AGJENCIA KOMBTARE E PROVIMEVE

PROVIMI ME ZGJEDHJE I MATURS SHTETRORE

SKEMA DHE ZGJIDHJA E TESTIT

LNDA: BIOLOGJI BRTHAM

Pyetje me zgjedhje

Numri i ushtrimit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Alternativa e sakt A D A C D C D B B B

Qarkimi i alternativs s sakt vlersohet me 1 pik.

Pyetje me zhvillim

11. ADN sht nj struktur e rndsishme q luan rol n trashgimin e tipareve.

a) Tregoni far prfaqsojn kodoni dhe antikodoni. 2 pik
b) Bni paraqitjen skematike t procesit t transkriptimit, kur n njrin varg t ADN-s renditja
nukleotideve sht ACCGTTCGAGCG. 1 pik

Prgjigje:
a)prfaqson kodoni vlersohet me 1 pik
prfaqson antikodoni vlersohet me 1 pik
b) Skema e transkriptimit t nj vargu t ADN vlersohet me 1 pik
a)Kodoni prfaqsohet nga tre nukleotide (q ndodhen te ADN dhe ARN-m) t njpasnjshme
q prcaktojn vendndodhjen e nj aminoacidi n vargun polipepdidik.
Antikodoni prfaqsohet nga tre nukleotide t ARN-t t komplementar me kodonin e ARN-m.
b)Skema

12. Gjallesat krijojn marrdhnie t ndrsjellta ndrmjet tyre dhe me mjedisin ku ato jetojn.
a)Tregoni rolin e prodhuesve dhe dekompozuesve n zinxhirt ushqimor. 2 pik
b) Pse kafsht me trup t madh sht m mir t jen barngrnse se sa mishngrnse? 1 pik
Prgjigje:
a) Roli i prodhuesve vlersohet me 1 pik
Roli i dekompozuesve vlersohet me 1 pik
b)Arsyeja q kafsht me trup t madh jan barngrnse dhe jo mishngrnse vlersohet me1 pik
a) Prodhuesit jan gjallesa autotrofe, q prodhojn lndn organike q shrben si ushqim pr
konsumatort.
Dekompozuesit jan gjallesa q shprbjn lndn organike dhe sigurojn riciklimin e
elementve n natyr.
b) Kafsht me trup t madh sht m mir t jen barngrnse se sa mishngrnse sepse sasia e
biomass sht m e madhe (autotroft jan hallka e par e zinxhirit ushqimor).
13. Te njeriu syt gshtenj dhe flokt e drejt jan dominant ndaj syve boj qielli dhe flokve
t dredhur. T dy prindrit jan heterozigot pr dy tiparet e msiprme.
a) Sa sht mundsia q fmija i par i iftit t ket t njjtin fenotip me prindrit? 2 pik
b) Sa sht mundsia q fmija i par i iftit t ket t njjtin gjenotip me prindrit? 2 pik
Prgjigje:
Prcaktimi i gjenotipeve t prindrve vlersohet me 1 pik
Prcaktimi i tipeve t gametve vlersohet me 1 pik
Njehsimi i mundsis q fmija i par i iftit t ket t njjtin fenotip me prindrit vlersohet me
1 pik
Njehsimi i mundsis q fmija i par i iftit t ket t njjtin gjenotip me prindrit vlersohet me
1 pik
Mnyra e par
P: AaBb x AaBb
Gamett AB Ab aB ab
AB AABB AABb AaBB AaBb
Ab AABb AaBb
aB AaBB AaBb
ab AaBb

a) Mundsia q fmija i par i iftit t ket t njjtin fenotip me prindrit sht 9/16.
b) Mundsia q fmija i par i iftit t ket t njjtin gjenotip me prindrit sht 1/4.

Mnyra e dyt
P: Aa x Aa
A a
A AA Aa
a Aa aa

P: Bb x Bb
B b
B BB Bb
b Bb bb

3/4 x 3/4 = 9/16

1/2 x 1/2 = 1/4
14.N nj ift t martuarish, burri dhe gruaja kan fenotip normal pr hemofilin (anormalia e
mosmpiksjes s gjakut,lokusi i t cilit ndodhet n kromozomin X), por t dy bashkshortt
rrjedhin nga baballar hemofilik dhe nna homozigote normale.
a) Ndrto pemn gjenealogjike pr kt tipar, ku t paraqiten gjenotipet e t gjith individve.
2 pik
b) Sa sht mundsia e lindjes s nj femije hemofilik nga ky ift? 1 pik

Prgjigje:
a)Skema e pems gjenealogjike vlersohet me 1 pik
Prcaktimi i gjenotipeve pr t gjith individt vlersohet me 1 pik
b)Njehsimi i mundsis s lindjes s nj fmije hemofilik vlersohet me 1 pik
a)Pema gjenealogjike (individt e shnuar me vija t pjerrta jan t smur hemofilik).

Gamett XH Xh
XH XH XH XH Xh
Y XHY XhY

b)Mundsia e lindjes s nj femije hemofilik nga ky ift sht 1/4 e pasardhsve ose 1/2 e
djemve.
15. Tregoni si kan arritur t prshtaten n shkrettir:
a) nj bim. 1 pik
b) nj kafsh 1 pik

Prgjigje:
a)Prshtatja e bimve n shkrettir 1 pik
b)Prshtatja e kafshve n shkrettir 1 pik
a)Kaktusi sht nj bim q prmban rezerva uji dhe gjethet i ka n form gjembash, pr t
reduktuar avullimin.
b)Deveja sht nj kafsh q prmban rezrva t mdha uji pr t prballuar temperaturat e larta.

