1.

MECT
2. ANZAKLI MER
3. PINARLI AL
4. EMS NENE
5. YIL ARADAN SONRA LGN KARILAMA
6. DOKTOR KEMAK BEYN ANISI
7. NEDEN ANAKKALE
8. BR ANAKKALE EHDNN SON MEKTUBU
9. BEDEL ANAKKALE DE DEND
10. SAHTE LRA
11. BENM GZLERM GRECEN GRD
12. BOMBACI MEHMET AVU
13. EDNCKL MEHMET
14. BR ASKERN SPERDEK LK GECES
15. BR ANAKKALE GAZSNN GNLNDEN
16. AZMAN AVU VE GALATASARAYLILAR
17. BURDUR BUCAKLI OSMAN OLU BRAHM
18. KINALI HASAN
19. KAN VE ATE GNLER
20. YARALILAR
21. DDAYA GRME
22. EHT OLACAKLAR BELL OLURDU
23. ANAKKALE GELMEZ
24. MUHAREBELER
25. ZIINDERE TEMMUZ SABAHI
26. KROLU
27. KOLAASI MEHMET TEFK
28. ALMAN SUBAYLARIN KALEMNDEN ANAKKALE'DE MUHAREBE ARTLARI
29. SON KANLI SAVA
30. KEMAL YER KAYMAKAM AZZ BEY ANLATIYOR
31. KEPSUTLU KOCA MUSTAFA
32. YARALI BR MEHMET
33. BR RNEK DAHA
34. BALIKESRL BRAHM AVU
35. YED MADALYA
36. BGADL MEHMET AVU
37. VRND'L AL AVU
38. AL KADR AMCA
39. CGARAYA NASIL BALANIR
40. MUKADDES HATIRALAR
41. AT KYL MEHMET AVU
42. GEZEK OLU AL OSMAN
43. BO TABAK
44. KURU FASULYE
45. CEVDET AMCA
46. YAANMAYAN BAYRAMLAR
47. EMS NENE
48. HALA
49. ADLE TEYZENN HASANI
50. BALIKESR LSES KEAFLARI ZCLER
51. KARAKALI MER
52. ERF DEDE
53. CEPHEDEN YAZILAN MEKTUPLAR - HSEYN ZCAN
54. EHT YZBAI KAZIM EFENDNN SON MEKTUBU
55. HTYAT ZABT HASAN ETHEM
56. STEMEN ZAHD
57. GAZ MEHMET AKININ ANLATTIKLARI
58. NSANLIK DERS
59. SAKA HSEYN
60. STEMEN HASAN
61. EFKA HANIM
62. BABAN GELRSE BEN HEMEN AIR HA..!
63. 5 LERDE BR EHTLK ZYARET
64. ANAFARTALAR KUMANDANI MUSTAFA KEMAL LE MLAKAT
65. BALIKESRL AL AVU
66. CEPHE GERSNDEK KAHRAMANLAR: ANNELER!
67. ANAKKALE'DE BOMBARDIMAN ALTINDA YAZILANLAR
68. HEY ONBEL'NN HAZN HKAYES
69. KANLISIRTTAK MTRALYZ
70. SAKA MUSTAFA
71. SEYYD ONBAI
72. SULTANHSAR'IN AZM
73. YED MEHMETLER MANGASI
74. YNE HAFIZ KEMAL GELR EHTLERN RUHU AD OLUR
75. ERF DEDE
76. ANTAYZADE ABDULLAH EFEND
77. KY MUHTARLARI
78. SON MEKTUP
79. KEND CENAZE NAMAZINI KILMAK
80. ESR
81. 5 BONAK GNLL
82. EHT KARDE
83. K DEFA DA DOKUZ YARA BR KOL
84. ANAKKALE CEPHESNDE SONBAHAR
85. LDRMEYEN ALLAH LDRMEZ l ECEL GELMEYNCE LNMEZ
86. MUZAFFERYET HABERLER
87. KARDEME
88. KR NAL PAA ANLATIYOR
89. KEMAL YER- KAYMAKAM AZZ BEY ANLATIYOR
90. KIBRISTA TRK EHTL
91. KIBRIS'TA EHTLK KIBRIS'TA VAROLU MCADELEMZ EHTLKLERMZ VE ANITLARIMIZ
GAZ MAGOSA ANAKKALE EHTL
92. 5 YILINDA BR NBET GECES
93. K KERE NKAHLANIP KIZ OLARAK LMEK
94. BALIKESR HAPSHANELERNDEK MAHKUMLARIN SEFERBERLKTE CEPHEYE
GNDERLMELER
95. ANAKKALE DESTANI
96. AL BEYN EHADET
97. ANAKKALE KAYIPLARININ SAYISI
98. ANAKKALE SAVALARI SIRASINDA HARP HASTAHANELER VE BALIKESR LE KAZALARINDA
HARP HASTAHANELER
99. BALIKESR HARP HASTAHANELER
100. MER FARUK YALDIZKAYA MEHMED'N RADES
101. ARIBURNU 19 MAYIS 1915
102. ANAKKALE SAVALARI VE POSTA PULLARI
103. ANAKKALE SAVALARI LE LGL K NEFES- AYDIN AYHAN BALIKESR NVERSTES
104. ANAKKALE SAVAINDA YARALANMA VE HASTALIKLAR
105. RESM VERLERE GRE TRK ORDUSUNUN KAYIPLARI
106. YARALANMALAR
107. ANAKKALE DESTANI
108. KADER
109. MEHMET ZTRK BGA - GREME KYNDEN )
110. AL CENAB TRKLER
111. AHMET FEHM TRKAN / ANAKKALE - SARICAEL KY
112. AHMET BAARAN / YENCE-INARCIK KY
113. AL DEMREL / BGA-GNDODU BUCAI
114. APT TOPAL/ ANAKKALE KAYADERE KY
115. HAKKI TUNA / ECEABAT - BYK ANAFARTALAR KY
116. MEHMET ORAL/YENCE- AKAKOYUN KY
117. MEHMET ZTRK/ BGA- GREME KY
118. MUSTAFA AKSOY/ AN- HALLAA KY
119. ERF AL ARSLAN / AN - MALLI KY
120. HALL KO/ANAKKALE-HALLOLU KY
121. OSMAN KAMAZ/ AN- OKAMLI KY
122. MEHMET YAVA / AN-GLE KY
123. SANCAKTAR AVU OSMAN YAZICI
124. KAYSERL AHMET OLU MUSTAFA KURANEL
125. HSEYN OLU MUSTAFA ONBAI
126. CHADYE YZ
127. KATIRCI AHMETN DESTANI
 1- 1 MECT

Kocadere Kyne byk bir sarg yeri kuruluyor. Kimi Urfal, kimi Bosnal, kimi Sivasl,
kimi Halepli ok sayda yarallar getiriliyor. Bunlardan biri Lapsekinin Beyba kyndendir
ve yaras olduka ardr. Zor nefes alp vermektedir. Alalp ykselen gsne biraz daha
tutabilmek isteiyle komutann elbisesine yapr. Nefes alp vermesi gittike zorlar ama
tane tane kelimeler dklr dudaklarndan.

lme ihtimalim ok fazla Ben bir pusula yazdm, Arkadama ulatrn tekrar derin
derin nefes alp, defalarca yutkunur: Ben ben kylm Lapsekili brahim Onbadan

1 Mecit bor aldydm. Kendisini gremedim. Belki lebilirim. lrsem syleyin, hakkn
helal etsin Sen merak etme evladm der. Komutan, kanyla krmz boyanm alnn
eliyle okar. Ancak az sonra komutannn kollarnda kan kaybndan ehit olur. Son nefeste bir
kez daha: Ben lrsem syleyin hakkn helal etsin. Aradan fazla zaman gemez. Oraya
srekli yarallar getiriliyor. Bunlardan ou da sarg yerine ulamadan ehit dyor.
ehitlerin zerinden kan eyalar knyeler komutana ulatrlyor. te yine knye ve yannda
bir pusula. Komutan daha gzyalarn frsat bilmeye frsat bulamamtr. Pusulay aar,
hkrarak okur ve okuduu yere yklr kalr. Ellerini yzne kapatr; ne titremelerine ne de
gzyalarna engel olamaz.

Pusuladaki not:

Ben Lpsekinin Beyba kynden arkadam Halile 1 Mecit bor verdiydim. Kendisi
beni gremedi. Biraz sonra taarruza kalkacaz. Belki ben dnemem arkadama syleyin ben
hakkm helal etim.

Siz bu olayn neresindesiniz? Arkadanza, dostunuza bir eyleri hayal ettiniz mi? Yoksa 1
Mecit gibi helallemek kk bir ey mi haytnzda size 1 Mecidiyeyi hediye edecek
arkadalarnz, dostlarnz var m?

2- ANZACLI MER

1957 ylnda stanbul Tp Fakltesi'nden mezun olup ihtisas yapmak zere ABD'ye giden bir
Trk doktor grev yapt hastanede bandan geen ok enteresan bir hadiseyi yle
anlatyor:

"Amerika 'ya gittiim ilk yllar ( 1957) lisanm pek o kadar iyi deil. Newyork'da Medical
Center Hospital adl bir hastanede grev almtm. Fakat vazifem kan almak, kan vermek,
serum takmak, elektrokardiyografi ekmek gibi iler... Hastaya o kadar nem veriyorlar ki
yeni doktorlar hemen direk olarak hasta muayenesine, tedavisine verilmiyor. Dier
zamanlarda da laboratuarda alyorum. Bir hastaya gittim. Yalca bir adam. Tahminen
yetmi be yalarnda. ngilizce konuuyorum. Kan vereceim kolunuzu acar msnz? nk
adamcaz kanser hastas olduu halde stelik kanszd. Elimde kan torbas da var tabii ki...
pazusunu atm. Baktm pazusunda dvme eklinde bir Trk bayra var. ok ilgimi ekti
benim. Kendisine sormadan edemedim. Siz Trk msnz?

Kalarn yukarya kaldrarak " Hayr " manasna iaret yapt. Ama ben hala merak ediyorum:
Peki bu kolunuzdaki Trk bayra nedir? "aldrma ite ylesine bir ey dedi. Ben yine srarla
dedim ki: fakat benim iin bu bayrak ok nemli. Dikkatimi ekti. nk bu benim
milletimin bayra, benim bayram... Bu sz zerine gzlerini at. Derin derin yzme
bakt ve mrlt halinde sordu:

Siz Trk msnz? evet Trk'm....

htiyar gzlerime bakarak tandk bir gz aryor gibiydi. Anlatmaya balad: Yl 1915. Sen
hatrlamazsn o yllar. anakkale diye bir yer var Trkiye'de, orada savamak zere btn
Hristiyan devletlerden asker topluyorlard. Ben Anzaktm Avustralya Anzaklarndan ...
ngilizler bizi toplayp dediler ki:

- Barbar Trkler Hristiyan dnyasn yakp ykacaklar. Btn dnya o barbarlara kar cephe
am durumda. Birlik olup zerine gideceiz. Bu sava ok nemlidir.

Biz de inandk szlerine vaatlerine... Savamak isteyenler arasna katldk.

Avustralyal Anzak ihtiyar anlatmaya devam ediyordu:

bizim beynimizi ykayan ngilizler, Trklere kar toplad askerlerin tamamn

anakkale'ye sevk ediyorlarm. Bizi gemilere doldurup Msr'a getirdiler o zaman . Msr'da
yle byle birka ay talim grdk. At talimi. Ondan sonra da bizi alp anakkale'ye
getirdiler. Savan iddetini ben ilk orada grdm. yle ki denize den glleler sular
metrelerce yukar fkrtyor, gkyznde havai fiekler, geceyi gndze eviriyordu zaman
zaman... Her taarruzunda bizden de Trklerden de yzlerce insan hayatnn baharnda can
veriyordu. Fakat biz hepimiz Trklerdeki gayret ve cesareti uzaktan grdke aryorduk.
Teknolojik ynden ok ok stn olduumuz gibi say bakmndan da fazlaydk. Peki onlara
bu cesaret ve kuvveti veren ey neydi? lk balarda zannediyordum ki ngilizlerin bize
anlatt gibi, Trkler barbarlktan byle saldryorlar. Meer barbarlktan deil, kalplerinde ki
vatan sevgisinden kaynaklanyormu. Bunu nereden anladm syleyeyim. Biz karaya
ktk. Taarruz edemiyoruz. Bizi pskrtyorlar. Tekrar taarruz ediyoruz. Bizi tekrar
pskrtyorlar. Tekrar taarruz ediyoruz. Derken byle bir taarruzda bamdan yediim bir
dipcik darbesiyle kendimden gemiim.

Meraktan azm ak yal Avustralyaly dinliyorum. Savan dehetli anlarn anlatrken

hastalna ramen tir tir titremeye balamt. Devam etti:

gzlerimi atmda kendimin yabanc insanlarn arasnda grdm. Nasl korktuumu

anlatamam. nk ngilizler bize Trkleri barbar, vahi kimseler olarak tantt ya... Ama
dikkat ettim. Yaralarm sarmlar. Bana hite fkeli bakmyorlar. Kendime geldim iyice bu
defa antalarnda bulunan yiyeceklerden ikram ettiler bana. yi biliyorum ki onlarn
yiyecekleri ok ok azd. Bu haldeyken bile kendileri yemeyip bana ikram ediyorlard. oke
oldum dorusu. Dedim ki; kendi kendime: Bu adamlar isteseler u anda beni ldrrler. Ama
ldrmyorlar... Veyahut isteseler nceden ldrebilirlerdi. Halbuki beni cephenin gerisine
gtrdler. Biz esirlere misafir gibi davranyorlard. Bu duygularla "yazklar olsun bana"
dedim. "byle asil insanlarla niye ben savayorum. Niye savamaya gelmiim. Bu ngiliz
milleti ne yalancym ne kadar Trk dmanym" diyerek piman oldum. Ama bu
pimanlm fayda etmiyor ki... Bu iyilie kar ne yapsam dndm durdum gnlerce...
Nihayet bizi serbest braktlar. Memleketime dndm. te memlekette Trk milletini mr
boyu unutmamak iin koluma bu dvme Trk bayran yaptrdm. Bu bayran esrar bu ite

Benim gzlerim dolu dolu ihtiyara bakarken o devam etti:

talihin cilvesine bakn ki o zaman lmek zere iken yaralarm iyiletirerek, shhate
kavumama aba sarfeden Trkler idi. imdi de Amerika gibi bir yerde yllar sonra yine
iyiletirmeye aba sarfeden bir Trk... Ne garip deil mi? Avustralya 'dan Amerika'ya
gelirken bir Trkle karlaacam hi tahmin etmezdim. Size minnettarm. Siz Trkler
gerekten ok merhametli insanlarsnz. Bizi hep kandrmlar... Buna btn kalbimle
inanyorum.

Peinden nemli gzlerle "bana adnz syler misiniz? Dedi. "mer" cevabn verdim. Gayet
merakla tekrar sordu: Peki niin mer ismini, vermiler sana? Babam Mslmanlarn ikinci
halifesi isminden ilham alarak bana mer adn vermi. Yahu senin adn Mslman ad m?

Ben "evet, Mslman ad" deyince yzme bakt bakt, birden dorulmak istedi. Ben mani
olmak istedim. Israr etti. Ama niye srar ediyordu? htiyarn srarna dayanamayp yatakta
oturmasna yardm ettim. Gzleri dolu doluydu. Yzme bakarak dedi ki: senin adn
gzelmi. Benim adm imdiye kadar Mr. Josef Miller idi. imdiden sonra "anzakl mer"
olsun.

Fakat gnden gne eriyip tkeniyordu. Ka gn geti tam hatrlamyorum. Hastanenin genel
hoparlrnden bir anons duydum. "Doktor mer! Ltfen 217 numaral odaya gelin!" Dedim
ki iimden "Bizim mer amca galiba yolcu?" hemen yukar ktm. Odasna vardmda
grdm manzara aynen yleydi: Sa elinde tespih ak duran sol kolunun pazusunda
dvme Trk bayra, gsnde iman ile, koskoca Anzakl mer son anlarn yayordu.

Bir anakkale gazisi grmtm.

"Ne yalan syleyeyim, aladm."

2- "ANZAKLI MER'N HKAYES"

1957 ylnda stanbul Tp Fakltesi'nden mezun olup ihtisas yapmak zere ABD'ye giden
doktor mer Musluolu grev yapt hastahanede bandan geen ok enteresan bir hadiseyi
yle anlatyor:
 "Amerika 'ya gittiim ilk yllar ( 1957) lisanm pek o kadar iyi deil.newyork'da Medical
Center Hospital adl bir hastahanede grev almtm. Fakat vazifem kan almak,kan
vermek,serum takmak,elektrokardiyorafi ekmek gibi iler.. Hastaya o kadar nem
veriyorlar ki yeni doktorlar hemen direk olarak hasta muayenesine ,tedavisine verilmiyor.
Dier zamanlarda da laboratuarda alyorum.

Bir hastaya gittim. Yalca bir adam. Tahminen yetmi be yalarnda tabii kendisi ile
ingilizce konuuyorum.

- Kan vereceim kolunuzu aar msnz?

nk adamcaz kanser hastas olduu halde stelik kanszd. Elimde kan torbas da var tabii
ki.. pazusunu atm. Baktm pazusunda dvme eklinde bir Trk bayra var. ok ilgimi ekti
benim. Kendisine sormadan edemedim.

- Siz Trk msnz?

Kalarn yukarya kaldrarak " Hayr "manasna iaret yapt. Ama ben hala merak ediyorum:

- Peki bu kolunuzdaki Trk bayra nedir?

"Aldrma ite ylesine bir ey dedi. Ben yine srarla dedim ki:

- Fakat benim iin bu bayrak ok nemli. Dikkatimi ekti. nk bu benim milletimin

bayra,benim bayram...

Bu sz zerine gzlerini at. Derin derin yzme bakt ve mrlt halinde sordu:

- Siz Trk msnz?

- Evet Trk'm....

htiyar gzlerime bakarak tandk bir gz aryor gibiydi. Anlatmaya balad:

- Yl 1915. Sen hatrlamasn o yllar. anakkale diye bir yer var Trkiye'de .orada savamak
zere btn Hristiyan devletlerden asker topluyorlard. Ben Anzak'tm Avustralya
Anzaklarndan ...

ngilizler bizi toplayp dediler ki: "Barbar Trkler Hristiyan dnyasn yakp ykacaklar.
Btn dnya o barbarlara kar cephe am durumda . birlik olup zerine gideceiz. Bu sava
ok nemlidir." Biz de inandk szlerine vaadetlerine... Savamak isteyenler arasna katldk.

Avustralyal Anzak ihtiyar anlatmaya devam ediyordu:

- Bizim ykayan ngilizler,Trklere kar toplad askerlerin tamamn anakkale'ye

sevkediyorlarm. Bizi gemilere doldurup Msr'a getirdiler o zaman . Msr'da yle byle
birka ay talim grdk. At talimi . ondan sonra da bizi alp anakkale'ye getirdiler.

Savan iddetini ben ilk orada grdm. yle ki denize den glleler sular metrelerce yukar
fkrtyor,gkyznde havai fiekler ,geceyi gndze eviriyordu zaman zaman...
Her taaruzunda bizden de Trklerden de yzlerce insan hayatnn baharnda can veriyordu.
Fakat biz hepimiz Trklerdeki gayret ve cesareti uzaktan grdke aryorduk. Teknolojik
ynden ok ok stn olduumuz gibi say bakmndan da fazlaydk. Peki onlara bu cesaret ve
kuvveti veren ey neydi? lk balarda zannediyordum ki ngilizlerin bize anlatt gibi Trkler
barbarlktan byle saldryorlar. Meer barbarlktan deil,kalplerinde ki vatan sevgisinden
kaynaklanyormu . bunu nereden anladm syleyeyim.

Biz karaya ktk. Taarruz edemiyoruz. Bizi pskrtyorlar. Tekrar taaruz ediyoruz. Bizi
tekrar pskrtyorlar. Tekrar taaruz ediyoruz. Derken byle bir taarruzda bamdan yediim
bir dipik darbesiyle kendimden gemiim.

Meraktan azm ak yal Avustralyaly dinliyorum. Savan dehetli anlarn anlatrken

hastalna ramen tir tir titremeye balamt. Devam etti:

-Gzlerimi atmda kendimin yabanc insanlarn arasnda grdm. Nasl korktuumu

anlatamam. nk ngilizler bize Trkleri barbar,vahi kimseler olarak tantt ya...

Ama dikkat ettim. Yaralarm sarmlar. Bana hi de fkeli bakmyorlar. Kendime geldim
iyice bu defa antalarnda bulunan yiyeceklerden ikram ettiler bana. yi biliyorum ki onlarn
yiyecekleri ok ok azd. Bu haldeyken bile kendileri yemeyip bana ikram ediyorlard. oke
oldum dorusu. Dedim ki; kendi kendime:

- Bu adamlar isteseler u anda beni ldrdler. Ama ldrmyorlar... Veyahut isteseler

nceden ldrebilirlerdi. Halbuki beni cephenin gerisine gtrdler. Biz esirlere misafir gibi
davranyorlard.

Bu duygularla "Yazklar olsun bana" dedim. "Byle asil insanlarla niye ben savayorum ben .
Niye savamaya gelmiim. Bu ngiliz milleti ne yalancym ne kadar Trk
dmanym"diyerek piman oldum. Ama bu pimanlm fayda etmiyor ki... Bu iyilie kar
ne yapsam dndm durdum gnlerce.....

Nihayet bize serbest braktlar. Memleketime dndm. te memlekette Trk milletini mr

boyu unutmamak iin koluma bu dvme Trk bayran yaptrdm. Bu bayran esrar bu ite.

Benim gzlerim dolu dolu ihtiyara bakarken o devam etti:

- Talihin cilvesine bakn ki o zaman lmek zere iken yaralarma iyiletirerek ,shhate
kavumama aba sarfeden Trkler idi. imdi de Amerika gibi bir yerde yllar sonra yine
iyiletirmeye aba sarfeden bir Trk...

Ne garip deil mi? Avustralya 'dan Amerika'ya gelirken bir Trkle karlaacam hi
tahmin etmezdim. Size minnettarm. Siz Trkler gerekten ok merhametli insanlarsnz. Bizi
hep kandrmlar... Buna btn kalbimle inanyorum.

Peinden nemli gzlerle "Bana adnz syler misiniz? Dedi. "mer" cevabn verdim.
Gayet merakla tekrar sordu:

- Peki niin mer ismin, vermiler sana ?

- Babam mslmanlarn ikinci halifesi isminden ilham alarak bana mer adn vermi.

- Yahu senin adn mslman ad m ?

Ben "Evet, Mslman ad" deyince yzme bakt bakt,birden dorulmak istedi. Ban mani
olmak istedim. Israr etti.

Ama niye srar ediyordu?

htiyarn srarna dayanamayp yatakta oturmasna yardm ettim. Gzleri dolu soluydu.
Yzme bakarak dedi ki:

- Senin adn gzelmi. Benim adm imdiye kadar Mr. Josef Miller idi. imdiden sonra
"Anzakl mer" olsun.

- Olsun

Peki doktor beni mslman eder misin?Mslman olmak zor mu ?

ardm. Nasl da birdenbire Mslman olmaya karar gelmiti. Meer o yaa gelinceye
kadar iten ie hep dnyormu da kimseyle konuamad iin ,soramad iin
konuamyormu..

- Tabii dedim mslman olmak ok kolay.

Sonra kendisine imann ve slamn artlarn anlatrm. Kabul etti. Hem kelime-i ahadet
getiriliyor, hem de ocuklar gibi alyordu.

Yallk bir yandan,hastalk bir yandan b,ir de yllardan beri iinde kavumak isteyip de
bilemedii iin kavuamad slamiyet'e olan hasretin sona ermesi bir yandan bu yal gnl
duygulanmt. ...Mrldand:

- Siz mslmanlar tesbih ekersiniz bana da bir tesbih bulsan da ben de yattm yerden tesbih
ekerek Allah'm ansam olur mu?

Bu szden de anladm ki dedelerimiz sava esnasnda Hakk' zikretmeyi ihmal etmiyormu.

Neyse uzatmayaym hemen bir tesbih bulup kendisine getirdim.

Hasta yatanda tesbih ekiyor,biz de gerektiinde tedavisiyle ilgileniyorduk. Fakat benim

iin o daha bir bakalamt. Mslman olmutu.

Bir gn yanna gittiimde samimi bir ekilde rica ettim.

- Beni yalnz brakma olur mu?

- Ne gibi mer amca ?

- Ara sra gel de bana slamiyeti anlat!sen ok gzel eylerden bahsediyorsun. O szleri
duyduka kalbim ferahlyor.
O gnden sonra her gn yanna gittim. Bildiim kadaryla dinimizi anlattm. Fakat gnden
gne eriyip tkeniyordu.

Ka gn geti tam hatrlamyorum . hastanenin genel hoparlrnden bir anons duydum.

"Doktor mer! Ltfen 217 numaral odaya gelin!"

Dedim ki iinden "Bizim mer amca galiba yolcu?"hemen yukar ktm. Odasna
vardmda grdm manzara aynen yleydi:

Sa elinde tesbih ak duran sol kolunun pazusunda dvme Trk bayra,gsnde iman ile
,koskoca Anzakl mer son anlarn yayordu.

Hemen baucuna oturdum. Kendisine kelime-i ehadet sylettirdim. O ekilde kucamda

teslim-i ruh etti....

Bir anakkale gazisi grmtm. Yllar sonra da olsa Mslman Trk milletine olan
sevgisi sayesinde kendisine iman nasip olmutu.

"Ne yalan syleyeyim,aladm."

3- PINARLI AL

htiyat Zabiti Hattatolu Mustafa Efendi anlatyor:

Bir gn, bizim birlie Takviye Balkesir gnllleri geldi denildi. Gittim. 120 kiiydiler.
Hemen hemen hepsi tandkt. Sarldk. Hasret giderdik. Balarnda da o zamanlar Balkesirin
nl kabadays pnarl Ali vard. Ali sancaktar olmu. Tfei apraz asm, sancan
zerine de srma ile Karesi Gnllleri yazdrmt. Kabadayl gene elden brakmam,
askerlikte de pek ho olmamasna ramen, bilene kamasn sallandrmt. Beni grr grmez
yanma geldi:

Kumandanm efendi, biz buraya beklemeye gelmedik! Haydi, dman basalm

Burada her ey emirle olur. Hcuma sadece biz geerse ki kendimizi gereksiz
krdrrz. Her eyin bir zaman var.

Peki, yleyse, hcuma gemeden yarm saat nce bize syle de, u srt antalarn
emniyetli bir yere brakalm. yle rahat bir dvelim!

Ali haklyd. Srt antalar, askerin en kymetli eylerini tard. amarlar, paralar,
mektuplar, usturas, sigaras, ttn hep srt antalarnda olurdu. antalar kaybolduunda,
asker sknt ekerdi. ok hareketli zamanlarda, anta srtta muharebeye girilirdi. Hcuma
yarm saat kala Aliye haber verdim. Balkesirlileri ald, siperlerin gerisinde bir vadide
kayboldu. Hemen gelirler sandm. Beklerim gelmezlerBeklerim gelmezlerBir avua,
u bizim hemerilere bir bak bakalm.. dedim. Gitti. Biraz sonra nde Pnarl Ali, arkada
arkadalar kp geldiler. ardm. Hepsi sslenmiler; hanmlarnn, nianllarnn verdii
ayrlk mendillerini kimi boynuna dolam, kimi alnna atm, kimi bileine sarmt. ou
yakalarna artk kurumu olan gl veya karanfil takmt. Aliye sordum:

Neden ge kaldnz?

Komutan Bey, biraz sonra Cenab- Allahn huzuruna kacaz. Temiz kalm
dedik. Ola ki bir pislik bulamtr, diye amarlarmz deitirdik. Abdest aldk. Biz buraya
oynamaya deil, dne(savaa) geldik; bayrama geldik. Bugn bizim bayrammz. Onun iin
sslendik. Ayrlk hediyelerini taktk. Birazdan bayrammz var. Aman sen bize, hcumdan
be dakika nce yine haber ver

Alinin bu szlerinden sonra byk bir sessizlik oldu Herkes kendi dnyasna
dnm, dua ediyordu. Gzler yumulu, avular alm, sadece dudaklar kprdyordu.
Saatime baktm. Aliye be dakika kaldn bildirdim. Birden bire ortalk kaynayverdi. Hepsi
birbirine sarlyor, pyor, helalleiyorlard.

Utandrmayn ha!yi dvn ha!...Gn bugndrAnamz bizi bugn iin

dourduhakknz helal edin

Ksa sre sonra diler kenetli, sngleri takm, tfeklerinin dipiklerine parmaklarn
geirircesine yapm blk hcuma hazrd. Herkes lme hazrd.

Hcum!... deyince sanki siperler sarslverdi. Hepsi, Allah Allah!... diye

dmann iine bir haner gibi daldlar. Dvtk Dvtk Dvtk Akama doru
sava durdu. Yanma birisi geldi, Komutanm, Pnarl Ali sanca vermiyor dedi.
Gittim, baktm. O yz yirmi kiiden, o gn on kii sa kalm. Ali de ehitler arasnda idi.

Ama sanca yle bir kavram ki parmaklar kenetlenmiti. ekeyim, dedim

olmad!...

Orada, Anafartalar da top am aac vardr. O gn ehit olanlar o aalarn

arasna gmdk. Gmlen ehitlerin en zerine de Aliyi sancana sararak yatrdm Orada,
Anafartalarda am aalarnn altnda nice memleket evlad, bu vatana kurban ko yiitler
yatyor

4- EMSE NENE

emse, 16 yanda bir gen kzd. Daha evliliinin haftasnda seferberlik ilan edilmi,
Mehmet'i cepheye arlmt. Mehmet, cepheye giderken, emse'nin ellerini tutmu,
gzlerinin iine bakarak, bir tembihte bulunmutu:

- emse'm gensin, gzelsin, senden ayr iken gzm hep arkada olacak. Ne olur sz ver
bana! Ben gelinceye kadar sokaa kmayacak, namusuma sz ettirmeyeceksin!

emse:
- Sz Mehmet'im sz... Sen gelene kadar evden dar admm bile atmayacam. Bana
emanet braktn yuvamzda oturup senin dnmeni bekleyeceim... Vedalamann sonunda
Mehmet cephenin yolunu tutuyor, emsede sz verdii gibi evine kapanyordu. Geimini
"yakmaclk" denilen usulle banlar iyiletirerek salyor, kendisini davet eden komularna:

- Ben Mehmet'ime sz verdim. Ya ben yokken gelir de szn tutmadm grrse ona ne
cevap veririm?" diyordu.

Bir mhlet sonra Mehmet, ehit dm, mektuplar kesilmiti. Ama emse, evinin
pencerelerine ve duvarlarna ast mektuplar her sabah namazndan sonra yeni batan
okuyor, sonra da gelinliini giyip, yz grmln takarak, Mehmet'ini beklemeye devam
ediyordu. Gnler, aylar, yllar gemi, savalar bitmi, dnenler dnm fakat Mehmet hala
dnmemiti. Ama emse gelinliini giyerek, evin iinde dolama detini bir gn bile ara
vermeden srdryordu. emse, senelerce yol gzleye gzleye, ihtiyarlam, nine olmutu.
Fakat, hi bitmeyen bir mitle hala Mehmet'ine kavuaca gn bekliyordu.

Komular bir akamst emse Nine'yi gelinlik giymi, gerdanln takm, odann bir
kesinde ellerini gsne koymu, ayakta beklerken grmlerdi. Halbuki o, bu ii hep sabah
namazndan sonralar yapard. aka yollu takldlar:

- Nene hayrola! Bugn pek sslsn. Yoksa birini mi bekliyorsun?

emse Nene, gzlerini yerden ayrmadan cevap verdi:

- Ben bugn evlendim. Bakn kocamn yz grmln de taktm. Kocam, Mehmet'imi

bekliyorum. Bu nasl bir sevda, nasl bir vefa, nasl bir umuttu ki, aradan yllar gemesine
ramen kadncaz hala kocasn bekliyordu. Komular, hibir ey sylemeden slak gzlerini
silerek, emse Nene'yi o halde brakp, evinin nnden ayrldlar.

Ve ertesi gn, emse Nene'yi, gelinliinin iinde lm olarak buldular. emse Nene'nin
evinden cenazesi km, ama o kocasnn sznden kmamt. Belli ki, Mehmet'i gelmi, bu
vefal kadn yanna alp gtrmt.

5- 30 YIL ARADAN SONRA LGN KARILAMA

Yl 1945. anakkale, Gelibolu Yarmadas askeri blge ve halkn ziyaretine kapal. Fakat
uzak bir lkeden bir ift lkemizi ziyarete geliyorlar. Ankara'da Genel Kurmay Bakanlna
bavurarak srarla Gelibolu Yarmadasn gezmek istediklerini sylyorlar. Bu srar yapan
ailenin reisi, yllar nce Anzak birlikleri iersinde buralara savaa gelen askerlerden biri.
Buralar 30 yl aradan sonra yeniden gezmek ve ailesine gezdirmek istiyor. Kendileriyle Tekin
paamz ilgileniyor. Tekin Paa ki, babas anakkale Savanda 57. Alay Komutanl yapm
mehur kumandanlarmzdan Yarbay Hseyin Avni Bey. Babasn kaybettiinde kendisi 8
yanda. Hep baba hasreti ile yaam ve onun menkbelerini hep silah arkadalarndan
duymu. O sralarda ise Genel Kurmay Bakanlnda Hava Dairesi Komutanl yapyor.
anakkale diye srar eden bu Avustralyal ifti grnce dayanamyor ve onlara izin almalar
konusunda yardmc oluyor. Ama bir de art kouyor. gnlk gezi sonrasnda Ankara'ya
gelecekler ve muhakkak kendi evinde bir gece de olsa konuk olacaklar.

Avustralyal aile anakkale'ye gidiyor, gn oralarda farkl ruh haletleri ierisinde

geziyorlar ve sz verdikleri zere Ankara'ya dnyor ve Tekin Paa'nn evinde misafir
oluyorlar. Akam olmu ve bir ara Tekin Paa mutfaa gemi. eriden yksek sesle yal
olan erkek misafirinin heyecanl heyecanl bir eyler sylediini duyuyor.

- Bu evet bu komutan bizi esir almt!

Tekin Paa heyecanla ieriye giriyor. Ayaa kalkm olan bu yal Avustralyalnn, aknlk
ierisinde gzlerini duvardaki Tekin Paa'nn babas olan Hseyin Avni Bey'in askeri
niformal, kalpakl resmine dikmi olduunu gryor. Yal Avustralyal bir kez de Tekin
Paa iin yineliyor szlerini.

- Bu duvarda resmi olan komutan bizi esir almt anakkale Savanda. Tekin Paamz byk
bir aknlk ierisinde babasndan kalan ve anakkale Savanda bir esirden alnm bir kutu
iersindeki eyalar getiriyor odaya. Avustralyal yal adam imdi daha bir heyecanla atlyor;

- Bunlar benim eyalarm.

Kutuda bir pipo, Fildii kapl bir ncil, bir drbn ve silah var. Tekin Paa resimdeki kiinin
babas olduunu sylyor. Ve balyorlar Yarbay Avni Hseyin Bey'i konumaya. imdiye
kadar babasn hep silah arkadalarndan dinleyen Tekin Paa, ilk kez bir yabancnn azndan
babasn dinliyor. Babasnn arkadalarnn kendisine anlattklarna gre bir gn adra iki
Anzakl esir getirirler, onlardan bilgi almaya alrlar ve onlara son derece iyi davranrlar.
zerlerindeki eyalar alrlar, fakat onlara baka ikramlarda bulunurlar. Ama gsterilen bu iyi
niyet hareketlerine ramen esirler saatlerce titrer dururlar. O zaman ngilizlerin bu durumuna
oradaki askerler bir mn veremezler. te tam bu muammann zlme zamandr. Tekin
Paa hemen bu durumu sorar:

- Babamn adrnda neden saatlerce titrediniz?

Misafirin cevab enteresandr:

Bakn bu gn hayattaym, dier arkadamda Avustralya'da yayor. Babanz, bize bir misafir
gibi muamelede bulundu. Bu gnmz ona borluyuz. adrdaki bu asil muameleden sonra
hicap duydum; bizzat babanza sylemedim. Fakat bizi esir alanlarla iaretle anlatm. imdi
de size burada anlatyorum. kartmadan bir gn nce Limni Adas'nda bizlere hitap eden
ordu komutan, "Sakn Trklere esir dmeyin ve lene kadar arpn. nk Trkler
yamyamdr sizi yerler, " demiti.

Bizlerde o gn esir dtmzde adrda yenileceimiz saati beklerken, Trkler tarafndan

hi beklemediimiz centilmenlikle karlatk. Ve bu savata asil bir milleti yakndan tanm
ve vatanlar iin ne byk fedakrlklara katlandklarn grm olduk. te Mehmetii
aradan yllar gemesine ramen hayrla yad eden dmen askeri. Ve ite bizim kahraman,
kahraman olduu kadar gzel ahlak sahibi biricik askerlerimiz, komutanlarmz.
 6- DOKTOR KEMAL BEY N ANISI

anakkale insan ten bir deirmendi. anakkale ne askere doyuyordu ne de anakkale

deki asker yemeye ve imeye. yle anlar geldi ki gnlk ehit ve zayiatlarmz artmaya
balamt. Sarg yeri hastanelerine gelen yarallara doktor ve salk personeli yetersiz kalnca
tbbiyeli rencilerimiz vatan savunmas diyerek kalemi kitab defteri masann zerine
brakarak anakkale ve dier Cephelerdeki Sarg yeri Hastanelerine koarak grevlerine
baladlar. Bir nebze de olsa doktor ve salk personeli ihtiyac karlanmt. Ama belli
noktalarda ki sarg ocaklarnda ise narkozun ve uyuturucunun bittii dnemlerde ise
doktorlarmz yle bir areye bavuruyorlard: Yaral askerlerimiz ameliyat edilirken kk
sopalara keeler sarlarak askerlerimizin azna Isr evladm diye seslenerek sttryorlard.
Ama tm mdahale ve abalara ramen yaral askerlerimiz kurtulamayarak ehitlik
mertebesine ulanca sedyeciler ehitlerimizi alp gtrlerken doktor bey sedyecilere
sesleniyordu: evladm o ehidimizin aznda ki kee artk onun bir iine yaramaz. Ama biz
burada baka bir yaraly ameliyat ederken bizim ihtiyacmz karlar dediinde ehidimizin
aznda ki keeler alnnca bizim iin kann cann seve seve feda ettii yetmiyormu gibi bir
de hatra olarak o keelere birer ikier dilerini brakyorlard.

anakkale Savalar esnasnda cephelerde savaan askerlerimizin zerine yaan binlerce

mermiler e birok askerimizi paralayarak ehitlik mertebesine ulatryordu. bir ksm da
tonlarca topran altnda kalarak havaszlktan ehitlik mertebesine ulayorlard. Atlan
mermilerle yaralanan askerlerimizin bir ksm kolu ve eli paralanm vaziyette ve dier
yarallar ile beraber sarg ocaklarna tanrlarken oraya yetiemeden orada ehitlik
mertebesine ulayordu. Sarg yeri hastanelerine getirilen askerlerimiz ise sedyelerinde ve
toprak zerinde muayene sralarn beklerken doktorlarn tm mdahalelere ramen
yarallarmzn birou kurtulamad Sra bekleyen yaras hafif olanlar da ok bekledikleri
iin kan kaybndan onlarda ehit oluyorlard. Doktorlar toplanp bir karar aldlar. ncelik
yaras hafif olanlarn yaras sarlacak ve cepheye geri gnderilecek. Yars ar olupta
kurtulamayacak durumda olanlarn ise kopmakta olan uzuvlar toparlanp bandajlanp
sarlarak eer bulunulabilirse bir glgelik yere gtrlp yatrlacakt. Ve bir asker elinde bir
teneke su ve birazck pamuk ile onlarn aralarnda dolaarak dudaklarna birer damla su
damlatp ta ki ALLAH a son nefeslerini verene kadar rahat ve huzur ierisinde ruhlarn
teslim etmeleri temin edilecekti. Karar uygulanmaya balanlr. Aradan on on be gn geince
Sarg yerine yaral olarak gelipte cepheye geri dnenlerin saysnda bir art olur. O gnleri
yaayan askeri Doktor Salih Drtbudak yle bir ansn anlatr:

yle anlar geldi ki, yarallarn fazla olduu zamanlarda yorgun ve uykusuz bir ekilde
saatlerce yarllar ile uralyordu. te yle younluun yaand bir anda, birka gnden
beri gelen yarallarn haddi hesab yoktu. Hastanemizin kdemlilerinden Doktor Kemal Beyin
masasnn stne yaral bir vatan evladn yatrdlar. Eli ve aya paralanm yz gz kan
ierisinde ve karn paralanm barsaklar dardayd. Doktor Bey masasnn stnde yatan
askere yle bir bakt. Kurtulma midi yoktu. Yapmas gerekenleri yapmay dnrken,
elinde bulunan gazl bez ile askerin yznn gznn kann siler silmez, doktor avaz avaz
barmaya balad. Gazl bez getirin, tampon getirin, scak su getirin, neter getirin diye
baryordu. Ve biz de dndk, Kemal Bey e doru baktk. yle ya bir karar almtk,
masasnn zerinde ki yaral vatan evladnn kurtulma midi yoktu. Ona da yaplmas
gerekenler yaplp bir glgelik yere gnderilmesi gerekiyordu. Kemal bey de bizim
baktmz grnce hemen sedyecilere seslendi. Bunu da aln, bir glgelik yere yatrn. Ama
ehit olduunda bana haber verin. Sedyeciler masann zerinde yaral askeri alp gtrdler.
Kemal beyin masasnn zerine baka bir yaral asker yatrld. Bir dieri bir bakas derken,
aradan bir iki saat getikten sonra giden sedyeci askerler kemal bey in karsna gelip selam
vererek Kumandanm sylemi olduunuz asker az nce ehit oldu, ne emredersiniz?...Bir
anda kemal bey olduu yere ylr kalr. Skar topra yumruklar ile ve balar hkrklar ile
alamaya.

