Sveuilite Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku

Pravni fakultet Osijek

Upravljanje operacijama u proizvodnim i uslunim djelatnostima

Seminarski rad iz kolegija Menadment

tefan naubert

1
 Osijek, rujan 2017.
Sadraj

2
 UVOD

Potreba za upravljanjem postoji u svim organizacijama u kojima postoje ljudi i resursi i u

kojima je u odreenom roku potrebno ostvariti rezultat. U svojoj sutini menadment predstavlja
upravljanje ljudima, resursima i procesima, pa je neophodan u organizacijama svih oblika, vrsta i
veliina. Tako postoji menadment vladinih institucija i nevladinih organizacija, menadment
profitnih i neprofitnih organizacija i menadment u privredi, zdravstvu, obrazovanju, sportu i u
drugim oblastima. U kontekstu upravljanja specifinim situacijama i kategorijama, postoji krizni
menadment, projekt menadment, marketing menadment, finansijsk imenadment, menadment
promjena, menadment kvaliteta, operativni menadment i mnogi drugi.
Operativni menadment osigurava transformaciju strategijskih dugoronih planova u operativne
planove - akcije. Temeljni nositelji operativnih aktivnosti su menaderi koji se nalaze na niem ili
srednjem nivou, ovisno o obliku organizacije preduzea i njegove veliine. Operativni menadment
je prilino sloen proces koordinacije i usmjeravanja operativnih aktivnosti.- a da bi uspio operativni
menadment mora osigurati strukturu i potreban kvalitet resursa, i te resurse treba usmjeriti prema
eljenom cilju,- ti resursi su proizvodi i usluge pa je zadatak operativnog menadmenta da upravo njih
usmjeri prema eljenom cilju. 1

A kako e to uspjeti?- tako to e u realizaciji operativnog menadmenta definirati

operativne ciljeve i strategije,- a ove ciljeve i strategije treba definirati za pojedine poslovne funkcije
(proizvodnju, nabavu, prodaju itd.) te za radne operacije i radne zadatke.im se ciljevi rasporeuju
po poslovnim funkcijama i u proces neposredne proizvodnje (bilo proizvoda ili usluga) to znai da
su ciljevi i rezultati mjerljivi, a- upravo mjerljivost operativnih rezultata temeljno je obiljeje
operativnog menadmenta..

1
Draker P., Moj pogled na menadment , Adies, Novi Sad, 2003. godina

3
 1. OPERATIVNI MENADMENT

Operativni menadment je proces sistematske direktive i kontrole operacija u kojima se

nabavljeni inputi transformiu u gotove proizvode, dobra i usluge. Operativni menadment ukljuuje
takve aktivnosti, kao sto su nabavka, kontrola zaliha, kontrola kvaliteta nabavljenih materijala i
odravanj.Operativni menadment obuhvata upravljanje transformacionim procesima u materijalnoj
proizvodnji i u proizvodnji usluga,na efikasan nain. Operativni menadment obuhvata kako
2
upravljanje transf. procesima materijalne proizvodnje tako i transf. procesima industrije usluga.

Rad operativnog menadera uslovljen je ne samo potrebom da se zna koliko je potrebno materijala
za odvijanje procesa proizvodnje, ve i kad treba da se materijal porui, odnosno nabavi od
dobavljaa. Koriste se dva osnovna metoda za odredjivanje kad treba da se materijal porui: metod
fiksiranih koliina i metod fiksiranih perioda. Primjena jednog ili drugog metoda zavisi od vie
okolnosti, ali pre svega od trisnih uslova, od mogunosti da se na tristu nadju potrebni materijali.
Za praksu je najjednostavniji sistem kontrole zaliha primjenom ABC metode. Treba napomenuti da
ova metoda upravljanja zalihama zasniva se na vrednou pojedinih materijala koji se koriste u
proizvodnom procesu preduzea. Kod velikog broja preduzea mali je broj materijala koji ulaze u
grupu A, ali je najvea njihova vrijednost u ukupnim zalihama. Materijali koji ulaze u grupu B imaju
relativno malu vrijednost, a materijali koji ulaze u grupu C vrlo malu vrijednost zaliha.

