. BAB 4 .

MENGENALI
TAMADUN

1
 Dalam bab ini, anda akan pelajari:
i. Memahami maksud tamadun mengikut
bahasa Yunani, bahasa Inggeris dan bahasa
Arab
ii. Mengenali konsep tamadun mengikut sudut
pandangan Islam dan barat
iii. Memahami ciri-ciri tamadun awal dunia

2
 . 4.1 .
Maksud Tamadun

3
 Tamadun ditakrifkan
sebagai pencapaian
Apakah yang tinggi oleh sesuatu
dimaksudkan masyarakat dalam
dengan tamadun? pelbagai bidang
didorong oleh daya
inovasi

Pencapaian Dalam
Pelbagai Bidang
 Bahasa Yunani
● Istilah tamadun berasal daripada perkataan Yunani,
iaitu civitas bermaksud bandar atau kota.
Tamadun merujuk kepada kehidupan di bandar.
Maksud
● Tahap kemajuan dalam kehidupan masyarakat Tamadun
dicapai dalam bidang kebudayaan, sains, industri
dan sistem kerajaan

Bahasa Inggeris
● Tamadun disebut sebagai civilisation , iaitu peringkat pembangunan
manusia dan organisasi yang dianggap paling maju.
● Peringkat ini merangkumi pengetahuan, kepercayaan, seni, moral,
undang-undang, adat dan kebolehan manusia atau organisas
6
 Bahasa Arab Bahasa Melayu
Perkataan tamadun dalam bahasa ● Tamadun merujuk kepada
ini ialah mudun, madain, dan pencapaian kemajuan masyarakat
madana, iaitu tinggi budi bahasa dari segi kebendaan serta
dan pembukaan bandar. perkembangan pemikiran meliputi
Isitilah lain ialah: bidang sosial, budaya dan politik.
- hadharah yang bermaksud ● Kemajuan kebendaaan ialah:
kawasan, daerah, bandar, kota, - kejayaan dalam penciptaan
kampung dan kawasan yang seni bina seperti empangan
digunakan untuk berucucuk dan bangunan.
tanam. - Pencapaian dalam sistem
- hadari yang bermaksud tanah ekonomi seperti sistem
atau rumah yang didiami oleh kewangan dan sistem
masyarakat, tahap kemajuan percukaian.
dan memperoleh kekayaan.
7
LATIHAN

BERFORMAT
PT3
(c) Mengapakah masyarakat hari ini perlu menyokong maksud tamadun mengikut
pandangan Islam? [3 Markah]
Masyarakat hari ini perlu menyokong maksud tamadun mengikut pandangan Islam
kerana ia melahirkan masyarakat sihat dari segi fizikal dan mental. Selain itu ia dapat
membentuk masyarakat bermoral tinggi, melahirkan masyarakat yang saling hormat
menghormati. Serta mewujudkan perpaduan kaum, membentuk masyarakat
penyanyang juga dapat membentuk keharnonian negara dan masyarakat

Apakah kesan pada masyarakat sekiranya hanya mengutamakan pembangunan

lahiriah dalam kehidupan? [3 Markah]
Sekiranya masyarakat hanya mengutamakan pembangunan lahiriah dalam kehidupan
kesannya ialah moral masyarakat merosot, tidak bersopan santun dan masyarakat
mudah terpengaruh dengan unsur luar yang negetif. Hanya mementingkan kebendaan
sahaja. Tidak menghormati orang tua, pemimpin dan negara tetapi hanya
mengutamakan kepentingan diri sendiri. Kesannya juga dan mengabaikan pegangan
ugama
14
 . 4.2 .
Konsep Tamadun

15
 Konsep
Tamadun Sudut Sudut
Pandangan Pandangan
Islam Barat
16
 Konsep
Tamadun

Sudut Sudut
Pandangan Pandangan
Islam Barat

Pembangunan Pembangunan Pembangunan

Lahiriah Rohaniah Lahiriah

17
 Sudut Pandangan Islam

Bagaimanakah konsep
tamadun mengikut sudut
pandangan Islam?
● Konsep tamadun dalam Islam dibina
berdasarkan Islam sebagai al-Din
(cara hidup) yang merangkumi
pembangunan lahiriah dan rohaniah.
● Pembangunan lahiriah dan rohaniah
ini adalah bersandarkan nilai dalam
pendidikan menurut al-Quran dan
hadis serta ajaran Nabi Muhammad
SAW.