16. Tkurrja muskulore sht nj proces q krkon energji.

a) Prse sht i nevojshm O2 pr tkurrjen muskulore? 1 pik
b) far ndodh n.q.s O2 nuk sht i mjaftueshm? 1 pik
c) Shpjegoni lidhjen midis frymmarrjes qelizore dhe tkurrjes muskulore. 1 pik
Prgjigje:
a)Shpjegimi i rndsis s O2 pr tkurrjen muskulore vlersohet me 1 pik
b)Shpjegimi pr pamjaftueshmrin e O2 gjat tkurrjes muskulore vlersohet me 1 pik
c)Shpjegimi i lidhjes s midis frymmarrjes qelizore dhe tkurrjes muskulore vlersohet me
1 pik
a) Oksigjenin qeliza e prdor n frymmarrjen qelizore, ku formohet ATP, e cila prmban
energjin nevojshme pr tkurrjen muskulore.
b) N.q.s oksigjeni nuk sht i mjaftueshm energjia sigurohet nga procesi i fermentimit, si
rezultat n muskul formohet acid laktik.
c) Frymmarrja qelizore sht proces i rndsishm pr prodhimin e energjis, q prdoret pr
proceset jetsore, si edhe pr tkurrjen muskulore.

17. Aparati trets luan rol t rndsishm n asimilimin e lndve ushqimore.

a) Tregoni procesin e shprbries s proteinave n aparatin trets. 2 pik
b) Pse mlia shrben si depo e sheqerit pr organizmin? 1 pik
Prgjigje:
a)Shprbrja e proteinave n stomak vlersohet me 1 pik
Shprbrja e proteinave n duoden vlersohet me 1 pik
b)Roli i mlis si depo sheqeri n organizm vlersohet me 1 pik

a) Shprbrja e proteinave bhet:

1) n stomak nga veprimi i pepsins proteinat kthehen n peptide.
2) N duoden nga veprimi i tripsins pankreatike peptidet shprbhen n aminoacide.
b) N mli glukozi shndrrohet n glikogjen nn ndikimin e glukagonit pankreatik.

18. Gjaku sht nj ind i lngt, q realizon transportin e brendshm n organizmin e njeriut.
Prshkruani funksionin e prbrsve qelizor t gjakut. 3 pik
Prgjigje:
1)Funksioni i rruazave t kuqe t gjakut vlersohet me 1 pik
2)Funksioni i rruazave t bardha t gjakut vlersohet me 1 pik
3)Funksioni i pllakzave t gjakut vlersohet me 1 pik

1) Rruazat e kuqe t gjakut prodhojn hemoglobinn, e cila pasuron gjakun me oksigjen.

2)Rruazat e bardha t gjakut kan funksion imunitar.
3)Pllakzat e gjakut luajn rol n mpiksjen e gjakut.

19. Analizoni fazat e ciklit t vezores te femra:

a) faza folikulare 1 pik
b) ovulimi 1 pik
c) faza luteale 1 pik

Prgjigje:
a)Analiza e fazs folikulare vlersohet me 1 pik
b)Analiza e fazs s ovulimit vlersohet me 1 pik
c)Analiza e fazs luteale vlersohet me 1 pik
a) Faza folikulare sht faza e par e ciklit t vezores, gjat s cils qelizat folikulare
intensifikojn metabolizmin, ushqejn ovocitin duke zmadhuar folikuln.
b)Ovulimi sht faza kur ndodh arja e folikuls dhe dalja vezs s pjekur.
c)N fazn luteale folikula shndrrohet n trup t verdh q prodhon hormonin progesteron.

20.Sasia e kalciumit sht nj parametr homeostatik n organizm.

a) Tregoni cili sht roli i gjendrs tiroide dhe paratiroide n rregullimin e kalciumit. 2 pik
b) Si rregullohet sasia e kalciumit, kur nj njeri normal ka rritje mbi norm t Ca n gjak? 1 pik

Prgjigje:

a)Roli i gjendrs tiroide n rregullimin e sasis s kalciumit vlersohet me 1 pik

Roli i gjendrs paratiroide n rregullimin e kalciumit vlersohet me 1 pik
b) Rregullimi i sasis s kalciumit kur ka rritje mbi norm vlersohet me 1 pik

a) gjendra tiroide e ul sasin e kalciumit duke e kaluar n norm prmes hormonit t saj
kalcitonin, kurse gjendra paratiroide e rrisin sasin e kalciumit n gjak prmes hormonit PTH
duke e kaluar n norm.
b) kur nj njeri normal ka kaluar n hiperkalcemi athere nxitet gjendra tiroide e cila prodhon
hormonin kalcitonin q me an t gjakut shkon n qelizat shenj q jan kockat t cilat
prthithin kalciumin nga gjaku dhe veshkat nxjerrin kalciumin e teprt me urinn dhe n zorrn e
holl frenohet prthithja e kalciumit nga ushqimet.