Prije ulaska materijala u proces proizvodnje i njegovog skladitenja, neophodno je da se izvri

kontrola njegovog kvaliteta i koliine. Kad se izvri kontrola nabavljenog materijala sainjava se
zapisnik i tek tada materijal moe da bude primljen, skladiten i evidentiran kao zaliha. Ako
komisija za kontrolu kvaliteta konstatuje da nabavljeni materijal nije po svom kvalitetu u skladu sa
odredbama ugovora, onda se materijal privremeno odlae i sainjava odgovarajua reklamacija, ciji
je cilj da prinudi dobavljaa da postupi u svemu u skladu sa odredbama ugovora. Menadment
preduzea moe da postupi na tri naina: da izvri povraaj nabavljenih materijala, da trai

2
Bijeli Z., Milanovi B.,Proizvodni i usluni menadment, Visoka kola za primijenjene i pravne nauke Prometej,
Banjaluka, 2012.godina.
4
otklanjanje utvrdjenih nedostataka na licu mesta, ukoliko je moguce, i da prihvati materijale,
ukoliko nedostaci nisu takve prirode da e da ometaju tok proizvodnje i da utiu standardan kvalitet
proizvoda, uz odredjene kolekcije u cijeni.
2. SUTINA I ZNAAJ OPERATIVNOG MENADMENTA

ta obuhvata operativni menadment? Obuhvata brojne i razliite zadatke to ih strategijski

menadment dodjeljuje niim nivoima menadmenta, a s ciljem da se osigura realizacija
strategijskih ciljeva. Zbog toga je operativni menadment usmjeren na poslove opte koordinacije i na
upravljanje operativnim funkcijama u preduzeu. A da bi to uspio operativni menadment: planira, organizira i
kontrolira.ta planira, organizira i kontrolira? Odnos ulaganja i rezultata u okviru funkcionalnih i
organizacijskih cjelina,- da bi ti rezultati bili povoljni operativni menadment mora donositi odluke
o optimalnoj strukturi koritenja rada, sredstava rada i predmeta rada te njihovoj transformaciji u
procesu rada u gotove proizvode i usluge. Kako to mogu uspjeno obaviti? Tako to, najprije, moraju
poznavati strukturu, sadraj poslova, oblik organizacije rada i principe rada s ljudima. Operativni
menaderi, dakle, odgovorni su za realizaciju proizvodnje i pruanje usluga. Kao i u svakom
sloenom i odgovornom poslu, tako i za efikasno funkcioniranje operativnog menadmenta treba:
definisati operativne ciljeve, definisati ograniavajue uzronike u realizaciji ciljeva,
utvrditi standarde za mjerenje operativnih rezultata, definisati strukturu i sadraj radnih
zadataka,definisati oblik akcije (treba li pomo drugih), definisati sistem pohvala i nagrada,
definisati odnose rukovoditelja i podreenih i definisati sistem kontrole operativnih rezultata. Kada
sve prednje definie, operativni menadment ukljuuje u akciju: operativnu politiku, operativne
ciljeve i operativne strategije.
Operativna politika je skup mjera za osiguranje potrebnih resursa (rad, sredstva rada, predmeti rada)
i njihovo optimalno koritenje, tako se operativna politika opredjeljuje za kadrove, materijal,
kvalitetu i sl. Tako se operativnom politikom moe, npr., insistirati na poveanju kvalifikacije
radnika, pojaanoj kontroli kvalitete i sl. Zato operativni menadment mora ostvariti optimalne radne uvjete,
pronai najefikasniji sistem rukovoenja ali i motivaciju za radno angaovanje radnika.
Operativni ciljevi su kvantitativni i kvalitativni rezultati koji se oekuju od operativnog menadmenta..
Temeljni operativni ciljevi su: optimalno koritenje kapaciteta, zadovoljavanje potreba potroaa,
poveanje proizvodnje rada i maksimalna dobit (profit). A to znai da se operativni menadment zalae za
realno definisanje kratkoronih ciljeva kao temelja efikasnosti operativnog menadmenta.- naglaeno je da dugorone
ciljeve definira strategijski menadment.
5
Operativne strategije predstavljaju oblike ostvarenja operativnih ciljeva, a to je sposobnost
operativnog menadera da usmjeri raspoloive resurse prema operativnim ciljevima.
Operativni menadment ostvaruje se na srednjem ili operativnom nivou ili na niem ili linijskom nivou
hijerarhijske ljestvice.
Funkcionalni ili srednji nivo menadmenta transformie dugorone strategijske planove u skup
kratkoronih operativnih planova. Ovaj, srednji nivo menadmenta su menaderi sektora, slubi,
odjeljenja itd. Srednji nivo menadmenta upravlja ovim funkcijama : nabavom,
proizvodnjom, marketingom, kadrovima, financijama, razvojem, istraivanjem, informiranjem itd.
Upravljanje navedenim funkcijama vrlo je sloen posao. On zahtijeva: organizacijske i kreativne
sposobnosti menadera. Zato? Zato jer svaku funkciju treba: planirati,organizovati, i kontrolisati.
Nii ili linijski nivo operativnog menadmenta ostvaruje se na radnim mjestima i radnim operacijama,
na ovom nivou vodi se rauna o ekonomiji troenja (sirovina, energije, opreme, radnika i sl.), a radno
mjesto je najznaajniji element radnog procesa. Zato je efikasna organizacija radnih mjesta temeljni
zadatak operativnog menadmenta na ovom nivou.. A radno mjesto ine: radnici, oprema, sirovine i zbir
radnih zadataka. Organizacija radnih mjesta zavisi o tehnologiji posla, strunosti radnika
(izvritelja), oblika organizacije rada i radnih uvjeta.. Kako se u okviru radnog mjesta obavljaju i radne
operacije to je organizacija radnog mjesta i mjerilo organizacije cijelog preduzea.Organizacija
radnog mjesta treba osigurati optimalno koritenje rada, sredstava i predmeta rada. Otvoreni oblik je
takav oblik organizacije radnog mjesta u kojem se javljaju nepotrebni gubici radnog vremena, a koji nastaju zbog
loe pripreme (materijala, dokumentacije i sl.) u ovakvom obliku radnik sam obavlja dio poslova
pripreme, sam ide po dokumentaciju, materijal, dijelove ili ostali materijal. Zbog svega toga radnik
esto komunicira s pretpostavljenim, a to, nepotrebno, optereuje obojicu. Ovo je lo oblik
organizacije radnog mjesta.3
Zatvoreni oblik organizacije radnog mjesta je takav oblik u kojem su nepotrebni prekidi u radu
svedeni na minimum, ovdje je priprema dobro obavljena, radnik ne prekida rad da bi obavio pripremu izvan svoga
radnoga mjesta, ovo radno mjesto je potpuno opremljeno svime to je potrebno za proces rada i
radnici nemaju potrebu da se kreu van radnog mjesta..
Stabilizirani oblik organizacije radnog mjesta predstavlja takvo radno mjesto koje je organizirano na
najracionalniji nain, zbog toga ovaj oblik organizacije radnog mjesta osigurava masovnu i visokoserijsku

