24.

01 Bat Felsefesi Klasikleri

Prof. Rae Langton

IV. Hume

Ders16. Hume'un nsan Anla zerine Soruturmas (Devam)

1.Hatrlatma: Kavramlar-aras ilikiler ve olgu bilgileri. Hume'a gre tm nermeler esas

olarak (tam bu isimlerle olmasa da) bu ayrmn bir tarafna der. Eer bir nerme kavramlar-
aras ilikilere dairse, a priori olarak bilinebilir, zorunlu olarak dorudur ve doruluklar
kavramlarn anlamna baldr. Eer nerme bir olgu bilgisine dairse, a posteriori olarak
bilinir, olumsaldr ve yalnzca ierdii kavramlarn anlamlar zerinden doru olmazlar. `Tm
bekrlar evli deildirler` kavramlar-aras bir iliki dile getirirken, `en az bir bekr var` bir olgu
bilgisi dile getirir.

2. Olgu bilgisini nasl ediniriz? Olgu bilgilerimizin byk bir ksm o anda
gzlemlediklerimizin ve gzlemlediimizi hatrladklarmzn tesindedir.

`Olgu bilgilerine dair akl yrtmelerinin doas nedir?` diye

sorulduunda uygun cevap, bunlarn etki ve tepki ilikisi zerine
kurulduudur. `Peki, bu ilikiye dair akl yrtmelerin ve sonularn
temelinde ne yatar?` diye sorulursa, bunun cevab tek kelime ile
verilebilir, deneyim. nce eleyip, sk dokumaya devam eder ve
deneyimden elde edilen tm bu sonularn altnda neyin yattn
sorarsak? Bu yeni bir soruya iaret eder Gemi deneyim sz konusu
olduunda, sadece deneyimin nesnesi olan eylerin dorudan ve kesin
bilgisi ve sadece farkndaln srd zaman aral verilebilir. Bu
deneyimin gelecek zamanlar ve dier nesnelere neden geniletilmesi
gerektii asl sorudur. (IV Blm 2, 739)

Deneyim veya gzlem, kimi belli olgu bilgisini dorudan ve kesin olarak salayabilir, mesela
gne gemite de domutur. Ama nasl olur da deneyim ve gzlem bize gnein yarn da
doacan syler? Genel olarak, bu gei byle yaplr:

ncl: Gzlenen tm F'ler, G'dir.

Sonu: Tm F'ler, G'dir.

Hume, gemi gzlemlerden henz gzlemlenmemi olana geiin, gzlemlenen gemiten

gzlemlenmemi gelecee veya gemie ait gzlemlenmi kimi rneklerden daha geni bir
rneklem kmesine (gemiteki, imdiki, gelecekteki) hareket sorunu ile ilgilenmitir. Bu
biim karmlar endksiyon olarak bilinir.

3.Endksiyon Problemi. Arzi olan genellemeleri, arzi olmayanlardan ayrmann yannda,

Hume'un ne srd daha temel bir problem vardr. Yukardaki argman geerli bir
argman deildir. ncl doru olsa bile sonucun yanl olma ihtimali kesinlikle vardr. Tm
F'ler G'dir nermesi kavramlar-aras bir iliki dile getirmez, ayn zamanda deneyim ve hafza
aracl ile dorudan ve kesin olarak bilinecek bir olgu bilgisi de deildir. Olgu bilgilerinin
byk ksm endksiyon ile elde edilir. Bu hem gnlk yaam hem de bilimler iin byledir.
Bilim insanlar endksiyonu verilerden teoriye geite kullanrlar: kimi F'lerin G olduu
gzleminin zerine, tm F'lerin G olduu teorisini ina ederler. Eer Hume sylediklerinde
haklysa bilim insanlarnn inandklar, yetersiz kantlara dayanmaktadr. Neticede hibir kant
tm F'lerin G olduunu kantlamaya yeterli gelmez.
4.lk Cevap: doann dzenlilii. Argman eksik ve makul olan bir ncl ekleyerek geerli
hale getirebiliriz; gelecek gemie benzer, ksaca doa dzenlidir.
ncl 1: Gzlemlenen tm F'ler G'dir.
ncl 2: Doann Dzenlilii: Eer deneyimim bir tekrara iaret ediyorsa (Tm F'ler G'dir),
bu tekrar btn doa iin geerlidir.
Sonu: Tm F'ler G'dir.

2. ncl kavramlar-aras bir iliki mi yoksa olgu bilgisi mi? elikiye dmeden
reddedilebilir mi? Evet, eer yleyse olgu bilgisi gibi grlyor. Peki, o zaman neye
dayanarak bu ncle inanmalyz? Belki de endksiyon temelinde olabilir: doa gemite
dzenli olmutu, gemite, gelecek gemie benzemiti. Fakat bu, Hume'un da syledii gibi
dngseldir.

Gemiin gelecee benzeyeceini ispatlayabilecek hibir argman

yoktur; neticede tm bu argmanlar sz konusu benzerlik nsavna
dayanrlar.

5.kinci cevap: endksiyon ie yaryor! Gemi deneyimlerimizi sadece gnein douu ya da

ekmein doyurucu oluu olarak dnmek zorunda deiliz; ayn zamanda bu deneyimleri
endksiyon metodunun karm olarak da dnlebiliriz. Kendimize sorduumuzda grrz
ki endksiyona gerek gnlk hayatta gerek bilimde ne zaman bavurmusak, baarl
olmuuzdur. Eer endksiyonun tam tersi bir prensibi kullansaydk ne kadar ok baarszla
uram olacamz bir dnn. Bu igry endksiyonu savunmak iin kullanabiliriz.

ncl 1: Gzlemlenen her endksiyon baarl oldu.

Sonu: Tm endksiyonlar baarldr.

Bu haliyle argman dedktif deil endktifdir ve ie yaramas endksiyonun ie yaramasna

baldr! Haliyle dngseldir; endksiyonun ie yaradn gstermek iin, endksiyonun
zaten altn varsayar.

6. Hume'un skeptik zm: endktif karm yapmamz salayan ey alkanlk veya

gelenekten fazlas ya da az deildir:

Demek ki, deneyimden yaplan tm karmlar akl yrtmeden deil

gelenekten kaynaklanr. Bu haliyle gelenek insan hayatnn byk
rehberi haline gelir. Sadece bu prensip sayesindedir ki deneyimlerimiz
kullanl hale gelir ve gemite ahit olduumuz benzer olay dizilerinin
benzerinin gelecekte tekrarn bekleyebiliriz. (743)