Doktor Salih Bey bu olay grnce, hemen Kemal beyin yanna koup gelir. Herhalde
gnlerce yorgunluk ve uykusuzluktan vcudu tamamen iflas etmiti diye dnrken, elini
Kemal beyin omzuna koyar ve der ki, Ya kemal bey siz alkn olmalsnz. Bir gnde
yzlerce asker senin kucanda ehit oluyor dediimde, O avucunda ki topra paralarcasna
gznden akan sicim gibi yalar ile kafasn bana doru kaldrd ve O benim olumdu
dedi.

Derman babasndayd, are babasndayd. Ama ne o oluna are olabildi ne de derman.

nk yzlerce binlerce vatan evlad vard onu bekleyen, hepsi kendi z can ve z kanyd.
te anakkale ruhu budur. ocuumuzun trnana diken batp, haprd zaman hemen
hastanelere koturuyoruz. Srada bekleyip o skntlar yaarken barp arp isyan
ediyoruz. Ama anakkale Savalarnda sarg yerinde hastane adrlarnn nnde srasn
bekleyen yaral askerlerimizin sesi bile kmyordu. Ama bazlar vard yle barp yle
isyan edip alyordu ki, ben bu kadarck yara iin mi geldim buraya beni bu kadarck yara iin
mi getirdiniz buraya. Ben benden sonraki nesiller iin kanm canm seve seve feda etmeye
geldim. Alamas isyan etmesi ite bunun iindi.

7- NEDEN ANAKKALE

Yl 1984. Trkiyenin babakanlk makamnda rahmetli Turgut zal var. Ayn dnemin Milli
Eitim Bakan ise Sayn Vehbi Dinerler. lkesinin gelecei adna zm yolar aratran
Turgut zal, eitim konusunda da Japon pedagoglara bir aratrma yaptrmak ister ve
lkemize davet eder. Eitim konusunda uzman bu heyet, Trk genleri hakknda aratrma
yapmak zere lkemize gelirler. Bir sre lkemizin deiik yerlerinde grmelerde ve
temaslarda bulunurlar. En nihayetinde aratrmalarnn sonularn aklamak zere
babakanmz Sayn Turgut zaln yanna karlar. Milli Eitim Bakanmz da o srada orada
bulunmaktadr. Heyetin vard netice gayet ak ve ksadr.

- Sizin genlerinizde milli uur yok!

Yneticilerimiz aldklar bu zc cevap karsnda hayretler ierisinde kalr ve hemen
sorarlar:

- Peki siz Japon genlerine milli uur verme adna ne yapyorsunuz?

- Biz, genlerimize, daha ilkokula balamadan, ok testler uygularz. Mesela, uak gibi hzl
giden tirenlerimize bindirir, bir tur yaptrrz. ok katl yollardan da geen tiren, onlar yle
bir sarsar. Sonra, robotlarla alan byk fabrikalarmza gtrr, gezdiririz. Mini mini
ocuklarmz teknolojinin ba dndrc neticesini grerek ok olurlar, hayranlk duyarlar.
Bu oktan sonra onlar Hiroimaya, Nagazakiye gtrrz. kinci Dnya Saval srasnda
atom bombasyla mthi surette tahrip edilmi olan bu blgeleri biz aynen koruyoruz. Oralar
da ocuklarmza bilgiler vererek gsteririz. Hibir canlnn ve bitkinin hayat bulmasna
imkn vermeyen atom bombasnn bugne uzanan etkilerini hayretle seyrederler. Tabiidir ki,
ocuklarn btn grp dinledikleri, masum ve temiz ruhlarnda derin ve etkili izler brakr.
Btn bunlarn ardndan da deriz ki:

- Eer sizler almaz, sizden ncekileri gemezseniz, vatannz, ite byle dmanlar
bombalar, yakar, ykar ve hibir canlnn yaayamayaca hale getirir, sonra da eker gider.
alrsanz, bindiiniz hzl tirenleri bile geecek yeni aralar yaparsnz. Daha da gelimi
fabrikalar kurarsnz. stelik, hibir dman, size saldrmaya cesaret edemez. lkeniz,
milletiniz ycelir, ykselir, daima btn insanlarn sayg duyduu ve zendii bir konumda
kalr. imdi artk, alkan olup olmama kararn kendiniz veriniz. almak ve lkenizi
sevmek zorunda deil misiniz? Artk bunu dnn ve kararnz verin!

- ocuklarmz bununla ikinci bir ok daha yaarlar. Ve bu oklarla iyi bir Japon olmaya
doru gl bir adm atm olurlar.

Yetkililerimiz, Japon genlere nasl milli uur kazandrldn renmilerdir. Ardndan bir
soru daha sorarlar.

- Peki biz, Trk genlerine milli uur kazandrma adna ne yapmalyz?

- Bildiimiz kadaryla, sizin, genleriniz iin birok Nagazakiniz ve Hiroimanz var.

Bizimkinden ok daha nemli bunlar. En nemlisi de anakkale Savalarnn getii
blgedir. Birinci Dnya Savann bu blm, genlerinizin ok olmas iin yeter de artar
bile

Bir metrekare topraa alt bin merminin dt yerdir anakkale Byle bir savatan
Trkler her eye ramen galip kyor, zor olan baaryorlar. En gelimi teknolojiye ve
donanma meydan okuyarak, imann galip geldiinin ispatn yapyorlar.

stelik karlarnda tek bir dman deil, birlemi gler, sizin tabirinizler yetmi iki buuk
millet var.
te bu tablo ve bu blge, genlerinizin milli uurunun pekimesine fazlasyla yeter. Bunun
iin genlerinizi guruplar halinde anakkaleye gtrmelisiniz. Her Trk genci anakkale
Savalarnn olduu blgeyi mutlaka gezmeli, grmeli ve renmelidir. Ve o genlere
denmelidir ki:

Sizler almazsanz, birlik iinde olmazsanz, dmanlara anakkaleye geldikleri gibi bu

defa da baka artlar altnda baka ekilde gelirler, size yaamay haram ederler. alr ve
birlik iinde olursanz, teknolojiyi yakalarsnz, bara katkda bulunur, vatannz mreffeh
bir hale koyarsnz.

Evet, genlerinize bunlar telkin ettikten sonra da, bu zaferin destann en gzel biimde diler
getiren Mehmet Akifi ve onun Safahatn okutunuz.

te Japon heyetin aklamas byledir.

8- BR ANAKKALE EHDNN SON MEKTUBU

anakkale ordusunun yabanc bir kumandan emrine verilmesini hi tasvip etmiyordum.

Geri Almanlar'la ittifak halindeydik aramzda bir kader birlii var diyordum!.. Fakat, Liman
Sanders Paa Trk askerinin muharebe kabiliyetini denemek veya dmanlarmzn gzn
yldrmak maksadyla da olsa, bir ahsi eref pahasna Trk ordusunu ucuza harcad diy
dnrm. lk zamanlarda; Kerevizdere, Domuzdere, Kanldere gibi Seddlbahir
Muharebelerinde Japonlarn harikirisini andrr ekilde lme koturma gayreti vard. Siper
muharebeleri balayncaya kadar btn anakkale zayiatnn te ikisi verilmitir. Daha sonra
Enver Paa ve dier hkmet erkannn terif gezisi bu ii nledi

VALDECM!

Drt asker dourmakla mftehir anl Trk annesi! Nasihat dolu mektubunu, Divrin Ovas
gibi gzel, yeillik bir ovacn ortasndan geen derenin kenarndaki armut aacnn altnda
otururken aldm. Tabiatn yeillikleri iinde mest olmu rhumu bir kat daha takviye etti.
Okudum, tekrar okudum. Byle mukaddes bir vazifede bulunduumdan sevindim. te bu
geen dakikalar annda, hizmet eri gelip dedi ki: - Efendim, stl aynz, buyurunuz, iiniz!..
- Mustafa, bu st nereden aldn? - Dere kenarndaki srnn obanndan 10 paraya aldm.
Vlideciim, 10 paraya 100 dirhem st, hem de su katlmam. Koyundan imdi salm,
aldm ve itim. Vlideciim, sen mteessir olma! Ben seni, evet seni mutlaka buralara
getireceim. Ve u tabii manzaray gstereceim. O gzel ayrn koyu yeil bir tarafnda,
amar ykayan askerlerim saf saf dizilmiler. Gayet gzel sesli biri ezan okuyordu. Ey
Allahm! Bu ovada onun sesi ne kadar gzeldi. Blbl bile sustu, ekinler bile hareketten
kesildi, dere bile sesini karmyordu. Herkes, her ey, btn mevcdt, onu, o mukaddes sesi
dinliyordu. Ezan bitti. O dereden ben de bir abdest aldm. Cemaat ile namaz kldk. O gzel
yeil ayrlarn zerine diz ktm. Ellerimi kaldrdm, "Ey benim Rabbim! u kahraman
askerlerin btn dilekleri; sm-i cellini ngilizlere ve Franszlara tantmaktr. Sen bu erefli
dilei ihsan eyle ve huzurunda titreyerek, byle gzel ve sakin bir yerde sana du eden biz
askerlerin snglerini keskin, dmanlarn zaten kahrettin ya, btn btn mahveyle!.."
Diyerek bir du ettim ve kalktm. Artk benim kadar mes'ut, benim kadar mesrr bir kimse
tasavvur edilemezdi. Vlideciim, amar falan istemem, paralarm duruyor, Allah rz
olsun!..

Olun Hasan Ethem 4 Nisan 1331 (17 Nisan 1915)

8-BR ANAKKALE EHDNN SON MEKTUBU

Valideciim,

Drt asker dourmakla mftehir anl Trk annesi!

Nasihat-amiz mektubunu, Divrin Ovas gibi gzel, yeillik bir ovacn ortasndan geen
derenin kenarndaki armut aacnn sayesinde otururken aldm. Tabiatn yeillikleri iinde
mest olmu ruhumu bir kat daha takviye etti. Okudum, okuduka byk dersler aldm. Tekrar
okudum. yle gzel ve mukaddes bir vazifenin iinde bulunduumdan sevindim. Gzlerimi
atm, uzaklara doru baktm. Yeil yeil ekinlerin rzgara mukavemet edemeyerek eilmesi,
bana, annemden gelen mektubu selamlyor gibi geldi. Hepsi benden tarafa doru eilip
kalkyordu ve beni, annemden mektup geldi diyerek tebrik ediyorlard.

Gzlerimi biraz saa evirdim gzel bir yamacn eteklerindeki muhteem am aalar
kendilerine mahsus bir seda ile beni tebir ediyorlard. Nazarlarm sola evirdim cl cl
akan dere, bana validemden gelen mektuptan dolay glyor, oynuyor, kpryordu... Bam
kaldrdm, glgesinde istirahat ettiim aacn yapraklarna baktm. Hepsi benim sevincime
itirak ettiini, yaptklar rakslarla anlatmak istiyordu. Dier bir dalna baktm, gzel bir
blbl, tatl sedasile beni tehir ediyor ve hissiyatma itirak ettiini ince gagalarn aarak
gstermek istiyordu.

te bu geen dakikalar annda, hizmet eri:

-Efendim, aynz, buyurunuz, iiniz, dedi.
-Pekala, dedim. Aldm baktm, stl ay...
-Mustafa bu st nereden aldn? dedim.
-Efendim, u derenin kenarnda yayla yayla giden sr yok mu?
-Evet, dedim. Evet ne kadar gzel.
-te onun obanndan 10 paraya aldm.

Valideciim, on paraya yz dirhem st, hem de su katlmam. Koyundan imdi salm,

aldm ve itim.

Fakat bu srada dnyorum. Ben validemin sayesinde onun gnderdii para ile byle st
ieyim de, annem imesin, olur mu? evket neden imiyor?

Fakat yukardaki blbl baryordu: "Validen kaderine kssn, ne yapalm. O da erkek

olsayd, bu ieklerden koklayacak, bu stten iecek, bu ekinlerin secdelerini grecek ve
derenin aheste akn tetkik edecek ve kard sesleri duyacak idi.
evket merak etmesin, o grr, belki de daha gzellerini grr.
Fakat valideciim, sen yine mteessir olma. Ben seni, evet seni mutlaka buralara getireceim.
Ve u tabii manzaray gstereceim. evket, Hilmi de senin sayende grecektir.
O gzel ayrn koyu yeil bir tarafnda, amar ykayan askerlerim saf saf dizilmiler. Gayet
gzel sesli biri ezan okuyordu.

Ey Allah'm, bu ovada onun sesi be kadar gzeldi. Blbl bile sustu, ekinler bile hareketten
kesildi, dere bile sesini karmyordu.
Herkes, her ey, btn mevcudat onu, o mukaddes sesi dinliyordu. Ezan bitti. O dereden ben
de bir abdest aldm. Cemaat ile namaz kldk. O gzel yeil ayrlarn zerine diz ktm.

Btn dnyann dadaa ve debdebelerini unuttum.

Ellerimi kaldrdm, gzlerimi yukar diktim, azm atm ve dedim :
-Ey Trklerin Ulu Tanrs! Ey u ten kuun, u gezen ve meleyen koyunun, u secde eden
yeil ekin ve otlarn, u heybetli dalarn Halk! Sen btn bunlar Trklere verdin. Yine
Trklerde brak. nk byle gzel yerler, seni takdis eden ve seni ulu tanyan Trklere
mahsustur.

"Ey benim Yarabbim! u kahraman askerlerin btn dilekleri; ism-i celalini ngilizlere ve
Franszlara tantmaktr. Sen bu erefli dilei ihsan eyle, ve huzurunda titreyerek, byle gzel
ve sakin bir yerde sana dua eden biz askerlerin snglerini keskin, dmanlarn zaten
kahrettin ya, btn btn mahveyle!"

Diyerek bir dua ettim ve kalktm. Artk benim kadar mes'ut, benim kadar mesrur bir kimse
tasavvur edilemezdi.

Dnyann en gzel yerleri buras imi. Yalnz bu memleketlerde dn olmuyor. nallah

dman asker karr da, bizi de gtrrler, bir dn yaparz, olmaz m?

Kadir'e mektup yazdm.

Valideciim, evdeki senet vesaireyi kimselere kat'iyyen vermeyin ve sorarlarsa biz bilmiyoruz
deyin.

antay al, sanda koy. Ben sana vaktiyle anlatm idim., bu dnya byledir.

Fakat sen merak etme. O paray vermese, adliyedeki adam vermezdi. Hani nasl aldk. Yalnz
zaman ister.

Valideciim, amar falan istemem, paralarm duruyor, Allah raz olsun.

 9- BEDEL ANAKKALEDE DEND

Askerlik vazifesi yaparken vatan urunda ehadet mertebesine ermek veya gazi olmak her
Trk iin tabii bir eydir. Ancak bu 45 ehit ve 150 gazinin durumu bakadr. Zira bunlarn
istisnasz hepsi( 1909 ve 1914 Askeri Mkellefiyet Kanunu gereince) askerlik vazifesinden
ya muaf ya da maksureli( tecilli) tutulmu genlerdir. Bu iki kanun sultani mektepleri talebe
ve mezunlar askerlik vazifesinden maksureli ettii gibi , Balkan Harbi srasnda meri olan
1909 kanunu da stelik btn stanbul halkn askerlik vazifesinden azade klmaktadr. bu
ehit ve gazilerin hepsi 17-22 yandayken ve bir ksm henz mektebin lise ve orta ksmnda,
bir ksmysa mezun ve stanbul Darlfnunu veya Avrupa niversitelerinde tahsildeyken,
birbirleriyle yar edercesine askerlik ubelerine komular ve gnll olarak askere
yazlmlard. Hatta ilerinden Irak Cephesinde ehit den 646 Celal brahim seferberliin
ilanyla beraber geceden gidip askerlik ubesinin kapsnda sabahlam ve 1 Numaral
Gnll yazlmak erefini elde emitir.

Galatasarayllarn bu heda menkbeleri arasnda dnyada ei bulunamayan bir tanesini (

Mehmet Muzafferin Destann ) Gazeteci Ziyad Ebuzziya yle dile getiriyor:

aylk bir talimden sonra Mehmet Muzaffer zabit namzedi olarak anakkalede idi. (
Mart 1916) mttefik ngiliz ve Fransz kuvvetleri, anakkale de uradklar
malubiyetlerden ve verdikleri yzellibin zayiattan sonra Boaz aamayacaklarn
anlamlar , 1915in son haftasyla 1916nn ilk haftasnda btn hatlar tahliye edip kp
gitmilerdi.

Galatasaray Lisesi rencisi iken gnll anakkale cephesine giden zabit (subay) aday
Mehmet Muzaffer Bey'in alaynn otomobillerine lastik satn almak iin bir gecede (1916 yl
bahar) yapt sahte 100 lirann n yz. Parann altnda "bedeli anakkale'de altn olarak
denecektir" yazldr. Temenlie ykselen bu vatanseverimiz, 1917 ylnda Gazze'de ehit
dmtr.

10- SAHTE 100 LRA

Muzaffer anakkaleye vardnda harp durmutu. Zaman zaman mroz ve Bozcaadada

slenmi dman gemileri ve uaklar bombardmanda bulunuyorlarsa da 1915 Nisan n da
Aralk sonuna kadar sekiz ay sren kanl boumalarla kyasla bu bombardmanlar hi
mesabesindeydi. anakkalede ki birliklerin byk bir ksm Kafkas, Irak, ve Filistin
cephelerine sevk edeceklerdi. Hazrlanma ve noksanlarna ikmal emri aldlar. Muzaffer
birliinin alay karargahnda grevliydi. Alay n kamyon ve otomobil lastii ile dier bir
takm malzemeye ihtiyac vard. Bunlar ise ancak stanbuldan salanabilirdi. O devirlerde bu
gibi basit mbayalar iin arttrma yapmak ilanlarda bulunmak ne adetti, ne de bunlar
kaybedilecek vakit vard. Her ey itimat ile yrrd. Muzaffer akgzl ve becerikli
stanbul ocuu olduundan Karargah, gerekli malzemenin temin ve mbayaasna onu memur
etti. cabeden parann kendisine itas iinde Erkan- Harbiye Riyasetine hitaben yazl bir
tezkereyi eline verdiler.

O yllarda stanbulda otomobil ve kamyon nadir rastlanan vastalard. Bunlarn lastikleri de

yok denecek kadar azd ve karaborsayd. Muzaffer arad,urat,nihayet Karaky de bir
Yahudi de istediklerini buldu. Fiyatlar pek fahiti , ama yapacak baka bir ey yoktu.
Anlamaya vard. Lazm gelen paray almak zere Erkan- Harbiyeye gitti. Elindeki tezkereyi
tediye merciine havale ettiler. Muzaffer az sonra yal b,r kaymakam Yarbay n
huzurundadr. Kaymakam uzatlan tezkereyi okudu. Karsnda hazrol da duran ihtiyat
zabitine bakt. steyecei parann miktarn sormadan ,Ne alnacak dedi. Oto kamyon
lastii cevabn verilince bir an durdu. Sonra Muzaffere dik dik bakt :

bana bak olum! Ben askerin ayana postal srtna kaput alacak paray bulamyorum. Sen
otomobil lastiinden bahsediyorsun. Haydi yr git ,insan gnaha sokma para mara yok!...

Muzaffer selam akt dar kt. Harbiye Nezaretinin ( bugnk hukuk fakltesi binas)
bahesinden darya ar ar yrrken ne yapacan dnyordu. Malzemelere Alay n
ihtiyac vard. Elindeki( Almanlarn verdii) iki Mercedes-Benz kamyon ve iki binek arabas
lastiksizdi. Dier malzemelerde mutlaka lazmd. Kendisi bulur alr diye grevlendirilmiti.
Malzemeyi bulmutu fakat para yoktu. Eli bo dnemezdi ,bir aresini bulmak lazmd...

Muzaffer bunlar dne dne Beyazt Meydanna vard birden durdu. Kendi kendine
glmt arad areyi bulmutu.

Doru tccar Yahudi nin yanna gitti:

Parann tediye muamelesi akamst bitecek,ezandan sonra gelip mallar alamam . gece
kaldracak yerim yok. Yarn leden evvel vapur anakkaleye kalkyor, yetitirmem lazm.
Onun iin sabah ezannda geleceim mallar mutlaka hazr edin...

Tccar peki dedi. Muzaffer tam ayrlrken ilave etti.

Altn para vermiyorlar kat para verecekler

yahudi yine peki dedi. Ertesi sabah Muzaffer Merkez Kumandanlndan salad araba ve
neferlerle ezan vakti Yahudinin kapsndayd. Ortalk henz yordu. Tccar mallar
hazrlamt. Hava gaz fenerinin yarm yamalk aydnlatt lolukta mallar arabaya yklendi.
Muzaffer bir yzlk kaime ( yz liralk kat para) verdi. Araba drtnal Sirkeci ye yolland.
Malzeme ata oradan dubada bal gemiye aktarld. Az sonra da gemi anakkale yolunu
tutmutu.

gn sonra Yahudi elindeki yzlk kaimeyi bozdurmak zere Osmanl Bankasna gitti.
Bozmadlar zira elindeki para sahte idi.

Muzaffer, evrak- nakdiyelerin basmnda kullanlan katn aynn Karaky

krtasiyecilerinden tedarik etmi btn gece oturmu ini mrekkebi ve boya ile gereinden
bir bakta ayrt edilemeyecek nefasette taklit bir para yapmt. Tccara verdii ve yutturduu
para buydu. O devrin hakiki paralarnn zerindeki yazlar arsnda bir de u ibare
bulunuyordu: Bedeli Dersaadette altn olarak tesviye olunacaktr.Muzaffer yapt taklit
paradaki bu ibareyi deitirerek yle yazmt:

Bedeli anakkale de altn olarak tesviye olunacaktr.

Onun burada altn dedii anakkalede Mehmetiin aktt, altndan daha kymetli kan idi.

Sahte paraya gelince...

Yahudi tccar bunu mesele yapmad. Yapmak m istemedi, yapmaktan m ekindi bilinemez.
Ancak olay btn stanbulda yayld. Dnyada emsali olmayan ve olmayacak olan bu hadise
ehzade Halim Efendi nin kulana kadar gitti. ehzade hemen lalasn gndererek Yahudi
tccar buldurdu. Yzlk taklit evrak- nakdiyeyi bedelini altn olarak deyip ald. ok zarif
sedef kakmal, ii kadifeli bir mcevher ekmecesine yerletirip, stanbul polis okulundaki
emniyet mzesine hediye etti. Bu emsalsiz para mzede eref mevkiinde muhafaza olundu.

11- BENM GZLERM GRECEN GRD

O gn Boaz tabyalar arasnda en ok i gren ve en ok hasara urayan Rumeli Mecidiyesi

Bataryas oldu. Sabahtan beri muharebenin en iddetli anlarnda dahi iki sahil arasnda gidip
gelmekten ekinmemi olan Mstahkem Mevki Komutan Cevat Paa, tabyann feci
durumunu haber ald zaman yine motora atlayp imenlik skelesinden kar sahile hareket
etti. Cephanelii berhava olan tabyann durumu hazindi. stihkam ykntlar arasnda
dolamakta olduu srada bir aacn altna uzanm olan bir askerin hali dikkatini ekti ve
yanna gidip

Ne var evlat ? diye sordu.

Nefer hemen yerinden frlayp esas duru vaziyeti ald. nk sesi tanmt. Ama gzleri
baka tarafa bakyordu.

Gzlerine bir ey mi oldu olum?

O zaman nefer tok sesiyle zlmeyin efendim diye cevap verdi. benim gzlerim
greceini grd ( Evet dman gemilerine tam isabet kaydedilmi ve Ocean destroyeri
hareket edemez hale getirilmiti.)

Cevat Paa sessiz sessiz alyordu.

11-BENM GZLERM GRECEN GRD

18 Mart gn anakkale Boaz cehennemi bir hava solukluyordu. Denizden atlan top
mermileri ile tabyalar halla pamuu gibi atlyordu. Mehmetikler arapnel paralar ile
yaralanmasalar bile metrelerce havaya kalkan topran altnda kalarak canl canl gmlp
gidiyorlard. Mecidiye Tabyas da bu durumdan payn alanlardand. Hatta belki de payn en
ok alanyd. nk boaz sabahtan beri zorlayan gemilerin ou kendilerine hedef olarak bu
tabyay semilerdi. Bu dehetli hava devam ederken birka top mermisi tabyann tam
ortasna dm, Mehmetikler savrulup gitmilerdi. O an Koca Seyitin destanlar yazd
and.

Mehmetik neredeyse o gn orada olan bir kahraman vard balarnda. Aya

balarmza ta Cevat (obanl) Paa. Kendisi Mstahkem Mevki Komutanl yapyordu
anakkalede. Ve o gn askerleriyle birlikte bu kahramanln yazlmasnda en byk emee
sahip olanlardan biriydi. Mecidiye Tabyasnn bana gelenler onun kulana gitmiti. Byle
bir durumda yerinde duramazd. Hemen atna atlayarak, havada uuan top mermisi ve
arapnel paralarna aldrmadan boazn Rumeli yakasna geerek Mecidiye Tabyalarnn
bulunduu yere doru yneldi. Namazgah Tabyasnda geerken toza topraa bulanm ehit
naalaryla karlat. Yarallar da sada solda kendilerini korumaya alyorlard.
Ykntlarn arasnda bir asker dikkatini ekti. Hl ve tavrlarndan ar yaral olmad
anlalyordu. Peki, bu durgun halinin sebebi neydi? Acaba bombardmann etkisinden hala
kurtulamam myd? Mstahkem Mevki Kumandan Cevat Paa, askerin yanna yaklat ve
sordu:

Neyin var evladm?

Mehmetik sesi tanmt. Ok gibi ayaa frlad ve hazr ola geti. Cevat Paann gzleri,
gencin gzlerine taklp kalmt. nk gen Cevat Paaya deil de sabit bir ekilde farkl
bir yne bakyordu. Gzlerine bir ey mi oldu evladm? diye sordu Cevat Paa. Ama
grd manzara karsnda kendisine zor hkim olmaktayd.

Mehmetik, kendisinden beklenmedik kararllkla u cevab verdi:

zlmeyin kumandanm, benim gzlerim greceini grd.

Evet, gerekten de vatan mdafaas yolunda gzlerini seve seve kaybeden bu mbarek gazi,
grecei eyleri grmt. Dnyann Dvel-i Muazzamas denilen byk devletlerin dev
gemilerinin, kahraman Osmanl askerleri tarafndan nasl durdurulduunu ve batrldn,
vatann inemek iin gelenlerin nasl yz geri edildiklerini grmt. Evet, artk gzlerinin
n yitirmiti. Ama bugn grd manzaralar ona bir mr boyu yetecekti.

12- BOMBACI MEHMET AVU

"Sa Kolumu Kaybettim Ama Sol Kolum Var"

Seddlbahir ve Conkbayr'n byk kahramanlarndan biride Bombac Mehmet avu 'tu.

Bu kahraman Anadolu ocuu ,ngilizlerin siperlerimize frlatt el bombalarn korkusuzca
hemen yakalar,kar tarafa frlatr ve zararn kendilerine dokundururdu. ngilizler bunu
anlam olacaklar ki bombalar bir ka say saydktan sonra frlatarak Mehmet avu 'un
iadesini nlemeye almlard. te byle bir bomba Mehmet avu 'un elinde patlayarak
sa elinin bileinden kopmasna sebep olmutu. Bu yiit delikanl vazife uuruyla
hastahaneden tabur kumandanna yazd mektupta yle diyordu:

"Sa kolumu kaybettim, zarar yok,sol kolum var. Onunla da pekala i grebilirim. Beni
mteessir eden ve yne ktama iltihak edip dmanla arpmama mani olan ey yaramn
henz kapanmam olmasdr.

Hastahaneden kurtularak halen harbe itirak edemediim iin beni mazur grnz
,affedeniz muhterem kumandanm.."

13- EDNCKL MEHMET

"Edincikli Mehmet Er'in bir top mermisinin paralad konumdan kanlar ierisinde bir et
paras sarkmaktadr.Yalvarrcasna: "Komutanm ne olur u kolumu kes!" Sa eliyle
yakalad ve tuttuu sarkk kola bakan Temen donmutur.Edincikli Mehmet Er tek ve emin
sesi ile tekrarlar: "Allah Akna, Allah Rzas iin kes u kolumu!!!" Bu ilahi cmleleri eimr
gibi iiten Temen Saip, bca kola kola vurur.Gk bile dememitir, Edincikli Mehmet.Bir
sa elindeki kola, bir ileride Allah! Allah! nidalar arasnda arpan erlere bakar ve kolu
frlatr: "Bu kol vatana feda olsun," der.Yerdeki et paralrndan ban kaldran Temen'in
karsnda kimse yoktur.nk, Edincikli, Hakla al verie balaynca hereyi, acy,
zlemleri unutuyor, rahmet deryalarnda, tecelli dalgalarnda ykanp arnrken, kolunun fani
bedenden ayrlma ilemini duymuyordu.O ate, o yangn fakat getirilmez feryatlar iinde,
edincikli bu cehennemi ate altnda kendinden geti.Bir avu istek ve zlem halinde yand,
ttt.Edincikli Mehmet, oktan kolunun cn almak iin vatan iin Allah iin hcum
saflarna katlmt.Alaylarn iine karr, teke tek vuruur.Onu durdurmak mmkn deil
artk, yine harikalar gsterir, bire bir dvr, bire on dvr, bire yz dvr... Allah'n
yla haklamad kafir kalmaz.Ama kaderden kalmaz ki! Kolunun kopmasyla kaybettii
kan onu halsiz drmeye balam Edincikli'ye imdi de ehitlik mertebesi ekleniyordu.
Gzel yz soldu, sarard, can teninden szld...Gz dnyaya kapand..."Temen SAP
anakkale Savalarndan12. Alay 1. Blk Komutan

13-EDNCKL MEHMET ER

"Edincikli Mehmet Er'in bir top mermisinin paralad konumdan kanlar ierisinde bir et
paras sarkmaktadr.Yalvarrcasna:

"Komutanm ne olur u kolumu kes!"

Sa eliyle yakalad ve tuttuu sarkk kola bakan Temen donmutur.Edincikli Mehmet Er

tek ve emin sesi ile tekrarlar:
"Allah Akna, Allah Rzas iin kes u kolumu!!!"

Bu ilahi cmleleri eimr gibi iiten Temen Saip, bca kola kola vurur.Gk bile dememitir,
Edincikli Mehmet.Bir sa elindeki kola, bir ileride Allah! Allah! nidalar arasnda arpan
erlere bakar ve kolu frlatr: "Bu kol vatana feda olsun," der.Yerdeki et paralrndan ban
kaldran Temen'in karsnda kimse yoktur.nk, Edincikli, Hakla al verie balaynca
hereyi, acy, zlemleri unutuyor, rahmet deryalarnda, tecelli dalgalarnda ykanp arnrken,
kolunun fani bedenden ayrlma ilemini duymuyordu.O ate, o yangn fakat getirilmez
feryatlar iinde, edincikli bu cehennemi ate altnda kendinden geti.Bir avu istek ve zlem
halinde yand, ttt.

Edincikli Mehmet, oktan kolunun cn almak iin vatan iin Allah iin hcum saflarna
katlmt.Alaylarn iine karr, teke tek vuruur.Onu durdurmak mmkn deil artk, yine
harikalar gsterir, bire bir dvr, bire on dvr, bire yz dvr... Allah'n yardmyla
haklamad kafir kalmaz.Ama kaderden kalmaz ki! Kolunun kopmasyla kaybettii kan
onu halsiz drmeye balam Edincikli'ye imdi de ehitlik mertebesi ekleniyordu.Gzel
yz soldu, sarard, can teninden szld...Gz dnyaya kapand..."

Temen SAP

anakkale Savalarndan

12. Alay 1. Blk Komutan

14- BR ASKERN SPERDEK LK GECES

Sevgili Kardeim Mfit Necdet'e

Balar gklere doru uzanm, dalarn zerinde kartallar gibi uuan bulutlar, altn
kurdelelerle ilenirken muhitin skun ve skut ile titreyen kalbinde, karanlklar yaran,
zulmetlere meydan okuyan bir seda ykseldi.

"Silah bana!..."

Bu emir birka ahsta, birka azda tekrar ederek, yansd. Artk glgeler dolayor, fsltlar
oalyor, bazen ksa, sert ve keskin emirler duyuluyordu. Mahmur gzler, arslan yrekler,
cesur yiitler karlatka, bir nakarat gibi; "dman taarruz ediyormu" deniliyor ve bu
cmleyi hafif alayc bir tebessm takip ediyordu. Hibir yerde hibir kimsede olaanstlk,
heyecan grlmyordu. lme kar gitmeye hazrlanan bu cesur kahramanlar zerinde kk
bir tereddt bile hissedilmiyordu. Yalnz skun ve intizamla alan, dmana kar koyacak,
lmle arpacak fakat vatan kurtarmaya azmetmi, milletin namusuyla elenen, yurdun,
Trk'n mukaddesatyla elenen, kk grmek isteyen dman kahredecek, anl bir destan
ve kahramanlk grlyordu. Gen subaylar kllarn kuanyor, azimkar gzlerle dman
istikametindeki yldzlardan haberler sezmeye urayordu.
Bunlar da benim gibi, hepsi gen, hepsi de yeni terfi etmi, henz genlik devresinin ateli
ihtiraslarn yenmeden, genliin zevk ve emellerine doymadan, vatann barnda alalm
izmelerle, boa yryen dmana haddini bildirmek iin namuslarna tecavz edilmi
millettalarnn, hakaret grm kardelerinin intikamn almak iin, din iin, namus iin,
vatan iin istikballerini ineyerek yurdun istikbali urunda hudutlara komulard. ,

Ay, doudan nurlu salarn dkerek altn klaryla yolumuzu aydnlatt. Kainatn
boluklarnda hznler, elemler dolat. Gzler ileride, tfekler omuzda, herkesin kalbinde
nur ve iman, fikrinde din ve vatan endiesi ierisinde, Kuzey Yldz'nn izini takip ederek
ilerliyordu. Uzaklardan duyulan birka silah sesi, gecenin sessiz hznn yrtarak etrafa
dald.

nde cretkar admlarla yryen din, vakarl subaylar, arkasnda gzleri vatann her tarafna
sokulmak isteyen dmana; imekler, ateler saan bir kt'a. Bunlar ayaklarnn hareketiyle
meydana gelen kk, trtlar duymayarak, mehtabn klarndan sabahn olduuna
hkmeden blbllerin tlerine asla ehemmiyet vermeyerek, etrafn yeil ormanlklar
arasndan gsterilen istikamette, dman kahretmek iin ilerliyordu. Sert, ksa ve emredici bir
ses, gecenin mahmur karanl zerinde uutu:

"stikamet 34 nolu savunma noktas!..."

Balar sola, ayaklar sola, mangalar sola dnd. Artk yksek, etin, akll, manal bir da
trmanlyordu. Mesafenin verdii yorgunlukla terleyen yzm, beyaz "Mim" markal
mendille silerken, kalbimde saklayamayacam bir ac duydum. Ruhum ezildi. Gzlerimle
hayaller, beynimde birer birer mazinin tatl hatralar dolat.

Batya dndm, stanbul'un beyaz ufuklarna doru senedir hasret ektiim bir
mevcudiyetin hayaline yemin ettim. "vatan dman ayaklar, camileri ha glgeleri altnda
grmektense....... Hemirelerin namuslar ayak altna alnmak, ihtiyar annelerin beyaz salar
hakaret edilmektense, senin; zellikle senin, Ey gzel hayal! Dman kucanda rpndn
duymaktansa, u yksek tepenin bulutlara karm zirvelerinde bayram gibi krmz kanlara
boyanarak lm isterim" dedim. Ettiim bu yemini uzaklardan duyulan dman
mermilerinin seslerini teyit etti. Yksek, hakim semalara karan tepenin oyulmu barnda
girdiimiz siperlerden; nmzde gm prltlarla akan derenin parlts; tabiatn mehtap ile
konumas grlyor ve hissediliyordu.

nmz toprak, arkamz toprak, her yanmz toprak ve kim bilir ihtimal birka saat sonra
bsbtn bu topraklara gmlmek iin hayata veda edecektik.

Fakat hayr! Mukaddesatm inemek isteyen, Kabe'me halar yerletirmek isteyen, bu sefil
dman lelerinden kan abidesi ve zafer tekil etmeden lmeyeceim. Gzlerimde beyaz ve
gzel bir hayal, ellerimde lm pskren kk ve yuvarlak bombalar olduu halde yrdm
ve atldm. lk bombay sevgilim namna atelerken batya, onun diyarna bulutlarla selamlar,
hrmetler yolladm.
 15- BR ANAKKALE GAZSNN GNLNDEN

Abdlkadir ile blk kumandannn yanna geldik. Blk kumandanndan bize uzun bir ip
bulmasn rica ettim. Bir mddet sonra kk arlktan bir ip geldi. Siperin kefe gidilecek
mahallinden birka kum torbas atk. Abdlkadir ile beraber siperden ktk ise de ngilizler
aydnlatma fieinin biri snmeden dierini atyorlard. Biz yerde hissedilmeyecek derecede
yava srnyorduk. Fakat ngilizlerin bizi grebilecei ak bir vaziyetteydik. Bereket versin
ki bulunduumuz yerde eski ehit ve ngiliz naalar ok olduundan hangisinin l ve
hangisinin diri olduunu kestiremiyorlard. Biz de bu llerden istifade ediyorduk.

Nihayet ehit Mehmet Day'nn bulunduu yere geldik. Dman siperi bize tahminen 20
metre mesafede idi. Toprak ve allar yzn gzn yrtmasn diye ehidin yzn yukarya
evirdik. Ben ehidin silahn kayndan omzuma ilitirdim. Abdlkadir de onbann
brakt silah omzuna ilitirdi. pi ehidin bacaklarna taktk ve dirseklerimizden kuvvet
alarak yava yava ekmeye baladk. Bir mddet srndkten sonra ipin ucu siperimize
ular vaziyette gelince kendimizi sipere aldk. Siperin iinden, ipin ucunu ekerek ehidi
sipere aldk. Siperin ayak kademesine uzattk. Bu ehidin "vuruldum" demeden ve
kmldamadan lmesi merakmz mucip olduundan neresinden vurulduunu grmek iin
soyduk. Dman siperleri pek yakn olduundan ve kefe kan neferler de yerde yattndan
dman mermisi iki krek arasndan girip kalbinden kmt. Bir serseri merminin kurban
olarak ah bile demeden ebed hayata kavumutu. Shhiyelilere haber verildi. Gtrp bir
ukura defnettiler.

16- AZMAN AVU VE GALATASARAYLILAR

Bir gazinin hatralarnda anakkalenin kahraman ocuklar

Balkesir vrindinin Mallca kynden 104 yanda vefat eden Azman Dede anakkale
savana katlm gazilerimizdendi. Genliinde iki metreyi akn boyu, dev grnmyle
insan azman saylm, herkes ona azman demeye balam, soyad kanunu knca da Azman
soyadn almt. Esas ismi adeta unutulmutu.

Yllar nce bir yerel aratrma srasnda Mallca ky kahvesinde kendisiyle grtm.
Kulaklar ar iitiyordu. Kyllerden biri yardmc oldu. Benim sorduklarm kulana bara
bara syledi. Onun sesine alkn olduundan anlad. Sorduklar m cevaplad.

Sz anakkaleye geldiinde o koca ihtiyar sarsla sarsla, hkrklar iinde alamaya

balad. Kendi zor duyduu iin kan anana dnen gzleriyle bize de duyurmak iin bara
bara anlatmaya balad:

Bir hcum srasnda blk erimiti. Yzba telefonla takviye istedi. Gece yars siperleri
takviye iin istediimiz askerler geldi. Hepsi askere alnm gencecik insanlard. Ama
ilerinde daha ocuk denecek yata -drt asker vard ki hemen dikkatimizi ekti.
Bl dzene soktum. Yzba gelenlerle tek tek ilgileniyor, karanlkta el yordamyla
stlerini balarn dzeltiyor, sabah yaplacak olan sng hcumuna hazrlyordu. Sra o
ocuklara geldiinde, o cvl cvl ark syleyerek gelen ocuklar birden ak gibi oldular.

Yzba sordu:

Yavrum siz kimsiniz?

lerinden biri:

Galatasaray Mektebi Sultanisi talebeleriyiz Vatan iin lmeye geldik! diye cevap verdi.

Gnlm akverdi o ocuklara. Bu sava iin ok kktler. Daha sng tutmasn bile
bilmiyorlard. Onlarla ilgilendim. "Mermi byle baslr. Tfek yle tutulur. Sng byle
taklr. Dmana yle saldrlr!" diye.

Onlar karma alp bir bir gsterdim. Siperlerin arkasnda ay nda sabaha kadar talim
yaptk. Gn madan biraz dinlensinler diye siperlere girdik.

Ortalk hafif aydnlanr gibi olunca hep yaptklar gibi dman gemileri gelip siperlerimizi
bombalamaya baladlar. Yer gk top sesleriyle inliyordu. Her mermi dtnde minare gibi
alevler ykseliyor, bir gn nce lenlerin kol, bacak, el, ayak gibi paralar havaya kalkan
toprakla siperlere dyordu. Mermiler zerimizden slk alarak geiyordu. Siperler toz
duman iinde kalmt.

Bir ara Yzba "Azman yandk!" diye siperin kesini iaret etti. O ark syleyerek sipere
gelen, sanki iek toplarm gibi neeli olan o ocuklar siperin bir kesinde sanki bir yumak
gibi birbirine sarlm tir tir titriyorlard. ocuklar harbin gerei ile ilk defa karlayorlard.
rkmlerdi. Yzba yandk demekte haklyd. Muharebede bir rknt panik meydana
getirebilirdi. Tam onlara doru yaklarken ilerinden biri avaz avaz bir mar sylemeye
balad!

Annem beni yetitirdi bu yerlere yollad

Al sanca teslim etti Allah a smarlad.

Bo oturma al dedi hizmet eyle vatana

Stm sana helal olmaz saldrmazsan dmana.

Baktm hemen biraz sonra ona bir arkada daha katld. Biraz sonra biri daha... Mar bitiyor
yeniden balyorlar. Bitiyor bir daha sylyorlar. Avaz avaz! Gzleri akmak akmak...