3
T u i D . , J a n k o v i G . , , i p r a g i M . , Strategijski i operativni menadment , Eda, Banjaluka,
2007. Godina;

6
proizvodnju bilo proizvoda bilo usluga. U organizaciji ovog radnog mjesta koriste se savremene
metode i principi prouavanja i mjerenja rada..
3. KONTROLA PROIZVODNOG TOKA

Kontrola je znaajan element u procesu upravljanja proizvodnjom i nabavkom. Kontrola

proizvodnog toka, svih operacija, omoguava menaderu proizvodnje da blagovremeno otklanja
odstupanja i zastoje i da dobije proizvod traenih kvaliteta funkcionalnih i eksternih. U procesu
upravljanja nabavkom kontrola zapoinje da deluje od faze izbora dobavljaa, slanja porubine,
ugovaranja, isporuivanja, trransporta. U procesu obezbedjenja proizvodnje potrebnim materijalima
i dijelovima znaajnu ulogu ima i kontrola zaliha. Poznato je da nedostatak materijala dovodi do
prekida proizvodnje i tekoa u izvravanju preuzetih obaveza u odnosu na kupce. Prekomjerne
koliine nabavljenih materijala dovode do zamrzavanja obrtnih srestava, plaanja kamata i dodatnih
trokova skladitenja i uvanja. U procesu upravljanja zalihama treba donijeti odluku o tome koliko
pojedinih materijala i sirovina treba naruiti. S obzirom na trokove naruivanja, prevoza i
upravljanje zalihama, uobiajeno je nastojanje da se potrebni materijali nabavljaju u veim lotovima
ili serijama. Optimalan broj jedinica za naruivanje odreren je takom gde su trokovi porudbine
jednaki trokovima zaliha, odnosno gdje su ukupni trokovi minimalni.

Formula za odreivanje operativne koliine od dobavljaa je:

EOQ = , gde je:
D stvarna potreba za korienjem zaliha,
O trokovi narudbine i
C trokovi zaliha.

Meutim , rad operativnog menadera uslovljen je ne samo potrebom da se zna koliko je

potrebno materijala za odvijanje procesa proizvodnje, ve i kad treba da se materijal porui,
odnosno nabavi od dobavljaa. U sluaju netaice materijala, skoka cijene i raznih pekulacija,
operativni menadm. nije u stanju da potuje odreene ekonomske principe, ve po svaku cijenu
nastoji da doe do potrebnih materijala, kako se ne bi ugrozio kontinuitet proizvodnje. U takvim
okolnostima princip nabavke i kontrole zaliha imaju relativni znaaj i ustupanju mesto pragmatizmu
i nastojanju da se obezbijedi odravanje proizvodnje i trina konkurentnost. Prije ulaska materijala
u proces proizvodnje i njegovog skladitenja, neophodno je da se izvrsi kontrola njegovog kvaliteta i

7
koliine. Kvalitet nabavljanih materijala mora da bude u skladu sa navedenim kvalitetima u
porudbini, odnosno ugovoru o nabavci.
Menadment preduzea moe da postupi na tri naina: da izvri povraaj nabavljenih materijala, da
trai otklanjanje utvrenih nedostataka na licu mjesta, ukoliko je mogue i da prihvati materijale,
ukoliko nedostaci nisu takve prirode da e da ometaju tok proizvodnje i da utiu na stardandan
kvalitet proizvoda, uz odreene korekcije u cijeni.

