1

Bab Satu
Kemunculan Tamadun Awal

Makna Tamadun Ciri-ciri Tamadun Proses Pembentukan tamadun

Tamadun
Tamadun
Peradaban Mesir Purba
Mesopotamia
Bahasa Melayu
Madana Bahasa
Arab

Tamadun Indus Tamadun Hwang Ho

Civilization
(Bahasa Inggeris

Petempatan kekal Kehidupan berorganisasi Sistem Pemerintahan

Pengkhususan Pekerjaan Agama dan Kepercayaan Bahasa dan Sistem Tulisan

1
 2

Pengenalan

1. Zaman Prasejarah ialah zaman manusia masih belum mengenali system tulisan.
2. Kajian terhadap zaman ini dan budayanya dijalankan oleh ahli arkeologi.
3. Terdapat empat tahap utama dalam zaman prasejarah, iaitu Zaman Paleoitik, Zaman Mesolitik,
Zaman Neolitik dan Zaman Logam (terbahagi dua iaitu Zaman Gangsa dan Zaman Besi.

Zaman Zaman Neolitik Zaman Logam

Paleolitik dan Mesolitik

1. Manusia hidup secara berpindah
randah (nomad)
2. Mereka tinggal di kawasan tepi
tasik, tepi sungai atau di dalam
gua.
3. mereka hidup dalam kelompok
keluarga atau secara
berkumpulan.
4. Menyara hidup dengan cara
memungut hasil hutan,
memburu binatang dan
menangkap ikan.
5. Peralatan batu ciptaan mereka
lebih mengutamakan fungsi
daripada nilai estetika.
1. Manusia mula hidup menetap dalam
kelompok yang besar (masyarakat)
2. Menyara diri dengan bercucuk tanam
dan menternak binatang.
3. Penciptaan peralatan batu telah
dilicinkan dan mempunyai pelbagai
fungsi.
4. Tembikar telah pandai membuat
tembikar.
5. Kehidupan bermasyarakat
mewujudkan pembahagian tugas
atau pengkhususan kerja.
6. Lahir sistem tukar barang (system
barter) kesan daripada lebihan
pengeluaran bahan makanan.
1. Zaman ini terbahagi kepada dua
iaitu zaman gangsa dan zaman besi.
2. Penggunaan peralatan daripada
logam telah menyebabkan manusia
pada zaman ini berjaya mencipta
perahu dan rumah.
3. Perahu membolehkan mereka
meneroka lautan dan meningkatkan
kegiatan perdagangan maritim.
4. Perdagangan bermula dengan
masyarakat persisir, kemudian
berkembang ke masyarakat yang
jauh.
5. Zaman ini telah muncul petempatan
yang besar contoh Jericho di Jordan
dan Cartal Huyuk di Turki.
2
 3

Maksud Tamadun

1. Tamadun berasal daripada bahasa Arab Mudun dan Madain.

2. Madana mempunyai dua maksud iaitu tinggi budi bahasa dan pembukaan Bandar.
3. Bahasa Inggeris yang mempunyai persamaan makna tamadun ialah civilization yang berasal daripada
bahasa Greek, civitas bermaksud Bandar.
4. Tamadun juga boleh diertikan sebagai Peradaban.
5. Masyarakat Barat mengaitkan tamadun dengan pembangunan lahiriah terutama dalam hal-hal
kebudayaan seperti penulisan, undang-undang, kesenian dan pembandaran.
6. Terdapat beberapa pandangan sarjana tentang tamadun

Jordon Childe Darcy Riberio dan R.A Buchanan

Pencapaian lahiriah merupakan kayu ukur Menolak unsur Rohaniah, sebaliknya menekankan
kemajuan tamadun sesebuah masyarakat. kepentingan dan pembangunan lahiriah dalam proses
perkembangan tamadun.

Syed Naquib al-Attas Richard Sullivan

Tamadun adalah tahap tatasusila yang tinggi Menyokong pendapat sarjana Islam dan mengakui
dan kebudayaan yang luhur. unsur rohaniah sangat penting dalam konsep tamadun.

Menurut Islam, tamadun mestilah merangkumi pembangunan lahiriah dan rohaniah.

Islam menekankan unsur ini untuk mengukur tahap ketamadunan masyarakat.
Rumusannya tamadun tidak sahaja mementingkan pencapaian lahiriah tetapi mestilah diiringi dengan pencapaian aspek
rohaniah, moral dan tatasusila.

