if:1,4.

, li',i t:
L i 1
1 I i';
ZBIGNIEW BRZEZINSKI

/
THAT BAI LON
I.
ra dOi vfi cAi chat ciia chu nJiia cOns 8an
Iron tha 4 XX
Dich nguyen van cu6n THE GRAND FAILtli
The Birth and Death of Communism in thr.
Twentieth Century".- New York: Chi? frs
Scribner's Sons, 1989.- x 278 p.
B6n bai vigt ctia L Brzezinski sau
Titjor (kINTuir "THAT Bel LON2
Mr KOICHI 0. (Whet), SHAKHNAZAROV G.
va ,(NUNTIAN (Nga) phe.phan cut`v,
"THAT. Bel LON_."
TA1 Up P C yuArptiptperti
. A44fr, K

4 ,t
N KHOA 7.c)6XA
11 (:)4
HA 19g2
 'Ps
, 19. Sul to
r'
- wittc.Lvc 20. Tlnh
VI.
VAI LOU 21. Cubc
CHI CHO COA TAC GIA VA LOI CAM TA 22. Hb
'.1!7
23. Vin
LOI MO DAU it 24. Hiu
I. THAT BA! LON 26
!;
1. Di sin Lenin 28:
2. Thant hoa Stalin If 3f
3. Chu nghia Stalin tri tri 5t:t
61 P1-11_
4. NghichlY cis cid cich -
II. St/ CHIA RE LIEN XO , i 71 1. BC
5. Ti ito Wong den chi nghia xet int , . ; 78
6. Muiti diem ming dOug.cia su mit down kit 91 1 - Nre
(Mt
7. Mot chi nghia Ong sin dang tin trien hay dang suy thoii"? 130
2 - Ch,
III. SU GAT BO TO BEN TRONG : 139
8. Su lai ghep va su bin di ve he tu tudng. . 142 3 - Su
9. Su tu giii phting caa xi. hell Ba Lan . . . .. . 151 (1-
10. Tit doin kit xi hOi din da nguyen.-chinh tri. 158 4 - Ph
nh
11. Tinh trang n5i loan khu vie dang ndi len 170 (ivl
. .
12. Su KA ve de chi 185
II. I
IV. CHU NOWA CONG SAN THUONG MA!, , 191
13. Hai mit cua Trung Quc5c - Ba Ian this nghiern \ 196 5 - K(
14. Xung dOt chlnh tri vi su'ra diii cua Cid each . 205 ''T
t_ 15. Chien lupe chi each vi tinh Mein deo ,.',6 tu tuOng . 214 (7
16. Cu cach mang van hcia thit su . ; 229 6- - Si
kl
V. THUC TIEN MAT UY TIN ' ' . i 14-1 el
17. Tit qu6c to Ong sin each mang den hOi hop:hang-nip, . 248 7 - IV
1, 18. Su khong thiCh hOpl. chinh tri trong the gioi phit trien 259 c
(2
 .19;' Su that bai kinh ta - za hOi d clic nit6c clang phat trian 272 V AI LOIDtN Gill
20. Tlnh trang tan ra toga bQ va hO tit Wang 291
VI. CON HAP HO! CUA CHU NGHIA CONG SAN 296 Xuat ban cu6n sach nay, Vien ThOng tin KHXH mong mu& gOp phan
21. Cube tang ichitng hhong 298 phuc vu co hieu qua cOng tac nghien ctiulY luan, nghien cigu khoa hoc xa hOi.
Cu6n sach dont dich va xuat ban nho sti c6 gang cluing, sp quan tam gin!, d6
8 22. H6 so lich sit 303
cua nhieu dung chi lank dao dc nganh, cac cap va sit cOng tic ahiet tint ctia
23. Vi4n canh Wang lai 313
10 nhieu nhu khoa hoc.
24. Rau - chit nghia cOng din 325
Tit dau nam 1989, khi man sach vita di:0c xuat ban 6 New York, dbng
26
chi Duong Phti Hiep (tong chuydn di lam viec tai M9 da dem cuOn sach ye
28 : trao cho Vien cluing tOi. Ngay sau d6 sach da duoc torn tat va dich mitt van
3r z giii den mOt s6 dang chi c6 truth nhiem. Chung tOi ding da ben hank Wu tam
51: va cho dich nhung bai vial caa Z. Brzezinski aiding mOt chit de voi cu6n sach
61 PHU LVC va nhitng bai phe binh cuOn sack Do cei kh6 khan ve nhieu mat, Viet' cluing
1. BON BAI VIET CUA Z.. BRZEZINSKI tett khOng the xuat ban cu6n sach nay som hon. Chiing tOi rat cam on nhieu
74
dung chi lanh (Lao Ding va Nha nuOc, cac (Jong chi ktnh dao Vien Klic(x hoc
78 SAU CUON "THAT BAI LON
za hOi Viet Nam, BO Van h6a-ThOng tin va Thd than, BO Tai chinh.f3::n Ti!
91 1 - Va clang cuOc cal ta, vis thO gi6i, va ban than 334
(Moskva thong Muai Mot 19891 tuong-Van boa Trung uong va V5n phengTrung uongDingdAquan taw gitip
thodi? 1:10
2 - Chon h6a loan hon la clan tip 343 chung tOi kh5c phuc kh6 khan, tao diet' kien cho viec twit ban cuOn sacs( n,ty
119 (New York titling Hai 1990) va mOt s6 cu6n tidp then lam tat lieu (ham khan dac Het.
142 3 - Su pha alio lifin 347 DOi voi cac tai lieu Jac biet nay. chimg led chon phirong thlic phuc va
151 (Praha thong Tu 1990) thco dia chi, giti dung ddn cac ca nhan co nhu va co trich nhiein ngbien
158 4 - Phai xay Ong ohinh sach ctia My ddi v0i Lion XO cite. Chung tOi di` nghi ban doc so dung va ban (pan tat lieu nay than (lm )/ the
nhu thO min? 362 tai lieu tham khao (lac biet, khOng to ysao chug, nhan ban, khi thud th6a
170:
(Moskva Mang Mari Hai 1990) thuan cua Vien ThOng tin khoa hoc xa hot.
185
II. PHE PHAN CUON SACH "THAT BAI LON..." Dich cuOn sach nay, eking tiai gap khOng it khO khan va han chd. "i-ron 2
191
CUA Z. BRZEZINSKI nguyen ban, lac gia dUng nhieu khai nhieu cach di6n dat valOichoi
196
5 - KOICHI OHARA. PhO phan cu6n sach chit rat ktui dick Nhiing nguOi dich v3 bidn tap khOng co diet' kin ban back:'
205 "That bai Ian .. cOa Z. BRZEZINSKI 373 dd Om ra giii pkip theta dang, do vay chua that hal !Ong vOi ban dich. Rat *wine
214 (Tokyo Mang Ging 1990) ban doc thong cam va chi cho nhitng thidu sot, gopcho nhitng y kiln pht birth
229 6 - SHAKHNAZAROV G. Chit nghia xa hOi dang x5y dung dd chimg tOi kip thOi rut kink nghiem, Ilittc'vpn0y mat !fit hon
khUng holing, nhung khOng sop d6 382 chitc nang cua Vieivhting 101 l cung cap cho hoat clOog nghien ciru ty luan.
244 (Moskva Ouirt,g Ba 1990) nghien citu khoa hoc, nhitng thOng tin va to lieu can thidi. chat 'Mang cao.
: 248 7 - MIJNTIAN V. Binh thuAt cyan "That bai
Chung 101 xin chap thanh cam on.
in 259 ciut Z.13 ZENSKI 389
(Moslthal g Nam 1990) VIEN THONG 11N KHOA H9c. xA HO!
 Trong c6 gang dO, tOi do duoc sit giup dO cua vizi ngubi cdng
tac cha yeu. Cling nhu truing hop ddi voi hat quyen each gin day cur
tdi, Trudy Werner, ngubi phu to thita laud, via tat bang su vain 19
tea gidi cong uiec cue Mit* bdt that gian dtuth cho tdi phdi nhang
Gild CUA TAC GIA VA LOI CAM TA
yea c zu khdt khe do khien cho tot co the tap bung c6 gang de hohn
thiuth quyen such nay.

Ong Marin Strmecki, ngubi phu tfi nghien cdu caat6i, do chi dcu)
uiec nghien cdu Gra gitip viz dd co su dOng gop lid gia trong Wee nhdn I)Ay la c
Quyen soca nay duoc /loan thanh yew thcing Tam ndm 1988. Do sit
tang nhanh t6c dd tan rd lich sit cda chu nghia cdng son, CO the CO them set oh ehudn bi cho nh9ng bdn thclo cad tdi. cang din -
kin quan trong mitt dien ra truOc khi quyen sash den lay ban sau sac cu
poi voi cd hai, tai mang mOt mon no rat Ion ma tdi rat uui sitOng
vao thgkj,
Tinh hitih lei ndi Len chu nghia dein tdc d DOng Au viz trong ddt duoc bay ta lOngbiet on. Hon mid, Ong Marin elm duoc mat 26 phu to
nghia canl
.XiS vitt da ddt ra mdt stt thewh thdc dew biet sdi ddng ddi udi he nghien. edit gulp (Cecilia Pulido, Cindi Arends, Beth Smith viz Courtney
phis hop n
cdng son nhuchang ta dd biet. Tuy nhien, tdi nghl rang cai khung Nemroffil Tot cling sin aim on hq.
dat a not
n it t trier trong cu6n sach nay co the chiu dung thit thach cua that gian
Ong Robert Stewart d nha =at ban Scribners nguai dei khuyen nbatt hieq:
eV cap ilia ban doc mdt cdng cu co ich de hieu bite cat gi clang say
khich tOi quyet tam lam uiec nay, dd klieo leo chudn bi cho quyo'n seat Ls;r icy i> r
c. su h5n loan Bang king len aid the' gidi cdng son.
va dO gulp tdi too thanh co eau to talc cuoi cling cda guy& stick. Ba
Quyet sash ue mdt s6 diem tieu Lieu cho sit tni tat nidt s6 udn de Leona SChester, ngubi dai ly cila tdi dd gizip tOi tiep xtie vOl nha xual phein I, i
it)i .1d dot n2 grin ba muoi ndm truck ddy trong tOc phdnt "Khdi X6 bcin Scribners dd thuang Iucmg nhang su thin sep co hieu qda nheit chit ngh.1
thong nhat vet sung ddt" (The Soviet: Unity and Conflict). de quyen scich co the ra duoc. 114 than f;
'rang att phdm chuyen de do, tOi dd nit ra kit ludas, trcii vat ratan Cudi cling, c hai mon no dOc biet met tdi phdi cciln ta. Boo gib Ph
L)/z6 bigit lido that dd la nhilng luc Luang sung ddt da brit dew thong ciing udy, nguai phe binh tat nhdt uh marsh me nhot la Muska,,V47 ten. t&ng that
.t n.L.T yeu to th6ng natal trong the gioi do Lien Xd thOng tit Khodng nidt Quary trong hon la vid tOi dd khuyen khich tOi Wet quyen sdch nay Lid Utah tran
ti say, trong rnOt Pic phdnz mang dew de "Glad hal thin dot" uiec vitt ciia 161 dd duoc dI clang hon do tOi da chuyen sang lam uiec voi
ten Tiso Ages) tdi cluing minh twang hop My det di sew veto thoi Ph
may Macintosh SE, dieu nay dd :am cho uiec vitt tit did kho nhoc trd
kc, I haat dien ti2 mai, con Lien Xe thi tut hdu d phia sal viz bi hin sou thankinOt su bat ngb thd uj tie 7/14/ ity thudt. son d6i
t tudng vet he thong trong giai doer dau cdng nghiep hod caa sit phang ci
1:h6). nay. Dian diem ashy Luc do cling bl tranh ccii. Trong quyen scich ap datdi
tett lien docin lie cai. chet co the xdy ra cue chit nghia cdng rein trong ZBIGNIEW BRZEZINSKI
P1
that by Itch sti co the thdy tnidc glut the 14 nay se biet den. Northeast Harbor, Maini
Trong
31 thong Tam 1988
10
a
 nhung ngubi lanh dao dgt nue:: nay tit be nhung gni diem ctf 116 .14
nguoi cOng dtiqc a& lap tit rat lau.
an day clic
Phan V vach rd sit ea stit 0 mat ha to tUang va chinh tri car:
Fu quzin ty
hgp dart dm cOng slut qu6c
chiu nhung L6I MO DAU
lig de hoar' Phan VI, phin cool tong mem mat met each khai quit su ogiic
ngoai cua chit nghia Ong san va hien tong sau cOng
Su th6ng tri caa chu nghla cOng san trong phin len
dd chi duo
oi0c nhdn Day lit coati each vigt ve cuOc khimg holing cugi ding cua chit nghia the ky XX co g6c trong vai UN) cua nd &Mc zem nhu "met sit don g-ian
hda cao de" vao dung lac. Chit nghia cOng sin cho rang nguen ggc !!1:12.
o)ng san - Nd mieu va phAn tich su din din suy sup 0 int ngac ngoai
MCA tai xau la su thiat lap quyan to hilu tai sin va nau xda bd cal cl,.; di
t uui suOng eau sac rim nd 0 ca hat mat he th6ng va eat" dieu. Nd kgtitian rang
vao thgkY sap clgn sa suy tan lich sit khOngthg dao nguoc (Woe cua chit se dat ta5i cOng bang that su va hoan thien ban chgt con ngubi. cid
t sd pluz da hap dan va gay nitm by vong cho hang tram triau con ngubi
nghia Ong san se lam cho thuc tian va giao dieu ciut nd khOng can
d Courtney vay la 0 Wit tam ly, nd phii hop voi tinh cam can nhung khdi T.ar
phi] hop mOt each rang rat vai dieu kien cua con nguei. Chi On thanh
data nal N) ma nd vitt bd thuc chat nOi tai ngay du cd gia lai met vai chung mot gide ng0 0 mat chinh tri. Theo y nghia dd, chn nghla c.mg
ahuyart nhan hieu be ngoai, chit nghia Ong san se dupc TIM lei nhu mdt su lam san cci nhung diem giang vai su hap dan clan cac tOn gido km, mai :bn
ruy*z with lac kY la nhat 0 chinh tri va tri tue cast thg kY XX. giao dci cung cap mOt each giai thich tinh quai ve cuOc dai. Chinh I:. do
scich. Biz su giai thich tong the dung thin la don gian ndi tren du lam cho ni C-6
Lap luan ctia cudn sach duoc phat trign trong sau phin. Trong
nha mutt sue hap dan, thuyat phut va kien quyat clan the trong vise chi cltwr ho
phan I, tic gin changminh nguyen nhan cha ygu cua bi kith lich sir cua
qtia nhdt hanh dOng nhiat tranh.
chit nghia tong san la au that bai ve mat chinh tri va kinh x/i het cua
he thong X6 vigt. Gieing nhtt nhEing ban glen Ian, hoc thuyat cOngsan cimgcap ir1
z. Buo gib Mae dO phan tich, di tit each gild thich don On nhat dan nhung hAz
Phan II di sau vao nhung du tinh cilia Lien X0 nham viii each va
niem triat hoc phtic tap hon.
tang them sac sting cho he th6ng dd, nhung kgt qua chi lam tang them
:h nay va tlnh trang kheng 6n dinh va 'mug det chinh tri. D6i vai ngubi it hoc, chi can he dupe rang mot cuOc dal Ott
Vi4C voi
Phan III mem zit nhung hau qua cua six lip dat chit nghia cOng qui dinh boi dgu tranh giai Nap va trang the' hanh phfic ma hei sc5 dIffJc
5 nhoc trd
hoin tranh bdi xa hOi Ong sari. ,
can dal vOi cac nuOc Doug Au va chi no voi mai nhon cua sir lit giai . lt, v.

phdngcaa xa het Ba Lan, de, bat diu mOt gaa tranh bac b6 he thong bi Dac biet la theo quan diem tam iy cite nhung ngubi bi gnat 1:Ai,
sip dat dd. C6 su hien minh cho van dt ban Luc tan r dal vai "nhung lit thu cua ni,An
Phan ly item met kinh nghiem cart. Trung Qu6c vOi ket Man la date, rthilng kit trttac day duoc httang thu vat chat ("ICI bon va dgn
Trung,Qu6d ciliihiing co may tranh cOng trong cac cuec eel each khi phai chiu bi si nhuc, ep bile va tieu diat

10
9
 Niaung dui nghia cung san khOng chi la !,:ix hubng ling nang nhiat
nnitng n6i lo Au sau sac, host la met tin diau to cho minh la dung
su cam ghat x.d. hal. NO con IA met ha thong to Wong san sang
bid.; bidt, dubng nhu cung cap met oink nhhi taau tridt Wong Lai, cung
tint. qua khti. N6 thea man Ping khao khat cis nhang be phan xd. hal
mar bidt doe rau6n hidu bidt thd gioi quanh m nh.
Nhu vdy la, dal yeti sit phan biat 0 rat tri tun, ly luau mac xit
dung Tani cung cap cal chla khda cho vide hidu bit Lich sit nhan loaf,
mr-,1 tong cu phan tich de nhan dinh su nang &Ong ciut nhang thay doi
chi ::a hi va xA hei, met sit lY gist tinh vi v0 dbi song kinh td, va met lost
nhC:ag each Whin sau sac 0 deng co thtic day xa hal.
IChai niam Nan chimg Lich sif aunt hien nhu met phuong dart dac
cd gia tri de ddi phd voi nhOng man thuan cua thtic I.e. Deng thbi, su
minh den hash deng chinh tri nham day mann met cubc each nang
did, vA su kidm scat cita nha nuoc doi voi town be xA hal nham hoAn
):1f).11 met xa hOi cOng bang duoc kd hoach hda tridt dd, diau dd dac biet hap
dol voi khat cua tri thdc mu6n duce Utah dOng dim tren
Nhu vdy l chu nghia Ong sAn hap clan ca nhitng ngubi ng6c Ian
r)g !then: dal vol mei ngubi, nci cho met y tilde 0 sit lAnh dao,
in c su giai thich lam vita y, va Diet su chung minh v0 dao
Nd lam cho nhang n glad theo chit nghia Ong san tu cam they minh
a ig d in va cung mot bac tu tin - N6 khong de' cho cal gi la khOng chat
tu xem minh vita la tridt hoc, vita la met khoa hoc. Duo mix de
i;hart hay tinh vi va mat tri thitc, host thidu cal dci, nd cung cap kip thbi
huoag dati, ski khuyen giai cua lich sit, va tren hdt, sit don giAn hda ddn
dO i cd thd hoan thanh thOng qua hanh dong chlnh tri trim tidp.
:EIon Mitt., bang each kdt calu cam 'tic ly tri, hoc thuydt tong
%it() mot vi tri Anh huang quydt dinh doi voi hat ng-uan g6c trung
trJa ctia su dng nit cna con ngubi. Nhiat tinh chinh tri cd th4 chuydn
thAnh quyan Luc c nh, tri to Ion. Ly tri bi hap (Lin boi khai niem
P
say dung xa hei va xity dung xa hei la didm xuat phat dd phat deng
quyan luc chlnh tat Chug voi nhau, chiing san sinh ra anti tan ac
quyan Luc nhA nuoc tap trung la tai tre thanh dac trung ndi bat What.
Cila chit nghia cOng sAn.
Nhu vay thd*XX da hien thanh thd ky tits nbtt nude. Did la met
su phat tridn khOng dupe du kidn. That the, khOng ai cd cAch Whin cao
xa cd th6 du dokin la nhiing quan didm do met ngubi Due g6.. Do Thai
luu vong lam tong bic thu vian dua ra va ductc met ngubi Nga vidt each
chinh tri it ngubi biAt ddn vAo dau thA ky Jai trO thanh met hoc thuydt
ap dat din thd Icy. 0 my cung nhti o Chau Au khong cd Etta 'nang cua
bat cu su thach tilde nghiem trong nAo 0 mat ha tu tuung &Si vol ban
chat cita he th6ng dang tan tai. NhOng day neo c6 dinh ve mat tridt hoc
cila "status quo" (nguyen trang) ndi chungduoc xem la vong yang, them
chi Mang did biAn ddi duos.
Nhu diau daduocchb doi, n gay 1 thang Gieng 1900 duoc chat) mitng
o khap moi not bang met khdi Luang Ion thubng ding nhiing der doan va
tridn vong tits thd ky cu6i dung thuec thien nien ky thu hal. Dueng nhien
la cite dieu du doan khac nhau. Nhin met cacti khai qua, giong ndi brit
nhan dip dau thd kY la tit clic bac) chit yAu cua thd glen phuong Tay va tit
clic chinh khach phuong Tay, dci la cal giong to khen - cal giong Ian tran
dd to ra tu man voi nguyen trang grin tabu say sua voi su thinh vuong
duac xem nhu khong netng ma reng ve. trong trubng hop cita um3- c my
cd su chb dal xay ra nhang sit tang trueng non bat va min mann kink te va
chinh tri. TO New York Times, trong bat "Vida canh !calla doanh" ngAy 1
thang Gieng 1990 tuyen 136.:"su thinh vtiongda tham nhep vao mol aganh
tong nghidp o MS,. Nhang nguoi sanxuat trong Jiang nghidp da cd mOt.su
thinh wrong bat tinienig, tong nhu clang nhan b cite ham mei, xi nghiap,
xuong May". BM bao kdt luau viwi nhan dinh rang "0 My, sit think' vuong
cd thd they titian trong bur& tidn len ciut nude ta, khien cho chimg ta his
thAnh dan the tier tiAn nhat tren thA gibi".
1. 3
 Phan lOn nhung chit da nhu the cling nal len trong eac ban thong
chep ve tlnh hinh lien bang caa cac tang th6ng (William Mc Kinley ngay
3 thang 12 nam 1900 va theo d6 Theodore Roosevelt ngay 1 thang 12
nam 1902. Nhung Roosevelt cung ghi nhan la "cling ta se phai duong
dau vOi nhiau van da vao Ide bat dau the ky XX, nhUng van da nghiem
trong 6 ngoai nit& va con nghiem trong hon b trong nude". Tuy vay,
Ong ta van lap lai cac dip khde la "trade day, chua tang bao gib phde
loi vat chat lai dupe ph6 cap rang rid (Jan atilt the' trong nhan dan chang
ta. Tat nhien, khi nlairingdiau kign da tao thuhn 1qi cho cal tat phat trien
nhu vhy thi chdrigeiing tao thuhn lot 6 mat mile nit dd cho cal xau phat
trign... Nh Ling cai xau la co that, va mat sa mang tinh chat de doa, nhung
cluing la su phat trign qua nhanh, khOng phai cira su ngheo nan va suy
thoai, ma la eds. su thinh vticing".
Nhung bai xa luan caa bao chi cunghuting ting cal "mot" dd. Long
tin 6 nan dan chit va long tin 6 nude My hea lam mat - Tap chi Bac My.
trong mat bai vial mangdhu dg "Ganh nang caa tha ky XX" nhan manh
(fan van da Wong lai mitt nan dan cha va nhan dinh mat each tin tuOng:
"Chung ta phai nhin vao nude My, va chi nude My thai! Da IA mat van
da ma do trim quan trcmgdgi v6i tuonglai cua nhan loaf, Mating tha duoc
cubng diau. C6 thg vao nam 1999 hohe vao nam 2000, chting ta tret lai
trai &it dg nghe eau tra Ibi. CcS thg d6 la mat eau tra Ibi c6 Ipi cho nan
dan cha. Va ea thg (la la chu tra Ibi kat thud". Con Lb Washington Post
cher mang ngay 1 thang Gieng 1900 etia the ky mai v6i su khang dinh
lei mat each thang Ipi sti manh etre My d6i vOi nhung thutc dia 6 hal
ngoai, va nhan xet mat each hoan 'do la nhung thuQc dia caa chting
ta va mot Ibi nal ve chang banh truong cung deu LA khOng can eV va lA
gigng caa ke ba hoa".
'nen lac dia Chau Au, "cal mat" da Ming khOng kern phan tin
trdng vA each nhIn tuang lai cung tat Lanh nhu tha. 6 nude Anh, mat
tht2 chit nghla s6 vanh lac quan bac 1Q trong nhan dinh cite tb London
Times chao miing thg ky mtri trong bat vial ngay 1 thang Giang
14
1901:"Chting ta ecS long tin dia tren ly tri ring nude Axil Ira nhung ngubi
con caa na sO n6i Ian mut each thang IM tit su thit thach vao hie kat Unit
cue the kY: )0( rung nhu lite da kat than thakYX.IX, va rang sau da cung
nhu nhitng thbi dal tiap sau ho sa song va thinh vttcmg nhu nhan den
met M quec th6ng nhat, tr6 thank ngubi bito ye cho au nghiep call con
Tuy nhien, nhitng nhan xet nghigm trong bon quan tam dan mdi
nguy co lau dai de doa dia vi Ming dhu cue nude Anh do su n6i len cue
nang lye clang nghiap &la My, nhu tb New York Times ngay 31-12-1900
trong khi trich clan tb bao nOi trgn cue London da nhan dinh:"Mat diau
khOng phan khOi la da the giau thilc to nude Anh bi vugt b6 xa". 6 nu6,c
Phap va nude Duc, su lac quan va van haa va dan Lac ming la nhung cha
da Ion vO ngay d6. Long tin 6 su tat ygu cue nan dan cha tram flop trong
thang dip trung tam cita tb bao Phap "TO bao caa nhting cuac tranh
Juan". Trong bai vial ngay 5 thong Gieng 1901, tb ben 'than xat:"Ngay
nay, mat phan ba nhan loaf da ed nhung quyan dupe thiut nhan va bao
dam bOi phap Cang ngay, su hda hen caa khoa hoc, ngay ca trong
lint vac chlnh tri da dupe tb bao Le Figaro birth luhn nhu sau: 'Khoct
he sa day cho con ngubi king khoan dung bang each phan anh truac
mat ho nhung hlnh anh caa nhiing sal lam caa chlnh ho".
O nude Dim, ea la do vi trl la trung tam dia ly chlnh tri cda na
Chau Au, bao chi duoc moi ngubi chti y phan anh su danh gia vO tiah
blab sung dot bap tue trong nhUng van de quac to va su quan tam dab
sdc numb dang len cita nude Dtic.Ngay 1 thang Giang 1906, tb bao hang
ngay caa Berlin, tb Tagliche Rundschau viat trong xa luan:"Se. 4nat
bai hoc ea (eh cho ngubi Anh khi hg thaa nhan rang nhatig thai digm
mang manh eda su phuc tong da chain cit. Do d6, ehting ta se duong
dau vOi nude Anh mat each khac, chting ta atipc kink trong han". Chl ea
mat tb bao cite phiii Xg hOi-dan cha, tb Vorwarts, da phat ra mat gigng
digu he to Wang. Tb bao chao tnang mina mai va thA ky nufri vdi v-i0e
khang dinh 14i vie_. su suy sup khOng the. tranh khoi cua chu nghla Th
ban, tuy ahian vOi 101 nhac nhO rang 'Clidng ta dau bias la su the tieu
1F.
 hOi to ban hien dai se Icheng thin ra nhanh chung nhu sit gide ngQ
cua giai cap v6 sin, hoic ngay d nhu nhung nha W Wang 16i lac ve chi
nghia xA hei quan niem met the kY tilt& day".
Ttnng bat ce met au quan tam Lao den clic van de he W Wang va
clic hoc thuyat 0 he thing deu thieu met each ndi bat nhung each nhin
:tong lai trong dd su tieu thu cita Tian dating duac coi trong. Chi c6
nu& Phdp vi Dec, nal ma nhung ngubi xi hOi chit nghia dice mat trong
the chg. nghi vien la chn nghia xi hei di dupc chit trong hon, nhung
ngay b nhung not de, b mac de cuOc tranh luin cling khai, bat cu met
khi nang nito 0 su day lin cita he tu Wang, chtta ndi den su xung det
0 he tu Wong, cling deu khong ducic chit y.
Trai lai, quan diem chiem ttu the di dupc the hien trong lai binh
Han cua tb boo Phap Le Figaro khi chao !Haig the' ky mai der tien doan
rang dd la met the ky cUa ly tri hart la met the kY cia cam xtic: "Dieu
ma the kY XX chic chin se dem lai cho chung to la su therm nhap (Ala
khoa hoc vao dal sting xi hei vi dai sang rung tu, dieu dci se cho thong
to nhitng quy tic caa each ting xu. VA' dci se la met cash tuong huy hoang
ma chting to se chi they buck khai dau.
Hy vong rang the ky XIX ning niu chting to se mang theo no trong
vicc tham cia the the kY tit ca nhang su cam ghet ngu ;min, nhiing Ibi
buOc ted din dOn, nhung Ibi vu ea dien rg di lam cho nhiing ngay cuOi
cimg cita nd them u ugt vi khong xung ding voi nhiing con ngubi co
iuong tri".
Tuy nhien, phan lan the kY XX di bi th6ng tri khOng nhang bai
nhiing xtic cam manh me 0 he tu Wang ma On bcii mOt xtic cam mang
cal mat na nhu la ly tri khoa hoc, dci la chit nghia cOng san.
Thit vay, vao giett the 14 nay, chit nghla Ong san di phat trien
tit bb song Elbe den bin dao Kamchatka va Thuong Hai, th6ng tri cuOc
seng cila bon mOt ty ngubi.
113
O clic nuitc Deng Au, the ding cling san di aim chinh quyen.
My la tinh; chit men tong sin di ket hap vai chit nghia din tee chene
Trong nhitng giii tri theca phttong Tay va trong nhung phong trio
chCing thfIc din, chit nghia Mac da tro thanh cai "met" vi phat then.
Nba nuitc, bang each khai that quyen lqc chinh tri vi bang each
sit dung nhung cling cu cua xiy dung xi hal cci the thuc hien dupe -..01
sit thiit lip cling nghiep hda trO thanh diem trung tam cUa din sting xi
hei, citasu quy phuc xi heti va su trung think ca nhin. Tuy rang su pluit
trien d6-cci quy m0 ring lan khan the gibi, no union hat nay sinh dirdi
mot hinh thik gay git nhat o Lien X6, 0 mOt nha nuoc voi quyen uy
tuyet dai va mia mai thay, lai dual cal khai niem "nha nu& se fiat, vong".
Su xuat Hen chi nghia Ong san nhu la met Wu hien chinh tri
Ion cUa the kY XX can &lac xem xet ding thai voi sit ndi len cea. chi
nghia.phat xit va chit nghia na-dil 1)
Tren thitc te, giita chi nghia cling san vol chit nghia phat xit vi
chit nghia na-di di cci mei quan he ve hinh, ve lich sit vii gi6ng nhau
ve mit chinh tri. Ca hai deu la nhang phin ling del yeti nhung chin
thuong ctia thin dai tong nghiep hda, cea nhung bit ceng trong thoi ky
dau cUa chi nghia tu bin, caa se xuit hien hang trieu ngubi mit
dai dien cho the he dau tien crta tong nhin cling nghiep, cua sit cirn ghet
giai cap do nhung dieu Idea ndi trin dem lai.
Cuec chitin tranh the giai tan the nhat dam den su sup dd cea
nhang gia tri deong thOi vi trit tu chinh tri b nude IsIga sa heang vi.
nueic Dec di chi. Nd tao nen nhung sit tang thing gay gat 0 mit xi
hei 0 ca nude 'i mai ceng nghiep hda. Tat ca nhung ditu dd lam ndi len
nhung phong trio bi rang butte viii khai niem 0 cling bang xi heti xung
quanh sit keu got earn thit xi hei vi tuyen b6 bao We xi bet &lac td chuc
nhu la cling cu cia tong cuOc ctiu the xi heti.
(I). Chd nghia dl (nazism) a chit nghia qu& set Dile do Hitler ddt ra - N.D chit Mich.
17
 CuOc chitin tranh to ion sau nay giva nubs DtIc na - di aim Hitle
yin nubs Nga X0 vigt ctia Stalin da lam cho ngubi to quen di dila met
cuOc chitin tranh huynh de ttiOng tan giita hal thinh pan eiut cling met
niem tin.
Toy rang, mOt ben thi tuyen b6 kian quygt thong chit nghla Mac
va chit trutong mOt su cam thil chung tOc chua thug thgy, con mOt ban
thi to tem Mut lA con dd duy nhilt dna cha nghla Wie bang each chit
truong cam the giai cap chua ding duly. Nhung cA hat deu Ming nha
nude len thanh co quan cao nhgt cim Minh dOng tap the, cA hat deu sit
dung khang be tan bao nhu phuong den da bilge phai quy phuc xA
hOi, va aft hal deu thitc hien sit gift ngubi hang boat khOng ed gi so semi]
ndi trong Lich sit logi ngubi.
CA hat ding td chtic Itigm Boat an heti bang nhung each glen g nhau,
tit nhitng nh6m thanh nien dan nhiing tan chl digm ling gieng va nhung
phuong tian thong tin dal chting tap trung va hoan toan bi kigm duyat.
VA cuin ding, ca hat deu nhan dinh rang ho Min minh vao su nghiep xay
dung nhung nha nude day quyen uy "x6. hOi cha nghla".
Can ghi nhan 6 day rang Hitle lA mOt ke hoc tro khao khat hoc
nhung each thuc Minh chinh tri do Lenin va Mussolini khoi xutmg. CA
hat ngubi d6 deu la Mating ngubi ben trufic Hitle, dac biet lA ye mat sit
dung nhiing phuong tign thong tin did chting mai nham klch dteng va
sau dd deng vien nhung dam quart elating mai tilde tlnh ye mat chlnh
tri. Nhung ca ba deu la nhitng ngubi tien phong trong viac di dm quyen
lilt tuyat d6i, va ho dac Nat kliOn 'theo trong viac kat hop sit khai that
nhiat tinh chlnh tri v6i sit td chtic ky luAt chinh tri. Con dubng ma ho
gianh quygn luc la diem xuat phat dg ho ntun va alt dung quyen luc va
tit dd net len mOt loaf hlnh trot to chinh tri mei duel hin.h tivic mOt nha
flan cue quygn.
Ve mat trigt hoc, ca Lenin va Hitle deu bien minh cho nhung he
to trung keu gpi :Ay dung aA hOi tren quy melon, deu to cho ho vai tro
18
la nhung ngubi nam town quyen than V, deu lam cho xii hOi phu thuec
vi o dao dile mitt ha to Wang, dao dile ma d6i vtfti Lank lit dila tren co sd
clan tranh giai cap, con d6i v6i Hitle la sit ba chi ye Chung toc, vtt tit do
Wan minh cho rapi hanh deng day Ceti nhung ad menh Ijch sit caa ho da
dupe lila chop. Hitle la hoc tn.) cham chit caa khai niam bensavich vg
Bang tin phong dudc quan sit boa va khai Mani caa,Lanin ye tha doan
chitin thuat nham phuc vu thing loi t6i cao caa chitin bloc, CA hat deu
gianh chlnh quyen va deu xay dung lai xA hei. Ve natit thg chg, Hitle hoc
6 Lenin each 'Lay dung nha nuec dila tren khOng be, hoan thien nit
yid be may citnh sat bi mat, vei su tin cay dila tren khai niam Muitn tOi
pham trong khi xat xii, yid nhung ban an birth thdc da dime dan dung
Hon Mitt, vet thbi gian qua di, mei ben con cha trong dan nhung
chU de khsic Ian bon va ngay ill nhung bigu trung. Trong chitin tranh
thg giOi thd hat, Stalin khOng ngitng hop phap h6a giai cap mai earn
quytn cna Ong to bang nhung khan hiau dan tee chit nghia, bang nhung
b0 deng phuc kieu tang cho nhung quan chdc dan su quan lieu va thong
qua nhung thaw vong dna dai cubngquec lam ngubi to n.h6 dan nhirng
each thuc Minh mitt na-di.
Hitle ed nhigu Ian nhan 'et rang trong khi Stalin hi mOt "ngubt
hung bao", thi nhA dOc tai X6 viat It nhat ming la mot ngubi hung bao
"tam cd ltrn", rang Stalin lb. met "bac thien tai" ma ngubi to phM "a:Slang
Utah trpng khOng de dat" vi chl trong vong tit 10 dan 15 nam mini quyen
luc, Ong to da due. Lien XO trd thanh "cubng quec len nhgt trap thg gitti"
Sau cuOc bit de Hitle khOng thanh Peng nam 1944, chg dO na-di bien
minh cho viec tigu diet tang lop qUy tee Ddc vei'mOtlagen ngit cam thit
giai cap khd ma phan biet duce voi Lien X0. Hitle can to m ghen ti mat
each dbi bat yid Stalin da duachii nghla Lenin dan nhung kat luAn lOgich
cita n6 Hitle n6i TOi dA hob ban mOt each sau sac rang Gel di& khOng
thanh tritng del nga si quan cua tOi theo each Stalin da lam". Tren thuc
khOng cid gi qtla dang de n6i rang Hitle la met phan tit leninit cnng
nhtt Stalin la mot phan tit na.-cli.
I C
 VA mit gi6ng lohi va ve mat lich sit, hai nha lanh dao cue quyen
nhau. Ca hai bah chtla deu Man minh cho vice fip (Int holm than su
}Am goat cia Nha nude bang rich tuyen b6 ding khai muc tieu xay
dung lai xa hat tii g6c den ngon vat mat 1(116i niem giao dieu nhttng ma
.i3 0 mat trit to khOng tang moi.
Viec xay citing lad xa hOi dtioc hoan thanh thong qua vine su dung
is dap quyen lye nha mak, fiat' diet clic hinh thai xi hid truyen thong
loai trit moi bleu hien cia su to phit xi hai. Chi nghia cue quyen
-fay IA dang nghia yeti chi nghia nha nudc ve thuc chat.
Chien tranh the gioi the hai kat that yea sit that bai cia mat ngudi
xydng lin (tic l Hitle - N.D chi thIch) su tang b6c nha nudc nhu
.Ac nhin toi cao cua lich sil. Nhung n(5 cling dua den su Ian tram inh
quyhn luc to Ion cia ke xiidng !chic (y ndi Lien XO. N.D chi)
Chg. da cang sin cho den nam 1917 chi thu hep a phan Idn dacha
Sa hoing truOc din nay phat trin rat manh. Trung Au tren thuc
tro thinh mat tinh cia Lien Xe tit nam 1947. Trung QuOc dan tien
, ?yen bd trung thinh vii in0 hinh X0 vigt sau thing ldi cid tang sin
m 1949, cic chi da cang sin xuit hien a mat Ilia nude Trihu Tien
nt .J.945 via mat niia wide Vigt Nam nam 1954. Trong vbng mat thip
sau khi chin tranh thg gidi thit hai kit this, hon mat ty ngudi song
che'cla Ong sin. Phhn lin Au - A (Eurasia) trd thanh Ong sin, chi
nhAng viing ngoai vi vign dOng va vin tay l dudc the chi!, bed sic
..ndah cia My. Chi nghia Clang sin hinh nhu dang tie trign, c6 1e chi
thoi bi.ngan chin hal vice My tihm cho nhiing bO phin lin cia thg
cac ligu thuds tign bac va sic inanh quan su.
Dihu con quan trong hart la sit Ian trin gian tigp thuc chit cia
Luang tang sin. Trong ban thipkY qua, a hhu khap moi noi, khuynh
wag (Ida tren hanh dang cia nha nude di d61 phi vii tlnh trang t.231
ve :tinh to vi hai tro nen thing the. Dieu chic chin IA a nhilng
hal cci nhiing truybia th6ng din chi) manh me; nhiing c6 ging die
biet di diidc thuc hien nham ngan char, mat su tap trung qua ding va
lam dung quyAn Inc chinh tri. Su to do lua thou duce bao ben su
ganh dua chinh tri cOng khai va bang nhang dieu khoan an toa.0 ciia
Hien phap - Tuy nhien, ngay ca nhitng xii hqi cci trinh de phat (nen
cao 0 din chi, khei niem ve hinh dang cia nha nude duck xem nhu
phuong den tdt nhat di tang cubng phtic lei kinh to va ding bang xi
hei cling tra thanh each nhin chit yen.
Nhu the khOng co nghia rang chit nghia xi hdi din chit, hork
obit nutic phis lei, lA nhiang bieu hien xao quyet cia sit Ian trap chit
nghia cOng sin, that vay, ca hai (ttic la chit nghla xa hdi din chit 'none
nha nude phde lioptieu bigu cho nhAng phuong tien chi& diu cd hieu
qua nhat thong lai su hap din cia hoc thuygt cang sin vi Lac nen wit
su thay thg din chi cho me hinh Ong sin. Nhung vice dua vAo nha
nude dude xem nhu tong cu chit yeu de cdu vat xi hOi di gian tido
tang cuing cho dia vi chinh the cia he thdng X6 via, he thong nay
duoc xem nhu guang mitt tai cao ve ke hoanh nha nude va cai cacti
xi hei dual su lanh dao cia nha nude.
Khuynh hitd ng dd tat yau di gdp phin vie Binh biking ban diu
cia flitting nude uteri thont khdi the dO thubc dia di then nhang clang
khae nhau cite chit nghia xi hdi nha nudc. NO clang tang cuing khuy-nh
huong diu tien cia nhieu nude trong s6 dd item kinh nghiEm cite. Lien
Xe nhu la dieu goi y vi la tam guang di bit chtt6c. Trong nhitng num
50 vi 60, phan 16n thg gidi thd ba deu hoan hO khOng chit phi phan
m0 hinh Xe viet, xem nd nhu IA con Oiling tot nhat vi'nhanh nhit din-
den hien dai va tong bang xa hOi - Nhitng nha lanh dao Xe viet, trong
nhang chuyin di ra nude ngoai, duet tam mirth trong su ninh hdt va
to do khuygn cao lam each nao tot nhit di chap nhin con dudng di
den chit nghia xi hdi cia Lien Xd.
Trong the giOi phat trim., ahiing kieu each tri tue dd cling rat hop
thin. Nhu Paul Hollander di lint ke trong quyen each 'Nhung ngubi
hinh httangchinh tri" cia Ong, nhieu nha thdc phuong Tay din !jet)
21
XO vao nhung nam 20 va 30 da ca tin vao toan b6 sit don Om hda dan
cao de dm chit nghis. Ong son. Lion Feuchtwanger, met nha vigt tidu
thuygt DOc vigt :" TOi cd thin cAm khong tranh khei vai kinh nghigm
xAy dUng mot nha nUbc khOng lb chi tren ca set ly; tri ". Nhu nhibu nha
hoat Ong ten giao, Henry Hodgkin theo dao Quay co (Quaker) My tan
thAnh luan digm tap thg hon ctia chg de XO vigt, va tuyen b6 :"Nhu ta
thay, kinh nghigm ion b Nga ye tln.h anh em, hinh nhu da cho ta met su
nhan thdc Ib mb nAo 00 ve con dubng cua chia Gie-su ma moi ngubi chi
linh cam chit chtia bigt duoc".
Edmund Wilson cam nhan thay met dieu khOng tang con thg
tuc han: "Anh cam thay b Lien X6, anh b vao dinh cao dao chic cua thg
giai, not ma thuc to sixth sang khOng bao gib tat".
Trong s6 nhung nha tri tittle do, "dan chi" kigu Lien XO da duce
chap nhan nhu IA chinh thdc, nhu khong phai la can hon thg, nhu clan
chit phuang Tay - Chi nghia cue quyen Stalin d6i khi duoc ghi nhan.
nhung it bi len an. Sidney va Beatrice Webb nhan manh la Stalin khOng
cat tri nhu met nha chuyan chg. :"Ong ta tham chi khOng cd quyen lac
duoc mb !Ong ma qu6c hOi My da tam thbi giao cho T6ng thong
Roosevelt, hoac quyen lac ma Hign phap My giao trong bbn nam cho
cac tdng th6ng kg tuc nhau".
Sq than phut hoan toAn dd del vai be thong X0 viat duai quyen
Stalin da. ma rang dgn ea cac trai giam. Tign sl J.L.Gillin, mgt thbi la.
Chi tich HOi xa hOi hoc My viOt :"Dieu re, rang la he th6ng X6 viat dat
kg hoach cal tao ngubi pham ttai va dua ho trb lai dbi sang xa her.
Harold Laski, nha chinh tri kinh to hoc Anh viOt rang Ong ta phat
hign 6 he thong XO viOt "sit nhan manh lA ngubi ta phai song met cuOc
sang day &I va to trong, trong nhUng dieu kin cho 014 co thg thuc
hign ducic". MQt nha bao nghien eau tau nam cac van a cia Lien XO,
Maurice Hindus, nhan 'Let :"su tra this, triing phat, tra tan, ha khan, lam
nhuc khOng cd ch6 tan tai trong chg de dd". Ngay a George Bernard
22
Shaw, ghi nhan Wit ygu to g chi luAn caa chg de Stalin tai cac trai lac
dOng cai tao, da vigt: "6 nude Anh, moat ngubi pham tgi vao trai giam
nhu met ngubi binh thubng va ra khdi d6 nhu mei ke gay tai dc, trong
khi dd thl b Nga ngubi vac, trai giam nhu met Ice gay US' tic va rP
do nhu met ngubi binh thudng, nhung c,ci khd khan la xui khirn anh ta
rbi khoi trai giam. O chiing muc mA tai oci thd xac mirth, ho cti the 0 lati
chiing nAo ho mugn".
Su me hoac dau tian vi c6 gang cita Lien X0 nham xay dung mot
x.A hOi mai trong nhung nam 1930 phAn anh trong nhung quan diem va
hanh phtic theo phuang huOng sat lam dd da tang len manh and vai su
Ician Stalin danh bai Hitle. Ngay ea chign tranh lanh sau dd cang khOng
thd lam cho nhigu nha tri than phuong Tay that vong ve su ma meng
cia ho din voi cOng engin xay dung lai xa hei cua Ong sAn. Trong nhung
nam 50 va ngay ca nhung nam 60, 0 nhiau trubng dai hoc phuong Tay,
each nhin xa hbi chi vgu la mOt hinh thdc nao (Id cia "phai ta" theo
Lien X6 thubng cc; duoc cal loi cia su nghi ngb vi su hap dan dai vol car
nha tri attic ve kinh nghigm xa het do nha nude lanh dao.
Xet met each chung hen, su chinh thong mai cd khuynh huOng,
nhan manh dan tinh uu viet cia viac kg hoach hdaxa bei duoc lAnh dap
ve mat chinh tri. Phan ting met each rang Ian tilt& sit h6n loan do c-uec
dai khang hoang va sau dd la chign tranh thg gioi thu hai gay nail, the
gioi ngay nay van deng trong met thbi dai trong dd, cach dug VI xA hOi
khong ngUng duoc thus hien th6ng qua nhung phuang tign chinh tri ve
trong do boat Ong kinh phan Ong lai sit lAnh dao ve kg hoach chinh
tri. Ngay du cd nhieu ngubi bign h0 cho su chinh thong mai nhan thdc
dupc su kign la thuc to X6 viOt trai nopc met each sau sac vai ly Wong.
ho van nghl rang hem nang de thuc hien ly Wong nam ngay trong he
th6ng X6 viOt va do dd dating di dgn tuang lai.
HiOu qUa don lai dia cal aft vi la thAnh tau da he thong X0 vim
la dua thg Icy XX vao met that dai dupe thong tri bbi sit n6i Ian va so hap

au caa Chu nghia tong san. Mac dau My ndi lea trong thg kji nay nhu
is eating (vac thggiai ndi bat va mac dental sang My c6 su hap din Ian
!thong the so sanh duos, My lai duoc nhan thdc, mat each rang lOn va
)at ding ...nhu la don minh vac) hanh clang pang ngu, tim each ngan
ut mat each v6 ich lan song khOng tranh duoc ca Lich sit. Chinh la su
an trim cho nghia tong san o Trung Au va Trung Qu6c da lam thay din
!an can chinh tri cua thg giai, da thang tri su tranh Juan caa giOi tri
va dieu dd duong nhu tiau hi& cho diem ban trate caa lick sit.
Tuy nhign, chi trong mat thg ky bat dhu cua no, cha nghia cOng
dang tan lui - Nhitrig to Wang va tbiic to gin 66 yeti cho nghia cOng
an da mat uy tin, trong n8i bO chU nghia cOng san thg giOi cling nhu
?fl ngoai
Vao cu6i nhung nam 1980, de thac day nen kinh to tri tre caa ho
yap mOt. nangsuat cao hos va de dang vies ceingnhan caa hp co nhung
gang Ion hon, nhung nha Ianh dao tang sand Lien X6, Trung Quac
'Jong Au thuong xuygn nhac di nhac lai nhUng nhan xet, nhung nhan
. nay se lcheng phai la khang dung ch6 cuOc hop hang nam cua Hai
11-ifing ngubi san xuat My. Vi nhu, theo bao Stt 1641 Lien Xe ngay
i -8-i988, cOng nhan Xe vitt duoc nghe Alexandre Yakovlev tuyen b6
zng ngay nay "he to tubng cua float so hau phai la tai cao", "lam cho
ham nhuen nhan thdc quyen so hitu la mat dieu tat, vi khi ngubi
aug nhan co lai ich o mat cal gi do thi ngubi to se lam ca viac ddi nai,
khan g cd lai ich dd, ngubi to se thb a. Ngubi el:mg nhan Ba Lan duoc
f,,Ot ay vien ba chinh tri, Stanislaw Ciosek nhac nho rang "KhOng the
tiOn duoc dlii sang theo mOt mut dO nhu nhau dai voi moi ngubi".
',.:liac Chan rang ai phtic vu nen kinh to cua dgt nude tat thi se dupc tra
..,ng Ciosek not them: "DO la nhung quy luat ming ran caa
I _inh te". Va chi mat vai thang truck dd, 0 tan cling vin dang cua the
;Xing san, tong nhan Trung QuOc duoc Ho Khali Lap, mat ny viOn
ci cua BO chinh tri mo mat cho va mat hg to Wong. Ong to ndi: 'Cal
gi cd lot cho su phat triEn trio luc luting san xuat la can thigt va duoc
chit nghla la hal cho phep".
Vlto dem truilic than ky cu6i cling cua the ky, hau het moi hA
thang Ong san deu tign hash cai each ma trail thuc to la cd gia tri
Wong duang vOi stof bac ha kinh nghiem mamdt-igninit. Dieu quan
trong What la su bac ba ve mat trigt hoc nhung den de nguan gde dui
chit nghia cOng san.
Viac ca tang Nha nude ngtly nay da nhung ch6 6 khap moi nai
trong cac nUific xa. hdi chit nghia cho vise db cao ca nhan, nhan quyen.
sang kin ea nhan va ngay ca kinh doanh to nhan.
Su rat ba chit nghia nha nude, su tfu tien ngay tang tang lgn dot
voi quyen con ngubi va su chuygn sang cha nghia thuc dung kinh tgtieu
bigu cho mat cuOc each mang to lan ve thai dO va ve trier hoc ca ban dal
voi cube song. Dd l mat biteic ngoat chAc chat) la dem lai nhUng hau
qtia tam xa va tau dal. NO da co anh htiOng ca vt kinh to va chinh tri
tren quy mO Loan the giOi. VA nd bao trade kha nang ngay cang tang len
l vao ngay I thang Gieng 2000, nhung nha chi &to zit hdi co thg quy
cho hoc thuygt cOng sari, lin nay voi mat su chting minh xac thuc, mat
tam quan trong she bg dot vat Luang lai cua thg ky XXI tong nhu truang
hap nhung ngubi di traac hp truac day mat tram nam da lam, nhung
kern duoc chting minh xac thuc hon. CuOc kitting hoang cuoi cling can
chU nghia cOng san hien dal nhu vay la rang gay an toting sAu sac VA
mat lich sti do su dot ngOt bat clan cua no. Do dd, day la lac hop thbi can.
hdi xem gi xay ra dal voi cal hoc thuyet va su thuc hien no trong
tha ky nay hinh nhu duoc xem la Ian song caa toting lai. Da dem lai cal
gi tit su that vong, ski that bai, dac blot la tuning tai at dbn tich lai da
lam mat tin nhiem mat to to toting, mat phong trao chinh tri, va mat
su thg nghiam xa hal khoi thily dupe xem nhu la dAn tai con dating cut/
vOt the gian?
25
 IA ly thuygt ctia ngubi thi thu thong thai ram. N6 da IA met phong trao
chinh tri xa hei chit dao b chau Au dang thing met vai tra quan trong
nhigu nit& ehau Au va cd met dien mao chlnh tri cu the. Dian mao n3
rang IA met sit dan than vao xA het Cac to xd hdi ddn chit duoc hau
hat nhiing ngubi mac xft vao thbi digm dd dung lam Lieu bigu cho sit dan
than cua cat phong trao xA hei chit nghla tuong ddiAre dd.
Phan I
Chit nghia xa hal, va tit dd chit nghia Mac nhu ray del dupe phuong
Tay xem chit ygu la mang tinh than dan
THAT BAT LON
That ra ma ndi, vao thbi digm chign tranh the gibi Ian thd nhat,
da co met chi nhanh mac xlt nhO hon tich cue chit trtiong quan nem vg
met cuec cach mang bao luc keo theo su ap dat chuyen chiral v6 san -
nhang ai to so su ndi len cua chit nghia xA het duai bat cu chigu hal nao

Nguyen nhan day nhanh su ngac ngoai cua chit nghia Ong san IA su deu run so khi nha lai nhang su kign dAm matt cua Ceng xa Pan nAm
1871. DOi vai nhieu ngubi, tit merle-It cortg sdn da dtAlc xem la din lap vbi
that bai cua kinh nghigm Lien XO. That vay, khi chting to tign gan clan
tit ngubi dan chi)
cubi thg ky XX, hinh nhu khd ma tin rang m0 hinh XO viat da met thai
duoc xem IA hap clan va dang dupc noi theo. DO la thuac do cho bit kinh Su sup d6 cira chg de Sa hoang nhu vay la dA goi len nhfing phan
nghiem dm. Lien Xe da xu6ng thap clan attic nao trong thien cam dm ting hen hop a phuong Tay di tit phan khai by vongdlau tign v0 nen den
cOng chung tren the giai. Ay vay ma, da 03 nhung tiled Icy, chua phai chit dan su lo so 'gong truac 0 met nen dee tat cOng san
xa lam, mO hinh Xo vigt da duoc hoan nghenh, kinh phuc, noi guong.
Dodd, met eau hal thich hop duoc dat ra IA: vay thi co cal gi khOngdimg
va tai sao? khi sty nghi 0 that hal cua Lien X0, ghi lai rat ngan gon con
(Wong lich sit cua kinh nghigm macxft a nubc Nga la rat b6 Ich.
Qua la met su phat trign ky 1a khi met hoc thuygt chit ygu cua
Tay Au do met tri thde Do Thai Dtic btu vong mut% not IA Mac. N.D
chit thfch) xay dung tit pitting doc cua Thu vien nude AMA duoc cay vao
cat truygn thong chuyen chg gan nhu Deng phuong cita met de quec Au
- A phan nao lac halt bai met nha each mang Nga vigt sAch tranh luau
dOng vai ba do dm lich sit (y mut% ndi la Lenin. N.D chit thich). Tuy
nhien, vao Inc din ra cuec each mang Nga, chit nghla Mac khOng can

26
27

Chuong I
DI SAN LENIN
hung gi adieu rad nuoc Nga sau cuOc each mang bOn se vich khOng
I. :-1 elm nhung ai da doe ky Vladimia Mich Lenin phai ngac nhien. Nha
h ciao bOnsevich cua phai triet d6 nhat trong so nhung ngubi maexit
dal khOng gidu giem gi ve 'Mangy, dinh cua Ong ta. Het bai but chien
thin bai but chin ichac, h6t bai din van nay den hal din van
_c,Ong khinh miet thing thitng nhUng ngubi ban macxit tan thanh
Limb. clan chti. Ong not k.hang tip and la then Ong nudc Nga chua
,...:!: muoi cho mpt nen dan chu xa hOi va chi nghia xa hei se duoc xay
nude Nga "td ben tran", nghia la ben chuyen chinh vo san.
:lu chuyen chinh dd, d6n lugt no pita: dupe thuc hien bdi giai cap
an, nhung chi tren danh nghia. Theo Lenin, giai cap cam quyen mdi
eirig chua san sang ve. mat chinh tri (16 cam quyen et-mg nhu ban
[i n,Ide Nga chua chin muoi ve mat lich sit cho chn nghia xa hal.
Thu vay, nen chuyen chinh mdi yeu cau co met dai dien co y thus
..;ccc lliCh va lie mat lich su d6 hanh Ong nhan danh giai cap vO san.
the la, do nhUmg dieu kien lac hau cua nude Nga, ca xa hOi, cung nhu
cap a -1g nhan cOng nghiep Wong dot Urn yeti deu dupc xem la
c.
san sang cho chn nghia xa hPi.
Lich su do do dupc day nhanh bdi mOt. clang "tien phone dm
ig ngubi each mang dupc t6 chile thanh dOi nga bi6t chic when sit
menh lich sit lA gi vb. duoc chain hi Ltd thanh nhung ngubi to nTayen
back ye se menh ljcli sit dd.
Maid Mem dm Lenin 0 clang tien phong la eau tra RA sang tao
cho van a tien thad Luang nan vra met hoc thuyet chua yang yang
nude Nga va giai cap cung nhAn caa no deu san sang cho mOt cuOc cacti
mang macalt.
'COng hien can Lenin vi} guy& tam dulcet nhAn Ong trong view ren
luyen mOt td elide c6 kYlubt cua nhung ngubi each mang chuyen nghiep
dA c6 y nghia guy& dinh dei viii su hlnh thanh tinh chat chinh tri cua
nhanuacdau den dttai su thong tri cua met phong trio Wan theo nhung
nguyen l3; cua cha nghla xa hoi.
o day khong cd van a tranh luau zem cd phai quan diem cua
Lenin chi la thuln ttiy hoc thuyet hay khOng, va do dd, view vien thin
den ten goi mkt cha nghia xa hOi trong mei quan he veil Lenin va nhung
ngubi theo Ong to c6 thich hop khOng? Doi voi nhung ngubi getn bd sau
sac veil cha nghla xa hbi dAn chit, moi su lien quan nhu the deu lb phi
bang. Nhung van de can ghi nhan 0 day la Lenin va nhung ngubi Ong
hO Ong to xem minh la nhung ngubi miicaclt, nhung ngubi tien tren
con dubng truck het la di tea chat nghla xA hed,saud6 l8 cha nghia dbng
san, va nhu vay la 0 mat khach quan cling nhu chit quan ho la mOt
bO phan cua hien tuong mai via chit nghla xA hOi. Hon mita trongchang
muc nhung ngubi cam quyen bonsevich mai c6 the tu dbng nhat
cha nghla xa hbi, dieu d6 giup a to Ian de gianh duoc carn tinh tang
nghe cua phuang Tay.
Su Raw nhat dd, du la when that, hoac chl la chi& thuAt, chew
than lA co Md. Nd thu but tri tuang tuong cua nhieu ngubi 0 phuong
Tay van by vong van thing lei cua chit nghla xa hOi dAn chit nhung
ching bao bin lei that vong khi nci din ra trong cai he thong to ban
chu nghia duoc bac 0 yang whale. Mac du nd c6 nhung tnieu sat, ngeli
san dO trOn dien Kremlin, zem ra van tieu bleu cho budi binh minh
29
 cua chit nghla xA hOi, ngay cA trong hlnh thtIc khOng hoan hAo ban
dau eta nd. Hien tucmg a ngay nude Nga, viec giai down Lenin ddoc
dinh dau bang nhiing sit ma he tolan cling gitip nd gianh duce nhdng
thien cam cua phuang Tay. Tuy rang can za mai IA nen clan chit, ngay
tit dau nd da bat tay xda be tan bao moi changd6i, thbi dai Lenin (dttoc
tiap tuc met s6 nem sau khi Lenin mat nem 1924) (SA chdng ki6n met
sit the nghiem Ian ve xa hai va van hda. Trongcac llnh vitt nghe thuat,
ki'n true, van bda, va xet met each chung han la trong dbi sang trf
tue, net n6i bat la sit each tan, tao nhang tin nguang mai, va ma ra
nhiing than trbi khoa hoc mai.
Sd nang dOng ve trf tue din ra song song Arai y dinh xAy citing kg
hoach kinh to - aA hei cua Lenin nham thee hiep vai thuc to ndi bat la
sit lac hail cua Lign X6 va nen kinh tg con dang a trong giai doan dau
cua chit nghia to ban.
Chinh sach kinh to mai (NEP) ndi tigng ma ve thuc chat lA dda
trey' a:: dig thi trubng va sang kin ca nhan nham kith thich khei phut
nen kinh to IA met hanh deng thich dng voi lich sit, hoan lai viec xay-
dttng die khac chic nghia xa het bed nen chuyen chinh ve, sin mai.
Kh6ng ly tuang hda thbi gian ngAn ngni dcf, se IA dung dan nau
mien to thbi ky dd nhu la met giai doan Celli ma va del mai nhAt ve drib
than trong lich ad nuac Nga thg ky XX (giai Joan dan chit nem 1917
dual thbi Alexandr Kerensky qilangan ngtii dg cd thg cd met Anh huang
'Au dal).
That vay, chinh sach kinh to mai da tra thanh met thbi han ngan
cho met thbi ky thit nghiem, mem deo vA On hea
Doi vai nhieu ngubi Nga, ngay cA hon 60 nom sau day la nhUng
nom tat nhAt cua thbi dai dude ma ra bad cuec each mang 1917.
Nhttng, trong thuc to da cd sit ly trung facia qua rade qua khd
trong each nhin tho meng ve nhitng nem 20, phen Ian la do phan dng
lai lich sit thbi Stalin sau dd. Quan trong han hien trong ddi mai xA hei
30
vAvan hda thg hien ndi bat trait be mat cuec sting b Moskva, LAningrat
vA met vai thanh ph6 lon lthlic la in; ming c6 chi (IQ met thing lanh dao
mai tren qui m0 wan qu6c, ad thg chg. hda bao lyre tren qui m0 10n, au
ap dat hoc thuyat chinh th6ng, va sit chap nhan kao dai each thdc hanh
lay nhiing muc dich to trung bign be cho mat phuang tien chinh tri, kg
ca nhang Phuong tien tan bao nhat.
Hai net mai bat cd drill chat xlic tic trong cal di aim tai hai cua
Lenin IA tap trung quyen litc chinh tri chi van tay met s6 ngubi va hanh
deng dua tren Ithiing be.
CAi thd nhat la kat qua cua sU tap trung moi quyen Ittc chinh
tri vac> met clang tien phong ngay tang bi quan lieu hda rtharn !dem
soAt toan be at cat) xA hei thong qua cal he thong nhAn st: Ian trAn
khan not gni IA nomenklatura (tang lap dacquyen) tdc la met he thong
',dem soot chinh tri chat the cd cap bac tit tren xuOng dual d6i vai moi
chic vu.
Sit sin sang sit dung khOng b6 dOi vai nhdng nguai chdng dOi cd
that hoac biding trong bao gem ca sit c6 y sd dung viec pham tai tap the
cua Lenin nham bao chda cho vigc clan Ap xa het tren qui mO Ion; nhang
cal dd lam cho bao lite cd td chic tra thanh nhdng.phuang tien trung
cuOi
tam d6 giai quygt truac hat cac van a chinh tri, thi dgn kinh to va
cling l xA hei hoac van hda.
Sd dua vao Ithimg b6 cfing thtic day sit tong girth nhanh chdng
gida clang cam quyen vA tong an mat (ma Lenin da thanh lap gan nhu
tdc thbi sau khi cam quyen). KhOng phAi ngAu nhign hoac khOng thIch
hop vat lich ad Lien XO sau dd mA hon 60 nem sau khi Unin milt, Viktor
M. Chebrikov, nguoi cam dau b6 may tong an met ciia Lien XO, trong
hal phat biAu thing 9-1987 IrS, niem ngtibi lar) dao dau flan cda be may
dd da vien din Lenin dg bao chila cho sit khdng b6 nOng clan Nga rang
'ben Kulagda rat khinh miet chinh quyAn XO viat vA chugn bi bop chat,
giat hai hang tram ngan tong nhan".
31

a trudc va sau khi main chinh quygn, Lenin da biOn he n5 rang cho
sit dung bao lite khimg I:6 hang lost nham dat tOl mut dich. Tit
1901, Ong ta ndi Vg nguyen tan, chung to chtia bao nib tii bo kheng
kheng the tit bb nci". Kid sap nd racueccachmtuagbOnsevich, Lenin
tong tac pham N ha 'nude yet Cach *rig rang khi Ong ta goi IA dan
is :hi tit d6 cci nghla 13 "met ta chitc da sit dung sift manh cd he thong
t71.1J 71.10t giai cap nay ch6ng Lai giai cap khan, can met be phan nhan dan
:hang lai met be phan nhan den khan". Cho nhung tSc pham va dien
Ong duct dua vao Tay& Op, Ong to ra nhat quan 0 diem d6. Ong
f, c; kliai tuyen b6 rang d6i vOi Ongdan chit bao gem chuygn chinh vosan:
di ing ta bi the trach la da thuc hanh chuyen chinh cite met Bang
ta sit chuyen chinh can met clang! Chiing ta thing vinig
chting ta kheng thd hank tong ma khong ca n6"". Ong cling
,,..,
'Dinh nghia khoa hoc 0 chuyen chinh la: Met quygn lite kheng bi
"ha bdi bat cti phap luat nao, kheng bi rang buec big bat nil qui tac
trite dap dua vao sac mirth".
Hgay sau khi nam chinh quygn, Lenin da kheng tang phi thoi gian
.t,, nliOng quan diem cilia Ong thanh thuc tC. Trude chi to tau, Ong
:.'ata vac viec sit dung bita hal bao luc kheng nhitng (la Ithimg lae.S torn
t1::;xa hei ma con dd loai trit nhung pliien ha nha nhat cua to quan lieu.
1 tug met sac lenh ban hanh Chang Gieng nam 1918 nham tim each
x i c dinb mot chlnb sach d6i xu vol nhung ngubi ch6ng tai chinh quygn
tit bang bat ky each nao, chit de can Lenin keu goi cite co quan nha
nic;; "Lam sach dat nu6c Nga bang each diet trii cat situ bp dee hai";
Bari than Lenin that gine nhung ngubi tanh dao clang 6 met quAn
t hanh "Met cuec khan 66 Ong Ion tan nhan ch6ng bon Kulag, thAy
"a bath ye" va "giam git3 moi phAn tit Icha nghi trong met trai tap
ngo.ki thanh ph6" - Lenin kheng tha thd bat CU sit ch6ng d6i
tri nao. Ong IAp luAn rang "viec tranh luau bang sung clan tot hon
thieu so vOi tranh luAn vOi nhung luau digm ch6ng dal".
ba hang loat nhu vay sum trei then)) phuong sAcla
chinh d6 gild quyat moi van de. DOi voi nhitng Ong than lubi bigng,
Lenin chit twang " ban ngay tai chili met trong sa mu7i ngubi pham t.6i
chay ittbr. Dai vui nhiing cOng than ngang nganh, Ong ta not "Ninang
-
kg pha r6i kY luat do phai bi ban". Dai vOi met viec lien inc then thcal
kheng t6t, Ong ta chi thi re rang cho "Do dpa ban ten ngu swan
cci trace nhiem 0 lien lac dien thoai ma kheng Nat lam thg nao dg cho
anh met may khuach dai tat hon va kheng bigt chap nai met cuec
lac then thoai". D61 viii bat cd sit kheng turn lenh nao, du la nha, trung
darn nong dan, chide cila Lenin ra nghi quygt IA "PhAi bat con tin trong
nong dam dd Tin nhu tuydt kheng dupe etc sach, ho se hi hat".
Cach nhln hoang Wang da cii sin sinh ra met chide cal tri tack r.t.
n goal xA hei, ch6 you la met sit oda kit ue quybe, du cho ..b.o tau nhUn;:
rain 20, ski to phat trong linh vitt phi chinh tri dupe tam thbi tha the.
Thy nhien, sit lien trung trim IA he thong chinh tri di coil Lenin ..ti
vao to thg sin sang 0 tam ty va chinh tri cho met thee cidi deu to-).11
dien vOi xa hei. Nhung ngubi cam quygn rniii chi cci the to hien he 0 tit:Tt
lich sit bang each cu6i 6:mg An of3rig vao xii 110i nham tai to nci Theo hint)
anh can ban than he thong chinh tri. Met he thong chinh tri kiAu Lenin
Meng the' chung song mai voi met xa hei boat Ong rang rai tren co sO
met sit to phat nang clang. Met cuec cluing sang nhu the' hoac la se lam
nit chid de chinh tri, hoac la that day met s6 dung de giita hai ben.
Giai phap duy that can Lenin la sang lap ra met ding tai cao cluoc
phi cho quygn lite nham thtic day sit tieu tong kheng pMi cua nha nit6c
ma IA caa tau: xd hei, cluoc xem nhu met thuc the to tri - Ica hei. Xa hei
phai bi chit dap matt no kheng hop tat, tan di va tidp nhan sd thong tri
chinh tri b ngnai mat can quygn lite Ong sin.
D6i vOi Lenin, logich min quygn lice quygt dinh cal kat luau dd
boar thanh viec lam tan ra nhiing quan he xa hei truyn thong, thi sit
3:3
tap trong cita nha nuec phat duce de cao, nham bign nha nuec thanh
cOng cu tto hanh Ski mang Lich sit.
Nhieu thap IrY sau, nam 1987 trong nhiing cuec thao luan do
Gorbachov dua ra trong cal tg, met nha tri thee X6 viat gifi vai tiro lanh
dao da dam along khai det can hOi: "Cci phai Stalin da tao ra h@ thong
ctia Ong ta hay la he thong da to ra Stalin?". Nhung nau la chg de da
sinh ra Stalin, nhu cam hai ngu y, vay thi chg de dd la cea ai? Dci la Lenin
da tao ra chg de va chg de dci da tao ra Stalin va sau dd Stalin lai tao
ra chg de lam cho nhfing tei ac cita Stalin cd thg dign ra.
Hon nira, khOng nhirng Lenin lam cho cci Stalin, ma chit nghia
giao d feu to tuong cea Lenin va su khOng khoan dung chinh tri cita Eng
ta da ngan can 6 met mire de lOn moi kha nang Ichac cci thg xuat hien.
Ve thuc chat, di san kdo dai cea the nghia Lenin la chi nghia Stalin, va
dd la sit len an lich sit manh me nhat vet vai tre cea Lenin trong tong
cuec xOy dung chit nghia xa heti 6 nuoc Nga.
34
Chtiong 2
IMAM HQA COA STALIN
Thien tai cita Stalin la Ong ta da higu sau sac y nghla di san cart
Lenin. D61 the chinh cell Ong ta, Leon Trotxki da pham sal lam co ban
la gan nude each mang 6 trong nuoc v6i su deng th6i ngi day can ca
thg gi6i. Trotxki dua ra kit& niem la he thong to ban phuong Tay de
chin muei cho met cube ndi day each mang va su ten tai cita quyen luc
Ong san 6 nuOc Nga la phu thufi:c vb. thong loi nhanh chong cea cube
each mang dd.
Tuy nhien, bang su tuyen truyen cho khai niem each mang thuOng
true, Trotxki da lam tgn thuong dgn ban nang to bac) ye cita uhfing ngueri
quan lieu trong clang khOng san sang by sinh tat ca tren be the met cuec
each mang thg gi6i qua sem.
Trai tai, Stalin bigt khai than ban nang tit ban va dna ho bang each
phat deng mot cuec each mpg trong nuec nham ngan then nguy co
nhin thay chg de tong san chim nghim do tlnh seing Ong ciao xa hOi
khOng ngttng tang len. Do dd Ong theta man nhiet thah to Wang cira ho
deng thei gang dap drag doe lot Ich ciut Win than ho.
Thu nghla xa hOi trong met nutftc", dd la menh de then clot vet
hoc thuygt ciut Stalin nham that hien mot su Op phi tan tinh xa heti
chua thug thay met be may nha nude. Met nhdm lanh dao cd to tue.ng
am muu boat dOng ban dem theo nghia den trong met s6 pheng 6 dien
35
laser:11in, to dam ratan nhiam vstxay dung Lai xa hei, lieu diet Phan Ion
giai cap thing clan va giai (alp trung luu, curing bac di dan hang triau
ntatil va trongqaa trinh dd da mil rang pham vi quyen hie caa nha nude
den InOt mAc de) aim nay chita ht ed gi so sash ndi.
"Chn ngagaxla hQi tong met nude' do dd trd nhanh mot ntidc hoan
Loan phu thuac vio met nha nutoc tdi cao.
Dud: thii Stalin, vias de manila wide vi viac sic dung bao bac aha
elide nhu inOt congty xay thing lei chat nghla xA het da dat tdi tit dish.
Mai diem deu phy thuQo vitro cat nhan ntta. dee Val va nha nude ma
ong ta chi buy. Dirge tan dtiong trong iha ca, hoan h0 trong Am nhac,
(Woe tan sang vdi hang ngan trung, Stalin tad mat khap noi, va dug ta
03. thang tri mot
Nbung tuy la rnet ngubi bao nguoc it c0 ngubi sank ngang trong
Lich sa, Stalin da thue hien quyen late ctia minh thong qua met co call
uy v> yin stha nuoc. phite tap, ca hai mat quan lieu hda va the ch6 hda
etu h rate cao.
Do xa bOi bi deo lOn theo muc Bich caa Stalin la xay dung chit
nghia xa hai lcong mat nude, 12,0 may nha nude da Ida len ve dia vi, ve
giau quyen lye va dere quyen.
Cal thap caa quyen luc duoc dat trail co 95 met ch6 dO khang he
is songbao dam an ninh cho bat ed ai, ke ca nhAng ngubi dang chi than
can Alt caa Stalin. Kh6ng ai ea the tranh khai tfrth khi that thubng
cUa Stalin. MCA ay viAn ho chinh tri duoc Stalin sang al mQt ngay nao
rid cri the la nan Dolan dm mat vu xdt xis va bi ban vao met ngay khan.
Vi nhu, do la 95 paan bat ngi trong nhiing nam cudi 1940 dm A.A.
Voznesennky cluqc Thieu ngubi xem nhu IA duoc Stalin chugn bi cho gia
chile vu C o nbat ti g Chia*
Su trung thank hoan toan vdi Stalin vet ngay ea sty ding lea hang
tss.5i Va0 nhAn g dm Stalin cling it giup cho ho tram khoi
3(.1
b6 hoac bi si nhuc. Molotov va Kalinin ca hal den thorn gia vao .viec lap
dank such cac den g chi cua rni n.h de dem di giattiap tac n gal rung quart.
bar. aia be chinh tra trong khi do thi vu cua ho hi data den ear trai lao
dOng carting bac theo lanh caa Stalin.
KhOng cd gi qua dang de uhan dinhrang quyenatic t6i can vt cal
sang va rat chat d nha. nudc XO viat trongklioang mOt'phan to the ItST la
nam trong tay met nham nha nhang kd am train hat sue tan.nlidn va dal
vdi ho, Wee tei chat cho hang ngan ngubi klaang dam duce bi gar cho la
"kat that cUa nhan dan" chi la mat hanh dOng 'gum liOu nha be. Da cho inOt
ngay nao 00, nhing kho luu trA Xo sire Ivan toan duoc ma ra fad tap chi
chang d6i Glattnat 6 Moskva that a . 11 87 cho bigt lade che day qua Ids ta
co quan an ninh KGB da hay ho so the nan nhan tit nhAng nam 30 den
nhAng nam 40 vdi ta la 5000 ho so mai thang), thi ngubi ta sa khang
boo gib biet hoan toan quy ma n.hting vu giat hai dm Stalin. Su tiau. ditt
bang true dap giet hc('tc bang ail that keo clad, cid la s6 phan cna toxin
the load ngubi trong nhan dan: nhAng d61 thn ve chinh tri, n hen 0011.11
ve he to trong, nhang dang vian bi nEad nes, nhung si qUall quan cle7si
buOc tyi, nhang nhAng nhanh vian cam the giai cap dd bi has ha
nhung clay tee trudc day, nhitng nhcim clan toe dupe xem nhu co the is
khOng trung nhanh, nhung nhom clan tOe duck: xem la thong dai, nh Um:
ngubi truyen giao cling nhu nhAngngubicxi Bing sang dao den ca ho hang
(va trong nhieu truing hop) toan the gia dinh nhiing nan nhan.
That khonglii nao nal dirge quy ma toan basu dau 166 caa ci nhan
va tap the con ngubi ma Stalin da gay nen-nhan danh chit nghia xa hat,
hang triau gia &nil pang calm da bi di day vdi nh Ang dieu kien oas xuanhat,
vdi nhAng ngubi thn Eng sat dupe di Cu dan yang Xibia xa x6i.
Stalin cling phAi chiu tacit nhient ve nan chat dai dm hang trice
nOng dan Ukraina trong tan d0i ldn deuritiftng nAm 30,inet ban dai da
duatc dung khai that de day nhanh qua trinh tap the hda, vA d mat
mac dO coy nghia, nan ddi rid der sink ra do chinh ban than tang cuac
tap the hda tan bao da. .
37
 Qua nhang cuec thanh triing, ban than clang cang tieu hao
nhieu phan lan nhinig ngubi lanh dao cap cao bi gift va gia dlnh ho bi
khang b6 tan ban - Nhung vu bat bec va giet hal hay hoai toan be xa hOi
XO viet va len tea hang trieu ngida.
Theo nhang s6 lieu cast Lien X6, chi rieng trong khu quAn su,
it nhit 1a 37.000 sI quan luc titian va 3.000 sI quan hal quan da bi ban
trong nhang nam 1937-1938, nhieu hon sd thuc to by Binh trong hai
nam clau caa cuec thin tranh X8-Ddc.
Clic trai tap trung gulag et/ iOn len duOi thbi Stalin. Nhung vu bat
ha cal 'Man va tirng nhdm la chuyan xay ra 8 at va. lien tap. Ngay ca town
nhang nhdm din tec tra thanh ratio tieu cho su diet chang - Ngay
tilt& khi nd ra cuQc chi& tranh ham 1939, than the nhan clan Ba Lan
stinger Lien X6 trong Yang hien giai Lien X6 - Ba Lan dOng toi hang chuc
van ngubi dot nhien bin mat, chi con lai phu net va tre em duoc di cu
clan Kadactan. Dan Ong a chat hat. Trong nhung giai doan cu6i cua
cuec chin tranh, nhang ngutri Teets a 0:mime va nhang ngubi
Chechen-Ingush a mien bac C6cado (keg t61 hang chuc van da bi nh6
bat ktibi nhang noi dd va bi dua di day den Xibia. Sau chin tranh, mac
dau eci su tiet 10 ye vu bon na-di (Mc qu6c xa) thieu dOt nhang ngubi
Do Thai, clang ngubi Do Thai b Moskva va. Leningrat det nhien bien
thanh muc tieu va nhang ngubi lanh dao cOng dbng bi tieu diet. Nam
1949, hang chuc van ngtarisliin vinig Bantich bi day di Xibia. Theo su
tisk town ti ml call Lien X6 do dai phat thanh Vilnius trich din ngay 22
thong Chin nam 1988, chi rieng nan nhan ngubi Lituani da la 108.362.
TruOc khi Stalin chg., da Co. su chuin bi de dua ra nhang vu asst ra mai
ve "am muu caa nhung bac si Do Thai", nhang nan nhan bi buOc tei la
cd am muu giet hai nhang ngubi lanh dao tai cao d dien Kremlin.
Theo dung nghla caa nd, hang trieu cuQc sang da tieu tan. N6i
dau kh6 da throe gay nen cho nhang tang lOp dudi ming nhu tang lop
trail trong as hOi. Khi cu6i cang su phoi bay chit nghla Stalin da manh
38
len trong nam 1987, bao chi XO viat trial nem thaw. su hai Wang ve
het uc caa Ce nhan. Eibi tuangsau day IRA& menu nit birth thuang
duge ding trail tb Literaturnaia Gazeta ng?iy'23.12.1.987, tb bap 031
_chit la da nhan duoc khoang 10.000 bdc thu tuongtu. Bai viet dacbiet
cd sac' rnanh vi nd'nein na, dung tuc. BAi vie% la dien With vh kink
nghiem dm hang trieu ngubi. khac
'Tai Ia meg ban doc quart. (eon den. tb bdo cua clic clang chi .
TOi dd thich dui doc ta bac) trong mat then gran dal".
Gan day nhiPu dieu dd &fix out ra tit skiing cisuyert ddb'.
long quan. Tai clot mat e6 bai va tred tim Jai chdy moo. Tal
tau) lai cuac dai cua tai va caa chbng tat. The he cluing tai
song theri ky kh6 khan caanhang nam 30, sau d6 la n1u2n.g
'ulna chitin trunk, rbi nhang nam klu5 khan sau chi6i trash.
Nei), nay, nhang r46.i chit cia Kirov, Tukhoch.evsky, Yakir
va nhang nan Aran vO tai IA& da duoc vitt ra mat each
Ong khai. Dieu d6 de hiiu : se phan nhang ngueri ce tiling
duoc du luanvang hhai chi y. Nhung niu nhu ngay ca
nhang ngubi c6 dank tiring sung khOng tan tat duoc. thi
con ru5i gi ve nhang con ngubi binh thuang.
Chang tai, A.LBogornolav chinh la mat ngubi binh thuting
nhit the. Ong bi bat sau cuerc chien tranh vdi Phan Lan, hi
kit an ta hinh, sau d6 giOm =Ong 10 'tarn tic Ong ircii 5
nam mat quyen cOng*. Ong da sling 4 neon trong nu:St
Ira giant- d mien Bac trong nhang dieu hien kinh khang,
Rai Lai mat vu Mt khac, mat sg kit tai khac odd 15 thein.g
tria tridso4ka (khang r6 re6i gi) trong mat xa lim next.
Trong ca hai trutmg hop, deu khang chin ky 060 ban iniesc
tai. Ong dd 6 trong tit 4i mien Mc, tdt ca lei 12 main. Sac
khoe ceta Ong vinh vier. bi tan phi, phdi Ong bi to cling. Sav
khi ra trui, Ong song ci Syktyvkar.
39
 TOi gap ch6ng tOi sau 42 ruins xa crick, Ian cu6i cling tOi
,;tip Ong la vac narn 1940, khi t.di dm daa con mOi de den
'horn Ong tai nha tit chuyin tilp O Leningrdt. Chang tai
gap n Cam tilling cia 16i that la kinh khzing, nhung
cluing tai quyet dinh khOng chia lay - Vs; Ong to de; chit,
chang tOi dd cluTh, va con chi cluing 101 dd lOn. Nhu vay la
trong 5 nam, tot dd la bac si, y td, ngubi nuOi &tang, ngubi
ban. Sac khOe cilia chang tOi hada todn tan phd, Ong lam
vieccho den khi dd 7 I au& Chang tai sang trong cdn buang
cao Ali 0 hhu tap the, ben canh co mat ngubi benli tam th6A.
CO nhang alga cdi nhau dm 4 la het da di va ngubi dart
bad canh sa dung den neint ddne de. clanh altars. Cluing UN
khOng duoc nhan mat can ha rieng. Chang tai chi co hon
6 met cho nu& ngubi.
Nhung day la dieu t0in:146n not uOi Ong. Nam 1955, chang
tai (Sacra phye hal. Day la lan thet hai, Ian tha nit& duce
phut rum' 1940. IOU tai theo dudiudn dP ()alba an quan
:41c khu uric Ieningrat da xem xet Lai truong hop nitm 1940
czia chang tai ua hay bO ban an ui "thieu Lai dank pharn
pha p". Sau khi duce phut hat, chang tai chi duoc linh 270
rap - tae la 2 Chang luong rrta Ong la duce haring ue chac
vu cna Minh truOc khi xdy ra auk chicn h-anit udi Phan
Lan. Sari 12 'tam 0 ate trai tren mien bac, sau cac cuat tra
kluio, vi; cOng Mee kit sac 0 ceu.? h24m. nu!, vet khai thew ga,
16.t ca duck: trd bang 270 rap! Bat ca Can new toi khieu nai
tang duce trd lari rang d6 is thee Mat cdo ham 1955.
Nhung guy& loi can chang tOi uOi to cdch mat ngubi da
than gia clan traith chi dug,: trd Lai saultirtphyc hai vita .
qua. Hien nay, Ong la thuong binh Logi 1, bi ntu mat. TOi
dcc cho Ong nghc razzing bai bdo yd. Ong dy k/tOe.
Ong duce tra clip huu tri lIt 113 rap irong do co 15r zip fc7C
cap cho loci thuong birth 'duo:: ;Judi &cane. Nhung tOi dd
uiet ud tOt e con Met cho cat co qican chink quyen r 101
nghi rang tat cd nhz7ng cai clh Id bat can g. Chang nao tai
obit song va cbn sac abbe, tai can uiet lie nhang ngutri nlut
chang tai dO khOng duqc hucinE,r se den bit gi, dia la nit it,
cho tilt cd nhang dau kh6 tali ho. Ho dd khOng lam hai gi
cho ddt nude, nluing cuac sang cact ho da bi tan v0, cu6c
sting czia gia dinh 72.9 da bi tan vO, Its, dO tzterc nuit su
kinh trong caa xd hai, Ina Ito dd. khang duoc co quyen chi&
ddu, trd thanh nhung thuong binh dztoc kink: trong, hodc
nhang curt chien binh de duoc nildn nhang chat rung
trong nIu2ng ngay ie 116i.
Tal khOng yea cdu dang chi gitip tai co duoc can ha. Chang
tOt l@ nhang ngubi da gia ua ngay cd khi ding chi girip
chang tai CO can ha rieng thi cling la 476/1 moan dCi trOi
chring tai. Chang tOt dd 82 tuch: - gan day Ong bi dart thy
net - Nhung tai yea cdu clang chi gip del tilt ca nhang
ngutri u6 tai dd dau kW; va dd khang the to bao zi duct; khi
ho 'Ithang ducc kluing an'. .
Ngay nay, ngubi to dua tren dad phdt thanh bai thy aria
TOi bang holing va nhang
Tvandousky "Quyen nhO
clbng nude mat titan ra tic dai ntat mit lea eica chang 161.
Ong dy bao gib ding ld mat cang nhan, mat doanuien than iz
nien cang sdn, Ong lam vice 0 Kuznetskroy, ukng Balkhsh,
va. ban lay IuOn ludn chat san. Ngity nay, at nhien Ong
khOng the lam dzurc gi, nhung Ong nh4n thac duce thii dal
mOi yet tin rang cle 1a ntat thbi dat thdt sr; each Inang. N gay
nay, nhieu dieu dd ddi thay ua se la bdt tong neu nhang
ngubi dd dau tau; ghe gant nlut tray khOng con flan trong
khi co su quart tOm lOn dirt nlOng chi& ri Ida Man.h trong
41
 chien iranh uo lap dOng - Tea sao kh6ng sem set Jai dao
1144t nom 1955? Ti sao nIu2ng ngubi dO phdi dau kh4 vi
vj king niuk lid daububn Lai Mang duct hiking bdt cr1 met
sit biz clap as, ude chat hoot tinh than? Phdi thong he
dang track khi thuc tihq dd khong the klem duce nhizng
bit cap do? Toi yett cau clang chi gidp dO tai viz nhftng ngdai
con can ducic gitip do. Ngay cd hien nay, thinhthodng clang
chi Jai nghethdy nhdn don ru5i din ngubi nay holt ngubi
eia dd 13 kQ this via nhan don viz khong plult v6 c6 ma ho
phcii ditng sau hang them song sat. Khong phdi 1h udn
Vcin ci0 la xd hai pitch co 9 tluic lie bon phan doi veri
nhiing ngubi do..
Valentina Zinouieuna Gromoua, Leningrdt.
Tuy rang tang s6 nan titian cda Stalin cd th4 khong bao gib dirge
bidt hdt, nhung cd thd hoan town chat chart dd u6c Luang it nladt la 20
triOu va ea I@ coo What la 40 triOU.
Trong quydn sOch "Cube dai khung b6" xudt ban nam 1968, nha
sit he Anh Robert Conquest tang hap nhiing sit trac lugng day du va t6t
nhat, vO nhung su tlnh town can thanciut Ong ta dua dOn con s6 6 mice
de cao neu tren. XOt tang thO, Stalin chat than la ke gidt nhieu ngubi
nhat trong lich sit nhan losi, ve thong ke vugt xa ngay ca Hitle.
Nhung vu gidt ngubi hang loat da la met b.!) phAn, mot ming ciao
cOng cube xay dttng hO thong X6 vidt. He thong d6 ndi len, hinh thanh
ve mat the' chd, dOng cling trong quan lieu h6a, va phat triOn y thdc ve
vai tra cda n6 khi nhiing vu giet ngubi hang kat duoc tiOn hanh. Nhung
Ithia canh dang chit y cda qua trinh d6 la mac deu c.6 nhiing hanh clang
tan ac d6, Stalin da thanh &long trong vide too nen mot nhan thee thuc
sit ve thanh tuu trong tang lap thuong luu XO viOt va trong phan lan cu
clan mai 6 thanh thi XO
42
Ong ta da lam nhu vay bang each &mg nhOt hda cac chinh sach
ciia Ong ta va ban than Ong ta v6i vide thy dung lai xA hOi XO viOt trong
dd bao gam oOng nghiOp hoa trOn quy me Lon va dO hcSa, tat ca deu
mang nhin hien xOy dung chit righla xa hbi. Vtty lA, d61 vOi nhieu tong
dAn XO viOt, thbi dai Stalin la thbi dai dat dude Wit 86 titan b6 zit hbi met
bloc dal tiOn vat lich sit, vtt ngay ca mot y thdc ttt hao chinh ding ve
thanh tun din long yeti nU6c.
Ngutri to khOng thO giai thich met each khic ve nhiing phan ling
oda nhieu tong dAn XO viOt blnh thuarn g dal vbi nhung cb gang cila Nikita
Khrushov vao cu6i nhiing nam 50 va din nhiing nam 60 'Warm dd ltt
cda Mikhail Gorbachov vac) cu6i nhiing nArn 80 khi phi bay nhiing tai
ac cart Stalin. Ngoai nhung nan nhan, nhitng phan ring cda nhan din
con xa mai dat tot ch6 phin kinai.Nhang phttn ling de5 di tit to tuOng bai
ngoai diOn hints cda ngtibiNga cho rang ke tau caa nude Ngases1cri. dung
bat cti su lei clung cOng khai nao ve qua khti xAu xa den ch6 Juan 'nen
khang dinh rang thbi dai Stalin la mOt thank tun Vidal va khong duoc
bet nho nd. MOt s6 cOng clan, trong nhiing bite thu gvi CAC bao nhu
Pravda hoar Izvestia, da ch6ng lai cube khai phut cho nhung nan nhan
oda Stalin vOi bs le la their do la bdt cOng v6i gda khd va lam tan hal den
uy tin clia LiOn Xa.
Lbi giai thich tren bao Pravda ngay 23.7.1987 voi clan dO "Thu
ban doe" cd y ughia didn hlnh.13ai bao cho biOt bit Ding da nhin duoc
nhieu thu bay tO sit bite bbi truOc buoc ngoat ch6ng Stalin vai nhiing bai
viOt ve Lich sit hiOn dai XO viat dd d&n chting cho mbt quan didm dupe
tan thanh Ong rOi, tb bao trich din mot clbc gia 74 tudi, Vassili
Petrovitch Peshketov (vao hic cube khOng 66 ctia Stalin 6 vao giai doan
tai to TIER Ong ta 24 tutli)., Ong ta tuyOn ba mat each to had la Ong chiOn
ctiu ch6ng bon nadi (Due Quac xa) vai khOu hiOu "V1 ta qu6c, vi Stalin"
trOn mai. Ong ta tiOp tun n6i thOrn: "Lam sao c6 thO ngb vuc du nha nhat
ve sit thanh that elk ahtingibincii dd".
43
 Nguai clues silao thanh vii hien nhien. la Ithang thay del to Wong
t thus We. OW bang each len an (Aden dich Chang Stalin dga tren sr
ii tra va n11.7'41. . att that nun val Va dat tau hob Way thi tai sao nhiing
dal tra dd ;-;Ai dUckt phep 'mat hien trail nhimg co quan bad chi clang
trong?". Bai Huh loan etia chlnh bao Pravda :Lac Ethan la thu
On the hien tnOt quart diem dupe chap nban rang rai:
Phai chang nguai chin sl LID thanh da ettbng lieu va khai (plat
quarnitc. Xet theo ham thu ban doe tbi kb:Mg, dangchi dd khOng
di4u. Mat clang thu Ion can nam tren ban dm ban hien *p, va
. tac gbi cite bac thu dd cling (fat mat each manh me.cftu hoi dd,
'lung trong met b& cash rang ion hon...
Lam sao cd the qui nhfing hien trung, n.hitng sit kien, firth tiet,
.-..emo ha, khOng thulin nhgt, trai ngugc, tan man vao mat mau s6
dng va ea nhet Chung vao mat cang thgc `sung hal ca nhan'. Lam sao
he hal' itho gia tri via sit nghiep cOng nghiep hda dat nuffic, tap the
. nghiep, cach mang van boa, cuac Chien tranh you nu& vi dai,
:, r t khoi plum nen kinh tequ6c clan sau chien tranh nhtt lA nhiingsai
iu, Jlea turong tieu cut, tai ac, pham phap the xa hai chit nghia va
hang elan chuan leninit vb sinh boat clang? Va ndi gi ve sit tan bao cita
ta, long nhiet thinh cua chting ta, thanh nien caachangta, nhieu
hat caa chting ta? ChAng le chang sung hi vitt bo ca sac?
Nhiing phan ling nhu vay dm mat sa Gang clan XO viCt thing lad
bac ha not chit nghlit Stalin ba mudi nam sau khi nhA door tai chit va
au ldti cd sit tiet16 clang khai quy ma dm so tan bao trong nhang *I dc
its Ong ta l hang chgng cho they Ong ta van.con anh huong tai tam tai
nhat la mat ba, plan cong Chung XO vial;
Stalin cling thanh clang 6 nu& ngoal trong view bad china cho
lung phtiong pulp caa Ong ta va da gianh dude inot nu tan thanh uAo
re nhitng viecOlg La da lam. VOi nhitng tit ngtI k.hacnbau, nhieu null
!. !th 10.4.11 &song 'fay trong rthidu sass c' khuynh buisng tan 1.1 ticing
ong ta v6 tong cu6c sung nghi4p hda nv6c Nga Imo la 16n An Ong ta dA
khang b6 nude Nga.
Th6i dai Stalin nhu.vOy 1a da durc nh4s, xdt tu6t. each Ong ;Ai
nhir IA mOt thin! dai they doi RID v1.%. xA hoi, vR tinh nang long theo
hgerng di nhankchcing, vA sit hien dal co ban tit mot nen kinh to Sang;
than thanh mOt nen kinh tLt thanh thi. VA dal vii mat s6 van d6 dd,
theo mOt ngbla nhAt Binh, dd sit that. Du6i thai Stalin, !An X6 cla
tra thanh mOt cuang quac via tong nghiep. Dan sti Lion X6 da di
chuy6n. tit song than. 'roan ha he thong hOi chit nghia dug:: cb 1 b uy
tit trung tam da the chi; hda..Mn 16 oh ta X6 viat ciri duy trl cl,rnc mat.
tST 14. tang truOng Wong d6i cao.
Theo nhiing th6ng 10. chinh thtle, king thu uhi!p dEr,
LiOn X6 tang gap 136n lan trong nitEing kT hoach nArn narn v0;
tjr 14 tang truOng hang nam 16n tai gan 15 phlin tram. 1-)7fi'u dbi 'ot.);
mat sit di chuy6n 16n lao can clan cu, Wit s6 clan sang klut cziol
thi tang gap doi trong yang 13 nam.
Tit nam 1928 den nam 1940 dm !gang dies tang tit 5 t-,; tt:In
48,3 * ki-16-oat/gi6, thep tit 5,4 den 18,3 trieu tan, may cong co tit
2000 len 58.400, xe co gi6i to 8000 len 145.000 chiCc.11gay tru6c c:1;4,/:
Chian tranh, cOng nghiep da chiem 84,7 phan tram riZn.kinh tr X0
viet. Cho du s6 lieu cd dude the' phang trong cac bao cdo chinh
thi dd van la nhiing thinh tau 16n khan the pita 'than. Da kink)
ion manh trong nhang nam clan aim Stalin giai tbich mOt phan sat
ripe nhien elk mOt sd it ngubi o phuong Tay tri6c cubng dO cam chia
dich chang Stalin 6 Lien XO da n6i len mOt each de dal chi ha neon
sau khi.viAn bad china qua cl6i.
Chien dich dA nett bat nitfIn.g tarn trang that vong, nhang thuc
cila cube sting khOng on dinh, nhung sit dart khci va han caa con ngti6i,
ski d6 mdu va nghia, hit ca nhiing eta dd l cAi gi khOng 016' hil5u dun^
0 nhang "thAng 10" c?.ut Stalin.
 P
Bad dian ndi tiang cita Khrushov nam 1956, va sau (Id
nheng tii lieu dayVi han duqc Ming cap boinhing bai (Han van ch6ng
Stalin trong dqt hal tai. Dal hii Dang Ills the XXII nam 1961 bigu
hign mit su kgt tii lam choang yang ye cal gia xa hii phai tra cia
kinh nghiem Stalin.
' Dang chi trich hat la sa kign - mac di c6 nhip di tilts trign dau
tidn cis cling nghigp hda, - ca.i gia aa hii phai tra trong thbi dal Stalin
khOng thg den giln dttqc bign minh bai sa khang dinh rang mi hinh
X6 vigt ve bign d6i kinh tg- xa hal va hign dai hda di dat dupe nheng
tk la phat trign cao hon bat cd nai nao khac. Ming kg su sal lam ve
mit dao ddc theo kigit firth toan dd, luau digu nay khong ding veng
trong tittle tg.
Trong pham vi cd thd so s.inh gifia cac glide gia, dieu hidn nhien
la Nhat Ban di lam tat ban ca sau cuOc phuc hung cia Minh tri thien
boang trong thg kk XIX vi ca sau chian tranh the giai Ian the hai ma
lai !thing dai ha mit su to'n that ve con nguii dgn nhu thg.
Cang nhu vay, thanh tau toan din cita Italia trong cling cuk
Men dai hda b thg kk nay, - ma Italia va Nga ndi. chung la gran nhau xdt
theo nheng tieu kinh tk-xi hii thbi kk bat dau cita the kk nay, -
cing tot han mit each clang ka.
Cudi ding, chInh nuarc Nga sa hoang cung di duy tri Ileac mit tk
le tang truing cao ti 1890 dart 1914 han la Stalin di dat duoc vii mit
gii cao va ton that con ngettii khang thd twang Wong duoc.
Khing ripe nhien gi khi nhien nha lanh dao Lien X6 gen day,
kt ca Mikhail Gorbachov di tim each hien minh cho cal gii xi hOi phai
tra, ve tong cube cohg nghiep hda va tap the hda nong nghiep din
Stalin, xem d6 raw IA doi hai cap bath do sa n6i len cia Hitle a Dec.
Trong quydn sack "Perestroika" cia Ong ta, nha la nh dao Lien X6 hien
nay vigt: 'Mpg hghiep hda trong nhung nam 20 va 30 that su l nheng
the thach gay go. Nh ring itgay nay, vai su nhan thee lair cheng ta hay
46
the WI lbi eau hai: Dieu d6 cd can thigt khOng? Mit &it nu& ring lin
nhu dgt nuac chting ta agog trong tha Irk XX cid thg kiting la mQt nuac
phat trign va clang nghigp hay kiting? Cd mit lk do khac cling lam cho
slim thgy ri la cluing ta kiting cd sa lua than nao Ichtic la dgy nhanh
tong nghigp hda. Ngay tit nheng aim 1933, nguy cc ciia chi nghla
phat aft bat dliu tang nhanh - Va ngay nay thg glai se ra sao flan nbu
Lien X6 khOng ngan than con during cis lag, may chign tranh can Hitle?
Nhan din ching ta di danh cho chi nghia phat aft that bai tham.hal
vai sec manh duoc tat nen trong nhttng ultra 20 va 30.
Nan khingccS cling nghiep hda, citing ta di killing chtqc we trang
tilt& chit nghia phat aft. Nheng quygt dinh lam chart ding xi hii X6
vigt khong phiti bat day vac nam 1933 ma la vac nam 1928, khi nguy
co ye mQt nurac Dec (lan su hda con chua suit hign a chin trbi,
Stalin nghiem trang nhk nha thing: 'nguy ca chian tranh" to phia Anh
va khi Moskva tin hanh cau kat chinh tri va quin sr, vai Dec.
Tren thuc tg, cham IA van mita he ntim 1932, Stalin di tong khai
lam yen long ngutri Dec, thing qua mit cuic phang van Emil Ludwig
duoc quang cao em I vb. Ming dupe cling b6 nal bat trait bac) chi X6 vigt,
- ring Lien Xe khong sin sang bao dim hien giOi cis Ba Lan chine !al
nheng khat Yong cia Dec.
Rr5 rang khong c6 gi qua dang khi ndi ring chua bao gib Ira& chi
phai by sinh nhieu ngttii dart nhu the dg cd dude lai ich ti hii It elytt
tha. Nhu Cyril Black,nha sit had cia truing dal hoc Princeton da kat
luan trong hal vigt cia Ong ta mang dau de: "Xi thii X6 Vigvtinit each
shin so sanh"..Bai vial dd di dun ra mit nhan edinh' dapg sudt, y8 qua
trinh cling nghigp hda Xe vigt: "Prong viOn cash cia 50 nam, sr so
trongvigc xgp hang Lien X6 ye nhang chi s6 kat hop kinh hii tinh
theo dau nguOi chk than la khOng ccS su thay ddi dang kg. Trong ching
mac bang citing Ichi hign nhien cho phep dash girt thl Lien Xe cling
chua yuat hoar trii ban bat ctl nuac nao tit narn 1917 tinh theo dau
47
 39 hoac 20 ntiiic xap hang ciao hon nude Nga ngay nay ye Tay cd Ithurah larbng mac zit. Nh u vay la ch.0 nghia Stalin da ductc qua
.Aat nay thl cling clang tren nude Nga nam 1900 va nam 1919. nicer!' nhu IA met sal lam quai dan oda kink nghiem Ong san, met slt
6 plittong Tay n.gay ca nhitng nam 50 va 60 van con tbn tai dai lam lac dang ties va phal tranh
and khai niem rang chit nghis. Stalin ye mat lich sit la met ski phat trian halting nhang ngubn g6c da di san tham hoa cilaStalin la
0 mat no, mat kia trong dd cAi tot nhieu cai xgu. Lenin da da Iai hat di san IA clang giao dieu va be may canh sat bi mat
Kheng phel chi cd nhiing clang Deng san. phuong Tay phai mat kheng b6. Con vat kach xir quan lieu cda clang tien phong ma tat ca deu
IA:Feu thbi gian mai nhgn thgtc duoc thuc Wells lich sit chit nghia phai phu thuec vao. Met khi dang dcf bat tay xAy dung laixa hal thi quyen
triet se mat, nhfing dieu nhart dinh cua 'no la cd the hidu ditoc - Chu luc cua Nha ;ludo phat trian va hanh truding. Di :sari coin chinh Stalin la
.,r,hia Stalin la tieu higu cho tam prong sink deng duy nhgt cua "chit' su tang Mc len tan may xanh bad He duge Nha nuoc da clan thong
xa hOrdtioc xay dqng b6i met tiiing c4eng san cam quyen. Hun nira, chinh cal xd hei cua nha 'Woe 00, sit hiOn len rd not met nha nude caul-.
au kigm coat caa Lien Xo dai vale& ct.an.gcta, ho kheng cid &toe nhieu sat kip righet su sang tao xa. hei, bOp chat tit trong Mt cu bieu hien no
Iva chun ye van do nay. caa deli mOitri tue, tlaanh lap met he thong dac quyen theo clang cap,
va tat ca dtu dat duai su kiamsoat chinh tri tap trung. Phan Ian di san
Dieu bigu le y.15 bon su hap dan cua kink nghiem Stalin trong dd keo qua dai thdi Stalin, tem Lai ngay ca. trong nhang cuec tan cOng
clung (116. nghia. xd hoi o the ky XX la tren thuc tr , nhieu. ngudi du del do Khrushov phat deng - Kat qua la kbeng chi lam cho me Idni)
Tighten cdu khoa het 6 phuong Tay da chin Aril, httong cite. Xo via mat tin uhiem tren pham vi rang Ion caa the gidi ma san
nd o rang chd nghia Stalin la met binh thai con, tat eu lich Khrushov con lam cho cd thg co cluoc hat muoi nun tri tre tidip theo
tao ntln do nhang nhu cau cap bath v@ tong ngliiep hda nhanh chinh tri vA xa hei cua thin Brezhnev.
va bi ap dat ve mat chfuh tri cua mast xa hdi rat c6 xua_ Quay.
rn ciia DIA sit hoc Isaac,Deutschey duck: nhieu ngubi doc va tide
pag hien la mot thi du.
Nhang.vach tiara &toe Khrushov Ting he da lam nhieu 04 pha tan
viern canh d6 vA cal.dinh cu6i caw dOng vito quan tai truyen'thuyat
Stalin chicle xem nhu cd tac dung "tick clic ve mat lich sir da duoc
c hian bcii Alexandr Solzhenitsyn trong tac phgm "Clic trai tap trung"
aan ciao Culag). Ngay cA nhitug,dang oeng.aan phuong Tay cling
nit ranethil. mitt Stalin dA la mut Lei ac ma lich sit Itheng can
va Ito thy no la tieu bigu cho tract) nhigre. chinh tri hien dal.
Ding oengsan Italia da di xa nliat t6 ciAo gni down dO
Lidn Xe, nhung alit-fug bleu r4-5:1 gay t..boapg cl:te
dude cam nhan. Ong hon t con r; g tri thIc pit go
 chit nghia cOng san nang nghia gi ve that lich sit. Nlittog be thang
Stalin kao dai Itheng phai chi vi ed lai cho Brezhnev va uhfing dbng
chi than can ctia Ong to va trung thanh r6i nd. tbn tai lxji vi n6
da tra thanh met, co au Ong lan cac dac quyen chbng len nhau,
nhung quytn kigmsoat; ban thuang, va lai {ch iittac ban phat. Nd keo
Calling 3 dai ming con vi quan chang X8 vigt dOng dao mai dttac db thi hda
CHO NGHiA STALIN TRI THE khong thg quan niem met kigu thay dbi khac ]iii vl hang nun thg kir
ho da nhbi nhdt khai niem rang kinh nghiem can ha bigu hien met
butte tin khan g

,--r Dieu quan trot* hdn hgt, chit nghia Stalin vita keo dal, vita trl
hai de phiin van cita nhieu nguai den XO via binh thuang dai vai tre bdi vi n6 la met he th6ng chinh tri mA kh8ng chtta dung met dbi sang
nhiingc6 gang nham phi - Stalin bda giai thich tai sao thbi dAi Brezhnev chinh tri that sq. Nhu nha sit hoc Leonid Batkin da viat trong tb bao
kdo dal den the vb. tal sao n6 khalc nhitng hlnh thdc nhu cIA cd. Nedelya sa 26 nam 1988 trong clip c6 flitting cuec tract}, Juan ceng khai
n6 ra phan 0ng lai di san cita Stalin: "...Hot dengchbah tri da bin mat
Mac dau n6 bat dau mint la met chg de hien dal hda, tim each
Ithei dot sang xA hei chting to tit cu6i rthirtng narn. 20... Hot clang chinh
dua sit hap lY veto nhung cai each bat cua Khrushov, chg de Brezhnev
tri da thei kitting On la met firth vttc boat clang hien dal dOc bi4t Oa con
Hieing 'Au da trb thanh tvang &tang hoan than vett au Ithei phnc the
ngtsbi trong dd nhiing sit khac biet ve giai cap va Ioi (eh ciut etc nhdra
de Stalin. N bang duang 16i co ban caa chg dO Stalin, dac Met la nhiing
bigu le va va cham nhau, thong dd c6 sit sn sanh true tigp, Ong khai cac
sit kigm soat tap trung va hop nghat, ca cau ten ty, duac tru dai
lap truang vet nhung phuong phap cluactim idgm de dua chting den met
rid (nomenklatura) va quyen uy tuyet d6i caa nit& nude quan lieu, tat
six thoa hiAp nang dung nao dd. Host Ong chinh tri bign mat va the' la
ca tah0ng cai d6 deu van tbn tai mai-nhung trong sit suy thoai ngay
MQi chid time, thanh "chinh tri".
cang phat trign ve cac mat xa hei, kinh to vA ca ve chinh
Toan the xa hei da duac chinh tri hda nhung hoat clOng chinh tri
Cu6i Ong, chg de khan b6 hang boat ciut Stalin chi nhuang
that sit thi chi dung khung trong giai chap bu cao that. DO dd, he thang
ch6 cho viec sit dung met sit 4 (tat chinh tri tuy cd than biet bon
aiming van IA dee doan, phan Ian hal vi giai lanh dao cap cao da hoc &foe bao ve truck sti thach thitc Oa thay dgi, vet sit trl tre l cal gia
Icheng thg tranh IthOi Oa met he thong to tbn tai mai mai Bang cuang
dvcie qua kinh nghiem cay clang rang ban than sit khiung b6 cang cd
bite. Sit tri tre dd kheng tha mai mai bi ho quart. Ngay tit nhilrig nam
tInh rang citing cua nd, co thg. thieu chay ngay CA nhung ngutai Ang
sau Ong cita thbi dai Brezhnev, met cant gine bat an da phut tries trong
he nd. Nhu vay la chit nghia Stalin - nhung khOng cd sit hien dgi xA
met be phan can tang lop XO vigt ttu tit. Met nt5i in Au ve suy ihoai, Ve
hei do Nha ntiac dua -a tii ban tren va Itheng ca nhung bigu hien Oa
sit muc nat. Oa he to tuang,ve. stt can cai mia van hda da nay no. NO
set kitting bt4 Sian Ian van tip tuc trong met phan to the kk tha. Tren
kitting nhung bat can than) veto cac giai tri tittle ma con liticang ca met
thuc tg,, c110 inghia Stalin la tieu bigu cho hal phan ba thai dai &la
Ong san Lien X8 dying thai da lei met data tin guy& dinh cho thgy s6 thanh vies cua Oa' lanh dao chinh tri - Giai lanh dao cap cao 46 rtgay

50 53
rAng lo Lang ve khoang canlxdang tang len ve su lac hem gitta. Lien X6
My, dai this caa. ho.
Theo Ibi can nha sit h e XO viet neu tren, 'thong khi he th6ng
aiiu tieu diet hang trieu con ngtiei thl nhang ngobi nhu Bohr, Wiener,
:\latson va Crick dang lam viec. Trong khi he thong Brezhnev dua alit
ra iOc chting to den met tinh trang kern c6i, thl the giOi phat tridn tia la
may thoh ca nhan va thing kiensd bang n6 caa cuec each manghau
g nghiep".
Su bi quan lich sit ndi len trong tang lop thuong lou X6 viet trai
Jgtiec sau sac vii chu nghla lac quan khoac lac thbi Khrushov. Chi
hai Chap ky trubc day, bit dau nam 1958, BI thu thi nhat Nikita
;c:-.rushov bat dau reu rao cOng khai la LienXO se sem "then" noon My
cuec thi dua kink te. Chic hen bi dau declabi thing loi dua met
E bell nhantao Xptitnhich len khOng gi an vu tru troec My va tin vao
iTtng thong ke chinh thtie cim Lien X6 ve cac ty le tang truong dupe
kien, nha lanh dao XO via da Ishang dinh trong nhieu dip la den
u nhang nam 70,"Lien Xe sO chiem vi tri thi nhat tren the giOi" ve
xuat kinh to va. dreu &SW bac, dam cho nhan dan clang to
!ICing mdc sang cao nhat tren the gi61".
Dieu lam cho eau chuyen them rae rei la nhang 16i henh hoang
g khai kheng chi dd tai cho phong each ca nhan caa ngutti lAnh dao
:.sto Lien XO bOi vi no duoc ghi vao cueng linh to Wong chinh thic
Gang ceng san cam quyen dude thong qua nam 1961.
Ndi met cach khac, do doAn sail day tra thanh met be phan kip
nb can hoc thuyet Mac-Lenin doecxem la khoo hoc va khOng the sai
'tun "Trong t.hap kY hien nay 1961-1970 Lien XO trong khi xAy dung co
vat chatty thuit cho chit nghla Ceng sari, sO vital. My, node to ban
hr.; ng manh vA gihu ed nhat vet sari :twat, tinh theo dbu ngobi".
Nha the xem ra con chua dii, coong Huh can dead tuyen b6 tiep
trong thapkY Lien theo"met so dbi ciao vb caa GAi vat chat va van hda
se doge dam halo cho toan the nhan dan... VA vh that chat mot xa bei
Ong san cha nghla sO doec xay dung ri Lien XO'. Bode vao gioi Joan ..~:int
changhla ceng san than chinh se la danh dau thing loi lich sit than g lei
dm he thong Xe viet. Xa. hei Xe vial se gia.0 hen xA hei My, nen kinh
da nal cal hien qua hen, va "Oa lau dai trang le can chit nghla oeng san"
cho phep thiet lap "nguyen tic phan ph6i theo nhu thy".
Prong thoo te, vao giaa nhirtg nam 60, nhang Iii ba boa dd da chi
don thuan labtic man the gjauthoc te clang baba caa su tri tr.. CO le trong
met lac nao d6 Brezhnev con cal 1Y do de tlp u met nibm by vong mang
manh la cd the lap dooc cal khoang ngan each - Vao dau 1970, kinh te Lien
Xe (tidal toinnic bang ban met naa tam vdc kinhteMy, tang trudng met
each nhanh hen va di cc; met vi trl clan dau clang kd so voi bat ky dci tha
nao. Nd da dat 1.0115,3 phan tram gia tri tang san ploarn toan the giOi trong
khi phan cua Mg la 27,7 phan tram. Nhong trong nhangnara 70, tS, le ter.3-;
troongcaa kinh te Lien X6 mat da va kinh teteo
Den nam 1985, tS, le can Lien Xe trong gia tri tang san pbem
toan the giOi tut xudng 14,7 phan tram trong khi do Oil phan caa My
tang len 28,5 phan tram. Dieu thi te hen la midi nlaang narn 80, Lien
Xe kliong can chiem dooc vi tri thti hal cam than trong he thong kinh
te the giei. Cai dat nude W xem minh s6 tre; thanh mein quec kinli tO
thu nhat tren the. gioi dA bi Nhet Ban vuet qua, nen kinh caa nude
nay khOng nhiing la phat trien nhanh hon. Lien X6 mA ve ky thuat can
tien xa hon nhieu. That vay, khoang each bi dat ve mat kcr thuat ngay
tang mo rang tro thanh mai lo Au caa nhang thank vien cd nhan thtic
sau sac hon ca trong giui thuong Ion Xe via. Girl thuong luu d6 nhan
they rang tign be kg thuat cao dbi hei phai cal each tan khoe hoc cerrg
nghe va Lien X6 hien nay hat sic lac h&u, die Wet la trong VieCip
dung tong nghe vao kinh text( hei.
SO lieu throe Net met cach rang rai vA ndi len met that te bi dat
Dat nue:: to khoe khoang la mai When sac ben cart sang Eau da litm vAo
53
canh kti6 khan trong nhung giai doan gift can thdi dal clang nghe hda Nang Wong tieu thu Thep deli thy
ina khang thd wucit qua cluing doe. Dubi day l mOt s6 din cling: cho 1000 dela/t6ng cho 1000 dela/t6ng
san phdtn sin phdm

rllp EEC Nhat Lien X6

Khei X6 vidt
May tfnh lon va 1490
Lien X0 135.
trong binh 96.600 23.400 16.900 3.040 Ba Lan 1515 135
(114 tinh trdn CHDC Ddc 1356 88
1000 dun nom 1983) 412 135 142 11 Hungary 1058 88