Operativni menadment je primarno orijentisan na dobijanje kvalitetnog proizvoda ili usluge,

u skladu sa specifikacijama, odnosno standardima. Otuda, nastoje da u proizvod ugrauju kvalitetne
materijale i dijelove. U operativnom menadmentu sve vie mjesta zauzima razvoj just in time (JIT
na vrijeme). JIT sistem podrazumijeva nastojanje da materijali stiu u proizvodnju ba kad su
potrebni. Ovakav prilaz problemu zaliha znai pokuaj minimiziranja trokova zaliha, poto na
zalihama moe da bude ekstremno mala koliina.

Uspjena primjena ovog sistema podrazumijeva: razvijen i visok kvalitet dobavljaa pojedinih
materijala i dijelova, geografsku koncentraciju relativno kratak tranzit od dobavljaa do kupca,
efikasan transport i rukovanje materijalima, odgovornost za kvalitet isporuka, ekonomsku
zainteresovanost dobavljaa i relativno mali broj dobavljaa i dijelova.

Osim toga, podrazumijeva efikasnu organizaciju proizvodnje, realno planiranje i

povezanost tehnolokih faza na nain koji je uslovljen karakterom dinamikom proizvodnog procesa
od poetne do zavrne faze rada. Kontrola procesa rada podrazumijeva praenje proizvodnog toka,
konstatovanje odstupanja i tekoa u ostvarivanju proizvodnih zadataka i intervencije, kojima se
otklanjaju odstupanja i proces rada uvodi u definisane standarde. Kontrola kvaliteta finalnih
proizvoda treba da omogui menadmentu da konstatuje da je u procesu proizvodnje postignut
planirani kvalitet.

Cilj kontrole kvaliteta gotovih proizvoda je:

odrzavanje kvaliteta proizvoda u skladu sa zahtjevima kupaca i nivoa kvaliteta koji se nude ;
obezbjeenje ustaljenih kvaliteta koji je neophodan da bi se mogli zamjenjivati pojedini dijelovi i
ugraivati u odreene podsklopove, odnosno sklopove;
smanjenje karta i kvara kako bi se blagovremeno spreilo da pojedini dijelovi budu montirani, a
da ne odgovaraju utvrenim kvalitetima;
8
 dobijanje potrebnih podataka o mjestima na kojima dolazi do odstupanja od definisanog kvaliteta
i uzrocima odstupanja kako bi se preduzele mjere za njihovo otklanjanje.
Efikasna kontrola kvaliteta proizvoda podrazumijeva da su nalazi: nedvosmisleni, blagovremeni i
da sadre jasnu dispoziciju o tome kako treba postupati sa nekvalitetnim dijelovima i proizvodima.
Kvalitet proizvoda je skup njegovih svojstava koja su odreena funkcionalnim karakteristikama
(oblik, dimenzije boje, vrstoa), estetskim i statusnim obelejima.Metode ispitivanja navedenih
svojstava su: metode individualnog ispitivanja pojedinih proizvoda ili statistike metode.

Individualne metode kontrole kvaliteta zasnivaju se na uporeivanju odgovarajuih karakteristika

proizvoda sa njegovim konstrukcionim zahtevima sa njegovim karakteristikama koje su definisane
prilikom konstruisanja proizvoda. Metode tehnike kontrole kvaliteta proizvoda uslovljene su
vrstom delatnosti, tipom proizvodnje karakterom tehnoloko tehnikog postupka.4

U praksi se, najee koriste sledee metode:

kontrola kljunih operacija vri se u toku i na zavretku rada,
retrospektivna kontrola primenjuje se kod tehnikih osjetljivih dijelova ili proizvoda,
kontrola prije montae vri se u izvjesnim sluajevima da bi se provjerilo da li dijelovi po svojim
kvalitetima odgovaraju konstrukcionim zahtjevima,
funkcionalna kontrola primjenjuje se kod osejtljivih dijelova radi utvrivanja funkc.ispravnosti,
zavrna kontrola prestavlja kompletnu kontrolu proizvoda.
Statika kontrola ukljuuje provjeru procesa, materijala, proizvoda i usluga da bi se
osiguralo da odgovaraju definisanim standardima. Statikom kontrolom se definiu granice preko
kojih ne mogu da idu odstupanja u kvalitetu dobijenih proizvoda. Statika kontrola kvaliteta
proizvoda primjenjuje se kod preduzea koja proizvode veliki broj dijelova, odnosno proizvoda i
gdje se neisplati kontrolisanje svakog primjerka. Prednost ove kontrole su u tome to se njome
smanjuju trokovi kontrole, jer se konntroliu odreeni uzroci i to ona pokazuje da li su
usklaeni standardi i tolerancije sa odgovarajuim procesima rada. Kontrola kvaliteta prestavlja onu
funkciju menadmenta koja omoguava da se konstatuje da li su svi predhodni poslovi uspjeno
ostvareni i ta treba mijenjati u budunosti. Otuda menadment primjenjuje organizaciju i tehniku
kontrole koja najvie odgovara datim uslovima: tipu proizvodnje i karakteru proizvoda i tehniko
tehnolokih procesa.
4
Draker P., Moj pogled na menadment , Adies, Novi Sad, 2003. godina