3

Petempatan kekal
1. Penempatan kekal membawa kepada
kepada kehidupan yang sistematik.
2. Kawasan petempatan tetap mestilah
memastikan kelangsungan bekalan
makanan.
3. Inovasi manusia melahirkan cara
tanaman, menyimpan makanan dan
menternak bintang.
4. Peralatan baru seperti cangkul dan
teknologi pengairan telah digunakan.
5. Berlaku peningkatan hasil
pengeluaran dan lebihan pengeluaran
yang dapat menampung
pertambahan penduduk.
Ciri-ciri Tamadun
Sistem pemerintahan
1. Bagi mengendalikan masyarakat
sistem pemerintahan dibentuk.
2. Pemimpin atau raja selalunya
menggunakan unsure magis bagi
mendapatkan pengiktirafan sebagai
pemerintah
3. Sistem pemerintahan menghasilkan
sistem perundangan yang menjadi
panduan untuk menjamin kemanan
dan kesejahteraan sesebuah tamadun
4
Kehidupan berorganisasi
1. Berlaku akibat pertambahan penduduk merangkumi aspek sosial, ekonomi dan politik.
2. Ia mampu mengatur cara hidup manusia untuk memastikan kestabilan dan kemakmuran.
3. Organisasi sosial pada tahap awal paling ringkas iaitu sistem keluarga, berkembang menjadi lebih
kompleks akibat pertambahan penduduk.
4. Sistem social biasanya berbentuk pyramid dan bersusun lapis. Lapisan paling atas bangsawan yang
menerajui pentadbiran diketuai oleh raja, lapisan kedua pembesar terdiri daripada golongan agama,
pentadbir, ilmuan dan kumpulan yang mempunyai kepakaran dalam kesenian, diikuti golongan rakyat
biasa dan golongan hamba.
Pengkhususan Pekerjaan
1. Peningkatan produktiviti menjadikan pengkhususan pekerjaan menjadi penting.
2. Barangan yang dihasilkan membawa kepada peningkatan dan pekembangan ekonomi.
3. Sistem barter atau pertukaran barangan merupakan titik permulaan aktiviti ekonomi yang dikenali
sebagai perdagangan
4. Perkembangan perdagangan membolehkan berlakunya pertukaran ilmu pengetahuan, teknologi dan
budaya sesebuah masyarakat dengan masyarakat yang lain.
Agama dan Kepercayaan.
1. Memainkan peranan penting dalam perkembangan tamadun.
2. Agama dan Kepercayaan berkait rapat dengan pengiktirafan terhadap golongan pemerintah,
pembahagian sosial masyarakat, perkembangan ilmu pengetahuan dan pembinaan dalam proses
pembentukan tamadun manusia.
3. Manusia peringkat awal percaya terdapat kuasa ghaib yang menguasai alam sekeliling kepercayaan
ini dikenali sebagai animisme.
4. Secara evolusi kepercayaan ini bertukar menjadi agama.
5. Agama masyarakat tamadun awal dikenali sebagai politeisme iaitu penyembahan lebih satu tuhan.
Bahasa dan Sistem tulisan
1. Penciptaan bahasa dan sistem tulisan membawa perkembangan ilmu pengetahuan.
2. Bahasa tertua ialah bahasa Yunani dan Sanskrit manakala tulisan awal ialah hieroglif, Cunieform dan
ideogram.
3. Bahasa dan tulisan memainkan peranan penting dalam penyebaran ilmu pengetahuan dan
menghubungkan antara masyarakat dengan masyarakat yang lain.
4. Penghasilan system tulisan bertujuan menyimpan rekod, penulisan undang-undang dan hal-hal
keagamaan. 4
5. Bahasa merupakan alat penting untuk menyampaikan, memperkembangkan serta mencatat idea dan
pemikiran manusia.
 5

Proses Pembentukan Tamadun

1. Proses pembentukan tamadun berlaku akibat daripada penyesuaian antara manusia dengan alam
sekeliling.
2. Manusia memilih kawasan untuk memudahkan mereka menjalani kehidupan seharian.
3. Lembah sungai biasanya menjadi pilihan sebagai petempatan kekal kerana:-

i. Kesuburan tanah untuk pertanian.

ii. Kemudahan bekalan air dan makanan.
iii. Kemudahan pengangkutan dan perhubungan.

Tamadun Mesopotamia Tamadun Indus

di Lembah Sungai di Lembah Sungai Indus
Euphrates
Bukti Tamadun Awal
terletak di Lembah
Sungai
Tamadun Mesir Purba di Tamadun Hwang Ho
Lembah Sungai Nil di Lembah Sungai
Hwang Ho

