risjell n identitet. Ky sht nj
Ballkanit. Dy vite m par nga shoqata krim ekologjik, pr t cilin shteti nuk
PPNEA, q kujdeset pr mbrojtjen dhe ndrhyn pran kompanive duke i penalizuar
ato me gjoba t majme sipas ligjit.Puka
ruajtjen e mjedist natyror n Shqipri, u dha
lajmi shqetsues pr vrasjen e nj klyshi sht kryetreva e pyjeve shqiptare. Dikur
t rrqebulli nga nj bari i vogl i zons, pa e kemi shkruar se askund m mir se atje nuk
ditur se far kafshe ishte, n nj koh kur do t ishte selia e Ministris s Mjedisit...
sipas shoqats s siprthn, popullata e

Haki Kola (ribotim)
...Vijon nga numri i kaluar
Modeli i prgatitur pr rehabilitimin e
pyjeve t ahut mund t shtrihet n rreth
15 mij hektar pyje. Sfidat, vazhdon ai,
qndrojn si n vlersimin e potencialit
t pyllit t do fshati edhe n prlloga-
ritjen e nevojave t familjeve apo
biznesit vendor pr lend druri e t pyllit
pr tu ringritur. Nse marrim n kon-
siderat at q bm n Budakov dhe nj pllak te rruga q niset drejt malit t
bjm t njjtn gj pr do vit n nj t tre deteve, i them Sknderit, ndrsa po
dhjetn e siprfaqes pyjore, q i bie
1500 ha, ne pothuaj mund t sigurojm
nevojat e komuns, q n gjuhn
ekonomike prkthehet t mbeten n
komun 2-3 milion euro e t punsohet
nj pjes e mir e tyre. Pyjet q kan zot
jan mbajtur m mir thot Xhavit Sadi-
kaj, kryetar i shoqats s sapo organi-
zuar t familjeve pronare t pyjeve. Ne
duhet tu msojm pronarve, vazhdon
m tutje Xhaviti, se si ti konvertojn
pyjet e ulta t dushkut n pyje t lart,
teksa ndalemi n pyllin e nj familjeje
buz rrugs, ku lisat e vjetr, q akoma
nuk i kan besuar pranvers e t nxjerrin
gjethe e jeshilohen, u ngjajn kllokave
gjigande t uditshme pa pupla, q mba-
jn nn vete mijra zogj t rinj t
gjelbr, q kan nxjerr kryet mbi shtro-
jn e ngroht e t trash t gjetheve t
vjetra, filiza t sapombir apo q jan
duke dal prej lndeve ashtu si zogu kur
thyen lvozhgen e vezs. Pamja t bn
t shpresosh q gjenerata e re e dush-
kajave nuk do t jet me filiza t dal
nga cungjet, por me lisa e gjat, q u
kndonte dikur Naim Frashri. Ka mbi
100 vjet q rrafshin e Kosovs e
mbisundojn cungishtet e lisit, t
trashguara nga mbikullotjet e prerjet
intensive. Pr do gjenerat filizat dalin
mbi rrnj q mplaken e mplaken dhe
nuk kan aftsi pr t rritur lisa t gjat
e t fuqishm, ashtu si i takon ksaj
toke. Avdi Palushi, pronar pylli n Bu-
dakov, thot se do punoj me t afrmit
e tij, q lendet e sapombira t marrin m
shum drit e kujdes, t rrethohen ashtu
si vathojm qengjat pr ti ruajtur nga
grabitqart. Nse u shtojm dritn e i
ruajm, atyre u mbetet t rriten sa m
shpejt. N pjesn fundore t pyllit do tu
heqim edhe disa qershi q po i konkurro-
jn s teprmi, qershit ti afrojm afr
oborreve t shtpive e dushkun ta lem
t lir pr tu rritur. Sikur t vendosnit
asortimenti i krkuar, kushtet klimatike e
toksore. Trajtimi me prerje i cungishteve
marrim secili drejtimet pr n Pej,
Prishtin, Kuks e Vranic. Kam merak
se mos krijohet keqkuptim, thot
Sknderi, e u mbetet hatri komshinjve,
pasi bifurkacioni q pam nga mali i
takon Ferizajt, e mali yn, ashtu si edhe
t tjert, vetm se u jep ujin. Bedriu,
sikur do t na kujtoj para ndarjes, anga-
zhimet e grupit punues, e nuk mund t
mos na prsris se Theranda sht e
bukur, por delikate dhe tepr e dmtuar.