May tinh nha 1.000.000 240.000 70.000 22.000

Khefi Tay Au
tinh trd.n
Phan 502 42
1000 dein nom. 1983) 4.273 1.387 588 80
Tay Dile 565 52
Ngtthi may Anh 820 38
Ong nghiep 44.700 51.887 67.435 3.000

(7S' ld tinh iTen Su bgt hopl3ive mat he to twang can di san !drib to Stalin con
1000 din nom 1981) 196 201 571 11 hai han trong khu vuc nOng nghi0p.
Vao nhilng nam 70, sy vo hieu qua kinh nien caa he thong tay:.
Nen kinh to Lien XO khong nhitng tut lid 'eau trong CuOc chay thd hda clang vdi nhftng dieu kien thhi 661 khac nghiet da buOc nhan;;
dui clang nghe hoc ma ohn Lang phi la thutong. KhOng cci su kith thich nha lanh dao X6 vigt hang nam phOi ba ra hang ty dOla, ngoai to
tit ben trong, thing nhang khu viric chug nghiep c-aa Lien XO ma ca dd nhap Wong thttc.
nhfing ban.sao chap a thing Au da tra thanh nlifing tong trinh hat ha Mt qua la chinh cling buOc phai tni CAP cho gia Luang thy.
ve tinh trang quan lieu vO hieu qua va pilling phi qua clang Lai dd ngan can khong cho nhfing gia cao d6i vdi ngudi tieu thu X6 vigt d.
nguyen khOng dem lai Lai ich gl cho san augt. Thco nhung so lieu duoc tbi rdi loan LA hQi. Them nfra, clang vao thhi dim do mac dau canh is c
sou tam kg, luting caamht kinh hoc Ba Lan, giao suJan Winiecki to nhan trong Ming nghiep chi (Woe phap han chg a 4 phan 'tram sd
' g
trong guy, t.:n sash "Diu tra kinh te, DOng va Tay' (I...ondon, 1987), (ludo canh tic ming da s3n xuat ra 25 phan tram san luting luting
nlihng in kinh td the() kidu Lien X6 Lieu thu nang Itihng Ion lion hai thus phdm dia Lien X6, nbh nb iing sang kiln nhan. .
thi ba lin cho mot don vi san xugt. so vii nen kinh igcac nuoc phuong
Mt qua ling phi trong kinh td ding vdi sti lac hau trong
Tay duct tract thi truing.
righiep va con g nghe da anh buong bat loi thi icha nangcna Lien X0 thpll

59
 tlittong mai tren the gi6i. Lien Xe ngay tang tres thanh nude xuat
i:hgu cha yen nhiing mat hang va khoang san nhu phan Ion cap nu6C
Lhu3c the giai that ba, nhung khOng the canh tranh dugc -voinhitngnu6c
::ruat kligu clang dgu thg gidi ve cac nganh tang nghiep. Theo bac cao
:tang nam caa GATT, Lien X0 tut tit vi tri that 11 nam 1973 xugiag vi
tr.! this 15 uam 1985 trong xugt khan hang cOng righiep va trong nhiing
am giiia hai thai diem dd du bi Dai Loan, Nam Trieu Tien, Hong COng
Thuy SI snick qua.
Xet met each Chung bon, 40 nam sou 'chi chintranh thggioi that
hai kat ttalc, xa hOi X0 vigt van con phai thi ha.nh met phan ski ban chg
khu phan lacing thuc thuc phgm va chic dung tinh trang thigu lien
ti,t; hang tieu dung. Dung xap hang nhieu gib hang ngay la thueng le
vOi dal da s6 cac ba not tro 6 cac thanh ph6 Lien X6. Nan nghien
uou tip hie lan trait trong khi su chain sac ve y to cho nguUi clan X6
viet binh thubng ncii. chung xu6ng cap. Thang Ba nam 1987, BO true:mg
1;3 y Lien Xo mei clupc b6 nhiem tiat 10 la met ty le 16n cac benh vien
vigt khOng cd nude ndng, ceng ranh Icheng cd du, thidu dieu kiln cai
:hien ye siuh. Kitting cd gi la kid tu6i tho caa nam gicii giam 63 ret tit 56
uoi xu6ng 62 tugi trong nhfing nam Brezhnev cam quyen so voi 71,5
- .16i b My, va tY le chat caa tre em cao hon 2,5 lan 6 My, va nhu vay IA
tilt Lien X6 vao vi tri that 50 tren the gi6i, sau Barbados.
Nhcim duy nhgt thuc su &lac mien su chiu dung gian kh6 dd la
tam quan lieu caa clang cam quyen, tang lap tren trong gioi quan su va
:i. uan !Y. Dugc mua hang 6 riliting caa hang dac biet kin dao, duoc chiaa
benh d nhiing benh vien tot va d nhang trung tarn nghi ngoi dac bigt,
lsi tch cua chit nghia xa hOi chi duoc danh cho root giai cap.
Thuc tev-r. met cho nghia xa hOi chi danh cho mOt giai cap khOng
rillitng chi mau thuan vai huyen thoai chinh thdc vg cho nghia binh quan
dan gay nen su tong phan ngay tang tang len trong
hei. Met cuOc dieu tra du Juan xa hOi clang cho y duoc dang tren bao
"Tin tile Moskva" ngay 3 thang Bay nam 1988 cho thay gan met nun
(sting chting Xe vigt khOng ughi rang hp sting trong "mot xi hOi cOng
bang". N6i bat birth Ion nhat chla ve phia nhiing dac quygn mitt dam
quan lieu bao cap. Su bate bOl tang len then did to nhiing dac quyen dd
bao Om "nhiang }den hang thttc pham, nhdrig can hang riene, "tat do
cd Mt. cii sach DAP, hcac du cac budi higu dien nghe thuat, chigu phim"
"nhiang can phong trong cac nha cao cap a nhiing khu sang trong" va
nhang "Net that caa nha nude".
Su bat binh xa hei d6 da tang mania do ch6 chat luting sting can
quan thong rd rang la khOng duoc cal thien met each dang hal long va
lai con tai to bon b mOt s6 mat quan trong.
MOt thuc to lam cho van de. phdc tap them IA ngay tang cd nhieu
dan Xe vigt, dac biet la trong giini tlitiong btu 'Dial rang nhiing dien
song 6 cac nude ngoai kg cad nhiang ntlec tong stn Deng iku la tOt rat
nhieu. Prong Odi tri thuc, su lo an ve tinh trang lac hau dm Lien X3 va
nhang nam 70. Da de'n lac (thong can cd the rdu rao va khoe khoang nh'i
vao nhang =Am duOi thOi Stalin rang cuOc sting b Lien Xe tot hon d bet
cd not nao khac. Nhieu nguai dan Lien Xe bi c0 lap lau ngay khoi thggioi
da tong tin yap tuyen truyen X0 cho dge cu6i Editing nam 60.
Nam 1987, met nhan vat lank dao caa Vien Han lam khan hoc
Lien Xe, EvgueniAfanasiev,dA giai thich met each thang than cho thich
gia caa dai phat thanh Budapet (Hung) vao ngay 7.11.1987 ve cai gia
ma tri thuc phai tra the tinh trang ndi tren: "Dieu chat che.fl la y tilde dAn
tot nhu nd duoc the hien trong tat ca xa hOi Xe viat, da phat trign trong
nhang dieu kien hoan toan khOng birth thuang. Ndi mOt each khac, nd
/Alit trign mOt chigu, cling Witt y thtic xa hei va lich sit vay.
"Xa hOi Xe AO sting trong mot tinh trang cgy to o3 lap ve mat tri
tug, dieu dd cd nghia la nd khOng biet gi ve phttong Tay. Ban than chl.:- ng
to khOng Tian tarn e d en Max Weber heat Duricheirn hay Freud h(4.tc
ToynlRe . , hoot Spengler. D6 khOng phai chi In nhiangcaiikn, dd IA nbang
57
cat tenni:Sr/hang the gibi, nhung he thOng thg giai clang sau rid. Nan met
xa hal thieu etc higu bigt nhfing the giai dd, thi dieu don gia.n la nd se rot
khai thg kk XX, nd se to thgy nalnh thing ngoai riot nhung phat minh
quan trong nhgt caa thg
TrOn pham vi teen thtegiai Ong Ian cAnh ticong mat he thing tap
trung quart lieu vA to et) lap ve mathq to Wang khd ma lam thAnh met
tam gUrIng ve drib ruing dOng kinh to va as hOi.
De' sem suet ra mot mot hang tieu dung chat luting birth thubng,
b6 chinh tri phAi re quyet dinh vb. trang 70 nam tan tai cua chinh phi
X6 via, khOng sem xuat ra met mat hang nao nhu thgcd the canh tranh
hen thi truing thg giai.
Dd la di ski me Stalin da dg lei vA Brezhnev lam cho nd ten tai.
Trong he thing kinh to dd, nha nuac quan lieu dinh ra chi tieu vA gia
cho hang trieu mat hang, trong khi nhung ngubi quanlk giam sat sAn
runt khOng cd bat al su lchich le nao cho cal tign. Ceng nhan sAn =at
khang cd clang Itic nao de tang nang suet lao dOng vA citi tin chat Wong.
Hon niia ngt.thi quan ly vA ceng nhan deu cd lot trong vied bao cao len
cap tran therth tich dna ho.
Ke. quit la, trong nhung nAm gan day, nhung thing ke cua nha
nut5c X6 'vial dtioc chinh thtic thita nhan lA ngity cang kheng clang tin
.cay va do dd, khOng gitip gl cho moi qua tranh kg hooch hda hop ly.
Mac dam co nhung 1bi khoe khoang chinh thtic, nhung tau did thi
su that cling khGng thg the gigu mai: cA hai mat s6 Wong ve. chat
luting, Lien X6 dang b vao tinh trang tri tre. Thay vac) vied vuot My,
nhieu lam t.hl Lien Xe chi le nuac plat trier nbrit tmug cad nude dang
phat tri6n, vA ngay ca trong pham trit dd, Lien X0 bat clan phai dei phd
vai nguy cu tiem tang (xi thg bi vUot qua trong mat s6 hitu vac co ben
IA nhung nt.lac clang phat trigu cd tham vong hon vA nang Ong hen,
dac Net le Trung Qugc. Meng nghi nes gl man, dd la vit5.a cAnh clang lo
Wing vA phien moan dtli vai lap au ta cd kin thac trong ai ui lank deli
Lien X0. BO chi huy quiln su X6 vigt ct4c biOt lo king do nbAn thdc situ
sac rang chign tranh hien dai ngay cang phu thu6c vao khA nang ap
dung nhanh chcing nhung cal tin ve cOng nghe hoc mai nhgt.
Del vai nhung thAnh vien cua giai thubng kin Nga higu bigt
bon va ljch sit thi dieu Idea hien nay mkt Lien Xe.nhItc nha nhung
lieu tuong tti Idiang viii vai su suy sup cfut ntioc Nga trong flitting
thap kj, cuei ding cita thg ky truce. Nam 1815, sau khi ddng vai tre
trung tam trong vied danh bai Napoleon vA Sa hoang Alexander I cub- i
ngtia khai hoan vao Paris, nude Nga tra thanh quec gia hung mash
nhgt thg giai va mat quan su.
Nen kinh tgola nude Nga tang truangnhanh chting trong nhung
thap kj, tip theo va cd by vong cli6n ra nhung thay dgi vn atinh
Nhung rbi su trl tre dan dan difin ra.
Ghia 1870 vA 1890, tdng sAn phgm quoc-gia ctia dat nude giam
xu6ng, ca hal fluor Anh vA Due dau vuot Nga, cOn Philp vA da gnat:.
Hapsburg (tac lA dg quec Ao-Hung. BDT cho thich) tbi tien sat Nga
Hai cuec chign tranh ten kern va khOng dem lei kat qua cu6i ctte,
chign tranh Crime vA chign dich Bulgari vA Cecado, - vA vies clap tel
cuec nigh day cua Ba Lan da grip phan clAn den su suy sup manh vi
tri quec &la nude Nga. Tic Ian truffle dd, main each mang da not lap
be mat, phan anh stt bgt birth xa hOi va chinh tri dang tang len.
Tat cA nhung cal dd cd digm gigng vai thai hien dai.
Nam 1945, Stalin chigm Berlin vA Heng quan lA ltfc luting guar)
su len nhgt thg glen. Vao nhung nam 60, &Alan ngutii lank dao Lien Xe
tin rang Lien X6 se sem tra thAnh cliangquac thing dau the giai Ve
kinh tg. Nhung rei kinh to tri tre trong nhung narn 70. Dgn nam 1990,
LienXe se dm tut hon nue, chAng nhung clang sau My ma all Tay Au
not CuOc chign tranh lido dai 9 nam b Afghanistan that bai, thab trang
bgt 6n tang len a Deng Au, vA nhung hau qua cite die khoan chi tieu
Ian cho sac manh quan s,1, tat ca nhiing Oen de da gop phan tao nen
mOt tam trang bat an xa hei o trong mak va mat uy tin o ngoaknuoc.
an g chting ngay tang tang rang Lien Xothua. trong cuec chay dua kinh
to vdi My, mai chi la met naa van de.
Dieu quan tam va chien Wee dia ly caa LieriX6 tang lam gaoi
ta so hal N/A lo lang: re chign hale tam xa eaa tigu ban My vach ra nam
iGSS de dua ra met du kin u am: Theo ke hoacla.de, den nam 2010,
. -ong he thong kinh to the gidi; Lien XO xe chi thing vao vi tri tin? 5 - My
dUng vi tri thtl nhat. Sau do la Tay Au (chat la chua bean town thong
r.!Lat Ve mat chinh tri, quan su), Trung Qu& va Nhat, Lien XO se thing
vei tang sin pidrn quac gia chi bang hen mot Mia caa. My.
ion niia, ban cuang quac chdp hu chic chin la co nhiing mai quan
giaa ho vbi nhau tat hen Oita ho Yen Lien X6 - Kremlin nhu vey lit
nai dai phd vdi vin canh mot su Lao vay ve dia ly chinh tri boi
h:t mak manh her, kinh to va co tinh chAt chang d6i tient tang.
'.hang an y chicon luoc va Ye he to trong can vin canh de Hen cho bfa
;lila lanli ciao XO via naocang kink so. clAcbiet la nhiing ai oat quyen
Irk, co so cho rang ha to tuong Ong sin la cai chia khda de ma ra
tuone lai khOng tuOng.
Chticsng 4
NGHICH U.! CUA CAI CACH
Nh4. thde va su can thiat phai thay ctOi c.Oi each va cal Hen Ion hen,
cu6i cling da n6i len vai mot quy m0 chinh tri to Ian sau khi Brezhnev
chat nam 1982. Nhung hon hai thap ItY da bi lang phi. Kat qua la nhiing
di san can phai wet qua da tro thanh chbng chat len nhau va dO se. He
th6ng X6 via On tai lee nay la san pham xo ming mia bd giai dean tdo
thanh gan bd chat cha vOi nhau va gdi len nhau:
1.Duai thbi Lenin, dd la met ding cue quyen voi muc dich xfty
clung lai xa. hei.
2. Duoi thbi Stalin, d6 la met nha nude cue quy-an da hoan Wan
kheng chg. xa hei.
3. Duai thbi Brezhnev, de IA met nha nube boan toan tri tre bi
thOng tri bai met Bang cue quyen thoai hcia.
MuOn cai t.6 cha de hien hanh thi phai tan cOng vao ba Tavel
cam dau lick su. Nhung ma, lam nhu vay se ed nguy co hay be nhiing
the the co ban caa quyen Ittc va lam ndi day su cheng ddi Cita nhiau
be phan nhan dan X6 viat vis tinh than con theo Stalin. Do de, (14 thanh
bcit ca cal each nao cling phai di titng bttoc, pbai lay chuyen tit
tang 16p nay den tang 16p khan, cling c6 buac tien da dat dupe, can. ,
than dg khang lam cho the 1pi ich chu quan va khach quan Bang ten
tai del lap 14i minh. Tan tong vao di sin Brezhnev la 04 hon va vi nc;
61

cho thay ra tlnh trangdb: bt.i ca ratan, tri tre xF. het, lac hau re 0 kink
t ngay cattF!,
Tan c'.uct,. vilo di can SlAin kbd han, do nhicng lai ich quan lieu
(Ifs difac hro {gip vho do tart Ife trung thanh viii nlaftng ngabi clan Xis
vile nbien tudi.
IchC hon ca la di s?trA caa Lenin, di On nardirac left hap ItS riem
yet' a Gi. ve NEP vaisa khang clink vai tra lich sit duylihat can met clang
Oen phong int tit, Clang cid tao n met gioi cam quyen utt tit vai tlnh chink
dang lich ea ciut n6.
Cue.: tong den flan de duce phat clang bai Yuri Andropov
curial ketl,t,.. Ott /that flrezhnev, aiming chi trong thbi gian rat ngan.
Die aid, tray diii dot nget cheng lai sit tri tre dang thinh hanh va
sa ninc net (IA n.:0 rang de'n mac la nhung ngubi con sang bet Lai
ngkitli lank !-fao tro0c dd cue kinh nghiem X0 vial, Lenin va Stalin, c6
tb6 doan krt vai nhiing ngubi cAi cacti ch6ng Brezhnev thank lap met
tren &mg. KhOng may cho nhung ngubi cal each, giai doan
Andropuv chttm din nhanh chdng vai cal chat dot net caa nhaltinh
ciao mu6r. dd t6 vac nem 1984.
Trong met thbi gian nen, chi the de heph6i cdehtoc met hic nghl
ngoi dual thbi Konstantin Chernenko ma. Brezhnev ltic dau da mu6n la
ngubi se 4c tnc mink. Nhung frac dd, nhbng min dp bi dOn nen bai met
aft dui mai, math den mac la cal chat ciut Chernenko nam 1985 da day
len hang diu met uhan vat mai nang dung hen ra rang dbng nhgt vai
nhiing cii catch giba chbng bi thui chat can Andropov.
Mil:hail Gorbachov len dim chinh given vai met elk manh ma
hb la lam cho he th6ng X6 vii t s6ng clang tra Dieu it to rang ban IA
nhiirtgcai each can *jet. ad 06 di xa tai data va eat gl duce dung nhtt la
me hinhlich sit cho nhitng cat each, do. Cu th6 hen, pia: chang chit nghia
Stalin cling hi bac ho. VA nhan danh cal gl? VA -nen chi) nghia Lenin ritifte
an tnngtrAi vai chti nglda Stalin, till nao 13 trung tram trong kinh
62
:.,.gitiem call Lenin can citictc gift lai.? Co Oa: is chinit
Lit+, td
NEP hay la lam sang tai met clang elder, clau dupe thtic day vx h- tit
tikin.g? VA, 0 mat thqc td, cd thd bac ba dui nghia Stalin kheng nh r
:m 4t lich sit vad6i chieu vai tittle te hien nay ma khOng tan cOng
met each nao cid van Uwe chat v:1 di sitn dich than cua cha nghla Lenin"
Tuy nhien, chn nhan dinh met each re rang, va dieu nay is quan
trong, - rang sit not len can Gorbachov khOng phai la met se kien ng.lt,
Viec Ong ta le.n nem quyen bidu trung cho met that to mai
Lien X6 dang n6i len be met, ca hat mot khach quan va chi! quan.
Nei met each khac, new khong phai 8ng ta thi cher ch%n cd nha
tai each Ichac cua Lien Xo not len nhu la ngubi laith ciao vao gifts rthrtr-.
namBO. Nhan dan Lien XIS, m4c, du bi tube dont ve. mat vf,t. cl:et
nhbi nhdt ve he ta Wang hen (Jai, vao dhu nherng nem SO P. ;1,()f
den Wong db1 duoc giao due, vai nhieu thng lap tren ant I,V i 1:!!upi,
dieu kien tren the gide va it tin veto nhiing luen (lieu to tufing Pm hip
Dec biet trong nhung nha kinh V hoc cap cao, nhbing chuyen gin cio-
vrta de the. gidi va nhiing dbng sit ctia ho trong met val b phan cim ton
ty cua Dang huang ve qu6c te, c6 met nhen thtic ph6 hien xuat phat
met cuec kheng boang dang tang len yen eau nhiing c.ai each, ma de,.,
tact nd c6 the tralbicho nhung can ho! tren clay.
Chien dich glasnost. (cong khai) cue Gorbachov duac c1 xitang
clan chin la kheng tha ngay met lac cung cap met cam tra lbi chi& lure
cho town be nhung can h6i tren. Dung hart la chign dich glasnost hits
nhu Can trian thong qua nhieu giai doan chi& thuat.
Truck het, khi duoc phrlt clang vaonarn 1985, n6 boo gam tren
mile de lan nhung ban trinh bhy ve nhtingsa lam quyen dang dien ra bre
nha nuit quan lied, k4 ca be may canh sat cho clan nay van l bat k10.
ram pham, Ira ve sit Lang phi va quart 13; tai trong khu vac kinh
Truck rid kha lAu, pham vi cu.% glasnost da ma rang den rude bac.)
ghm nhting babe dhu death giA lai qua. Ichd mat each can ban, tap trung
6:1
 nhiing ski lam dung hien nhiC.31 uhat cua thai Stalin. Tuy nhien, no
khOng bao gam cuOc ti5n clang tan vao di san caa dO trori.g thai
den UM dd, bdi vl dieudd ed the clan den nhang hau qua khong en dinh
cie:n tang (I6i vai toan the ea eau cua 114 thong chinh tri. Tuy nhien, ngay
ca pham vi bit& draw han checaa chitin dich glasnost ding dam?) ra sit that
day manh me oii each trong zhitnE,, tiling tam dO thi chit yen cua Lien XO.
Dieu c16 da elm phep Gorbachov va nhang tong su dm Ong ma
VO pham vi cu a chi& dich vac, nem 1987 den mac bao gbm met chuang
irinh saa ddi day tharn yang chi yen nlam van quan ly \fake heath hda
nen kinh to cua nha nate.. Dtiai nhan hien perestroika, hay t3 xay dung
tai co cau, chitin dich am each Ithai that xung lac de duoc glasnost phat
:Wag nham tiep them sinh khf va sap xep hop lY hda nen kinh te quan
lieu, gitip clan no sang lai va phat trien. Nhung dieu do cung dan den
cau hoi lieu cal each co ban nen kinh to XO vial. cat the thus hien duoc
:thong nen no khOng lam dao len met each quan trong he thdng chfnh
i vu khOng m6 dirt mot cad) rang hon cho tu do min tri thitc.
NhU vay dau la giesi han cua cal each l dm hal chat yeti chua duoc
giai dap. Ngay ca Gorbachov than, than La cung chua bit duqc cau tra
loi cu the, tuy rang met s6 binh luan dm Ong o5 the am chi IA Ong ta con
di rat xa - Nhung plan din]] khong chinh thiic va bat phat cua Ong tai
cac bud; gap clic gicii tong cluing XO viat khfic nhau cat khuynh huang
gay Anil hiking Eau rang han le nhang bai dien van duce chuan bj san
de phat !Dieu v6i tae ro quan lanh dao cua DImg.
Ph At hien trong met. cuec hei nghi cua nhang nguai lanh dao clic
phuong tien thong tin dal thong va cac lien hip duoc got la sang tao
vao gifts. thang 7.1987, Gorbachov keu got cho .met "nen van h6a chfnh
try mai cua Lien X8, va viLc vay muou hal tit da cua xa ha; chinh trj
phuong Tay da gay an Wong that sau sac
Trong khi than day qua trinh dan cho hda tang len, Gorbachov
chap. dinh: "Chang ta hien nay phai tralai trutmg hoc Varian cho. Chang
e4
ta phai hoc. Tu duy chlah tri cua chtirg La khong con thIch bop. Ng.iy
ca Itha nang ton trongquan diem e,in nhang ball. be, dOngi..hi ctia chimi.:
ta cling khOng con thfch hop". Muc dfch lam hinh thanh to duy
mai cast Gorbachov tang ghe gam vi nhang cal Ong to than phien lit
"khong thfch hop" kliong phai IA di san cua cbu Pella Lenin va Stalin.
Chang bat re sau iii trong lich sit nu& Nga. Trong tat pheim Witting
bac thu to nude Nga"xufit ban nam 1839, hau tuac
Astolphe de Custine,
sau met thOi gian dal tham &It nude nay da got y lit c(5 mOt su lien tuc
ndi bat giaa chfnh tr.I caa nuoe Nga the ItY UK. va cua Lien X0 hien nay.
De Custine da cat an tuong mt3nh me ve. vai tra rang k1> p cua the
(10 quan lieu nha nki6c duoc xay dung %ten co sd nhitng su Lily
tien va row nal" trong di; 'hi mat bao tram len mei viac". Ong tabu h
toi la "linh vac duy nhat trong d6 che dO tan bao to ra cc; sang tat# la vc~
nhiing phuong tien da duy trl vinh vien quyen lye cua no" va W:6 (10
chuyen the la ad to nhat khi no co va ram la lam clan tot 1)6i vi ne, hien
trinh cho nhiing hanh dangvenhan dao nhat bang ithiingy dinh vf, diou
ac duoc xem nhu la that thudc khOng cat gicii ban &to ca.
SU danh gia dui Ong ta va thanh tuu cua ch6 dO co the: cli4c van
dung a dang vao kinh nghiem XO viet: "Toi khOng ndi rang he 1.1iig
chinh tai ctia ho khOngtao ra dupe cal gi tot, Dining chi kbang (firth rang
nhang thanh tuu dat dole phai tra bang met gia qua cao".
De Custine ming cd an Wong manh me va aiming han the del voi
tu do tu tuang va va su lam dung lich sti bai nhang nguai nam quyan.
Ong ta nhan dinh rang lich sit la " so han cua sa hoang". Sa hoang trinh
bay cho nhan dan nhang su that lich sit nho pha hop vOi hu eau chit dao
duoc luu hanh. Ong ta binh loan c6 le clieu dd ed y nglais nhat la: "Ile
thengchinh tricaa Nga khOng the clang yang throe hai muoi nam trong
su giao luu to do vai Tay Au".
KhOng cci gi ngac nhien ngu sau 50 .nam can chit nghist Stalin ve
nha ratan met each true Cep hokic gidn tiep, sau 70 nam cha ngliia Lenin
I 65
0 Deng, 0 birth thanh met to duy chfnh tri met su nang
cao lOn 0 chinh Gorbachov do am chi nhu thg trong met budi ndi
chuyen riang voi ngubi lanh dao c5p cao clang Hung vao thang 5.1987
lanh dao nay hem sau da kg lei voi tac Gorbachov cho rang
theo quan digm,ciut Ong ta, teen be kinh- nghiem Xe vigt tit nem 1929
la sai lllm. Thgt very, theo nhu lank dao X8vi2t cao nhgt, kitting &MX ba
phan tu nhang Mch thgc haith cita Lien Xte OA mat tfn nhiem vase phai
bang each nit d6 bac bO hogc site ddi:
Wad tin rang ngay ca nhung long su cue Gorbachov trong be
chinh to ha-n tan dbng y v6i Ong ta - Chao chan phan 16n trong s6
ho cam they theo ban nang cha nghia Lenin khong nhung la co so cho
su hop phap cite hn ma ca phan ion kinh nghiem cita Stalin tao nen
co s6 cho quyen Igc cua hn. Saa ddi qua lea met phan ced he th6ng
Stalin cd thg duoc chap nhan va clutqc cho la an thief' nhung ho so
rang ngu bac bb tat ca thi se lam cho tot ff 1.4 he thong XO vigt mgt do
dinh. Nhu very IA su deong tinh v0 cal Moll thong del mktg. Nd tan va
trong van de di sin Stalin cif thg bi xda be mat each an toan dan dau
trong khi truyen thong dee hai leninnit van con la diet] thieng liong
Mt kha xem pham.
Thiic vay, chit nghia Lenin, chti khOng phai cal each la van de
tranh cal t6i cao nhung duoc the gigu, giita nhung /the lanh dao chap
bu XO vigt. Vi nhu, nhieu dieu dg doge ndi clan 6 phucmg Tay ve cuec
xung dot duoc xem la da dign ra giaa Gorbachov, nha cal each va. Yegor
Ligachev, dal the cite Ong ta duoc xem la bite thit va changcai each. Ong
nay cho dan mita thu nem 1988 la nhan vat s6 hai trong be chinh tri va
ciing la hi thu trung gong Dang.
Thg nhung cho dgn nay, va mac dam cci glasnost ham nhu ngubi ta
khOng duoc bigt gi dIn nhung cuec tranh lugn mei be trong lanh dao chop
bu - Dieu thg hien re la Ligachev da phat bigu nhan danh nhung ngubi
lanh dao Xe vigt Itheng chOng cal td nhung muOn n6 duoc tign hanh theo
66
"kign crier Lenin", tit ben tren va met each cd ky lugt hon nham khOng
gay nguy hai cho su kigm soat cite ding d6i vai qua trinh cal td.
Sg khac nhau giaa hai each tigp can der dttoc khai quit rat telt bbi
Alexandre Gelman, met thanh vien tfch cue act met to elute ding trong
dien anh XO vigt, ban . than 8ng ta la mot ngubi nhiet tinh Ong he
Gorbachov. Alexandre Geltnan do vach ra su khac Net sau sac gilla hal
khai nand "dal: chit boa" vic"tg do hda". Theo nhung lbi le inatih- rne cuz
Ong ta duoc trfch dan trong bao Sovietskaia Kultura ngay 9.4.1988:
"Dan chic hda chum. bf day del cho art ph4n ph& lai quygn
luc, cetc guy& tit do, cho viec thanh lGp m..t so co thudoe
14/2 ue quern ly va thong tin. Con tu do held la su boo tan rift
cd nhung nen Cuing cue he thong sal try nhung dudi mOthinh
thuc em diu hon. Tit do hoc rnOt n.ant tay nut, nhung vcin
let ban tay 4y vii b6t cut hic nao no ming a5 the kluto Lai thanh
'7* quci dam. Chi ve be ngoai, to do /Oa deli khi nit& goi
dart chi:4 hda, nhung trong thuc te:hiers nay, n0 lei la mot su
tient guy& can bon vet khOng the chdp nhan duoc".
Cho du c5 outing dieu di nita thi sit khAe nhau giiia met ngubi lank
dao "dap chti hda" Ira met ngubi loch dao "tu do hide ve thuc chat dung la
nhut thg. Dg thanh cling trong viec saa ddi di san chu nghla Stalin ngubi
faith dao "clan chit hda" Ong he met su doan tuyet re rang hon vet qua ichil
trong khi ngubi lamb dao "tit do hda" thi c6 thien huang nhan manh hon
dgn nhung ygu to tigp tic. VI very, Ligachev, trong met cuec tri lai phOng
van ndi tigng cita ha ban Phap hang ngay - tb "The gied" ngay 4.12.1987
der nhgn manh la "Tei chti tea cac cuec hop cita Ban bf thu trung uong
Dang va t6 chtic cling viec dm ban" con "Gorbachov di chit tea cac cuec
hop cue Be chin h tri". Ligachev der !thong ne tranh nhu Gorbac.hov khi duo
ra melt nhgn dinh doh ego hon vg qua khd cita Lien XO. Trong khi luOn
luOn nhgn manh dgn su can thigt cue cOi each va holui tolut Ong he chutcmg
trinh dui perestroika, Ligachev der wing khai nhan set r6ng dgi yell Ong
to, ngay ca thai Brezhnev ang cif nhung thanh tgu gay In tong eau sac.
 Theo WO Su that 27.8.1987, Ong to da ner: "dd la met thin ky khOng
quea duo; rid thuc ski la met cube sang siuh dOng tren mei mat
'a la mot uhang ng,utii Ong san that sit dugc ran luyen trong
ing dieu kien khd khan". Ong ta ciingnhart mkuih rang "Chung ta Se
Long bao gib xa n7i con dueng dm Lenin' ma Ong to da cd Ygen voi town
"70 Dam itch sir quang vinh aim chinh quyen X6 vier".
Sy dbng tinh ve yeu cau cua cues cal each nhti vay la tieu bidu
ut5t sit thea hiep dgi voi hien tai, trong khi the day met sir bat deng
an trong dgi yeti phan lOn qua khii. Sy thea Map do co hat tAc dung.
mat nd cho phep nhitng ski phe phan thi dai Stalin duoc bac to va
hien. Malt nghiem X6 viat va m6 hinh X6 vigt do de sau nay da bi
tin uhlern tren phain vi town thagiai. Met mat khan, bang each duy
mid mai dub. chat can ban cue quyen cua hq thong thOng qua viec
y tri khong nhiing dang eye quyen Lenin cho la ski nhan thdc
chty nhat cUa nhixng quy luat caa rich sit ma con ca nhung the chg
is yt:iu crux. phi: main quai di kigu Stalin voi sg phg thuec nang ne can
vdo nita nuac, pham vi nhung dem nang cua cal each (la bi tbu
met each righiem ngat. Lien X8 do de da phai tra met cal gia gap
No tigp tyc mat di alt hap den ve mat he to tueng va b trong Titian
den bit lei cung khong gianh duoc to do, tren met pham vi rang ion
,ong qua met sit cal each can ban ce he thong.
Sy them tre duoc xem nhu la dieu Idea ant he thdng, sit tittle day
i.; n trang tut lai clang sau the giai phuong Tay, dd la vie.n canh re rat
r at did voi Lien X6 bat chap nhiing c6 gang cua Gorbachov va ski mei
:.ng dm Ong ta tren truing queoc te.
Da tranh cal vien canh nghiet cid, khOng nhiing can phai ce .
cuOc each mang trong to duy chink tri ma con di met ski bac be that
co ban va di xa vii met thg cha del voi hat nguton ("lc cda. tinh trang
0'11 thoii Wang nan hien nay cita Lign XO: &to nghla Stalin v a chit nghla
-Tnin.'rrit poi chit nghia Stalin bj xda be va chit rt:s;Itia Lin bj lam phai
nhat di met each manh me, con khOttg thi nha piffle XO via vein con ten
tai nitu met quE mat khOng cd nei dung Za hei xtly dung va khOng cd ly
Wong hoec each nhin lich sit. Nhu vey, nese tigp tic aung net vai khuynh
htiOng tren the' gidi de cao nhimg guyed Cita Ca nhau va se tigp tyc thie'u
nhimg diet kien tier; guy& can thigt cho sit tang tao diva sg ve xa. hal
va ve cOng nghe bee.
Tuy vay, thuc t6 chin!' tri la ski phi be chit nghla Stalin va Iam
phai nhat chit nghia Lenin chi c6 the duac tigp tuc met each tat What
theo thug giai doan, nit& la ddi voi truyen thong can chit nghia Lenin,
thi phai hgt sue then trong. Sit pha he thgc sit chit nghia Stalin del hei
truOc hat, phai doan tuyet viii nha nu& quan lieu toart quyen treng ca
hat Huh vuc kinh tavaxa hbi va met sit phi tap the hcia nao dci coy nghia
trong nOng nghiep.
Dd la nhiem vu cue Irk to lan, do ch6 yap phai cite quyen 1pi
dont bao cap cita giai thttang luu cam quyen, chua ndi den truyen
thong keo dai 6 rank Nga trong de quyen ikie t61 thug ng cua nha utaoc
trim lea town xa hei.
Han nifa, tinh chat nhieu clan tee cita nha nu6c X8 vier cung (tat
ra met tinh huang phdc tap, bet vi bat cif met ski phi Stalin boa Olga sit
nao cung lam ndi len the bong ma nhung khat vnng clan tee tut quygt
neay cang tang len cita nhilng den tec khOng phai Nga, diet dd de don
ngay sit sang dm dm Lien X6.
Viec xit ly chit nghla Lenin cang khd khan hon. Trude hat, mien
tign tong di vao di san Stalin l a ding hon khi nd duoc dat met each
cang khai trait co so chit nghla Lenin. Viac vien dSn den Ong "Lenin
clUng" cung cap tinh hap phip can thigt ve he to hieing cho vice bac be
Stalin. Thai dai Stalin cang bi t6 cao thi thOi dai Lenin cang duoc a
cao. Nhu vey la, ngay ce. nhung 4 do chitin thuat tat, sit tign cung
chit nghia Stalin ding phlti citron tach phai bat cd ar gang nao de xet
lai hoc lam phai nhat di sett chit nghia Lenin. Di can de, c16.0 sao cling
62
cung cap met chi cau nhay thuan loi nhat de bien mink cho nhitng chi
cach:cheng Staliti;r1 de cling cuec den cangclio rang nhiing hanh
Ong ddla bigollaiatijebn met so di chealt ad tinh zet las. Tuy nhien,.tac
dnag:la ming aghltiLanin trong chinh tri ctia LienR6.'
Chit nghla Lenin nhu vay la oat tit dei Vol nhan thiie cua giai
thUtnig Ion cam quyen via tinh chink clang lich sit nham hop 13; hda yeu
can ci a ho vL quyen Bat cd so bac be nao deu se co giktri nhu ma,
so to sat tam V tap the: San My nhieu "chap thitong htu cling
san Lien X0 khong the da.nhiert to dEIC dinh Lai minh nhu la Met ban
the nao do can nen xa hei - dan chit phudng Tay, mat bien the duce lam
song lai cua nhitng ngtt6i rnensevich trubc day (ma Lenin da dap tan).
DO }thong phai la met nhiern vu de clang nhu kinh nghiem dia met s6
ngubi Ong san Tay Au cho they. Vi nhu, cho den nay, nhitng ngubi cOng
san Phap cd nhieu ly do chinh tri de lam nhu vay, da khOng the thuc
hien sit bien ddi dd, mac ho boat Ong trong met mai trueng a dd
truyen thong dam chit chigin uu the.
Do dd, de Ong bang vbi Gorbachov, phai n6i rang Ong ta khong
cd gi nhieu de chop loc trong van de dd. Ngay ca yeti so bac ha met phan
chit nghia Stalin, chit nghia Lenin la tat ca nhung cai da duce gilt las
trong kinh nghiem Ong san cua Lien Xe. Tit 1)5 ca chi nglas. Stalin Ian
chit nghia Lenin cd nghla la bac be toan be thoi dai cung san.
Gorbachov }dad cd the by vnng xay dung tinh hop phap cua Ong
ta tren co so Lich sit tan bOnsevich, hoac vat met cal gi dd cua xa hei dan
chit truoc Ida. Nhu vay, Ong ta khang cd so lua chon nao khan r.goai vice
khang dinh rang perestroika dupe xay dung tren ca ses chit nghia Lenin,
rang nd bat nguen tit chit nghia Lenin va bieu trting cho sinh ca
ban cua chit nghia Lenin. Nhung, khi lam nhu vay, Gorbachov cung lai
tiep them sac tnanh cho khuynh huOng cua giai thin:mg luu nam quyen
thuc hien ma so don gam bda giao dieu to km yen cd trong luau diem
tong san cho rang nd la sit liana bat. duy nhgt moi chan ly va sit tim town
quyen vL quyen loc. Sau het, dd la thuc chit dia. chit nghla Lenin, v,1
thug chat dd lam cho chit nghla Stalin khOng the khan duce.
Nhitng can trO chinh tri cho met perestroika that so mho va ,
khOng nhttng IA ghe gem ma chac than con la khOng the vitat qua. WC
sit don tuyat Arai di san Lenin aoi hal khOng cd gi khan IA met sit xac
dinh lai ca ban ban chat dia clang cam quyen; vat tin lich sit cell nd,
tinh hap phap cua nd. 'Prong thus to met so doan tuyet that so alai hitt
met,so bac be ixiitien de tit trung tam hi don gian lad& den-cao de, ciT.
the la met he thdng xa hei hoan than cd the hlnh thanh bOi met sac
lenh chlnh tri qua dd xa hai bi phu thuec vao nha noon t6i cao ddng va i
trO met Lac nhan bat dit moi dieu cea lich
N6 cung dbi hoi phai chap nhan cac khai niem la phan Ion
del xa hai cd tinh ngau nhan, ma he va nhieu kin to phat, va ket qita
so phdc tap xa hei khOng the nhei vao cat tio clan y thdc he.
De doan tuyet that so vat qua khd va de ma ra sit sang tao xa hot.
di san Lenin a met vai diem nao dd can phai doge kiem tra bang thta.
te. Met s6 ngueri Ong he Gorbachov mutin di xa han - nhu vay tronf
Idneng Ichi ndng bong cua glasnost vao gala nam 1988, to tap chi attar
kinh trong Nouy Mir (The gidi mai) thang 5 clang mot bai trong do Lac
gia l V. Selyunin, khOng up ma len an Lenin da bat dau nht:tng cuCc
dan dp quan chitng, xem dd nhu la giai phap cd the cd de giai quyet trues
ha la nhitng van de chinh tri va sau dd la nhdng van de kink te. Mei
xugt ban pham khan cua Lien Xe, tb Nash Souremennik (Nguin dung
thoi cua chimg.ta) can di xa hon khang dinh vao thang 4.1988 rangdItai
thei Lenin se ngubi bi gist con nhieu han duOi thbi Stalin.
Thy nhien, dd con 1a nhitng quan diem le loi. Nhitng ngubi limit ciao
chop bu, kg caGothachov, nhan thtic re rang bac b6 hoan titan va clang khai
chit nghla Lenin s s cd nghia La lam mat di tinh chinh thew cua ban than
eke dO Xe viet Nhitng nba cal cach X.6 vi@t nhu vatla phai duong dau yeti
cal vong lugn qugn vi phai tan clang chit nghia Stalin tren co so chit nghia
7
Lenin dont riCip them sac sang, ho cangdang thai lam math mg tro lai, hop chac chilli la ch6ng lai bgt 0 sit xac dinh lad nen erc r caa nO, breu do,
phap hda trt lai va nhu vay la lam Cho 95n tai mai mai nhang laic luo.ng that dgn loot n6, od nghia la Lien Xo van se ti6p tuc la d6i Luang tligng tri
tiu ve he to tuOng - chinh tri da. true tip can dgn chit nghia Stalin. dm mat to chic glitch diet va nOt apt Ve mat xa hot, tO chile d6 khang
khang diii dQc quyen vi quyen lgc chink tri trong mat thbi dal rn3 sit
Con duang Chic tg lion la mat ngay nao d6 mat nha Lanh dao
sang tao va cha nghia da nguyen da trO than/14)h the* nhau. NO
XO vigt xi t lai dung cam di theo se la xac dinh lai y nghia cite. cher
nghia Lenin cho dgn min la no 'Dalt deu gi6ng xa hai dan cher ban la van 6 trong mot pham vi caa mat Ding bi rang buac vao khai niem
. leninit cho rang chi c6 clang mai nhan thdc thick clan ly va n6 cd quyen
chit nghia bansevich.
vb. co sem manh da rip (Sat nhan thdc do len xa hai. Vic thus that, gi6i
Mot 36 nhan dinh cita Gorbachev gay Leniu v6i nen din chit chi lath dao XO vigt phai d6i piaci vai mat nghich ly lich sir busing binh : de
la rang Ong to thien vi hoeing dd, va mat s6 nguai nhiet tinh ling ha hon khai phut uy tin tran thg gidi cua chi nghia cang salt, Lien X6 phai bac
era hinh nhu don duffing cho viec tranh luau tong khai La nfian thdc ve 66 pan 166 qua khe Ong san dig minh vi ca hat mat hoc thuyet va
chit nghia Mac - Lenin hien dei o Lien XO da bi lam bin clang bai thai thuc hanh. Vao nhiing tam 20, d6i vitt phan lon thg gioi, kinh nghiem
dal Stalin. Fedor Burlatsky trong t i Literaturnaia Gozeta (Brio Van hoc) Ong san caa Lien X45 Huh nhu hda hen cho tuonglai.Nhungti4n nliftg
ngay 20.4.1988 chi rG: nOm cu6i cangcua thg kjr nay, Lien X6 bi xem nhu mat tam wrong Ith6rg
diiu nit quan trong aphdi nghien eau aiding hit& niem co gi hap clan vi mat he to Wong va climb d6n trong sir phat tti4.n x4.10;
clia Stalin dd bien minh cho sit bien clang via chd nghia xd va kinh tO. D61 voi than thO giOi, kinh nghiem cart Lien Xo khang con is
hOi. Nhang to tuOng caa cluing to ve chic nghia. Mdc v3 chic than tuung nda, do dd khOng nen bat chuOc ma can phai tranh. Kit qua
nghia Lenin, va beat than chii nghia xd hdi dd duce chinh la, chit nghia Ong san Idenag Mu la gl da khOng phai la mat me hinh
bcin than Stalin truyen Lai cho cluing M. Vito dau nhimg thuc tO dti cat noi khan not theo.
nam 30, he thong giving day oil gitio duc la duct tren co sd
nhung scichcita Stalin: "Nhibig van de al du/ nghia Lenin",
"Tom Mt Lich sit Dcing COng san Lien X6" (bOnsivich) do Ong
to Mm dui bien ud quyen "Nhfing tett de kith ter Cita chic
nghia xd hai 0 Lien X0". Bang each no' y hay each klidc, tot
cd nhung sdch &rid khoa hien tai ye Lich sit dcing, chinh
kinh tg, chic nghia tong 6(11z khoa hoc oh tries hoc, cung nhu
phdn 16n clic tong trinh nghien atu 19 ludn trong khoa hoc
xd hOi deu quay tn) lci &tang noon c16.
N hung mat sit xgp hang co ban trig lsi ve mat tri thdc vA xac dinh
1:/i Lenin nhu mat rival xa hai dan chit chda dung ydrang nguy co hign
nhien 061 voi dac quyen cua clang cam quyi*.m. Gi6i glum lieu nhu vay

'12 '13

Phan II
SI CHIA RE LIEN XO
''Perestroika la co may cu6i ding ciia chung ta", mot Mikhail
Gorbachov quygt tam da nol nhu vay ngay 8 thing I nam 1988. "Nee
chting ta ditng lei, chung ta se chgt".
Nhang canh tho cea Gorbachov trong mOt cuOc gap nheng
ngudi lanh ciao cac phuong tien thong tin dai chting Itic do da dttoc Ian
truyen, &lac till Tin ttic Moskoa dac 'net nhgn manh va ddoc trich dgn
ming rai trong gioi thuong luu XO vigt. Thgt trai nguoc bigt bao d6i yeti
chit nghia lac quan bOng bet dia. Nikita Khrushov, ngudi den nhiem cua
Ong ta ba rattai nam trudc day khi de cap den Wang lai cea Lien X6.
Lan nay, loot khac Khrushov da phong ra tai vie.n canh ve met
Lien XO xa hed chit nghia thAng loi dang budc vao nguong cita cita chit
nghia cong san nhu IA cudng qugc kinh tg s6 mot cita thg gidi:"Trong
mOt thdi ky, hay ncii la 5 nam. Kg tit sau 1965, chung ta se du6i kip va
sau d6 vuot qua mite dd sdn xuat cea My tinh theo dau ngudi. Nhu vay
va Inc dci, ming c6 thg sour hen, Lien Xe se chigm vi trl s6 mOt tren thg
gidi ve ca hai mit : Khbi Wong san phgm tuyet d6i va tinh theo dau
va se bao dam c6 mite song cao nhat tren thg gidi".
74
DO la lbi tuyen b6 huenh hoang cea Khrushov nety 14 - l I
1958 trong budi 14 tot nghiep caa ci c si quan tai Vin ban !Ara Idler.
Doc quail sit.
Dd kheng phAi lit met Ibi khoac lee vu va hood la Iii met len. LC:
tuyen b$ hien luen dope nhac di nhac lai qua vied ndi dgn "Chaim.;
trinh do set xAy dung kinh tg" se bao darn cho Lien X6 nam vat trit Ian ,1
dao nen kinh tO thg gidi trong mOt Wong lai khong xa.
. That vay, nhu tren da nhan xet, dl bao dd dit tr8 thanh mot
phAn trong:ctiong Huh chinh thee cite Dang o)ng sAn Lien Xe ditch
thong qua'.'ne.to 1961 trong dd htIa hen la the he ngabi den Lien
hien nay se sting trong giai doan thieng hang din chit nghia cong
hoAn town.
list muoi nam sau, 161 to itu Lich sit chi ph6i each nhln cea
bl thd tndi va nheng ngudi cOng sit gen gei cea Ong ta. Ho khong th
Ign tranh ducm cal thud to clang bobs It kboang each voi del 161,
that (tile la Mg. NDChe thick) chang nhfing de rOng them theoliudn
kheng c6 loi cho Lien Xe ma tigay ca mOt sb cudng qu6c khac ciing
vtiot qua Lien XO trong hai hogc ha than kk sap dgn.
NhAt Bitn da thud hien duoc dieu dd.
Dieu bat loi cho uy tin cna Lien Xe IA town the gidi deu biOt den
ctieu dd. Khong cci gi la IA Gorbachov da goi len dieu lo ngai am Anh
ve cat chgt cea chit nghia cong sAn nham thitc day giai thttang lou XO
viOt ddi mdi lieu linh he th6ng cita ho.
_ Trai Voi du doan ph6 bign cea phuong Tay la BO chinh tri cua Lien
X6 se bi phAn hda giva "nhitng ngtidi cai each" eng h0 sit they ddi "a
"nhitng ngutdi phan dOtig" muOn gift nguyen Huh trang cu, phan Ion
nhitng ngtibi lank dao chdp bu 6 Lien X0 vao gift nhitng nam 80 dii
chap nhan sit can thiOt cat each, chap nhan mOt perestroika cho he th6ng
viOt nhu la mOt tat ygu. Su ch6ng ddi chit ygu tap trung vao s6 cAc b.
..! ih nhgt it can tank cOng boa va cAc dia phttang o6lAm lay nhang Skt clang tinh be tagoai caa dat nuec bi chia lath boi six oan hbn
-1!,c given dia cud ho va kliOng 06 duce nbang tam Whin rang- raj cOng khai d6i vOi mats6 lila van de clan xen van nhau, va Wan bQ su cam
...;) Loan tho. nhu nhang noel lanh dao trong dian Kremlin. We ay de doa leo thang den mile tt?.1 thanh mat cuyc xung (tat chinh tri
nghiem trong.
cap cao What, nhang cuac tranh Wan xotly vao van de lam the
ofto de cuOc (Ai cArh c6 hieu qua, xac dinh pham vi cua n6 den daft va Kat qua la, mat Lien XO cue quyen nhanit cluing trO thanh mat
m sao ituy dOng su tham gia true tiep cita 'than dem XO viet vao qua Lien X6 Ina down ket va dg b6c hal
iitit cal t6 thong qua nhang chin (itch than trong cua bao chi.
Mat s6 nha Id.nh ciao XO viet cap cao ti ng ha rO ret mat qua tranh
t5 duoc titian ly chat che, duos chi ph6i tit ben tren trong d6 su
1.7tem soat vL ai mei kink te - xi hal duoc cat (Wei ski lanh dao chat
he cita ding cam quyen. Nhung ho cling tilts nhatt rang nhang su
:lay dal manh me la can thiCt de tranh mat stt suy sup them hal
vign cinh 6 Lien X6. De dung thug net da duoc.n6i den trong
(..ntang tren day, hola "nhangnguoi to do" chit khOng phai la "nhang
:gab' dam chit".
Gothsehov chit truong mat chien thuat khac, cOng khai huOng
nhon mac tien cong vac chi tg, va bang each d6 tim each can than
:-.10 pitting dp luc zA NA tit ben dui nhan danh-ca'i t6. D6 lay nghia
hien thuat ciut chin dish glasnost aim !shay& khich !changed gl khac
!goal cuac tranh Juan tren pham vi Loan qudc 0 hien tai va qua kha
:Ua Lien X.O. Trong qud tranh tranh luau dd, nhang diet truck day duoc
:tem la bat kha xam pham, nay duct cong khai bang b6; nhang vgn de
.mite day duce gift kin nay duos cong khai tranh bay; sir nhgt tri gia vb
dfit nu6c bi tieu tan; va d6i vtri mat s6 ngcrbi, ngay ca Wong lai cisa
be thong cling bi nghi net.
NW-au rtgaai them gia cuOc tranh luau dcf - ma dinh cao la Hai nghl
tic hat len thd 19 town quec catt ding thang 6 nim 1985, bat daft Ddi viii
nhOng lbi le ma chi trade dd It nem thei, se bi kat tai la xctt Jai, mat st,Ixtic
Wham 0 he. to tudng !xi tem quan trong to !On trong mat Bang ma sn&
be dal cuQe sena cisa n6 bi chi phit heti tin.la chin h thing cuing nisi.

77

Chdong 5
TU AO TLIONG Dt,N CHO, NG1-11A ?CET LIM
Khang cd gi chting minh bi oat han thdc to mbi va nang dengdd bang
su hen lam sung set trong qua trinh nay, nha lanh dao mai cia Lien
X6, Mikhail Gorbachov tra thanh Dotal chuygn sang chit nghia xdt
Trong met thai gian ngan ba nam, tai Ming bien va thai de cia Ong ta
da thay ddi tit ch6 bao chda cho su cal each lam song lai nen kinh te,
den ch6 truyen be nhung dieu xet lai ca bin, 'thong nhung trong cc cau
kinh te,ma ca trong nhung nen tang to tuang cua he th6ng, va ma rung
den met mdc de nao dd saug ca nhung qua trinh chinh tri.
Si thay ddi dci 'tee nhan su clanh gia cua Ong ye chieu sau cuec
khung hoang va su can c6i ve. mat tri tue b Lien X6.
Nhung nd clang bao hieu kha nang met cuec rung dot chinh tri
kdo dai va that su chia re trong su quan ly cua Ding Ong sin ddi vii
twang lai cia Lien X6. Mara chi no (tat ra met kha nang met ngay nao
d6, su kidm scat dee quyen xa hei cd the twat khdi quyen htc cia ding.
Kliai Mem "chi nghia xet lai" da cci met lich sit lau dai vi ding
Mien trong phong trio inacodt - leninit a Lien X6. Trong tit vung chinh
tri cua Lien XO, tit dci da mang met y nghia dee biet xgu. Nd di duoc ap
dung trong nhieu nam cho nhung nguai bi xem nhu di chech khoi nhitng
nen tang ve hoc thuyet .cua ding, nhgt la then httang cua quan diem xa
hoi - din chi himdee ma Lenin da rat cam ghat va Stalin di hoat clang
78
nhieu den the de trit diet. Di sin ciaLenin da ta ra dic biet dab. did
vii nhung khai niem cita xi hOi din chi van die biet nhan mash (-16r
din chit can ban, o5ng khai, su tham gia cna: Whin din vao viec quyg.
dinh cac chinh sash, ski khoan dung d6i vOi cia quan diem cheng ddi,
ngay ca met su dua tranh chinh thdc de gianh quyen lkic ngay trong be
thin phong tato xi hei din chit.
Lenin vi nhiing mon db cua Ong bac be nhung khai niem dd, xem
cluing la bleu hien cua khuynh hudng "Heti to sate khong cd gl lien guar,
den sit can thiet cita giai cep vO sin dci yeti met clang cd ky luit eUs
nhiing agubi each mang chuyen nghiGp.
Sau Dam 1917, ding dd khOng nhung tro thanh chuyen nghier
ma can la nhfing nguai lanh dao vinh cdu cia giai cep vO sin nay.
Chi nghia bonsevIch cua Lenin di dtioc nuei duang trong co&
chi& diu chung xi hei din chit cua mensevich, va nhiing ng11,).:
mensevich nay di lap ticbi thU tieu ve mat the' xic sau }chi p'n:`!'
bonsevich gianh duoc chinh quyen.
Stalin tiep tuc cube chien dau, din nhan hieu cho met d6i
chinh gianh quyen Idc viii minh la nhung phan tit xi hal din chit xdt
vi dung each rut phap.thong cOng ve mat hoc thuyet de bien mink cl ,:
viec thi flea ho ve mat the xic
Sau chien tranh the gioi thd hal, vdi pham vi inh huang cua Li4
X6 ma rang ra Doug Au, Stalin beu xgu xi hei din chit, xem nd char
qua tat-Ong cu cd y thdc cua chu nghia de quec phuang Tay Nit di lily a
lam ddi tupng cho su tra thit dee Wet cua minh.
That vay, qua lich sit XO viet, sit thich thdc tit phla each ti xi 1-1.;
din chi duoc xem xdt vai met tfnh chat nghiem trong die biet, khan
nhung chi vi thdi quen mamdt, cd khuynh htaang thien vj coi nhung bg,
dbng nhu la ta dao, ma can vl nhung ngubi link dao XO viat to ngai rang
lap truirng cua xa bed din chi ncii met ngon net vi sit dung hien tuang
co sdc hap din to lin d6i voi quan chung bi dat dual su kidm salt chink
:1 cna cling s.)n. Su thii Bich caa Lien XO dee hilt manh nie d6i vii bat
bleu hien an cua chit nghla . xet lai trong hang nga lanh dan caa
clang CAirig Liar: eaux quyen..
Su rOi bit :nig. Num T4, va dacbiet la. kinii nghiem caa 'Tito ve nhung
bac khac nhau cila T.6.c he! &mg cOng nhan dive xem nhu Za biesu
dee bier; tha dich aim eh.* nghia xet, lai, xa la voi tinh than chi nghia
in. Ski ktt tei dd da hap tarp d?n dealt yin cu6i nlian.g warn 40 va
nhang nem 50 met sa vai fit tei a Deng Au tanngcici nhfing nun nhart
ciihuac. tei iA xet 10, Olen bei va glare diep cila pinion Tay.
Sau dd, trongnhartg cuec ndi day cd tinh chat clan bac va. chung
num 1956 8 Hungary IA Ba Lan, Moskva chia Ibi buec tei xet
VA0 hare Nagy, nhalanh dao Hungary bi xif ti num 1958 vi da muu
lap nen mit nuOc Hungary trung lap va can ban IA xa hei da.n
dung thoi cunt; buec tei Wladyslaw Gomulka, nba lanh dao
san ,an cd khuynh harng dan tec chit nghia. Kremlin dac
nghi Gomitlita, hal vi, da cling 06 met chit de Ong tan Ba Lan
tki tri nao dci, Gomulka da chuan bi dd thea hiep voi nha
t.1:.P!r, einia giAo, do dd ma lam phai mit ski kidm coat caa dang
nhbi nhet 114 to tuong.
luta c dau cudi ding, Kremlin cang thaa thuan vOi Gomulka va
ctiOng su ling he did de caa Ong La, nhting van thco dOi voi su lo au
1.3 !Oil SI; ph:it
tridn nal tai caa Ba Lan. Cud nhang nam 50, bao chi X6
"irta inOt chitin dich chung lai mai bidu hien cast chit nghia xet lai O
Lan, va thay o dd mat tiem nang sang tai !Ivy hidm caa cbu nghia
::a het ean chit doing cam ghat.
u anh cita Lien XO dial nghia xet I ai rise. irti clinli can
:ong man xittin Praha n31111968. Fltang tti tkOng bien he bai
Oi nh dr:n caa DAN!, cOng r da:.1:1,-;!. is hire hi tilt(
n hat Alrx. ader Dubeek h y).v 1,, tong
,railSt van kiert lich sO qu:111 ti9:1f; r.i;;.ng, b1. :
, th .
; ph e, o
me bai gioi lAnh dao XO vidt. Lai gni clic& etiong tinh dan chit
hda dbi sang chinh tri 0 Tiep 'char, ve phi tap trung has nen kinh tK
ve ski khoang dat trongh0 to Wong, cling nhtt ve viec dun ra toan be
ailing tai ac cis Stalin da bi Moskva len an is "chit nghla set. lai hati
khuynh", ma &ging cho "chit nghia to ban quay tra lai va la net ski
tack khdi hiep UOc Waszawa.
Su can thiep quail su caa Bxezhnev da gat Dubcek va nhang
Ong ski vdi Ong to ra Ithoi quyen luc va I su kat thac leech.
Da sao thi nhang ski Lira sank glib. nit an g quan m caa Gorbachov
van nhangnarn 80 va nhang quan didm caa nhang ngubi xet laidabi len
an boi nhangnguiii tin nhiern caa Ong to trong dien Kremlin la ndi1R:t.
Re rang IA nhang quan didm dd khOng phai ndi len cling met lila. Man
guy& lye vao lac Ong to va can deng so trong be chinh tri clingchia
nhan thdc IA nhang cal mich trong he thing XO vidt IA qua mitOn..
Gorbachov din Lien tap trung su trong van viec hoplhaa vet hien cIsi
hda nen kinh td X.8 vier. Hoac vi thidu than tmng. hoe.c of le vi nghi rang
thanh tuu kinh tact; th6 nang len mat each rang lOn bang ski cal tie n. trong
span ly va kdhoach hda kinh td, Ong to hubng su day manh trtbc bdt van
viec loai tra nhang van de Lang phi, quan i3 tbi, kidm soot chat Wong
khOng thick hop, kjr lust lao cteng long leo, nun nghien /lion va su luem
thuem not chung. Ngtibi to cd cam Wong la den Lien Ong to than cho Lien
XO mei hinh Deng Ddc, net ma he thing Ong sin to ra cd hien qua, cci
luAt va phut tridn ve mat cOng Tighe hoc.
EQ.Ong nghi ngO gi, Ong to bubn ran nhAn thay rang ngubi Nga
khOng phai IA ngubiPha, rang ao tieing Ong to xem Lien Xi) nhu la Deng
Date re rang khOng &mg.
Ong to phid d6i dien viii thuc td la nhang van de ma Ong to phai
duong dau co ngulM g6e sau xa vi mat van hda va he thong. That the,
/17: hart +1
trong thOi gian trung dal nen hal nam, qua trinh hidu bit ea?.
Gorbachov dun Or.g (16 nhan thdc duoc rang bat cti cal each na.o
al

el Lien X6 man cd hieu qua deu doi hal phai cd nhung thay del sau sac
trong each nhln tong khai, "Tu duy chinh tri" ve xa hei, tham chi ca. ve
tinh chat cia ban than he thong chinh tri.
Btiem ngoat da dien ra rata Chang 6/1988 tai 1101 nghi Dang toan
quec dac biet len thd 19. Tria.,g hal phatbieu khai mac, Gorbachov di neu
tai each chinh tri cd tam quan trong hon su may dung tel cxi tau kinh te:
"Chung ta clang phai duangdau vii nhieu van a ph& tap. Nhung van a
nao la cat yeti hanca? Nhu ban chap hanh trung uang Dang da nhart xet,
van de et yen nhgt ld cid each he thong chinh tri can chimg ta'. Chi sau
khi car cacti chinh tri thi nhitng edi each kinh to mai cd the "thaiah cane
theo nghia la 0 can ban. Lien XO cd the by vong dat tai met mac sang cd
the so sank vii nhung xa hei phat trien han iron thagila, dat MI met trhah
de 0 tong nghe hoc cho phep Lien Xe tranh dua ve chinh tri va quan su
v6i phuong Tay, va dat t6i not chat Mang sang cd the bien minh cho
nhigng Juan dieu to toeing duacneu hen om sem trong nhieu nam nhAn
danh "chit nghiaxa her XO via. Ngubi ta cd cam tuemg rang vao gida nam
1988, Gorbachov hoeing ve phia each lam cOn Hungary.
Bang cacti chuyen su nhAn manh tit kinh to sang chinh tri,
Gorbachov vao nam '1987 dpi di theo su flap can trong dd car each toan
din tir ben tren, perestroika, plaid duoc tang cuong, them chi phai dupe
tan oing manh bang nhiing sac ep xi. hei dupe ce y giai phdng tit ben
du6i,- cal duoc goi la glasnost mai tieng.
- Glasnost, den loot nd, lai duoc sit dung de kick thich met so dan
chit hda rOng Ion car duoc goi la democratijasia,- dan chd hda tear'
be he thing Xaviet.
Dieu quan trong can ghi nhgn la bat dau su nhgn manh den
truyen thing leninit 0 so kidm soat tit ben trail, Glasnost va
Democratijasia cd nhiem vu auk tien Gong cuOc xay dung lai, trong qua
trinh nay da bien del thuc chat. cue ban than he thing.
82
Nhu trongbai phat bleu tailleinghl toan quit die Net erre Ding,
Gorbachov dA phe phan nhang ngubi chb dOinheng cal each tit ben tren
va khich 1e nladng ngubi phat Ong viec gay Ap tut tit co ea: *6 nhieu dia
phtiOng khtic nhau, c6 nhilng ngttbi dit tadi vA, vial rang perestroika dit
kheing den duoc yei ho; ho hal rang den bao gib thl nd se den. Nhung
perestroiloiltheng phiti la tit trile trbi rat xudng, dangle khong phai ebb
dpi nd tit &Su dita.den mb phai tK nhAn dan b cfic thank phi, ling mar.
cOng viec tap the dem den cho minh". N61 met each khar., th4t. ra khoiag
phai la "tit do hda" he thong ma la "dan chit hda' duoc xem nhu can thiet
da day manh cu6c cal each.
Lam nhu tha, than than IA Gorbachov to xem minh nhu la. mOt
ngubi laninnit chinh cdng, khi dua clang ci.ta Ong ta tro lai nhitng tier
tang hoc thuyat that su va giai phdng nd khoi nhitng truyen thOngdOe
hat cite. thAi Stalin. Nhung hien nhien la Gorbachov da bi day tbi cup::
van dung va truyn ba met each tiep can cd nbitu heal bao, toan dien
va nang d6ng ve mat xa h6i do ch6 ngay cang nhan thdc rang khOng
th4 lam khac. Ong ta phai nhgn thgy rang Hap tuc dun vac giao
truyen thing ciia. Lenin, rang chi that hien kiem soat tit ben trent .s.?
lam cho bleu ddi x3 hbi khong xdng clang, se dua Ong ta den that bpi:
do nhilng ca can ve quyen lac va dac quyen thbi Stalin van con sac hei
phuc man h me. Tat ca nhang cal dd dA dan Ong ta den ch6 di theorAch
tiep can ma trong each nhin chinh thong eine Lien X6 cd the dan nha
cho Ong ta la met ngubi xat lai.
Dieu clang chid y la nhitng giong dieu met lai duoc the hien rO rui!.
hon trong nhAng Feti phat bidu nett hung so viti nhitng bai di6n var
chinh tittle chac than la duoc Be chinh tri duyet mot each tap the'. Die'.
dd goi cho ta suy nghl ve nhung dOng mach to hieing rieng cue Gor-
bachov ve van a dd. Du sao nhAng chit de ma Gorbachov nhgn manh
met each ngau hdng hay chinh title va mot s6 y nghi nao dd lAm the
nhe lai nhang dieu di duc: Dubcek ncii den trong nhitng nam tilt&
iiong kg dan nhUng digm set lai hoc thuyat mat each than trung bon
Gomulka hoac Tito,
Nbilng Ibi phat hien dd the hien su that yang, con xa mai khap vai
nghia Lac quan chinh thiic ve.thanglai "tat yau tha cha nghia xi hai.
Hon mat Ian, Gorbachov cta phatbigu voi nhimg lai le hgt sae manh
Cing ta bao tau& ban chap hank trung uong ngay 18-2-1988: "eac
g chi, (Mu chit ygu la dein hda... Trong giai doan mai cua cOng cube
dung lai co cau, clang chi cd the Wm dam vat tro lanh dao, den phong;
cam hda quan chtin, bang viec sit dung eac phnong phap dan chit_
khOng cudng dieu, ngay nay tat ca deu xoay quanh van de dcr.
Cat 'At ve su cap bach ming tra thanh mOt dip khac thubng
yen. Hat dip nay dgn dip khac, Gorbachov nhac nha nhitng ngubi nghe
g ta rang thbi gian dang trbi di, rang su thay dai phai din ra, va nd
Man dien.
Thang 10-1987, ndi chuyen voi plan dan tran dubng ph6
Gorbachov keu goi: "tit hai num nay, chting tei da thug voi
d'ong chi ban bac, ndi chuyen, tranh luau va suy nghi Ve each lam
LIAO tim rac.au tra lei dung dan cho nhiing van a ma ban the.n.cuac
g da Ott ra. Can phai lam gi?
Nay chting ta can phai hoan thanh on dubng dd. Nay town thg
hei phai chuyen sang cad nguyen tac sau nay dan chit trong su dieu
an kinh ta, va trong town bo kheng kiii dao due cua dal sang xa
.chting fx.,. Tat ca mei cat deu phai thay dal".
Dal vat Ban chap hanh trung uong, Ong ta than phien rang: "trong
.nuc thudng gap phai mat phan ling tieu cuc dai voi sang kign, mat
bac ba sang kign. Hon nba, trong nhieu trubng hop, khOng cd su c6
ng nao de' hieu dieu gi da dtioc de nghi va ngubi ta da tim ra nhung
da lam cut voi tac gift cita sang kign. Dieu dd da tuff thanh mat hien
..u- cing phi) hign". Va. vet mgt thai dg khd chin, Ong ta canh cao: "Cii.ng
ta khOng thg dung thil tau hon ntia tinh trang nay, lain hhac di, cgrig
cuacsay dung lai se that bar.
Cung a LeningrOt, nigt thanh pi:16 voi mot ye huygn hi ;:onsgvich,
Gorbachov keu goi su Ong ho tha nhan dan dai vat giai doan thx1 hai
nhieu thorn yang hon ciia perestroika, giai doan chinh tri sa bao
cat mat su clan chi) hda ve mat the chg. Ong ta ndi vbi thinh gift rang
"giai doan thu hai la can thiat, giai doan quygt dinh, do dd chting to
khOng &lac sa lay vao nhbng Ibi ndi va quyat dinh. Dd la ca, da thy ro,
dd la ctieu da xay ra trong qua. khit, can dengehi a. Dd la mat bai hoc,
mat bai hoc cay Bang tit qua khu. Chung ta da bat dau mat each dung
dan. NIning rbi tinh hinh chUng lai. Nati nay nd chilng Lai, nhung mat
mat tha dat nu& se rat to lOn. Chung ta se khOng cho phep thy ra dieu
dd va chimg ta khOng mu6n nhu thg, t6i tin nhu vay. DO la tam trang
hien nay tha nhan dan. Chung ta Ichang dun trong o5ng cube say dung
lai. Van mesh tha dat nuOc va dbi sang cila rthan.dan a clang sau cOng
cuOc say dung lai ...". Nhttng hei Am cita nhiiing 161 ndi dd c6 plain pha
trgn. Nhigt tinh oda nhiing ngubi ang ha Ong ta, nhat La trong cdc Vien
nghien min va trong gioi tri thdc b Moskva da bi bit dap ngulac lai bdi
mcit su lanh nhat bat trong dam quan lieu va sit attic sac trong Tang.
Bigu hign cna su hohi nghi phd bign trong dam quan lieu gala
Wang la hien Wong Gorbachov phai trich clan va tin cOng true dien vao
ly le truyen thong cua giai thuOng luu: "Chting to hay by yang la dan
chti khOng dan tot h6n loan". Ong ta chang lai su phe blnh did vai luan
dieu Am chi rang nhUng quan chile trong ding bay to su lo so dd "vi
cuing quyt to cho nhung quyen lei ich ky cua ha".
Mat dieu cd nghia hon nfia, nhti th Pravda ngay 19/2/1988 da
neu len IA trong cube tranh Juan venhitng dieu chi trich tha ong ta,
Gorbachov da phai thim nhan rang Wong linh tha 6ng ta da stli gine
tan clang vao cat tit thi, dd khOng cO gi khac La chi) nghia set lai &roc
chinh ban than Tan.gbi thu clang truygn ha!
85

Len bac be dm Ong ta cho they dd khting phiti lA met sd kat tai thd
yea: " Chung is co the they rang met s6 ngubi da nham lin, he ngac
nhien kht'ing Lief cd phai chung ta da trout khOi nhung lap trubng as
het chit nghia, va Itheng biet cci phai chung to skt lei cluinghla Mac -
Lenin. Khong cd gi clang ngac nhien IA "aiming ngubi ban vet" Cita. nghia
Mac. - Lenin cla au& hien, nhung ngubi khdc thdong chit nghia ail heti,
ho tin rang ca chit nghia Mac.- Lenin va chit nghia xa hot deu dung lam
nguy" (do tan gia nhan manh).
thehoan town kitting al nghia la thieu ten 'hong d61 v6i can be, hal vi
N6i lo so dan chit theo ban Ming trong dam quan lieu cua clang
tang len b6i nh ling ad nghi ky Ian tran la Gorbacbov trong nhimg chien
dich de gianh su ling he mia quan chting d61 vai viec rad Deng
perestroika, de. hitu y hay vel tinh khuyen khich nhiing tinh cam ch6ng
quan lieu trong quan chting. Trong met chiing mdc nao dd, 18i buec
tai do IA dung. De moot qua so chung del cal each, nha lanh dao KO
via kheng cO su Ida then nao khac la bian luan ramg su tri trQ via mat
thg chg va thdi de mien cuong'ddi vii cute thi nghiem dA can tr6 qua
trial) cua cling cues xay ddng
Hon nifty de truyan ha nhiing gia. tri cua dan chit hda met each
chan that, Gorbachev da phai goi len nhung khau hien dan tity, than
mania su can thief nhan dan plied dam nhan tranh nhiam.del voi phiic
lei aA heti cua chinh mirth, phai tr6 thanh nhung ngubi tham gia tich cdc
han trong dui sang xA heti va chfnh tri cua dat nuOc. Tat ca flitting cal
dd tat yen lam neilen n6i lo so am anh IA deng chi TOngbf thu kith deng
quan dating ch6ng lai chinh nhiing can b8 deng cite. Ong ta!
Gorbacbov cling tore. nhay cam voi nhung to so dd, do dd ma ming
xac 'than va stt tan tai cua chung. Hon met Ian, Ong ta.dActi gang lam yen
long, gat bticailxing ma kinh khting cua met cal gi do giengnhu met phian
bAn X8 via cua each mang van hda Trong Quec da chet clic can b0
Bang vii su thu muu cua chfnh cap lanh dao chdp bu. VI nhu, ngay
13-10-1987, Ong ta wit "qua trinh ady thing lai ce can vi phat triers. Mau
88
.nghia xa bed clOi hOi cdnhiing can be tel nang, dip da-c can, hottn Wan nail,
viing duet tinh than cacti mang cua ddi moi as heti va ran ged than den_
Kai teidat van da nhu the bean Loan khong muen nd &ion hidu title
. - keu ban.vaocac vien chdc, nhu trubng hop da thy ra met
lan trOnguhfing nem cna cuOc each wag uan Ma Tiung gudc,kaOng,
kheng phai, cat cRing chi ".
Mot Ian khac; kin ndi va s1 canfhlet phai .thay cite quan chic
this cr, Gorbachev vol yang nal them:.`Mett each tiep.can van de' nhu
can be cua chting tit, gidi trf tittle cua chimg to IA nhung ngubi cd tai
Hang vtt can &Ion nueng chieu"..
Mac da.0 cd nhUng Ibi ncii lam yen tam dd, dfau clang cha y la
Gorbachev thobng gran viec ca tang cite can be &mg vii thipaglbi nhic.
nha rang h9 se bi dao thai.neu kheng chiu thay.ddi theo tinh than CUR
thiti dal m6i. Trong hau hgt moi co hOi, su ca tong aim Ong ta v@ vat trn
dac biet va gen nhu duy nhat cua "nhiing can be leninit dau gen vet
nhUng lbi canh cao rang su thu deng va thieu del mai se khong duc: tha
thq. Tai met cute gap get nhan clan tren &fang ph6, Ong ta da. dua ra
thai
nhan act: "6 dat nu& chitng ta cd met s6 ngubi hoac phai thay
de dei voi tabling van da quan trong dcii voi. nhan data, hoac la citing
sang met ben nhoang ch6 the nhting ngubi khac".
Trong khi Grobachov dna each to giAu mInhchroi cal. act khoac cua
chit nghia Lenin, Ong ta qua thuc de. bi dat vtto met vi tri gen Ilan voi
viec gay lo lang cho nhung ngubi chink theng. Nhilng lbi keu goi cua
Ong ta cho met cube tranh luau ming khai khO co the" lam yen tam dam
quan lieu trong clang, da ngam situ quan diem dm. Lenin item clang is
ngubi bao vet duy nhAt - chAn ly cua hoc thuyet. Nhitng manh lenh ky
thug cua Ong ta ching IA gay len xen, tuy rang va mat hoc thuyet it the
hien re rang la. :tat lai. Quyen sach dm Ong ta, Perestroika, cd the la do
nhiing ngtibi Ming to trong WA Ong ta chudn bi, nhung cling re rang l
co phan thaw gia nghiem chinh tha Gorbachev, di dua ra khong cd gi
suit hcm la sit len an thuc to XO vigt hien tai va da qua. Mac dhu
Gorbachov da than trong nit& lai nhitng tieu chugn giao ly
trUang hOp dia Ong ta thtteng lam nha lai nhung 'nap digm dUpc dia
ra trttec day bai mot s6 nha lank dao 013% loan cea nitieu nha li;nh' dao
ceng san Deng Au 0 eau dd da bi Kiemlin kat tai la xet lai.
Nhengrigobi lash dao X6 vigt chinh thong ban da dac Met hal r6i
bdi met 51 gap ge tie dd giiia quygn sach cua Gorbachov va "Owns linh
hanh Ong" nam 1968 ails. Dubcek b nap Khan. Chic chin la nha lanh
dao XO vigt da bao ve nhung luau dim to Wang cea Ong ta bang each
nnan mann rangy dinh caa Ong ta l tre lai nhung nguyen Lac dich thoc
dust chit nghia Lenin va khOng phai Ong ta chug bi and (Wang bang bat
cd each nao cho vice lam giam set vai tre lanh dao cua dang hoac nguyen
tic gan vai vai tro dd la dan chit tap trung.
Nhung so khan nhau giita cac cuong link cua Gorbachov va
e
Dubcek dac biet al bat khi xac dinh clan chit nghia la trong thoc ta:
Dubcek thi san sang chap nhan horn phigu con Gorbachov thi cho ygu
chi eking khung a riec chap nhan met horn de nghi.
Dan chit hoe. cua Dubcek bao gem ca vice xda be dee quyen cea
tong san vO quyen lite chinh tri, trong khi Gorbachov keu gni dang phai
(13 tranh nhiem hen d6i voi nguyen vcng ciia nhan din. Tuy nhien, ca
hal van kien dt4 t6 cap met each co ban nhung each thoc hanh kigu
Stalin, va nhung liu tien vP kinh to bao gem a vice nhan manh qua
ciangdgn phat trign theo chieu rang - Ca hai den chi trich so tri tre vO
xA hei va suy del vO dao chic. Ca hai cling ken goi d61 rata xa hai thong
qua dan chit h6a r)ng Ian hon va tranh luau tong khai hon.
Khong ndi dieu dd met each tnic tigp, cling nhu nhilngngtioi xet
lai Deng Au truoc day, tren thoc ta, Gorbachov da thach that khai niem
Lich thuc vO tinh khong thg sat lam trong hoc thuyat cilia Mug. Khal
Mem nhung chinh sach dung dart phai bat nguen tii ca tranh Wan ye.
thoc tign, va tranh luau phai ma rang ra chtl khong chi rieng cho dung
68
vien, khai niem dd true tip dung chain dein Ivan digtn IA hoc thuyel,
nhu da duct dinh nghia tren, la ngtiOi huang clan chi ygu cho hanh
deng. Khai niem democratijasia, du cho no clan kern xa khai niem lua
thou chinh tij dich taut caa dan cho phuong Tay, cling de doa met tact:
tttong to lau dai quyen loc meexit - leninit. Can nhac lai rang, trong bat
cri trueng hop nao, Gorbachov dOu khOng tan thanh hoes ngay ca am
chi chap nhan dan chit kign phuong Tay.
Nhung cal ithoang each giiia thoc tgXe viat vii nen clan chit oho
thg da tre thanh rang lira clan mac ngay ca nhung bode di rut rP thee
hoeing cua nPn dan cho nay - con rut re hart ca nhung Int& di cea nhfing
ngudi xdt lai Deng Au tali trtiong - da trot thanh bigu tuong cho 'met so
di chech &Ong to Ian Ithei nhung thoc ti6n XO vigt da duce xac lap.
Su chuyan &in (tea Gorbachov sang chi nghia rat lai cling dinh
liu dgn met s6 van d'e co ban Ichac nhau aim hoc thuygt X6 vigt da dupe
the lap. Vi lei ich clia hieu qua 0 nang suat, Ong ta mien tan cOng rao
khai niem thieng bang cea chi* nghia binh (man. Nhtt Ong to da ndi Lbaug
thiing tat hal nghi ban chap hanh trung Along clang thing 2-1988: "ve cc
ban, mita Wong da cc; the clang xau khong nhung d6i vOi nen kinli it; ma
ca d6i vet dao dee cea nhan dan va toan he tu Wang va hanh deng cua
ho - Nd lam giam uy tin dm lao clang cd hang tam 0 sang tao, lam any
ygu Ity lust, phi hey loi ich trong vice cat tign ky nang, va gay thiet hai
cho tinh than thi dua trong clang vice - Cluing ta phai ndi thing than
rang san bang mile long la su phAn anh nhitng quan diEm ti6u tu san
rat xa la vOi chit nghia Mac - Lenin hay cho nghia xa. hai khoa hoc".
Tren thoc ta, Gorbachov da ndi rang tit nay vO sat nhung so khae
biat vO hong phai duce (fat tram co sa nang suat, dd la so bigu hien that
so ells binh ding, met nguyen Lac ma nhieu nha tong nghiep My cua
thesi ky tien tong doan de. nang nbiet thi hanh.
Dieu cuOi ceng nhung khOng kern q un n trong vice Ong ta gin lien
trite tigp nhitng cal each kinh to vO the chg tit ben trail vai dam chit hoa
89
chinh tri nhaui tao ra nhiing suc ep xa h6i tit ben duai da dat ra nguy
co khong the tranh duac ve au gam sat dee quyen lanh dao caa clang
trong vigc quan Iy su thay ddi cite, xa hei. Su c6 gang tao nen to duy
chinh tri mai a Lien XO trong do nhan dan giup dang cal tri hau higu
hen t6i thieu nhat da ma Cita cho nhfingcuec tranh lugn ding khai, nhu
da duet dua len v6 tuyan truyen hinh ttfeng thuat Hai nghi Dang dac
Wet thing 6-1988, nhang cuec than luau trai vai nhang tieu chudn cua
doi sang xa hal cang ging X6 viet, da dAn den ngay ca met se bidu hien
Me do cua su bat ding chinh tri et:Mg khai va cd thd ca r61 loan .xa hei
Ithemg duet du kien. Va tat ca nhang cfii de, de' sit dung thuat nga
macxit, la chit nghia xdt lai "lthach quan".
Nhang quan diem cua met ding chi Teng bi thu xet lai a dien
Kremlin la het stic trong ygu. Nd chang nhang On chat vai cuec tranh
lugn rang raj trong hu het rnoi linh vuc caa dai sang xa hei X6 vie% ma
con On chet vai viee lain song lai va ma riling chu nghia xdt lai o D6ng
Au, trong khi de thi lai iliac mat cua dign Kremlin vai trO chi dao to
twang de. nit phep thong tong cua nhang nguai di giao.
NO dat ra nguy cc dac biet nghiem trong lam tan hien hat ;Man
chung cua nhang giao l)% Mac - Lenin trong the' giai tong san. Nei tem
lai, ngay chi met clra nghia xdt lal khiem nhuang cling ddy nhanh su tan
ra ve chinh tri va su lu ina ve hoc thuyet cua chu nghia tong san duce
xem nhu la met hign tuong licit sit dan bigt.
90
C.Itteing 6
MUOI DIEM NANO DONO COA Sii MAT DOAN Kfri
,"
Ong chfic la Gorbachev. da bao gib doe Witting bat thu tit nubs
Nga" d4c biet nhay cam cua hau tuOc De Custine mien to chuyen di
thain.dat ntfac do intim 1839, truck day met the k5, ruai. Neu 6ng to
co doc thi Ong ta phal suy nghi nhieu ve su sac sa.o cua nguai Phan nay
khi De Custine nhan xdt: "Khi dan tee Nga bi bit mieng nay cudi cling
Itheiphuc duet quyen to do [that bidu 3 kien, ngtioi ta, se nghe dupe
nhieu tranh cal tad mac the giai sang s6t se nghi rang thai ca..i than
Baben clang quay tra lai".
:That vgy, Lien X6 van cuei nhang narn 80 bat dau yang len nhu
tai thap huyen theal. Ve Mu het tic van de [On, va a nhieu not trong
nude., nhang cube tranh luau qui .m6 rang lan va.M.ang ca tiern nang
bang nO dang tien tridn. Met se mac tranh luan din rn tren nhang
phuang flan thong tin dal chting do chinh quyen kidm scat; met se nei
len be mat tit nhang co quan 071 nhu bi mat ce to twang Mt ding mai
xugt hien va gin nhu can rat han che; va met s6 da xuat hien dung le
tren, ditong pb6, thong qua nhang cuec gap ge ding chung sinh ding
heap tMun chi nhang cuec bidu tinh phan del gay gat.
Pharr vi va. thue chat cua nhung cuec tranh luan trong nei be
Lien X6 ma ra nham tim kiem Perestroika va bao g6m 10 van de Ian va
cal vao nhau. Xdt met each tdng the nhang ran de de da lam ran nut
su thing nhat be ngegi da (Woe xac lap tit Ian 0 Lien X6. Trong cube
91
tranb luau, mai van de Ion c6 khuynh huang goi len the van de Itha.c, do
do ding ma rang phan vi va tang cubng su man!), lit cita cuac tranh
tuan trong niiiing. nh6na cd y thdc ciunh tri va xa hoi trong xa 40i xo.
viet. Mubi linh vitt trung tAni cna eu0c tranh luau trong Ong chtingibao
gam LT:in-van de sau day: (add each kinh tg; (2).Nhangitu ties ve a.$.
nOi; (3). Dan cho hda chinli tri; (4). Vai tab cita clang; (5). He tu Wang;
va van hda ; (6). Lich sit (hoac chit nghia Stalin); (7). Nhang
van a dam tic trong nude; (8). Nhanglo Au trong nuac ye cuac chign
Lranh d Afghanistan; (9). Chinh each d6i ngoai vtlequgc phong; (10). Kh6i
XO vigt va phong tat') clang Mn thg giai.
(1). Cdi catch. kink its Mac clan nhang host dOng manh me nhgt caa
perestroika duac thyc hien trong linh vue kinh ta nhang c6 gang d6 hien
nay cang tang them cyan tranh luanve Wong lai caa nen kinh to tren town
ha dant nuac. Trong qua trinh dd, nhang vgn a mai va nhang vet thtiong
cii da dif6c phai bay ra trong mat cuac tranh luan ngay cang Ian tong.
Thing Gieng 1988, khoang 60 phan tram cac xi nghiep clang
nghi4p Lien X6 da duce phdp thay ddi theo he th6ng mai de cao trach
nhjem cho phdp h9 duac tu de ra kg hoach san xugt, to tim khach hang
va trong met chitng mile nhgt dinh, duac tu d&t ra gia ci va giu lai
mat phhn loi nhuan. Nhang hop tat xa quy ino nha bay gib cang duac
phdp hoatdang, dac Met la trong khu vile dich vu. Vao giaanam 1988,
ngub'tandidacctOi 13.000 hop tac x nhu thasit d yng 300.000 ngisbi.
Nang dan tap thg cung duce phdp thug dgt dg canh tic ca the nham
tang them viec cung cap nhang san phgm caa nang nghiep cho can
thank ph6. Gorbachov cang con c6 nhang kg hoach 06 tham vong hon
v'6 nhung cal each co eau xa hon nita, ve sit x6a bo -flan quan lieu ram
ra va nhiing clang vies vO tich sit. S6 luong nhang cang viec nay theo
su Lien luong ciia Abel Aganbegyan, nha kinh tg hoc duac Gorbachov
sung di, len tai 16 trieu.
Do quy mO nen kinh t6 tap trung cita Lien X6, nhang btlac da
duac thitc hien gilt lam cang chi mai l mat su bat dau kliiern tan.
92
Nhang cai each dm Ong Gorbachov it nhat la trong thbi gian hien nay
da khOng dung cham e ye co ban dan he thong nOng nghiep duac tap
thg h6a la khu vile den t6i nhgt trong nen kinh ta Lien X6. Dieu 66,
to ban than n6 c6 khuynh huang kdo dai nhang vign canh nang ne
caa nen kinh tg (tat nuck. Han thg naa, hien nay nhang cal each bac
dau da gay nen nhang sit true Ulm nhu bao Pravda dA niu len trong
s6 ra ngay 29 thing !Axial 1987, ma nhang dieu chang minh la su h6t
hoang lao vim di mua hang, so rang gia sa len cao ye da tai cho nhan g
"nguai thigu thien chi ve tu tuang" da. dua ra nhang cai each gay nen
lo so trong-quan chung. Bring ma cita tinh trang that nghiep cang
lam tang them cam tuang bat an, trong khi dd thl su phi tap trung
hda dot ngat b0 may ngoai thuong X6 vigt da gay nen h6n lonn va
nhieu nha kinh to &Si ngoai than phi'en ve sit lOn xan trong vie.c dua
ra cac quyOt dinh. Sau mOt su c6 gang nen ngai tang tritang nen
kinh tg, theo nhang loi keit g9i cal each dau tien caa Gorbachov, nen
kinh ta lai di xuang va nang suit lao dOng cang tut xugng trong cac
narn 1987 ve. 1988.
Theo nhangthi ndi thanh thyc ciia mat nha kinh t6X6 viOt, L.I.
Albakin, Vien trudng Vien kinh tg thuac Vien han lam khoa hoc Lien
X.6, tai Hai nghi dac hitt caa DAng ngay 30 thing San 1988, "Dieu
quan trong can lam cholhat n5 la chua cc; sit chuyOn bign ca ban can
nen kinh tg va nd chua thotit khoi tinh trang tri ire. Trong hai nAm
qua, thu nhap quac dan da tang vii mat t 10 can thAp han ca trong
nhang nAm trl tre (caa thai Brezhnev).
Su lo tang hidn nhien ciia quhn chiing ve kat qua khang chic
chin caa cai each da diAn ra song song veil cuQc tranh Wan rang rOi
ve huOng di va pham vi city nd. Viec nghien ctiu va nhang nhit kinh
tg hoc kinh vies ring ha Gorbachov lap loan rang nhang butic di dau
ti in can phai duac trop theo bai met su phi b toan digit han ba nv:iy
kg hoach hcia tap trung ma theo h9 nbiem vn dd qua nang ne vi phai
dinh ra nhitng chi tieu hang nAm cho hon. 24 trieu mat hang. H9 lip
93

luan rang kg' hoach'hda tap trung can phai duce thay the bang Met
co chathi trubngsaa del, dieu dd el& hal Met so to nguyen chap nhan .
thtic to cua met tinh trang nhat dinh. Wien via& lAm vi ditotig dau'
true tip vei itt that bai to ion cua tap the h6a nang nghiap do ha to
ttiong gay nen. Nhu Nikolai Shmelyov, met cd van kinh to khac cua
Gorbachov da viet tren tb Navy Mir (TM gioi m60 thang Sau nam
1987: "Cd met hic, chiing ta ho khau hiau "tha tieu bon kulac", nhung
cudi cang, chungta chi yeu loiti be giai cap nongdan... Chung ta phai
goi so Vat bang chinh cal ten caa nd: su ngu Irwin la su rigu xruen, sti
bat tal la su bat tai, chit rigida Stalin trong hanh.deng la chi nghia
Stalin trong hanh dung C6 the thing to se mat di su tinh khiet caa
4 to tuong, nhung hien nay nd chi ten tai trong nhung bai xa Wan
rat hay tren bao chi. Co nhieu so an crap va Milo bon bao gib Mt duel
so tinh kW& dd".
VI the, khong ngac nhien khi nhung ng.ibi quan ly quan lieu
(Wong auk khong chia xe nhiat firth dal vei cal each. Met sd da canh
cao o6ng khai tren bao Pravda ngray 16 thing Mobi Met 19871a nhung
so thay clei did xem ra se gay nen "mni tay den, v6 chinh pha va ban
loan" va bac be ter?, chai dem cha" nhu the. Khongquen vol trich nhiarn
ca nhan, ho ua claueng su yen on da met ha thong tap trung cao voi
nhung phan thoong doge biet truck daub cho nhung thanh tuu chac
than nhung tam thobng. Be may quan lieu de se eaa Lien X6 cang
chac chin la btic bei 0 nhung lbi khong dinh caa nhung ngubi ang he
Gorbachov rang be may de da phinh len qua mtic va phai thu hap nd
lai met each lien quiet. Nhu bao Izvestia (Tin tt/e) trong s6 ra ngay
2 thang Mobi Met 1987: cLa nhan xet met each de doa "Be may quan
ly cua elating ta that so la to Ion: khoang 18 triau ugob it 119 chiem tai
15 phan train lye luyng lao clang trong ca nude. Nilo tray l ca 6 hoc
7 ngtibi clan WI cd met ngubi quan
Tai Hai nghi den biat caa Dang Wang San 1988, Gorbachovnl:ya
xet ve dam que n lieu ch6ng doi nhiing cal each kinh tat:an Ong ta: 'Chang
94
ta da roivao nhung mou toan kheng can the gidu nharn lam hang ban
chat'eaa. cai,t6 bang each:thing rihfing birth thuc quan Ym6i de chia
thing nei dung a. Miran khi, cac bO va cac ban xa rbi lei van va tinh
than dad luat Nre tae Xi nghiap vOi het qua la nd da khan g doge thuc hien
day da, nho nhieu nba kinh to da thila nhan". Ong ta ding phan xet
rang thong qua nhung mania lanh cia NM nUOc, the xl ng,hiep bi ep buQc
phai san xuat nhung hang khong can den'ved yr do don gilin la ho can
dat (Woe nhung chi tieu tang thu nhap" n6i bat "-met so hien clang elle
cal td ma. GorbachOV len an nho le. met "Tigre eta.
Nhu vay la trong chin:mg trinh cho Wong lai, can ten tai nhung
van a khd khan nho: cd thuc hian khong, - va Lieu dang ithut vay ,
lam the nao -de phi be nhung nongtrobng &la tap the va caa nhA nuec,
lam the nao de &tong dem yell van a 03 the gay de vb 1a that nghiap vF
mat co can, va lam the nao de kh4c phnc su chOng d6i 0 mat the che
dm dam quan lieu trinfic Mt clic su den xa bon nao caa viac phi tap trung
hda. Mai van de nay dau that so dat ra khd khan kinh to nan giai day
dau don. Tinh nghiem trong caa the van a d6 bao Mm ca su nhay ca
0 mat ha to Wang. Tr en chi nen dd con an Will van de thuc tk kiwi khan
hon lA lam sag de thay the ha th6ng hien tai ve gia ea gia Mova dee dein
duoc xay dung tren co sd nhung phtiong phap thdngke 0 can ban khong
dang tin thy bang met co the thi truong tti dieu chinh. Nhang van de
nay, to ban than la het site phtic tap cling gay chia re vL chinh tri va to
Wong. TruOc mat khong ed each giai guy& nao nhAnh chring.
(2),. Nhartg Ltd tin v xd hai. Cuee tranh luan ve Wong lei nen
kinh te mac nhien dam den si.i.dung sham tbi the van dL ttu tien xa het.
Trong nhieu Dam, khu voc cOng nghiap nang la dila con cong ciot he
thong X6 vial. Chi s6 co ban dm cang mien xay dung chia nghia xahei la
so tang twang caa san xuat cang nghiap Ong. So dau to khong qua
viac Woe di mat phut lqi xa hei throe bian mirth ring day IA mat su by
sixth can thiet de dat tbi chia nghia Ong san hoan Wan. Su bao vay can
cha nghia to ban del yeti Lien X6 cang dude neu len de chang min h cho
95
:;it sit dung cib se tai nguyen qu6c gia, it nhat la 20 phan tram gid tri
tang san pham .qui5c ga suat thdi kY sau chin trash, vao viec xay,,dttng
!tic luting vii trang va mO rang quyen hie X6 viat ra ngoai Men gidi.
Cube tranh luau ve kinh to di nhien gOi len van de lieu the uu tien
!2.6a Lien X6 cd se thay ddi khOng? Hon nita, vao giaa nhangnam 19S0,
2.6 qua nhien thanh vien xa hOiXO vigt higu bier clang dan dieu kien
sinh sang d phoong Tay khign cho dang cam quyen khang thg.tigp toe
reu rao la cldi song n Lien XO can ban tat hon a bat cdnoinao khac. Can
phai nhan inanh hon den viec cal thien alp bach mdc sang caa Lien X6
va do dd, den van de tieu thu hon la Titian manh dart van de dhu to vao
cong nghiep nang hodc ngay ca vao tai tien ky thuat. Ngay ca nhang
quan chile cao cap cling tong khai thaa nhan tren to Trud (Lao flng)
ngay 13 tilting Ba 1988 rang "nhu cau ve hang tieu clangngay cang tang
len nhanb thong, va ngay nay chimg to khong cd kha nang dap tinghoan
toan", van de tr.() nen gay gat la do "kboang 15 phan tram s6 hang Lieu
dung khong ban dude vi chat luting tbi".
Gidi lanh deo XO vigt bi ket trong van a nay. Nhung dui heti can
nhan dan kheng the bi phdt lb mai dune. Thy nhien, nhangngodi lanh
dao XO vial so rang viec thay ddi du tien dhu to nham theta man nhang
nhu can tieu dung dat ra mai nguy la Lien XO od the roi vao ch6 clang
sau My, Tay Au va Nh4t ve so tang troangtotan dien kinh A yeti nhang
hau qua nghiem trong ve mat qu6c to va to toeing ddi veil Kremlin.
Giai phap ma Moskva ua thigh la cd doge tin dung caa phoo ng Tay dg
tai tro cho viec mua ding nghe hoc caa phoong Tay va cal thien
trong tieu thu, trong khi dd thi tap trung cac ngubn tai nguyen trong
natio vao nhang uu tien a5 tinh chat truyen thong phhn nao dang
xudng dac. Tuy nhien, de" cd dugc nhang tin dung dd, khOng nhung
can phai co nha ng so theta hip trongchinhsach dai ngoai ma ca nhung
sit dieu chinh va nhang each Mau chinh kinh to trong iittdc dbi voi
nhang dui to caa !lac ngoai, dOi voi quyen so Mtn caa nude ngoai va
quyen cua to ban ntidc ngoai duoc chuygn loi nhunn ve node. Nhting
4n de dd lap tic lam nay sinh nhit ng lo ngai cd tlnh chat hoc thuygt.
dac 'diet la vi trong qua khd, bat al nhang bode di nao then hoeing do
caa the nude Deng Au au bi Moskva len an la chit nghia xet lai chin
dan "sit khOi phut cho nghia tu ban".
p. Them hai nhan tei nita boa I In vao tinh trang khci xu can hoc
thuygt. Nhan td tht1 nhat la nhang yen cau ndi len ti Lien XO dOi hhi
met sit phan pht5i can dich vu that so cOng bang hon va loi be nhang
dac quyen da duce dat ra. Nhang dieu 06 clan clan nhang va chart)
doge ()Ong khai hcia ti mdc dO Ca trong dang be Moskva ve he thong
hien hanh cac dac quyen caa gidi cd chile quyen am trong dang, tit
cac caa hang Hang den nhang nu i nghi mat Ole biet, thoc phim khong
phai tra tian, tritong hoc rieng biet, xe OtO cb ngtidi lai, cac biat th
rieng va the benh vian clan biet. Su Olt nget roi khoi chdc vu chin
tri bi thu this nhift thanh ay Moskva cl5a. Boris Yeltsin vim cu6i 1987,
mot thdi duoc Gorbachov the oho, la san phdm o met mut de rung
Idn ctiaso thinh pie caa b6 may Ong click clang along lai vitt Ong ta
dam cong khai neu ra kha nangchdm ddt nhang dac quyen dr; nhan
danh cho nghia clang bang xa hal.
Nhan t6 thd hai la so thixa nhan Ong rdi nhu eau cap bach va viec
phai cd sang kign va nang sudt cao han. Mac dii mai cci met quy me
Ichiem tan dua sang kign tu nhan vao khu voc dich vu, dii mai len nhang
!di buec tei ghen ghat va so lain giau quA dang. Nhu met nguoi da than
phien chua chat tren boo Pravda ngay 7 thong Ba 1988: "KhOng ci cO
tha toting tuongdooc rang"nhangnha trieu pha" Xe viat Iai ed tha xuat
hien trong xa hdi chung to dang xay dung chic nghia cOng san ... met sa
ca nhan da xoay so dg tich lay- doge nhang cua cal db se, ho sang trong
sit xa Loa". That vdy, huh voc duy nhat trong dd so nhbi nhet Lau dai ve
he to tUorig, trung quan ehtinghinh nhit cd dat duoc met thanh tau nao
06 su truy-?;:n tin chi] nghia binh quan voi kat qua la dieu dd hien nay
lam can trd nhang c6 gang thtiOng cang cho sang Ian c, nhan rat cap
thigt cho thanh cOng caaperc,uroika.
97

NM-mg cuec tranh luau ndi len v0 chinh such kinh to va' nhung
ttu tien xA hei o6 thg killing chi thu hep trong phi= vi kink to va
Cu& cling, nhung cuOc tranh luau chi nett len nhinag van de chink tri
can ban lien quan dun vai tre Bich thgc .catt nha titian d6i cat van de
kinh tg ye. xa. hOi. Nhtt the la nd lien quan trite tip damitgn de tranh
luen nay sinh rat nhanh a Lien XO v0 nhang hlnh thtic clang ao ttac cila
ban than co din t6 chile chinh tri.
(3). Dan chit h6a chink trl. Met he thong kinh to to dien 'chinh
tat hart va bat tap trung han, nhgn main' hail dgn a t thga Maniiihting
nguyen Yong ve-irat chat cuaxa hOi, va mot xil'hei thatn nhuin nhang
gia tri ddi mai xtic clang, ca hal den khOng thitc hien dttaCti4ghe thing
chlnh tri stalinft keddel khap nai. H2 thdng dd chain taas.ra trong qua
tranh 'tan dinh mat td cline xd hOi hoan town theo kigu tan llnh da khOng
phi hgp vOi nhiing sit thay ddi nay va vai nhang vac vongdang tang len
d6i vai nhiing int cal td mu6n di xa han trong cac linh vuc kinh to va xd
hOi. Dd la nguyen nhan vi sao Hai nghi clan biat cila clang giaa ram 1988
da pind thita nhan nhu can cap bitch cal each chinh
Dodd, 6 v./to digm trung tam cita men tranh luau 0 chinh tri la
Inning van de: that su Ong Gorbachov Milan ndi g1 khi Ong gal ra tit
"demokratijasia" vb. clan =lc dO nao qua tranh "dan chit lada" cd thd cho
Phan su tit phut that sit v0 chinh tri tit ben cluai. That the; din chi hcia cd
thd auk thitc dune kitting neu no chi han ch6 trong nhiing sang Id& duet
ban an tit tent ben tren, mac data nd od thg lit Ong ma v0 chinh tri
clau di nits.? NMI vay la, hal van d0 trung tam n64 len tit cues dal thoai
chinh tq la On lion vai nhilng lilnh tittle va pham vi caa ogee& each thg
chado giai ranh deur chinh tri hien tin khoi =dug va vaitimic dO tna su ddi
mai trong dbi sang chinh tri tit quail ngay nay se chap nhan cho du yeti
nhung bigu hien kliem nhttang (dieu ma Stalin di Run cho tat n gam).
Nhung to Wang 0 met nen Elan chi thitc sit han thgm vaoxa hei
X0 vigt da chtgc phan anh qua met B6 thu caa ban doe tran bito chi X6
98
vigt.,Anhtt,:tit le:podia (Tin We) ngity 14 thing Nam 1988, than phien
ve'cang vi@c cim vigt tai cao, quac hOi trait dahh,aghIa caa Lien X6,
0 "hien tutting hiu Ott shat tri trong khi b6 phigu, met diem khOng &tan
biOt . dolt6 can nubs khac",,,vit v0 thitc to IA "car ca quan lap phap ens
chime to dit Ltd thenh nhang co quan chugn y can dao Met, chugny mgt.
each clan gift moi dieu ma ho chicle chi thi lam nhu the". Nhang ban doe
khan phe ph xi tinh.chat may mdc va khOng dui (lien ctla airing cuOc
thao Itian do t6 clinching lanh dao.
Nhang van de, dd gay nen nhilng that trang khd au lam dat.idau
gioi quan chtic cao cap cam quyen tit lau de. quen vai vice thigt lap su
kigm seat hoan tottndeti sang. chinh tri cita dat ntlac..Ngay ea mQt sit
dun chahaa han ch6 tit lien trim cling o6 nghia la nhang sit nhin nhuang
clang ghat dcii vai met giai thugng luta cam quyen da vizi dau vac) nhang
khai Diem Mac-Lenin to man rang chi cd n6 m6i la not chna dung su
that ljch Sat va do dd la nguen g6c duy nhat dm sit khOn ngoan v0 (Allah
tri. Tity nhien, nhung hail qua thuc ti6n cua glasnost la litm giam su
kiam duyet chinh tri ddi vdi the phuang flan thong tin 41 chting va van
hon, tit dd tiro caa cho chit nghia da nguyen to twang. Su nhan manh ve
phap che tit clang thu hep quyen luc dac down caa KGB (cc quan an flint)
qucic gia) va lam giitm kha nang de dna ve chinh tri caa nd. Ndi dun
quyen Ian han caa nhari clan trong qua tranh bd nhiem vito the click vu
a chinh quyen dia phuang, bao gain ca Icha nang cho phdp tranh pit that
to nd da lam gam su kigm Boat chinh tri cua the clang be Etianhuong
Mac khu vuc. "
Dodd, Inning cd gi clang ngac nhien khi nhung ngubi ma quyen
lei ditac ban Oat gin vOi nguyen trang chinictri they nhung le nghi
dd la Bang ghat: Ngay 16 thong Mubi Met 1987, bao Pravda, co quan
chinh thtic cita clang bay to quan ham ala nhieu quan chtic trong clang
khi no to tiled dO nai gian 86i vai nhang ngubi tim each "ngan can can
co quan caa clang tham gia vice lila then nhang ngubi lanh dao", t6
cho nhang ngubi d0 xuang khOng n3 ten nhu vity la nhang ngubi sang

clan .7116 nhti "mOt site manh thien dubng mu quang'. Tb ban nhac
and met cach manli me cac ban doc rang clang van la "met clang cam
quyen" va yid to each dd van se tiap tuc thitc hien sit kiam scat true
tie'p qua trinh 14a chon nhung ngudi cc; the tham gia vao chinh quyen
dia phudng hoot town qudc.
Ngtibi cam dau KGB lite (16 la Viktor M. Chebrikov, met ay vien
BO chinh tri, va do dO, han cid tham du vao cac cuec ban luan d cap cao
nhat ye pham vi cho phepcaa dan chit hda, chk than la bac mirth trudc
nhung ban ke khai khOng tieing tang len trong bao chi ve tinh trong
hanh clang khOng hop phap va thdi nat trong be may an ninh, ta't ca
flitting cal dci khOng nghi ngb gi, lA do glasnost to ra. Theo ta Kont-
sonzolskaia Pravda !Su that thanh nien) ngay 24 thang Bay 1988, giaa
1985 va 1987, khOng dudi 40.000 quan chic an ninh da bi cach chtic do
da co nhung hanh clang pham phap Ithac nhau bao gem ca viec bia dat
ra cac vu to tong va thong deng tham nhung. Did phat thanh Moskva
ngay 20 thang Mot dua ra met vi du: met quan chic biO'n chat 0
mat nude cOng hba do dude &tip do de' day tri "nha to bi mat cim Ong
not Whitt nhung ngudi chdng diii".
Nhang ban ke khai dci kat hdp vOi nhung Ibi ken goi caa bao chi
1(;11 phap XO viet ve quyen t6i cao caa pita') Ink ddi vitt nhung hanh
Song dee doan caa ding an cci khuynh hudng lam mat tin nhie,..m va giam
quyen uy caa citing an, vat nhung hau qua ro rang cci y nghia de mat
ain't tri. Ngay 11 thang Chin 1987, nhan dip ItY Mem Felix Djerjhinsky
9glidi sang lap cong an bi mat Lien X6 va la ngubi den tien thigt lap sit
1thang b6 XO Chebrikov da tuyen b6 cong khai clai Itai rang kitting
den thu hep viec tuan thit nghiem not hon phap the xa hei chit nghia
ac, met sit giAi thich 'lam hep lai va ngheo man ban chat sail sac dia
nguyen tan pita!, chg. xa hei chit nghia" ma tren thuc te, Ong ta xac dinh
la met sit phut tang hoan than. Chia mai nhnn vao trong nude, Ong ta
canh cao rang: thong ta cd nhitng ngubi cci to Wong va quan diam
::a la, tham chi that sit chdng lai chi), nghia xa hei. Met. 50' ngtibi trong
bon ho di theta con dubng hanh dung chdng nha nude va chdng xa. I.
: va by vol
Trong s6 h9 c6 nhung ngubi theo dual nhung quyen Igi ich ky
Itiam chk van Hang chinh tri thong qua nhung lbi ndi mi dan va ye vat
nhung ngtibi phan dOng pinking Tay ...
Tat ca cac tang lap nhan dan caa dat nude ta deu lA muc tieu
caa nhung co quan dgc vu cart da qudc. Nhan attic duoc then dO,
nhung ke chdng dai chdng ta tlm each day nhung ddi bidu rieng le
caa gidi trI thdc nghe thuat vao nhung lap truang bdi mac, mi dan,
hu ve chit nghia, bOi nh9 met sit giai doan phat trim lick sit caa xa.
hOi chdng ta va rbi be muc dIch chit you caa van 1:16a xa hed chit nghia
la de cao con ngitoi lao clang".
Lai canh cao caa Ong ta re rang, dtit khoat. Ngubi cam dau cOng
an XO viet da mac nhan la nhung Ibi ken goi can glasnost nhieu hon
naa va can tang cubng phap ch4 c6 the la met sit Ithigu khich chinh
tri do cac ngubn chdng din 6 ntiO ngoai gay MM. Mut vA y la sit canh
giac xa het chit nghia truyen thong da dtidc dua vao thing guy tac. N6
cang can thigt, it nhgt la theo con mat be may an ninh XO viet, hal vi
Ibi noi ye dam chit hda tic ben tren lam nay sinh sit tit phat clan chit
hda tit ben dudi, va sit dan chit hda tit ben dudi nay khong phi thuQc
vao sit kiam scat can trung
Mu hien clang chit y nhgt caa clan chit hda tit ben dudi la sit
no re mOt sit Ion nhdm to td chic khong chinh thtic, attain n'eu len
cac ng-uyen nhan d*c biet hoac ban luan ye nhung van de khan nhau
hien nay. Sit ndi len caa cac nhdm dd da thanh thiic truyen thang do
dude xac lap IA sang kian xa hQi tit clang ma ra va do clang kiam goat
Su xugt hien caa chdng bao hieu nhung sit bat clan,- nhung cho den
bay gib chi la ratting sit bat clan,- caa met cat gi do c6 the tro thanh
met sit tham gia chinh tri xac than va tit quan, do dci ma thanh thtic
doe quyen lAnh dao caa dang ve moi hinh thdc t..6 cbdc xa hei va hoat
clang chinh
101