5
 6
Lokasi

1. Terletak di antara Sungai Tigris dan Euphrates yang mengalir dari kawasan pergunungan Turki ke tanah
lembah Iraq hingga ke Teluk Parsi.
T 2. Mesopotamia dikelilingi oleh Pergunungan Zagros di bahagian timur laut, dataran tinggi Arab di barat daya
A dan Teluk Parsi di selatan.
M
A Tempoh Masa
D
U 1. Berkembang sebagai petempatan Zaman Neolitik antara tahun 7000 sm-5000sm.
N 2. Sekitar tahun 3500 sm, Mesopotamia berkembang menjadi pusat tamadun awal.
3. Kerajaan Sumeria (3500sm) merupakan kerajaan terawal manakala kerajaan terakhir ialah Chaldea (539 sm)
4. Tamadun Mesopotamia dapat dibahagikan kepada tujuh kerajaan yang penting iaitu Sumeria, Akkad, Ur,
M Babylon Awal, Kassites, Assyria dan Chaldea.
E
S Pembentukan Tamadun
O
P 1. Tamadun Mesopotamia dapat dibahagikan kepada dua bahagian iaitu di utara dan selatan.
O 2. Bahagian utara Bandar Baghdad termasuk pertengahan Sungai Tigris hingga ke utara termasuk Sungai Zab
T dikenali sebagai Assyria.
A 3. Bahagian selatan Bandar Baghdad merangkumi Sungai Tigris dan Euphrates yang hampir bercantum
M dikenali sebagai Babylon. Babylon terbahagi dua iaitu Akkad di Utara dan Sumeria di Selatan.
4. Tamadun Sumeria bermula di wilayah selatan.
I 5. Orang Sumeria berhijrah ke wilayah ini dan membina petempatan.
A 6. Mereka membina petempatan, menjalankan kegiatan pertanian melalui kerja tebus guna tanah dan membina
sistem pengairan untuk mengawal aliran sungai.
7. Aktiviti ini dapat menghasilkan makanan dan mampu menampung keperluan penduduk yang semakin
bertambah.
8. Pertumbuhan tamadun ini akhirnya berkembang secara perlahan-lahan menjadi bandar dan seterusnya
kepada beberapa negara kota seperti Kish, Nippur, Lagash, Uruk, Ur, Eridu, Assur dan Mari
9. Kesemuanya terletak di sepanjang sungai dan terusan.
6
 Negara Kota 7
1. Setiap Negara kota tebahagi kepada kawasan utama iaitu pusat kota, tembok kota, luar kota dan pelabuhan.
C 2. Setiap kota terdapat kubu pertahanan yang mempunyai pintu gerbang yang menjadi lambang kekayaan sesebuah Negara kota.
I 3. Di dalam kota terdapat istana, rumah kediaman, rumah ibadat, rumah kedai dan pasar. Jalannya lurus dan lebar.
4. Rumah ibadat merupakan pusat kota dan menjadi tumpuan masyarakat.
R 5. Setiap kota mempunyai unit politik dan agama yang tersendiri.
I 6. Sungai dan kawasan tanah pamah memudahkan pengangkutan dengan kapal, pedati dan keldai.
- 7. Mesopotamia mudah dihubungi oleh wilayah sekitar melalui jalan laut.
C Organisasi Sosial
I 1. Masyarakat Mesopotamia terbahagi kepada dua golongan, iaitu yang memerintah dan golongan rakyat.
R 2. Pemerintah terdiri daripada raja, ketua pendeta, ketua tentera dan bangsawan.
3. Rakyat terbahagi kepada rakyat bebas (petani, artisan dan pedagang) dan hamba terdiri daripada tawanan perang.
I
Sistem Pemerintahan
T 1. Mesopotamia mengamalkan system pemerintahan beraja berbentuk teokrasi.
A 2. Raja dianggap sebagai tuhan atau wakil tuhan dan pemilik Negara kota
3. Masyarakat Mesopotamia tidak menyembah raja sebagai tuhan kecuali semasa pemerintahan raja Naramsin di Akkad
M memaksa rakyat menyembahnya kerana menganggap dirinya terlalu agung
A 4. Raja menjadi ketua pentadbir, ketua tentera dan ketua pendeta.
D 5. Raja sebagai ketua agama berkuasa melantik ahli keluarga diraja memegang jawatan di Zigurat.
6. Zigurat berfungsi sebagai pusat ibadat, pusat perdagangan dan menyimpan khazanah Negara.
U 7. Raja amat berkuasa dalam soal tanah, cukai, hasil pertanian dan perniagaan.
N 8. Raja dibantu oleh pegawai yang kebanyakan terdiri daripada golongan bangsawan dan mempunyai ikatan kekeluargaan dengan raja.

M Pengkhususan Kerja
E 1. Berlaku apabila terdapat lebihan hasil pertanian.
2. Terdapat anggota masyarakat meninggalkan pekerjaan sebagai petani untuk menjadi peniaga, pedagang dan artisan.
S 3. Mesopotamia juga menjalinkan hubungan perdagangan dengan lembah sungai Indus.
O 4. Perdagangan sangat penting kerana lembah Mesopotamia tidak menghasilkan banyak bahan mentah.
P 5. Logam, kayu-kayan, emas dan perak dibawa masuk untuk ditukar dengan hasil pertanian Mesopotamia.
6. Terdapat pengusaha tekstil, barangan tembikar dan alat keperluan harian.
O 7. Terdapat tukang rumah kerana berlaku pertambahan penduduk.
T 8. Sebilangan anggota masyarakat berkhidmat sebagai tentera untuk mempertahankan Negara.
A
M Sistem tulisan.
I 1. Perkembangan ilmu pengetahuan membawa kepada kewujudan sistem tulisan yang bermula dalam bentuk tulisan bergambar.
7
2. system ini berkembang kepada tulisan berbentuk simbol yang ditulis pada tanah liat.
A 3. Tulisan pada tanah liat ini berbentuk pepaku dikenali sebagai cuneiform.
 Kod Undang-undang
8
1. Kod undang-undang ini digubal semasa Raja Hammurabi memerintah Babylon.
2. Undang-undang berteraskan hak rakyat terhadap keadilan. Hukuman dan denda mestilah setimpal dengan kesalahan tetapi berbeza mengikut
S susun lapis masyarakat.
U 3. Kod undang-undang ini mengandungi 282 undang-undang yang dipahat pada tembok dan tiang-tiang batu supaya rakyat dapat membaca
M undang-undang tersebut.
4. Kod undang-undang ini menjadi dasar perundangan dalam tamadun Mesopotamia.
B 5. Undang-undang ini berjaya mengawal masyarakat, mewujudkan perpaduan & mengukuhkan sIstem organisasi dalam kehidupan bermasyarakat.
A
N Sistem pemerintahan
Sistem Tulisan
G 1. Sistem tulisan telah membawa kepada system pendidikan untuk 1. Mesopotamia menyumbang kepada pembentukan sebuah
A melahirkan jurutulis. system pemerintahan dan pembentukan sebuah
masyarakat yang berestetika.
N 2. Dengan adanya jurutulis telah membolehkan urusan pentadbiran dan
2. Raja Sargon berjaya menakluk dan menyatukan Sumeria
perniagaan dicatat.
dan membentuk sebuah empayar yang menjadi ikutan
3. Sistem tulisan menghasilkan kesusasteraan yang terkenal seperti Epik
T Gilgamesh. Epik ini mengandungi falsafah dan cara hidup orang
pemerintah seterusnya.
A Mesopotamia.
M
A Ilmu astronomi
1. Tamadun Mesopotamia turut menyumbang kepada perkembangan ilmu astronomi.
D 2. Pencerapan terhadap pergerakan cakerawala membawa kepada perkembangan ilmu matematik seperti mengira perpuluhan, mendarab,
U membahagi, menambah, menolak dan punca ganda dua.
N 3. Penguasaan ilmu astronomi membolehkan mereka menguasai jalan laut dan mencipta kalendar yang mengandungi 12 bulan dalam 1 tahun.