9
 4. ISHOD RAZVOJA OPERATIVNOG MENADMENTA U PROIZVODNJI

Praktina teorija proizvodnje: specijalizacija aktivnosti i znanja uporedo s porastom ekonomski

efikasne veliine preduzea:
- razvoj novih oblika pogonske energije te mogunosti irenja razmjera proizvodnje, razvoj
postupaka prerade i obrade materijala,
- organizacija za uspostavljanje ekonomija razmjera,
- organizacija za sistemsko uvoenje proizvodnih tehnolokih i organizacijskih unapreenja
(studij rada, funkc. analiza vrijednosti, projektovanje proizvoda i proizvodnih postrojenja...)
- specijalizacija prateih tehnikih i administrativnih poslova (naruivanje mat; voenje
zaliha, odravanje opreme i postrojenja, operativno planiranje, obraun proizvodnje...)
- informatizacija prateih tehnikih i administrativnih poslova (kasnije integracija)

Znanstvena teorija proizvodnje: razvoj tehnikih znanosti; razvoj sistema znanja o organizaciji
(managementu) proizvodnog poslovnog podruja; operacijska istraivanja, ekonomika proizvodnje.
Poticaji novog vala zanimanja za pom:

- ubrzan ZT razvoj (nove tehnologije, konvergencija tehnologija, ubrzana distribucija i

komercijalizacija znanja)
- tercijarizacija gospodarstva
- globalizacija
- rascjepkanost trita i premjene preferencija potroaa
- zahtjevi za poveanom fleksibilnosti poslovanja
- alternativni modeli organizacije proizvodnje

Ekonomska teorija proizvodnje:

= model odluivanja poduzea u uvjetima savrenog ili monopolskog trita; tumaenje ek. razmjera
Problemi:
1. visok stupanj apstrakcije neprimjeren rjeavanju svakidanjih operativnih problema
2. prvenstvena namjena protumaiti djelovanje trinog mehanizma
Prilagoavanje:
1. pojam proizvodnoh faktora, pojam izdanosti (koef. Konverzije)
2. input output modeli
3. pojam supstitucije i krivulja supstitucije jednog proizvodnog faktora drugim .

Razvoj POM a
- Industrijska revolucija (1700-1900) novi pogonski mehanizmi: mehanizacija;

10
 - Znanstveno upravljanje (1910-1960) principi znanstvenog upravljanja, studij vremena,
analiza radnih metoda (MTA), standardizacija, planiranje, kontrola;
- Teorija meuljudskih odnosa (1930-1970-e)- humano oblikovanje radnih mjesta, selekcija i
obuka radnika, sistemi poticaja (motivacija);
- Operacijska istraivanja (1950-e nadalje)- matematika analiza i modeliranje problema,
optimizacija zaliha, optimizacija redosljeda operacija (serijska proizvodnja);
- Informatizacija (1980-e nadalje)- SW za planiranje zaliha (FPS), SW za preraspored
optereenja kapaciteta, ERP sistemi;
- ERP ssistemi- tiha revolucija kroz dodavanje i prilagoavanje SW- osobito razvoj uslunih
djelatnosti koje usljed veliine poslovnih sistema obrauju ogromne koliine
standardiziranih podataka, procjena je da se u svijetu 2000-e godine uloilo 100 mld. USD u
ERP sisteme, od ega cca 10 do 20 % vrijednost samog SW (licenci)

Tablica 1. Razdoblje nakon 90-tih

Strategija Metode i sredstva

Proizvodno funkcijsko podruje - umreavanje poduzea polazei od

jo krai ivotni ciklusi
modularni dizajn
multitehnologija
integriranje proizvoda i usluga
intenzivnija specijalizacija, ali
uz mreno povezivanje
procesa
- e-business (internetsko poslovanje) u
finalnoj prodaji ali i u nabavi,
ukljuivo poslovnih usluga
- daljnja integracija komunikacijskih
procesa
- ERP sistemi za planiranje i
organizaciju operativnog poslovanja
CRM
SCM
PLM
- konvergencija stratekog i
operativnog planiranja

Trino funkcijsko podruje - clusterizacija mark. reg. brandova

i/ili brandova poslovnih grupacija
- personalizirani marketing

AGREGATNI PLAN- plan resursa temeljan na koliinama koje se, rukovodei se potranjom,
namjeravaju proizvesti u nekom vremenskon razdoblju (godini, tromjeseju...)