Hcum an geldiinde hepsi sng takm, tfeklerine smsk sarlm, gzleri yuvalarndan
frlam diler kenetlenmi bekliyorlard. O an geldi. Birden Yzba "Hcum!"diye bard.
Btn blk, btn tabur, btn alay cephenin her yerinden frladk. te tam o anda, tam o
anda, o ocuklar kurulmu gibi siperlerden frlayverdiler. te o an. Tam o an bir makineli
yavrular biiverdi. Hepsi sipere geri dtler. Kucama dklverdiler. Onlarn o gl gibi
yzleri gzmn nnden gitmiyor. Hi gitmiyor! te ben ona alyorum, o ocuklara
alyorum!

Azman dede alyordu. Ben alyordum. Kahvede kim varsa alyordu.

Kahveci gzyalar iinde bize ay getirdi. Eildi:

Azman dede hep alar. Niye aladn bugn ilk defa anlatt dedi.

Aratrmac Yazar Aydn Ayhan'n anakkale Ah anakkale adl eserinden alntdr.

Azman Dede'nin bahsettii ocuk yataki askerlerin Galatasaray Mektebi Sultanisi rencileri
olduu tartmal olsa da, Trk Silahl Kuvvetlerinin 18 Mart 2007 tarihinde internet sitesinde
yaynlad, zerinde "Gnll Bombac" yazan fotoraf, ocuk denilecek yataki askerlerin
varln ispat etmektedir.

16-AZMAN DEDE VE GALATASARAYLILAR

Balkesir'de son gmdmz, anakkale gazisi vrindi'nin, Mallca kynden 104 yanda
Azman Dede idi.

Genliinde iki metreyi akn boyu, dev grnmyle "insan azman" saylm herkes
"azman" demeye balam, soyad kanunu knca da "Azman" soyadn almt. Esas ismi
adeta unutulmutu.

Yllar nce bir yerel aratrma srasnda, Mallca ky kahvesinde kendisiyle grtm.

Kulaklar ar iitiyordu. Kyllerden biri yardmc oldu. Benim sorduklarm kulana bara
bara syledi. Onun sesine alkn olduundan anlad. Sorduklarm cevaplad.

Sz anakkale'ye geldiinde o koca ihtiyar sarsla sarsla, hkrklar iinde alamaya balad.
Kendi zor duyduu iin kan anana dnen gzleriyle bize de duyurmak iin bara bara
anlatmaya balad:

Bir hcum sonras blk erimiti. Yzba telefonla takviye istedi. Gece yars siperleri
takviye iin istediimiz askerler geldi. Hepsi yeni askere alnm gencecik insanlard. Ama
ilerinde daha ocuk denecek yata -drt asker vard ki hemen dikkatimizi ekti.

Bl dzene soktum. Yzba gelenlerle tek tek ilgileniyor, karanlkta el yordamyla

stlerini balarn dzeltiyor, sabah yaplacak olan sng hcumuna hazrlyordu.

Sra o ocuklara geldiinde. O cvl cvl ark syleyerek gelen ocuklar, birden ak gibi
oldular.

Yzba sordu. Yavrum siz kimsiniz? lerinde biri Galatasaray Mektebi Sultanisi
talebeleriyiz. Vatan iin lmeye gnll geldik... diye cevap verdi.
Gnlm akverdi o ocuklara. Bu sava iin ok kktler. Daha sng tutmasn bile
bilmiyorlard. Onlarla ilgilendim. "Mermi byle baslr. Tfek yle tutulur. Sng byle
taklr. Dmana yle saldrlr.." diye. Onlar karma alp bir bir gsterdim.

Siperlerin arkasnda ay nda sabaha kadar talim yaptk. Gn madan biraz dinlensinler
diye siperlere girdik.

Ortalk hafif aydnlanr gibi olunca, hep yaptklar gibi, dman gemileri gelip siperlerimizi
bombalamaya baladlar.

Yer gk top sesleriyle inliyordu. Her mermi dtnde minare gibi alevler ykseliyor, bir
gn nce lenlerin kol, bacak, el, ayak gibi paralan havaya kalkan torakla siperlere
dyordu. Mermiler zerimizden slk alarak geiyordu. Siperler toz duman iinde kalmt.

Bir ara yzba "Azman.. Yandk.." diye siperin kesini iaret etti. O ark syleyerek
siperlere gelen, sanki iek toplarm gibi neeli olan o ocuklar, siperin bir kesinde sanki
bir yumak gibi birbirine sarlm tir tir titriyorlard.

ocuklar harbin gerei ile ilk defa karlayorlard. rkmlerdi...

Yzba "Yandk.." demekle haklyd. Muharebede bir rknt panik meydana getirebilirdi.

Tam onlara doru yaklarken ilerinden biri avaz avaz bir mar sylemeye balad..

Annem beni yetitirdi. Bu yerlerde yollad. Al sanca teslim etti. Allah'a smarlad Bo
oturma al dedi hizmet eyle vatana Stm sana helal olmaz saldrmazsan dmana

Baktm hemen biraz sonra ona bir arkada daha katld. Biraz sonra biri daha... Mar bitiyor
yeniden balyorlar.. Bitiyor bir daha sylyorlar.. Avaz avaz.. Gzleri akmak akmak...

Hcum an geldiinde, hepsi sng takm, tfeklerine smsk sarlm, gzleri yuvalarndan
frlam, diler kenetlenmi bekliyorlard.

O an-geldi. Birden "Yzba.." "Hcum.." diye bard. Btn blk, btn tabur btn alay
cephenin her yerinden frladk..

te tam o anda., tam o anda.. O ocuklar kurulmu gibi siperlerden frlayverdiler. te o an..
Tam o an bir makinal yavrular biiverdi.. Hepsi sipere geri dtler.. Kucama
dklverdiler.. Onlarn o gl gibi yzleri gzmn nnde gitmiyor. Hi gitmiyor.. te ben
ona alyorum.. O ocuklara alyorum..."

Azman dede alyordu. Ben alyordum. Kahvede kim varsa alyordu.. Kahveci gzyalar
iinde bize ay getirdi. Eildi: "Azman dede hep alar. Niye aladn bugn ilk defa
anlatt.." dedi. Cigaramn ttn imdi imi stn anakkale'de kald ocuklarn btn

Bugn Galatasaray lisesinin binas iinde "avlu" ad verilen bir blm vardr. Burada ki
"vatan iin ehitlerimiz" kesinde birinci dnya sava ve kurtulu savanda ehit dm.
Galatasarayl rencilerin isimleri yazldr. Bu rencilerden anakkale'de ehit olanlarn
isimleri unlardr.
119 Ahmet Refik

64 Yusuf Cemil

131 Halit Fuat

238 Hasnun Galip

666 Mehmet Nasmi

476 Mehmet Ali

206 Cahit Osman

252 Aziz Ulvi

434 Hasan Neet

670 Mehmet Nushet

901 mer Seyfettin

43 Besim brahim

472 Ahmet Refik

54 Agop Elmasyan

127 Mehmet Nazm

519 Hsamettin

169 Hasan Tahsin

280 Cevdet

255 Ethem Mehmet

Ahmet Eimli

Rza Kemahl

Mehmet Kemahl

Halit Boyabatl

S. avu ileli

17- BURDUR BUCAKLI OSMAN OLU BRAHM

Hakikatli Validem,

Mahsus selam iderim, iki elerlinden perim, hayr duanz talep iderim. Hamd olsun,
shhatteyim. nallah sizlerde shhattesinizdir. 18 Eyll 1915 tarihinde harbe itirak ettik.
imdiye kadar ngiliz dmanmzla muharebe itmekteyim. te imdi Osmanl ordusunun
kahraman askerleri, ngiliz dmanlarmz kahr iderek tamam denize kadar dktk. Hamd
olsun, daha ok dmanlarmz tepeleyeceiz. Biz Osmanl askeriyiz, bize bu Osmanllk
birinci padiahmz Osman Gazi'den kalmtr. Asla geri dnmeyiz. Muharebe ettiimiz gibi
mektup yazmaya elimiz demiyordu. Biz asker olduumuz gibi her daim mektup yazamayz;
benim bir mektubuma be mektup yazacaksnz herhalde cevabn gnderiniz, nallah yakn
zamanda. Selamet erefine ihsan eylesin. Elbaki Hda'ya emanet olasnz.

Valideciim meram etmeyesiniz, hamd olsun ok rahatm. Ocak 1916.Olunuz brahim

avu. Adresim: altnc Hatem Nizamiye'dir. Birinci Taburun kinci Blnde, Birinci
Takmn Birinci Mangasnda diyerek yaznz.

Himmetli Biraderim, Muhammed Efendi, Daym Yusuf Efendi,

Evvela selam ettikten sonra, saniyen iki ellerinizden buse idem ve yengem kadnlara
ayarca selam iderim. Biraderimin hanesi tarafna, Kerim Kadnlara, Mahdumum Emin
Aa'ya ayrca selam iderim. Mahdumum Osman Aa'ya, Yusuf Aa'ya, ayrca evladna
selam iderim. Byk Pederim Ahmet Aa'ya hanesi tarafna, kzlarna selam iderim.
Amcam Mustafa Aa'ya, Muhammed Efendi'ye Daym Osman avu Aa'ya, Hac Emin
Aa'ya cmlenize selam iderim. Bize selam yok mu diyen ahbaplarn cmlesine ayr ayr
selam iderim. Bizim kadna da selam iderim. imdiye kadar mektup yollamadmn
sebebi;

Austos 31 tarihinde stanbul'dan hareket ettik, Eyll'n 18'inde Arburnu'nun sanda

harbe girdik. 21 Aralk 1915 de dman kahrettik Allah izniyle. 21 Aralk 1915 gn
sabah namaznn evvel vaktinde dmanlar denize dktk. 4 Ocak 1916'da hareket ettik
Tekirda'na geldik. imdiye kadar benim elim olmad, sizde benim nerde olduumu
bilmediniz. imdiden geri ben haftada bir mektup gnderirsem sizde haftada be mektup
gndermelisiniz. Ate altnda bir mektup yazdm, 16 Aralk 1915 tarihini atmadm. imdi
bu mektup ile ikisini birden yolladm. Kusura bakmaynz, inallah yakn vakitte
grrz. Ol tarafta her ilerinizi nasl ettiyseniz beyan ediniz. Sizden aldm iki
mektup; biri daym Osman avu, biri Biraderim Muhammed Efendi'den. Harp yerinde
geldi, vusul buldu, ok memnun oldum. Allah sizleri de memnun eylesin. Emin
olduumuz yeri soruyordunuz. imdi Tekirda'na geldik, imdilik buradayz. Biraderim
Hakk Efendi'ye, Mustafa Aa'ya ayr ayr selam iderim. krler olsun paraca
sklmadm, ttn imediim sebeple; ocuklara ttn iirmeyin. Bir iki ay daha param
yeter meram etmeyiz.

Tekirda'nda Osman olu brahim

Burdur-Bucak-Kubaba ky
 18- KINALI HASAN

anakkale kylerinden her gn yzlerce gen savaa katlmak zere birliklerde

toplanmaktadr. Acemi askerlerin eitim ve tehizat tamamlandktan sonra, cepheye
gnderilmektedir.

Yzba Srr Bey', ikindi vakti yeni gelen erleri tefti ederken, ilerinden bir tanesinin
sann bir tarafnn knalanm olduunu grr ve taklr:

"Hi erkek knalanr m?"

Mehmetik:

"Buraya gelmeden evvel, anam knalamt komutanm" der.

Ve sebebini bilmediini ilave eder. Komutann istei zerine Yozgat'n Sorgun kazasnn
Karayakup kynden cepheye gelen Hasan, anasna yazd mektupta;

"Anacm kardelerimi askere gnderirken bana kna koyma... Zabit efendi bana sordu
cevap veremedim. Kardelerim de cevap veremeyip mahcup olmasnlar." diye sorar. Gelen
cevabi mektupta ise unlar yazldr."

Ey Gzmn Nuru Hasan'm,

Kymzde rahat rahat oturalm m? Vatan sevgisi iimizde alev alev yanyor. Sen
ecdadndan babandan aa kalamazsn... Ben, senin anan isem, beni ve seni Allah yaratt,
vatan bytt. Allah, bu vatan iin seni besledi. Bu vatann ekmei iliklerinde duruyor...

Sen bu ailenin seilmi bir kurbansn...

Hasan'm, syle zabit efendiye... Bizim kyde kurbanlk ayrlan koyunlar knalanr... Ben de
seni evlatlarmn arasndan vatana kurban adadm, Onun iin san knalamtm...

Allahn hkmyle. Allah, seni smail Peygamber'in yolundan ayrmasn. Seni melekler
imdiden rahmetle anacaktr

Gzlerinden perim.

Annen Hatice

Knal Hasan, bu gzel vatana adanm bir adakt. Cephede savar, savar. Sonra yaralanr
geriye alrlar... Cephenin hemen gerisinde, Kocadere Kyndeki sarg yerine getirilir. Fakat
Knal Hasan tedavi gremeden ruhunu teslim etmitir.
 Dier ehit olanlarla birlikte, Hasan'nn da kimlik tespiti yaplp, ky mezarlna
gmeceklerdi. Bu ilerle grevli Zabit Namzedi Mehmet Efendi. Knal Hasan 'n zerini arar,
anasnn mektubuna ve bir de tamamlanmam bir iir karalamas bulur.

"Anam yakm knay adak diye,

Ben de vatan iin kurban domuum.

Anamdan Allah'a son bir hediye,

Kmandanm! Ben smail damuum..."

Onu douran ana itenliin, sevginin, inancn ta kendisiydi... Pembe dudaklaryla Hatice
anann stn emiyor; insanl, vatan sevgisini byklerine itaat hazinesinden grl grl
akan o beyaz hulasa akyla olgunlayordu,

Hasan' topraa gmerlerken cmle lem alad. Kurtlar, kular onu selametleyip, gkyz
rahmetiyle onu ykad ve birden nereden geldii bilinmeyen bir sesle uyandlar "O benim has
cennetime girecektir." Sonra hep birlikte "min" dediler

anakkale Savalar'ndaki Trk insann kahramanlktaki lmszl ite bu srl

menkbenin iindedir. Devirler deiecek, insanlar deiecek, fakat o lmsz kahramanlklar
zamana bakmadan yaayacaktr.

19- KAN VE ATE GNLER

Gaziler Anlatyor:

Askerler siperlere alndktan sonra bazen on, bazen on be gn burada tutulur, her hcumdan
sonra eksilen takmlar hemen takviye edilirdi. Frsat bulunursa ok kayp veren, yorulan
taburlar ksa sreler iin geriye alnr, dinlendirilir, eksikleri tamamlanr, yaralar tedavi
edilirdi. Sonra gene cepheye sevk edilirdi.

Her hcum gecesi, vasiyet mektuplar yazdrlr, blk eminlerine teslim edilirdi. ehitlerin
vasiyetleri ertesi gn, ehadet haberleriyle birlikte askeri posta vastasyla ailelerine
ulatrlrd.

lm artk bir oyundu anakkale'de. Hcum geceleri asker byk bir tevekklle lme
hazrlanmaktadr. Ertesi gn yaplacak hcumda lm baka lmlere benzemez. ehitlik en
byk mertebedir. Ne kadar kolaydr bu mertebeye ulamak. Bir erbet imek kadar kolaydr.
Hani ahadet erbeti derler ya....
Asker siperlerde byle bir inanla dn gn bekler gibi hcum zamann beklemektedir.

Doduklar gnden beri bekledikleri gn gelmiti... Analar onlar bugn iin dourmutu.
Gn bu gnd. Sngler bilenmekte, dualar okunmakta, namazlar klnmaktayd. Bazen yank
bir trk yrtarda gecenin karanln. Ykselir perde perde. Hasret dolu... Sevgi dolu.. Hasret
duyduklarnn namuslar burada korunacakt. Vatann bekisi, yarn yaplacak dou,
aktlacak kand.1 Sabah saatlerinde balayacak hcum iin onbinlerce Mehmet azlarnda
mrldandklar dualarla tfeklerine sarlm srann kendilerine gelmesini beklemekteydiler.

20- YARALILAR

Bu savalara katlp yaralanmayan yok gibidir. ok ar yaralar alnmadka cephe terk

edilmemektedir. Sarg yerlerine ancak ar yarallar getirilmekte, hafif yaralar siperlerde
sarlmakta, kanamay nlemek iin ttn konmakta, toprak baslmakta, ot veya aput
depilmekte, kanama dindirilince arpmaya devam edilmektedir.

Hani "vcudu yaralardan kalbur gibi" diye bir tabir vardr ya, hi abartma deildir. Yedi,
sekiz yara anakkale gazilerinde olaan saylmaktadr, Gerekten vcudu delik deik, hatta
uzuvlarndan bir kan kaybetmi birok gaziye rastladm.

1953'te Balkesir'e geldiimizde mahallemizdeki bir kmaz sokakta penceresinin nnde

oturarak hi durmadan "anakkale iinde vurdular beni" trksn syleyen biri vard. Bir
baca dizinden, dieri bileinden kopmu, sol kolu omzundan yok, sa elinde sadece
parmak vard ve iki gz krd. Yirmi yanda askere alnm, ilk safta nnde patlayan
bomba ile harp d kalmt: O muhteem gaziye anas ve kendisini ona adayan bir kz kardei
bakyordu. Unutuldu gitti.

Bu gazilerin hepsi cepheden cepheye kotular. anakkale'den dman ekilince Irak

cephesine, Kafkas cephesine gnderildiler. Hemen ardndan Milli Mcadele'nin anl
ordusunda yer aldlar.

Yaral gazilerin ou mrleri boyunca yaralarnn aclarn ekenler oldu. Hibiri hi

yaknmadan banda, karnnda, gsnde, srtnda, bacaklarnda karlmayan kurun ve
arapnel paralarnn erefiyle yaadlar.

Bel kemiine saplanm bir bomba paras yznden hayat boyunca srt st yatamayan,
kollar altna koyduu yastklarla uyuyabilenler, alt ene kemii paraland iin aznn
olduu yerdeki korkun boluktan zel bir huni ile sadece sv yiyecek alabilenler, takma kol
veya bacan ancak askya alarak uyuyabilenler, zamanla yalanp gp gittiler.
Unutuldular...

Bu yzyln banda civan birer delikanl olan bu anl gazileri anmak, hatralarn
unutmamak, ders olsun diye gen nesillere aktarmak bir vicdan borcudur.
 21- DDAYA GRME

Geceleri siperler bir baka lem olmaktadr. Asker birbirleriyle yarmalar yapmakta,
iddialara girmektedirler. Tarihte hibir milletin evlatlarnn girmeye cesaret etmeyi bile
dnemeyecei bu iddialar, sabah yaplacak maharebede kim daha nce ehit olaca zerine
idi. Kimin kazand ancak Allah'n huzuruna varldnda renilecekti. Gerei ancak o
bilirdi. Allah ahittir nk. Onun huzuruna ehit olarak varma ne byk ltuf, ne byk
devlettir.

Bazen yarmalar gece basknlar, gece keifleri iin gnll seiminde olurdu. Kim
dmandan esir getirecektir. Kim gndz lm saan makinal tfei alp getirecektir. Kim
makinal tfek atei altnda ilerleyip inlemeleri duyulan yarallara su gtrecek, ya da
yarallar getirecektir.. ddialarn bir ksm da bunlar iindir.

Bazen su gtrlen lmek zere olan yaral bir dman neferidir.. Olsun.. O da ana baba
evladdr.. O da delikanldr. Yazn scanda inleyen bir yaral susuz braklr m hi..
Susuzluktan kavrulmu dudaklara su dken eller artk dman deil, dost ellerdir..

22- EHT OLACAKLAR BELL OLURDU

Sylediklerine gre ertesi gn ehit olacaklar adeta akamdan belli olurmu. Hepsini bir nee,
bir sevin sararm. Tarif edilemeyecek zevk iinde olurlarm, glrler, akalarlarm...
Ne korku, ne rkeklik ...

Hcum zaman yaklatnda, byk bir akla siperde kelime-i ahadet getirerek, saleten
tncina okuyarak hcum iin srann kendilerine gelmesini beklerlerdi."Hcum..!" emri
verildii anda "Huylanm aslanlar" gibi frlayarak "lme susamasna" dmee
koyulurlard.

Bir muharebe annda yaralarndan kanlar damlayarak hcum eden bir binbann kucana
hemen nnde koan gececik bir temen vurularak der. Binba ban dizine yatrd ehit
temenin gzlerinden alyarak perken, "Yavrum... Evladm... Rtbece ben senin
nndeydim. Niin ehitlik srasn benden nce kaptn..." diyor ve biraz sonra o da ehit
olmaa kouyordu...

23- ANAKKALE GELMEZ

anakkale geilmemeliydi. Gencecik delikanllar lme onun iin kouyorlard. Topraa

onun iin giriyorlard. Kanlar pahasna, genlikleri pahasna, hayatlar pahasna stanbul
korunuyordu, vatan korunuyordu. Dmanlar anakkale'den ne yaptlar, ne ettilerse de
geemediler.
Dman gemileri, denizden siperlerimizin nne geliyor, saatlerce askerlerimizin zerine
bombalar yadryorlar, ancak uzmanlar, bu kadar bombalamadan sonra artk burada canl
mahluk yaamaz diye rapor verdiklerinde hcuma geiyorlard.

Seddlbahir'de bir ngiliz ve bir Fransz tmeni karma yapmadan nce o blgedeki
mevzileri savunmakla grevli taburumuzum sadece bir blnn zerine atlan her biri iki
yz kilodan fazla arlktaki top mermilerinin says 4.650'dir.

Buradaki btn savunma tesislerinin tahrip olmasna, ta stnde ta kalmamasna ramen bu

blkten sa kalanlar yalnz kasaturalaryla hi ypranmam, kendilerinden onbir misli
kalabalk dman tmenlerine yaralar kanaya kanaya saldrm, o iki tmene kritik anlar
yaatmlard.

25 Nisan 1915 gn, Kumkale nlerinde karma yapan Fransz askerlerine destek iin buraya
gelen Fransz zrhls top ve makinal tfek ateiyle bir vadiyi geilmez klmt. leride
dmanla dvmekte olan Trk askerlerine takviye iin bir bln lm vadisi haline gelen
bir yerde dman atei altnda bir kpry gemeleri gerekmekteydi. Dman ateinin
younluundan kimse kprye yaklamak iin burnunu bile karamamaktayd. Ama mutlaka
kprnn geilmesi, gittike erimekte, azalmakta olan den arkadalara yardma gidilmesi
gerekiyordu. Alnan emrin mutlaka yerine getirilmesi gerekiyordu.

Blk kumandan evket Bey askerlerine yle seslenir: "Ben imdi karya sryorum. Yolu
geersem oradan iaret vereceim... Yolda ehit; olursam naam siperdir. Atlayp gein. Ama
cesedim dmana braklmasn...

anakkale geilmezdi. nk orada cesetlerini askerine siper edecek kumandanlar vard.

Dman toplar her eyi, yakp ykyor, kavuruyordu. Muharebenin heyecanna kendini
kaptrm Mehmetler bu atelerin iine bile dalveriyorlard.

Bunlar mparatorluun her yerinden kopup gelmi 17,18-26 yalan arasnda gencecik
insanlard.

Seferberliin son kuras 1315 yani 1897 doumlu olanlard. Bu ocuklar savaa
gnderildikleri zaman tam on sekiz yandaydlar.

Seferberlik yllarndan kalma o gnlerin hatrasn tayan nl bir trk vardr :

Hey onbeli, onbeli, Tokat yollar tal, Onbeliler gidiyor Kzlarn gz yal..

Evet, kzlarn gzlerini yal brakan, hasret brakan, pek ou henz daha amam gl
goncalaryd... Gittiler., ve geri gelmediler...

Onbeliler resmen askere alnmt. Gnlller ok daha kk yalarda idi. Balkesir kyleri
erkeksiz kalmt.

24- MUHAREBELER
nceleri dman gemilerinin sabahn ok erken saatlerinde siperlerimiz nne gelir, dman,
saatlerce bombalar hcuma ondan sonra geerdi. Siper muharebeleri baladktan sonra
siperler birbirlerine ok yakn olduundan dman gemileri atelerini biraz azaltt.

Muharebeler gelen emre gre hemen her gn sabah saatlerinde balyordu.

En kanl savalar, Mays, Haziran, Temmuz, Austos aylarnda olmutu. Bunaltc scakta,
korkun ar ceset kokular, bu cesetlerden kalkan bulut gibi sinekler iinde a ve susuz
arpmak hi de kolay deildi. Muharebeler sabahn ilk saatlerinde balyor, her iki taraf da
leden sonra yorgunluktan, bitkinlikten, hi durmadan boumaktan hareket edemez hale
geliyorlard. Eer takviye kuvvetleri gelmezse sava bazen kendiliinden kesiliyordu.

Baz birlikler yorgunluktan, uykusuzluktan o kadar yorgun dyorlard ki, parmaklarn

oynatacak mecalleri -kalmyordu. Bazen iki gn, gn uykusuzluktan sonra en kk bir
zaman boluunda uyunuveriyordu. anakkale'de esir dp dman eline den Trk
askerlerinin byk bir ksm, yorgunluktan, uykusuzluktan siperlerin, bomba ukurlarnn bir
kesinde uyuyakalanlard.

Gece hcumlar, dman topusu ate edemediinden daha sk yaplyor, sabahleyin gelen
yeni birlikler savaa devam ediyor, sava srp gidiyordu.

Times gazetesi sava muhabiri Ashmead Bartlett 19 Austos 1915 tarihli makalesinde 10
Austos 1915'teki saldr ve savunmay anlattktan sonra "Bu sava devler lkesinde bir
devler savadr", demiti. Gneen Firket, anakkale Savalar S : 307.

Gerekten de ngiltere ve Fransa'nn dev ordular bir haftada stanbul'a ularz inancyla yola
ktklar zaman karlarna devlerin kabileceini asla tahmin etmiyorlard.

Bu sava; birbirlerini hi tanmyan iki milleti birbirlerine tantt. Bir lde gnl balar
kurdurdu. Bu milletlerin birisi politikaclarnn hrslar ve oyunlaryla dnyann ta br
ucundan, Avustralya ve Yeni Zellanda'dan, srf macera olsun diye Gelibolu'ya gelmi genler,
dieri ise emperyalistlere kar vatanlarn, topraklarn, namuslarn koruyan Trklerdi.

yarm ay eklinde kpkrmz olmu denizin rengi deimiti.

Dikkat ettim ilerilerde de, daha ilerilerde de denizde vadilerin birletii yerlerde yarm ay
eklinde kan glleri grlyordu. O gn btn cephelerde dehetli muharebeler yaplmt.

anakkale boaz dardr geilmez. anakkaleMin suyu kandr iilmez.

25- ZIINDERE 8 TEMMUZ SABAHI

Albay erif Bey Anlatyor :

htiyat taburlarn karlamak ve ileri sevk etmek zere yerimden frladm. Sratle dar
ktm. Ne greyim hava alm ve sratle aydnlanyordu.
300 metre kadar geride, derenin ate tutmayan bir yerinde sarg mahalline yaklatm zaman
birden aaladm. nk sarg mahallinde bini oktan gemi yaral vard. Bir taraftan hafif
yarallar birerli kolda gibi yryerek geliyor, ar yarallar da shhiye bl ve mzka
eratndan tekil edilen mfreze tarafndan o zamanki stanbul tulumbaclarna ta kartacak
bir sratle tanyordu.

Sedyelerden kan, tayanlardan yamur gibi ter akyordu. imdi bizim ihtiyat taburlar sarg
mahallinin yanndan geeceklerdi. teki taburun kolbas sarg mahalline 100 metre
mesafeye yaklat zaman ben de kolbaya ulatm.

Tabur komutan nde, onu blk komutanlar takip ediyordu. Hepsinin gzleri fldr fldr
dnerek bana bakyorlardr.

Arkadaki yry kolundan hafif bir uultu kulaklarma geliyordu. Bunun sebebini anlamak
iin yan tarafa aldm. imdi bataki tabur nnden geiyordu.

Btn balar aada, yzler sararm. Eratn kimisi mrlt halinde kelime-i ahadet getiriyor,
kimisi bildii bir duay okuyordu.

Herkes kalbini tamamen Allah'a balamt. zerlerinde masum bir ocukluk hali vard.
taatli koyun srs halinde lme gidiyorlard.

Kolba sarg mahalline yaklat zaman oradan bir ses ykseldi:

-Ali day! kinci hat siperlerinde yaralandm. ntikamm al. Kol bandan bir ba ykseldi.
Sarg mahalline bakt.

-Hasan vuruldun mu?

-Evet day bacamdan vuruldum.

-Vay kahbeler, seni vurdular ha... Ben imdi onlara gsteririm...

Tabur erlerinin imdi balan yukar kalkm, yarallardan gelen seslere cevap veriyorlard.

-Hemerim, kopan kolumun intikamn al.

-Hey Mehmet. Beni de yaraladlar. Koman yanlarna.

-Hemerim, hemerim... bitirin unlar...

O anda o sar yzler bakr rengini alm, gzler bym, admlar sklam olarak

gidiyorlard.

Bu masurn ocuk halli yiitler bir anda kkremi, hasmlarnn zerine atlmak iin acele eden
yeleleri kabarm bir aslan srs manzarasn almt...

Artk taburlar yrmyor, kouyorlard.

9 Temmuz 1915 gn akam o gn hcuma gemi olan drt taburdan geriye sadece birka
subay ve drt yz kadar er kalmt.

26- KROLU (1)

9 Temmuz 1915 gnndeki mcadeleden sonra tekrar Kumkale blgesine dnme emri alan
birlikler o gece akba iskelesinden anakkale'ye dndler. 10 Temmuz gn anakkale'den
Erenkyne doru yrye geildi.

Yry esnasnda kimse glmyor ve konumuyordu. Sanki tmenin zerine tam bir hzn
kmt. Nasl kmesin ki daha iki gn nce aramzda olan 3.600 aslan zayi etmitik.

Kolbanda yryorduk. Erenky'n gemi ordugahmza yaklayorduk.

Bir ara arkadan gazilerin halini tetkik etmek aklma geldi. Yolun biraz anda hye
benzer ykseke bir tepe vard. Atmdan inip bu tepenin zerine oturdum.

imdi birlikler nlerine bakarak sessiz sedasz nmden geiyorlard.

Birlikler geip gitmiti. imdi de yz metre kadar geriden bir er sokum etmiti. Yaklat.
Tfeinin dipiini sa omuzunun gerisine atm, sa eliyle tfeinin namlusunun ucundan
tutmu, iki metre boyu ile Koca Yusuf'lar, Adal Halil pehlivanlar andran bir yiitti bu.
Omuzlarnn genilii de hi onlardan aa deildi. Koca anta, onun arkasndan ilk mektep
ocuklarnn antas gibi kalyordu.

Aramzdaki uzaklk 20-30 metre kalnca onu tanmtm. Bu Krolu idi.

Zndereye hareketimizden birka gn evvel taburlardan biri bir enlik tertip etmi, bu
enlie bizi de davet etmilerdi. Tabur erleri ok gzel oyunlar oynayp hnerler gstererek
bize, ok tatl ve elenceli bir zaman geirtmilerdi.

Meydan boalpta her eyin bittii srada bir klarnet ile ifte narann "Krolu" havasn
aldn duyduk. Lakin ortada ne Krolu var, ne Ayvaz, ne de Arap zengi. Hava devam
ediyor. Lakin meydanda kimse yok.

Samza baktk 50 metre mesafede drt kii yere yatm bunlarn nnde Ankara'da Ulus
Meydan'ndaki heykelde dman gzetleyen erin ayn bir elini alnna gtrp gnein na
mani olarak ilerisini gzetliyor. Dier elinde silah...

Solumuza baktk. Durum ayn, lakin gzetleyici bir zenci idi. ok sevdiimiz gzel bir
Krolu oyunu seyredecektik. Keyfimize diyecek yoktu.

Tamamen ifte nara ve klarnetin tempolarna uygun bir ileri hareket balad.

Ksa ksa sramalar., diz kmeler., her durumda ate etmeler., ate himayesi., yan ateine
almak iin sadan soldan almalar., kar hareketler o kadar canl oluyor ki biz seyirciler
adeta nefes alamyoruz., bir taraf saldrya geerse dier taraf savunuyor... ki taraf birbirine
yaklayor... Nihayet sngler taklyor... Hcum yaplyor. ki tarafn erleri yerlere seriliyor.

imdi meydanda byk bir aslan andran Krolu tfeini yere brakm elindeki kasatura ile
karsnda dikilmi olan ve bir kaplan gibi evik hareket eden Arap zengiye saldryor. Arap
zengi de ayn silahla olduundan o da hcumda ifte nara ve klarnet en tiz perdede bir tempo
tutturuyor. Krolu ile Arap zengi de kasaturalarn birbirine vurarak ve birbirinin hakikaten
can dmanym gibi vaziyetler alarak evik hareketlerle vuruuyorlar., vuruuyorlard.

Biz seyirciler de heyecandan heyecana dyoruz. Son derece zevk duyuyoruz. Bu seyrine
doyulmaz oyun da bu suretle sona eriyor. Bu elence gnlerce konuma konusu oldu. te bu
yiit imdi nmden geiyordu.

Onunla grmek aklma geldi. Yksek sesle :

-Krolu!

Diye seslendim. Bana kaldrd. Bakt. Yanma yaklamas iin elimle iaret ettim. Bir subay
olduumu grnce silahn omuzundan indirdi. Hzl admlarla karma dikildi.

-Emret Efendim!

Bu temiz kyafet ve tavrl yiite:

-Gazan mbarek olsun Krolu .. Mutlaka birok dman sngden geirmisindir. nallah
arkadalarndan kimse zayi olmamtr' dedim.

Krolu bir an duraklad. Yutkundu. Gzlerinden sicim gibi ya akmaya balad., sonra titrek
bir sesle cevap verdi:

-Sa olunuz. Maalesef on bir arkadam da ehit dt.

Cevabn verince, heyecanla :

-Belki hepsi ehit dmemitir. lerinden yaralanp geriye gelenlerde vardr belki.

-Hayr efendim. Hepsi muharebe meydannda kald. Keke bende ehit olsa idim de imdi
byle ksz gibi tek bama kalmasaydm. Onlarn hasreti beni gldrecek !

Gzlerinden hal ya geliyordu. Hkrklar arasnda uzattm sigaray alp geri ekildi. Sonra
yalvarr bir ekilde boynunu bkerek bana:

-Teekkr ederim efendim. Yaralarm tazelendi. Tahamml edemeyecek bir hale geldim.
Msaadenizi istirham ediyorum...

-Allah sabrlar versin kardeim. Alama. Daha ok dveceiz. Bize de Cenab- Allah
arkadalarnn rtbesini nasip etsin. Millet ve memleket dmandan kurtulsun da bizler yoluna
feda olalm. Haydi uurlar olsun...
O askere selam verdikten sonra ekip gitti. Daha sonra taburuna gidip Krolu'nu ve
arkadalarn sordum. Hepsi stanbul delikanls. Krolu da yksek maal bir memurmu.
Ona bir daha rastlamadm.

27- KOLAASI MEHMET TEFK

Sevgili Babacm, Valideciim,

Arburnu'nda ilk girdiim mthi muharebede sa yanmdan ve pantolonumdan kurun geti,

hamdolsun kurtuldum. Fakat bundan sonra gireceim muharebelerden kurtulacamdan
midim olmadndan bir hatra olmak zere u yazlarm yazyorum.

Hamd senalar olsun Cenab- Hakk'a, beni rtbeye kadar ihsan etti. Yine mukadderat ilahiye
olarak beni asker yapt. Siz de ebeveynim olmak dolaysyla beni vatan ve millete hizmet iin
ne suretle yetitirmek mmkn ise ylece yetitirdiniz... Cenab- Hakk'a ve sizlere ok
teekkr ederim.

imdiye kadar milletin bana verdii paray hak etmek zamandr. Vazife-i mukaddese-i
vataniyeyi ifaya cehdediyorum. Rtbe-i ehadete suud edersem

Cenab- Hakk'n en sevimli kulu olduuma kanaat edeceim. Asker olduum iin bu her
zaman bana pek yakndr, sevgili babacm ve valideciim. Gz bebeim olan zevcem
Mnevver ve olum Nezihciimi evvela Cenab- Hakk'n saniyen sizin himayenize tevdi
ediyorum. Onlar hakknda ne mmkn ise ltfen yapnz.

Olumun talim terbiyesine siz de refikamla birlikte ltfen say ediniz. Servetimizin olmad
malumdur. Mmkn olandan fazla bir eyi isteyemem, istesem de pek beyhudedir. Refikama
hitaben yazdm matuf mektubu ltfen kendi eline veriniz. Fakat ok mteessir olacaktr, o
teessr izah edecek vechile veriniz.

Alayacak, zlecek tabii, teselli ediniz. Mukadderat- lahiye byleymi. Malumat ve

dyunatn hakknda refikam mektubumda laf ettiim deftere ehemmiyet veriniz. Mnevver'in
hafzasnda veyahut kendi defterinde mukayyet dyunat da dorudur. Mnevver'e yazdm
mektubum daha mufassaldr. Kendisinden sorunuz.

Sevgili Baba ve Valideciim, belki bilmeyerek size kar birok kusurlarda bulunmuumdur.
Beni affedeniz, hakknz helal ediniz, ruhumu adediniz, refikama muavenet ediniz ve muin
olunuz.

Sevgili Hemirem Ltfiyeciim. Bilirsiniz ki, sizi ok severdim. Sizin iin ve sayi-min yettii
nispette ne yapmak lazmsa yapmak isterdim. Belki size kar daha da kusur etmiimdir, beni
affet. Mukadderat ilahiye byle imi hakkn helal et, ruhumu a'det, yengeniz Mnevver
Hanmla olum Nezih'e sen de yardm et, sizi de Cenab- Hakk'n ltuf ve himayesine tevdi
ediyorum.
 Ey akraba ve ehibba ve evda, cmlenize elveda cmleniz hakknz helal ediniz. Benim
tarafmdan cmlenize hakkm helal olsun...

Ebediyen Allah'a smarladm.

Olunuz, Kolaas Mehmet Tevfik

27-KOLAASI MEHMET TEVFK

2 Haziran 1915 gn yaralanm ve anakkale Askeri Hastanesi'nde ehitlik rtbesine

ulam Kolaas (n Yzba) Blk Komutan stanbul'dan Mehmet Tevfik'in anne babas
ve eine hitaben yazd mektupta, vatan iin asker olmann kutsilii ve hakl gururu ile
ehitlie zlem vardr. Bir vasiyet hkmnde olan bu mektupta ayrca ehit olmas durumunda
borlarnn denmesi hususundaki hassasiyeti de dikkat ekicidir:

"Sebebi hayatm, feyz refikim,

Sevgili babacm, valideciim,

Arburnu'nda ilk girdiim mthi muharebede sa yanmdan ve pantolonumdan kurun geti,

hamdolsun kurtuldum. Fakat bundan sonra gireceim muharebelerden kurtulacamdan
midim olmadndan bir hatra olmak zere u yazlarm yazyorum.

Hamd senalar olsun Cenab- Hakk'a beni bu rtbeye kadar eritirdi. Yine mukadderat
ilahiye olarak beni asker yapt. Siz de ebeveynim olmak dolaysyla beni vatan ve millete
hizmet etmek iin ne suretle yetitirmek mmkn ise ylece yetitirdiniz. Sebeb-i feyz
refikim ve hayatm oldunuz. Cenab- Hakk'a ve sizlere ok teekkrler ederim.

imdiye kadar milletin bana verdii paray hak etmek zamandr. Vazife-i mukaddese-i
vataniyeyi ifaya cehdediyorum. Rtbe-i ehadete erersem Cenab- Hakk'n sevimli kulu
olduuma kanaat edeceim. Asker olduum iin bu, her zaman bana pek yakndr.

Sevgili babacm ve valideciim,

Gz bebeim olan zevcem Mnevver ve olum Nezih'ciimi evvele Cenab- Hakk'n saniyen
sizin himayenize tevdi ediyorum. Onlar hakknda ne mmkn ise ltfen yapnz.

Olumun talim ve terbiyesine siz de refikamla birlikte ltfen sa'yediniz. Servetimizin

olmad malumdur. Mmkn olandan fazla bir eyi isteyemem, istesem de pek beyhudedir.
Refikama hitaben yazdm matuf mektubu ltfen kendi eline veriniz. Fakat ok mteessir
olacaktr, o teessr izale edecek vechile veriniz. Alayacak zlecek tabi teselli ediniz.
Mukadderat- ilahiye byleymi. Malumat ve dyunatm hakknda refikam mektubumda laf
ettiim deftere ehemmiyet veriniz. Mnevver'in hafzasnda ve yahut kendi defterinde
mukayyet dyunat da dorudur. Mnevver'e yazdm mektubum daha mufassaldr
kendisinden sorunuz.

Sevgili baba ve valideciim,

Belki bilmeyerek size kar birok kusurlarda bulunmuumdur. Beni affediniz, hakknz helal
ediniz, ruhumu ad ediniz, ilerimizi tavsiyesinde refikama muavenet ediniz ve muin olunuz.

Hemirem Ltfiyeciim,

Bilirsiniz ki sizi ok severdim. Sizin iin vesayemin yettii nisbette ne yapmak lazmsa
yapmak isterdim. Belki size kar da kusur etmiimdir, beni affet, mukadderat ilahiye byle
imi hakkn helal et ruhumu adet, yengeniz Mnevver hanmla olum Nezih'e sen de yardm
et, sizi de Cenab- Hakk'n ltuf ve himayesine tevdi ediyorum.

Ey akraba, dostlar ve yaknlar, cmlenize elveda, cmleniz hakknz helal ediniz.Benim

tarafmdan cmlenize hakkm helal olsun. Elveda, elveda. Cmlenizi Cenb- Hakk'a tevdi ve
emanet ediyorum.

Ebediyen Allah'a smarladm. Sevgili Babacm ve Valideciim....

Olunuz Mehmet Tevfik

28- ALMAN SUBAYLARIN KALEMNDEN ANAKKALE'DE MUHAREBE

ARTLARI

Yzlerce, hatta binlerce askerin bedenlerinde gmlekleri yoktu. oraplarnn ve pabularnn

olmamas yznden ayaklarn paavralara saryorlard. (1)

stanbul'dan gnderilen kum torbalar siperlerin almas iin deil giyim eyas (yama) olarak
kullanlyordu.