Trong met ban ke khai trap bao Pravda new 1 thang Hai 1988,
cd khoang 30.000 "nhdm khOng chinh thdc", khOng phai do nha nitec
lap ra, tham chi cling khong phai duqc nha nuoc cho phep, da Ian trim
tren khap Lien,X0. Nhiing nhom dd thd hien su dap.ting xa hei dei vol
sit quan tam mut% mau muOn ye, tit van..de sinh than, del mei dO thi,
hoat dQng xa hei, nhung nhdm dm nhac cua thanh niert, bao 'ten nhung
cOng trinh ljch sir Ira tOn giao, den. Jiang van d0 nhay cam hall v chinh
tri nhu tranh luan ve, lich sit, Waiting van da gan lien vei phap, chg, trigt
hoc, nen nip) din tea, hoat Ong ten gitio, ,ghi chep nhung;vu hat, he ye
chinh tri, va bgt Ong chinh trj, tut tuang. Tuy rang s6 len nhgt ctia
nhung nhdm dd tap trung 6 Moskva, lagningnit va dui d6 nitec cOng
hda X6 vigt, b car thanh 016 oh?, holt cang cci pitting bidu hien cua su
tt phat tat hei, mac dau cd sit kigm soat chinh tri chat che hon.
Dang cam quyan pilau ling met each mau thuan tram sit phat
trign la thtteng dci. Nhang nguOi huong dng nhieu nhgt d61 vat khai
niem lay dung lai cua Gorbachov bao gam ca su nhgn manh mia Ong ta
vb su giai phdng flitting site ap xa hei to deng tai ben ditch, c6 khuynh
huang tich cuc va tham chI ling he. VI nlau, trong chuong trinh "uu tien
cao nhar cilia dai phat thanh Moskva ngay 13 thang Hai 1988, nhung
nha birth luau chti ch6t Xe vigt xac nhan su xult hien cac nhdm do nhu
la met sit dan chit holt hign nhien del song xa hei Xe vigt vg nhu la met
sit phan dug tit nhien d6i voi sit trl tre v0 hieu Luc cita th6i Brezhnev.
Met ay xac nhan them chi mph me hon xugt hien tren co quan chinh
thdc cita thanh then Xe vigt, t6 Konisomoiskaia Pravda ngay 11 thang
MU6i Hai 1987. Trong met ban phan tich theng ke chi tigt, bai bao chi
ra rang phan len nhitng sang kign dd la cd tinh xay dung, nhdm vao vice
ddy manh deti sting XO vigt vi phan anh met sit phan dng tich cuc caa
thg he tre d6i vOi sit suy ygu va quan lieu hda cita to chile chinh thdc va
dee quyen ve thanh nien, dean Komsomol. MOt se ban thong ke dugc
trich &in tham chi con gay sang set hail vl gay an tticmg rang nhung
nhdm mai nay du tit each dg tham gin tuong dei ben yang va rang rai.
102
Nhung theo quail digm can clang cern quybn, khong phAi tat ca
'nhfing nhdm mei khOtig chinh thee .desi IA v0 hai: Met ad nhdm ten
trung vao nhiing dL tki chinh tri trim tigp*a do d6; da hat dem dat re
thich thdc ve chinh tri to Wong. Hun'nety.met se nhdm
Vigt *alit bin nheng bao chi gan ithu.blingt ;Aim neu len
''.'nhitniquyen con ngtibldgc Wet hoc nhung nalie tiAu tettligo va dart
tee. Diau dd them chi sung det met each true tip hon v6i quan niem
leninit mitt dang ve dee quyen chinh tri ddiv6i tat ci the phuong tien
thong tin dai chting.
Them vao sit tbach thdc ves chinh trj va he to Wang tit piala cs
co thg duce goi la canh ti dem chit, Iai cd them. au thanh daft dal v6i
'clang ndi len tit cash huu dan tee chit lights.' Met nhdm m61 via'cue ky
tich cuc, nhdm Pamyat (Wang pleat) ra mat ndi dgn sit khOi phut lick
sit dich thuc ciiamtlic Nga, cam dau mat trap dd. Vol nhung thanh vien
tre mac so-mi den (!) deo huy hieu cai chuting cda Kremlin Lich sit, photo
nay sap xgp cac Cuec bigu tlnh cOng khai, td chile clic budi thuygt trinh
va thueng tuyen b6 rang Lich sit nu& Nga da bi lam cho chech hthertg di
bai nhung anh huong "tam dim - giOnit" da thilm sAu vtio chti nghia
:. Mac. Theo quan didm cda clang, WA vigc Irian can he tut tueng chinh
thang clang suy tan, nhdm Pamyat phuc vu met each true tip v3 nguy
hidm cho vice lam nei day nhung tlnh cam dan tea chit ngbla cua dam
quan chting dai Nga.
Trona b6i canh dci, Gorbachev va gibi lank dao XO vigt phAi dei
phO yeti tlnh thg kho khan la tiro ra con dubng lot dung sit tang eating
hoat Ong xa hei nhdm day manh cOng cuec perestroika ma khOng gay
nguy hal dgn sit kidm soat chinh tri c6 hieu qua caa ho. Dieu d6 di i hei
met s6 thu thu4t ye cOng tae to tubng cang nhu su that( hien 0 chinh
tri., Met Vin si Lien X6 tim each giAi quygt van dhu den tren bac,
Pravda ngay 3 thang Ba 1988. Ong ta viEt ring: %Vac day khong lay
sit thdng nhgt ye chinh trj xa hei vA to tuang mitt as hei chimg ta duqc
 r:.Ot cash qua don gian. Da cd su nhan clink rang su th6tig nhat,
chain chi la dang nhat nits cua cac loi !eh se dinra hau nhu la to dang
hang each xda bb to hitt tai san va bdc 101 Nhung trong thug td, su viec
phric tap .han nhieu... Nhiring matt thuan va khac bigt ve loi Ich khong
mat di - Cac giai cap, nhdm xa lagoi va tang lop, va ca cac dan tOc, cac
nhdm dan tOc vOi nhung truyen thong rieng ciut ho cong cd nhung Idi
ich rieng biet". Ong ta thuc chat da dua ra ludn diem la clang phai chap
nhan sit than giacaa nhung nhdm khOng d6i khang, xem dd la chuyan
hilt thubng, tham chi con la dieu clang mong mu6n.
Tang cubng su tham gia chinh tri caa nhung ngubi dan thubng,
chit Meng phai la su tt: do lila chon co ban, do la giai phap ma Gorbachov
da dua ra 0 HOi nghi toan qugc dac bigt cart Dang. Nhu vay la Ong ta de
ngbi vai tra caa nhung X0 vigt dia phuong nang ve hinh thdc phai duoc
nang cao. Nhilng X0 vidt dd vbi muc dich la dai bidu cho nhan dan Lien
trong he thong chinh tri, nhung trong thuc td hien nay lai (Icing vai
113 mat cita sit lAnh dao cita Dang. Ong lap Juan rang "ICIOng mat van
(ie. rad lien quan ddn nha nude, nen kinh to vet co cau xa hOicd thg duoc
uygt dinh ngu bb qua cac X6 vial". Ong ta cung de nghi thanh lap rnOt
co eau chinh phU mOi, dai hOi dal bidu nhan dan Lien X6, bao gam nhung
ubi duoc bald tii cac vung lanh th6 va tit cac t6 chile dan su. Dai hOi
naafi hop Wit Ian va se ban bang phigu kin mOt Quec hOi gOm
Heti vien. Qudc hOi nay, dgn blot nd bau ra tang thong va doan ehu tich
c-..8.1 Lien bang X6 vi,dt, mining co quan nay duoc giao thug quygn quan
kinh t0, chinh sach d61 ngoai va an ninh qudc gia can dal nude. CUng
Gorbachov nhan manh su can thidt tang cubng vai trb cnaphap luAt
icong to thong X6 viat va han clod vigc chuyen quyen, dOc doan.
Tuy nhien, van de dau la ranh giOi gitia su tit phat xA hdi cd
id chap nhp.n dupe vbi su chOng 061 chinh tri khOng the tha thci duoc
i= n cOn la van de chua duoc giai quygt. Ndu xac dinh qua chat the
;i cluing d61 chinh tri se bdp ughet sit to phat xa heti va do dd lam tan
hat cldn cong cuOc cal VI; can nau qua rung ltiong vdi vies to phrit za
hOithl se Ithuygn khich sit ch6ng 061, gay khd khan cho su thuc hig.n
dpc quyen. Mutt dao cita dang. Mar vay la, xet ddn tang, van de chinh
tri co ban vet trung tam trong qua trinh dein chit hen chinit la vai tra
caa ban than dang.
(4). Vai fret via Ve didm nay, cd hat van a chit ydu. Van 66
thu nhdt la ban than clanged the dan chit hda ddn mdc Pao? Van a th11
heti la, vigc dan chit hda xa.h04 cd the anh hudng ddn Enda dO nao tbi su
thuc hign quyen luc true tiap caa clang? Gan lien v6i van de dd, nhung
khOng phai lnc nao cung duoc cong khai neu len khong chi la V613 de
dang di xa tdi dau trong qua trinh phi Stalin hda va ca vain de nhay cam
sau sac hon la khai nigm cart:Lenin ve su t6 chile nghigm ngdt trong nqi
bp dang va su hoan town 10 thuOc caa nha nude veto clang phai dupe xem
xet lai ddn mile dO nao?
Vg van a sau, Gorbachov to ra rat mem deo. Nha Ong ta ncii!
nNhieu khi chit nghia xa hOi duoc hidu nhu la mot sc, d0 ly thuyat lien
nghiem chia xA heti ra thanh nhung ngubi ra chl thi va nhung ngubi thuc
hien cac chi thi ay. T6i ghe so each hidu qua don giart va may mdc nhu
thd ve cha nghia xA hpi". O HOi nghi dac bigt cua clang, Gorbachov nhda
dinh rang "phai cd mpt gidi tuydn nghiem ngat giita nhung chile nang
cua dang va caa cac co quan nha nudc, theo dung quan didm Can Lenin
xem ding cong san La dpi tien phong chinh tri cua xa. hOi vet vai tr.) caa
nha nude X6 viat la cong cu nim chinh quygncUanhan dare. Tuynhien,
dieu dang nghi ngb la nhung nha lAnh dao chop bu khac city clang cung
san sang di xa dgn thg tmng nhan thtic va dac bigt la Ligachev dd nhan
manh ddn vigc tai khang dinh nguyen tan ve vartro lamb dao va trung
tam cita Dang.
Tuy nhien, khi bat dau qua trinh cal t6, hinh nhu co mot su &Ong
tinh trong gidi lAnh dao ve su can thiOt phai lam song lai sang kign ton
hon trong t6 chtic clang va khuydn khich tang cubng thi dua thong qua
105

qua trinh duoc kigm soat kg cang 0 nhang cuOc tranh cit vac cac chile
vu a cap duai. Dieu chi dam dgn vigc Mt dau thuc hien met s6 mac tranh
luan han chg trong btu ca, thaw chi bang ca be phigu kin cho nhangvi
tri etc bi thu cia dang a cap thAp, va nhAn manh hon.dgn su they thg
thttang xuyen hon cac can, be trong be may quan lieu cue ding. 0 HOi
nghi dac bigt dm Ding, thende nghi ciia Gorbachov dUctc-chap than,
vigc num gia quyen !tic a cap cao nhatlai han chg a Met s6 nitro nhgt
dinh va vai tra cm dang va can Nha nuac phai duoc phan bigt no rang.
Lam nhu thg, nhang ngubi Xe viAt cang lam then nhang ngubi Trung
Qu6c da htuah Ong nhu vay met nam trttac
Thg hign met tinh than cap tin va gay ra tranh cai nhieu,hon
la au xuAt Mn g thosing qua cita vigc tranh luan giaa met vai vien si
han lam Lien X6 ye kha nang nen xay dung met se t6 chile chinh tri
mai ahem tao ra met sit dal dign Ian hot cho xa het. Trong b6i canh
d6, hp dac hint dila vao nhang kinh nghigm cue cac imac ceng san
Deng Au, not ma nhang cdi pi la mit tran dan tec hoc mat tran
nhan dan dupe sit dung nhu met lien minh do ceng sari o thong tri,
nhung ve danh nghla, co cac clang kheng cOng san dui bigucho lot Ich
dua neng dan va tri thdc tham gia. Trong met cuec hop bio danh cho
cac nha bao nu& ngoai ve lich sit cam quyen met clang d.L ien Xe do
BO ngoai giao Lien Xe td chile ngay 25 dating Hai 1988, that la lung
li hat vien si han . lam Lien Xe di kW:mg phin d6i f kign taugn thi
nghiem met cal gi dd gi6ng vat cac mat tram dan tee nay. Met trong
hat gisio su (Id than 'at (theo Tass) rang a Lien X6 "dieu dd co thg thuc
hien 0 mat V thuygt, tuy chi vai dieu kin la cac dang kluic se cd
nhang lap trubng khac the hien loi ich cue tatting be phan khac nhau
trong xa hei X0 vigt".
Bin than au kien cac td chic chinh tri mai duoc neu len tu nd
IA dang &toe chit Yr. Nd phan anh thtic tA li nhangc6 gang nham truyen
met rtguen song nao cid vtlio nhitng co eau 6m o ciia hQ thong chinh tri
106
Xe vigt, 0 ban chat lit Wing dang v0 cd nguy co tic Ong data ij tri vs
..vat tra cna chinh bit than ding. Nhitng lbi kau gni din chit hda chink
tri da din dgn nhang lai keu goi ma rang hon ski has Lan ding vien va
khOng ding vien trong Mang cuOc mit tinh Chung vA bong nhang
cuec.h0i thin 0 clic van de ciut aft nUtac. Dan quyen chinh tri van cci
-a cac dang vien do dd mi bi phi vb. DU vai tic quan &tic khang khang
bam lay co du ten ty. cim (tang, ngu lam ma nhat &tang ranh gi0i giaa
dang vien va !Mang clang vien, cling nhu ma ciia chO nhitng With Mac
mai dm su tham gia chinh tri thi thg nao cing gay nen nguy co tai sac
dinh co tinh chat kat lai vi tri that stir dic Mgt trong dal sting X6.
vigt ma dang di chit trtiong tit nam 1917.
' (5). He tu trung, tun gido va udn hda. Su lung tang ciut ding re
rat nhAt trong linh true cac tin nigm. Cai gi can ap dat tit tran vA dap
mtic dO nao cac gia tri cue con ngubi, thtim 1n, va long tin IA thuOc vd
linh v-ue rieng tu, khong bi clang kigm Boat? Nhang van da dd c6 ve nhu
da duoc Lenin va Stalin giai quygt met can IA xong, nay Lai khuAy dQng
ceng clang nhang ngubi tri fink va lam cho nhang nhlt tu Wang bdi r6i.
Lau dAi tu tuang cue chg de do dd d vito tinh trang raj loan san
sac. Chang nhang cac su phut trign thuc ta ve kinh ta, xa het, va chinh
tri Ithac xa vai nhang chart V lau nay van dulc khAng dinh ma ngay ca
su kigm soat dua clang ye mat tu tuang d6i vat he thong gia tri cue xi;
hal cling IA de doa. Chg dO chuyen chinh 0 sin chtqc thuc hien bai met
clang dee quyen trong met xA hei !that dang 0 mat hoc thuyat, vai met
he thong kg hoach hda tap trung cao de dua trgn du tien can nhgt &mit
cho ceng nghiOp nang va vai met nen Deng nghigp tap thg hda, dang bi
lay deng bai nhang cube tranh titan Ong khai Icon luOn di chgch khai
nhang thdi quen dA duoc thigt lap va chtoc than tharth hda 0 mat ha tu
tuang. Dg lam cho van de them phac tap, Huh vile van hda cite dat nu&
dA ceng khai chOng lai cal hoc thuyAt di duoc thigt lap va ngay cA ten
giao cling clang de doa quay tro lai.
10';
 hat men manh me ang he glasnost nhanh chdng ndi len trong
hnh vac van hda, tao nen su gay gat dirt del va (tan ca nhung su alp
:teach chinh tri trong cac t6 chile van hoc va van hda Ishitc nhau lam
cong cdtcho dbi sting than XO vidt. Nhung cuOc thi cong khai de
ianlr lay sit thiing tri trong cac ban bien tap cac tit bao, trong cac ban
;_nap hanh hdi nha van, dign anh va cac nha hat Ion da bung vao
nam 1987, trong nhilng giai doan clan cong cuOc td caa
.;orbachov. Nhung tac pham bi cam doan tit lau nay duoc hoan he va
c phap tai ban, mac dau bb Van hda Xe vier ngay 22 thang Ba 1988
et ie rang co toi khoang 6000 ten tac pharn X6 vigt ton 0 trong danh
ch bi cam. Them vao do, nhung Ibi kat tai ve mat hoc thuygt try&
bac 130, nhung nhan vat van hda c6 ten tuai tha huong 0 nude
o duoc min ve qu6c.
Trong su bung nu dau tien ona nhigt tinh, Dining ngubi de xudng
it su glasnost that su tong rai, va ve co ban khimg bi cam doan da
!..an.li cOng trong vigc gianh duoc mOt so brio chi van hda chink va mOt
tri trong you trong nghg thuat son khan. Tu nhungloi thg do, ho da
the ind ra nhung chian dich va sari xuat tan pharn nhu bo phirn
`tai rat duoc hoan nghenh) lam mat uy tin cha nghia Stalin va
vien su Ong ho dcii yin nhung su thay dei ve tha hei va chinh tri
tnc mong muon. Ho da it thanh cong hon 6 Hei -nha van Lien XO,
.;-cot td oh& quan trona; tit lau da l d6i ttiong dupe cac nha to ttiong
clang quan tam. 6 hOi .nha van, gidi lanh dao duce tranh lap da
cong (voi su khuign khich cua be may dang a trung cong) trong
iec tit chili Itheng dua vao danh sach nhung ngubi dug ca CO to tuang
Nhung ngay ca .) day, su that IA mot cuOc thi nhu the cang cci
he' gay nen nhung bung rid ve bay toy kian to do the troth thkic ta
vial qua nhung Ibi phe binh.
Gidi tri that sang to chat chart lAnguen Ong he nhigt tinh nhat
voi cal each cua Gorbachov va di theo Ong ta nhu met ngubi cna
:.fail
cangcho they vi sad nhung nha Linh dao dang de dot
Cy3
han trong cong cube cid td tit rat som da cid gang ngan than chat men
hOtti Wag trong Ong deng tri thuc. Ho ang he cai duoc xem nhu IA met
cuec phan cong tren thitc td, trong dO ngttbi phd aim Gorbachov, Yegor
Ligachov, lac dci IA Bi thu trung vong clang true tip phu trach can van
de to Wang - van hda neat vai trb lanh dao. Ligachev nhan manh rang
cong deng sang tao du kin mOt "chat nghia lac quan xa hi:A" Idn han va
da bao Ian yau eau voi lbi le than mat rang ho du kin khOng phal 'su
that mot phia" ma l "than bOski that" vb nhfing thAnh tuuctia cha nghia
xa hOi. Nhung ngubi ring h6 Ong ta dm di xa hon, so sanh cuec tan cOng
caa glasnost vao chinh thong voi cuOc xAm bloc cua Ddc (quOc xa) nam
1941 va len An tren tb bao Van hpc Nga ngay 17 tilting Ba 1987 rang
"Nhung ke dau co, nhung Ice tam thubng va nhiing ngubi c6 har( Ong
Am muOi" diing dang sau cuOc tan cong dd.
MOt khia canh quan trong caa nhung cuOc tranh luan d6 la nhung
16 thang trong su nhat clang ve thg cha caa he thong Xe viet. Khi chin
dich cai t6 cci da, mOt so co quan bac chi X6 viOt trd thank. nhung ngubi
Ong ho tich cuc, tuyen truyen va thuc hign glasnost clan not clan ch6n,
trong khi nhung co quan kilac phan tingmOt each lanh nhat. Nhung tap
chi nhu The gidi mai vaNgnn lUanize, nhung tb bao nhu Tin Luc Moskva,
ngay ca. Su tad/ va Van hoc tr0 thAnh nhung tiring ndi thang than Ong
ho mo rOng- ski thay d6i, trong khi nhung tb lido khAc nhu tb bao hang
ngay Nude Nga Xd uiet ctia Moskva va tb Soo (JO caa quart obi biOu 10
su lanh nhat, them chi bao vg b mat rink do nao dci qua }di stalinit.
WA 16 hOng dac bigt clang kg va rat re rang trong ski thang nhat thong
thubng caa phuong tign thong tin dai chting X6 vigt dAdien ra dau warn
1988 khi to Nude Nga old vidt ngity 13 thang Ba 1988 dang mOt baitheo
tinh than bao vg chit nghia Stalin va tb Su that td coo tb truyen don
ngay 5 thang Tu nhu IA ban tuyen ngen chang cai td. Su khan bigt dO ve
mat thg chg gay choang dna nhung ngubi Xe vigt theo truyen thOng va
ban than no la mOt sit phat triOn mbi va mat su cat ddt sau sac vai nhung
tieu chuOn caa chi; dO cuc quyen.
103

Su kluic biOt rail do gay nen nhung phan ung cay clang trong
nhfing quan chic caa clang yin suy nghi theo truyen th6ng. Ligachev
thO hien nhung suy nghicaa ho trong mot bai phat bidu bat phat tong
khai khac thuting khi Ong ta,t6 cao mOt 0 bao c6 tigng o Moskva ve
nhUng su bop meo dUqc clan ra. Lam day len su' v6 tay bOi phat caa
cac quan chic x mit, Ong ta thet lau: "Chang ta duqc ba0 chi cung
cap nhung m6n An pha phgm, mot tb bao c6 tigng ma tOi goi chech la
Tin aka Moskva.
Chat men to Ion trong cac nghe thugt sang tao va cac phstong tien
thong tin dai thong phan anh ra hon ban than cube khang hoeing co ban
mia he to trong chinh thing. HO to Wang do khOng thg dal ph6 duoc
vtii nhiing pink tap cira dbi sang hien del ming nhu khOng cung cap duoc
mOt nen tang cho su sang tao dap dng nhung dieu kien xa hOi hien nay
va nhiing ski khao kluit mai caa xa hOi. Dieu gay khd khan cho nhung
ngubi bao ve than ly chinh thong la nhung cuQc tranh Juan .d6. da lam
bac 10 su trong rOng ve tinh than cila Lien XOhiOn nay. Su nhgn manh
chinh thuc ve cac gia tri vat chat ma cho dO hien nay khOng oie dap ling
citron, nhung lai duoc reu rao la da them man day &I, da gap phan tao
nen sit trong rang dd va su hoai nghi nhao bang tran Ian. Canh trong
tinh than cent dat nude, nhu mOt s6 nha van XO viat ngtty nay not thing,
la benh quan quyen, dia vi ming nhu su tan nhan can canh sat va chinh
tri, mOt dieu kian sa doa ve mat tinh than.
Dd la mat Ibi buOc tOi dac biet nghiem trong nOu ta IP& ding trong
nhigu nam da. ahem dinh rang sit giao duc msicalt - leninit d6i vbi xa. Mai
da. thanh tong trong vigc san sinh ra con ngubi mai Xo viet v6i dac trung
la dat nhitng tieu chuan cao nhgt 0 dao ddc ail hOi cha nghla. Tren ban
Su that ngay 14 thang Hai 1987, xuat hien mOt bai dac Nat sac nhon
caa China Aimatov, tac gift cita quyOn truyen dole tranh luau rat nhieu
mang dau de "Thert kQ chit dau can ten day phti". QuyOn truyan 06 duoc
nhung ngubi trung thanh vgi 131 thuygt chinh thong cars ctang kat an la
"di tIm chafe hoc mangy than ton giao qua mac. Aimatov nhan dinh
110
thing Chiang rang 70 nam cisa chinh quyen Xo viet tren thuc t6 da thanh
tong trong vigc nh6 d4n gin r4 nhung gia tri ciut Thien chtla giao, nhung,
da that bai trong viec that' thO n6 bang nhung gi ed y nghla tich cue.
Ong ta len An zit hQi XO viOt da IchOnged kbAi nigm"nhan Ai".va bj thOrtg,
tri boi quan diem cho ring "dg thanh mang trong cuQc dbi, cd 014 rshb
tan nhan, lite dao, nhung tha down khOng. minh both trong buon ban,
dich vu Ira cao hon hat la trong ding inc d6i ngoai. NhOng quan niam
clang bang xA hOi caa thong ta da suy thoAi theo each Me.
Mot nha van .X0 v,Ot c6 ten tugi khac, Daniil Granin cung tap
trung van nhirng de tai dd trong tb bao Vdn hoc ngay 18 thing Ba 1988.
Ong ta chit y tai tinh tan, nhAn caa xA hOi XO viOt, su thiOu bat cu king
nhan tit nao trong hO thang gia tr.' can xA hOi do, va vach ra nguen g6c
din tea sit dac biet tan bao ddi yea dOng &to nOng clan Lien XO trong ding
'cutac tap thO hda. Ong ta viOt: "Thiau bang nhan ii khOng phai li ngsill
nhien". Trong nh0ng narn khd khan dui can cuOc dan Ap tong Ian, nhe.n
aan khOng don phip gitip der ngubi dOng loci, ngubi tang gieng, gia dinh
ctia nhung ngitoi bi dal zit tan te. Con cal nhung ngubi bibulac tOi va bi
iii day khong duoc cheehis. Nhan dan buOc phai ca tung pang khai nhung
ban Wan tai khat khe. Ngay ca cam tlnh dal vbi ntrimg ngubi hi giam
cam cung bi cam doAn. Nhitng tinh cam na na voi long thuong duoc xem
nhu la kha nghi, tham chi ia tOi Ac ... Long thuong dd din tai su khOng
. tuAn theo luat phap va tan bao, vOi su giam cam, 0 giAc, vi pham phsip
luat,,danh dap, this tieu. Trong nhung nam cita can thap ky 30 va 40,
khai niOm long thuong biOn mat khei tit vung cast chung ta, va do do
Ming khOng can duoc sit dung nba". -
Nhitng ngubi bao ye cac giao dieu city dang bao gOm nhung ngubi
gido dieu chuyen nghiep trong ban chap hanh trung song, nhung con
be lao thanks caa t6 chic an ninh NKVD-KGB da ve huu va nhiing quan
chitc trong tem ty nhan su mia dang chic tan pluld kinb hoang khi do:-
nhiing Ibi not dd. Dgi vea tat ca nhung ngubi d6, mai cuOc tranh luau ve
sit that bai tinh than can chi nghla Ong san se dat ra khong nhung mat
iI
 thtigh thtic ve hd W Wang ma on dua tai nguy co tiam tang ddi vai
ca can quyan loc hien hanh. Va va dim nay, nhung nal lo au city ho
chat than la cd co so bai vi bat dau nhan thuc mai va hidu them vatrang
thai xdi mon tinh than se nia cita cho ten giao sang lai.
SU thidu hang va dao ddc hien nay va sit thdc tinh mai va 11th sit
dan tec trong nhung ngubi dai Nga gdp phan nhen nhdm lai lgi Ich caa
ho trong nha thb chfnh giao Nga va vai tab cda no trong dbl. sting cua
Pan tOc. Do la met so phut tridn quan trong do nha alb Nga chinh giao
lac clau to ra de bi nhiing nguOi lanh ciao XO vidt tran apsma nguyen
ahem chinh la vi truyen thong nha thb phut tang quyan hIcciaa Nha
sax. Ket qua la, cuff nghia vO than chinh thdc hinh nhu. da co nhung
ti n b0 quan trong, dac bidt lab cac trung tarn dO thi Nga, o dd ton giao
duck: to chilc han ch.16 met so nha thO con Lim tai va ph6 bin la chuyan
ve so ton ilia 6 cac gia dinh. Trai lai, nhiing su thuc hanh ton giao van
tiCip tut keo dui o nhangngubi Thien chea giao Lien XO it dOng dan han,
tap trung chit ydu o Lituania va mien Lay Ukraina va 0 nhUng ngudi
than dao Hof 0 yang Trung A Lien X6. Ddi vai nhung ngutii nay, nhung
sit thttc hanh ton giao dd vugt qua vai Ire mot !dila cant.' cea dbi sting
tinh than, la mit hinh thee phan khang dan tOc ch6ng lai ng,ttai Nga
ceng nhu chong lai so thong tri cua X6 vidt.
0 giai doan nay, hay can qua sum de ncSi mot su ndi day lan
cila long tin caa ph=i chInb giao Nga va ciing khong dung ndu nghi rang
pha tho cua ph=i dd da dat ra met so thach thuc don voi clang (nhu dieu
xay ra mgt each day kith tinh ddi van nha thb Thien chea glom ROrna
nuac lang gieng Ba Lan do ceng sin thong tri).Nha thb chinh giao voi
cu each la met thd &id van nam &Jai sit kidm so=t chat the caa
chiusv tham :than cac hoat Ong chinh tri va ngay ca cOng an mat vao
trong hang ngd giao 30. Nhung chinh giao Nga vai tfnh each la long tin
co 36c giao phd bidn da bat dau cd met sit tr6 lai dang ghi voi to each
Au la ngubn tao ra cam hung dao chic va la sit thd hidn dich thgc ciaa
dan tea trong vidc bao luu nhiing gia tri van hda. Theo nghia do, no bidu
hidn met sit phan dng cd agubn goc sau xa d6i vai tinh trdng trong rang
ve tinh than va van !Ida nhu chit nghia cOng san X6 vidt hien nay.
Nam 1988 IcY niem 1000 nam nubs: Nga cu - va mat dia ly tuang
&long vai Ukraina ngay nay - chuydn then Thien chiia giao. Su kidn nay
da lam tang them slic manh cho xu huOng dd. La kj, niem da lam thtic
tinh lai sit quan tam caa cOng chung ddi vai ban giao va vai tro ctia no
trong lich sit nurac Nga. Trong gidi tri thee, ngity nay trd thanh hop thai
vies chung cac bidu trung ton giao va thari gia vao "ride trong to cac
nha thb !Au nay bi bb va mat thieng. Ddi vai s6 tri thdc Nga ngay tang
dung ban, thl tOn giao trd thanh ydu t6 "ben trong", con he to tuding ngay
nay la vdu t6 "ben ngoai".
KhOngphai chi co nhung thanh vien ctia giai tri thuc Nga mai
khOng chOng ndi sec day caa tan giao. Tidu bidu cho so mOi tinh
than clang Ian tran ta sit quy phuc theo dac tin dm cilia tilts Nga chinh
giao cua Georgui Malenkov, dieu nay it (Woe quan tam 6 nuoc ng,oai
nhung doge tranh luan sbi ndi 0 Moskva. Malenkov la met trong
nhung tay sai trung thanhnhat caa Stalin trpngnhfingnam dam mau
ca a cac cuOic thanh tritng lon. Trong nhung nam cuoi dbi, Ong ta tham
gia nhidt tinh vao met del dong ca tan giao va c6 nal dugc chOn cat.
theo nghi la thien chin giao khi Ong ta qua dbi nam 1987. De cho
nhung ke the cila chit nghia Stalin cd thd nghi thd nao va Malenkov
di nba, thi hanh deng cUa con ngtibi dugc than dd lte tut Stalin ban
than no ceng da thd hidn day kith tinh su that bai va vide tuyen truyan
chit nghia v6 than cila clang.
6 Nei nghi ddc bit nain 1988. Gorbachov thita nhan va hlnh
nhu chap nhan su phuc hoicea ton giao u Lien XO. Ong ta ndi: "Chang
ta khang giau gidm thai de mia chung ta va quan didm d6i yeti ton giao
ma chung ta cho rang khong duy vat va khong khoa hoc. Nhung dd
khOng ph=i la ly do d4 co thai dO !dieing tOn trong tinh than dOc tin
113
cart nhung tin de, laicang khOng cd ly do gl tta tip dvagsttcgehanh
chinh nhata thdc hien nhung quan diem dug vit".Nhti.viy la Gor-
bachov mac Shen Omit tin bleu ve sit that bai cda cuOc tignceng ctia
chit nghia v6 thin (met ten giao ctia ding) va cOng nhin met Mang
vi clang trang ban dbi volbin giao.
(6). Lich sa (hay lit chit nghia Stalin)
vao trung tam ctia bat cd van de nen gay cilia re C110 clO la van
chit nghla Stalin. Hatt hgt m9i cuec tranh luin cu6i chug deu clan din
nhitng van de nhay cam ve chinh tri cd quan he tOi sit thich hop hign
nay ctia chi dO Stalin, din nhung cuOc tranh luan cay ding ve.nhung
chuygn cia quA khd phi! dude dua ra rang rad din mite de nio, ye, vin
de gay [ling tang han nits ve tOi trang cd nhin d6i voi nhung tOi Ac
to nhgt cda chi nghla Stalin (vi khOng phai chi cia Stalin).
Nhiing van de chi nghia Stalin tao nen mOt so khd xit . nghiem
trong cloi vii gibi linh dao va sit thong tri cia ho. Mitt mat, de day
manh cai to thi can thigt phai vuot qua khOng nhung so tri tr.* quart
lieu ma ca so ching dei cut, nhung the chi vi truygn thong stalinit.
Cai t6 do:3i hei phi! gat be nhung each lam di dupe thigt lap lau ddi va
nhieu cach lam dd di dirge thg chi hda trong met phan to thg ky duOi
sit thing tri cda Stalin trong viec xay dung met cach tan bao xi hei
XO vigt. Met mat khac, met sit vat bo hoan Win phan IOn ctia qua khd
de doa mb Ong cia cho nhung zee cam bi den nen vi nhung heti ky bi
cam doan lau ngay va do do, lam xcii mon nhung nen tang lam ch6 dua
cho sit lath dao calk ding.
KhOng co gl ding ngac nhien IA giOi lath dao c6 tri ham va din
vat dau dOn. 'Prong sit dinh gia chinh thic ve chi nghia Stalin dude Be
chinh tri day quyen uy dua ra nhan dip ky niem 70 tam c.ich mang
bOnsivich, Gorbachov di len an Stalin va chit nghia Stalin vtfli nhanglbi
he khOng chit ma he vi sic canh, nhung di tranh di vao bat cd van de
cu the day kith tinh nao mi chi ndi chung chung din "hang ngtua" nan
'14
than tits Stalin. Tai HQd nghi dQc biet tits dang,Gorbachovtigp tuc cacti
tiap cin hart chi dd. Ong to chi nhan xet rang 'cd met thttc ta, va ngay
nay, .chung to phi! thita nhin dieu dd, la 6 met giai doan shat dinh, he
thing chinh tri duct that lip do kit qua dna Cacti ming thing Mubi di.
bi Wan dang nghiem trang". Nhang ngubi lamb dao chop bu khac, dac
hiet la Ligachey &dist danh gia can bang qua khd, trong dd khi trinh
bay cal 'tau khong.chioc xda sach nhing thank tau di dat dude. Nhung
met khi canh cda dbi bac bO thbi dai nay di duct ma thi khOng thg ngan
chap sit tran len nhangu6i dau buon, can that ctia nhiing hbi ky, nhang
.sit itho Int cac hanh ciOng tan bao khong ke xigt, va diet, nguy hai,hon
a la nhung Ibi keu gni phai lei thubng, thim chl ca tritng phst.
Bat) chi X6 vitt day ray nhung bin khai bao nei dau kh6 cia ca
nhan vi tap the. Met se di hi kich hda ring nhung khing be hang
boat cia Stalin di giang swing nhung con ngubi blnh thudng va
tang lap dual. Mot so khac cung cap tlnh hlnh ve trobng hop ctia
n}aag ngubi met thbi vi dal nay bi ha be, nhieu ngubi trong se de
bundi khOng de lai diu vat, day gia dinh ho din ch6 khong bi6t le ho
di bi di day hay di chat. Vi nhu, ca vo vi con ctia nguyen sell
Toukhachevsky da bi ban cung deu bi gilt chit. Can nhung ngubi
khac thi nhac din nhitng quy m0 va hiu qua IOn gia sit tan bao tits
Stalin, vi nhu sit tieu diet hang trieu n6ng din Uktaina hoic phan
len a! quan X6 v igt .(do do ma di lam cho Lien X0 ban din thus trio
khi Dtic qu6c xi xam lade nam 1941).
Ky la thay, met s6 van de van con la cam ky. Bio chi chinh thic
Lien X0 ne tranh bit cd cues tranh luan ky cling Mc) ve sit hily diet cda
Stalin din yeti cac din tec khOng phai Nga. Su dap tan nhiing nguyen
vong din tee ctia Ukraina vi Lithuania sau chin tranh thigioi thd hal
cung nhu dua di day hang boat ngubi khoi cac nu& cOng hba ',ling Ban
tich (sau khi sat nhip nam 1940 vi sau dd khi chigm lai aim 1944 -
1945), chi duoc thio luta met cach chung chung. Dieu dd cung dung vei
116
vies true xuat va bat buee dinh cif o Xibia cua khoang 1,5 trieu ngubi
Ba Lan met each eve kj, tan bao den chgt vgto mita clang 1940 tit nita
phan dat Ba Lan do Lien X6 chigm ditoc sau Map dee Hitle-Stalin nam
1939. Phuang tian thong tin X6 viet cling im tang va 15.000 si quan Ba
Lan bi bat lam tit binh nam 1939 va bi gigt titng ngubi met hoan toan
bi mat et khu rung Katyn va clan do mita man nam 1940. Nhti vay la
chit nghia Stalin ved to each ad khang dinh chit nghia de quac dai Nga
van dm &lac huong ling met sd khoan dung nao dci.
Tuy nhien, sit phoi train nhfing tei ac &la Stalin et trong nubs
khOng tranh khei dan den ba van da, mei van de dau hoan toan gay chia
re. Van de this nhat da dune dat ra cOng khai va ngay tang gay gat; van
this hai duoc tranh luan chit ygu clang sau cac canh cua ddng kin, ben
trong chen them nghiem cua clang, va van de this ba khOng bao gib &toe
dua ra cong khai, nhung nd lai van cd trong viec di tim sit that lich
Win (I^ this nhat gen Ilan yen tei trang cd. nhan. Phai chang chi cd
met rninh Stalin chiu trach nhiam ye nhAng tOi de cua Ong ta? Cd the
tin &toe diau do )(hang, khi ma nhAng ten de do chua bung thay trong
hat sit cd quy m6 to ion nhu vay? Nan khOng thi ndi gi ve nhiing kd tong
pham va lay sai cua Ong ta? Chac than la nhung ngubi cOng sit gan gui
nhat veti Ong ta da chgt ca, nhung nhieu ngubi thi hanh, nhAng ngubi
tra tan, r.hfing ngubi heti cung, tuning ngubi bac) vg cac trai Lap trung
va ngay ea nhung ngubi chi huy caw than ding et:in-song. MOt thieu to
BO dan my not vu (NKVD) tre co the la min 25 tudi khi anh ta tra khao
tit binh trong thbi d4i khitng b6 cuoi nhung nam 30, va dan nay mei ed
75 tudi; nhAng si quan va nhan vien thit tieu the si quan Ba Lan 0 khu
rung Katyn den nay cling Mai chi 60 tudi, hoac bat dau o tudi 70. NhAng
ngubi cua Be nei vu (MVD) hAnh ha cac Wan nhan bi bat trong cite cube
thanh trung Do Thai ding nhu o the mang lttoi khling be rang Ion hon
ratting nam 40 den nay cling chi de tudi tren 60.
Khong the phat hien nhung tei Etc mitt Stalin ma kheng they van
de rang ion hon ve tei pham co the ncii len tit de. Nam 1987, diau dd da
diem ra. Met s6 tac gia X6 viet da neu len re rang van de nhAng ngubi
116
tong pham call Stalin. L.C.Ionin, trong bai clang tren tap chi Nghien alu
xd hOi hoc XO viet (Sosiogicheskie Istedovania) (s6 3 - 1978) kheng
nhung da sit dung khai niam chg de cite quyan cua phdong Tay de phan
tich ban chat hien tuong Stalin, ngoai ra con chit tam so sanh voi chit
nghia nadi bang each sit dung tii Die Schuld frage (co nghia l van de
tei pham) de dat van a tai pham cua nhiing ngubi Ichtic. Van de cling
dune nen len tren bcio chi dal chung. Nway 26 thang Mubi Hai 1987, ben
Izvestia dan lbi cua met ban doe vial rang "nhiau kd khting b6 phai la
con sang. TOi kheng thd nghi rang cluing cd the cubi truck tihitng sit
cOng bet cita cac dang chi".
Dai truyen hinh XO viat cling de cap den van de Q6. Trong chuong
trinh phat ngay 22 thang Sau 1988 ye nhung tei An cue Stalin, dal nhAn
xet IA met se ke hanh ha truck day td thay la lam "met cOng vi./* t6t".
Dai ndi them: VA nhu vay, met van da logich ndi len: tim o dau ra cd
met dao luat thbi hieu cho nhfing tei ac ghe gem dci, giOng nhu cho bat
cu ai An cap met cai vi hoac ddnh ngubi lang giang trong met cuOc cai
ton khi qua then? Khong cd met dao luat then hieu cho nht-Ing tOi nhan
chign tranh, hoac cho sit phan bei cao nhat, vay thi tao sao lai co dao
luat thbi hien cho nhiing ten phan bei da ban chinh nhan dan cua chung,
da hanh ha nhAng ngubi X6 viet luong thien? Tai sao 1ei co the ap dung
dao luat thbi hieu dd cho chting? Phai chang cluing khong phai la nhung
ten phan bei lai t6 quee?
Trong met muu toan re rang nham thuc hien can bang dei vol
van a nhay cam chi, tb tuan bao Nedelya cd se phat hanh rat Ian da cho
dang vat) dau thang Hai 1988 met bei did Lila met rib& nghien ctiu X6
viet cd ten tudi to trung vao van de tei pham. Ong ta giai tOi cho"nhiau
phan tit Cheldst"t), xem he raw l "nhAng ngubi Ong san leninit trung
thuc kheng the tnich dttoe. Ong ta nh4n xdt ring s6 nguai d6ng
(1) Chekist 15 Ethan vien Oy ban df.c biet chOng phan each tnang a Nga thai Icy; 19181722.
117
han do phuc vu trong cac don vi va phan del caa NKVD biG13 tuyet
khOng cd dfnh flu tnic tigp vol the cued dim 4% trai nguoc Inlithang
ke dieu tra et than, nhung ke hdi sung, bao 0 vet ii ke t6 giac od phin
tranh nhiem tinh than d6i vbi chi nghia Stalin, Nhung Ong ta khOng sin
sang di xa hon the, va chic char lA de lac cho nhilng nem nhan ebn song
sat met cam gicie that wag.
Trong khi van de van (bloc dg ngd, thl dieu khOng chic chAn la
n6 se dupe tip tuc. SO di thg khong nhung vl giOi lath dao chlnh tri
lchang muein lam tram trong them nhung sit chia re ma cuec tranh
luau ye chtl nghla Stalin lam ndi len va vl met s6 luring ding kg cac
quan chile va tong den X0 viat con sung bid Stalin, mit con vi set hei
not chung hoang mang trttem nhitng ski Wen hien nay. va c6 thai de
luring ht. Ngued ta cif thg gut thigt rang thanh nien Lien XO ad khuynh
huong phe phan Stalin manh hon ca. Nhung met cube dieu tra cua
Lien X0 tian hanh trongsinh vien d cac trubng dui hoc va truang ding
cap cao cho thgy'(theo Tass ngay 24 thing Gieng 1988) la chi ca 8%
nghi rang ho cd higu Nat kha day du ve qua khit, trong khl dd thi 72%
cif than xet Lan len 0 con nguOi Stalin, 3% tan thanh Stalin, va 18%
len an cac chinh such cua Ong ta.
Su toeing lit ve mat xii hOi, va khOng chi so de dat chlnh than,
dieu d6 chi rd la van de cho nghla Stalin se tiap toe an mon along tam
X0 viat nhung khOng di tai duqc met nghi quyat chit khoat va met sit
bac be hoan toan. Dieu ad den loot nd nhgt dinh khOng nhung lam
pink tap qua trinh cal ta ma con ngan chap, chit nghia xa het thy nla
Ichei ban than minh vat nho tinh than cua cho nghla Stalin.
Van de nhay cam chinh tri va to tuong thil hal la gin lien veil nhung
he lay cies vice minh oan cho than tan then bensevfch kilt xuat nhgt
cua Stalin. Nhfing nude thanh triing tit nam 1936 den nem 1938 de dua
den kat qua la hanh hlnh Loan be 95 can be lanh dao leninit mn sOt lai,
pilaff ion trong sd dd khOng &toe Stalin tin thy va mat sd a5 nhung to
118
Wang bat deng viii Stalin. Viec nhung guang mat lank dao dd bi gilt mot
each bat cOng va bgt hop phap kitting phai tranh cal tau. Su minh oan ho
ve mat phap lust vet phue hal ve mat lich sit de dien ra trong met nghi le
kith khting va rung rot ma to c6 thg got la so loan Chuygn ky la sau khi
chat
, cua gioi uu ta Lien XO. Nhun g sit minh oan nhang quan digm cua ho
ring gay tang tang Cho nhung ngthi lath dao cua dang vi rang ncf cd
thi tha viz sit nhat tri gttong ep ve to Wong cua ding. Do d6, Kremlin cx
gang vach ranh gioi giira phut heti hoin taut ve phap ly vi phuc heti mit
phan 0 hoe thuygt. Theo each gy, nguoi ta da tigp tut vO hien hcia niaing
agang nharn phi Stalin hda hoan than va gay nen thang su clan gian
cOng khai caa nhung ngubi than the nan than con sang sat.
Van de the ba deli vOi cho nghia Stalin khOng chioc ncii ra cling se
dua clan nhung ho lay xa hon, d6 IA mai lien quan gika chit nghia Lenin
va chit nghia Stalin. The phdm "Quail ddo ale trai gip trunt (Quin dd.
Gulag) cal). Solzhenitsyn da kdt luau rang ngliSii grit cua khOng bd thoi
Stalin nam trong cho nghia Lenin vet dac biet trong each Cep can cif.
Lenin ddi vai vein de xay dung lai xa hQi bang vu lac. Nhung, dg van gift
ve chinh dang, hop phap cua Lich sit, ban lanh ckto XO viat de. vach ra
met duting ranh giOi sac net gida Stalin xau xa vb. Lenin vO tel. Trong
khi van de truth nhiern tai !di dui Lenin ve cho nghia Stalin ducte nau
!len met each rat nh6 nhe trong bcio chi XO viat tru6c Hei nghi. dac blot
cua dAng, dieu r5 rang la bat eft so khao sat chlnh thdc nao ye chic nghia
Stalin cling phai dung lai tnak khi sit bac bd hoin Wan nhung tai de
cua Stalin di dgn met su khao sat day da viS nhfing nguyen then that
so dm chlnh tai tic dd. Do dc5;dieu thy c.hic chin se lam cho bong ms
cua chit nghia Stalin tiap tic gay r6i cho tuong lai Pia Lien X0.
(7). Nildng oda a den tOc trong nuac
Stalin dieing nine da giai quygt xong met tan Anti vien van de
clan te6=chti ygu bang each lieu diet tat ca Meng ngttbi lenh dac
Meng phai gdc Nga cd to tuong dee lap. Nhung ngay ca met su bac
bd titng phan chit nghia Stalin cling de bee le rang van de dd trong
119
tiem nang van gay rei loan nhigu nhat trong nhitng van a chinh tri
khO xi 6 Lien X6. Sau khi dap tan raring bigu hign doi dee lap.hoac
ngay ca nguygn vong chinh ding mu6n duoc td tri cua Wing nguoi
X6vigt khong phai Nga. Stalin tao ra met cal ve be ngoai hba hap dan
bee trong do n6i len nhOnglbi tuyen b6 day nghi thdc ve stt kinh trong
va yeu men "ngubi anh Nga. Ngay ca phan Ian nhung nguoi quan
sat Lien X6 6 phtiong Tay cung thign vigc chap nhan quan nigm
cho rang van de "dan bac" da duoc giai quygt. Tieu bigu cho khuynh
Wong da la so chap nhan khong cd y thdc cult phuang Tay d6i vii
thud, t ngit X6 vigt theo dd chi ca nhung nguoi dai Nga mai duoc mien
to nhu la met "clan ten" (nation"), trong khi dd thi tat ca nhitng nguoi
khong phai Nga hign nay chigm Uri khoing 50 phan tram dan s6 lai
chi duoc xem la cac "be tee" ("nationalities").
BO mat doan kat dan the cita Lien Xe nhanh Chong tan ye melt
khi glasnost ma rang dan ban than van de ch6 nghia Stalin. Nhitng
khat vong dan tee bi xcia be va nhitng mau thuan del khang dan toe
n6i len nhanh chdng trong nhieu clan tee that so co qua trinh lich sit
0 Lien X6, do do a lam ngubi to lam vai luan digu cho rang nhung "be
tee" do da bi chim ngap trong y thtic rang hon ve chit nghia clan tee
Xe via. Tit thang Gieng 1987 dan eta nam 1988, khoang 300 vu len
xen ve van de clan tee, trong dd ca met s6 vg vai quy mO Ian, da xay
ra a chin trong s6 mubi lam nuac tong hoa khong phai Nga. Nhiing
vu dd di to ch6 mit tinh quan chung g6m hang chtic ngan, tham chi
hang tram ngan ngobi tham gia, dgn cac vu de mau giit a can cOng d6ng
din tee yeti kat qua la nhieu cal chat bat hanh.
NhOng ngubi bat birth cita cac dan tee khong phai Nga bigu hign
theo hai hoeing Ion: (1). huang doc,:cheng lai sit thang tri tap trung cita
nhung nguoi dai Nga a Moskva, VA (2). huang ngang, thong qua so thg
hign ding khai hon nhitng mien xung (let ve quyen lai giiia cac clan tee
khong phai Nga. Met se trongnhitngngubi bite NA ve sit Main soat cita
ngubi dai Nga chi ygu tim each sia sal sit thigu oOng bang trong qua khd,
120
vi nhu troOng hap dot nhitng ngubi Tatar 6 Crimea da bi Stalir. buec
phai di cu bang vu lite trong nhung clam 1944 - 1945, tit vung ban deo
am kip 6 Bien Den clan vung Trung A va Sibiri xa x.Oi. Met s6 Ichac, oho
nhiing nglibi tri thdc Ucraina va Bielorusia not thang y kin Chong lei
vigc Nga hda ngan ngit va van hoa cia he. Met s6 khac nita, nhu nhung
ngubi H2fi giao 0 Trung Alai lice thai de qua guy& han trong vier did ce
so to tri ve van hoa va tan giao. Mot s6 it Ichac con di xa hon, nhu trubn g
hop cia nhitng nguoi Lituania, Latvia, Estonia sau bon thap 1(5- bi
ba, ngay nay n6 ra nhitngcuec bigu tinh khe. g16 tren &Ong phi chOng
lai so sat nhap ho bang vu lure vao Lien Xe nam 1940.
Tinh cam yeu nude Ian tran dac Wet co tinh chat bring n6 0 cac
nude vung bign Baltic. Duang nhu bi chit nghia Stalin de bep, nitinr,
nguoi Lituania, Latvia, Estonia khong bao gib mat y thtic ye ban sac
rieng cda ha, ban sac rieng nay co tinh chat chung vdi vung Scan-
dinavia clan chn han la vii nude Nga X6 vigt. Glasnost 6.:a Gorbachev
da coi ma cho nhilng tinh cam dci va trvac hot Ching doge the hien
trong nhiing cube bigu tinh to lin cua quan Ching trong dd nguoi to
chung len nhiing IA co dan the lAu ngay da bi lang (plan, hat nhitng
hal quck ca da hi cam dean va trong met s6 cuec bigu tinh co ca nhOng
chign si du kick trade kia chung Xo ngity nay xuat hien nhu la
nhitng din gia chinh. Met so quan chtic chap bu trong. dang 6 cac
nude vung Baltic cung hting khai trong so say aura 6 dci, bign luau
cOng khai cho met chO de chinh tri mai cho nhiing nude "cOng hoa X6
via" dd va thay the nen kinh tg cua ho bi Moskva kia.rn soat thanh
nhung 'khu voc kinh to to do" (met y Ician cung duoc Abel Agan-
begyan, nha kinh co van &la Gorbachov Vag ho) rat gi6ng nhung
vung &van hai dac bigt cia Trung Qta6c duoc thAnh lAp nharn thuc
hien kinh doanh to do va thu hit dau to cia nuac ngoai. NhOng mat
tran nhan dan to phat n6i len 0 vung Baltic da khai thao nhitng
hoach day tham vong cho nen to tri that so va ghn nhu chi quyen
cia nude ho. Dieu dd cung bigu le so bat dan cia met co eau chinh
121
tri cd thg tad thanh dai thd d6i voi ding Ong sin cam quyan.Nhang
yeu eau chink thdc ve chd quyen quac gia that sit chi can li Yin de
thbi gian ngu glar;nost duqc tipWe.
Trong lac gy, nhung ski td cao tong khai chd nghla Stajin
. . chick sit
clang nhu la mat bdc man the cho nhung tinh cam chgrigNga.hay can
qua nguy him de cd the bac la clang khai. Tren bao Van hqc Ukrainic
ngay 18 thang Hai 1988, mat nha van Illtraina, Oleksa Musiyenko cd
the tong khai t6 ego Stalin nhu "mat quai vat" vi di gigt hai gioi uu to
ve tri thirc vi chinh tri Ukraina trong nhfing cuac thanh trimg va di c6
y gay ra nan ddi ddi vai nong dantJkraina; nhking nhi van dcilhang chi
ngdn tay true tipphia nhung ngubi dai Nga. Nhung ngubi din via%
Baltic di co thg tap hop trong mita thu 1987 va mita xuan 1988 dg to
long ten kinh nhiing nan nhin cda Stalin bi day hi va de thdc ep phiii
cd nhieu quyan han, nhung h9 khong t6 cao true tigp so dam ap ccla ngubi
dai Nga. Nhitng ngudiTatar cd thg biau tinh dai qiiyan tra lai qui huong
cila ho, xem do nhu la mat each the hien ski bac be) cda h9 voi viec
clang vu luc buac ho phai di day. Nhfing ngubi Hai giao Trung A cd the
ta chdc nhung cuac hanh twang cd ve tan giao clan nhiing tag% ma cac
to si Had gilt di bi gist chit trong khi ch6ng lei Stalin va nhiring floral
Hai giao da bi ban vi khOng chiu phut vu trong hbng quan treng chin
tranh the' giai thd hai. Mat s6 khic cd the nam Igy vieC Garbachov thay
ddi ngubi linh dao dia phuong khong phai Nga dui ho bang mat ngubi
dai Nga nhu mat ly do de' bigu tinh ch6ng 'al ski kigm soot cda trung
uong, nhu ditu di xay ra mat each did dal trong nhieu ngay vao cu6i
nim 1986 6 Alma Ata, thd c16 nuOc clang hoa Kazakhstan. Tit ci cac
cuOc bieu tinh din tOc chi nghla do dau mang mat nguyen vong chung
doi not long, thAm chi cu6i ding la chat dirt nhfingxiang xfch ap dat cho
ho tii ben tren bai nhdng ngubi dal Nga o Moskva.
Ton girio vai to each la co sal cda din bac t.i quygt dac Wet quan
trong trong truing hop ctia Trung A, voi s6 din tit 45 clan 50 trieu ngubi
Hai giao. Sau nhung nim tuyen be ring tinh trang "me tin" di bi xda
122
, ha, bag chi X6yiat thki !Man nim 1987 va nim.1988 rang Hbi giao dang
6, vao giai doan hal oinked y nghia, ring nhung haat dOng ton gitto bi
mat dang cd chfau khai sic vi cuOc chign tranh 6 Afghanistan di kith
thkh mOt thite va bin sic cua Hai giao, Ngay ci quan chuc tong
Sin 6 cac nit& vimg Hbi girl nghe ndi cling tham gia cad M nghi ten
giao vi ngay thong has nhAp vao nhung phong tuc vi truyan thong dia
phucing. Trong bao Van koc ngay 20 thang Nam 1989; mat nha van than
phian ring "0 mat trung tam thong tin dac biet cua me5c tong haa, not
ma nhung ngubi Wang dal cd kinthdc lam viec, nhung van ban "la
Tung" bat dau xuit hien hang ngay tren cac bang thong bao mai moc cac
clang so clan du cac sit kien ve ton giao" vi bi. thu dotal thanh nien clang
sin 0 dia phuong mdi moi ngudi "clan do mot cuOc mit tinh Wong niem
voi mat la eau nguyen doc kinh Koran".
Nhang cuOc xung dot din bac theo chieu ngang cang dat ra
nguy ca nghiem trong cho Si! tan vb. }thong he cd thien cam gl voi
nhau trong sd nhting din tOc khOng phai Nga, dac Net la cr yang
Caucasus. N hang ngubi Georgia, Armenia, Azerbaijan ca nut ve mat
Lich sit va nhieu din tOc Ichac nh6 han di mang mai han thir trong
nhieu the' ky va nhang cuac xung dat tan giao va lanh th6. Trong mat
khu vuc tran ghgp cac tan giao va giao phai Thien chita vi Hai gilt()
lai bisu pha tran cac din take lam cho phdc tap them, sit ch6ng d6i du
dai van a vao trang thai dam tang trong nhung nim nhAt the hda
cua thbi ky Stalin. N6 n6 radii dai vi lam chat ngubi trong cuOC dau
tranh gida. Armenia va Azeri dau aim 1988 khi Wing Nagorno-
Karabakh gom Min ngubi Armenia lai (hex giao cho Azerbaijan, brio
trate nhung cube xung dot din talc va tan giao can rang kin han trong
thong lai. Nhiau ngubi bi gigt, thanh phd Erevan; thd do curl
Armenia, trong nhieu ngay bi tran ngap bed nhiing cube ndi day cda
hang chuc van ngubi, vi Kremlin, di buQc phai d6ng vai trO tg nhat
la clang Mm trung gian hba giii nhilng tinh cam din tOc manh me
n6i len cia ngubi Armenia vi ngubi Azerbaijan.
12
 Chinh nhung chinh such caa Gorbachov cho phep nhung van de
dci ascii len. Nguyen nhan mia tinh hinh de rat don gian. Kheng the
thuyetgiao va tham chi thitc hien mot each khiem t6n glasnost va dan
dui him ma khOng the hien ceng khai nhang n6i bat.binh dan talc. Di
sail qua Ulu ctia Stalin qua may ding, va nhang su hei Wang ve sit lam
uy'en ctia nguai dai Nga can qua mdi me clai voi nhang nguai tri thtic
va sinh vien khong phai Nga de cho ho khong khai that nhang thuan
lei ma glasnost da dem tai hien nay. Chinh ban than Gorbachov cung
thica nhan rang ngay ca nhang cuec xung dot theo chieu ngang ming
;7.6 khuynh huang tra thanh nhang su bac ba theo chieu doc su nam
uy'en ctia dai Nga. Ngay 19 thang Bay 1988, Gorbachov nhin xet rang
trong su va chain giiin Armenia va Azerbaijan "nhang tinh cam manh
phat trien clan met rink de nao do da vuot ra khai sit kiem soot. Da
xuat hien nhang khau hieu thong chit nghia xa hai, thong Lien XO, va
d tinh chat thong Nga'. Han nita, ngay ca met sit gal tap trung Ichiem
ton nen kinh to cling phuc vu cho viec tang manh-nhang sum Op caa
dia phuong dai kiem seat true tiep hon, do did cung lam cho viec tim
kiem cai each kinh them phac tap vi boa lin veil van a bang no' dan
tem con dang so hon nhieu.
Ngay ca nhang nguai lanh dao cci thien chi va On haa a dien
cung ngac nhien ve nhang su phat triten dd. Xem xet to viec
pilau tich van a dan tOcsduac ming b6 o Moskva sau nhang cuec bang
a6 dan tec chit nghia nay, trung uong hinh nhu bi bit mat bai chinh
su tuyen truyen cua minh va that su tin rang van de dan tee khOng
con ton tai lad naa.Nhangsu phan Ong di tit nhang lOi t6 coo dAy xtic
?ham tren to lzuestia ngay 9 thing Hai 1988 ve "nhang ke pha hoai
to trung" 0 Lituania ma ngudi to ncii la da xem nhang nguai oAngsan
fll'. la "nhang ke phan bei quyen Jai dan tee" den su phan tich phtic
Lap han caa chinh Gorbachov dude dua ra trong cuec nao clang ve bao
124
lite o Alma Ata. 'Prong ban phan tich do, Gorbachov nhan manh IA
khan nen xem xet van de dan tec met mach don gian nhu kieu "nhei
lai nhung thOi ky nangc6c chiic tung Ian nhau han la tier, hanh nhung
citing trinh nghien ct u khoa hoc". Van de din ter, chim tang di ve mat
chinh tri tit nhung nam 30 nay lai n6i len - Ian nay vita la hau qua lOn
cOa su tim kiem caa perestroika vita chtia dung tiem nang su thach
thtic nghiem trong nhat d6i vita cai to'.
Ba nguon g6c nang Tang Litia su mat data kat trong nude On
lien yea cac van d6i ngoai. Chung (xi khuy nh hudng lien quan den
met gidi nha hon nhung nguai tranh luan, cha yeu trong so chop bt
ve. chinh sach cita Lien Xo. Tuy nhien, met cuec tranh luan ve nhang
van chinh sach dai ngoai ming la dieu mai gist gin trong chi.; de Xe
viet, no la su the nghiem hoac la su Ian tran clang ke ve dam chit itt..a,
hoac la, chat than hon, su mat dan dan quven kiem soot tap trung
ctia be may quan lieu caa dang.
181. CuOc chitYn tranh 6 Afghanistan
Van de chinh sach ddi ngoai dci dAn dan Lao ra met cuec tranh
'Ilan ming khai King Ian nhat. Mac &Su him Tau nhang muc dich can
cuec chitin tranh khOng bi nghi ngo met each cung khai, se thtiong
vong tang len lam nay sinh su phin no khOng ng-iingphat tri en thing
lai nhang c6 gang caa dien Kremlin nham giit cuOc chien tranla 0
ngoai nhan thOc caa cOng chitng. Nhang cuec than cat bi mat, nhang
ldi vien clan td nhat ve "nhien vu quite to v6 san" tren me chi can
nhang nguai nga xueing, khOng co met su dai xu dac biet nao ddi vdi
nhung cuu chitin binh tra ve, tham chi dal voi thuong binh, chua
ncii den viec hoan quan dich (.16i voi con nhung quan chum cao cap, tat
ca nhang cai do da gay ra met su cay dang khong the mai mai bi
ph& 10, dic biet la trong bei canh cita churn dich glasnost ducic
ma rung hon.
125
 Cu6i cang, nhiing hat binh dd duoc the lO, ngay ca nhAng bat
binh gay cam xuc nhat ve chinh tri. Vf nhu, tren blio Pravda ngay 24
thang Muai MOt 1987, dang dua ra mat lbi gal thfch, mac du khang
thoa clang, va su uu dai dai mai con ma nhung chile sic cap cao va
chfnh tri: "Chung ta da giti di Afghanistan nhung ngttbi uu tit. nhat
trong dieu kiln cao nhat. MQt dieu cd th4 xem ra kj, la la con nhung
vi Minh dao lei thuang khang du tieu chuin ye mat thg chat dg phut
vu trong quan dor. Trong khi dieu dd plaid Ithign cho clic b6 me co
con bi tan tat hoac chat trong chitin tranh ndi dien len thl didu c6 y
nghia la nam 1987, tat ea clic van 0 do dau dot nhien duoc in
ra, do dd ma lam cho cuOc chin tranh tang tro thanh mOt van de chia
re clang khai nits.
Vol thai gian, nhitng not bat binh ca nhan rang 16n d6 din den .
mOt su nghi nei ding khai dang ke va mat chinh tri ve guy& dinh khan
ngoan cua dien Kremlin khi tian hanh cuOc xam luoc. N hit ng 1oi don dai
6 Moskva ndi rang Brezhnev va nhung clang chi chit chat cila Ong to da
dua ra menhldrth cu6i cang de tian hanh xam !tax trong khi dang uOng
rtiou. MOt sit phe phan c6ng khai va mOt chinh each d6i ngoai dang duce
thuc hidn la dieu chua tiling cd trong Lich sit gen day tha Lien Xs. Trong
to Literaturnaia Gajeta (Bed Van hoc) ngay 16 thang Ba 1988, Vidnsi
han lam O.Bogomolov, mOt chuyen gia X6 viat cd tam ca va the van Oa
dal ngoai, da tiat IQ mOt dieu dang chti y la ba tuan le sau cuOc tian tong,
Vidn kinh tghd thong xa hOi chi; nghia thg giOi thuOc Vidn han lam khoa
cho Ban lanh dao tha clang mat ban phan tfch %re
hoc Lien X6 da
"ban chat v6 nghia va cd hai cua hanh dang dd". MOt chuyen gia Xe viat
khac ve clic van de dal ngoai, A. Bovin lap luau tren dai phat thanh
Moskva ngay 26 thang Nam 1988 rang tit nay va sau "vide dua clic hie
luong vu trang X6 viat ra nuoc ngoai de tham gia chign dgu chi cod thg
duoc thuc hidn sau khi thao Klan voi nhiing co quan lap phap cao nhgt
cua dat nude, va phai duoc sit dbng y tha nliftng co quan dd".
126
Ngitai to chi c6 thg pheing doain rang guy& dinh rat lite Wong XO
viat khdi Afghanistan mat phan la do nhfing tip loc trong avec, tuy rang
quan dOi X6 viat va canh sat mat vu chic chin la lo Ling sau sic va
nhung h luy lau ngaycSa mOt sit thha nhpn nggm ngAm dd la mat that
Nhit vay la ogle tranh luau vd van 0 Afghanistan chic chin con
keo dai ngay ca sau khi chgm ddt nhung hlnh thdc can thidp true tiap
hall:ail Lien X6, dac bidt nau so that bai dd kfch thfch hon nita quyen
tu quygt dan tOc hoac b DOng Au, hope 0 ngay Lien X6.
(9).Chinh such ddi ngoai va chinh qu6c .phdng
Mac dau chinh sach dal ngoai chile tranh luau mOt each rOng rli
trong clic vidn nghien cdu chuydn man khac nhan; khuynh huling IA dat
Lai mac van de vin duce cho IA dung tha qua kith va yeu eau mQt "tu duy
. mai" (dieu ma n.ha Xe via hoc Pluip cd tiling Michel Tatu midu to mat
each lihinh midi, xem nd nhu la met so thay ddi cho "khang to duy" the
qua kith). Lai tuyen b6 day dpi nhgt theo mOt su tiap can xdt lei IA do
Ye.Primakov, mOt trong nhung chuyen gia c6 van elm Gorbachov due
ra trong mOt bai boo kin tren to Pravda ngay 9 thang Bay 1987 yea dau
de "Trilt hoc mai vas chinh sach d6i ngoai". BA' ban d6 keu goi bac 1)6
khai nidm xem chung sting boa binh chl la mat thbi gian nghi xa hoi, be
vide xuat khan each mang yea tu each mat !dila canh trong chinh each
clia Lien X6, va nhgn manh dan that tic mai tha sit phothuOc lin nhau
tren town thg gioi. Nhfing luan digm dd sau nay ditoc phat than day do
hon trong quyan stich.ctia Gorbachov, trong khi dd thi o huh vitt quan
sit, the nha chign Ittoc bit dau phat trign luan diem VA "hoc thuyat phang
nor, xem nd nhu la mat khai diem cho m6i quan hd chign Ittoc an dinh
hon voi phuong Tay. Va tat ca diem dd, all tthi nguac gifia clic quan
digm ndi tren vai nhung chinh sach gin day tha Lien X6 la nei bat.
(10). Kit& Xd Wit vit phodg trio cdng scin thigidi
Tai butli le kj, aidm 70 nam each mang bOnsevich 6 Moskva,
Gorbachov nhan math so binh ding tren danh nghia gift tat ca cite
12'2
:Ping Ong san 0 bac Iva dot khoat mei luan dieu ve vai try lanh dao
dac biet cua [Mpg ceng san Lien X6, - met digm zugt Oat lan ve hoc
thuygt cua Lien X6 trong qua khu cho rang loi ich cua mInh phai dcing
Jai tro hiking din cho nheng ngubi Ong san tren toan thg gibi. Trong
khi cho nghia Brezhnev kh6ng bi chinh thdc bac bo, Gorbachov gai
nd se Itheng duoc ap dung dg ngan than nheng sit thay
DOng Au, dieu do dgn 'mat no lai khign cho met s6 ngubi o Clang Au
n han xOt rang viec chigm d6ng TipKhac nam 1968 da Ichang bao
gib dinra ngu nhu Gorbachov nam quyen. Tuy rang de tin al), cua
gia thuygt dd khOng bao gib co thg duoc the nghiem, kgt. qua la da
Ithuygn khich nheng ngubi Deng Au do h6i ha thee hien cac se thay
(161 va Len len theo nhip de cai t6 cea. Lien X6. D6i voi met s6 ngubi
:anh dao X6 via, lap tracing cua Gorbachov ro rang la roc r6i. Bat cu
mot ski kheing On dinh lOn nao xay ra o Deng Au nhu vay chat chin
atri nay sinh nhiing co6c tranh luan gay gat hurl a dien Kremlin vi-
can de chinh sach ngoai dd.
Tat ca nhiing culic tranh Man cai vao nhau do tao nen met .hieu
qua rang Ong. Se tint kigm del mai ve kinh td tao ra nhang sic ep
dui dan chi hcia, va .16n Wat no, nheng sec ep nay de doa dOc quyen
cUz, clang clai vai chinh quyen va nheng tin niem chinh thOng, do dd.
mo cua cho nhilng su thu but cd sue canh tranh ve ton giao va chit
nghia dan the 0 gay ra case de doa keo dai, thank chi tang cuong tinh
trang chia re 0 Lien Xd. Tinh hinh cac cuec tranh luan dci dign ra nhu
hien nay va chinagnhanh cheng 'thong chi han chgtrong nheng phbng
hop kin cua mai be clang la dac biet cd y nghia vi ba nguyen nhan:
Truck Mt, no tieu bigu cho met se pha vb clang thu y nheng
cieu chugn chinh tri da dupe thigt lap. Che de clic quyen X6 vie"t trong
nhieu thap Icy da rang buec met Ica hei trong khuon phdp vao met nha
nutc voi tinh chinh thong duoc phi chinli tri hda va voi su nhat tri
128
chinh tri be ngoki. Thee to mai can s c tranh c5i 1-17 hOi v k:binh tri
la mOt ski trai nguac sou sac voi tinh trang chit ygu la lang le tuan the
cho nghia Stalin, co it nhgt la tit narn 1928.
The hai la, no (lal ra nguy ca cho su toan ven cua hoc thuygt
Mac-Lenin va ngay ca nguy ca tiern tang del voi su thong nhat cua Lion
X6. Met cube tranh lugn tri tug khOngcd gi6i ban, doa tren co so thgm
nhuan nheng higu bigt sou sic ve khoa hoc va pham tre trigt hpc to ban
than nd kitting thich hop voi met hoc thuyea to xem minik nhil met he
th6ng khdp kin chda Ong mai eau tra Ibi thing dAn, khoa hoc cho rnoi
van a roc rOi cua xa hei. Hon nits, trii khi nbirng mien tranh luan
dang n6i len ve met s6 lOn van d'e nhay cam dude chuyen theo met
cach nao d6 vao met khuon kh6 elm ch6 nghia da nguyen duoc the the
h6a, hoac bi dan ap, thong co the tao ra met su leo thong nang dung
cudi cling de doa su toan yen cua chinh ban than Lien X6.
Thti ba la, no lam mat uy tin ch6 nghia Ong sem o Lien .X6 noi.
ri'e.ng, va suy rang ra chi] nghia cOng san not chung: Nliiing su ilia 1i-,;
ve cac tei ac trong qua Ichtl, va nheng su phe phan va tranh tau hien
nay va trong qua kite xac nhan hau nhu tat ca moi dieu ma truac day
nhieu nha nghien mitt phuang Tay da vigt 0 chit nghia Stalin; tang
vi nheng dieu vigt dd ma ho theiting bi bao chi X6 vigt phi bang la
"nheng Ice tuyen truyen cluing (Xing san baiting binh". That vay, nheng
ban kat Wan chi tigt, chua xcit, va that su dau kh6 0 flitting not dau
thuang da gay nen cho nheng nguai ye tei duoc ceng bo tren bac) chi
X6 vigt con co tae clung tan pha ye mat to twang nhieu han nheng gi
da dupe viat 0 nubc ngoai. Cling vay, nheng cuec tranh luau neu rd
nheng se ligu ve nheng se that bai hien nay va earl day trong linh vac
kinh to va xa hei o Lien X6, dodo xac nhan nheng nhan xet phe pilau
cua pheang Tay ve that-1h ten toan dien cea cho nghia ceng san.
129

Chuang 7
MOT CHU NGHIA CONG SAN DANG TIEN TRIEN
HAY DANG SUY THOAI?
Van de thuc su d6i vol Wong lai kh6ng phai 8 ch6 Gorbachov cd ten
tai Lau dai hay tham chi Ong ta co thanh ding hay that bal. Van a thuc
so la a ch6 lieu chi nghia tong san X6 viet c6 den trien thanh met he
thdng thoang hon nhieu va each tan han nhieu ve kinh te, hay la no
dang suy thoai, hoac tharn chi clang phdn het. Dau sao Gorbachov van
ce the bi mat quyen hook ch& trong nhiIng hoan canh phan nlo ma hb,
nhung met vai cube eai each cia Ong van tiep tuc, du cho dudi met hinh
'chile de dat han. Ong lai van 66 the cd nom quyen tren danh nghia - vi
Ong rat n6i tieng 0 nu& ngoai, Ong van co the cd ich cho Kremlin d vi
tri cda Gromyko voi to each la nguyen thtl - nhung plan IOn CAC chinh
sach cda Ong bi vitt bd. Cu6i cimg, ban than Ong cd the giam bet, hay
thAm chi day nhanh cac chinh sach eda minh trong kid loai bd cat dei
thit - nhut Ligachev - Ithdi cong Ate.
Van de then ch6L la lieu he thong XO cci the den boa cd It&
qua thanh met co the da nguyen han, mOt co the salt sinh duce tinh
sang tao Ion hon ve xa hei va kinh to va the' la lam cho Lien X6 thuc
su ea khA nang ednh tranh han tren vii dai the" gidi. Kheng nhung s6
phgn Lien XO vdi to each met cuelng quec hang dau ma cit trier' vong
cho chd nghia cong san not chung la le thuee vao cau tra 'di nay. Tinh
130
trang Ion sem hien nay co le c6 the la met dgu hieu cho su thay d6i
nhu vay, nhung n6 cling cd the la Wee dau trong su tan von ngay tang
tang cia ban than he th6ng.
He th6ng gy qua bao nhieu nam tobi dg bi gal la cyc quyen kheng
nhung bai vi xa hei nay da. bi 10 thuec oghiet ngi vao he thong chinh td
ma can b8i sA hel d6 bi nhao man bang bao Ittc theo met ban thigt kg to
Wang. Met dieu kien cda tinh chinh thong phi chinh tri hda duck tao TB
bang each dd,.dai sting chinh tri thuc su thei kheng ten tai naa, va mei su
the& thuannglim cd ve phin anh skit thgng nhAt caa tan bet ail hei.ChEnh
trj tre thanh viec bac ye dee quygn caa rieng cAc nha lenh dao coo nhAt.
Do d6 muen dart den thoat khOi cai dac trung cuc quyen dui the
de thi phai the che h6a tiing bode mot khuen kh6 chinh trj da nguyen
han, nhAm cho phep xa hQi dam nhan met vai trO tich cue hon va tharn
chi met doi sting chinh tri that so tre thanh met phoong then cda so ten
tai xa hei binh thoang: Cau tra 101 cud ding cho can hdi met so dien .
bien nhu the' cci the xely ra hay kheng la le thuec vao ch6 co khAc phut
ndi hai tinh trang nan giai cc ve la khOng the hoa vdi nhau o trong
thus teXe vial hien hanh hayAchong: Thd nhat, lieu c6 the lam cho kinh
tk cci lai duoc sac sting ma kheng phai quy dinh lai thuc so co ban vai
tro cola clang cong san trong su quan ly xa hOi hay kheng? Thd hai, lieu
cci the thuc hien phi tap trung hcia kinh to cong nhtt thu hep Wong ting
can thigt trong vai tre cal td chi dao cia clang ma kitting phai cong ce
manh me quyen lac mixt nhung ngudi phi - Nga den mile su phan tan cci
the tnd thanh Wong duang vii dan dan pha ve Lien Xe?
Vao gida nam 1988, ban lanh dao clang Xe viet thila nhan du den
cia cal cacti chinh tri so voi cal each kinh te. Nghl quyet cia &mg tuyen
be cong khai "Ngay nay phai danh uu tien cho met cuec cai cach co ban
he thing chinh tri". Nhung, to Pravda, ba nely sau, ngay 7 thing Bay
thitalthan re rang "cac qua tranh dan chi h6a ea o.cep de trung.uong
lin b cap de dia phuong cho tai nay yin cu tign men cham chap". Ten
ty dtioe goi la nontenhlatura dux Deng chung he bi hon the gi vi nhung
131
 cacli kinh ta, ma nhung hien d& chinh tri trong vai trb thich hop cia
long do Gorbachov da nghi cling Chang chicle thigt chg hda. Nhang nhae
nha thuang xuyen vb tinh chat trung tam.caa di sin Lenin hinh .nho
i hang din_h lai quyat tam cia clang din gia dia vi dac biat caa nd va doi
n arn die quyen quyen lice du quyen lOc dy cd tan dongkinh tahay kheng.
Van de do do tra thanh, Han chi each kinh to cc; thg thanh cong
6:tcfc. Idling nen clang khOng chiu bode lid. Can tra 101 hinh
chit la phi dinh. Viac thOe so dua met co cha thi troang vao, so xuat
hien met co cau gid ca dua tren rung can, vice chi trutong Ian dOng to
o latu hanh, sic xuat hien met fang lap titian V san sang chiu rai ro va
dam dau tu, va &ai trot cho nong nghiap &au la nhung dieu kiln den quygt
j6 cho kinh to thoc sic thanh cbng. Nhung chting cling doi hoi phai giam
bOt clang kg vai tro ein clang trong chinh nhung each lam ma cite be may
quasi chile Xe viat khong chiu chap thuan. Ithaing -citch le Rau giva
:.:1asaost vai perestroika la bat re trong dieu kian nay. Do dd nd the' Dan
cang tao nen nhung so that vong tai hai.
Hon nita, co so thigu nhay cam id hei thoc so vOi the cube cal
c.;ich can thigt. Nhung thdi quen va sic y cu cat ra nhung can tra to hon
ho SIT thay dbi. Quan ching may lam la ngb voc va quan tam phan Ion
nhung hall qua true tiap caaperestroika. COngnhan qua higu nhung
nit sau xa nhat cilia cha nghia birth quan va net voc nhung cai each
ham thuang kat qua lam vier. Truyen thgng nong clan da bi pha hay.
hung ngtiai kith doanh so trach nhiam hon hon va thian cia kinh doanh.
Cling chic thich chg de tap trung. Nhu vay la ca lich sic Nga, lap that
Le- X6 vial den quy to lai ching vice cal tg.
Them vao citc nan giai eila perestroika la van de clan tee. Ty' la tang
dan s6 van la cao-hon nhien a nhung ngubi phi-Nga, abut la a dan Trung
ma s6 ltiong tang la vao khoeng 72 phan tram tit nam 1959 dam 1979
dung phitn vdi ts, le tang thap khoang 19 pilau tram cilia npai Slava Xe
Nhti tha chang bao 'Au Taira, aiding ngubi phi-Nga so lam thank da sd
t 32
than clan X6 viat. Tuy nhien ngubi dai Nga thoc throe huang dee -
quyen chinh
trio trung uong, eimgvai met s6 nhangdai dian phan nhien
la- hicing .trung cho ngubi khang phiti Nga. Ngttai Nga ndi Chung dr gia
nhung dia. vi chap bu dun quyen tram khap nha ntiOcX0 vial hen, vii Bo
chinh tri hien nay do nhung rigUai Dal Ngachigm vu tha. Chinh .sfich ngen
ngu nha mak et-mg benh vitt tiang Nga, cluing ban eft 14 quygn sach aunt
ban bang tiangNga nam 1986 cho mai ngubi Nga 0 Lien X() chi cd 2.4 bang
ngiSn ngit clan the cho mai ngubi phi-Nga Chinh sach kinh tacaa Kremlin
ding ithuyan khich dau to va phut trigncitc plan thuCc Npcia dat wick.
So phi tap trung hda thuc sic thg nao cuing san sinh yeti cdu dbi
saa chaa lai the bat cong tren. Song su kigm soat tit trung tam cia
Nga an sau vao ti-at to hien hanh clan not so sia chaa can that se dei
hoiSo ngi day cia titian ching. Thoc tbn tai met vbng lu an quan.
Thigu cai each nuOi duang nhung su bat birth dan tee, nhung thi each
chac Chan se nuOi throng met khat vong con hon hon a nhung nguiti
phi-Nga doi nhieu quyen laic hon naa. Cac thai de ly khai chi nghia, -
nhat la 0 ngubi Baltic va npai Hbi giao X6 viat, la nhung ngubi dupe
cfi vu IA so not day tra la' caa Hui giao khap tren thg glen va &tong
Ithuyan Ithich bii so that bai quan so a Afghanistan, co khit nang thanh
met de doa thoc so cho su thong nhat cua Lien XO.
- Can phai chi y can met digm then chCit: chi nghia dan tee clang
fon len a trong long Ukraina X6 via yeti 50 trieu dan va nhung tai nguyen
thien nhien to hon. Ca a Kiev lin Lvov, haat dung chinh tri, van hoa va
tan giao gan nhu bi mat caa ngubi Ukraina da tang len, loi dung so cai
ma do glasnost dua clan. So tan Ong cia no la nham nhdn manh thit
hai ma the chinh sach Xi) vial trtioc day du gay cho Ukraina va yeu cau
dan the thong lai viac Nga hda hon naa. Hau hat mot ngubi Ukraina,
ding hay sai deu the trach Moskva va do d6 gian tiap the trach nguiri
Nga ve tham hoa Chernobyl va xem dci la tai hoa hon thti hai (sau nan
ddi nhung nam 30). ma the nha lath dao a Kremlin hat dan tOc ho phai
chiu. Nati nhungbat binh ve ngen ng-it va van liciacia nhan dan Ukraina
133
von da duce bigu le ceng khai va rat dit del ngay trong CSC phuang tin
thong tin chinh thtic cua Ukraina phat trign thanh nhung khitt vong ly
khai duoc met tS, Wuhan dan Ukraina quan trong tang he, thl van de
dan tee tria thanh can khang holing ten tai dm Lien X6.
Met lieu bao trade tinh hinh se xay ra da duoc kg mitt trong tb
Konsonwlskaia Pravda cila Moskva nety 10 thing Bky 1988 caa met cuec
tap hop quail chimg 6 thanh ph6 Lvov. Dtroc td chile re rat dg ban ten di
tich lich sit, cuQc tap hop "hang ngan ngulti" nhanh chdng chuygn tha.nh
met bigu tinh clan bec chit nghia clang dao. Nhiing nodi tich cue nigh theo
tinh than dan toe chit nghia nam lay su Will dao va dui ra nhang you eau
chinh tri day sac that cam xitc ndi trei trongchieu hen ay. Bao chi Nga td
cao car Wen gia Ukraina 6 cuec tap hop la "rai vao met sit dien cueng
khdrig :cling clang vitt met con ngudi, met cong dan , met nguidi you nudc".
Van de dan tee re rang la ch6 to thuang cua perestroika. Vito mita
xuan 1988, cac phuong tien thong tin dal chung X6 vial cudi ciing thita
nhan rang van a dart tee can xa mdi duoc giai quygt. Deng thin su canh
giac ngay cang tang caa ngudi Dai Nga ve nhangtinh cam clan tee cheing
Moskva lai can tro them nhung co het thuc su phi tap trung hda cd 10
-cho phdp cd dig titan hda then huong tich cue. Nd nhan manh su citing
grip da lam mitt nguai pal Nga dd ho tigp tut nam quyen cat tri trung
ttang ngay da cho phai tra gia la sit mat hi0u luc ve kinh tg.
Dg lam cho met nen kinh to so hau nha nudc mat tinh tap trung,
phai lam cho ca he thong chinh tri cang mat tinh tap trung net; nhung
lam cho he thong chinh tri cUa met dg chi da dan ten mat tinh tap trung
se" cd nghia la nhuang quyen lite cho cite dan ten trudc day phiti chiu
phuc tong: Do dd mugn cho thanh cling ve kinh W., perestroika phai bao
gem viec eau true lai "Lien X6' thanh mot lien bang little sit, do dd chgm
dtit sit cat tri cim Moskva. Thuc tg, dieu dd la ngang vdi sit tan ra cua
dg chg. Kh6 ma lop thiging km chinh tri Nga chiu su mat thuc to
quyen dg chg cua minh de hitting lei fch caa su phan tan ye kinh tg.
134
Met su phan del clang lomat hien caa ngubi Dal Nga chting lai don
chit hen, vien oft IA nit nut% during cac chit nghia dan tee phi-Nga da duoc
td Tin tdc Moskva ghi nhgn hoang hat, met tap chi cling khai >ing ho
clic CI* cOi rich caaPorbachov. Ngtly 3 thing Tit 1988, n6 kg lai tang
"nhigu nguai Wang rang nhung van de gida clan tee Olt nhiOn da
tr6 thanh gay gat, bai qua trinh data chit h6a caa zit hOi ta.-Nhang lite
Wang den till, bao thu da trach can lite luting dOi mdi la "chl nal long dinh
vit", can than ghi mai trong "he so thong that" cua ho tat ca nhung gl nal
len be mat NA sit glasnost va thee ho "phi hoai nem ha thane'. Theo
Unita, t21 bao cua clang ceng sin Italia ngay 23 thing Nam 1988, van
ban g6c ca.a cuec tan cOng da ddi vao perestroika da duqc cang b6 trade
day met nam trong tb Sovetskaia Rossiya chua dung met Joan ma ngay
ca ca quan chinh thong nay do ce )566: "Nguy co kin nhgt tao nen
bell chit nghia dan ten tai tigng caa nhung dan tee !clang d6ng tiro nhu
nguld Tatar 6 Crimea va nguin. Do Thai kigu Zionist ma hanh deng c6
nham pha hoai tinh him nghi gift cac dan tee X6 vier.
Nhitng to so nhu .vay ilea nguai Dai Nga ye nhung xung dot dan tec
chit nghia clang tang len, bang each ngan can nhung cal cach can thigt
cang khign ngubi tab rang Wang tel thus sit cite chit nghia Ong sin X8
vigt dang re rang bi hay hoai va khong phai La met sit dien bign xay dung.
Met kat qua th tic sit each tan - kgt qua se huh nay sinh met xa hei X6 vigt
sang tao, dot mdi ya to nd cap cho nci nang luting - chi cd thg xuat hien
nha vieic xda be hoc thuygt, quyen Ittc &rig mat di va nhang not& phi-Nga
dem din thoat khO'i su !dam soft tap trungctia Moskva. That kh6 limg ma
ban lanh dao clang va gtOi thugng btu cat tri, du co me sit hal sinh kinh to
dgn dau mai sin sling di lieu xa dgn thg ve chinh tri.
Do do, to danh phai ng6 rang su thanh cang thuc sit - cd thg goi
la each chon thd I - la 6 trong ehuong trinh perestroika dm Gorbachev.
Do rid phlti xet dan nhitng each chon khac. Nd cd thg bao Om:
Cash chon 116i loan keo dai va kitting cd Mt Wan.
each chon thd Ngung tre bra lai, vi perestroika da hat hoi.
135
 Cath thou aid IV: Chinh Wan that lui va dan An, phan Ong
_ich aim thil I va this n.
Cach coon thti V: Lien X6 Lich ra thanh tiIng manh do kat qua
a. zi.(4. so kat hop nao did the coach chon
Trong sa the rich then nay, cal da xay ra nhat trong may flan' sap
i la each then thti II nhung rat khd ed kha nang la perestroika mat dan
in of nhiet tinh caa nd tribe nhung can tre nal 136. Si r6i loan ben
: Jong tang len va ea tM so nhung tre tat- (lien dgn high thing lai cxitha
a:cc (ley nhung rd Original cdloi cho Irjrluat xa hbi v& chinh tri ma nguiti
..;:. van d'e cao. Cal nay them chi ed the (Ian toi mat chadlitlec tai quail so,
:'gat la nen nb.0 dang to ra qua thuan tlnh hay bat lockhOng xuc tign dtioc
..ithay dal hay duy trl trat Tinh hinh so vise nhtithaseklani thiet hal
he gam trien vonglich sir cila cha nghia cling san. So ngung try vg.kinh
va cling nghe se con (...an tra Lien X6 hen nua trong cube chay dua vii
Su dan apse cci nghia la than g isau quac to lai tang len d6i val mat eha
van chua thanh Wan xong cai qua lthil Stalin gan day.
Diusac., that khi ma nhet trd lai tinh than tich cue xa hal vao
ctai coequyen, khi xa IVA X6 da bat danhuangnheng cube tranh
;I., an tong khai va it mien dich hen trodc nhfing to Wang va thong tin
me ngoai. Tri thtic XO vial, say me glasnost chat chin se rat cay (tang
toe moi dan ap phan thing. Do d6, trong so that bai, khOng tign hda
,laoc caa chg do, chinh tri, hay trong moi co gang dim ap xa hbi lai co
x ha nang nOi tal la so bat an dinh ve chinh tri tang len va them chi ed
1 tan ra caa he thong. Nal neon ng9 maexit thi van de co ban la mat
thuong tang" chink, tri coc quyen }thong tan tai tau voi mot "ha
i ng,' xa hOi da thOi ithang bi nd kiem soat hoan than nea.
'thong cho dinh, - nhung "khach quan", nen ding mot thuat nge
01:3exit khan - cac chinh sach dia Gorbachov dang gdp phan tao nen mat
nli_ha th tha la each intAg. Cac cal each tha Ong dang tae nen nhung
kaa nang cci sit thay Nd tong ra nhung by yang gan nlitt la the nao
ng corn dart that vong. Nd dang tao ni rthiIng ran ;lilt ma hien nay
clang lam cho chat Wong sang con nguii trung binh Lai to di. Nd clang
giam bat Mite de so halve chinh tri trong khi lam tang mite d6 bac mirth
Mbt kat hap kien ay d6 gay bang no lam. .
Deapt-n:4 nhung khd khan dang nal len, cd the c6 nhung
nhan rthirang them va nhfrng thay dal tuyet vong - tham chi c6 10
nhung cal each dii del trong Whig nghiep hay .nhlitng Minh vi ttiang
trungnhir vies 'char, ddn Aleksandr Solzhenitsyn quay ve. Song so
len xeti ve the cha va so va mang ve xa hei khOng the chfia duoc bang
each dci. Trai.lai,cac btrac 4'y a lam cho cube lthting hoang chinh tri
Bang mai len cang them Ion. Su that bai coma dai each kinh ta da bat
Gorbachov phai daub uu tiara cao nhat cho cal each chi ,h tri, viOc (16
da gdp phan nhan manh eac Juan digm each mang cc; tinh chat 1 ich
sir ma Gorbachev da khOng the ndi ria rang: sal lam co ban an he
thong X6 vigt la cal di sari Lenin caa nd.
Song nail roi be cal di sari ay - du rang khOng cc; each clion nao
hoc thuygt va ve to' elide hien ed de thay the' - thi tai cci the bluing tha
nhung stic manh to Ion nam o trong sit thai lira, bat man va nhung JOi
ichang chiong chat tha did sang X6 vial hien nay. Cd tin perestroika mai
thric ta cci the lam cho nhung mai thuan nay them gay gat, bai vi nhung
cube cal each can thigt . e6 the tube mat. ciia ngubi cang nhan X6 via
nhung lai ich chinh anh ta van huang trong d0 X6 vigt hien nay - cu
the la, duct yen an al vise lam va Can Wang vong chk bat kg kat qua
cone vies ra sao - ma chang cap cho anh ta mat lai ich nao tuong ting.
Giai cap v6 san thanh thi is giai cap a bi anh hue:mg to nhat hal nhung
hail qua xa .hai ft-a& mat dm vise cal td nhu lam phat, gia nha dat hon
(gia thug van clang cling tit 1928!) va ed the vi khang od vise lanr - va
gan nhu chk than 0 mut diem nao dci se" lam ho thay bat birth. Do d6,
so mat On dinh le te, va cci the each mang se nay sinh tic nhung thrig
nhan XO vigt thile tinh hon ve chinh tri va ho se di deal chb quan tam
nghiem tic to! the Ithau hieu xa hei eht1 nghia cilia nen dan chn caa tong
nhan va ding cci the chin anh ho0ng caa cling doan Doan kat Ba Lan.
137
 NhUng xung dQt clAn tOc tOn giao dang tang len hay nhfing khat
vong ly khai trong ahting nguai phi-Nga, gliet su thang tri lien tuc caa
Moskva de gip phan vao.kha nang lam cho he th6ng tan va. Lign XO
khang thg lin tranh thei dai ctia chit nghia dan WWI trong su mat doan
kgt dang n6i len nhung tinh cam .clan. tee ch6ng ddi nhau. Vic yen eau
&tee nhitu to tri kinh tgdia phuong hen dang tat ygu leo thang, it nhat
ddi v6i met 0 nguoi phi-Nga, thanh vice dbi to tri chinh tri len hen ngu
chua phai dbi dOc Lap thuc su. Nhang yen sash nhu thg ban dau chat
Phan III
ham phai Ithodc len nhung khilu hieu xa hei va clan chit, nhung tac dung
cu6i ding bei Lien x6 ea la dbu tri mang. Kremlin khd ma xirly cac khat
Stj GAT 86 TO' BEN TRONG
vong nhu thg ma kheng dung dgn Wang bk.
Met su sup d6 dan dan trat to c6 t,14,daq. tei mets.ninh bin
trung tam do phai.i quan su, duoc KGB tang ho. Ban lanb.dao cuec chinh
bin nhu vaydiac se la bat. ngubn tit met su lien minhcaa nhung si quan
Mat su kien then chat duy nhat la chit chin Ich6a dg higu twang lai
Dai Nga cao cap bat man, thang nguai quan lieu nhat gan,caa trung
can chit nghia Ong sin 8 chau Au: cha nghla Mac-Lenin l mot hoc-
vong Dang, t'a. /tilting cang chile KGB bi tang nhuc, quyAt tam phuc hai
thuygt xa la ap dot vao vong nay WI met quyen hie dgchg ma van hitt
"su thong nhat dan tOc" cd ky luat then chU nghia dan tOc Nga, hon la
cai tri bi cac clan tec bi tri chin ghat. Kgt qua la, cd mat qua trinh gat
then chi nghia x6..hOi XO vik. Ho co the' cho lam the la chinb dang ve
hi ng each kgu goi chic nghia yeu nuOc Ira goi Ion cu cap teach can 65 tv bAn trong del vOi chit nghia Deng sin bdi cac aA hai Dong Au dang
ky luat dd dei phd vet su hem loan ben trong. Do dd cha nghia cong sin dien ra met hien trung Ming tuong to nhu mat co thg loci bo met b.0
yeti to each mot he to tutting cang bi mat uy tin. phan doe ghep vao. Qua trinh nay dang bec10 trong met cuOc xung get
gifts_ cac laic lueng clan tac dang tim each giai thotit xA hei khOi cac giao
T6m lai, that trang nan giA1 tat ygu cua cbg de cong sin a Lien dieu mita. Moskva va nhOngc6 gang cua Lien X0 nhArn phat trign nhilng
X0 do la: chi ca thg cci thanh cling kinh tg bang cai gia su On dinh chinh each mei dg duy tri su kigm tra cao rthgt s6 phAn cua vong.
tri, trong khi su 6n dinh chinh tri cart n6 lai chi co thg duy tri bang cai
gia su that bpi ve kinh tg. Mac clan chit nghla Mac dude Lay dung au tien.d Tay Au, vice
ne dm:se tip dung vac van hda chinh tri chuyen chaphuongdOngciut Nga
da lam vi pham phttang hueng nhan dao cha nghla ban dau cult ne. Khi
Stalin coy met cacti go ap chit nghla Ong s?tn. theo phong cash X0 via
vao cle nude Deng Au, Ong to do Elva chti nghia MAD-Itnin-Stalin vac,
nhung xA hei 0,1 eho Ininh IA (king nhAt vet di dm van hda, tan glao va
tri tu0 chau Au. Kat qua da chgX6 vigt b DOng Au gin nhu la deo nhgt

138 139
.1-ong rich sit dg chg: Dan tee thong tri khOng duoc nhan dan bi le thuoc d6i mai kinh V. Lien Xe, Gorbachov da dac bi6t chn y tOi -4i)c ;fit to
;lira nhan ai van boa cao hon ho. ban, ky thuat mai va ngay ca leo d6ng chnyan mOn hi:5a cn a Ding Au.
T[uh viet vb van lida ngay du cho n6 dulc nhang nguai bi tri Nhitng sang kign nay cimg la !net cau tra lei cho vier: Moskva nghy
nhan init;il (Wang va kin dao van IA mot nhan t6 quygt dinh khign ..cang thita nhan rang 6 Moskva atic manh rang buec cda he to tieing
ea% ch6 La lea, Anh va P'nap tbn tai tau dal nhu vay. Tra't lai, dg chg dang giarn silt, rang chit nghia dan tee 6 Deng Au clang len va Lien
nu via 6 Deng Au 1:4 xem - thing hay sal - nhu la mOt su thgng tri thodi Xe dA ha mat nhieu uy tin lich sit cda minh.
b6i met dan tee c6 van h6a thap hon. Do d6, ngay 40 nam sau khi
. Kit qua la hal xu hitting dgi lap nhau dang 101 kg co cau caa dg
thigt lap sit cal tri X6 vigt, cac xa hei Deng Au van bile bei dual
chaLienXe a Deng Au. Mot mat, lh qua trinh thoat ly khoi su kiim scat
c chg de cOng sari clia ho. ve he to tuang ciia Lien XO va dieu do de d9a lam giam bat. hay tharn
Tuy vay, trong met thaigian, he to Wong Ong san da tim cacti chi pha va can rang hi* cda 46 chg. Mat khac, cac c6 gang do Lien Xo
dap duoc (lieu kien nay. Ngay du cho phan Ian nhung ngubi Deng de xuang da tang cuong so hop nhdt quan su - kinh tinharn ding c6 sn
xem su thong tri cda Nga nhu la mot su thut lui ve van h6a, nhieu nang dOng huong tam. Nhu vay huang thd nhgt chda dung vies gat be
van tin rang hoc thuygt cling san co tiem nang hien dai htia va. chit nghia cling san bai met phan Ian Deng Au. Huang this hal m slit
ng,hi6p 136a nhann chong hon. Vi Lien XO lac d6 duoc xem la man tang cuang su le thuOc riot Deng Au ve phut loi kinh t.6 va an ninh lanh
CNCS trong thuc tign, nen he to Wang dude diing dg bien ho th6 theo set thich va can guy& dinh cira Kremlin.
,hOng nhitng cho viec bat cboac Lien X6 ma a cho vier chap nhan
remlin thing tri nhu la met tat ygutich cuc lich sit.
Nhu way sit that bai cda me hirih X6 vigt da co nhiing hau qua
pha hoai d6i vii dg chg Xe vigt. NcS day manh su tan ra cita hoc thuyat
rong san vii tinh each sci day thong nit& lai dg chg. NO cung tang cuang
su phan khang chong lai sit th6ng tri ben ngoai, ngay cang &Jac xem lit
nguyen nhan khign the vinig nay new cang lac hail v6 xa hOi va van
hda. Na bat Moskva phai that chat da the bang nhitng lien he mai.
Nhiing lien be nay din ltiut no, cang lam tang them su chgng 36i dan
tOc chong lai su kigm soat tit trung Along cda Kremlin.
NhtIng nam gan day, Kremlin dg ce gang tao nen nhitng lien he
(luau su va kinh ti; mai veil Deng Au. NO da tang cliang kigm vial Hie p
vac 1Warzawa bang each bat cac dao quan dAn tee khac nhau phai pha
thuOc hon van su chi huy 46i cao caa Lien Xe. Deng thbi, de xec tign

- 10 141

0111011g 8
SU LAI GHEP VA Si; BIND6I VE, HS TU TtioNG
6 1.
Czeslaw Milosz, trong quygn sigh ndi tieng Ddu be bi tit ham (The
Captive Mind) trIrth bay met each bi dat tinh trang hic clan cal vice num
chit nghia Mac-Lenin ngay hal nhang ngubi Deng Au khong sin
bj Hitle cha dap rbi sau dd duoc Stalin "gild placing" la dau xdt Whit the
nio. Chg de Stalin that ra met sale minh khong thg khang cu Deng
thbi phuong Tay din chit to ra thb o vbi s6 phin Deng Au. Kit bop vbi
quy me a so cola thi nghiem xi hei di tin hinh 6 Lien Xer, nd tao nen
met nhan thdc lich sir thg nio cung piaci Xe vigt hda vang nay. S6 phan
hinh nhu bat phai chap nhan ra tham chi phai chuygn ddi.
be cuing tin nhiet thanh cola nhung ngubi tin tgang thin sg - lop
thuong luu cOng sin Mai duoc lap len - don 6 met trinh de cao hon. Ho
thly minh dung tren chnh lich sit. Met 161 that ra say sda cola met trong
nhung aim lanh ciao Stalin nhiet thanh nhit ndi vbi Ban chip hinh trung
wing Ding cat trj Ba Lan thing Bay 1948 di bidu hien halm toan tam
trang chigm uu thg trong lap ngubi trung thinh cd ky luat: "D6i vbi the
clang vien cluing ta, Lien XO la T6 quec vi gib day Uri khong thg Lig dinh
duoc bien gioi nits nd, hem nay nd ben Ida Berlin, ngiy mai 6 Gibraltar".
Hon naa, 6 trong sit chuygn hda ban dau cd thg chip than
mot vii mite tieu tich eve dal duoc trong yang. Nhu vay, day khong
chi la yin de thu hat 0 he ti Wang trim tuong: Deng Au thoat khai
142
chin tranh bj tin phi va nhan thdc sau sic rid Wong dal lac hau so
vii ca Tay Au tinbe hart vi ca nu& Nga Stalin mbi Ong nghlep
has. Nhang gibi uu td Ong sin do Lien X6 tip datitham num Bich
chInhlkkgt hop nhung cii td xi hei can thigt that la viec phan chia
hdruOng &ft rat can cho Wing din vbi Ong nghi4p hda nhanh chdng.
Ho nham rave tieu la dudi kip trong hat thip kjr sau dd vUOt the
nen kinh to Tay Au tan tinhon 0 cOng nghiep nang. Thgc
le phut trign cung nghiep nhanh ch6ng trong giai doan dau di duoc
hoin thknh trong met thbi gian.
-Thap kY dau eita sit cal tri cung sin 6 Deng Au cung la tbbi IcY
tang tign xi hei nhanh chdng cia nhung ngubi bi thiet thei ve xa
hOi, tinh hinh cang la nhu vay trong cac nude inim phat trign nhu
Rumani va Bulgari, nhung 6 met mete de 'thip. hon ci Ba Lan va
Hungary. Tat ca denude nay deu cd &Ong dao nhung fling din
ngheo, cung nhu mQt s6 cOng nhan cung nghi6p chuyin mem h6a cao.
sin sang thAm chi tha thigt xem minh lA dbng What vbi chi dO moi.
D6i viii ho, ch6 de cengsan mO eds. cho ho tign len nhanh nha khi
nang vio giao due rung fen hon,"cang nhu cd kha ring vio the thg
chg quyen lite mobi nhu minh sit 0 quan del. Dieu nay cung dung 6
met mdc thdp hOn ddi vii Tiep va Deng Ddc, mac an 6 hal nth3- c
nay giai cap ceng nhan Ong nghiep cung cap met ngubn tuygn m0
ai dito hon cho chg de each ming.
Vio giai doan db.0 cia cung cube say dgng Ong sin chi nghia,
can nha cal trj mai cd thg khai than nhiet tinh cola met s6 bt) phan
tri thdc say me quan niem say dung xi MA do nha nuetc a :gong 0
quan nlem khoa hoc gii hien ciachit nghia Ong sin. Trong nhung
nam dau, teat tit mai cling huy ding duoc sit ling he cia nhieu thanh
nien bj 10i cu6n bai io tuang mai ve met thbi dal moi, bbl nhung kg
hosch thinh thi vi nong then clb se vi bai nhung nine tieu nhan dao
chit nghia aim thi each xi hOi. Khii ni6m aiy dung mit tr6t to xi
143
n()i moi va con1g bangtren hoang tan da qua khii la thuc ski hap dm
ci6i vai ribiing ngubi bi chin tranh thd gi6i II lam tinh than bi ion
inuong va dap R *int kidm mat nhan thuc xu hthfing Lich slit Wing oh&
nhting duy tam.
Tuy le thuac nhieu v2b chinh quyen XO vidt, cac died() tong san
adi 0 Deng Au khOng phai khOng cod mat sit ring h0 xa hei thuc au.
Nhin khai pat. cd thd ndi hic dau chit nghia tong san duge ski Ong ha
mug nude manh me a 'Bap va Bulgari, va It nhat a Ba..Lan.6 hai
nude dau cac phong trao tong san manh me de. tan tai ngay trutm khi
chinh quyen quan au Xo vidt den, ding vdi ski gin bo truyen thang to
in vai ngubi Nga. 6 nti6c this ba ski chang dal din toe d6i vai viec X6
h6a la manh me va kien tri.
Trong khi nhOng ngubicOngsan duoc hhung rflat sit ung ha nao
khOng a dau ho duoc ski Ong h0 da s6. Thuc vay, trong giai doan
do,
dau nay flitting ngubi cal tri mai lo de bep va 100 tril hoan Loan moi
ua chon chinh tri trong nude. Khai niam dau tranh giai cap, dtigc ming
c6 WI hoc thuyat "bien chime' cita Stalin cho rang dau tranh thuc to
tang lea khi sit thanh tong trongcong cube xay dung chit nghia xa hai
'tang tang. N6 duoc dung a Wm chi-fa cho vie tip dat keo dai sit lihimg
b6 kidu Stalin khap vimg. Dac Wet da dai la nhung nam 1.948-1953,
trong dd Dong Au bi X6 vidt hda manh me. Cac chi da cQng san khai
rit hang van, bat giam hang chic van, t6 chic nhiing phien tha didn
inh va tien hanh de doa hang lost.
Su killing b6 kidu Stalin khOng nhangli tan bao ma dei khi can
quac. Nam 1986, mat Mc ea Disc, Hans Henning Paetzke xuat ban
vuat quydn such nhan de la Anders denkendein Ungarn,. trong dd old
abioag phong van nhieu Wan vat cua phong trao ly khai Hungary. Mat
trong nhilng ngubi nay la Laszlo Rajk, con trai nha lath to cQng san
rung ten da bf hat vac. giaa 1949, hi tra tan huec phai khai da tang la
!.nat do tham Zionit va sau d6 bi treo r.6 cling DAM ay. ligual con kg lai
sd phan minh nhan minh hoa mat each hi dat cho sit khimg be ca nhan
va sal lam quan lieu duce coi la chinh sach hai.
Khi cha caa cau bi bat, can be Rajk mai 4 thang. Me va ba
cling bi giam va eau bi nha nu& "sung cOng" dua vac, mat nha nuOi tit.
Nha nay day tra em cita cac tit nhan chinh tri. Khi Rajk cha bi treo o6,
me can bi giam dai han, nhung gia dlnh chang biet gi ve se phan ba.
Nggbi to khong bidt ba con sang khOng, cat nha diking cue khOng chit:
tra Ibi moi cam h6i. Em gai ha van cd keu xin nhari danh dda be, nhung
yin khong ai tra lbi, mac dal], phiti chb doi hang gib a cac phOngdoi:Lhi
cau xin gap ski ch6ng d6i va im lang.
Mat ngay nao d6, sau khi Stalin chit, bit da nhan dupe 101 nhan
tin dm canh sat mat rang vao ngay vao gib nao dd ba phai ddng o mat
gide ph6 nao dd caa Budapest. Mat chide Ot6 cua chinh quyen tidn cldn
ve. eau be ben tu6i duoc keo ra. Sau dd chide xe phcing di, ba dl van chua
biet me eau gap dieu gi, nhan cau lam con va thay rang cal ten trimg
vai ngubi cha bi kat an da thay del hoan than. Dieu nay dupe lam theo
tai lieu chinh thic "theo yeu cau ciia eau" vac) hic OM chi mai 4 thang.
Thkic vay, cau be khOng Wet gi ve ly lick minh cho den vai nam sau khi
me cau cu6i clung 6 to ra.
Khong not nhieu ve ski dau khd ye han caa con ngubi, mat vai
thong ke ghip to thay qui me cua sit khimg be trong vi0C X6 vidt h6a
chin Au. 6 Hungary, clan s6 luc de khoging 6 trieu, giaa 1950 va 1953,
khoing 387.000 goi l cheng doi ve chinh tri - hay tren 5% tdng s6 ngubi
Hung bi giam, theo each tinh tam can than cita Paul Lendvai trong Das
Eigenwillige Ungarn (1987). Sau khi dan tip cyan n6i day 6 Hungary
nam 1950, chg de Kadar do Lien X6 dung len xa tii khoing tit 2000 dgn
4000 ngubi cheng.dei chfnb tri.
- Prong
mita xuan Praha 1968, chi de cang san ph.4t clang vice xet
lai qua Mid, qua d6 nhung thong ke rang run xuat hien: ram 1951, 6
vang Czechoslovakia tuong .dei ngoan ngOan trail 100.000 ngubi (gem
145