Ilmu perubatan
M 1. Kerajaan Assyria mementingkan kesihatan anggota tenteranya.
E 2. 500 jenis ubat-ubatan dikatalog dan disampelkan penggunaannya.
Ciri-ciri Tamadun
S 3. Cara mengubat penyakit dengan menggunakan ubatan dicatat sebagai panduan kepada pengamal perubatan.
O
Arca dan Tiang Batu
P 1. Tamadun Mesopotamia memperkenalkan cara membuat batu bata daripada tanah liat.
O 2. Dalam seni bina, tamadun Mesopotamia mencipta arca dan tiang batu contoh arca patung Raja Gudea dan Zigurat
T
A Penciptaan Roda
M 1. Roda dicipta untuk menarik kereta kuda semasa peperangan dan aman.
2. Penciptaan roda membawa kepada penciptaan kincir air untuk mengalirkan air ke kawasan tandus atau mengawal banjir.
I 3. Tamadun Mesopotamia menyumbang kepada penciptaan alat pengangkutan seperti kapal layar serta pengangkutan beroda 8
A 4. Mereka mampu menguasai jalan darat dan laut sehingga dapat berhubung dengan wilayah India.
 9
Lokasi
1. Tamadun Mesir Purba terletak di tebing sungai Nil yang mengalir dari utara Mesir ke Laut Mediteranean.
2. Sungai Nil berpunca daripada dua anak sungai, iaitu Sungai Nil Biru bermula dari tanah tinggi di thiopia
dan Sungai Nil Putih berasal dari Tasik Victoria di Uganda.
3. Sungai Nil telah membentuk muka bumi Mesir menjadi sebuah dataran lanar yang subur dan membentuk
sebuah delta untuk pertanian dan petempatan manusia.
T
A
Tempoh Masa
M
1. Berkembang daripada petempatan awal pada zaman neolitik antara tahun 10,000sm hingga 5,000 sm
A 2. Sekitar tahun 3,500sm Mesir telah menjadi pusat tamadun awal.
D 3. Tamadun Mesir dapat dibahagi kepada empat tahap:-
U Zaman Awal 3,100sm 2200sm
N Zaman Pertengahan 2,040sm 1785sm
Zaman Empayar 1,570sm 1085sm
M Zaman Keruntuhan 1,085sm 322sm
E 4. Tamadun Mesir purba runtuh apabila pemerintahannya dikuasai oleh orang asing seperti Libya (1100
S 947sm), Kush (730 670 sm), Assyria (663 609 sm), Parsi (525sm), Yunani (332 30sm) dan Rom (30sm).
I
R
Pembentukan Tamadun
P
U 1. Manusia Tamadun Mesir membina sistem perparitan dan pengairan yang baik untuk pertanian dengan
R menggunakan logam.
B 2. Mereka membina peralatan kawalan air dan terusan untuk meninggikan lagi nilai kesuburan tanah.
A 3. Ini bertujuan mendirikan petempatan tetap yang berteraskan pertanian.
4. Petempatan tetap ini berkembang menjadi kampong, kemudian kampong mewujudkan Bandar.
5. Bandar-bandar bergabung membentuk nome atau daerah. Semua nome ini kemudiannya disatukan dan salah
satu bandarnya menjadi pusat pentadbiran contohnya Thinis, Memphis dan Thebes.

9
 Kehidupan Bandar 10
1. Firaun Menes (3200sm) menyatukan nome menjadi sebuah kerajaan.
2. Pusat pentadbirannya terletak di Bandar Thinis yang terletak dibahagian tengah Sungai Nil, kemudian dipindahkan ke Memphis yang
C hampir dengan Delta Sungai Nil.
I 3. Kemuncak zaman pertengahan, pusat pentadbiran dipindahkan ke Bandar Thebes.
4. Bandar penting yang lain seperti Heliopolis, Fayoum dan Abydos.
R 5. Kehidupan Bandar merupakan ciri yang sangat penting dalam tamadun Mesir kerana di sinilah kediaman Firaun, pusat
I pemerintahan dan pentadbiran serta pelabuhan.
- 6. Bandar juga merupakan pusat keagamaan dan pusat tumpuan penduduk.
C
I Organisasi Sosial
R 1. Dalam masyarakat Mesir Purba diketuai oleh Firaun yang merupakan raja berkuasa mutlak serta dianggap suci.
2. Jawatan Firaun diwarisi secara turun temurun.
I 3. Pada zaman kerajaan lama, Firaun dianggap jelmaan Tuhan Horus, semasa dinasti ketiga dan keempat digelar Raja Matahari (Amon-
Re anak tuhan matahari)
T 4. Firaun juga merupakan ketua pendeta, ketua hakim, pemilik tanah dan ketua pahlawan.
5. Selepas Firaun ialah golongan bangsawan, rahib, tuan tanah dan juru tulis.
A 6. Diikuti golongan rakyat bebas yang terdiri daripada petani, pedagang dan artisan.
M 7. Lapisan paling bawah ialah hamba.
A
D Sistem Pemerintahan
U 1. Mesir diketuai oleh seorang Raja bergelar Firaun.
2. Dibantu oleh golongan bangsawan untuk menjalankan pentadbiran, menjaga keamanan, mengurus dan mengagihkan makanan.
N 3. Bangsawan merupakan pembesar yang terdiri daripada pegawai, penasihat dan juga gabenor yang mentadbir wilayah yang ditakluki.
4. Rahib bertanggungjawab menjaga soal keagamaan.
M 5. Juru tulis yang terdiri daripada orang awam turut membantu urusan pentadbiran dengan menulis segala rekod kerajaan.
E
S Taraf wanita dalam tamadun Mesir
I
R 1. Turut mengiktiraf wanita sebagai pemimpin.
2. Pada tahun1502-1479, Firaun Hatshepsut seorang wanita telah dilantik menjadi Firaun.
3. Banyak pembaharuan pada zamannya seperti pembinaan terusan serta menukar kawasan padang pasir kepada kawasan pertanian
P yang subur.
U 4. Keupayaab beliau meletakkan beliau setanding dengan pencapaian Firaun yang lain.
5. Ini membuktikan wanita mempunyai status yang tinggi dalam tamadun Mesir Purba.
R 6. Kerajaan Mesir Purba meliputi kawasan yang luas termasuk wilayah di Nubia di Selatan Mesir hingga ke Utara serta Barat termasuk10
B wilayah di Palestin hingga ke Lubnan dan Syria.
A
 11