18
 Sudut Pandangan Tokoh Islam
● Ibn Khaldun memperkenalkan konsep umran dan hadharah
dalam bukunya iaitu Muqqadimah.
● Hadhrah ialah aspek akidah, syarak, akhlak, falsafah, kebudayaan
dan peradaban
● Madaniyyah ialah aspek kebendaan dalam kehidupan dan bersifat
umum terhadap manusia. Hadharah dan madaniyyah bermaksud
perbandaran dan tamadun, Kedua-dua istilah ini menepati konsep
tamadun dalam Islam dan berpusat kepada wahyu.

Tamadun menurut Syed Muhammad Naquib Al-Attas

ialah kehidupan bermasyarakat yang telah mencapai tahap
kehalusan tatasusila dan kebudayaan yang luhur.
Antara buku yang telah ditulis oleh beliau yang berkaitan
bidang pemikiran dan peradaban ialah Islam dalam Sejarah
dan Kebudayaan Melayu dan Historical Fact and Fiction.
19
 Sudut Pandangan Barat
● Penggunaan istilah civilisation adalah
bagi menggambarkan tahap sesuatu
masyarakat atau budaya yang kompleks.
● Masyarakat bertamadun diukur melalui
pencapaian ilmu dan teknologi,
ekonomi, struktur politik, ● Menurut Arnold J.
kemasyarakatan dan petempatan di Toynbee, tamadun ialah
kawasan perbandaran. suatu sistem masyarakat
● Tamadun bagi masyarakat Barat yang memperkasakan sistem
dikaitkan dengan pembangunan politik, ekonomi, sosial,
lahiriah, iaitu dalam bidang kesenian, dan kebudayaan.
kebudayaan seperti kesenian, penulisan, ● Karya beliau ialah A Study of
undang-undang, dan perbandaran. History.
20
LATIHAN

BERFORMAT
PT3
 Apakah kesan jika masyarakat hanya mementingkan kemajuan lahiriah dan mengaibaikan
aspek rohaniah?
Kesannya jika masyarakat hanya mementingkan kemajuan lahiriah dan mengaibaikan aspek
rohaniah ialah akan melahirkan masyarakat yang maju tetapi memiliki ahklak yang buruk.
Selain itu ia membentuk individu yang mementingkan diri sendiri. Di samping itu kesannya
juga adalah tidak dapat melahirkan insan yang seimbang dan harmoni

(c) Bagaimanakah anda mencapai kemajuan dalam aspek lahiriah dan rohaniah?
Saya boleh mencapai kemajuan dalam aspek lahiriah dan rohaniah dengan mematuhi perintah
Tuhan iaitu tidak melakukan perkara yang dilarang oleh agama serta mengamalkan nilai murni
dalam kehidupan. Juga mendengar nasihat ibu bapa dan guru untuk menjaga maruah diri dan
keluarga. Di samping itu saya boleh mencapai kemajuan lahiriah dan rohaniah dengan belajar
bersungguh-sungguh untuk kecemerlangan aspek lahiriah dan rohaniah.
26
 . 4.3 .
Ciri-ciri Tamadun
Awal Dunia
30
 Pertanian dan
Perdagangan
Kesenian dan Sistem
Kesusasteraan pemerintahan

Tulisan dan
Ciri-ciri
Pembentukan
Penyimpanan
Rekod
Tamadun Bandar
Awal Dunia
Agama dan Pengkhususan
Kepercayaan Kerja