tren 6.100 giao si, to si, va nu to sI) bi duct vao cac trai tap trung, trong
khi cuec thanh tritrig nOi be din tea viec sit tit 278 linh dao chip bu ciia
Ding. o Bu Lan, viec din ap su khang cu v6 trang ch6ng lai chink quyan.
Ong san clan teti. khoang 45.000 ngubi chit, kdo then 5.000 ngubi bj xit
tit vi la nhung ngubi ch6ng di; chinh tri khac nhau. Them vao dd phai
kd met con s6 khOng Wit duoc - nhung chic chin lit hang van - hi day
Uri cac trai tap trung X6 viit vi khOng bao gib tri ye.
Chide cong sin Ba Lan dac biet Wen quyit xda b6 moi dgu hieu va
bidu trung lg.nh dao cklnk tri dOc lap. Vai au tich cue IA) do cua cac o5
van mat v- X6 viit, chide Ba Lan tap trung phan ion bao lite vao clic 'grill
to con sing sdt cia td chtic bf mat quic xa, td chtic bi mat Ion nhgt &la
chitin trash thigh% II. Ho bi d6i zit dic biet tan bao va cac vu rit didn hInh
nham mite dleh b6i nho hn li "Ong Lac" voi Qu6c xi. Trong nhung cuec
thg.m yin ken iii va Tchrdit del bat ho khai sit thuc, met 96 ngubi
plaid deo nhung chit thap ngoac cat bang ben, met s6 ngubi chit khoat bi
giam vao xa film tit hinh cling vt i bon tei pham Quic xa da bi kat an.
Bing bac luc to Ion va duoc td chtic, cac nba lanh ciao cong sin
di du& lap duoc chi de cue quyan moi kidu X6 vial 6 Deng Au. HQ
cha dap cac xi hal hien cd va do dd cd the' tao nen met teat 41 xa
chinh tri mei. Nhung se la sal lam ndu ta nhinthay trong sit khing
be cd t6 el-We cai dac trung tieu bidu cua thtic V&A dotting hang ngay
du& met chi de cue quyan. Khung bi dit dei vi qui mg ion duoc sit
dung cho ca hal mix dich la tai thiit xi hei vit. lam cling cu cu6i cling
de *kao did chi de. Nhung met khi duoc thiit lap, chi' de nay lai tieu
bidu trufte hit bid sit quan tam hda rang khip vi vun vat moi mat cia
dig sing birth thtiang. Day la trtiOng hop ma met ngubi quan sat hbi
but b phuong Tay din chi vi da nguyen khOng thd nio hidu duoc mtic
dO vi each bidu hien cia nd.
Trong East European Reporter (tap 2, s6 3, 1987) met ngttai Mt
Bang chinh trj Tip Kate, Vaelav Havel trinh bey hay hen ea ban chat
146
ctia Chide Ong sin nay sinh tit vies sit dung bao luc thing tay va triet
dd: "Chide clic quyan lit cai trtific Mt ngubi to phiti thd nghiem.. Nd la
eel b xa khOng thgy &Luc Trong chide chang tOi, bao lite vL tinh than
hon la thi xac N6i khae di, nd kfn,blche day. Ddi veti ngubi ngoei nhlit
nd kka blith thubng. Ban cd the thgy ngubi ta di ngoai ph6, tin gau teui
ye, vao ph6 mua hang - ben ngoai c.hang cd gi cd vi Waal, kh6ng cd 41Au
hieu tan sat gi cit. Met khach du lich hay met ngubi di thaw se khong
bao gib thiy boo lue cia chide chting t6i'.
Havel nett tip rang main did nghiem sit ip bdc thuc su dick chi
de thi nhung ngubi phttong Tay phai sing vai nd, phiti bj IchOng ngOng
hanh ha bi i chide quan lieu hung manh, din ai mu6n cd duoc bat kS,
gi anh ta cling phiti gap met quan elide alto dd. HQ se thily tinh thin
con ngubi, phgm gia co bin con ngubi bj pha hotti dam Nguiti to
sing.0 tinh trang hem Wan tii, nhue..D6 la. nhUng nit cia chi de cuc_
quyan ma may vO tuygn kitting th6 quay phim duoc, cling khd ma giai
flitch cho du Ichach. Mu6n thgy nd, ta phai t.M ngliiem nd".
Vie ap dat vao Deng Au met chi de kidu X6 viit lam nay Binh
met giai cap thing tri mei kiim duoc mei thit nhb vao chi nghia
cling sin nai chung vi nhb chinh quyAn XO viit qdi rieng. Hon pita
giai cap nay cang it duoc ling he cia xi hei thi no cang c6 xu huong
ding nhgt hda minh vt5i Lien X6 - ngubi the did vi Aug he nd. Moskva
cd thi dua vac sit trung thanh, thuc ti la su n6 bee nay cilia nhung
ke le thuec nhu vay vao Kremlin d6 sing sit. Quyan lai Ich k5r, cling
nhu he to Wing do did tao nen mot lien he trung thanh va le thuec
chat the veil' Stalin duoc than thanh hda b dish chip cia oai thang
quyan luc cd kY luat.
Nhung su gin bd ben ngoai cilia khii X6 via the day su ming
manh ben trong cia cac chi dO mei. SU ming mash nay nii len it Ian
sau khi Stalin chit. Ichoingdau nhung nam 1950 hao quang cua aoh.nh
met su don Om hda qua mile chit nghia Mac-Lenin bit dau tan trade ,
4T
hue to cay nghiet. Nhiet tinh hair e'ne ban dhu vi chic nghia cling sin
nhat di phan len kill ho ngay eang.nhan thy Tay Au phlic hbi ithanh
chung hen va dill de san sixth that vong va but bei. Hen nua, vise dbt
:Mien Stalin bign mat nam 1953 lam cho su lanh dao X6 viat thigu met
i-than each cao nhgt va clang se.
Ngay khi nhitng su chia re phat trign b trong Ban lanh dno
iemlin va ngay khi cac lanh to X6 viat bat dhu tan cOng vao di san
F.:ahaft, nhang cube Ling hoang ngi In i Deng Au. Cao trao nay nay
:iirth i Deng Dile nail.' 1953, sau de IA su bgt 6n 0 chit-1h tri quy me
1,-3n o Ba Lan, va bac) lye quy -m8 len 8 Hungary chac than phai lam
cho cha nghia ceng san sup do' i toan the Deng Au :tau khOng e6 su
can thiep quan sv true tiap caa Lien XO. Ngay trong mat nuec Luc dllu
thin cam yid Moskva nhu Tiep Khae, kinh ughiem theo he th6ng kiau
Xe viat to ra hoan town that vong. Man xuan 1968 cia Praha eing bi
0 khf Lien Xe cha dap ehting minh nhan dan khOng da kien trl chiu
chap nhan mai met cha dO chinh tri va kinh taxa hei n3 rang tii truyen
~hong ben ngotti du nhap vao. Viec quan del Lien XO chiam Eking dgn
teat n6 lain cho su le thuec keo &Ilya tlnh trang bA nhin cua cfic chg
ceng san Deng Au cang them bi dat.
Itheng phai now nhien khi su bat binh c6 xu hueng to ra manh
e nhgt trong nhomcac nutie cd nhung lien he van hen sau sac nhat
=ii Tay Au, Deng Dec, nap Khan, Hungary va Ba Lan. Dai vol ho,
vigt h6a cd nghia la cat chit hoan toan veil qua klni chinh tri va
hea cua ho. Trong met thbi gian, ngay ea lich sit* va truyen th6ng
Ivu cci the bi Ioai tri va gat ra khoi be mat dbi sting xa hbi. Met hoe
thuygt dia ly chinh tri, dua tren stt th6ng tri eaa met quyen hie bao
nhu hoc thuygt Brezhnev c6 thg xac dinh nhang ranh gibi ben
ngoai cua su bgt hba, trio nen ao gitie 6n dinh hay tham chf khuygn
khich cai ve nhan nhuc ben ngoai. Trong met thbi gian, dbi sang van
hea co the mang hinh thee phu tang ben ngoai hoc thuygt va ngay
ca the Idled vong dan tee ce th.4 chin cam lang. Song o (Kati tat ca
tinh trang nay, but bei, than nan, va by vong van tiap tie dupe ap
chb del thbi cc; dg to khOng dinh ft-1314i.
Cac can thiep quan su thanh cOng cia Lien X8 da day cho ngubi
DEng Due rang thach thee true tiap Liu thg XO vigt va the cha dO thug
san ciza h9 la khOng An thua. Pheeng Tay se khOng gap da ho, the lop
thueng btu tong san hoang se se keu goi Lien X8 gifip dd. VA the nha
cai tri Xe vie% cia dacha se ding vo luc de. trang. Do de, phai ap dungy,
nhang phuong phap kien nhAn hen v& gian tiap hen. Su bign diuygn
phai xuat phat tii ben trong, cha yau mang hinh thee laba binh va xay
ra dan dan. Theo met nghia nao de can phai kien tri then dudi met
chinh sach len hit 0 mat lich se. Muen thanh cOng, no bao gbm CO
vise chap nhdn ft nhat met be phan giai cap thong tri va met sv phda
ph6i khOng chinh thee vii nhang ngubi 'Ong thay dbi trong eac
int& Deng Au lan can. N6 phai tan dung nhang su chia re thuhn
trong Ban lanh dn.() Lien X6.
Thai db kien quyat se dung ye luc &la Lien X8, nail can, de
cho chi nghia song san nam quyen lye b Deng Au nen e6 met kat
qua naa, bdt lige. NO hien nhien lam cho nhung giai thuang Ittu cOng
san you nhat yen tam, nhu gieri b Ba Lan, rang Kremlin khOng cho
plaep nhan dan ho bat binh ngi len chung lai ho co kat qua. Dieu de,
di nhien la nang cao y thite 0 su an toan v0 ca nhan va chinh tri cia
nhiing ngubi tong san ban dia. Deng thbi, su nang cao tinh trang
yen tin eaa gidi thueng bin lai c6 met ban qua ngutte dbi la thu hep
khoang each giaa the gidi nay vii nhan clan ho. Bang each nuei twang
mot y thee vang chac la ngubi thgng tri va ngubi bi tri ding chung
se phdn, gibi nay tang nhay cam hen dg keu goi nhung khat vong
dan tee sau sac. Bang each tri lai c6 this 0 chinh tri hen va bang su
tin Wang hen 0 lich sa, giai cap thong tri Ong san dem dan trO
thanh it bi nO dish bon 0 dart tee.
149
 Han nit& giaidoanstalinit qua ngin nen khOngthg thay dai Wan
ha cac xA hOi DOng Au, xda bd y attic ve dien man vitn hda v6 dan tete va
htly diet cdc truyan thdng chinh tri rieng cue ho. Dan dan, then nhiing
mac dq khie nhau, y thdc vt3 tinh khde biet ngay tang n6i len lam tan
hai tad eu Xiam soat XO via. 6 Deng Due, nd tap trung vio viec Tway
tang aim nhAng tip sac Maim dao chat chg hon vOi town bQ nude Ditc.
6 Rumari, da neli len mat dig do dac dan toe chti nghla dien cubng
va ca nhAn cao cla ma nhieu diau lam gvi nh6 dan dai Ve binh thgp phat
xit caa Rumani trade eta& trash. 6 Hungary, nd tap trung vito 05 gang
kien quygt xtie tign mat he thong kinh tg It tap trung hen va tangle tigp
axle xa hoi vAn hda cai ma vela nuoc Ao 6 eanh. Ngay 8 Bulgari trung
thanh, cd mang hlnh thdc mot chuang trinh day them ynng dg tim kigm
mat vai tar!) kinh tg rieng 4 rat chuyen mon hda. Chi di nap Khac mat
tinh than, sau viec quan Lien X6 chigm ddng Dam 1968, flab trang nhan
nimc da ciam uu thg sudt nhitng nem thoi Brezhnev.
150
Childng 9
S1J UI GIAI PHONG CfJA XA HOI BA LAN
KhOng gi dang ngac nhien la 8 Ba Lan ldi thy ra szt thay dal maul-,
mO nhgt va su thach thitc lim nhat ddi v6i so kigm soat X0 vigt van
keo dai cung nhti dal vdinhang dau hien khac Met Ma he thgng kiRi
XO via. Xet. cho cung, Ba Lan van la nude 16n nhat vit hat sac thuan
nhgt 0 the ngddi trong rue /mac Dang Au LiOn XO thong tri. Lich su
can ddi cAa nci duoc,xac dinh phan lim dual gig dO so thong lai sy
thong tri cAa Nga. Ton giao COng giao La MA ega nd, von tech Bs. Lar
ra khoicac nude langgieng trim tip va ke this truyan thong tang Ming
o5 that dan tbc chit nghla va cap cho nd mat nal dung &co ly true:
tip khac clan nghia Ming Mn. Ham ha moi cal trong xa hal Ba Lan vs
trong lich sd Ba Lan dau am mtf u chOng lai mat chg do!). Ming san do
Moskva ap dat cho Warzaava.
Tit am niuu khong phai chi IA mat tit ngii van hda ma thei. N6
migu to chinh the thai do Ma Ba Lan hien nay dal vdi chg da camp,.
san dang chigm du thg a Ba Lan va ddi v6i Wit quan he , bgt dish
clang do Nga ap dat. Tinh trang bi Mc nd6c ling giang no didh su6l
125 nAm ciia-Ba Lan da lam truyan thong khang cu muu mO tham
nhap sau xa vao tam ly dan tag. Da chOng lai nhang skt chia tAch lap
di lap lai, va dg bao thn ban the dan tae mitt minh, ngttati Ba Lan.phai
he each thi hanh mat ddi sting dan tan bi dbn vim ben trong, mite
mO tharn Lang vdi nhau de thoat kladi moi c6 gang nhieu khi tan nhan
!L'itig /Oa be) moi dau hiau y then dan tOc. Su kien su6t thg 14 XIX
uoi Nga da ap dung nhung dan ap kith hat nhgt da bat nguai BA
L.:an phai tin hanh mot su khang co dai ding hon trong thg kY XX
ch6ng lai not hoc thuygt khang. nhung xa la vai truyen thgng va
3n giao cua ho, ma con bi ming nhangnguai Nga nay ghep bang sec
ash vao xa hai cua ho.
Trong nhung nam to hai shat cua chef nghia Stalin, mat vai
nh cam ch6ng Nga da thgm nhuan ngay ca lap thuong luu Ong san
;Long tri Ba Lan theo tinh than nO le. Vao dhu nhung nam 1980,
;,ibt aha boo Ba - Lan thao vat, Teresa Toranska da tin hanh mat
tsAt phong van sau cac thanh vien cu6i ding con lai (va lac dci da rat
;ill) cua uhcim lamb dao stalinit Ba Lan cao nhat. Luc dau (bloc xuat
);',a nhu mat tac phgm bi mat, tan goi rat thich hop is Oni (Ho - de
to nhung nguai duoc pining van - N.D.), cac cuOc phong van bbc lb
Lam mac nhung bat clang an sau ma ngay ca nhOm nhung nguai
:ialinit trung thanh kia van Om ap thong lai Moskva nhu the' nao.
nang nhung ho mien to nhau la chu hau Moskva ma can len an
:hau cia la tay sal true tigp caa NKVD (va sau nay la KGB) trong
i ca nhan thong minh cho Toranska thgy ho da la nhung nguai
cdu Ba Lan tuoat khoi su sap nhap true tip Ado Lien X0.
Quan trong hart, sec manh ddo dai cua tinh cam dan tat da cho
prep Ba Lan duy tri su6t then ky Stalin, mat vai linh vile quan trong
tq tri va tinh clan tic dich that. Nha this tong giao La Ma la quan
fang nhat. Mbt vai su to tri ve tri tue cung &too duy trio mec da han
:h4 hon. Sau 1956, nemgdan dupe gi8i phcing khai nhung c6 gang Op
:gibe nang nghiep Ba Lan phai theo phong each tap the hda X6 vigt.
liAta vi kiem soot chinh tri va hoc thuygt cua nha nu& dal yeti xa hai
:to dci da bi giam nhe clang ke'.
Nheng no We xa hOi to phat de giao due thanh /lien bang lick
cua cuac khang chign bi mat cua Ba Lan trong chign tranh thg gioi
ch6ng lai a% bon Lam lupe Qugc xa lam K6 viat cung thing vai tra
quan trong. Chg c10 cOng sari cling col nhe su khang cu nay thi cac
truyen thong va su by sinh caa ad tang trO thanh hap clan dal vai thg
he trd hon sou chitin tra.nh. Dieu nay gdp plan duy trl nhung diem
Ion ch6ng dai thu clang va am mini them tang ch6ng lai su cOng san
hcia vL tinh than. Sec khang CO ti On clic nay duy tri kha sang mOt ngay
kia cd the clan cign mat su to giai phdng xa hal Ong Ion hon.
Ngay ay da dan vao nhung nam 1970. Lilo do noi that vong vE
the da hien hanh da tro thanh Ian tran. Ngay ca cac tang 16p xa hbi
We dhu cd thien cam vai mOt vai cubc cai t6 xa hal do tang sail de
xuOng da titian ra rang ca Lien Xo Ian chgdb 613a Lan dau kim ham
su tign 136 xa hai. Tr{ thee hoan town bat man 'va chuyen h tiding ban
ve phuong Tay. Tham vong dna mai hoc gill Inman vuon len va C1:111
moi nghe si sang tao la sang it tau 0 phuong Tay, con Lien X6 bi xeu
la mat xe tinh IC. Nhiing trao dai van hda va hkn lam vien do M9 tai
tro nhat la nhung trap cI6i nhf5unam do Ford Foundation phat tritIT.1
co mot Onh huong to 16n, dot x6a bo nhung c6 gang do chg da tiCin
hanh trong hai than nham n?i lien van hoa Ba Lan vai van hcia
cua nguai lang gi'eng phirong DOng. Thanh nign Ba. Lan tit lau da
quen khai nit in curing dal ban d1111 (va die sao cung at thien vi va
ngan ngni) la xay dung mat xa hbi min. Ho nhan thee sau sac va bi
101 Cudn bai phong cach sang mai phuong Tay, bed tign b0 ding nghe,
va the nghiem van h6a. Nang dan (Woo giai phdng hhu hat ha cal-1g
giao hoan toan va theo quan diem truyan thong.
Su thay ddi lOn nhgt trong thai ctO chinh tri nay sinh trong,giai
cap tong nhan tong nghiap. Tuy it va sd luong trong nuemBaLan &mg
nghiOp truoc chign t tanh, n6 data mat truyen thong &mg (loan phong
phe va n6i Chung c6 Chien huang xa hbi chic nghia Dang xa hai che
nghia Ba Lan (P.P.S) da thing 6 lien tuygn cubc dau trash cho s i hai
sinh dan toe cua Ba Lan WI da d6ng mbt vai trb chu dao trong hoat
Bang bi mat trong chin trash thg gidi II. Sau chign tranh, nhung
153
 ngitia Ong san de bap Deng vi nhitng ngubi con lei cialdang xa hQi
nhap vio ding lanh dao mai, bi nhung ngubi Ong san cia Moskva
th6ng tri hoinlOan.Ding Itinh dew nay Mc dd thuc Man can nghiep
hda &It nubs eau chitin tranh, do cid taro nen met giai cap cOng nghlap
mai thii0c dig ha din Lien od ngubn gin nOng din d4 tiap'nhitn he to
Wang Ong sin vim( hay dung cd t6 chic ban. Ching hen, ding chi
cudc nil dap!, Poznan cue cang nhAn flint 1956,.dibu day nhanh su
ra dbi b Warzawa dual thin Wladyslaw Goiniullut.mest chadd cOng sin
it tot tifi bon, da dodo tier hankbai nhang Ong nhAn etit ban, truyen
thing ban vi cd y thdc chinh tri hon nhung,Ini cd, it tignivdng trong
'giai cap vO sin &mg nghiep mai thuOc the he dau.
Vim khoing nhung Wm 1970, hai au phat tridn quan trong
mau chit di thay ddi gay gat tInh.thg: thd nhat li giai cap vO san
cOng nghier mai di phat tridn mQt y tittle chinh t4 rieng ho hang
gin gel han vai trnyeit th6ng xa hQi chi nghia Ba Lan, nhung cing
tient nhigni (do ngubn gic nOng clan eta day cia n6) InOt tinh than
tan gigo minh me. Ma hal, nd di say dung nhung lien he mbi vii
trf thic tich cue vb chlnh tri ch6ng Ong sin, theo huong xi hOi dan
chi. Day la mQt lien minh minh me c6 thg dua ra met chttang tranh
thay thg (chi ygu rthb tri thtic) vi gay tip lac chinh tri (chi you nhb
cOng nhan ed ly do cOinh tri thtic day). KhOng nhung nha thb
Cong giio hung minh lei chin ban tay the chi; vi khuygn khich, tit
nhung nam 1980 nd dude Lanh dao bbl mOt uy tin dude moi ngubi
' Mutt trong, hbngy giio chit Wyszynski mi ngay nhung nha Utah dao
Ong sin cling phid inign citeng ndi tat
Cac trio luu xi hed nay da dude au Utah dao quan trong tieu
bigii ;Alb su ra dbi cis mOt lAnh ti - cong nhan thuc su 161 cut% la.
Lech Walesa. Lich sit ea nhan vi su truing thanh vll chinh tri cia
Ong la mOt bac tranh thu nho (microcosm) dm nhung zu hubng rung
kin nay. Sinh trong mOt gia dinh nOng din, dudc nuOi duOng trong
154
reeit mai trubtig tan gitiosau sac, tra thitnh rot ding nhan ding tau
Gdansk trong cuOc cong nghiep hdtt 13a Lan sou chi& tranh, ba't
man trut6c su k14 k4o dii Cita vit sinthAnh thi,'Chtlydn sang
chino cOng sin do itliftng dac lei di 18m quy dish chdChIntt minh
cia lap,cang chic clang:col minh la trung tam, dttde giio due'chinb
tri bbf`sit va chain dini'mau gine cOng nhAn ddng tau vai eanh si
vio dau nhitng nein 1970 va dude met nhdin trf thic tfch cue hoa.
deing ChInh tri gitip dO, Walesa tra thanh lanh to vi bidu trung Ct1P
cac Phong trio da thu hit Ba Lan va. dude cit thg gi6i thba nhan
, .
Cal ten cia phong trio niy, Solidarnosc hay Doan kit Ciug
mang met tam quan trong bi6u Wong to ]an. Bin chat via viec can ti :
clic quyen Ii loci frit moi sinh hoat chlnh tri to tri WI tin nh6 xi hOl
Muc tieu la lam sao cho m6i nhan chic thin bi di lap khi thing trill:
tam be chg do, cam thay CO don vi thuting bi lam lac trong su chinp,
d6i ben trong nhung khong bao gib bidu 10 tong khai. Doan kgt den:
lai cai thong diep ddi lap lai can thigt. Nd bao hien mOt that tg moi
chia s4 nhan chic, Ibng tin dm tap thd vi met lien minh giita tic tarsi;
lop xi hOi hay giai cap 'chic nhan. N6 during din vii chg de Ong sin
tren mOt tran tuygn 'Ong IOn: ve he to tubng bang cach dust vac ta;
giio va nhan manh vita din chit vi gin bd triet dd v6i chi nghia ye i
nubs, vb td chic bang mOt co eau tom etude vi lien minh vii tri
thanh Men vi nhit li vii nha thb. . . ,
Phong trio doin kit cling tap trung vio nhung thit bai nO ret cia
chi dO Ong san. Cic nha lash dao cOng sin ciao nude Ba Lan trcrg
nhiing nim 1970 di vay no khoing 30 tS dO la aim phttang Tay nhcr
chi tieu phf vi Mt Ittc vi tham nhung. S6 von dim vio db se nay le ra
thg dung dg lam cho nbn kinh tg hot sinh. Do dd cuOc Ithing hoang kink
tenay sinh doi hid nhitng hien phip khan khd khangnhang lint cho con g
nhan them vat vi mu con phi hoai moi Ulu kinh za bOi dang giam sut
d6i von cat nhacai tri cOng sin dm dit nu6c. Chit nghia Ong sin kher:g
con dal (lien su tinbb xa hOicho bat ky giai cap xi hOi chi ygu nao
1.55
 Nong dttn col khinh chd dodo va chain chua chat vol tap the dai cna th6i ky tan tai td do day htla hen cda Ong dote Doan kit,
oda vatigim chi kheingcOn tin nd, do cuac cal t6 ruing dat gifts nhang va nd cd tac dung thay d6i quang cinh chinh tri Ba Lan.
aan: 40. Quan chung thanh thl chiu kh6 gay gat vi cu thiau-nha 6 Nhu vay, sit doin kat clay nhanh sv td phdng tinh than cita
mai, phut vu tbi,,x6p hang, bat tan mua, di! la Wing .vat thiat you dot nuOc ngay dii do thigt Tian lust, cal khung canh chinh tri da cd van
nhti% ciaa dal sting, va gia luong thdc leo thang mai.Ngay ca ch6 do tiep tuc. Thy nhien cal khung chinh tri da la lien tuc 0 hinh thtic th6
giac due da la mat diam to had d*c biat trong mat thbi gian did cua ch6 tit nay la' mang Wit thdc chat lduic. Viac thiat plank* cd the pha
nhang ngutii cong sin vein thick d6ilap n6 voi tinh hinh 0 Ba Lan hoai thil tieu ba mat cac phuong din t6 chtic ctia Doan kit, nhung
tr chi& tranh acing khOng can la m6t cOi ngubn tang tign xa hai. 'thong the can tra su xuat hian mat gi6i uu tti chinh tri thgc,t4 Li (14
Mat nghien cdu do trinh 6 ho caa Hip hai xa hai hoc Ba Lan thay th6 gidi cii 0. lien quan vai nd lA su hbi Binh d6i sting chinh tri thi,ic
va in lai trong xuat ban bi mat Wola ngAy 1 thang San 1987 ndi clan sub Ba Lan - ngay chi cho cu6c sting mai nay da host clang mat phan 6
s-g 12rong tri nay: dual cal be mat cong khai.
Mit s6- so sanh cong nluln tritic ya sau chien tran.h do Jerzy
Kresiewski, mit nhaxa hit:J:9c d Poznan trinh bay da gay tin tztang
sau sac ... Ong dua ra nhfing dtfu hieu chenh xa.c bang con s6 chang
min h rang ... mac di "chic nghia xa hbi hien dang tan tai"; cong nhdn
aye? COng hia nhdn dein Ba Lan 0 nut mac di gi6ng nhu hay thdp
han cong nhan Ba Lan thii ky giita hai dai chien. Dieu to han, hien
nay tinh cdnh cong nhan Ba Lan la ig nhdt chdu Au, yet seinh ditoc
earth cang nhan ccee nubs via the gisii thit ba. Nguii to ngac
nai-'n don nhan thang tin ye diem cc5 sit ccii thien new d6 trong oiec
con -cai cong nhetn yao duac cac truing dai hoc nha nude antic chien
tranh 25% s6 sinh yien, nay 31%) thi su hen bi lin nhdt ue mat nay
as ducgc thuc hien bell cac truing dai hoc cong gido 0 d6 da s6 sinh
xudt than tit gia.dinh cong nhan.
NNW thdc chung ve filth trang thiau than va chinh tri hda va
thdc ve su doom ket xa hai rang lon khOng the bi pha vO ngay
vi6c thi6t qUan lust vao thang MUai Hai 1981. Va.o hIc ay,
tivc dan Vic moi da dudc tOi luyan, nO da dua vao each nhin caa
qui'na chtIng chinh cac truyn thang va ng^y ca nhiing kp niam lich
.s.;:( .73a cha- dO chile Lien Xo nang da da tim each loaf trii suOt 30 nam.
Sq nhtic hbi nhan each dan toe dfch thdc da tro thanh cal di san 'Au

157

Chuang 14
TO' DOAN KET XA HOI DEN DA NGUYEN CHINH TRI
Dbi sang chinh tri hbi sinh bieu hien Met that Nu thion hal dbi
chit nghia ("Ong san a Ba Lan. Nd not len su that bai aim may thap ky
thi dua theo kinh nghiem X0 via. Nd n6i len khong gi khac bon la chinh
giai doan cue quyen trong itch su cheda cOng san Ba Lan da them dirt.
Che de Ong san van cat tri, ve. them chi van nam dec quyen
quyen luc, nhung nd khOng cd kha nang nem dec quyin dbi sang chinh
tri dat nu6c. Uri song nay do co dupe au tin tai dich thuc rieng cua
mlnh, dee lap dal v6i su kiem soot chinh tri Ong san. N6 tit bac10 theo
nhieu each khac nhau, tit heat &Ong that su bi mat din nhung cuOc
tranh luan chlnittri ban tong khai,nhieu Mu lac be, nhting cuec bleu
Viec thiet quan luat thang Mubi Hai 1981 la cid xfiC Mc guy&
Binh: n6 x- is teen su ra dbi Ma v0 s6xuat ban poem bi mat, theo met danh
&Itch lit Mc ngubn bi mat - tit mai nam 1981 den cuai 1987, khoang
15 ngan bao chi bf mat va 24 ngan quydn sach va bai van da kith. Nd
ang khuyen khfch su hinh thanh met s6 16n nhung rthOm chinh tri
am muu di tit canh to xa hei - clan chn den canh tong gift bao thU hen
va them chi canh huu dam tee chit nghla cite dos n.
Bao chi bf mat khong chi titling cOng san va ch6ng cuc quyin.
Nd ngay Mug thin ra nhting chtfong trinh ngen gon va co the cai
each chinh tit kinh ta,va xithei do the Lieu ban va nhdm nghien min
dttoc t6 Chile tat scan thito. Thuc vay, vi nhieu van dt gay can nhu
158
la su tan phi. mai sinh cua dot 'mien va Ent lac hau cua nong nghiap
Ba tan hay viec t6 chile va.quan,13 khu yip Ong nghiep, pitting nit?,
tt4itang mitt khirvatc'chfrthitittttki ciaIta,Lave6 uhiu tai de di
xttiftlicinla do chi dQ dtta ra. SO di tltephait lan fa. of vac) gitia nhung
nith', I980; khi chti nghia cOng .san Mitt tin nhiem.vi chci0 Ba
bi Tian niam rang ranhtf la neat ban Sao bit lite cua chi de X6 viet.
cal the cOng ding Mc'chuyen gia - ve trf thtic cam they viec cOng tat
vOi cac sang klen dec lap hay di' la phan nio bf mat vita can dang
trong hen la cOng tic vOi chinh phil.
Su hbi sinh cfm dbi sang chinh tri ming ndi len st trot day tra
lai.nhting.bien the truyin thang cua vu dal chit* tri thbi tibia cenF..
san. Ban dau nhung mem m6ng dan chit x11 he' dm ban than chi
la tich cue va re rat nhat. Nhting nha boat clang nguyen la cOng
that vong, ngay ca mat s6 dti co Ian la nhung ngubi stalinft cuing ti n,
ngay Ming chuyen sang nen xa het dart chU nhu met each chtia nhtimT.
sat lam va bat tong hien nay. Ho co the dua yin cac truyin than
phong phti cua clang xi hbi chu nghia Ba Lan truec chi& tranh vadua
vao nhung tan du vat chat. cita nd trong viec lam hbi sinh metlaithod...
xli het chit nghia cho tinh tmng hien nay. Xu huang gen nhu mac-,d;
cua ho thien ve Cita cap cho ho met tin& hap phap hen chi ngay trisar
mat lop quan lieu cOng sin it giao dieu hon.
Sy thanh cling cua phai ti din chti trong viec t6 elite tieu bat
ban ye tong nhan (KOR), mac dau luOn luen bi canh sat gay khd
diem xuOt phat cua su lien mini gitia trf thdc v6i tong nhan. Dan lust.
no, nd tao ra sit xuat hien quyet dinh cd tinh lich sit cua phong
Doan kit. No ming ma cluong cho su xuat hien lai nhting xu intao.;
chinh tri khac do bi hUy diet tan fthen trong thbi Nd bac;
gbm nhung nhom dua tren quan diem efta nha lanh dao Ba Lan tru6,7
chien tranh; thang the Josef Pilsudski, vOi stt nhan manh trung tar :
vac) dot lap din tee va hop tic ch6ng Moskva vOi nhting dan tc.7
phi-Nga bi ap btic nhu Ukreinn, Lithuania va Byelorussia; dua tr5.!
 lug loi giao hugn caa Roman Dmowski, nha ly luan.bao thu dam
net cha nghia dan.tOc thai ks, tribe chin tranh, Ong ta cha tracing
:a6t nubs Ba Lan.thuan khigt 0 mat dan tOc va Ong giao lien minh
,Oi-nuap Nga ch6ng lai Wan Dec;. aria trail di san caa Wincenty
Witos, ngubi sang lap ra phong trio nOng clan Ba Lan da nhgn manh
vai tro chit yau sire met giai cap nOng dan dOa lap cod quyen sa .hau dgt
dai trong dbi sting chinh tri caa dit nttoc.
Cac nhdm chinh tri nay da thay doi va ddi mai chuang trinh caa
cho khOp vai hoan canh caa thbi dai 0 se la don gian hda cilia clang
ac bac tranh kham chinh tri mai nauggi no chi la sy tai din cua qua
hti. Chang has, nhang ngubi bag thu din /tilting kat qua kinh tk duac
:P111 la thanh cong ciut chinh quyen Reagan va chinh phis Thatcher da
guy& cuOc
tnir uric to do kinh doanh nhu 1a giai phap duy nhat
hoang kinh ta clang kin sau caa Ba Lan. Nhung ngubi khac coi
:hung
Thpy Didn la mot mo hinh thich hop cho cal gpi la nen dan cha xa hoi
L;:lanh cong. Ai cling lay nOi dung tit cac bai thuyat giaci caa giao hoang
3a Lan, va dua hoc thsygt xa hOi cong gigs) eaa Ong ta vao sac cuong
Itr,11 cua minh nhat 11. viec Ong ta nhgn manh tai vi tri trung tam caa
"cha nghia nhan vi" (perzzonnalism.).
!Clang cuoc tranh luan hoc thuyat sbi n6i chi la met biau hien caa
Itiat dal sang chinh tri thyc su song lai cua quec gia: Nhung cuOc tranh
suer ve each nan lei su kiam sok van manh dan tOe cong lan Ong. Ngubi
Ithuyatt khich sl thay d6i thxic dyng va tian hda theo huang tian bO,
k ca mot mac dt, hap tac vai cha dO hien hanh, mien la the dO bang long
ion trong tii guy& xa hOl va chap nhan nhang cong doan tg do. Lech
'alesa tieu bleu cho cash dap can nay.
Nhung ngubi khac cho rang khOng cd cai gi caa su sup d6 cha
:10 cho phdp cd nhang cai each can thirst, va the nao cong cd mot sii
duang dau mai. Da tranh root su can thief vu trang cita Lien XO, mot
st5 ngubi nhgn manh sti can thirst phai xay dting met mat tram chung
nhang ngubi Deng Au bi ap bac. NhAm muc dish ay, h9 ra stic.ming
c6 kb6i lien mink Doug Au clia nhang phong trao ch6ngd6i trong khu
Inte. Nh4ng tignbi khac cho rang nhang khd khan nOi bO caa Lien X0
khang cho'phap Lien X6 true dap hanh dong, rang chade cOng sin
khong the tian tries va Vi vay phai lo churn bide lat do cha dO. 6
Silesia thuds Ba Lan, quan diem nay dugc %lug hO dac biet val)Cidua
ra bOi mot t6 chic am muu sau sac c6 ky kat chat she, duac ggi InOt
each thich hop La Doan kat chicon dau.
Nhung da thien huang chinh tri la nhu th6 tato, not mong nhO
nen dOc lap th tic su van thgm nhuan cuOc ddi thoai chinh tri dOc lap
dang nay sinh. Dieu nay tham chi duac bao chi cOng sari Ba Lan cho
phep. TbRzeugywiskoseu Warzawa ngay 3lthang Gieng 1988 torn tat
khat vong dan tOc nay vela mot thai de' thanh thus tieu bi6u:
"Ba Lan khOng co chinh kien caa minh, ud Ba Lan khOng
tIza ruto c6 duac nhang chinh sa.ch to tri. Quan diem nay'
cd ue rat plzb ban trong xd hdi ta CO su tin twang rung
rdi rang chang thu0c vito Ong king giitng phia clang
caa ta ud Gong king giPng ay quy dinh chinh kien act Ba
Lan, do do ccii nay thOi khong con Id caa Ba Lan utt trO
thanh chi Id stt nio rung ua 14 thuds Va0 chinh kiln X6 uiet.
Ngudi ta co the nOi rang quan diem nay chzi yeu la cua phe
deg 14, viz nit quan diem ua thich caa ho thant rdt sau
utu, 9 this dan tic. NO keo theo nei mong nhO Hutt khao
Ue2.0 nhung kY tic ctla thdi ky gad hai cuOc chick tranh khi
nPn cOng hen due hai elm rang nO dd cO duac chinh kien
. ddc ldp cact ntinh, khOng bi bdt cu ai ben ngodi ra Lentz.
Szt hai sinh caa dai sting chinh tri Ba Lan con c6 met kat qua
naa cling quan trong khong kem: N6 ndi len su tai sinh mot lap uu tti
khac ve chinh tri met ngay Ida ca the thay the nhang nha Lanh ciao
cong san hien nay. Dieu nay cling la nuSt su phat trian co trian vong
161

nham pha vb met dac trung chit 40 khOng nhting cua chit nghia
Stalin, ma ca cua chit nghia Lenin. Vito khoanggitianhtingnam 1980,
Ba Lan khong On lit met manh dgt koang ve chinh tri, chi c6 nhting
ngubi cOng sin 41 dien cho met tang 16p sit hQi am higu chinh tri.
Nhting nglibi Ong san nhb duoc Lien X6iing he van nam chinh quyen.
Nhttng ho Ichiang con nam dOc quyen to Wong chinh tri, &listing chinh
tri nita, hay lit theo nhieu ngubi quan Mem, ho khOng con nam dee
quyin Wang lei chinh tri &it nude ntia.
Hon ntia, ban than nhting ngubi cOng sin Ba Lan dang trai
qua mot su chuygn h6a. CM de duoc lanh dao bdi mat quan nhan
chuyen nghiep ngueng6c qtly tee binh thubng, tuy ben ngoai l cOng
san re rang nhung 16i n6i ring va cit. chi bigu 10 met an tuang ma
ha l tip tuc cai qtla khi cua dgt nude. Ve mat nay, Vojcieh
Jaruzelski khac cac nha lank dao cOng aim Ba Lan dau tign sau chin
tranh rat nhieu, nhung ngubi nay re" rang dttqc ciao tao ve met hoc
thuygt xa la hay thOrn chi dupc dao tao ve mat din tOe va khoe
khoang su n6 dich ctia ho vol Moskva. Dg gianh duoc su trung thanh
ve chinh tri trong viec thigt 14p mat sit canh tranh chinh tri, that
clang n6i len, chg de curt vi tuong nay da phai nOi long nhieu sit kiam
tra curt minh ve sach bao. Ngu khong lam thg thl the xugt ban pham
bi mat con tang len nhieu han ntia: Nhung tai gia phil tra la met
cuOc tranh luau tong khai hon ve nhitng yin de dan tOc, ve nhting
chit a truffle day la kieng ky, va thnc day melt su tan ra hon ntia ban
than he to tuang chinh thtic.
Thvc vay, vao gitia flitting nam 1980 khOng thgy ref he to tvimg
con nguyen ven duoc bao nhieu. Chit nghia Stalin bi mit uy tin hoan
toan ngay ca ye mat chinh thing. Ngubi ta chi ca ngoi chit nghia Lenin
ngoai mieng, nhgt la trong moi bign c6 kj7niern ph6i hop vial ngubi Nga.
Nhung thtic chat hoc thuyat ctla clang cam quyen khOng nhting tr8 nen
mo h6 ma ve met s6 mat ngay cang nhac tOi chit nghia act. hQi Ba Lan
theo truy'en thing hon.
162
Hgt sue den bigu va din hinh eta au hating nay la mot bai
bao vao gifts. aim 1987 tren tap chi to tuong chinh thitc cast dang
Ong sin Ba Lan Nowe Drogi (s6 6,1987). Tuy tae gia la met nha ly
Win kh6ng Luang tam &la dang, n6 phe phan thing tiding each ly
giai 'Anita ve chi nghia xi hOi, va tb bao danh cho ncl mot vi tri clang
kg. N6 bat dem nhan set rang nhting sit thay dbi dang dila ra 6 Ba
Lan tao nen "met in tuang kitting the bac 66 duoc rang dating hueng
co ban aim the nguyen ly lam nen tang cho hanh vi xi hei ve kinh to
dui ta hien nay dang thAnh via de. "Nowe Drogi sau dd neu len rang
can phai sit lai trong b61 canh nay cac gilt thiit co ban lam nen tang
cho chg de hien nay, cu thg la eh() nghia as hi se "tao ra nhting hInh
thdc cao hon cita dbi sting xa ht)i hity 63 cha dQ ngubi bite 10t ngubi
... 1041 trit viee bde 10t &la to ban nude ngoiti 'Oa 66 bgt tong xa
hei... loaf trig nhting to nen xa hOi - that nghiep, giao dgc han chg,
thigu cham sde y ti, nha 6 ... dam bao sit thing loi cua chit nghia duy
bl so vbi rnoi hinh thtic phan duy IY". Tap chi dm dang sau do neu
len cau h6i: "Ta cti the mil chuong tranh nay sau khi no duoc
that hien di 40 nam?".
Cali tra lbi cita co quan tit tvong rieng cda dang la Uwe the
din tan phan: "khOng may, kh6 long tra lbi the can hoi nay la "c6"".
Kh6ng nhung thg, nit con thita nhantigp rang the chinh stich hien
hitnh ctia chinh phi cOng sin gay nen "mot su quay lei dual nhieu
each nhung hinh tittle trutc Ida bi len an". Quyen to hitt dang
duoc phut hei, to bin mak ngoiti duoc mbi van, co chg thi trttbng
dang duoc dua vao, thu nhap dang phan h6a, that nghiep dttqc tha
thtl, ton giao dupe ning db. Tb tap chi dim vat to hdi: "Phil chang
dieu d6 cd nghia l chting ta dang rbi b6 chit nghia si hOi khi lam
nhting Int they dal nha thg?".
Cita tra 101 la Wit su bien he diti cho sit cid each chide bao
gem mai buOc tren day nhan danh hien lie, sang kign 16n hon, va
Ong bingxa hei thus sit. N gay ca chit nghia v6 than chinh thdc cling
163
p;nli gat be bei vi 'mat dao tide cea tan giao con* sd didm da ding
chung vdi cl..0 nghla xi hdi nhhm duy trl mot thggida quan tOn
can phai 7'C ITI la thuin 10 cho 611 nghia xa hOi". Do clO, " chit nghia
xa hdi chi ng cd ly do gi dd ra sue chting thagidi quan ton giao". Tap
cld tigp do bac ko vai tro "nha nuec toan quyOn" va nhan manh Uri
sang kign tit dual Ian. Can giai guy& cacxungdOt xa hOibAngthuang
Wong va thea hidp ve tranh khdi bi nhung quyOn loi manh me
ban thOng tri, "can OM tao nAn mot hd thong quy chg va thO cha"
(tdc la chg. 00 da npyan).
Thee tii Nowe Drogi cd uy tin, nhang ka ch6ng cl6i lai cac thay
d61 nay cd mOt hien bit"rat tho thign" ve chit nghia xa hOi va cho
rid la ngang vai vies duy tri "eau true quyan luchidn hanh duei.mOt
hinh thtic c6 thay adi". Khongnhang the, to tap chi khang dinh rang
vien chic cUa Dang nhu vOy "suy nghi va hanh (ging nhu the,
daong nhu thuc chat. dm chi nghia xa hei la thi hanh quydn luc chu
khOngphei la cai muc dich ma quydn luc phai thi hanh dg dat duoc".
'Voice Drogi kat luau, "clic thai do kidu ay tube be mat moi phuong
disn quan trong cdaquien luc va phuang tidn trb thanh muc dich".
F hie ma yeti call mot Ibi t6 cao ngan gon han vathuc chat cUa di san
Lenin hay mot sw mien to gay gat han thing co thuc su cita clic nha
cai tri Ong san hidn nay.
Do 00 khong rigac nhien gi khi met ngubi phat ngon Ba Lan
khac tren tb Zycic Warsiczwy, to bao hang ngay chu dao b Warzawa
ngay 22 va 23 thong Tam 1,987 btrih tut su ph6i hop ctla to tueng
xa hOi macxit v COng giao WI to long biet an vide sit dung ngay Ong
rang rai 6 Ba Lan khatnidm "chtl nghia nhancach xa hOi chtl nghia"
va thO la dila van hoc thuyat chinh tittle mat ygu t6 cea nhiing giao
huan cua giao hang hien nay. DU cho plain ion vl n.hing ly do chitin
bloc trong mat dat nitac Cong giao, &foe cling cObiii nhung 'anti cam
trong thanh d c bidt vai mot giro hoang ban cti6, nhung nhin
nhu vayreruin g mOn xu huong .1uy va t ra .Letitancuahocthuyr t,
dbng tladi tang hieu 1yclb1 kau gpi cua nha thO Clang gilt La Ma, thd
the quart trong nhat canh tranh voi n6.
Vide can phitong tien thong tin dal chtingcha ding len cha ate
nhi tit-thong cdan6 tim higu tam Mu clang chung (tit phi anh -
dOng thdi kith thich - sit tan ra ngiy ding nhanh cha hoc thuygt
Mac-Lenin b Ba Lan Sy tan ra. nay them chf neu len kith nang cho
dgn nay con xa xOi la se ed sit chuydn bign clan cda ban than clang.
DI nhien, kluic dang X6 via, phong trIto Ong san thong tri Ba Lan
ngay cling bi 16i cudn bdi mot xa hOi thdc tinh ve chinh tri va to
a
thdc mirth ve lich sit, to ra ngay cling bi tdn thuang triton mot qua
trinh chdm chap nhung cudi ding la quygt dinh di tai sy chuyin hien
chinh tri thinh nhung hInh tilde dg phis hop vbi non van hda chinh
tri mang truyen th6ng Ba Lan hon.
Chtic than la mot qua trinh nhu vay dang bi ch6og lai. LOp
quart chile nam quyen dui clang van kien quygt barn lay quyen
Wt. etch lam la bdp chat tang hie etc phong trao cai each de don
quyen luc minh nhung dd rei chap nhan nhiing phan chinh cUa
chuong trinh cal etch lam thanh dui mirth. Dieu nay duce tp dung
vao nhitng nam 1950, 1960, va. 1970 du cho mdi Ian sting cal t5 cu
gam hot mat phan cai lau dai Stalin ban dau. KOt (Ida cda su xdi mon
dan dart he th6ng Lenin-Stalin b Ba Lan vao Oita nhung nam1980,
nhiing cai each can thiOt them nila de dos ca nhitng tan du cda chit
nghla Stalin Ian ngay ca ban chat cda chit rigida Lenin: stt kgt hop
gido dieu yeti viec khep vao ky ludt, t6 chile.
Song pham vi clic nude cal t6 can thiOt hien nay that la do sO.
Kinh tg can phi top trunghda, dbi sgng chinh tri can da nguyen chinh
thtic, xa hdi can ed nhitng co hdi tai On cho su ttt bi6u hien sang tao
ed. nhan. Jaruzelski va ban lanh dao cda Ong nhu viy la dung tru6c
mot tinh trang nan giai gay gat hen tInh trang bat kk vi tinnhidm
nao cUa Ong. Gomulka va sau dO Edward Gierek con cd thd tim etch
165
cell van cau trtic Ong san bang each lam met vii nhuong be, da cho
la co ban, dang thei van bant lay cat don by then ch6t dna chinh
quyhn: phi tap the hda nhung van duy tri }dam soat chinh tri toan
cue vb kinh ta; them bier) vti nha the, nhung van nam kigm tra chinh
that va dee quyhn cat phutong tihn thong tin dai tilting; them chi tha
the met vii su chang dai chinh tri nhung van nam chat the phtiOng
tien ctiOng bac.
Trai lai, Jaruzelski dung truce met su ltia than gay gat hon:
hoac la tinh trang ngung tat vb kinh taxa hei cif tiap dian vei nguy ca
cd the cd su bung n6 vh chinh tri, hoge la mot so da nguyen hda rang
len vb chinh tri va kinh fa, via nhung hau qua tat yau tai bai cho vitt
nam dec quyhn quyen luc. Sau nhiet tinh gay nen bei thei ky Doan kat
va tiap theo su phan cot tao nen boi thiat quan lust, nhiing cal each
be phan kitbag con da nea. Deng thbi }Meng con cd nhieu ch6 he trong
he thong ceng san de thi berth nhung hien phap nea vol. Trong met
thei gian sau khi ban ho quan lust, tinh trang the o xa hei va so met
mei vechinh tri da cap cho citadel Ong san Ba Lan met phut nghi ngoi
va ben ngoai quyhn loccua nd them chi c6 ve chic than. Nhung trong
,thei gian nay the van de xA he,a, kinh to vi m6110 sau sac them va nhung
loa chon tang (bloc xac dinh manh me.
Da kinh to hoi sinh, can phai dua co the" thi trueng vito vet ngay
cac c6 van kinh td chuyen nghiep caa Jaruzelski cung da thea nhan
the. Nhung boot nay kh6ng the Lich kit& tang da nguyen chinh tri.
Chap nhan met del sang chinh tri chi me dtra tren nguyen the dal
thoai va tranh cai la can cho so tin be kinh tg. Cuec sting nay da c6
stin nhe se to giai phdng curt xa hei, nhung chid dO chua thg chg hda
vet chinh thee chap nhan mi. De lam cho cai da ten tai trong thuc to
tre thanh hop phap can met boat nhay quygt dinh sang met su thay
ddi chat biting cast he thong, met bate nhay ma di nhien the quan
chtic cai tri lo sp.
166
N6i lo sp tea nhung noel tang san vb da nguyen chinh trl
kitting chi la van a he tu tuang. N6 ten bi quy dinh thAm chi nhieu
hon be i n61 lo Bp mat dAc quyhn. Trong met nuoc chau Au c'e trang
binh yeti 39 trieu ngubi, theo nhieu twee be phigu, nhihu.lfun chi ca
10% thfch cha de - thi met tYle t6i da cat dig vi xa hAi cd trach nhiern
tau nhu chi dinh rieng cho dang vigil. Theo tuan bio chinh the('
Polityka ngay 14 thing Nam 1988, 900.000 trong s6 1,2 trial' chide
vu quart ly do the (tang vien nam, tut la nhu chinh tb bao tuyen be,
"gait 50% clang vien trong sa trait 2 trieu la phu trach nhung nguei
khan". Te tuan bao viat, nam 1986, 444 nguei &roc ba veto chide vu
quan ly cao nhat trong did 94,3% la clang vien. Hai plahn ba hieu
truing the trueng dai hoc, 4/5 hieu twang trueng hoc va 3/4 giam
dee co quan y to Ba Lan cung la clang vien.
Yeu eau xa hal dang len del da nguyen chinh tri thocsu de dos
loaf dap quytn viing chat nay. Can tie lei caa cal chg dO bi bao vAy,
truec su to khang dinh ngay tang tang caa xa hei xueng khai
niam "da nguyen xa hei chit nghia". Thgy re minh ygu va chinh tri
va co lap vh xa hal nhung rem ra khong can bi Kremlin ep phai chi
dung clan ap, clang thei to ling lam sao da dupc phuong Tay vien tro
kinh ta, canh tha Jaruzelski re rang but tee va rat ngan ngai cung
phai chityan sang met chnong trinh nhan nhtiong vb chinh tri. Ong
tao ra met Hei &mg tu Vt(n gem chit you nhengngtibi ngoai clang co
tiang tam la dee lap vt tri tug da lam co quan co van caa Ong. Hei
Ong cd quyhn dua ra (tuy Itheng trot tiap sea d6i) nhihu dieu bat
binh xa hQi. Met con s6 to len nhung cho dt cam Iv trait day nay
khang bi cam doan. Phe thong ddi vb dealt tri dupe phap phat biau
quan digm pita mirth, tuy kite/1g phai theo nhung dubng kenh chinh
thdc. Cat eau lathe va cac nhdm than luau dee lap nay sinh grip phhn
tiap tut lam sang lai dai sting chinh tri thuc so: Del khi nhung twit
bigu firth ch6ng chinh phu theo chu ky dupe tha the cd le dg lam
nhung van an toan lam cho su bat man xa hOi nhe di. Tinh the kinh
167
 x:'.):11 di cang lam nay Binh van giita nem-1988 nhitng cueic tranh gian trudic khi cM de Ong san 0 Ba Lan se chi tittle sit ceng san 0 tren
luhn d t dOi giiia ngubi phat nein cita chinh pha vOi cac dai bleu nha dinh chdp ve chinh tri ma thbi.
'11.6 Cong giao, (Mug thbi la nhitng ngubi 'huh dao nhdm Doisn kit da Nhung ngubi tong san - cd Ihn da la nheng ngubi cach mang
chins ngap chi met pan nao 0 khi mein tao nen met lien minh 'rving nay la nhiing-ngUbi cai tri - nhu vhy la da bi bai tran giai
ban tee "chang khinig hciAng" hay "benh vitt tai each". doan dhu caa qba trinh each mang Chang Lai vide cal tri caa hp. Giai
Nhung nhan nhucmg nay phin arth su ydu du6i cita chd de, su doan ay da cd lhn dugc xac dinh ditng den bai nha ly luhn macxit
that bai ve kinh ti c3a nd va stt mat phuang huong ve to Wong cua Antonio Gramsci }chi ndi ddn trhn chidn dau ve to tueng. Theo
nd. Ming cai tri, do ch6 an ndu trong khdu hieu "da nguyen xi& Ng chit Ong, giai doan tidp then bao ham vide vtly ham ban than nha runic
nghia" this nhhii rang nhiing nety chd de dee quyen leninit ye quyen Chinh 0 day sit that bai 0 kinh td caa Ong san da trO thanh "dei
quail thb nam" bi mat cim cat luc Ittung da nguyen dan chit. Su that
luc hay tha tien Iddu Stalin toan bet dbi sang chinh tri da vinh vian
chant ddt. Nhungati 'da nguyen xa hbi chit nghia" ma ngity nay da.ng bai ay da gdp phan lam 10p quan chtic Ong san chap nan, quhn chit ng
tha boa va thhm chi ngay Ong c6 lhp hda ban lanh dao cbinh tri tai
dua ra van con each xa "da nguyen clan thiema xa het tv giai phdng
nlinit bier. dAng deti bbi. Xa hei khong chi tim quyen phe binh va kin eao. Nd cd nghia la dhn dhn, c6 nhien mi6n cuong,ban lanh dao Ong
right voi ding leash tido ma O quyen thaw du vao can quydt dinh chinh san Ba Lan danh phai nhuung be, ting didm met, dec quyen ve
tri. va c6 kite ca quyen dua ra nhitng Iva chon chinh tri ca ban. quyen luc chinh tri cita minh hay la 0 met didm nao do phai &song .
dew vbi bao luc each mang thieu they tat ca.
/that; Oita "da nguyen xa heti chit nghia" vbi "da nguyen
clfsn r114 vhy la co ban. Phan chia quyen Ittc nhu vhy la van de
trung tam, va dd la vue them phan chia chit nghia Lenin yeti nen dan
'chit xa hoi. fj met didm nao d6 trong nhang nem sap tin babe ngoht
n den. Trong khi chb dui, de tranh met sit sup d6 khang kitidp chd de,
la dieu Mu nhu cher than se clan toi met su can thiep dm Lien X6,
hay chdd0 hidn hang got nhien chap nhhn met chinh sach dan ap hang
loot - dieu nay chec hart se clan tai ncli day cite nhan dan va. ddn lugt
nd, su can thldp ells Lien X6, tridn vcng cd the %ay ra nhat cho chit .
nghia Ong san h Ba Lan la an tut gime &it nhang (lac dim do tut&
ngobi ap dat va su "Ba Lan hda "an dhn chinh trj. 1.7oi Chit nghia
Stalin de hi chinh th,Ic bac be, va chi nu:Ai mieng Cita de ca ugui chit
nghlalenin, ding vbi viec giam dAn cite dee didm X0 via eda chd de
31 Lau, c.di ha ngan Och Ba Lan yeti c..ti m6 hien Tic X0 viat chat.: ben
ngay Ong m0 rongtiom. Tat nhien, day chit yen IA met van a tit:

169

Chtiong 11
TINH TRANG Rol LOAN KHU VLIC DANG Nol LEN
M et su phut trign moi lam cho trign vong hoAc cd se giam b6t dan
su thang tri caa Ong san, hoac co su nal day each mang eheng lai no
ngay tang trod nen Ichci chiu del voi Kremlin: Nhieu nha hoat Ong
kheng phai ceng san o Ba Lan ngay tang tim each gun lien se nghiep
giai pbdng Ba Lan voi se nghiep caa cac lang gieng Deng Au. Nhang
cci gang caa Gorbachov muen cal each da lam cho nhiing eel gang nay
trod thanh da han va tham chi cid cap cho the nha hoat clang cAi cuang
firth can thiet. Ho cci the neu len tinh trang kheng cal each trong met
.vai nude Deng Au Lang gieng. nhu la bang chang caa tinh trang cling
nhac ch6ng chit nghia xa hOi va the nha lanh dao clang san dia platang
kheng chiu di theo tam guang X6 Viet, ma kh6ng ndi den the nude
clang hea Lithuania va Ukraina thuec Lien X6 (nai anh hudng van hda
- chinh tri eita Ba Lan a dang Ian rang).
Su ye van caa Gorbachev voi Chu nghia 'tat lai val6indi chuyen
phong khod.ng cita 6ng ve nhang cha quyen eaa moi nha nude Ong
san cling xoa bo met s6 lo ngai trude day do vied Lien X6 hay diet
Mita xuan Praha. Cd met vai digm song song n6i bat ve mat nay giaa
anh hudng tai Deng Au theo Stalin vao giaa nhang !lam 1950 khi
Khrushov chat nhien bien he cho thai de ly khai caa Tit6 eang nhu
viec Gorbachov "lige mat dua tinh" vdinhang to Wang truce day van
170
li4n voi nhiing ngubi cal each Deng Au kheng theo chinh thong.
Hign nhien la cdi to khOng nhang gay nen met hy vnng tan han 6
DOng An ma con cep cho phai ch6ng d6i mei each hien he thuan tien
vA Wit chitin thugt..
Trong hoan canh nay, nhang ngubi Ba Lan da din dau trong
vies tao nen met lien minh :Ong Ian hen etla nhangngudi ch6ng dci
theo phai dan cha a Deng Au cheng Ili the the de kigu X8 vial hien
hanh. Met khi xa hei Ba Lan data giai pbdng thi ho se hap tac, L6
chile dg dang ban va hoat clang da clang ban la cac ban bat deng chinh
Aden caa ho bi kiem soat chat the han o cac nude tang gieng. D6i voi
the nude Deng Au khac, moi haat clang nhu these gay nen nguy hign.
ton hon va thiet hai han lA dei voi ngudi Ba Lan bell vi nhang hy sinh
trudc day etia ho da khien cho ho gianh dude met se nhan nhuang
chinh thtic nao day-. Han cilia nharig ngubi Ba Lan co met truyen
thong phut trien hon ve heat Ong am :awn, va do lich su caa ho, ho
ed thien htiong to nhien sily nghi theo lei ich dia pinning xem dd
digm xuat phut chitin ch6ng tai se thong tri X6 vigt (,va
day la ch6ng Nga).
Nam 1966, phai ehting d(Si Ba Lan tham chi dua ra mat IA bac
ciac Wet nham ling he phai thong del o dia phttang len nam chinh quyen
clang san: ta (Su Lien minh mai ).N6 ndi met each twang trong kheng
nhang vA Warzawa, Praha, Bratislava, Budapest, Bucarest, va Sofia.
tat ca the tha d6 Deng Au - ma con ndi den Kiev, Minsk, Vilnius, Riga
va Tallinn - tile la the thu d6 caa the nude Clang boa X6 vial ed kW/
nang di theo cha nghia ly khai dap the chu nghla. Thang Gieng flaw:
1987, met cuee hop ph6i hap caa nhang ngadi cheng d6i ndi tieng el
Ba Lan va Tip KhAc da three t6 chile o met dia digm bf mat el bien
gidi trong nhang qua ntli Tatra dg ky niem Ian this 19 quan del Lien
X6 xam lang Tiep Khae. Nhang ngubi tham du dua ra met thong bao
dei nhang nhan quyen ca ban va gai met thong diep riang bey to su
171
doan kat Vier). XO vigt Andrei Sakharov tit Lau da la bigu thong
ena nhieu n m t bi viOt bat chinh kign. Nhdm nay cling ea ngoi nhang
cube cat cach cua Corbachav vadin ad ra de bien ho cho nhitng thay
ddi cd quv mo rOng k;n hon 8 Dong Au.
Su chao don theo nghi tong cuOc cai td cua Gorbachov char_
gi da lain cho ale nha lanh dao X6 vigt yen tam. D6i vai ho, nhitng sp
pilaf trig n d Ba Lan chat chin da la kha clang so, riot gi dgn tinh trang
nghiamtrong hon nits cua mot Lien mink DOng Au rOng Ion hon ch6ng
during 16i thgng tri X6 vigt. Trong khi ben ngoiti; Kremlin to ra bat
huhe OIL chap nhan thich nghi yeti quygn to tri ion lion cua Ba Lan,
u ii vi day la Igi thoat dau dem tranh khoi so dan ap dam mau (va cung
tai hai ve mat cluck tg) nhong ban lanh dao Xo vigt khd long chap nhan
viec do tinh trang Ba Lan lay Ian sang cake node Dong Au Ian can.
Tri:f n von; nay se gay nen, dung is mot hiem hoa digt ngubi cho sit
cua ban than dg chg X6 riot.
Tuy nhign, so nhiam dOc van tiOp toe Ian trans Vao dau 1988,
trong nhang hanh dOng Colt tao Oa hon nue., nhang 101 phat bigu hop
ta.c dau tiem can nic in chong dal dan chii 0 Ba Lan; Hungary, nap Khac,
va Doug Dtic da doge clang 66, ygu thu dan chu hda cac nuOc cua ho.
Trong Ian dau tien de. cd 300 chit ky, trong Ian thd hat 438 ngobi kY, kg
dt mot s6 ngo6i 6 Nam To va ngay ca 6 Lien X6. Nhiing ski Egli nay la
(lila he cd va gay nen Wit so ran nitt ye tam ly va Lich sit. Day la Ian
tien kg tit khi Stalin thi hanh chg do be. quyen Ulu v-oc, mot sit lien
minh d61 lap can !Mug Au cling lgi the d0 cat tri XO viOt da cd the. hop
tac yen nhau va biOu hien clang khai.
TiOp the() dd, la ski tong b6 mat toyen b6 chung gitta Ba Lan va
Tiep Khae, &toe ky kOt ceing khai bai 26 dai bigu ckin cac nhdm d6i lap
Ba Lan va Tiep Khan nhan dip niem Ian dui 20 Lien Xe xem king
Tiep Khae. Nd yeu tau phai xet Lai hiepo6e Warzsiva a tan trong hoen
Loan quyg.n tit quyOt con riengtitng Nhkn fid di>i "illiiing vin kied
lien quan tai nheng sO can thiep cua Lien X.6 0 Berlin vao thang Sau
1953, 6 Hungary nam 1956, b 'nap Khile nam 1968 va de dos can thiep
vao Ba Lan nam 1980 va 1981; nhring sti bat bo hang lost the chug din
Ba Lan nam 1939 va 1941, va nam 1944 va 1948, so tan sat Katyn nam
1940, viec gilt lain Nagy va hang tram ngurbi ing (Mg ta: nhitng
hoat dOng cite. Thong tin qudc tO; va viec tha an Tiep Khac gilt hang loot
ngtibi nam 1948 va 1956 can phai &toe tong
Moskva von 8 trong tinh trang nan giai phai tiOp tut chug ei;Oc
tai td X6 viOt ben trong, nho vay lai citing truck mot thach thdc do
nhUng thay ddi kith liet xay ra phan Lon 8 Ba Lan va ca nhigu not
Deng Au. Dua ra mat eau tra Ibi khong phai la mot chuyOn a clang.
Them vao nhung xung Litt dan tOc a clang bung ad, lai con cd tinh
trang khimg hoang kinh tg dia phuong, lam cho thay ddi chinh tri
nay tang de. ding din ra. CuOc Ithang hoang nay bat rO phhn lon
trong ding mot s6 nguyen nhan nhu ban than cac 1(116 khan dm Lien .
X6, khign cho khong th6 ed higu qua nOu dap Lai don thuhn bang
dung thnh sat hit), diet. Bat ngttbi ta vao t.0 se khOng lam cho tang
san phgm qugc dan tang len ma thaw chi cd thO gay nen so bung ng
dia phuong: Cho nen the nha lanh dao X6 viOt va cac nha lanh dao
Dong Au cua ho da phai than trong.
Trong thbi gian nay, nhang khd khan kinh tO 6 Dong Au xem
chinag van tang len, do dci lam cho tinh trang bat On dinh vg chinh tri
tang theo. Khong kg ehadO Deng Dtie da &toe vien tro nhigu (no duoc
hoeing nhigu ti d6 la hang nam do Tay Dile gitip do), khOng Wit chg
do nao trong khu voc theo Xe viOt c6 thO ducic xem la thanh cling
xa hOi va kinh tO. Tat ca the ngn kinh taciia ho deu lam viec kern hon
cac node phuong Tay la ddi toong dg so sanh dai khai voi ho. Mat vai
nuoc, nhOt la Rumani vi Ba Lan da. phai chin nhilng that bai ve kinh
tO khOng khiOp, trong dd tinh hinh 6 Rumani lai tang to gap dOi do sit
ra dbi cua mot chg dia dOc ac, dhe thi ea nhan th6i nal (la nuai during
173
Bang Tien Khan chinh thee {thong thg yen taml,ai nhanglai binh lu.n
xugt hien gin nhu ding met Inc trong co quan cua Dang Ong san
Nhat Ban Akahata, va bai met vien si X6 vigt ung he Ong cuOc cal t6
cua Gorbachov cho rang sg can thiap cis X& vigt vao Tiep Khan la met
sat lam. Ithengnhangthg, riengsg kian Dubcek cam thgy du can dam
de phat bigu o5ng khai fang trung the nguyen van din viii nhang
muc tient cua mita Xuan Praha cang ndi len rang kheng lad naa nap
Khan se the nghiem met heti sinh chinh tn.
Tinh trong cd the xugt hien mat dbi sting chinh tri d61 mai a
.Deng An da dugc btio tntac heti mien dieu tra du luau Ong chting
aids nhiing ngUtti du lich-ta Deng AU sang phuong Tay.bai dai phat
thanh chin Au txt do. Ngay qua nbang sit dieu tra ay CO xu httang
tap trung vaon.bang ngttei da dugc phdp chinh than cho du Itch va
deu cd y dinh quay tra ve, hau hat deu nhat tri thita nhan rang nhang
ngttbi Ong san nhieu lam chi dugc su ung he hoan than cua khoang
{thong day 15% cu dan, We lit mat con s6 phan nao thap hon a Ba
Lan va phan nao cao bon a Bulgari. T6i dai da so nhang ng-gbi tra
ICA to cho minh la nhgt tri vat car clang chinh tri cha you kigg Tay
Au thuOc xa hei dan chit, dan chit Thien Chita gib. hay theo xu huang
to do. Vito clan nhitng nam 1970, chit nghia xa hei dan chit van On
t6 xu hitting thu htit manb me. Vao giaa nhang nam 1980, cod met
su tang len manh me thien ve huang met nen kinh to thi truang tit
do clang khai ma s6 ngttbi ngay cang tang cho la cd kgt qua nhieu
bon chit nghia xa hei, da thitc dgy quan tam nhieu bon Lai met hinh
thdc nao day dui chit nghia tg do bag thit.
Mat cuee dieu tra nay ding xac nhan anh huang to Ian tai can
thay dCii chinh tri dux cuac each mang ve thong .in dai chung. Ngoai dai
phat thanh chau Au to do, cac phuong tian tuyen truyen dai chung can
Ding Ong san hien nay phai dbi ph6 vat su truyen ba Ong rat trong
khap ca vimg can nhitag bang gin ItInh vi - de - e cat - set va su phel Lien
182
qua nd nhang cu6n phim khOng dugc kigm duyet, nhang mac trash
luau chinh tri, nhang lap trtiOng ly khai. VIM con s6 cite vi - de - e cat -
set ma Deng Au cd duoc dang tang len nhanh cluing va bat chap nhang
c6 gang chinh than de bet phai chiu nhangsg kien kigm tra nhat dinh.
Su kiem soat truyen thgng cua Ong San vat cac phuong tien thong tin
dai chungtrong nubs clang tan ra. Vao khoang nam 1988, dal phat thanh
chttu Au tut do - dai phat thanh tido cao to do nhan xet vao ngay 20 thang
Gi4i41988 rang ell khoing 1 trieu vi - de - 6 cat - set a Ba Lan, 300
Hungary, 150 nghin a Tip Khan va 50 nghln a Bulgari hay con
bikie'm scat chat cho.
Su n6i len nay dan clan tuy kheng deu dan cua chinh tri van gam
lien chat the vat met); than dang sting lai ena met dian mao chau Au,
Trung Au khong phai Deng Au ve mat itch su, va nhgt la ve mat van
hda. O Tiep Khan la not dbi song chinh tri thuc su bi dan ip nghiem kliac
hon la a Ba Lan hay ngay a Hung,ary, su ratan manh nay vac dien mao
van boa tieu bleu cua dia phuong ceng ndi len mot su to khang dinh
thay thacho su to khangdinh true tiep hon ve mat chinh tri. Dieu dang
ch4 3; 1a trong cube phong van, Dubcek kiting dinh rang khi ndi WI Au
chau "kheng phai ngiiu nhien ma tei khOng dung car thuat nga Deng
hay Tay... Do vi tri dia ly cua nd, cac truyen thong va cac kinh nghiern
cua nd, Tiep Khan thuac vao Tning Au". lihang nhang thg, vibe to nhan
dinh minh ve mat Lich sit, nhgt la cua nguai Tiep Khan, ngubi Hungary,
nguai Ba Lan la thuec viing Trung Au chtia dgng su phi] nhan khai niem
ve mat nen van hda xa hai chn nghia da dugc Lien X6 berth vile. Y nghia
cua vibe nay kheng the dinh gia that), vi Kremlin da mat bao nhieu than
ky c6 gang dg giao due khai niem ve the clang clang van hcia chung vOi
Moskva la trung tam cua ad.
Khan g ke vibe gat ba Moskva yeti tiuh each met trung tam van
hda tea sang, mat ndi dung deli cue cling nam a trong khai niem met
183
.lien mao Trung Au, mot thuc to mang nang nghia dia phuong. N6
?.8u len sit ra dbi mks met the cling dbng van boa rang 16n, phan nao
Pim ngubi to nha tai dacha An Hung diva khai niem met Trung Au.
caa the ItY 19 ve van hda.. Nd bao ham khai niam rang 'chat Au'
kiting pluki la met thuc the bi phait this rad' rbi thanh hal thuc the
'Ca met Tay Au va met Deng Au trong d6 m6i ben deu yang theo met
quyen lac a ngoai chau Au, nhung nd ndi len met the' cong dbng ve
1.ch sit van h6a yea nhung tang lap kinh nghiem chung bao tram len
;:;:tau nhung khac nhau, ciing nhu flitting gia tri va van hda. Theo
nhin nay dbng thbi claim dung .ruet vian canh ve met chap Au
Icing lai trong dd Tay Au hic dd cd the tac deng met each tu nhien
ay cd the ndi "hitu co" yea met Trung Au tu tri, them chf tu do, them
i trung lap. MOt Trung Au 'Mu Met hen nhu the den luot nd ea the
nhung lien he va nhitng rang buec rieng vai cal Deng Au that to
cac nuac Baltic, Ucraina va ban than nttoc Nga a chau Au - hon
dieu ma Tay Au atm nay da phat trien.
Tam quan trong trong ijch sit caa xu huang van hda nay nhu
la c6 tinh chat each mang gim lien vai su tai sinh dam data chinh
..ri su trong nuactrong pham vi titng nurac Deng Au (hay Trung
Au), nd bac truac r3 rang su giam bat clan tinh trong phart chia hien
nay eita chin Au thanh hal khdi tach biet. Su giam bat nhu viy se cho
phdp xuat hien lei nhung ho thong Deng Au than that hon, dua tren
nhung truyen thong trong nuac chit IthOng phai tren nhung hoc thuyet
tit ben ngoai dua vao. Do dd, viec gat be him co met hoc thuyet xa la
trong met viing nao do, cam they nd la thuec Trung Au chat IchOng
phai la tit Deng Au la diem xuat phat cho su tan ra sap den caa tai de
the da dan toe cat& cdng con lai tren the giai.
IPA
Chuang 12
SO BAO Ve DE CHE
"Tinh hlnh trong met s6 nu& theo chit nghla xa hQi van lit bap benh
va cal the th6i lui" Aleksandr Bovin, met ngubi gala giii Ong Gorbachov
da ndi tren tb Izvestia ngay 11 thang Bay 1987 lbi thiea nhan gen nhu
duy nhat caa met nha binh Ittan X6 viet lash dao vL nhuoc diem co ben
cim met cite de ma Moskva da thief lip tren 40 nam nay nal len su thita
nhan ngay cang ro rang dm Kremlin rang tinh What dang vsi tu twang
va the the do Lien Xe thiet lap khOng con cd the duy tri duoc rata. Kat
qua la chin luoc trong vimgcita Lien Xe can phai chuyen tit ch6 khang
dinh ve he tu tueng sang viac bao ve dacha.
Ba van de chit yeu caa chin Ittac can thiet nay de bao va dacha
tra thanh Itha r3 rang vao cu6i nhfing nem 1980. Tat Ca deu bao ham
su lien tac - IthOng cd met sit ndt ran nao gay gat vai qua khd - plating
ca ba deu nham muc dick ming c6 flitting m6i lien he ve hce thuyet cd
tfnh hlnh thdc vdi 'Mang sit gin bd ve quyen Ica thuc su va td rang. Yeu
eau tht2 nhat bao ham viec nhan mania hon nita tai su ph6i hop quan nu
va nhung quyen ldi chung vL dia ly chinh tri; yeu t6 thti hal align manh
tang atang hop Lac kinh to va sap nhap; va yeu t6 thd ba nhan mania
(lac Wet vL vai tre ph6i hap cue nhiing ngubi ttu to caa clang de duy trl
quyen luc va dac quyen cva ho, nhung &mg thai lai chap than met sit
Ong Wong Ian hon dbi vai tinh trong da clang ben trongtinagnuac. Deng
thai Moskva by vong rang ca ba diem nay plat tao nen met cong Uric
185
cd thd via hZ solOicueln muOn giai phOngcaa chinh tri va vanixda ngay
tang tO diCh thoc caa Deng Au.
Phliong dian chinh tri, dia 1y la dac Nat quan trang trong viacbao
ve mai Hen he mita dg chg vbi Ba Lan, va es mac de thap hon, veil Tiap
Khae, tai hai mak nay dau quan tam toi nhiing m6i lien trong tut ng
lai caa ho yeti ntielc Dife, cang nhu vdi met hinh thdc hop tat chinh tri
Lich cue yeti met nudc Nga hung mph (khOng k@ thaec he to Luting gi).
Dieu dd ddi voi ho la met cki nguen dam bac) can thigt ch6ng lai moi
tham veng v8 &it dai cd thd ad cua nude Mc. Dan loot manh, ddi vbi
-Moskva n hang quan tam dan tee co ban nay cung cap met dieu thay thg
hau ich cho nhang lien he v1 Wang dang phai nhat va chafing cung
nham bin he cho so ten tai lien tic va tham chi attic dinged them hiap
tide Warzawa - heti vi nen khong thg, nhang ngurei cal tri the nude nay
cd thg xem nd la met so vi pham etia dg chg vao chi" quyan cua ho.
Do dd, vao cu6i nhang nem 1970 va dau nhung nam 80, nhang
c6 gang caa Lien Xe dd tang cung su sap nhap quan su cita khdi
nay da duoc cung c6 rat nhieu. Bgt chap su khang cu manh me caa
Rumani cung nhu su ngan ngai hign nhien trong giOi quan so Ba
Lan, Moskva da thigt lap duoc met each sap xdp chi huy mbi cho hiap
tide. Nd cho phep Be to lanh tai cao Lien Xe dam nhiam kidm tra
. troc tigp the dao quan dan tem khac nhau eels Hiap tide khi cd ti4t
cuectan tong vao NATO ngay du cho cAc nhe &tong cue chinh tri
Deng Au khOng bigt truetc. Nhang chi tit dang npc nhien ve each
sap xep nay do Moskva fip dat da chile bit dan a phuong Tay vao
dau nhung nem 80 do dai to Ba Lan Ryszard Kuldinsid they trdn
sang phuong Tay. Ca he th6ng chi huy chat the nay ming nhu cac
bian phep Idide nham nang cao su hop nhgt ve quAn su dau la be
phan caa chinh sach rat outing quygt ceta Kremlin nham ming c6
Hiep doe Warzawa lam tong cu chinh d6 bat. vdng nay phai le thuec
ve chinh tri va quail so vao sit kidin soffit dia Lien Xe.
186
Su nhan manh, hon naa nay tai viac cung c6 nhang quan
chinh tri quan su nham bit dap lai sac sdng dang ygu dan cita nham
lien ha va:tu hieing Igti kdo theo nhang c6 gang tang cueng manh m
dd met rang pliant vi thting nhat v0 kinh to mkt cac nuetc tengsan Deng
Au yeti Lien X6. Them vao su !lop Lk hien cd gifia nude day voi nuese
khac, the nha lAnh dao Lien Xe vao giita nheng nem 1930 da dia vac
nhiau sang kin nham phat trien hop &lc the tigp giaa cac nganh ding
nghiep ve them chi gifia tong xi nghiep. So hop tac trim tigp nay, tign
hanh ngoai so kigm soot dia phuong dm tang nude, da gay nen nhang
nal lo so a Deng Au dan ndi sang kign nay ndi len met mUu Loan khac
caa Lien XO nham nem quyen kidm soot lOn hon nen kinh taciin viing.
Nhang quan tam nay ldid long duos xoa din bei lbi ndi cOng khai cos
Gorbachov trong viac Ichuygn khich so dau tU caa Deng Au vao ntn
kinh ta X0 vial hay boi so nhgn manh ell a Moskva su dung nhang mdi
lien he cila Deng Au yeti phuong Tay dg cho Lien Xe dd clang ti gp nhan
cung ngha mai nhgt caa phuong Tay.
D6i vdi nhiau ngudi Doug Au, viec Lien XO nhan manh tbi nhang
lien he kinh tg chat the hon va thdng nhgt hon ndi len met giai doan
khac ctla qua trinh XO vigt hda da keo dal ctla xa hOi het. Sau khi bi bat
buec khOng phai bat chit& m0 hlnh.cOng nghiap hda Lila Lien XO ma
clan phiti chap nhan each td chile cOng nghiap kidu X0 viAt, vies' nhan
manh inOi tOi mdi lien he song phuong va tea ph6i hop au to nay len
met nguy co thoc stria DEng Au se bi c8 lap hda hon nail khei phan con
lai &la lac dia, va nhu vOy la can tries qua trInh to giai phdng clan dan
dm n6. Tridn vong phai san set tinh trang lac hau vis Ong ngha dui
Moskva, khi hop nhat chat the hon nhu vay yeti nen kinh to XO viat n6i
Ian diau dd re rang, va nd bi xem la tai hai.
Ve viac nay, met cuec phdng van dai stl Lien X8 Vladimir
Brovikov do dai phat thanh Ba Lan tiAn hanh ngay 31 thing Mitbi
1987 la hat sac Lieu bidu. Sau khi -chat) ddn da hop tac mdi me"
.187
 o Den bei nhung hiep dinh song phitong 8 plc dO cac nganh ding
tghiep giaa cite . rti nghiep Lien XO va Ba Lan, va sau khi nhan xa t
chug hang tram x1 nghiep da tham dli, dai ad Lien XO tip tic than
pitien "nhieu van dt", "nhieu kh6 khan" va "ski de (lit" da can tre ski
rang nhung mai lien he nhti 4y: Ong khong dinh tip rang
quan caa Ong da "hanh dang cttong quygt dg khac phut nhung hic
.,...icang can. tre trong Ilnh vile nay" do d6, xac nhau nhung tin tdc ve
st4 nem ngai cua ngubi Ba Lan.
Cu6i ding, nhung khong phai la hit, theo quan digm Lien XO,
:het lai fch tiem tang quan trong eita nhung ce gang nay dg nang cao
su le. thuec vao nhau" la nham lam cho lop uu ta caa clang 8 Deng
ci Rely cang le thuec true tip vao phtic lqi kinh to cita Lien X0.
han khong phai 18 nein nhien khi nhung c6 ging X6 vigt nham
-,:hat trign nhung lien he kinh tg chat che hon la di xa nhat vai Ba
Lan, dgt nuac re ring boo hien that de cttang quygt manh me nhgt
hoan thanh tu giai phdng. Thang Tu 1987, Gorbachov va
ars zelslci ky kat met ban tuyen ngen song phuong ve hap tac trong
Wang, khoa hoc va van hda glua hat clang lanh dao, ban tuyen
dhu tien thuOc laai nay trong link vuc XO vigt. Ngaai ta cti thg
Lhgy rang 8 day cac quyen lai caa Gorbachov va caa. Jaruzelski lai
rang vdi nhau bai vi Jaruzelski danh phai thita nh4n c6 th6 ed su
de doa tea quyen hie cua ong va caa nhcim thacrng btu caa Ong trong
:.ink trangrnet dal sting chinh tri dhn dan ndi len a Ba Lan data tren
met xa hei ngay cang tu giai phdng minh. Dieu nay. gitip ta giai
thfch thai de hang hat r6 rang caa che" de caa Jaruzelski dg dap ling
,hang oh gang cua Gorbachov nham tang cuffing nhung lien he kinh
14-1C va ngay ca to Wong da yang vai Lien Xe.
Nhang lien hg kinh tg chat che han lam nay sinh nhung quan
ed tam quan trong dee Wet va nhung lien he quan su chat che hap
duo tren nhang quan tam chting ve dia ly chinh tri nhu vay lit clang
";:34k-",
dg bit dap lai tinh trang tat ygu xugt hien a trong 'yang su da dang ve
he thong va tu tuang ngay cang tang len. Tinh trang da dang nay ma
cu& cling Moskva ditnh phiti thita nhan, khong thg nao chit dap duple
va nhung egging nham thigtlap met sit nhgt quan vOi hoc thuygt dua
tren vice bat ehtiac khong suy nghl kinh din Lien Xe to ra la khong
thich hap vi n6 gay nen su vat be manh me han cal ma hinli X0 vigt.
Chinh vi vity cho nen vao 16 ky niem Ian thd 70 cim Cach mang
bonsevich, nha lanh dao Xe vigt chinh thitc tit be mot mong mu6n ve
yen eau chit nghia xa hoi can phai duple xay dung nhu thg nao trong
khuOn kh6 tinh trang rieng pia tang dan tec. Mang lbi tit be nay, dgn
luck no lai cang tre thanh quan trong khi Moskva dua ra nhung lien
he khae dg dot su thong nhgt bOi vi ngu khong lam thg thi dg chg Xe
vigt se tan ra nhanh chcing.
So kien khOng thg chili ai la cOng viec.cai td cua Gorbachov
clang cho phep co nhung xu , huong zugt hien 4 thg nao nhung xu
huang ay cling lam cho nhung su rang buec ye kigm tra va le thuec bi
not caa ong ve "met ngoi nhit Chung chau Au" - nhitm kilo
nhung nguoi Deng Au, nhung nguiii Tay Au ra khoi chau My - da oil
kat qua rd ret la hien he cho vice Deng Au chuydn ve phia hap nhat
veil Tay Au, do dci cang lam cho lau dai dgchg X0 vigt bi idi men hon
nita. Tat ca nhung dieu d6 cang lam gay gat them cuec xung dot giaa
mu6n chit quan caa yang Innen giai phdng vai tinh trang thuec
Ithach quan van tip tue cart no. KR qua nay co thg lit met qua trinh
thoi rua kgo dal that yang Lieu bigu bai nhung ski hang n6 trong tang
giai doan vi khongyen tam 4 tinh trang bat do ngay Cling tang. Vang
nay ro rang can, va rat mong mudn ce met bulk chuygn do dinh tit
met CNXH Nha nuac theo ki6u X6 vigt sang met hinh tilde nha nubs
ph tic lai data chit da clang. N6 tham chi mong muOn tie; thanh be phan
cita met Chau Au lan han tittle stt dan chit va da ding, va n6 cam thgy
minh la met be phan hap thanh ve van hea:
189
 Song, lap thtiqng luu ve kinh to va chinh caa n6 kheng the nit
Irking din met su chuyen hien di tbeo htteng nay bai vi ho biet ring su
thanh cOng nay se lam cho h9 tra thivah lu ma 0 xi hei vi khong can
thiet vL lich su. Dieu nay giai thIch tai sao c6 su nglin ngel ngay cia ban
lanh dao Hungary mit the de hien nay cd le la cci xu hang cid each nhit
6 Deng Au. Day la nguyen nhan cia tinh trang nhung ngttOi lank dao
ceng sin lo s9 bi lei cu6n kheng ngang vito met su hop nhit chit the
hcn vOi Lien X6 cing nhu cia tin bi kich nay sinh - va cal nguy co cci
the bang nd - cia met lien mink Deng Au.
Culdi cang tinh trang bit lye kheng xic tier chicle met su dien
Bien hea binh vi ddng gdp0up su tham di,txa hi thuc su trong nhung
guy& dinh chirth tri then ch6t, ke cA viec plan Chia chinh quyen cc5
the c6, din t<ii tinh trang chi nghia ceng sin long leo din 6 Deng Au.
N6i tring ra, tic din tee thuec yang hien nay chi yeu quan niem the
de ceng sin cia ho nhu la can tro chinh cho phic 19i cua chinh h9 vi
cho Ulan be xi hei not clung. Thuc vey, tam trang trong nhung phen
len ceng thing cia ho ngay nay bi thing tri bpi met su nhit tri tiem
tang each mang rang c6 met su ran nut tat yeu trong cite 66 de do
Lien X0 tip dat 6 Deng Au.
Su ran -nitt tit yeu nay la the db dee quyen ve quyen luc cia
ding cong situ, sre, nguyen nhitn g6c gac cia no la su ap dit cia Lien
X6. 40 nam saw khi chit nghia cOng sin duqc ap flat vao Deng Au,
ngay nay nguai to ndi clung thy su load trit ca hai la dieu kien tien
quyel cho su h ii sinh xi hOi.
190
Plan IV
CHU NGHIA CONG. SAN THUONG MAI
Cuec cia each dm Ong sin Thing Qu6c chic la gianh duor thing
Thinh qua do la co loi cho Trung Quuc, nhung (.1.4 dupe cal r.lt: thi he Lu
twang chinh thing cia chi nghia cOng sin cling nhu su thuen nhit vF
chinh tri cia ceng sin Trung Quec ciing phai i.ri gia. Noi mOt tacit ngin
gon, trai vOi Deng. Au bac ba Diet each to nhien chit. nghia cOng sin,
Trung Quec chip nhan met each to nhien chi nghia cOng sin do nhung
truyen thing vi gia tri lau ctia chit nude.
Trong nhung thep kj, sip den, met nuOc Trung Hoa hien dai va
hang manh hon se cci met vai trO len ve kinh te vi chinh tri tren va dai
the gi6i. Trong qua trinh chi dao su hOi sinh lich sii cia Trung Qu6c,
ratting nguiiicam quyen cOng sin cia dit nuOC qua kinh nghiem caa -
ban thin h9 ming xac dinh lai met each cd y nghia nhung dec tinh chi
dao cia ho. Quan diem chi dao cia ho, va ngay ci tit vung chinh tri cia
he ngay cang mans it dic diem cia met ding each mang to cho la dai
bleu cia chuyen chinh ve sin va mang nhieu dic diem lion cia met ding
dang hien dal hda, dai bieu cho su chuyen chinh cia giai Cap thuang
nhan dulc NM nuck dO din.
191
 Chao ch=in nhang nglibiceng san Trung Quoc kheng bao gib
that so la met clang vO san. Dung bon la phan lan nhang ngObi lanh
40 chinh tri cua nd lac dau bao gom nhitng sinh vien cep tien bat
man tro thanh. nhitng ngtibi each mang maoxit. Nhang nha hoat
Ong ao Wong dd da thanh tong trong vice lam hien del nhang n6i
kat ban cua dan tee, nOng then, thanh phe cua mQt nude Trung Hoa
da thac tinh nhOng bi bei nhn thanh met cuec each mang to tang
chien thing. Hoeft hinh cuec each mang do duel ngon c8 cua met
thing Ong san ves san vOi nhiem vu xay dung lai Trung Quec thong
qua met chuong trinh clang nghiep hda bat dau chu yau clOa theo m6
hinh kinh nghiem cua Lien XO, dac biet la vao dau nhang nam 50.
Hai thap kS7sau, dd del phd vOi nhang that bai lien tiep a trong noon,
the he nhang ngubi lanh dao cua Dang sau d6 - mac du dobi so lanh
ciao cua met ngobi thuQc the he each mang clau tien con ton tai la
Ong Tieu Binh -da dan dat Dang theo met hudng tier) can khac.
Su and rang cua ra the gidi ben ngoai cho they Trung Quec cd the
that-a gia vao the gidi dd nhu met thanh vien aiming mai cdq nghia
- trd thanh hien phap Wham hoan thanh hien dai Ma xa. hOi.
Nhu vay l3 con doting Lich sa caa chu nghia tong san Trung
Quec Ichtic yeti cha nghia Ong san b Deng Au hay d Lien XO. Khac
vdi Deng Au, chii nghia ging san Trung Quec chu yeu la plat trien
tit trong nude. Nd khong phai du nhap tii ben ngoai, cang kheng phai
do ben ngoai tip dat. Trong pilau Ida trubng hop, ngay ca nhang
ngobi lanh dao cenisan Trung QuOc cang khong phai do Lien X6
buan luyen. Nhang guang mat chu yeu this each mang la xuat than
tii hang nga clang vien. Met s6 nhu Mao Trach Deng va Chu Ddc la
thing sinh vien cap tien da tien len gia nhang vi tri lanh dao trong
met quart del each mang dua vao neng then. Met s6 khac nhu Chu
An Lai va Ong Tidu Binh thu &roc nhang hidu Wet nghiem tut dau
flan ve hoc thuyet macrit khi la nhang sinh vien a Tay Au, deo Wet
192
lad Phap, trade khi thaw gia true tiep boat clang each mango trong
nude. Tat ca deu chic se kinh nghiem cutic Van 1} trubng chinh than
14 oda Hong quan.
Tam gluing each mang bonsevich nam 1917 di cd met tam
quan trong truyen cam del vdi nhang ngobi lanh dao Trung Quec
tre tu6i, nhang ho khong xem nd nhu mat m6 hinh bat butic. Nhang
dieu kien cua Trung Qu6c va lich su oda Trung Qu6c khan xa vdi
nude Nga khien cho nhang ngurbi lanh 40 Trung Quec to they cd ly
do xac clang de xec dinh lai hoc thuyet Mac - Lenin Oh hop vdi nhang
hoan canh rieng biet cua ho. Dieu quan trong han la, vOi to each
nhang notoi thiia ke nen van minh c6 TrungQu6c, ho cd long to tin
ve tri thdc va van hda de Mo ra kinh nghiem each mang cua chinh
ho va vach ra chien loon cua chinh ho. Ngay ca. sau khi Lien Xo chien
thing trong chi& tranh the gidi thd II, khi uy tin ca pilau cua Stalin
len den tat dinh, nhang ngudi lanh dao Trung Quec ciing van sari
sang coi thoong lbi khuyen chien floe cu. Ong to la khong phai tim
each gianh thing loi cho each mang ngay met lac ma phai qua nhieu
giai doari. Ho da that hien met cuec tie-noting each mang va da gianh
duoc Chang loi hoan toan. Thang loi cudi cling cua ho nam 1949 sau
dci lam tang them nhan thee cua ho ve dac tinh khan nhau va ve so
tin toeing chinh tri cua ho, met su trai nguoc hoan toan vOi kinh
nghiem cua nhang ang chi Deng Au phit thuec vao Lien X6.
Khac vOi nhang Ong chi trong Ichai X6 nhang ngutbi Ong
san Trung Quec gin bd he to Wang cua ho met each c6 hieu qua hon
va trite tiep d6i vOi lich sit Trung Qu6c cua ho. Su hap dan ve he to
Wang khOng plied chi do nhang cc* xung (let xa hei nhu khao khat
ve rueng dat va nhang su bat man o thanh ph6 thong lai su bac let
oda ceng nghiep ma con do nhang tinh cam sau sac ve long y6u nude
bi xac pham heti nhang de quec platting Tay da lam nhuc dan tee
Trung Quec hang tram nam va sau dci tinh cam (16 roc chat/ khi NhOt
xam Woe Trung Qu6c. Lich sit kSr la cua Trung Quec rai xung diem
 N1111140, su ngAn ngai cua giai down dd va su sot sang ma nhung
ngubi cOngsan Trung Qu6c da chuyen sang vide din tai nhung truyen
thap nhdt trong the It-ST XIX va dieu dd da kith thich nhieu ngubi
thOng va gia tri cua chlnh ho trong vide tim kidm sham del mai Trung
Trung Qu6c von tu hao ve nen van hda cua minh cd nhung
Qu6c IA mOt dieu clang chti y. mot khi su thay ddi dd din ra, vide nhung
tlnh cam Mt binh manh lilt vOi ca nhung ngubi nude ngoai
ngubi lanh dao cOng san Trung QuOc say sua v6i dttc tinh xac that. cua
dang ghet va nhung ngubi lanh dao cua ho day quyen uy nhung thodi
dan tOc phai san sink ra mit su xac dinh lei ban than chU nghia cOng
hda va bat loc.
san Trung QuOc. Van hda phat tri6n dui Trung QuOc vai triet hoc
Nhu vay IA su n6i len cua cha nghia dan bac hien dal va su hap Kh6ng giao dac Wet, vai truyen thong duy nhat can mOt giai cap quan
din cua mOt hoc thuyet ve su d61 mai co ban dui xa hOi da gip go nhau lieu phung su Nha nude, va vai Icy sang buOn ban tien tien, chi cho
ve mithch sit b Trung Qu6c. Chu nghia cOng san Trung Qu6c da co they rang mOt luc lacing qua mash IthOngthuc hien dupe viectao dung
the pha trOn hal cai d6 thanh mOt cOng thtic trong dd cha nghia yeu mOt anh nuang co uy quyen lan.
nude tu giac va cha nghla cOng san khOng phai IA nhung menh de loai
trit lin nhau. That the, dal vhf nhieu ngual Trung Qu6c, thing Ici cua
cOng san cling ciOng thbi tieu bleu cho su alai ph6ng dan tic khdi su
thong tri dang cam ghet cua ngoai bang. O DOng Au do Lien XO th6ng
tri, ndi ma ddi v6i nhieu ngubi, chtl nghia cOng san cd nghia IA sit phuc
tong quyen luc nuttc ngoai, thi trubng hop dd cling khOng cd nghia
nhu d Trung Qu6c. N gay ca a Lien XO, su pha trOn mOt phatt cha nghla
cang san va chit nghla dan tt)c ciing chi diin ra trong nhung ngay thit
thach cua cuOc chin tranh chang Dac.
Ket qua cua au hop nhat dd gia chit nghia dan t6c va chU
nghia cOng san IA nhung ngubi lanh dao each mang Ti-ung Qu6c, khi
bat dau xay dung niOt xa hOi cOng san da co thien huang tu nhien
din tbi nhang truyen th6ng van hda va xa hOi cua hp, khOng dem
xla den kinh nghiOm X0 vidt hogc tim rat+ luting truac phan Ong cua
Lien XO. Giai doan Trung Qu6c bat chubc Lien X0 nhu vay IA rat
ngan ngai. Trong nhung nem dau sau thing Ili cua each mang, va
trong su mai sac dOng co manh me ch6ngno6c My Ulu dich, su giOng
nhau ve mat he to tuang vai Lien XO &lac bleu hien thong qua su
kham' phuc to phat va khOng bi dp buOc d6i vai nhung kieu mau can
Lien XO va bang vice bit chuac &mg cuOc cOng nghiep fide dau tien
dux Lien X0 do NIA nude chi dao.
195
194

ChtitIng 13
I-IAI MAT COA TRUNG QUC5C - BA LAN THI:i NGHIEM
Chu nghia aingsan cam quyen la n6 luc 10n the ba cua Trung QuOc
sham khac phuc tinh trang lac hall va xga b6 tinh trang dan tgc bi
lam nhuc. Mgt khi nAm duos quyen luc, chu nghia Ong san cling da
ha len thay dpi do, t nggt qua trinh dign tin dm n6 nharn cg tao ra mgt
Trung Qugc mai va hien dai. Trong moi giai doan tiap ngi nhan, chinh
sach cua cling san Trung Qudc ngay ding it bi chi phoi bdi nhfing giao
}man he tu Luang cluing cac nude xa hOi chu nghia khac, dac bigt la
vdi Lien XO, va ngay cang eh iu ash h udn g nhieu hon elle y do van dung
hoc thuyea do vao nhting dieu Wen rieng biet cua Trung Qu6c, ninang
truyen thong da co, va nhung nhu cau cua dan tgc da duoc xac dish
co tinh chat thuc dung hon.
It ngtthi phuong Tay cd thg danh girl duoc day dU khoang each
di phat trign trong the' kY XIX Oita mgt ben la cam nhan craa. nguai
Trung Qudc ve nen van minh duy nhat, kin dao va cao hon ve mat
van hda (hp cho la nhu vay) va ben kia la y thtic dia ngudi Trung
Qudc ve su you kem- cua ho cidi dies vidi nhung su lain nhuc thudng
do n}urng cuing quOc nude ngoai xam nhap c6 y gay ra cho hp. Mgt
boat cac hip tide, hiep dish, quy vac ve viang lash thg dac biet ap
cho Trung Qudc trong thC kY XIX hien nhien cho they ro dia vi
thap hen cua Trung Qudc !dieing chi vidi tu each tugt qu6c gia ma ca
dia vi thap kgrn cua ngudi Trung Qudc vdi tu each mgt clan tgc. Su
196
lam mat danh gia dcf va cham veil cam nhan eita ngudi Trung Qudc
rang qua khd cua hg k4 ca qua khd On day la phong phd ye mat
van h6a va hang marl' ve mat chinh tri hon nhung ke xam lupe Ian
xttjc Qat nUdc ho.
Tren thtic tg, sU suy sup nang ne cda Trung Qu6c ye kinh td
va chinh tri chi mai din ra thdi ky Wong d61 gas day. Ngay ea,
cudi thg ky XVIII, tY10 thu nhap tinh theo dau ngtidi cna Trung Qu6c
ve dai the cd the so sash vOi tY 10 thu nhap cart Anh. Hon thg naa,
gas day, vito nam 1860, Trung Qudc xgp hang thd hai ve son xutit
hang hcia. Theo Paul Kennedy, tac gia can quyen sach 'Su noi ten
uh suy sup am cac cuang qu6c', cOng nghiep Trung Qu6c san xuat
19,7% hang hda cult thg gidi. Met tY le chi kem chat it tY le 19,9%
cua Anh Ira vupt xa cac nude khac. That vay, vim him bat dau the'. ky
XX, Trung Qudc la nude san xugt hang hcia citing dau Meng the ch(li
cal vai gas met phan ba hang hda tren town thg gidi va bd xa bat cu
nude nao khac. Nhang thus tg dd da bac bo nhan thdc ph6 bign cua
phuang Tay cho rang Trung Qudc la met dg qu6c tri try va suy sup,
mOt nan nhan san sang can nhung ngubi chau Au rang &Ting va bigt
kinh doanh. Nhang thuc to dd cang giup cho thgy ro cuing de su
phan uat eita Trung Qudc dei vdi phuang Tay va su sot ruet can
Trung Qudc sham xda be khoangcach va khOi phuc tinh uu viet lich
sit curt Trung Qu6c.
Kat qua la trong thg kk nay, ngudi to chting kign ba las bung
n6 Idn su c6 gang cart Trung Qudc sham thdc tinh lai, sap xgplai trot
tu, tang them nghi luc cho dgt nude ho. Khong met thuc to nao trong
se nhung thuc to dd cd the dugc xem nhu la met hien tucmg lich sir
Wet lap hoar tech biet. M6i met thuc to dd deli cd nhung su }den di
truck va tigp theo sau, tro thAnh met be phan trong day chuyen ion
Ilan dna tinh nhan qua lich su duoc day mash bdi su phiin ne tang len
Trung Quec d6i voi dieu kien bi mat danh gia cita ho. Nhung
nhung sU kien dd cd the duoc nhan each hda met each qui udc bdi sv
197
lanh dao min ba bQ mat each ming Trung Qu6c n&bat trong tha ky
nay: dd la Ton flat Tien, Wang Giai-Thach:vi Mao Trach Deng.
M6i ngudi trong ba bQ mat dd deu tim thy satibaith thbah - tri tit
cho nghia dan tAec dang len, dac biet lit hong sink. vier. Qu60 clang
nhu stilphOn unit khong ngang tang len trong tiglitOsilie0Trung
Qu6c. Mai ngtthi trot g ba-ngtidi dd deu union nhang.ta tUaiig chinh tri
tit tha gibs ben ngoai nhitm dung Len met phong trio vh met how thuyat
vai muc dich kluei phyc ski cao ch cait 'Prang Quat. Cuiee each mnngoeng
boa nam 1911 caa TOn Dat Tien lit met f dinh ed SO* iohs>m ittp,dyng
vao dieu 'den Trung Qudc nhang khal niem chi you cita phuong Toy
nhu the de lap hien, the de oettg hda,'cha nghia quac gia met phhn cong
chiu anh hineng sit bat chuac xem ra thanh cong caa Nhat ve nhang
thanh tau caa phuong Tay trong cong nghlep, trong td chdc. Nhang o5
gang caa TOn Diet Tian tritng hnp v6i nhang con giay giya ngac ngoai
caa the dO gia cal cia de" qudc Thing Hoa, va dieu dd khian cho thong
cd y nghia thIch hap ve mat 11th su, mac day nhang tan du ye van hda
va chinh tri dm qua kha van oen chang to knit nang cd sac bat gitip
cho cd gang caa Ong ta (Ten Dat Tien) thanh
Sau met thdi r6i loan, met trong nhang men de can Ong ta
do kh6ng the tinh hinh rdi loan b Trung Qudc trong hai thap ky sau
dd va da givong len ngnn cb ddi m6i. CuOc each mang cua Tuang
Gi6i Thach cong la met muu toan nhitin van dung nhang khai niem
hien dai caa phuong Tag vao nhang dieu kien han loan can. Trung
Qu6c, mac dku trong muu toan tha hal nay, ski pha tren da khac rat
nhieu. Cho nghia clan tee do dupe kat hop v6i chit nghla Mac nhu lit
met tinh cam thdng nhat, ban than Ttheng cong dupe Lien XO huan
luyen vA ming do met thdi ging tic Anal nhang ngtibi cong san Trung
Qu6ctrong men chin tranh cho niat when Trung Hoa mOi. Su hop tac
dd chum chit imam 1927 viei sit that bai cia cal gni lit mat trien th6ng
nhih, tn6 dau cho gin hai muoi nam lien bin clan tranh voi nhang
ngtidi cong san. Tuong diet trong tam vao van de td chile quan su,
198
sem dO phuong Oen da khan phut tinh thing suy yful do chia eat
,
chinh tit Ong ta lap ra met ding dee quyen duyhh4tifiu6c don dang
064 nhii clang cong san Lien X() va nhing tipephit alt b chin
iii i. -biau hien g thdc mai ve su thong nhilt thin tec. Vlec Ong
chuyan sang theo dao Thien chaa, kat hpp su nhan manh tru:re,
thdng caa Trung Qudc vai su trau ddi phong each quan lai caa on;;
ta, va sau dd, nhan manh tan dang tuong h6 phic tap glaa nhan ;
ngubn g6c lau dai trong nude vai nhang su thtic ddy mai tii ben ngoi
trong cuOc ddu tranh cho su ddi mai caa Trung (Zak.
Giting Ten Hat Tien, Tu&ng Gi6i Thach cong that bai trong vice
. cituyen nhang su phan nO chOng lal qua kh3 thanh mat cong :
thanh cong xay dung tuong lai. Cuec khong chian chOng Nhat lOc
da nang Ong ta len nhubieu tuong cuQc khang chi en caa dan toe nhun
sau dd do hay hoai cis& manh va sac hap din caa Ong ta. Ong to d-.1
khong the khan phuc dupe cap dei tai hoa - din chi va tham nhung ,
trong phong trOo caa chinh Ong ta, trong khi d6 thi ngOi sao yeu
Feta Ong ta ngay tang md di. Su suy sup caa Thong cho phep ndi Mr;
met cong thOc thay tha ve su thay ddi, mat phong trio deng vien
met cOch co ban clang that von, ca vt mat dan tec Lan xa hoi
nuac Trung Hoa can dpi. Phong trio dd dupe xac dinh ne rang hon v):
mat hoc thuyet, va dupe xay dung tren co 56 met t6 chile chinh tri cc
kg inlet va hien quit hon. Phong trio clang san va Hong quan dupe lanh
dao tit giaa nhang nam 30 trong cuec Van iy truiing chinh bai nhi
mac alt Mao Trach Deng truong thanh tit trong nudc da to ra hen bar
ve mat he to Wong va t6 chtle, kat that su tranh cOi ve van de kiem
soot ddivai hlnh thdi lich su va net dung tridt hoc caa su thtic tinh Idn
cita Trung Quac sau chitin tranh the' giai tha hai.
Nha lanh dao mai, met ngtidi macxit day lOng tin, nhung ding
met ngudi cAi tian trong linh vac ly thuyat each mang da van dung ni6!
odPh sang tao nhang khal niem ctia nude each mang vo san vao met midc
l car

ming nghiep nhu Trung Qu6c. Hoat ding tfch cue tii dau nhiing nem
20 trong phong trio macxit phdi thai o Trung Qu6c, Mao da cd (Woe met
tam co vao mining nem 40a dua ra met hoe thuygt each ming dee lap
cda Trung Qu6c. That vay, khi dai hOi clang Ong sin Trung Qu6c Ian
tint 7 din ra a King hinh dinh libng quan tai Dien An cugi mita xuan
tiara 1945, khoang 4 nem truac khi tang sin Trung Qu6c gianh duoc
thing loi cuOi hung, Su ddng gdp ve he to Wang dui Mao de duoc hoan
nghenh nhe tiling Mao Trach Deng" va duoc nang len tam O
nhung nguyen tic chi dao ding ra la ski phut trign chic nghia Mac - Lenin
- Stalin. Hanh dong do hien 16 khong nhung tinh kieu ngno to Ian va
mat tri thfic cda Mao Trach Deng ma con la su 41 tin ve mat chinh tri
cud nhiing ngubi Ong san Trung Qu6c.
Du sao, cung nhu hai ngubi di trate Ong ta trong vies di tim su
dill mai cho Trung Quic 0 thg kS, nay, Mao la met ngubi Trung Quic
yeu nuac tham nhuhn lich sit oda dat nuac. Nhtt eac nha sit hoc Trung
Quic can dai nhan xet, met trong nhung nhan vat anh hung Oa Ong
to la Tan Thdy Hoang da thing nhgt Trung Qu6c nam 221 truac cung
ng-uyen. Su kham phut eila Mao del vii Tan Thdy Hoang chgtc chin
quan clan nhan there rang su thign theng nhat cda nit6c Trung
Hoa can dai d6 gdp phan trite tiap dan dgn su suy sup cda nd. Cdc nha
sit hoc cung ghi nhan ranged nhiing digm giingnhau gida nhung khai
niern Oa Ong san Trung Qu6c ve met chinh phu cal each va thing tri
dai trieu dai nha Tan nhan manh ky luat va su cai tri thudng true bai
met giai cap quan lai han ham va mat dao ddc va tinh than, therm
nhuhn trial he ed nbi dung re rang.
Tuy nhien, !tic dau kitting nhting trat to mai chiam uu thg so
vii trat to cd, no con thing tri to duy va nhung cuong linh cita giai
lank dao dan toe mai etia Trung Quic. Hoc thuyat Ong san v3 kinh
r.ghietn truac day Oa Ong sin Lien XO tao ra buac khOi dau cho
nhung c6 gang dau tien nham xay dung lai Trung Qu6c. Viii thbi
gian va vii su nhan thdc dan dan va that bai oda me hinh Ong san
chinh thing, met Ong thdc pha tren hoc thuyat mai vii su khen
ngoan oda ban than kinh nghiem Trung Qu6c din dan chi bat dau
lam nay sinh va xac dinh met cuang linh It gido dieu hart dg dat duoc
sit tai sinh day du cud dit nude. Trong b6i earth su thdc tinh cda
Trung Qu6c ea ye mat dan tee va xe hei, thing 1oi dm Mao d6i vii
Mang din tai ba mete thit nghiem to Ian (trong dd cal gia phial tra
cho hai cues hat stir dat) nham lap bid Ithoing each lich sit reng Ian
Itheng cd lai cho Trung Qu6c trong thg kS truac.
Cd gang the nhgt dat tai dinh cao vii cal goi la dal nhgy vat
bat nguan phan nhiau tii su kat hop hoc thuyat vii MIA nang giiip
der san cd oda Lien X6. Met khi nhiing ngubi Ong sin da cling ce
duoc chinh quyan trail Wan the dgt nude sau thing lai cu6i cung
nam 1949, dat nude lao vao met chuang trinh Ong nghiep hda day
tham vong yeti met king tin duoc dan gian hda dan cao dO va nhung
loi ich ky dieu ve mat xa hOi Oa Ong nghiep nang. Da dat duoc muc
dich dci, vien tro va. kg thunt cda Lien Xe der duoc thu nhap Ong
nhanh Ong tit theo nhiing each lam nha lai flitting kg hoach 5 nam
Ian dau tien thbi Stalin. CO van Lien X6 trim ngap dal nude, sinh
vien Trung Quic Iu litat kOo sang cac trubng dai hoc X6 via, va
nhung thanh tun cda Lien X6 duoc tan duang tren bdo tri Trung
Quic. Nhung nhung ngubi lanh dao Trung Quic to ra sot met va
khang muin chap titian khii nigm la su plait trign cad ho phai trai
qua nhiau giai doan lich sit tren con ditZineclatinai chd nghira
hOi. Su sit mat oda ho va mat hoc thuyat va khuynh huang kheng
mufin chi data vao kinh nghiem oda Lien X6 da dat tai dinh cao trong
met cuong linh pha sin duoc Ong b6 tai hbi nghi Trung Jiang bat
awl:ig lan thu hal oda dai hei ding lan thd 8 vao thing Nam 1958
nham hop tic hda Ong nghigp va Ong nghiep hda nan kinh ta.
Phai thila nhan rang, dg bien minh cho buac nhgy bi kith chi
vao thbi dai Ong nghiep cda met dat nude hay con la met xa hoi chit
ygu la &mg nghiep lac hau theo hoc thuygt chinh thilc Ong nhu then
20i
 tai lieu thang ke khach quan, Mao can dgn mat Ong thlic he to b./Ong
mai. KhOng bao gib nd tranh viec sita dig hoc thuygt cua ho, thang
Chin 1956, nhiing ngubi lanh dao ding Ong san Trung Qu6c tuyen
b6 mat each, toy tien tai Mai nghi trung uang len thtt nhgt mia dai
hal clang Ian thtt 8, dai heti dau tien sau thing loi nam 1949, rang
'!'rung (4igc da bubo vao "giai doan phat trign" trong Ong cube xay
dung chu nghia xtt heti. V6i viec hoan thanh nhitng muc tieu vi dai
cita dai nhgy vot, nhu vay Trung Qu6c se OM sin sang bubo vao giai
doan ctia chi nghia Ong san. Thttc su Heti bigu cho vai tro ctla kY
tic cay ding ctia clan bac ye su th6ng tri dty dg qugc ben ngoaii nhiing
muc tieu cua Trung Qu6c khong nhung chi duoc xac dinh theo hoc
thuygt macxit ma can duac xac dinh theo tinh than dat bang va sau
dct vuot qua Wing luc Ong nghiep cua nu& Anh truOc day mat thg
ky la nude duy nhgt ngang bang Trung Qu6c ve mat san xugt Ong
nghiep va cung la nude da gay nen nhiing su xuc pham tai to nhat
diii vat Trung Qu6c.
Nhiing c6 gang cuangnhiet va tan bao nham Ou trtic lai Ong
dan Trung Qu6c thanh cai goi la Ong xa nhan dan da tao ra mat ta i
hoa vet quy m0 to Ian. Hang trieu Ong clan, ugc chiing la 27 trieu
da chgt'do chuygn nai 0, bao luc va ddi. Trung Qu6c lam an kha han
ti chtit trong khu vuc c6ng nghiep va su cat dtit quan he vOi Lien XO
lam cho tinh hinh kinh taxau di va dgn cut% nhting nam 50 thi chant
dtit hoan Wan moi vin tro cita Lien X6. Dieu do day nhanh nhitng
su sup d6 to 16n trong cac du an Ong nghiep, dac Net la khi chuyen
gia Lien X0 dat ngOt rut ve nude, nhiing phu tang thay thg Oa Lien
X6 kitting ed nua va khu vuc c6ng nghiep cita Trung Qu6c qt nhien
phai hoan town dua vao bin than minh. Total ba thanh tuu kinh to
tra nen am dam, dai nhiy vot thodi hda thanh mat tai hoa thut
cua lich sit. Theo tic gia G.C.Chow trongquygn sach "Kinh tiTrung
Qu6c", tit 1958 dgn 1962, tang sin phdm Ong nghiep Trung Qu6c
giim 28%, tong nghiep nhe giam 21%, Ong nghiep nang giant 23%.
202
Ao tuong ve Wang lai sOm dan dgn hoang Wong trong hien tai.
Su that bai dau sot ve dal nhay vot gdp phan vao giai doamtili con hi
dat hon cua chit nghia ceng san Trung Qu6c vOi cue4 t1u.t4iThiem this
ba nham xay citing lai Trung Qu6c. Tit gifia nIngiV00, Mao c6
thuc hien met chttang trinh ngi day gen nhu la va diet.phu duoc goi
chech di la each mang van hda. Ctfc digm cita bao Ittc tram len Loan
Trung Qu6c, vOi mat Mao gia nua va bat luc thtic gittc nhiing nguoi
duel quyen tieu diet lin nhau trong mat qua trinh od ngu y la dgi mai
each mang. Kinh nghiem Lien X6 Ilk nay bi t6 coo thing thitng ve
duoc xem nhu da gop phen phat trign cht1 nghla xet lai phan each
mang. Su thuan khigt each mang phai duqc lam sang lai thong qua
nhiing cuac dgu tranh trong mai Ma chang lal bon quan lieu cam quyen
va nhitng truyen th6ng cita qua khti.
Kat qui la, tit 1966 den giita nhiing nam 70, Tiling Qu6c da trai
qua mat loat cac cuac thanh tritng tan bao, gigt hai h.Mg tram ngar.
can be ding v8 nhung chi huy quAn su (trong dti cd mat sta nhan vat
Oa cox truOng chinh va cita each mang Trung Qu6c) rat duqc kinh
trong, bat giam va dua di dey b cac trai lao clang tang but hang trieu
ngubi. Tuy rang s6 lieu chinh xac ve sit dung bao hie do khang bao gi6
bigt duqc, thbi kSt do ve nhieu mat co thg so snnh vOi nhilng nam ICA
to trong thbi ItY khUng bb va thanh tritng ctia Stalin. Ban luc tuy l
duoc Mao va mat s6 ngtibicang su chit chat Ichuygn khich, nhung cung
con duoc nu0i duang bdi nhiing cuac dgu tranh khang ngiing tang Ien
nham gianh quyen kg tnc chinh tri, trong dd it nhgt co hal ngubi co
thg la thay Mao da bi thu tieu ve mat thg chat.
Phiti mat nhieu nam v0i hoot clang Icier) nhan cUa Chu An Lai.
ngubi cang su tinh to ctia Mao, va su den den Ithai phut cho nhUng
ngubi lanh dao chop bu truOc day can ging sot, nhu Pang Tign Binh
thl tinh nangdangpha hoai cube c(ich mang van hda 'not duoc chfi
ngu. Vol cal chat ella Mao thAng Chin 1976, qua trinh binh thuang
i 203
boa cuai cUng mot co da. Nhung ngay' ca nhu the, ciing con phai hon
nam nita, quyen We trong tay Dang mai duoc ming c6. Chi den dai
hai ding Ian thu 12 vao thing Chin ram 1982, khi nhitng dal thit chi"'
yell dm Dang chinh thitc rat kit& quyen !lc thi mai dui Trung Qu6c
vac mat sit tiep can mai nham tim ra mire tieu khUi phuc dart the va
Chuang 14
uy tin quac te. Duqc cling b6 vao cudi nhang nam 70 va chicle mieu to
nhu la "ban hien dai Ma" (hien dai hda nong nghiep, hien dai hda cOng XUNG DOT CHINH TRI VA SU RA DOI
tighten, hien dai hda khoa hoc ky thug, hien dai hda quec phimg),
CUA CM CACH
chuong trinh mai da duoc lam cho cd da, c6 thit qua nhieu nam;
chuong trinh dd guy dinh mat sir ma cita thuc dung toan the ra the
gidi phuong Tay va voi mot y dinh hien nhien ngay cang tang la lam
Ao tran tinh chinh thing caa he tu trong o trong nuac.
Qua trinh mai do cimg Wang ling vai sir thay ciai can ban trong
Luang linh mai ra dbi trong bdi canh mat cuac dau tranh gianh quyen
he gay gat va nhang cuac dau tranh gianh quyen lac gay gat xac dinh
i tri quac caa Trung Quoc: khOng nhitng la khoi phnc toan ba cac
thuc chat cUa cuang linh dd. Phai mat tai gin nivel nam lien tuc dau
quan he vai My cu6i nam 1978 ma mai quan he ve kinh te, chinh tri
dupe ma rang di dot voi sit tang nhanh buOn ban giaa Trung Queic va tranh chinh tri moi lam nai len ba mat cUa nhan vat Dang Tieu Binh*
Nhe.t Ban duoc kich thich do n6i lo so chung ve chit nghia banh taking trong yiec to ra va ap dot mat thiet ke cho throng 16i phat trien hien
caa Lien X& Su thay deli trong quan he dei ngoai cim Trung Qudc gdp dai day kich tinh caa Trung Qu6c. Cung nhu,dieu da xay ra trutic day 6
Lien X6 trong nhang cuac dau tranh to Ian giiia Stalin va TrOtxkv, he
.phan vac viol bac ho each the gidi mat each g,ido diet: the rang the
tu wang da duoc to ve iai o mat mac do rang Ian bai nhang sir that' dai
giai kitting the. tranh khoi chin tranh hat nhan va chap nhan nhang
nguyen tic mai mem deo han chi dao sir tham gia khong ngiing tang len bat thuong cUa nhang culac dau tranh chinh tri ya mang tinh chat ca
cila Thing Qu6c vao thuong mai va ngoai giao qu6c te. Chuang trinh nhan. Trong flitting nam 30 Mao da xac dinh lai chU nghia Mac Lenin
cai each mai vach ra tren thuc to cd the trd thanh cai Wong duang cUa bang each nhan manh tinh triet de each mang cUa !tang din nhu la
Ttvng Quee so yeti chuong trinh canh tan ciut Minh tri thien hoang da nguen dOng luc cUa each mang; con ngay nay thi Dang xac dinh lai chit
thuc ddy nttac Nhat tien sau vao the gioi hien dai. nghia xa INN nhain day manh kinh te ea the va phat trien thuong mai.
Su din xep chinh tri budc dau sau khi Mao chCt nant 1976 bac
ham mat loci hai quyen lac song song ten tai. Sr tiep tuc du :mg lin
cita Mao cd ve duoc bao dam boi vai tra lanh (*chid quyen
Queic Phong, con ngoai duck: Mao nang do, trong ichi dd thi vier: birth
thuong hda tinh hinh va bai bO each mang van hda dupe dinh thin
bang sir lanh dao Dan tren thuc to min Ddng Tien Binh. mot. trong