TERMINSKI PLAN - plan alokacije resursa (kapaciteta) unutar zadanog vremenskog okvira kako bi
se na najbolji nain ostvarili raznorodni ciljevi proizvodnje:
11
 1. efikasnost (=visoka iskoritenost kapaciteta)
2. niska razina zaliha
3. kvaliteta usluge/proizvoda sa stanovita kupaca

Za linijske procese, dio terminiranje zadan (rijeen) ve prilikom definiranja tehnologije.

Problem terminiranja ne postoji kad se na jednoj proizvodnoj liniji izrauje samo jedan proizvod,
ve nastaje onda kada je potrebno vremenski uskladiti vie paralelnih ili uzastopnih procesa u sliaju
kad postoje ee varijacije u asortimanu i veliini serija, odnosno, kada se na istim proiz. linijama
proizvodi vie proizvoda. => potrebna alokacija linijskog kapaciteta na vie razliitih proizvoda.

POSTUPAK:
1. izraunati potrebnu veliinu serije (konfliktni zahtjev: minimalni trokovi, vrijeme zamjene
alata)
2. odrediti vrijeme, redosljed izrade svakog pojedinog proizvoda (pod pretpostavkom da se svi
djelovi proizvoda proizvode za zalihe prioritet ima onaj proizvod za kojeg je dranje zaliha
najskuplje...)
3. izraunati vrijeme isteka zalihe za svaki proizvod (proizvodi s najmanjim vremenom isteka
zaliha dolaze prvi na red)

Za diskontinuirane procese, terminiranje je sloenije, osobito odreivanje redosljeda poslova .

Koritene tehnike:
1. koncentriranje na vremenski redosljed - gantovi dijagrami (1917),
2. tehnike mrenog planiranja kompromisne odluke o minimiziranju vremena i trokova,
3. MRP sistemi sloeniji (kompjutorizirani) sistemi planiranja optimalnih razina zaliha i
optimalnog iskoritenja kapaciteta (naglasak na tokovima materijala: 1. sastavnice, 2.
vremena protoka, 3. stanje zaliha)

5. EKONOMIKA POSTROJENJA (KAPACITETA)

POSTROJENJA = strojevi i ureaji alati i naprave

KAPACITETI = proizvodna sposobnost, uinak mogu u jedinici vremena ili uinak po

12
 jedinici ulaganja
EKONOMIKA POSTROJENJA racionalno koritenje zavisi o obiljejima postrojenja, odnosno o
tipu industrijske proizvodnje koji
1. predodreuju inpute
- ograniavaju elastinost u primjene razliitih materijala;
- odreuju zahtjeve u pogledu strunosti razliitih materijala;
- odreuju stupanj meuzavisnosti proizvodnih operacija i radnih mjesta.
2. predodreuju svojstva proizvoda
- razinu kvalitete koji je mogue dostii realnim zalaganjem (ulaganjem);
- mogunost inoviranja na postojeim tipovima proizvoda;
- uestalost promjene asortimana;
- mogunost personalizacije proizvoda;
- fleksibilnost u pogledu veliine serija (relativne gubitke zbog odstupanja od
optimalne-maksimalne razine iskoritenja kapaciteta).
3. predodreuju razini i strukturu cijene koritenja
- udio direktnih i indirektnih trokova.
4. predodreuju ukupnu organizaciju operat. poslovanja organizaciju aktivnosti podrke
- skladite;
- UT;
- Sisteme planiranja i nadzora.
SVIM NAVEDENIM predodreuje se konkurentska sposobnost preduzea. Poevi od
fleksibilnosti u rokovima isporuka, preko fleksibilnosti dizajna i izvedbe sve do "otpornosti"
preduzea na vee i manje trine okove kroz privremeno ograniavanje proizvedenih koliina ili
kroz prelaz na druge i drugaije proizvode u razdobljima krize. Podjednako znaajne za fleksibilnost
postrojenja jesu i mogunosti nadogradnje uz relativno nia dodatna ulaganja.
OPI TREND neovisno o tipu ind. proizvodnje sve vie stupanj automatizacije, robotizacije,
kompjutersko integriranje informacijskih resursa, koji zajedno djeluju na nain da kontinuirano
podiu fleksibilnost proizvodnih sistema.