Yiyecek stoklar fazla deildi. "Alk", umac gibi her yerde, her tarafta geziniyordu. (2) ou
kez porsiyonlar ve taynlar azaltlmak zorunda kalnd. Koulu hayvanlarn byk bir ksm
yaz esnasnda (Gelibolu yarmadasnda) yem olmamas yznden Anadolu ksmna geirildi.

Yemein hazrlanmas ve yaplmas son derece ilkeldi. Sahra mutfaklar yoktu. Cephenin ok
gerisindeki ak mutfak tesislerini dman denetiminden gizlemeye alyorlard.

Siperlerden gecikerek salanan uzun tama sonucu yemek, ou kez bir lapa, koyun etiyle
piirilmi olan pirin, sebzeden veya birka et parasndan oluuyordu. Ackm olan
siperdeki savalara soumu olarak ulaabiliyordu.

Bu souk yemein yeniden stlmas ancak karanlk basnca sz konusu olmaktayd. nk

kan duman, dmann ateini zerine ekiyordu.

Yetersiz beslenme ve yetersiz donanmda shhiye hizmeti glkle yrtlyordu. Hastalarn

says ok yksekti. Askeri hastahaneler tklm tklm dolmutu.

Scak ve kuru yaz birliklerin saln olumsuz etkiliyordu. Toz ve kum ynlar zaman
zaman dostu dman etkiliyordu.
plk ve sava alanndaki cesetlerden beslenen sineklerin says muazzamd.

Az saydaki su yataklar tamamen kurumu ya da kirletilmiti, (baz kuyularda insan veya

hayvan cesetleri vard)

Gen. Liman von Sander'sten (3)

Dman tarafnda en modern ve pek bol malzeme mevcutken, fakir Trkler yeteri kadar
kazma ve kree dahi malik deillerdi. ok defa bu malzemeyi muharebe yoluyla dmandan
almak gerekiyordu.

Yeteri kadar kum torbas bile bulunamyordu. Bazen stanbul'dan birka yz yeni torba
getirildi mi, bunlarn yerinde mi, yoksa erlerin harap elbiselerinin tamirinde mi kullanlacan
kestirmek zordu.

Btn bu glklere kar koymaya imkann, Anadolu insannn kanaatkarl ve

direnme azmi salyordu.

En g meselelerden biri de 5. Ordu'ya cephane tedariki idi. Piyade cephanesi yeteri kadar
salanabiliyordu. Ama topu cephanesi balangtan beri ok azd.

O sralarda Trkiye'de topu cephanesi yapan fabrikalar bulunmad gibi, tarafsz

memleketler de kendi arazileri zerinden Alman cephanesi evkine msaade etmiyorlard.

Bu sebeple daha ilk gnden itibaren Trk topusu cephane harcamaktan kanyordu. Kar
tarafn alabildiine hesapsz harcamasna kar, Trklerin bu yoksunluunun nasl glk
yaratt kolayca anlalr.

Ylbanda stanbul'da Yzba Piepen topu cephanesi yapan bir fabrika kuruldu. Fakat
bunun yardm snrlyd. Zira ne makinalar ne de malzeme yeterliydi.

ngilizler'in bu yeni Trk cephesine pek nem vermediklerini anlyorduk. Alnan baz esirler
(Trklerin att) yirmi krmz mermiden ancak birinin patladn sylyorlard. Buna
ramen biz bu yardmdan bile memnunduk.

Zira nceleri, piyademiz topularn kendilerini himaye ettiine inansnlar diye baz toplarn
(kuru sk) manevra mermileri atmasna dahi msaade ediyorduk.

Bir ngiliz Subay Anlatyor (4)

Btn anakkale seferi mddetince Trkler, Anzak'lara etkili bir siper havanna malik
olamamlard. Ellerinde bulunan kaba saba baz havanlar da ok az tesirli oluyordu.

Hatta stanbul mzesinden getirilen bir bomba topu takriben 11 pus apnda kre eklinde
demir bomba atyordu. Bu top eski zamanlara aitti (5)

Blgeyi ate altna almak iin mevzilenmi bir bataryann yanna gelen st rtbeli bir Alman
Subay batarya komutanna niin ate etmediini soruyor;
-Efendim, bugn sava iin bataryama be mermi tahsis edildi. kisini sabahki savalarda
kullandm. Karanl daha 6-7 saat var. mermiyi leden sonra iin ayrdm. Sizin iin
birini ataym diyerek mermiyi atyor. Atlan mermi dman karma iskelesi zerinde
patlyor. karma aracndan gelen dman shhiye erleri ellerinde teskerelerle l ve yarallar
karma gemilerine tamaa balyorlar.

29- SON KANLI SAVA

ngiliz ve Franszlar'n bir haftada geebileceklerine inandklar Gelibolu'da aylarca saplanp

kalmalar zerine harbin gidiat ile ilgili planlan alt st olmutu. Gelibolu'daki harp uzadka
harp masraflar ezici bir ekilde bteyi zorluyor, durmadan yeni asker takviyesi gerektiriyor,
bu da Avrupa'daki sava uzatyordu.

Boaz Harbi'nin bir an nce bitirilmesi, Trk ordusunun yenilmesi gerekiyordu.

Bunun iin yeni planlar yaplmaya baland. Anzak Koyu'nun kuzeyinde Suvla Liman'nda
Trkler'in savunma tertipleri ok zayft. Buraya yaplacak bir karma Gelibolu'daki Trk
ordusunun iini bitirebilirdi.

Hemen hazrlklara baland. Takviyeler hazrland. ngilizler'in btn hazrlklar Alman

istihbaratna alan Rum balklar, Msr, Midilli ve mroz'da alan Tekilat- Mahsusa
ajanlar tarafndan Trk Genel kurmay'ma bildiriliyordu.

Bu arada;

Midilli adasnda enteresan bir casusluk olay yaanmtr. Adallarn srekli anlatt bu olay
Trk istihbaratna (Tekilat- Mahsusa)'ya alan Vasilahi ailesi iki erkek ve sylenene gre
ok gzel kz kardeten meydana gelmitir. Erkekler srekli olarak ngiliz haber alma
subaylarnn elinden kamay baarr ve hep birlikte Trk haberalma rgtne esiz bilgiler
aktarmay baarrlar (1).

Dier cephelerle ilgili ngilizler'in elinde ok ayrntl harita ve bilgiler olmasna karn Suvla
ile ilgili haritalar ve bilgiler yetersizdi.

Baskn eklinde bir karma yapmak iin hazrlklar mmkn olduunca saklamak ve
Trklerin dikkatlerini baka yerlere ekmek gerekiyordu.

Asya sahiline bir karma yaplaca haberi yaylyor, ngiliz askerleri bile buna
inandrlyordu.

3 Austos'tan itibaren Anzak kolordusuna ok byk takviye ktalar gelmeye balad.

Bunlarn gece buraya karlyor, hemen gzden rak bir gizlenme yerine gtrlyordu.

Sabah olunca Trk gzetleme postalar sahilde hibir gemi, nakil vastas veya harekat
gremiyorlard (2).

Gen. Liman von Sanders, bu hazrlk safhas konusunda unlar sylyordu; (3)
Selanik zerinden 16 Temmuz'da aldmz bir raporda yalnz Limni adasnda harekete hazr
50-60 bin mevcutlu bir birlik bulunduu ve bunlarn evki iin de 140 nakliye gemisinin hazr
tutulduu bildiriliyordu. Dier muhbirlerin (casuslarn) raporlarndaki rakamlar daha da
yksekti.

Yeni bir karmay zorunlu klan en byk sebep, son aylarn etin muharebelerine ramen
dmann hedefine henz ulamam olmasyd. ngiliz nazrlarndan Churchill, o zaman her
tarafta yanklar uyandran bir ak konumasnda, ngiliz karma ordusunun nihai (en son)
zafere yakn olduunu sylemiti. Cari Mhlman (4)

"Austos banda olaanst olaylar patlak verecei anlald. Byk dman ktalarnn
kalabalklndan Midilli adasndan emin haberler geldi. Buna gre Anadolu kysnda bir
karmann cereyan edeceinin iaretleri belirdi. Dier yandan dman gemileri Kaba Tepeye
kar gze arpan bir faaliyete baladlar. 4 Austos'ta hasm topusunun faaliyeti her iki
cephede artt.

6 Austos leden sonrasnda gney grubundan merkeze doru ve kuzey grubunda sol kanata
doru ynelik gl saldrlarn baladn kuzey ve gney gruplar bildirdiler."

30- KEMAL YER KAYMAKAM AZZ BEY ANLATIYOR

Kemalyerindeyiz, muhterem kumandanmz Kaymakam (Yarbay) Aziz Bey, harbi arazi

zerinde izah ediyor. Bilhassa Anafartalar anlatyor.

O vakit alaymn emir zabiti idim. u grdnz mevzilerde bulunuyorduk. O sabah

samzdaki siperlerden bir krek kalkt. Bu kararlatrdmz bir hcum iareti idi. Bir
dakika evvel uykulu bir skun iinde olan bu yerler, iaret verilir verilmez kulaklar sar
eden mthi bir velveleye sahne oldu. Askerler bir taraftan tekbir getiriyor, bir taraftan
borazanlar alyordu. Etraf "Allah Allah" sedalar kaplamt... Ve askerimiz dmann btn
cephe boyunu tarayan atelerine kale gibi gslerini gererek ileri atlmt.

Bizim alaymz u karda grdnz srt tutacakt. Dman sngs, kurun yamuru bizi
oraya varmaktan alkoyamamt.

Efendiler, her trl fenni tehizata haiz dman ordular bu celadet karsnda bir kar fazla
ilerleyememiti.

Arkadalar, anakkale Harbi',nin her safhasnda binlerce kahramanlk vardr. Bu binlerce

olaydan beni muhakkak lmden kurtaran bir tanesini syliyeyim.

Demin bahsettiim hcum esnasnda zaptettiimiz yeni mevzin ilerisine yryordum.

Ayaklarma iki kol sarld. Baktm kahraman askerlerimizden biri ar yaral olduu belli idi.
Ayaklarm tutmakta devam ederek ancak bir nefes gibi fsldayarak: "Oraya gitmeyin... orda
lm var!.." dedi.
Gerekten orada, benim istikametimde lm vard. te buradan da bu vasiyet ak grlyor.
Eer ismini bilmediim o kahraman, ar yaral olmasna ramen beni yolumdan
alkoymasayd, ani olarak dmann u karsndaki tepeye koymu olduu bir ar makinal
tfein atei altna decek ve bugn karnzda bulunamayacaktm.

Aziz Bey, sznn burasnda, ahin srt'na doru boazna dmlenen bir sessizlik iinde
bakt., bakt., iini ekerek:

"Efendiler... Oraya pek ok kii gitmitik; Fakat ancak birka kii dndk. Sizden rica ederim.
Benim sevgili alaym iin bir dakika susun dua edin..."

31- KEPSUTLU KOCA MUSTAFA

Kepsutlu Koca Mustafa, ismine mnasip kocaman bir askerdir. Mustafa, eli aya dzgn dev
yapl bir insan gzelidir. Seferberliin banda askere alnm, stanbul'da alkonulmutu.

yi bir asker olduundan, talimlerde acemi er eitiminde grevlidir.

anakkale'den srekli kt haberler gelmektedir. Bir gn iki kardeinin de anakkale'de ehit

olduunu grnce artk duramaz. Duramaz yerinde. Hemen komutana kar, gidecek ilk
birlikte anakkale'ye gitmek istediini syler. nce yollamak istemez. Komutan yle ya
oraya sadece ehit olmak iin gidilir. Koca Mustafa'y kaybetmek istemez komutan. Ama
Mustafa'nn srarna dayanamaz, izin verilir. Koca Mustafa sevinle ilk giden birlikle yola
kar.

Gelibolu'ya varrlar. Birlii uzun sre yedekte tutulur. atlar Koca Mustafa. Ne heveslerle
gelmitir anakkale'ye, ama bir trl savaa girememitir. atlar skntdan. Top seslerini,
silah seslerini duyup, yarallar grp de savaamamak skar Koca Mustafa'y

Nihayet beklenen an gelir. Birlii cepheye gnderilir. Artk yerinde duramaz Koca Mustafa
utanmasa sevinten oynayacaktr. Yava yava harp mahalline n siperlere doru sokulurlar.
Tam muharebe iin sipere girecekleri srada bir makinal atei bier bln, Koca Mustafa
yerinden yaralanr, hemen sarg mahalline gtrlr, oradan hastahaneye sevk edilir.

Yzlerce, binlerce yaral inleye inleye muayene sralarn beklemektedirler. Koca Mustafa
sedyede bir dirsei zerine hafif dayanm, hngr hngr alamaktadr. Alamasndan,
yandan, kfr etmesinden ieride doktorlar da rahatsz olmular ki, birisi gelir yanna,
sarglarn aar, yaralarn muayene eder. O srada Mustafa alamaya devam etmektedir.

Doktor muayeneyi bitirir. Mustafa'nn yanana hafife dokunarak:

-Korkma asker korkma... Alama artk bu yaralar seni ldrmez. Alama... lmeyeceksin...
Mustafa arr birden... "Bu doktor ne diyor be" diyerek hzla dorulur....

-Doktor... Yoksa sen benim lmden korktuum iin aladm m sanyorsun? Ben
hrsmdan alyorum, fkemden alyorum. Tam sekiz ay talim yaptm... Bu gn bekledim...
iki kardeimin intikamn alamadan, dmanla gs gse boumadan, bir tek mermi bile
atmadan yaralanp harp d oldum, ona alyorum...

Doktor eilir alnndan per Mustafa'nn. Her gn binlerce kolu baca kopuk yaral gren
doktor da alamaktadr. (1)

Selam syle yarime Genliime doymadm anakkale'den beri Bir tek dman koymadm

(1) Koca Mustafa iyileir iyilemez siperlere dnm intikamn almtr.

32- YARALI BR MEHMET

Yzba Mehmet Ali Bey anlatyor (1)

Arburnu'nda yaplan gayet iddetli bir hcumdan gn sonra Kanl Srt'ta en ileri mevziye
gitmitim.

Kanl Srt Avustralyallarn bizden en ok dayak yedii srttr.

leri mevzide, takm kumandan bizimle dman siperleri arasndaki sahadaki ukurlardan
birinde inilti halinde bouk bir sesin iitilmekte olduunu syledi. Akgz, evik iki keif
neferi gndermesini syledim ve merakla hadiseyi takip ettim.

Keif kolu daha hazrlanmamt ki, Anadolu lehesiyle "Amann arkadalar... Dman
bombalaryla geliyor ...!" diyen bir ses iittik.

Hemen bir tenvir tabancas (aydnlatma mermisi atan tabanca ) ile aydnlattmz o saha
zerinde grdk ki kuvvetli bir Avustralya taarruz kolu ilerlemekte...

Hemen iddetli bir atele bunlar siperlerine kovuverdik.

Sonra semalardan gelen tatl bir hitapla bize bu dman taarruzunu haber veren o mehul
askeri bulmak istedik.

Gnderdiimiz keif kolu bize u askeri getirdi. Yzba Mehmet Ali Bey krmz kenarl
kk bir siyah defterin lastiini kardktan sonra :

Knyesini veriyorum: 47. Alay Kumandan ehit Tevfik Bey' in boru neferi Antalya'nn
Kanclar Ky'nden Sar brahim Olu Mehmet...

te bu Mehmet'i son nefesini verirken getirdiler... Bu nefer gn evvel yaplan byk

hcumda dman siperleri nnde yaralanm. Geceleri karanlklar iinde srne srne
ancak gnde bizim sipere yaklaabilmi.

Dnn birok yaralardan sonra, birok tehlikeler arasnda gece karanlklarnda

siperlerimize kadar srnen bu kahraman ocuk hayatnn son deminde kendine deil; fakat
siperdeki arkadalarna unutulmaz byk bir fedakarlk gstermi (siperlerimize bize fark
ettirmeden yaklaan) dmann basknn bildirmi.

Siperlere doru yaklaan dman birliini gren Mehmet: "Dman geliyor..." diye bararak
arkadalarn uyarp bir baskn nlemitir.

"te beyefendi anakkale Muharebelerine hakim olan sr, burada bu lmeyen, bu byk
fedakarlk ruhundadr."

33- BR RNEK DAHA

Kanhsrtta 5-6 Mays hcumunu yapan birlikler iinden 6. Alay 2. Blk Kumandan
Diyarbakrl Yzba Hasan Fehmi Bey...

Hcumun en iddetli annda iki yerinden yaralanmt. Askerleri kendisini pek severdi.
Askerlerin bir ksm kumandanlar yaralannca, koup geldiler... Son derece zgn, etrafn
sardlar.

Hcum devam ediyordu... Hafife dorulan Hasan Fehmi Bey "ocuklar benimle uraacak
zaman deil ... Dmana yumruunuzu vuracak zamandr.. Kuvvetli bir hcum yapn ki,
blmn muvaffakiyetini (baarsn) greyim. Ta ki gzm ak gitmesin..." demi.
Hcumu kztrmak iin: "Haydi aslanlarm..." diye kalkarken yeni bir mermi ile kalbinden
vurulmutu.

Bl, o gn kumandanlarna verdii sz tuttu.

(1) Yzba Emin Ali Bey - anakkale ve Kahramanlar - Resimli Tarih Mecmuas-
Temmuz 1951- Say 19 S : 836-837

34- BALIKESRL BRAHM AVU

Balkesir'in "Yavaa" ailesindendir. Askerlik a gelince, askere alnm, Yemen'e

gnderilmitir. Tam dokuz yl llerde scakla, akrepler, ylanlarla ve dmanla arptktan
sonra terhis edilince, Balkesir'e gelmiti. parman Yemen'de brakmt.

Aabeyi, Balkesirli evket avu anakkale'ye gnderilmiti. Eve geldiinin tam onuncu
gn, brahim avuda anakkale'ye gnderildi.

Her frsatta aabeyini arad. Sora sora, birlik numaralarna gre aabeyini buldu.
evket avu nerde diye sorunca iaret ettiler. Aabeyinin at bir msademede yaralanm, O
da atn altna girmi atn yarasn tmar etmektedir. brahim avu aabeyine seslenince kar
gelir. Bakar, grr ki aabeyi ok hastadr. Yorucu msademeler, bakmszlk, yorgunluk
bitirmitir. Aabeyini (onu) yllarn hasretini, birka sigara iimine sdrrlar. Ayrlmalar
gerekince, sarlr aabeyi ile helalarlar. Buras yle bir yerdir ki belki bu son grmeleri
olacaktr. Helallarlar... Sarlrlar, sarlrlar, alarlar...

evket avuun hastal iyice artnca, doktorlar tebdil hava (hava deiimi) ile memlekete
yollarlar.

evket avu bin bir meakkat (zahmet, zorlukla) Balkesir'e gelebilir.

Evine gelir.. Ev halk sevinle karlamaya kar... Ve tam evin kapsndan girer. Orackta
vefat eder.

brahim avu, anakkale'den sonra Kafkas Cephesi'ne gnderilir.

Ancak Milli Mcadele'den sonra Balkesir'e eve dnebilir.

Bir gn olu "Baba giden gitmeyen alyor, sen neden madalya almyorsun..." diye sorar.

brahim avu: "Olum, zahmetli i.. nce yaz yazdrmak lazm... Dileke vermek lazm..."

Ve birden fkelenir: "Hadi madalya aldk. Ama maa ne oluyor"

Bir tokat vurur oluna.

"Ben Allah iin, vatan iin, bayrak iin, millet iin savatm... Madalya iin, para iin deil !"

Dorudur; Onlar' in madalyalar vcutlarnda bin bir dvten kalan yaralardr...

Onlar isimsiz kahramanlard. Kalan mrlerinde sessizce yaadlar... Sessizce ldler..

35- YED MADALYA

Behll Dal, nl bir film yapmcsdr. zellikle titiz alan, kl krk yaran, belgesel
filmlerde tam gerei yakalayan, montaj masasnda harikalar yaratan biri. Sinema dnyasnda
dev bir isim. Bir doruk noktas.

Balkesir'de Milli Mcadele ile ilgili bir film ekiminde ksa bir sre birlikte bulunduk.

(l)ekim srasnda birden heyecanlanverdi: "Benim babam anakkale gazisidir. Hayat

boyunca eilmeden yaad. Kimseye minnet etmedi. Halinden kimseye ikayet etmedi. En
byk gurur kayna gsnde erefle tad yedi harp madalyasyd. Yedi sng yaras...
Hatta gsn delip dar km bir sng yaras, yle derin ilemiti ki parman soktu mu
iinde kaybolurdu...
Sadece onlarla ovunurdu. ldnde mezara indim... Tam gmerken, atm gsn onun
bize eref hatrasn brakt o madalyalarn bir bir ptm... yle gmdm."

Behll Bey alyordu... Biz de alyorduk.

(1) "Balkesir Kongrelerinden 1. Byk Millet Meclisi'ne"

36- BGADL MEHMET AVU

smail olu Mehmet avu, Bigadic'in skele bucann, Budaklar kyndendir. Olu
olduunda adet zerine ona babasnn adn vermitir.

Balkan Sava knca askere alnm, terhis olmadan anakkale'ye gnderilmitir.

Olu s-mail'de boylu poslu olduundan askere alnm, o da anakkale'ye gnderilmitir.

Bir hcum gn sras gelen tabur toplanma yerinden ayrlmakta, birincisi hat siperlerine
doru gitmektedir.

Mehmet avu alay sancaktar olduundan en ndedir. Balkesirlilerin olduu Alay geerken
sorar: "inizde smail avu var m?" Olu babasnn sesini tanr. Barr: "Baba! Ben
burdaym !"

Birden arr. Ka yldr grmedii olu smail burdadr. Ama alayn beklemeye zaman
yoktur. Yry balamtr.

"smail'im ... Siperde kal... Ben gelir seni bulurum..." Yrr giderler ...

Birinci Hatta gelir gelmez savaa tutuurlar. O gn Mehmet avu baka trl duygularla
savar.

Siperlere dnldnde olu ile beraber gelen hemehrilerinden birisi: "Mehmet Day, olun
smail seni aryor" der. Mehmet avu hemen smail'i bulmaya gider. Bakar, smaili yerde
yatmaktadr. lk sng muharebesinde ehit olmutur.

Diz ker ehidinin nne, alr olunun ban dizine... Yavrusu bymde bir de asker mi
olmutur be... Ne kadar da bym grmeyeli... Mendilini karr siler olunun yzndeki
kanlan... Breh... breh... breh ... Amma da delikanl olmutur yavrusu... Byklar da yeni
kyor galiba... Ne de gzel olmu kaplan yavrusu... per, per, per yzn, ocukluundan
beri koklayamad ban tekrar tekrar koklar... Sarlr oluna... Sever... per... Konuur
yavrusuyla...

Neden sonra artk sarg mahalline gtrmesi gerektiinin farkna varr... Alr kucana, tar
olunu tepelerin ardndaki sarg mahalline...

Yatrr bir yere, gzyalarn akta akta geri dner... Akama doru bir kere daha grmek ister
smail'ini... Sarg mahalline gider... Bir de bakar ki her yer sra dalar gibi yatan binlerce
smail'le dolu... Hepsi birbirine benzemekte.
Hi olmazsa gmlmelerine yardm edeyim... smail'lerini tek tek kucaklar, tar alan toplu
mezara gtrr yatrr..

smailleri artk vatan toprann kucandadr.

O kadar dolu ki topran anla Bir deil sanki bin vatan gibisin Yce dalarna den dumanla
Gklerde yazl destan gibisin (2)

37- VRND'L AL AVU

Ali avu aslen Kastamonu Cideliydi. Enitemizdi. Babamn teyzesiyle evliydi. Bir ara
hatralarn anlattrm yaymlamtm.

"1315 (1897) doumluyum. Babam Balkan Sava'nda askere alnd. Terhis olup eve
geldiinde, ben stanbul'da Kantarclarda altm iin babamla gremedik.

Seferberlik baladnda babam tekrar askere arld. anakkale'ye gnderildi. . Bir sre
sonra askerlik ubesi'nin beni aradn duyunca Cide'ye teslim oldum. Dier arkadalarla
stanbul'a gtrldk. Burada Endaht Mektebinde gece gndz talim grdk. anakkale'ye
yollandk.

Geride taburumuz ihtiyatla bekletilirken ok sk talim yaptrdlar. Bir emirle cepheye intikal
ettik.

Grltlerden ileride muharebe olduu anlalyordu. Hi durmadan yaral tayorlard. Bir

sre muharebe srasn beklerken getirilen yarallardan biri beni tanm, seslendi: "Ali
hemehrim. Baban imdi savaanlar iinde!" Hemen bizde muharebeye koar adm srldk.
Trk-ngiliz birbirine kilitlenmi gibi cenk ediyorlard. Biz de ilerine daldk. Bir gzel
boutuk. Akama doru harp bitti. Atekes yapld. Cesetleri toplarken acaba babam grr
mym diye ok baktm; ama bulamadm. Bir sng hcumunda kaptrm gitmiim.
Etrafmda kimse yok. Bir baktm bir ukurun iinde bir ngiliz baka bir yaral ngiliz'in
yaralarn saryor.

Sngm kaldrdm. u ngiliz'i srtndan sngleyeyim dedim. Silahszd, srt bana dnkt
sngleyemedim. One dnsn diye "H" dedim. ngiliz dner dnmez ellerini yukar
kaldrd.Teslim olmu, ellerini kaldrmt. Silah elinde deildi. Sngleyemedim iaretle
benimle gelmesini syledim. nk Yzba ikide bir esir getirmemizi isterdi. ngiliz tam
nme dp gelirken yaral ile bir eyler konutular. Anlamadm. ngiliz yzme bakt,
yavaa elini indirip arkadan gsterdi. Su iiyor gibi yapt. Matarasn iaret etti. Belli ki
yaral su istiyordu. Bamla peki dedim.

ngiliz matarasn kard. Kurun delmi iinde su yoktu. Arkadan iaret etti. Yavaa onun
matarasn ald. Onda da su yoktu. Ben mataram karp verdim. Glmseyerek arkadana
iirdi. Kendi de iti. Mataram geri verdi. Yaral ngiliz'e baktm. Yaralar kanyordu. kisi de
aralarnda konuuyorlard. Dier ngiliz Bilerini bann stne koyup gitmek iin beni
bekliyordu. Anladm ki vedalayorlard. Yahu adamlar suyumu iti. .Braksam yaral lecek
nasl lme brakabilirim. aretle ngiliz'e yaral arkadan almasn syledim. nce
anlamad. Bn bn yzme bakt. Gene iaret edince birden ardlar. Yaral ngiliz bir kat
karp bir ey yazd arkadana uzatt. O da kad sngmn ucuna takt. Arkadan srtna
alrken ngiliz'e yardm ettim.

(1) Yaldzkaya, mer Faruk - Trkmen atlar...

Bana baka baka, gzlerime baka baka kaybolup gittiler. Geri dndm. Olanlar yzbama
anlattm. "yi yapmsn. Hi olmazsa besleyecek bir boaz eksildi. Ver bakaym kad."
dedi. Kad okudu, bana syledi: ngiliz bir kelime yazm "Thank you " Teekkr ederim
demekmi.

anakkale'de lm, lmeyi hi dnmyorduk. Korkmuyorduk. Sadece bayramz,

silahmz dmana kaptrrsak diye dmz kpuyordu.

ou arkadalar ldn bile bilmediler. Bir sng hcumunda dmana doru kouyoruz.
O anda tek iimiz "Allah Allah" diye barmak. Birden yzme scak scak bir eyler geldi.
Fark ettim nmdeki arkadan ahdamarna kurun demi, kan fkryor. Arkada farknda
deil "Allah Allah" diyerek kouyor. Ama biraz sonra "Allah" deyip yere kapaklanverdi.
Yapacam bir ey yoktu. Dman hemen karmzdayd. zerinden atlayp ,dmann
zerine atldm.

Elma attm ta koydum. Yaban geldi a koydum. ngiliz'e yol vermem Ben bu yola ba
koydum.

38- AL KADR AMCA

Bir Ali Kadir Amcamz vard. Be, alt yl nce vefat etti. Sk sk buluur, konuurduk.

"Babam anakkale'de kaldnda ok kkmm. Rahmetliyi hi hatrlayamyorum. Ama

evde hep ondan bahsedilir, hep o anlatlrd. Belki o zaman adet deildi, evde fotoraf da
yok. Ama anamn geceleri sabahlara kadar sren sessiz i ekilerini, hkrklarn hep
hatrlarm. Ben kendimi bildim bileli sokaktan veya mektepten eve her geldiimde annem
iini gcn brakr koar gelir, nmde diz ker "ehidimin armaan" diye ellerimi per,
beni okar severdi. Evde anam adm pek sylemezdi, "ehidimin olu, ehidimin armaan..."
diye seslenirdi. Ben onun iin o idim.

Bayramlar bilirsin hep sevinli geer. Ama bizde deil. Halam ve amcamlarm gelir. nce
anamn elini perler sonra eilirler: "ehidimizin armaan" diye diye, benim ellerimi
perlerdi. Hep onu anarlar, hep gzya dolu olurdu bizim bayramlarmz. Ondan mdr neden
bilmem, ben hal her bayram hzn dolu olurum.

Evlendiim zaman, hanmn annesi, kayn validem, pmem iin elini uzatt. Birden ardm.
Ne yapacam bilemedim. nk o zamana kadar ben evde hi el pmemitim... Hep elim
plmt...
Mollalarn kalemi izivermi sesini Kundakta braktydn Olun alsn yerini

39- CGARAYA NASIL BALANIR

niversitemiz genel sekreteri Faiz Trkan anlatt:

Bir gn anakkale'ye gene gnll toplanmaktadr. Bir avu Balya'nn Turplu kyne gelir,
genleri cami nne toplar. Vcuta gzne kestirebildiklerini ayrr.

-"Ka-yandasn."

-On yedi..

-Tut kaldr u tfei... Tamam anakkale'ye...

Bylece yirmi iki gen ayrr. O srada bir ocuk daha gelir. avua: "Aabeyim gidiyor. Ben
de geleyim..."

-Yan ka?

-On ..

-Daha ok kksn. Bu ocuktan baka ailede evlat var m?

-Yok.

-yle ise bu kalsn da nesli devam ettirsin.

Faiz Bey: "te ben o kalsn, nesli devam ettirsin denilen torunuyum."

Ve giderler... Dualar edilir... Sular dklr... Giderler...

Ama anne ile baba her sabah kalkan bir kese ttn alr, kyn yolu gren hakim bir tepesi
vardr, oraya karlar. Balarlar yola bakmaa

"Olumuz buradan gitti, buradan gelecek." Bekle, bekle, bekle. "Yak bir cgara sar bir cgara
daha."

"Olumuz bu yoldan gittiydi. Buradan gelecek..."

ok uzaklardan biri gzkr.kye yaklamaktadr.

"Acaba olumuz mu? Sar bir cgara daha"

Gelenler selam verip geip gitmektedir.

Olumuz bu yoldan gelecek...

Yllar, yllar kovalar., kar, yamur, amur, frtna, rzgar, gne, scak... hibiri engel olamaz
o tepenin zerinde sabahtan akama kadar btn gn iki ihtiyar bazen souktan titreyerek,
bazen scaktan bunalarak oullarn beklemektedir.

Giden oullar hep beklenir. O kyden, seferberlik iin yirmi iki gen askere alnm sade iki
kii geri dnebilmitir.

Nene, mrnn sonlarnda adeta yar meczup lmtr. nk gece gndz azndan sadece
sadece bir kelime dklmektedir: "Olum... Olum..." Tespih gibi ektim seni Gelir gelir
gelir diye

40- MUKADDES HATIRALAR

Bir shhiye avuu anlatmt: Sng muharebeleri birka saat sryor. leden sonra ikide
te yada ikindiye doru ne bizde, ne onlarda takat kalyor, muharebe kendiliinden sona
eriyordu. Ovakit beyaz bayraklar kyor, yarallar tayorduk. Bu arada rastladmz dman
shhiyeleriyle de birbirimizi anlamasak da ayak st yarenlik ediyor. Karlkl cgara
veriyorduk.

Bir seferinde, iki Fransz shhiye bana seslendiler. Gittim iaretle birini gsterdiler. l, bir
Fransz askeriydi. Pek yakkl biriydi. Elini iaret ettiler. Eilip baktm. Bir fotoraf
tutuyordu. Gen bir kadn fotorafyd. Belli ki lmeden nce fotoraf karm, resimdeki
kadna baka baka lmt... Bir tuhaf oldum.

Az tede cesetlerin arasnda bir ehidin cesedi de dikkatimi ekti. Oturmu, ba yana eilmi
yle lmt. Yznden Karadenizli olduu anlalyordu. Yz adeta gler gibiydi.

Baktm Mehmet de elinde bir eyler tutuyor. Ona doru gittim. Avucunda ilemeli bir mendil
tutuyordu. Kolundan akan kan mendile kadar gelmi, mendili kana bulamt. Mendili
avucundan yavaa brakverdi. ini atm, baktm. Yeni domu bir bebein altn gibi
sapsar salar vard.

Mendili ve salar ehidin koynuna soktum. Onu alp o mukaddes hatralaryla beraber
gmdm...

ngiliz teyyaresi Tepemizde doland Verdiin beyaz mendil Al kanlara boyand

41- AT KYL MEHMET AVU

At kyl Mehmet avu, anakkale,Filistin,Kafkas Cephesi,Kuvay Milliye derken uzun

ayrlklardan sonra kyne dner bir bakkal dkkan aar.
Btn harp grm insanlar gibi sert mizaldr. abuk parlar, celallidir, inatdr, dorudan
amaz. Asla taviz vermez. Herkes az ok kendinden ekinir. Kimseye eyvallah

yoktur. fkesi hazrdr.

Arada srada askerlik arkada Bigadic'in iftlik Ky'nden etm Sadk avu

Atky'e gelir, Mehmet avuu ziyaret eder.

Mehmet avu, etmi Sadk avuu ne zaman grse, sevinir, heyecanlanr, koar, karlar,
elini per onun yannda adeta hep hazr olda duru ona ikramda bulunur, byk

sayg gsterir. .

Bu saygya yalnz btn kyl ve olu bir anlam veremez; fakat bunun sebebini

soramazlar da. . ,.

Mehmet avu olunu evlendirirken Sadk avuu da arr. Dne Balkesir m

ileri gelen insanlar, hanedanlar gelmitir.

Bir ara uzaktan Sadk avu kagelir. Mehmet avu byk bir sevinle onu karlar. Getirir
dn yerinde en itibarl yere oturtur. Aznn iine bakar. Artk sanki dne gelen davetliler
arasnda ondan baka kimse yoktur.

Bu durum biraz tedirginlik yaratsa da kimse bir ey diyemez. yle ya dan oban bir etmi
geliyor,dn sahibi ondan baka kimseye itibar etmiyor.

Bu evlenen olunu da tedirgin etmitir. Bir zaman sonra Sadk avu izm ister. Mehmet
avu byk hrmetle kyn kna kadar onu yolcu eder.

Mehmet avu, dn yerine dndnde, olu misafirlerin yannda bir aklama

bekler.

Baba, sen bu Sadk avua neden bu kadar hrmet ediyorsun?

Ah olum ah'.Sen onun bu haline bakyorsun. Onu sen bir de anakkale de grecektin. Sen
onu bir de anakkalede grecektin...

Bir sng muharebesinde sngm krld. Dipikle dvmeye baladm tfek ortadan ikiye
ayrld. Nasl olduysa birden alt yedi ngiliz'le kar karya kaldm.. Elimde hi bir ey
yoktu. ngiliz'in biri sngy sol omzuma saplad yere dtm, ingiliz sngy ikinci defa
saplamak iin kaldrdnda gz gze geldim. Yapacak hibir ey yoktu. Herhalde lyorum
dedim.Tam Kelime-i ahadet getiriyordum, ngiliz zerimden utu. ardm. Ne oluyor diye
dirseimin zerinde doruldum. te o zaman Sadk avuun yetiip ngilizlerle
sngletiini grdm... ki ayan am zerine gelen ingilizleri sngluyor, sngy
karmadan arkasna doru savuruyordu. Harmanda saman m deviriyorsun mbarek... Sadk
avu yanma geldi, yaram sard, beni arkasna alp siperlere geri gtrd..
Omzumdaki sen ocukken parman soktuun sng yaras ite o zamann hatrasdr.
Hayatm ona borluyum. Hatta seni ona borluyum oul. Ben ona sayg gstermeyeceim de
kime sayg gstereceim.

Ylanldr bizim dalar ylanl Yrklerde adr ipi kolanl ngilizin btn ii dolanl San
cavur yaman bkt belimi

42- GEZEK OLU AL OSMAN

Kepsut'un Servet Ky'nden Gezek olu Ali Osman Balkan Sava'ndan nce askere alnm,
harp bitince terhis olmu, kyne gelmiti. Askerden nce domu olu bym, be yana
girmi, kocaman olmutu.

Yllardr hasreti ile yanp kavrulduu olunun dizinden hi indirmez, severken iine, yreine
sokuveresi gelirdi.

ok gemedi, "Seferberlik" dediler. Yeniden askere arld.

Kyden gidecek kafile hazrlanm, Ali Osman' bekliyordu. lerinde tecrbeli asker sadece o
idi.

Evin nnde amcasnn elini pt, sarld. Diz kt oluna sarld. pt., pt., pt...
Koklad, ban pt... Kalkt alayarak hzla yrd. Avlu kapsnda durdu, geri dnd,
geldi... Diz kt sarld oluna., koklad.. koklad.. pt., kalkt gene, yrd gitti. Daha
avluda kapya varmadan gene dnd., sarld oluna., pt.

Anas dayanamad., alayarak:

Olum Ali Osman., bize fazla eziyet verme. Haydi git artk! nallah geldiinde olunu daha
da bym bulursun.

Ana, ben harbin ne olduunu bilirim. Bu hibir harbe benzemiyor. Bir afettir geliyor. Hibir
eye yanmyorum. Canma acmyorum. Ama... Ama oluma doyamadm. Yavruma
doyamadm. Ona yanyorum ana!

Kalkar gider...

Servet Kyn'den anakkale'ye 22 kii gitmi, sadece ikisi geri dnebilmitir.

kisi de shhiye eri olan dnenlerden biri, amcasna Ali Osman' yle anlatmt:

"Ar bir dman bombardman sonunda sng hcumuna getik. Korkun bir bouma idi.
Bir ara yaral tarken bir aaca dayanm Ali Osman' grdm barsaklar paralanm bir
kolu kopmutu.

"Hemehrim, bir ey ister misin?" dedim.

"Benden artk hayr yok. Sen teki arkadalara bak. Yalnz mataran azma dayayver..."
dedi.

Mataray salam eliyle azna dayadm, koarak muharebe sahasna girdim, yarallar
tamaya devam ettim. Tekrar nnden geerken grdm ki Ali Osman ehit olmu. Az
ak... Dudann ukurunda hal su vard. Demek suyu yutamamt.

Onu orda Anafartalar'da am aalarnn altnda kazdmz toplu mezara gmdm..."

Orada anakkale'de son defa bir yudum su bile iemeden vatan iin ehit den Ali Osmanlar
yatyor.

anakkale n bir koca deniz Vatan iin gel dediler gideriz Kalan ehibbaya selam ederiz Bu
ayrlk yaman bkt belimi

anakkale st bir kara duman Yavrum derin iler hi olmaz soran Her bomba dte bir
ate tufan Sar cavr yaman bkt belimi

an cavr tepelere geliyor

nce bomba sora kurun veriyo

Her gelite nasibini alyo

Makina yaman bkt belimi

43- BO TABAK

Beklemek! Bir mr boyu beklemek...

Yllarca geen zaman... gemeyen zaman beklemek.

Beklemek bulutlarn geiinden, kularn uuundan, bceklerin tnden, rzgarn

esiinden umut bularak beklemek. Bin bir trl ryay hayra yorarak beklemek.

Bir konumam esnasnda; anakkale beklemelerinden bahsetmitim. Dipdiri, capcanl,

gzlerinin ii gle gle seferberlie, harbe yolladklar oullarn, kocalarn, lecekleri bir
trl akla samadndan, beklemek bizim kadnlarmzn ilesi olduunu sylemitim.

Bir arkada geldi yanma. Gzleri yal elimi tuttu. "Hocam, ben bilirim anakkale
beklemelerini, asker beklemelerini, ehit beklemelerini bilirim. Benim nenem hayat boyunca
sofraya bir bo tabak koydu. atal ka yannda hazr bu bo tabak dedemizin tabayd.
"Gelirse hemen ^koyuvereyim yemeini... Ackmtr... zlemitir... Hemen koyuvereyim..."
diye nenem bo taba hep sofrada tuttu. lm deinde bile. "Dedenizin taba... Dedenizin
taban koyun." diyordu. Ben anakkale beklemelerini bilirim hocam..."
Tarhanam yerde kald Gz yam serde kald anakkale'ye giden Gl yarim nerde kald?

44- KURU FASULYE

1999 Mart'nda pek ok kitap yazm, ilgin bir ky imam ile ilgili aratrma yapmak iin
Edremit'e gittim.

El Ehzer'de okumu, Tekilat- Mahsusa'da alm, anakkale, Filistin cepheleri, Kurtulu

sava derken yllar sonra Edremit'e dnm, binlerce kitabn Edremit ktphanesine
balam birisi.

Onun ile ilgili alrken sz anakkale'ye gelince masada oturanlardan birisi sze kart.

"Dedem anakkale'den dnm ama babas kalm." dedi. Biraz anlatmasn, konuyu
amasn istedim.

Dedesinin babas Halil avu anakkale savalar baladnda krk yedi, krk sekiz
yalarndadr. Olu Ali on dokuz - yirmi yalarndadr. Ali, anakkale'ye gider. Bir gn Halil
Bey'in hanm dkkana gelir: "Bey, eve iki asker geldi. Seni sordular. Hemen askerlik
ubesine gidecekmisin... Acaba Ali'mize bir ey mi oldu? Yreime bir kor dt..."

"Tamam hanm, olur. Ben imdi gider renirim, gelirim. Canm ekti, sen akama ocaa bir
kuru fasulye vur da yiyelim..."

Dkkan toparlar, askerlik ubesine gelir, kendini tantr.

Komutan ayaa kalkar: "Sen nerde kaldn? Yr Edremitliler anakkale'ye gidiyor. Ko,
yeti."