Ai thot se pr t arritur menaxhim t
qndrueshm, lypset q nevojat e
njerzve e t pyllit, ti pajtojm; po t
bjm nj diagnoz t mir t pyjeve, ne
mbushim edhe shportn e projekteve q
do zbatojm pr do grumbull pyjor e
fshat. Kjo krkon t gjejm mekanizimin
financiar, por edhe at ligjor, q t pa-
jtojm e t bashkojm energjit e
qeveris qendrore me at vendore.
Theranda ka pak pylltar, ata duhet ti
prdorin dijet e tyre pr t menaxhuar
pyllin e jo pr tu br thjesht roje.
Imagjinoni bujqit nse do t rrinin roje
t arave t misrit. Me siguri do mbete-
shin pa prodhim. Vranici e paguan
fshate rojn e pyllit, ai sht nj prej
banorve, ndoshta edhe pa shkoll, por
mjafton q atij ti shpjegohet se far
nuk duhet br. E lm Therandn t
mbushur plot me njerz, ujra, pyje,
kullota, t rinj e shkolla. Duket si nj
sfid e gjat procesi i pajtimit dhe har-
monizimit t t gjitha palve, q t
kontribuojn pr zhvillimin e integruar
t ksaj parajse t dhuruar nga natyra.
KORRIK 2017
Mosha e prerjes varet nga lloji drunor, vnies s zjarreve. Kjo na detyron t
zvoglojm moshn e prerjes n cung-
ishte, pr m tepr se nuk krkohet lnd e
zakonisht bhet kur arrijn moshn 8-15 holl pr ndrtim dhe shtylla minjere.
vjet pr llojet shkoz, dushqe, frashr, la- Kshillojm:
jthi, gshtenj, ah, vrri, panj dhe bli. T hapen rrug q t futen n
Pothuajse t gjith llojet e drurve fletor shfrytzim (prodhim), shkurret e
mund t priten si cungishte, por disa prej cungishtet;
tyre si ahu, qershia e egr dhe plepi prod- T shfrytzohen shkurret me cikl m
hojn lastar m t dobt pas prerjes. Pr t shkurtr pa pretenduar pr stand-
dru zjarri cungishtet e vrriut, farshrit, ardin e druve t zjarrit;
ahut dhe mshtekns priten me cikle 3-4 T sillen paisje dhe prpunimin dhe
vjear apo m t gjat. Prve pr dru coptimin pr pelete (sistemi i ngrohjes
zjarri, gshtenja prdoret zakonisht pr me bioenergji).
gardhe, ndrsa lajthia pr trina apo hunj Pr makien mesdhetare t pritet n
gardhi. Zakonisht lajthia pritet pas 6-7 do koh t vitit do 6-7 vjet.
vjetsh, gshtenja do 15 vjet. Cungishtet Shkoza, mlleza, frashri, panja, la-
e shelgut pr thupra priten zakonisht me jthia, gshtenja, mshtekna me cikl 7
cikle 1-2 vjeare kur rriten n toka -10 vjet.
pjellore, pr prodhim biomase priten do 3 Dushqet Ahu me cikl 12-15 vjet.
vjet apo 4-5 vjeare pr dru zjarri; rrapi - 2 Pyjet aktuale t lisit q kan zhvillim
a m shum vjet. Frashri mund t pritet t mir pr ndrtim apo shtylla minie-
me cikl 6-7 vjear. Cungishtet e ahut tra- re meqnse nuk ka krkesa, duhet t
jtohen me cikle 10-12 vjet. pranojm prdorimin pr dru zjarri
Pr hunj pr hardhit: 5-7 vjet pr gsht- duke u larguar nga ato praktika
enjn dhe 7-10 vjet pr dushqet. klasike 30-40 vjeare e m shum.