Automatizacija sposobnost da bez ljudske intervencije prelazi iz stanja u stanje.

Robotizacija upotreba programabilnih mehanikih ureaja koji zamjenjuju ljudski rad (strojeva za
manipuliranje, uzimanje ili odlaganje, obradu i slino).

13
Sistem planiranja i upravljanja:
Kompjuterski podrano projektiranje (CAD);
Kompjuterski podrano tehnoloko planiranje (CAP);
Kompjuterski podrano izvrenja (CAM);
Kompjuterski podrano osiguranje kvalitete (CAQ);
Kompjuterski podrano kancelarijsko poslovanje (CAO).

5.1. Upravljanje postrojenjima

Pozicioniranje poslovnog sistema jedna je od temeljnih odluka koje, izmeu ostalog, definira:
1. tip proizvodnog sistema
2. izbor opreme i postrojenja
3. organizaciju tekueg funkcioniranje proizvodnog sistema

Temeljni zahtjev ekonomike postrojenje maksimalna popunjenost kapaciteta odnosno tzv.

"djelotvornost protoka" 5

DP = % ukupnog vremena angairanog u poslu /ukupno vrijeme proizvodnje

Teoretski postoje dva osnovna tipa proizvodnog sistema:

1. proizvodno orijentirani sistemi
2. procesno orijentirani sistemi
Razlike u stupnju fleksibilnosti, stupnju fokusiranja, stupnju vertikalne integracije (S)
Obiljeja linijskog tijeka proizvodnje:
1. zadaci usko povezani
2. izbalansirati kapacitet
3. naglasak na poetnoj i zavrnoj kontroli
4. maksimalni stupanj specijalizacije opreme
5. fleksibilnost mogua na tetu efikasnosti
Obiljeja radionikog tipa proizvodnje:
1. diskontinuirani proces isprekidan tijek proizvodnje (vrijeme ekanja kod pojedinih strojeva
dugo!)

5
T u i D . , J a n k o v i G . , , i p r a g i M . , Strategijski i operativni menadment , Eda, Banjaluka,
2007. Godina;

14
 2. tijek proizvodnje definiran za svaku pojedinanu seriju / proizvod
3. grupni raspored opreme
4. rizik trinih promjena manje izraen ali umanjena i djelotvornost

Hibridni sistemi kao pokuaji istovremenog poveanja efikasnosti i fleksibilnosti (FPS):

Vezano uz pozicioniranje: MTS ATO MTO ETO. Vezano uz prostorni razmjetaj: modularna
organizacija (takoer se koristi izraz cellular, GT grupna tehnologija..)Alternativni rasporedi
opreme: U sistem, raspored u trokut..FPS obino danas u veoj mjeri koriste automatizaciju,
raunalnu kontrolu strojnih operacija, kompjuterski upravljane sisteme usmjerav anja dijelova i
transporta. Tehnike za organizaciju tijeka procesa tehnike za prikaz i modeliranje:
- analize toka materijala (plan montae za bicikl)
- dijagrami tijeka procesa (5 simbola)
- prostorni raspored (layout)
- analize toka informacija

5.2. Oblikovanje procesa

Proizvodni proces: slijed aktivnosti kroz koje nastaje proizvod ili usluga
Mogue definisati i kao proces transformacije inputa u specifini output, odnosno niz tokova
materijala, energije i informacija kroz proizvodni sistem.

U uem smislu proizvodni proces shvaamo kao tokove materijala.

Tehnoloki proces: proces dobivanja materije, pretvorbe i preoblikovanja materijala.

Tehnoloki proces je dio proizvodnog procesa.
Tehnoloki proces obuhvata metode reda na radnom mjestu i reime rada.
Svaki se tehnoloki proces moe dijeliti na manje cjeline prema hijerarhijskim i/ili vremenskom
slijedu.
Teko se tehnoloki proces sastoji od radnih procesa, koji se dalje dijele na postupke operacije,
zahvate (najmanja jedinica tehnolokog procesa) i pokrete.
Kod preraivake industrije esto se tehnoloki proces dijeli i na proces (postupke izrade i proces
postupke sklapanja).Odabir oblika proizvodnog procesa jedna je od temeljnih odluka koja e utjecati
na organizaciju i efikasnost proizvodnje.

15
 Kriteriji izbora procesa: Trini uvjeti, potrebe za kapitalom ,raspoloiva radna snaga
,raspoloivost sirovina, raspoloive (ukljuujui alternativne) tehnologije.
Strateki vana odluka koja dugorono predodreuje: strukturu trokova, razinu kvalitete,brzinu
isporuke i fleksibilnost (promjene u asortimanu i svojstvima proizvoda).
Izbor i oblikovanje procesa odrazit e s na operativnu efikasnost predodreujui: izbor tehnologije ,
politiku kapaciteta (sistemi planiranja proizvodnje), politiku zaliha (sistemi zavisnih i nezavisnih
zaliha) i organizaciju rada (studij rada) .

