24.

01 Bat Felsefesi Klasikleri

Prof. Rae Langton

IV. Hume

Ders17. Hume'un nsan Anla zerine Soruturmas (Devam)

1.Blm VII: `Zorunlu Balant Kavram zerine`. Bu blm, Hume'un nedensellik

dncesine kar gerekletirdii nl ata ierir.

Metafizikte, g, kuvvet, enerji ve zorunlu balantdan daha belirsiz ve

daha az kesinlikli hi bir kavram yoktur.

Hume, okuyucularna tm kavramlarmzn izlenimlerimizin kopyalarndan baka bir ey

olmadn hatrlatr ve g veya zorunlu balantnn hangi izlenimden kopyalanm
olabileceini sorar.

Biz de Humeun bu sorusu hakknda birka soru sorabiliriz. Hume bizim nedensellik
kavrammzn anlam ile mi ilgileniyor? Bu semantik bir sorundur. Nedensellie dair
bilgimizle mi ilgileniyor? Bu epistemolojik bir sorundur. `Nedensellik var mdr?` diye
sorarsa, bu metafizik sorunu olur. ile de ilgilendiini gsteren kimi sebepler var.

2.zlenim aday: Dsal nesnelerin alglanmas. kinci bilardo topunun hareketinin birinci
topun hareketini takip ettiini grrz, yani bir olayn ardndan dier olayn olduunu
grrz. Etkiyi tepkiye balayan, onu etkinin kanlmaz sonucu klan, herhangi bir `nitelik`,
bir zorunlu balant grmeyiz. Bu tek bir rnekte olandr ve daha ok rnek sadece aynsn
verecektir. Burada bir izlenime ulaamadk.

3.zlenim aday: Kendi zihinsel faaliyetlerimizin alglanmas. Bir eyler yapmaya karar
verdiimizde ya da bir eylerin hayalini kurduumuzda zihinsel faaliyetlerimiz bize
nedenlermi gibi grnr, Hume'a gre bu durumda biz sadece ard ardna eylerin
farkndayzdr, bunun olmasn salayan g yine algmzn dndadr.

Olaylar birbirine balayan, ayrlmaz klan zorunlu balantya dair bilgiyi

deneyim yoluyla edinemeyiz, deneyim bize sadece bir olayn dierini
nasl takip ettiini gsterir.

4. Konudan sap: Bir eyin dier bir eye nasl yol atn aklamakta glk eken
felsefeciler, Tanr'nn tm nedensel etkinin kayna olduunu syleye gelmilerdir (Bu reti
ara-nedencilik olarak bilinir.) Hume'a gre bu dine saygszlktr ve problemi herhangi bir
ekilde zmez; Tanr'nn hangi yolla neden olabilecei de gayet anlalmazdr.

5.Skeptik sonu.

Bir olay dierini takip eder ama biz aradaki ba asla gzlemleyemeyiz.
Asla balantl deil ama sral grnrler. Ne d ne i duyularmza
grnmeyen bu eyin kavramna sahip olamayacamza gre,
karlmas gerekli sonu ne bahsi geen gcn ne de balantnn ne
olduuna dair bir fikrimizin olmad ve ister gnlk hayatta ister felsefi
akl yrtmelerde bu kelimeler kullanldnda hibir anlama sahip
olmaddr.
6. Sonutan saknmann bir yolu. Alkanlktan kaynaklanan biimde, hakikaten de,
zihnimizde bir balant hissediyoruz ve bu `geleneksel geii` zihnimizden dnyaya
yanstyoruz. Bu seenek dhilinde bizim zihinsel alkanlklarmzn eseri de olsa kavrama
dayanan bir izlenim var. Bu sayede dnyaya yanstldnda hataya yol asa da, gnlk
konumalar en azndan anlaml hale gelebilir.

7.Hume'un elden geirilmi nedensellik tanmlar (755)

(i) Nedeni, bir dieri tarafndan takip edilen nesne olarak tanmlayabiliriz, byle bir durumda
birinci nesneye benzeyen tm nesneler, ikinci nesneye benzeyen nesnelerce takip edilir.
(Dzenlilik)

(ii) Ya da, dier bir deyile, birinci nesne varolmasayd, ikinci nesne de asla varolamazd.
(Kar-olgusallk)

(iii)... nedenin bir dier tanm... varl dier nesnenin varln akla getiren ve varolduunda
dier nesnece takip edilen nesne. (Zihinsel `geleneksel gei`in yanstlmas)

8.Hume'un sorgulayan bitirii. ` Bu prensiplere inanp, ktphaneleri gzden geirdiimizde,

nasl bir hasar yaratm oluruz?` (789)