Shkurret e makies priten me cikle 6-10 Rezerv tjetr sht prvoja e dikursh-
vjet. me pr mbjelljen e plepave (kanadez)
T tentojm t ndryshojm konceptin kallama, shelgu, Marina, Lajthia.
pr ciklin e prerjeve (mosha optimale) Cungishtet - Tipet e trajnimit:
pr plotsimin e nevojave t komuni- 1. Cungishte pr prodhim dru zjarri
tetit. Arsyet jan t shumta: 2. Cungishte pr prodhim lnde t holl
(i) Ndryshimet shoqrore-ekonomike, 3. Cungishte me drur rrall
kontrabanda e korrupsioni dhe shfrytzimi 4. Shkurret, makja mesdhetare
i pakontrolluar, shprdorimi i asortimentit 5. Cungishte e shelgut pr thupr
(gjat viteve n t gjitha drejtimet). 6. Cungishte q krasiten
(ii) Diferencimi i shtresave t varfra q Prodhimet:
shton konsumin e druve t zjarrit jo vetm dru zjarri, qymyr druri;
n fshatra, por edhe n qytete dhe ata kan hunj pr gardhet, hunj pr zarzavatet;
nevoja shum m t mdha pr dru zjarri. Lulet, gjethet, frutat, lvoret;
(iii) Dmtimet pr prmirsimin e Prodhim i drurve dekorativ.
riprtritjes pr shkak t prerjeve dhe t

Notes from the meeting on Municipal Forests, Maliq Municipality (facilitated by ILC)
Discussing on issues related to forests trans-
ferred to municipalities, the National Federa-
tion of Communal Forests and Pastures in co-
operation with the Ministry of Environment on
February 23, 2017 organized a dialogue meet-
ing with leaders and representatives of munici-
palities of Korca county, representatives of
Administration of Protected Areas, Inspec-
torate of Environment, representatives of
FPUAs and Regional Federation of Communal
Forests and Pastures, Korca. The Mayor of
Municipality of Maliq, Mr. Gezim Topciu,
after thanking the organizers of the meeting,
mentioned several achievements of Maliq Mu-
nicipality, considering the Agency of Forests
as one of most successful structures estab-
lished in municipality. We have a nature mon-
ument named Pylli i Fazaneve, we are trying
to take it in ownership in order to serve to our
community, to make it as attractive as possible
for the vacationers and people of Korca coun-
ty. For this year we have planned funds for
designing forest management plans for there
are no management plans for many forest are-
as transferred recently to the municipality,
even some of existing management plans are
out of date. He also appreciates as very im-
portant the thoughts of specialists in develop-
ment of the forestry sector and overall devel-
opment of the area. Meanwhile, the director of
the Forest Agency of Maliq Municipality, Mr.
Marsel Nazifi presents a more complete pano-
rama for all activity of the structures estab-
lished in Municipality for administration of
forests.
A brief history about Maliq
Municipality
Maliq Municipality is a town relatively new in
the Republic of Albania, built from the former
communist system. From the archeological
excavations there are found palafitte buildings
(wooden buildings over water), as well as
many important items with archeological val-
ues. Two other archeological sites near the
town are the hills of Gradishte and Hija e Kor-
bit (Ravens Shadow), which in antiquity have
been two important towns of the first Illyrian
kingdom. The area where Maliq Municipality
is located used to be marshland up to 1946, the
year when it was meliorated with voluntary
workers from the entire Albania. After the
melioration it was populated by inhabitants of
the surrounding regions, as well as from many
other towns of Albania. After the melioration
of the marshland started immediately con-
struction of the sugar factory, a major deed for
the Albanian economy, a factory which was
one of the largest in the entire Balkan Peninsu-
la. Thus, in mid 50s this factory began work
and employed more than the half of the towns
population of that time. In the complex of the
factory was produced even alcohol, vodka and
starch. Part of it was even the thermoelectric
central, which supplied the town and sur-
roundings with energy. All these objects are
amortized year after year, coming to the cu-
Kshilli botues: R. Ndreu, N. ollaku, J. Male, B. Gashi, I. Zeka, B. Hoxha, A. Kacani
Kryeredaktor: Prof. Dr. Vezir Muharremaj, Zv. Kryeredaktore: Nijazi Idrizi, Ferdin Liaj
Redaksia: H. Kola, A. Lila, M. Shehi, Prof. Dr. Sherif Lushaj
Adresa: Bulevardi Zogu I-r, Godina Zri i Popullit, kati 2-t
E-mail: kontakt@fkpkk-shqiperi.org/mobile: +355 68 20 77 157
rrent situation, already completely out of use.