"Aman bey, varp eve haber vereyim, helalleeyim."

"Mmkn deil, kafileden kopma.. Ko.. Eve biz haber veririz.."

Gerekten de hemen eve koup, "Kocanz anakkale'ye yolladk" diye haber vermiler.

Aradan hayli zaman geer. Kurtulu sava sonunda Ali geri dner.. Halil avutan bir daha
hibir haber alnamaz..

"Ben o Ali'nin torunuyum hocam.. Ama nenem hayat boyunca her akam kuru fasulye
piirdi. Kendisi azna o yemekten tek bir lokma koymad. Hep bize yedirirdi... Bir ey daha
syleyeyim. Belki inanmazsnz.. Bizim evde hal her akam kuru fasulye piiyor. ocuklar
bktk diye mrn krn ediyorlar ama., hal piiyor..." u dnyann iine Zehir koydum ama
Yarim anakkale'de ehit yazdm tama

45- CEVDET AMCA

Balkesir'de Ali uuri lkokulu karsndaki bolukta, be alt yl ncesine kadar, eski
ayakkab tamircisi vard. kinci aralk, ikinci dkkanda kr, pala bykl bir ihtiyar alrd:
Cevdet Dede (Alkalp).

Bir akam st dkkann nnde ay ierken konu anakkale'ye gelince alamaya balad.

"Rahmetli babam Hafz Ali, anakkale'de kaldnda anamn karnnda yedi aylkmm. Onu
hi tanmadm., bir fotoraf bile yoktu.

O gnler ok zor gnlerdi. Seferberliin skntlar, Kuvay Milliye zaman, igal yllar,
kurtulu., yokluk., ktlk., sknt., ocukluumuz hep ekmek peinde skntyla geti.

Ama anam (Adeviye) benim ocukluumdan itibaren her sokaa kta her bir yere gidite
yanma gelir:

-Olum ben pazara gidiyorum. Baban gelirse, beni hemen ar ha..!

-Ben teyzenlere gidiyorum. Baban gelirse, beni hemen ar ha..!

-Ben komulara gidiyorum. Baban gelirse, beni hemen ar ha..!

-Ben mevlide gidiyorum. Baban gelirse, beni hemen ar ha..!

Annem babam bekledi durdu. Bydm, dkkan atm. Annem gene her bir yere gidite
dkkana gelir, gidecei yeri syler; "Baban gelirse beni hemen ar ha!" diye eklerdi.

Aradan yllar geti. Anacm ihtiyarlad. Gene hep deneini kakarak yanma gelir; "Baban
gelirse beni hemen ar ha!" diye tembihlerdi.

Gn geldi arlat. lm deinde bizimle helallat: Bana iyi baktnz. Hakknz helal
edin. Bana dnd yavaa: "Baban gelirse, ona 'Annem hep seni bekledi.' De." dedi. Birden
irkilerek doruldu kapya doru glmseyerek; "Ho geldin... Ho geldin!" diyerek ruhunu
teslim etti... NOT

anakkale'de esir dnp sa kalanlardan zaman zaman dnyann eitli yerlerinden

dnenler oldu. Kepsut kylerinde on dokuz sene sonra dnenlere, dokuz sene sonra iki gz
kr dnenlere rastladm. Zannediyorum en son dnen esir 1952'de idi.

Analarmz, kadnlarmz beklediler.. beklediler., beklediler..

Genliini bilmedi Yel bulutu delmedi anakkale'den beri Koyiitler gelmedi

46- YAANMAYAN BAYRAMLAR

Bir gn Seyit lekerci'nin eczahanesinde oturuyordum. Beyi ile ila alan bir hanm: "Hocam
ben sizin bir konumanz izledim. Size nenemi anlataym. Onun babas da anakkale'ye
gitmi." dedi.
Merakla dinlemeye baladm.

"Babas anakkale'ye gittiinde, nenemiz henz kundakta bebekmi. Gitmi ve bir daha hi
haber alnamam. Ama annesi her bayram geldiinde, nenemizi ssler giydirir ve sokaa
yollamazm. 'Babam gelecek... Elimden tutacak... Seni bayram yerine o gtrecek... kma
sokaa bekle..

Her bayram., her bayram 'Baban gelecek, elinden tutacak. Seni bayram yerine gtrecek..

Nenemiz hal sa. Ve hal her bayram giyiniyor, sslenip bekliyor. 'Babam gelecek, elimden
tutacak. Beni bayram yerine gtrecek...'

Edremit'te bir evde hal her bayram... Her bayram yaanmam ocukluk gnlerinin
bayramlar yaanyor., aradan seksen be sene geti. Ama gelecek olan baba bekleniyor.
Hayat boyunca bayram yerinin nasl olduunu gremeyen insanlarn hatralar yaanyor.
Akderenin karas Kalarnn aras Ne olunmaz dert imi anakkale yaras

47- EMS NENE

1954 ylnda, babamn memuriyeti dolaysyla, Sndrg'dan Balkesir'e geldik.

Babam daha nce gelmi, bir evin st katn bize kiralamt. Alt katta ev sahibi yal bir kadn
oturuyordu. Aksi ve huysuz bir hanmd. Biz ocuktuk. Oynarken grlt yaptk m bize
ekiir dururdu.

16 yajnda evlenmi, ksa bir sre evli kalm, seferberlikte ei ihtiyat zabiti (yedek subay)
olarak askere alnp, anakkale'ye gnderilmi.

Einin anakkale'den yollad mektuplar ve zarflarn evinin ieriye bakan pencerelerine

yaptrmt. Hatta o zamanlar bende pul biriktirme merak vard. Cama yapk zarflardan
birinin zerindeki pulu yrtp, almak istemitim de, nene bana kzmt.

Kim bilir neler yazyordu o mektuplarda? Ama nene her sabah namazdan sonra her mektubu
ayr ayr okur, her mektubu okuduktan sonra, ehit kocasna fatihalar okur, gnlk ilerine
balamadan nce de, bir gn nce brakt yerden balayarak, kocasnn ruhuna hatim
indirmeye alrd.

Nenenin ziyaretileri ok olurdu. Kocalar, oullar anakkale'de ve dier cephelerde ehit

olan hanmlar gelir, bitmez tkenmez dualarla, hatimlerle onlar anarlard.

emsi Nine yakmaclk denilen bir usul ile banlar iyiletirir, geimini byle salard.

Geleni gideni ok olmasna ramen, emsi Nene hi sokaa kmazd.

"Nasl karm, beyim anakkale'ye giderken d kapnn arkasndan ellerimi tuttu, gzlerimin
iine bakarak 'Karcm., gensin, gzelsin., gzm arkada kalmasn... Ne olur sz ver bana!
Ben gelinceye kadar sokaa kma' dedi. te orda u kapnn arkasnda ona sz verdim. Nasl
sokaa kabilirim?

lerini, alverilerini hep konu komu yapyordu. nk sz vermiti. Szden dnlmezdi.

Onun kede, kk tek bir pencere ile koridora bakan merdivenin dibinde, karanlk bir odas
vard.

Bir akam st, babamla eve karken, neneyi o odann kesinde bir gelinlik giymi, ayakta,
ellerini gsne kavuturmu beklerken grdk. Boynunda iri taneli uzun inci gerdanlk vard.

Babam aka olsun diye takld. "Nene hayrola, bugn pek sslsn ya... Ne var... Bir ey mi
oldu?"

Nene gzlerini yerden ayrmadan ksk, ok derinlerden gelen bir sesle cevap verdi:

"Olum ben bugn evlendim. Bak, kocam yz grmlm de takt. Kocam bekliyorum.."

Babam hibir ey demeden gzlerinde yalarla, kaarm gibi yukar kt.

Neneyi orada btn gece o yalnzlyla ba baa braktk. Grlt olur diye bizi erken
yatrdlar. Soba bile yakmadk.

Ertesi gn, gnlk hayat eskisi gibi devam etti. rendik ki; hayat boyunca evlendikleri gn
nene sslenip, hep kocasn beklermi.

Nenenin hi kmad evden yllar sonra cenazesi kt. Ev uzun sre bo kald. Hep evin
fotorafn ekmek veya ektirmek istedim. Bir trl frsat bulamadm. Birka yl nce o
binlerce gzyayla, acyla beklemenin yaand ev ykld. imdi yeri bombo... Esme
rzgar kal artk Gzm ya sel artk anakkale'de kaldn ok bekletme gel artk

48- HALA

Berber Hayri Aabeyin halasyd. Balkesir'de "Yedi bekarlar" derlermi. Evlenmi kz

kurulan. Hi evlenmemiler ylece lmler.

Ben tandmda ok yal idi. Kulaklar az duyuyordu. Sandndan kard eyizlerini

gsterdiler. Bin bir eit iekle, baharla, sevgiyle, sevinle ilenmi bezlerdi. Kim bilir ne
yrek yangnlklar, ne iyi niyetlerle hazrlanm el emekleri, gz nurlaryd.

Bir gn ld haberi geldi. ok az insan vard cenazede. Sadece birka akraba.

Gmld. Tam mezara toprak atacaklarken "aman unutmayalm vasiyeti vard." dediler.
Mezara bir kese dolusu di braktlar. Arkasndan birka torba sa koydular. Sonra gmld.

"Bunlar ne?" diye sordum. nk bizde byle mezara bir ey koyma adeti yoktu.
"Halamzn yavuklusu, nikahtan hemen sonra daha dn yaplmadan anakkale'ye gitmi.
Bir daha dnmemi.. Genliinde ok gzelmi halamz. ok isteyenler olmu. O kimselerle
evlenmemi. Bekar ld.

Di ve salara gelince: "Yarn maher yerinde huzur-u ilahide kocamla karlarsam, 'Bu
azdan senin adndan baka erkein ad kmad" diyebilmem iin azmdan dklen btn
dilerimi biriktirdim, koyun mezarma. Huzur-u ilahide kocama 'bama, sama yaban eli
demedi' diyebilmek iin tarama taklan btn salarm topladm. Torbaya koydum.
Salarm ahidim olacak vasiyetimdir. Salarm da benimle beraber gmn! Koyun
mezarma!' diye vasiyet etmiti. Vasiyetini yerine getirdik.

Kavakta yeller oldu Gl yarim eller oldu anakkale denince Gz yam seller oldu

49- ADLE TEYZENN HASANI

1930'lu 40'l yllarda Balkesir'de bir Adile Teyze yaard. Ben, ok yallnda tandm.
Bara bara konuur, her frsatta alard. Adeta yar meczup yaard.

Seferberlik balar balamaz, kocas askere arlm, anakkale'ye gnderilmiti. Tek evlad
olan Hasan'la yapa yalnz kalakalmt. Hasan, on yedisindeydi ve bakasnn dkkannda
alyor, geinip gidiyorlard.

anakkale'den gelen yarallarn, ehitlerin haberleri duyulmaya balamt. Bir gn eve gelen
bir krmz mektupta "Babann" ehit haberi renildi. Sadece birlii ve ehit olduu gn
yazlyd. Gz yalan sel oldu.

Ana oul daha sk kenetlendiler birbirlerine. Gnler gemek bilmiyordu. Fatihalar...

Hatimler... Mevlitler... Acy azaltmyordu.

Bir gn, gene davullar dvlmeye baland Balkesir'de. Gene gnll toplanyordu.

Askerlik ubesi n kalabalk. Davullar zurnalar "Ey Gaziler"! alyordu. Ykseke bir yere
km bir avu, elinde koca bir bayrak sallyordu durmadan.

Hasan, davul sesini duyunca, dkkan kapayp, oraya doru gitmi, askerlik ubesi nnde
kendiliinden sraya girmiti.

Gelenler sra ile kaydediliyor, hemen ieri alnp asker elbiseleri giydiriliyor, yan tarafta
sraya sokuluyor, avular yeni askerlere durmadan tler veriyordu.

Gnlller ayn gn yola kacaklard. Bir adet vard! Davullar nde, sancan arkasnda
gnlller, sokak sokak dolarken, tamdklaryla, akrabalaryla, aileleriyle helalleirler,
dualarn alrlar, cepheye yle giderlerdi.
Davullar sokaklarda dolamaya balaynca, btn Balkesirliler kaplara, pencerelere km
"acaba kimi son defa greceiz? Kim anakkale'ye gidiyor? Kimin ocuuyla helalleeceiz"
diye merakla bakarlard.

Herkes gz yalaryla helalleir, onlardan nce anakkale'ye gitmi olan kendi ocuklarna
selam yollarlard.

Davullar duyar duymaz, Adile Teyze'de kapya km, gnllerin gelmesini beklemeye
balamt. Kolay deildi... O da kocasn bu ekilde davullarla cepheye uurlamt. Davullar
vuruyor uzaktan sancan ard sra bir asker yaklayordu.

Birden en nde glmseyerek kendisine bakan bir askere takld gzleri. Tekyavrusuydu...
Hasan'yd.

-Yavrum. Evladm. Gzmn nuru. Hasanm. Hayrola?

-Ana ben anakkale'ye gidiyorum. Babamn yanna.

Yavrum. Aslanm. Stm sana helal olsun. Uykusuz gecelerim hela olsun. Analk hakkm
helal olsun. Ama anakkale'de dmana srtn dnersen, baban utandrrsan haram olsun...

Adile Teyze feryat eder.

-Komular kna yetitirin. Ko yiidimi vatanma kurban gnderiyorum. Kna yetitirin.

-Adet olduu gibi hemen kna getirilir.

-Olum, uzat tetik parman knan yakaym. Onu kullanrken bizi hatrla.

-Kna yaklr.

-Olum bir saniye bekle...

eri girer. Sand aar. Duvan karr getirir.

Yavrum, bu duva baban almt. anakkale'ye git. Babann mezarn bul. Bu duva onun
zerine rt.

Olur ana... der duva sark gibi fesine dolar.

Eller plr. Sarlr, kucaklarlar, alarlar, uurlamr. Arkasndan sular dklr... Gidenler
sokan ucundan mar syleye syleye kaybolurlar.

Emekli bir postac anlatmt:

"Aradan on be gn, bir ay gemeden eve bir krmz mektup daha getirdim. Kapy aldm.
Adile Teyze elimde mektubu grr grmez..

Anladm postac, anladm. Ne olur sen oku. Ana yreidir dayanmaz. Sen oku..

Okumaya baladm. Mektup "Anne" diye balyordu.

'Anne, ben olunun blk kumandanym. Babasnn mezarn bulmak maalesef mmkn
olmad. Biz ehitleri toplu gmeriz. Ama vasiyet etmiti, duvan olunun zerine rttm.'

erden bir feryat duyulur. Elhamdlillah... Elhamdlillah olumuz bizi utandrmad."

ehidimin haberi Mevla'm versin sabin Olum anakkale'de Bilinmiyor kabiri

50- BALIKESR LSES KEAFLARI (ZCLER)

Yllar nce Mekteb-i Sultani (eski Balkesir Lisesi, imdi Mhendislik, Mimarlk Fakltesi)
nnde ekilmi bir fotoraf geti elime.

Kapnn nnde Talat Paa'y hemen tandm. Sa yanndaki gzlkl ahs o zamanki
Mutasarrf Dr. Reit Bey'di. Sol yannda nl ittihat nderlerden smail Canbutat Bey
bulunuyordu.

nlerinde merdivenlere oturmu yirmi be ocuk vard. zci kyafeti giymilerdi, balarnda
enveri kalpak, boyunlarnda fular, omuzlarnda apraz atlm battaniye rulosu, ellerinde uzun
sopalar, ayaklarnda tozluk vard. nde birinde trampet, arkada ise bir Trk bayra
bulunuyordu.

Dikkatimi ekti. O zamanlan bilen rahmetli Vechi Ersun Bey'e gidip sordum. "Kim bunlar?"
Gld.. Uzun uzun bakt. "Bunlar lisenin keaflar, yani izcileri. Ben de keaftm. Yalnz
bunlar, babalar Balkan savanda ehit den, Edirne dadisi rencileriydi. Edirne'den
Balkesir'e getirilmilerdi. Leyli (yatl) idiler. Bunlarn hepsi gnll olarak anakkale'ye
gittiler. Bir daha geri dnmediler..

Resmi bulduum zaman, ben Balkesir Lisesinde retmendim. Bu rencilerle ilgili bilgi
bulabilir miyim diye aratrdm, yoktu. Lisenin evraklar ve askerlik ubesinin evraklar,
Yunan igali srasnda yakld iin bilgi ve belge bulmam mmkn olmad. Uzun yllar
sadece dostlar, arkadalar arasnda konutuk bu konuyu.

Bilgi eksiklii vard yazamazdm da.. Ama geen yl tatilde 1915 ylma ait Balkesirde
yaynlanm olan "Karasi" gazetelerini taryor ve yeni yazya eviriyordum.

Tam depremin olduu gn 17 Austos 1999... Depremin aclar, skntlar zerimize kabus
gibi kt o felaket gnnde. zntden ne yapacam bilemezken gazeteleri gene
kartrmaya baladm.

Birden daha nce o sayfalar getiim halde atlam olduum ok kk bir haber gzme
iliti.

"Talebe Muavenet

Sultani mektebinde verilen msamereler haslatndan mnasip miktarnn askere giden

muhacir ve kimsesiz fukara talebenin zaruri ihtiyalarnn tahvinine medas olmak zere tevzii
ve itas makam- ali-i mutasarnfince mnasip grlm olduundan, komisyon marifetiyle
talebe-i mumileyhden otuz altsna 1930 kuru verilmitir."

Haber bu kadard. Birden hkra hkra alamaa baladm.

Bu haberden anladma gre; anakkale'ye gnll giden sadece bu resimdeki 25 izci

deildi. Fakir, kimsesiz ve muhacrlardan otuz altsna harlk verilmiti. Verilmeyenler de
vard. Demek say daha fazlayd.

Kimdi bu ocuklar.. simleri neydi.. Hibiri bilinmiyor. Onlar fotoraftaki glmseyen

yzleriyle isimsiz olarak tarihe kartlar. Sadece bu fotoraftaki hatralar kald.

Balkesir Lisesinin 1916 -1917 yl kaytlarnda yle .bir ibare bulunmaktadr:

"1332-1333 ders yl mektep mevcudu :

Bu ders ylnda Harb-i umumi mnasebetiyle mektebin 12. 11. ve 10. snflarnda talebe
bulunmadndan snflar 9. snfla balyor."

Kaytlardan hesaplayabildiim kadaryla, bir nceki yl mezunlar ile birlikte 71 renci silah
altna alnm.

Ayn kayt bir sonraki yl iin de ayn ekilde bulunuyor. Sadece 1918 ylna ait kaytlarda iki
mezun gzkyor. Ya sadece iki kii geri dnebildi, ya da bunlar baka okuldan nakil
geldiler.

Balkesir l Halk Ktphanesinde bulunan 1915 yl Karasi sanca Meclis-i Umumisinin

yapt toplant tutanaklarn ieren bir kitap elime geti. Buradaki ksa bir bilgi nmze
alverdi:

"... (Muallim Mektabinde) Eyllden itibaren 2. snfta tesis ve kad olunarak mceddeden -1.
snfa 25, 2. snfa l, ki cemmen 26 talebe kabul edilmi ve bu suretle talebe sayz 60 a bali
olmutu.

Ancak mkellefiyet-i Askeriye kanunu mucibince bunlardan 24 eendi ahiren silah altna
alnarak sevk edilmi olduundan elyvm 35 leyli l nehali olmak zere mekteb-i mezkurede
36 talebe kalm ve tedrisat ve terbiyelerine ikmal cihetiyle ihtimam edilmekte bulunmutur."

Necdet Bey lk retmen Okulu (Balkesir Erkek Muallim Mektebi) tarihine ait nottan :

"Cihan Harbi btn iddeti ile devam ettiinden Balkesir Erkek Muallim Mektebi
snrlarndaki rencilerin hemen hepsi silah altna alnarak cephelere gnderilmi, snflar
boaltlmtr."

1914-1918 yllar arsnda drt ylda okul ancak 2 mezun verebilmitir.

 51- KARAKALI MER

Annesinin tek oluydu. Kalarndan dolay annesi onu Kara kal mer'im" diye arr
severdi.

Bir gn sra ona da geldi "Anasnn kara gln" anakkale'ye ardlar. Gitti.

ok gemeden bir mektubu geldi. Herkese selam ediyor, adeta vedalayordu. Yaralanm,
yaras ar ve karnndaym herkesle helallayordu mektubunda, anasyla, babasyla,
akrabalaryla, arkadalarla, komularla helallayordu. En ok da leceine deil anasnn
zleceine yanyordu. Mektubunun sonunda o zamanlar ok sylenen bir halk trksnden
alnm u szleri yazmt.

"Shhiyeler saaltmad yaram Yoldaym alatmayn anam"

mer'in bu son istei zerine anasna hep; "mer gelecek., yoldadr... Gelecek" denilmitir.

mer gelecekti, yoldayd. Gidenler bir gn gelmiyor muydu. Elbet mer de gelecekti.

06 ubat 1923'te Atatrk Balkesir'e ilk defa geldi. "Evet Gazi Paa gelmiti. O Anafartalarda
onun kumandan deil miydi? O bilmeyecek de kim bilecekti? Gazi Paaya sormalyd.
mer'ini sormalyd. O gn Atatrk'n kald evin arka kapsnda pek kimsenin farknda
olmad bir olay yaanyordu. mer'in anas kapya gelmi ille de "Gazi Paa" ile grmek
istiyordu. Atatrk'n yaverleri "Olmaz!" dediler. "Hi Gazi Paa ile yle paldr kldr her
nne gelen grebilir miydi?"

Meseleyi bilenler yaverlere mer'in vasiyetini fsldarlar. "Yolda, gelecek" denmesini,

anasnn alatlmamasn istemilerdir.

anakkale denince akan sular durur. nk Atatrk'n yaverleri anakkale'den beri

yanndadrlar. anakkale'de ehit dm birinin vasiyeti elbette yerine getirilir. Girerler

ieri, durumunu anlatrlar Atatrk'e "Gelsin !" der. Getiriler. Latife Hanmla birlikte
oturmaktadrlar:

-"Buyur kadn ! bir ey mi istiyorsun?"

Yok Gazi Paam, yok... Saln isterim... Ama mer'imi grdn m? anakkale'de Kara
kal mer'imi grdn m?

"Yoldadr... Gelir."

"Sa ol Paa Hazretleri..." der ayrlr kadn.

"Yoldadr elbet..." koskoca Gazi Paa der, o yalan m syler hi... Gelecek tabi... mer'im
gelecek!"

Artk gelene, geene, hanlarda, istasyonlarda uzaklardan gelen askerlere, esaretten dnenlere
hep mer sorulur... "Grdnz m? "Kara kal mer'imi grdnz m? "Kara kal mer'im
kara glleri severdi." diye evinin bahesine kara gller doldurur. Her bahar gller atnda
bir baka trl sevinir. "Bahar geldi, mer'im de gelecek"

Yllar bir biri ardna devrilmektedir. Artk her sabah aan her gl tomurcuunu "mer'im...
mer'im" diye sevmeye balar... Gl aar, solar, dklr... Ama olsun dier tomurcuk aacak
ya... Bahar gelecek ya...

ldnde mezarnn zerine kara gller dikildiini sylediler... Vasiyetiymi.

Nerede am koyu renkli bir gl grsem, kara kal mer'in anas gelir aklma, hznlenirim.

Krmz gl demet demet Sevda deil bir alamet Balam nenni olum nenni

52- ERF DEDE

Ben tandmda gzleri kpkrmz, meczup bir ihtiyard. ocuktuk ve ondan korkardk.
ocukluktan hatrladklarm alev alev yanan, ya dolu iki gz kald...

Seferberlik ilannda ortanca olu da askere alnm, byk olu ise Balkan Sava'nda askere
gitmi, "anakkalede kyamet kopuyor" haberlerinin duyulduu bir gn en kk olu da
askere istenmi, kyn btn asker genleri, btn kyle beraber nde bayrak yola
kmlar... Ana yola yakn bir at vardr. "Pnardibi", komu kyden geleceklerle orada
buluulacaktr. Zevkle, neeyle, keyifle gelirler "Pnardibine", btn komu kyler oradadr.
Panayr yeri sanki... Herkes bayramlklarn giymitir. Bir de davul, zurna vardr. Gm gm
vurmakta. Bayraktarlar Pnar dibinde toplanmtr. "Muhtar Hoca" emenin zerine kar Bir
iaretle davul susar hoca yksek sesle bir "amin" eker, yer gk inler. Hoca yle dualar eder,
genlere yle nasihatler eder ki yrek dayanmaz... "Ah keke gen olsak da biz de gitseydik."
der insan...

Dua biter, artk yola kma zaman gelmitir. Herkes telala kucaklar, helallama zamandr.

Bir sre sonra her ey biter, genler sra olurlar, nde tecrbeli askerler yavaa ark syleye
syleye yola karlar... Gzyalar, hkrklar, mendil, el sallamalar... Gidenler gzden
kaybolur... Kyller bir trl ayrlamaz "Pnardibi" nden... Hava kararmaya balaynca
sessizce kylerine dalrlar. Gidenleri bir daha grebilecekler midir acaba?

Acaba gidenler gelebilecekler midir? Dualar... Dualar...

Zaman geer. ehitlerin haberleri bir bir gelmeye, duyulmaya balar... Yreklere ateler
dmektedir.

Bir gn erif Dede askerlik ubesine arlr. Gider ama olunun da ehit dt haberini
ayn gnde alr. yavrusu da yoktur artk.
Hibir ey sylemeden ayrlr... Kye dner... Bir sre sonra btn komu kylere okuntu
yollayarak ocuklarn askere uurladklar yerde toplanmalarn ister. Sanki dn var gibi
hazrlanp bayraklarla yola karlar.

Bu kez dudaklarda trkler deil, sadece fatihalar vardr. Toplanrlar... Ky hocalar birer
birer Pnardibi'ndeki emenin zerine karak ehitlere dualar ederler, kalanlara selamet
dilerler.

Tam o srada... ite tam o srada erif Dede frlayverir emenin zerine, diker ban ge
doru, aar kollarn aabildii kadar, paralar gmleinin dmelerini kopararak gsnden,
birden gsn yrtar gibi feryat eder. Allaah Allaah Ben niye gitmedim. Niye ben de gidip
ehit olmadm... Niye bana bu erefi ok grdn diye feryad eder, feryat eder, feryat eder.

erif Dedenin ite o zamandan sonra pek akl banda olmad sylenir.

Pnardibi emesi artk akmyor. Kurumu...

53- CEPHEDEN YAZILAN MEKTUPLAR - HSEYN ZCAN

Mektup insanlarn duygularn birbirlerine samimi olarak aktard bir iletiim vastasdr.
nsan ahsiyetinin aynas olan mektuplarda yazann i dnyasnn resmini grrz. imdilerde
ucu yaklan ya da sonuna maniler yazlan, buram buram hasret kokan mektuplar zlyoruz.
Sla kokulu satrlarla en iten ifadelerin yer ald bol selaml mektuplar da artk yok denecek
kadar az. Bu gidile "Yine yar yakm mektubun ucunu, askerlikte sevda ekmek zor diyor"
ifadeleri bir mddet sonra tamamen yabanclaacak, anlam zor kavranlr birer cmle haline
dnecektir.

Mektup trleri arasnda asker mektuplarnn ayr bir yeri vardr. Hayatlarnn en deli
alarnda askere giden genlerimiz memleket zlemi ve aile hasretini satrlara dkerler ve
sevdiklerinden gelen mektuplarla moral bulurlar. Gemite bir ok cephede savaan Trk
askerlerinin cepheden gnderdikleri mektuplarn da ayr bir tarihi ve kltrel deeri vardr.
Bazen cepheden yazlan ama bir trl gnderilmeye frsat bulunamayan ehit askerlerin
ceplerinden kan mektup rneklerine de rastlanmtr. Bunlar iinde elde en ok bulunan
rnekler anakkale cephesinden yazlan mektuplardr. Bir vasiyet hkmnde de olan bu
mektuplar, ehit askerlerin yaknlarna son seslenileridir. Bu mektuplarda hep mit, hep
asker olmann vatan iin savamann hakl gururu vardr. Setiimiz mektup rneklerinde de
grlecei gibi, bu iten satrlar aslnda vatan iin arpan Mehmetiklerimizin duygularna
tercman olan vesikalardr. En samimi duygularla ifadesini bulan bu satrlarda btn bir
aileyle helalleme ve ehitlie duyulan zlem ne kmaktadr. Mektuplardaki edebi ifadeler
de o dnemdeki halkmzn kltr seviyesini gstermesi asndan dikkat ekicidir.

Vatan iin savamaya arldnda tereddt etmeden cepheye koan fedakar Trk
askerlerinin anneleri de onlar uurlarken ayn samimi hisler iindeydiler. Bunlara bir rnek
Bilecik istasyonunda olunu askere uurlayan "elinde bir denekcik, srtnda bal bir torba
bandaki slak rts ile St'n Akgnl kynden Mahmud olu Hseyin'in annesidir.
Cierparesini koklayan anne oluna o gn son nasihat olarak unlar sylemekteydi:

"Hseyin'im Dayn ibka'da kaybettik. Baban Dimetoka'da ehid dt. Aabeylerin de sekiz
aydan beri anakkale'de yatyorlar. Bak yavrum son yongam sensin. Minarede ezan sesi
kesilecekse, caminin kandilleri krlenecekse, stlerim haram olsun, l de kye dnme! Yolun
ibka'ya urarsa daynn ruhuna fatiha okumay unutma. Haydi oul Allah yolunu ak etsin!"
1 efkat kahraman bir anneye bu szleri syleten uur ile cephede bu nasihatin hakkn veren
uur ayn inancn uuruydu. stiklal Mar airi Mehmet Akif de bu fedakar Anadolu kadnnn
hislerine tercman olarak Trk milletine sesleniyordu:

Ruhumun senden, ilahi, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne namahrem eli.

Bu ezanlar ki ahadetleri dinin temeli,

Ebedi yurdumun stnde benim inlemeli!

Bu uurlu vatan evlatlarndan biri olan Edirne komutan kr Paa, Edirne dmezden evvel
hkmet yetkilerine gnderdii mektupta unlar sylyordu:

"Edirne gibi Dnya'nn en mstahkem yerinde kurulmu bu kutsi ehri, rezil kan iici bir
dmana teslim edecek alak bir komutan anl Osmanl tarihinde grlmemitir. Ben de bu
cinayeti ilemeyecek ve son askerimi kendi tabancama kendimi de son kurunuma tevdi
edeceim. ehirde savunma imkan kalmadn grnce, kuatmay srdren krk bin kadar
Bulgar' bir araya toplayp kadn ve ocuklar konsoloslarn ellerine birer beyaz araf vererek
onlarn korumasnda ehirden karacam. imdiye kadar yaptklar gibi bunlar da onlarn
medeniyet gzleri nnde isterlerse ldrsnler. Ondan sonra toplarm o dnyaca nl tarihi
yaplar ve kutsi yerlerimiz ile Bulgarlar zerine evirecek ve ehri de atelere boarak
harabeye dndreceim. eride ate darda lm iinde kalacak kahraman askerim ite o
zaman kuatma kuvvetleri bir milyon kii de olsa onu yaracak ve bu ekilde ya kahramanca
lecek ya da atalarnn kutsi baehrini anla terk edecektir."

Kefenini antasnda tayan civanmert kr Paa vasiyet olarak da unlar sylemitir: "
Dman hatlar getikten sonra lrsem kendimi ehid olarak kabul etmiyorum. Beni mezara
koymayn. Etimi itler ve kular eke eke yesinler. Fakat mdafa hattmz bozulmadan ehid
olursam kefenim, lifim, sabunum antamdadr. Beni bu mahalle gmeceksiniz ve gelen
nesiller zerime bir abide dikeceklerdir."

Bugn Edirne'de abidesi dikilen bu asil vatan paas, asker olmann hakkn vererek gelecek
nesiller iin bir ibret ve rnek ahsiyet olarak tarihin altn sayfalarnda yerini almtr.

54- EHT YZBAI KAZIM EFENDNN SON MEKTUBU

27 Nisan 1915 (Rumi 14 Nisan 1331) gn, 21. Alay, 1. Tabur, 1. Blk Kumandan Yzba
Kazm Efendi, Seddlbahir'de ehit oldu.

Vatan iin lm byk bir kalp rahatszl iinde bekleyen bir adamn vasiyeti olan bu
mektup anakkale'yi anakkale yapan kahramanlk destannn zel bir ifadesidir. Yzba
Kazm Efendi, bu mektubu yazdktan tam 26 gn sonra hissettii vehile ehit olmutur.
Aada kardeine gnderdii son mektubu sunuyoruz.

Sevgili Kardeim,

Ben vatan ve millet urunda bana den vazifeyi ifa ettim. Artk gerisini size terk ediyorum.
Ben cmlenize hakkm helal ettim, tabiidir ki siz de helal edersiniz. Hemiremin, Ziya'nn
kemali hasretle gzlerinden perim. Muhterem amcamn ellerinden perek dualarn her
zaman beklerim. oluk ocuumu evvel Cenab- Hakk'a sonra vatan ve millete ve sizlere
emanet ederim. Sevgili valideme, aileme, ocuklara gzel baknz. Tahsillerine himmet
ediniz. Maalarnn tahsisi, icap eden muamelenin ifas iin arkadalardan alaymzn tabur
katibi ve ayn zamanda alay naibi bulunan Hasan Efendi'ye yazdm. Bulunduum frkann
kumandan Miralay Remzi Bey'dir. Alay kumandan Binba Halil Bey'dir. Bu isimler size
lazm olursa kendileriyle muhabere edersiniz. Binbamz evki Bey de benim gibi tehlikede
bulunduu iin sa kalrsa ona da mracaat edersiniz. Kolordu kumandanmz malum olduu
zere Esat Paa Hazretleri'dir. Hayvanm hakknda lazm gelen muamele iin de katip
efendiye yazdm. Oradaki hakkm da ocuklarm iin ararsnz. Sana ok rica ederim, efrad
ailemi, validemi hibir vakit zme. Daima rfk ile muamele et. Bana acmasnlar. Ben
mukaddes vatan vazifem uruna terki can ettim, bahtiyarm. Cenab- Hakk sizleri de bahtiyar
buyursun. Baki cmlenizi Cenab- Hakk'a emanet ederim sevgili kardeim.

55- HTYAT ZABT HASAN ETHEM

Cepheden yazlan son mektuplara bir rnek de mektubunu yazdktan iki gn sonra Maydos
(Eceabad)'da ehit olan ihtiyat zabit (yedek subay) namzedi Hasan Etem'in mektubudur.
Dmann anakkale'ye dayandn iittiinde birok fedakar Trk genci gibi o da vatan iin
gzn krpmadan cepheye komu, gnll yazlmtr. Kendisi stanbul Hukuk Fakltesi
son snfna devam ederken ayn zamanda Bayezit Numune Mektebi'nde retmen olarak
vazife yapmaktayd.

Hasan Etem'in validesine son mektubunda duygularn samimi ve edebi bir ekilde aktarrken
askerlerin moral ve motivasyonlarn salayan manevi hayatlarndan tablolar sunmaktadr.

Valideciim, Drt asker dourmakla mftehir anl Trk annesi,

Nasihat-amiz mektubunu Divrin Ovas (Nide) gibi, gzel, yeillik bir ovacn ortasndan
geen derenin kenarndaki armut aacnn sayesinde otururken aldm. Tabiatn yeillikleri
iinde mest olmu ruhumu bir kat daha takviye etti.

Okudum, okuduka byk dersler aldm. Tekrar okudum. yle gzel ve mukaddes bir
vazifenin iinde bulunduumdan sevindim. Gzlerimi atm, uzaklara doru baktm. Yeil
yeil ekinlerin rzgra mukavemet edemeyerek eilmesi, bana, annemden gelen mektubu
selamlyor gibi geldi. Hepsi benden tarafa doru eilip kalkyordu ve beni, annenden mektup
geldi diyerek tebrik ediyorlard. Gzlerimi biraz saa evirdim gzel bir yamacn
eteklerindeki muhteem am aalar kendilerine mahsus bir seda ile beni tebir ediyorlard.
Nazarlarm sola evirdim al al akan dere, bana validemden gelen mektuptan dolay
glyor, oynuyor, kpryordu ...

Bam kaldrdm, glgesinde istirahat ettiim aacn yapraklarna baktm. Hepsi benim
sevincime itirak ettiini, yaptklar rakslarla anlatmak istiyordu. Dier bir dalna baktm,
gzel bir blbl, tatl sedasyla beni tebir ediyor ve hissiyatma itirak ettiini ince gagalarn
aarak gstermek istiyordu.

te bu geen dakikalar annda, hizmet eri:

-Efendim, aynz, buyurunuz, iiniz, dedi.

-Pekala dedim, aldm baktm, stl ay...

-Mustafa bu st nereden aldn,

dedim.

-Efendim, u derenin kenarnda yayla yayla giden sr yok mu?

-Evet dedim. Evet ne kadar gzel.

-te onun obanndan 10 paraya aldm.

Valideciim, on paraya yz dirhem st, su katlmam. Koyundan imdi salm, aldm ve

itim. Fakat yukardaki blbl baryordu: "Validen kaderine kssn, ne yapalm. O da erkek
olsayd, bu ieklerden koklayacak, bu stten iecek, bu ekinlerin secdelerini grecek ve
derenin aheste akn tetkik edecek ve kard sesleri duyacak idi"

evket merak etmesin o grr, belki de daha gzellerini grr.

Fakat, valideciim, sen yine mteessir olma. Ben seni, evet seni mutlaka buralara getireceim.
Ve u tabii manzaray gstereceim. evket, Hilmi (kardeleri) de senin sayende grecekler.

O gzel ayrn koyu yeil bir tarafnda, amar ykayan askerler saf saf dizilmiler. Gayet
gzel sesli biri ezan okuyordu.

Ey Allah'm , bu ovada onun sesi ne kadar gzeldi.Blbl bile sustu, ekinler bile hareketten
kesildi, dere bile sesini karmyordu. Ezan bitti. O dereden ben de bir abdest aldm. Cemaat
ile namaz kldk.. O gzel yeil ayrlarn zerine diz ktm. Btn dnyann dadaa ve
debdebelerini unuttum. Ellerimi kaldrdm, gzm yukar diktim, azm atm ve dedim:

"Ey benim Rabbim !

u kahraman askerlerin btn dilekleri; ism-i Cellini ngilizlere ve Franszlara tantmaktr.

Sen bu erefli dilei ihsan eyle ve huzurunda titreyerek, byle gzel ve sakin bir yerde sana
dua eden biz askerlerin snglerini keskin, dmanlarn zaten kahrettin ya, btn btn
mahveyle! "diyerek dua ettim ve kalktm. Artk benim kadar mes'ut, benim kadar mesrur bir
kimse tasavvur edilemezdi.

Olun Hasan Etem

56- STEMEN ZAHD

Bir baka hisli mektup da 9 Ocak 1916'da ehit olan stemen Zahid'in eine hitaben yazd
mektuptur. ehit deceini hisseden stemenin bu mektubu da bir vasiyet tarzndadr:

"Bu gnlerde her zamankinden daha nemli muharebelere gireceiz. Bilirsin, her muharebeye
giren lmez. Fakat eer ben lrsem sakn gam yeme... Beni ve seni yaratan Allah bizi nasl
dnyada birbirimize nasip etti ise, benden ehitlik rtbesini esirgemedii taktirde, elbette,
ruhlarmz da birbirine kavuturur. Vatan yolunda ehit olursam bana ne mutlu. Ancak, sana
bir vasiyetim var:

Birincisi benim iin kat'iyyen alama...

kincisi, eyamn listesi iliikte. Bunlar sat, ele geecek paradan "mihr-i muaccel " ve "mihr-i
meccel " ini al, st taraf ile bana bir mevlid okut. Eer bunlar sana borcumu demezse
hakkn helal et ve ilk gece aramzda geen sz unutma..."

Ayrca mektubun iinden krmz kordelaya bal bir de sa demeti kar. San tazelii bunun
mini mini bir yavrunun bandan kesilmi olduunu gstermektedir. te o zaman herkes
Zahid'in evli olduunu ve Nadide isminde de bir yavrusunun varln renir. nk Zahid
stemen cepheye gelirken arkasnda evld iyl dncesini de brakmtr. Ve sava
boyunca ne izin isteyerek evine gitmeyi dnm ne de o konuda iki ift laf etmitir.

Gmhane'nin iran ilesinden olan stemen Zahid, Aziziye ilesinin Kl Mehmet Bey
kynden Ahmet Efendi'nin kz, ei Hanife Hanm'a yazd ve vasiyetini bildirdii
mektubunu u cmle ile bitirir:

"Bu vasiyetimi aldnz zaman yksek sesle alamanza raz deilim."

Bu mektuplarn dnda esir dm askerlerimizin yazd ve ailelerinin olara hitaben yazd

mektup eitleri de vardr. Bu mektuplarda da yine ayn tema ayn hasret vardr. Hindistan'dan
Rusya'ya Sina llerine kadar saysz birok cephede yedi dvelle din ve vatan urunda
arpan askerlerimizden esir denlerin yaknlarna durumlarn bildirmek iin tek umutlar
yazabildikleri mektuplard. Bu mektuplar da maalesef zaman zaman ellerine ulaamamtr.
Her eye ramen mitlerini tazeleyen askerlerimiz yeni mektuplar kaleme almlar
duygularn hasretlerini satrlara dkmlerdir. Bazen o mehur Yemen trksndeki gibi
"gidenler dnmemi" ne kendilerinden bir haber alnm ne de mektuplar gelmitir. Bu
mehul kahramanlara Mehmet Akif'in syleyiiyle Peygamber kucak amtr:

Ey ehid olu ehid, isteme benden makber,

Sana auunu am duruyor Peygamber.

Sonu olarak btn bu mektuplar tarihe altn harflerle yazlan sahiplerinin ahsnda cepheden
cepheye gzn krpmadan koan btn anl Trk askerlerinin duygularna tercman olan
vesikalardr. Bugnn nesillerinin ecdatlarnn bu asil davran ve bak alarndan alaca
birok ibretler bulunmaktadr.