204
205
nhung nan nhan nal tieng nhat cia cube tech mang van hda. Ve mat
chinh t.hic, Dang tuyen b6 ra ye trung thanh vii flitting Idi day mia
Mao. Nam 1979, Ong ta ndi rang bat ca ngubi ding dan Trung Qu6c
nao cung dau phai tuan theo "ban nguyen the": di theo con ding xa"
hal chti nghia, chuyen chinh vet san sit lanh dao cue Dang, chat nghia
Lenin va tu Wang Mao Trach Doug. Tuy nhien, tren thuc Ca,
dutch chiett bai tip tuc clubng 16i tha Mao, Dang da chit tam )(et lai
clueing 16i eta dinh cia Dang va trong qua trinh dci, Ong ta phai vuot
qua mat boat cac trod ngai to kin 0 chinh tri.
Nhung trod ngai dd di tit su tri tre cia ca mat the ha qua tinh
chinh thong ve chinh tri va tu twang den su ch6ng d6i cang khai hien
nay 0 trong clang cung nhu ngoai clang, mai trod ngai dd lam phtic tap
them qua trinh vach ra va at) dat mat each tiap can Ichacdg dua Trung
QuOc nhap vao the gioi hien dai. Nhan t6 the he bat ngutin trongtuai
gia cia gidi lanh dao chdp bu Thing Qu6c sau Mao. Mac clau Hoa Qu6c
Phong, ve danh nghla la ngubi lanh dao cao nhgt con trung d6i tre,
theo nhung tieu chugn clang cd hiau Litt cia Trung Qu6c, giOi lanh dao
chop bu bao gam chi yeu nhung ngubi cung thdi-vdi Mao, 0 phan In
trong so nay khong sin sang di theo Dang ve mat aft nhan cung nhu
ve mat hoc thuyet. Hon the nda, vi day la mat ditu rat tu nhien, phan
Ian nhung lac) thanh each mang dd khOng nhung nhin c6 gang cia
Dang nham tiap can vgn tit mat each Ichac vai con mat hoai nghi, ma
can nghi ngal nhung ldi keu goi yang dpi cia Ong ta nham lam tre hda
ban than dal ngti can bb lanh dao cao nhat.
Nhang Mau dd vi ratting nhan t6 chinh tri, he tu biting tac clang
Ian nhan. Mac dau chttong trinh cal each cast Dang chi hien ra mat
each tic ta, Ibi kat' got cua Ong ta nham "ban hiOn dai hda" to ra ma h6
ye mat y thtic he, bat vi net kh6ng nen len ?tilting su thay d6i trong vai
trod cia clang, cung nhu khong ban den mat each ra rang vi sao can
tiap tut cd nhu cau chuyen chinh vO san. Nhung nhung ngubi Ian h dao
206
e
Trung Qu6c suy nghl theo truyhn th6ng khong thich thi 0 sit nhgn
mann phai nhanh chdng hien dai hda tren mat mac da Ian la dua vao
thai da ma cia d6i vdi phuong Tay. Trong nal dung can &bag, du chi
la nhung de xugt budc dhu, rti rang ming .da lam taflg dlin len su coi
,
trong van da quail vat lam xdi man vai trod dadbiatg4i,adang, nhting
da xuat dd hien nhien la khOng phu hop vai hoc.4thuyei chinh thang va
xay dung chi nghla xa hai.
Dieu lam cho van a them phdc tap la su ch6ng del nen chuyen
chinh cia (tang san (fat nhien n6i len, mat su ch6ng d6i dttqc khuyen
khich bai flitting cai each budc clau cia Deng da can rat khiem ton
Hoat clang cia sinh vien, hoan town khact hart vii flitting ngay cia catch
mang van hda, ngay nay cd thai cla chit khoat ch6ng bO may chinh
quyhn va theo quan diem hoc thuyet. clan chit igt 06 cia phuong Tay
Ngay tic dau nem 1978, boat clang dd eta thg hien qua nhung cube bieu
tinh cia plan thong vat qua nhfing ngubi dan bao dai tu tren "bite
tudng dan chi" ndi tieng, khOng xa cam thanh a Bac Kinh. Mat khtiu
hiau duoc dan bit mat ngubi lanh dao sinh vien la Nguy Kinh Sinh dg
ndi len dupc y mugn trung tam cia flitting ngubi ch6ng dot: "Kitting
05 dam chi, 1cl-tang cr.5 hien dfli hda". Nhung DOng khong phai :II:a
to do trong phang kin. Dieu dd da trod thanh hat sic hien nhien khi
Nguy Kinh Sinh dupe twang 15 nam ta vl mong mugn cd duoc "hien
dai hda thti nam" (tic la clan chi, hda - B DT chit thich).
Su than trong 0 chinh tri vat tang tin vao y thic he da quyet
dinh su phan ingcia Dang. Su than trong dai heti bac bet tilting tilting
mai cam tinh doi vii nhung sinh vien dan chi bit vi neu khOng nhu
the se khich clang gidi lanh dao clang va ha may quan lieu chOng lai
nhung cai each mong man, Nhung cai each dd xet den cung, la
nham kited phut sit lanh dao bir) thuang cia clang trong ky is cia
n hung su hein loan to Ian cia that) ky truac, cling nhu nham day
manh cOng cuac hien dai }Ida oat nudc. Long tin dd duoc phan anh
207
crong quy(-:t tam duy tri su k lam scat to ben tren trong qua tranh thi
cach, vi so ratta- ne tra thanh mat cuac nai day to phat cd thg lai dAn
clan de doa dia vi dting dau tha clang. D61 viii Dang, cai each khong
cd nghia l Ong ta hoac dang tit bit quyen
Trai lai, khtic voi chO nghia lang man each mang tha Mao,
Dang tim cach tin hanh cai cach bang su an dinh va lien tuc, do dd
ma cho phep cd dupe mat chuong trinh dgi mai dai han ve kinh ta -
xA hat tha Trung Qu6c. Dieu dd dbi hoi khong nhang phai tre hcia
dOi ngii lanh dao, ma con ea su kg tuc ban than Dang mot each co
trat tu. Neu kitting nhu the"., dang lai cci thg bi sa vao loai nhang su
Ilan loan nhu trong hal thap ky trube da tan pha dgt nude va gay tan
nal cho su lanh dao cita clang. Nhung, de boo dam cho mat sit qua do
co trot to thi nhang nguoi lanh dao cao nhgt try& hat phai cUng ca
quyen lye cita ho, gat bo moi .dgi thu hien cd hoac tier!' nang, nam
chac tinh hinh cang nhu chi dinh va cang c6 quyen luc cho nguai
nhien. Dci la trung tam chuong trinh hanh thing tha Dang tit dau
uhang nam SO.
Ong ta da theo dual chuong trinh dci qua nhieu giai doan khd
1..han vitt mat tinh than kien nhan dang ke, mac dau co mat s6 bulk
nghiem trong. Nam 1982, Ong ta thanh cong trong vise ha be
chinh thdc Hoa Quac P hong khoi quyen luc, va danh bai n hang nguai
.Tirj de nhat trong se than can cita Mao duoc goi la bele biin ten bao
gam ca nguoi vo gda tha Mao va tat ca deu bi kat an tit chung than
nhOng tOi ac da pham trong cuac each mang van hda, va Dang
cling da doa ra mote kip nhang nhiem trot han do 6ng ta
a chon. Rang mat hanh clang chinh thile quan trong, dai hai clang
ran thit. 12 nam 1982 da xac nhan viec Ong ta chon Ho Dieu
hang nhu nguiti lanh dao dang va Trieu Ti Duang clang dau nha
httoc. Xet ve 114 quyen luc, Dang da thuc hien duce mat cuac dot
phi cd nghia.
Nhung van de hoc thuyat va cuong linh vAn chua throe giai
quyat. Trong nhieu nam sau, nhang cuOc trash Win da dad trong
not ba van flap tuc va cu6i cang da din clan mot cuOc khimg hoang
"chinh tri mai. Trong nhfing cuOc tranh luan nay, 1-16 tin tit ch6 la
ngubi Ong ho Wong d6i de dot cac cai cach co gioi han voi bai phat
bleu cho ygu tai dai hOi clang Ian thd 12 clan ch6 la ngthji lanh dao
chia mai nhon clang nhdng vao cai cach kinh ta cd tinh chat town
dien ma ca vao ly le con dang tranh cai bang nhung cai each co ban
ve chinh tri phai di theo nhang bign clai iuh ta. Theo y kien Ong,
cai each kinh tg, nau chi thu hep a van de kinh ta, se yap nga. Ha
Oat. trign V 10 dd, mat V Id di vao trung tam vien canh cac cuac cal
each 0 tat ca cac nuoc Ong son, met each cong khai cung nhu khi
not chuyen rieng voi mot each sic net rat coy nghia.
Mila he nam 1986, HO tip chuyen rieng lAu va chieu dai rieng
mat cuu quan chile cap cao cua My. (Mat each ngau nhien, buOi chieu
dai cid dien ra 0 dai 16 duang nhan clAn, ban than no co mat y nghia
tieu Watt cho tinh than mbi: thay cho that don truyen theing cita
Trung Qu6c, vi quan chat tha My la tac gia quyen sach nay da duoc
chieu dai vai "ngha thuat nay an min ctla Phap" va ruou yang Phap).
Trong nam gib dam luan, HO trinh bayilhang quan digni caa Ong ta
ve so can thigt cd nhang cai cach kinh to va chinh tri a Trung Quac
Ong ta phat bigu mat each dic Wet thing than, khOng can den mot
manh giay va sit dung nhang khai niem thuang khong flatly ndi ra
tit nhang ngtioi lanh dao Ong san chdp bu. Ong ta nhan dinh thong
than he that-1g chinh tri hien dai can phai duoc thu true lai, tuy rang
phai cd thai gian dg giai lanh dao cap cao co thg du thao nhang vim
kien co ban xac dinh nhang thay dal can thigt. Tuy nhien, Ong ta cho
rang b Trung Qugc cd qua nhieu di'eu duoc kigm scat tit ben tren,
rang he thing kigm scat hien nay tit trung yang qua ming nhAc va
Ong that, dodo, viac phi tap trung hda mat each co ban la can thiat.
Ong ta ndi them la bier' cha phlnh ra qua lin tha Trung uang clang
209
va cua Nha nuoe vbi nhiau tra.n ngan quan chtic a 107 ban, be lam
van de cang hon. N6i tdm lai, be may nha nueic rat can met suchuyen
huang manh me.
Ho thita nhan rang su thay d6i chinh tri dal hei phai thuc hien
lanh. dao bang phap lust. Ong ta clan Het ndi den tam quan trong
cua nhang diau kien khach quan va c6 dinh ap dung cho tat ea moi
ngubi. KhOng c(5 nhang Wt phap dd, su dec clown va nhang quyat
dinh thy lien lai c6 the xuat hien trd lai, vai nhang hau qua tieu cac
clot vbi su phat trien xa hbi. Ong ta gat su can thiet dd vai y nation
.tach met each re ret vai trb cua clang va cua nha nude, phe phan su
can thiep qua clang dm clang Vat) cong viec cua chinh quyan. Hon
the nita, Ong ta lbp luan rang can khuyen khieh su tham gia chinh
in nhitu hon trong cac cube tranh luan cong khai ve chinh sach bang
each ma rang quy me tham gia vao qua trinh chinh tri cti a cac "clang"
khong cong san cua Trung Quec. thong duong vbi nhang clang do
Ong san 'dem soat a Deng Au duct xem nhu dai dien cho flitting loi
ich dac Wet "khong dai khang" cua ruing dan va tri thdc. Nhang
nhdm dci, theo HO, hien nay dang la ddi tuong cua su lanh dao qua
mac dm cong san.
HO Ming Wen 10 su mem deo nei bat trong khi that, luan ye
ban chat va vai trb cua he to Wang chiral thdc. Ong ta xtic dinh cot
lei mita chit nghia Mac IA phuong phap cua no nham phan tich the'
gioi va hien cac van da Mut nd, cang nhu nd gitip cho viec vach ra
phuang huang xtly dung met xA hbi mai. Xay dung ly thuyat tren
met dinh nghia ma he va met hoc thuyat van cd truyan thong nhan
manh su tap trung nhang menh da giao diau, He ndi rang ban than
chit nghia Mac trong qua trinh phat trien cling phai daqc lam cho
cci hiau luc thong qua nhang thanh tau khong the nghi net duoc
Tinh thge dung va mat hoc thuyat Mut Ong ta the hien trong nhan
xet cua Ong ta la khi kat nap Wing clang vien moi a nOng then, clang
210
can phai tim nhang ngubi co sang kien, c6 the dan dat nhitng nguu
khic dan ch6 sung Vic da cho khong tranh duce diau la met s6 nguo;
se trd thanh giau cd tribe nhang ngubi khae.
Nairn dttai tat ca nhanglbi binh luan cua Ong ta la met sumo he ki
.1a. Tinh chat manh me trong ly lO cua Ong ta dttqc trinh bay rat re rang
vtl sed n6i cho thay nhang duty clot chinh tri co ban la can thiet va chting
ph& dttoc tian hanh song song yeti nhitng thay ddi vO kinh to ma lanh dp.o
dm clang clang chuSn bi de chap thuan trong viec ti p,tuc "ban hien ds;
hcia". Bdi vi chtiong trinh kinh to hiking ve su inarenk phi tap trung hes.
thi su thay d6i va chinh tri cid the goi ra met su phan tan quyan luc chinh
tri. He khong to ra do du va can g khong nude del venhang diem do. Hot;
the' nha, Ong to t6 ra dac hiet edi ma trong van de nhay cam va he to tuang.
dinh nghia chi] nghia Mac bang nhung tit Ong raj va khong dung di n
danh sach nhang manh lenh kigu Lenin quen thubc.
Thy vay, khi cube thao luan di dan van de vai tth cua clang, thi
do, ng phdi hop cua loi ich chinh tri bat di bat dick, cua giao diau he to titong
da tth thanh phan xa kat hop vai thien huung dac het cua tat ca cac
lanh dao Ong san to cho minh la nhang ngubi duy nhat nhan thtic dacti:
dUng dan thus to phac tap xung quanh much lai lam xuat hien trd lai
khong dinh dtit khoat la vai trb bath dao exiatiang can duoc tjaptuc, cc
nghia la.."dan chti tap trung", met thuat ngu ma Lenin c6 Si dung sal dF
ncii va su phut tiing ngu dan. Dieu dd, clan hilt nd, lai c6 nghia la song de
cool cling cua su bleu ddi, van de dau la ranh gift' dichthuc giaa cAi cacti
kith to va cal.cach chinh tri, van chttadage giAi quyat.
Nbangngubi lash dao cap cao khac can TrungQu6c, trong do phan
lon.it cci lap Otittingdei mai nhu He to ra bOi [-Si, ban Ithcan truOc tai var
trung tam dd rat quan trong va th# s,t phdc tap. Nhang su chdng dOi
to ratan chic chin tiep tic cd met vai tie trong nhang cube tranh 1u4n
nOi 130 Ve chucmg trinh cal each da duoc vach ra. ViOc Dan chon MIA
ngubi ka tuc chit yen eita. minh (xi the la khOngdttoctoan the nhang nhan,
211

vat cap cao trong dang tan thanh, nhu da hien nhien the hien trong so
phan sing caa lanh dao clang train cuOc nei day quy mai len caa sinh vien
lai n6 ra hei thang Chap 1986. May tram nein ngubi bieu anti ecac thanh
phi len tha Trung Quac, doi hoi cd to do nhieu hon, &j ai each clan chit,
va ndi chung la thach thee Iii tuyen b6 caa dang muen giu don quyen vc
chuong trinh cai each. De phan Ong 'al, lanh dao dangdan np met each
rnanh me cac cuec ndi day cid ma trong nhieu truing hop lai do con ciia
nhUng nhan vat trong be may quan lieu lanh dao. Deng thei, nhfing then
vat lao thanh trongdang !den nghi rieng vei Dang dei Hb Dieu Bang phai
tit chile. HO buoc tai Hb it nhat phai chiu met phan truth nhiem ve tinh
hinh T6i loan vita qua va da to ra cc; Ithuynh hitong ngia qua mac v2 nhu
nghia xet lai trong chinh tri va he to Wang.
Su rut tut dm HO Int met Ian vita dot ra van de ngubi ke nhiam
va van de chin lode toil) din ceia cai each. Met Ian neta, Dang phai deii
pno vai nhu cau num chgc throe tinh hinh va bao dam tinh lien tuc chinh
tri sau khi Ong ta rdi khni va dai. Nam 1987, Dang mat nhieu cung hot'
de tao nen met so can bang mei, va chi dinh met a kip ka nhiain mai,
scian thao met each toan din hon chuong trinh cai each, va hoan thanh
qua trinh gat ha nhitng ngubi ch6ng d6i va hoai nghi nhieu tu6i con lai.
Thang Gieng, Dang hi sun ep, va cd the ban than 6ng ta cung bac bei ve
so dal mei to Wang chinh to cua ngubi ke too minh, nen viac H6 tit chtic
duoc cling b6. Trong suet mutt xuan va mita ha, nhang cuec thuong
luting keo dai trong nhitng ngubi lanh dao cao nhgt. Vao mua thu num
1987, mete kip mei snn sang dada xep (tat met each chinh thac: Trieu
Tet Duong dude giao nhiam vu lanh dao clang, con LY Bang, met ngubi
lanh dao clang tre hon duoc Chu An Lai the the va xem nhu con nuOi
dudc chi dinh lam ngubi dting dau chinh
Hai ngubi do re rang dai dien cho phai cai each, mac dau dam
quan lieu trong dang co the Item khOng ai trong hai ngubi dO la mei
de doa nhang I oi ich sang con caa hp. Ca hai deu &Ong nhgt voi quan
212
diem caa Dang cho rang hien dai hoa trong no& phai phi, hop vdi
cita ra the gioi ben ngoiti va ca hai deu nhan dinh rang nhitng so
thay d6i chinh tri than trong va cc', tam ce phai pha hop vei nhUng
cal each kinh te day tham vong. Tuy nhien, ca hai cung chia xe quan
diem caa Dang la sit bat deng chinh kien trong nude khOng duoc
phep ngan can cai each kinh te di nhanh hon, va bat deng chinh ki
phai dupc xoa bo de cho cai each kinh to cd the .duoc tip tuc dud:
so lanh dao chat the tit ben tren.
Triau Tet Duang phat bieu ve so cal i..ich todn diem caa Trung
Quac truck dai hei Ian thii 13 cua clang hop ti Bac Kinh cu6i thang M obi
1987. Sau khi khniquat kat quA nhiingcai each tien hanh tit nhangnam
70, Triau dot nhang kat qua de vao mat vien canh tang len caa Wong
lai va Om each giai thich y nghia nhgt gnarl ve he to toting din vesi nhUng
sang kin truce day va nhiing hoach trong toeing lai. Dai hoi cung
chinh thee dat ra met. a kip lanh dao mei cua dang do Dang chon, va do
do, thttc hien dieu mong mu6n tit trade la lam tre hda di% nge can be
lanh dao cao nhat cea dang. So rang buec cua lanh dao dai veld cai each
dupe minh hoa hal su kian la He Dieu Bang khOng bi rai vao so lang
quan chinh to ma van 0 trong Be chinh tri va van co mat trong ahemg
ngubi lanh dao suet qua trinh dai hei.
Nhu vay la dai hoi da dinh dgu met cai mdc quan trong trong Lich
sit Trung Queic thoi ky sau Mao. Tit nay ire di, cuec dgu tranh trong mei
be khang con tap trung vao nhang van a nhu vi tri dung dau caa Dang
hoc sit e'en thiet phai co nhangthi each town than ma la that hien chin
loot cai each met each tat nhgt nhu the nao? Chao chan la.vin co the
xay ra bat deng to len ve chinh each, dee biet la cuec dau tranh mei de
chon ngubi ke tuc lanh dao. ChAc chain la se conhang hiep dau trong
Wong lai gifta nhiing ngubi ke tuc Dang,.trong qua trinh xAy dOng va
thoc Juan met chuong trinh thi each that IA tham vong.
213

Chuang 15
CHIEN LUOC CAI CACH VA TiNH MEM DEO
VE TU TUONG
Nhilng cuOc dau tranh lau dai va guy& het de gianh qUyen hie co
Lac dung nhtf that xtic tac din veti sir bien ddi ha to Wong trong viec
xac lap yang chac va ra rang quyen 'anti dao, he thang cOng san chu
nghia, nham tai dinh huang to Wang met each cling ran. Chit nghia
quan lieu bao thU va tinh chfnh thong giao dieu cd khuYnh httang cung
c6 Ian cho nhau theo each giao dieu hop phip hda quyen luc da duoc
xac lap va quyen luc Woo ye gift dieu. Nhung vi Trung Hoa da cd kinh
nghiem khOng phi 25 nem cha nghla Stalin ca him dual thbi Stalin
ming nhu 20 nem trong chfi nghia Stalin tri tre dudi thbi Brezhnev,
chile he cua Trung Qu6c khOng xo cling nhu y thdc he call. Lien X6.
Nhiing chinh each cua chfnh Ong Mao bao ham nhieu su dao nguac
mph me trong khi su suy sup sau nay ve the chat cua Ong to dgy
nhanh tett het hai thap kj, bat do dinh ve chfnh tri, duoc danh dau
bang mot cuQc dau tranh tan sat de gianh quyen ke vi. .
Trong khi lao vao Wit cuOc xung dOt gay gat de gianh quyen
Luc - ma rut cube khong cd nghia ly gi ngoiti Wit cuOc dau tranh v8
vong de ton tai ban than, gay ra tfnh tan bao dna cac chfnh &rich
trong lbng he thang cOng sem chef nghia - he its tuang cd xu httong
le thuOc vao qui lug hon den, tra thanh met cang cu cua su xung
214
clOt va do dd timg thbi IrSt duoc giai thich lai trong khi van gia nh fin g
dQng co thich hop voi quyen luc. Tat ca rthfing dieu nay den luot
chtinglQ.i (Woe sit dung dd ddn dhn ma cita ra ben ngoii, mangnhilng
Lieu; chi cd tinh - chdt thuc dung hon. Nhung nhUong b8 va hoc
thuyet ping ngay cang duoc Iai theo cite mai quan tam kinh to ma n g
tinh trlin thdchangh4n nhu nang suet va hieu qua: Trong qua trinh
nayhoc thuygt tni non ma .nhat di.
Nhu da ghi nhati, mat qua trinh cal tdvoinhiu ngoat ngodo da
duoc Lae da tit cu6i nhilng nem 70 va Ian dl n dlnh didm vao Luc Da;
hal Idirthit 13 cua clang nem 1987. Nhu mat su kian cd tam quan trong
Lich su.- Doi hai da de ra ba su phat triers cap bach. lot la, din dan
Chao luan ve su xac nhan lai rO rang loi cam kdt cua Trung Qu6c doi
voi sut phat trial] hoc thuyet ngay cang gram di va ve su danh gia viec
haan thanh cai each duoc thuc hien trong thbi gian Deng no luc
cung c6 quyen hie aim minh. Ifni l, nd da ra mat ban lcd hoach chi
fiat ddi voi nhangthi each kinh to- va chi.nh tri hon nita 0 Trung Qu6c.
Ba la, trong b6i canh dd, nd da tuyan b6 ra rang ve mat su xac lap he
to tuong mai quan trong nham xac dinh tlnh chat lau dai cua su cl6i
mai mem ddc vc phucr.g dian hoc thuya o Trung Qu6c.
Vao cu6i nem 1987, nhfing.cai each babe dau 6 Trung Qu6c da
dat dutic mat ItSt. luc cd y nghia. Nhiing thanh tich gay an to:mg nhat
vabuac dati cang l su ddi mai too bao nhat ve phuang dien hoc
thuyet, da din ra trong lanh vuc nang nghiep. N6 da khien cho cac
nha lanh dao Trung Qu6c cd ly do de hal long va tin tuang vao tien
trinh hanh deng cua minh. Iihoi dau vao thbi diem HO nghl toan
the Uy ban trung nang clang thang MuCti Hai 1978, viec phi tap the
hda va giai the hda cOng xa dan dan trong nen nOng nghiep Trung
Qu6c da day nhanh nang suat mot each bat ngb. Qua vay, qua voi
nem, Trung Qu6c da bign to mot nuac thuan ttly nhap Wang thuc
thanh met nude hien nay aunt khau Wang thuc - hoan town trai sr:4i
215
code cong san tang gieng phia Bac, ngay ca duai thoi Gorbachov
rung yin con xa cong vi rang buac vol ho thong tap the vg higu qui.
Nhung su cal each nay cong dem lai nhitng hau qua sou xa ve
thdc he. C6 nghia la dai da i36 nhan dan Trung Qu6c da khang cOn
trong khuOn kite chit nghia cong san dude nhao nan bang su
')hat trien y thdc hg. Trai lai, nam trong tay quyen kigm soot ddt
dal cue minh qua vigc chuyen nhitong dai han va ban san pham tu
jo tree thi trubng ma rang vOi gia ca duct quyet dinh bai quy 1114
cuog cau, xa hal n6ng than bay gib sang ve phuong dign kinh to va
an hda trong mat mai trubng ca ban khac vai nhang khai nignt
:nang tinh guy vac cong san cho nghia. Digu nay phd va qua khd
in dan trong thuc t,6 khOng tranh }alai lam suy yau su kiem soot
true tigp caa Dang dai vai mat dan tac qua d6ng - du rang cd thuan
cho nen kinh te. Trung Qu6c. Cho nen, vigc kiem scat chinh
t.rung da thu nhe lai trong Ichi Loan ba sitc manh kinh tg Trung
iu6c dupe phat trien rang rai.
Mat thong coo mangy thitc ha dal vai vigc giai tan cOng xa trong
rang nghigp TrungQuac da duoc trig ligu qua su sap OA de "nhuong"
at cho ming dan bon la nhttang quyen sa hau. Theo nghia chinh thac
ngubi nang dan vaz chtia duoc la so him chti ma chi la nhang ng-ubi
1?..i.m thug theo hop clang dei vai dat dai thuac So hau cong cong. Thy
mien trong thuc tg, ha hoan toan duoc chit dang ve san xuat. Han
ua, [lam 1987, can quan chtic Trung Quac da goi y mat each cong
khai rang se cd nhang bttbc tign xa han naa de hop phap hda quyen
i..ua ban "nhang hop clang cho thug" dd, vi vay, thuc to la khai phuc
quyen so hau tu ratan. Khuynh huOng tign harth nhang cai each vita
antbng xuyen vita ma rang nhu the ra rang la duoc day nhanh qua kgt
qua hig n nhign ve' kinh Lecua nhang cai each. Theo J.L. Scherer trong
cu6n Nib.' giant a die ski kOn uh sd 1i4u cua Trung Qu6c nom 1986,
'.111 Ong sin Wong 'tong nghigp tang 9% nam 1978, 11% nam 1982 va
i.1,5% Mm 1984, trong khi nen nang nghigp Lien XO bi ngiing tre.
Them nits, su hN sinh nang nghigp nay lai tittle day su tang san Ittang
cOng nghigp Wing than Trung Qu6c, van da tang a nide lam sang sat
rani. ngtioi la 400% trong thbi ItS, 1981 - 1986, nay tang han 36% chi
hang neap 1987.
Nhangbign 061 nhUthg trong cac lanh vuc !chic da dien ra theo
con doing dd tit cub nhang nam 1970. Ndi chung chung cong tao ra
nguan g6c dg hai bang, du rang cd mat vai dgu higu nghiem trong bao
trubc ve phuong dign tiem nang a chart trbi. Khi di vim nhang cai each
Wing nghigp, ban lanh dao Ding ming boach dinh mat chuang trinh
day tham vnng ve nen cong nghigp mai nham thqc hign dieu "hign dai
hda thu hai" els Dang. Theo tb bao hang ngay caa clang la Nluin dan
nlup bao s6 ra ngly 9 thang Ba 1978, thi ngttbi to da tuygn b6 muc
dick la "dual' kip, tin bang va vuot." san luang cong nghigp cita "nhang
nubs tu ban chit nghia phat trien nhgt". Nhung Dang va nhimg ngubi
ang ha tong to mau thong nhan ra rang mac tieu nay la qua tham vong.
Nam 1982, voi vigc gat be Hoa Quec Phong khai ban lanh dao, Dang
da rut bat chuang trinh cong nghigp hda vi dai, nhat la trong nganh
cong nghigp nang. Trong vigc di chgch khac co y nghia ve mat y auk
he so vtli nhtingyeu eau eiip Bach ve hoe Llmyta trong qua kill, Ong La
da an dinh uu tien hen cho cong nghigp nhe ming nhu nencOng nghigp
nang than da duoc dai dao.
Nhung kat qua dang khich le cue nhang thay dai rang lOn cac
vi tri uu tign nay dart luot cluing lai day nhanh "Nghi quygt caa Ban
chap hanh Trung nang Ding Ong sin Trung Qu6c ve cai each ca
cau kinh vao 20 thang Mubi 1984. Nghi quyat nay vita the hign
su chinh thtic hda nhang bit& da di ye con thtic day qua trinb phi
to tuang hda tien'tign cua the do Trung Qu6c. Trong khi xitc dinh
"con clubng duy nhgt lam cho toan xa hai gm no, Nghi guy& it ndi
Uri hoc thuyat ma ndi nhigu clan nhang they 061 dic bigt chn thigt.
Nghi quygt cong thang thang vach ra rang vi "khOng cd thiat chg
217
N ha nuac nao cd thg hien &toe day da toan ba tinh hinh va d61 phd
vii moilec dung hic", nen bay gib da dgn lac thfch hop de cho "xi
nghiep.... hoc sit cd toan quyan dac lap Wong ddi vIS kinh tr. Su dac
lap nay clnac thg hien 6 viec thug main va sa thai nhan Ong, b viec
tim kigm vat to can thigt, 6 viec quy (filth tian Wong va gin eA va -
trong khitOn kh6 kg hoach tan dien cua NM nubs va phai chin thug
qu6c doanh - trong viec dung loi nhuan de tai dau to va dinh ra
nhung mac fiat' rieng Wet.
Cuac cai each nay di song song vii viec ma cua cho flitting xi
nghiep tunhan quy rn8 nh6, nhat la trong Leath vac tieu dung. Sang
kign ht nhan doe coi nhu cd ich vg met kinh tg va xa hal trong viec
b6 khuygt. nhiau thigu sdt Ichang tranh khoi do cac xi nghiep qu6c
doanh gay ra vi can phai chit y dgu kg hoach kinh tg toan digit cua
NM nu& vi It huOng vii viec theta man day du flitting nhu cA!.1 tieu
diing thigt ygu. Met khi da tao ra viec and cua nay thi khuynh h'uOng
van hda caaxa hOi Trung Quec dal vial sang kign cua ng-tfbi phu trach
xi nghiep nhanh thong dupe the hien. Theo mit bao cao cua CIA de
trinh len Qu6c hal My vao thang Tu 1988 thl 300.000 xi nghiep nhu
the, tong nhu them 20 triu co so kinh doanh mat ngitbi hay mat gia
dinh, da ra dbi nam 1987.
Nhu Deng da cho bigt nam 1978, flitting cuac tai each trong
khu vac nang then WI flitting bign ddi da diAn ra trong khu vac cOng
nghiep - cluing U4010411: eho hai khu vac then chit trong "hien dal
hda" cua 6ng ta - sg dupe theo du6i trong b6i canh cua viec and rang
cua ra th'g gfaA\ nhgt la sang thg gioi tien tign phuong Tay. Deng va
nhangngt1644 ha ang to theo quan digm cho rang ma dm IA can
di* irfa velfdd chign Woe Ian kinh tg. Nhang mei quan he vg chign
tri yeti Hoa Ky da ma rang mat each chin chart, tuy van
can'ss bat Ong va van dg Dai Loan. Nhang mai quan he kinh tg vai
Hoa KY da phat trign vii da 16n hart va cang tang cubng hon nua vii
,218
nu& Nhat Ban Lang giang. Dg ma Tang hon m61 quan he nay, trci
mat thi du kluic vL tinh mem mang.vb ht Wang, cite nha lank u:;o
TrtingQueic vho dhu nhang nam 1980 da lap nhiau cal goi la dac
kinh tg:trong cat vimg duygn bid Trung Qu6c, dac biet
Quygn, San DU, Chu Hai . va Ha Man. Su cd mat act nu6c ngok
host dOng kinh tg trong cac yang My cd suit thu Wit qua mat
each niang v13 y thdc he la, tao ra hang lost nhang cam d6 vit tr
quyan dac Wet, thsc tg la tao ra mat kat 6c dio to ban cha
ben trong nan kinh tg Trung Qu6c.
Myc tieu cim bang la khuygn Ithich Trung Qu6c buan ban viii th
gioi. Cnc nha lan.h dao Trung Qu6c da xac nhan, vii su sac ben hon
(tong chi Lien X8 cua ho, rang thuong mai qu6c tg cd the la &in tau ciie
su phat trign trong nu& vA day cling la noon thdc day chit ygu ddi
tic da ph& trien clang kg dat cluoc trong the than ky gan day qua nhieu
nude bang ging a vanh dai Thai Binh Duong cua `hung Qu6c. Nhu'g
dg ce vu thuong mai Trung Quoc phei tao ra su hap &in va mat kinh t.
va Dog tim each lam nhu vay qua cac dac khu, Ong them vii nhang
cid each trong nuOc. Them naa, nhang ngsbi thuong tigc cho so trong
sting ve hoc thuyet it ra cling cd the vui inang vl clang ket qua T6 rit
Vao giaa nhang nam 80, vung duyen hal Trung,ulk da dien ra mat so
dOt Idled va tang truing kinh tg ve san luting, vat cac thinh ph6 trai qus
mat su d6i mai ro ret va msnh me: Tinian; 1978, tdng sin phew qu&..
clan cua Trung Qu6c da tang gap d6i. Ngoai thuong da pat trign ngdt
15% hang nam tinh to 1982. Nam 1987, xuat ItheuctiaTrungQuISc tang
vat len 25% va ngoai thuong Trung Qugc dat dgnmdc clang kinh ng le
80 ty, gap 4 Ian mac nam 1978.
Dhng thbi, thigh y cua Trung Qu6c cho phap met s6 Wong dal km
nhang sinh vien cd kha nang -vi trong nhieu trttbng hop, cd lien he
dting dan hon va phuong Wen chinh trj ra nubs ngoai hoctap, Ithang
chi Wong trung cho viec ma cua ra thg gidi ma can mangy nghla ca va
2IP
 hoc thdygt Lan hieu qua thigt thuc. Kat qua l mat su t6n that khong
nh khdi trong viec kigm sodt true tigp y thiic da duoc thita nhan
rang voi dOi chtit mian cuing chinh thdc va cd Inc cang thang -
nhAm thu &roc loi ich tit clic nuOc phuong Tay den tign hon ding
600 va khoa hoc. Ndi Nit Mgt ve phuong dien nay la viec rat nhieu
vien nhu.thgda throe gdi sang Hoa Ky, ke the tu trong trong mat
oi &ri trtidc Ida. Ngubi to da uOc luting rang vao nam 1987 cd khoang
ngan sinh vien Thing Qu6c dang hoc tap tai etc trubng Dal hoc My,
voi s6 it hi sinh vien tit Lien X6. Nam 1988, trubng Dal hoc Harvard
bigt rang trubng Dai hoc Bac Kinh da tro thanh mat trong 10 trubng
ling hang dau th6 gidi ve cung cap sinh vien doi vii clic chuang trinh
too cda trubng Harvard.
BuOc di curt nhiing bign dai nay, su mem deo ve 3% thec he va
;:f; tign thoai Wang nan dui viec deng thbi sap x6p khu vac Nha
:Joe va tu nhan trong long. mat ram kinh t6 ngay cang phtie tap
'.110itg-tranh khOi gay ra nhiing cang thang va khd khan. Dodd, dai
ni Dang lin thd mubi.ba dbi hoi clic nha lanh dao Trung Qudc khOng
iii luu tam dgn nhung dieu da thuc hien ma con phai d6i phd voi
a:1g van a do nhiing cal each dot ra. Nhing khd khan nay da del
nha lanh dao Trung Qudc trudc yeu cau quygt dinh khi nao thi
lam hot, khi nao thi iao tai voi nhung ca.; cachnhigu tham yang hon
cho chuong trinh bign d6i Ithei hi chum lai, bi agan tro va do dci
,gung tre: Hp da chock giai phap sau. Vi the, Dai hai da ra co so
.:;tong chi dai voi viec xac dinh su can thigt thay dal hon nila ma can
viec tong bd rd rang cach bian 'faith chb turn quan trong
;111..: he d61 yeti trilling cal each Wan dien 0 Trung Qu6c.
Nhieu dgu hieu bdo truck da chdng to nhfing cal each nhu th6
161.1g phai la khong dau don. Trong nong nghiap, viec giai thg hda
angritaa tang Idat.nhting trang (raj ha nho ma s6 biting
t. toi 180 hien. Sau mat su bimg no' budc dee vA nang suet, nhung
dien tich qua nhe cala ho khign cho viec tu ban hda tren pham vi kinh
t6 khong the that hien duoc. Ket qua la viec tang hon nea nong san
trO thanh khong chac than. Re rang la mat vii hlnh thdc nao dci cua
vier hop nhgt can phai duqc khuygn khich. Hon nits, viec not long
nhung kiem soot cira trung 'tang d6i vOi han ngach san Xtleit thita va
ban ra thi trubng da thilc day nhieu ming clan chuyen sang trong
nhung thi cd 1pi hon trong Ida. VOng tang xoay trOn 6c cart gia ca da
bloc clic nha cam quyen phai tang tro cap mot each ding kg cho Whit ng
nguOi tieu clung a thanh thi nham bit dap el. -1 lam phat len cao.
Tham nhung cling tad thanh mat van de dang Ian Ong. Dutic th eir
day bang viec ma cira bat ngd dal vii xi nghiep td do va du nhap van bfm
ngoai vao, dac biet 0 clic dac khu kinh to mai, su cam da cda viec lam
giau mau chcing to ra la khong the twang nal dai voi mat s6 quan chtic
Trung Qu6c. Nhung bai trung thuat mia bao chi Trung Qudc da kF lai
nhung vu quan Mule tieu hang trieu do la dm Nha nude va co mat trubng
hop hon mat t* d6 la - thong qua viec bu6n 'au, lita gat, va loi dung cling
khai trang trip. An h6i to de nhgn dupc nhiing hang hda hay vat tu
khan higm, ke ea 0 nhung ngudi san xuat va ngudi tieu dung, da UT)
thanh mat. van di lan tran khap nni. Lam dung quyen Ide ehinh tri vh
thien vi trong phan phai tai nguyen kinh tg, chang han nhu chat &St,
cling Ian 'Ong hon. Tat ca nhdngdieu nay a thuc day clic nha lanh dao
Dang phat clang mot chign dich vao thang Gigng nam 1986 nham "chinh
phong trong Dang". Nhung chitng nao mac tai nguyen con duqc phan
phdi }thong theo thi trubng ma bang ba may Nhi nude va Dang thi clic
loai tham nhung nay vein con tigp tuc dien ra nha thg.
Cu6i Ming nhung Ithang phai la sau chdt, viee. Ming tan tai mat
nen kinh to dda tren viec hooch dint; gia ca do trung uong ni..mat
each doe down vii mat nen kinh IA do Uri trubng dieu Wen di to ra
mat su h6n loan km lao dal voi nhiing ng,ddi;140hoach Try ng'04t5p
dai voi nhung nha plan ngay gang dOCIapArong etc xi nghiep cling
221
nghiep qu6c doanh, dal vai CAC nha kinh doanh to nhan mai dang ngi
len va dei voi the thuang gia nu& ngoili. Su hen loan trong he th6ng gia
a la ngubn gee cite nhdng dinh tra trong nen kink tg, va nd tong
phhn vao nhitng Ap luc lam phat nguy higm tiem tang. Trung Qu6c lam
the nao thao ga duoc m6 hi:mg bong nhu vay chic Chin d6 van la met
song a cho y.gu ve kinh t.6 cilng nhu 0 hoc thuyat clang dat ra trate.,
c6 le ca chia re nhang nha lanh dao Trung Qu6c..
Nhilng van de chinh tri cling tut len a tren mat. Trubc hat,
tinh trang khd zit kheng thg tranh chicle van ngi len nhu mOt kat qua
cua viac phi tap trung hda kinh to trong met khung canh chinh tri
tap trung. Kinh ta tao da phat trign chic chin xung dot vai chinh
tri. Cac nha lanh dao Trung Qu6c phal lua chon gida thaa hiep ve
phi tap trung halt hay'nhuang be 0 kiem soat chinh tri. Nhuang be
tren mat trait chinh tri 0 rang co nghia 14 thu hap hon nfia vai tr.?)
quail ly hanh chinh cue Dang. Hai la va dieu nay c6 lien quan den
van de thd nhgt, mOt su giai hen hon rata vai tre dm Ding cang ma
nheng canh cite cho su bat dhng quan digm chinh tri ceng khai. Net
n6i bat cita van de nay cang re rang do su xugt hien, cac bat (fang
nhu the trong gidi sinh vien va tri thdc. D6i yeti the Lanh to c*a Wing,
nhitng yeti chu qua clang ve to do hda chinh tri hon nda - &we day
manh vao cult nhdng nem 80 - la nhiing 'Age dau bubo ciing dian ra
d6i vai the hien d6i kinh ta dupc buOng Ring.
Ve long tin &la ban lanh dao Trung Qu6c, ho kheng dap lai
bang cach Whin nhan tlnh thg khd xit nay nhu lA su khang dinh nhting
ngi lo so thi t nhgt doge khan gal 0 mat ha to tttang la su lay nhiam
chit nghia to ban. Thay vao dd, nhu mOt kat qua cita guy& dinh va
long tin thy cart hi?, ho da ding nhan nhitng kh6 khan nay nhu nhdng
hau qua khOng thg tranh duoc eira qua trinh cAi each da ma ra mOt
each thanh ceng Vi thg, Dai hi% Ian dad mubi ha. can Dang - chiain
uu thg la nhiing ngubi ke tut do Dang lila chon va the ha mai caa
222
the nha lanh dao chop bu - dA khong han the cai t6. MOt each throng
trung, ban Will duo Ming Qu6c zuat hien trong nhfing bb quhn Ao
di ding lich sit cat then kigir phuong Tay (khong gidng Watt the deng
chi hp trong BO chinh tri Lien Xe doing nhu may quhn ao tap
tha)va. chinh ho d6i zit vai bait chi ngotti qudc !lint the nha kinh
doanh thanh tong a vinh dai Thai Binh Duong. Ve thuc chat, Dai
hed da di xa.hon viac khang dinh lai dieu cam kat caa Ban lAnh dao
ve ddi mai va tap trung, bang nhfing Iii cu the, vao stican thiat Nan
ddi chinh kinh to trong throng lai.
Trong Huh We kinh ta, Tang bi thu Triau Tit Duong da ndi re;
rang vao dku nhitngnam 1990, chi cd khoing 30% nen kinh to Trung
Qu6c la se chiu su chi dao dui kg hoach trung ttang. Dhu to noise
ngoai se duoc than day lion ncta bang sit chap nhan cd can nhk
tang ve cal goi la chian luoc vi ng &wen hal. Diku nay bao gam mat.
chuong trinh day manh phat trian co chon lite ddi vat cac tinh viing
hien Trung Qu6c, van la not cc; ngdt 200 triau dan cu ngu. Wing lanh
thg nay cita Trung Qu6c s. e di truoc cac yang khan trong nttac, lien
kat vai khu vac cOng dhng phhn vinh mai 6 vanh dai Thai Binh
Duong, va ming so lam nhu th6 trtn case too ra pham vi len hon ddi
vol xi nghiOp tu do trong nu& va vai to ban nuac ngoai: De kliuyan
khich dieu not sau cling nay, ngay ea dat dai ding cd thg san sang
cho nude ngoai mua.
Bai phat bigu ciut Trieu va flitting de nghi chi tit hem sau d6
da vach re rang khu vuc tong nghlap trong mt6c se khong chi bi phi
tap trung hda hon nita ma con ma reng thanh phan to nhAn cda
Titt ban chinh thdc ciut Ding, Nhan dan nhdt bdo ra ngay 28 thttng
Sau 1988, bac be thAngthiing bgt au quan niam nao cho rang su phat
trign eira xi nghiap to nhan dit qua mac, va lap luau rang 'that la
khong dung khi cho rang the xi nghiap to nhan dang phat trign qua
nhanh o nttac ta hoac cac xi nghiap ay dat se luting qua nhieu". Bac
223
flay cung du kin rang cugi cung. xi nghiap tu nhan plied chigm
!thonng 10% trong Ong san lupng tong nghiap Trung Qugc. Nguiti
quan ly xi nghiap chicle trao quyen duy tai lot nhuan va sit dung 1pi
nhuan de dhu to cung nhu tien thttang Ithuyan khich. Mat 1114 phi
san se duoc dua ra trong khi nhan vien cita bo may quan lieu Nha
nutic se bi giam manh me tad 20%. Trong nOng nghiap trong tam la
khuyen khich nem g trai quy and Tan nhung van la tu nhan. Song, tren
:opt lints vuc - cal each gia ca - thi cac nha lanh dao Trung Queic da
ngan ngai. Dieu nay plan dnh ca nhung kh6 khan kinh tg trong that
ter, liin su nhay cam dac Wet ve y tittle he. Ngoai mei quan tam dgn
lent slang lam phat clang dien ra,- ban lanh dao van than trong ye
mat tinh trang bat an dinh town dian. Dieu nay lai cung cc; nghia la
in d'e cai each gia ca c6 the tip tut phtic tap va tham chi c6 le chia
:e ca nhung nguai de ra quygt dinh d Trung Qugc.
Dtibng nhu con quan trong hen nhiing cai each kinh ta, do l
thuynh huang rat rat ctia cat nha lanh dao mai Trung Qugc nham. vao
van de they del ye mat chinh tri. Trong bao coo mang tinh cuong linh
!aa mirth, nhan "Tian len con throng sa /Lai chat nghia vOi dcic trung
Trung Quoradac hiet nhan manh den tinh dact.hil &in k ien Trung
Quaic; Triau da thita nhan rang "su sou sac cba cuac cai each clang dien
a trong co call kinh Cada khien cho tuck cai each co cgu chinh tai can g
them cap bath". Khi ding nhan m6i lien ha giga khia canh dgi mai ve
kinh ta va chinh (Mg ta da xac nhan rang "then chat. de cai each co
cats chinh tri la vice each rai Dang va chinh plat)", mat kgt luau quan
ire ng ma Gorbachov va cat nha cal each Lien X6 da tin hanh cOng
khai chi mat nem sa a chi Trong bai nOi caa mirth, Triau each ra nhung
base di can thiet de dua cac van de theo huffing nay, dac biat nhan
manh den su can thigt phat trien mat dich vu cung Ong cOng bang,
co nghiap vu va dupc dao tao chu dao, duoc lua chon Iron ca sa thi
tuyen va nlitingnguisi tinh thong nghe nghiap sa duoc guy& dinh haan
town bang trinh chin Lay nghe ciao khang phai bang tieu chuAn chinh
tai hay tu trang he. Vali mat dich vu clan su nhu thg nay, cd la goi nha
lai mat giai cap quan lai, tang lop quart chticctia Ding co thg tech rbi
khOi tints trang 16i man true tigp vao clang vile hash chinh song van
cd the dam nhiam vies dap sinh lac cho chadO va gig m61 lien hap can
thigt giga chinh sach va du loan xa hal
That ra ma n6i, da rang nhung boat nay cho they mot su thita
nhan nghiem tut ve m6i lien 110 nhan qua ha Wang giga cac cal each
kinh tk hau hiau va tinh mem deo chinh tai ughy tang lOn hen, cluing
van con rat xa mat nen clan chit da nguyen theo phong each phttang
Tay. Giai lam dd mai la mat busk vita phai ra khOi su tap trung quyen
hie truyen thing tren tat ca cac
. cap da trong tay cda Dang cam quyen
va la mat boat tign tot mat chg db chinh tai dua tren nhung quy tic
ve cac thin tuc da dupe xac lap va vice Tian ly co quan tong cling theo
nhangtieu chuAn khach quan ve harsh vi. Theo nghia do nhung thuoc
tinh dOc doan han c-tia chg da chinh tri cd thA dupe coi Watt that lid, du.
rang Triau da hoan toan bang khai vach ra rang "Chung tai se Itheng
bao gib du nhap mat chg da tam quyen phan lap caa phuong Tay va
nhieu ding khac nhau Ian hat lanh dao dart nude"
Dg hop phap hcia 101 cam kat caa Trung Qudc dal van mot
chuongtrinh phat trign dai han tren mat nen kinh to ngay cang pink
hop va theo mat hitting trong d6 Dang lanh dao nhung kh6ng true
tiap quart 1Y, cac nha lanh dao Trung Qugc de ra khai niam rieng biat
ve to trung: "Giai doan dau ciaa chit nghia xa hal". Diem xuat phat
tit chit nghia Mac - Lenin chinh th6ng da duoc bian luau bang vide
nhAc den tinh chat kern phat triers cam Itic lacing san xuAt va tinh
dac dao cba dieu kian lich sat TrungQuiSe. Triau xac dinh do) dai mong
dpi cba "giai doan dale nay vii chat dac Ma:
"Cluing ta khcing nhdi O trong hoar thrill ma cac nha sang
lap ra chi; iilcic each ra.. chn nen cluing to klufmg tiler
mu ouang tuan theo coc sack wiz, ma cling khang the hat
225
 cnuac mat each may moc &acing cua cdc nubs ktiac. Dung
han la xudt phcit tit nhung diau kien hien tai cua Thing
Qu6c ua kat hop nhit ng nguyen ly co bdn cart chit nghia Mac
E* cat didu kien d6, chang to phiii tint mot con dubng xdy
dung chit nghia xd h6i u6i ddc diam Trung Qu6c thong qua
thuc CO tha it ra la se ten 100 ruirn tinh tit 1950, khi
cube cdi too xci hbi chit nghia ud so hi u to nhan ue to lieu
sun XUett can bdn ham thanh, cho dart khi cong cube hien
dai hda XHCN duly& duct thuc hien ua tat cd nhang ndm
thong do au thu6c ud giai doan dau cua cha nghiaxd h4i".
0
Mac di, duoc ha truOc trong mot vai bai phat bigu train day dm
HO Digu Bang, su clap nhan cua vi chit tich ye khai nigm "giai doan dau"
da tao ra mot sti trait nguoc bi dat d6i voi cac tuyen 116 day tham vong
ve tu to:mg cua nhiing nam 1950. Vito thbi gian dd, dubnglai cua Dang
ra la Trung Qu6c da tign ching theo con duong XHCN va xay dung
CNXH tren co so Mit-mg nguyen ly cd gia tri ph6 bign oda chi, nghia Mac
- Lenin ma sau nay con throe lam phong phu them bang tu tuong Mao
Trach Doug. Re rang la cong thuc mai caa Trieu dua ra dg bin minh
.ca cho nhOng thay d6i thuc tin de thuc hien ductc lea nhu cau c6 mot
giai doan dai phat trign kinh tg phi XHCN.
Qua vay, cong cuOc hign dai hda cua Trung Quec da dua tren co
so thu but lau dai vao nen kinh tg nhiing thanh phan tu ban chit nghia
nhu co chgthi truang, sit hdu tu nhan, clan tu nuOc ngoai, vin mao higm
bo ra, that nghigp va pha sin ding la cac nong trai to nhan. Hon nits.,
met phan Ian lanh th6 Trung Qu6c da phat trign di truoc cac yang khac
trong nueic thong qua vice tang cutong thu but thuong mai vOi thg gioi
ben ngoai. Tat ca nhitngdieu nay duck ph6i hop bell met co quan cLin sit
trung lap ve duce Ding lanh ciao kigm soot dg boo dim ring qua trinh
nay cu6i ding se dua Trung Qudc tign len giai doan chit nghia xi hei
phat trim va sau se tai chit nghia Ong sin.
226
Thuc vay, trongviec ph6 bign quan nigm ve "giai doan dau cua chit
nghla as he?, Trigu da dua ra met cong thilc ve he tu tuong hoan town
. _
khong mang neli dung tit biting. Dieu nay co thg doan duoc la cd chit y
trout. Vic khong mang th0c chit nei dung hue thuyet do tang mien gtgi
da tinlismam deo chitin tin*, di, rang cong thdc re rang la nhin thgy truOc
met qua trinh 19u dal trill qua nhieu thg hg ve sit phat trign Mu nhu Lit
ban chit nghia. Thy nhign, AOC thigu day neo to Wong da dem 141 nhieu
Mu qua quan trong mang tinh tiem nang. MOt giai doan phat trign keo
dai flint vny khong trinh khai tao ra tinh Wing dOng ve kinh to va chinh
tti Ctia chinh n6. Tina fling deng nay'cci th4 chnh hinh ini bei canh khach
quan trong dd Dang sit dung quy.en lite, tham chi ngay tren phuong dien
chit quan, Ding cci thg cam thay khong chU tam Ian; nhu vay. Ket qua LA
nhieu van de hign nhien phat dat ra, chang han nhu Dang lam thgnao od
thg Dam quygn va bign hien sit Iciem sofa caa minh, nhgt la nhu xa het
Trung Qu6c va kinh to Thing Qu6c ngity tang dinh hinh lei bang tinh,
nang Ong cua qua trinh phat trien hau nhu to ban chit nghia.
Cho nen nhiingkhci khan v'e he tu Wang ngay tang tang len. Quan
nigm truyen thing vas chuyen chinh v6 son - yeti vigc tu phong cho Dang
lanh dao quyen dai din giai cap vo sin - da khong con phu hop don gian
yeti tatting cong thdc mem deo ve kinh tg do cac nha lanh dao Trung
Qu6c dua ra va voi nhiing khai Mem ve met Nha nuelc duce (plan ly do
thg chg.quan lieu hiking ve chic nang, host ding chuyen nghigp va
khong giao dieu. Cd thg thay rang triteic n6i khi khan Ve hoc thuyet, cac
nha.ltinh dao Trung Qu6c tai Dai hot Dang Ian ilia nivel ba, da thay the
khdu hinu "chuyen chinh v6 son" bang thunt ng,it mang tinh nghich hop
"chuyen chinh dan chit nhan clan" - nhtIng tap hop to nay kheong mang
not dung giai cap rieng bigt can cling thdc mac xit - leninit met thbi linh
thigng. Cu6i cong, dieu nhan manh han hit ve tinh dee dao dan toe cot
nhu nhan to quygt djnh cua hoc thuygt - khong phai a ben ngoai ma
trong cot lOi tin dieu da gi611 cot bat cu 16i giao hugn cd gia tri ph6 bign
nao ve cac qua trinh va thuc chit can vi0c xay dung CNXH.
227
 \;:ly
ma nluing chi each 6 Trung Qu6c lai cloi hoi su co dan 0 hoc
thuyet trong viec dinh nghia chit nghia xa hOi. it lau sau Dal hOi, HO
Khoi Lap, mot trong nhfing nha lanh dao tre duoc dua len dia vi cao tit
dai hOi nay, da chdng mink rang cac tit ngil nay cd the keo dal ra nhu
the nao: HtiOng ve cac nha tuyen truyen caa Dang va c6 chi don ho ve
Chuang 16
dtiOnglei chungmOi cda Dang, Ong ta dA lap luAn met each day uy quyen
rang "chi, nghia xa hei dai hoi va cho 041 bat cd cat gi dem lai loi ich CUOC CACH MANG VAN HOA SU
cho su phat trien suit san xuat, 0 bat cu cal gi Ithong loi ich la trai voi
chd nghia xa hei khoa hoc". KhOng cd gi dang ngac nhien ca, nhung bai
tap luyen ve y, thric he nay ma cda reng hon nita cho su tham nhAp vac
'Prung Qudc nhung to Wong mOi cda phuong Tay. Dan biet la trong Tong
he chtia to Wong cda Bac Kinh, su thant nhhp nay da lam nay sinh ra
N Wing giong dieu khac nhau cda Dai hei Pan thd muoi ba cda Wing,
cho thity rang da sO trong ban lanh dao Trung Qu6c, nhat la can Cry vien
met su me hose dac biet d6i v6i can nhh1V1trAn vexa hei hau cOng nghiep tre hon, kW:mg lo tang lam vesu dung ctan cda hoc thuyet. M6i quan tam
nhu Daniel, Bell, 0 cac ham qua xa hei cira tong nghe theng tin mOi nhu chir yen cda ho Ia Trung Qu6c phat trien met each cd lieu qua, vitng
Ilya Prigogine va ve hinh dang cira trong lai nhu Alvin Toftler. D6i voi chac va tren co set ma Ong nhat co the duoc va thu but Mica hoc kr:,
nhieu nha tu tuang Trung Quec, nhdng trien vong nay dm phuong Tay thuat mei nhgt cira plittong Tay. Do la muc dish dau lien, va la su mini
foot coi nhu thrtc chat va huOng dao cho "giai doan dau" hon la "nhung chting chit yen d6i voi viec thdc hanh quyen lac cua ho.
sach" mactcit - leninit ma chinh nhiing lai cda Trieu da gift!) cho
.riec phi cherh th6ng hda. M0t voi ngay say khi Trieu phat bieu voi Dai 110i BSc Kinh.
Gorbachev cdng dua ra met chuong trinh quan trong truoic mite hep cda
Tat ca nhung dieu nay chac than dat ra met van de then chat.
nhung clang vien uu. tri cda Dang Lien XO, nhung ngtibi nay duoc trieu
nao thi tinh mem deo ve he tu Wong tre thinh bien chat 0 he
.huret? Chu tra lbi cd the la "Khang qua late da duoc dua ra met each tap a du le kS, niem Ian thU bay mtiai each mang bensevich. Bai dien van
cda Ong ta la cao diem cda nhieu thang tranh Irian va chuan bi, nharn vita
.upng trung qua viec thong bao tai BSc Kinh ngay 1 thang Nam 1988,
t6ng ket nhfing gi da thdc hien dime va nhung gi con chua lam duoc trong
cac ngay sau dd, 0 viec ngung xuat ban to tap trilYluan cira Dang khi tien hanh tai te. Nhitng bai nor cda Trieu va Gorbachov da dua ra
la C. do hay 116ng kj,. Da tiing co thbi la ngtren chd yeu cda sit lanh dao
nhiing so sanh o5 tinh goi y 0 buOc di, ban that va pharn vi din cat chi
trong nhung nom qua, to tap chi nay tro thanh nen tang cho each ma m6i ben theo duel, cung nhu ho phai vat lOn voi nliftng hau qua
c quan diem bao thu giao dieu va ch6ng cal each. Met to tap chi mei thric tien cda sit that bai trong hoc thuyet tong san chit nghia..
xuat ban - duoc dat tkn theo chuong trinh oda DAng Tieu Binh Shishi
'Ten binh dian ca ve tin dieu lan thitc den, ngtiai Trung Qu6c da
?uithi (Tam thgc) hay Tint kiein su th4t tit cac su kin di thay the cho
di trout ngttoi Lien XO trong viec tim kiem su dei mei xa hei va hien dai

.;:r tap chi FrOng1r5,. Chi rieng so kien nay da to ndi len nhi3u dieu.
hda. So voi 101 cam kat tao bao cda Trieu 0 met "giai doan dau cda chit.

T.!9
 orbachov da dua ra mat tinh the
nhat nheo ye phudng dien to Wong. Ong ta khong neu ra dupc met dinh
nghia dat khtht ve to tuang coy nghia nao trong su n6 lac caa trinh,
me cling chang dua ra kuung thei gian cd the hien dupc d6i v6i chieu
dai cua tong cuec cal t6. Bang nhang tit ngii and he ve hoc thuyet, Ong
ta da xac dinh viec cal td nhu "met giai doan lich sit rieng biet trong btiac
den len caa xa hOi chling ta". Va de tra loi cho eau hai leninit la thong
ta dang di tit dau den dau, thi can phai ndi rat re rang: "cluing ta dang
truyen 66 nhang t6 chat mei cho cha nghia xA hOi - met luting gio thti
hai, nhu ngubi ta nor. Dieu clang nghi ng6 la su chi dao lau dal nhu the
lei chi rut ra tit nhiing tong thuc khd hieu nhu very.
' Mei cant Gorbachov cung to ra kern set sang dal vai viec cai t6
trong pham vi cua chinh vai tre, caa Dang. Du rang Ong ta cci ken goi
clan chtl, nhat la tren cap de cac X6 viet (hay hei dang) nharn thfic day
Viet to quan va nhiing t leo chuan hop phAp khAch quan him nita, Ong
ta cung kern them nhiing loi nhac nhd voi viec khang dinh lai thang
thang ve vai tr.?) trung tam cUa Ding: "Thei gian doi hoi rang trong
nhang dieu kien m6i, Da ng van di dau trong coot chli mai each mang...
Vai trb ngay tang tang dm Ding la met qua trinh 16 gich". KhOng
gi6ng nhu Trung Qu6c, ban lanh dao Lien XO nam 1987 con khong
Iii muen dua Dang ra khdi tong viec hanh chinh. Nam 1987, ho cling
khong sin sang sant( d6i voi guy& dinh nguy hal ve mat chi/1h tri tha
Trung Quec nham han the ngubi lanh dao cao nhat cua DAng (va ca
ThU Wang nita) chi dude t6i da hai nhiem ky 5 nam.
Can khoang thei gian ngdt mot nam - va cd le cA sac mph caa
tarn gudng Trung Quec nila - de cho nhung ngubi XO Viet du dieu kien.
Phttong tien thong tin dai cluing dm Lien X6 trong thbi gian 1987 - 1988
da danh cho nhangcuOc cai each a Trung Qu6c nhfing chi fiat va su theo
del thien cam ngAy tang tang. Ngubi ta chi cd the cho rang cric nha lanh
dao Lien X6 khong the d yeti kla nang Trung Quec cci the cluing to dei
230
mei va thenh ding. Trong bat cd twang hop nil mei cung thi nguta La
cung chap nhan nhang gibi han Wong ta ve nhiem lcY dam cludng chile
vacaa the quan chitc cao cap, va cling chap nhan cic dl3 nghi nham gat
Ding ra khoi viec quan ly cat chinh quyen dia phut:mg.
&toe di cham han aim Lien X6- mac da xu'huOng mang tinh xet
lai tha Gorbachov - khong nghi net gi nua la the hian khuynh huong
tap the caa ban lanh dao cao cap Lien X6 lion la nhiing xu huong rieng
caa Gorbachov. Nhangsit therm tre ve thei gian nhu the lai c6 y nghia
ve chinh tri. Nd xac dinh nhiing trai ngucie giaa the each tiep can ciia
Lien X6 va Truing Queic. Met nhA bzio Lien X6 ang ho Gorbachov le Fedor
Burlatsky da nam bat dupe thuc chat ciia su khAc nhau nay, nhat
trong pham vi Wen can vai hp to twang, }chi Ong ta tom tat tren to Brio
Van hoc ra thang Tu 1988 nhang phan ang eita dee gia Lien Xp dei voi
nhiing cam nghi cua Ong ta tit met chityen di sang Truing Qu6c:
" TruOc day khans 1du, sour chuyen di Trung Qu6c ve, t01
der c6 dip not nhiing mac cdi each 6 day. Ddc biet la ve
each thticgia dinh k9 hop clang mat each tha nh Ong trong
vie:c gidi quyet van de luong thuc, tang son luting ngu clic
len han 1/3 trong yang nam - sem nem, ad nang coo nuic
song ctianguoi nong dai len gap ba lan.. Bang mat vi giao
su dang kinh vao tron.g phOng. Va day la dieu Ong ta nal.
nguyen van: "Tat cd. nhang dieu do, (tang 9 la nhu very
Nhang cai gia phdi tra cho n.6 la the- nap?.Cai gia phdi tni
le surut lui kluoi chu nghia xd hai va way muon, cat plutang
phap to ban chi nghia. Phcii chang do l cal gia qua dot
de trd cho so phat trien kinh ter.
Loai lap luau nay tb rang la cung duoc nghe asap cao eUa ban
lanh dao Lien X6. N6 Lieu bieu cho su CAT) trO Ion laocloi vai cai each day
tham vong nhieu han ve mat hoc thuyet. Mt qua la rigttbi Trung Quec
da dung cam han khong chi ye phuong dien W tuong, ma ca ve thuc
231
Oen. Nhang, cai each cua ho di xa hon nhung cal to cita Lien X6. Dieu
n ay dtic bigt dting trong ntong nghigp. Nhung cling dung ca trongtrudng
hop cong nghigp do thi va tieing than, trong ngoai thuong, dau to nude
ngobi, hang tieu dung va trong xi nghigp tu nhdn. O Trung Quac, ngtidi
neng dan qua la cci the co rung dat cua minh. Hang ngan xi nghigp
hoan man cUa nude ngoai da ducic phgp kinh doanh trong cac dac khu
kinh tg. Khu vuc dich vu cling cho that' su tang nhanh cua clic xi nghiep
tai nhan. Mat su di chuygn lon sang san xuat hang tigu dung sung da
d age khuygn khlch, mat phan thong qua cac dm hang 6 mang than va
cac nha may nh6. Cuai cling nhung khang phai la sau chdt, khan g giging
nhu Lien XO, Trung Quac da tin Unlit cat giant c o y nghia quy mg quan
dal va chi phi quOc phong. Tien tat ca etc khu vuc nay, nhung bin del
o Trung QuOc da ra rang hon 6 Lien X45.
Them naa, su tip nhan xa hai doi voi nhung bign d6i nay cling
hign nhien hon tai Trung QuOc. Trong thus tg, su tip nhan xa hal nay
la nguyen co chit ygu cho t hay tai sao Trung Quac duong nhu se thanh
ding, trong khi Lien X6 05 la se chirp buck. Khang giang nhu nOng dan
Lien X6, nhang ngudi nongdan Trung Qu6c khOng bi thanh toast. Cho
.r.en ho nS the dap ling nhung m hdi mdi hang sang cao san luring
!Shang giang nhu ngtadi Nga, nhan dan Trung Quac co tat trong quail
ly kinh doanh. Ichgng giarig nude Nga, Trung Hoa trinfic cho nghia
cCng san chua bao gid la mat nut:iced mat nen kinh tgdac lap bi thong
tr. ngat ngat. Veit mot truyen thgng thuong mai barn re" sau hon va Ian
tran rang rat khap xa hai hon la 6 nude Nga, Trung Qugc co trien vong
tuoi dep hon khOng chi trong viec lam sang lai nganh thuong mai ben
trong Trung Qugc, ma con nang cao co y nghia vaitra cua Trung Qu6c
nen kinh to the gioi. Cudi cing, Trung Quac chi o5 mat dan bac
chigni uu tha la ngudi Han, trong khi Lien X6 la mat h6n hop ep buOc
cOa nhieu clan tae. Mat ntidc Thing Hon phi tap trung hda van can la
nvit nu& Trung Hoa, met Lien X6 phi tap trung hda rat cci th4 tr6
thanh mat Lien Xa bi trier pha.
Do kgt qua dia viec min dinh duong Inning sang suet hon va tin
city hen, ban lanh dao Trung Quec da chap nhan mat quy trinh hanh
dOng trong dd perestroika di truce glasnost, trong khi Lien X6 khOng
chi tign Minh glasnost truce perestroika ma con tranh luan nhieu ve tai
td hon la thuc thi ngay cal td. Dodd, nhung nba quan sat day dan kinh
nghigm ve tinh hinh Trung Qu6c da thien ye phia Ichangdinh trien vong
cua nhangbign d6i hon naa bang nhung Idi turong d6i lac quan. Ho nhat
tri cho rang Trung Quac da co co hai hop 13; de duy tri min phat trien
cao vao thap ky sau, ngan chanduoc mat se thien tai 05 hai Ithangludng
truck dude hoac tham hoa chinh tri. Do dd, vao nam 2010, town ba kinh
to Trung Quac chac than }thong phai san luring theo dau ngudi)
tham chi 05 thg vuot kinh tO Lien X6, mat su phat trien phong phri ve
tu Wong gang nhu tam quan trong chinh tri.
Thy nhien, bat cif mat ski phdng dai nao ve ttiong laicangphilinhay
ben vOi nhung gian doan va nhung nguy CO cci thg xay ra. Nhung dong
nude nguocca ve chinh tri lap kinh tg cd thg gay tac dang bat loi cho nhung
trien vong day htia hen khac. Nhieu n6i lo ngai am anh van Ming yang
truck Ong Dang nhin xa trong rang. Nhung cutic Baru tranh dg kg vi Ini (xi
thi lam nth ran ban Linh (Lao. Nhung bat d'Ong ve higu qua kinh tg va xa
hal coa chign luoc yang yen bign co thg lam tang them xung &it ve chinh
sach. Chit nghia cong san thuong mai 05 thd thoai hda thanh Chit nghia
cong san tham nhung, ma ski tham nhung trudc het lay Ian va lam suy dbi
tang lop quan chic trong Dang, rbi sau gang dua nhanh dgn mat cuac &In
lip va phan ring tap trungve chinh tri. Trong khi dd, tinh trang lam phat
co thg Ichien dan thong do thi thong lai the da, trong 'tic ch11 nghia da
nguyen kinh to ngay cang ndi len 05 thg de ra su bat an trong dan cluing
ngay cang lOn va xuat hien nhung yen eau dal dan chi' hon.
Nhung doi nghich ye quyen lac trong qua kliti da day nhanh
thay dgi chinh sach 10n. Dieu nay lai cd the xay ra naa. COng
khong chile gi Dang da thanh cang trcng viec lioan toan bao ve door

232
233

hai ngubi kg vi da chon ltta. Mat khi Ong ta rbi khdi chinh truing,
quyen Ittc cda hp al the bi thach thgc hoac tlnh thg cd the x6 day ho,
hoac met trong hai ngubi d6, sang nhilng huffing lthac. Dtta ra muc
tie u day tham vong va rat phdc tap ca a chttang trinh cal each, flitting
su lua chen 166 khan ve nhang khac biet ve chinh such chac chiin se
ngi len khi cuoc cai catch gap phai nhang khd khan trong thgc tien .
Ngttpc lai, nhfing kho khan nay ming tac dung dan su the nghich ca
nhan va lam tang them cac xung dot chinh tri.
Met van delft cd the xay ra ye su bat Ilea gen lien val cai gni la
chign 'tux hign dai hda Trung Qu6c o yang yen hien. ngoai thi dgoc
Trigu ting he, chign Igoe nay nhkm vao qua trinh phat trien chac chin
la kitting ding deli, khi cac vang yen hien hoat (Ong nhu dau tau ctia su
phat trign VA qua trinh ma mang nay lai nhanh han nhieu cac ring khac
trong nudc. Thgc the, 200 trieu dan Trung Qu6c sang d yang yen bif n
da di clau trong vice lien kat Arai cac nueic khkg cOngsan giau cci va hien
dai 8 vanh dai Thai Binh Dttang. Nhang ngubi de xuting chign luoc da
tinh than va by vong rang cac yang con lai a Trung Qu6c se cc; lei rO ret
tit chign lugc chang Ittoi ye kinh va ky thuat nay.
Nhangnha lanh dao Trung Qu6c khac thl ken: tin tuang va thorn
chi da they su nguy him trong chien Woe nay. Chfnh su thahh cong cua
no da lam tang them su khac biet kinh t6 - xa hei ben trong dat nude,
day su bugng king ve to tuOng vuot qua gi6i han cd the dung thd bang
tech khuygn khich ale gia trj chi yell la tu ban chi nghia va hoan taan
Itheing Oita nhan truyen thong binh clang da an sau trong quan niem
ye chi nghia xa hed. Tap chi Bdc Kinh (25 thang Tu - 1 thang Nam
1988) cho bigt rang mat s6 quan chile cis Dang da 'low rang chien lupc
se lam chain lig su phat teen cac yang fled (ha" va nhan manh ve nguy
co ring nei dia Trung Qu6c "se tit lAu han nett so vii su phat triars cac
yang ven Men". Them nett, viec giai phcing kinh tad cac yang yen bien
cung ad the' day nhanh Wing xciay tarn pluit nghiem stung han bao gio
het so vOi tinh trang lam phat da gia tang do nhang cuOc cid each dang
234
die-n ra, vi vay buee ngubi dan thanh thi phai chin nhang khd khan vat
Wt. mai va them chi c6 the gay ra nhang bat gn dinh xa hei, ThU tuang
nidi cua.Trung Qu6c la L3i Banda bien yeu cau phai tip tic
kiem Boat gia ca., vit tan thanh chign Igoe yang bign bang nhitng 1bi de
dig han ark ding su cda Ong ta.
Lam phat cci the lA mgi de dot len nhgt dal yeti cac cal each dung
din ra. M6i c6 gang caa the nu& Ong sun nham this nghiem chap
nhan mat phan co ch6 thi truing - du no din ra sem hon a Nam Tv,
On day han a Hungary, hoac cu6i cang a Trung Qu6c - ca xu huang
to tang ve yang xotty lam phat. Dieu nay la do vise bueng long kierr
Boat ceng vii viec ma ring tin]) nang ding kinh to cing bec to nhang
khuyet diem I6n lao trong vier. dieu hanh nen kinh to Ong san, dad'
cau vuot qua cung nhttng khan g (xi su co din trong dap ang van 06 is
met nen kinh to thi truing thgc thu. N6i to sa ve su bat an trong nhan g
ngutii lao clang vi lam phat da gay ra nhang suy to khan ngay ca. trong
s6 nhiing nha lanh dao ceng sun c6 tu Wang cai each 0 m61 nuac c5ng
&an van dang dila gin vii cac chi each.
Theo cac hoc gia n61 ting ve Trung Qu6c during dai nhu Michael
Oksenherg YA Harry Harding t hi cac xung dit ye chink tri trong
10i se din ra nhu the khOng phai giaa nhang nha cai each va chang ch.
tech, tita giaa nhang nha cai oath day tham vpng van l nhangngue.,
dieu khign hoan than bang nhang mgnh lenh kin}, to thgc' dung v;';
nhang nha cal each than trong van to so rang tinh Ming clang kinh to cci
the day nhanh. su phdc tap ve chinh tri va to Wong. Ngu nen kinh to
phOn vinh len, nhu da doan chac nhu vay, thi qua trinh 10 thuec dm he
to tuOng vao tinh thgc dung kinh ta se tiep tut. Nati khangnhu thg, diet:
nay cd the xay ra, thi trong b61 canh cUa nhang cuec dau tranh gianh
quyen Ittc mot, met vai han ch6 nao dci la co the chac. Nhting du sao
Wing lot cam kat c6ng khai ve thay han la van tigp tic, yeti vier.
Wang rgcra la Trung Qu6c se duy tri ductc mite phat trien trong nhien
nam vuot len cao bon tY la phat teen can Lien X6.
2:tr
 Met trong nhung van de phdc tap bon chic la se ndi len tren
lash vitt thiet the chinh tri. Trung Qu6c da di len truck bang viec
coi each rang rai tren co se mot sang kien tit ben tren. Meng gi6ng
nhu ban lanh dao Lien X6 dug% thi Gorbachov, cac nha lanh dao
Trung Qu6c it n6 luc phdt clang cao tract "clan chi hda" trong quan
chang tit ben dual, coi do nhu met each ung he cac c6 gang tit tren
xuang. Thay vac dd, ho da ndi truck bang viec thita nh4n cling khai
rang nhung thay dth chinh tri se flan hash song song vai thay
kinh ta va bang goi y rang dieu nay se ties hash ra sao, nidit la qua
viec tach Dang ra khdi titian ly hanh chinh Nha nude. Dieu nay cling
cho phep ban lanh dao Trung Qu6c, vai quyen luc mina chat hon
trong tay Dang, kiam soot qua trinh va thec day len. Tren nhieu
phitang diem, coi ma Dang thanh cong trong viec nay la throe goi
Lir khai niem perestroika cita Ligachev chicle ap dat tit ben tren has
la viec se dung tit grasnost cua Gorbachov duac coi nhu chat xxic tic
ha perestroika.
Tuy nhien, van de dat ra la lieu nhung hash clang mia. Deng
irong lamb vuc chinli tri cd to ra him hieu khong? Chuang trinh kinh
Trung Quilt qua attic is uny thaw voug. viec mu cdo etiu
Trung Qu6c ra the giai, nhat lad cac vi ng yen bias, la rang rai, va
tie deng h6 tro vai the gioi ben ngoai da Ian ra nhanh chdng. Trong
nhung hoan cash nay, ap luc doi vdi ta do hda chinh tri thgc su, va
sau do la dan chit hda that sit, auk chin se tang len. Nheng trieu
chting cita qua trinh di nay sinh va ngay tang they rd hon. Vai tro
can Dang, su kiam soot cua. Dang d61 vai truyen thong dai chung va
su ciec quyen cita Dang trong viec hooch dish chinh sach, tat ca chic
(than se bi thach thdc. Deng thoi, su bat deng chinh kien se khd dan
ap han khi tien hanh thay dui kinh thich hop vai chit nghia da
nguyen nhieu han ye kWh te- xa hal va do do Ming khong tranh Ithei
chit nghia da nguyen 0 chinh tri.
Cho nen nhung van de thigt ch chinh tri chi ygu cling se n6i len
trong trong lai. Chang c6 thg gay gat has nau cuing linh kinh tasai
Dilu nay se t3o than dZu kien cho nhung ski t6 cito lin nhau ve chinh tri
va to trong trong nhung ngtibi lanh dao coop bu. Nhung ngu clang cube
dgi mai kinh tg gilt duoctucing d6i thanh cling, slut bay gib ching ta thgy,
thi se too ra nhung ap luc tit dual len dg ma rang dap chi, bai vi nhung su
thuc day nay van cd trongthgc chat cia nen kinh tacking boat clang. Dan
met ltic nao dd, chic chin nhat la trong met hoac hai chuc nem nea the
nha lanh dao Ding oang Sart Trung Qu6c se phii duong dau vai su viec la
chit nghia da nguyen kinh t.6 xa hOi too ra sang suet khans thich hap vai
cbg do cam quyen cis mat Deng van bac be chit nghia da nguyen chinh tri.
Su khong thich hop nay cd th6 Ott ra met van de co tam nghiem
trong. Mat sit so sash don gian ve cac tai each chinh tri do Phuong Le
Chi, met nha vat lY hoc duoc hoan nghenh nhu Sakharov cda Trung
Qu6c, da dui ra tong khai vai nhung cal each dupe Trieu bien gill
chinh thee., da minh boa chola hang bi tham len gifta quan niem tong
sin chi nghia ve "dan chit hcia" va nhung quan niem phuang Tay 0
chit nghia da nguyen thuc sit va chit quyen tong dan. Trong bai not
trua.c Dai hei Ding lam thd meth ba, Trieu r3 rang tan thanh. Ichat
niem cita Dang trong viec tien hanh cal each kinh to truac cat each
chinh tri. Mat khac, Phuong lai 'at nguroc trot to uu tien nay. Ong ta
nth: "KhOng cd dan chit thi khong th6 phat tri6n duoc".
ye thgc chat, dan chit hda cea 'Prieu bao ham sit tach Dang ra
khoi Nha nude, viec phi tap trung hda quyen luc, td chile hop lj be may
quan lieu, vet nang cao the tieu chuan hop phap, nhung khong bao gum
vai tro dich thgc cea nhan dan trong viec lua chen nguiti lanh dao hay
de ra chinh sach toan dies. Ong ta keu goi: "Hay huong vao nhitng yet]
cau va tiang ndi ciut quan chung da luon Wan den tai trinh de cao han"
va met chinh sach phai thuang xuyen "tham khdo y }Lien xa hei va ddi
ngoai". Ong ta cung u( 71 thanh quan di6m cho phep nhieu Ling cu vien
231
 --r fa yuuang du rang thii tucda
uat auong nhu van nem trong Maki vile cita Dang va phgun vi cite nhiing
cuac bau cu nhu the van bi han chg. Doang theti; Ong ta len an Riming ai
ban chita cho "nen dan chit tu san", nhung tit dung trong Luat maatit
leninit de chi viec ban cit to do thong qua bd phigu kin.
Trong khi dd, Phtiong va nhimg ngubi theo tong ta keu goi dan
chit hda thuc sit theo y nghia phuong Tay dm thuat ngit' nay. Trong mot
bai ndi tai Tru6ng Dai hoc Thudn.g Hai, duoc clang tren tb Mita =Gm
Trung Qudc (China Spring Digest) sd thang Ba Tu nem 1987, Ong ta
tuyen be rang: "Tay phuong hda hoan town la con clueing duy nhgt den
tOi hien dai h6a" va nhan manh den tam chinh tri cua !Mang cai'cach
nhu the. Ong ta ndi: "Tgy rim ichdi tam tu cluing ta moi ea Idiau rigamcit
la Mt& dau tien". Rai Ong ta lap luan rang bat cti quan niem cO gia tri
nao 0 dan chit dau phai dua tran co so quyen con ngubi:
"Kheing bao Lau trudge day, cluing ta yeu cdu met nen dan
cho kliOng Itten Loan khdc v6i sit cOi 1)6 cac han the Tuy
nhien, dieu quan trong la dan chit ham Loan khdc, cdi 1,6
cac han chi. Tlzanh t6 coo nhdt via chuong trinh don chit
la nhdn quyen, ni4t van a c14 gay vic clang trong nuOc
cluing ta. Nlidn quyen la n1u2ng ddc quyen co bcin ma nhan
dan dd c6 tit khi m6i sink ra, chang hon nhu quyen suy
nghi vet duoc gido due, quyen lay uo lay chang v.v... Nhung
ngubi Trung Hon chzing to lai coi nhang quyen nay la nguy
hiem. Nhdn guy& la ph6 bien oil cu the, nluzng hien nay
thong to gap til do, binh clang va tinh anh ent lam mat vOi
chit nghia tu bcin u8 phe piton. tat cd thong trong cling mat
cdch. Neu cluing ta la nuOc clan cha, cluing ta ndi nhang
quyen nay se manh hon d day so odd bat ca noi 71a0
song hien tai, nhang quyen dd khdng la cdi gi hon la mat
tudng trait tuong".
238
Sau khi len an bat cti quan niem II/10 0 din cku hda bao ham
"dOi ditu thttong cap bat cac ha cap phai lam" va ditu nay kheng butt
cac nha lanh dao chinh tri phiti giai thich chO nhan dan, Ong ta nhatt,
tato nhiing cdi each chinh trio Bac Kinh: "Chinh pha khbng cho chtirq;
ta dan chit bang each nei fang day bu6c m(t chat. Ho chi cho chting is
du tu do de sting quan (mai". Do dd, van de to do chinh tri hay con
&lc dat tru6c cac nha lanh dao Trung Qu6c, va chat chin la met var.,
de chua dttoc giai quyet.
Trong khi d6, viec cal cash va hien dal hda nuem Trung Hoa On g
dm 0 tiep tnc nham bien dOi ca dot nuem len nhan hien chit ngh1;1
tong son. KhOng gi6ng nhu cac giai down quyetliet da along linh
cOng son hic dau truOc day, nhang cuec chi each hem nay thudng
gift veng cac truyan thong van hda cua elgt nuoc hon. Kheng gi6ng
nhu perestroika cita Ong Gorbachov, chting khbng cheng lai ban chat
Cita dieu kien lich sit. DO cling la 'met bieu hien cita so to tin 0 van,
hda - met phgrn chat rieng can ngubi Trung QuOc - va ditu nay cho
phep Trung QuOc cd the gill ba muoi ngan thanh nien ou tit ra hoc tap
nu& ngoai khOng cd not so hoang tuft:mg ye sit lay nhiem tu trong.
Khong gi6ng nhu nhang ngubi Nga, ngubi Trung QuOc, yen to co+
minh kheng chi nhu mot dan tee, ma con nhu mot nen van minh,
ichOng phai n6 luc ngan ngim bOt dub mac cam to ty ddi yeti phuong
Tay. Dieu nay cho phep ho xem drib trang lac ban 0 ky thuat cita
minh nhu melt dieu kien tam thdi trong met nen van Minh 5.000 nam
va cd gig tri cao va van hcia. Do dd, bi guy& sem ituat cita ntioc ngoai
o5 the ti6p.thu ma khong gay nen n61 lo lang 0 van hda sou xa hay Y
thdc he - cay dua than kheng ep buQc phai lay dieu be de the giau
nhiing thieu sot tam thbi cua Trung Qu6c.
Hai nhan t6 b6 sung them ye ming la rieng Wet ctia Trung
Quec se gitip cho chuong trinh coi cock. Melt la, su.thay d6i trong luc
dia Trung Qudc de tier' tOi it tap Crung hon. it tap th6 hon v8 tnet
chit nghia tong son it quan lieu hon nham tao lai sac sting cho phuong
239
 nal. ngoai thuang va quan ly xi nghiep is de khai that tai san Ion
clia nuOc ngoai: ban much trieu ngoai Trung Hoa sang 6 hai ngoai.
'hieu nguoi trong s5 nay gi>iu cd va lao vao cac nght nghiep ma cac
tai each trong nude tim each mb mang. Hau het gift mai rang buac
(lac Wet voi Trung Qu6c va da clap ting mat each xAy dung nhitng.ca
hOi gitip di) viec kien thiet mat nuOc Trung Hoa hien dai hon. Qua
vay, trong cac %rung yen bien ditqc quy dinh danh cho su hien diet)
dac Wet tha nuOc ngoai, van ctla ngtioi Trung Qu6c b hai ngoai cling
da cd mat. Van d2u tu nay bao Om, theo nhang nha tai chinh hieu
bier, 0 Hang Kong, tai 15 ty dO la, va dieu cd le con han nita la nhung
nha tu ban Trung Qu6c b Dai Loan ling le dau to vao clang nghiep
xuat khan Trung Quac. Ngubi to cho rang chinh pha Ong san 6 Bac
Kinh da chon mat each dan gian su soy nghi phdng khodng ve tu
truing dal vOi van de nay.
Hai la, viec trao tra.Hang Kong ve cho Trung Quoc tam 1997 se
.7(ing c6 han nita viec day manh thay dai. Trong kin Hang Kong se phai
chit' nhieu su phiic tap troug qua trinh tai nhAp vao Trung Quoc bao la
va van la Ong san, sit sat nhap Hang Kong vao Trung Qu6c khOng tranh
khoi giup cho viec ding c6 cac luc Wang ling ha sit thay d61. NO se tang
ubng cho su xuat hien than 130 thuang mai Trung Quac va dua vao
Trung Quoc nhitng nha thuang gia va tai chinh tam ca the gioi, (lac biet
khan kheo. Nd kb:5/1g the giup &I ma Ong c6 su thtic day tinh phi tu
Luang trong viec hooch dinh chinh sach kinh
Do dd, viec Hang Kong tro lai vOi Trung Qu6c se or) y nghia chit
yen ve kinh te. Trong yang mat thap kY, Thing Qu6c se thu but mat
thank ph6 - nha nuOc tu ban chit nghia rat giau cd, tuynh6 nhung day
itic sang, vOi tang thu nhap qu(c dan hien nay khoing 40 ty do la, mat
On thuang mai the gioi han 60 tY, do la, (hay khoing hai plan ba ngoai
huong tha Trung Qu6c), mat ha tang c so cd gia tri ve bu6n ban,
cangnghiep va du lich, va mat cong dang lc inh doanh rang rai not tong
Quac Ong nhu nu& n.
Ngay ca klii tinh den kha rang
!.40
nhitng clang co ve he tu Wang 0 phan con lai se dua Bac Kinh c6 gang
kim ham viec sat nhap Hbng Kong, nhung loi ich hoan Wan cua rieng
minh se buac phai cd nhitngchinh sach rang raj duy tri vai tro dac biet
(-Cul Hbng Kong nhu mat trung tam thuang mai va tai chink vOi anh
huong va gia tri ciut nd r6 rang la taa ra khOng chi viing bien Trung
Qu6c ma con ca khap dgt nti6c nita.
Chinh phti Trung Qu6c se con mat ly; do nita de khoan dung
trong viec d6i xit voi Hang Kong: m6i quan tam den Wong lai Dal
Loan. Long say meals Trung Qu6c d6i v6i viec thong nhgt bat ngubn
tit ski phan ugt con lai d6i vOi sit th6ng tri cUanu6c ngoiti trong qua
khd va gan lien vOi y attic ve tinh dan tac Trung Qu6c. NO van manh
me va than that va duqc chit nghia quac gia din dat han la chit nghia
tang san. Cdc nha lanh dao tang san Trung Qu6c phai ding nhan
rang mat sit dung cham cd clang ca ve tu truing thfic day tai su phon
vinh tha H6ng K6ng - con vuot qua sit clang cham den Trung Quac
- co the to ra mat can 015 nita cho bat cd mat su clang hda nao cd
the xay ra ciza. Dai Loan nham hba giai hop tac rang rai han voi luc
dia. De tai thong nhat qua hoa giai, Dang da c6ng khai bien minh
cho Ithe. nang vc mOt giai phal.1 dua tren cOng thee "mat nha nuck,
hai the da", cd nghia rang Dai Loan co the duy td he thang kinh to
xa hai voi xi nghiep tu do hieu qua cao cua nd ngay ca trong tinh
hinh cd mat nen thong nhgt long Ito. Vi vtly, Trung Quac d6i xit vai
Hbng Kong nhu the nao se cd tac dung nhu mat bai hqc khach quan
cho Dai Loan. Dieu quan trong ggp bai la Hbng Kong phbn vinh va
nay no sau khi thong nhgt vao Trung Qu6c. Hien nhien dieu nay
ctIng cd nghia la anh huong dm Hang Kong vao Trung Qu6c khOng
the ngan than mat cacti dac down.
Tom lai, su ton tai caa giai cap W ban Trung Quoe glen cid O hal
ngoai von cam thgy cd ho hang On gin vai Trung Hoa va su sat nhap
trong twang lai can Hang Kong vao Trung Quac da tao ra su cuing c6
241

sdc manh thus sti vi la sit attic ddy hon new cho nhung thay dei ma
Trung Qu6c dang tin hanh. Khdng cd gl twang tu nhu the' trong tinh
hinh Lien XO higti nay. Nhitng nha lanh dao Trung Qudc theo xu huong
cai each chic chin se dUac bbi b6 ve mit chinh tri tit nhung hoan canh
thuan loi nay, chi rieng cd trong dish hinh Trung Qu6c:
Chu nghia cOng san new cang phai nhat cung trong hop ngay
ding tang vbi cite truyhn th6ng van hda va dan the cita dAt nude nay
cungcd thm quan trong trong lAnh vuc gia tri vdn khid xac Binh. Nhang
ditu nay hgt sdc quan trong trong met nude ma met nen trigt hoc tong
khai rat phdc tap va sau sac trong nhihu the' kST da ddng met vai tro
hQi nhap quan trong. KhOng the nao nghien cdu k than be Lich sit
Trung Qu6c crict Truing dai hoc Cambridge do .K.Fairbank va Denis
Twitchett An Minh mai dAy - ma kitting cam kith bai mdc de xa hdi
Trung Qu6c.tham nhuhn va dihu boa bang nhung nguyen V an sau
vao he thong Nho giao ca ve tu duy lin phep tic. Chinh la y aide tip
thu nhuan nhuyen clang kg nhung nguyen ly nay va su dim say cita
quang dai nhAn dan vat cac nguyen ly d6 da Ithign cho xA hdi Trung
Qu6c Ithac rat xa voi hau hat die xA hei khAc, not cac truytn thdng,
tap quan va gia tri cd khuynh huang kem id rang, kern xac dinh va
kem he thong hda ye phuong dign tri tug hon.
Ngu cac nha lanh dao Trung Qudc thanh cOng trong tien trinh
hien tai thi hp cd the tao ra met cuoc each mang van hda thtic su
Trung Qu6c: Met su hact hap cac gia tri truyhn th6ng cita nhAn dan
ho vdi ygu cau van hon ctia thbi hign dai. Cie gia tri truyhn th6ng
da tit tau duoc nhgn manh qua cac kind niem Nho giao ve quy luat
ttr nhien, ve deng co thtic ddy tri tug cao va giao duc trong tangl6p
quart lai, ve su hap tic xA hOi, sU hal hba va tOn ty trat tu trong boat
dOng kinh tg, va ve long ton kinh ngubi gii vi td den. Con yeu can
van hda danh uu tien cho six del mai, sang tao, giao tigp, higu qui
va dam chiu phieu 111u. Ca hat dhu danh gia cao ski tlitic day ca nhAn
nhu met dau thu can cac sU thay ddi, do d6 tay trit lot nhuin thuang
242
mai khdi sti thdi xau. MQt nha lAnh dao Trung Qudc tuong
lai, ngay ca ngubi tU coi minh la ngubi cOng san, ciing rat cd the r.
thanh Nho giao cd dien ma mOt hoc gia 0 Trung Qu6c a Trilling fir21
hoc Harvard la Roderick Mac Facquah thkh trich ra rang: "Cd TET.
thi nha lanh dao se c6 nhan dam. Cd throe nhan clan thi se cd
the. Cd lanh the thi se c6 dm. cai. Co can cai thi ea cd nguhn
dung. Dao dOc la cai cita cai la kgt qua".
Dubi thai Mao, cd su xung dgt 1.6n nhau gift chit nghia cOrq
san va nhilng gig tri truytn thgng nay. Bang sU dihu hanh nhit nuOr-
'thong phai nhu ngubi bac vg xe hgt truygn thong gia truangml nhu
ke pha hoai, phong trao dai nhdy vot trudc day va cuOc each mang
yam hda trb thanh tai hoa khOng ithigp. Trai lai, yoi sU b6 tro ngay
cang tang giUa cac cuong iinh thurc dung mita Dgng ve ttietng tai
nhOng gia tri bam sau vAo qua MI6, nhfing cuOc cai each hOm
da bac trudc mOt ngay mai tot dep d5i vat Trung Qu6c. KAt qua dci
se mang lai nhung hg luy sau sac ddi vat ra Trung Qu6c Ian chit nghia
cengsan. Trung Hoa se gia nhap hang ngii tien tign cua cac cuong
qu6c tren thg gidi, do dci se lay lai ducic dia vi cda minh trudc day .
Tuy nhien, trong qua trinh nay, nd se xAc dish lRi thtic chat city eht
nghia cling san cua. ho, %ail nhOng ly Luang twang trung 'Meng cart
tieu bigu qua ngubi cling nhan ding nghigp lam vigc Vat va trong
mOt xuang dtic qudc doanh ma qua nha quan ly xi nghigp thuang
mai cd kg thuit cao c6 thd tranh dua tick cuc yid thi trubng quec to
vanh dai Thai Binh Duong.
SO h6a hop ve he to twang se l cai gia cho nhiing thanh qua rho
thg. Nu& Trung Hoa hign dal cd thg di vao thgkST the hat muoi mat ma
van dual quyhn cai tri dot chil nghia cdng san, nhung nd se khOng con
la mOt nudic Trung Hoa bi cOng san hda.
243

Phan V
THE)V TIEN MAT UY TIN
chu nghia Ong sari xuat hign a Lien XO, bi bac bob DOng Au, va ngay
cang tie thanh thucrug mai hda a Trung Qu6c, da tra thanh mat he tu
Luang mat uy tin tren thg giai. "Thtic tien" macarit leninit - su thong
What ly thuygt va Muth dOng - khOng can duoc ton trong ngay ca trong
cac clang vien nhu la met su chi din cd gia tri ph6 bin cho vigc kian
thiet lai xa hei. Kgt qua la trien vong chit nghla Ong san lan butte ve
mat qutic da bi giam bat.
Khap thg giai, nety nay nguai to cho CNCS theo kigu XO vigt la
deng nghia yea su phat trien bi ham. Quan digm nay ngu tri a ca hai
phan caa. chau Au, a Min Doug, a DOng Nam A va a Bac My. Nd cling
clang bat dau anh huang quan digm can nhang nguai lanh deo du luau
chau t iy latinh va chau Phi. Trong pitting be phan phat trien han
caa thg gidi bao gdni cai got is nhung nuac mai con g nghigp hda, it
ngutbi thay a CNCS mot chucng trinh thich hap cho to:mg lai. Trong
the giai dang phat trien, nhi ng nhuac diem caa mO faith phat trien
XO duoc cluing minh h n hen bin s6 phan caa n hi eu nuac da chon
di theo no. Ngay ca thanh ti ;It nhi bat caa Trung Qudc cang khOng
the thay d6i each Whin nay ve su that bpi Ong san, bai vi nhangthanh
tuu kink to ran day nit& caa Trung Qu6c da duoc thtic hien phan lan
bang vigc di chgch re rang kit& "thuc tign" Ong san till& day.
Tinh trang nhat trf mai can thg giai ndi len met su thay
cd tinh chat thai dai va kg theo nhang hau qua chinh tri tai hal d6i
vai CNCS thg giai. CNCS ngay nay hap din truce hgt d6i vai nhang
nguai bat man do dieu kign khOng duoc tru dai hay do su ap bac dan
tdc, ho nhin thay a day met 16i thoat di dgn quyen luc chinh tri. Tinh
trang ngheo kh6, lac hau va su thu dich (tail tee too ra co sit thuan
tign nhat cho sac thu but cult no. N hung quail nigm rang CNCS, met
khi ten nem chinh quyen, Ong nghia vai su dinh trg va lang phi la
mat trai bi dot cita nhang quan nigm ma chi each day hai thap ItY
con chigm uu the. Nd chaa citing met su thay d6i to ion trong thai
chinh tri d6i vol. van ndng bang ye m61 lien hg thich hop caa
ca nhan vai xa hOi va cita xa hei vat nha Dirac. Cudi cling, do dd su
chuygn bign trong each nhln thg giai la ve trigt hoc co ban ye quan
nigm ca ban, chit kitting phai chi la ve phong each hay thai dO chinh
tri. Ve thuc chat, no mang tlnh lich sir.
Sy suy slit ye tam quan trong tu trang va ye nhigt tinh chinh
tri ciut CNCS ngay nay throe minh boa dau xdt bai met cuec hop it
nguai bigt den a Praha vac) gifia thong Tu 1988. Nd tap hop nhang
dai bigu caa 93 dang Ong san hay than cOng san Wrap thg giai dg
chuan bi lan kY nigm thti 30 co quan cOng san queic to cu6i cang con
sat lai do Lien XO &trig del la lb World Marxist Review (Vic ta
"Nhang van de' boa binh va chit nghia xa hei") Ara cang nhau than
luau ve tinh trang hoc thuyet macxit. Tinh chat them long cart cuOc
hop la tieu bigu. Trude day vai nem thOi, met cuec hop nhu these
lam cac phuang tign thong tin dai chting dui the giai dac bigt chu y,
vay ma nd da dien ra khOng throe cite phtiang tign thong tin ciut
phuang Tay chti y tai va chi duoc met vai nhan xet ngtin gon va qua
loa trong bao chi cOng san.
245
 Tb World Marxist Review la tit ci nhung gi can lai tit nhung
ugly soi n6i cfia Qu6c tg Ong sin. Ta chdc trung tam cda qu6c tg
cOng sin van dat 6 Moskva vao khoing hai thap ky rubi nay, tham
chi sau chitin tranh chi din la co quan thong tin qu6c tg do Stalin
thigt lap dg kigm tra cOng viec cua cac ding cOng sin mai cai tri
DOng Au. Nhung cai di sin sdt lai nay lam cho c6ng viec ciia to bao
ngay cang quan trong han d6i vai Moskva, b6i vi nd la hlnh thdc cu6i
ding de ph6i hop cac lip trubng hoc thuygt, cung nhu a lam cho rid
thich nghi vai thbi dai dang thay d6i. Do dd, Anatoly Dobrynin ltIc
d6 la bi thu ciia Uy ban trung uang Ding cOng sin Lien X6 vi la mOt
c6 van ngoai giao quan trong dia Gorbachov, lanh clan phii doan X0
vigt. Cic phii doitn ciza cic ninfic DOng Au do Lien XO chi ph6i dau
a cuang vi cao ngang nhau.
Tuy nhien, ban thin cuec gip 0 co ban la that bai. Cite cuOc
trash luan va hoc thuygt to nhat chin nggy va chi ygu la hi nh thdc.
Dobrynin danh phan Ian thi gib de truyan ba chinh sach d6i ngoai
mai cua Gorbachov, cbn yin a hoc thuygt, clang gdp chi ygu cua
Ong ta la bio truac tinh trang sip tai se kh6ng xem .giai cap v6 sin
l nen tang oda quyan Luc cOng sin. Nhu v0 tuygn truyan hinh Praha
trich din ngay 16 thing Tit 1988, Dobrynin n6i rang "mOt cuOc each
mang ky, thuat mai dang bit dau vi n6 dOi hai phii lam chi.' icy thuat
may tinh vi r6b6t. Do dd du mu6n hay khOng, chtIng ta cung phii
ciu true lai ci giai cap Ong nhAn nine. Ong khong ndi ra diau nay
bao him y nghla gi d6i vai ding ciia giai cap vO sin, nhung qua thuc
Ong di nen lin ring y nghia cis cuOc each mang khoa hoc dd la "moi
quyen lai oda con ngubi phii chigm uu thg so vai nhOng quyen loi
oda giai tip. Xuit phit tit lai khing dinh nay, Ong rut ra kit luan
ring haa bInh thg giai cd ilia tri cao hon a mot cube each mang
XHCN, mot Ibi tuyen b6 rang la khong hip din gi cho cac ding
Op tign dang khao knit quyen luc. Do Dobrynin xic dinh hba binh
r6 rang phan Ian theo lqi Ich cua nhilng lien he Xe - MS,, trong tam
24G
cd phan nao quen thuOc trong thong diep dia Ong - bit chip nhiing
loi ndi tai cuOc each mang khodhoc mai.- yin la qua trinh each man;
phii phu thuOc vao ratting quyen lqi cua Lien Xe.
Cd le phuang dien lieu bigu nhit ciia HOi nghi nay lai duoc big.,
hiOn bdi nhfing ngt.thi khOng thaw du. Ding cOng sin Trung Qu6c,
tinh hlnh nhiau nem nay yin thgy, hoan town bb qua Wan be Ong vik
trong khi Ding Ong sin khong atm chinh quyen cd inh huang nhi.
thg giai la clang Ong sin Italia; theo ibi oda ban bao cao chinh thilc,
gi i mQt bdc tint cho ban hien tap oda tb World Marxist Review Whit nhe:
va quygt dinh ring no cat &it lien he vbi Tap chi". Bi thu Dobrynin dank'
phii fief 10 diau dd vai cac dai dien Deng Au vi cac dai bigu min nhting
t6 clnic le td nhu Ding Ong sin Saudi Arabia, railing nguoi tong qtn
canh ti Thny Dien, ding cOng sin Luxembourg. ding dOe lap va in
clOng Senegal, ding tong sin Nepal v.v....
Ngay ci cbc dai bigu Xe vigt Ong thiy rang bign c6 nay ndi
mOt giai doan nda trong tinh trang suy sup nghiem trqng oda su thong
nhat cOng sin tren thg giai ve ly luan va thuc tiers. Ly thuyet Ong sin
bi tan v0 trong khi thqc tiin Ong sin hien nay bi xem ph6 bign la me'.
that bal. Du khong mu6n, cube hop nhu vAy ndi len ski sup dd train qui
me toms thg giOi, su 10 thuOc ve y thuc kjr hag dm cic Ding Ong sin
vao su kigm soEit oda Moskva. N6 ming lam rb tinh thong nhit 0 her'
thuygt khong con nita giam din sue thu hat Whin din dm cho nghip
Ong sin vi giam re ring sic sting chiral ti- cis phong trio. Tit cn
nhiing dieu nay bio truOc su kgt thuc sip dgn cua CNCS vai tinh cac'n
WA hien tuong thg giOi quan trong.
247

Chuong 17
T15 QUoC TE CONG SAN CACH MANG
DEN HOI HOP HANG NAM
;Ao khoang nhilng nam 1980 quoc to cong san each mang chi la met
niem xa xei, nhung lA met ky Mem d6i lap anh himg vii nhirng thaa
cda nhung vies chic clang san tudi gia hay it nhat la tudi trung nien
nhUng nguai co darn tinh hang nam hop 6 Moskva nhan dip k} niem
hang /Audi Met cuec each mang bansevich. Khi phien hop dau tien cda
u6c ta Ong san trieu r.a.p 0 Moskva vao thang Ba 1919 chi khoang met
ciain situ khi clang bensevich nam chinh quyen, bao kheng kid tran rigap
hung hy vong vao each inang, mac clan cuec nei chign van dang hoan{,
Minh 6 Nga. Nhiing ngubi tham du deu la nhung nha each mang than
dupc tei luyen trong chin dau va to nguc. Tarn trang cUa ho la
ac quan. Tinh trang sei sue dang tang len a Trung An, nhgt la 6 nude
Cue bi bai tran va mat tinh than, met xa hei cong righiep tien tien cd ye
la chin ritual ve mat liCh sit cho vu gat hai, rat phi hpp vai su chart doan
ye Bch sit cita CNCS. Nhfinghy vong each mang co ye nhir se dupc thpc
hien, va t6 chdc mai - Qu6c to cong san - dupe thidt lap a thong nhat
va lanh dao qua trinh each mang thg giai.
Nhang hy vong con dang len cao hart nits trong khda hop tilt.;
i cda Quec tg cong sari, vao maa he nam 1920, Hang titian mai,
u khi ye co ban da chign thing cuec nei chign, lac nay dang e cac
cling thanh aim Warzawa va con duang dan tOi trai tim caa chau Au
xem ra sap ma Ong. Cung gan nhti vao hic dd, dai hei cac dan the
phuang Deng da dupe trieu tap a Ba cu Lien X6 dg givang cao la ca
each mang cheng tel chU nghia thtfc dam, dg phat deng met cuec tan
cling vai hai gong kim chang lai the giOi to ban va thuec dia n3 rang
Bang tan ra. Nein ngil hang hen ciut nhiing nha lanh dap bensevich
n6i bat nhgt nhu Trotsky vb. Zinoviev lam chia bao Ichang khl trong
cac cuec hop va tai hUng biet cua ho da lam tang cam giac rang sir
chign thing q u6c to dia CNCS kheng nhung l tat ygu ma can sap
(Ian ve mat lich
Thai de lac quan each mang bensevich la hign nhien. Trong
Ian xugt ban clam cita tap chi thuang ky cfra quec to cong san,
Zinoviev da ben doan: "Trong met nam, chAu Au se quen cube
chi& dau cho CNCS, bai vi town thg chau Au se l cong san". Khi
khai mac Dai hei thd hai, Ong ta phki han chg met chit chit nghia
iac quan cua minh: "CO le thong ta da bi 16i di; trong thuc tien chat
han kheng phai la met nam, ma phAi can hai dgn ba nam triterc khi
chAu Au trd thanh met nude cong boa X6 vigt". Khi trinh bay bAn
tuyen ngOn ctla Qu6c to Gang san tai Dai het, Trotsky tuyen b6:
"Trong nhung nude khac nhau, cuec dau tranh dang trai qua nhiing
giai doan ktiac nhau. Nhung day la cuec dau tranh cugi sung.... nd
bao gem tat ca va kheng thg chang lai dupe. Nd lan ra, manh len Alt
to nd tro thanh trong sang; va nci sO loai trit moi ccii gi cu ky, 18i thai.
Nd se kb:mg dung lai tru6c khi tao nen dupe su thong tri cua giai
cap ve san the" gi61". N gay ca Lenin cong tan thanh su say stra ay va
ndi v6i met vii vi Ichach nguai Phap: "Vang, cac X0 vigt dang
Warzawa. Chang bao lAu ram nu& Dile se lA cart dating tel. Hungary
se gianh lai dupc; cac nude Balkan se n6i day chang lai chu nghia to
ban; nueic Y se rung chuygn. Chau Au to san dang bi tan v6 6 tang
khan ndi trong can bap US nay".
243

Nein nga day tin Wang nay, tuy nhien chi the day so sai
nhang c6 gang binh thudng hon va nghiem the ve chinh tri caa
nhitng nha lanh dao bonsevich Lien X6 mai duoc thigt lap, do Lenin
lanh dao nham nam quyen kigm soat thtic to phong tract macxit thg
giOi. Trong thlic ta, BO chinh tri Nga ngay tit dau da kigm sold Ban
chap hanh cua Quec to Ong san va nhan manh rang vigc duoc nhan
vao Qu6c tC cong san doi h6i cac chinh dang phai to phai chap nhan
21 dieu kign gay gat. Kat qua is Moskva da loai trinhieu nhdm xa
hai dan chu va hoa binh chu nghia tuy cd thign cam voi ngindi
bOnsevich nhung khd long chap nhan nhung khai niem bOnsevich ve
ItY luat va da bign Qu6c ta Ong san thanh mat t6 chilc kji ling chat
the Ara cd tinh chat be phai.
Khi Ba Lan danh bai Hang quan tian clan gat trong tran chian
dau Warzavia vao thang Tam 1920 va khi main mang each mang 0
Dac va 0 nhang not khac yau di. Kremlinh bat bulac phai xem lai
nhang trier vong true tiap hon cUa CNCS. Lenin va cac nha lanh.
dao bensevIch khac bat budc phai quan tam nhieu hon tdi viec ding
c6 quyen itre trong nu& cua minh, Ulf& hat thong qua chinh sach
kinh to moi va sau dd thong qua quyet dinh cUa Stalin nham xay
dung CNXH 6 Nga dee lap del voi moi quan ha true tiap voi quatrinh
Ong san the gidi. Nhang guy& dinh nay tat ygu gop plan X6 vigt
hda hon naa glide to Ong san. Nd ngay cang tro thanh mat co quan
clue dang X6 vigt thong tri. Lien quan chat the voi mat vu X3 vigt la
bo may tint, bao va duoc thong trio thuong dinh bai nhang si quan
do Lenin va sau dd do Stalin Ikta chon.
Stalin IthOng giau gigm gi vigc dd. Ngay vao nam 1927, trong
mat Ibi tuyen b6 cd tinh chat gido huan, Ong neu hoan toan re rang
tieu chuan cho moi ngudi Ong sal, china chlnh. Stalin killing dinh
rang "la mat ngudi each mang, nhang ai khong ngan ngai, v6 dieu
kin cong khai va to gide ... an sang the chid va bao vg Lien X6, bdi
vi Lien XO la nha nude via san each mang dau tier, tren thg gidi clang
250
xay dung CNXH. Npai qu6c to chit nghia la ',hang ai khong ng6
ngai, kh6ng chan chit, vei dieu kien sin sang bao vg Lien X6, bai
Lien X6 IA co s6 mla phong trao each mang tren town thg gidi.
Bat chap nhang lbi khang dinh re rot vL su kiam soat X6 vie t
va bat chap tinh trang phai mo nhfing by vong cuOc each mang
den ngay, trong nhiing nam 1930 va cho dan chign tranh the'
hai d6i Nadi nhieu ngudi cong san khong phai ngitdi Nga. Qu6c to con
san yin l ndi gin gia nhang hy. vong cong san va trung tam dign,
cila long trung thanh chinh tri cua ho. Duct lath dao trong thdi ky
Stalin boi nha each mang Bulgari ngi tiang Georgi Dimitrov.va bOf
ngudi dal bigu X6 vigt Dimitry Manuilsky, td chile nay trd tha nh
mat tru6ng hoc da dao tao mat col khung moi nhung nha lanh dao
trigt dg tuan theo ky luat va cd quan diem hoar, town stalinit.
nhang man de Stalin nay t hay the nhieu ngudi cling san nude ngoai
cd to Wang dac lap hon ma Stalin da kha trong nhang cuOc thanh
trii Ion vao nhang nam 1930. Qudc to cang san tro thanh vita la be
I.
tgng tit Ignh, vita la hoc vign dao tao Ban Ian', clan cangsan ma Stalin
dua len nem chiral quyen o Tim ng - Deng Au sau 1945. Mat vai ngudi
nhay di, xu6ng Deng Au vdi nhang chi din ciia Lien X6, trong thiti
gian chian tranh, va nhang ngudi khic dgn theo sau dao quan X6
viat chign Chang.
Mat dieu nguoc ddi, su kiem soat cc' higu luc nhu vay cact Lien Xe
d61 voi phong trao clang san, cling alai bang mong mu6n 16i cuen ban
dang minh Anh - My da lam cho qu6c to cong san trd thanh khong can .
thiat. Nam 1943, Stalin clang khai h,ly 116 n6. Ngitdi to ndi voi thg gidi
-A va nhang ngitdi ngay tho tin nhu vay rang Lien X 6 khong con kiem soat
phong trao cong san qu6c to nua. Tuy nhien, host dOng tit trung tarn
Moskva van tiap tuc duoc dam nhan b6iDimitrep va Manuilsky qua su6t
cuac chian tranh va sau dd Dimitrep tr6 thanh ngudi cal tri moi nudc
Bulgari. Cae tay sal khac nhau cila Moskva (hay the Ong to nhu la
251
 eslaw - Bierut, nhan vin NKVD va cac clang chile caa qu6c to Ong
An Klement Gotwald/ Matyas Rakosi ve Walter Ulbricht tra thanh
ngubi cam dau cac nu& do Ong san thdng tri la Ba Lan, nap
hit ac, Hungary, va Doug Mk.
Trong khi cuOc chin tranh lanh din ra, Stalin tim each thy
taig lai, tren mat co so chat hep han, mat clang cu chat cho han cua
inam coat XO va quac ta. Nam 1947, Ong too flan Cnc thong tin
gong san hay C omin form. Trong diem l cang c6 va hap nhat vao pham
n. XO cac ding cQng san mai clang cal tri cfing nhu say dung mQt
phoi hap cho cac dang cOng san Tay Au quan trong hon,
aF.0 IA clang ceng san Phap va dang ceng san Met vai nha lanh dao
!l6
rd rang hy vong rang, cac dang nay khong nhiing cd the )(tic
bat My roi Ithei luc din ma tham chi con c6 the len nam chinh
:;uyen. Cuec each mang chin thong cea Trung Quec ceng grip phan
tai thtic tinh met thdi gian ngan nhung hy vong each mang veil la
do hien nay dang phat phdi tren bon met ti ngubi.
Nhieu nhan t6 grip phan lam cho Phong thong tin quec to c6
:0.et cuec sting trung dOi ngan noli. NO bi hey be nam 1956, ba nam
.-zau khi Stalin chat, mat phan bai vi khong met ngubi thita ke nao can
nag co duce uy tin ca nhan ngang vai cac nha dOc tai tang san da thanh
:Ong trong viac gianh chinh quyen vao tay minh nhu la Mao a Trung
Quoa hay Tito a Nam Tu. Tito da Ichang dinh su &Oa lap can minh ngay
vai Stalin vao cu6i nhung nam 1940, trong khi nhung bat haa cua
:tiao vii Kremlin dang a trong qua trinh ngay cang tra thanh gay gat
&IQ lieu. Nam 1955 ngubi Trung Quec iv:5i len su Ong he cua ho vii
nhOng khat vong doi to tri cua cac nha la..nh dao ceng san Ba Lan va
Hungary va xOc tin gay ap luc khign nhiing nha lanh dao XO viat sau
Stalin phai giam bit, ugu nhu klieng phai tit bb, thorn vong cua ho del
tlitto t lanh dao phong trao the gidi. Nhitng yeu cau nay &Ric tan
!..tlanli bell nha lanh dao cea clang ceng san ed uu thg nhat mat bau
sea cac clang clang san Tay Au. la Pa/miro Togiiati cda clang clang
san va Ong tao nen thuat ngit hap dart "da trung tam" da thay the
the
dO trung ming tap quyen can Stalin.
Mong m u6n ctia Lien XO mut% him grin su d6 va vai Nam Tu, mu6n
tranh su tan va veil Prang
Quac, mut% duy tri cuing
cOngsan then dubng
di caa minh giam bat nhang cang thang nhung nha lanh dao nhu
Wladyslaw Gomulka Ba Lan da din tai mat 164 nhang nhan nhuong
clan dan nhung van con lit /Man curing. Them vao viac hay bO co quan
thong tin qu6c te,
nam 1956, Moskva thita nhan cac thing nam chinh
quyan co quyen ap dung kinh ngh4m Xe vie% trong vise ray dung CNXH
dua then nhung flan kian clan tOc riang aim ho mac dau Kremlin van dua
them lbi khang Binh rang kinh nghiem XO
cd gilt tri ph6 big& Dan
sao, nhung lbi nhan nhuang nay van cluoc dua ra bat ctic di, do bi Op bre.
Phan anh tint, trung bat clot
di ctia Lien Xedanb phai to be hoar
Loan su lanh dao tap trung cea minh, nam 1957 Khrushov quygt dinh
triau tap et Moskva mot 41 hai Ian tat Ca ode dang cOng san.
each nhen lai Ong tim
mat y th tic thong nhaLlem han trong phong trao tang San
the giOi va tim each lam song
lai su Itiem soot XO viet d6i vii nd. Trong
met bat dian van doe ngay 11 thong Bay 1957 truck
nhung nha lanh dao
clang san Tip Ithac rat khan ngoan, nha lanh 4o Xe viat giai thich muc
tiau cfia minh hat sic n5 rang: "Chang ta mut% gi? cl
uing ta mu6n thong
nhat hang nga, xi& chat cac luc lugng lien minh. Thua cac clang chi,
chang tOi thita nhan nhung con dubng khac nhau, nhung trong s6 nhung
con dubng khac nhau, van cci mat con dubng chung, con cac con dubng
khac, nhu cac &mg chi biat ming
nhu' mat con song Ilan yeti adz
sOng nhanh. Cling the, tuy ccS nhung dac (ham khac nhau, nhung chi 05
mot con dubng ma thOi, con dubng maczit - laninit".
Theo quan diarn X6 viat, 41 hOi nay nhiau lain chi la mat thong
101 nein vial. Day la bia.n ca chd dao cu6i cling da hap nhat khong nhung
cac nha lanh dao do XO
}dam sok hay than Xe viat ma ca hau hat.
253