Organisasi
Teknologi
Sosial
31
 Pertanian dan Perdagangan
Kehidupan bertamadun bermula
selepas perkembangan aktiviti
pertanian.
Antara faktor perkembangan
aktiviti pertanian adalah seperti Perdagangan Perdagangan
yang berikut: tempatan jarak jauh
- penciptaan peralatan
- pembinaan saliran
- penciptaan kincir angin Masyarakat kota Masyarakat daripada
- pembinaan teres di tanah tinggi memperoleh tamadun yang lain
makanan dan bertukar-tukar
Perkembangan pertanian
barangan pertanian barangan dengan
menyebabkan wujud aktiviti
dengan menukarkan penduduk yang
perdagangan. barang kraf tangan memiliki bahan
32
serta perkhidmatan mentah logam
 Sistem
Pemerintahan
Tujuan Pemerintah

Membentuk sebuah Pemerintahan diketuai

Wujud undang-
kerajaan untuk oleh seorang pendeta.
undang untuk
mengurus Kemudian, raja
melicinkan
pentadbiran kota mengambil alih peranan
pentadbiran
negara sebagai pemerintah
Sistem pemerintahan
memainkan peranan Pemerintah raja dibantu
penting dalam mengurus oleh pegawai daripada
kota yang semakin golongan bangsawan dan
berkembang pesat pendeta
33
 Pembentukan Bandar Petempatan
Kekal
Petempatan kekal wujud apabila berlakunya
perkembangan dalam pertanian.
Petempatan kekal bermula dengan kampung
dan berkembang menjadi pusat bandar.
Bandar mempunyai jumlah penduduk yang Kampung
lebih ramai dan menjadi pusat politik,
ekonomi dan kebudayaam.
Bandar utama ialah:
- Ur dan Uruk di Sungai Tigris dan
Euphrates
Bandar
- Memphis di Sungai Nil
- Mohenjo-Daro di Sungai Indus
-Anyang di Sungai Huang He
 Ciri-ciri Bandar
Ciri-ciri Keterangan
Masyarakat Indus menggunakan
Pelan ● Pelan susun atur bangunan kemahiran mereka dalam ilmu
dan petempatan yang tersusun geometri, seni bina kesenian dan
● Rumah mempunyai matematik untuk mewujudkan
kemudahan perigi, tandas dan bandar terancang seperti
bilik mandi Mohenjo-Daro dan Harappa
Sistem perparitan Pembinaan sistem perparitan dan
dan pembentungan pembentungan

Kemudahan Kemudahan prasarana seperti

prasarana pasar, rumah ibadat dan kawasan
kediaman

Pembinaan kota Pembinaan kota yang berfungsi

untuk mengelakkan serangan luar
dan menjadi kawasan sempadan Tapak peninggalan bandar Mohenjo-Daro
 Pengkhususan ● Masyarakat tamadun awal mengamalkan
pengkhususan dalam pekerjaan.
Pekerjaan ● Perkembangan pesat bandar merupakan
faktor yang menyebabkan berlakunya
pengkhususan pekerjaan.
● Masyarakat menjalankan pelbagai jenis
kegiatan ekonomi seperti pertanian,
perdagangan, pertukangan dan pembuatan.
● Antara pekerjaan baharu ialah pengutip
cukai, jurutera, petani dan tentera.
● Artisan melakukan kerja mengukir,
Kepelbagaian jenis pekerjaan yang dijalankan
oleh masyarakat tamadun awal
menempa besi dan membuat tembikar.
● Saudagar dan pedagang akan bertukar
barangan dengan hasil artisan.
Artisan - tukang mahir
36
 Kemahiran masyarakat dalam teknologi
menghasilkan barangan, monumen dan hasil Teknologi
pertukangan yang memberi keselesaan
kepada penduduk.
Sebagai contoh:
- Penciptaan bajak untuk pertanian
- Penciptaan roda untuk menangkut hasil
pertanian dan perhubungan penduduk
Perkembangan teknologi dalam tamadun
awal dunia:
- Tamadun Mesopotamia – Pembinaan
Taman Tergantung Babylon
- Tamadun Mesir Purba – Pembinaan
piramid dan sfinks
- Tamadun Indus – Pembinaan negara-kota Gambaran Taman
Mohenjo-Daro Tergantung Babylon
 Organisasi Sosial
Kelas sosial dalam masyarakat
Kelas
Mesir Purba berasaskan jenis tinggi
pekerjaan, kekayaan dan pengaruh.
Struktur sosial pada zaman Mesir
Purba ialah:
- Kelas – Pemerintah, firaun, Kelas
kedua
pertama golongan agama,
bangsawan
- Kelas kedua – Saudagar dan Kelas
ketiga
artisan
–
- Kelas Petani dan pekerja Kelas
paling
ketiga yang tidak berkemahiran rendah
- Kelas rendah – Hamba perang Kedudukan masyarakat Mesir Purba mengikut kelas sosial
dan hamba dijual
 Agama dan Kepercayaan
Masyarakat tamadun awal mempunyai● Sebagai tanda menhormati tuhan, tempat
kepercayaan kepada banyak tuhan. ibadat yang besar dibina
●
Antara tuhan yang disembah termasuklah: Masyarakat Mesir Purba mempercayai
- tuhan matahari kehidupan selepas mati. Hal ini terbukti
- tuhan bulan dalam karya Book of the Dead.
- tuhan ibu
- tuhan sungai
Institusi keagamaan seperti kuil dan
rumah ibadat yang besar didirikan untuk
menguruskan upacara keagamaan seperti:
- upacara mengorbankan binatang.
- upacara mempersembahkan makanan
kepada kuasa roh. Lakaran daripada Book of the Dead yang menunjukkan
orang yang mati ditimbang perlakuannya semasa hidup di
39
atas penimbang keadilan
Tulisan dan Penyimpanan Tulisan cuneiform
dalam Tamadun
Rekod Mesopotamia