57- GAZ MEHMET AKININ ANLATTIKLARI:

ngiliz donanmas Sarozdan top atlar ile bize son derece ar kayplar verdiriyordu.Byle
bir attan sonra, ayn, birlikte silah arkadam Recep Enitemin iki aya kopmu allarn
zerinde grdm, henz sa idi.Yanna kadar gidebildim.Onu o vaziyette grnce alamaya
baladm. Henz ruhunu teslim etmeyen Recep Enitem:

Kardeim niin byle ah edip aglarsin, benim cigerimi daglarsin! Allah in verdigine
merhaba! Takbir- i Rabbani byle imi! Onun kazasi geri evrilmez ve hkmne mani yoktur.
Elimizden ne gelir.Arzuladigim sava yolunda oldu.O saadet bana yeter! Sen sag kalirsan,
anamin elini benim iinde p! Emzirdigi stleri helal etsin! dedikten sonra:

Baimi kibleye dogru evir! diye bildi... Ruhu oktan umutu...

Halil, blkte sng hcumuna kalkmt, ar bir yara alarak yanma ykld.Bir mtted
sessiz kald ve sonra: Ahiretlik lmm yaklat, ldkten sonra cesedimi geriye gtrtme,
buraya ellerinle gm! zerimde harbediniz! Ta ki Gazilerin ayak seslerini Allah! Allah!
Nidalarn rahatlkla duyaym! dedi ve glerek ruhunu teslim etmiti

Karayrek deresine doru iniyorduk: Bir akam beni keif kolu kardlar bu derenin
yatanda geziniyordum.ok susam idim. Dere rldyordu, mataram doldurdum. Birka
yudum itiimde, itiim suyun tad ok baka idi avucuma mataradan su aldmda,
matarama dodurduum suyun kan olduunu anladm.

58- NSANLIK DERS

anakkale Savalar'nda savap, bir kolu ile bir ayan kaybeden Fransz Generali Bridges,
yurduna dndkten sonra anlatt bir sava hatrasnda yle diyor:

"Franszlar, Trkler gibi mert bir milletle savatklar iin daima iftihar edebilirsiniz.Hi
unutmam.Sava sahasnda d bitmiti.Yaral ve llerin arasnda dolayorduk az evvel,
Trk ve Fransz askerleri sng sngye gelip ar zaliyat vermilerdi.Bu srada grdm bir
hadiseyi mrm boyunca unutamayacam.Yerde bir Fransz askeri yatyor, bir Trk askeride
kendi gleini yrtm onun yaralarn saryor, kanlarn temizliyordu.Tercman vastas ile
yle bir konuma yaptk:

- Niin ldrmek istediin askere yardm ediyorsun? Mecalsiz haldeki Trk askeri u karl
verdi:

"Bu Fransz yaralannca cebinden yal bir kadn resmi kard.Bireyler syledi, anlamadm
ama herhalde annesi olacakt.Benim ise kimsem yok.stedim ki, o kurtulsun, anasnn yanna
dnsn". Bu asil ve alicenap duygu karsnda hngr hngr alamaya baladm.Bu srada,
emir subaym Trk askerinin yakasn at.O anda grdm manzaradan yanaklarmdan
szan yalarm dondurduunu hissettim.nk, Trk askerinin gsnde bizim askerinkinden
ok ar bir sng yaras vard ve bu yaraya bir tutan ot tkamt.Az sonra ikisi de ldler..."

Fransz Generali BRIDGES

anakkale Savalar komutan.

59- SAKA HSEYN

"kinci Anafartalar taarruzundan sonra, Trk birlikleri Anafarta Ovas'na ve tepelere

yerlemiti 35. Piyade Alay 2.Blk erlerinden Hayrabolu'lu Hseyin alayn su ihtiyacn
gidermekle grevli idi sabahn alaca karanlnda katr ile yola kt.Bigal Kyne gidip,
kuyulardan tahta, damacanalara su doldurup geriye dnn akamn karanlna denk
getirmeye alrd.

Katr nde, bizim Saka Hseyin arkada ama, yola kmadan evvel katrnn kulana eilir,
her defasnda syledii szleri tekrarlard: "Haydi, Byk Anafarta Kynn stnden 35.
Piyade alaynn bulunduu siperlere" katr gide-gele bu yollara almtr.

Fakat yolda, Hseyi'nin enesi durur mu? Sava var imi! Ynla yaral tarlar imi,
umurunda m? O bir trk tutturmu gidiyordu:

"Pnar batan bulanr

ner da dolanr

Al bamdan sevday

Buna can m dayanr.

Rinna, rinna yarim

Rinna, rinna."

Saka Hseyin damacanlarna suyu doldurarak "deh" deyip akam karanlnda yola
koyulur.Siperlerde 2. Blk su bekliyor.Yarallar daha da ok su bekliyorlar.Birden bire, yan
banda iki karalt beliriyor.Gavurca haykryorlar!

"Dur! kmldama!"

Hayrabolulu Hseyin'in yapacak hi bireyi yok akl almaz, gene de ei grlmemi byk bir
zeka kvrakl ile; dman erlerine gevrek gevrek glmsemeye balar ve eliyle, koluyla
katrnn srtnda sallanan su damacanalarn gsterir, "Kumandan, kumandan?..." diye
geveleniyor ve byk bir sayg ile anzak kumandann selamlayarak "Emret gavur
kumandan!" der.Derhal bir tercman bulunur. Saka Hseyin anlatmaya devam eder.

"Bu su damacanalarn kendi kumandanm gnderdi. Sizin yarallarnza

hediyemizdir.Dmanmz susamtr, susuz kalmasnlar dedi Mlazm Efendi!" ve
arkasndan ilave etti.Bu sudan verinde bir bardak ben ieyim der!"

Anzak Temeni kpkrmz kesilir... Gzleri dolar.lk i Hseyin'i kucaklayp iki yanandan
pmek.kinci i, Hseyin'i tartaklayan devriyeleri bir gzel fralamak, nc i, Hseyin'i
siperin dibine oturtup soluklandrmak, o " comed bell" kutularndan, Oxo et suyu zndeni
sarma ttnden, cigara katlarndan, Topler ikolata paketlerinden bol bol yadrmak...Bu
aldklar hediyeleri katrn srtna vurur, kurnaz bir tilki gibi, siperden sipere zplayp kapa
ikinci blk hattna atnca, bu sefer gzleri fal ta gibi alma sras Mehmetik' tedir."

Baki Vandemir Paa

anakkale Savalar Komutanlarndan

60- STEMEN HASAN

Mstahkem Mevki Komutan Cevat Paa Boaz harbinden az nce Dardanos Bataryasnda
grevli stemen Hasan' telefonla aryordu. "Hasan, olum sana bir mjdem var. Ailenden
haber geldi (Ailesi Kilitbahir kyndedir) bir kzn olmu. gn izinlisin git hanmna
ifalar dile, ocuuna isim koy, onlarla hasret gider ve dn". Hasan telefon banda buruk bir
sevin yaad. Hasan, anakkale Boaznda stanbul'a dolaysyla tm lkeye bekilik
yaptnn farkndayd. Ya o yokken dman boaz geerse, hanmnn ve tm Trk
kadnlarnn namusu ayaklar altna alnrsa, ocuu bir sngnn ucunda can verirse, kendini
nasl affedebilirdi? Hasan kararn Cevat Paa'ya yle bildiriyordu. "Komutanm,
dman her an saldrabilir, byle bir durumda arkadalarm yalnz brakamam. Yalnz aileme
syleyinin kzmn adn Didar koysunlar". stemen Hasan'n bu beklenmeyen cevab
karsnda Cevat Paa'nn gzleri doldu. te telefonda bu konumalar olurken olanlar oldu.
Boaza giren dman donanmas kudurmu kpekler gibi saldrrken atlan bir top mermisi
tam stlerine dm, stemen Hasan ,arkada temen Mevsuf ve telefoncu er orackta
ehit olmular,stlerine topraklar ylm, Dardanos Bataryas geici olarak susmu ve
stemen Hasan Kz Didar' gremeden ehit olmutu. Olay duyan Cevat Paa atna binerek
hemen bataryaya gelmi ve bu kahramanlar karsnda gzyalarn tutamam, gnn
sonunda da buulu gzlerle "Geemediler, Geemiyecekler ... demitir".

61- EFKA HANIM

anakkale menakbndan iki hakiki vak'a - Yalnz birbirine balamakla hamsete efkat
tln rttk...

Minekr kk melek resimleriyle mzeyyen ufak, zarif aynal masasnn mavi abajurlu
lambas nnde at (gzyalaryla lekelenmi...) bir mektubu kim bilir kanc defa
okumaya dalmt. Nihyet rhunun kuvvetini azndan uuruyormu gibi derinden ackl bir
"h!.." ekerek gzlerini karyolasnn karsna aslm iki resim levhasndan sa taraftakine
atf etti. Bu, on drt yalarnda, ksa elbiseli ve kollaryla gs yar ak, uzun ve lle lle
salar latif beyaz omuzlarna dklm... Pek gzel bir kzcazd... Devrik kirpiklerle muhat
iri gzlerinde uuan uhane baklaryla ve zarif dolgun dudaklarn benimseyen eker
handeleriyle gonca hayatnn ibtisamlar iinde dnya elemlerinde azade... bir hilkate ve bahar
iekleri gibi sevimli bir taravete mlik olduu ilk nazarda anlalyordu... Gen kz
taaccble- Bu ben miyim? Dedi. Yarabbi! u eski efikann rhundaki dirilii de Semih'in
kanlarna m kartrdn? Gzlerini aynadaki hayaline evirerek ac ac gld.

O aks-i hayali biz de seyredelim: Devrik kumral kirpikleri alamaktan top top olmu.. Dipleri
srme yerine krmz hilal ekline girmi. Hele o berrak semavi gzleri ule-i ebab yerine
kara bulutlarla dolmu... Solgun yanaklar beyziliini kaybederek uzam ve yanaklarnn
penbeliindeki letafet silinmi kan lekeleri gibi kirli bir dalga haline girmiti.. Takalls eden
dudaklarn inci dileriyle srarak "Bahtsz dudaklarm; Siz yalnz krmz kalmsnz!... Evet
anlyorum.. Bu resmimin kalbime frlatt bir damla ehid kannn aksinden baka bir ey
deildir!" diyerek inledi. Sonra gayr-i ihtiyari bir hareketle ayaa kalkarak bakmaktan ekinen
gzlerini sol taraftaki erkek resmine atf etti. Bu da br gibi fotografiden bytlerek
maharetle resm edilmi karakalem bir levha idi. Her iki resmin de erevelerinden
frlayacakm gibi canl vaziyetleri vard. Bu levha yirmi alarnda narin vcutlu, hassas
bakl ve pek sevimli bir genci irae ediyordu.

O glgeden dklen cazib ve messir baklar! efika'ya bir yldrm sr'atiyle tesir
ettiinden yere kapanarak hkra hkra alyor.. ve bouk iniltilerinden u szler
iitiliyordu: "Onun benimkini resm etmesine mukabil sene evvel nianmz mbrekesi
olarak yapp verdiim bu resim ite hazin bir yadigar olarak yine bana iade edildi. O, bunu ne
vakit seyretse, oh, ne kadar sevinirdim.. Seni de ressam yaptm ya!" cmlesini mftehirane
sylyordu. "Allahm Allahm! Eski tatl demlerin bu imdiki hnin htralarna artk
tahammlm kalmad. Beni de Semih gibi bu kanl dnyadan ekip kurtar"
 Gzyalar hissiytndaki fevern biraz tadil etmiti. Mektubu masa zerinden alarak
karyolasna atld. Yastnn altna koyduu mektubun zihninde muntab' btn kelimelerini
can gzyle okuya okuya sabaha kar uykuya dalabildi.

Mektubun Sureti

Ey benim mfik rhum efikacm;

Bilmem neden!.. Bu gece garib hislerlemtehassisim.. Bu gnlerde bir hiss-i kablelvuku

aramzda pek o kadar uzun olmayan mesafenin uzayacan... hatta ebedyetin susmu
karanlklarna kadar yuvarlanacan bana irab ediyor...

Bu akam mehtab, tfek seslerinin ve top tarrakalarnn dald muvakkat skuneti merak
ederek btn tepeleri, btn vadileri yaldzlarken Kanltepe'nin hk-i pyine yz sren
Akdeniz'in semavi gzlerinde mtecessisane titriyor! Bu gece skunetin umkundan acaba ne
canhra feryadlar kopacaktr?..

Sana defeatle bahs ettiim Sivasl gen ve kahraman yzbam Celadet bana dedi ki: "Semih;
u kaptrdmz Kanltepe'yi tekrar elde edemezsek.. emin ol, ne franla tersime
doyamadn sevgili stanbulumuz stndeki drt buuk asrdan fazla hakk-
temellkmzden ne de kadnlarmzn namus ve ismetinden bir hayr kalacak!.. Oraya
benimle birlikte anl hilalimizi tekrar dikmek iin her fedakrla katlanr msn?"

-Yemin ettim.

-Hatrlyor musun? lk Drlfnun mezunlar toplanrken ne kadar sklm ve ne kadar

zlmtm.. Benim ince frama bedel elime kaln bir tfek tututurmular.. Yumuak
yastklarm arasnda rhuma kadar daldm tebcilat- airanemden beni ekip kararak
belime de klcn sert kayn kuatmlard... Orada burada srklenen frama ve air
kalemime bakarak talimlerime kahkahalarla glen sana diyorum ki "Ben mi, ben mi asker
oldum?.. Oh, kumanda edeceim blklerin vay haline!.."

Gzel nianlm, meer byle deilmi...Benim gibi muhallebiyle nazl bym birok
ihtiyat zbitleri buradaki ehmet sahnelerinin en fikirli, en fedakr kahramanlar
kesildi!...Cmlemiz de vatanmzn hakir bir kayasnn mdfaasndaki ehemmiyeti idrak
ederek urunda kellelerimizi esirgemiyoruz...

Bir ay evvelki harbde zbitim muhterem Celadet yzbalkla, ben mlazmlkla taltif
edilmitik. Fakat her ikimiz de bundan mahcub olmutuk.. Kanmz aktmadan nail
olduumuz zafer hitir. Gslerimizi ssleyen u krmz kurdelelerin bile ufak
hizmetlerimiz iin fazla gryorduk. Biz vatanmz o kadar seviyoruz ki verilen mkafata
mbh olmak deil, belki tarihimizin bizimle iftihr ettiini istiyoruz.Eer senin o melekane
muhabbetine kar bir nankrlk ise, vatanmz hrmetine beni tel'in etme.

Evet, ben imdimbrek vatanmz senden ok seviyorum.. Evvelce Marmara'nn mavi atlas
kucana yaslanan ivekar stanbulumuzun latif manzaralarn tersim ederken btn
gzellikleri senden iktibasa alyordum.. Bu vatan akna deli bana yle geliyor ki...
Gzlerin (harb skunet bulduktan sonra) barut bulutlarn datan gnein u ufkabah ettii
mavi bir safiyete benzedii iin beni cezb ediyor.. Srma salarnn bukleleri (yle sakin bir
gnde) temaaya muvaffak olduumuz gurubun zerrin ualarn tanzir ettii iin onlar
tahassrlerimle aryorum.. Yanaklarnn penbelii, burada hain gece muhrebelerini takb
eden istirahat fecirlerini temsil ettii iin onlara buradan byk birer "tahsin" buseleri takdim
eyliyorum...

Deminden kk madalyondaki fotorafn boynumdan kararakdoyamayan, ah, kanamayan

gzlerimle temaa ettim.. Yok yok, dedim, bu bir gzel glge.. Lakin onun latif mavi penbe
krmz renklerini gstermiyor! Zihnimde mahkuk o mtebessim yarlak sretini seyre
daldm... Dnden beri kalbimi ineleyen hazin bir hissin penesinde ezilerek seni hararetle
dnmeye vardm...

Eer ettiim yemin zere Kanltepe'nin istirdad urunda ehid olursam, seni saracak keder
ve ztrablar ve vicdanmda duyarak titredim. Hayr efikacm! Sen bahar- hayatn kokulu
bir glsn. Vatanmza nafi rayihalar saarak birok efik iyilikler etmelisin.. Gazi bir zbitle
izdivac ederekbeeriyetteki sana mevdu vazfeyi hsn-i ifaya al... Yalnz senden bir ricam
var:

Kanltepe'de alacak damarlarmdan atein "bir damla kan!" kalbinin en samimi bir kesinde
mebbeden asl kalsn!

Elveda ey rhumun da sabavet refikas

lnceye kadar senin

Semihin.

Ertesi sabah efika on be gnde bir iki istirahat gecesi geirdii "Anababa Kona"n terk
ederek nln ve giryan rhunu teselli eden "efkat Buca"na yani merbut olduu
"hastahane"ye gitti. Odasna girince arafn karp duvardaki yerine ast ve hastabakc
kyafetini giydi. Beyazlar iinde, bekaret perisinin ciddi melahatn temsil eden solgun yz
bin kat fazla gzellemiti..

Arkadalarnn latifelerine hazin tebessmleriyle mukabele ederek kouuna kyordu ki

dier hastabkc hanm kz, enmerebliini sesindeki titrek teessrnde bomaya alarak
"Ah efika Hanm bilsen! Gittiin gn, senin koutaki zbit odasna ne ayan- merhamet bir
yaral getirdiler!" diyordu.

efika tabibin sabah vizitesine yetimiti.

Doktor bey mteessirane bir tavrla "Hanm kzm, u drt numaral yataktaki zbit bey
byk iler grm anl bir gazidir. Bilhassa onu merhamet elinize tevdi ederim" dedi.efika
mecrha yaklat. Yorgannn hricinde kalm geni omuzlar arasnda iri kahraman kafas..
ecat izgileriyle ykselen bir aln.. Mdevverce simasndaki yorgunlua ramen tertaze
latif cildini glgelendiren uzun kirpiklerle mzeyyen iri ve ahane kara gzleri ve onlarn
derinliklerinden taan azimkar ehmet baklar.. ylece bir szd.. Mecrhda merhamete
ayan bir ey gremiyordu.. Yalnz krmzl umu muntazam azn meraretle bken
mstehzi bir tebessm pek manidar buldu.. Ve ondaki esrar kefe urarken hademe
Mehmet Onba odaya girdi ve kumandannn ziyaretine geldii haberi verdi.

Kumandan, elliyi gekin pek muhterem bir zatt. Mecrhun alnndan perek Osman niann
gsne takt ve binbaln tebir ve tebrik etti...

Mecrh, meserretini yakan bir ye'sin azn kavuran dumanndan siyah ipek byklar dimdik
kesilerek "Ah teekkrler ederim muhterem kumandanm.. Evet, bana nian ve eref var..
Fakat ne olurdu! Ben de mlazmm Semih gibi lseydim... O, vatanmzn kapsn zalim
dmanlarmza kaparken ismini tarihimizin erefli kucana atarak sevgili arkadalarmzn
kanyla tebahhur eden scak topraklara, zafer narasyla uzand.. Heyhat! Benim u malul
hayatm ne muzlim ve ne ackldr... Deminki tebir ettiiniz, yalnz tekadiyemin validemi
nail-i refah edeceini mbeirdir" dedi. Mehmet Onba tekrar gelerek iki gecedir sabrszla
bekledii validesinin geldiini mjde etti.

Ev kadn olduu temiz ve kvrak giyinmesinden belli, orta snf halktan, iriyar ve krk be
yalarnda grnmesine ramen Trkn Anadolulu ehresini parlatan al yanaklarna henz
genlik taravetinden mahrum kalmam gzel bir kadn Mehmet Onbay takben ieri
girmiti. Mecrha doru atlarak "Ah Celadetciim.. Gzmn elifi yavrucuum!..
Elhamdlillah seni sa ve salim buldum!.."diye baryordu. Eyvah!... Zavall gen mecrh,
anacnn deragularn iniltili ahlaryla karlyordu.. Kadncaz akn akn "Olum niye
elimi pmyorsun?" sitemni frlatnca mecrhun gzlerinden ac yalar boanarak "Oh
anneciim! Yorganm kaldr da bak!" diye inledi.

Kadn yorgan kaldrnca mdhi bir lk kopararak sarsld. kinci l da orada

bulunanlar koparmt.. Zira tali'siz ana boylu boyuna yere yuvarlanmt.

Da paras gibi bir zbit olarak anakkale'nin sinesine yollad yegane mid-i hayat
Celadet'ini.. bsbtn bir koldan, dieri dirsekten, bir aya diz kapann stnden, dieri
baldr hizasndan kopmu ve o grbz vcdu dalsz budaksz bir aa gvdesinden farksz
bulmutu. te bu ni teessrle de o mader-i prkeder zemin-i helake serilmiti.

Mevtay dier odaya naklettiler. Celadet artk metanetini kmilen kaybedip "Yarabbi!
Mademki beni yaattn, bari u acnacak halime de bir tek mededkarm elimden almayaydn,
byklnden ne eksilirdi? Ah imdi gzyalarm silecek efkatli ve mahrem bir ele ne
kadar muhtacm!" diye figan ederken hamiyetli kumandan, mecrhun ba ucuna toplanan
gen hastabakc hanmlar ayr ayr gzden geirerek "Mutmain ol olum. Seninle izdivac
ederek ve seni gzetip bakarak vatana ettiin pek kymettar hizmetine kar "kadnlk namna"
bir deyn-i kraniyet ifa edecek akll ve hamiyetli hanmlarmz vardr" szlerini metin bir
seda ile sylerken gen kzlarn mtecessis gzleri rkeklikle nlerine eildi. Taravetli azlar
"hayr" kelimesini frlatmamak iin sklp bzld!

Celadet evvelki mstehzi tebessmyle "Anlyorum" dedi. "Byle bir aa ktn kimse
kabul etmez.. Hem bu teklif genlie kar byk bir hakszlk olur!" diye mrldanrken
efika ne atld. Nazik ve effaf elini Celadet'in uzam yumuak salarna koyarak rakik ve
derin bir bakla "Yanlyorsunuz Celadet Bey.. Hem Semih'in vasiyetini yerine getirmek hem
de sizin gibi anl bir gazinin hizmetinde bulunmak erefiyle ben mbahi olacam" dedi.
Kumandan "berhdar ol kzm" duasyla gen kzn arkasn okuyordu.

Celadet'in gzleri parlam, dudaklarnda ac istihzalar hrmet alametlerine mnkalib

olmutu. "Oh, imdi anlyorum. Siz sevgili arkadam Semih'ten bana intikal eden efkat
meleisiniz! Cenah- merhametinize snacam gn emin olunuz tamamyla teselli
bulacam" dedikten sonra minnettar baklarn hamiyetli kzn berrak gzlerine dikti.

efika btn rikkatini effaf nazarlaryla Celadet'in kalbine dkerek dedi ki: "Sizi mes'd
edeceime sz veriyorum. Yalnz msaade edeceksiniz.. anakkale hailelerinden kalbime
srayan "Bir damla kan!" size kar tayacam efik ve hrmetkar muhabbetimin stnde
ebed asl kalacaktr!"

Celadet elsizdi.. Tatllaan kahraman bakyla mukaveleye vaz'- imza ederek cevab verdi:

-Kabul ederim. Evet, o fedakr Semih'in mbrek kandr. Onun yanna u feci
kyafetimdenhzan "bir damla gzya" da benden hediye olsun!

1 ubat 1334

EMNE SEMYE

"Emine Semiye Hanm tarafndan kaleme alnp 1918 tarihinde Yeni Mecmua'da
yaynlanmtr."

62- BABAN GELRSE BEN HEMEN AIR HA..!

Balkesirde Ali Sururi lkokulu karsndaki bolukta, eski ayakkab tamircisi, kr, pala
bykl bir ihtiyar olan Cevdet (Alkalp) dede vard.

Bir akamst konu anakkaleye gelince alamaya balad. Ve devam etti

Rahmetli babam, Hafz Ali anakkalede kaldnda, anamn karnnda yedi aylkmm. Onu
hi tanmadm. Bir fotoraf bile yoktu.

O gnler ok zor gnlerdi. Seferberliin skntlar, kuvayi milliye zaman, igal yllar,
kurtulu, yokluk, sknt... ocukluumuz hep ekmek peinde, skntyla geti.

Ama anam, benim ocukluumdan itibaren her sokaa kta, her nereye giderse yanma
gelir ve:

- Olum ben pazara gidiyorum. Baban gelirse beni hemen ar ha..!

- Ben teyzenlere gidiyorum. Baban gelirse beni hemen ar ha..!

- Ben komulara gidiyorum. Baban gelirse beni hemen ar ha..! derdi.

Anam babam bekledi durdu.

Bydm, dkkn atm.

Annem yine her bir yere gidite dkkna gelir, gidecei yeri syler ve

"baban gelirse beni ar ha..!" diye eklerdi.

Aradan yllar geti. Anacm ihtiyarlad.

Gene hep deneini kaparak bana gelir ve "baban gelirse beni ar ha..!" diye tembihlerdi.

Gn geldi arlat.

lm deinde bizimle helalleti.

"Bana iyi baktnz, hakknz helal edin" dedi.

Bana dnd yavaa:

"Baban gelirse ona: annem hep seni bekledi de!" dedi.

Birden irkilerek doruldu ve kapya doru glmseyerek:

"Ho geldin bey, Ho geldin!"

diyerek ruhunu teslim etti.

63- 1950 LERDE BR EHTLK ZYARET

Kurmay Albay Fahri Belen'in kz sayn M.Tln (Belen) Yaln anlatyor:

1949-1950 yllarnda babam Gelibolu kolordu komutanyd.

Scak bir yaz gn bizi anakkale Muharebelerinin getii yerlere gtrmt. Engebeli tozlu
yollarda cipimizle Gelibolu'dan Eceabat'a doru ilerlerken, ardndan 34 yl gemi olmasna
ramen savan btn deheti gzler nne seriliyordu. Beni, ocuk yata iimi ac ile burkan
getiimiz yerdeki yollarn kenarlarndaki yarlardan insan kemiklerinin frlam olmasyd.
Bu Gelibolu yarmadasnn bir ok yerinde aynyd.

Babam "tarihte bu kadar ufak bir toprak parasnda en ok ehit verilen yerlerdir buralar"
diyerek etkili sesiyle Mehmet Akiften baz dizeler okudu:

Kim bu cennet vatann uruna olmazki feda?

heda fkracak sksan, heda!

Hakikaten de yleydi. Sanki ehitlerimiz topraktan fkryordu.

Sonra karmza serap gibi itilaf devletlerinin mezarlklar belirdi. Yemyeil aalar altnda
ieklerle evrili muntazam mezar talarnn altnda huzur iinde yatyorlard. Sanki buralar
igal etmek iin deil de bu gzel topraklarda son uykularn uyumak iin gelmilerdi.

Babam olduka zgn "Savatan ksa bir sre sonra itilaf kuvvetleri ehitlerini toplayp
mezarlarn yaptrdlar. Ne yazk ki biz daha iyisini yapacaz diye bu yllara geldik." dedi.

Ben hayretle sordum: "Peki lleri nasl ayrd edebildiler?"

"tilaf devletlerinin askerlerinin hepsinin boynunda knyeleri vard. Kolayca bulundular."

"Ya bizimkilerin?" diye merakla sordum.

"Bizim askerler karavanadan rahata yemek yiyebilmek iin hepsinin bir tahta ka vard.
Dolaklarnn (ayak bileinden dize kadar olan blmne dolanarak sarlan ensiz, uzun ynl
kuma ya da deri paras) iinde tarlard.

Seneler nce yol ama srasnda gzergahtaki ehitlerimizin toplanan kemikleri yol kenarnda
alan bir ukura konmu, zeri bir kiilik mezar eklinde kapanm, yeri belli olsun diye
bulunan kaklarla mezarn etraf evrilmi. Yre halk burasn "kakl ehit" adyla bir yatr
yeri olarak kabul etmi. Her ada olan mezarn zerine sapndan bir kak saplam. imdi
zerinde yzlerce kak var. Dn yolumuzun zerinde, sizlere gstereceim" dedi.

Cipin zorlukla getii yollardan Seddlbahir'e doru ilerlerken olduka sakin ve soukkanl
olan babam sava o an yayormu gibi heycanlanm, bize geen olaylar anlatyordu.

Aniden cipi durdurdu, tecrbeli topograf bir asker edasyla araziyi inceledi. Gzleri dolmu,
elleri titriyordu.

"te urada bacam arapnel parasndan yaralanm kanyordu, hendee snmtm.

Askerlerin yardmiyle ttn bastrarak kan durdurmaya alyorduk, etrafmda bir ok yaral
vard. te o an aabeyim Yzba Hasan Tahsin'in ehit olduu haberi geldi. arapnel
kafasn paralamt. Biz iki karde bu muharebeye ben temen o yzba olarak katlm,
ayn gn o ehit, ben gazi olmutum. Onu atekes srasnda bir ka yz metre ileride bir yere
gmdk. Bir zaman sonra mezarn yaptrdm. anakkale ehitleri ant da buralara hakim bir
yere yaplmas dnlyor."dedi.

evrede biraz dolatktan sonra amcam Hasan Tahsin'in mtevazi mezarn bulduk. Biz
ehidimizi bulmutuk ama hala binlerce isimsiz kahraman toprak altndayd.

Biz, onlar ve yurdun drt bir yannda yatan ehitlerimizin sayesinde vatanmzda zgrce
yayorduk..

Babam bize sk sk:

"Bizim nesil a, susuz, aylarca maa almadan, yllarca evinden uzak inanlmaz fedakarlklarla
bu vatan kurtard. Umarm gelecek nesiller bu yaplanlar anlar ve cumhuriyeti yaatmak iin
ellerinden geleni yapar." derdi.

Bizlerde unutmayalm, unutturmayalm ki her birinin ruhu d olsun.

64- ANAFARTALAR KUMANDANI MUSTAFA KEMAL LE MLAKAT

Ruen Eref naydn tarafndan 1918 ylnda yaplan bu rportaj ilk olarak Yeni Mecmuada
yaynlanm, 1930,1933,1954 ve 1981 yllarnda kitap olarak yaynlanmtr. Ruen Eref
naydn, Mustafa Kemal Paa'y Trk basnnda ilk defa tantmasyla nldr. Soldaki
fotorafta Ruen Eref Atatrk ile birlikte ayn masada...

Rportajn 1. Blm:

Ruen Eref:

- Paa Hazretleri! phesiz ki anakkale harbi bu memleketin ocuklarndaki fedakrl,

vatan topran yabancya vermemek iin bir saadete koar gibi lme atldn gstermek
itibaryla tarihimizde unutulmaz bir kahramanlk merhalesi vcuda getirmitir. Bu hamaset
gnleri artk silinmemek zre cihan tarihinde lehimize iki sahife daha ilve etti. Sir
Hamilton bile, Trkeye tercme edilmi raporunda okudum, bizi cesaretimizdeki, bizim
fedakrlmzdaki ulviyeti kendi aleyhlerine kaydediyor. Btn Fransz mecmua ve
gazeteleri, anakkale'de dm zabitlerin, kumandanlarn, oraya uram muharrirlerin ve
gazetecilerin hatralarn, makalelerini yazdlar. Halbuki imdiye kadar biz henz bir ey
yapamadk. Yeni Mecmua'nn son kymettar teebbs bana o gaz yerlerini grm olanlarla
konumak frsatn verdi. Bu hususta tabi zat lilerini ihmal edemezdim. O muharebelerin
her gnne byk bir faaliyetle itirak ettiniz. Vaziyeti tamamyla biliyorsunuz... Kim bilir ne
kadar ok hatranz vardr. te msaade buyurursanz eer, bugn zti linizden onlar
dinlemek iin geldim.

Paa bu szleri cidd bir tebessmle telkki ediyordu.

Cumba tavanlarna ve pencere kenarlarna varncaya kadar kanepeleri, koltuklar bile hallar,
seadeler ve kilimler altnda koyulam, bu ok glgeli geni odada Mustafa Kemal Paa'nn
simas Rambrandvar bir tablo mevzuunu andryordu. Gen bir simada bu kadar engin bir
mna grdm hatrlamyorum: Iklarla glgelerin dalgalar arasnda sebat, tevekkl,
tevazu, vekar, mlyemet, huunet, saffet, zek... Btn bu zt eylerin topland sarn ve
gayet sevimli bir yz...

ekmekte olduu doksan dokuzlu necef tesbihi masasnn zerine brakarak:

- O halde derhal balarz, dedi.

Ve kimi yerde, kimi yazhanenin zerinde, kimi kede buzcaml koyu renk dolapta, kimi
ngilizlerden zaptolunma koca bir makinal tfek nndeki koyu renkli ini sobann zerinde
bulunan defterlerden, msvedde ve tebyizlerden szlen anakkale menkbesinin hulsasn,
bu sabrl ve temkinli kumandandan gn, ve her mlkat on iki saatten aa srmemek
artyla, gn dinledim.

Balamazdan evvel dedi ki:

- Tabi esrar askeriyeye temas eden noktalar size sylemeyeceim. Bunlar ne sizi alkadar
eder, ne de okuyanlara bir fayda temin eder. Bunlar san'at adamlar iindir ki tarih hepsinden
bahsedecektir.

- Elbet Paam. Maksadm, o gnlerin vak'alarn bizzat zati linizden renmektir. Askerlie
temas eden noktalar ben de anlamam. Bunun zerine Paa izaha balad.

Evvel Sofya sefareti ataemiliterliinden buraya arlm ve Tekirda'da 19'uncu frkay

tekile memur edilmi ve bu kuvvetle Ee liman, Seddlbahir ve Morto liman arasndaki
sahilin muhafazasna memur olmu. Esasen Balkan harbinden beri bu araziyi iyice tanrm.

Dedi ki:

- Benim kanaatime gre dman ihra teebbsnde bulunursa iki noktadan teebbs ederdi:

Biri Seddlbahir, dieri Kabatepe civar... Ve benim noktai nazarma gre dman karaya
kartamadan bu sahil paralarn dorudan doruya mdafaa etmek mmknd. Binaenaleyh
alaylarm, byle sahilden mdafaa edecek surette yerletirdim. Bu vaziyet takriben ubat
1330...

Mustafa Kemal Paa, kendisinin Maydos mntkas kumandanl esnasnda cereyan eden
mhim vak'alar u suretle hulsa etti: Dman bir defa Seddlbahir'e ve Kumkale'ye asker
karmak teebbsn de bulunuyor. O zaman, hep azlarda iitip okuduumuz bir Mehmet
avu kyor, topramza ayak basan dman tekrar denize atyor.

- Dman bu karaya asker karmak teebbsn neden denedi?

- Bu hareket bir keif olarak kabul edilebilir. Bir de malm olan 5 mart vardr.

- Ki asl bizi alkadar eden de odur, Paa Hazretleri.

- Fakat bu tamamen bahr bir harekettir. Sahil mdafaas Cevat Paa Hazretlerinin taht
emrinde bulunuyordu. Benim bu hareketle alkam, dolaysiledir. Yalnz 5 mart gnnn
sabah Cevat Paa Hazretleri... Maydos'ta bulunan kararghma gelmiti. Kendisine
Seddlbahir sahil mntkasndaki tertibat gstermek zere beraber Kirte'ye gittik. Oraya
vardmz zaman, dman donanmasnn Kirte ve Altepe istikametlerinde at atein
altnda kaldk.

- O vakit ne yaptnz efendim?

- Bunun zerine bendeniz...

- Estafurullah...

- Mezkr mntkann muhafazasna memur 26'nc olay kumandanna icap eden talimat
ifahiyemi verdim. Ve Cevat Paa ile birlikte vazife banda bulunabilmek iin Maydos'a
dndk. Dmann malbiyetiyle neticelenen bu 5 mart muharebeyi bahriyesinde kara
mntkasnn muhafazas benim uhdemde idi. O gn, dmann baz gemileriyle sahili ate
altnda bulundurmu olmasndan baka zikre ayan hibir ey vuku bulmamtr. O gn sahil
bataryalarmzda bulunan askerler, zabitler ve kumandanlar cidden ayan takdir bir
fedakrlkla, hani cesaretin, tevekkln haddi azamsiyle sonuna kadar toplarn kullanmlar,
vazifelerini ifa etmilerdir. Dnn ki birok kmeler, infilklar, yangnlar, zayiat arasnda,
daim ate karsnda, muharrip endahtlar altnda bunlar hi titremeden vazifelerini
yapmlardr.

Dmann malbiyetiyle kapanan bu hdisei bahriyeden sonra, Mustafa Kemal Paa,

ngilizlerin, Franszlarn boaz yalnz donanmalar ile zorlayarak bir maksat elde etmekten
midi kestiklerine hkmediyor ve mutlak tekrar sahile adam karmak teebbsnde
bulunacaklarna ihtimal veriyor. Bunun iin maiyetindeki kt'alara "teyakkuzda"
bulunmalarn emrediyor. Kuvvetinin arttrlmas iin lzm gelen yerlere resm mracaatlarda
bulunuyor. Kuvvetini arttryor. Ve o mntka kumandanlna Halil Sami Bey isminde dier
bir zat tayin olunuyor! O zaman kaymakam rtbesinde bulunan Mustafa Kemal Bey de
kumanda ettii frka ile icabnda Gelibolu civarna, icabnda Anadolu cihetine harekete
mheyya bulunmak zere "ihtiyat umum" olarak terkediliyor. Rumeli sahili mntkas
muhafazasna yalnz o miralay beyin frkas tahsis ediliyor.

Bu sralarda, yani mart iinde Mustafa Kemal Bey'in frkasndan bir alay, anakkale'ye
geiriliyor; fakat gene iade olunuyor. Mustafa Kemal Bey de btn frkasn Bigalky
civarnda bulundurmay muvafk gryor. Frkas beinci ordunun ihtiyat umumsi olarak
Bigalky ve bunun cenubuarksindeki Maltepe, Mersintepe civarnda bulunan konaklarla
ordughlarna yerleiyor. Kumandan ald emir mucibince icabnda Bolayr'a hareket
etmeye, anakkale cihetine vapurla gemeye mheyya bir halde bulunuyor. Emre intizaren
btn kt'alarn talim ve terbiye ile itigal ettiriyor.

- te o gnlerden birinde, on iki nisan sabah idi ki Arburnu'nda bir hdise cereyan etmekte
olduu, iitilen gemi toplarnn sesinden anlalmt.

Btn frka ktaatnn harekete hazrlk derecesi tezyit edildi. Bir taraftan Maydos mntkas
kumandanlndan malmata intizar etmekte idim, dier taraftan da ya kolordunun veya
ordunun emrine... Yalnz frkann svari blne - istihsali malmat iin - Kocaimen
hareket etmesi emrini verdim.

Bu srada idi ki nc Kolordu Kumandan Esat Paa Hazretleriyle Gelibolu'dan telefonla

grlmtr. Marnileyh de henz cereyan ahval hakknda vazh malmat edinememi
olduu bildirmitir. leden evvel saat alt buukta idi, Halil Sami Bey'den vrut eden bir
raporla dmann Arburnu srtlarna kt anlalyor ve buna kar benden bir taburun
mezkr dmana kar sevki isteniyordu. Gerek bu rapordan, gerek Maltepe'de icra ettiim
husus tarassudat neticesinde bende hsl olan kanaati kat'iyye, teden beri imali fikir ettiim
gibi, dmann Kabaktepe civarnda mhim kuvvetle karaya kmaya teebbs, demek ki,
vukubuluyordu. Binaenaleyh bu iin iinden bir taburla kmak mmkn olamayacan,
herhalde evvelce tahmin ettiim gibi btn frkamla dmana incizabn gayri kabili itinap
olduunu takdir ediyordum. Artk hibir eye intizar etmeyerek kararghmn bulunduu
Bigalky'nde ikamet eden birinci piyade alay ile cebel bataryasnn derhal harekete gemek
zre amade bulundurulmalarn, kumandanlarnn da emralmak zre yanma gelmelerini
bildirdim.

Yapraklarn muttasl ar ar evirmekle megul olduu defterinin sahifelerine, dudaklarnda

tten cgara dumanlar arasndan bakarak:

- Alt maddelik bir emir not ettirdim, dedi. Bu emir maiyet cztam kumandanlna da tebli
olunacakt. Bundan baka nc kolordu kumandanlna da telefonla arzedilmek zre bir
rapor yazdrdm. Vaziyeti ve vaziyetimi ve teebbsm anlattm.

Byk bir hareketin inkiaf etmekte olduu, memlekete anakkale harbinde unutulmaz
hizmetler eden, muhakemesi sratli, kararlar kat'i gen bir kumandann btn kt'alaryla
tehlikeye atlma mheyya vaziyeti karmda, bu anda sakin sakin ktlarn eviren, iinden
bana verebilecei notlar mlhaza ile seen kumandann yznde ve szlerinde o kadar
vuzuhla seziliyordu ki... Trkiye'nin mukadderatn tayin edecek boumaya doru gittiimizi
heyecanla duyuyordum.

- Bundan sonra kt'alarn yrye mheyya olarak itima ettirmi bulunduran 57'inci alay, -
mehur bir alaydr bu, nk hepsi ehit olmutu -kumandanlar ve sertabip ve bir yaverimle
bir emir zabitim beraber olduu halde itima mahalline gittim. Basit bir tertiple Bigalderesi
boyunca giden yol zerinde alay bizzat yrye geirerek Kocaimen tepesine tevcih ettim.

Yolda giderken kumandanlarna olsun, sertabibe olsun ifah izahat lzme veriyordum.
Takip ettiimiz dereden bizi Kocaimen'e isal edecek muayyen bir yol olmadktan baka
Kocaimen'e varmak iin atlamaya mecbur olduumuz saha da pek ziyade fundalk,
sa'blmrur, kayalkl derelerle mali idi. Bir yol bulup kt'ay sevke dellet etmesi iin topu
taburu kumandann tavzif ettim.

- Zati liniz ne ile gidiyorsunuz efendim?

- Ben? Atla!... Bu kumandalar da atlarnn zerinde tabi... Biz hepimiz kt'ann banda
gidiyoruz. Onlar yaya gidiyorlar.

Bu zat kayboldu. Ondan sonra batarya kumandann memur ettim. Bu da ban alp
Kocaimen tepesine kadar gitmi, delletinden istifade edilemedi.

- Yani mklt. Muharebenin kurunlardan, gllelerden evvelki skntlar?

- Evet. Bizzat yol bulmak ve mfrezeyi oradan sevk etmeden suretiyle Kocaimentepesi'ne
muvasalat edildi. imdi Kocaimentepesi'ni tasavvur buyurun: Kocaimen ibihcezirenin en
yksek tepesidir. Fakat Arburnu noktas zaviyei meyyite iinde kaldndan buradan
grlmyor. imdi u haritadan bakn.