5.3. Analiza toka procesa

1. Definisanje sistema preduvjet za analizu toka procesa - "izolacija" sistema za potrebe

istraivanja, odnosno identifikacija: granica, output, inputa, izvora (inputa), korisnika
(outputa),tijeka (tijekova) procesa, montani crtei, montani planovi,opisi postupaka i
dijagram toka procesa.

2. Analiza sistema generiranje i testiranje alternativa : identificiranje kritinih taaka,

primjena kvalitativnih i kvantitativnih tehnika generiranja rjeenja (npr. brainstorming) i
primjena kvalitativnih i kvantitativnih tehnika analize (scenariji, simulacije, prorauni)

3. Oblikovanje procesa uravnoteenje rjeenja prema mogunostima (danim ogranienjima) i

prema posebnostima elemenata sistema (iz toke jedan).
Ogranienja: zgrade, fiksna lokacija, odjea, organizacijska rjeenja u smislu rasporeda poslova po
slubama, tehnoloke veze i odnosi, varijabilnost poslova, asortimana, vremena trajanja operacija
i psihosocioloki faktori.
Bitni elementi pri oblikovanju procesa: prostorni raspored oprema (alt. organizacija radnog
prostora , raspored opreme i pomagala na radnom mjestu) i rjeenja za unutranji transport.
Izraun uea prema novom prijedlogu: razina zaliha (vrste, koliine, efekti i trokovi zaliha),
iskoritenost instr. kapaciteta ( odraz na stopu povrata ulaganja) i dokumentiranje procesa (tlocrti,
sastavnice, dijagrami toka, opisi procesa, opisi operacija, nova organizacijska shema).

6. ZAKLJUAK

16
 Operativni menadment je proces sistematske direktive i kontrole operacija u kojima se
nabavljeni inputi transformiu u gotove proizvode, dobra i usluge. Operativni menadment ukljuuje
takve aktivnosti, kao sto su nabavka, kontrola zaliha, kontrola kvaliteta nabavljenih materijala i
odravanj.Operativni menadment obuhvata upravljanje transformacionim procesima u materijalnoj
proizvodnji i u proizvodnji usluga,na efikasan nain. Operativni menadment obuhvata kako
upravljanje transf. procesima materijalne proizvodnje tako i transf. procesima industrije usluga. Rad
operativnog menadera uslovljen je ne samo potrebom da se zna koliko je potrebno materijala za
odvijanje procesa proizvodnje, ve i kad treba da se materijal porui, odnosno nabavi od dobavljaa.
Koriste se dva osnovna metoda za odredjivanje kad treba da se materijal porui: metod fiksiranih
koliina i metod fiksiranih perioda.
Kontrola je znaajan element u procesu upravljanja proizvodnjom i nabavkom. Kontrola
proizvodnog toka, svih operacija, omoguava menaderu proizvodnje da blagovremeno otklanja
odstupanja i zastoje i da dobije proizvod traenih kvaliteta funkcionalnih i eksternih. Efikasna
kontrola kvaliteta proizvoda podrazumijeva da su nalazi: nedvosmisleni, blagovremeni i da sadre
jasnu dispoziciju o tome kako treba postupati sa nekvalitetnim dijelovima i proizvodima.
U procesu upravljanja nabavkom kontrola zapoinje da deluje od faze izbora dobavljaa, slanja
porubine, ugovaranja, isporuivanja, trransporta. Operativni menadment je primarno orijentisan
na dobijanje kvalitetnog proizvoda ili usluge, u skladu sa specifikacijama, odnosno standardima.
Otuda, nastoje da u proizvod ugrauju kvalitetne materijale i dijelove.
Operativni menadment obuhvata brojne i razliite zadatke to ih strategijski menadment
dodjeljuje niim nivoima menadmenta, a s ciljem da se osigura realizacija strategijskih ciljeva.
Zbog toga je operativni menadment usmjeren na poslove opte koordinacije i na upravljanje operativnim
funkcijama u preduzeu. A da bi to uspio operativni menadment: planira, organizira i kontrolira.

7. LITERATURA

17
1. Adies I., Upravljanje ivotnim ciklusima preduzea, Adies, Novi Sad, 2004.godina;
2. Bijeli Z., Milanovi B.,Proizvodni i usluni menadment, Visoka kola za primijenjene i
pravne nauke Prometej, Banjaluka, 2012.godina.
3. Draker P., Moj pogled na menadment , Adies, Novi Sad, 2003. godina
4. Tu i D . , J a n k o v i G . , , i p r a g i M . , Strategijski i operativni
menadment, Eda, Banjaluka, 2007. Godina;

18