CAC dang cong san dang cal tri hay khang cal tri, kg a clang cOng san
Trung Qu6c. Mug cOng san Trung Qu6c lac bay gib dang buck vao
cuec dai nhgy vot cd tinh chgt giao dieu cua ho, va v6i sit gitip da cua
Trung Qu6c, nhitng ngubi Xi viat da dat duoc so tan thimh cua Dal
hei (mac dau Nam Tu tit ch6i) kat an chit nghlaxet lai. Song cuec hop
khOng chap nhan de nghi cua Lien X8 dot len an thing thing *Telling
ke align manh phew ctac diem din tee can tengnoac tren can &tang
di len CNXH", coi h9 la "hottn toan xa la vai chit nghia Mac - Lenin".
Thay vao day, nd thOng qua mat cOng thee thaa hiep nhgn manh" sit
clung dan cua nheng nguyen ly cua ly thuygt Mac - Lenin la cac qua
trinh cua cuOc cash mang XHCN va xtiy dung CNXH bi chi ph6i bai
nhieu quy luttt co ban co the lip dung cho moi nu& di len con &rang
CNXH", ding thbi ming them ngay rang "nheng quy lust ay bigulO a
moi nal trong khi can tinh dgn so da dang 0 nheng net dan tec va
nhung truyen th6ng da hinh thanh trong lich sit".
Nhieu bign c6 bi kith dien ra sau cuOc hop nam 1957 - dieu nay
thuc vay la c6 gang cu6i cang ca cua on thg X8 viat cang nhu cua ou
tha leninit - stalinit trong CNCS Qu6c to - cang lam cho so tan ra cd
tinh chat lich sit cua drib th6ng nhgt cue. CNCS do Lien X8 chiam ttu
thg them ro rang va nhanh chung. Trong nheng nam 1960, so chia
tach giita Lien X8 va Trung Qu6c nay sinh truck hat ben nheng sit bat
ding 0 he to Wang rOi sau dd cang them situ sac bai nheng so d6i
khan clan tee chit nghia tong bat re. sau Itic nay mai bang ra. Su can
thiep quan so dui Lien X8 vao Tiep Khac nam 1968 da gay sit Ion an
khap noi, ngay ci cue cac clang cong san, trong khi viec tuyen cao hoc
thuygt Brezhnev cang lam cho nheng c6 gang Xe viat Wham de cao
tinh th6ng 'that ceng san qu6c to cang them mat uy tin. KhOng phai
ngacnhien khi nay sinh phong trao Doan kat b Ba Lan vao cu6i nheng
nam 1970 lai doge chao ddn cOng khai voi sit ling he cua clang cong
sin .$ vi met vii clang khac.
254
Nheng c6 gang sau dd dm Lien XO Whim trieu tap met cuec
hop Wong to cua phong trim Ong sin thg giai visit dung nd de xac
lap met .duang 161 chting do Moskva quy dinh nhu vay IA khong
kat qua. C6 gang cu6i ming de lam dieu dd, vao nam 1981 rd rang Li',
trong r6ng 0 mat tu twang va chinh tri. Dan dan ngay chinh cac
nha lanh dao X8 viat cling di dgn ch6 nhan that rang khong thg nac
plinc hbi bgt It.jr cal gi, ngay de cho chi What nh6 xa x0i tOi qu6c ti5-
ceng san hay thong tin quec to b trong tinh trang da dang hien nay
0 he to tuang, ding tit& so da dang na. lai cang tang them bat
nheng sit dal khang manh me giita cac ding dan tee khac nhau.
KhOng c6 tien de ciao giita cac clang cOng san thg giai de chap nhan
cac sang kign dm Lien X6 nham ohne hbi lai So th6:1g nhgt ve tu
Wang va chinh tri, lai cang kh8ng coy mu6n nao the cha hda nd (MI
vai bat k' td elide nao do Lien X8 ung h0.
Dieu WI nhat hien nay Kremlin cd the lam d6 la sit dung viec
td chile each mang bensevich hang nam, dg trong thuc tg trieu tap
mot cuec hop cua nheng nha quan lieu cong san thing tri, cua cac
vien chile cOng san qu6c t6, cua nheng ngubi thien chi khac nhau
cua phai ti muOn hop nhau lai dg chao ddn, chit you cd anti chat nghi
14, nheng gigc ma each mang clang tan phai dux ho. Clic cuec hop
phan lan la mot so pha iron nhfing khan hien vis tu Wang va ding
sau san khgu la mac ca vii cac Ong chit 6 Kremlin 0 tai trip cua Lien
Xe, 0 cac l6 lat an miing, the 14 clan tiap chink thdc, cac bud tOi
xem bale va nheng sit giai tri duoc cite nha chuyen gia higu khach
cua KGB that dai. Nheng cuOc hop c6 tinh chat nghi 10 nhu vay tuong
phan bi dat yin tinh than trong sach each mang, voi nhiet tinh ve
hoc thuygt, va tinh than ding chi trong nheng ngay ban sau
trong sang hon cua qu6c to ceng san, khi qu6c to Ong san clang
ra sec am muu met chign lime each mang town the gioi, ngay da
cho van bat cac tay sai cd kY lust cua nd titan theo met "debug 16i
chung" cua Kremlin.
255
 Su sup d6 ve ky boat va su phai nhat ve dao ddc g6n lien true tip
vai su fuli mon sec thu htit cua Lien X6 vol to each mOt mAu mac cua
CNXH cho nhung ngubi macxft trigt d6 tren the gibi. Nhfing su this
nhan ngam ngam cua Lien X6 ve sq that bai kinh taxa hei, mit den thbi
Gorbachov, Glasnost tr6 thanh mOt can lot than su va nhung Ibi len an
to t6 ago minh, gang cling c6 them till quan nigm da cd va dupe chia se
rang rAi rang nhieu dieu bleu hign 6 Lien X6 trong thbi kj, cOng Sall la
met su tham hal tan nhan vb hoang phi. Su t6 coo kinh nghigm X6 viet
khang con bi col a tuyen truyen this dich cheng cung san. Cac bao chi
va die rata phat neon X.0 via dua nhau phai bay vg s6 Ichuyet diem hign
nay va net 16 nhung tai sic ngay xUa.
Ngubi phat nem X6 viet thong thang thila nhan su sup d6 sue
thu but cua Lien XO ngay ca vai nhung ngubi cOng san the giai. Viet
de tuyen truyen rung rai, tb Izvestia ngay 11 thang Bay 1987 do nha
binh luan Aleksandr Bovin khang dinh rang "nhung su ciao len,
nhung man thuan, nhung khung hoang va su ngung tra" cua Lien
X6 da lam cho m6 kWh XO viet mat uy tin mac &In Moskva da coi Ian
:rinh bay n6 va nhieu ngubi 6 nuac ngoai da xem nci la clang bat
chuOc. Chi 20 nam truac day th6i, hg thang XO viet hay can duoc
xem nhu la mOt su thay the nghiem tut cho "fich thac dan hda
Coca-Cola cua My" vai nhung nha tri thfic phai to phuang Tay quan
trong nhu Jean Paul Sartre, ngubi d6i lap chn nghia trong sang X0
viet va chu nghia ly Wang XO viet vai cai goi la chd nghia duy vat
Chap hen cua ke del this ben kia Dai Tay Duang. Vao We dd cac nha
lanh dao XO viet van trim day tinh than lac quan, vai hairushov vui
iOng ban be nhung Ibi khuygn trong nhung cuec du lich o the" gidi
thd ba ve dieu lam sao nen bat chudc tot nhat kinh nghiem Lien X6
de cOng nghigp hcia v& hign dai hda nhanh chdng.
20 nam sau, phong canh thank thi Lien X6 Ming bi bbl nhu hal
nhung net Mg hda nhung muen mang nbu la khung cua to va cua
igu an Mc. Donald'. Chang cung cap met bang cluing them Ian&
cho tinh trang Lien XO im Ming chap nhan dia vi la met sa bat chuac
thap kern va mb nhat the de lieu thu cua My tien be non nhung cd
lan da bi chg nhao. Bat chap nhung Ibi tuyen an am i ye ha to tuang,
ye diem cho rang tong et* cal t6 se tao nen mat the d0 linh manh
hon va met the do X6 vial sang tao han, anh httangxahei n3 rot nhat
cua n6 la bao gem vigc chap nhan re rang cac ky thu4t va ngay c4
mat vai thay dei van hda cua d6i this tratic day bi len an. Dieu nay
khang giup gi ma trai bai c6 met tic dung pita hoai dao due phhn eon
lai cua nhung ngubi trung thanh hang warn tap hap tai Moskva de
lam la Icy nigm theo nghi
Su that bai can Lien XO vai tinh each met m6 hinh xa hOi thich
hap la mOt clan nghiem trong nhat tai phong trio gang san the giOi.
Dieu nay giai thigh c6 gang tuygt yang de tim mOt trung tam dupe
than phuc thay the vac) day. Trong mOt thbi gian, Trung Quee hinh
nhu cci }chi nang dd vai tai ye trong sang xem ra ly Wong va hoan toan
quen minh. Nhung hinh anh nay da phai mb vai nhung to nan cua
cube each mang van hda, vai vigc phai bay Mao Trach Deng nhu la ke
giat ngubi hang boat iron met quy ma it nhat cung to Ian nhu Stalin
va nhat la vai pham vi ngay tang ma rang cua su hop tac van hda,
kinh te, va chinh tri Trung - M. Trong nhung dieu kien nhu the,
Trung Qudc clang lien hda va CNCS thuang nghiep h.0 bai khci long
cd the xem nhu la met m6 hinh cho met cube each mang xa hei.
Nhung ngubi tin trung thanh thiic con lai da cd Ric nghi den
Vigt Nam hoax Cuba, nhung ca hal deu to ra kh6ng the gay nen mot
sift thu but cd tinh chat toan cau. Nhung su tan nhan va su that bai
ve kinh to sau chin thang lam cho Ha Nei mat uy tin. trong khi the
dO dee tai ca nhan cua Phidel Castro mang qua nhieu mau sac pilai
xi t va le thuOc qua nhieu vac Lien X6 cho nen khd long lam met tam
guangdOc lap lei cudn. Sau khi phai Sanding da len cam chinh quyen,
Nicaragua tra thanh nai an nau ghn day nhat cua niem tin macxit
257
tha thigt. Nhung mot phong trap mufin cd y nghia th6 gigi khd 'Ong
xem no l thIch hop va lam mg hinh xa hOi cd thg ap dung chung vi
day IA mit xa hOi nong nghigp twang ddi nguyen thy va con kha lin
xOn gem 3 trigu ngubi. Trong khi di tim mit mO hlnh thich hclp khong
cd cal gi thay th6 cho hg thing X6 vigt - mit su kign cang lam cho Chttong 18
nghia cua su that bai caa nd yeti tinh each ngon den pha cua CNCS
thg giOi cang them to 16n. SU KHONG THiCH HOP VE CHiNH TRI
Nhu vay la cuOc hop be phai hang nam & Kremlin IA mit Lim TRONG THE GIOI PHAT TRIEN
bia bun tham cho mit phong trio da co an to goi manh mit each kieu
hanh IA qu6c tieing dm. Nhang thi tuc tra thanh nghi thuc caa n6
l nhung tan du rash nat "thus tign" caa nd da co lgn duoc xem IA thuc
tin each mang cd gia tri phd bign.
Xet ve mat ly thuygt, le ra CNCS phai thang lot nhau nhgt a thggiO,
da phat trign. Theo hoc thuygt kinh dign caa Mac thi each mang XHCN
le ra phai xey ra 6 cac nude phat trign vai tinh each IA hall qua itch
tat ygu caa cuOc khang holing caa CNTB a trong xa hOi cang ngiaier.
hda. VA nam 1961, Ding ("Ong san Lien X0 tuyen b6, trong cuonglInl,
mai duoc thong qua caa nd rang "qua trinh giai the at ygu da tram len
chi nghia to ban tit tren xugng duai" va "cugc tang khang holing
CNTB" dang dign ra.
1.21i tuyen b6 caa Lien X6 vita n5 rang vita chi tigt. NO khans;
dinh rang:
Cugc tang khang hong caa CNTB bide bign nhu sau: Nhang
nude mai lien tuc rbi khoi CNTB, vi trf caa. CNDQ ngay cang ygu cf;
trong cuOc thi dua kinh tg yeti CNXH; hg thing thuck dia dg quac chi:
nghia bi tan ra; nhting mau thAn caa CNDQ vai su phat trign 'cua
CNTB die quyen nlig nude them tram trong vg su 16n manh cUa chi
nghia quan phigt, tinh trang bgt 6n ben trong va stt thin nat caa kinh
to TBCN ngay cang bigu IQ manh me trong tlnh trang CNTB ngay
cang bat Igo khOng thin dung duuc clic sac sin xugt - ti Ig phat trign
sin xult thtip nhung khang holing theo chu ky, su thgt bai !thong

258 252
agiing trong viec sit dung nhung kha nang sin inat va tinh trang that
ughi'dp thtiang true - cuQc dau tranh ngay cang tang gifta lao clang va
W ban; su gia tang gay gat nhiing mau thuin cia nen kinh to TBCN
the gidi; su gia tang chua titng thay cua sit phan ang chinh trt tren
moi mat tran; su loai b6 cac quyen to do to sin va thiet lap trong mot
so nuao nhi.ing the da phut zit va cuac khang hhong sau sac trong
chinh sack va he to Wang to sin".
KirOng nhitngsu chgn dotin nay l sai lam, ma vao khoang cu6i
the kY 20, mat menit de can manh me han nay sinh: xa hal cang tien
I 'en thi clang Ong san dm n6 cling trd thanh It can thiet ye mat chinh
tri Dieu nay la dieu ngac nhien chinh khi CNCS d6i dien vai lich
'Prong lchi no that btu d not no oii hy vong thank tong, thi no lai thanh
cOng - nhung chf a mat chiem linh quyen lac chinh tri - o not ma theo
hoc thuyet, cac dieu
xem ra la qua som ye mat lich sit cho su thanh
iteing cua no. Dieu nrucic dai nay ell& cang dung de lam cho CNCS
mat Wan diem trung tam cua no: y thcic rang nd dang dang d diem
cad nhat cua lich sit, rang nd dai dien cho tuang lai, va su thang loi
tat yen cua no la bleu hien sit tien bQ cua loaf nguai. Trai lai, su that
co tinh chat he thong cua CNCS a Lien X() lac hau 0 xa h6i va tinh
trang ngay cang kheing thich hap cua no daivai nhung van de nan giai
ve xa hal - kinh cai the giai tien ha hat nhieu de tirrh
chit cu ky ve hoc thiJiyat cua
The' kY 20 uhtt vay da khang trd thanh the kY cua chada cang
L61 don gian h6a qua dang cua nd khang the nao bao (vat ducic
3A11.
tat ca nhung tinh trang pluic tap cue, eau trite xa hOi caa xa hal tien
Ilan. Cau true nay khang phis hop vai quan diem ma Mac dna ra ve
dia vi trung tam cua giai cap v6 san ding nghiep. Hoc thuyet nay
catig khang the cung cap mat su hating clan cd y nghia nao tai cac
chinh such xa h.M da phai tiep thu nhiing su cal tien sang tao cua
sieu khoa hoc v-A ky thuat cao. Dung nhiing the, su xuyen tac cha
gliia Mac bai nhung d6ng gdp cua Lenin va Stalin da ha thap hoc
thuyet thinh mat su hien ha don thuan cho quyen lyre dac tai va vO
down, do dd cang lam giant kha nang thich nghi voi nhitng hoan canh
thay d6i. Tronghoan canh dan cha cua phuang Tay la not nhung su
luta chon dupc tien hanh tren ca sa tranh Wan cang khai, CNCS
Ichting the d6i phd vol viec phoi bay su Itheing thich nghi r6 ret can
no d6i vai thai hien dai.
Gan day, ngay ca nhung nguai phut ngon X6 v Wt cung da nhan
thay su phai ma nay cua CNCS a the kY 20. Viet tren ta tap chi triet
hoc cd uy tin cua Lien Xe Voprosy Filosofii vao giita 1987, E. Plimak,
mat hoc gia Hoc vien phong trao cling nhan glide V a Moskva da dat
van de hoan toan dung clan: "chi gun day thei, nhUng nguai Ong san
hay con tin rang the ky 20 se la the ky chien thang town the giai cua
CNXH... nhung cai muc tieu nay dang that liri tai mat tuang lai xa
xei. Su that, dc; l chung ta danh gia qua thap kha nang thich nghi
vai nhiing dieu kien mai cua CNTB.... chung ta danh gia qua cao tOc
dO ma rang CNXH". Ong dupe dap lai con sail sac han bai nha blnh
luan XO vier da dan trade day la Bovin, Bovin tit 1:36 moi tharn vong
ve cha nghia lac quan lich sit bang each tuyen b6 thang thitng, "trien
vong cua nhung chuyen Wen XHCN ci cac nude TB phat trien da lui
den v6 tan".
Va thuc to la nhu vay. 6 Blic My, CNCS tham chi khOng con
la mat phong trao chinh tri ma la mat 13* phai nha be va lam lac
khOng dtioc chit y den trong cac qua trinh chinh tri cua ntioc My hay
Canada. Co it 13; do de hy vong rang dieu kien nay se thay d6i. Thuc
vay, ngay trong nhung ngay caa cuac dai suy thoai, khi ched6 t.0 ban
lam vao khang hoang vb.y thiic cua Ong chung ve tinh trang khang
thich hop cua nd duoc nang len, thl phong trao Ong san van kheng
tao nen (Inge nhieu su ang ha cua Ong chang. Kheng nhung giai
phap sang tao cua the (16 hien hanh, thong qua giai Aar) mai a nu&
My va cung Wong to nhu vay a Canada da can trd va lam clic lai kou
goi xa hai cua CNCS mat sac manh, ma du Wan cOng chimg cam
261

thay mot cach ban nang rang nhung dL nghi caa chit nghla Mac -
Lenin khong thfch hop vai nhung xa hei thing 6 flan tuygn dia cube
each tan xa hal - tong nghigp.
Met dieu ding b6 ich va khd chiu ve Mat lich sit cho CNCS la
tinh trang clang buen cua CNCS a Nhat Ban. V6i to cach mot dat ntiac
di xa nhat sau M9, da yttat qua thai ky citing nghigp va dang bulk vao
filth Icy thgn tit mai, CNCS le ra Inc nay phai thing Id. Trong thilc tg,
CNCS le ra phai cd co MN thanh c6ng to Ian 8 NhAt Ban. Dat nuoc da
bi tan trong thbi ItY cubcchign tranh dion ra trong giai doan phat
trien Ong nghigp. Su phuc hei sau chin tranh da lam sting lai met
giai cap cang nhan n)ng Ian 6 thanh thi. Su xung dOt cua nd yeti My le
ra phai de lai met du am ve tinh thin ch6ng d6i dan tbc, cd lqi cho su
khai that ye mat to Wang. Cu6i ding, nhung Meng plaid la kern nhat,
bin phap chin thuat, cd the hien chicle ve mat lich sit, - l thai cle the
a cua Nhat dbi Yeti vu khi hat nhan, qua la met co hOi tuygt digu de
huy clang tinh cam dan tee do dang cOng san Nhat tign hanh.
Mac dau cd nhung thuan loi khach quan va chi] quan nhu the",
sac manh ye bhu cif cua Dang Ong san Nhat BAn trong su6t thai k'y
'chi& tranh van kheng yuot qua mtic de dai khai 10%. Nci Ian dau
tien dat clan giOI han nay trong cube bau cif nam 1949 vita 4 %ion.
Mac dau cd met vai thanh clang trong vigc tuyen mO nhung thanh
vigil nap thug - phigu cua nhung riguiti nay da tang len tit khoang 87
nghia vao nam 1961 clan khoang 465 nghin vao ram 1985 - su ang
he han chg trong d6i ve mat bau cit tit day van dung yen met ch6.
Diem cao cua n6 dat duoc vao nam 1972, vai 10,9% s6 phigu trong
khi trong nhung cuec tranh gianh gan day nhat nam 19866 Ha.vign,
s6 dal bleu cua nd 1ai tut xudng 8,8%.
Kheng nhung the, cai Gang s6 khOng dang Id nay da dat duoc
nhb nhung c6 gang tich cac nham clang nhat hda CNCS Nhat Ban
vaLcha nghla dan tee, kheing nhung bang each ken goi to Wang
262
ch6ng My ma con bang each nhgn manh ghe gam tai su dc lap m.n.
Bang NhAt BAn d6i vai nhung nguai Ong san Lien X6 ding nh.r
Trung singe. Ca hai'deu bi nhangngubi Ong sin Nhat BAn Ong
len an la theo du6i "chi' nghia ba quyen". Cd met lac clang NhAt
tham chi cham ditt.nhang lien hg chinh thitc vai nhiing dang ni/.7
De c6 duoc ho trong nose, nhang,nguiti .ceng san NhOtr51-
da kin tiang t6 cao nhung truyen thing dec tai cua cac dang X6 viE t
vb. Trung Quac dang th6t-1g tri, va thay the vao -d6 da dm each to actin
minh la.gieng nhu dang xa hOi dan chit theo phong cach phliong y
va chi nghia hea binh. Kat quA la ho kigni duoc tai phan 10% nr.,7;
he cua nhan dan nhung lai thiat hai tai tinh th6ng nhat cria hcc
thuygt clang san, (long thoi viec t6 cao Lien X6 va Trung Qu6c car,,-;
ding c6 them hinh Anh quen thuec ve CNCS nhu la met su that. h
cd tinh hg
Lien XO tang n61 gian du dbi khi nhung ngubi ding san
Ban, tham chi Ung he nhung yet cau dan toe cha nghia dai tra laic n
Nhat Ban nhung hen ciao ph ia Bac ma Lien X6 van gia tit chign tranh
the' giai thti hai. Kheug nhung thg, nhung nguei ceng san Nhat Ban
can di xa han chinh pha bao t.hu Nhat Ban yeu cau phuc hai Ithimg
nhung 4 hen, clao glin canh Hokkaido ma 'con ca town be quasi Co
Kurile taut day da duoc chinh thtic nhUang chb Lien X6 trong hifp
tate hea binh San Francisco. Co quan chinh thtic cua Dang, tit
Ahalinta, ngay 26 thing Nam 1986 thing nhit ng 101 le thing thong
re rang dan teccha nghia Ithangclinh rang nhang hen ciao nay "l lanh
th6 Nhat Ban 'Ye mat lich sit", rang viec Lien XO chigm gift chang
"di nguoc lai cac nguyan Iy cua chit nghia xa hei khoa hoc" va can phai
"tra lai ngay... phi' hop vai cang19 qu6c ta"..
Met thong dip con sau sac lion va tham chi con gay can hen not
'len su that bai cua CNCS 8 NhAt Ban la nd da bo 10 co hOi loi dung tinh
trang hi pha hoai trong thai gian chin tranh va nhung su rat rill Itheng
the tranh khoi trong mdi lien he gifts Nhat Ban va My. Nhat Ban,
2C3

,neng My, vao nhung Dam 1970 clang 0 tien tuyen cua cong cuOc hien
.1ai hda the gidi, din clau khong nhung trong sit each tan khoa hoc va
-;6ng nghe ma con stt din dau ca trong sit Oat trien xa hii nun. Dieu
duoc lain tren co se nhfing nguyen ly ve quyen tu.hfiu, to do kinh
da nguyen chinh tri va quail ly ph6i hap va nhung diem nay la
Iding net dai cuong ma bang nhieu each nhung nguai mac xit da len
n manh ma nhgt chii nghia to ban. He thong cia Nhat Ban khong
hung da thanh cong ve mat kinh to va duy tri met trinh de Ung ho dia
oc dan rat cao, them chi con neu len met tam guong each tan ma ngay
nhUng ngudi lanh dao Lien X6 hay nhiing nguei lanh dao ding cong
Trung Quac hien nay deu xem la ding bat chuec ve nhieu mat. Dieu
sy tra thanh gay can ve mat hoc thuyat bai vi nd mang theo cai thong
::;&p chu vi ring chi nghia cong san da tre thanh 16i thiji.
Neu nhu su that bai ctia CNCS d nude My vao Nhet Ban cd
duoc gia Binh la da tre thanh gay can ve mat lich sit cho hoc
thi su that bai cia no 0 Tay Au thain chi con tham hai hon
h
mit ly thuyat. Theo nhfing nguyen ly macxit thi CNCS phai l
thanh cong ve chinh tri trong cai mien dat ma ly thuyat cua nd
a ra clOi va ducic mail dyeing va 0 day ly thuyat da nhin thay truck
hEing dieu Lan chin muOi ve mat lich sit d6 cho cuec each mang
lac xit chitin thing. Nhfing nguoi tin Wong thuc sit cd le cd the giai
hich sit that bai o nude My va 0 Nhat Ban flint la kat qua dm nhiing
h trang duy nhat, do ddkhong the ap dung duce ve mat hoc thuyat
cia hal nude nay. He cd the gin cuec cach mang qua sem b Nga cho
c;lien luoc bensevich IA pha va cai mit xich yeti nhat trong sai day
cbuyen cua CNDQ - met thanh cong sau dd da dudc ding c6 ve mat
si bei thai do 'dell quyet cia Stalin nham xay dung CNXH a
11,4 nude". Viac xay dung xa hal xi hei chi nghia le ra phai atilt hien
L .clic den 0 Tay Au, thi du dien hinh cua cong cuc ding nghiap hda
3CN va not len re ring nhung man thuin tat you va khOng the
Ithdi cua CNTB.
rr
Ay vey la. vao cu6i thaky 20. CNCS 0 Tay Au dang tro thanh,
ding la theo nghia den, khong nhung lac hau voi tinh each mot cuong
linh xa hei ma Coll kitting can thiat ve met chinh tri. Dieu nay tham .
chi lA dung dal voi nhung nuec ma sau dai chian th6 gidi the hai,
CNCS le ra phai la met dip may thi hai, met su kich thich sic sang,
va met co hei dal mei de len ram chinh wren. O I, o Phil), va 0
ban dao Tay Ban Nha, tinh trang plan cuc ve hoc thuyat san sinh
bai nhung cuec dau tranh ch6ng lai quyen luc phai huu phat xit la
ra phiti la cd lei cho chi/1h clang chi& dgu nhgt o Ala tA. O mai nude
nay, qua trinh cong cuec cong nghiep hda TBCN chua holm tat
khuyan khich su xugt hien met giai cap v0 san ngay cang cd y this
giai cap, ve mat chinh tri bi 101 diem bei tam prang cia Lien Xe.
Trong mai nude nay, thug lep tri thac deu bgt man voi nguyen trang
hien hanh, cc' xu huong ch6ng My ve met van hda, it nhgt la thien
ve cho liac tinh voi chi nghia Mac va trong nhieu trueng hdp tham
chi theo nd voi nhiat tinh tri WO. Hoan eanh, dieu kian, thdi gian
deu la tuyet dieu ve mat hoc thuyat.
Ay vgy ma kat qua chinh tri vin l su that bai. O Y, clang cong
san (PC') nei len qua cuec chi& tranh voi mot y chi het sic cao va dd
tre thanh dang lOn nhat chi hai, lam chi vao lie cao tido voi hon 1/3
ph iau bdu cia nhan dan. Vac) giva nhung narn 1970, nd to ra sin sang,
flan nhu khong phai la aim ngay-chinh quyen, van la chia xe quyen
hanh bang sit lien mirth voi met vii chinh clang khOng cong san. Ding
clang sari Y la hien than cia hi4n Wong mei cua CNCS chau Au, met
each bieu hien to nhi hon va On host hon ve CNCS, va nd kith phic tap,
Idle leo ve mat chinh tri va to tueng, di de dam nhan quyen lite trong
nhiing dieu kian chin mubi hon ve xd hei va kinh ta.
Nhung dieu nay vin khong xay ra. Thay vao dd, su chuyen
bian dan dan cua xa hQi Y, cao nen bei su Ion len yang chic dm nen
kinh to Y va gin lien voi nd sit gia tang uv tin quac to va long to tin
265
cua nude Y da gdp phan lam cho csinh cuc to bi suy sup. Van may
cua dang dat clan dinh cao va sau dd dau clan bat thin kern mit. Tit
cai dinh la 34,4% phiau bau cd duoc trong cudc tang tuygn cii nam
1976. so Ung hd dang clan dan giam xu6ng 26,6% trong nheng cudc
tang tuygn cir warn 1987 va xu6ng 21,9% trong nhitng cudc bau cit
thanh ph6 nam 1988. Mot tinh trang can tieu bigu hon ve trign vong
ma tin cua nd la vao Oita nhung nam 1980, nd khOng con cd thg IOi
cut% nhang s6 Wong thanh nien clang dao. Trong s6 thanh nien,
nhang ngabi gia nhap dang Ong san Y chl bang mot nita s6 dang
Irian trong toan bd cu dan. Thuc ra khOng dual 21% the ding vien
cua no la nhiing ngttai gia ve huu. KhOng nhiing the, 40% dang vien
xuat than tit khu vuc co:mg nghiep truyan th6ng trong khi dd khu vuc
dich vu cua Y dang trai qua mot su banh truang to Ion. Nhu vay la
dang dai then cho qua khu cua nude V.
Dung trade van de nay la hien Wong dang da cxi the' co duoc so
itng hd dang kinh cva nhan dan, mac dau dang giam sat chinh vi nd
khOng gigu gi gm bac bd phan Ian flitting gi ma CNCS kigu Xe viat dang
dai dien va banh vue. Su giant slit v6 uy tin chinh tri cua Dang chat
chan se can nhanh chdng han ngu nhu nd kh6ng len an Ong khai va
re rat chi, nghia Stalin, viac Lien XO xim lucc 'nap KhaC, va ngay ca
flitting nguyen V leninit Oa Moskva trong khi dang thai bigu 10 su
Tung hd Ong khai dal yea phong trao Doan kat Ba Lan va eec hoat dOng
cua nhung nguai bat dang chinh kin khic ve phia XO
Kat qua la CNCS Y da tranh duoc su suy sup chinh tri cua no
mac dau nd khOng thg tranh duoc su giiun sot va chinh tri bang cach
khOng ngiing chap nhan nhiing 101 ndi va flitting he thuyat dan chU
xa hdi da cd Ian bi len an. N6 mua su tan tai ve chinh tri bang cal gia
phei ly khai va hoc thuyEt. }thong nhfingnd da tit ba this nghia Stalin
bang each chit traong trung tam" va len an nhang su xam nhap
Oa Lien XO vao 'nap Khan va Apganistan, ma can khOng ngiing di
266
chach flitting khai niam laninit ve kjt lust ndi bd chat the va tinh
thong nhat va hoc thuygt. Nhu vay la dang Ong san Y da sang
bang cal gia lam thiet hal tai su thong nhat Ian ban CNCS,
cach cling khai len an kinh nghiam X0 vial, xem cid la mQt sts that
va Itch sit clang thoi theo chit nghia xdt lai chinh tri va to tuOng.
Khac dang cOng san Y, nhang bat hanh cua ding Ong s!.,17
Phap (PCP) phan Ian hat r6 tit thai dd cuang quyat khOng thay 66i
cua n6 va mat chin thuat va hoc thuygt. N6 van cii lA -
leninit va da tra mdt cat giti chinh tri rat cao. 'Dang Ong san Ph67_,
ming nhu clang Ong san Y da dat dan cal ha Oa su thank! Ong chinh
tri ngay sau chin tranh thg gird thu hai. Bdi su xao trOn trong tha
gian chin tranh da lam tang them su cang than va xa hQi chinh tri
kinh to cua cOng cuOc Ong nghiep hda nude Philp phhn tato hi char,
lai, sac thu but cdng san char chan la cao. Thtic vay, vao nam 1978.
dang thing vai luc Wong chinh tri duy nhgt thong nhgt lOn nhgt
Phap, co ye nhu san sang len nam chinh quyhn hoac bang rnOt st!
duang dau hoac bang su thang loi trong ban Cif.
Ay vay ma nhang nam gan day lai thay dang Ong san Phap
sa mit nhanh chdng roi vao tinh trang mot ke ngoai la va chinh tri
va khOng thich hop va hoc thuygt. Ve phia ta, nd hi yarn va mat chinh
tri bdi nhiing nguai xa hdi chit. nghia Phap lai n6i len va bai phal h au
- trung cua Phan da Ili dung dime su trung thanh ve kinh to va cOng
nghe cua dat nude. nhting ngttai cOng san Phdp ngay cang thay minh
bi tit tri xem nhu IA kitting can thiat cho nhitng quan tam xa hdi cua
ho. Trong cac cuOc bau ca vao qudc hdi natal 1973 va 1978, dang cdng
san Phap Ian loot da cd duoc 21,1% va 20,5% phigu ban. Trong cudc
bau ca tang thong nam 1981, nd thu duoc 16,1% phigu cii tri. Trong
cac cuOc bau cit van quOc hdi nam 1986, phan cua nd tut xu6ng 9,8%.
VA trong cuOc tranh gianh tang thong nam 1988, n6 chl can thu duck;
6,8% toan bd s6 phi6u.
267
 CO it ly do by von g rang ding ceng san Phan se gianh lai disc dia
vi nOi bat truac day cia nd. S6 ding vien chinh thiic da giam di. 'thing
ceng nhu s6 phigu ctia cac cong down do nguei Ong san lank dao.
Viec cau true lai nen kink taPhap thoat lthai cite nganh cong nghiep nang
da cat dtit hau phuang cia loc Wong truyen thing cia Ding ceng san
Phap. Tronglinh vOc nangdeng ve mat kinh tg, nhung ton that dm ding
la het sic to lin trong khi nhung vimgcia Phap bi khb ceng lai ve mat
kinh tgLa. thanh ltiy cu6i cang cis nO. 1Cheong nhung the, do ch6 tap trim g
vio giai cap cong nhan cong nghiep truyen thing xem do la ngUbi hanh
Ong lich sir trang Mtn, clang Ong sin Phap do giam sit stic - thu hit cna
no vii phan con lai dia xa hOi Phap, xa hei nay trong thap ky gin day
dang trii qua met so hien dai hcia clic ky nhanh chong. Cal trong lai clang
lo nhat do l thai de coi thuing ctia nhung cu tri thanh nien Phip dOi vii
ding cong sin, chl cc` 3% thich no hon Inca su lira chon
Su sup 36 cia huyan thoai Ong san trong gioi tri thtic Phap do
goi phan lam suy ygu chung su hip din ctia chi nghia Mac 0 Phap.
Da timg la truing phai thong tri ve to tiling trong Han lam vien,
trong cac phong khdch cia Phap va tren ghg phai tal himg hon cia tri
..thtic Paris, chi nghia Mac vao cu6i nhung nom 1970 bi nhung ngubi
xay dung cac ding to Wang cia Phap coi nhu la da 16i thin to lau va
to nhat. Dia vi cia no bi chigm bai so say me nhung ky thuat giao tiep
mai va nhung qua trinh kh6ng nhung cia ch6 de dan chi da nguyen
va ngay ci cia to do kinhdoanh - met su say me co nhieu h&luy del
vii xa hOi. Nhang ngutti xa hei Phap da co dupe nhung thing loi ve
bau cif ctia h9 bang each Idle leo thich nghi vii tam ly nay. Trai lai,
nhung ngtati cong sin Phap xem ra yin con mac cting vio chi nghia
Stalin va chi nghia Lenin cd 16. 6 met dat nu& trong dO trf thee co
met cuing vi chinh tri dac haat, tinh trang mat uy tin dm chi nghia
Ong sin khong con li met cong cu each tan ve tri tue la dac Wet thiet
thei. 0 Phap vao gala nhung nam 1980, met nguai cong sin khang
cCn la hop thoi ve xa hei hay ding kinh ve mat tri tub naa.
208
'Chu von the ba ctia Tay Au, not met ding cong sin da co In cd
duos mot co may ding kg nam chinh quyen La ban dao 'ray Ban Nha.
ca. Tay Ban Nha vi B8 Din Nha, su kat hop cis tinh trang lac hau ve
xi hei vi so thin nat ben trong ctia nhung ch6 de On nhu phat xit cia
no xem ra la co so thuan loi nhat cho so xugt hien dm chinh quyen Ong
sin. ThOc vay, nhung dieu kien xem ra hau nhu di cd san do tip dung
cong attic c6 din cua Mac: tong nghiep hda o giai doan ban dau, cac
giai cap thing tri to ban c6 so, lop thucmg luu chinh tri phan dOng d.*
canh hau, firth trang bit ceng to ion ve xtt hei vi tinh trang mit quyen
cling nhu su xugt hien cia nhung nguai v8 sin cong nghiep ngay cang
cd y auk ve mink} va mat chinh tri, doge 'anti dao bai nhung ding Ong
sin gam kinh nghiem va cd kY luat, duct ton luyen bai nhung cuec dau
tranh bi mat cia ho. Su thanh cong ye chinh tri a Phip vie Y Phil kgo
theo su chin thing va chinh trio Tay Ban Nha va Be Dao Nha. Song
chi nghia ceng sin o day cong khOng kha hon.
Cuoc dau tranh cay ding chi:Mg lad ch6 do phat xit lcigu mui
dm Franco khong nhung da lam cho ding ceng sin Tay Ban Nha
(FCE) cd duuc su tang hb rang ran tren thg giai va trong nude ma can
cho phep ding cd ductc met td chic bi mat cd higu Luc. Fiji ch6 do
Franco rOi khOi sax khau va dang cd bilis chuygn sang ch6 dO din
chi, ding cong sin Tay Ban Nha a met vi trf tot di tra thanh nguoi
chi ygu hung bai su thay d6i chinh tri. Ay vay ma, khi da xuat hien
anh sing cia cac thg chi chinh tri bliu car d6i mil thl clang ceng sin
Tay Ban Nha nhanh chOng bi chia ra thanh nhung be phai tranh
gianh nhau phan anh nhung so va cham Ong lin hon ye hoc thuyit
trong phong trio cong sin quec tg. Oc be phai th6ng tri khign no tim
each dua tranh vii nhung ngtibi xi hOi dal) chi Tay Ban Nha bang
each gat be chi nghia Lenin ra khai lap truing cua mink vi bang
each c6 kit hop viec tiip toc gin bci vii chi nghia Mac vii viec chip
phan cong khai ch6 de clan chi.
269
 Song nhan dan TAy Ban Nba van net voc, nhat la vi nhitng ky
tic ve su khung b6 tong sin trong cuhc chin Tay Ban Nha van con
Wong d6i mbi.Ong nhing nhitng c6 gang cis ding cong sin
Tay Ban Nba mu6n to xem minh lA chinh ding cia phai ti dan chi
lai IA cd loi cho nhing ngubi xa hhi Thy Ban Nha theo nhiing ngubi
khong wit trhi gi han ve su trung thanh vbi chid din chit. Kit qua
la trong thai gian giita nhitng nam 1970 vi giita nhang nam 1980, s6
phiiu biu cho ding xa hhi vot len tit khoing 30% len din khoang 45%
trong khi phigu biu cho ding cong sin giim xu6ng tii khoang 10%
xu6ng kh6ng dhy 5%. NhU ditu da xay ra yeti the ding chi cita hod Y
va 6 Phap, nhiing ngirbi cong sin Tay Ban Nha ding ngay cling trd
thanh mot luc Wong chinh tri i ngoai
Mht s6 phhn tuong to cling xay din vbi nhang ngubi cong sin B6
Dao Nha. Cling nhu b Tay Ban Nha ban diu ngubi ta tuong ring the'
\
nao nhUng ngubi cong sin Bb Dao Nha ming thanh chug. Su kit thtic
II cia chick') tai Salaiar da day tai mat giai doan bit in dinh ve chinh
II
tri b Bb Dao Nba, va dieu dd da Iddin mot vii ngubi quan sat 6 phuong
Tay vac giita nhiing nam 1970 di xa din ch6 viet ring B6 Dao Nha la
.f `mot van de da mit han. Ngubi ki vi XHCN cia Salazar, Mario Soares
duoc mieu ti ph6 biin nhu la "Kerensky" ctia B6 DaoNha, chic chin se
bi lbi cu6n bai cinh hi% dhn vls xa hhi ngay cing tang trong dd nhting
ngubi Ong sin trate sau se IA nhitng ngubi hoeing lai ve mot chinh
Ay vhy ma., nhiing ngubi xi hhi chi nghla Bb Dao Nha, tan dung dupe
su ling hh tich clic cia the ban Tay Au cia ho dan din da !xi thi than
clitng doge sic thu hit cia cong sin, c6 1hp hda nhing ng-tr6i cong sin
B6 Dio Nha thanh nhiing ngubi cu6ng tin ye mot hoc thuyit, cat ddt
su ling ho cho hob nhilng khu voc nong thin bang nhiing cuOc rii each
rung &It kip thbi va vao cu6i nhung 'nam 1970 klm ham sdc thu but
Ong sin 6 cai mut dh dual 20% phiiu biu rbi sau dd day n6 'cuing vao
khoang 12% vim gida nhiing nam 1980.
270
6 ca Tay Ban Nha va B6 Dao Nha, viic hal nu& nay vbi to
nhitng nobc hoan toan dan chit gia nhhp kh6i Ong dbng chau Au
tho nen mot nhhn thtic thuc su ve tinh thin lac quan lich sit khing nharr
trong gidi thuang Ittu tri thtic va kinh doanh ma di trong quhn
Nd da taco nen mot cam gibe ring mot thbi dai Ian quan mai va hien dr.i
hda nhanh chdng dang b trong tim thy, va tinh thin mil nay cling
phan bloc bi khoi hoc thuyit chng sin phhn Ion so hip dined Unit
quin chting cia no. O cac nude nay CNCS new cang duoc xem IchOt
con thich hop di giai quyet nhiing van nan giai hiOn nay cia x3 h!.,
cling kh6ng phai la mot nguOn chi din (IC ngu ii ta d6i phO vbi nhan:
yin dang xuat hien cia tuong lai.
0 nhitng not khac trong chau Au tien tiin, CNCS da tro thial
ngay cang it thich hop ye chinh tri va hoc thuyit. O nude Anh, nd 6i-
mit phin Ion, vei s6 phiiu cia ding chi con lai mot van ding vier
Tap chi cia no, Marxism Today tilt& day da Co duoc mot trinh
ding kinh chitng nao dci ve tri tue bang each kitting ngitng to cao
nghia xa hoi bi hcia de." va hang each hanh nhUng cuhc tranhlu5
nghiem ttic`vh nhitng khai niem da co lin bi xem la di giao nhu
"CNXH thi trubng" va "thi dua quic te. O Sandinavia va 6 Tay Dlie
thAm chi CNCS khing con l mot nhan t6 chinh tri clang chit Yr nita
Cling nhu 6 My, no chi con la mot biit phai nh6 be va lac duong. Trong
tom chau Au khOng cong sin, trong s6 22 ding chng sin hap phai-.
checd 9 ding nhhn duoc tren 5% phiiu bit trong nhiing cuhc biu cif
gin day nhat va chi cd 5 ding nhhn duac tren 10%.
Thi luc dia la not chi nghia Mac ra dbi, phong trio cong sin
ngay nay chi la mot tin du cia cuhc chain tram din tien cia tut din
nay vbi cong nghiep hda va la Wit nan nhan chiu thiet thOi do su
hap din cia nen din chi da nguyen.
271

Chuang 19
SO THAT BAI KINH TE - XA HOI O CAC NUOC
DANG PHAT TRIEN
Mac dau CNCS dd thinh oanghon trong vide gianh quyen lite chink
tri d nhieu nude kern phat then, nhung nd da td ra la mOt so that bai
cci he thong trong tat ca the nudc nay. Cac chinh sach xa hoi kinh to
rap khuen theo Lien X6 da khOng tao ra dupe sit phat tridn va
hien dai hda mong mu6n. Trong thap ky vita qua, nhimg that bpi
lien tip nhu the da gay nen met su that vong hon 0 the gidi thti
ba khOng nhimg yeti tam guongXO vier ma ca d6i vidi ban than hoc
Thuyet tong san.
Lite ban clan, ng-ubi ta cam thay rang Ian song ch6ng thuc dan
sau chien tranh the giai thtl hai cd the bi lei cuen theo thus tin mac_
xis., tao ra met su rang deng kheng the khang co lai trong thegidi thu
ha di theo hudng CNCS do Lien XO lanh dao. Trong cu6i nhilng nam
1950 va (tau nhiing nam 1960, hy vong etla Khrushov chinh la nhu
vay. Lien XO hinh nhu dang b tran buds tidn lich sit, hy vong chang
bao. lau nita se vuat xa Iv1y trong so thi dua kinh te, trong khi kinh
nghiein caa no trong "cling cuOc xay dung CNXH" duoc ca ngoi la cd
th(5. ap dung ph6 biers. Khrushov phat bidu Ibi ken goi ena minh day
niiiet tinh 36i vdi nhitng thlnh gia tan thuang Ong d Indonesia va An
Du va the nude chau Phi khac.
Trong giai doan chit nghla lac quan lich sit nay cUaCNCS, cat
nil& Utah dao X6 vigt cung xet las khai niem truyen thong cua ho ve
the giai Chia thanh hai phe d6i dich, phe XHCN b4 bao vay do Lien
XO lanh dao vi phe de quec chit nghia xam luoc do My kWh dao,
trong d6 thqc to Mg thong tri true tip hay gian tip nhitng %rung it
phat tridn hon cua thg gibi. Trong khi thita nhan phi thuc dan hda
la so phat tridn lich lit mai la quan trong va cho ring hoc thuyat
Lenin va so ang he ciut Lien X6 se kich thich marsh me di dgn diet
dd, Khrushov lap Juan ring cac nu& mai phat trign hien nay lam
thanh "mOt khu vuc hba birth", va khu vucly c6 thg thgc hien met
buck chuydn twang 061 nhanh chcing sang CNXH. Lien X6 se gitip
cid qui tranh nay bang vien trct quan su vi kinh te, bang hudng den
hurt nghi ve to twang dua tren kinh nghiem Lien XO va bang each
can trO khOng cho bon de quOc ngan can sit tien be khOng thg
tranh khOi hudng ve phia CNXH phat tridn. Kat qua sap tea se lit
mOt phe TBCN bi bao vay.
Mac clan ban clan khong mOt nha lanh dao nao trong s6 cgc nude
ma Khrushov ve van thuc td chap nhan die giao huan cua chit nghla
Mac - Lenin va mac dau kheng ngubi nao tuyen b6 che de cua ho se
hudng ve CNCS, CNXH vdi tinh each hinh than t6 elide kinh taxa hei
mong mu6n da gianh duoc sit Ong he to Ian trong giai doan dau sau
thbi thuoc dia cua cac nude dee lap. Theo' nhiee .ach khac nhan,
chinh phd mdi cua nhit ng nude quan trong nhu IA An DO hay Indonesia
va nhfIng nueic chtiu Phi mai chap nhan met hlnh thdc nit) d6 cua
CNXH. Nha nude lam tieu chuan mac dau trong moi truang hop ho
den nhan manh rang ho dang lam cho no hba nhap vdi cac nen van
hda dan tee rieng dia ho. Nha lanh dao NO, nude mei b Ta., Phi,
Guinea la Sekou Toure, khi tra Ibi Khrushov da bidu 16 thai de ay khi
Ong ta n6i "chit nghla Mac nett dung dd huy dOng nhan dan chiu Phi
va nhat l giai cap cOng nhan, clabtulic bd di nhitng (lac tning cea nd
khOng thich hop vdi thOe techau Phi".
273
 Tuy nhien, cac nha lanh dao mdi qua thuc thgy su giup dO caa
Lien X6 la cd loi va thien ve ch6 lige tinh vOi the hoc thuyat do Lien
X6 truyen ba, nhgt la vi nhung lY do chinh tri. Ho dac Wet bi thu but
obi nheng ky thuat dm Lenin de nam chinh quyen va gin gift chinh
quyen va khai Diem met dang thong tri c6 t6 chic va theo ton ti la dac
biet hap din dgivdi tha he mdi nhung nha cal tri von dang lo keo dai
uy quyen ca nhan cea minh. Ho nhanh chdng nhan thay rang each
tiap can quan su hda efia chit nghia Lenin d6i vbi chinh tri phut vu tot
nhUng nhu chu aim ho trong kid mOt. su ap dung he to tudng X6 viat
cling se cling ca quyen lye cua ho bang each cung cap mOt su hien he
ve hell se - cu tha la su phat trign nhanh chdng di dan CNXH - benh
vtic viec tai tri Meng dan chit cua ho.
Hoan canh chinh tri nhu vay da cung ca sd thfch dang thanh
met ve mat trf tug la dung mOt hlnh thgc cea CNXH lam co so cho
viec xay dgng dgt nude va tro thanh am diking tat di den hien dai .
Nhung thdi thuang nay khOng ken dai, va sec thu hut. cea Lien X6 to
ra hoan toan ngan ngei. Trong hat nude moi 'Chu dao la An DO va
Indonexia, cac nha lanh dao X6 viat da dau to nhieu thdi gian va c6
gang nhung nhung hoan canh chinh tri trong nude thuc tgda can trO
su thu het cea Ong san. 0 An DO, clang Qugc dai, mac dau tat ca
nhung nhugc diem cea nd cung nhu viec nd tinh vdi nhUng Cu
Wong cea CNXH cea Harold Laski va truong phai kinh to hoc London
van dui tri nhung the chgnghi vien va van theo met he thong kinh to
heti hgp. 0 Indonexia tinh trang ndng ruet each mang dm. Dan g cOng
san Indonexia da clan tdi mat su xung diet v6 trang qua sdrn vao nam
1955. Kat qua'la toan ub Dang clang san Indonexia bi the tieu...
Trong mat thbi gian chau Phi va chau My latinh to ra cd nhieu
hda hen han trong viec tip dung cac cuong lInh clang san. 0 chau Phi,
nhieu xu timing cap tian dl nhien dugc tang cudng bdi chi nghia
chUng tea san cd ada kinh nghiem thudc dia va 0 Nam Phi Nil thuc
274
to aim chit nghla chdng toe da dtigc the cha h6a ngay trong ban than
Nam Phi. Dbng thdi, ban sac dan the you bt va kh6ng &Mg deu cua
nhung dan bac mdi dugc giai phdng nang cao tam quan trong cur:
met hoc thuyat hap nhat vbi nhung su Binh dao chinh tri moi. Su:
thu hat as met su don gian hda qua dfmg kidu macxft di nhien 10
manh me hon trong nhung nude mugn nhay vot vOi yang tbi thd:
hien dai nhting lai thigu nhung truyen thgng tri tue va van hda manl,
me de pie lap quan diem Lich sir dm riang ho. Cugi sung ratting
{thong phai la hat, vi hhu hPt cac nude chau 2hi deu nha ban An DO
hay Indonexia, trien vong mOt su gitip dO kinh tg han chg cea Lien
X6 to ra con quan trong hon met each guy& dinh.
Vao nam 1970, nhieu nude chau Phi da tuyen b6 cite nghia
Mac la hoc thuyat citaho va tuyen b6 bat tay vao cOng elide xay dgng
CNXH. Sau nude l: Angola, Mozambique, Madagascar, Congo,
Benin 'va Ethiopia di xa dan nei chap nhan chi rghia Mac - Lenin la
duongl6i lanh dao cea ho va nhgn manh long trung thanh vdi nhung
dudng 16i chinh cua kinh dien Lien X6 trong viec xay dung CNXH.
Chin nude Ichac la Algeria, Libi, Cape Verde, Guinea Bissau, Guinea,
Sao Tome va Principe, Zambia, Tanzania va Seychelle trd thanh
nhung cha dO XHCN cling khai, mac dhu nhan manh thm quan trong
&la nhung dieu kien dan tee cea ho trong viec thuc is thuc hien
nhung muc tieu XHCN va tranh moi su dbng nhat hda cOng khai vdi
cha nghia Lenin. Song tat ca nhung nude Ay da nang nha nude leo
thanh ca quan trung tam cea su thay d6i kinh taxa hQi va da t6 chgc-
quyen luc chinh tri Chung quanh met chinh dang thang tri duy nhat
va quan su hda.
Song thuc to to ra bat loi ca cho nhung by vong slut cd va them
chi XHCN ngay tha, ding nhu cho nhung chd dal aim Lien X6. Mdc
de gitip da kinh to dm Lien X6 khOng thlch hop de cd tae dung quyat
dinh tdi su phat trien kinh to d trong nude. Tinh trong guild 13; tbi,
tham nhung cfa dia phuang va nhfing su ran vd gay nen bdi clOt nget
275

phi WI the lien he kinh tg vai cat chinh quyen thuac dia try& day
da gay nen a hau hat cac nate nay nhang that bai kinh t6 tran quy
lan. Nh Ong note giltu co hon nhu Libi, hay nhUng nuac ed met
truyen thOng chinh tri phat tridn hon nhu Algeria, nhanh chdng di
va huang xac dinh nhang ctiang Huth phat trign as hal pha hop han
vai (lit node -ho. Chang han Alge:rie noi tip lai lien he kinh td hap
tic han yeti nude thoc dan thong t i truac day IA Phap. Nhiing nuae
khac chi ngung tre, trong khi mat vai nuac, co thg la Angola va
Mozambique con hi pha hosi han nita bdi nhitng xung dOt ba tee va
chinh tri, trong dd mat ben mei su gitip da etla khOi phtiang Deng
va ben Ida nhan so gitip dO dm Nam Phi.
Tam lai tinh hinh Ong san a Phi chau da co cluoc mat so thanh
cOng chinh tri han chg nhung bi can tra lath nhang so that bai cd he
thong co thg 'chi/rig mirth dime. Nan ddi a Ethiopia it rang trd thanh tei
to hon bdi tinh trang bit luc va tan nhin cua the de "Xa NA chit nghia",
tham chi chada nay sit dung nan ddi lam phuangtign da de bap so chap g
161 trong nook. Trong qude gia chau Phi Tanzania d be bign phia Clang
gan day. Wong phan mat each tieu cite ve su ngung tre ve kinh to ola
nd voi tinh trang kinh to tin ba tha nuac Kenya 0 ben canh la nude da
chap nhiin met duanglai phat trign kinh td it bi quy dinh NM hoc thuygt
hon. Su san xuat pang nghiep can. Kenya da tang len vai mat tY le 4 Ian
han so vai Tanzania, not the chuang trinh rating nghiep pang xa da
din tai mat so that bai hang lost. Tit nam 1980 din 1985, tang san pham
qu6c dart tha Kenya da tang len via tY le trung birth hang nam la 3,1%
trong khi ty le tha Tanzania chi la 0,8%. Cling trong giai down nay san
xuat ding nghiep eita Kenya tang 2% mai nam trong khi 0 Tanzania
giam x wing 4,5% mai nam. Kenya da ntii len hang &au trong nhang
so xa hai nhu la ti le tit vong tre em, chant sdc sdc khoe va giao due. 6
ha bign phia Tay, mat trong nhang hanh vi cu6i cling eita chit tich Sekou
Tours d Ghine truac khi Ong to chit la vao nam 1980, khi di tham t6ng
thong khOng nliiing Ong la yeu eau giiip da ve kinh tg ma con nho
21 :3
giup do vi hiking din vi phat trim kinh to thai tuyen be hang hen
la bi lam lac bdi su .tin thy trtiac day vao Lien X6 trong vice tim each xay
dung mat nhit ntioc Ong san chtl nghia cheat Phi.
Nell khai gnat han, vao nhang nam 1980 ban than khai niem
ve su phat trim XHCN, mat tu tang cd thd xem dung nhat vial Lien
X6 Ira do dd cd loi ve mat chinh tri cho Lien X0, ngay tang mit uy
tin trong phan lbn the gig:4 the ba. Chau A ma dau trong so phat
trim kinh Li nhttng theo Iddu phi xgt hai chit nghia. Nhiing note nao
di theo con duang Ong san nhu Vigt Nam, Lao va Campuchia deu
neu nhimg tam guang hang him ve sU that bai vi kinh ti. Bit chip
hai tY d6 la vigil tro eita Lien X6 hang nam, Viet Nam yin khOng san
xuat chi luong thqc di nuOi nhan dart mink, vai sU sar xuat lua thoc
tg giana slit trong hai nam lien. Ha Nai, trong khi yeti eau vien tra
nude ngoai tuyen b6 4 trigu clan hign nay clang d gin tinh trang chit
ddi. Ty le lam phat cita nd la 700%. Chinh phu da phai chiu 'thong
tra mai tat ca mon no nu& ngoai la 3 ty d6 la, trong khi trao ddi
ngoai thuang ha xuOng chi con 20 trieu de la. Nhigu ngubi di tan
bang thuyen tha Vigt Nam truae kia vl so hai bi trang trj vi chinh
tri hay ve mat dan tee thi ngay nay ra di vi nhitng ly do thuan tin/
kinh Trong 'tic dd nude Thai Lan khOng Ong San ben canh dang
Wang mat so bung n6 kinh tg. Val tY 10 tang tdng san phim qu6c
dan hang nam vao nhang nam 1980 la 5% va vai 9% dimc do kign
cho nam 1988, ngubi Thai Lan di clang gia nhap hang ngii the nude.
mai clang nghiep hda vao nhang nam 1990.
0 chau Phi, the nude Id loi can lai theo CNXH hoac dang ngang
tre hoc dang tim each thoat ly khoi CNXII. Viec thien ve tu nhan hda
Bang tra thanh ma,nh me Ithap hail hit rthfing nude chau Phi da co lap
di theo con &fang do Lien X6 huang din tin Lai CNXH Nha nude. Sau
1/4 thg ky clac lap, nhieu Hobe "XHCN" trong thg giai dang ph& trim
lai ngheo han ve tong san pham glide dan tinli theo dem ngubi so vai
tinh trang ban dau caa ho.
277
 O chau Phi viec rbi be cac khai nigm chin anh huang cart Lien Xe
ve su phat trign da dian ra trail met chign tuyen rang I6n. Trong qugc
gia nh6 b6 Sao Tome vA Principe, met trong nhang Unit vi chlnh thdc
dau tien san khi dat duoc dee lap Wm nAm 1975 la Ong viec qu6c hitu
hda cox tai nguyen klub to sang cbn cua daft nudc, cac den Mtn dila dm
no. MUM nam san, Ong chU tich tittle deo tan 6 Deng Dtic eta no tuyen
bay mu6n cua chlnh phi* ban cac den dian hign nay khong cd higu mat
cho tu nhan se bin. Tanzania dang di theo buOc duang nay trong Ong
nghigpxay xat va du lich va dang butting hang su Um ham ve n6ng nghiep.
O Angola, clic Ong ty thua 16 cua nha nu6c bat buec phAi dem ban cho
to nhAn VA nhiing liti tuyen b6 Wang tu da duoc dna ra trong nhting
nAm 1986-1988 bed cac ch6 dO cua Benin, Congo, va Ghana ding nhu
cua nhitng nuOc chAu Phi it thien ve CNXH hen. Thtic vay mai lo dang
tang len lam mOt yid 046c chAu Phi, sau khi say stta theo kinh nghiem
mkt nen kinh t6 kigu Lien X6, hien nay dang ceng khai huOng ve ch6
tim I61 thoat nhanh chdng trong phuong phip dei lap lai.
Su that bai cua CNCS b chau Phi tat yen Anh huang tai chi nh sach
aim Lien X6. Chlnh sach cua Lien X6 clan clan tra thanh co su lua chon
han va thien ve chitin Ittoc dia 13%, it dna theo ly do vg hoc thuygt vA it
tap trung han vao su gjtip da kinh tg. Trong nhdng nAm 1970, Lien XO
oda bat ditu giam nhe rd rat su giup do kinh tg cua minh cho cac quec gia
chAu Phi mudn trO thanh XHCN, trai lai tap trung vao nhang muc tieu
then ch6t cd tinh chat chitin luac nhu la Angola hay Ethiopia la nhang
nuac On lien nhieu hdn tai au cash tranh ve dia ly chlnh tri vai My ban
la tai mOt su chitin thfing cci trign vong rang raj han ve he tu Wong 6
luc dia. Song ca hai tunic nay dau da phai trill met gift cao de tr.() thanh
nhiingdgi Wong luen luOn duoc Lien X6 chti g, Ethiopia van nrac ngoai
nhu la met trong nhiing nu& ngheo nhgt th6 gi6i (voi tang san phgm
qugc clan theo dau nguai chl 110 dO la) VA Angola bi chia tech b0i met
cuec nOi align duoc tag he bai luc luting quan su Cuba gem 5 van ngubi
'do Lien X6 tai tra vA trang bi.
278
Xu huang Lien X6 thien ve mat dirt ly chinh tri van ti6p tuc
duoc =lc tign trong DM-Mg nam 1980. M6i quan tam cua Lien XO
nhitng cuec cid each trong nuac trUng hop vga thai de bi quan ve lich
su nray cang tang dm Lien X6 ve nhitng trien vong ngfin ngui del
vOi CNCS thggioi. Kgt qua la vao gala nhiing Wm 1980, cac chuyen
vien Xe vi6t ve chau Phi khuyOn khich cac khach hang cua ho giai
quy6t nhung van de kinh t6 cua minh bang each gia nhap the thi
trUOng th6 gi6i va bang each thu hitt tit dau to nu6c ngoai, do do re
rang noi len rang Kremlin se kitting 'gap vao nhiing k6 hoach
phAt trign cua ho. Nhu vAy viOc chau Phi gap ge CNCS da gay nen
tinh trang va Wong cho ca hai ben.
Kinh nghigm Ong sail 6 chat) My latinh ding to ra that vong
theo quan digm cua thuc tien mAcxlt. Ve mat ly Ivan cling nhu ve
mat thuc lien, tinh hinh van itheng dian ra theo each nhiing nguai
Ong san Lien X6 hay chAu My latinh da titng chO doi. Dinhien, theo
quan digm chitin luoc, nhUng chitin tilting Ong gar) b Cuba vat) cub'
flitting nem 1950 vao Nicaragoa vao cuei nhiing nAm 1970 la nhiing
m6c quan trong. Met ch6 citing ceng san da duoc thigt lap va duoc
duy tri b tay ban cau. Tdc la quyen luc dg qugc chit nghia chigm uu
thg cua viing nay to ra bat luc kitting duang dau ndi su thach thdc
nay va dd la met su Oat trien quan trong ve mat lich sit kitting the
ch6i cal duoc. Nd da chdng minh rang cite ch6 de do Lien Xe Ang he
cO thg thiet lap ngay tru6c mid cua cac nuOc tu ban hung manh nhat
th6 giOi, va trong tuong lai se ddng vai met ban dap Ong san trong
cuec tim toi rang 16n hen met sit chuygn bin each mang cua toan
thg Inc dia chAu My latinh.
Su dianbign each mang nay xem ra duoc Madam ca bainhang
hohn canh rieng bigt eta vang nay, Cu dig la bOi met quan hg khci
khan eta nd vai nguai lang ging th6ng tri ve kinh tg 6 phuang Bac
va heti cal ye thich hop mkt hoc thuygt macxit kinh dign yeti nhfIng
dieu kign xA hai kinh tg eta viing nay. Mac di' moi su khai quilt hda
279
 qua ve mt lac dia rang len va hgt stic da dang dai ludi nen de
ithln chung chau My latinh hien nay dai khai cd nhangdieu 'den
It A thoat tien thich hop vdi su phan tich macxit. Kinh to niang th6n
cua. nd phan lin dua tren mot chgdd phong kign, vai nhangchti nhan
c;::a cac dai di en trang kitting Id nhb vaolno ging dui nong dan kh6ng
c,. Clat dai, trong mot se trubng hop bi d6i xii te hai plan Ian la nhung
g6c Indieng mit chit mot nita. Cdc trung tam do thi ma ring
nhanh chong tap trung clOng dao nhung tieing dan that nghiep hay
that nghiep, nhung tang lap trung gian dang nei len va ngay
citg to khang dinh mink ve chinh tri Ira mdt lop tiu to an kitting ve
hdi va nhieu khi mang tinh quan phigt - quan Iieu, chu ygu
v,.chinh tri. Su phat then kinh dm' no van hgt sic - khang cre,u,
vai trubng hop a nhung nutdc ca biet cd nhung tam guang
t.:1J, tan nhanh acing ve cong nghiep va tong nghe clong thbi lai co
nl ang khu vac :long then hgt stic nguyen thity va kern coi vF mgtxa
11(. Them vao nhung khi khan cua su phat trign town ho lite dia nay
t,;, cd firth trang de b.i throng ten cua nhung nen kinh dan tic
nd trudc su bap bath cita cac thi trubng hang hda thg gidi cling
lit.0 trang mac no Ming ne do ding do In trim vao trong nhung
m..;1170. Cuoi cling 10 su hung n6 dan so vidi nhung ti to tang -dan so
tit tide s5 cao nhat tren the" gidi da khign cho cac tau true xa hoi hien
chin nhung ap lac Ichung khiep va co the rat tai hai.
Do 00 melt tinh the cach mang theo cha nghia Mac c6 din le ra
;-.11:A; xiy.ra it nhat-O.vai nude chat' -My latinh. Kitting nhung thg su
thich ve tinh cam va tri tug cho viec do le ra phai od them mdt
yi. j t o thiic day tciet de nits va dac biet chi co a chau My latinh: chit
nr. ,.:achotag My al dtii trong viing va het silt ph 6 bign. Mac dau cubng
tidt:da doh canh nay thay dai theo tangent& va mac dau chicci Mexico,
C'.ha va can nudc Trung My la chin anh huang true tip nhgt cua chit
tir117a banh throng cua My va chn nghia can thiep, nhin chung tat ca
hdi chau bly latinh, nit& la trong thggiai tri thitc va sinh vien,
den a theo mot au hudng thong My lam cho chit nghia dan tot hida
lin vdi chit nghia Mac. Nuoc My hi xem khiang nhung nhu la mot ke
Unit truing, bdc ldt va th6ng tri ma can nhu la mot ke ngu dfin ve
van hda, th0 thin va vat chit mot each sang suing. Trong s6 nhung
nguiti tao nen du lugn cac o6ng thac ch6ng My hop thihigu Mtn rigitbi
to nho dgn rd rang nhung quan diem ma each day vai thap kS, do thgng
tri cac phong khfich thudc canh tau Paris.
Theo mot nghia each mang nhat, tinh cam ay ducic bleu hien
tot nhat bdi hinh Wong litng lay nhat va dan nhat cua luc dia,
Che Guevara, ngubi tuyen b6 bang mot can don gian nhung hap clan
nuac My la "ke tha Ibn nhat cua loci nguiti". Han ca Phiden Castro,
vao cudi nhung nam 60 va nhitng nail] 1970, Guevara tra thanh hinh
anh tuong trung cua mat cudc each mang ma theo Ong, dg thanh
cong thi khong nhiing phai mang tinh xa hOi ma con phai chong My.
Guevara, sau khi each mang Cuba thanh cong van khOng ngitng hoat
ding va tin chic rang bay gib cd the cd mot cudc cach mang IOn han
trong yang. Ong cam thay rang thin gian da chin mudi de khai that
hai muc tieu nay vdi tinh than chign dau. Theo quan digrn cua Ong,
hign trang duoc xac lap len la hoan toan hong va bi My bdc lot. Do
d6, moi cudc clan tranh thee sti cach mang phai tap trung vao ke thit
chinh. Day la chi' de then chdt cua boat di:mg du kich cach mang ling
man dttoc tin hinh trong nhung nam ayt!Bolivia, a Venezuela va yeti
WA mac dd it bon o cac nttific khiftc.
Nhiet tinh each mang nay phai nhat mot phan voi vide Guevara
bi bat va bi hinh hinh b Bolivia nam 1967. Lien XO cong nhu Castro
Ic.hong tan thanh. chit nghia lang mang each mang cua Guevara. VI
nhung iy do chinh clang va thuan den, hai deu guy& tam truOc Can
phai cling cO co sa mei cua CNCS b Tay ban can trubc khi by sinh tat
ea trong viec tim kigm mot phan vi cach mang rang Idn. Nhang di san
cua 101 Guevara budc tai My, va sti gan bd cua Ong ve cudc each mang
xa hdi yeti cuidc dau tranh chong My van cci anh httang chinh tri va tao
281
nen ca sa cho rani chin lucic pham vi rang Ion hon nham neu cao sit
Met dian vien hoi Way thl Jesus Crist la ai?" Ng-WA kia dap: "136i vUi
nghigp CNCS a chau My latinh.
chung tai, Jesus Crist la Chd Guevara".
Di san ciia. Guevara - cung nhu nhang by yang cua Lien X6 -
Do Unit each song song nein nhien cua hoc thuyet Mac va:
trong met thai gian da co (bloc met sue sting manh me 66 tinh chat
than hoc giai phdng, ca hai deu tham nhuhn nhang tlnh cam chant;
quail thong va chinh tri nha sit xuat hien dm. "than hoc giai phdng",
My, trong met tlnh hlnh thong kh6 ye vat chat dm quan thong chau
met hoc thuyet hoa Ian su pita!' tick mitexft ve nhang to nan TBCN
My latinh va duoc tiap tuc khong nhiing bai met eau trim idt hai mang
vei long thuang cam cua Giesu doi vai Offing ke bi cha dap. Met Ian
tinh phan Wet ma can bai met mac khUng hoang kinh gen nhu
nita, CNTB My la hign than dia ke ac can bi Lay rite. Theo .13I thuygt
thuang xuyen, met dieu tieu bigu la nhang c6 gang Ong san van
nay nd Mc lap dieu Isign "10 thuec" cho chau My latinh, va dieu nay
khong thanh cOng dg lam cho qua tranh each mangtien len. SU thief
dgn blot nd tip tut tlnh trang sa sift dm con nguai, cua quan chfing
lap nhang chg de macxit- leninft 6 Cuba va Nicaragoa van khong
chill My latinh ban ding haa. He thuygt nay lay ten tit quyen sach
bac 110 duce kgt Wan nay. Cuba la met ham ciao ce, lap 6 hien Carib&
ban chay What mitt nha than hoc cung giao Gustavo Gutierrez. M6t
thtic tend la met trongnhangxa hai chau My latinh phat trien nhat
than hoc ve su gidi phong, xugt ban nam 1971 va no duoc su inning
vao thoi Ong san nam chinh quyen. Nicaragoa la met nate nho be
ting manh me tren met luc dia dang gap nhang van de xa hei, dang
o trung My gem phan lain l ming dan. Nhang cuec each mang a ca
mang met lieu Wong manh me tinh cam cheng My va ve tinh than bi
hal nude nay deu nay sinh do ngu0i to nhci lai met each hgt sue cay
thong tri bai !ilia the conggiao La Ma. Nhu Gutierrez ndi, clei voi chau
Bang su can thigp true tigp cua My. 118i dc clan tee nay la cOi nguen
My latinh bi ap Ink va bi thong tri, til gidi phong la thich hop bon tit
cho thuyet cap tien ve chinh tri can quan trong han so yeti sue thu
phat trign Va doi vat nhi'eu nguoi tren luc dia chtIng ta, su giai phcing
but cua chit nghia Mac, va sU cling ce CNCS b hai nude nay chute tr0
nay sem muen phai di qua con &tang bao thanh do dang do nhang sai llm , nganngai va thigu chinh sach nhgt
Than hoc ye sit giai phdng theo each nay cung cung cap su bin quan cua My.
he ye dao chic cho bao luc each mang. Do dci, met cat eau da duoc
Tuy nhien CNCS nhe ra phai co tign be chinh tri han a ch6
dung len giaa y tittle tang giao va su thong lai xau xa dao dtic voi
Idiac bang each khai that cuec khong hoang a nong then va thanh
each hien he kith' Lenin cho hanh clang cacti mang co ItY luat. Nd
thi trong tinh trang cung nghigp hda dang nay sinh a lac dia nay.
bleu is trong thoi gian nhang cao trao cach mango Nicaragoa va Theo hoc thuyet Mac, giai doan Oat trign xa hei nay se san sin!)
Elsalvador, 6 day nhang nguai Ong san quygt tam va cac to si cuc
nhung mau thuan giai cap gay gat nhat va dieu dd da cd the duoc
doan khoac tay nhau, va no bieu hien can re tot han trong quan diem
duoc tan thanh Ong rai cho rang hanh clang each mang kitting nhang clang Ong san khai that. Ay vay ma hoat (Xing Ong san hop phap
hay bat hop phap van khong thud hien duoc met thong loi va ehfnh
IA met su thtic day dao dtic ma con la met you eau dao due. O mac
tri. Nhang ce gang tign hanb chign tranh du kich a Whig then hay a
de clan gian dan gian nhgt, nd duoc minh h9a bai met chuygn kg cua thknh thi deu that bai trong tinh trang dan chi) boa dan clan cua
met nha than hoc giai phdng khac la Jose Miguez Bonino, ve met va nen chit-1h tri chat, My latinh da phai bay sit han cho' to. Ion cua Iuc
kich trinh digit trong met nha tha Tin lanh tai thanh plied Uruguay.
hap din Ong san trong btu cif.
282 283
 Trong 14 cuec bau cu dan tec gun day duoc ta chile trong cac
wac c.hAu My latinh khac nhau trong nhung nam 1980 thi kat qua
shat ma nhiing ngttai chug san dot duoc (trong met vai truang
too canh tranh nha nhang dang khOng goi la cong san met each cong
::hai) la 26% phieu bau a Peru va 17% 6 Guyane. 6 cite khac, tang
6 phigu bau caa h9 dal khai la to 3% den 5%. Trong nhang nuoc
,.hen chat nhu Arhentirta va Brasil, site manh bau cu cua Ito la a diem
mac dau 6 Brasil khong phai chi ed met, ma cd hai dang cong
tranh gianh nhau, mgt clang than Lien XO va met dang than
...nbani, (clang thu hai dA cd chicle met sit kith thich ve bau ce bang
ch a; dude s6 phieu bau ca nhan cao nit& cho met ling cii vien cua
ne fiat) si Jandira Fegnalli 29 tu6i duoc than phut rang raj voi
4 dO tam bikini duoc xem nhu la bieu trung tinh due dm bar Wen
Copacabana). Nhiing nguai Ong san kha hon trong hai cuOc bau ce
o chinh ho tico hash: d Nicaragoa, ho cho rang da co duoc 63%
hied bau va a Cuba 100%.
Nhieu ly do an nap sau su that bai nay cua clang ceng sari. Trong
.1nang nam gan day, My da chap nhan mot each tip can phan nao
ng suet hon del vai chau My latinh, nhat la bang each xem minh la
i dien cho ly trang ve nhan quyen. Dieu nay Ithei.17 nhang giap nd
leu len sit nghiep clan chit 0 chau My La - tinh ma lam cho ntitfic My
1.Ach ra Idled the dO dee tai ca nhan caph him dang bi phai mo. Quan
.tong hon la sit 16n len cua nhang Itic Wang dan chit ban dia, nhang
tic- Wong ay ngay tang co kha nang has nhap viec tim kiem to do ca
:tan cad hp voi viec oenh vuc nhang cal each can thiet. "nth trang
n dan chit quay tre lai a nhieu nu& chau My latinh chit dao da giup
dit than citing site thu hat each mang. K& qua la, ngay du cho met vai
aha than hoc giai phdng cap tier' da di den ch6 &mg nhgt thay dei xa
of vai nhang gia tri dan chit vi ho thy trong cac gia tri dan chit su
tranh cac khat vong each mang cua ho trong khi khOng ngang
Lac he each shin cong san.
Gdp phan van sit thay dei co bail cua tam trang la tae dung lOi
cues ky dieu cua vi giao hottng mai, John Paul 11, cung nhu sit sa sat
ve sac 101 mien mitt chit nghla xi hei kleu X6 viet. Trong qua tranh
met cuOc di thaw chau My latinh vao trang Met 1979, vi giao chit
nhan xet "thua yang, thin hoc giai phdng, nhttng than hoc gild phdng
raw?". Trong lai binh giai hien nay ngi tieng cua Ong, thuc to Ong
dang tim each gianh 14i cho nha tha dee quyen tinh than cua cuee
dau tranh thong lai cai an xa hei, lam cho than hoc giai phong thoat
Idled lien he voi chit tighia. Mac. Trong nharg lai day va nhang thong
diep sau dc5 John Paul II ra rang da tien bet trong viec 'Ay dung nen
met lien minh trong thuc to gida sit thic day ve dao ddc yen cau xay
clung lai triet de cite xa hei bat cong yea vide de cao su thay dai xa
hei then kieu da nguyen va dein chit. Tren met luc dia cd met truyen
thong cong giao phong phil, dieu nay cd met tam quan trong chinh
tri to kin. Nd tang cuang tinh chat chinh clang cua nen dAn chit da
nguyen, va bac be thong diep macxit.
Deng thiti, tac dung chinh tri true tiap cua cuOc khang holing
ben trong cua Lien X0 cung khOng the daub gia thgp. Vao khoang
cudi nhung nam 1970, me hinh XO nhanh chcing be mat uy tin
cua nd. Tip dd, bai t6 cao cua chinh Gorbachov ve nhang that bai
cua Lien XO da cung cap sit khing dish them cho nhdnglbi xac nhan
khac nghiet nhgt va co tinh chat phd phan cua nutac ngoai ve kinh
nghiem Lien X0. KhOng nhang the, vi sit khan ngoan cua tri that
chau My latinh rat nhay cam viii nhfing quan diem xuat phat to
Paris, trong nheng nam gin day 6 Phdp ngttai to cd su shit tri mai
cho rang Lien XO bleu hien met tam gi to ng vi kim ham sit phat. trien
xa heti va CNXH nha nueic cua no can tni ve tri tue, lai tang than
dung sac thu but cua CNCS.
Gdp phan vao tam trang that vong cira. CNCS la nhang truing
hop loai Wet min Cuba va Nicaragoa. Met khi sit bung nd ban dau cua
long nhiet tinh del viii thdi de to khang di nh math citing lai My cart
2135
Fidel Castro cla qua di, nhung ngubi chAu Mg Iatinh lai cangnhan thee
su that bai thuc to ve xa hei va kinh to cda cuec each mang Cuba. Bat
chap tai Up hang nam cda Lien X6 khoang 5 tjr d6 la, nen kinh to Cuba
van nhung tre yeti gen nhu tat ca cac khu vitt kinh to khOng dat duoc
muc tieu san xuat. Nam 1986, Castro tong b6 Cuba hat) trit dai khai
khoang 3,5 tS, nu nude ngoai va you can met ke hoach tra lai trong
vOng 12 nam voi thbi ky hoan no 6 nam. Met trong nhung cei ngubn
chinh de Cuba Co ngoai tk manh la viec tai xuat tang (tau Ida X6 vial
mit Habana do nhan theo met gia ca dupe nang do rei ban lai theo gia
cria the gioi. Deng thbi, vol kat qua san xuat dubng kern xa cac chi tieu
san xuat, ngay nay Cuba bat buec phai mua hang tram ngan tan duong
cda thi truong the gidi de dap ting s6 luting &tong hang nam ma Hai
deng Wong trp kinh tedei hal
Tinh frang them hal nay ve kinh to la do ch6 Castro kien guy&
barn chat tong cuec ke hoach hda to trung uong kieu Stalin. Met lop
quan lieu &mg dao ghm 250.000 hien nay quan ly met nen kinh teed
met hie luting lao dQng chi 3 trieu ngubi. Trong met 16i phat bleu cda
lank dao tai Dai hei the III cda Dang nAm 1986, Castro t6 coo met
lost nhung dieu phi 137 ve kinh to cd tInh chat Ong san dien hl nh:
Nhz2mkphucmg den nuli rte tong nghiep va ruing nghiep
duoc dung len d vung khdng CO cu don, khOng co nhung
thudn tien. 0 nha caa cho luc luong lao dOng: nhung
chuong trinh ming nghiep rdt quart trong nhu la 0 trong
chanh thitc hien 6 nhung not van khOng c6 thdy lai; nhung
du On 0 thtly.loi khong the hoat Ong boi vi thieu phuong
tien barn nuoc hay thieu dien lztc; nhung =Ong may hay
nhi2ng phuong lien kluic duoc dung len nta kheing co can
cdu bang dien; MO thy dung nha ma khOng co nhung hen
nghi do thi duang sd, nhung tien loi ve thuang
nghiep va gidi tri ....). Cluing to dd co truing hop thy dung
tuyen thang sat trung uong, trong do chting to dO ddu to
286
hang tram trieu Peso ma oda khOng the khai Iliac n6 co
vi car tin MO, Mee do hang tra khu b6c hang,
nhtt ga v.v... au khOng duoc 'wan thlmh.
San d6 Castro ndi v6i Ban chap hank Trung gong rang Eng to da
bien sown met quyen sach ve "nhung (lieu bat hop I); kinh Ls' trona-
do "m6i chuong mai doan la ke ve met tai hda".
Cdng gen nhu vay la truang hop cda Nicaragoa. Su bat IUC
kinh to cda cac nha lank dao Sandino va viec gulp stt hda dal nubc (la
tao nen tinh canh thieu th6n gi6ng nhu thbi chign tranh. Vito dim flan
1988 met thimg nhung khoanh duo gal nhap tang gia vao khoang 20`.%
tien Wong hang thang cda met ngubi Nicaragoa thu nhAp trung binii
Met cap quhn se mat On ea mot thang Wong. Hai ngay met tuhn
Managoa khOng co nude may va hang ngay trung birth co tit 2-3 gib
kitbag co nu6c. Na nude ngoai tang len tit 1/6 tjr den 7 tjr d6 la. Lam
phat hoach hanh vao khoang 1.800% vao nAm 1987, vcii tien Luang thuc
to giam di khoang 90% va met vai nha kinh to hoc tien doAn cd the CO
sieu lam phat 10.000% vao nam 1988.
Can to htin naa la su nhan thee Ian Ong phanh chdng vao cuai
nhitng nam 70 va dau nhung nAm 1980 ve kj, lac them hal cda Cuba
trong nhan quyen. Han dao nay vol mot clan s6 chi 10 trieu ngubi phai
giam girt nhieu to nhan chinh tri bon tat ca cac nuesc khAc cda data W-
latinh Ong tai la met su that khOng the xda bid duoc. Nhanglbi ke ride g
ve su d6i xit to hal dai vol ca nhan trong cac nha to Cuba, cu the la eau
chuyen nhieu ngubi doe cda Armando Valladares Ch6ng lai moi by uong
ve viec Ong to bi giam suet 20 nam trbi, dO cd Ault huang rang lan. Nhang-
dieu dd giam bet uy tin ca nhan la Castro va nhgn manh hinh anh ve
CNCS nhu la met the de xet cho cling la (lanai) va mitt nhan tinh. Si.l
quan tam ngay tang tang ve nhung dieu Cuba vi pham nhan quyen
cd Anh hubng dee biet tdt nhung gill nhay cam ve dao due, chiu Anb
hUang than hoc gill phdng va gdp phan CO lap them chit nghia Mac ve
tri thuc va chinh
287
 Thong lai chinh tri cua chau My latinh con xa mai duce giai
quygt do quy me to tan nhung van de xa hai va kinh tg cita nd. Luc
dia nay dang trai qua nhung thay dal each mang thg nem cung tan
nen nhung so &It doan got net va nhung cao traoquan trong. Trong
met Wong lai gin, cha nghia Ong san c6 the c6 dupe nhung trign
vong kid haft a Trung My va cd the a Mexico hon a ch6 khac. 0 day
nhung ngttai macxit-leninit co the lot dung nhung lite luting ching
My, dan tie chit nghia va trigt de cia nhung be phan quan trong cua
tri attic va cia nOng dan dia phuong. Tlnh trang nal day a El sal-
vador co kha nang lap lai bang nhung hoat Ong du kith sal n6i trong
nhung nudc Ian can la Honduras Ara Guatemala. Trong ca hai nuac
nay co nhung dieu kin thuan loi cho hoat clang cach mang. So that
hai cita nhung ca gang dm My da thich nghi hay de lot da cha de
Sandinista a Nicaragoa, cung vai so vong ve sau chi cita vice giai
quygt mai lien hg yeti Panama da lam nay sinh a Trung My unit cam
gide ph6 Wen rang anh twang cha My dang lui clan va ch6 trong cd
the dupe lap bat nhung che dO cap tian hon duoc so ung 110 cha
Moskva dicing lai so can thief ctla
Do d6, cid thg du doan rang Lien Xo va Cuba deu se khuyan
khich nhung xu huang cach mang a trong vong. Ho se lam dieu do
met cach than trong bpi vi ho coy thdcrang My nhay cam ve van
cle nay, nhung chick Lan ho se khOng be qua nhung co hai cach mang
101 can nhu vay. Mbt cuec each mang Ian rang a Trung My se cung
cap so bign he itch sir cho y thtic cita Castro ye sit mang lich sit cita
minh. Theo quan clic:in dila Moskva, dieu do se la met mai lo ve dia
ly chinh tri khign cho My, dpi thU chinh cita ho bat chti y dgn ho,
trong khi clang thoi lam sang lai chit nghia lac quan ve hoc thuyet
dm Moskva hign nay dang phai nhat. Trong bat cd truing hop nao,
cac nha chitin lupe Xo vigt cung phai nhin vong nay nhu Rt not de bi
tan thtiong cita My, va clan han ho khong chang lai bat cd muu Loan
nao nham nhen len ngon lira each mang ctla viing nay.
Cugi cung, chk bin Mexico se tra thanh mitt tiatt chinh. Dieu
dd 10 thuec nhieu vao ch6 ligu tinh trang nay tang ygu cita Ding the
chg each mang (PRI) dang cam quyen se cd dan tai chg dO da nguyen
dan chit hay sit phan cue ve tuttiong hay kheng. Qua bao faun trdi vai
nhung rang bubc tieu bigu cua nit vdi cuec cach mang Mexico than
chinh, dang PRI da ngan can thanh cOng site thu hitt each mang tong
sin. Voi PRI chin han trong nhung nam stip dgn thach thtic bpi met
sit thing dal marl han tit phia ta, vi met s6 el:tang dei manh hon tit
phia huh, ngubi taco thg hy vong rang nhung nguai ging sin Mexico
se ca gang phan cut nen chinh tri cua dat tunic, hy vong ring may ra
ho cci the thay the' phai ti Mexico va huang din no di then nhung
phuong huang trigt de hart, cung nhu chang My.
Day la met nguy co nghiem trong duoc xac nhan bpi nhung
kat qua cila cac cuec ca tang th6ng Mexico 1988. Ccinh ta ding
PRI, trong khi mat Ong cif vier' chinh thtic cita ding lai co duoc it
nhat 31% 95 phigu bau (va chic bin can nhieu hon niia) va dieu dO
dig n ra duai met la ca to Wong cc; nhung giong digu macxit- leninit.
Curing linh cita phong trio nay, duoc goi la mat tram dan tee din
chit, trinh bay cid tao an tuong la "chi nghia duy vat bin chting, chit
nghia duy vat lich sit, kinh to chinh tri macxit, cha nghia xa het khoa
hoc va chit nghia tong sin deu la nhung be phan ctla mot khoa hoc
macxit - leninit co ban, hop nhat ma so dp dung sang tao se cho
phep ta higu dupe chinh xac vaitra ctla cac tang lap xa hai khac nhau
trong lich sit Mexico. Tat ca cac that-1h vigil dm Mat Iran tai thigt.
dart tee Cardonas... danh gia cao vice nghien cdu chit nghia Mac
"Nhang cach trinh bay nay nham kat hop nhung tinh cam
dan tot chu nghia chi:511g My manh me vai nhung khai nigm Ong sin
kinh din hon. Kha hang phai ta cOng sin thay thg phi ti cap been
cling co thg gay nen met so thich than nghiem trong trong tinh-hinh
cha de chinh tri Mexico hign nay bat dhu bi phan ligt.
289
 ChU nghia cing san a Trung My va co le trong Wang lai ca
Mexico cung the, nhu vay la cd thg lai dung nlarrig tIrth cam ch6ng My
manh me cda nhan dan de cd c6 gang mai nkam gay ra bao luc each
mang. Nhung 6 xa hart vL phia nam thi khd long trong nhUng nam
sap tOi, nhfing haat dOng each mang se phan Anh nhang hoc thuyet
each mang phan anh chd nghia Mac - Lenin ve to tuang hay ve t6 chile
cung the", ma dung hon IA met tinh trang da clang nhiing hoc thuygt
each mang nay sinh trong nuetc. Met vai hoc thuygt (nhu: Con dudng
sang b Peru) cd thg tim each de chd nghia Mac vb. chu nghia Mao thich
nghi vai nhiing khat veng cdu thgcda nOng wan da do tit lau da bi bdc
let. Nhiing hoc thuyet khan cd thg tim each tai tao chign luoc chign
tranh du kith triet dg d thanh phd ma Arhentina va Uruguay da phai
chiu trong nhcing nam 1970. Nhung nguoi to ngay tang thgy re rang
met su chign thang nghla lich sit va chinh thong ve hoc thuyet
chau My latinh se gat bb chd nghia tong san.
290
Chuang 20
TiNH TRANG TAN RA TOAN BO
Vt. H Til TUONG
144u qua tich to lai cda tinh trang CNCS mat cai da each mang, clan
tinh trang nd to ret Icheng thich hop yeti nen chInh tri cda the gioi ties
tien va that bai kh6ng tap trung vao giai guy& nhung dieu gay can v'-
xa h6i kinh cda the gieti thd ha cung nhu nd gap khd khan trong
tao nen nhiring he ch6ng ceng san hop nhgt hoat Ong duoc trong
dieu kien da clang nhu tinh hinh o Deng Au, Lien X8 va Trung Queic
mot cuec IchUng hoangsau sac ve he to tuang. Thuc chat ctia cuec khdn g
hoang nay co thg guy ve tinh trang can thigt phai lua chon giva su trong
sang cda hoc thuyet va su thong nhgt ve hoc thuygt.
Cac nha lanh dao X6 via, IA nhiing nguOi bao narn trot nay dg tai
cho mlnh la nhiing Ong chu ctia phong trao va nhang nguai thuyat min
cac giao dieu cda no, dan dgn di dein ch6 nhan thdc rang chi cid the tim the y
su trong sang nay bang each mac at met each be phai gifia cat dang ceng.
san. Neu nhgn manh vao tinh trong sang eo nghia l tat ygu dAn tai chest
out su thong nhat. Song lai co thd chi duy tri su th6ng nhgt bang cat
ctia su trong sang, trong dd hoc thuyet chung se bi ha thap xu6ng cai mitt
95chung tihap nhai. 'Ong tin tuong cd phan nao giam va voisu
soat thuc tp eiia ho dOi vOi phong tr'ao (moo tedAu sao cung bi yeu di,
nhA lanh ciao d Kremlin xem ra thien ve thong nhgt hon la trong sang.
 Ho da lam the met each mien cuang, sau nhieu nam tri va
Lrong 'Ong rat nghn ngai. Dei khi ho da tim cach quay ngitoc kim
ding hi va thit thit chat lai met tinh chinh thong chat the va chung
trong dinh nghia cua ho. Vi gap phai su khang cg va so nhung su
chia tach mai, !dc da 119 dinh phai mien cuing nhilang be. Trong
qua trinh nay, hoc thuyet tang san khOng nhung bi loging di, ma con
ngay cang bi de vd ve h9C thuyet Ian thuc tien. Thuc tien cong san
nay cang lai ve qua khti, nhudng ch6 cho met cha nghia thgc dung
dia vao viec tap trung vao nhCing dieu Men clan tec lc* biet va khac
nhau. Dieu ma ed met thoi duoc xem la phe bian thi ngay cing bi
Lheing tri bai cai ca Net.
Dieu nay be ra phai la s6 phan khOng the tranh duoc ve mat
Lich sa cua met hoc thuyet da to cho minh la mot bien pita') cd gia
tri wan the gidi de cau vet xa hoi, met khi he thuyet nay bat dau
dugc Ai) dung vao nhung hoan canh dan tec Ioai biet. Nhung hoan
canh chinh tri va xa hOi dac thu dinh phai dupe alga nhan va thich
mien la hoc thuyet khOng bi vtit be xem nhu hoan toan khOng
i hich hop. Nhung moi su thOa hiep voi cai thuc to da clang the nao
Cing- lam cho hoc thuyet tr.() thanh da dang va nang len nhung quyen
Ifu tien dan tec khac nhau hay dila nhung dieu kien vao trong cac
ng-uyer. ly cua hoc thuyet. Khong nhung the tinh trang phtic tap tu
uhien cua cal xa hdi hau cong nghiep dang xudt hien, va cu the la
cua nhung dac diem bi anh twang nhieu nhat bai sieu khoa hoc va
sieu ky thuat da new len thanh van a nhung diet' dan gian I.da qua
dang to ban nhung cd Ian van hau ich ve mat chinh tri cua cha nghia
Mac - Lenin. Nhung dac diem ay ngay cang bi xem falai thoi va r5
rang bi quy dinh bdi nhung hoan canh dia phuang gin lien voi nhung
cai ngubn dac biet Nga cua nd.
Tuy nhien, qua trinh tan IA cua hoc thuyet no rang cling tang
;11 bdi 16i lam viec quan lieu nang ne, tinh trang vung ve tu Wong
va thai de khOng nhay cam ve chinh tri cua cac vi thay cua hoc thuyat
X6 viat. Tit nhung ram dhu cua Lenin va mai tai met thdi gian sau
Ithi Stalin chat, cac nha lanh dao X0 viet khang nhang nhan manh
tai ttu the ve to Wong cua h9 ma a tai su 14 thuec thgc tier' ve chlnh
tri cua cac ding Ong sin vao quyan idi dm Lien X6. Dieu nay da
lam nay sinh met sit phan ve tri tu4 va chlnh tri cuei clung phai
bung n6 tong khai chi can Lien X6 Wang ht Met chat. Su that bai
cua Lien X6 kh6ng xda bid duoc su ly khai cua Tit6 vao nam 1948 la-
dau hieu dhu tien cho thay Moskva cd the khong khang dinh dugc
day da su thong tri cua minh ve hoc thuyet va tinh trang Ian tran
cua di giao con phat trien nhanh chung han va cling khai han sau
khi Stalin chat vao nam 1953.
35 nam sau de, da nhin thay met boat nhung c6 gang 0 phia sau
a cac nha lanh dao X6 vial nharn duy tri tinh chinh thong va tinh
thong nhat cua CNCS. Dien Kremlin phai tien hanh cuOc chitin d5u
tren hal trail tuyOn. CuOc chitin dau (la nhOt bao gam mot cuoc chiOn
dau ch6ng 141 cac clang cai tri khac da lehd chiu ve nhiing mutt toan
cua Moskva mu6n bat theo mOt su d6rig dang ve hO thong doi vOi cac
qua trinh x3y dung CNCS trong thuc Tran tuyOn this hal bao gom
mot ctiOc dau tranh chOng lai cac Ding dang vuan len nam quyen Luc
nhung lai bi can trd ve mat chinh tri bai cai di san cua Stalin va bai
cling thien ve ch6 t6 cao cai di san han Moskva. Tran ca hal tran
tuyan, bail bit& la quy tic clei vii Moskva. Su chia Lich dau tien vii
Nam Tu, duoc bac le cling khai vao gitia nhung nam 1950, sau do bi
Ian at bdi cuec tranh Wan du dai va to Idn voi Trung Qudc, trong khi
ben ngoai khoi cong san, dang cong san Y ngay cang tro nen dOc lap,
dim dau khong nhung cuec tan cong tien tai chit nghia xet lai ma con
thien ye tinh Ong khai voi dan chaxa hei.
Y inuen cua Lien X6 han gin su chia re voi Trung Qu6c, Sing
thoi muen tranh nhung su chia rO Wang to voi clic ding cai tri khac,
293

xem ra bat clang Lien Xe phai tit be moi tham vong lanh dao chinh
tilde ve he to Wang. Lien Xe mugn di tim met sit th6ng nhat Ong
Ion hon , toan th6 gidi, cua chit nghIs. Mac, dieu dd Ong thac day
Lien XO tha thd viec dang cOng san Y thien ve nhitngquan diem cha
yeti la dan cha xA hQi, kg ca viec thttc t6 tit 1)6 cha nghia Lenin. Viec
Kremlin chon con during nay nhu la dieu tai hoa ft nha vi thiia biet
rang su to khang dinh minh caa Trung Queic the nao Ong duoc cac
clang tong san kluic fang he ngam va hien rang tam guang catt.';' da
duoc su tan thanh ctia nhung clang Ong sari lau dbi nhu dang cung
san Nhat nam 1976 va dang Ong san Tay Ban Nha nam 1978.
Tinh trang Lien Xe to ra mem deo cang khuygn khich su tan ra
hon nda cart hoc thuyet. Nhang ngitai Y vao nam 1979 cat khoi cuong
linh ctia Dang yeu cau cac dang vien phai hoc tap chi nghia Mac -
Lenin, va nam 1983 tit be Ong khai cai nguyen ly da tang duoc than
thanh hda Oa Lenin ve dan chii tap trung. Trong thei gian 4, nhirrig
nguin Trung Quoc lai tien them trong viec phuc hei nhung quan he ye
clang can ho voi nhieu clang Ong san cam quyen hay Ichangcam quyen.
trong khi citing thei khong ngitng t6 cao moi su tin cay cong san vao
"tinh chat Ong ran Oa cac hoc thuyet, cua CAC giao dieu va cac ni6
hlnh tai hai" va gat bo thing tilting su tan tai cna moi "trung tam lanh
dao" hay su ton tai cua moi "dang lanh dao".
Kat qua vao khoang giaa nhung nam 1980, ca tap trung dan
cha - tint& do cha eh& mang tinh leninit ve tinh chinh th6ng not
Lai ve hoc thuyet, cung nhu su trung thanh via Lien Xe vii to cach
la thudc do chu nghia qu6c te v6 san deu duoc Kremlin tit 1345,. cueing
nhu rid da duoc mat s6 clang phai tit bO. Tai Dai hei Dang Lien X6
Ian thu 27, Gorbachov khiem ton tuyen b6 rang "tinh trang da dang
caa phong trio chung to khong phai la Ong nghia veil tinh mat thong
nhgt Oa no. Cling vay thOng nhgt khong cd cai gi chung voi nhgt
boat, ten ty khong cd gi chung vii sit can thief' Oa met ding vao
294
Ong viec caa met (tang khac hay via thaw vong met clang nac 1d
nam dee quyen chart Thttc vay, Ong ndi, to nay tri di, ngay
hiking dan chu xa hei cung can phai duoc chao ddn nhu la met m" 'o
phan caa met lien minh Ong Ion hon va tien be, tham dui khong
trong viec tiOn ha.nh each mang macxft - leninit ma trong viec
trod mot cube xung det hat nhan glen My va Lien Xe.
Dieu duoc hien ngam trong lei thita nhan da dang hda nay
trong c6 gang tao nen met lien minh Ong Ion hon nhung the n:o
ding long leo hon dd la su nhan thdc rang nhung by vong lich sod cc a
Mac va nhung chien thuat chinh tri cua Lenin da to ra hoac la t
lich su hoac la sal lam. Tinh trang ban cung hda cua giai cap cOr.i;
nhan duOi chit nghia to ban do khOng xay ra, Ian sting thong thyc
clan da khong chuyen thanh met cuec cach mang macxit - lenin ,
trong khi gang mugn duy tri su lanh dao caa Lien XO ve chinh
va hoc thuyet da gay nen su ce lap va su nal day. Cugi Ong, nht;i:
khong phai la het, su that bai caa me hinh X6 via lam mat uy r.
khai niem ye moi &long 161 hoc thuyat cd gia tri ph6 bien cho con:;
cuec xay dung CNXH. Trong nhung }loan canh nhu vay,
duy nhgt hop ly dgi voi cac nha lanh dao X6 via la tit 136 viec t;
cach phuc hoi lai met he to tang nhat quail va inet su thong
chat the ve chinh tri.
Nhu vay, la nguoi to do di qua met cai m6c lich sit. Sau khi
that bai khong tao thanh met phong trio thong nhgt ca trong
gidi do phat trien cung nhu trong the gidi dang pita trign, thai dai
ctia met phong trio Ong san nguyen khgi xay dung chung quaff:'
met gido dieu chung nay re rang la met cau chuyen ciia qua khu
Nhitng nam giita 1980 khong nhung da chdng kin su cham du-
caa su thOng nhgt ve ly thuyet va that tien cong san ma ca
chant dut met hoc thuyat th6ng nhgt va hanh.deng thdng nhat
cac dang cong san.
29!:
 nghia Ong sin htteng t6i su pha tren hop ly chinh tri vbi dao ddc xa
bed thong qua hanh deng cd t6 chdc.
Tuy vay, trong thtic te, long tin qua clang es ly trf con nguei,
khuynh huong cia nhung cuec xung dot gay gat vi quyen luc nham
chuyen nhung phan dinh lich sit thanh nhung luau thaw& giao dieu,
khuynh hueng ngan chart tinh than suy dai fret thanh long cam thu chinh
Kan VI tri to cho minh la dung dart va dac Wet la su h6n hop leninit giaa chu
nghia Mac vdi nhung truyen theingchuyen quyen lac hgu ctia nubs Nga
CON HAP HOI CUA CHU NGHIA CONG SAN da bien d6i chu nghia Ong sin thanh met Ong nu tip We chinh tri trong
cuec xung dot vbi chinh nhung xung luc dao thin cua nd.

ii,-.1.10n Wong cengsan bleu hien met bi kichlich sit ra doi ta met chU
nghia duy tam set ruet muen bac be su bat cling cua hien trang, no
rim !dem met xa hei tat hon va nhan dao hon, nhung lai san sinh ra
dp btic quan chbng. Nd phan anh mOt cach lac quan long tin vac
quyen luc cua ly tri nham xay dung met ding dung hoan hao. Nd dung
rien nhung cam xtic ruanh me nhat ve tinh yeu ahan loai va cam ghet
ap We, nhan danh viec xay dung xa hei Yen deng co dao dtic. Nhu vay.
no quyen ra met s6 tri dc thong minh nhat va met s6 teal tim duy tam
nhat - ay the ma nd da thtic dgy nhung tei ac 'tau xa nhgt cda the kY
nay, hoar mia b.lt cd the kY nao.
Hon nits, chu nghia Ong san bieu hien met su c6 gang lac duang
nham ap dat met su hop ly hoan town ve cac win de xa hei. Nd thira
nhan khai niem la met xa hal cd van hcia, giac nge ve chinh tri cd the
bao dam kiem scat su ti6n trien caa xa hOi, htiong su bin dei kinh to
- xa hei vao nhung ker, cue cd muc dick. Lich sit nhu vay se itheng con
IA met qua trinh don thuan to phat va ngiu nhien, ma la met clang cu
.2.aa tri tag tap the ctia nhan loai va muc di ch dao chic. Nhur vay la chi'

297

Chtiong 21
CUOC TONG KHUNG HOANG
Chit nghia tong san ugly nay da a vao giai doan t6ng khang hoang
ca ve mat hg to hieing lin hg th6ng. Pham vi cuec Ithang hoang d6 bec
10 vei met stic mann ding kg tit 5 su phat trign cha ygu sau:
1. Pei vdi nhung ngudi Ong san tren toan thg gidi, kinh nghiem
caa Lien Xe - met tudng thanh khOng han - khOng con la met
m0 hlnh de noi theo, ma trill mill, con can phai tranh. Chu nghia
cOngsan nhu vgy lthengoi nita met me hinh thuc tgdg cac not
khac noi guang.
2.6 Lien X0, hg th6ngcOng san dang o vao thg khd Ira thanh tuu
kinh to chi c6 thg dat dttoc v8i tai gia la phai ca su 6n dinh ve
chinh tri, trong khi d6 thi su an dinh ve chinh tri chi cd thd
duqc duy tri vdi car gia that bai ve kinh tg.
3. Deng Au, su ran mit khOng tranh khei caa chit nghia ceng
san la doe quyen nim quyen luc caa Dang cd gee re trong su
thong tri caa Lien X0. Ben muai nam sau khi ap dat chu nghia
thngsin, ngay nay viec loaf trit su thong tri caa nude
ngotti va stt thong tri cas Dang duac xem met each rang rai
nhu la tien de can thigt cho su hbi sinh caa xa hOi.
4.0 Trung Qu6c, de d6i lay thanh tuu ve kinh t6 thi phii tri gia cho
viii lam phai matt, lam Wen chat he to tin:Mg:Mac via the ky XXI,
298
Trung Qu6c con co the do chit nghia thug san lash dao, nhung
khOng phai 13 met nu& Trung Qu6c bi cOng san hem.
5. Thdi dai met phong trio tong san thg giOi gin 1)6 thanh met
kh6i dulc say citing tren met giao if chung da thuec ve c
" kW. Vico giiia nhung nam 80, da chain dirt kit& nigm v@ met
phong trio cast cac clang cOng san th6ng nhat trong hoc
va hanh dung.
Them vac* do; day khOng chi la nhung dgu higu ctia cuOc tong
khOng hoang cita chit nghia Ong san, ma con ban trade sit lu mb Oa n6
yeti to each la met luc Wong chinh tri va to tuonglon trongthggidi hien
dal. CuOc khOng hoang d6 hign nay cluoc phan anh trong su r6i loan xe.
hei tang len tren ca set thanh tuu kinh to ngheo ran cua the nude ce.,ng
san va trong su mat long tin ye mat he thuygt b the gidi thuong hsu
thong san dang cam quyen. Trong cac nu& cOngsan, khai niem cho ag
chit nghia xa hbi tieu bigu cho met hg th6ng xa hei uu ViOt hO4C bi
bac be, hoac duac xem sit yeti met thai de haai nghi ngay cang t.~_ .g.
Han nits., chit nghia tong san khOng con chi ra duoc bgt cd me hinh
hOi nao la ngudi din dudng cita no trong tuang Iai.
Dinh nghia kinh then mac-xit - leninft ve "cuOc tang khOng hc0 itg
ctia chit nghia to ban" ma nam 1961 dign Kremlin tuyen b6 la dang
ra rat thich hop veil tinh hinh hign nay caa chit nghla cOngsan. Chi cM:
thay tit "chit nghia thing san" hoac Lien Xe, trong 101 tuyen b6 dcibA;ig
tit "chit nghia cle-qugc" hoac "chti nghia to ban" va tit "nen dart chu t i clo
kinh doanh" bang tit "chit nghia xa her, thi se thgy hign len btic t7a. if;
treu tuy chinh xac caa chit nghia Ong san hign dai:
Chez nghia cOng vitt trong giai doan philt trim hien noy
clui nghia de qu6c X6 uiet trong thai ky suy tan vet hziy
dui no. Qua trinh tan rd khOng tranh klu5i da nhan
chu nghia cOng son tit dau den chein bao gam co cdu
toua nha nuck &a no, chinh tri ua he to tudng dm n45


ETIOPIA el ea 0 ea ea en 0
Cuac tong khdng hodng cda chi nghia cang sdn the hien d
nhang diem sau day: Cdc mak mei tap Luc rat be) nu, hinh MODAMBICH en en en eh o en el ea rl CC M
C
chiu dnh hating cda Lien Xd; sit yeu kern cda cdc mak xd -2
en en en re en el
ca
ANGOLA -3
hai chi nghia trong cuac tranh dizavai cdc nen clan chd to o
S fi
.17. 5
do kinh doanhphat trien; sit tan rd cda kh6i Xa Met; nhang BAC TRIEU TIEN 0.m ( N 0 0 sr 0 0 0 ea eA ..
matt thudn gay gat hon cda chez nghia Ong min vbi sit phdt
c
el el el - ee 0 0 ea Ca
trien cda chi nghia xa hai - nha nude dac quyen viz sit tang CU BA
truing cda chi nghia quan phiet; sit ma rang tinh trang -z. M

VIET NAM ea en el 0 0 ea
khang do dinh not tai va suy sup ceza nen kinh t tong sdn E
bieu hien trong sa bat luc ngay cang tang cda 'chez nghia NAM TV C4 el 01 Ca en a el en ra 1 6 c
.4. -
tang sdn nham sit dung day di cdc luc lucmg sdn xuat - ty N c
c at
BULGARY 0 0 0
le phat trien scin xudtthap, cite cuackhzing hodng titng thin .c
ky, that bai thubng xuyen trong viec sit dung cdc khd nang c
RUMANI en en en en C ell 0 0 OEM r. 2
scinxudt; tinh trang thieu Wee lam kinh nien; su phdn zing 7, c
5 If
ve nzdt chinh tri trong cdc Unit vac tang len chua titng thay; HUNGARY en el fa ea en re el '1
su thiet lap d mat so nuoc cang sdn sit chuyen chi cci nhan; :'L
Cl C.4 C4 C 4.4 C4 - c- .444 ea
ua cuOc Aiding hodng sew sdc ye* chinh tri oil he lit Wdng Tie? Kiiikc
cang sdn. BA LAN el el en en en el CI re) en

'Prong khi dinh nghia dO, sit dung thuat ngit macxit, bao gnat
CHDC DOC 0 0
ciucic cuoc tang }cluing hodng ciia chu nghia cOng On the gi6i, thi tuy
nhien, mut dO va curing do dm uo co khac nhau tit nuoc nay den nuoc. TRUNG QUOC ea 0 0 0 0 O r

Lilac. Bang dinh gia cluoi day la sti tak litong tom tat va gay an trong
LIEN XI) - ra Ci Cl e ea
cuOc khUng hodng 6 titng nuoc tong san rieng le. D6i voi chu nghia
0 SG
sung san, thanh cling chinh tri dbng nghia vii ki6rn soat cd fOu qua, C c ,,
:a '5
tip dat ddi hal duy tri mot su kidm soat hoan toan cang it bao 0.
...,-4,
_ = fe
,., :Z. .4.
2 ..- _...-,.-
,c ,,
.= .0
.; /p = C "''
..4 Al
:, e.
hieu thi thang loi cang lin bay .nhieu. Do do, du cho moi pham tria . c ''' .c t S.L2 ,,A 3.
"2. -2 '52 - 2 _. _e ;..7;
.. 2 ;-:
',diOngnhat thiet quan trong ngang nhau, mot bang ghi diem tong hap z-. ....: ,... .= ....s. g,.2
Z '.
.
-='-:. c'
_< '''' = .-.
c c 2 -.6
Z i r .2 ..
5
1:7,i se chi ra that bai trong viec thuc hien met co cau chinh tri leninit,
':oat ding co hien qua nham tai tao xa hOi va xay dung mot nen kinh
:=!.: -...i :".. .i':. ; r::f i It Et "i-= d
I
. ? x t ,. t.
hoach tap trung co hieu qua. .C
L. jr: ';'. 2"= ..0 .?: 1 '.;7- C '
 Trong so 15 chg da doqc danh gia, khOng mat chg do nao cd dupe
mot bang digm gen hoan had cci thg tigu bigu cho mat he thing kinh to
Igninnit phon vinh duoc nhan &On that su ling ha. ChI cd ban chg do cd
bang digm cluoi 10 chung to chua cd tinh trang khanghoang. Tuy nhien,
cd nam chg da cd bang digm 20 hoic bon nue, cci nghia la dang trong Chung 22
dieu kign khUng hoang nghiem trong. Hon nits, trong s6 ban chg da
HO SO LICH Sii
tuong dOi "thanh cane thi Trung Quic, chgda quan trong nhat da tranh
duoc khUng hoang chU ygu bang tech lam khac di nhieu, trgn mat pham
vi rang Idn, thoc ti6n ()Ong san. Dieu dd cho phep -chg da co duoc mat so
hip dan va lac quan nao d6, nhung yea tai gia la phai Lich rdi Ithai mat
s6 giaolYchil ygu cua hoc thuygt tang san. Ba chid() }iliac la DOng
Cube tang khUng hoang ctie clad nghia Ong san cd gic r6 sau
thank qua lich sit kern coi cua nd. So hip dan ban dhu cua chit ngida
Bulagari via Bic Trieu Tien da cluing to la cd hidu qua hon trong vice
cong sin la do trong nhOng giai doan dau tien cita the kSr XX, phho
duy tri su dan ap xa hOi va su quan ly mat nen kinh tg nha node. Nhiing
the chg da dang tan tai, ke' ci nhUng chg do dan chi da to ra va
chg do do cung it gap phai so ch6ng d6i cua xa hal trong qua trinh bin
nhigm trudc nhfing mai dau khO va bit cong trong giai doan phat tri!-111
dii cua chu nghia cong san. Tit ca cac chg da cong san khac thi 0 vao
tang nghigp dau tien cua chic nghia to ban. Tuy nhign, cling cd inOt thoc
cac giai doan khac nhau cua cuac khang hoang. Nhiing co gang cita hp
tg khac la khOng mat chg da cong san nao gianh chinh quyen do kit. trItiii
nham tad nen mat chgda mai khOng dua den nhung nen kinh tgdai mai
cua so bay to to do y nguyen cua nhan dan. Ong cd mat gidi lan.h clan
va cd higu suit ma lai dua dart tinh trang bit man xa hai va trong mat
cong san cep cao nao, ngay ca sau hang thap ky nam quyen km, y
s6 trulang hop ca bit man chinh tri tang len.
muin tim kietn quyen loc chinh tri chinh dang bang each cho phep nhon
Do cuac IthUng hoang cua chu nghia tang sin tram trong them, clan nuftc ho thuc hign mat so to do luo.chon tip tuc chu nghla cOag
dieu ditch hop la trInh bay re rang bang chin doan lich sit cu6i cling ve san. Vigo khOng muan dua chi nghia cong san vao cuac daft nghiem ii n
thanh tOu cua chu nghia clang san va du doan nhung trien vong cua no chi mat phan la do Y thUc mang tlnh tem giao to cho minh co nhiem vu
trong thi ky sau. van cci cua hoc thuygt Mac - Lenin va mat phau do nhan thiy chU nghia
cong sin cam quyen do khOng thanh cOng trong vier thea man nhu eau'
xa hdi ye cii thign d8i sting vat chit va hanh phtic cua ca nhan. Cho de'a
nay Ithang cci nhling cudcb0 chay cd y nghia nao din cite hg thing cOh g
sin da nhOng ngooi bi 161 sang cua hg th6ng dd hip din, trong
muiin nhi ba chi nghia cong sin la hign nhien trong tn.tdng hop cua chg
da XO vigt do cci 70 nam tan tai cung nhtIclia chid') 3 Ba Lan do cci 4()
nam va clic" da d Vigt Nam do cd 15 nom.