C Pengkhususan Kerja
I 1. Pengkhususan kerja seperti penenunan dan pembuatan barang tembikar dan juga peralatan membolehkan Mesir
R Purba berkembang maju.
I 2. Kertas dan tekstil merupakan eksport utama Mesir selain perlombongan emas di Nubia.
- 3. Pengangkutan air penting dalam perkembangan tamadun Mesir Purba.
C 4. Sungai Nil yang lebar membolehkan kapal-kapal menyusurinya dan berlabuh di pelabuhan Thebes, Memphis,
I Fayoum dan Heliopolis.
R 5. Sistem pemerintahan yang cekap telah menarik minat pedagang dari laut Mediteranean dan laut Merah singgah di
pelabuhan Mesir Purba.
I

T Agama dan Kepercayaan

A
M 1. Percaya konsep politeisme.
2. Tuhan orang Mesir dikaitkan dengan alam seperti Re (Tuhan Matahari), Ra-Atum (Tuhan Langit) dan Amun
A (Tuhan Angin).
D 3. Masyarakat Mesir percaya kehidupan selepas mati.
U 4. Mayat disimpan dan dijaga dengan teliti serta makamnya mesti dipenuhi dengan kelengkapan harian untuk
N keperluan selepas mati yang ditanam bersama-samanya.
5. Kedudukan atau status mayat ditentukan oleh solekan mayat, alat kebesaran dan jumlah barangan yang
M dikebumikan.
E
S
I Sistem Tulisan
R 1. Sistem tulisan Mesir dikenali sebagai hieroglif.
2. Tulisan ini berasaskan kombinasi gambar dan symbol yang berdasarkan bunyi.
P 3. Tulisan Mesir sangat penting tujuan mencatat rekod, aktiviti pertanian serta mengutip cukai.
U 4. Tulisan juga penting untuk merekod harta di kuil dan upacara ritual kepercayaan.
R
B 11
A
 12
Seni bina
S
U 1. Sumbangan utama ialah seni bina iaitu Piramid..
M 2. Pembinaan Piramid diilhamkan oleh Imhotep iaitu saintis, ahli fizik, arkitek dan penasihat Firaun Djoser. Ia melambangkan
kreativiti masyarakat Mesir dalam bidang pembinaan.
B 3. Beliau juga memperkenalkan teknik pembinaan bangunan dengan menggunakan batu bata.
A 4. Imhotep juga merupakan pengamal ilmu perubatan dan pengarang buku sains dan sastera.
N
G
A Kertas Rekod bertulis
1. Pencapaian tamadun Mesir Purba yang utama ialah kemajuan 1. Tinggalan tamadun Mesir puba adalah dalam bentuk
N pendidikan dan penggunaan kertas. rekod tertulis yang dipahat cantik, halus dan penuh
2. Kertas dicipta daripada pokok Papyrus. seni pada makam dan batu dalam bentuk tulisan
T 3. Penciptaan kertas memudahkan penyimpanan khazanah bangsa. hieroglif.
A
M Pendidikan Pendidikan
A 1. Mesir mewujudkan system pendidikan untuk anak golongan atasan.
D 2. Pendidikan diberi sejak umur rendah.
U 3. Pendidikan diuruskan oleh rumah ibadat di bawah kawalan kerajaan.
4. Pendidikan bertujuan melahirkan pegawai kerajaan terutamanya juru tulis.
N 5. Ilmu geometri, matematik dan sains diajar untuk melahirkan golongan profesional yang boleh menguruskan hal ehwal pertanian,
kawalan air sungai Nil serta pembinaan bangunan dan pyramid.
M
E
S 1. Mesir mewujudkan system pendidikan untuk anak Ilmu Pengetahuan
golongan atasan.
2. 1. Mesir purba maju dalam ilmu perubatan.
Pendidikan diberi sejak umur rendah.
I 2. Kemajuan dalam bidang oleh
perubatan seperti mengawet
3. Pendidikan diuruskan rumah ibadat di bawahmumia.
kawalan kerajaan.
R 3.
4. Tahap keilmuan dan kemahiran dalam bidang fizik, kimia,
Pendidikan bertujuan melahirkan pegawai kerajaan terutamanya perubatan dan
jurupembedahan
tulis. memberi sumbangan besar sehingga kini.
4. Pengawalan aliran air sungai Nil yang banjir sekali dalam setahun membantu perkembangan ilmu matematik seperti algebra,
5. Ilmu geometri, matematik dan sains diajar untuk melahirkan golongan profesional yang boleh menguruskan hal ehwal
P geometri dan astronomi.
pertanian, kawalan
5. Pemerintah air sungai
Mesir berjaya Nil system
mencipta serta pembinaan bangunankawasan
saliran menukarkan dan pyramid.
padang pasir kepada kawasan pertanian.
U .
6. Firaun Senuusret membina tembok pengairan sepanjang 123 km untuk menebus guna tanah dan mengairi tanah seluar 10 000
R hektar.
B 7. Pengetahuan dalam astronomi dan matematik membawa kepada pengenalan kalendar 365 hari berdasarkan 12 bulan setahun.
8. Tinggalan bangunan, tulisan, dokumen serta buku merupakan bukti kewujudan sebuah tamadun yang agung. 12
A
 13