Sistem tulisan wujud pada 5000 tahun

lalu.
Kepentingan kewujudan tulisan adalah Tulisan hieroglif dalam
untuk membezakan kehidupan Zaman Tamadun Mesir Purba
Prasejarah dan sejarah.
Sistem tulisan yang lebih baik dengan
menggunakan abstrak simbol untuk Tulisan
ideogram
mewakili pelbagai idea. pada Zaman
Fungsi tulisan membolehkan manusia Dinasti Shang
menyimpan rekod dan perkara penting
mengenai masyarakat dan diri mereka.
Tulisan yang pertama menggunakan Tulisan piktograf
simbol gambar yang dikenali sebagai dalam Tamadun
Lembah Indus
sistem piktograf.
40
 Kesenian Dan
Kesusasteraan
Masyarakat tamadun awal
menghasilkan kesusasteraan dan seni
bina yang mengagumkan.
Artis menggunakan gaya dan teknik
yang menggambarkan budaya
tamadun masing-masing.
Antara hasil ciptaan artis tamadun
awal ialah patung dan lukisan tuhan,
dewa-dewi, pahlawan dan pemerintah.
Pengetahuan mengenai tembaga
menyebabkan patung yang diperbuat
daripada tembaga dihasilkan.
41
Masyarakat Mesir Purba
mempunyai kemahiran dalam
mengukir patung seperti patung
firaun. Keagungan seni ukir
patung terserlah dalam
pembinaan patung Firaun
Ramses II di Abu Simbel.
Mereka juga menghasilkan
ukiran timbul yang menarik.
Ukiran timbul terdapat pada
dinding rumah berhala
Ciptaan ukiran
pada gelas dengan
kehalusan seni
K
Mengenali Tamadun
E Tamadun bermaksud pencapaian yang tinggi dalam semua aspek kehidupan
yang meningkatkan kehidupan manusia menjadi lebih maju.
S
I Konsep Tamadun
M Konsep Tamadun dalam Islam merangkumi pembangunan lahiriah dan
rohaniah. Konsep tamadun Barat pula merujuk kepada pembangunan
lahiriah terutamanya dalam bidang keupayaan seperti kesenian, penulisan
P undang-iundang dan perbandaran.

U 1. Agama dan
kepercayaan
L 1.
Ciri-ciri Tamadun Awal
1.
Pertanian dan perdagangan
Pengkhusus
an pekerjaan.
2. Tulisan dan
penyimpanan
A 2.
3.
Sistem pemerintahan
2.
Pembentukan bandar
3.
Teknologi
Organisasi 3.
rekod
Kesenian
N sosial dan
kesusasteraan
LATIHAN

BERFORMAT
PT3
(b) Jelaskan ciri-ciri bandar yang terdapat dalam tamadun awal dunia
Ciri-ciri bandar yang terdapat dalam tamadun awal dunia ialah pelan susun atur bangunan
dan petempatan yang tersusun . Selain itu rumah mempunyai kemudahan perigi, tandas dan
bilik mandi .Juga pembinaan sistem perparitan dan pembentungan serta kemudahan
prasarana seperti pasar, rumah ibadat dan kawasan kediaman .