Population, surface
Maliq Municipality is composed of adminis-
trative units of Libonik, Vreshtas, Pirg,
Moglice, Gore and Maliq town, with a total
surface of 652 square kilometers. The total
population reaches 45,800 residents, according
to INSTAT Census 2011. According to IN-
STAT, only population of Maliq town is ur-
ban, which comprise about 18% of the Maliq
Municipality and the rest is rural. Maliq is an
agricultural area. Agriculture has been and still
is the main source of incomes and the opinion
of local specialists is that this will be its long-
term direction. Agro-industry is another long-
term direction of the area, which is assessed as
very appropriate for cultivation of the sugar-
beet. So priority is given improvement of con-
ditions for development of agriculture and
encouragement the union of farmers, who cul-
tivate traditional products of the area.
Forests and administration
In Maliq Municipality it is established the
Agency of Forest and Pastures with the staff
comprised of: director of the agency, 1 forest
engineer, 1 cadastral and GIS officer, 6 forest
technicians and 6 forest rangers. Administra-
tion for the mixed forest (Pylli i Fazaneve)
with the staff: 1 forest technician, specialist; 1
senior specialist (cicerone); 1 gardener-forest
technician; 2 sanitary workers; and 3 forest
rangers. Tasks: (i) Sustainable management of
municipal forest and pastures in line with the
objectives of local and central government; (ii)
Conduction of preliminary and perspective
studies for development in complex of forest
and pasture management units; (iii) Definition
of the exploitation possibility for firewood for
the needs of inhabitants in line with the man-
agement plans; (iv) Provision of pasture plots
for grazing and binding the contracts with the
livestock farmers; (v) Protection and preven-
tion of forest fires in the forest and pasture
fund; (vi) Renegotiation and binding of exist-
ing and new contracts for forest exploitations,
lending (HEC, Antenna, etc.); (vii) Updating
the forest cadaster.
Control and monitoring
In the territory of Maliq Municipality there are
10 forest economies and 3 pastoral economies.
All these economies are divided with a pro-
cess-verbal into 5 zones and are monitored by
a forest technician and a forest ranger, which
report monthly based on problems of each
zone and compile the respective process-
verbal.
Fires
There are established the voluntary groups
based on each administrative unit for the years
2016-2017 for the period May-October. Three
fire cases have occurred during 2016, of which
2 fires are distinguished in time and have not
caused damages and one fire case has burnt an
area of 20 ha in the forest economy Lozhan.
During 2017 no fire cases have occurred.
Incomes and effectiveness
It is made the public notification of the parcels
which will be given for grazing, there are col-
lected the requests and 8 contracts are signed
with a value of 328,900 leke. There are made
the measurements and verifications on ground
for hydropower and telephone antennas, there
are compiled the technic-economic reports and
there are signed 6 contracts with hydropower
companies and 2 contracts with telephone an-
tennas, with a total value of 6,051,332 leke. It
is renegotiated a contract for forest exploita-
tion, signed by the former Directorate of For-
est Service Korce with a value of 3,280,104
leke. It is calculated and provided the exploita-
tion possibility of timber for the period 2016-
2017 and it is approved by the Ministry of
Environment. It is done the tree marking pro-
cess and there are conducted partial studies,
exploitation projects and the auction. There
are signed 3 exploitation contracts with a total
value of 4,401,440 leke. It is elaborated the
operational plan for management of coppice
forests, where through the proposed interven-
tions is produced firewood for the people of
rural area and there are collected 559,000 leke.