Lokasi

1. Merupakan tamadun terawal di India. Terletak di lembah sungai Indus.

2. Tamadun Indus juga dikenali sebagai tamadun Harappa sempena nama Bandar utama dalam tamadun ini.
3. Kawasannya di kelilingi oleh Banjaran Makran, Pergunungan Baluchistan, Punjab dan Rajasthan di
bahagian Timur, serta Kathiawar dan Gujerat di bahagian Tenggara

T
A Tempoh Masa
M
A 1. Muncul sekitar tahun 2500sm dan merosot pada tahun 1800sm.
D 2. Faktor kemerosotan tidak jelas. Ada berpendapat akibat serangan orang Aryan serta bencana alam seperti
U kemarau, banjir dan gempa bumi.
N

I
N Pembentukan Tamadun
D
U 1. Wujud penduduk yang hidup berpindah randah dan menyara diri dengan memburu dan mengumpul
S makanan.
2. Mereka kemudiannya membentuk petempatan kekal di sepanjang sungai Indus kerana sungai dapat
menyumbangkan sumber air dan menyuburkan tanah.
3. Kebolehan menyesuaikan diri dengan alam sekitar telah meningkat hasil pengeluaran dan dapat menampung
pertambahan penduduk.
4. Dua Bandar utama yang terbentuk di sini ialah Harrapa dan Mohenjo-Daro, manakala Lothal dan Sutkagen
Dor ialah pelabuhan yang penting.

13
 14
Petempatan kekal

1. Petempatan kekal membawa kepada pembentukan Bandar terancang.

2. Bandarnya terbahagi dua yang dikelilingi oleh tembok.
C 3. Bahagian utama adalah pusat pentadbiran dan keagamaan yang menempatkan bangunan pentadbiran, tempat mandi
awam untuk upacara keagamaan dan pembersihan serta tempat menyimpan hasil makanan.
I 4. Bahagian kedua merupakan kawasan perumahan.
R 5. Bandar dalam tamadun ini dirancang secara sistematik.
I 6. Perancangan bandarnya dibantu oleh ilmu pembinaan dan geometri serta sumbangan tamadun Mesopotamia dan
- Mesir.
C 7. Bandar dalam tamadun ini disusun berasaskan blok-blok berbentuk segi empat dengan setiap blok dipisahkan oleh
I jalan raya yang lurus.
R 8. Sungai juga bertindak sebagai jalan perhubungan.
9. Bandar dalam tamadun Indus mempunyai sistem kumbahan yang terancang.
I

T
A Organisasi Sosial.
M 1. Terbahagi kepada golongan atasan dan bawahan.
A 2. Golongan atasan:-
D
U i. Golongan atasan terdiri daripada pendeta dan pedagang.
N ii. Kelas atasan utama ialah pendeta. mempunyai kuasa dan pengaruh yang besar untuk mengawal aktiviti masyarakat.
iii. Golongan bawahan memberi ketaatan kepada pendeta berasaskan dasar keagamaan.
iv. Sejarawan berpendapat pendeta memegang tampuk pemerintahan kerana tiada bukti kewujudan raja.
I
N 3. Golongan bawahan
D
U i. Golongan bawahan terdiri daripada petani dan buruh.
S ii. Golongan petani menjalankan aktiviti pertanian, sebahagian diserahkan kepada pihak berkuasa.
iii. Golongan buruh menjaga kebersihan bandar, membina tembok di benteng dan membina terusan.
14
 15

Pengkhususan Pekerjaan
C
I 1. Masyarakat Indus menjalankan pelbagai kegiatan ekonomi seperti perdagangan, pertanian, pertukangan dan
R pembuatan.
I 2. Menjalankan kegiatan perdagangan luar termasuk dengan Tamadun Mesopotamia.
- 3. Bukti perdagangan tamadun Indus dan Mesopotamia dibuktikan dengan penemuan cap mohor buatan masyarakat
C Lembah Indus di Mesopotamia.
4. Barang yang diperdagangkan ialah manik, emas, gading gajah dan hasil pertanian.
I 5. Ada segolongan masyarakat menjadi golongan artisan. Mereka terlibat dalam pembinaan dan penghasilan barang-
R barang logam dan tembikar.
I