Sir Hamilton'un raporunda bulunan haritalardan birine baktk. Bu vaziyeti pek etrafl
anlatamyordu. Paa ngra gene ald. ki dakika sonra kapnn yannda bir mahmuz
krts... Asker, Paann asker ceketindeki cepten haritay almas iin emir telkki etti. Be
on dakika sonra girdi. Bulamam. Paa glmseyerek msaade istedi. Bizzat gitti.

Yalnz kaldm mddete oday seyrettim. Duvarda hep asker resimleri, Balkan
muharebesinin, Trablus muharebesinin, Hareket Ordusu yrynn, mektebi harbiye
talebeliinin hatralar asl idi. Bir kelebek eklinde alm al rtnn altnda Paann gen
kazak zabitlerini hatrlatan kalpakl ve hain bakl bir agrandisman vard. Yazhanesi
zerinde bir erkez kamasnn yan banda Balzak'n Kolonel aber (Colonel Chabert)i,
Mopasan (Maupassant)n Bul d Sif (Boule de suif)i, Lavedan'n Servir'i duruyordu. phe
yok ki paa, sknetli dakikalarnn boluunu edebiyatla dolduruyor.

Zira harp sahasnda kaln paltolarla kaba izmelerin iinde uykusuz drt gece geiren bu
zat salonlarda pek mahirane vals edermi; tanyanlar Mustafa Kemal Paa'y yalnz gz
ylmaz bir kumandan diye deil ayn zamanda salonlarda pek lezzetle aranan nazik, terbiyeli
ve zeki bir kavalye diye anyorlar.

Byk bir aynann yan banda asl duran bir fotoraf nazar dikkatimi celbetmiti. Ona
bakyordum: Yenieri klnda Mustafa Kemal Paa. Tam o esnada kendisi, elinde haritalar,
ieri girdi. Ve ona baktm grnce glmsedi.

Kaln ve azimkr sesiyle:

- Evet Sofya'da bir balkostme (Kyafet Balosu) hatras, dedi.

Gene al rtl masann bana getik. Ve 12 nisan muharebesine avdet ettik. Paa:

- Binaenaleyh, diye balad, anlyorsunuz ki, orada denizde bulunan gemilerden ve

zrhllardan baka hibir ey grmedim. Dmann karaya km piyadesinin henz oradan
uzak olduunu anladm. Efrat o mkl araziyi bil tevakkuf kat'etmek yznden yorulmu ve
yry umku pek ziyade derinlemiti. Alay ve batarya kumadanna afrad tamamen toplayp
kk bir istirahat vermelerini syledim. Denizden mestur olarak on dakika kadar tevakkuf
edecekler, sonra beni takibedeceklerdi. Ben de, arada bir Aptalgeidi vardr, o
Aptalgeidi'nden Conkbayr'na gidecektim. Yanmda yaverim, emirzabitim ve sertabip ile
oralarda tekrar bulduumuz frka cebeltopu taburu kumandan olduu halde evvel atl
olarak yrmeye teebbs ettik, fakat arazi msait deildi. Hayvanlar braktk, yaya olarak
Conkbayr'na vardk.

imdi burada tesadf ettiimiz sahne en enterasan bir sahnedir. Ve vak'ann en mhim an
bence budur.

Paa tekrar bir sigara yakyor ve birka yaprak daha evirdikten sonra, haritasn alp yle
izah ediyor:
Bu esnada Conkbayr'nn cenubundaki 261 rakml tepeden sahilin tarassut ve teminine
memuren oralarda bulunan bir mfreze efradnn Conkbayr'na doru komakta, kamakta
olduunu grdm. Size u muhavereyi aynen okuyacam! Bizzat bu efradn nne karak:

- Niin kayorsunuz? dedim.

- Efendim dman! dediler.

- Nerede?

- te, diye 261 rakml tepeyi gsterdiler.

Filhakika dmann bir avc hatt 261 rakml tepeye yaklam ve kemali serbestiyle ileriye
doru yryordu. imdi vaziyeti dnn: Ben kuvvetlerimi brakmm, efrat on dakika
istirahat etsin diye... Dman da bu tepeye gelmi... Demek ki dman bana benim
askerlerimden daha yakn! Ve dman, benim bulunduum yere gelse kuvvetlerim pek fena
bir vaziyete duar olacakt. O zaman artk bunu bilmiyorum, bir muhakemei mantkye midir,
yoksa sevk tabi ile midir, bilmiyorum.

Kaan efrada:

- Dmandan kalmaz, dedim.

- Cephanemiz kalmad, dediler.

- Cephaneniz yoksa, sngnz var, dedim.

Ve bararak bunlara sng taktrdm. Yere yatrdm. Ayn zamanda Conkbayr'na doru
ilerlemekte olan piyade alay ile cebel bataryasn yetiebilen efradnn "mar mar"la benim
bulunduum yere gelmeleri iin yanmdaki emirzabitini geriye saldrdm. Bu efrat sng takp
yere yatnca dman efrad da yere yatt. Kazandmz an bu andr.

Bir koca muharebenin ufack bir lhzeye bal olduunu, hatta bir memleket hayatnn fena
kullanlm bir an yznden tehlikeye debileceini, burada olduu gibi iyi kullanlm bir
ann ise bir muharebenin ve bir vatann mukadderatn iyiletireceini o dakikay grr gibi
canlanm bir ifade ile duymak insann tylerini rpertiyordu!

Mustafa Kemal Paa dedi ki:

- Kolun banda bulunan blk yetiti. Bu ble cephanesiz bl takviye ederek ate
amasn emrettim. Yanma gelmi olan alay 57. tabur 2. kumandan Yzba Ata Efendi'ye
btn taburlaryla bu bl takviye ederek 261 rakml tepe zerinden dmana taarruz
etmesini emrettim. Cebel bataryasna Suyata'nda mevzi aldrarak dman piyadesi zerine
ate atrdm. Dereye saptndan biraz geciken dier bir taburu, kumandan zerinden
alarak taarruza itirak etti. Bundan sonra idi ki alay kumandanna btn alay ile benim
tevcih ettiim istikametlerde dmana taarruz etmesini emrettim.
- Zati liniz o esnada nerede bulunuyordunuz?

- Ben de bataryann yannda idim.

- Bizim o ilk alay saat ka sularnda taarruza balad?

- 57'nci alayn taarruza balamas... durun size syleyeyim... (defterine bakt ve) leden
evvel saat on raddelerinde idi. O esnada 9'uncu frkaya mensup svari zabitanndan
mlzmievvel Mehmet Salih Efendi yanma geldi. Ve 27'nci alayn Kocadere garbndaki
srtlardan Kemalyeri zerinde dmanla muharebeye baladn haber verdi. O zabitle
mezkr alay kumandanna, dmann sol cenahna taarruz etmekte olduumu, 27'nci alayn da
karsndaki dmana taarruz etmesini, henz Bigali civarnda bulunan 19'uncu frka ksm
kllsini Kocadere istikametine celbedeceimi, bu emri kendisine isal eden svari mlzimi
Salih Efendi'yi tekrar nezdime iade etmekle beraber benimle daima irtibat muhafaza
etmesini, muharebeyi Conkbayr'ndan idare edeceimi emrettim, bildirdim. Bigal'da bulunan
frka erkn-harbine de emir atls ile bir emir gnderdim. Dedim ki:

zzettin Bey (Rahmetli Gn. zzettin allar): Alay 72 Maltepe'ye takarrp etmesin. Shhiye
bl Kocadere'ye gelsin (hepsi). Alay 77 Kocadere arkna takarrp etsin. Ve bu raporu
nc kolordu kumandanna veriniz.

- O raporu, asker bir mahzur grmyorsanz, istinsah edebilir miyim? nk harp

meydannda hemen o mthi vak'alar cereyan etmekte iken iddet ve heyecanla yazlm canl
ve kymetli bir harp tarihi vesikas olurdu.

- Hayhay, bunu verebilirim, yaznz.

nc Kolordu Kumandanlna Arburnu imalindeki srtlar.

Saat dakika

12 nisan 10 24 evvel

Dmann karaya km bulunan piyadesi Arburna ile Kabatepe arasnda bir buuk
kilometre kadar bir cephedeki srtlar igal etmitir. 27'nci alay dman ark cephesinde sekiz
yz metre mesafede igal ediyor. Dmann tamamen sol cenahnda alt yz metre mesafeden
taarruza baladm. Yalnz piyadeden ibaret olan dman bir alay tahmin ediyorum. Muharebe
devam ediyor. Bir saat kadar ate muharebesinden sonra dmann 261 rakml tepeye kadar
ilerlemi olan ktaatnn ricate balad grld.

te raporun size verebileceim kadar ksm bu. Yine hikyemize devam edelim, olmaz m?
57'nci alay, verdiim emir zerine iddetle takip ediyordu, 27'nci alay kumandanndan
emrimin alnp alnmadna dair bir haber gelmedi. Bununla beraber gerek bizzat benim,
gerek yanmdaki zabitlerden tarassut iin ileri gnderdiklerimin neticei tarassudumuzdan bu
alayn da taarruz etmekte ve ilerlemekte olduunu anladm.

- Pek iyi Paa Hazretleri, byle bu kadar iddetle hcum eden dman bu kadar sratli bir
surette ricate mecbur eden amiller nedir?
- Evet, bu suali sormakta hakknz var. Arzedeyim: imdi saat on bir buuk evvelden sonra
vaziyet bence u idi:

Dmann karaya km olan kuvveti, sekiz taburdan fazla idi. imdi bu sekiz taburluk
kuvvet kendisiyle gayrimnasip gayet geni bir cephe zerinde "261"e kadar imalen, ve
Kemalyeri'nin bulunduu srtlarn garp yamalarna kadar arkan ilerleyebilmiti. Fakat bu
uzun cephe hatt, ziyade manial birtakm derelerle kesik bulunuyordu, bu sebeple dman
kendi cephesinin hemen her noktasnda zayf idi. Conkbayr imalinde mevzi alan 19'uncu
frkann seri cebel bataryas Arburnu ihra noktasn ate altna ald iin dmann henz
ihra etmeye devam ettii ktaatn ihrac hem mklta, hem de teahhura urad. 57'nci
alayn Conkbayr ve Suyata hattndan "261" istikametinde ve dar cephe ile kesif olarak
dmann pek nazik ve mhim olan sol cenahna yklenmesi iki taburdan ibaret olan 27'nci
alayn da Merkeztepe istikameti umumyesinde geni cephe ile dmana atlmas dman
ricate mecbur etmitir.

Fakat bence bu tabiye vaziyetinden daha mhim olan bir amil vardr ki o da herkes ldrmek
ve lmek iin dmana atlmt.

Bu yle alelde bir taarruz deil, herkesin muvaffak olmak veya lmek azmiyle harekete
tene olduu bir taarruzdur. Hatt ben, kumandanlara ifahen verdiim emirlere unu ilve
etmiimdir:

- Size ben taarruz emretmiyorum, lmeyi emrediyorum. Biz lnceye kadar geecek zaman
zarfnda yerimize baka kuvvetler ve kumandanlar kaim olabilir.

Bu szler Paann gsnden o kadar azimle kyordu ki, muhakkak, kumandan o gn

hayalinde tekrar yaatyordu. Bunlar duyduka muharebe vastalar ne kadar ilerlerse
ilerlesin, her eyin fevkinde gene ruh azminin, bir gaye uruna fedakrlk etmenin
bulunduuna inanyordum.

- imdi bu byle, efendim? Fakat akama kadar daha ok zaman vard. Bu sralarda idi ki
9'uncu frka kumandanndan haber getiren bir zabit, dmann Kumtepe'ye kuvvet ihracna
baladn ve orada kuvvetimiz bulunmadn, 19'uncu frkaca bu cihetin nazar dikkate
alnmasn, 9'uncu frka kumandannn tekmil kuvvetleriyle Kirte'ye gittiini bildiriyordu.

Kumtepe, Kili dlbahir'e en yakn ve pek messir bir noktadr. Burasn msamaha etmek
btn maksatlar zyaa uratabilir. Binaenaleyh derhal hatrma gelen ey, Arburnu'nda
muharebeye itirak eden kuvvetleri taarruza devam ettirmek ve frka ksm kllsiyle bizzat
Kumtepe'ye yetimek oldu. Buna dair icap eden emirler verildi. Fakat bizzat frka ksm
kllsine mlki olmay tercih ettiim iin hemen hareket ettim.

Kumandan hemen hareket ediyor. Ve Kocadere'de 77'nci alaya, ondan sonra da... inci alaya
mlki oluyor. leden sonra saat bir raddelerinde Maltepe'ye yaklat srada baz seslerin
kendi ismini armakta olduunu iitiyor. Seslerin geldii tarafa yaklayor. Bakyor ki
kolordu kumandan Esat Paa ve maiyeti erkn harbiyesi... Mustafa Kemal Bey,
marnileyhe gelmi olan son raporu okuyor. Ve gryor ki bu rapor ayn zamanda
kendisine de aitti, ve biraz evvel gelip dmann Kumtepe'ye ktn haber veren zabit, bu
raporun mealini sylemitir. Halbuki okuduu tahrir rapora nazaran dmann Kumtepe'ye
kt doru deildir.

- Baknz bu raporun ifahen tebliinde bir "Kumtepe'ye asker kt" cmlesinin ilvesi btn
tetkik kararlarna deitirebiliyor, i bu suretle anlaldktan sonra kolordu kumandan paa
hazretleri kararm sordular.

Mustafa Kemal Bey de tekmil kuvvetle Arburnu'ndaki dmana taarruza devam edeceini
arzediyor. Kolordu kumandan paa kabul ediyor ve Mustafa Kemal Bey derhal yanndan
ayrlyor, muharebe meydanna geliyor. 77'nci alay 27'nci alayn solundan dman sa cenah
aleyhine taarruza geiyor. htiyatlarn, sahra bataryasn lzm gelen yerlere yerletiriyor.
Kendi de sa cenaha gidip oradan muharebeyi idare ediyor.

Bizimkiler o kadar ilerlemiler ki dman ricatine devam ediyor, hatt ksmen sandallara
binmekle bile itigal ediyormu. Fakat akam olmu. Gecenin hullne kadar muhtelif
emirlerle hcuma sevkedilmi olan cztam kumandanlar, frka kumandannn srar zerine,
ta ki dman tamamyla tardedilsin diye savletlerine devam etmiler ve pek de muvaffakiyetli
hcumlarda bulunmularsa da dman kmilen srememiler. Gece de pek ilerleyince
muharebe kesilmi. Bu an sknet frsatnda dman karaya yeniden asker karmakta
devama balam.

Paa:

- Demek ki, dedi 12/13 gecesi vaziyet hakknda hibir taraftan sahih malmat alamyorum.
Gece karanlndan dolay manzarai harbi gzmden kaybediyorum. Ve vaziyeti etrafyla
anlayabilmek iin sabaha kadar cepheyi bizzat dolayor, oradan, telefon merkezi yaplmasn
emrettiim Kocadere'ye geliyorum. Orada vkf olduum yeni vaziyete gre sa cenahtaki
ihtiyat kuvvetlerini alp merkeze ve sol cenaha yaklatryorum. Kendim de bilhare
Kemalyeri unvann alan merkezden muharebeyi idare ediyorum.

Muharebenin yalnz bir gnn dinlemek insann iinde helecanlar, cokunluklar, her admda
bir fkran binlerce beklenmedik zorluklarn arln dolduruyordu. Sordum ki:

- Arburnu vakayii yalnz bundan m ibarettir?

Paa ruhumda dehetler uyandran o bouma sahnelerini, o kan ve barut kokan manzaralar
kefetmi tecrbeli bir adam temkiniyle glmsedi:

- Ne o, yoruldunuz mu? Daha bu, vak'ann balangcdr. Benim Arburnu'nda 12 nisan dahil
gnnden 4 mays dahil gnne kadar 23 gnlk "Arburnu kuvvetleri" kumandanlm ve
ondan sonra da btn cephenin sa cenahnda tekrar yalnz 19'uncu frka kumandanlm
vardr. Bu mddet zarfnda birok vakayii harbiye cereyan etmitir. Biz yalnz en mhim
gnleri iaret edebiliriz.

Ve nnde duran sigara paketini uzatt. kimizin de kll dolmutu. Paa ngra ald.
Arkamzdaki mahmuz krtsna:

- ocuk, bize iki kahve daha yapn, sonra da u sobann atei snmesin, dedi.
- Bastne Paam.

Ve yine almaya baladk:

Dman 13 nisanda, yani geceden beri ihracna devam ettii kuvvetlerle yeniden birinci
hattn takviye ediyor, evvel sol cenahla merkezde bulunan ktaatmza faik kuvvetlerle
taarruza geiyor. Fakat ktaatmz faik dman kuvvetinin sng hcumundan kendini
korumak artyla arada bir mesafe muhafaza etmek zere malbiyetten syanet ediliyor. te
bu suretle 13 nisan gn, malp olmadan kazanlyor.

Paa dedi ki:

- Bu, askerimizin en mhim surette fedakrl, kahramanl demeyim -nk Trklerin

bundan daha fazla fedakrlk gsterdikleri gnleri hatrlyorum -herhalde sebat ve metaneti,
zabitlerimizin olsun, kumandanlarmzn olsun cesareti, azmi sayesinde kazanlm mhim bir
gndr. Diyebilirim ki benim en namsait vaziyetim 13 nisan gn idi. nk be ngiliz
livasna kar duran kuvvetim dnk, yani 12 nisan gnk, anaver edit savlet ve taarruzlarla
zayiata urayan 57'nci alaydan, ikier taburlu olan 27 ve 77'inci alaylarla, gayri kabili istifade
bulunan 72'nci alaydan ibaretti. Hakikaten 12 insan muharebesiyle Arburnu cephesi
muvaffakiyetinin temelini kuran, ngilizlerin bu cephede azmini krp plnn mahveden, bu
kuvvetti. 14 nisan gn daha iki alay kuvvetin taht emrime girecei anlald. Bunun zerine
dmana tekrar taarruza karar verdim.

13/14 nisan gecesini Kocadere kynde geirmitim. Kat' kararm fecre yakn bir zamanda
verdim. O zamanda ki dman Kabatepe istikametinden Kocadere kyn donanmasyla ate
altna almt. te icap eden taarruz emri bu ate altnda yazlmtr. Bu emir, emiratllar ile
cztam kumandanlarna gnderildi. Sonra ben de bizzat Kemalyeri'ne gittim.

Saat yedi ile sekiz arasnda sol cenah ve cephede taarruza baland. Bundan sonra idi, sa
cenahta da kt'alarmzn taarruz hareketlerini gryordum. Taarruz btn cephe zerinde
muvaffakiyetle devam ediyordu. Dman Kanlsrt'ta firar suretinde ricate balamt.
Krmzsrt'ta ricate balad. Saat 10'dan sonra sa cenahmz da dman tazyike balad,
ricate mecbur etti. Ve takibe koyuldu. Zeval sralarnda idi ki dmann Kanlsrt'ta ricat eden
aksamndan baki kalm olanlar Krmzsrt'ta da en son ricat ettikleri avc hendekli mevziinde
tfeklerini brakarak hemen heyeti kmilesiyle siperelrinin nne km, apka, beyaz
mendil, bayrak sallayarak teslim olmak istiyorlard! Btn bu manzaralar Kemalyeri'nden
ben ve tekmil maiyetim drbnsz olarak seyrediyorduk.

Bu aralk gerek frka erkn harbi zzettin Bey'den aldm raporlardan, gerekse bizzat
mahedelerimden anlyordum ki dmann Arburnu arkndaki srtlarda hibir faaliyeti
kalmamtr. Sa cenahmz karsnda dman efrad sahile iltica etmitir.

Yalnz ricat noktasna uzak kalan dmanlar Kanlsrt'la Krmzsrt'taki vaziyetlerinden

dolay, Merkeztepe'de kalm olan aksam da sa cenahmzn Kmrkapderesi ve
Bombasrtlar'na kadar ilerleyerek bilhassa Ykseksrt'ta aldklar hkim vaziyetten dolay
ekilmiyorlar, ister istemez sebat gsteriyorlard.
Dmann asl sebat Ykseksrt'n garbnda ve Haintepe'de grlyordu. En nihayet gece
hull edince, ktaatn fevkalde yorgun olduu da anlalnca kazanlan muvaffakiyetle iktifa
olundu. Muharebe tevkif edildi, tutulan, kazanlan hatlarda tahkimat icra etmeleri emri verildi.

15 nisan gn grlen vaziyet u:

Dman sa cenahmz karsnda Ykseksrtn sahile mteveccih ksmnda, Kmrkapderesi

iinde yamalara tutunmu bir halde, buna mukabil bizim kt'alarmz Cesarettepe'deki
dman hatt blsnda, bunun karsndaki ktalarmz da Edirnesrt'nda Krmzsrt ve
Kanlsrt'ta imi. Hatt bl tekrar tekrar dman tarafndan igal edilmi ve buna mukabil
kt'alarmz mezkr hatt blnn arknda ve karsnda mevki tutmu. Dman gndz de
ihraca devam ediyormu. Karaya karlan dman kuvvetleri ileriye sevkedilerek n hatlar
takviye ediliyor, hatlar takviye edildike de umum vaziyetini tashih edebilmek iin cephenin
baz noktalarnda faaliyette bulunuyormu. Bu faaliyetler srasnda, Kanlsrt cihetinden
dman sol cenahmz sabahtan beri tazyik etmekte imi. Bu taarruzu tevkif edilmi. O gn
dmann dokuz nakliye gemisinden karaya dklen askerinden baka sekiz nakliye
gemisinin daha ufuktan kylara doru yaklap bymekte olduu grlyormu. Bizim
birinci hattmz dmann iki yz, yz metre karsnda bulunuyormu. Bu suretle gittike
teksf eden dmann karsnda beklemektense kat' neticeyi kazanmaya kifayet edecek
kadar kuvvet celbi iin Mustafa Kemal Bey mafevk kumandanlara maruzatta bulunmu.
stedii kuvvetleri alnca cephesi genilediinden muhtelif kumandanlarla daim mnasebette
bulunmak zorlam. Onun iin cephesini muhtelif mntka kumandanlklarna ayrm.

16 nisan:

Dman sa cenahmza taarruz teebbsnde bulunmusa da durdurulmu.

17 nisan:

Sa cenahmzdaki siperlerimize dman taarruz etmi. Fakat kt'alarmzn mukabil sng

hcumlar ile geri pskrtlm: Fakat tamamyla yerleen dmann yeniden mhim bir
hcuma kalkacan muhtemel gren Mustafa Kemal Bey taze kuvvetlerle dmandan evvel
dmana vurmay kararlatrm. O zaman mntka kumandanlarn Kemalyeri nezdine
celbedip ifah talimatta bulunmu.

O gn maiyetinde bulunan erkna kar syledii szlerden baz ksmlarn bize vermesini
kumandandan rica ettim ve unlar aldm: Zira taarruz emri vermeden evvel Mustafa Kemal
Bey ruhlara hitap etmekten pek kuvvetli neticeler bekliyor. Onun iin diyor ki:

"Dmann alt gndenberi iki defa taarruz ederek sarstmz ve arazinin menaatinden dolay
neticeye kadar iddetli takip edememek yznden barnabilen aksam himayesinde karmakta
olduu ve fakat imdiye kadar mahvettiimiz kuvvetlerinin iki frkadan fazla olduu
anlalmtr. Seddlbahir'de Kumkale cihetinde de hal hemen ayn olmutur.

Karmzda bulunan dman bire kadar hepimiz lerek behemal denize dkmek lzm olduu
kanaati vicdaniyesindeyim. Vaziyetimiz dmana nazaran zayf deildir. Dmann kuvvei
maneviyesi tamamen mahvolunmutur. Mtemadiyen siper yapmakla kendisine bir melce
aramaktadr. Siperleri civarna birka mermi dmekle derhal katn kendi gzlerinizle
grdnz.

Dman bsbtn karmamak iin daha ok teemmle lzum yoktur.

imizde ve kumanda ettiimiz askerlerde Balkan hacaletinin ikinci bir safhasn grmektense
burada lmeyi tercih etmeyenlerin bulunacan kat'iyyen kabul etmem. ayet byleleri
olduunu hissederseniz derhal onlar kendi ellerimizle kuruna dizelim.

imdiye kadar ihraz ettiimiz muvaffakiyeti tamamlamak iin emrime verilen taze kuvvetleri
hatt harbe vasl olmaktadr."

Ve ruhlar bu hitapla dolan kumandanlara, edecekleri taarruz hakknda lzm gelen emirleri
veriyor, tertibatn da kolordu kumandanlna arzediyor. Karar oraca da tasvip gryor.

Bunun zerine 18 nisan tarruzu vukubuluyor ki onun neticesinde husule gelen vaziyet, Paaya
nazaran o gnden sonraki hareketlerin hibirisiyle "kabili tebeddl olmayan vaziyet"tir.

yle ki: "Saat be evvelden itibaren bir taraftan topularmzn ate amas ile dier taraftan
mteakben yeni gelmi olan 14'nc alayn Boyun ve Merkeztepe'ye doru ilerlemeye
koyulmasyla btn cephe zerinde topu ve piyade muharebesi balam oluyoruz".
Dmann karada yalnz bataryas varm. Kt'alarmzla dman hatlar arasnda mesafe pek
az olduu iin dman bataryalar piyademiz zerine hibir tesire yapamyorlarm.

Yalnz dmann harp gemileri, bilhassa Kabatepe cihetinden muharebe hatlarmzn gerilerini
iddetli ve devaml ateler altnda bulundurmaktan bir an hali kalmyormu.

Paadan kendisinin bu muharebeyi nereden idare ettiini sordum:

- Ben bu muharebeyi Kemalyeri'nden idare ediyorum, dedi.

nk o yerden btn dman mevzilerini, sa cenahtaki baz ksmlar mstesna olmak

zere, btn dman mevzilerini, sonra da hemen btn kt'alarmzn hareketlerini gz
altnda bulundurabilmesi mmknm.

Paa dedi ki: "Dmann iddetli piyade ve mitralyz ateleri karsnda 14'nc alayn
taarruzu bataetle ilerlemekte idi. Yalnz cebelden ibaret olan topumuz dman siperleri
zerine endaht ederek piyademizin ilerlemesini himaye hususunda pek ziyade, amma
fevkalde ziyade almakta idi. Sol cenah kuvvetlerimizin taarruzlar da grlmeye balad.
Saat 6.45 evvelde 14'nc alayn gerisinde bulundurulan 125'inci alayn ksm kllsi
Merkeztepe istikametinde 14'nc alaya takrip edilmiti. Sol cenah kuvvetlerimizin daha
cidd taarrruz etmesini, sa cenah kuvvetlerimizin de taarruzla 14'nc alaya muavenette
bulunmasn emrettim. Fakat saat 10.30 evvele kadar devam eden safhada dmana pek
messir olmamakta bulunduumuzu gryordum."

Bunun zerine tertibatta birok teferruata mdahaleye lzum grm. Bu baptaki emirlerinin
kumandalara vusulne kadar, geriden sevkolunan takviye kt'alarnn muharebe cephesine
muvasalatna kadar geen zaman zarfnda taarruzlarmzda bir durgunluk peyda olmu,
kumandanlardan bazlar taarruzun tevkifini, yahut hi olmazsa geceye talikn rica etmekte
imiler. Halbuki Mustafa Kemal Bey dmann hakikaten byk bir tazyik karsnda
bulunduunu bildii iin mutlaka taarruza karar veriyor.

- Bu tazyikin mevcut olduunu ne suretle takdir edebiliyordunuz, efendim.

- Bir defa bulunduum yer pek msaitti. Btn vaziyeti tekmil cztam kumandanlarndan
daha iyi grebiliyordum. Sonra da muhtelif membalardan malmat alabiliyordum. Mesel
dman kumandannn "buraya imdat yetitiriniz" tarzndaki bir telsiz telgrafn mevkii
mstahkemde bulunan telsiz telgrafmz kapm. Bunu bana bildirdilerdi. Binaenaleyh
balanlan taarruza devam etmek lzumlu idi. Dmann imdat kuvvetleri yetimeden evvel
taarruzumuzu kat' bir neticeye iktiran ettirmek lzumu aikrd. Sonra dman bir an evvel
sahillerimizden atma gayet vatan bir vazife idi.

Maksadm cztam kumandanlarna bildirdim. Bu maksadn tatbiki iin askerlerimizin

sngsnden baka gvenilecek hibir are yoktu. Elimde bulunan btn kuvvetler ileriye
yaklam bir halde idi. Bir hcum savletiyle dman mevzilerine girmeleri iin borazanlarla,
trampetlerle geriden iddetli bir hcum emri verdirdim. Saat 4 sonra idi. Umum cephede ileri
hareketi canland. Bilhassa merkez grubu savletle ilerlemeye balad. Dorusu btn
kt'alarmz ayan takdir bir surette ilerliyordu.

Gayet itidalle konuan muhatabmn aznda "ayan takdir" terkibinin mhim mnas vard.
Bu terkip benim nazarmda tarifsiz fedakrlklar, muhayyelesiz kahramanlklar sahnesi
demekti.

- Sonra ne oldu efendim?

Birok efrat baz yerlerde dman siperlerine kadar girmeye muvaffak oldu. Fakat asl keif
avc hatlarmz dman siperlerinin yirmi otuz, hatt sekiz on metresinde durdu.

Bizim askerlike bu mesafede hl muharebenin bitmemi olmas ayan istirapt. nk

eski nazariyata gre bu mesafenin pek ok fevkindeki bir mesafede muharebe neticesi
taayyn etmi olmak lzm gelir. Halbuki dmann sebat ve srar, kahraman askerimizin
lmden ylmamas byle burun buruna gelindikten sonra da daha aylarca mddet pek kanl
muharebe safhalar grmek imknn muhafaza etmi oluyor.

Bu muharebe byle saat drtte burun buruna gelmekle taarruz durdu. Fakat muharebe olanca
iddetiyle devam ediyordu. Ben kemali ciddiyet ve iddetle taarruz edilmek, bu taarruz ihtiyat
ve istinat kuvvetleriyle iyi takip olunmak artyla neticei kat'iyyenin kazanlacana kaniydim.
Ve bu kanaatimde musrdm. Bilhassa dmana bu kadar yaklaldktan sonra gecenin
zulmetinden istifade edilerek dman siperlerine atlmak pek mmkn olacakt. Gece yarsna
kadar baz tertibatla itigal edildi. Sonra bir gece hcuma yaplmasn emrettim. Fakat sabaha
kadar cereyan eden ahvale, hsl olan vaziyete nazaran dman mevazii asliyesine
girilemedii anlald.

Yirmi drt saatten beri devam eden muhabere askerin pek ziyade yorgunluunu mucip
olmutu. Onun iin verdiim bir emirle taarruzu kestim. Fakat kazanlm olan hatt takhim
etmekten, orada mhlanp kalmaktan baka vatan kurtaracak are yoktu. Binaenaleyh lzm
gelen emri verdim.

Kymetli bir harp tarihi vesikas olmak zere Paadan bu emrin son szlerini aldm. Diyor ki:

"Benimle beraber burada muharebe eden bilcmle askerler kat'iyyen bilmelidir ki uhdemize
tevdi edilen namus vazifesini tamamen ifa etmek iin bir adm geri gitmek yoktur. Hb
istirahat aramann bu istirahatten yalnz bizim deil, btn milletimizin ebediyyen mahrum
kalmasna sebebiyet verebileceini cmlenize hatrlatrm. Btn arkadalarmn hemfikir
olduklarna ve dman tamamen denize dkmedike yorgunluk sar gstermeyeceklerine
phe yoktur."

Mustafa Kemal Paa'nn umum Arburnu kuvvetlerine amil olan kumandanl 4 Mays 1331
gnne kadar devam etmi, bu mddet zarfnda cereyan eden vak'alar iinde yle mevzi
mtekabil taarruzlardan baka hi byk muharebe yok. Fakat cidden kahramanlk sahneleri
var. Mesel baknz Paa ne anlatt:

- Biz ferdi kahramanlk sahneleriyle megul olmuyoruz. Yalnz size Bombasrt vak'asn
anlatmadan geemeyeceim. Mtekabil siperler arasnda mesafemiz sekiz metre, yani lm
muhakkak, muhakkak... Birinci siperdekiler, hibiri kurtulmamacasna kmilen dyor,
ikincidekiler onlarn yerine gidiyor. Fakat ne kadar ayan gpta bir itidal ve tevekklle biliyor
musunuz? leni gryor, dakikaya kadar leceini biliyor, hi ufak bir ftur bile
gstermiyor; sarslmak yok! Okumak bilenler ellerinde Kuran Kerim, cennete girmeye
hazrlanyorlar. Bilmeyenler kelimei ahadet ekerek yryorlar. Bu, Trk askerlerindeki ruh
kuvvetini gsteren ayan hayret ve tebrik bir misaldir. Emin olmalsnz ki anakkale
muharebesini kazandran, bu yksek ruhtur.

Paa, Arburnu kumandanlndan ayrlyordu. Fakat gece olmutu. Ben de Paadan ayrlmaya
mecburdum! Kendisine pek ok teekkr ederek, iki gn sonra dier safhalar hakknda
malmat almak iin tekrar ziyaret edeceimi syleyerek kahraman elini sktm.

Bana Kanije mdafil Tiryaki Hasan Paa ile, yahut Pilevne aslan Gazi Osman Paa ile
grmek mukadder olsayd bugnk muhavereden daha fazla m bir heyecan duyacaktm?

65- BALIKESRL AL AVU

anakkale Savalar esnasnda, pek ok kahramanlk ve cesaret timsali olay meydana

gelmitir. Balkesirin, Balat Nahiyesi'nin -lenin u anki ismi Dursunbey -, Kzlz
Ky'nden Hac Mustafa Oullarndan Hseyin Olu Ali avu ta o kahramanlardan biridir.
Ali avuun tam knyesi: 1 nci Kolordu 3 nc stihkm Taburu, 7 nci Blk, 1 nci Takm
avuu Balkesir-Balat Nahiyesinin Kzlz Ky'nden Hac Mustafa Oullarndan Hseyin
Olu Alidir. 1302 doumludur. anakkale Savalarna katldnda 29-30 yalarndadr.

Muhtemelen kara savalarndan hemen nceki bir tarihte, Arburnunda bal bulunan,
Anzaklara ait 5 adet mhimmat gemisi, balarndan kurtulmu ve Kabatepe nnde karaya
vurmutur. Bunun zerine Ali avu, kardei Nuri ile blk baavuu sadk ve dier drt
asker harekete gemiler, derhal denize girip bu gemilere kmlardr. Bu esnada bir dman
torpidosu projektrlerle gemileri aydnlatm ve Arburnu tarafndan zerlerine mitralyzle
ate edilmeye balanmtr.

Bu aydnlatma ve mitralyz saldrsna ramen Ali avu ve arkadalar bu gemilerden: iki

tekerlekli 36 ngiliz arabasyla, 11 f tuzlu balk ve birok lastik borular, sandal krei ve
birok uval peksimet karmaya muvaffak olmulardr.

Bu fedakrlktan sonra kendileri ellier kuru, Baavua bir lira para dl ve her biri ayrca
sigara ve biskvilerle dllendirilmilerdir.

Daha sonralar, siper savalarnn yaplmaya baland ve ilk defa lamlarn patlatld
gnlerde Ali avu, Arburnunda 47. Alay cephesinde posta balk yapmtr.

Lam, siperlerin altndan kazlan tnellere verilen addr. zellikle savan iddetinin azald,
siper savalarnn younlat dnemlerde bavurulan bu yntemde tnel, dman siperinin
altna kadar kazlm, sonrasnda iersine konulan bombalar patlatlarak kar tarafa zayiat
verdirmeye allmtr. Kanlsrtta bu gnde, bu lamlardan bir ka muhafaza
edilmektedir.

Bir gn yeni kazdklar bir lamn altnda bir kazma grlts hissetmiler. Ali avu
grlty susturarak araziyi dinlemi ve tam alt taraflarnda dmannda bir tnel kazdn
anlam. O gnden iki gn evvel dahi byle bir olaya tesadf ederek piyade taburuna lamn
acele atelenmesi iin emir vermiler. Tabur alaya, alayda tmenden msaade talep edinceye
kadar epeyce bir zaman gemi. Bu zaman zarfnda dman yapm olduu lam ateleyerek
bizim henz bitmi olan mayn havaya uurduu gibi birok barut ve insan kayb olmu imi.
Bunu dikkate alan Ali avu, yine ayn hl tekrar eder dncesiyle her ne olursa olsun
diyerek kendiliinden lam atelemi ve bu olaydan yalnz kendi subayn haberdar ederek,
onayn almtr. Mayn patlaynca hakikaten dman lam tertibatnn bozulduu gibi
lamc askerlerinin de tamamen ld grlmtr. Yalnz, Ali avu o zaman ne dl, ne
de ceza almtr.

Ali avu anakkale Muharebeleri'nde drt yerinden yaralanmtr. Sa bacanda kurun

paralar vardr.

66- CEPHE GERSNDEK KAHRAMANLAR: ANNELER!

Karaky taraflarnda tramvay beklerken elinde fotoraf ile evladn arayan annenin hikyesi
annelerimizin vatan ve millet sevgisini gstermesi bakmnda hayli manidardr. Onlara sayg
ve hrmetlerimizi takdim ederek aada biri anakkale Muharebeleri srasnda dieri baka
bir zamanda cereyan etmi iki hadiseyi sizlerin bilginize sunuyorum:

Birka gn oluyor: Kadky vapurundan henz km, Karaky'den gelecek olan tramvay
intizaren mevkideki elektrik direinin glgesine snmtm. Yakc bir haziran gnei
ortal kavuruyor, scakln etkisiyle yumuayan asfalt kaldrmlar zerinde yryebilmek
pek ziyade mklat arz ediyordu.

Hava sakindi. Yalnz ara sra boaz iinden kopup gelen serin bir esinti, ehreleri latif bir
temasla okuyor, sonra yine ayn scak ayn cehennemi hava balyordu. Gnein tepe
noktasna yaklat u srada kpr zeri pek tenha idi. Hele Hali'e doru olan yaya
kaldrm zerinde tramvay bekleyenlerden baka hemen kimse yoktu. Yalnz Karaky
cihetinden bastonuna dayanarak ar ar ilerleyen kahraman bir gazi geliyor, vakit vakit
etraf temaa ettikten, boaza kar byk byk nefesler aldktan sonra ilerliyordu.

Henz kesb-i afiyet ettii anlalan bu kahraman, sinesinde harp madalyas parlayan bu Trk
yavrusu gen yzba, iyice yaklam idi ki, nereden geldiine dikkat edemediimiz bir kadn
kendisine yaklat. Elindeki kd gstererek:

- Olum, burada ne yazar okur musun? diye sordu. Zabit cevap verdi:

-Valide, gryorsun ki ok zaman ayakta duracak halim yok uradan arabaya bineceim.
Uzun bir ey deilse ver okuyaym.

Bir taraftan bu szleri sylerken dier taraftan ihtiyar kadn ho etmek iin uzatlan kd
ald. Fakat bir nazar- seri atf eder etmez zabitin gzleri ald. Rengi birden deiti:

- ... Alayn... Taburundan Ali olu Osman... Valide bu senin nendir?

- Olumdur yavrum. Kendisini tanyor musun?

- Nasl tanmam... Benim blmden idi. Hem en kahraman neferlerimizden idi. ok yiit
olun varm valide.

- Aman olum, bir zamandr kendisinden bir haber alamadm. Senin malumatn varsa syle.

- Merak etme valide. Elbet bir gn haber alrsn. Git evine otur. Byle bir kahraman
yetitirdiin iin iftihar et.

Yzba bu szleri syleyerek uzun sorguya ekilmemek iin bo gemekte olan bir arabaya
atlad.

Artk her eyi anlam olan kadn da tebessmden, kat'a renk vermeyerek uzaklat. Hali
tarafnda olan merdivenden aa inerek tenha bir ke buldu. Burada gzyalarn brakt. Bir
mddet sakinane kimseye gstermeyerek alad. Sonra gzyalarn sildi. stn ban
toplad. Teessrden niane verecek kk bir eser brakmayarak yukar kt.

Felaketinden renk vermemeye alan bu muhterem valide tramvay bekleyen birka yolcu
arasna kart. Ve henz gelen ainalarndan bir kadn ile selamlatktan sonra konumaya
balad. Bu sahneye ahit olan herkes bu muhterem valideye bir hiss-i hrmet ve tazim ile
bakyordu. u metin kalpli Trk validesi, btn tesirini ruhunun derinlerinde gizleyerek,
olundan malumat soran refikasna veriyordu:
- Bu gn sabahtan beri salam bir haber alamamtm. imdi burada bir zabite tesadf ettim.
Kendisine yaklatm. Asker olumun yzbas imi. Kat'i bir ey sylemedi. Olumun
gayretini ve kahramanln ok meth etti: "Byle bir kahraman yetitirdiin iin iftihar et."
dedi. Kalbim diyor ki, Osman'm ehit olmutur. Fakat her halde, ister gazi, ister ehit olsun,
deil mi vazifesini yapmtr. Gam yemem. Allah devlete, millete zeval vermesin.

Bu srada Karaky cihetinden bir stanbul tramvay grnm, herkes tramvaya binmek iin
ilerlemiti.

(A. Tahsin, Harp ve Kadnlarmz, Sabah, 24 Haziran 1331 - 7 Temmuz 1915, s. 3.)

Bilecik stasyonunda ise baka bir ana olunu askere uurlamaktadr. Oluna verdii nasihat
Mslman Trk annesinin dini ve vatn iin evladn ehit vermeyi bir mukaddes vazife
biliinin vesikasdr:

- Olum, Hseyin dayn pkada, baban Dimetokada, kardeleri anakkalede yatyorlar!

Sen benim son yongamsn! Minarelerden ezan sesi kesilecekse, caminin kandilleri
krlenecekse stlerim haram olsun. l de kye dnme. Yolun pkaya urarsa, daynn
ruhuna Fatiha okumay unutma. Haydi Oul! Allah yolunu ak etsin.