302
 Hon nila, thanh tou Lich su tha chu nghia Ong san voi tu each
',not he thang t6 chtic xa hei dl bao ham viec thiEu can d6i clang buOn
giaa su by sinh to lon etia con nglibi ma nguoi to dung vu Itic bat nhan
tan phai chiu vii met s6 loi ich kinh to xa hei khong thg pha nhdn da
dat duoc bang each dd. Nhang so sank caa the nude Ong sin va the
nueic khong cong san i nhung giai doan phat trign kinh taxa hei gigng
nhou, vi nhu giaa Dong Dtic va Tiep Khan voi Tay Dan, giaa Ba Lan voi
ay Ban Nha, giaa Hung ary va Nam Tu voi Ao va Y, giaa Trung Qu6c
A An DO - chi ra rang hau nhu khOng cd cho dO Ong sin nao cai tin
::uoc vi tri caa minh so voi dOi this duoc so sanh, ve t6ng san pham qu6c
dal), ve thuang mai tren thi truang canh tranh thg gioi, hoc ve mac
5ng trong nude. Chi cci Trung Qu6c trei hon An DO, nhung ban than
Do cung la non nhan caa met cho do nun ky quan lieu va hau nhu la
he0 }dial toxa hei cha nghia. Trung Qu6c cling chi thuc hign duoc dieu
sau khi Bac Kinh da brit dau rid khoi hoc thuygt chinh th6ng Mac -
1.;:min. Lien XO da tut lai clang sau rat xa khOng nhung so voi My ma ca
Nhat. Tii 1960 dan 1988, voi met sd dan chi bang non rula caa. Lien
:.d, tong thu nhap qu6c dan cua Nhdt da lon hon caa Lien X6 tai ba Ian.
Nhung nen kinh cua the nuific Ong san cung thua xa xat ve
canh tranh tren thg gioi. Nam 1985, trong khi gia tri khOi luting
irtiOn ban eta My la 576 tY dO la va caa Nhat la 308 tY do la thi Lien X6
dat 66 tY d6 la. Them \Tao dd, be mat thuang mai dia. Lien X6 giOng
cast met nuac thuec thg giOi this ba. Gan ba phan tu hang xuat cua
,:en X6 la to cong nghigp khai khoang trong dd dais khi chigm 49 phan
ram, yang 18 phan tram, go 4 phan tram, kim cuong 2 phan tram. Cac
tic cong san voi sO dan chigm gin met phan ba so dan tha gibi nhung
,:hi chigrn 10 phan tram xuat khan tren the- gidi, 3 phan tram cai tign
thuat va dung 1 phan tram vign tro kinh to cho cac ntidc dang /lai
Tat ca Doug Au xuat khgu may mdc sang the nthic dan chU cling
hiep hda dm it hon Singapour.
Thanh qua kern c6i caa cha nghia cong san cling duoc ph/in anh
6 mdc sting trong nuoc. BOninUai nam sau chign tranh the gioi this hai,
chinh pha XO viat ebn phai dinh khgu phan thit va On day- bat dau dinh
khgu phan dating. Theo ta bap X6 viat hang tuan Nedelya (s6 ra ngay
27 thang Sau, 3 thang Bay 1988)7nhang nguai sinh song b thank phe
Sverdlovsk va trong vang da dirge cap "nhang phigu khlu phbn luting
thuc mail yang dug" 0 mbi kh6i ph6 c6 met nguai duoc phep phan ph6i
nhung phigu46. Khoang 800 gam xuc xich m6i thing, 400 gam boa. Va
2 kilogam thit hang nam cho nhung new h i van thang 5 va thang 10.
Met voi ngay cha nhdt, thaw chi khOng c6 ca mi Ong hoac gao lit de
mua.". Bao Nedelya viat them: "Vao ltic dd bat hon ca la dung not voi
nhung nguai dan do ve perestroika".
Nhang s6 ligu thong ke chinh thdc mia Lien X6 duoc cong bd trong
thai dai glasnost chi ra rang khuang 40% dan s6 va 79% nguoi gia song
trong canh ngheo Bing. Theo met tic gia Xe vial N.M. Rimashevstaya,
chi cci met phan ba he nhan dan X6 vigt chicle cung cap nu& ndng, con
mot phan ba hO nhan clan khac thi khOng co deb ca nu& lanh. Bao
lzuestia ugly 26 thang Gieng 1986 cung viat is mot gia dinh cong nhan
khOng lanh nghe gom bon nguai phai song ban tam nam trong met can
bueng 8 phirt x 8 phut (tan la 2,4 in x 2,4 m = 5, 76- m2, ND chti thich)
truck khi cd duoc met su cal thign nao dd. Do dd, cci thg not khong cd gi
qua clang l ngobi 0 phuong Tay co mile sang vat chat ugang voi tang
lop thuong luu 0 Lien X6.
Nhung th6ng ke ve s6 huu xe 0 t6, met trong nhung chi bao the.
ctia xa hOi hign dai ye khd nang su dung hang tieu dung cung nai len
Olen tuong to. Cac nu& phuong Tay hau nhu dd dat dan mdc bao hen
viec tieu thu 0 t6. Nam 1983, tY le do nhu sau: 1 6 t6 cho 1,8 nguai My,
4.4 ngtidi Nhat, 2,5 nguoi Dan (Tay Dile), 2,8 nguai Italia, 14,2 nguai
Lien Xe, 5,8 nguai Tigp, 10,8 nguai Ba Lan C6 met su lien lam giat
minh la tinh tY le theo dau nguai thi nguai da den 6 Nam Phi con cd xe
6 to nhieu hon, la nguai &tin Lien XO.
305
 Hba vao nhangsv thiau than ve kinh tg, dd la cuOc khdng hoang
sinh thai dang tang len a mat sd nu& Ong san. 6 Deng Au, tlnh hlnh
da tra nen daobigt nghiem trong trong nhang khu vkic lan a Ba Lan
va a mat s6 nai a Dang Ddc va Tiap Khic. 6 Lien XO, cac vung cOng
nghiap nhln chung da bj 6 nhiim nang, van de duoc xem la dac Wet
nghiem trong a Armenia,noi ma nhang chat thai dOc hal mitt cang
nghiap dupe trot xuOng song. Tat ca cac nudc cang san bi am anh but
ski tang trubng nhanh cua clang nghiap &I, hat sdc ciu tha trong viac
cd nhung budc di tai thigu nham bao ve mai trubng va da chum tri
mat each ghe gam trong vile dal phd vdi cuOc khang hoang dang tang
len. Tinh trang mai trubng xau di ding vdi nhung dieu kien bao ye
win khan cOng cOng kern col chic han la da gap phhn lam tang len
mat each dang bao clang nhung tY le chat u moi nhcim tuai trong tat
ca cac nude thuOc kh6i X6 viat. Theo nhung clang trinh nghien cdu so
sanh call Nick Eberstadt tai trung tam nghien ctiu ve &An sd can
trubng dal hoc Harvard. new nay mat tre em sinh u Lien Xe cd met
cuOc dbi ngan han mot tre em sinh a Mehic6.
Tat ca nhung dieu nal tren khOng phti nhan thuc V IA cite nudc
xa hat chit nghia da tign nhung buck dai, dac Het la trong su phut
trign clang nghiep nang, 0 0 mat phtic lot xa hal, dac Met la trong
nhanggiai doan clan sau khi num chinh quyen. Tuy nhien, su tin ba
d6 da dat duoc yeti mat cai gia ve con ngubi phai tra lam ngubi to
choang yang. KhOng cd mot kinh nghiem nao ye cang cuOc xay dung
lai xa hal trong town be lich sit nhan loai da doi hai mat cai gia cao
han 0 mat con ngubi hoar da lang phi nhu dieu ma nhan loai da gap
phiti vd i chu nghia cang san trong tha ky XX. Khangai cc; thg do luting
chive mat cach chinh xac cai gia tottn bo bUi vi nhung chg d0 dal hi:5i
su clang gap ve vat chat duet nhung dieu kian phen nhieu duoc gigu
giam va bai vi su ten tai 0 mat tam ly va ye mat van hda kat hop vai
nhau da khong thg din tdi nhung uuc tinh ve dinh hong. Tuy nhien
ca the' dua ra mot su Attic Wong dai tha ve nhung p.ham tra cu thg caa
306
su dau kh6 caa con ngubi do can chgda Mac - Lenin gay ra trong
trinh Ong sin lam bign dai the xa had. Nhung su t6 cao gam day "
nhung thai qua da diin ra trong qua khd a Lien Xe va Trung Qu6c
da cung cep them nhung s6 lieu 0 cai gia con ngubi phai tra trong
kinh nghiem xay dktng xO hei cua tong san va lam a vac luting bar
khign cho nhang kat Wan cUa nd dang tin coy han dai vdi nhung
phuang Tay can nghi hoc.
Cal gia phai tra ve con ngtibi bao gem:
1. Nhang vu hank guy& kh6ng xet xu trong qua trinh 716.171
chinh quyen. KhOng tinh dan nhung ngubi chat trong ch i
tranh cach mang va nai chian, cd the udc luting it nhat
trieu ngubi hi hanh quyat o Lien XO, ithieu trieu o Tru ng
QuOc. Khoang 100.000 d Deng Au va it nhat la 150.000 0
Viet Nam.
2. Hank guy& nhung ddi thee chinh tr-i vie nhilng ngubi ch6n;
doi sau khi gionh duoc chinh quyen. Nhiing vu giat dd thu6r. g
xay ra trong thdi ky nhung nom Ong san cuing cd su thong
caa ho trong nudc. 1.1dc Wong dai tha se ngubi bi hanh quya
thuec loai nay cung bang s6 luting thuec loai 1; ke ca hat
1 va 2, khoang 5 trieu.
3.Tieu diet tat cd nhung ngubi thu6c cdc tang lap xd hal kir.17c
nhau, cd khci ruing thong d6i, Mt ki thea dtr hien ten cars nhiir;
nan nhdn. NhUng nhdm dd bao gem nhung ngubi truck dey
si quan, quan chat chinh phb, tang lOp clay tec, dia chO, thl.y
tu, tu san. Met so bi hanh quyat, met se kluic bi dua di cac trqi
cal to va phan Ion hid chat. 0 dd. Trong khi cac uoc tinh dei
Iasi nay phai la tan, thi nhung su da to caa Lien X6, Deng Au
va Trung Quesc cho they se luting ngubi bj tien -diet La-quan
trong, chic than lcheng it han di 3 tai 5 trieu
4. Thft tieu nong dein d6c 16p. Dien hinh dux loai nay la thu tieu
giai cap Kula:: ve mat the xac a Lien X6 thong qua cac vu hanh
guy& va chgt 6 cac trai lao di:mg cal tao. Veti nhang s6 ligu cua
Lien Xe va Trung Qu& len tell nhieu trigu va cua Vigt Nam yeti
Bac Trieu Tien len tci nhieu tram ngan, mot su trot Wong UM
thieu d6i yeti loai nay la tren 10 trigu ngtiai.
5N/ding su gilt hai kit hop voi dua di day hang loot ua cueing
brit di cu. Nhang chinh sach do duce thuc hien n6i bat trong.
cac cubc tap the hda (nong nghigp) 6 Lien Xe, Dong Au va dlc
Net la 0 Trtrig QuOc trong chien dich chdng din chit va thiet
lap cOng xa nong dan trong thai ky dai nhay vot da dan den
nan ddi trong dOng deo quan chung, bgnh dich va cac thaw hoa
khac. Bat ca su tick luong nao clang phai tinh den chinh sach
X6 vigt dtta di day o cac viing heo lanh a Xibia nhang ngudi
Bang nghi tht:Oc cac dan the khong phai Nga nhu nhang ngudi
Latvia, Lithuania, Etxtonia thuOc cac nude cbng boa yang hien
Baltic, nhitng ngitin Ba Lan thubc cac viing phia Tay Lien Xe,
nhang ngudi Tatar ',rung Crime va nhfing ngudi khac Mao..
Nhangsuinic tinh gam clay cita Lien Xo neu s6 luong nan nhan
tit 7 trigu den 10 trigu chi rieng ddi vOi Lien XO trong khi mot
s6 uOc tinh tong so nan nhan 0 Trung QuOc vao khoang 27
trigu. Con s6 tong hop de dat, ma cling da kinh khong, la ft
nhat co 30 trigu nan nhan.
6. Nhung uu hanh quyet ud chit cua nhting nguoi bi thar.h tritng
o cdc trai lao- dOng cdi 440.6 Lien Xe, s6 nhang nguoi Ong son
bi mat vi tri trong cat cube &Ku tranh gianh quyen luc, cac dot
thank triing va bi thtl tieu tit 1936 den 1938 c6 the uOc luong
mot each dung din la hon 1 trieu ngudi. 0 Dong Au, tit nhang
nam cu6i 40 den nhang Dam dau 50, hang chuc ngan ngudi
cbng san da bi giam cam hoac bi gilt. 0 Trung Queic, dac biet
la trong each mang van hda, hang trigu ngudi da phai chiu
chung s6 phan nhtt tren.
7 Nhung ue't thuong tren than thi ua trong ten . ly do bi giant gift
keo dai ua lap d6ng cueing bac. 0 Lien Xe, nhang vu an xa van
giaa nhang atm 50 da the ra nhieu trigu ngudi, trong mot So
twong hop ho da bi giam toi 20 nam trong nhang dieu kiln
khac nghigt nhat. Nhing vu An xa. Wong to da dign ra o DOng
Au sau khi Khrushov to coo Stalin 'am 1956 vita Trung Quoc
sau khi cube tech mang van hda ket thtic vao dau ntaing nam
70.
8. Sit nguoc ddi gia dinh nhung nan nhan can chid6. O Lien Xd,
gia dinh nhang ngudi rai vao trong 6 loai kg tren trO thanh ddi
tuong cua nhang hinh phat di tit hanh guy& den giam vao nha
tit, di day, phan bigt ddi xit trong vile b6 tri nha 0 va sap xlp
vile lam.
9 Mot khong khi lo so trong xd hot ua su c6 14p u4 con nguoi ua
uP chink tri. Toon 136 cac tang lop xa hoi, ngoai cong nhan va
nein dan ngheo, deu c vao tinh thg hi dat truce ratting Rrieu
hien cua su thit dich ve tti tuOng xuat phat tit phla checb quan
lieu hanh chinh trong phan Ion ky nguyen Ong xay dung
xa hbi mot each cuong bac.
Nhung cal gia ve mat xa hOi neu tren trong ddc6 it nhgt khoang
50 trigu ngudi eh& bat hanh khOng mbt chtit nghi ngd do la su tieu
bleu cho kinh nghigm ngongcuOng va kng phi nhat chtta bao gib they
trong cong ctibc xay dung 'ca. hOi. Dua ra cai sc twang cua cac chedb
Ong san hign nay.de thgy rang phan len su that bai trong qua khti
oda ho bat nguon to "nhang sai lam va hanh dbng thiti qua" va mot
su thay d6i co c nghia trong nhang chinh sach cua ho la can thiet neu
khong thi them kith ve con ngudi cang len hon. Ndi mbt each khac,
309
nhung ngubi cam quyan 6 Lien XO, Trung Qu6c va met s6 nude DOng
Au da phai thita nhan rang nhung "hanh dOng thai qua" caa tong san
trong qua khi da khOng cd hieu qua ve mat kinh tg xa hei va them
vao d6 la dang ghe so ve mat dao chic.
Nhtt vay la that bai lOn caa chit nghia cang san di bao Om, duel
met hinh thtic gian Ittoc, sU hay diet mat each lang phi nhiau tai nang
xa hOi va xda be tinh sang tao trong dui sting chinh tri cart xa hei;
nhung cal gia cue ky cao va con ngubi de cd &toe nhung thanh tau
kinh to hien nay va met sU suy giam cci thg xay ra va sue san xuat kinh
ta do tap trung cao de vao tay nha nude; su suy giant ngly cang tang
dm he thong phtic loi xa hei bi quan lieu hda dan cao dO - he thong nay
dau dupe xem la bigu trung cilia loi ich chit ygu dtteri chinh quyan
tong san; va su can c6i do nhung kigm soat gido diau din yeti su phut
trign khoa hoc va nghe thuat.
That bai lich sit dcI, ngay cang duoc chit khoat thita nhan boi
nhung ngubi lanh dao cling san khi de ra cha tracing cli each, da co
nhung ngubn g6c sau xa hon la "cac sal lam va hanh dang thai qua"
nhu ngubi ta van an nan. Nd bat ngubn tit nhung khuygt digm cOa
this nghiem co:mg san va the mat hoat Ong, the chg va trial hoc. That
vay, no bat ngubn sau xa tii ban chat caa thoc Lien Mac - Lenin.
re mat hoat dOng, phong each ra guy& Binh mitt cha nghla Mac
Lenin da gdp phan tao nen met khong khi hoang toeing va viec gia
tang data vao bao luc de &Ili quyat nhung van a xa hei va chinh
Tat ca nhung ngubi lamb dao ch6p bu Ong san - Lenin, Stalin, Mao
hoac nhitng ngubi theo goong hoa Dong Au hoax thg gieti thu ba deu
xit su nhu dang thuc hien am muu quyan lac, met so giau giam kiau
they tu, trong do moi dieu ban luan phai dupc the day de cheng lai
met thg gied thu dich. Met bac man bi mat bao quanh viec lam, nhan
tech va ca gia dinh caa ho. Deng thoi, khi ho to cam thay dticic phti
cho each nhln duy nhat del yeti lich sit nhan loai va do dci, co danh
310
nghla dd uan ruin lai Wong lai nhan Iota, ngu can thl bang bao Itt,:!,
ho da khong tin Wong eau sac bit cu ai khOng chia xe each nhln rienp
biat cilia ha. Cai huan lanh "ai khong di veil ta la ch6ng lai ta" da d1;)
dgn mat phong each xem ail phe binh la ch6ngcl6i, khd khan la do pita
hoai va nhung quan diem khac (veil quan diem chinh thong) la sir
phan bOi. Trong b6i canh d6, viec sita chaa chit-1h such chi co the clin
ra sau khi da co nhung tai hoa khOng khigp.
Nhung khuygt diem va mat the chg cang pluing to them sU bier,
dang do va mat hanh dOng. Cai phong each hanh dOng d6 ctia can g;
san gall) vao viec san sinh ra nhung chg de chinh tri khong cd nhitn,r,
van :an - than hoac nhung co chg bao dang stint. Nhang dau hieu cni:i
tinh trang khong yen 6n thuang la chain tra met each cd hau khi 14'..ti
dgn lanh dao cap cao; su thong tin sai lach thi lai tuOn tran len te.t
nhanh chcing hon; n6i to so ngan cam sU tim toi cai mei ctia tam hi,r.
Met ngubi lanh dao num wan tut chinh tri cho dan khi Ong ta vfl!I
cd the con ton tai ca va mat the xac va chinh tri, va thuang till Ong
ta chi bi thay the khi nao co xung dot va chinh tri, diau do cang lam
tang them den tat de nhung khuynh hoeing cd tinh tOn giao da duo
nhan xet et tren. Viec thigu nhung co chg dg thay d6i nhung ngitOi
cam quyan kern col Ichign cho tieu chuan chit ygu 'de keo dai so lanii
dao la su kigm sat cu hieu qua quyan lac chit khong phai la thang lc i
I
hay that bai dia chinh sack. Xat mot each can bin hon, that bai Ion
da co can nguyen trigt hoc. Xet dan ciing, nhung chinh such Mac
Lenin bat ngu6n tit met nhan thdc sal va lich sit va va ban chat omi
ngubi. So that bai cita chti nghia cang san, xet dgn ciing la va mat irl
tue. Nd da khOng coi trong nguyen vong co ban cilia con ngubi la Lir
do ca nhan, dg to bigu hien ve mat nghe thuat va tri tue, va trong
thbi dai ctia tri thtic va thOng tin dai chting, con ngubi ngay cang
muffin co sU to do Iva chop va chinh tri. N6 ding coi nhe mai quan hti
hau co giaa met ben la hieu qua kinh tavai sang kign d6i mill va mcl,.
bn khac l sU khao khat ctia ca 'than 0 phtic kg 0t chit. Nhtt vg.:
33
 nghia cOng san da bop newt su sang tao xa hOi ngay ca khi ho to
'AIM bay nhu la che (16 xa heti sang tao va d6i mai nhat.
Su that bai ve mat tri tue do da gay hai cho cha nghla tong san
ran pham vi quac te. Chit nghia Mac - Lenin da khong thay truoc va
Chuang 23
hang hieu nhang hic Wong cO ban trong cac van a quac tad the ky
XX. No da danh gia thip vai tra cac dan tic va chti nghla dan tOc, do VIEN CANH TUONG LAI
ud ma da bi choang trttemnhangctiOc xung cleat dan bac trongcac nuac
hal Ong san. Nhang cuOc xung dOt do, den lust chting lai ducic and
rOng them do khuynh hiking cila clic ben Ong san xen nhau nhu la
chang nguai di gido ye mat hoc thuyet. Dd chinh la twang hop da nam 2017, mit tram nam sau cuOc cach mang bensevich, mot cal
nhang cuOc tranh chap tieu cuc ve mat he tu Wang giaa Lien X6 va
gian che tang Lenin a ch6 truac Ida la quang twang Do nay duoc goi IA
Nam Tu, giita Lien X6 va Trung Quec. Chu nghia cOng san Ming IthOng
quang truing Tu do. Cai gian dd che viec xay dung lai lang thanh 16i
c hay dupc su hap din cua ton giao nen da bi bat ng6 ve su chOng del
vao mot bai do xe duai mat dat nham phut vu nhang Ithach du lich den
Ba Lan dua tren dac Thien chda va su hN sinh caa HOi giao a ngay
tham quan then lam thuong xuyen mai and trong dien Kremlin yen nOi
!:Iiinh Lien X6. Dieu cu6i ciing va cang la quan trong nhat, trong khi dung: "MOt tram nam lang phi, 50 trieu cuOc dai bi tan pha".
cuOc cach mang ky thuat dien tit da lam thay d6i ban chat su phan
quyen luc va co eau xa hen u cac nuOc tu ban phat tridn thi nhang Dieu dd Ithang co gi la guang dp nhu nguoi to nghi Inc dau. That
theo chd nghia Mac - Lenin van con bam lay nhang khai niem vay, chuyen tuang tuang do ye Moskva nam 2017 hau nhu chic chin
16i thbi trong nhang giai doan dam caa aide cach mang cOng nghiep. chang khac gi khai niem la check) nay se ton tai cho den Inc dd gan nhu
thay d6i va den ngay ky niem 100 nam cuQc each mang bOnsevich,
Hop nhat lai, iihang nhan t6 hanh dting, the che va triet hoc da
lai mot nha lanh dao X6 viet Ichac hda hen su sung tdc d6i vai nhan dan
yip phin van nhang.:.thinh sach cd the dan den Ithang nhang cuOc tong
Lien Xe trong khi phe phan nlrang agubi den nhiem bao gbm ca
LaUng hoang cent chUnghIa Ong san ma con lam tang them su Ithang
Gorbachov, Brezhnev, Stalin ye nhUng khuyet diem dang dien ra.
:hac than ve tuang lai cna no.
Gorbachov da tha lOng nhang lac Wang tao ra su chit doan Itch-
hon la su lien tuc lich sit. Dodd, bat ky mat su phan tich nao ve Wang
lai cua cha nghia Ong san 0 Lien X6 cung try thwic vao viec tra ICti mat
cau hoi: chinh sack ctia Gorbachov 1<i dau hieu caa met su dai mdi hoac
mit su kiet sem can cha nghia cc.'mg san? Mac dau luan diem ctia
Gorbachov ndi ve site sang dm chit nghia cOng san, cau tra lOi dai veil
eau hOi dat ra phai hal:mg ye phia kiet stic cha kb:mg phii ve phia stic

313
song. 0 mac de ma cong cuec perestroika cita eng to bao gam bat kjr
nhung thay ddi hien nhien nao, thi nhung thay ddi dd cang da xa rbi
nhung giao ly cita chit nghia Mac - Lenin, ad 0 V Juan va thuc Hen. 6
Deng Au va Trung Quoc, not ma nhung cat each re rat to ra tao bao va
thuc dung hon, thl chieu huOng dd con dam net hon.
SU Olt pha chung vac) chit nghla Ong san hien dai, bao Om Ca
Lien X6 la xda bet cal met thii duoc xem la can ban. Trong linh vitt kinh
te, quyen s6 hau nha nuOc hoac so hint xa hei trong nang nghiep, trong
khu vitt dich vu, tham chi ca trong cong nghiap duos vtit bet hoac duoc
tim each theta hiep 0 nhung mac de khan nhau. Vgn de hoach hcia tit
trung tang va van de dinh gip cling bi tian cong voi butac tian rut re theo
huOng met hinh than nao dd cita co the thi truang. Trong linh vuc chinh
tri, sit 'dam soat hoan toan ciaa. cong san ddi vdi cite phuong tian thong
tin bi xdia. be. Su nhoi nhet 0 ha to biting da nhuong butic cho sit rut lui
ve to trung truck nhung anh huOng "xa la". Sit thong tri via met clang
trong did thoai chinh tri cita xa hal ngay cang bi tien cong trong nhieu
nu& cong san. Chi con dee quyen cua cong san va quyen lite chinh tri
0 cite cap la chit you van kheng thay
Hon nita, he to Wong cong san bi mat tin nhiam khOng nhung vi
kinh nghiem thttc tien, ma con vi ban than nhung nha lanh dao cong
san. Gigu minh vtto met hinh than cua diau mita titng buoCthoat ly lich
six, ho dan dan trot be hat lop nay clan 10p khan qua khti giao ly cua hp.
Nhang tin de that su cua giao V do bat dau kinh ngac ve cal gi con lai
cita di san khi ho nghe hat muOi nem cua Brezhnev dupe xem la that dai
cua tri tra va tham nhung, khi ho Hat rang Khrushov truck do da bi phe
phan la da vach ra "nhung kit hoach lieu linh" ma tren thuc to lai la
nhitng vice lam blio hiau perestroika; khi ho duoc chung Itian cal nhan
hiau cua chit nghia Stalin trong met phan to the- kjrla tai pham ghe gem;
va nhu met se ngued trong ho xi xao la chti nghia xet lai cua Gorbachov
bao ham sit bat dem bac bet tren thuc to chit nghia Lenin. Cling giOng
314
nhuvay, a Trung Quec, chit nghia Mao met th6ithan thinh dupe Gat .h
gia lei, trong khi d6 thl c Deng Au, phan len can Witt lanh dao Ong
tr.U6c day sau khi chi bi pha phan la nhiingphanta stalinft. Tat ca
cal dd vac chit nghia Mac, chit nghla Lenin, ad nghia Stalin der
xUangciut chit nghia Mac 0 chit nghIa. Mac ii the kY XIX khd ma c6 .1-
cung cap sit huong dtin can thiat ddi phci yeti nhiing van (re ciFa
gidi khi bulk vao the kY XXI.
Nhtt vay la chit nghia cong san dang rut lui 0 mat lich
rut lui de co the mang lai hien qua ve mat kinh to va da nguyen %;,
mat chinh tri hay khong? 6 day, can tra lbi la diet do toy thuOc.
tinh hinh tiing nude. Dtii. vei Lien X6, thi dd la ctieu &tug nghi ngb.
nhung nguyen nhan da trinh bay 6 trong hat chuang dau, co rat it k
nang la nhung chinh sach caa Gorbachov se dim clan met nen kin h '
co the ganh dun tren the giai va met he thong chinh tri trong do n.nr;
dan thuc hien tit (plan duoi su htteng clan On /Oa cua met clang cO r:::;
san co phan nao thoat khoi su rang buec. Di san chung dan chi
Lenin, tinh chat nhieu dan tec cua nha nude, nhung truyen thong
trung sau sac, tat ca nhung cat do gap lai de pha be tinh nhay .4;1
hei su chuyan giao nhung trach nhiam chinh tri vet quan ly, va
dd, ngan chan met sit phat triait tich cue.
Su da nguyen hcia co kat qua 0 Lien X6 It chic chin hon ben
nang co the xay ra sau day. Kha nang thd nhat iii cuec khang hottni-,
va he thong Vic) dai va kal qua cu6i cling }dieing re rang, mac khang
hoang do trien mien, khOng co quyat dinh nit) oat khoat trong her,
met thap kS, va titng th6i gian duoc clanh dau bang nhung cube bung
n6 xA hei cua nhung dam ding quan thong cat thanh thi khOng &toc
them man ye mat kinh to va dac biat la cua nhung dan tec khOng phai
Nga hiau dang ve mat chinh tri. KhA nang ilia hat la tinh trang tri tre
sting tra lai khi ethic rei loan tang xueng va khi nhung truyen thOng
tap trung von co trong qua khti nude Nga lai tit min nhan lai. O 1.0
316'

luta, dd nao dci, dieu dd od the dan den kha nang thu ba la dito chinh
do phai quan su va an ninh KGB Wit hanh (Cd the la kat hop voi cai
chat senn caa Gorbachov), cuOc ciao chinh clUoc bin minh mOt each
cong khai ha i nhang loi keu pi tinh cam &Si Val chu nghia dan tOc dai
Nga. Kha nang thu Lu, 6 giai doan nay thl do la khit nang xa x6i, bao
gam su hien dgi tit mOt cuec Mixing hoang keo dai thanh met cube lat
dd dtit khoat va toan be chede a)ng san, than nhanh tai kith ban Wang
wong da neu ra o dau doan nay. Hau qua cu6i ciing co thd se bao gam
ce, vice nha nude Lien XO thong nhgt tan thanh tang ming vol bao lgc
tren quy md lan trong pham vi kin giaa cac dan tOc va qugcgia 6 Lien
XO kheng tranh
Kha nang nhieu nhgt cd thd dien ra met code khOng hoang he
thong keo dai va khOng re rang rdi lang xudng thanh met tinh trang
tri tre tro lai - se last sau sac them cuOc khang hoang toan dien ctia
chu nghia cong san. dap phan lam tang them su khac bigt giaa cac
nuac cong san, va day nhanh qua trinh tan bien cila he to wang. Nd
clang khOng tranh khOi lam tang them nhiang cang thing dan the
Lien X6, deng then !am cho nhang Ithat vong ly khai manh hon. DU
sae di nita, bang vier. buong long nhang xtic cam xa hei manh me trong
bill canh co men cho trong vg ha to Wang do su mat tin nhigm dia hoc
thuvet chinh thgc, Gorbachov da ma caa khOng nhang cho su song lai
cim chi, nghia dan tOc dai Nga ma dac bit con la st, to xac dinh cua
cha nghia dan tOc khOng phai Nga. Kat qua la Gorbachov tuy khOng
coy dinfl flitting da dat vao chuong trinh nghi su con lich sit kha nang
lam tan Ye; Lien XO hien nay.
Perestroika ding keo dai thi 'that vongdan tbcctia nhang nguai
IthOng phai Nga cang len cao. Chi con la van dg then gian - Ira co le se
IA met then gian Wong cidi ngan - trade khi chat men dan tOe nhan
danh su tr quy-en lac Ian hon tit Moskva cho tha do cac nueic cong
Loa se hien (Idi thanh yeu cau re rat vg chu quygn dan toe. Dieu do
da bat dau:ra gam day a Estonia, Latvia. Lithuania va clang bat
dau xay rad cac mkt cong hOa khac vg ten giao va van h6a. nhu
Armenia, Azerbaidzan WI. Georgia. Khenglau naa, dieu dc; chic chan
cang se xay ra khOng nhang d nhung nu& Ong hos Hi3i giao chit yeu
nhu Tadjikistan, Turkmenistan, Ouzbekistan va Kazakstan, ma dieu
nguy hiem nhat theo quan ctidm ctla Moskva la ca a nuac Ong him
Slava Ukraina va cid the d ca Byelorussia naa (mac dau day la runic
cong hoa Nga haa phat trier, hon ca). Trong tat al cac nude cong him
ndi tren thi Ukraina vat &In so Ian va giati tai nguyen thien nhien la
nguy co tiem tang nghiem trong hon ca di:: yen su ton tai that su cna
Lien Xe. Nhu vay la dieu rat c6 the xay ra la vao nhang thap ky dau
lien clla the kY XXI, dal nuac ion nhgt tren the gieli bi bao tray bai
nhang cube xung dOt dan toe du (lei se la Lien Xe, mOt su phat then
not len rang su hap dan ctia chti nghia dan tee da gianh duck, thing
loi cudi ding clgi Yen chti nghia cong san.
Giai pilaf) xay dung duy nhat del vai sic khOng thong nhat ngay
cang tang a Lien X6 phi! hop yen nhang muc Lieu da duoc pirestroika
de ra (phi tap trung hda va kinh te, da nguyen ve chinh tri) khOng
phai la mOt su quay mid lai su cueing but gia nhap met Lien Xd co tinh
de glide ma la met cuOc van Ong theo twang met lien bang XO viet
chinh cong. Tuy nhien ye lau dai, mOt lien bang that su to nguyen cc;
the khOng phai la mOt each giai guy& thgc tee, do nhang xtic cam dan
the cua nh tang ngttai khOng phai Nga clang ndi len. Hon the nun, trong
bgt cu twang hop nao, su giao lai quyen kiem soot dich that tit
Moskva ye ca kinh to va chinh tri se co nghia la su kat than tren thge.
to de quodc Moskva va de quiic Nga Yen W each mOt cueing qugc the
glen, met trien vong chic chan thing tho vi gi d6i vii nhang nguoi
dai Nga.
Met cuOc dao chinh canh sat quan su nham chain out ellen
khang hoang keo dal va. khoi phut su thOng tri tii trung ming cang se
gcip phan vao va co thd can day nhanh hon, su suy tan loan dien ciut
cha nghia cong sem. Trong nhangdigu kien hign nay, kW ma nghi thtic
317
0 he to tudng duoc that hien rang rai va nhung chit nghla dan tec
khOng phai Nga to xific chnh lei minh clang tang len, thi met cuec deo
chinh nham khei phut ear kiemsoathau bleu han tit trung uang, du
cho co duoc hien minh chinh tisk bang nhung ly le cua hoc thuyet
cling se dan den nhung tlnh cam dan tee cua nhung ngt1di dai Nga ve
eu chinh th6ng chinh tri cua ho. Dieu do cd the lam trung tam cci co
sd dai chlIng can thie't de dan ap nhung dan toe khOng phai Nga.
Nhting khOng cd gl dang nghi ngd la, trii phi ngudi ta trd lai nhung
phudng phap cua Stalin, con thi nhung chu nghla dan tec de 0 lau
dAi khOng the hoan town xda be dUCIC.Nhang xtic cam dan tee da duoc
thoat khoi cai hap caa Pandore (1). Trong thdi dal cua cha nghia dan
tee, khOng the citing kin mai cai nap dupe.
Deng thbi, glasnost cling da ginp vao viec Ithuyen Ithich cd
nhung bieu hien het sue tong khai 0 chU nghia clan tec dai Nga. Met
s6 bie'u hien da nghieng nhanh thong ve chu nghia s6 vanh. Parnyat
(Wang niem), met hei cOng khai cua ngudi Nga cci tinh tich clic dang
ngac nhien va cd Anh hutOng da lai dung th9c to su mat dan tin nhiem
cua he to tuang chinh thong, da de' lai met ch6 trung ma chil nghia
dan tee cd the' de dang thay thg.Ket qua la, Pamyat da danh dung vao
tinh cam nhung ngudi dai Nga phan oat ye nhung ten that gay cho di
san clan tec cua ho bOi 70narn cua chu nghia cOngsan (ma ho de tei
cho Anh huOng cua chu nghia zien (2) va cua hei tarn didm) va tang
m6i lo so met cuec khung hoang koo dai cci thd nhanh thong thlic day
s9 tan ye de quec cua
Trong khi d met den hien giOi tren dudng sat Helsinki - Leningrad
ngilai ta neu len khan hieu vdi 1oi le hoa my: "Chung ta, song trong met
(1). Theo than Moat Hy Lap, Pandore la nguot phu na dau tien duOc trOt cho nhan Mai chi phat
ca nhang tai xau CO thi
vZ tOi Promethee an trOm tea. Dttcic giao cho mQl cai hOp citing tat
gay tai hqa cho loaf ngUoi, Pandore du ma rung cal hOp d6 ra. (ND chit thich).
(2) Chi nghia phut quOc Qua nguoi Do Thai. (ND chi) thich)
318
thdi &Id ma m9i con c1116ng deu dan tbi cha nghia tong sae' thi moi bign
the Wong lai cua Lien XO deu brio bleu au nit lui dia chu nghia tong
Thanh cOng con perestroika sO dua den lam phai nhat thuc
Ong san. S9 r6i loan kdo dal se bao hieu su Mt flit cua he thong chinh
tri nhAm muc dIch chuyen giao quyen hic met each On dinh cho m0.. xa
hal to guar' va nang long hon. SO tri tre trd lai cd nghia IA chi) ru.nia
Ong san khOng the' phat trie'n met each sang Mo. MOt cuOc dao chinh
dan Op dua tren chit nghia dan tee va he to Wong se lam cho Lien Xe
mat tin nhiem ve mat quee. te, trong khi dd, 3V tan ra tUng ming IA
met that bai Lich sit. Nhu vay la su nang clang ve chinh tri va xa he; von
tiem An trong twang mai khOng chAc chan cila Lien Xe sO co hai der uy
tin cua chu nghia cOng s<tn va nhung trien vong Wan can.
Nhang thay del ve chinh tri va xA hal 6 Deng Au cling chdc
chAn lam tang them cuec tong khang hoang ciaa chu nghia eeng an.
Nining thay ddi dd khac nhau toy theo tong nude va ehting da Dien
ra do nhung xung flit dan tee chu nghla va do ca met nhan thdc radi
0 tlnh tap the' lien dan tec. Niulng xung !tic dan tec cci thA lam cho
nhfing xung Opt truyen thong manh them len nhtt truOng hop arse
tranh cAi gifia Hungary va Rumani ve van d..7't Transylvania, trop;,
do thi nhan thde mei ve tinh tap the' lien dan tee se din dAn they he
tan du cua chit nghia qu6c tA cOng san bang so hap din tang ler cua
met ehau Au thong nh6t. Khi ma Tay Au ngay cAng tien tai met su
thong nhat Mtn co can ban hen ve kinh te, va khi sti thong nhgt ve
chinh tri cua no nei len di theo lien su thong nhat ye kinh thi.
hap cian cua chAu Au ve Lich sit va van hcia del voi cat nuac Deng Au
se tang len manh me. Dieu de se dupe tang cueing do loi ich kinh
cua ban than cite nuac Deng Au ngay cling dong nhat chat che yeti
chau Au. MOt chAu Au ngay tang thong nhgt, nang &Ong ve kin): te,
hap dan ve van hoa se trai nguoc met each day kith tinh va hdp
yeti met Lien XO r6i loan hoc tri tre.
 Vdi to each mOt quan Mem thang nhat vat Liman mUc cult su phat
tr'gn xa hal, chit nghia cong san nhu vay la khOng con thich hop vai
lajag Au. Ve mat khai niem, no khang can sac hap chin 0 tri tue. VO
mO hinh, no da mat tin nhiem, ngay ca trong gioi thuong luu cam
qi.yen. Hai van a thich hop diroc Etat m. Tha nhat, qua trinh tan ra cac
the chg hien nay dm tang sin se dian ra nhu tha nao? Tha hai, nd se
cL, den nhung he thong na nA Arai clic chg de dan chit phuong Tay hay
la nhung chg do dOc tai dan tOc chu nghla?
Hinh anh din ra chac chan la cal gi do c6 tinh chat la'n.len. Hau
h! t the nude Dong Au se cd nhung mei quanhO chat the hon voi Tay
A voi vai tro dan dau chac chan la Hungary va Ba Lan. Hai nude dd
ct: eg elide chan la nhung nguoi di dau trong viec pha be nhung the*
c::4 do Lien XO ap all. 0 ca hai nude, ski n6i len mat x3 hai cong dan
tiep tut thu hep quy ma caa mat quien luc chinh tri dac doan
:ilk day su hal phut mat dbi sang chinh tri dick thuc. Di dau trong
noise Deng Au. hai Lilac dd chk chart se dat tai met dubng true
gidi gia mat ben la chg. da cOng san tuy rang van con dac quyen
mat quygn lue chinh tri nhung da a vao the phOng ngtr, rut lui,
cang nhan nhuc hen, vai su xuat hien met flan dan chu da nguyen
thuc voi su lila chon chinh tri to do that su.
Vuot. qua duang ranh gidi dd se khci khan. Chua cd chg de cong
nao da vuot qua diking ranh giOi vo hinh dd mOt each him binh.
H.1.21igary l nude co dieu kign tat hon het de cci dutoc mat su qua da
hi:,i binh. N Laic Hungary nhO hon va V6 mat dia ly - chinh tri it gay
dang tinh than cho Lien X6, dieu dd co nghia la chac ch4n
N1:...skva it tham gia gay tra ngai trong su tien trian nal be cua dat
nl.cic nay. Gidi thuang luu chinh tri caa Hungary khan kheo han va
cam. thay yang yang hen caa Ba Lan. Tat cat nhung digu dd cd thg
phep su thay dal db.n. &in xa hai cong dan Hungary dang nal len
ii,111h mat xa hOi chinh tri vai nhung dac trunethat su da nguyen.
o Ba Lan mac dau thuc tian chinh tri manh me han 6 Hungary, trign
vong ve mOt all qua dO holm town 'atm binh co the la kliOng that tat.
Sac manh that su cast nhung tinh cam dan tee Ba Lan va su hoati
toan you kern caa nhung ngtt6i cam quygn cling san gal len rang met
giai doan rgi loan cd thg la lchong tranh khoi cai chgt caa chu nghia
Ong san, digu nay phu thuec tat nhien met phhn lOn vao mac de ma
Lien X6 chap nhan qua trinh dc;.
6 met noilthac, kigu man chk chan Pied tin]] pha tOrt han. Deng
Ddc cd thg tr6 thanh met nude Phd cOng sari val nhung dac tinh kS, luat,
cci dOng co tich cue than day, cd nang suat. Nd c6 the duy tri duoc nhu
the" trong mat thbi gian, dac bigt la do co su Eking gdp rang nil cda Tay
Dan vao nen kinh te" cea nd. Tuy nhien, thanh qua caa n6 chic chan gan
bci vai nhung truyen thang clan toe va van hda khac biet hon is vai chu
nghia Ong san. Tiep Khk chtic chan la theo mO hinh Hungary va Pa
Lan trong viec dan dan pha va nhung the chg cop tit caa Lien X6 va
trong viOc tim nhung mai quan he chat the hon voi chau Au. MR ed mOt
su r6i loan nal bat nao keo dai a Lien X6 se gitip lam sang lai nhung that
cam da dan clgn mua xuan Praha, do dO day nhanh mat thai kS, mai cda
chat men chinh tri. Rumani va Bulgari chac chln se l nhung b.': chain
chart trong qua trinh, nhUngcit hai den se dart tran nliang luc thtic tidy
dim tac cha nghia ma xat dinh chinh stich trong nude cua ho.
Ban chat phan dng caa Lien XO d61 voi su thay ddi 0 Deng Au
se anh huang mat each cd 3; nghia dgn nhip digu va nide dO thay dal
trong ban than Lien X6. Mat Lien XO cho phap thay daft a Doug Au
chac chart se la mat Lien X6 dan mink vao su tim kiem mat
perestroika cho ban than, mat perestroika keo dhi, khd nam bat va
gan nhu chk chan la rill loan. Met Lien Xd dinh dap bd nhung thay
del d Deng Au chac chan cang la lam tieu tan nhung cal catch can
chinh ban than minh. That vay, sat kat thiic thanh cong cong cuec
perestroika cda Gorbachov co the la cal gib.' phai tra dd duy tri lay de
32;
quac a ben ngoai. Trong trtidng hqp khac, hoc la tim each gia nhep
mat chau Au rang 16n him, hoic la lai bi (tit du6i sit thing tri duoc
Lien XO ang he, ding nao thi cling chic chart ring Deng Au tr6 thanh
dieu cd hai cho vi tri CUR chit nghia Ong san tren thg gidi.
Chi c6 a Trung Qu6c, sit phat trien hien nay cho they hinh nhu
c6 mat sit ddi rad sac sang cam chit nghla tong san. Nhung ngay ca 6
day Oa, co the la kit qua cu6i cung cung khang ding tin cay. Nhu da
vach ra, chg da Trung Qudc citric la thlmh cang han la that bai trong
nhung cd gang hien nay de than day Trung Qu6c nhanh chdng gia
nhap khu vitt thinh Vuang yen Thai Binh Duang. Tuy nhien, Trung
Qu6c dat &lac dieu d6 bing nhang chinh sack ngay cling it On vai
hoc thuygt Mac - Lenin va ngay cling Win vai nhiing chinh sfich kinh
to da to ra thanh conga mat s6 nuac ling gieng khOng phai Ong san,
bao gam ca viec Ithanmanh den ngoai thuangxem do nhu la cal ngubn
kich thich su phat trien caa trong nubc. Chit nghia Ong sem thuang
mai, va cung mot phan bi ha hda, van cd thg dat dudc nhung ty le tang
truing kinh to cao, nhung v6i mac d8. thap hon ve tinh chinh th6ng
he to Wang. Bat cd mat thanh tuu kinh to nao a Trung Qu6c deu bien
minh cho viec tiap tut tii bo hoc thuyet va la mat tam guang cho nhung
quac gia cung san khtic, nhu Viet Nam va Bac Trieu Tien. SU chinh
th6ng 0 he tu twang do dd se bi xdi mon hon
Nhung that bpi trong clic chuang trinh kinh to caa Trung Qu6c
se kh6ng kOo theo viec hai phut sac sang hoc tinh hop phap theo mat
each nao dd Oa he to twang. Trai lai, mat su that bai nhu the se dupc
nhieu ngudi Trung Qu6c xem nhu bang thing la thanh tuu kinh
khOng the cd dulc a mat chg da tuang nhu la Ong san, va chi cd the
thIclien dutac bang each rbib6 than dien moi su han chg truyen thing
caa chit nghia Mac - Lenin d6i v6i tu do chinh tri. Dodd, theo thdi gian
lchia canh chinh tri su thay &Si chic chin new Ong tr.() nen quan
trong. Trung Qu6c hau nhu chic than khang tranh khoi sd phan phai
trai qua nhung cung thing chinh tri ngay tang tang.
322
Thit vay, khong thg du kiln cd met qua trinh tang curing cht:,
nghla da nguyen kinh tgve lau dui ma lai kitting xuat hien MOt
Ong dan a Trung Qu6c, mat xa hal cd the bat dau nett len nhung
nguyen yang ve chinh tri. Dieu d6 chat chart la lam sinh ra mat su
dal dau khd khan, dem tang, them chi du dui. Nhu vay la, den n.5t
lac nao dd, thanh tuu kinh tad TrungQuaccd the la chat trite tic Cita
RICA cuac kitting holing chinh tri, cuac Ichang holing nay clan lact
lai cd the lam nguy hal clan thanh tuu kinh to dd. Clic nhit lanh ditc
Trung Qt.* kitting the mai mai tranh (lilac viec phai thong din trai
thuc to la cuOi cung, khOng the ad firth trang naa vdi gida chit nghia
Ong san tap trung va mat xa hai tu quart phi tap trung hda.
Ngoai nhung chg do ong san hien dang tan tai, kha nang pOAt
trien ctla chit nghia Ong sin, hok bang each mang, hoc bang cavil
bo phigu deu to ra rat ban chg. Vol sit tan va c.tia he tit Wang -
Lenin, chic chart la nhung hoat clang each mang, dac Wet la d the gi.rf i
tha ba, duac tian hanh chit ygu bdi nhung nguyen nhan mai sink
dupe thtic day bdi nhung hoc thuyat lai ghip trong d6 cd vai yatt
ctia chit nghia Mac v6i cOi nguan tu tudng dude dia phuang hda ho
cua sac hap dan mang tinh tri that va cam xtic "Con clnong sang'
Peru hok than hoc phdng a My latinh la nhung vi du caa nhiby
su van dung dd. Nhdng hinh attic b<i tro khac, dac biet la than
nhuari mat nai dung tan gido nao dd, chic chart la tu bigu hien trk
the gioi a nhung nai ma sit that yang va mat mat dan den bao
chinh
Mot s6 ygu t6 nao dd eaa chit nghia Mac chk chart la mat pher
caa nhiing hoc thuygt 0 each mang bao luc can lai va ye viec xay
dung lai xa hai mat each nhanh chdng va curing bac. Quan diem
macxit ye lich sit la mat ba phen caa di san tri thtic the gidi va bat c
mat nha lanh dao cap tian nao cung deu phai thaw nhuan mat.c.aut
to giac hay kheng to gik dua nhung khai niem macxit dd vao tuyeu
nem each mang dia. ho. Nhung nhung y6u t6 d6 khOng the dupc trinb
323
 1.16r, ?dng thd co thd dugc chap nhan than b0 naa Chu nghia
- Lanin a mat di tinh chinh thong lick sit caa nd vOi to each TO:.
)c thuygt boon chinh.
Hon thd man, ngay trong nhung hang nga tong san, mOt khuynh
rang rai ndi Ian thanh mOt phong trao co tfnli chat trigt hoc
uu nhO clan dieu da bleu hien nhung nani gan day trong tan gido cd td
MOt bang cluing rO rat caa each to duy "tuong do la khuynh
ng ngay c?n.g tang nhangnlia birth Juan X6 vigt Chita nhan rang vice
dung chi nghia Ong san 6 Lien X6 co nhitng sit meo m6 giao dr1- u
n cho kinh nghigni caa Lien X6 kh6ng ct.5 bat ca mOt gin to pha' Wan
Tinh thuc lung va su hdri hpp va mat tri tua c6 the la nhung chi
o can snot tinh than dOlugng cao, nhung chang ming co thd la mOt
nghia bang quan ngay tang tang va mat hoc thuygt hay ton giao.
iii ;rigida bang quan d6 la giai doan dau tien caa viac dan dan mat di
12!aIng long tin chi( yau. Nci bao ham su qua dO van co tit chi nghia tuyat
ci6n chi nghia Wong d61, tit giao diet( dean don thuan chi is nhung
!..; 34 qua (10 do la con hap h6i cila chi( nghia Ong san.
Chuang 24
HAU_CHO NGHIA CONG SAN
6t hien tiiong mai dang 'cult hian: hau.c.hia nghla tong san (post -
communism). Trong khi thg kY XX khong tra thanh thg kY than loi can
chi nghia Ong san, nhung no la thg kY thach than can cha nghia cong
san. Su thach thole d6 ngay tang nhanh cluing suy giant niOt khi ban
than chi nghia cong san ngay mOt m6 nhat. Nghich ly oda tuong lai la
"Chang lor oda chi nghia ging san nray tang ducic do bang kha nang
dm no van dOng theo huOng kinh doanh to do hon va pha tan stt Ideal
soat true tigp caa dang dai vai ddi sang chinh tri ciia xa hOi.
Theo do, mOt he thanghau-chi nghia cOng san se la mOt he
thing trong do su tieu vong &la chi nghia cOng.san da di dgn oho
Elting phai ly thuygt macicit hoac thuc tin cong san trtt6c day quygt
dinh phan 16n, hay tat ca, mci chinh sach hien hanh. Hau.eni nghia
cong san, mOt each rat don gittn, se" la mOt ha th6ng trong dO nhung
ngudi to cho la "Om g sail" khong xem mOt each nghiem tic hoc thuyat .
cong san nhu 1a su chi dAn cho chinh sach xa hOi: khong phai chi
nhung ngttai chui tru'ong xem hoc thuygt d6 la ngugn gee tinh hop
phap quyan Igo cart ho trong khi he thgng caa ho tri tra dual su ltnh
dao cita quyan luc d6, ma ca nhung n giaji chi tritongthuc hien quYen
lie dd trong khi tren thgc tg, ho da pha loang dugc Unit chat ciut nd,
va ca rthfing ngoili bac bei quyan I tic do mOt each cong khai ma khong
rnOt may may lo so. C6 thd ndi rang n nhung Ingle (16 Ithac nhau, Lien
325
X0, Trung Quec vac Deng Au da tian dgn glln giai doanhau -chU nghla
Ong san.
Qua trinh sit /Ludt hien thOi kyhaushU nghla Ong sem (fat ra
hai eau hei co ban:
i qua die tit nhiing chg dO dOc tai mac:tit - leninnit ed dan dan
I- Si
dan t6i met nen &In chu da nguyen hay met hlnh thdc nao aim
mat chg de quyen lure dan telt chu nghia?
2- Di san chfnh trj va trf tue cia chit nghia Ong dm 6 the ky }0{.
la gl?
That vay, van de qua de cUa thOi ky haukveng sin chat chan trd
thanh van de trung tam ve mat chfnh tri va ly thil nhat ve mat tri tue
gen lien vOi cal ngtty nay can goi la thg giOi Ong san. D6 chac chan la
dieu khd khan chi ygu ma the giOi dd phai throng dau trong nhieu thap
IcY sap dan, va n6 cling dat ra nhung van de ea ye mat phan tich va va
mat thitc tian. Vuot qua nhung du doan thuan ttly, no doi hei phuang
Tay phai cd met chign luoc nham lam n6i bat nhung trien vong cia thi
ky qua diehau chti nghia cang san tien dan the" dO dan chi.
Nhin met each Ithai quat, cd hai kha nang can ban tau dai dot vOi
the chg. dO Ong sari khi goi len that bat lOn cia chu nghia Ong san. Kha
nang thil nhat la ed thg phat trien thanh nhUng Ka hai ngay cang da
nguyen. Dieu do diau den cd y nghia la co nhting mdc do luin hop khac
nhau gitia the khu vim kinh te cia nha nit& va to nhan, duoc hop phap
h6a bang ntifing hinh thitc nray tang mang tinh dan chit xa hot nhieu
hon dieu nay do do trong met s6 trueng hop se tao nen budc khdi dau
dan dan buOc ngoat cho toan dan quyat dinh da chuyan sang mat he
thang chu yau ed tinh chat to do kinh doanh. Kai nang thi hai la tri tre
dam chan tai ch6 yid nhung su dan xap ve mat the the hien dang tbn
tai, yeti nhiing ngubi dang nem quyen life sin chi-fa qua boa nhUng digm
ngoai ria. nhung van boo ve quyen luc dee doan thOng qua sit lien minh
quan sit - cinh sat ngay cang clita tren su hap dan cia chu nghia dan
326
"1"PEMMINNEIMIM""morepro-
tee hart 18 cue hoc thuyat, xem do la ngubn g6c chi yau dm sit hop pip
ve chfnh Trong ca hai trtiong hop, van de phu nhung ed lien qua
(tat ra la theo hai twang dci thi phong trans se tian Ma hay &tad& nh;s.ng
cues ndi day du deli?
Dan nay thitc to lich sit khang cho they cd met kat qua nhu
dal veil Ida nang thd nhat Tnriing hop 6 day khac vOi the cher da phi).
xlt 6 Tay Ban Nha va BO Dao Nha, nal cho pile!) ed su tbn tai cia nhur..i:
nhcim to tri hoat clang ve kinh to va xa hai, nhung nhdm nay ed the bign
ddi thanh nhung ngubn hoat thing chfnh tri da nguyen vao mot tlnh the
lchung hoang. Tuy nhign, cac cha de kieu X6 vigt cling tao Ilan mat etch
td chile xa hei cue quyen, boat trit !diet nang chi nghla da nguyen chinh
tri nhu vay. Ngay nhu 6 Nam Tu la nuOc Wong d6i khOng theo dig dO
cue quyen, thi truyen thong dac quyen cia ceng san - bit ngubn to chi
nghia Lenin - cling hanh clang thong bat sit ndi !On cia nhung
lanh dao chfnh tri khac nhau va da ngan than viec dan dan bian &if dat
nuOc thanh mOt c.ai gi dc5 gam voi mat nen xa hei dan chi.
Hon the nue, nhu da nett, vdi su ma nhat dan ve he to Wang,
nhUng giOi chop bu Ong san O k.hap nci muu toan tang cubng va hop
phap hcia quyen luc cia ho bang nhung loi keu gat dan telt chu nghla
ngay cang cao giong. Dieu do da xay ra 0 mak Ba Lan Ong sin, nci mi
su lanh dao quan su da duce ap dat len tran su lanh dao cia Deng. Dieu
cid dang din ra khOng re rang nhu vay 6 Lien X6, nhung khuynh ht.tear
d6 chic chan duqc mO reng vii su that vong ve mat he to Wong khOng
ngitng tang len. Chi nghiai dam tOc manh me thg hien re rat 6 nhilng
nguOi lanh dao Trung Qu6c. Trong kid dieu do c6 tb.g ch6nglai viee
cho hoc thuyat cOng san tiap tut cd sdc sang, thi su hap dAn cue chi
nghia dam tee Int eci tac dung tang cutong quyen lure. N6 tang cuiing
nhung the the quye.n lure ma c6 the' bign nhung bigu trung vi dan the
met each c6 hiau qua nhat thanh sit lanh dao dee [loan va do dia, gst ba
dupe met su flan trign dan chi
327
e.---____
 Thy n hien, se la sal Ihm Rau loci trit hoan town Itha ming qua de thbi
itf:han-oeng wln theo met htiong dan chit hon. dinOt se mien Ong dm, su
giai phOng yt mat xi hei vOi kgt qua lit su ra del cart mCt xa hei Ong
clan ding axing song ratting khOng con bi thank trj bai he thing chinh tri
ita da bao hieu kha rang cd met su thay ddi dhn dlin theo nhitng hinh
that: da nguyen hon. Tac clang cua nhitng phuong ties thong tin dai Chung
mut dac Met quan trong, bai vi kheing nhung clning dap tan dec quyen caa.
(Nmg sato bong vies d6i thoai chinh trj cna xO hei ma On Lam Cho cd thg
Calm hien duct oic quan cligna khac nhau ve chinh tri
Ban so de duel day khOng nhung chi vach ra nhung giai doan nit
iui e6 th6 xlty ra eita chit nghia cOng san ma con ghi nhan nhung dieu
:thong chic chin trong act thay ddi chinh tri cd the dian ra 6 cac chg do
cOng san hien dang ten UM:
ighting giai doan caa ski rut lui khoi cha nghia C6c nu& XHCN
cog win
doan 1: Chg de cue quyen (1) Ong san Anbani
Jiang Ong sea kigm soat chg do chinh to Bac Trieu Tien
Clag de chinh tri Idgm soffit ca xa hOi va kinh tg Viet Nam
!-Qui die sang giai doan 2: bang nhung cuec clan CHDC Duc
tianh lien tipam chia to hang ngu Dang ceng Rumani
san team quyen va lam tang sue ep ve mat xa hei Cuba
cd nhung nhugng be ve kinh tg- xa hei. Tie.p Khac
dcan 2: (le de quyen uy (2) cOng san
ng tong E.:ea kigm soat chg de chin"' tit Lien XO
xa hei cOng clan dang xuat hien !tilting Trung Qu6c
:hita nhan chg dO de; quyen hie tei eau ve chinh
trong kinh tg lam vao the phong ngl.
asc. quybn
AuthoritarinIi..nr dli5 40 quyiku uy. (Ctn]
Qua de sang giai doan 3: phan lan cd the xay ra Nicaragua
nhung cuec lit dd tit cap cao nhim dui phd viii Hungary
nhung lo so truck sac ep xa hei tang len; trong Ba Lan
mOt s6 truang hap c6 thl ddn den giai doan 4;
hoac la ngu su thay ddi bj ngan chin thi se xay
ra su tan vU he thong thluth tang ming, hoic ce
dan ap dg tro lai giai doan 1.
Giai doan 3: che" de quyen uy sau oeng san.
Che' dO quyen uy dua trOn co su su hap dan caa Nam Tu
chit nghia din tee: he to Wong dugc nghi thee
hda; xa hei tong dan WI thanh xa hei chinh trj;
quyen Ittc.t6i cao caa chinh tri C161 vii kinh tO nit
lui Ithap not
Qua de sang giai doan 4: phan lcin cd the xay To
r6i loan trong butsc cu6i tang cita giai doan 3;
tuy vay, trong met s6 truang hgp dac biet van
cd thg xay ra tiOn trign hoa birth; hoar la cd kha
nang tan via he thing thanh Wag manh ngu su
thay din bi ngan than.
Giai doan 4: Chit nghia da nguyanloatNoengsan.
Cac he thing chinh tri va kinh ti - xa hOi cleu
trO thanh da nguyen.
Nhu su phan tich tren day ggi y, giai doan khang hoang va cd to
la can thigt trong su nit lui dui chit nghia Ong san IA giai doan 2 - giai
doan chg do quyen uy Ong san. Tit giai doan nay, chg de Ong san cd.
the tiOn trign then ben htuing khac nhau. Nhu dO vach rd, su tien trier
cd nhieu kha nang xay ra nhat.lit 6 giai doan 3 - giai doan quyen uy sau
tong san - vui nhung su lua chcin it cd kha Rang hon xay ra IA tan vU
thanh fling ming, met su mtiu Wan tre Lai giai doan cuc quygn, hoac
met su tiOn trien trot timp clan clan chit da nguyen.
Trong bat cit trtamg hop ran, trong qua trinh thay ddi dd,
tong san mat thin miyen v3 thOng tin dai chung l cal chla khda a clan
till su sup dd cunt chi de cuc quyen tong sin. Trong dieu 'clan &la chit
nghla cOng san vA dac biat la viii su thigt lap dee quyen nhei sq ha to
Wang, nhitng qua trinh sau dAu se Ellen ra. MOt kh61 quart citing tha
haft 0 mat ha tu taring dttqc tao ra, h9 thigt tha mu6n dttoc Mgt cac
nguen thong tin khAc. H9 Tatra hat nhilng ky thuat midi 0 thong tin dai
chung nhu dii cia cac wide ngotti, v0 tuygn truyen hinh, video - cat xet,
bito chi bi mat nhim xay dung met quan diem chinh tri lchengdeng tinh
(viii qua ndigm chinh thong), du rang On ma he. NhOng thit hal ve kinh
to cho phap nhitng flint tri thtic host dang tich cuc ye chinh tri chuyen
quan digm chinh tri ndi tren thinh nhiing doi hdi phtti cd khong nhitng
da nguyen ve kinh tg- xtt hei ma al 0 chinh tri va phiti cal tri bang phap
Nhitng cii each kinh to cis Ong sin bao gem ca nhititg sit nhan
nlutong va phi tap trung hda du khOng mugn da gcip phan vao viac den
dan the chi boa nhung thay ddi ve kinh to va chinh tri, dua tdi met so
tan cOng ve mat xi hei vao su dOc doan ctia chi dO cuc quyen.
NhUng qua trinh d6, e6 anh httong sAu sac dgn mot s6 be phan
cim thg giii Ong slut cd the doge ichuygn khlch bdiemet chign bloc shin
xa mitt ph yang Tay nhim day manh sit dan chit hda ctia thai kkheu cOng
san. Trongchign htqc dci, giai doan quyen lite dan toe chit nghia cua that
kk qui dO hauceng sin, trong phan len cac truing hap, co the duqc xem
nhu la met giai doan khong tranh khoi trong sit dan den tan va cita the
ha th6ng mac& - leninnit. Tuy nhien, char than vi lei ich cita nen dan
chit, mi giai doan quyen lac dci nen ngan, dac biat la trong bdi cAnh cua
sit tact dont ve kinh to va su phen nO cita nhan dan ddi viii chinh quyen
Ong sin, su thigu }den nhan cua nhan dttn cid thg cl4dang bung nd Chard'
su ndi loan tren quy m0 len va clan dan met su phan Ong kign guy& hon
J.
va dan ip cua cOng sAn. Do dci, co met su cap bath Lich sit day manh
chi& bloc den chit hda that kk halt cOng sAn.
Tic clang manh me dna the quyen con nguZti day hap ddn dac bigt
cd y nghla trong viac day nhanh the qua trinh lam lu ma chit nghia Ong
sAn. Nhitng quyen con ngutii la y tu:;:rig chinh tri duy nhat c6 sec hint
330
manh Whit trong thoi hien dal. Neu len clic vin de quyen con
phuong Tay da den cute chi dO Ong san vio thg bi clang. Su hip dtin
nci dip Ong su ndi Ian y thtic ciut tic kh6i quen thong ngAy Ong od h9c
- that, giac nge chinh tri vA khOng the chin bi cO lap va nhbi so met cAch
a dang mai. Nhung chg de quyen uy hauceng sin chic chin li dac bie.4
de bi tan va truck sit hip clan cita nhang quyen con nguii biii vi chUng
thigu met ha tu Wang town dian, ding tin cay. Do d6, thing bi so he;
mat hoc thuygt vet a vi ve mat chinh tri.
Viac nett len quyen con ngudi khong nhitng dat ctic chi de cOng
sAn hiOn hanh vao thg phOng ngt$ mA xet theo met nhan tittle tdng
nd con giip vao viac tich chi nghia Ong san khOi nen danchtl. Bang
each tap trung su chi y chung van viac phi nhan 41 do Iva chon, vi)c)
viac vi pham nhitng quyen cita ca nhan, vao viac cal tri khong theo phO
luAt, vA vao dac quyen chinh tri ye ea phuong tian thong tin dai chUn
va dal sting kinh to duai chit nghia cOng sin, midi quan ha gifla met ch;i:
dO nhieu dang, met nen kinh thi truing va nen dan chi dish thuc
duoc xac lap met each sAu sac hon. Chtl nghia da nguyen Wan nay duck!
xem rang rAi nhu chat giai dee cho chit nghla cuc quyen. Kat qua la
chap nhan rang rai, hien nay ke ca the nude cOng sAn, rang chit nghir
Ong sin din chit la met phap nghich hop.
Vigc tich cue tuyen truyen nhitng quyen con nguai Ong tao su
hap phap thong mirth cho met sit tham gia clan chi true tip nhhm
nu& doing nh Ung xi hOi cOng dan ngiy cang dee lap vA any& cloi+-
vi chinh tri duoi nhilng chi dO cOng sin hiOn hanh. Sir xuat hien mot
xi hOi tong dan to tri la bloc kWh dau cho met xA hei to giai phong
}dial sit ki6t.n seat ctia cOng can. Nhang nhctm dac lap da ra dal tne:o
each to phat a met sd nude ceng sAn, ke cid Lien X6, rditing nhcim do
da bigt lei dung nhang phuong tian Icy thuOt mei dg phO cap thong tin
trong quan chung. Su ddi tit* chinh tri to lap ndi ten da ad thg gdp
phen lam nay sink mot so (long long dan chi ddi viii nhang thay
kinh to - xi hot can thia, do (16, dL'n tii viac chitygn tit thai 130 phdn
u sang chang ve chinh tri. Su thong d6i nay cd kha rang de-n met Viet dua ythdc xa hei vao nhang qua trinh cua dan chit chinh tri
is nao do thuc hien dupe vitt chuydn giao chinh quyen met each
da gitip vao vice vach ra met each manh me hon nita rang chit nghia
binh, hoc la. loi dung 0 mat chinh tri su sty thoai cna chd de cue
cOngsan kh6ng can sti menh Lich sit /Ida. Y nghia cao ca 0 trach nhiem
uy an quydt dean cna tang san d6 bidn nd thanh chd de quyen uyhau-,
xa hei via nen dan chit kdt hap vai su lua churl tu do chinh tri dich thuc
san a vac thd phbng ngu.
- mat tong thdc trong dd nha nu& khang phai duac ca tung ma la dupe
Thdt vdy, met s6 ch6 dO tang san o Dong Au hien dang ten sir dung nhu mat tong cu han chO nham cao vice to biau hian cua xa
trai qua giai doan hau-tang san cd thd la vai met sit bao lite hei va caa ca nhan - da tao nen met co chd tin viet cho su them man
Si cung nao dd - chew than la sd hei nhdp hoan town vao Ong dang the" nhang nhu eau ctia con nguoi cung nhu cho sr bao ve nhatngquyen cna
Ji. Nhang su trao d6i khoa hoc tang len, nhang sit tidp xtictri tue, va con nguai. Su nhgn manh ngay tang tang tren pham vi town thdgidi ve
, z:Lly ca nhang quan he kinh td voi cat nude Ong san do dd cung cd thd sang kiln ca nhan va ve sit doan kdt xa hei dee lap ye chinh tri da phan
vao qua trinh thay d6i theo huang dan chit, nhgt la khi chtingtrang anh nhan thdc rang rai la nhiing gigc ma tieu bidu nhgt cua nhan loai
vai nhang c6 gang nham thlic day su ra obi caa nhiing xa hei Ong cd th4 tra thanh con ac mang nha nuac giao dieu va day quyen uy
ft dich thuc to tri duai cat chd de Ong san hien nay. Sit mia mai cay dupe ten Old nhu cling cu trung tam min lich sd.
ma cung day by vong cita rich sit do dd cd thd la met chi nghia
Su gap gd ddy thain boa cna nhan loai voi chit nghla cling salt
ng san nao do cu6i ding duoc xem nhu met giai doan qua dc) khOng
trong the" kY XX da cho met bai hoc dau dan nhungcuc kSr quan trong:
va pl, tra gia dat tit met xa hei tien congnghiep sang met nen dan
cid la su xay dung xa hai mat each ao trung ve can ban da xung dot
c.L.0 da nguyen phat tridn 0 mat xa het.
vat tInh phdc tap clia dieu kien con nguai, va su sang tao xa hal chi
Su thu nhan cd thd ;ay ra dal voi met s6 nuac ceng san vao met nay no tat What khi quyen lite chinh tri bi thu hep. Biti hoc ca ban dd
Ong the giai rang Ion hon co thd duce tang nhanh do thuc td la cho thgy chinh la nen dan chit, chit khong phai chit nghla cling san se
:rong the" kS, nay, nhiing nen dan chit da nguyen so tidp thu vao he thong tri trong the' kS, XXI .
;.F.16ng cia chung mat s6 mat tat lanh, them chi cd t{nh xay dung dm
r uu nghia Mac trong viec tim each halm thien xa het. Vdi nen dan chit
hei.thitc ddy phuong Tay cd nhang chuung trinh ceng Ong nham
philc loi xa he', nhiing th&p ItSr On day da thy a nhang chd de
an. chit 00 c-6 khuynh huffing yen thich tu do kinh doanh met boat
r, bang sang kiln duqc nha nude ung he ve phtic 10i, tao co may nhu
7'
!lima cho vice thanh dat cd nhan, daub thud ley tidn nham giam bat
Lirdi trang khong binh dang trong xa hei, nhang ngUai it duac uu dal
cling co thd tidn vdi he thing giao duc, va cung cap dich vu y td tai
cho quail chang. Met nen dan chit da nguyen va to do kinh doanh
63 06 cung dat dupe met y thdc xa het phat tridn hon.

`.9

Phu lilt I
1 la ngudi chgng cling, chgng Lien Ole". - Ong ta tra Ibi :"VA hoan tottn
VE CONG CUOC CAI TO,
VE THE GIOI, VE BAN THAN
Da cd then cluing ta ndi chuygn chit ygu vOi cac nha host dOng nudc
ngoai cd quan digm trung hop hoAc gen gni yen quan digm ctla minh.
Con ngu trich dam nhung ai "a ben Ida tram tuygn" thi chi dg dila ra
"nhfing Ibi thu nhan cuang btic" Ngubi ta thtteing ndi, tham chi cIgn mot
ke t5i phan ddng nhu vay cung... VA khi khOng tim they vAi mau to tudng
thich hop es nhung ngudi thudc tin ngueing kluic thi chung ta nghiem
khac len an ho bang nhfing lbi gay gat nhat ma kitting lam rid y nghia
encl. nhung Ibi tuyen 1)6 lam chUng ta phai phan n6
Ve thuc chat, thdi dd da liti vao di yang. Chung ta khOng so tranh
luan ven nhau ve nhung van dg sang dOng nhat trong ddi sang caa chung
ta. Tai khda hop cast X6 vigt tdi cao Lien X6, tren bao chi tai cac cudc
hop. Ta dang cd cai goi l van hda chinh tri. Ma nau da nhu vay thi tai
(0 Brzezinski nOi chuyen vdi cac phong vitn No "Pravda" tai Moskva, do cac phong viCn
C.Vasiliev va A. Litayi thtic hien. Bac, "Pravda" ngay 9-XI-1989. (1.4.
334
....mWea..~.~Cfer--m-,r..**Antrr.an,
row,
sao chung to lai Icheingbinh tinh vacham chti nghe mat ng-ubi nuoc r goki
von khOng chap nhan quan digm cua chung ta? Cd thg v>3 them cin can
phai lAng nghe. Bbi vi g kign cua mat ngubi nhu thg nhigu khi phan Ault
nhung tam trang chigm uu thg trong giOi cam quygn pinning Tay Irk vdi
chiing ta vigc higu bigt ve chung IA cd Ich. Vi nghe, tranh luau khang cd
nghla Ia tan thanh.
Ng-WA ndi chuyen yea chting tOi la' 2 , Brzezinski, met uha
chfnh tri hoc ngudi My. Nguyen cd van cda T6ng thdng M9. 0 an 6.1rib.
qu6c gia, giao su, gia ctla nhi'eu ctign sach. Cugn sach On day nhat
cita Eng IA cuem "That` bai Lan, Sy ra dor ua cai chet ctia Cita nghia
sdn thl kj, XX". Tnidc nhan xgt ctia chung tOi -"nhigu khi Ong dime 7;1i
Tgi dA tin chat vao nhung gi tOi vigt ve chu nghla Stalin va hg thdng ;KO
vigt, va tei tiep toe quan digm ay".
Z. Brzezinski la ai ?
- Nhu cd the' higu r6 qua ho ctia tOi, ngudi dt5i thoai voi chung t6;
ndi, tOi IA ngudi My" gilt BaLan. TOi sinh ra d BaLan va sang es day ba.
nam. B6 tOi IA mat rtha ngoai giao da ding lam vigc 8 Phap, Ddc va Lien
X6. Hon Mita, bd t6i da l T6ng lash so cast BaLan tai Kharkov vao tittf
ky kim kep. Ngay truce chin tranh thg giOi Ian thd hai,.ong dubc ci
sang Canada. Va hic chitin trash n6 ra, chung tai dang 6 day. Sang 115',
t6i theo hoc trudng Dai hoc T6ng hop Harvard. C6 nhien, khi dd t6i
khOng thg nes rang nhung nam thang es Harvard se trd thanh ban dap
cho mot bade &ang tong dash mat phan khoa hoc, mat phan chinh tn.
Hign nay, Brzezinski lam viec tai trung Tam nghien mitt qu& to
va chin lilac 0 Washington, dang thbi ming la giao su ctla truibng
hoc Tgng hop Hopkins. Ong tich cuc to van cho nhung t6 chile tai chInh
va kinh doanh cAa M. Ong l thanh vien cua nhigu hdi dung true thuOc
tang thdng chuyen nghien mitt nhung van dg chitin lubc va tlnh bao. Ong
335
0,44'.VMVIVOlt*I
 rang day khang phai Ian dal.' Ong lei Lien XO. Lan dau Lien Ong clan
Xe la ngay sau khi Stalin mat. Lan sau dd la khi Carter cam quyen.
-ag ndi rang bau khang khl cal ma hien gib gay cho Ong mat an tuang
Ong Ica nhang cuac ggp gd cua mirth vai cac nhan vat chinh
ctic nh boat clang xa 110i, cac nha khoa hoc Lien XO, ve bai phat
tai Floc vian Ngoai giao. Chit de cua ban tham luan la Wg6i nhic
chau Au".
P.V. - Ong cd thai da nhu the nao d6i vOi y niam ay? Ong cd cho
viec xay dung nged nha chung chb.0 Au la mat Ong vide hien
fe b ay IthOn g?
yang, la met cOng viec hien that, nhung hat sac khd khan. VA
ulat ',diens chi han chg a chi truong khan hiau, ma phai hien thuc
1,:rca r d, thi can tap trung mat each nghiem tuc vao nhang khd khan ay.
1'.c u kiong tao ra duck met he thangdua tren co sa nhang gia tri chung,
f.iating ta se khang xay dung duce mat ngoi nha dich that. Vi ngOi nha
:_c; cd ng-u y l su d6ng nhgt quan digm nao day. Ngoai ra, can phai cd
trac, nghia la can phai giiii quyat nhang van de an ninh, tao lap
ng quan he kinh t6.
P.V. - Ong cd cho rang nhang bign chuygn a Lien Xe va i.ran the"
lam tang '.-,ha nang xay dung ngal nha chung chau Au hay IthOng?
- Le duong nhien. Nhang chttyan hien a Lien X.6 lam cho ngay
,-tec tranh luau a day v(i cac Eng da tna thanh hien that. Rat nhieu thu
thuec vao thanh cang cita c6ng cube cal t6 TOi lo lang toi van de
;pang each ngay cang tang trong su pita triOn cOng nghe va kinh ta'
hOi. b-Hta Lidn XO va piicrn8 Tay. Kh(Atig khong chi Ion,
ft
dang tang len. Va ngu nd cOn se tigp tuc tang flan thl Lien X6 se khang
trO thanh mat ba phew hau co khOr.g thg tach rbi cua ngoi nha chung
chau Au, ma se tax) thanh ngoai vi cua ng6i nhk ay. Ndi tbi mat ng6i nha
dicing nhgt ndi chung la khang hien that.
Nati dua tren co sa nhang gi tai da bigt thi tai khuyen nhu the'
nay: co la &tang 161 tat nhgt la day nhanh qua trinh cal each chinh tri,
kinh to va dan tac. Ngoai ra, can giai thich rach rei han naa cho dan
chung bpi& clang cuac cal td nham muc dich gi. Gia nhu tOi la mat cOng
dan Lien XO binh thubng, Lei da hei: "Cal ta cal gi va din tai dau?".
P.V. - Trong cu6n sach gan day nhgt ctia minh, Ong khing dinh
rang cha nghia Ong san vOi tinh each a he to Wang va la mat he thong
da nam trong trang thai khang hoang.
- Mat cuac khang hoang khang chaa tri
P. V - Chung ta dang mil tOi trang thai Idning hoang da he thong
menh lanh hanh chinh trong chit nghia xa hai, cua mO hinh Ica hal chit
nghia Stalin - Brezhnev. Nhung tai ta chinh la nham lam sao de' dem lai
cho chit nghia xa hal mat cuac sting mai. Trong cud n sach cua Ong cd nhang
ibi nhu sau: "TOi tien dotin su tieu vong cua cha nghia cang san, it nhat
cling cua hien thg cua nd ma ta da biat trong the' ky nay". Cho nen Ong d
cap tOi mat mO hinh cu thg cua cha nghia xa hal, Ong dung tit "cha nghia
Ong san" chinh vOi nghia ay. Song mO hinh nay hien gib dang trong qua
trinh cal each each mang chinh tri, kinh te, xa hal Chang tOi cho rang
chung tai khang tit be chit nghia xa hal ma dangtra ve vOi cQi nguan ctia .
nd, tin Lai kharn pha nhilng kha nang to Ian mini trong dd.
- Tel by vong vao thanh clang cua cOng cuac cai ta. Nhung clic Ong
khang duac CO gang hinh thanh chinh sach xa hai va nhang bign dal xa hQi
tren co so nhang to tuang da m dOi it !that tit mat tram nAm twee day.
P.V. - Chting tai muan trich din them mat doan nfia trong
cuOn sach cua Ong: "Van de dich that IA u chi chit nghia cang san
X6 vigt cei tign hda thanh mat hd thong khoan dung han ve can ban
337
 &Inn to hay nd clang phan ra". Chung tai cho rang
nhang n6 14c cua ngUbi dun X6 vidt la Wham lam cho chu nghla xA hOl
cua chung tOi tr6 nen dAn cha hon, nAng dOng hon, c6 hien qua hon
vg kinh te. M6i h6 thong deu trai qua nhang giai doan phut trien
khac nhau ctia. minh. Chit nghia tu ban da trill qua thbi kS, khd
khan va than dang nghiem trong vao cu6i n.hang num 20 - dau
nhang narn 30, vao nhang num dai khang hoang. Va da c6 thd cal
each mot each filing kg co call cua mirth, dua ra nhang yeti US dieu
chinh Nha nuOc va tridn khai nhang chuang tranh xA he'. De
IA "cong cueic cal td" het sac nghiem tun duos thac hien 6 My dual
thbi Tong thang Roosevelt.
- Thai duoc, tei chi cd thd chuc cac Ong thanh cong. Ted khOng
muOn chung minh rang nhang n6 lac cua ale Ong phai chin that
bai. Nhung tad co mat nhan xet quan trong: cha nghla da nguyen
dang nay sinh phai duoc the hien trong nhang thiet che chinh tti
va kinh to Wang Crag. Con ve chinh tri thi tei de cap trudc het tai
he thong da Wing.
P.V. - Nhung le nao dat dAu bang giaa sa clang plidi va quy me
dAn chit la dung? Hai Dang cha chat ve tu tudng va chinh tri cua My -
Dang Cang hos va Dang DAn cha - it khac gi nhau. Nhung curie tranh
luan then ra hien nay 6 XO vidt tai cao cua chting tOi thtiong situ sac hon,
gay gat hon va cap bath hurl so veii nhang cuec ban cal o Qudc hei MS,
hoac 6 mat se nghi vien Tay Au.
- Dung, cac cueic tranh luan a XO viet tei cao qua la sal n6i va gay
gat, song van de a ch6 kat qua cua toAn be nhang cAi Lid Se nhu the nao.
VI nhang cuac tranh luan fly diin ra tren nen nhang kite khan kinh to
nghiem trong, mau thutin dal khang ngay tang tang ye mat dun bac. DU
sao tai cong cho rang viec Lien X6 tidn tell mat x,5 hOi da ng,nyen, dAn
cha ban de tra thank mat xA hal Mn vangphai citio%7 hien thus hea '.cong
nhang thiet che Wong Ling.
338
P.V. - Ngai Brzezinski, chting ta ndi chuyen v0 cuan sacb mai day
'that Cli& bug. Trorg dd Ong Whin mOt each twang ddi hoai nghi ve kha
ruing thAnh cong cua cong cuOc cal td. Trong nu& each cid ram kith San
dac bit cho s5t phattridn cua cac su kien. Theo Y Ong, 'rich ban the hal
la cd thd xAy ra What - cOng mein cal td se bi sa lay vao nhieu van
- T6i mu6n cite Ong phan Met giaa nhang quan didm cua tdl vOi
tu each la nha khoa hoc va la nha host demgchInh trj. V6i to each IA rha
khoa hoc, tOi se khOng dang nhang thuat nga thAnh cote hay "that
bai", tOi se nidi toi "mat cuec khimg hoang dai clang cling nhu khOng
quyet duoc". Con v6i to each la mOt nha hoat dang chinh tri, tOi Inti)n
cho cong cuOc cAi t6 thAnh cong. VA tei cho rang da den hic can nghT.1:6i
nhang phtiong phap giiip da cal
P.V. - Dieu quan trong la trong mOt ram - mOt nAm rudi tOi
cat thien ve can ban tinh hlnh kinh to trong nu6c.
- Nhung lam nhu the nao? Neu cac Ong khOng thay dui bdi th ,.13
chinh tri chung, khd khan se qua I6n. MOt trong nhung khd khan id.0
vay l su cong Itich thudng ky vao hoat dOng cua cac hop tdc xa, vac,
phut tri4n tinh chu dOng tu nhan. Them mOt k-hd khan nfia gun chat c ii
truyen th6ng ben vang da duoc Ithang dtnh trong NrOng bdy thdp Icj 6
wick cac Ong. Truyen thong ay da tao m trong tam ly con ngubi cal a! A.
tdi goi la cha nghia quan birth tieu clic. NOi each khan, xa hOi nth chung
khOng quan tam va khOng muOn cho ca nhan nAolgy thank dat va
nen giau cd. Xa hei Va thinh su ngheo khe tap thd ban la met. sii phon
thinh cua mat ca nhan rieng le nao day. 6 My, khi chung Lei hiet.
mat nha hoat dung nao de tro thAnh trieu pha, chting tOi to hot rnir:b:
lam sao anh ta dat dupc dieu ay? Tel cci thd cong dat tai nhu vay hay
khOng? Con 6 day new con ngu6i tro nen giau cd, anh ta lai hi goi IA
dAu co, burin ban khOng trung thttc.
P.V. - CuOn such trUeic cutin such mot day nhfit cua Ong cd nhan
"Kehoach tro choi. Tien hauk canh tranh X6 - MS/ nhu the nao". Thn

hi6u, Ong cho rang nhung quan he xung (let, thb dich gifta hal
c.Oc chung ta la mat cal gi day thubng xuyen do nhiing nhan t6 dia
tri tien Binh. Ong cd nghl rang nhiing nhan ta mei xuat hien vao
ra sau va dac Wet vao cudi thO V XX chung han nhu Warn haa hat
;than htly diet loci ngubi, nhiing van de sinh thai, kinh ta, nang Wong,
ivang thuc, clan s6 dang lam thay din tinh hinh 0 can ban, bat chtIng
phai tim den thaa thuan d8 pha hop voi tinh With hay khong?
- TOi dang y voi dieu d6. Nhung nhu vay khang nhat thigt c6 nghia
I cuac ganh dua gifta chfing ta se halo toan chain chit. Tai nghi rang
nuoc van tiap tuc ganh dua voi nhau ngay ca kid giba ho ten tai
1:;71 tang quan he than thien. TOi cho rang van con nhungyOu t6 ganh dua
114t ninh, nhung gib day co tha giam nhe su ganh dua ay va trong mat
iah vile quan trong, chuyan hda ganh dua thanh hop tac.
P.V. - Ong nhan dinh nhu the' nao ve nhung biOn ddi din ra trong
Li ils hinh qu6c to vao nhung nAm On day?
TOi cho rang hien nhien tinh trangthng thangdang diu bot mat
c'Stc:11 n'nat dinh. Cubng da "chi& tranh lanh" dang giam xuang, chting
t.. .lang tiOn tai mat giai (loan cd tha nghien ctiu nhiing van de von la
Oa curt "chitin tranh lanh" nhu chay dua va trang, xung dot khu
v,,c, v.v... TOi nghi rang hien gib chting ta dang busk vao thbi kY cci the
qt,aa t..tun mat each nghiem tue tai van de Trung Au, nhat la trong qua
tr.all ban than tinh hinh Trung Au clang biOn 061.
P.V. - Chung toi nhan thay rang trong nhiing bal phat biau gun
dip nhat cua minh, Ong Ong he vice Ba Lan van la thanh vien cua TO
cl I c Hiep vac Warzawa, cho du c6 nhung biOn chuyan nao di chang mita.
- TOi cho rang chAu Au can cd mat can true do dinh. Va tai nghi
cAu true do dinh tot nil& la he thong an ninh chAu Au rang ion
nfiq dua tren su thaa thuAn giba hal khOi lien minh hien dang tan tai.
rang cuu true nhu vay se cd the bao dam Cho mat chAu Au On
dinh, ngan chary nay sinh the cuac xung dot dan tac, usyc cuCe tranh cai
vrl lanh th6. Va se lam cho Lien X6 tin chic rang nliiing biOn ddi nai bo
tai cat nude Trung khong bin thanh nhiing hien 001 061 ngoai ma
My c6 thO lqi dung duo, n dO ch6ng lai cac Ong.
P.V. - Xin cho phep tro lai van de quan he X0 - My, van de tai td.
Gia nhu T6ng thdng Bush hai y &La Ong 0 vice cu xit nhu thO nao
ddi voi Lien X8, 061 voi cOng cuac cal td, Ong se ncSi gi?
- 01, c6 nhien tOi ctIng cd mat s6 y niam 0 vice nay. Song chiral
vi vay nen tOi nghi rang not cu6i cling ma tei mu6n1X)c 10 nhting g niem
ay la flitting trang bao "Pravda".
P.V. - Nhung cd did Ongse ncii mat dieu gl day chung chung eh:mg?
- Xin cho phap tOi dttoc tra 161 nhu sau:
nghi rang lbi khuyen ctla tOi se nhu thO nay: Phai tan diOu
kien cho qua tranh ma tOi coi la tat yOu dO tong cuac cal td thanh cOng.
Dieu do cd nghia la nhung cuac cal each sau sac ve can ban trong tinh
we chinh tri va kinh to.
TOi mudn ndi tOi mat vice v0 tang quan trang ddi voi rieng
tOi. Chinh phu CAC Ong da t6 chile cho tOi tai thAm Katyn. Tei danh
gia. dieu d6 hOt sOc cao. Tel cd y kiOn vfing chac ve vice ai chiu truth
nhiem 061 voi Katyn. 6 day, tai da tong khai ncii tOi .dieu d6 truec
vO tuyOn truyen hinh Lien X8, tru6c nhung phuong flan thong tin
dal chung dm Mg, train cac dai bid u bao chi Ba Lan. Tra lbi phi:mg
van cho dai truyen hinh va phat thanh Ba Lan, WI da n10:n manh:
"Katyn la bi6u Wong cho nal thdng kha dai chfing ctla nhiing ngubi
dan Ba Lan va Lien X6, ma nhieu ngubi trong sa ay de tra thanh
nan nhan dux chit nghia Stalin; va dieu nay phAi trO thanh xuat
phat diOm cho met Su thOa hiep.
P.V. - Trong mat bai phat bleu cia minh, Ong da nal rang ang
kinh trong Gorbachov.
341
 - calm ChiciC gap Gorbachov trong qua trinh vigng tham lan
nay, nhung tOi da nhin thay Ong ta tai Washington. Hign nhien day la
met tai nhan ming nghi, v0 ding hap dan, met con ngubi cd tri tug dang
ke va tlnh Wing (Ong chinh tri cao.
P. V. - Trong cuen sac.h dui minh, Ong via rang vies Gorbachov len 2
cam quyen la do nhung van de da chin mubi cua mak chung tbi tien dinh. CHON HON LOAN HON LA DAN AP"
- Dung. Nhung ngu nhu vAy, tei kh8ng mut% ha thap su citing
grip ca nhan cua 6ng ta, bed vi kheng phai ai citing vito vi tri cua minh
deu cd tha chigm dinh cao cUa tinh hinh nhu Gorbachov da lam.
P.V.- Met thbi, ca si ngubi My Bob Dilan da ding hat "Thbi the H ai thong trudc day, trong met cuec tro chuyen it Moskva, tei.
vdi Aleksander Yiptevlev rang Mikhail Gorbachov trong thuc to clang
bin der. Hien gib d nitdc chung tOi tinh hinh hoan town mai. CA tren
thg gidi cung dang hinh thanh met tlnh thg mei. Thg lieu tin si chuyen tit truyen thong bansevich 0 chit nghla cengsan dee quyen
Brzezinski cd thay d6i hay 'dieing? truyen th6ng mensevich ve xA hei dAn chit. Tel kinh ngac vi Yakovkw -
hien la ity vien BO chinh tri - tranh ban Man ve y kian nay thay
- Kheng, tei kh6ng he thay d6i. Tinh the" da bian d6i.
d6i nd. Voi viec tit be dieu 6 cua Hign phap Xe viet trong tuan trnar, tei
nghl rang dieu dd da xey ra. Du c6 dinh gia su thay ddi nay bang ultikng
each nao di nita, thl ngubi XO viet kheng phai chi tit be chit nghla
ma con tit be ca chit nghla Lenin nits.
Nhilng sit kien tuan qua danh dau au kat thuc thai d0 khOn
Ngai gitio sit se hien r3 hon. Nhung du sao thong tOi cung nghi khao cua Gorbachov dung dua a phis giita. Oat nude Ong clang chi
rang Brzezinski ma chtingtei gap khac vdi Brzezinski ma cluing toi Wet
mat WA met su phan cue cua can lua chon. Dieu-nay cd nghla lA
qua nhitng cudn sach vh hoat Ong chinh tri cua 6ng - met con ngubi
dang bat diku nay sinh chg de dAn chti b Lien Xe; ndi cho dung hen,
khAt khe va giao dieu. Kheng phai Ong da mem long, da trd thanh ngubi
dd lA nhung ngubi cam quyen Inc nay thich su hen loan dm dart
cling chi hudng vdi chting ta. IChengZbigniewBrzezinski van la met ke
hda hon la bao (tic dan
thu tit tudng nhu trudc. Nhung thai gian da hien chinh quan diem cua
nhung ai cd Icha nang to duy. Nhung au hen loan se kat thuc b dam? Chang ta cd the ebb
dal met su nay ne nits cac phong trap - chinh tri, dAn tee, ten gitic.
ChInh quyen Xe viet cang any yeu thl chU nghia se vanh cang tang

(a) Zbignicw Brzezinski: A choise of Chaos Over Repression. " News-week', New yorg.,
February 19. 1990, p. IS.

342 34Z
 va tot khan dung ding It han. Tlnh trang nay se de ra su xdo
va nhaf.g yen cau khOng thg dieu Ikea ngay cang tang, dan tbi
su phat ahat, trong Ong hai nam nita, cc; thg khOng
D;Ang C(ng son Lien Xe a Lien X6 nita. Se xay ra sir Lich ra,
,;:ac sir phan het, hoc su ddi ten clang, hoac tat ca nhang dies cid
ay ra Ong thbi. The hai, trong 5 nam hoac 10 nam rata, cd the
:long con Lien Xe nita.
Nhung ngebit X6 viat by vong chic than ve met su thay- dai
rte ddi dieu khign dude, gi6ng nhu o nhieu nu& Deng Au. Nhung
: khdc biat lim giatt Lien XO va Ba Lan, chang han, la a Ba Lan su
y cl6i bat dau bang sir ra dbi va ding c6 caa'met phong trio that
Walesa WI clang down Doan kat chit truang met sir thay
nitat quan dal voi giOi cam quyen - va dieu nay tao ra met su hap
manh me ddi voi Mt ce-ai bat man vbi nguyen trang. Sang sot
qua nheng nam gibi nghiem, Doan kat da gianh duck: the hap
":p rid ed tbu nam chinh quyen va cal tri. Ngttac lai, a Lien X6 met
. nor nhO nbang With to chinh tri va tri thdc dang cha yau tian hanh
c phi hap thac h6a nhang thg ch6 chinh quyen hien cd. Ha khOng
duac met sir thoa thuan dan chit dg thay the'. Nhitng ngubi bat
voi nguyen trang lchang tap hap xung quanh nhcirn nito Ida. Ho
cd the loi dung su stiy you cast chinh phu trung uang de dat tOi
mire tieu rat khdc nhau; thubrig la xung dot nhau cua Ito.
Dieu dd cd q nghia nhu the tato ddi val phan can lai cua the gidi?
rola qua caa no se hat sec tanhl. CO tlig se xay ra nhung bung n6 bao
vOi nhung anh Wong quec Ca' tiem tang. T1nh Mali clang xay ra
1Lerbaijan cd thg 14i lap lai 8 nal khac can Lien Xe - a Tadzhikistan,
han, nth nhitng sir trung thanh b1 lac twat khOi bin giOi de
ca AfghaniStan. tia tren ca so dO lam I nen c6 nguy co la trong
skiing bian Ong ay, vu kW IDA nhan caa Lien X6 cd the rui vao tay
fair Ice bat On. Nlittrig n.guai nhang su kien lthang the du (loan
duac ay ra, thi Vac clang cat( tlnh hinh nal tren cang se to nhi vi diLu
do co nghla la Lien X6 se quan tam ham bao gib hat tai viec giai guy&
nhang 16i thotit dan dan khong dig Ida scat duac.
Su kigm soot dm Lien X6 a Deng Au la met dieu cat& qua khd;
su ten. that gy cd thg cang khong hj mat di ngay cal khi xay ra met
cuec plan each mang chang Gorbachov.Khang con may nghi net ve
viac nuoc Dec dang tian ttti thong nhgt trong ram nay. D61 voi
Moskva (va d6i vbi phuang Tay), vi tha, van de la diet' dd se may ra
vai anh hang dia. Lien X6 va phuong Tay, hay khong cd anh huang
do, hay bat chap ca anh httang dd. Deng thbi, met voi be phan hien
nay thuec Lien X6 cd thg huong ve phuong Tay - cac nuac Baltic lit
dieu da r6 rang nhung co thg con la Ukraine.va Moldavia nita. efiC
nuac Ong hes khac nhu Georgia co thg can tOi met qui ch6 dee lap
voi met su lien kgt (lac bier vOi Lien X6. Tat ca nhang dieu dd SC thu
hat su cha S cita ban lanh ciao Lien X6 trong thbi gian UN day.
Ngoai ra, Lidn. X6 da tian hanh met voi su dan xOp va Idgm
soot vu khi yeti My a met mtic cao hun de giant nhe nhang ganh
/tang ngan sdch va vu trang. Va cueli clang, Lien X6 SC hat sec tim
each thu but to ban phuong Tay va sari sang cd.nhung nhttang bO
ban de gianh duac dieu dd. Chang han ngtibi Nhat cd thg gianh lai
duac nhang hen dao phia Bac hien do Lien X6 chigm dcing bang met
su tra cap tai chinh quan trong nao dd.
Mt& di quan trong nhat ma phuong Tay lad the lam lac nay .
la, hai dieu, ngoai tam quan trong re rang thasu kigm sad vu khi
ra: the nhat, met thai de thong cam caa phuong Tay din vai vice
thong nhgt max Dec, vi diet' nay SC cling cd met till to boa binh
hun d chau Au; the hai, met no luc mq.nh me hon cda phuong Tay
nham ling he sir thay ddi 0 chinh tri va kinh WO Deng - Trung Au.
Ba Lan, Hungary va Tiap Kink deu can Oat) d0 va Ba Lan la trubng
hop khan cap nhgt. Dci la nubc di da.0 cal each trong vang. DO l
345
 -_ tiou co ball cu to do mot phan. DO la nude hien dang cd
rnOt no loc day tham vong - chi trong yang mot atm - dg dOt phit tit
kinh ta do nha nude kigm soft sang kinh to thi truang. Neu
nho ngthii Ba Lan that hal, thi y d6 dau tien chuygn tit chit nghia
cOng san sang chit nghia da riguyen se that bal. Ngu ngobi Ba Lan 3
thanh cOng, thi dieu nay se cd vu nhitng ngtibi DOng Au khac - va
St; PHA SAN LorNi(c)
can cung cap mot bai hoc khach quan cho ngtibi X0 viat rang cudi
cung, ho ming cd thg thanh cOng.

HiOn nay, van cuOi thg IcS, XX ngutOi to kki ed thg tin rang, melt,
nao do moi ngobi da cho rang m0 hlnh X6 vial la xtingdang dg bat child?.
Do vay, hoan toan hop lY khi dtia ra eau hei: dieu del &t ray ra nho the'
nao, tai sao? Khi suy nghl ve cau hal do, thi tat nit& se quay tra lai Lich
sit cita cuOc this nghiern chit nghia Mac 0 nude Nga. Ve thuc chat, ch -:1
nghia Mac la melt hoc thuyet phuong Tay, do mot nha trt thtic than v...
- mot ngobi Dire gOc Do Thai ng6i o phOng doc min Vien bad tang Anh.
Loai thuc vat xa la nay da dope cav vao de qu6c A - Au xa x0i, song the:;
cac truyen thong cua chit nghia quan phiet ban phuong DOng, do mat
nha each mang Nga giu, vai tra ctia nha phau thugt Lich six. Cai da ray
ra 0 nude Nga sau each mang bonsevich khOng dttng lam noc nhift
nhimg ai da doe mot each ky IttOng cac cugn sach cila Vladimir Mal-,
Lenin. Trong car cuOn sach do, vi 'Mtn to &la phai cap tign nhgt trong
nhting nha macxit Nga da da kich kich liet nhOng ke da chign dau
qua trinh dan chit. Theo quan digm cua Ong, node Nga chua chin rritt6t
ddi vdi nen dan chit va chit nghia xa hOi se Glum ray dung 0 Nga "ti bey
tren", ttic la thong qua chuyen chinh vO san. Dan loot mirth, nen chuyen
chinh nay can phai.dttoc thuc hiOn bdi giai cap v0 sari chi vedanit nghia
ma thOi. Theo y Lenin, giai cap cam quy'an moi dn0c slab ra 0 mg.

() Zbignew Brzezinski. Bolchoj Proval. Tap chi "P.ot4cnay mica i socializroa". Praha, 19?0,
ti '4.4(380), str. 7 -12.

348
 nh tri cung chua dupe churn bi di lard, dao ditto su dat nit& u chitng
fit uc ma nude Nga ve phuong then lich sit van chua chin mubi dei v6i
nghia xa hei. CO nghia la, da cd the day nhanh lich sit bang met "d0i
inn phone nhang ngttai each mang trung thanh da chigc qthn su hda,
chinh xac auto chat sit minh Lich sit cast mirth, va sin sang hiin
tang town b0 thee sang ciut mirth cho lich sit. Hoc thuyet tha Lenin ve
nhu la 0 dei quart tien phong oda giai cap clang nhan la cash giai
-:piyat sang tao yin de 1y luan phdc tap ye 51,1 chua chuanbi cila nu&
\Iga va giai cap v0 san Nga d6i vai cuec each manginacxit.
He thuyit nay, cung nhu thai dO dtit khoat va euong quyet oda
Lenin trong viec tao ra met t6 chdc cd kjr 11.14 nhang nha each mang
chuyen nghiep da la flitting yiu t0 quyit dinh dei vai su hinh thanh 130
)net chinh tri &la nha nude ma lan dau tien trong lich sit co nguai cam
la met phong trio tuan theo the nguyen ly cua chu nghia xa hbi. Thtsi
Iei Lenin rat xa la vai nen clan chi% dttang,nlut ngay tit dau da gin lien
ci nhang cuec dan tip tan kh6c ching lei bat lcSr mot phe d6i lap nao,
a via can keo dai mot vii nam flitasau cal chit tha Lenin - la giai doan
ua rthang this nghiem van hda va xa hOi voi mot quy mO ion. Trong
ghe thuat, trong icier trtic hoc, trong van hoc va not chung trong linh
qc tinh than da luOn chi ngit to Wang: (IA bat dau met ky nguyen mai
ra nhang trier vong mai cho van hoc va khoa hoc. Su hao hung 0
than da din trong ch6c lat, khi Lenin da buec phai coi trong din
minh lenh caa hien thttc (Woe sinh ra to su lac hau chung, cling nhu su
1?.c halt ve kinh ti cua nuac Nga. Chinh such kinh ti mai n6i tieng, ve
;Ivo chit la hien phap mang tinh such lupe, la su khuac tit viec xay dung
!, gay lap Lac chu nghia xa hOi thong qua chuyen chinh vo sin, la su
'rkuy.en dal nhiam vu nay vao met tuong lai nao do. 'thong ly tuang hda
hinh such kinh le mai - "gib gill lao", co the, du sao cung se la dting nen
of giai (loan nay la thai kY sang to nhat trong lich sit nuac Nga a the-
Nhang thii nghiern, thai de Mein lilting va On haa. Them chi sau
trai qua dei vai nhieu nguai no ;lin 1a nhitng nam thing tat dip
nhat mkt thi lcjr nguyen do each mang nam 1917 ma ra. Wong nhien,
trong ("Itch quan Mem nhu vay ve nude Nga vao nhang nam 20 da cb
cpla nhieu yiu t6 ly tuUng hda dti vai (Oa khd, dieu d6 da quy& dinh
ding ke su phan tang del vai thai dai Stalin. Dieu quan trgng hen nhieu
so vii sink minh dm Moskva, Leningrat va met s6 thanh ph6 ion Ichac
la viec cling c6 trong town be quOc gia he thong chinh quyen met clang
mai, la viec thi chi hda su Ichang be xa hOi vai quy mO lan, vet viec ap
(tat he to Wang chinh thong bung moi pluiong phap.
Tinh chat hay hoai nguy Him cita di sin Lenin la a viec tap trung
quyen luc chinh tri chi vao tay vat nguai va a viec dua vao khan be.
Dieu thd nhat thi din din su quan lieu hda ngay tang maid) hon doi
tien phong caa clang clang glum sit Wan be dai song xa hei thong qua
mot mang luai day dac nhang can b0 ding. Can bao luc vi to chtic thl
dau tien da bien thank phuang thdc giai quyit chi yiu cac van a child.'
tri, va sou dd la ca cac van de kinh ti, xI h0i va van hda.
Truck cung nhu sau khi gianh doge chinh quyen, Lenin (IA ("Ong
khai dau tranh cho viec sit dung bao luc va Ichang b6 d6 dat dugc the
muc dich cue. minh. Ngay a nam 1901 Ong da tuyen b6 ring, ve nguyen
Lac cac nha each mang khOng bao gib k.huac tit kliiing be Ira khOng thi
!chuck tit no. Truac cuec each mang bensevich Ong da viat trong "Ida
nuac va each mang" rang, khi Ong kelt gqi tien tai nen clan chi, thi Ong
hieu dieu do cd nghia la su sit dung cd he thong bao luc cita met giai cap
nay dei vai met giai cap khitc.
Sau each mang, cac cuec khiing b6 ph6 Win da tra thanh phuang'
tien hinh chinh di giiti quyit moi van de. He thong chinh tri oda Lenin
da hitting vao su dei dam hoan Wan val nhan clan. Nhung ngtai cam
quyen mai len da bien minh cho cat hinh Ong cda minh bang each chi
ra tinh thiet yiu Ilch sit dm su cii to xa hOi. Nhung thuc tign ki4u dd
hoac la se xuyen tic chinh bin than he thong chinh tri, hoac la lam nay
sinh ra maw thuan giaa he thong chinh tri va xa hel. Lenin da phut hiOn
349
 ra mkt each gal quygt dOc dao-uu tien cho clang, can thin tieu khOng phai
la nha nude, ma la xa hOi vai to each la mit ca the dOc lap. Lenin da Lao
ra cal h8 th6ng ma da sinh ra Stalin, can Stalin, den luot minh lai tato
ra cai he th6ng ma da thuc hien biat bao nhieu la tOl ac. Lenin khong
nhang da dam bao dieu kien de xuat hien chit nghla Stalin, Ong da lam
cittac mOt cai gi dcf Ian hen: thai de khOng khoan dung ve tu. Wang vat
chinh tri chicle khAng dinh da loai trit dating nhu het mqi ca hot xuat
hien cua bat kY mOt phuong an d6i lap khac nap. Ve thuc chat, cha nghia
Stalin la su kg tuc cue cho nghia Lenin. Dd chinh la lbi buoc tei nghiet
nga nhgt d6i v6i vai trO cua Lenin trong ding cuec xay dung chti nghia
xa hot a nude Nga. Thien tai call Stalin chl las ch6, Ong to da nhanthac
duqc met catch tuyet vbi cal 3 nghia ben trong
sin" ctia
Doi thbi Stalin viec sit dung bao lac nha nude de kign thief xa
hOi da dat tai dinh cao cua minh. Tat ca den phai phut tang ca nhan nha
die tai vat nha nude do ka dOc tai d6 citing clitu. Duqc cac nha the ca tong,
duoc cac nha soan nhac vigt thanh bai ca, duoc than thanh hcia bang
hang nghin pho tuang, Stalin da la cho nhan chuyen quyen cua dat nude,
la met ten bao chtia hiam co trong lich sit nhan loaf. He thong khting b6
da ung hO ngtibi clang dhu chinh quyen, khOng met ai kE a nhang ngubi
la chign httu than can cart Stalin tong khOng cci gi dam bao de tranh
}di& su kitting 136 d6. Mac du con s6 chinh Lac nhang ngubi bi khang be
se khOng bao gib duqc es* b6, nhung (xi the dung cam khAng dinh rang,
con s6dd khOng nha Ilan 20 trieu. Nhin chung, Stalin cci the, da la mat
ten ctao_pha di man nhat trong tan
thaw chi con
ban Ca Hide. Nhang cuQc dan ap rang rai la met be phan khOng thg Lich
rbi ductc cua he thong X6 vigt chinh thong.
That ra, mOt dac diem neibit can he tilting& la cam gide da xuat
hien a giai thuong luu vat phan &mg dan s6 rang, (let nuac di dat duoc
nhang thanh Wu to On. Do vay, dei vai nhieu Ong clan XO viat thbi dai
Stalin la thbi dal cua tian be xe hai, caa met bulk, nhay lich sit vi dai,
cua nhitng chign clang hien had da sinh ra cho nghia yeu nutic than
350
chinh, tam to hao vi t6 qu6c. Stalin ding ditkip ph6 tnicmg nhang vi
lam can minh a nude ngoai. Trongsu6t met thbi gian dai, thbi dui Sts
chit ygu da (lox sem nhu la nhang nem cd cite chuygn bign xa hei to
Ion, cd . met su van Ong nhanh thong, cd budc chuygn bign tai nen
to lac hau tdi nen kinh to tong ngidep Ma. Va vOl met nghia alto da thi
dieu nay lit nhu vay. Nhling khong thg hien minh cho tai gia ma xa hei
da phai trA trong thbi dai Stalin bang cat la, m6 hinh XO vigt da dam bac
duoc met t6c de phat trign kinh to chtia tang c6. Hay got sang mit.ben
tinh v6 can ca ve dao dun cart nhang dab town kieu do, chl sin nhan xct
rang, kigu bien minh nhu v4y khOng the clang vang truck flitting banp,
chung. Se khong phai lit qua clang nhu ncii rang, trade day chink bao gic
phai ton ohieu mang sting clan mac nhu vey vi nhang thanh tut nhO
nhat trong linh vttc xa hai.
Thai de hai mat dm nhieu clang dan X6 viEt d6i vai cat nruu ter,a
phi Stalin hem giai thich cho chung to bigt, tai sao thbi chid Brezhnev, du
da bi bien thai nhieu, van kdo dai clan nhu vay. NO duck; bat data bank,
tham vong hien dai hos tai chg de ma da c6 gang mang lai tinh hop 1;
cho nhang cuec tong kith vao cii each da giang xuang dat nude tf -,i
Khrushov. Chang bao lau doing 161 ming thay dgi, gidng nhu la qua 14
khdi phtic lai chg de Stalin. Da duy trl Lai nhang dac digm co ban
chg de Cu, v4 tnak hat la su giam sat tip trung hcia, ding cap can be
dtic quyen dac loi. Tat a nhang dieu do da then ra tren ca sit cc; su -
thoai kinh tg-xa hOi ngay tang tang len. Va mac du he thong da duo,:
bao ve tranh khoi nguy co co cac biAn ding-dai song chinh tri chl di.-
too dAng cap cao nhat-su dinh tre da tra thanh stt trang phat kher
the tranh khai vi viec to btu danh muOn dbi cuong ep.
Quan niem ve tinh tat ygu rim nhang bien ddi, cua viec del in();
sau sac da dat duoc khi thg chinh tri can thief sau cai chat cua Brezhnev
Nhung da phai mat han hai chuc nem phi clang v6 ich. Su nhat tri
van de can phai tign hanh the cat each, du c6 the day nhang su bat dOng
sau sac, dei vai ngay hem nay lai la met sti thaa hiep. MOt met, su thou
hie!) dd cho phep phe phan clang khai thai dal Stalin. Mat khac, nd duy
vinh vin he th6ng doe tai ve that chat bang each gift lai khOng nhiing
clang kidu Lenin co tham vong doe quytn Etat tai cac quy luat lich
ma con ca nhilngthd chacha yen caa nha ntrac kidu Stalin. Ditui dd lam
suy yen han sic manh caa nhiing cal each tiem tang. Gorbachov kh6ng
cd su Iva than nao Ichac ngoai viec Ithang dinh rang, cai td dua tren chu
nghia Lenin, bat ngubn tit no va la su tai sinh thuc su no. Mugn hay
khOng muan, Gorbachov buec phai 161 kdo tang lap can 136 cao cap quay
tr6 lai yeti chti nghia Mac, cling vai nhung tham vong cd trong dd cua
nhung nguoi cong san mu6n dOc chiem than ly tuyet ddi va tham vong
cd chinh quyen ciut rieng minh. Tat ca nhiing nth do cho thgy rang,
nhilng can bit* chinh tri tren con chidng cal t6 khong nhitng la het stic
idn lao, ma, cd the, la khong }than phuc duoc. Doan tuyet vai di san Lenin
dal hot phai dank gid lai co ban ban chat cua dang cam quyen, vai tit)
Lich sit Oa nd va v.v... Ndi each khan, trudc ban lanh dao X0 viet dang
co mat nghich lylich sii khOng the giai quyet duoc: de khOi phuc lai duoc
the dien qu6c tecaa chit nghla cong san, Lien X6 can phai tit bo hau het
tai qtia Ichti cong san chit nghia cua minh - ve phuong dien 13% loan cling
nhtt 0 phutong then thuc tian.
Van de then chat la a ch6: Lieu he thong X6 via co thg phat trign
thanh Ong thanh co th6 da nguyen duoc khong, - cal cO thg CO kha nang
dam bao cho Lien XO canh tranh thilc six trail trtidng quac te? Mang
chi 06 van menh Oa Lien X6 vai to Och la mat Wong quok vi.dai, ma
ca trign vong cita chi nghla Ong san, nu phu thuac vao lai giai dap cho
hoi dd. Co th4 coi cal t61a clan hiOu ve su tim tai cau tra lot, nhung
n6 cling co the tre thanh giai doan data trong qua trinh suy sup nhanh
chcirig caa ban than he th6ng X6 viet. Trong su6t nhieu nam ngudi to
a gni hO thOng do la he thOng dOc tai, boi vi xa hai butic phai phuc tiing
nd, phai cat bien bang bao lac de phit hop v6i pa de ttt twang. Su khuoc
tit dan dan hO thong d6, rani vay, doh hoi phai hop phap hda dan dan
nhung hlnh thtic mem mau muOn ye caa ddi song chinh tri. Cau tra lot
cudi cling cho van de ye kha nang tign lids nhtt vay can phu thuac vao
dieu la, lieu cd thg giai guy& dupe hal van de khOng dung hap vai nhau,
tbn tai trong hien that X6 viet: ding dot dude viec lam lanh manh nen
kinh to ma khong can xem xet lai vai tre dm clang trang viec quan ly xa
va Age phi tap trung hda nen kinh tg, khOng can gia tang ye CO ban
tinh dOc lap cua cac dan toe X6 viet (viec phi tap trung hda lieu cd tra
thanh, nit cue, pha ba dan dan lien bang hay khang)?
Hien tucing cha_nghla cling san lit mat tham kick lich sit. Dttoc
sinh ra tit chi, nghia duy tam c6 chap, len an su bat cling cua chg. da
xa hOi hien ten, cha nghia cong san da co tham vong tien Uri mat xa
hal tot dap hon va nhan dao han, nhung lai clan den mat su de ho rang
rai. Chu nghia cong san da phan anh mat each lac quan them tin vao
sue manh cna ly tri, vao kha nang caa nd cd the tao ra mat xa hoi hoan
thiOn, chd kheng phai phan tinh viec tri tue h6a xa hoi cd dinh huong
nhan dao la huy clang nhung tinh cam manh me nhgt - tinh you nhan
loai va bang cam thu su ap bac. Nhu vay, chitnghia clang san dd cuan
but duoc nhung tri tue vi dai nhgt va nhitng tam hOn trong sack nhat,
nhung cling da dua den tai Ac kinh tam n_ oat caa the- icsr chting ta,thing
hon la khOng chi caa the ky chung ta.
Chu nghia cling san la mat tham vong gia tao mu6n gan Op cho
ddi sang xa hal mat tinh hop ly dOe doan. Chit nghia cong san da xulit
phat tit quan niem cho rang, mat xa hai van minh, to giac ye phvong
dien chinh tri thi c6 the giam sat duoc tiOn trinh phat trign Lich sii, hu6ng
cac Wen dal kinh to - chinh tri vao cat nixie dich cia dat ra tit tzvoc, de.
cho su phat trien xa hal khOng con don gian la mat qua trinh ngau nhien,
to nd, ma tra thanh clang cu caa tri tile tap the ctia nhan loai, phuc vu
cho can mac dich nhan dao. Nhu ray, chti nghia cong san da mu6n ket
hop tinh hop ly ve chinh tri vai dao chic thong qua cac hanh dOng to
Nhung trOn that tign, niem tin qua mile vao tri tae, long ham ration
chuygn cac suy doan chinh tri sd ba thanh nhitng dinh ki6n giao dieu,
not khat Yong dao chic hda hien that thanh long thn chinh tri to
353
man, va net dac thu cua sit kat hop chit nghia Mac kieu Lenin vdi cac
truyen th6ng chuyen ch6 cita nubs Nga - Tat ca nhitng ditu cid da hien
chi nghia Mac thanh mit cal gi de horn town khong gi6ng vbi nhung
dang co dao chic cua ban than chit nghia Mac.
Hien nay chit nghia Ong san dang lam vao tinh trang t6ng khang
hoang - ve phuong then to Wang, cung nhu, v6 phuong din he th6ng.
Nhitng coi nguen sau sa cua sit Ithang hoitng dcf lab tinh hon the cua
cite thanh tuu lich sit: vice so sanh the nudc cd ding giai cloan phat trien
kinh to - xa hei ban (Ian, nhu Dong Dttc va Tier) Kruk vai Tay Due, Ba
Lan vai Tay Ban Nha, Hungaryva Nam Tu voi Ao va Italy, Trunk Qu6c
vdi An D6, cd the nhan thgy rang, tren thuc ta khOng met the de tong
san chit nghia nao da dot duoc met uu the Idn, du la v6 tang thu nhap
qudc dan,kha nang earth tranh tren thi trubng the gidi, hay la 0 mac
sang. Chi cd Trung Qu6c la vuot len tren An Do, nhung do lai chinh la
than' hoa cua he th6ng kinh to quan lieu hda qua de, ma cung chi sau
khi Trung Qu6c da bat dku tit bo he to Wang macxit-leninit. Lien X6
con lac hAu hon nhiau so yea My- va Nhat Ban.
Nhu vay, sit that bai to Idn cua chit nghia cOng san la dac diem
chung. N6 duqc bat dku tit nhiing sat lam 0 trigt hoc, duoc bat nguen
tit chinh ban than cua thuc tiin macsit-laninit ma 0 thtc chat, met
quan diem sat 111m vk lich sit 0 met quan diem sat lam mang tinh chat
Lien dinh 0 ban chat cua con nguOi, da dua vac. Urn lai, that bai mitt
chit nghia Ong situ lit that btd cult tri tue, Chu nghia Mac da Ichangbigt
tinh den mit bt, phan quan tryng trong sit tan tai dm con ngubi la tham
vong Won tai tu do ca nhan, Uri vice tt, the hien ve phuong din nghe
thuat va tinh than, ma trong the IcS, cua sit phd cap tri thuc van hda va
cac phuong tien thong tin dai cluing la tham vong vuon tea sit tu do rang
rai hon naa trong each lua chop chinh tri. Chit nghia Mac cung bd qua
ca six phu thuOc lin nhau met each chat the giita tinh sang tan vdi tinh
hien qua kinh te, ma tinh hien qua nay, den luQt minh, lq.i gan chat vdi
Met vong va phtic lot can nhan. Nhu vay, khl tu coi minh la hoc thuye:'.
tan tarn va sang too shat, tren thuc te", chit nghla Mac da tudc mit cud.,
sit hei khdi nguyen sang Mc va sit del mai.
Sit sailam 0 pinning din ly titan nay da. lam phuong hat der
chit nghia gong edit tren binh then quer te. Chit nghla Mac - Lenin di
khOng.tien down duoc va da khOng tinh den nhitngluc Wong dui yew
cd anh httong den the gidi tits the. kyXX. Nd .khOng.danh gia h6t.
vat tro mkt don tee va chit pgilla don cnc,..nhung sung dot
dim tic gii"ta cat nudc cOng sin da lam cho nd choang yang. Cac nudc
nay,:den luot minh lai tang muen coi chit nghia Mac la met to Limy&
r.:4 40,0 say ra trong qua trinh ra.caccuec sung dot Lien
7 Nam; Tv,. Lien X9 1-Trung Qu6c.- Cangnhtt vay, chit nghla ceng son
da khong hien ndi vitri ton giao trong the gidi hien diku cue',
cung, nhung cung het sac quan ting la: each mang pang nghe da
hien nhiku co call za hei, ban chat cua chinh quyen a the nude tu
chit nghia trien,.da lam cho chit. nghia MAc 4,Lenin.bi bit ne:,
trong lac no van c6 bam vao nhung quart diem laic Mu; da xuat hi4n
tit giai doan dku cua each mang &mg nghiep.
'Along lai cua chit nghia cOng Sail it Lien X& phi tin* vao cat'
frit 101 cho can hdi: dudng I6i cua Gortiaehovl8 clan hien Va sit dei me
chit nghla ceng din, hay la dati hien veitt lam'sap th6di ne?6 ndi nao
intt cat ti da dua den nheng. hien dei to d6, the Chang la sa:'
klaudc tit nhitng giao diau cua chit nghra Mac - Lenin Ca trong ly luau;
cung nhu tren thgc den. 6 Tay AuVa Trung Qu6c, not ma Cac cal each
de nhan thay hon, cung too bao hon, thucitng d hon, thi su hticIng
new tren bee lora
to rd net hon. N6 dAnh dau stt khudc iii cat ma mot
khi nao dd da ductc coi la ban chat cua chit aghlaceng san. Trong lint
vitC kinh to dang thin ra qua trinh tan tong vao chi% de s6 h iu nha
nude, vao kg hottihda val sit hlnh thanh girl ca tap trung, dang nhau,
thay, da la trai vdi nguyen vong, sit chuyen ding 0 Intang co the thi
trtiOng. Trong link vuc chinh tri dang xda be he tilting giam sat toan
quy'en dei Writhe phuongtign thong. tin. Su g9t rua to Wang da nhtiong
ch6 cho ale anh huang w. 6 met boat nu& su th6ng tri dm met
dang duy nhat da bi sup de.
Nhu vay, cha nghia xa hei dang rut lui. Ligu dieu nay cd dua
din nO th6ng hau hiau hon ye phuangdian kinh to va da nguyen hon
phuongdign chinh tri khong? Cau tra lei cho eau hei dd dei voi cac
nude khan nhau La hoan toan kheng giOng nhau. 061 vOi Lien Xe thai
de nghi net la hop ly. Di sancheng dam chit Oa Lenin, tinh chat nhieu
(Ian tec cua nha nubc, nhang truyen thong tap trung hda da barn chat
- tat ca nhangdieu do lam cho xa hei khong mugn tip nhan chinh
quyen chinh tri va hanh chinh duce chuygn cho no, va can tra su phat
tfign theo huong tich cue. Cach giai quygt dung dan duy nhgt su
hung hoang nety gang tang len a Lien XO (each giai quyAt phi, hop
iri nhilng muc dich da dupe tuyen b6 cua cai t6, tac la phi tap trung
nen kinh +-A va ch6 de da nguyen chinh tri) IA kheng quay tile lai
diet each cueing bac vbi "lien bang" dg quOc Xe viAt, ma chuyen sang
oeng hoa XO viat thuc sq. Nhung ham mien dan tee chit nghia
a vuut ra khoi "chigc hop cua Pandora". Trong the' ky cua chit nghia
flan tee kheng thegiit duqc cal nap hap bang met cat cite yang chac.
ca moi du an ve Wong lai deu bao tnnec rang, Lien X6 se rut lui
ithei chit nghia Ong san. Thanh ceng cai to se keo than met su suy
sup can ban cua thqc ti n cOng san chit nghia. Nhung cuec bin dang
:tai clang se tra thanh dau hiau btio rang, trong dieu kien On dinh, he
tbOng chinh tri khong cd kha nang chuyen chinh quyan cho xa hOi
b:gn dOng va tit quan. D6n Itigttninh, v* quay tra lad tinh t rang dinh
ra cung cd nghia la chit nghia ceng san IMOng co kka nang phat trign
Lao. Nhu vay, su thay dot ye chinh tri va xa hei dang de d9a uy
in cua chit nghia Ong san va trign vtmg toan cau cua nd khong phai
trong tinh chug re rang cua Wong lai dm Lien Xe.
O ngoai cac nutsc Ong san, nhitng kha nang de du nhap chit
nghia cOng sari bang con duang each mang hay bang con duang bau
cu deli rat han chg. Cd le dung hon la hoat Ong each mang, dac Nat
la a the nu& "The gibi thti ba", se dat cittoc chit ygu la bang nhang
tac nhan kich ditch tai ch6 va ducm vign ca bang nhang ly lugn khan
nhau bao ham trong no nhang chit y6u cua chit nghia Mac va nhang
nguen ggc dia pinking sinh ra khi the, tinh cam va tri tug. Su hien
biat mitexit ye lich sit la met 130 phan cua di san Ip lugn the' giOi, va
bat ky met thu lints cap tiAn nao hau j hay ve tinh ming s6 dua cac
khai niam mac xit vacs ban tuyen nen cach mang cua minh. Nhung
nhang yau t6 nay da khOng con la met chinh the co lien kat, can phai
dap thu toan be. Chit nghia Mac - Lenin da mat di y nghia lich sit Oa
met hoc thuyat phO bian.
Hon naa, them chi trong chinh ban than hang noi Ong san xu
blueing tian tot chit nghia xet lai ve trial hoc cung tang len va duce
ma rong. Minh hoa cho "chit nghia Wong d6i" nhu vay cua to duy la
thien huang tang Ian cua cac nha binh luau XO viAt thita ratan rang,
su nghiap xay dung chu nghia Ong san a Lien XO da gen lien vai
nhang xuyen tac hoc thuyat ve xay dung chit nghia Ong sari ma dieu
do tudc mat di dm kinh nghiam Xe viAt met y nghia tOng gnat nao
dd. Chti nghia thuc dung va thuygt h6n hop tri tug co the la su than
nhan han hoan d6i yeti vigc gia tang thai de khoan dung, nhung cung
la bang chUng cua su phan hda ve ly lug.n. No cung la gial doan dau
cua su tan ra nhanh chcing cal cot lei cua niern tin. Su chuyen tiap tit
chit nghia chuyen cha dan chi nghia Wong d6i, tit giao dieu clan Y kien
to do la can hap hei cua chit nghia cOng san. Hien nay nguisi to 14i
digy xugt hien met hign tuung rudi - hau chit nghia Ong san. Mac du
the ky XX da kheng tra thanh the ky thanh cOng rue rCcita cha nghia
cOng san, song thOi thach thdc Ong san da treo tren dau cua the" ky
nay. Cling yea su tan lui cua ball than chit nghia cOng sail, loi thach
attic dd cung nhanh chOng mat di site m'nh cua minh. Nghich ly la
357
 ch6, thong Lai Wang lai aim chit nghia cang sin se duoc do chi ygu
bang kha nang cita nd van dang vO httOng ttt do kinh doanh han nista
va sda d6i cac thd c.hggiam sat trot tip ciux dang del vai dbi sting
chfnh tri ciut xa hOi. C6 nghia rang, he thong halt cang` in chit nghia
81 tre thanh met he th6ng ma trong dd au tieu vong cita chit nghia
tong san se dat t6i mdc la ca ly luau mac x.ft, ca kinh nghiem da duac
e
due kgt se kheng thd xac dinh cittgc thuc flan xti hOi dang diatt ra.
Nhiing ngubi to gai minh la "nhfing ngubi cang sate da kheng con
duocchl daonghiem ttic bang hac thuygt cua minh trong chfnh each
xa hOi. Mac da 6 nhung mdc de khac nhau, nhung ca Lien X6, Trung
Qudc va DOng Au dang tign gin dan giai doan dd.
Sau au that bai to 16n con chit nghla Ong san, n6i met each tong
quid, cd hat kha nang lau dai. Kha nangthd shat - tign hda theo huong
cac xa hei da nguyen han, nghia la. 6 gist doan dan se ap clung cac hInh
thdc khac nhau caa met nen kinh td h6n hop, ca the - nha nude, dupe
hap thdc hda bang nhang161 le clan chit - xa hal ma trong met s6 trubng
hap se tro thanh khei digm dei vdi su nag he rang rat aim nhan clan
cho- buoc ngogt kiln quygt dgn mat he th6ng ma kinh doanh tu do
chigm uu thg. Thd hat - nam 6 tirth trang dinh tre, sau khi da duy tri
hau het nhung thg chgchInh quyen hien ten, khOi phut lai ly lugn da
bi hu hOng va dua vao lien minh chfnh tri - quan su, lien minh nay se
cang ngay cang trong cay nhieu han nag vao chti nghla dam tic, chit
kheng phai ly lugn chfnh thting.
Trong ca hat twang hop deu xugt hien cau hdi: lieu su van
dung theo huong nay hay hufing khac se di bang con dubng tign hda
hay lai bang con dudng bao Ittc? Hien van chug cd cac can cd minh
chting cd loi cho phtiang an thit /that. Thant chi 6 Nam Tu Wang
ddi ft dee quyen, truyen thong cang san dOc tai cha ygu duac bat
ngubn tir chit nghia Lenin cling dang can tro su xult hien caa cac
cei nguen ddi lap trong ban lAnh dao chfnh tri va cho clan nay van
lam cho vise chuydn nhanh oat nuoc vao met cid gi dd ging nhu
358
chit tighla xa-hei- - an cha tro nen bg tic. Han-naa, nhu da
cang vbi su lun bai cOa he tu tuang, cac tang lop thuong 1,1t,
Ong san 6 mai nai Ott cd thien huffing tang cubng va hap phap
chfnh quyen caa mirth bang each sit dung rang raj hen nda cl)
nghia dan tee va can tr6 su tign hda dan chu. Tuy vay, vise loaf Grit
hoan Loin kha nang caa phong trio hgu tong san chit nghia theo
chieu huang khac se la met sai lam. 0 mot so nttoc cang san,
gill phdng xa hei va xl hei tong dan duoc xult hien sau dd va cimg
ten tai vai he th6ng chinh tri, nhung da kheng chin su chi ph6i cOa
nd; da bao tru6c kha nang chuydn tip nhanh chdng dgn the hin
thdc da nguyen han.
Vai tr6 cua van de cad quyen con ngubi dgc biet 16n trong
day nhanh qua trinh tan lui cOa chit nghia Ong sin. Cac quyen dd I
tu Wong chfnh tri duy nhlt va hap din nhgt caa thg giOi hien dai
Nhang gl ma phutang Tay di, lam cho su ten tai. ctia tu tuong dd
bat buec tat ca cac chit de ceng san phai gia trubng phong tha
Tinh hap din dm W tuOng dd la 6 ch6,n6 dap dng chile lot ich
quan thong cc; hoc thdc cao han va tu gitic han 0 phttang dien chint
tri, do vay kheng thd dii clang nhu truck day thing tu tuang da sat:
ddi ha dttac naa. Cac chit de dee tai halt cang san chi nghia, cd the:
se bi tdn thuang do tic deng cOa tu Wang cacquyen con ngubi vi chg
de do !thing con he to Wang town dien, dang tin cay va kheng ed
nhulac didm. Nhu vay cac chg de d6 se ygu du6i ve phttang diOn ly
lugn va dd bi lgt dd 0 phuang dien chfnh tri.
Nhb co vise top trung sit quan tam dm ca thg giOi vao vise phi
dinh quyen to do lua chon 6 cha nghia Ong sin, vise coi thttang ate
quyen con ngubi, vise thigu co chit phap ly va su dee quyen chfnh tr
trong cac linh vac thong tin va kinh tg, ma mai lien he gida he thang ds
ding Vol nen kinh tg thi tntbng va nen din chit thtic su abed tt5 ne
hen. Chit nghia da nguyen hien nay duqc nide ngubi xem nhtt la met
phuang thudc hau bieu nhlm chOng lai cha nghia dOc tai.
352
 Mat s6 chgclO Deng Au, co thd, di qua giai doan hgu cong san anh y thtic rang raj han nits rang, nhung trac ma cao ca nhat dm
ttit nghia vai nhung vi pham thuong Ity nao &if rat cuc, &tang nhu nhan loaf c6 th6 tra thanh digu khung khidp, nhu nhu nha nude
is haat town hoa hop vao cOng deng the giai. Cac cuOc trao d6i khoa cluqc suy tOn nhit IA mot cong cu chti ygu, van Ilan cua lich sit. Cube
'19c tang len, cac giao tip ly lugn, cac mai quan hg kinh to vai nhung ggp mgt ph& tra gia bang mot tham hoa a thg ky XX cua loci nguai
ha nu& Ong san cong co th6 gdp plain vao qua trinh bign d6i dam voi chti nghia Ong san da dem lai mot bai hoc dau don, nhung vO
dac bigt ngu nhu chting trUng vai nhung c6 gang nham thitc cling quan trong la: tu tuang xa hOi khOng tuang matt thuan sau
d4 qua trinh lam nay sink ra as hOi cong dan dOc lap thuc su trong sac vol tinh phtic tap can su ten tai loaf nguai, con su sang tao xA
(hugn Id16 cua cac chg dO hign ten. Su tra treu cay dang, ratting co hOi phat tridn tat nhgt, khi chinh quygn chinh tri bi han chg.
ty vong cua lich sit, do vay, co thd la a ch6, rut cuc chit nghia cong Kgt luan can ban nay tang lam dung din lion kha nang cho rang
sAn dtfac xem nhu IA mot giai doan qua dO 'Au dal va khOng bat buOc thg Icy XXI khOng phiti la thg ky cua chit nghia Ong san, ma la thg
hOi tibia cong nghigp dam nen dan chit da nguyen xa hOi phat ky cua nen dan chit.
bao ham trong nd ca mot s6 phuong din ban ich nhgt va
..tarn chi la cO tinh chat xay dung cua bang mong mudn macxlt tin
ui xa hOi 'loan thign. Phai dart chit - xa hOi a phttang Tay da mang
clang ca Utile day viec itp dung cac chuong trinh xA hOi nham lam
roan thin phile Igi xA hOi. Rut cuc, trong may chuc nam gin day,
ca nhung he thong clan chit da ca ngoi nhigu nhat su kinh
doanh tu do, ming da co nhung cAi bign da dang: da xugt hign nhung
ha nang nhu nhau ddi vai bade tian ca nhan, chg dO thu thug tidn
nham lam giant su bgt binh ding xa. hOi, su dung hoc van va dam
y tg t6i thidu a tang lap it co dgc quygn dac lai. Nlitt vgy, nen
din chit cua chg dO kinh doanh tu do da chuydn len met trinh dO
-obit tridn cao hart dui y thdc xtt