T
A Agama
M 1. Masyarakat Tamadun Indus dipercayai telah mempunyai amalan agama berdasarkan penemuan patung dan ukiran
A yang mempunyai unsur keagamaan.
D 2. Penemuan paling penting ialah sebuah patung yang dirujuk sebagai patung proto-Siva.
U 3. Objek tersebut menunjukkan seseorang sedang duduk bersila dalam keadaan yoga dan terdapat tiga tanduk yang
melambangkan Dewa Brahma, Vishnu dan Siva.
N 4. Proto-Siva mempunyai perkaitan rapat dengan agama Hindu.
5. Ada di kalangan masyarakat tamadun ini mempercayai Tuhan Ibu.
I 6. Ia dipercayai diwarisi daripada kebudayaan yang lebih awal kerana kepercayaan Tuhan Ibu turut diamalkan oleh
N masyarakat Mesopotamia, Asia Kecil, Syria dan Palestin.
D
U
S Sistem Tulisan

1. Tulisan Masyarakat Indus berbentuk Piktograf.

2. Walau bagaimanapun sehingga kini tulisan tersebut tidak dapat ditafsir dan menjadi misteri.
15
 16
S
U
M Mengeksplotasi kelebihan
B
A 1. Keupayaan serta kebolehan mengeksploitasi kelebihan yang dimiliki memudahkan kehidupan mereka.
N 2. Sudut kebolehan masyarakat Indus mengeksploitasi sungai Indus memajukan kehidupan menjadi panduan
kepada generasi sekarang untuk menghasilkan tamadun yang cemerlang.
G
A
N

T
A
M . Perancang Bandar.
A
D 1. Keupayaan mewujudkan sebuah Bandar terancang seperti Mohenjo-Daro dan Harappa bukanlah perkara
U mudah.
N 2. Ia memerlukan gabungan kepakaran dari sudut letak bandar dan juga pengisiannya.
3. Kecemerlangan dalam bidang perancang Bandar berkaitrapat dengan kemajuan dalam bidang geometri dan
pembinaan.
I
N
D
U
S

16
 17

Lokasi
1. Sungai Hwang Ho menjadi nadi utama dalam pembentukan tamadun Hwang Ho (Sungai Kuning).
2. Tamadun ini muncul akibat daripada kesuburan tanah yang terdapat di sini.
3. Ia merupakan sungai kedua terpanjang di China dan terletak di sebelah utara.
4. Sungai ini mengalir dari kawasan tanah tinggi sebelah barat ke Teluk bo Hai di sebelah Timur.
5. Tamadun ini bersifat setempat kerana kedudukannya yang bergunung-ganang dan berpadang pasir.
T
A Tempoh Masa
M 1. Dikesan daripada jumpaan tengkorak homo sapien (Peking Men) yang dikatakan hidup pada tahun
A 400,000sm membuktikan kehidupan zaman paleolitik.
D 2. Zaman neolitik muncul pada tahun 5000 sm yang melibatkan aktiviti pertanian dan penternakan.
3. Dinasti pertama di China dinasti Hsia bermula tahun 2205-1766sm bagaimanapun belum ada bukti
U sejarah yang dapat mengesahkan.
N 4. Jumpaan ahli arkeologi dapat membuktikan kewujudan tamadun Shang kira-kira tahun 1766-1050 sm.
5. Muncul kebangkitan hamba kerana kezaliman pemerintahan Shang.
H 6. Suku Chou yang mendiami sungai Wei mengambil kesempatan menyingkir dan menggantikan dinasti
W Shang dengan pemerintahan dinasti Chou dari tahun 1050-250 sm.
A
N
G Pembentukan Tamadun
1. Sungai Hwang Ho telah menyuburkan kawasan sekitarnya.
H 2. Menarik penduduk nomad tinggal menetap dan membina petempatan awal.
O 3. Tapak Banpo berdekatan Bandar Sian moden merupakan petempatan awal tamadun Hwang Ho.
4. Kegiatan masyarakat di kawasan ini ialah menjalankan kegiatan pertanian dan menternak binatang
selain mengumpul hasil hutan dan memburu.
5. Bandar terawal dalam tamadun Hwang Ho ialah Anyang dan merupakan pusat kerajaan dinasti Shang.
6. Dinasti Shang banyak membawa kemajuan khususnya perluasan wilayah dan penyebaran budaya ke
kawasan sekitar.
7. Semasa Dinasti Chou, tamadun Hwang Ho berkembang hingga ke bahagian Selatan Sungai Yangtze.
17
 18

Petempatan kekal

C 1. Petempatan awal yang berasaskan pertanian membawa kepada kemunculan Bandar.

I 2. Anyang terletak di tanah tinggi di Sungai Suan merupakan negara kota yang terdapat dalam tamadun Hwang Ho.
R 3. Di Bandar ini terdapat istana, kuil dan pusat pentadbiran.
4. Ketua pemerintah (Raja), golongan pembesar dan golongan agama tinggal di kawasan Bandar.
I 5. Bandar Anyang dilengkapi dengan tembok untuk menghalang pencerobohan musuh.
- 6. Bandar Anyang dikelilingi oleh perkampungan yang didiami oleh masyarakat petani.
C
I
Organisasi Sosial
R
I 1. Dalam masyarakat Shang, Raja dan pembesar menduduki lapisan paling atas diterajui oleh raja.
2. Lapisan bawahan iaitu golongan petani yang membentuk sebahagian besar penduduk, mendiami kawasan luar bandar
T di sekeliling Negara kota ini.
A 3.Gangsa digunakan untuk membuat senjata, perisai dan hiasan pada kereta kuda yang digunakan oleh tentera, serta
M peralatan untuk upacara keagamaan.
4. Hanya golongan pembesar sahaja yang mampu memiliki tentera dan senjata gangsa. Oleh itu mereka boleh
A
menundukkan golongan bawahan.
D 5. Golongan paling bawah dalam masyarakat Shang ialah hamba.
U
N
Pengkhususan Pekerjaan.
H
W 1. Terdapat dua kumpulan tentera iaitu tentera yang menggunakan kereta kuda dan tentera berjalan kaki.
A 2. Golongan petani merupakan tunggak ekonomi dan pentadbiran berperanan memenuhi keperluan golongan atasan.
N 3. Golongan artisan telah mencipta pelbagai barangan tembaga seperti bekas makanan dan minuman, senjata dan barang
G tembikar.
4. Golongan hamba pula berfungsi sebagai tentera paksaan selain melakukan kerja perburuhan dan untuk tujuan korban
dalam upacara pemujaan.
H
O 18
 19