In total the Agency of Forest and Pasture has
ensured incomes for the municipality of Maliq
with value of 14,620,776 leke.
Proposal for 2017
For 2017 it is approved a new structure with
23 employees, of which 14 employees are for
forest and pastures and 9 employees are for the
monument of nature Pylli i Fazaneve.
Operational plans are elaborated and approved
and there are established the fire-fighting
teams all over the territory of Maliq
Municipality, as well as planning for
supplying of inhabitants with firewood is
made. There are taken measures for protection
of forests and review of cadaster, collection of
fees and tariffs for firewood, hydropower, and
telephone antennas are ongoing, as well as it is
ensured cooperation with the Administration
of Protected Areas and State Inspectorate of
Environment and Forests of Korca county.
After this experience many of participants
expressed their positive thoughts about the
very good results achieved by this
municipality and serves as a good model for
all municipalities of Albania. Coordinator of
Korce Federation, Mr. Kristaq Shore
emphasizes that the law should be improved,
where to be better clarified the roles of
structures for forest protection and to increase
competencies of municipalities, e.g. when a
mini-project is designed, it is not necessary to
get the approval by the Ministry of
Environment. Whereas Mr. Niko Qiringji
(SIEF) highlights also that the law should be
improved, it should recognize the forest user
and owner and forest associations should be
recognized by law as well. It is necessary to be
carry out further works and at the same time to
improve the lives of communities. E.g. in
Pogradec the former owners are not
recognized and the chestnut is being treated
JULY 2017
as forest not for fruit (Geshtenjas, Dardhas,
etc.). We have had support from the
Administration of Protected Areas, but we
need to have even the support of municipality.
Councilor of the municipality of Pustec
handles a concern of the community of this
municipality. She said that with the transfer of
our municipal forests to protected areas
meeting the needs of our inhabitants for
firewood is impossible. We have raised this
problem officially at the Ministry. Today we
have 10 parcels which are located in the
border and do not result as property of our
municipality and every action is done without
consulting with local people and
representatives of the municipality. Mr. Niko
Qiringji: An issue of concern remains who
will prepare the management plans for high
forests, because municipalities have no
budgets. Mr. Ylli Hoxha after thanking the
hosts and organizers stressed out that the
model presented by municipality of Maliq is
the strategy to be followed by municipalities, a
strategy with action plan (operational plan,
financial plan, etc.). We as Ministry are
working on the national inventory and
registration of forests, as well as we are being
prepared for compilation of management plans
of about 400 thousand hectares of high forests
with the support of the World Bank. I have
requested to all municipalities to send the
forest areas with potential for investments.
Like today a year the private subjects will be
compiling the management plans for high
forests. It is the duty of municipality to
provide firewood. The moratorium does not
prohibit the sale of timber, e.g. from
regenerative cutting. The municipality should
give incentives to users. It is legally possible
for the municipality to give forests in use to
inhabitants (users).
Support for agroforestry
As it emerges from the discussions,
agroforestry is the key resource for local
communities in rural areas of Korca. It
contributes in fulfilling their high needs for
firewood, fodder and other various uses,
impacting positively in protection of high
forests. The work started by a private company
to plant poplar in Korca County is to be
congratulated. This scheme can be projected
across the eastern plateau from Pogradec to
Leskovik and the farmers should apply with
simple afforestation projects, without breaking
the normal dimensions of agricultural parcels.
This could lead to instant augmentation of
biomass with rapid growth and short rotation
for bioenergy production. It also would enable
regeneration of mountains and relative
reduction of pressure on them, meanwhile
fulfilling the needs of Korca County, that
according to the experienced specialist Kristaq
Shore today in the current state of forests,
Korca does not meet neither 40% of the needs
for firewood.