Dieu cid gop phan hidu rd hon su dung dan cua q kin cho
rang: chit nghia Ong san (IA mat di sit manh lich sit cua mink. Trach
ahigm xa hei cao, nen clan chit, tu do luta thou chinh tri - la cong
thdc trong dci nha nt'Oc thing vai tre la phuang tign tang cuang su
tu dad hign clad xa het va ca nhan, dap tang day &Lye mat chat luang
cac nhu can cua con nguai va cling bao vg cac: quyen con nguai.
Trong tan bb thg giai vigc dun nhigu hon rata vao tinh nang Ong
est th6 va su doan kgt xA hOi clOc lap 0 phtiong dign chinh tri, phan

361

4 thdo Hiep :lac Lien bang Moi dd duoc tong 60 mot day, cdi
PHAI XAY DING CHINH SACH CCJA MY
DOI VOI LIEN XO NHU THE NAO?()
Bai bdo caa nha chinh tri hoc khd, ndi tieng cad Lien X6
lltrt phuong Tdy ma chting tdi dang Lai tic mat tb tap chi ra
hang titling sd thong Multi AOC dd duoc nit& tot trong bdo
chi X6 yin. Va cluing tot mong ddc gid chang ta khi doc
bai nay se to rat ra duoc keit ludn ve can cis trio lbi &yen
an tiuing thiin.g ma Brzezinski dd gdn cho Lien bang X6yiet
yeti tinh cdch la mat qudc gia nhieu dan tae.
Chang tdi chi zin luu 9 rang gift quan diem cgc doan nhu
udy khOng pitch la tot cd cdc nha phdrt tich phrtong Tdy (va
ding khdng chi ring phucmg Tay) cham clui theo sat sic
phdi trim cats cdc ski kien a nude ta va dna ra nhang du
brio cda minh. Lap truang trio Brzezinski khOng phdi mai
me gi. 01 nhung khuyen cho cart Ong ta bang cdch nay hay
cdch kluic nham ttic ddng tai sit suy sup trio Lien bang
;Witt cling khtfing phdi la mai.
Tuy nhieu cac chinhkhdch phuong Tay dang ganh Yew mat
trrich nhiem hien thttc khang ydi yang 10 dung nhilng don
thudc ctiaOng ta. Bdi le ho hieu rdt rd rang gay mdt do (firth
BaezinskisiCak stroit potitiku SSHA v otnoshenii SSSR? Tun bio"Za rubezhom". M.,
No 49(1586), 6-XII-1990.
362
mat nuesc 16n nhu Lien X6 trong cdc linh vuc chinh trf, kiniz
&fog xd hai se la cdi keo theo nhieu dim bien phac tap cho
loan the gidi n6i chung
Hien nay 6 nude ngoai clang chant cho nghien cent ban du
co the trd thanh chia khba gidi quyit nhieu van de het sac
phitc tap ma nit& ta dang vdp
Lai Ban bien tdp bdo Za rubezhom
Chlnh sach cga My trong quan hg veil Lien X0 (trubc day) can phdi
dupe xay dung cd xet dgn mOt thuc to quan trong cc; tinh nguygn tae:
Lien X6 dang cham out ski tan tai &la minh.
Ngay Mikhail Gorbachov cangda thiia nhan diau nay. Nhu Ong
ta da tuyen b6 khi phat bieu truck cac si quan quan dOi XO vigt
Odessa vao giga thang Tam, "Tat ca chang ta tiara lo Lang truoc tinh
trang hat sgc cang thing trong quan he gifta cdc dan tOc, trubc van
mgnh cua Lien bang chting ta khOng kern gi van de non kink ta. Dung
la dudi hinh thgc ma Lien bang XO vigt da tiing tan tai cho dgn nay,
nd da can kigt nhiing kha nang cga
Do dd, diem xuat phat d6i veil chinh sach dui My, mOt chinh sdch
cd teach rthigm phdi tae dOng toi nhung tai each dap chg b nu6c nay,
horn nay van con la Lien bang X6 vigt kh6ng phdi la ngtibi Nga ma la
doi din cga cac dan t4c kirk. Chan ly don gian lab ch6 van a clan the
la van da phdc tap nhat va mang tiara nang bang ad nhat trong :id tat
ca nhung diau ma gib day Lien XO clang yap phdi.
333

7 /Aril Ciar KERING HOANG COAJ/A1V DP DAN TOC
NhUng cd mot dieu da rd: Lien bang X0 viat ngay nay da 6 tinh
trs.ng tuyet vong. Ngotti ra, nd se khOng duac thay tha bang cang thdc
ma. Gorbachev rat thich: Lien bang cite ndoc xa hat cha nghia c6 cha
riuyen: Gang thdc nay cod khuynh hu6ng lam nhba di bang cach gitti
hich lai chi! "cd ch6 quyen" nhang 116c nguyen dan tec cua nhiing
ngtt6i khOng phai dan tec Nga va d6ng thbi yin bao town dirge "Lien
i.:ang". Do vOy, tong thgc nay ngay cang khirn nhting ngttbi clan cha,
nh.cing ngubi Nga lin khOng phai Nga - bat binh hon. Theo g Man
.- .aa 'Mang ngtaii Nga thl nd, du thg nao, cung buOc ho phai dOng vai
::,Gt dgqugc, tai ma nhung ngubi dan chit Nga ngay cang nhin nhan
nhg is mot tra ngai chit ygu cho to do ciia him than ho, con theo y
Xn ciia lord sau, khang phiti la ngubi Nga, thi de la phuong an lira
cart met qua Idni nhuc nha.
Viec van c16.cl2n tee phat trign dgn mire khOng khoang dang trams
Tinn ngV mOt ro rang hon ngay da chi can nhin qua bao chi XO viOt.
ang ban xet nhang thOng bao ve viec kau g9i thanh nign tong
:ran lam nghia vu quart sir hang nam dugc tong 136 6 Latvia chi cd
'..4% s6 tan binh nghia vu co mat 6 dim nhap n&ni, 6 Estonia - 40%, 6
;Awl - 33%, 6 Gruzia - 27% va 6 Armenia - chl cd 7%. Nhing ngtrbi
phai ngresi Nga col lam nghia va quan sit trong Quan dOi X6
et la met thg nghia vit thgc dfln, phai tranh khOng thgc hien.
Nhang thong bao kluic gin day tren bac chi phan anti qui mO ngay
I6n CCM 1210 Ige trait manit (tat dan tee tai ithieu viing khac nhau
a Lien X6. re..! ihgc chat, trong may thang da xay ra nitang tran darth
Iticb rr T.ca.)1..raz Trung A. Troug nbleu bac klin Liu co ndi tai
..;.7c sit clang ;:-; khi mai nhat trongultang CLIQC. t@p !;lett !u kick va trong
dting d6 cac Ong (long 16n. 'Prong cac tuan danh than).
to. ,Irt sa dung ca xe. tang, xe bar: th6p, trkic thang vu trang,
::tug Alan thatth (hoac Irma hoac coop duce).
KhOng cd gi dang ngac nhin khi trong met vat trubng hop cd
nbieu nan nhan. Gala nam 1990, do pham vi Ian taa reng nhilng vu
d6 mau, da cd khoang vai ngan ngubi chat. Chi rieng 6 Oshe, met
thanh ph6 ciia Kirgizia, thing han, trong thang San, cac vg x8 xat
gala cac dan tem da tarn vai tram nguOi chat. Trude dd, cang.trong
mita he dd, tha dO Dvshanbe cart Tadzhikistan da cd lac thotit khoi
stt giam sat ctia cac XO vigt nho phong trio dan tee ndi day, sau dci la
quan deli Xe vigt dan ap. Tai nhieu vImg caa Lien X8 da phai ap dung
tinh trang thbi chign. Va bao chi XO visit chobigt la do tinh trang mat
trat to do xung dot dan bac, trong ca nu6c da co tren 600 ngan nguisi
tan cg khOng nha ciia.
Trong met vai truting hoop cac mien xung idea dam tee da man g tint
chat Mt sac kh6c Het.
Xet ve mat tiem nang, nguy higin hon cho Lien bang Xe vigt
Wong lai la tinh cam toy thtic dan tee ngay cang cao 6 cac Titian cung
hoa Slavo Belorussia va Ukraina, nhang not ina thoat &au tuang, lii
\rung da dugc Nga hda Itha dn. XO vigt tat cao Ukraina hal mita he clel
thong qua mot tuyen ba ve chi quyen, gbm ca nhang Ibi 10 ndi t6i sir
quygt tam cita ngubi Ukraina thanh lap lift luting vu trang dee lap
rieng cua mlnh vi tro thanh met qufic gia trung lap so khOng tham
gia bat ky Ith6i titian art nag va chi trdong ba nguyen tad: khOng san
aunt, khOng tigp nhan, vi khOng tang tra vu khl hat nhan. X6 vigt
t6i cao Belorussia cung da thong qua met nghi quygt Wong to va
ngotti ra, ho can kau gel nhung ngubi Bach Nga dang phut vu trong
lire luting vu trang XO vigt 6 Trung A va 6 Kavkaz tit ch6 khOng thaw
gia vac, bat ky chign dich quan sir nao chdng cac phong tram dam tec
caa nhang ngubi khOng phai Nga va b6 nha.
VI vay rat khd tin rang cung thdc ciia Aleksandr Solzhenicin
0 mot qu6c gia Slava vi dai, th6ng nhat Nga, Ukraina va Belorussia
tra thanh hien thgc. Chu nghia dan tee da tra th?tnh rat a lay Ian
365
va dac Wet da bao tram len s6 clan 50 trieu ngubi ciut Ukraina nhit
thi met dam chay rung. Nhitng phan phia Tay ctia nude nay to Lvov
dgn Kiev thttc td dang nem trong tay cite nhiing ngubi theo chit
nghia dan the va khap not dau they trucing len nhung la qudc ky
truyen th6ng, thc Wong dai Lenin bi pha db. Phan phia dong db. bi
Nga hda 6 mac di) cao han, nhung mOt thtl linh ngubi Ukraina da
dung khi mai day ndi vat tei: "Ong ei phuang Tay nen that khd higu
hat su toy thdc dan tee de duoc thdc tinh manh nhu the nao, Viec
ei phia deng Ukraina ngutbi to not tiring Nga kh6ng cd y nghia gi
NhUng nhanh vien IRA ch6ng An h ndi tigng gi?!".
Viec Litva, Estonia, Gruzia va Armenia tuyen b6 d6c lap mai
chi IA sit kit& dau. Chi vai thang nUa thOi, cac nude cang hba khac
trong Lien bang X6 vigt sa lap lai qua trinh dd, clang thbi phia nhAn ca
quyhn lite trung uang cim Moskva vA di san Lenin dm nd. O Trung A,
50 trieu ngubi theo dao Hai nely cang tin hieing vao tin nguong mitt
minh va mong mu6n tide tea thanh lap mOt xd "Turkestan" dee lap.
Nhitng y dinh mien mang cUa Gorbachev mu6n de nghi met khu6n
khd hien phap mai vh thus chat cang clay nhanh qua trinh dd.
Dieu gi se thy ra tea day va phuang Tay phai phan ting thg nao la
met van a hat sac phtic tap. Trude hat can phai thita nh4n rang: dg
qudc dang sup dd bao gDm met mang nhihu dan tOc v6i bon 290 trieu
ngubi (trong do cd 145 trieu khang phai la ngubi Nga), ban than ho nem
nhihu trInh dO khac nhau phat trign lich sit va toy thtic clan Mc.
Ngo?ii ra, cd 65 Ulan trong tang stS dan hien dang sting ngthi pham vi
lash thd qudc gia. That khd ma danh gia hat nhitng kha nang Mtn tang
cita bao Luc quhn chimg vi mat trat to tren qui and Ian.
Chi it thi dihu dd ciing cd nghia la Hoa Ky khang nen chi gidi han
met cOng thilc nao dd khi xac dinh nhfing by vong ctia minh vd tuang lai
cua Lien Xe. Ciingditngth dinh ra nhung giai phap tac Ong tit ben ngoai
dg giai guy& nhiing van de nan giai va quan he dan'tec cim Lien X8. Can
366
I
phai thita nhAn rang dd la van dh ma nhung rived dang sang 6 Lien X6
hien nay paean phal dung cham trong nhceu nem nifa. Giai phap cho van
de phal doge Bac dinh tit ben trong, ma trtibc hat la do chinh bin than ho.
Tuy nhien gib day da. they 18 met Mu: mien Nga da qu6c., tec la
node Nga v6i s6 dan 145 trieu ngubi Nga g6c, Ichangthg a met nude Nga
dan chit, Ma mOt nttbc Nga dan chi thi se khOng phai la mat nude Nga da
quac.Ngthi ra, nti6cNga daqufk cd le la met nude Nga ngheo do phai danh
nhihu khoan chi phi da gin gift mOt de qudc tap quyhn. VI thC, daivoi ngubi
Nga chi cd thg cd each lua then giiia met ben chg de chuyen ch6 va del
ngheo va ben kia la clan chit va met su phan vinh o6 thg co. Nhtitng ngubi
Nga da bi chinh tri hda da Icheong tea nham mat lam ngct tribe melt thuc
td IA nude Nga dg qudc se buec phai dimg clan vu hie da cat tri nhung ke
ndi day, theo nghia chinh tri, va new nay La ca 145 trieu ngubi Ichang
phai den Nga da cd g thdc dan tOc. Su cuang Weed cat gia v8 dao ddc,
chinh tri va kinh to va ngubi Nga ngay cang y thdc duac r3 han rang ho
budc phai tra mOt gia v8 ding dat cho vise ho dA tong la met nude dg
}thong co gi ctang ngac nhien khi ugly cang co nhitu ngubi Nga
citing dau la chU tich wide cang hba Nga Boris Elein bat dau tuyen
b6 rang su cao chung mia dg qudc Nga la hurdle dau su giai phdng ctia
chinh ban than ho. Dihu nay phan anh sp thay ddi thg giOi quan ctis
ngubi Nga tren qui ma lich sit thdc su va nd cling cd nhung hau qua
sau xa d6i v6i thg giOi ban ngoai.
Ve thttc chat, phuang Tay phai thita /than rang the qua trinh dan
chit hda cua nude Nga va quytn to quygt tha Lien bang X6 vigt clang'
sup dd gen lihn yeti nhau. Dibu nay co nghia 1a nail phuang TAy se lam
chech Mg:mg mix tieu quyhn to quygt ctia nhung dan tee khang phai
Nga chi vi nham dny tri quan he vai Moskva va dihu nay khign phuang
TAy se mai than ngay vOi chinh muc tieu clan chit hda pita ntioc Nga.
Tit d6, rut cuec, la phai di dgn kat luan: nguyen tic chung trong chink
sach tha My d6i vdi Lien X8 phai la 'Ong hi) cho quyhn to quygt dan chit.
367
 Hai chit "dan chit" va "tit quygt" gin kat lien voi nhau hoan than cd
Khong don gian la thti tu quygt bang bit ky ginnao dm bit ky
;thOnt dan tOc ngudi nao OS duqc, ma la quyen to quygt clan chit. 16 Lien
C is co nhung phong trio dbi guy& to guy& hoac mang tin h chat cuc down,
O.:mg teen lip trutmg chap, hoc la thong xe - mit, ch6ng thin chit. Ho
!iv-mg dang duoc ding ta dang tinh. Nhung ndi chung va tren tan cue
(16 la hian Wong cue doan va Wang ddi cabiat, valthia canh quan trong
la phong trio tu quygt d nuidc nay cci khuynh htiong di tdi xac lap
vdi phong trao cloi hoi din chit hda Lien bang X0 vigt.
DU thanao di niia thi phong trio ddi chon duy nhgt cita quyen to
danchit d Lien XO ciing chi co th61a mOt hinh thlic nao dd cci duy
co cau da qudc hien nay. Trong b6i canh ha tu hieing cOng san da bi
cOi np-uOn tinh cam tha nhiing y do mudn bao ton da qudc dun
n co so ap ciat nhgt dinh se la chit nghia se, vanh dai Nga. Dieu dd se
nghia vdi vile lam cho the xungdOt din tOc vat nhitng ngubi khong
Nga. nghiem trong hon va se din den sit xuat hien mOt nudc Nga
H.i..ong co dan chi va khOng the chip nhan duoc theo lip truang se vanh
nghia thay cho mot nude Nga tong san. Ve that chat, dieu do climg
ii dua dam hai hau qua tieu cuc: Tang them cac xung dOt dan tOc va
ng lot cua chit nghia dan tee Nga phi dim chit.
Do la V do tai sao chinh sach cim My d6i voi Lien X6 phai duoc
y dung trait hai cap dO. Hoa Ky can dap tuc duy trl Gorbach d chinig
. , t(c hop ly va of thg thus hiOn duoc. Nhung Hoa KS- khong nen danh
:!t6 b0 su chit 2i dm minh chi rieng cho Gorbachov. Ben canh viac duy
cho viec than chU hda clgt nude mOt cach hiti hot ma Gorbachov dang
to ben tren xuang, ms, can co su Ung h0 thtte su va rd tang ea qua
h din chit Ma tu phat trong nhiett tt yen.; hop la do nhimg Ong cd
tee chit nghi9. chi phoi tit dud! Ian.
Viae-img h0 quyen to quygt dam chu la rat can thigt ngay cho ca
viac gitip dd chinh Gorbachov. Muc tier: ma Gorbachov tuyen b6 la din
chit hda Lien X8. Nan nhu Ong ta tuyen b6 muc tidu d6 mOt each
nghiem tic va chart thanh, thi dieu dd cd y nghia la phai da nguyen
hcia ha thdng X6 vigt. Da nguyen dich thuc, dgn luot mirth, phai keo
theo no y kign tu nth len mat each chinh tittle cita nhung ngudi dat
duoc quyen tu quygt trait co so din tOc. Do dd kitbag cd gi mau them
giva viac thong cam vOi Gorbachov voi viac itng hO nhung ngtioi ndi
len nguyan yang cbai quyen tu quygt dan chit.
Ndi tom lai, Hoa Ky khOng nen chi chon lap trtiong ting hg y
do cita Gorbachov thuc hien y tudng mOt nen dan chit quan V, nguqc
can ung h0 clan chit dich thuc. Mat thi .dan chit ducte quan if dd
la clan chit hcia tit tren xu6ng trong nhung digu kian bi soat..
Nhiing thi du truck day trong viec xac lap mat nen dan chit bi dieu
Ichign nhu o Idonesia dudi thin Sukarno khOng dAn chit gi cho Lam.
Dan chit hoa thqc sit ddi hOi nhung sang kien tit ban tren xudng, thing
thdi ca nhung 'Mc vong din chit tu phat tit dud! len. Trong dd he
thong "nhigu dAn tOc' nhu Liar' X6, dd phai la Ling h0 quyen to guy&
cua the phong trao dan tOc din au.
Vay mOt chinh sach 'Mg h0 quygn to guy& clan chu tren time
to ph& nhu the nao?
Thti that, diet' cid phai cd y nghia khong chi IA nhitng quan
he true tigp vbt Gorbachov.va ung hO Ong ta. Gorbachov ding dupc
ang ho vi Ong ta da ddng mOt vat tre Lich sit quan trong, and cita cho
Lien XO thay ddi, nhung 14i cting phai gitip da bang nhigu cach Ithac
nhau cho nhiing vi thi truong thing ditu da s6 din chit mot tai mOt
sd thanh ph6 then ch6t 0 Lien XO. Ching ta nghi ngay dgn
Moskva, Leningrat, Lvov, Tall; Viksjus, Tbilisi, Erevan va
nhung thank phi khac Mitt. Ngudi My cci khi nang dg xd.c lap va
gin kat the thanh ph6 nay voi nhau. DOng thdi ciing cci.nhung MIA

nang de thiet lap quan he lam an 6 cap cac thanh ph6. Dieu d6 chat
se gitip ich cho cac lac luong ling he da nguyen tit dual len htnh
thanh ve mat thiet cher.
Thd hat, dieu dO co nghia la phai ma rang quan he a mdc hap
vol nhiing nude cOng boa XO via tti den hanh dan chd hes tii ben
trong Intik ceng hba cda minh.
Ching han, Boris Elcin da len tieng cheng nhitng y deo clia
Gorbachev mudn dap yen nhiing ngttbi Litva bang each bao vslykinh
te. N goal ra, Ong ta eon bat dau met chuang trinh dan chit htia cap
bath va co nhieu trien vcing han l cal ma Gorbachov dam manh dan
ting he. Dual su chi dao cita Elcin, nhan dan Nga, met dam tec rat c6
thien chat va tai nang, da titng ganh chiu nhieu dau khd dual thbi
Stalin, da bat dau y thdc duck rang co the, Ian dau lien trong suet
qua trinh itch sit lau dai va gian Dan cda minh, lam met de queic khOng
phai IA vinh hanh, ma la met dieu nhuc nha.
Do cici, 6 met eking muc hop ly, My can phlti quan he vai Elcin, Hoa
Ky nen this dm each gitip do viec thuc hien chuang trinh cal cash cda Ong
ta va thu zap nhang quan he true dap tich cutc han de hop tac vai chinh
phd cda Ong ta. Tren din dan tang khai nen zit su yeti Ong ta sac cho dieu
do ai the cling cd nhitng vi to va uy tin chinh tri cua Ong ta.
Thd ba, Hoa Ky cling nen ma rang han vai cac nude cOng hem XO
viet clang tangle khang dinh quyen dee lap cua minh . Dieu do cci the
lam dttoc /Mb cac et* di them cci tinh chat. to van cda cac ca nhan hay
cac dottn dai bieu quck hei va thong qua con duOng 'duly& Ichich cac
cOng ty to nhan My dhu tu true tiep vao cac miac tong Ma. nay.
Trong chitng muc cci the, do do Hoa Ky nen AO tra kinh to va
tu van ve ky thuat cho cac nude Ong hoa theo quan digm dan tOc, dac
biet la nhang nude dm sang chuyen nhanh sang nen kinh to thi
trubng. Dieu quan trong la phai luu y rang viec phdi be quyen kiem
soot cda. Moskva cd lien quan mat thiet voi flitting n6 lac nhAm xay
370
dung nen kinh to 6 cap dia phttang vb. rd rang la viec khuyen kitten
qua trinh nay la dieu pha hc1p voi muc tieu da nguyen den chit. VA thuc
chat, nen zet tinh trang hen loan dang ngtt tri hien nay a Moskva thi
cd the phat trien quan he kinh teen dinh a cap nutIc cOng has se nhanh
han lit qua con &Ong dam phan yeti be may quan lieu trung uang dang
sup de. Val cac cOng ty cda my, dieu dac biet quan trong la phai nhan
tilde chtqc thttc to la nen kinh ter thi trubng cci nhieu kha fling phat
trien thinh vuang chinh la O cap quec gia Woe Ong hoa, chd khOng
phiti cgp trung gang vi do nhang truyen thong van hoa cim minh,
ngtabi Nga van mang tam ly chang kinh doanh to do.
Thd tu, Washington can co sit ling he math han va khuyen khlch
the phong trao chinh tri 6 Lien bang X0 via clang sup dd n5 rang a den
chic xet ve tinh chat va clang gianh duct quyen tutquyet. Hoa Ky can am.
tu phuang tien kieu nhu cac dai ph& thanh "Chau Au to do" va "Tu do" va
Qui quec gia bao vO clan chit, We la nhitng hinh tittle da thgc hien rat tat
chtic trach cdaminh de gitip da cho cac phong trao dart chit 4 Deng Au. Do
do can ma rang tai tro htto phcing han cho boat clang nham cling ce vun g
manh han clic phong trao dan chddbiquyen to quyet d Lien X0. Tren dien
dan bao chi cOng Ithai, Hoa Ky nen manh dan tuyen be ve lap truong ting
he cda minh ddi vol phong trao dal quyen to guy& nhu IA met be pilau
khOng tack rbi ctia lap trubng ting he cac quyen con ngubi va cho they rang
minh sin sang thiet lap quan he trade tevai the nude cOng hoa ta cniyet
Can nhan manh rang met chinh sach nhu the cita My se khOng
phai IA met chink' sach cheng Nga, ma chang de qu6c. Lap trubng cita '
Hoa Ky phai the hien rang My ling he quyen ta guy& dan chit cda tat
ca cac dan tee Lien Xo. Van de la chinh cac dan tee se guy& dinh xem
trong trung lei h9 mu6n co quan he nhu the nao vai nhau va vai Moskva.
Trong met sd trubng hap dieu do cc; the co nghia la phai tach
ra. Nhung ngay du ce tech ra duck di nita thi dieu dd tuyet nhien
'thong nhat thiet deu se lc& then, trong mei trubng hap, viec xoa b6
371
.c quan he ca. Cd the they truroc viec tacit ra cim mot vai nuoc cOng
oa Xeviat hien nay, xong ngay ca sau khi da tech ra, ho van. cd thd
hat tridn quan he trong linh vtc an ninh va kinh to VOi phan can lai
cue Lien bang Xeviat hien nay.
Phu luc II
Them chi Hoa Ky can nen khuyan khich met su hop ttic nhu
ay bbi nhu the se. gdp phan lam diu tinh trang xung dot giita cac dan
L.9c. Thay cho Lien bang Xeviat hem nay, cd thd se ra dbi met tang
ng kinh to vat nhiing mei lien he to do hoac gia, cung cd thd la met
en mirth to van bao gem met s6 nude trade day la nude tong hes.
Li.ong Lien bang X6vigt.
Da the. nao thi gib day thong to cung chua thd dg doan duec kat
5
su sup de' da bat dhu va tat you kheng thd tninh khai cita Lien X6,
PHE PHAN CUON SACH 'THAT BAI LON :
ng se khang thich hop neU Washington di nh clua ra nhang guy& Binh
thd da dd 11 nhang guy& dinh the. nao. Nhung Hon Ky phai ang he St1 RA DOI VA CAI CHET
uyen tu quygt dan chub Lien Xe nhu la met phuong tien tac clang chinh CUA CHO NGHIA CONG SAN TRONG THE KY XX"
bian Lien 7..6 thanh mot xa hei da nguyen va din chit .

01-I/124 KOIGII

Nam 1988, trong Uri Lien XO dang tien hanh cuOc cal t6 vbi rat
nhieu khd khan va d cac nubc xa het chit nghia Deng Au bat dhu cd
nhiing bin dung ldn, thi Brzezinski, nguyen c6 van dac biet ve an ninh
qu6c gia ctla cuu tang thCing MS, Cater, cho ra dbi cu6n sach "That bai
km: su ra doi va cal chat caa chu nghia cOng san trong the' kY
Cu6n sach, dl nhien dupe giOi chinh tri va ly luan caa chit nghia to ban
phuong Tay ddn chao nhiat hat, va ra sitc de cao, ph6 bign, coi /lit
met vu khi lot hat tan oang rat dung thbi co vao cha nghia xa hOi clang
con Ichang hoing. Thy nblen, cuen sach caa Brzezinski da gap sti phan
tong caa nhieu nha ry Nan mac x1t, dac Net la nhfingnglibi sang ngay
trong long chu nghia to ban. Dd la met stt phan tong quyat lift kheng

373
phai chi dua tren nhiet drat cach mang, ma dem tren nhang ly le sac
ban, xuat phat tit sit phew tich khoa hoc.
Ching tbi xin gi6i thidu v6i ban doc bai viat cua Ohara Koichi
a Vidn nghien cdu khoa hoc xa hai truc thuac Ban chap hanh trung
tong Dang COng san Nhdt Ban, vita clang tran tap chi "Tien vd" clan
nem 1990 vai dau de ndi tren.
Theo Ohara Koichi, mai dung cc bin trong cu6n sach cua
Brzezinski n6i len may diam sau day :
- O tam iy luan co ban, chit nghia cang san vi chit nghia xa
hai dd bi pha san. Dd la mat tu Wong sai lam tit ban chat vi khOng
cc; siic sang.
- Qua trinh xay dung chi nghla xa hai a Lien X6 via clic nuetc xa
hal chit nghla khac rap Ichuan theo Lien X6 la mat qua trinh day ray nhung
sai lam vit that bai, Mat budc lam lich sit tan, kg tit Lenin cho clan bay gib.
- Gang cube cat ta clang di6n ra a Lien X6 'lit a cac nufic Dang
Au, dd lam cho chi nghia xa hai tat dep bon, that ra chang cd trian
vong gi. Xu th' li nguoc tinh chat =I ban cua thbi dai la "bubc vio
ngtidng ciia cast giai doan thoat Ith6i chU nghia cang san trong lich sit
chinh tri cua nhAn loai".
- Cu6i clang chinh chi nghla to ban vi cac nude tu ban cho
nghia mai ma ra con &tang di len cho nhan loai. Su tan tai va hoat
dQng cua cac Dang Cang san trong long cac nude tu ban chi nghia,
ka ca Nhat Ban, se mat at y nghia.
Vol nai dung nhu tren, cu6n sach {thong ngitng lai a moc dich
ly luan va hoc thuat, ma mang mat y db chinh tri i3 ret: Theo Ohara
Koichi, 66 IA thong qua danh gia cua Brzezinski d6i ved cuQc kitang
hoitng cita phe Lien X8, tap hop cac nuac tu ban chfi nghia lai, thong
nhat hinh dang phan kich chian bloc nham vim). tinh hinh hon loan
tai cac tut& xa hai chti nghia.
374
as
Phan quan trong cua bai viat nay danh dg phial bite nhang lap
Wan cits.. Brzezinski. Sau khi nem bat dugc nhang diem chi you trong
to Wang cu6n sach nhu tren, va nhat la muc dich chinh tri cua cu6n
sach, Ohara Koichi Ian luot nett nhang quan digm va lap Wan cua
mInh. Trong bai viat cua Koichi e6 chia ra Bing doan yeti nhitng tieu
de Hang, a day, trong pham vi mat bid luoc thuat c8 cho duos ngin
gon, bang theo sit firth haft cita minh, ching tai sap xap lai nai dung
mkt bai viat qua mat s6 luan chant chit ygu sau day:
1. Lap luan ngheo nan vi idea lac cita Brzezinski trong khi mut
toan bign sai lam cua "me hinh chi nghia xa hai kidu Lien X6" thank!,
ban chat dna chti nghia xA hai vi chi nghia Ong san.
That vay, ngay nay mot ngubi dau biat so di Lien X6 lam va.o
tinh trang khang hoitng, Dang, Nha nude va nhan clan Lien X6,
trong khi buac vac Ong cuac cai ta da cbng kbai ndi len nhiing
lam, nhiing that bai vi ca nhiing tan bi kich cua xA hal X6 viat trong
su6t mat thbi gian lich sit did, dieu dd hoan toan. do "Chit nghia xit
hai kidu Lien X8" mang mat nal dung ba quyen, thiaudan cho xi
hai cha nghia, quan lieu, ap dat. Va lieu cd pha san thi nhandcai
161 thbi, trai quy luAt do clang pha san chit Ichang phai chit nghia
cang san clang pha sin nhu Brzezinski nhan dinh. V6i cac nude
Dang Au cling vay. Cuac khang hoing a day lit do sit tiap thu va ap '
dat mat cach may mdc m6 hinh cua Lien X6. Vay ma tit nhang hidn
trung sai dang bidu hidn y chi loai trit nhang gi xa la voi chit nghia
Ong sin, Brzezinski lai dai nAng len clan tam 'tinh chat thai dai"
cua chit nghia cang san clang suy sup! Theo Koichi 'Ca to khang co
m8 hinh ph6 bian cua chit nghia xA hai va chit nghla Ong san, flitting
cling SO li sai lam nal nhu lai tuyet d6i hda "m6 hinh that bai" trong
375
Ci.TCS va CNXH "Brzezinski di den kat luAn ve sit cao chung tha
ctiXH va CNCS chi bang each dua vao nhung mat pha dinh: han
'Lich sit khach quan, sai lam caa ngubi lanh dao thi qua la mat
ch nhin nhan lich sit cue ky nong can!
2. Mu6n xuyen tac van de tit g6c, Brzezinski dua ra mat hinh anh
;-;6p meo ve Lenin cang voi nhung tu tuang cua Nguoi.
Cd le Brzezinski cang thay rang tit trudc tdi nay, ngubi ta phe
r)1.1rIn Stalin rat nhieu, coi Stalin nhu ke chiu trach.n.hiem chinh ve
ing base sai lam dm chit nghia xa hal 0 Lien XO, not mat each khan
Alin da di chach khoi con dubng cita Lenin. Vi vay, trong cu6n sach
a Minh, Brzezinski ra site chung minh rang: chit nghia xa hal da
. lam tii ngay Lenin; Stalin la ke di tiep con duang cita Lenin, thuc
chign luctc dm Lenin, bAo ye the che do Lenin dung len-va dieu
khOng ngoai y muga cita Lenin.
The gia bai Vie:t net len mat se da 'clan cu the de bac lap Juan tren.
lenh ve hoa birth", "Tuyen ngdn ve quyen Icri caa cac tang Idp nhan
dimg" la nhitng van itien quan trier nhangquan diem ai nguyen
ciza chit nghia xa hai khoa hoc. Ve mat dal ngoai, Lenin ten trong triat
quyen ht guy& dan tac, dua ra nhung chinh sach gan lien voi tinh down
that sit giaa phong trao each mang va giaa nhan dan the nude tu ban
,nghia Ve mat din nal, chinh phi" each mang Nga, dudi sit lanh dao cua
da thuc hien dupe nhitng tien bd xa hal Ida lao, hong dd co mat nti
titg co Inn nhat ve nhan quyen: quyen sinh tan. Gan phai nbac lai to tuang
.ta Lenin ve vice Ong vien quan cluing nhan dan tham gia vao sit nghiep
va chgng chit nghia quan lieu, menh lenh. Dieu clang kinh npc
Brzezinski coi vice Lenin kien quyet trang hi bon phan each rnang, va
tra ke thit trong nal chign la chinh each khOng b6.
Cling phi<i ndi them: ye con ngubi Stalin, Lenin da hien kha
va truck khi qua diri, da yeu eau Dang khong nen giao chile
Sng bi tau cho Stalin.
3. Ve Ong nude cat t6 va nhung hien &mg chinh trj clang din ra
the nude Doug Au ma Brzezinski coi la sit sup d6 caa chti nghla xa hai.
Nhu da ndi, trudc day ban lanh *to the nude xa hal chit nghia
Deng Au hau nhu da be nguyen xi rnd hinh cita Lien X6 ip Ott cho
dat nude minh. Nguan g6c dal hai dm Tian chung nhan dan la tit
sit phu hoa va theo du6i dd. Quan chung nhan clan phe phan vice
lanh dao kinh te theo Itigu tap trung quan lieu, kem hien qua, phe
phan sit xam pham chit quyer. cac dan tan khan. Nhin chung ngubi
ta cd the thgy a dd mat qua trinh may m6 tim kigm mat hudng di
tu chit, tu nhan thdc ve "le phai va khoa hoc dai hoi &toe thoat ra
khdi nhung trdi buOc mitt. "chit nghia xa hOi cita Lien Xd". Cd the ndi
nhan dan cac nude xa het chi nghia Dang Au hien nay dang thing
trade buds ngoat Ida ve tu do va dan chit, tan trong va btu) ye quyen
to quyet data tac, cai each kinh to va chinh tri... Dieu tac gia mu6n
'Than manh la: phong trao 0 the nude DOng Au hien hien sit pha san
caa "chi nghia xa hai kieu Lien X6" tai the nude dd, thi sit pha san
dd khOng phai sinh ra tit nguyen ly, ly luan caa chi nghia xa hai va
chiu nghia cOng san, nguac lai, tit sit xa rdi nghiem trong cac nguyen
tac tits chit nghia xa hai khoa hoc.
MOt mat khan, Ohara Koichi cho rang phai nhin Ong cuOc cat
t6 a cac nude za hal chit nghia mat each cd phe phan. Chinh phu va
nhan dan m6i nude giai guy& van de theo nhung each la phdc tap va
khan nhau, nhung khOng the coi tat ca each giai guy& dd deu pha
hap vdi ly tuang va ly titan catt chi nghia Ong san. Nhin chung, cac
nude nay cd chiu anh hut:mg 0 cac mac dO khac nhau tha "tit duy mai"
- ma to duy mdi lai la quan diem to hong nghia to ban, hoac chiu
anh boring khuynh hadng xa. hai - clan chi ctla Dang cOng san Italia.
Ngoai ra, trong quan he giita the Dang, cluia phai da het nhung bleu
hien tha chiu nghia ba quyen. VI vay viec khac phut nd trong phong
trao Ong san qu6c ta van la van de quan trong.
377

4. Mugu nen met vi du dg cluing minh cho sti "that bar' cita phong
trio Ong san qu6c tg 6 thg gig% to ban chit nghla, Brzezinski da di clan
xuyen tac phong trio Ong san Nhat Ban.
Tic ea Ian loot neu mai va bac be met se luau digm ma Brzezinski
neu len trong van de nay.
- Brzezinski ndi: chit nghia ging san Nhat Ban khong yang
manh nen da. IthOng bigt tranh thti dieu 'den thuan loi sat Dal chitin
II. Thuc ra, Brzezinski da c6 tinh quen di ci met chitin dich bao vAy
phong toe chit nghia Ong dm do My chit truong, gay cho Ding COng
san Nhat Ban bigt bao tan that khd khan, vi Dang phai dau tranh
nhu thg nao de xAy dung duoc tran dia yang yang nhu nety nay.
- Brzezinski to cho minh la ngodi ngAn than chitin tranh hat
nhan can Ding bang san Nhat da khong cd khi nang lot dung co hQi
hat la xo ma "di Ong" dai vOi vu khf hat nhan cita nguai Nhat Ban tao
ra dg clang vien tinh cam dan tee. Re rang sit thoc la ngttoc Ding
bang san da cd phan ddng gdp nhu thg nao trong phong trio dau
tranh ch6ng vu Ithf hat nhan bao v has binh, va chlnh dieu dd da
non than cac lac hong th6ng tri My - Nhat, nh'itng ke chit truong
dung vu khl hat nhan lam phuong tien ran de.
- Brzezinski ndi rang Ding bang sin Nhat Ban to coi minh la
"theo clueing 16i xa het dan chit kigu Tay Au' chdng to Ong to khong
bigt gi 0 Ding bang san Nhat Ban ca, vi: Dang bang sin Nhat da
tang phe phan manh me Ding Gang san Italia map mb trong ranh
gibi giaa xa het - dan chit. vOi chit nghia xa hOi khoa h9c, phe phtin
khuynh hiking xa hei - dan chit hda dang xuat hien a Lien XO va met
se ntrisc xa hei chit nghia.
- Brzezinski m0 to Wing bang san Nhat "hy sinh rnuc tieu down
kgt cita chit nghla Ong san" qua viec phe phan chit nghia bit quyen
Lien X0, Trung Qu6c. Thuc ra chinh chit nghia ha quyen dd da di
378
ngtroc lY Wang dux chi** nghia Ong dm, Wt. So pie phan cua Dkng
being San Nhat chinh la that:, nhangnguyen ly va ngityan ttie:cita chit
nghlitxii1101. khoa hqc.
. . . _
Qua met 06 digm tren , cd thg thay rang nliang dieu MA
Brzezinski dem ra phe Phan Wing bang san Nhat chi tang chdng
tittinh kien dish cadh mang va tam nhln xa trOng iong caa Ding.
Cd thg nhan dinh: "Phong trio cua nhitnenguaceng San, nhang
nguai then chit nghla khoa hoc 6 Nhat Ban la phong trao kheng cd
yr dinh di tim met m0 hlnh xa hei 131 Wang va b nguyOn m0 hinh do
vao xA hQi Nhat Ban, ma la phong trim) phan data nham qUyet
nhang 'Mau thuan nay sinh trong 'La hQi Nhat BAn, Met nu& tu ban
chit nghla phat trign phu thuec My, bang cac Men ph&P phu hop vdi
qui luat phat trign cue lich sit vit phut vu Ioi fch cua nhan thin .
khong giao dOng bal nhang nguyen nhan tit ben ngoal nhu tac deng
can sit that bai can "chic nghla xa. hei kigu Lien Xe".
5. Thoc chacila chit nghla Whim thg gitfoi - Con denim tad la chit
nghia, dg qugc da dem den nhang gi cho nhan loai?
DI nhien, trong khi tan tong vao chit nghla gong san,
Brzezinski, gian tigp hay true tigp deur ca ngoi chit nghla to ban, kg
ca Chu nghia tu ban Nhat, vA coi rid IA con during Olen vinh tiny
nhat Cita nhan iota. Dang tiec la, nhu da ndi, hien nay 6 can nutec
La het dal nghia, lai dang co zit hating to hang chit nghla tu ban,
xdanhen di van de nghiem trong khong thg giai tiny& tittle ctia n(5.
Dang CQng san Nhat cut Igo phe phan khuynh huOngdci.
Chung ta.khOng thg nhac lei day rthangy Itign cu thg dui tac gia
danh dg Phan doh thttc chat &la chit nghia tu ban va chit nghla daqu6c,
chi can ghi lei met se digm neu len:
- TOi tic ctia chit nghia dg qugc va chti nghla to ban trong 90 nein
qunvoi nhang cuec chitin tranh dam matt.
375
 nhung van a da thdi dai theo nhiing quy luat tat ygu khach quan
- Thuygt ran de hat nhan hien nay - rigubn g6c gay ra sit hity diet
dm chit nghla duy vat lich sii dg phat huy thuc sit sec sang cua chit
al3u lori, ding vdi chinh sach thttc dan mbi, sii ban cling hda va tan
nghla hoi.
ply,lmOi twang thggidi thti ba.
- Wing quart nhiing van cua ban than chit nghia W ban,
EOM thuan va han chg ve chinh tri, kinh tg.va xa hOi khOng HOANG NGAN
Ileac thueg
quygt dnoc: sit phan hda ngay cang tang gifta ke giau va ngUtii
sinh thai d cac thanh ph6 ion bi de doa, cac to nan xa hOi tran (Tap chi Thong tin KHXH,
1990, s6 1, tr. 22-25)
la nan that nghiep tram trong... Hay nhln vao nhiing cube chao ciao
n day cua chit nghia to ban. Nudc My- tit chit no thanh con no lOn
niaAt thg gidi. Tu ban lung doan Nhat Ban hy sinh loi ich cua nhan
c, theo du6i cac 'Moan loi nhuan lung doan sieu ngach trail co sd
y zri va tang cueing cac m6i quan he phu thuc vao My; mau thuan
to ban lung doan Nhat Ban va dOng ciao cac tang ldp titian dan
:!.t Ban la khOng gi the day duoc.
C. Nhin nhan cua Dang Ceng sari Nhat Ban 0 chir nghia xa
tuong lai cua chit nghia xa hed trail the gidi. Tir nhUng sit phan
tr4m day, cd thg di dgn kgt loan da ducc then to cO due trong
linh cua Dang COn.g san Nhat:
"Cac nudc xa hOi chit nghia, gial cap cOng nhan tren thg gidi
luc luong dang dao tranh chang chit nghia dg qudc chdng vu
hat. nhan, bao ye hoa binh Ira nhung cai each xa hQi mang t{nh
xa hQi chic nghia tuy cd nhung khd khan nQi tai, nhung se la
rag latc quyet dinh nOi dung, phucing hudng (lac digm Oat trign
lic.a sit th6 giai trong thoi dal ngtty nay thong qua nhitng hoat
rg Oh hop viii tintrinh phat ttign cua lich sit xa hQi. Dieu quan
tr;;;;; lit cac igc Wong :illy phAi vach ra dude tintrinh va chinh
s:: doan !Let cluing dan cho sit nghiOp hba binh, thuc hien quyen to
yr.yf-Ct dan tOc vr1 Lien b6 xa hOi".
Ohara Koichi vi6t, chtIng to hy vong qua "thOi lt:y day high ding
5t phoiig trap tong san tren thfi gidi hien nay se cu thg hda

as1

6 thitith
CHU NGHIA X HOI DANG !CHONG HOANG,
NHUNG KHONG SUP DO
SHAICHNAZAROV G.(*)
Suy xet 0 de tai to tuong xi& hOi chit nghla et-mine nay, khi thagidi
xa hOi chit nghla clang triti qua mOt thbi diambudc ngoat, la dieu kitting
gian don, bdi rat a ngO nhan mat vat xe ngau nhien oda cac su 'den
la ranh gieo hat, WA dac digm nhgt thbi nit d6 la tinh quy luat lau
dal. Nhung cc mot dieu clang ngac nhien: dung vao thbi diem nay, khi
chu nghia xi. hOi triti qua mot cuOc khung holing sau sac thi khap nai
tran the* gidi, clic nha khoa hoc, clic nha chinh tr. va du luan Ong raj
van c6 gang di dm lbi giiti dap cho cau hdi vay thi xht Mi la cal gi, nhiing
nguyen tic va tucmg Lai cite n6 ra sao?
C6 the tim hien dieu dd trongcudc luan chin vizi mQt aha ly luan
kilt xuat tam cO Z.Brzezinski. Cong trinh mai nhilt ciia Ong ta, coati
That bat Ion. Su radbi va cal chat cast chit nghla tang site trong the ky
XX" &roc lthap not col nhu li bid kinh cam hen cho he thong aa chting
ta, nhu mot Old Phan dL cua "Tuyen nen cOng slue.
Z.Brzezinski dinh chting minh rang chit nghia xa hOi Vivi& ngay
tit dau da. la mot su nghiep ea slit, mit sir lira mi va to dbi minh. Theo
(*) SHA1CHNAZAROV G.: Obnovlenie ideologic i ideologija obnovIcnija
nidngvh he to tudng ciu tong cupc dAi mai). KonainunW. At., 1990, No 4, str. 52 - 55. Dhu
dl nay la cila cluing toi.
382
idi Ong ta, nhieu tri tilde da bi chinh phut bdi nu hap din cua to tuong
s3 hot chit nghia Huang nhu da dude the hien is Lien X6, da khdng hieu
nal cal iiiiidtinidain mdtu Caa the dochnyen chMStalin. keihtvringer va
ShOW: Itollan vit'Teigordeit'da ca ngoi he thong cua thong tit' la met
cito. nhat-caa nen van minh:
Milan diet' d dilY dung la el thtrt. Con ngtidi ta van thtfiffig lam
lin cung vdi nhitng thltO ltru tinh than thong tri cua thin dai va car thien
.tai-higutheo nghla. nay. cung lthang phiti la biet la, Nhung deng y 'tot
Brzezinski khi Ong.ta chi ra ten tudi ctia nhiing kd bi lira va to lila minh
thi to chot vay,nghia la da tiing co nhitng cluing cu gia auto buOc
ngubita
, tinvao tudng
, . cua chu nghla xi hOi. Nghla la day khUng phai
la huyen thoai, ma la mot tinh trang ha sac pink tap, day luau
thuan cua xi hOi, khi nd duong nhu bi phan dpi, tan tai EMU hai dang
thirc ney mot xa Ha nhau hon.
Briezinski chi quan tam tai mot chit dinh &ay nhgt, chting minh
choSur that bai'lioan'toan cite, cuOc thi nghiem tong sAn chit nghia. 1M.
vi vay Ong ta di bdp met) cuOc sang dich thuc, chin chin)) oda to ttranp:
xi hOi chu nghia, den Mt su chti y vao mot su ton tai khac, it dang bi
xuyen tac, mac du, cd the la cung hdp quy luat nhu tha.,Dieu dd da gay
can trd cho.yiec (Unit gift dung qua {chit, dac biet la da Nati: tai sao
thong ay cho clan nay van cd nhfing ngudi uing hQ, bon the lei rat clang?
Nhting con gi tel to Kan, mot each tip can nhu th6 di can tro cho vies:
(Unit giaciting trien Yong, bdi vi no di chOn vdi, cling vdi Hui chu nghia
COng den c6 trUyen, giao dieu, ca to trang xa hOi Chit nghla, vi nen the
thl ci Cal ta, mot cdng cuec dua tran y muan dai mai chit nghia xi hOi,
cung se di dan that bal.
Khong khd khan gi ma nhan thgy rang Brzezinski di thai
pheng vat tro ctia Stalin kh6ng khic gi khi xua Hugo, da thgc tam
kh6ng mu6n, di de cao Louis Napoleon. Thuc ta thi mat ten dal bip
phi! the nio de cd the lira gat taut bO tinh hoa tri thtic ca thbi dai
minh. Tat ,nhien dieu dd that ngd ngan. Nhirng con nguOi dd dati
mai he lir
dan milt ca tin de bap vao cat ludi cau cua met ten dec iii cling sin
chit nghla. Rd rang la ho thin that' rat rd nhitng khd khan va khung
382
 ddi ngheo caa cuec sang 6 cac yang nOng than, ca.nh tham darn
cac thanh ph6, thigu than chi the tian nghi thang thubng ma
:Jai voi cac nude 'Fay Au cd le da cd tit thbi Trung c6. Ca lay nhang
con dating do nhang ngubi La Ma da lama chau Au. thi a nuac
ao nhang nom 30 moi bat dau duoc lam thf didm. Ma ngay dgn tan
bay gib van de nay van chua giai quye% xong.
Vey van dela e.? Tai sao trong tat ca nhang Eau kien nhu tha ho
k'adng chi bleu duong cac X6 viat ve nhang thanh btu "rieng le" nay hay
kluic, ma chan thanh than phuc nhung dieu mat they tai nghe. Hon tha
tharn chi ho con nhan to trong cuOc sang caa elating ta lac do, n3 rang
chang phong luu gi, ve nhieu mat that chang ra gi, su !chat dau cua
,:nat nen van rninh xa hOi chU nghia mai.
Cau tra Ibi that re rang. The nhgt, can nho rang chti nghia tu
;An vao thbi digm hell sit dd dang trai qua mOt cuOc khang hoang sau
Nhung vi Ichach fri thac co ten tub% den tham ta tit nuac Dtic not
chit' nghia phat xit clang ho het; tii An DO - van con phai sang quy ma
!co ttac vat ba duoc xieng xich cita chit nghia thgc dan gi6ng nhu cac
dan tt)c a yang ngoai i Da quac Nga-la-tu truck day mai (Ian sau cuc
_'acct mang thang Muiti mai duoc tu do; tit Hop chung qu6c Hoa ky,
11.f.oc vim chiu mOt cuOc khang hoang ngoat sac chiu dung con chua
the hinh dung duce "dating 16i mai" cita. F.Roosevelt se dan dgn dau
v.v ... VA hon naa l thou Au dang khigp so cat voi rang chign tranh
dang: 0.p Lai ma tiang fen caa ad di chart dang than b0 bhu khong khi
Binh Moat quac tc. Trong bai canh dd nhieu ngubi Wel suy nghi thbi ay
nhin they 0 Hang quan sac manh du de boo va nen van minh khdi
npa phat xf t va ndi cho citng, ho da k hang nham.
Su kham PhOc lac do traic kinh nghiam dm Lien X6 Ichang chi
thich don thuan IA do mai quan tam tai hba Binh va an ninh. Vai
chung ngubi Ong ho nhang khuynh hoang khac nhau &la to Wang xa
chit nghia (Show, Wells) d6 la mOt cuOc thi nghiem doe biet. Nhung
vubn tre, nhu nghi danhchocOng nhan, benh vien khang phai tratien,
chg dO bit hiam xa hOi danh cho tat ca nhitng ai dang lam vise... De
hidu la khi quan sat nhung chbi non ay dui chit nghia xA hOi, ban be
ta da cho phep mirth nham mat lei trurac nhang cat khign ho xac Ong
hoot can chua vita y. thing hon la ho da coi attiring mat tieu cuc cua
that ta X6 viat la nhung ygu t6 song hAnh khOng tranh khdi dui mOt
cuOc that nghiam xa hOi vi dai 6 mOt nuac tura ng dal lac hau. Tat nhien,
co thg ndi rang ho Ithang da kha Mug than suat da nhin ra trong cac
qua trinh cute nhang nom 30, clang ndi gl dan nhang sai sot truck do
naa ciut lint phap, nhang dau hiau Ichimg khigp ciut sit sinh thanh nOi dung
dan cha ngay tit dau da cluqc dua vao he th6ng X6 vigt. Nhung dieu
quan trong hon rat nhieu lA - va ca trong truiting hcip nay ho cling cd
ly, nhang hinh thtic xa hOi cha nghia duoc the thanh trong cuOc thf
nghiam cua chting ta, da duoc cay sang miang dgt phuong Tay nhb
nhang 03 gang cita phong trao cong nhan va cat each tu do va tren
nhieu phuong than da gitip ich cho vise xay dung nen mOt m6 hinh c6
sac sting ma bay gib day Brzezinski tu ha.
Ndi tom lai, chung ta pita nhan quan digm cho rang can xoa sach
moi nOl dung tich cuc trong sit phat trign ciut Lien X6 thbikSt sau Cach
mang thang Mubi. Su dcing g6p caa nuac ta vao nen van minh the gioi,
lien quan clan viac no buffic vao con dubng chit nghia xa hOi, l hat sue
to lan, Wu:mg thg Igy gi khac so sanh dude. Chang ta la nhiing ngubi di
dau tien, va dieu dd Ithang ai co thg pha nhan duoc.
Tit do rat ra mOt kat luan khac, cid tam quan trong hon nhieu
tfnh chat va can Ca caa vide kitting dinh ve su sup d6 cua chti nghia xa
hbi. Khang cid sai lam nao Ian hon khi coi mOt trang thai thoang qua,
nhgt thbi nao d6 la cai vinh can. Sit kitting hoang l thuOc tinh van cd
clia bat IcY hien tuong nao, chi cd nhang xac chat mai IthOng the' khimg
hoang ma that. Bat kY mOt co the sang nao cong dinh Inj mac banh.
Chinh eat do gib day dang xay ra voi tu Wang chi nghia xa hOi, dieu ma
chting ta budc phai thiia nhan l dang tea qua mOt thbi ky gian non.
385
 Bay gib cd le chung ta da tin tai gan dieu quan trong nhit -
do la su danh trio khrii niem, cal dirge lay lim ca so cho toan be quan
niem cia Brzezinski. Ong ta tuyen be ring ca thg kSr XX la the" ky
ding len va sup d6 ens chi nghia tong sin. Hon thg chic nghia cOng
sin di khOng can tan tai nita, ke ca trong tri nha. Val toan be than
Via muc tieu xiy dung chi nghia cOng sin di duac neu ra. Thom chi
ci nhUng ke giao digit thin can nhit cung khOng cd gan khing dinh
ring b nuac ta di xiy dung xong xi hei dd - thi chi it ngubi ta cung
ndi tai nhung mom non cia chi nghia tong sin ma ndi nhu thg thi
khOng cd gi khac han la met uygn ngi (euphemisme).
Brzezinski di hoin town ding gia nhu Eng ta chi giai han 0 viec
kiting dinh rang kinh nghiem cua thg ky XX chua dua lai dit bang
chung cho kha ming ten tai dna chi nghia tong sin. Hoac gii thg nay:
6ng ta chi ra rang nhiem vu xiy dung chi nghia xa hal nhu the tren
thuc to phac tap han nhieu so vii ngubi ta Wang. Hoac tham chi: Ong
di vach tran tinh chit hoang twang dm hoc thuygt cung sin chi
nghia. Ndi met each khac, ngu nhu cd can cu di ndi rang chi nghia
ceng sin di vi vin dang la met gia thuygt chua duac chung minh.
Nhung dieu dd khOng cd nghia la phai pan lien vii nd chit nghia xa
hOi va buec day giang xu6ng day bign nhu met cuOc phieu hiu chinh
tri Ian nao dd. Song cung ph& ndi rangbat lSi nha chinh tri hoc ngubi
My a chain nay la sat: bat le ban than nhang ngubi macxit da tao cal
ca cho met each giai thich nhu vay, dem nhap cue chi nghia xi hOi
vii chi nghia cOng sin vi tuyen b6 ring xi hOi xi hal chit nghia l
giai doan dau cita xi hOi cOng sin chi nghia.
Tam thbi van chua cd bang chung ndi len rang nguyen tic cua
nen 'sin xuit va tieu dung Ong sin chi nghia bat, ngutan tit (lieu kien
phat trign cia xi hOi hien nay. Trong khi dd lai cd hgt sic nhieu bang
ca cho thiy rang nhang dieu kien dd la met dim phat sinh cia tu Wang
xi hOi chit nghia. Nhangstt kien bao t6 curt nhang nom 80 ci a Lien X6
Iiin cite ntibc Deng Audi chting minh cho sit that bat khOng phai la ctia ban
386
than tu Wang gy, ma lit cia nhang y db mutin"xay clung zone chi nghla
xi hoi mit khOng can din chu, khOng can thi trubng vs...
Cd le ban doc se to me mut% heft IA sau cuoc ndi chuyen rieng voi
Brzezinski (Ong ta sang Moskva nom ngoai) tOl di trinh bay cho Ong ta
nghe nhang cluing lY da vi Ong ta ve ca bitn di dbrig y vii nhang ching
ly iy, sau khi 'than manh rang Ong ta di ding nhgt tu Wang cua chi
nghla cOng sin vii to twang cia chi nghla xi hOi "khOng phai do ac
ma chi gian don vi truac nay do la truyen thong curt to Wong chinh tri
a phuang Tay, va du thg ntto cling van din ra "hal giai doan"cia xi he:
Ong sin chi nghia thong nhit.
Tra lai de tai ca ban, gib day, trong viec dgi mai he tu tuang,
chung ta phai chuyen trong tam co bin sang tu twang xi hal chi
nghia. Thu nhit, nd du phong phi vi Ong di bao gam town be ph tic
the nhang nhu eau va nguyen vong hien nay - cia mai ca nhan rieng
le cung nhu cac tong ding xi hOi cia tit ci cac nude, dui toan th6
loaf ngubi ndi chung.
Han bit kir to Wang nao khac, chinh to twang nay mai dap ting
duac su thach th tic ca bin cia thbi dal ngiy nay: Qudc ta hda hay
toan eau hda wan be dbi sang xi hal. Viac gia gin uguyin yen bin sic
dec duo rieng va quyen to quart cia cac ceng ding hoAc qudc gia rieng
le trong qua trinh tich hap va thong nhit dang thbi moi Ittc Wang d6
giai quygt nhang yin de town cau - dd l tong fink cia tu duy chinh
tri mai ma ngu thigu nd thi ratan logi se khOng di .1tha nang vupt qua
duac vach can nguy hien cua the' kY hat nhin.
Dieu dac biet quan trong la chi nghia xi het van la to Wang chi
dao cia phong trio cang nhin. COng nhin, nhan din lao clang khan g
bao gib tit bo dot h6i phai co nhang bao dim xi hOi ve cOng an viec
lam, dupc hoc hanh, duac dint bac, day di ye vat chit, bao hiem xi
hei, than gia vao viec thong qua nhiing quygt dinh... Dieu khOng kern
phin quan trong la tren thuc tg, tnpi giai cap va tang lap xi hal deu
387
 u thd tint dupe chit cho minh trong he thang met chit nghia xa hei
clan cha, nhan dao, chap nhan met dang host Ong sting, trit vice bOc
slit lao dang cua ngobi khac, deng thbi khong theo each higu c6
na theo quan niem hien nay. (CO le trong ly luan cart chung ta da bat
tau thaa nhan rang se khong clang goi mai dang lao deng lam BiNH THUAT CUON THAT BAI LON..." CUA
thug trong xi nghigp tu nhan le. bcic let). Z.BRZEZINSKI
Dg kat lugn, chimg ta can nhac lai rang tu toting dm eh* nghia
:-t nhtt hign nay kinh nghigm cua the' giai dit xac nhan re rang,
mei trubng hoan town hign thuc curt cuec sting hem nay. Con vigc V. M. MUNTIAN (S)
tint nhung me hinh tai uu cho trat to xa hei xa hei chit nghia vet ca
u trig giai con la vice tip tuc phai lam va sg con tip tuc rat lau dai
dd lai la met van.cte khac. Chung ta la nhung ngtRri chting kin vet thaw gia cac ski kien lich
sit a Lien Xo (traffic day) vet ode qu6c gia Deng Au dang din ra nhung
Tra lai vat to tuang caa chit nghia tang san, chung ta tam not
cueic each mang xi; hOi mai, trong dd nhung tai cacti chinh tri va kinh
nay: vice no l met tu tuang chtta duoc hien that hoa trong giai
tg dign ra song song nhung quit trinh cd tinh chat each mang khong
oan phat trign xa hei hign nay, tarn thai mai chi la met gia thuygt thi
int the tuyet nhien khong co nghia la diett khong tuang dd vinh vign kem trong cac link vitt tinh than va the' gioi quan. Deng thai cling
they rat n3 rang la cube each mang the' giai quan dang lac hau hon
xba be, lotti ra khia kho tang tri tug ciaa nhan loaf. Han naa, dd. la
: :eu !thong thd lam dttoc bai vi tu tuang cita chit nghia cong san khong nhieu so vai su nghigp sang tao ve chlnh tri - xa hQi ma trong mot vai
truong hop rieng le let cal cci Oral to phat cita quan chimg. Trnng
t ii la gi khac hon la rmic hinh dung cao nhat ve so cong bang Ka.
thtic xa hei tnietc nay yin chtta cd met quan nigm day dit ye nhung
i. Voi to each dci, no mai mai nem trong y thtic xa hei, da va co le
nguyen nhan kitting holing cita met trong nhung he thang xa hei va
cba lau nita clang vai tro quart trong trong su phat trign van hda
thg giai quan vi dal nhgt trong the' ILY XX - he 01 Wang va thug tign
.i;)h the.n via dao dtic caa nhan
caa "chit nghia xa hei hign that", - ve nhung ranh giai ca ban va tinh
Chit nghia cong san - do la met ttac nguyen chtta thanh. The' nhung Binh huangcaa qua trinh lich sit to nhien dangdign ra met cach khrich
..:, nhieu uoc nguyen, drn nhtt vac ma hoang toting cua Ikar hay &too len quan. Nhang nguai Xo vigt truoc Mt muen bigt tai sao sau khi da ham
thuang van dat dttoc nha boat deng kig.n tao circ con ngubi. tat cuec Cach mang thang MuOi dttai nhung khan higu phein dau dg
thuc hien nhung ly tuang nen tang caa cha nghla xa hQi vet nhung gia
tri chung toan niter' lord (clan chit, to do, Ong bang mg hei, binh dang

() V. MUNTIAN la ph6 tier u do klma hoc phap ly. Bai binh thuat nay ding trong 'Novye
Knigi ra rutrezhom po otetchcstvennym naulcarn". Morkea) Progress, 1990, NO 5, sir. 33 - CO.

380

v.v...) xA hdi ta lai bi day Iiii tr6 lai so voi flitting muc tieu ban dau dd
cua cash mang, cung nhu bi lac hau hang may chuc nam trongsu phat
trign ola mirth so voi cac nude tien tign la nhiing nude da thg hien
duoc d mdc dd cao mot vai trong s6 flitting muc tieu va gia tri. dd. Cac
dan tOc Lien Xo va Deng Au re rang clang rat quan tam dgn van de
nhung xa hdi va quec gia da cat each va xay dung lai se nhti the nao
xet 0 ban chat cita no, se can lai cai gi tren la co ad hdi chit nghia cua
ho, tong elide phat trign, d6i mdi tip day - sau each mang - ve chinh
tri - aft hdi va kinh to se duttic thuc hien theo nhiing mO hinh va phtiong
an mai nao.
Xung quanh tat ca nhiing van de do dangcd melt cudc tranh luan
sei n6i trong gi6i nghign edu khoa hoc ad hdi Lien XO va cac nude Deng
Au. Song chting ta Ming khOng thg khOng quan tam tai ca nhung quan
digm nhin nhan nhfing su kien dang din ra cda giai chinh tri hoc va xa
hdi hoc phuong Tay. Xet tren binh dien nay dang chti y IA cdng trinh cna
Z. Brzezinski, nguyen c6 van an ninh cua t6ng th6ng My, hien nay la c6
van cua Trung tam nghien ctiu chin lucre va quec tgcila trudng Dai hoc
tong hop Georgetown.
Trong ellen gaeh cung dd. phan tich tang hop toan dien va lam
sang to them ve mat thong tin ca nhfing kh{a canh eita van de nhu
nhAng nguyen nhan va dieu kien phat sinh, phat trign nang dang va
ph6 bign tY luAn va thuc tin cdng san chit nghla va xa hdi chn nghia
tren thg gidi; ly luAn mdocit va nhfing dac digm cua cac me hinh xay
dung xa hdi xa hdi chit nghia a Lien X6 va the nu& khac; co chgquyen
luc va sti van hanh xa hOi dudi chit nghia xA hOi; tang hop cac nhan
0 quy dinh cuOc tang IchUng hoang 0 sup d6 curt chit nghia xa hdi
va chit nghla cung san; ban chat va nOi dung eita cac qua trinh cat 0
va d6i mdi 6 Lien XO va cac quge gia DOng Au; nhfing trign vong ton
tai dia chit nghia xa hOi va chu nghia Ong san trong thg ItY XXI va
nhung van de khac
390
Dec diem tiro cu6n such nay IA trong dd chi ra b6i earth hat mat
thong nhat cita hign trong he to tudug xA hdi chit nghia va tong san eh')
nghia, phan anh he th6ng gia tri chung toan nhan Loa' 0 co the xity
dung lai xA hdi ve mat xa hdi. Nhang gia tri chung toan nhan loai no
tren, d mQt mdc dd nhat dinh, cung nam trong 110 th6ng thg gidi quan
ena nhigu nude khac ngoai Lien XO. VI vgy vice cac nude xa hdi chti nghia
tit 66 mO hinh dee tai, tuyet Ithemg CO trign vong va da mat uy tin
trong vigc Idan tao mot xa hOi xa hOi chit nghia va chili be nhUng ttr
Wong bien hd, boo ve va luan chting cho nil, chinh la co so khach (lan
de ghat) cac dan tOc xich lai gan nhau hon ye mat tinh than 0 khac Owe
mat bidu hien chU ygu ctist cube kitting hoang trong nhAng thap nage
gan day - su dei dau thil dick ye he tu Wang.
Giai thich nhAng nguyen nhan va !lieu kien phat-sinh, phat trign
va "Ithfic khai hoan etta chi nghia xa hOi tren the gidi, Brzezinski nhan
manh rang mot trong nhfing nguyen nhan chit ygu dg nhfing tu tuang
ctla chit ngida xa hdi xuat hien va nhanh ening duoc truyen bd rang
trong dau dc cua moi ngudi la si, gian Itioc hda dgn mdc tai da nhAng
co the xA hdi ctla su phat tridn xa hdi loaf ngtidi thd hien qua tong thdc:
"Ngten gee ctia moi tai xau la sti thigt lap quyen to hiiu tai san va wan
xda ba tai do se dat tai cdng bang thtic su va hoan -thien ban chat con
ngtibi" (p. 1- 2; tr. 11)(*). Cung y nhu trong trubng hop cac tan giadlon,
tinh hap dan ctia to hieing cdng san chU nghia l 0 Y de muon ly giai mot
each toan dien y nghia efiAcudc sting, each lj gia.l (Judi dang den giar
nhung digu phO thong ai cling hidu duoc, cung qui nhung quan niem
triet hoc phdc tap vg thuc to hign thuc, 0 qua khd va tueng lai. NO da
dem lai cho mot bd phan flitting ngudi cd trinh dd phat trign tri tut) khac
nhau long tin sau sac rang minh dung, dem lai "tigng them Lich sir va.
la kim chi nam, la 'di keu goi tight tai hanh dOng chinh tri dg lam "mot
tieni cho ban doc theo deli. cluing i ii r.hi s6 trane ban Anh (p.) va hin ir6ng ViCt
ph!ln tr&) (tr.)
 mang cdu the", tin tai the lap "met so kiem salt cact nha
(5c cni vat Loan be xd hOl, nham hoan thanh met la hei Stag'
bangdocie
); ho althda trigt de, difiu dd dac bit hap dan ddi vOi so Mao :that cita
thitc, moon duoc hanh deng dua tren ly trf. NMI( vay la chi nghia
06:tg. Sall hap clan ca nhung ngttai ng6c lan nhang nguai khan: -cidi vai
ngaai, nd cho met y thdc ve so lanh dao, met so giai thich lam Visa
a met su chting minh ve dao chic" (p. 2; tr. 12).
Theo tac gin, hg to toeing xA hei cho nghia - dd chinh la phan
u. vat nhitng Ichigm Ithuyat caa thg kY phat trign ceng nghiep to sin,
t..,ng nhu del vOi nhitrig mau than xA hei sau sac, nhung Mau thuan
'ig tra nen gay get hon sau dai chign thg glee the nhgt. Nd da nem ra
thach tittle to twang tntac he thong tinh than - to Wang caa phttong
T cal ma nhung co sa trigt hoc cua hO to tuOng nay van doge coi la
.1 yang va bet bign.
Chign thang dm Lien XO del vOi Dtic phat xit trong dai chign the"
thti hai, tinh chgt hgp din caa mO hinh xay dung met xe he' mai a
bang X6 vie't cling nhu nhung cuOc chi each da dan tai qua trinh
nghigp hda nhanh chdng trong nuac va tang nhip do tang tn.tang
ct.:1 nen cling nghiep, mO rOng hon nhiing trign \tong cho nhieu tang lap
n Cu 3 cac quge gia Deng Au trong vigc Ithang dinh vai tro, kha nang
minh - tat ca nhang cat ddxat ve mat khach quan da giap cho vitt
tr _.yen ba nhanh chdng nhung y toeing va that tian els chit nghia xa
7.aC lap cac chg de quytn loc Wang ling a the nuac khac nhau. Ngay
vOi mot be phan tong nhan tong nghigp, cling nhu nhung ban co
a !tong th6n, chg. de cOng san ma caa cho h9 titan nhanh nhu khe
1p. dupe giao duc rung Ian ban, cling nhu cd thg vao the thg chgquyen
nhu ciuth sat va quan del.
Met be phan clang It4 thanh Men va tang lop tri thee hi eugn
tong right xa hei td elide nha nude, nhung dt an de thi i da
(17) se, nhung muc tied nhan van diy the cue cat cach
xa her'. Can nei thong, nhu tac gia vi8t "sau dai chinthg giai tht1 hai,
to Wang xay dung met tr&t to xa hei mai tem hoang tan tha qua lchtl
la thee stt hap thin" (p. 108; tr. 143)
Dang cho y kheng kern lay db caa tat gia mu6n chi ra nhung
die diem dac the va nguyen nhan ph6 bign met sd to twang caa chit
nghia Mae - Lenin va nhung ygu t6 xac dinh cita me hinh phat trign
xa hei X8 vigt tai hang loat qude gia "the giai the ba". Dac Nat, Ong
btu y rang giai lanh dao mai east the nu& mai doge gill pitting khdi
chit nghia thuc clan dtu cho so gitip de dot Lien X8 la cd ich; ho cod
khuynh httangmugn hop tie vOi Lien Xe va sit dung met se hoc thuygt
ma mitre nay tuyen truytn. Dec teat cd site hap dart ddi yeti hp la the
ph ttong phap gianh va gift chinh quytn, quan nigm xay dung clang cam
quytn theo nhigu cap va nhung sang kign ma h9 sit dung da ding c3
hon Mita quytn loc eaa ca nhan minh. Khi dp dung me hinh phat men
kinh Xe vigt, met s6 ntiac rat muOn nhay vet vei yang the thai hign
dai" "khuynh huang de con thg hign no net hon tai the god:: gia chum
ea chicle nhung truytn thong tri tug va van hda manh me du d4 hinh
thanh (Woe met quan digm lich sit via rieng minh" (p. 212; tr. 27ry).
Met phan clang kg to ligu trong sach a cap dan me hinh xa hie
xa hei chit nghia dang van hanh, ve co chg caa quyen lite O "cac nude
thuee phe xl hei chit nghia". Tac gin cling dun ra met each phan dinh
kigu hinh the me hinh qua thi du Lien X8 va cac nuac khitc dinh sao
chap y nguyen khau chit yAu cua chg de xa hei va nha nude Xe vigt - lig
thong hanh chinh - manh lgnh can nd. Meg thoi viri vigc chi ra tinh chat.
da phoong an, 6 mot chiingmoc nhAt dinh, cita cac me hinh co tinh clan
nhung dila kign Cu the, tac gib. da minh hoa Icy khia each ed le la (loan
trong What khi hinh thanh va van hanh tean be co chg phat trien ens xl
hot XHCN - man thuan gifts nhung dinh de ea sO clia vige xay dung the
nie hinh (the so db, IthuOn mau, gido dieu)duee nit ra tit iy luan can chit
nghia. Mac - Lenin vOi nhung qua trinh phat trign hign thOcci,adai tang
393
xa het lit cal khOng thd hoan toan quy thanh cac khuOn mau he to tuang
dupe. VA tit do, dac !Mat la qua thi du drib hinh hien nay 6 Trung Qu6c,
the gia rat ra kit luan la kha nang dinh hitting tip tuc di theo CNXH,
du chi la hinh thtic, dude quygt dinh toy theo mac dO tit bo the khuon
matt truyen thong caa ha to Wang maexit.
Vgy dau la nhang dgc trung ca ban dm cac m6 hlnh say dung
xd hei XHCN da ten tai tit truac dam nay? Truck hit, do la vide tuyet
d6i hda vai tra cua nha wick. "Nha nude, - trong mien such nhgn
dinh,- bang each khai that quytn lac chinh tri va bang each s3 dung
nhiing cong cu mai caa cong ngha ad hei, sit phuc tiing ciia ad. hei
va sit trung thanh tan tuy eaa ca nhAn, da thAu tom trong tay minh
toan be dai sang xA hOi" (p. 6; tr. 17).
Trong linh vile chinh tri, didu d6 c6 nghia la dung bao lye bat
buOc phai kltuat phut he thong chinh tri "va thay dbi n6 met each
toan be cho phit hap via met y da to tuang xac dinh". "Ddi sang chinh
tri Bich thuc d3 thOi khOng ten tai nita va met sit thda thuan ngam
cO ye phan anh sit thong nhat ciia toan be xA hei. Chinh tri tra thanh
viac bao vg dac quyen chi ciia Hang the nha lanh deo cao nhat" . The'
giai da but& sang thai dal ma hanh vi aa hei ngay ding bi chi dinh
bang the phutang tien chlnh tri, can hoat deng kinh ti thl di theo
phttang hitting da dinh caa chinh tri.
MOt trong nheng phttong thile di cling c6 nhang co chi va cac
chide quyen lac khong du hiau qua la tip dung bao hte. Chang hail 11
sit dung nguyen tac quan didm giai cap va quan niam dau tranh giai
cap, dude ding ea them bang V luAn "Wan chang" ciia Stalin ye tinh
chat ngay cong gay gat hon cua cube dgu tranh trong qua trinh xAy
dung CNXH, Brzezinski nhan dinh, nhang ngudi dai than cho quyen
hue mai nay rat quan tam de'n vide oda b6 moi Icha nang d6i chon chinh
tri trong nude. KhOng phai ngau nhien ma thdi IrY 1948 - 1953 vai the
nude Deng Au la thai ItY tip dung bao luc va "XO vigt hoa" tich eau.
394
"Cae chide mai da thit tieu hang van va bat giam hang chile van ngudi.
Tran tip Tian clang da tri thanh met thitc tien birth tinging. Do dO
khap nai dbu thigt lap cac he thong tang tai, as hQi cling dam bi pha bo
va tieu diet, met trat hOi mai dude hinh thanh Khang ba mann
da tra thanh phUang On cal tao as hOi va cung la phttangthaced ban
de duy tri sat ten tai dui he thong"
Ca chi kinh - xA hOi da too nen dude dac trung boi sit quec
hiu htia hoan togn sa hitu, toan b0 dai song kinh ti, obi chi de quart
lieu tot de trong llnh vile cac quan he kinh ti. Tren ca so lam n3
nhitng mat gi6ng nhau rieng le trong ca chg tang tai khae nhau de
quan V aa hQi, Lac gia dinh thuc hien met sit phgn tich so sanh hai
m6 hinh chi de nha nude kidu Hitle va Stalin, cho rang he to trung
va thuc tien chinh tri phut aft a met mile dQ nhgt dinh rat gieng me
hinh CNXH ciia Stalin. DO sac nhgn lugn didm d6, Ong to neu len
nhitng clan cling: ca hai chi de ddu da bign nha nude thanh met
thtl ca quan hanh dOng tap thg tai cao va ddu sit dung khong b6 nhu
met phuang tien da bat as hOi phuc tang; ddu tip dung bao lite tren
quy m6 chua Ong c6 trong lich sit; deu sit dung nhang pintong tien
truydn thOng nhts nhau de kidm soot aa hQi (kigm duyat, mang luai
cung cap thong tin) va loi dung quan chang bi kith deng ye mat
chinh tri, ddu tuyen bd vd "s3 mang Bch sit" caa minh..Chi c6 didu
la met ben tuyat dai hOa quan digm giai cap, can met ben thi dua
tren quan diem chung tee. Va cudi ding, ca hai chi de deu xac nhan
rang, ho dang tham du vao cong cuec tidy dung "nhcing quec gia
Ming manh v6 dich". Tit d6, tac gia dua ra dinh nghia cua mInh ve
tinh chat cua cuec chign tranh giiia Lien XO vii nufac Ddc phut aft
nhu "met cute rhie'n huynh da trong tan giita hai thanh phan cas
ding met niem tin", (p. 6; tr. 18).
Lieu co thd hban toan chap nhgn met each so stinh nhti \TA."
gitta hai he thong dOc tai khOng, va chang phiti chi vi co s3 .z
dm hal me hinh xa hei dd la hoan than khac nhau. Vi tat phai (tat cdu
 i sao qu6c gia dan chit nhu Hon KY, Anh va nap de to ra
t.rong thti hal met lion minh kitting phxi dg
.! c.1161:g cac chinh phti nay data da re tinh hinh ca
O Lien Xe. Nghia to da cci met cai gl do ngan, can met each
khign by khong xgp Lien Xe va nuoc Due phut xit vao ming met
la rang la hien tUong nay con dui hoi cac nha xA hei hoc cua
Lien X0 1&n phuong Tay ly giai.
Brzezinski danh su cho y d4c wet cho viac phan tich tang thg the
nhan cd ynghia mau chat tao nen cuec !dieing hoang he to tuang
ti6n caa CNXH. Met trong s6 nhang nguyen nhan dr; la tinh
pluic tap WI khd ly giai that thou clang dm cuec cach he theng
:.?;11 Lanh. Tac gia cho rang dg hien ctai hda dude xa hei XO vigt can phai
phuc triEt dg ba lop ca ban trong co chg cua he th6ng XHCN da
dung nen trong suet nhieu thap mien sau each ming: nhung hen
clic: dinh cua clang "cuc quyen" mugn xay dung Jai xa hei ngay tit
con sting, su khuat phuc hoantoan cua xA hei trudc nha ntlac
(::- cIllyZne cua Stalin; su lanh dao xA hei thdi nat dee tai tham nhung
thbi Brezhnev (p. 41; tr. 61).
"Bat kY cuec cai each nao, mu6n thanh cOng, dxu phai di timg
phai lay chuygn tit tang lap nay den tang lop khac, ding c6 ha&
dat duce, ciin then dg khong lam cho cac 1pi ich cho quan va
quan clang ten tai ddi lap lei .minh. Tan tong vao di san
la a han va vi 06 cho they re tinh trong dbi bai ca nhan, tri
hei, lac lieu :0 rat 0 kinh to ngay cang tang. Tan cOng vao di
La!: n khd lion, do nhung loi ich quan lieu (woe ban cap va..do
trong thinh vai nheng ngubi den Xi) viSYt nhieu tudi. Faus han
di san caa Lenin, di san nay dtioc kat bop kY. 'tient yeti (ply ve
dinh vai tro lich su day 6,1 met dang tiers
i.2tu, 61, ng dci tao ra met g,i0i cam to chinh
sit nd" (p. 41; tr. 62).
Cited dati rearih voi nhang heu qua cua thbi ky Brezhnev duoc
tian hanh cd kat qua nhung chi trong met. thai gian ngan, tit thoi
Ju.V. Andropov. SO di can phai tian hanh cai cach, theo the gilt, la
vi su xuat hien dm met vj the linh mai - M.S. Gorbachov vao giftn
nhang nem 80. Coi nhitrigY dinh cua M.S. Gorbachov la than think
va cd nhigu trign vong, Brezhnev dung thli cling top nghi net kal
qua cua viec thuc hien no. Ong ta cho rang tat ca dua Lien khong
t
chi "di san Lenin-Stalin, ma ca met vai dee diem cua ljch su 'woe
Nga Mitt; them nes., the gia clan biet con chi ra rang "vai tro truyr,n
thong cua be may nha Twain quan lieu da than] vao mau vOi tinh
chat tinh vi va bi met, cai da khign cho chinh thg chuyen the Sa
hoang ming da thinh vitang".
Trong such cling nail len nhung titian t6 nhAn qua g1y Win
cuOc khang hoang cua CNXH: Ural mat dan ehu curt chg de quyen
luc; su mat can del gifia nhang kat qua dat dupe trongsu phut trign
caa xA hal vOi nhung thiet hai ve ngubi ma nci phai grinh chiu; cach
quan ly dat nttac kigu hanh chinh - menh ienh cang nhac; quan
digm kh6ng luau, phan khoa hoc va phan nhan dao trong vie.c danh
cac xu thg va tinh quy lust phut trign cult xa hei; khong danh
gia dung vai tro cua cac nhAn te sac tee va tem giao trong qua trinh
hinh thinh tinh On dinh cua met qudc gia nhieu sac tee; sai lam aim
nhangdarth gia lYluan su thay del clic co eau cua xa hdi phuang Tay
va dac trong cua quyen lac trong dieu kien cach rating ky thuat la
ba cho (technotronnaja revoljucija). Dd la ly do vi sao chg de Ong-
san, bat chap tat ca nhung gi no da lam da cheng "nhang khd dau
va bat cOng do su phut trign ceng nghiep cua chit nghia to ban de
ra o giai doan dau aim nd" va da dua tren co so dd de clang vien quan
chung. "Toy nhien cang cd met thuc t6 Ichtic IA khOng met chi; de
Ong san nao gianh chinh quyen do kat qua cua su bay to to-do
nguyen cua nhan den. KhOng cd met giai lenh dao cOng sa.n t ip cao
nao, ngay ca sau hang 014 kY 116..m quyen hIc tai cd

kiem quyen lac chinh tri chinh clang bang cach cho phep nhan din
nti6c ho thbe hien mOt su to do 1.1a chon c6 nen tiep tuc chb nghia
cong san hay khOng' (p. 236; tr. 303).
DO dd da cci mOt su bat can xiIng het sue Ion gibs nhang tan
that ve ngubi, nhbng kh6 dau phai ganh chiu va mtic dO cua mOt vai
"quyen lot va phtic loi vat chat hi6n nhien ma he thong xa hOi chit
nghia dem lai cho moi ngubi", cling nhtt gibs su van dOng di len, clac
Het la trong giai doan dau, trong viec phat trien cong nghigp bao
hiem xa 130i, ghat:, due vOi tlnh trang het sac hoang phi, khong kinh
nhiing thigt hai nghiern trong ve tinh than va tam 131, cuOc khimg
hoang sinh that ngay cang tram trong; 16i quark 1)% theo Id61.1 hanh
chinh - menh lenh "tile chien kip thbi" d6i vOi xa hOt va each xay dung
he th6ng chinh triaca hOi thong qua cac thiet the Wong ting da dgn
den tlnh trang la trong nude thttc to khOng co "tattling van an town,
hoax nhitng co chg. bao Ong sOm".
Tat ca n hbng tai dd da can frit su chuydn tai nhanh chOng thOng
tin Ichach quan len phia trail va phi.' bac su phe phan cong khai. Thieu
mot co the they the kip thbi ngubi lanh dao da nam gib quyen hie qua
lau. Quan diem hanh chinh - menh Ignh trong vies thong qua guy& dinh
cling tiep Lay cho viec tao nen trong nu& "WA bau khong !chi bi him
Idea they tu, trong dd moi dieu ban luan phai &roc the day de ch6ng
lai mOt the gioi thu dick" (p. 241; tr. 310)
Quan digm duy hoc thuyet ve phan con ngurbi khi danh gia
nh ling tinh quy lust trong su phat trien ciiaxa hOi da dan den nhit ng
sai lam trong each hi6u ve lich sit va mat quan niern gia tao theo
dinh menh ve ban chat con ngtibi. Dgc Wet, cac nha th Wang
cba he thOng, theo Brzezinski, "da khOng coi trong nguyen vong co
ban dia con ngtibi la tii do ca nhan, de to biC;11 hien vg mat nghe
thuat va tri tug, va trong thbi dai cb a tri thtic va thong tin dai chung,
con ngubi ngay cang muein cci tu do lua chon ve.chinh tri. Nd cling
388
coi nht mai quan he hitu co gifts mOt ben la hieu qua kinh ti1 vbi
sang kien d6i mai va Wit ben khac la su khao khat cba ca nhan
phtic loi vat chat" (p. 242; tr. 311).
Lien X6, tac gia ndi tiep, t3 to chtia san sang d6n nhan "nhiing
xung dot dan toe va tan giao, dieu tiet chung ma khang can clung dgn
cuang bc3c". Z. Brzezinski nhan xgt ring "chu nghia cong san cling I:hong
thgy duttc su hap dan ctia tan gido nen da bi bat net ve su chOng dOi (r;
Ba Lan dna tren dao Thign chba va su hoi sinh cita Hei Ono 6 ngay chinh
Lien XO"-(p..242; tr. 312).
Viec sit dung mOt each rap khuOn va giao dieu quan niem
macxit, cat phan dnh giai doan phat trien dau tien cita chit nghia to
ban, ap dung cho xa hOi to ban thbi ky each mang kg thuat la ha ciab
da khOng cho phep nhan thay su chuyen hda tinh chat dac trung cba
su phan 66 quyen We va co cau xa hOi 6 cac nu& phuong Tay hien
nay. "Con tu duy moi dna tren mOt sit nhat tri than cau cling rag.ng
trong nd nhiing hall qua htly diet d6i voi he th6ng CNXI-I". Xet trot,E.:
town bb, tat ca nhung nhan t6 dO, theo y tac da tien quyet
t6ng Ichting hoang curt chit nghia cong san".
Chiem mot vi tri clang ke trong cong trinh la bac tranh tticmg lni clic!.
"xa hOi h,gu-chtl nghia cong san" do Brzezinslci dna ra, cling atilt nhiing ino
hinh va phuong an phat trien cba the qua trinh tai the quac gia xti h' i chit
nghia ma Ong to trinh bay. Tac gia ghi nhan hang boat xu the la co s6 cgs.
nhiing ehtryen bien dang di6n rad the nuetc DOug Au (cluing hen nh
choi bo mOt so luan diem va nguyen Lac to tubng cba chit nghia Mac-IAnin;
su phu dinh mg hinh xa hOi XHCN da tang ten tai truce day). Viecm
hang boat ye'u to cu the cba hg to tuOng duoc minh hoa trong cudn
nhu sau: "dia dge ton ctia clang trong xa het bi phe phan, to Wong. do.
nguyen va da clang dtioc phu hien"; nhling hinh thlic va quy mg den tranh
chOng anh hoang "xa la" thu hep lab the dO doe quyen cba nba nuad
hitu da mat uy tin va cher dO s6 hitt' da hinh tittle va da thanh phan,
 Sing dm,3. duec tuyeu truyen; cd bi6u hien dm tu ritzy "Wong
nghia" v.v... Su chuygn hda cuac i chgml ctiaxa hel XI-ICN da duct
.- 'a;1 bay qua thc du" phri bd sat Mem salt tgng tlii trong Hrth lop chinh
vii tate phuong tian thOng tin dai ::em xat ldi met each co
'much Ma vb. (firth vat gal tfm trung, lip dung duOi met
nao "quan hA thi Nhfin day tan gin ming non
con !the di phat trign xe hei 'slut kid da 16p rap lai
chg ni0 hlnh hcac "dAn den nhang he thong
to
az vi;lede Cie de dan chit phuong Tay", hoac "theo con &long Matt thanh
ra g the tie dee tai clan tee chit nghla".
B..zezinski tdY nghi ngit viec "chinh sach cita Gorbachov se to ra
;en cd Itha Wing canh tranh tran quy m6 teen cau vb. met
;:c.r.ng chip tri ma trong dci nhan can cri the taut hien duct quyen
:.;An ... Di sitn phi can chit cita Lenin, - Ong to I:hang tinh chat
Or. n tee cirri Lien XS va nhang trayen thigng hueng tam da barn r4
;.; lthi chug r.:Ong se pha ve the san sang citaxlthei trong viac chip
phap phan bd met each Men title clic chtic nar,gchinh
Brzezinski du titan 'ben keit clic" can cultic c d td: "kitting
ve he thong kcio dal va ha qua cud clung kheng re rang, cuec
hoang rte trien mien khOng cd quyet dinh no dirt Ithoat trong
7n. met thdp va tang thei gian ductcdanh deli bang nhangcuec bang
ra "Tinh trang tri tre s6ng tris lai khi cuee rdi loan lang xneng
-" nhang truyen thgng tap trung yen cd trong qua khd mien Nga
ty: zAc nhlin lai"; "Dao chinh do phdi (man su va an ninh KGB tien
cure bien minh met each ceng nhang lei keu goi tinh cam
.:;; vOi cha nghia dan tee dai Nga"; "KM Ming zit x0i, ban gem su bien
tit met clUT. Ithimg hoang keo dai thenh met cuec let de ddt khoit
to:'n i d che 38 tong san" (11. 245; tr. 315 - 316).
Git i ph:in xgy dung duy nhat did chi "su khOng th6ng ?that ngay
ns tang 6 Lien Xo phi hop vai nhang nitni tiau da dupe perestroika
rt7. (phi tap trung hda 0 kinh te da nguyen vb chinh tri) khOng phai
la met sir quay tr6 lai su Wang bile gin nhdp met Lien X0 cd Litth de
quec, ma la met cuec van Ong theo inteng met lien bang XO vie t dich .1.9
thus. Tuy nhien ve lau del, met lien bang thim su tu nguyen cd the khOng r
phai la met each giai guy& thitc te, do nhangxtic cam den tee cart nhang ti ti{
nguUi kheng phai Nga dang ngi len. Hon the nib, trong bat eti twang chi; t
hap nal; su giao quyen kigm sodt dich thitc tit Moskva ve ca kinti tO
ck tot
va chin!, tri se cci nghia la sit ket thee tren Vatic Vide quik Moskt .t ve
vifi
de quer Nga vOi to each met along quec the a iii, met trie.:n yang citric
than chang thti vi gi d61 vei nhang nguei dai Nga" (p. 246; tr. 317). Eu
Nhang quan digm trinh bay trong mien sach nay clei vitt" chi
nghien cdu clic qua trinh phat sinh, phat trign vh khting hong cur 11116 lai xt
nghia xi heikhengthekhenggayranhi?ngykirntraphchivasuvdean. toith
Dieu coy nghiaddc Mat la Worn nang (14 brio &la met se keit lung ve kaai re sj
quat &la Brzezinski. VA chang ming da cd nl,ieu dieu trong do d t duce tigfil
xac nhan qua nhang cal each can ban 6 cde runic Deng Au. Trong Yiti
tin,
dci, re rang la min sach kheng trinh khoi mat. lost thiee mat
khuyet va so lucre trong each dank gin su phat trien cua tint' hinh gate lai
nate XIICN, dac Met lilt Lien X0, trong each lain cluing 51,1 rai be :thong trc
tra.th khdi cua CNXH va CNCS khoi vii dal iich sir. he'
Deng thei viii viee phe phan dung can chit ngliia giao dieu, chit to
nghia kheng luan, khu6n sao, benh cOng than trong. tu va
thing thic tin von co matt he thong XIICN trine day, tsic gin kti cang
ly giii cat qud trinh hien that khuOn trong phrim vi phangmiuquan
niem yen cd ctia met ma ng nhgt dinh cita the glut quart phuing 'ray,
mac du da gia met quan diem het sue than trong trong van de ve "di
san tri tue va chinh tri curl CNXH va CNC3 trong tuong tar,
Brzezinski vAn kh-ng dinh (day cling 0 met trong nhang tu tieing
co bin dm mien srich) rang he tu Wong va thIc tin nay hien done
trong tinh trang khUng holing situ sic, se sup rid va phai bign mat
!chid dei song xa. hei.
71-
Linh
hr quan diem chung tOi, trong luan digm tren, cung nhu trong
(.1Tch i4 cuon sach, eel sit cat xen clang kg quan them ve CNXH va CNCS.
khOn 141i ru, tac gia da dua vac he tu Wong cua CNXH va CNCS khOng chi
Co Ugn, ma ca ly luan, va trong ly loan tech ra met tang cac gia tri
chg Wan nhan loai nhu ma uoc cua nhan loai 0 mat cuac sang tat
kirk-. dCon, cOng bang xa hOi, binh clang v.v... Ong ta xem xgt he tu Wang
vii 'Int la met 0 hap they tuong nham-luan chting, giai thich va bao
va a nlidng m0 hinh va co chaditoe new radd phat trian xa hei XHCN.
ci
Lo i tai clang va se phai vitt vac, bai rat lich sit 8 chiing min nao dd
cbt hai thanh t6 eugi ding cis he theng XHCN - m6 hinh xay dung
Jai xa ,Oi va nhang thd day do tit Wang cua no. Phan cd y nghia chung
town an loai trong quan niem ve CNXH di nhien se con sting mai, va
Eci g's mat trong bdt ky m0 hinh phat trign xa. hei nao khan. Thin
nal i. ;.,. A ,AI phan "Itheng thanh tuu", theo each ndi cua tac gia, cua
ly "-cm dugc the hien trong the me hinh CNXH da mat uy
tin, cangiu met he theng thg gidi quan bdt kY nao, cd le cung khOng
mat di du N6 se van ten tai, va khi cd nhiing dieu kien nhdt dinh, se
!al ItM sLAal co nhang hinh thdc thigt chg mai Wong Ling. VA /tau
trong then tn duve xA hei ph6 bign, cd sitel& lap giaa cac Luc Wang xd
hoi vai nha shu clang dian ra 8 Lien X6 hien nay, flan Woe di quyen
ten tai cua m luan niem ttituang he du thuee loai nao di !Ida va nhang
co tau t6Tone dng, thl lam sao chit cd thg ndi de'n met thd clan
chic hien thue.naa? Lieu sit phan dinh nhu vay cua tac gia thanh
met sal lam bent _g? Bei vi V.I. Lenin trong tac phdm "Su phd San
tt.non
caa Qude t6 r!-11).915 cung da. titng tien down sit tieu vong cua he tu
wang va dote of
- dan chit rei. Song da may thap nien trei qua,
no van Lai hot Fin
dieu kien hut:mg met s6 nude pinning Tay di
the') can &tong t,nt%
nhiing ly Wang XHCN va nhang gia tri chung
toan nhan loaf. Val
thong phai chinh xa hOi cua chting ta hien
cung da bat clan,
" chat, (ten vai me hinh xft hei - dan chit - "chit
nghia xd hei dal) eh is
t deo" la gi.
402.
Khi chi ra nhang han c.hg khan nhau cua m6 hinh hien hanh
Lien Xe (trudc day) va luan chitng sit khan g hoang khOng tranh khOi
va phai xda be he theng hanh chInh - menh lenh, Brzezinski lai khong
Itat de .n nhang di Met ddi lap trong tinh hinh kinh tavaxa hei - chinh
tri 8 the khu vuc khan nhau cua Lien X6. Chang han a cac nude cOng
boa Hei giao da dude ph6 bign rang ve mat lich sit, nhang cal co
tinh chat truyen thong la nhang thanh 0 von cd cua m0 hinh CNXH
hanh menh lenh nhu sit dee quyen a met mdc dO nao dd quyen
Litt vit se hail, cung nhu tinh trang quge hi-1u hda met each thai qua
cac mat khan nhau cua del sting, cal dac trung cho "phttong thtic san
xuat chau. A". O day, the khai niem nhu "dan chit", "tu do", "binh clang,
"cOng bang xa her v.v... mang met sac thai va ham nghia hoi khac sc
vOi 8 cac nude cha.0 Au.
Ca vai trO cua nha nude trong x hei xa. hei chit. nghia ming cluoc
tan gia trinh bay chua that Ithach quan va can nhac than trong. Rat It_ho
dOngg vdi taw, gia kid Ong ta cho rang vier: tuyet ddi hda va ten sang clan
mite tgi da vai tro cua nha nude IA met trong nhitng you t6 trung tam
cita me hinh CNXH Stalin va the me hinh Ithac, la met phuong Men dg
sit dung bao Luc. Nhung cung kheng thg khOng nhan thdy rang gia tri
vi dai nhgt trong quan niem macxit ve CNXH chinh IA tu tuang
nghia cua nha nude vi sit nghiep dila the dan tee di tai flitting ly Wang
chung toan nhan loai; nhieu nude phtiong Tay, 8 met mite dO nhat dinh,
cung da loi dung tu tuoing nay. VA du 8 Lien X6 hien nay, bur& ngoat
quay sang bao ye the quyen con ngubi, phat trien ca nhan, sang kign ca.
nhan va them chi ca kinh doanh ca nhan cd thile hien thg nao di nun,
thi vai tro cua nha nude no rang 16.s6 van con rat dAng kg.
Cling khd ma tan di-mg vai lap truing bi quan cua Brzezinski via
vies Ithac phut flitting cuec xung dot giaa cae den tee da nay sinh Li6n
X6 vii sit hbi sinh cua wide nay vet tinh each la met qu6c gia da sac tOe
Ming cuang. DI nitien, tren ca sit khOng cd chin chit va huang tam ttoOc
day, vai nhang hinh that trade day min P' de dan tee - nha nudc thi
rthilay. van d& do that khci ma giai quyet ettoc. `Jan phai co andugi.01-11
tlep can raCi dtia trait co s6 cd xet den loi Ich ciut tat ca c4c dint tf.icd'Ing
sink sang tren Binh th6 Lien bang Xo vita. Song tinh ,7.hat vD vow:. vit
tInh 0:0 he t.ec trong viecgiai guy& van a dan tic va MAN Vane ioac,
t one dd c4 ca pitting van de ;len quan den sir phat trien va phocTinh
dan tee Nga dude tau: gia quy Binh khOng hen to 136i anh btrong cd thi;
co ciin nhitn ,, tan du ctla h2 thong dee tai Bang bj phd vet, ma chi; yeti la Djch tieng Anh ea tienq Na -
hoi nhiing Lruyen thong dee tai, httOng tam, du6ng nhu la dee this
PH-IAN NGQG, E301 DINH THANH. CHU KHAC,
sit v6r. co ctin nac Nga, ding v6i 'chU nghia den toe Nga" ngay citing
phat trien manh hon va cttc Joan hon. Thiel nghl dd khOng hAn la. nh:tng CHU DINH LONG, NGO THE PHUC
drinhgia. Ichach quan vach4thxdc,boi ban chat van cd-ctia phong t raid
Chju teach nhiem xuF,t
dan tee Nga. hien nay khong phdi lA bdc canh dan tec cha nghia hay
sovanh chu nghia, ma 6 met mdc de Ion hon la van de dan chic, li vice PHAM I<HIE
y thdcduoc tinh chat Ichitch quan cart nhtingy nguyen va }chat vongc0a
Bien tap
dan t0c trong 4,a nude.
NGUYEN T11 OUY, MAI HUY B(CH
Ncii chting, to lieu cOa cuOn sach, theo quan didm ch7tn,;-;
phep trlah bay them met giA Binh Min. 6 &:), ndi rang, cd cUng in 44.1 ky thin)t v suT., bin in
WA cii phat tri4n cuOc h 0-n g hoan,g va d%1 b cic me hlnh C!':1
LE NGQC HIEN
nghia x3 itei bac) Idc con cd met cued Ithang hoard khac, c6 q,,y Int
bao tram hou do LA su khAng twang ctc eau trite ton the gi61 itA Trinh bay
nbis co nhting r-Au thuan gift cdc eau true dd ma :ca. hei Icai ngttO,,
NGO THE LONG, PHAM QUANG
trong thekY XX de phi,t tri.!Cn dttoc. Die xd hei 'hau- ch6 nghia-xa hei"
nhtr the o? Chfing rtz chng ten tai the nan tact quOc giatu bAn?
Liksu rd clit:n rn sit hei r.,c gj 'tzt hai nay, hay chting khdc thnu?
Cd le zU hop nhat se dun t:-nn co si's tat. Ince's clan tae va moi
;IN c:LIng theta uhAn nhang gia tri ch u rig toan nladt ieai, con- ban .1;.";.n
c0 cMphat trim cita xA hei thi dun tren TO.vAn hanh theo ngc
0.7. car cau triic song Minh rhang?