(c) Mengapakah masyarakat tamadun awal dunia membina bandar?

Masyarakat tamadun aal dunia membina bandar untuk dijadikan sebagai pusat kegiatan
politik/pentadbiran. Bandar juga menjadi pusat ekonomi dan kebudayaan masyarakat
sekitar. Selain itu bandar dibina untuk meningkatkan imej tamadun serta menjadi benteng
pertahanan dari ancaman luar. Di samping itu bandar merupakan petempatan golongan
pemerintah.
(d) Apakah faktor masyarakat tamadun awal dunia berjaya membina perbandaran?
Masyarakat tamadun awal dunia berjaya membina perbandaran mereka memiliki
kepakaran dari segi susun atur. Juga menguasai ilmu matematik dan geometri yang tinggi
selain berpegentahuan tinggu dalam kesenian. Di samping itu mereka mahir dalam seni
bina dan bersedia mengambil unsur budaya tamadun lain.
56
57
(a) Jelaskan sumbangan masyarakat tamadun awal dunia dalam bidang pertanian. [4 markah]
Sumbangan masyarakat tamadun awal dunia dalam bidang pertanian ialah penciptaan pelbagai
peralatan pertanian untuk memudahkan aktiviti pertanian. Juga pembinaan saliran untuk
pengairan. Selain penciptaan kincir angin dan pembinaan teres di tanah tinggi. Di samping itu
lebihan pertanian didagangkan. Membekalkan sumber makanan kepada masyarakat kota.

(b) Mengapakah wujud golongan atasan dan golongan bawahan dalam susun lapis masyarakat
tamadun awal manusia? [4 markah]
Wujudnya golongan atasan dan golongan bawahan dalam susun lapis masyarakat tamadun awal
manusia adalah untuk mewujudkan perbezaan kelas sosial. Golongan pemerintah mendapat
status yang tinggi contohnya Firaun/pemerintah, golongan agama dan golongan bangsawan.
Golongan atasan mempunyai kekayaan dan pengaruh. Segala titih perintah oleh pemerintah
akan dijadikan undang-undang. Golongan bawahan tidak berani menentang dan derhaka kepada
golongan pemerintah. Jenis pekerjaan juga mewujudkan perbezaan status sosial. Golongan
hamba dijadikan orang suruhan, petani dan buruh bertugas untuk menghasilkan sumber
makanan melalui aktiviti pertanian dan penternakan
58
(a) Pada pendapat anda, apakah faktor-faktor yang membolehkan sesuatu tamadun awal dunia
meningkat dan terus berkembang. [ 6 markah]

Guru perlu membimbing pelajar menjawab berdasarkan isi/fakta di bawah

i. Kestabilan politik
ii. Kewibawaan pemimpin
iii. Perkembangan pemikiran, pengetahuan, kemahiran
iv. Perkembangan sains dan teknologi
v. Mengutamakan ilmu pengetahuan
vi. Kerjasama pemimpin dan rakyat
vii. Kebijaksanaan pemimpin
(mana-mana jawapan munasabh)

59
(a) Sebagai generasi muda hari ini, apakah peranana anda dalam mengekalkan kemajuan
tamadin agama, bangsa dan negara Malaysia yang kita kecapi hari ini, [ 6 markah]

Guru perlu membimbing pelajar menjawab berdasarkan isi/fakta di bawah

1. Mematuhi ajaran agama

2. Mengukuhkan semangat cintakan negara
3. Mengamalkan budaya negara
4. Memelihara jati diri
5. berusaha dan porduktif
6. Menghindari budaya negetif

60
 Sekian

“Mereka yang melupakan

sejarah, pasti akan
mengulanginya.”

©Cikgu Meriam Yusoff / 01140352002