Sistem pemerintahan
1. Mengamalkan sistem pemerintahan beraja.
C 2. Pengganti raja biasanya dilantik daripada kalangan saudara lelaki yang lebih muda atau anak lelaki raja.
3.Raja-raja Shang mempunyai kewibawaan politik, ekonomi, social dan agama.
I 4. Masyarakat tamadun ini percaya yang kuasa raja merupakan mandat daripada tuhan.
R 5. Raja dibantu oleh golongan bangsawan dan pegawai kerajaan.
I 6. Bagi wilayah di luar pusat pentadbiran, pemerintah dibantu oleh golongan bangsawan.
7. Golongan bangsawan ini berhak mewujudkan system pentadbirannya sendiri dalam hal pungutan cukai, pertahanan dan undang-undang.
- 8. Dinasti Chou yang mengambil alih pemerintahan Shang, membahagikan pemilikan tanah kepada wilayah-wilayah dan melantik pembesar
C tempatan di setiap wilayah.
I 9. Pembesar-pembesar wilayah diikat oleh dinasti Chou dengan ikrar taat setia di samping memberikan hadiah seperti kereta kuda, senjata
gangsa, hamba dan binatang.
R 10. Sebagai balasan pembesar melindungi raja dan memberikan bantuan tentera semasa berlakunya peperangan.
I 11. Pembesar juga diberi hak bertindak sebagai ketua agama untuk menjalankan upacara pengorbanan.

T
A Agama dan Kepercayaan
M
A 1. Mengamalkan kepercayaan animisme dan politeisme.
D 2. Tamadun Shang mengamalkan penyembahan roh nenek moyang.
U 3. Mereka menyembah tuhan syurga (Shang-ti) dan tuhan bumi (Tu) di samping menyembah sungai, bukit dan gunung.
4. Upacara penyembahan melibatkan permainan muzik, tarian dan upacara korban yang diketuai oleh seorang bomoh.
N 5. Jumpaan tulang binatang (oracle) dan kulit kura-kura di Anyang merupakan keunikan tamadun ini.
6. Tulang oracle digunakan untuk meramal sesuatu keadaan oleh bomoh.
H
W
A
N Sistem Tulisan
G 1. Penilikan tulisan oracle membawa kepada kemunculan sistem tulisan.
H 2. Tulisan China berbentuk ideogram iaitu berbentuk simbol.
O 3. Tulisan asal mempunyai gambar berbentuk kanak-kanak, bulan, matahari dan sungai kemudian berkembang lebih
kompleks.
19
 20
Politik
1. Pemerintahan bercorak monarki. Berlaku sedikit perubahan gelaran raja ditukar kepada Maharaja.
S 2. Konsep anak Syurga dan mandat dari syurga dikaitkan dengan raja dan diteruskan oleh dinasti-dinasti di China hingga
U abad ke-20.
M
B Ekonomi
A 1. Aspek yang paling penting ialah pembinaan system pengairan.
2.Terusan-terusan dibina untuk mengairi kawasan pertanian selain mengelakkan berlakunya banjir.
N 3. Zaman Shih Huang Ti system pengairan dibina ke kawasan barat daya China di Szechwan.
G 4. Pembangunan sector pertanian membawa kemajuan dalam teknologi membajak serta penciptaan cangkul dan sabit.
A 5. Pada zaman ini batas telah digunakan.
N 6. Perubahan secara evolusi peralatan yang diperbuat daripada kayu digantikan dengan besi.

T Sistem Tulisan
1. Sistem tulisan berkembang secara evolusi dan digunakan sehingga ke hari ini.
A
2. Penggunaan tulisan meluas termasuk dalam bidang percetakan dan penulisan.
M 3. Tulisan ini diajar di sekolah-sekolah China dan berkembang penggunaannya di Jepun dan Korea.
A
D Kepercayaan
U 1. Konsep kepercayaan yang masih kekal ialah penyembahan nenek moyang.
N 2. Unsur pemujaan ini berterusan tetapi korban manusia tidak lagi diamalkan dan diganti dengan unsur makanan, duit
kertas dan barangan perhiasan.
3. Konsep Yin dan Yang serta Feng Hsui merupakan dua daripada kepercayaan yang masih diamalkan hingga ke hari ini
H
W
Kalendar.
A 1. Semasa dinasti Shang, system calendar telah diperkenalkan iaitu 30 hari dalam sebulan dan 360 hari dalam setahun.
N 2. Raja menggunakan calendar untuk menentukan musim menanam dan musim menuai.
G 3. Kalendar juga menjadi panduan untuk menjalankan upacara perkahwinan, perburuan atau pengkebumian.
H
O Peperangan.
1. Falsafah peperangan Sun Tzu digunakan sehingga ke hari ini.
2. Karyanya the Art of War membicarakan selok belok perang dan bagaimana menangani musuh diulang cetak dalam
pelbagai bahasa.
20
3. Falsafah tersebut kini digunakan pula sebagai taktik dalam urusan perniagaan.
21

21
22

22