Ana nasihatlerini dinleyen oluna son defa sarld, oul anasnn elini bir daha pt, trene
doru yrd. Trk kadnn bu yksek ruh halini gren subay anaya yaklaarak sordu:

- Ana, demek sizin ailenin btn erkekleri ehit oldular ha? Ah oul ah! Ne ailesi, ne slalesi;
elli yl var ki, kymzn sokaklarnda bir gen dolamaz oldu ve yine elli yl var ki, biz
gencimizi kymzn mezarlna gmemedik, her biri, bir cepheye gnll gitti

Analar yiitlerini bir daha geri gelmeyeceklerini bile bile cepheye gndermitir. Biri
Osmann, dieri Hseyinini, bir baka anne ise Hasann san kna yakarak vatannn ve
dininin bekas iin gzlerindeki ya yreklerine aktarak, ama bir o kadar da mutmain bir
ekilde cepheye gndermitir.

67- ANAKKALE'DE BOMBARDIMAN ALTINDA YAZILANLAR

Yzak Dergimizin ilk saysnda gazi dedem Mehmet Kzm Efendi [Emeli]nin muhrebe
esnasnda dmann hemen her gn denizden ve havadan gerekletirdii bombardmanlar
altnda tuttuu gnlkteki scak notlardan onun hid olduu ilh yardma dair blmleri
yaymlamtk. Ayn gnlkten; harbin btn dehet ve iddetini, yaanan kayplar,
hastahaneleri bile bombalayan hal karakterini, neticede Cenb- Hakkn yardmyla zaferin
bizden yana tecell ettiini anlatan notlardan bazlar da yle:

11 Mays 1331 Cuma gn zbitn efendilerin evki Beyin taburunda Mays maalarn ahz
etmek [almak] iin nezdimde bir svari ile birlikde Harafem iftliine giderken Maydostan
[Eceabattan] geiyorduk. Alaturka saat 4te d denizden dmann donanmas anakkaleyi
bombardman edip yle zannettim ki deniz kenarnda bizim toplarmz dmann tayyresine
endaht ediyor [at yapyor]. Veyahut denizde tahtelbahre [denizaltna] ate ediyor. Hlbuki
dmann gemiden endaht ettii mermi, Kale-yi Sultnye dtnde ol kadar patlyor,
yanmzda gibidir. Maydosun ierisinde askerler var idi. Hemen kap Akbaa gidecek yolun
sahilde bir byk tepe arkasna millet tecemmu ve dehiler gelip mbrek dehler top ve
mermi grltsnden ac ac barmaa baladlar. Dmann birinci mermisi anakkale
imenkalenin yanna dt. kinci mermi, deniz kenarna dt. nc mermi cephnelik
ark- cenba 200 hatve [adm] ilerisindeki hanelere dp hemen byk bir hark [yangn]
zuhur etti. Cumartesi sabaha kadar hark teskin olmamt. Hafazanallah az kald cephanelie
tesadf ediyordu. ok krler olsun Cenb- Hakka ol tehlikeden bizleri kurtarp duman
eyledi.

24 Temmuzda [1331] Arburnu cephesinde iddetli muharebe olmutur. 28 Temmuza kadar

muhrebe devam edip akamzeri biraz teskin olmutur. 29uncu akam gece saat 6da
muhrebe devam edip iddetli muhrebe olmutur.

25 Temmuzda Cuma gecesi [Perembe akam] Bolayr Cephesine yakn Anafarta Tepesine
dman 7000 efrad karp byk bir muhrebe olmutur. O geceki muhrebeden yiit, bin
gazi, Akba skelesine gelip vapura rkiben Lapseki Hastahanesine gnderilmitir.

26 Temmuz 1331 tarihinde Gelibolu civarnda donanmamz Barbaros, dmann iki adet
tahtelbahirleri tarafndan torpillenip batrlmtr. erisinde tayfalar dah kurtulamamtr.

27 Temmuz 1331 tarihinde 15 buukluk obs toplar Arburnuna 6 ift manda ile getirilip
hemen dmana endaht [at] olduunda ngilizler firar edip shile dklmtr. Rabbim
Tel ve Tekaddes Hazretleri, cmle ordularmza kuvvet ve cesaretle muzafferiyet ihsan
buyursun, mn

28 Temmuz 1331de Arburnu Cephesinde bulunan toplarmz dman denize kadar

pskrtp 350 esir alp Akbata irket Vapuruna bindirilmitir.

28 Temmuz 1331de yevm-i Sal ikindi vaktinde dmann 3 adet tayyaresi Akba
skelesinde bir saat kadar dnp 5 adet bomba att. 1i denize dierleri iskele kenarna ve
iskelenin yanlarna dp 1 jandarma ehid ve 1 ba bozuk mecrh lp mane de duhan
ykl olarak hark zuhruyla mane batmtr. Baka zyiat yokdur, elhamdlillh.

3 Austos 1331 yevm-i Pazartesi sabahleyin d denizden dmann donanmas Akba

skelesini bombardman edip birinci mermi mezkr iskelenin 100 metre mesafesinde tepeye
dt. Tepenin altnda ise asker ve postahane var idi. Elhamdlillh hi sakatlk yoktur. 2nci,
3nc mermiler iskelenin kenarnda kuma dt. Fakat iskelenin yan tarafna dtnden
hi sakatlk olmad.

3 Austos 1331 yevm-i Pazartesi ikindi zaman Akba skelesi Geliboluya kar iskelenin bir
kurun menzilinde deniz kenarnda hastahane olup hastahaneye iki defa olarak d denizden
bombardman edip hastahane ise ardak gibi am aac ve dalndan olup ol kadar yand.
Elhamdlillh, hastalar ierisinden g [de olsa] kurtarld. Rabbim Tel ve Tekaddes
Hazretleri, cmle mmet-i Muhammedi kazalardan saklasn, mn. Mermiler bizim cephne
kolunun zerinden geerken baya baryordu; vzlts, on dakikalk yere gider.
3 Austos 1331 tarihinde tayyareler gelip 5 adet bomba attlar. Biri az kald byk vapura
tesadf edecekti. Dier mermileri Akba meydannda arabaclar zerine ve iae nnde dt.
Yiit gazilerden iki nefer ehd ve nefer mecrh [yaral] olmutur. Baka sakatlk yoktur.

4 Austos 1331 yevm-i Sal Akba skelesinde cephne nakline memur bulunduum esnada
sabah erken saat 9 buukta dmann tahtelbahri deniz kenarnda yk ihra eden am ve
Halep vapurlarnn arasnda Almanya vapurunu torpilleyip mezkr vapur 1 milyon 400.000
kilo arpa ile karaya yan tarafna olarak oturdu. Torpilin isabeti vapurun orta yerinden sakamet
idi. Tayyaremiz hemen yetiip tahtelbahre 2 adet bomba att. Fakat isabet ettiremedi. Cenb-
Hak byk kazalardan cmlemizi muhfaza eylesin, mn.

6 Austos 1331 yevm-i Perembe Arburnunda toplarmz pek iddetli muhrebeye devam
etmilerdir.

7 Austos 1331 yevm-i Cuma saat 11:50 raddelerinde dmann tayyaresi Akba skelesinde
bulunan am vapuruna 1 adet bomba atp vapurun ierisine dt ise de [sadece] 3 nefer ehd
olmutur. Baka vukat yoktur.

8 Austos 1331 Cumartesi 3 adet tayyare birden gelip sabahleyin er bomba attlar.
Elhamdlillh bir kaza olmad.

11 Austos 1331 yevm-i Sal talya ile ngiliz donanmalar Boazda byk hcumlar ettiler.
Donanmalar adann arka tarafndan bombardman ediyordu. Kumkaledeki byk apl
toplarmz skca skca bombardman ediyordu. O byk toplar patlad zaman -h mme
h- gk grler gibi sesleri kard. Kyametten bir almet idi. Rabbim Tel ve Tekaddes
Hazretleri, biz ciz kullarnn kusurunu afv ile elhamdlillh muzafferiyeti yine bizim
ordularmza ihsn eyledi.

25 Austos 1331 Sal saat 6da d denizden dmann donanmas 22 adet mermi endaht edip
Akba skelesine ve civarlarnda bulunan demirhane ve tayyare topularnn ve cephane
kollarnn yanlarna yakn mermiler dt ise de hikmeten lillh hibir kaza zuhr etmedi ki,
Cenb- Lem-yezel Hazretlerine krler olsun.

68- 'HEY ONBEL'NN HAZN HKAYES

Hey onbeli onbeli... Bu trky hatrladnz m? 'Onbeli' trksnn hazin hikyesini

biliyor musunuz? te size Onbeli trksnn hikayesi:

Hey onbeli onbeli

Tokat yollar tal

Onbeliler gidiyor

Kzlarn gz yal

Aslan yrim kz senin adn Hediye

Ben dolandm sen de dolan gel beriye

Fistan aldm endazesi onyediye

anakkale Cephesi, sanki bir lm deirmeni gibiydi; tkettii insanlar haddi hesab
amasna ve ngiliz generali Aspinall-Oglanderin Geliboludaki kanl muharebeler, Trk
ordusunun ieini bitirmitir, tespitinde ifadesini bulan -gerekten de ngilizler ehit olan
genlerimizi, "iein tomurcuu" ve "vakti gelmeden solan gl goncas"na benzetiyorlard-
koskoca bir eitimli gen nesli yutmasna ramen bir trl doymak bilmiyordu.

O kadar ki cephede meydana gelen boluklar doldurmak iin, dier cephelerden asker
getirilemediinden, en yakn evreden balayarak, 15 yan stndeki eli silah tutan btn
genlerin dahi, gnll olup olmadna baklmakszn, anakkaleye sevk edilmeleri
allm normal bir hadise haline gelmiti.

O gnler, kyde, kasabada erkein kalmad, gc kuvveti ve boyu posu yerinde olan
herkesin asker olduu ya da asker olmak zorunda kald kara gnlerdi.

Birinci Dnya Savanda, Osmanl ordusunda insan kayb yle bir noktaya varmt ki
Harbiye Nezareti, harp btn hzyla srerken askerleri birka gnlne de olsa memleket
iznine gndermeye gayret etmiti.

nk harpte gn getike daha da artan kayplar, nfusun tkenmekte olduu korkusunu

dourmu ve savaan askerler memleketlerine nfusu oaltmak zere gnderilmilerdi.

anakkale Sava srasnda, tilaf Devletlerinin Nisan 1915ten itibaren kara kartmasna
balamalaryla birlikte cephede takviye kuvvetlere ihtiya hsl olunca Sultan V. Mehmed
Read 14 Mays 1331de (27 Mays 1915) bir irade (emir) yaynlayarak, yukarda szn
ettiimiz Askeri Mkellefiyet Kanununda deiiklik yapmak ve lise talebelerini de cepheye
armak zorunda kalmt.

Sultan Read, yaynlad iradede, Mkellefiyet Kanununun 42. Maddesine ek olarak

hazrlanan ktib-i sultaniye 10. snf mdaviminine mtedair (devam edenlere dair) balkl
fkra hakknda yle geici bir dzenleme yapma yoluna gitmiti:

Madde 1: Mkellefiyet-i Askeriye Kanun-u Muvakkatinin (geici kanununun) 42.

Maddesindeki fkra atiye (gelecee) tezyil (ertelenmi) olunmutur. Muayene-i intihaiye
esnasnda (muayene sonucunda) mekatib-i sultaniyenin (sultani mekteplerinin) onuncu
snflarnda bulunanlar da hizmet-i makzura (zikri edilen hizmet) hakkna nail olacaktr.

Sultan V. Mehmed Readn iradesinden sonra Harbiye Nezareti de bir tebli yaynlayarak,
1314 (1896) doumlularn (yani 19 yandakilerin) henz askerlik hizmetine arlmamlar
ile 1315 (1897) doumlularn, bedenleri gelimi, harbe elverili ve silah kullanmaya
kabiliyetli olanlarndan msait bulunanlarn da ktalara teslim olmalarn istemiti.

Padiahn ve Harbiye Nezaretinin bu ars zerine, Balkesir, Bursa, Ktahya, Manisa,

Adapazar, zmir, Aydn, Mula ve Konyann, tahsilleri ve hayatlarnn henz bandaki bu
yeni yetme genleri, vatann kendilerinden bekledii yce vazifeyi hakkyla ifa etmek azim ve
inancyla silhaltna koacaklard.

Ekseriyeti 15 ila 19 yanda olan bu gen bahadrlarn cepheye katlmlar ansna Anadoluda
yaklan mehur Hey Onbeli Onbeli adl trkde de sz konusu durum ok ac ve dramatik
bir dille anlatlmtr. Burada sz edilen 15liler 1315 doumlulardr.

Yani 1 Haziran 1897 ile 22 Mays 1898 arasnda doan ve tam 18 yan doldurmu olan
genlerdi. Trkde, bu 1315li genlerden yle bahsediliyordu:

Hey onbeli onbeli

Tokat yollar tal

Onbeliler gidiyor

Kzlarn gz yal

Aslan yrim kz senin adn Hediye

Ben dolandm sen de dolan gel beriye

Fistan aldm endazesi onyediye

Gidiyom gidemiyom

Az doldur iemiyom

Sevdiim pek gnll

Koyup da gidemiyom

69- KANLISIRTTAK MTRALYZ

Bir blk kumandannn hatrat defterinden;

Kanlsrttaki dmann ileri siperlerinden birinde tek bir mitralyz vard ki, frkann btn
cephesini taciz edip duruyordu. Daha ikml edilememi siperlerden bazlar bu mitralyzn
atei altnda idi.

Ara sra ac haberler alyorduk: nc bln emir eri sipere gelirken vurulmu. Drdnc
mangadan bir nefer ehit olmu... Yzba yaralanm, artk bu mitralyz bizim iin meum
olmaya balamt.Hatta bombalardan, torpillerden daha meum! nk bu silahlarn az ok
mizacn biliyorduk. Mesela byk torpil makinesi haftada iki gn bizim cephemizi ziyaret
ediyordu.
Bombalar daha ziyade akamdan sonraki ziyaretilerimiz meynna dahildi. Velhasl dimi bir
lfet neticesi olarak harbin kendisine mahsus itiyatlarn renmi, ruhumuzda bir huzur ve
skn tesis edebilmitik. te Kanlsrttaki melun mitralyz bizim bu kymetli asayiimizi
ihll ediyordu. Gece toplanm konuuyorduk. Devaml yaptmz musahabe bu uursuz
nokta stnde deveran ediyordu:

- Eey... Bu mitralyoz tahrip edilemeyecek mi?

- Siperler yakndr, topu ate edemez.

- Bir hcum yapsak!

- Kumandan mdfaada kalmay tercih ediyor.

- Sen ne dersin ha Mustafa avu, can skmaya balamad m bu mitralyz?

O, cevap vermedi. Derin derin dnyordu; fakat dorusu ya en babayiidimiz de kendisi

idi. Bahis deimek zere iken Mustafa avu bir heykel gibi karmza dikildi: Ben bunu
gidip getiririm! dedi.

Satmyorlarm galiba!.. diye ltife ettik. Arkadamzn bu sz ciddi sylediine kn

deildik. Fakat o hi tavrn bozmad. Glmsedik bile. Yalnz kendini siperin stne frlatt.
O zaman anladk ki hakikaten mitralyz almak iin gidiyor. Kendisini en ok seven iki
hemehrisi arkasndan kotu. Biraz sonra bu asker, dier btn gecelerden daha korkun,
daha siyah bir gecenin enginlerine doru kayp gitmilerdi.

Hepimiz asabiyetten, heyecandan sararmtk. Avularmzdaki tfekleri skyorduk. u

dakika hcuma kalkmak iin yle dayanlmaz bir arzu duyuyorduk ki... Hey y Rabbi eer
gidenler gelmeyecek olurlarsa!.. Bu sefer orada kalsak bile ey Kanlsrttaki dman
mitralyz artk sen yerinden oynamtn!

70- SAKA MUSTAFA

Ordugahn ilk klarn grdm vakit saat dokuzdu. Uzaklarda belirsiz bir hayal gibi uzun
glgelerini kumlara, ta ilerilere kadar gnderen nbetiler ar admlarla dolayor, arada bir
neferlerine seslenen avularn sedalar, belki de llerin derin sessizliinden korkarak, derhal
susuyordu.

Ve ortada bir am aac, belki bin renkle yanyordu. Nihyet krmz, beyaz ve yeile toplanan
alevler gergin, tuntan yzlerde, oyunlar, glgeler iziyordu.

Arkasn yksek bir deve mahfesine dayam, bacaklarn atee uzatm binba beyaz
byklarn ekitirerek devam etti:
-Ah bu domuz ngilizler!... Bilir misiniz ocuklar, artk benim burada canm sklmaya
balad. anakkalede lmle, toplarla, torpillerle beraber glen bu herifler, bakn burada
nasl kpekleiyorlar. Sanki dillerini yuttular. Halbuki ite bekliyoruz, imdi kar karyayz;
ya niin kmyorlar?...

Ah anakkale.. anakkale..Onlar snglerimizle dvmeye mecbr ettiimiz gn te

imdi mesduz! derdik.Mlazm Nedim anakkalede iyi anlatk. imdi buraya onun iin
geliyorlardedi. Binba gld:

-Evet, vallahi yle... Kendimizi yle anlattk, yle iyi izah ettik ki manamzn yalnz lmden
ibret olmadn da sylemi olduk.. Trkler orada lgnca harb ettiler, diyenlere glnz.
nk onlar anakkaleyi bilmeyenlerdir.

Atee biraz daha yaklat. Uzun kalarnn glgesi altnda, nnde kvranan alevden daha
parlak bir ate gzbebeklerinde yand.

ri byklarn dimdik burarak:

-Arburnunda ileri hatlardan birinin mdfaasna memurdum. Aylarca zaman bilirim, bir
saniye bile kurun sesi kulaklarmz unutmad. Grnen bir Kabalak Tepesi iin kara
torpilleri yollayacak kadar msriftiler.Bomba yamurlarnn grltsn az bulduklar zaman
denize iaret ederler, Kocaimen Tepesi kadar yksek bir ta ynn andran zrhllarndan
yldzlar parlatarak, kulak patlatan, dalarn bile yklaca bir velvele ile lm... datrlard.

Avustralyallara, Yeni Zelandallara, zencilere, Gambililere, tayyarelere, torpillere, zrhllara

velhasl btn dnyaya glyorduk. Snglerimizin ucuna incelen yle emin bir kuvvetimiz
vard ki kral Corc gelse, btn drt yz milyon tebasyla stmze yklense datacamzdan
emindik...

htiyar, yetmilik bir yzbam vard. Vazfesi yalnz bir ihrc iskelesini ykmaktan ibretti.
Her gece bir gllede o harab eder, ngilizler tekrar sabaha kadar onu tamir ederlerdi.

Yalnz bir topun grletilmesi iin toplanan zrhllar, yaklan cephaneyi, sonra kuduran suyu
bir grseydiniz ocuklar... Fakat yzba pek tuhaft. ubuunu tellendirir, hep kendi erefine
yaplan bu donanmay iitmezlie gelerek iskelenin yeniden tamirini beklerdi. Onlar urarlar
yaparlar ve artk bu kadar bombardmandan, bu kadar taramadan sonra orada eytanlar bile
duramaz diye dnrler, ilerine tekrar balarlard. lk yldz grnd zaman yzba yine
topunu doldurur, derhal her zamanki hedefine yaptrrd. Aada kopan vaveylay, yklan
iskelenin grltsn duyan gemiler kpekler gibi yine beyhude ulurlard...

Ban sallayarak uzun uzun gld:

-Hi unutmam efendiler; bir sabaht, fakat pek grltl bir sabah.. Hatta gnei bile bu kadar
erken kaldran bu grltlerdi diyebilirim.

Kumanda mahallinde oturuyordum. Bizimkilerin bartlarn iittim: Vay Mustafa, ulan

bunlar ne? Nereden? diyorlard. Nihyet Mustafay katryla beraber ieri tktlar..
Kabalann sivri tarafndan bakan ldr ldr gzl, al yanakl, irice burunlu, tostoparlak bir
neferdi.

Sert bir tavrla elini alnna gtrd, bekledi. Gzlerinde korku ile kark bir Affet beyim
deyi vard ki Rahat dur demeye mecbr oldu.

-Nereden geliyorsun; buraya seni niin getirdiler? Dedim.

Eliyle iaret ederek Ta.. te yandan diye cevap verdi. Beyim, diyordu, Eeklik ettim,
yolu kaybettim. Sabaha karyd. Tabura su lazm geldi. Katra flar ykledim, dereye
indim. karken kafir yine zam zuma balad. Hele yle siper olaym dedim. Domuz gz
atrmad. nme allk bir yol kt. Hayvan ektim. Meer bayr imi. kimiz de kendimizi
tutamadk; glle gibi indik. Herifler Fan gin fun diye bartlar. Gzn kr ola Mustafa,
dedim, ettin mi edeceini?.. Ulan ngilizin siperinde iin ne be hey kz dedim. Ama i iten
gemiti. Etrafm sardlar, velakin kurtuldum beyim. Hem de katr tekrar ykledim...

Sonra bir yarm sa yapt. Uzunca kulakl bir katr arkasnda duruyordu. Vallahi ocuklar ne
devenin ne de baln gldn grmedimse de bu katr glyordu.

Filhakika bu kadar ykten hayvann beli nasl krlmamt bilmem. Su flar indirilmi,
onlarn yerine ikolata kutular, peksimetler, gevrekler, limonata ieleri, bonbonlar, peynirler,
pastalar, daha benim isimlerini bile bilmediim tuhaf yapll ekerlemeler, tatllar, reeller,
konserveler konmutu.

Bu ne? diye bardm. Rengi uarak dudaklarndaki zeki gl solarak devam etti.

-ti kaka beni srdler, baladlar, tekme, tokat, yumruk grla gidiyordu. Bir iki zprna ben
de yerletirdim emme, neyleyim okluk idiler. Katrn ipi elimde, brakmyordum. Gide gide
bol kl bir yerde gz tek caml bir ngilizin karsna diktiler. Srmasndan anladm; zbit
idi. Resm-i selam ifa edemedim. Ulan beni zn diye bardm. Etrafna bir eyler
syledi. Tercman getirdiler.

Herife dedim ki: Zbit efendiye syle, kendisine bir diyeceim var dedim. Bunun zerine
beni zdler. Hemen zpladm; resm-i selam ifa ettim. ri dilerini gsterip gld. Emme
ben de daya yirken dalaveremi kurmutum. Tercmanla sorup svala balad. Kaak
msn? dedi. Kabul etmem dedim. Nerelisin? dedi. Gastanbolluyum dedim. Tercman
Ee burada ne halt ediyorsun? dedi. Azn bozma, tepelerim dedim. Silleyi aplatacaktm
emme, nme getiler Ulan sen beni brak, yzbaya bir ey diyeceim dedim.

Meramm onun diline evirdi. Ben de dalavereyi kvrmaya baladm. Bir gzel ksrdm.
Dedim ki Efendim, ben krba neferiyim, yaniya ble su tarm. Bizim tarafta Cenab-
Mevlaya ok krsudan bol ne var; emme sizin tarafta ok eksik. Velakin bizim dilimizle
barmyorsunuz. Bizim binba tam askerdir; beni ard. Mustafa flar doldur, katra
yklet. Ta karki siperde dman susuzluktan lyor. Biz karmzda sngmzden
geberecek dman isteriz, susuzluktan deil... Benden yzbaya selam eyle. Seni geriye
brakmamak onun erliine kalm bir ey... Haydi yolun ak olsun dedi...
Amann, bir lktr koptu; herifler salam kzdlar, depeleyecekler dedim. Emme baktm ki
sraya sraya, biri brakp biri sarlarak suratm pck iinde braktlar. Hele durun be
yahu dedim. Ulan kpolular, beni avrat m sandnz dememe kalmad; gle gle zbit
yanma yaklat. Elimi ald, yukardan aaya krar gibi bir toka ettik. Sonra beni senin masa
kadar gzel bir masann yanna, karsna oturttu.

Demin beni tokatlayp tekmeleyen heriflere yle bir yan baktm. Zbite syleyip hepsine
birden bir sopa attrmak iten bile deildi emme, haydi gammazlk etmeyeyim dedim.

Neferin biri, tvbe tvbe estafurullah, rak dolu bir maraba dayamasn m? Eyvallah
efendim, haramdr, hem de bize yasaktr dedim. Zbit tercmanla dedi ki Vay trk olu,
korkuyorsun ha? Gllelerimizden, tfeimizden, gemilerimizden ylmazsn da zehrimizden
korkuyorsun yle mi? te ngilizler insanolunu mutlaka bir eyle korkuturlar demez mi?..

Vallahi korkak kpektir diye bardm beyim; Mevlam affetmitir. stersen sen ldr, zbit
ile bir toka ettim, bir yudumda ektim. Allahn belas gzmden alev kard emme, ngilize
Trk ikiden alyor dedirtmemek iin yam gstertmedim. Neferler el rptlar. Zbit
bana Beraber yemek yiyelim dedi. Emme kabul etmedim.

Sonra efendim, le st beni aldlar, sakall bir kumandana gtrdler. Etrafnda srmal
zbitler frl frl dnyorlard. Anladm ki bizim paalar gibi bir eydir. Ona da zokam
yutturdum. Herifle de tokalatk. Binbana selam eyle. Bizim hediyeyi de o kabul etsin
dedi. Resm-i selam ifadan sonra ktm.

Yakalandm yere geldik. Orada bizim yrtk palanl katr na byle geline dnmt. Bunlar
ne? dedim. Yemi yemi dediler. Biz hediye mediye kabul etmeyiz dedim. Olmaz,
darlrz dediler. Heriflerin canna okuyoruz; bari dargn ldrmeyelim, kalbleri krlmasn
dedim. Katr ektim, yola dtk. Zbit yanma biraz daha sokulup elime bir kese
sktrmaya kalkmasn m? Geri verdim. Biz su satmyoruz dedik ard. Artk bizim
siperler yaknd. Arkamdan Eyvallah Eyvallah diye bartlar. Ben de dndm Guguk!..
diye bardm...

Avrupada tahsil grm bir mlazm:

-Truva bir hayaldi, anakkale hakikat. Olis, muhayyel bir zeka, Mustafa, Trkn dehas... Ah
Homer Homer. Vicdann iirini deitirsin.. diyordu.

7 Knunievvel 333 F. CELALEDDN

71- SEYYD ONBAI

anakkale nlerinde tarihte ender grlen bir muharebe cereyan etmekteydi. Bir yanda
dnyann en gelimi askeri vastalarna sahip ve sayca ok kalabalk Bat lkeleri, dier
tarafta vatanlarn mdafaa iin cepheye koup; dmann topuna, tfeine iman dolu gsn
siper eden Mehmedcik...
Anadolunun cihangir ruhlu yiitleri, anl fakat talihsiz devletlerinin elde kalan ksmn
mdafaa iin cansiperane vurumakta. Dman zrhllarnn yadrd gllelere, yaylm atee
karlk vermekte, dmana adm attrmamaktadr.

Her hususu gznnde bulundurduklarn zanneden ve hesaplarna gre en ge gnde

anakkale'yi aacaklarn hesap eden dmanlar yanldklarn ac bir ekilde grecek ve zelil
bir halde kaacaklardr anakkale nlerinden. Onlar kaarken, geride Mehmetiklerin kanlar,
canlan pahasna kazanp evlatlarna ithaf ettikleri anl bir hatra kalacaktr.

anakkale harbinde tarihlere anla geen kahramanlk tablolar izilmitir. te byle tablolan
izenlerden birisi de Koca Seyyit'tir.

1889'da Balkesir'e bal Havran ilesinin amlk kynde dnyaya gelen Seyit,
ocukluundan itibaren grbz yaps ve pehlivanlyla dikkatleri ekmitir. Bu vasfndan
dolaydr ki asker ocanda kendisine pehlivanlna izafeten "Koca" lakab verilmi ve "Koca
Seyyid" diye tannmtr.

1909'da vatani vazifesine yapmak zere askere giden Koca Seyit senelik asker iken
1912'de Balkan harbi patlak vermi, Seyit de birliiyle birlikte savaa katlmtr. 1913'te
Balkan savann sona ermi olmasna ramen Seyit terhis edilmemitir.

1914'te Birinci dnya sava patlak verince Seyit de anakkale'de topu eri olarak vazife
almt.

anakkale Boaz'nn Rumeli yakasnda, Kilitbahir denilen mevkide 28 lik Mecidiye

bataryasnda eyit'le birlikte krk kii vazifeliydi.

17 Mart 1915'te anakkale'deki btn birliklerde youn bir faaliyet grlmekteydi. Ertesi
gn, dmann byk bir hcuma geecei haber alnmt.

Seyit Onbann bataryasnda da hazrlklar tamamlanm ve dmann taarruzu beklenmeye

balanmt.

18 Mart 1918'de ilk nce Fransz daha sonra ngiliz zrhllar anakkale boaznda
grlmlerdi. Kylan youn top ateine tutan dman zrhllar ayn iddette kar atele
karlanca duraklamlar, fakat atelerini kesmemilerdi.

Anadolu ve Rumeli kylarndan ate ve dumanlar gklere ykselmekteydi, dman atei

aralksz devam ediyordu.

ngilizlerin en byk sava gemilerinden Queen Elizabeth ve Ocean zrhllar Koca Seyit'in
bataryasnn bulunduu Kilitbahir nlerine gelmi, kyy top ateine tutmutu.

Ate emberi genileye genileye Koca Seyit'in bataryasna ulamt. Bataryann sana
soluna mermiler pepee dmeye balamt. Durumun kritik oluunu gren batarya
komutan "snaa!" emrini vermiti. Fakat batarya erleri snaa ulamadan mthi bir
grlt kopmu, sanki yer yerinden oynamt. Koca Seyit de o grltden sonrasn
hatrlamyordu. Dman gemilerinden atlan bir mermi cephanelie isabet etmi, cephanelik
havaya umutu.

Bataryadaki erlerden on drd ehit olmu, yirmi drd ise yaralanmt. Sadece Seyit ile Ali
isimli arkada yara almadan kurtulmulard.

Salk erlerinin mdahelesiyle kendine gelen Seyit gzlerini anca etrafta ehit olan
arkadalarnn cesetlerini grm ve arkadandan durumu renmiti. Bataryada ikisinden
baka kimse kalmamt.

Bataryann toplarndan ikisi topraa gmlm ve kullanlmaz hale gelmiti. Sadece bir tanesi
kullanlabilir haldeydi. Onun da vinci krlmt.

Koca Seyit, bir denizde hl ate pskren dman zrhlsna bir yerde yatan ehitlere bir de
topa bakm ve byk bir hrsla her biri 215 okka (276 kilo) arlndaki mermilere
ynelmiti. Arkada Nideli Ali armt, Koca Seyit ne yapmak istiyordu. Seyit, akn
akn kendisine bakan arkadana "yardm et de mermiyi ykleneyim" demi, ardndan da
"Ya Allah" diyerek koca mermiyi kavram ve Ali'nin yardmyla srtlamt. 276 kiloluk
ykyle 28'lik topun alt basaman kan Koca Seyit mermiyi topun azna yerletirmeyi
baarmt. mann hem nur hem de kuvvet olduunu gstermiti Koca Seyyit. Bu hakikati
btn dnyaya ilan edecekti. imdi btn dikkatini vermi nnde canavar gibi duran
Ocean'n zerine evirmiti topun namlusunu. Hedefi iyice tesbit edip niannn doru
olduuna kanaat getirdikten sonra "Ya Allah, bismillah!" diyerek topu atelemiti. Topun
grlemesiyle birlikte kardaki dman gemisinden youn siyah bir duman ykselmiti.
Annda yalpalamaya balamt. Koca gemi isabet almt. Gemi personelinin sesleri kydan
duyuluyordu. Vurmutu Koca Seyit, koca kefere gemisini. Ve marur dmann koca gemisi
batacakt.

Dmanlar Mecidiye bataryasnn safd edildiini zannetmekteydiler. Kilitbahir

cephesindeki komutanlar da ayn kanaate varmlard. Fakat Mecidiye bataryasndan
atelenen bir top dman gemisini batrmt ite.

Batarya komutan Hilmi Bey derhal Mecidiye bataryasna komu ve topu Seyitle arkadann
atelediini renmiti. Hemen orackta onba rtbesini takmt Seyit'e. Komutanlar
takdirlerini bildirmekteydi.Batarya Komutan Hilmi Bey 'ne istersin Seyyid'' dediinde
''Kumandanm taynm az geliyor iki tayn isterim'' demi, fakat ikinci yemekte ''arkadalarm
bir tayn alrken ben iki tayn alamam'' diye hakkndan feragat etmitir.

"Nasl yaptn?" sualine ise u cevab veriyordu. "Cenb- Hakkn yardmyla."

Koca Seyit'in Ocean' batn bir anda her tarafa yaylmt. Mehmedcik taze moralle dman
iddetli top ateine tutmutu. Gn batmna kadar devam eden iddetli savata dman perian
edilmiti. Dman anakkale'yi geememiti. Geemiyecekti de...

anakkale kahramanlarndan Koca Seyit 1918'de terhis edilmiti. Kyne dnen Seyit
geimini temin iin almaya balamt. Fakat hain gzler cennet vatann zerinde olunca
rahatlk yoktu.
Dmanlarn hcumlar bitmiyordu. Daha dne kadar Osmanl devletine bal olan "uak
tabiatl" Yunanllar 15 Mays 1919'da zmir'i, 28 Mays 1919'da da Ayvalk ve Edremit'i igal
etmiti. Vatan istila altndayd, anakkale'nin anl gazisi Seyit onba durabilir miydi?
Durmad ve igal haberini alr almaz cepheye kotu.

Kar kar vatann mdafaa eden yediden yetmie Anadolu insanyla omuz omuza verip
vuruuyordu. Koca Seyit, Ordunun 26 Austos 1922'de balatt byk taarruza da itirak
etmi ve 28 Austos'ta cereyan eden muharebede iki yerinden yaralanmt. Byk zaferin
kazanldn hastanede yatarken renmiti Koca Seyyit. Dnyalar kendisinin olmutu. Artk
asrlardr olduu gibi anl bayra semalarda hr olarak dalgalanacak, Ezan- Muhammedi
vatan semalarndan eksik olmayacakt.

Savan kazanlmasndan sonra mtevaz hayatn devam ettirmiti. Koca Seyyid, fakirdi,
oluk ocuunun geimini salamak iin binbir meakkatle dadan odun getiriyor, odun
kmr yapp satyordu.

Koca gazinin madalyas bile yoktu. O da "mracaat et sana madalya versinler, maa
balasnlar" diyenlere, "Biz madalya iin, maa iin dvmedik. 'Ya ehid olacaz ya gazi'
dedik. cretini Cenab- Allah'tan bekledik ve Rabbim bize gazilik rtbesini nasib etti"
demitir.

Dadan srtnda odun tarken yamurlu ve souk havalarda tm sonunda zatrre

hastalna yakalanmt.Hastal srasnda da malesef hibir yardm grememiti.1939
ylnn Aralk aynda vefat eden Koca Seyit geride madd hi bir servet brakmamt. Madde
bakmndan belki dnyann en fakir insanyd, fakat, anl tarihe malolan anl hatralar
brakmt.

Koca Seyyid ve arkadalarn bu vesileyle birkez daha rahmet ve minnetle yad ediyoruz....

72- SULTANHSAR'IN AZM

25 Nisan 1915, H.M.S Queen Elizabeth Zrhls

(Akdeniz Seferi Kuvvetlerngiliz, Fransz, Anzak birlikleriBakomutan Ian Hamiltonun

Kamaras Saat: 22.00)

Ey iman edenler! Allahn size olan u nimetini hatrlayn: Hani bir topluluk size el
uzatmaya, sizi ldrp yok etmeye teebbs etmiti de O, bunlarn ellerini size zarar
vermekten men etmiti. (Mide, 5/11)

Hamilton, masasna oturmu, lmbann clz nda son derece kanl ve zalimce olduunu
itiraf etmekten ekinmedii savan, ilk gn notlarn yazyordu gnlne. Sahildeki
Trklere hi acmamlard. Dman topraklarn halla pamuu gibi atmlar Yer gk
birbirine karmt. Hl byleyken len ngiliz genlerini grdke ii nefretle doluyor,
Gney Afrikada olsaydk karmzdakiler oktan beyaz bayra ekerlerdi! diyerek
aknln ifade edip yazmaya devam ediyordu: Ne olursa olsun zafere ulamak
zorundayz. Dnyada, bizim askerimizden daha iyi yetitirilmi bir asker mevcut deildir
Niin savatklarn biliyorlar. Yaknda Trkleri de yola getirecekler. Baarabilirsem biraz
uyumalym.

Evet, yarn bir yenisini sergileyecei vahete hazr olmak iin biraz uyumas gerekiyordu.

Hamilton ilerleyen saatlerde, General Braitwaite tarafndan omuzlar sarslarak uyandrld ve

uyku sersemi vaziyette toplant salonuna kotu. nk kendisini uyandran general, durmadan
ayn cmleyi tekrarlyordu:

Sir Hamilton, ltfen, bu bir lm kalm meselesi!

Hamiltonun; yuvarlanrcasna girdii salonda, subaylarnn yzn grnce mahmurluu bir

anda sona erdi. Sonrasnda o n, Buz gibi bir el kalbimi sktrd. eklinde anlatacakt.
Eline, cepheden; General Birdwoodtan gelen, 25 Nisan tarihli ilk gn raporunu tututurdular.
Anzak birliklerinin komutan, gnn zetini yaptktan sonra, btn subaylarn yzndeki
kann ekilmesine sebep olan u cmlelerle devam ediyordu: Arz ettiim hususun son
derece ciddi olduunu biliyorum; fakat birliklerimiz geri alnacaksa, hemen vakit geirmeden
yaplmaldr.

Hamilton, Allah kahretsin! diye homurdand. Daha 19 saat nce, doru drst bir Trk
birlii bile olmayan Gelibolu sahillerine muazzam bir g gndermiti. imdi ise
pijamalaryla koup geldii salonda, subaylarnn kire gibi olmu yzlerine bakyordu. Bir
yeri aryormu gibi yzn buruturarak Tuamiral Thursbye dnp sordu:

Bu geri ekilme konusunda ne dnyorsunuz amiral?

Zaman ilerliyor; salondaki btn subaylar, isyan ve kfrlerle geri ekilmenin stratejisini
tartyorlard. Konstantinopoln Fatihi olma hayalleri, Gelibolu sahiline vuran dalgalarn
arasnda eriyip gidiyordu.

Tam da o dakikalarda; komutanlarn rahatsz edilmelerini nlemekle vazifeli kapda bekleyen

Komodor Keyesin eline yeni gelen bir mesaj tututuruldu. Mesaj, AE2den geliyordu.

AE2 mi, bu da ne demek oluyor imdi?

Keyes, mesaja yle bir gz att. Henz ilk kelimeleri okumutu ki, salondakilerin muhtemel
tepkisine de aldrmadan deli gibi ieri dald ve mesaj Hamiltona uzatt. Hamilton,
Birdwoodun geri ekilme talebine verdii cevab yazdryordu.

Bu mesajn okunmasn takip eden saniyelerde btn yzlere tekrar kan geldi ve yazlan emir
yrtlarak; cevap bekleyen Anzak generaline, yeniden yazlan mesaj gnderildi. Bu arada
Komodor Keyes; darda bekleyen kk rtbeli, byk hlyal subaylara mjdeyi(!)
yetitirmiti:

e yarad beyler! Devam ediyoruz.

Keyes, yllar sonra kaleme ald hatralarnda; bu mesajn bir dnm noktas olduunu ve
bundan daha iyi bir zamanda alnamayacan syleyecekti. Ertesi gn, Anzak birliklerinin
bulunduu arazinin her kesine aslan ilnlarda u cmle okunuyordu:

Avustralya denizalts AE2, anakkaleyi geti. lerle Avustralya!

Onlar tuzak kuradursunlar, Allah da tuzak kuruyordu. Allah, tuzak kuranlarn en

hayrlsdr. (Enfal, 8/30)

Kara savalarnn balad 25 Nisan 1915 tarihinden on gn nce De Robeckin kurmay

subay Komodor Keyes, toplad denizalt komutanlarna u soruyu yneltmiti:

Bir denizalt, Trklere gelen destek hatlarna saldrmak maksadyla Boazn zorlu
geitlerinden gizlice syrlp Marmaraya ulaabilir mi?

Marmaraya geme dncesi ilk gnden bu yana kafalarn kurcalyordu. nk Geliboluda,

az da olsa direnebilir diye dndkleri Trk askerinin ikmali ve takviyesi, Marmaradaki
deniz trafii ile salanabiliyordu. Karadaki en yakn ikmal noktas, yryerek gnlk
mesafedeydi. Oraya giden yol da hem dar, hem ok bozuktu. stelik Boaz gizlice geen
denizaltlar, stanbulu tehdit edebilecek; kuracaklar tuzaklarla bu irkin savan iddetini
sivillere de yaatabileceklerdi.

Fakat dibin engebeli, akntnn gl ve deiken oluu; ngiliz-Fransz denizaltlarnn

batarya ve donanmlarnn yetersizlii, bir blm mayn deli yaklak 65 kmlik Boaz
amalarna izin vermiyordu. Yine de 5 ay nce Holbrook komutasndaki B11 denizalts,
maynl blgeyi gemeyi baararak anakkale nlerine gelebilmi ve demirlemi vaziyette
bekleyen Mesudiye Zrhlsn torpilleyerek batrmt. B11 daha ileriye geemeyip dnmek
zorunda kalmsa da, Holbrooka Victoria Nian verilmesi, Boaz gemeyi hayal eden
denizaltlar kamlamaya yetmiti.

AE2nin komutan Yzba Henry Stoker hatralarnda; o gnlerde btn denizaltlarn

stanbula saldrma dncesiyle heyecanlandn ifade edip, hayalini kurduklar o mutlu n
gzlerinin nne getirmekte ve yle devam etmektedir: Denizalt komutan yani
kendisi- hemen, ei bulunmaz ve ok deerli talar aramaya gidecek; ikinci subay, harem
dairelerindekilerle ilgilenecekti(!). nc subaya gelince -eer vazife baarlamazsa- bu
baarszlk tamamen nc subayn vatanseverlik duygularnn eksikliindendir kayd
dlerek mesuliyet ona yklenecekti.

Benzer bir heyecan dalgas Msrda bekletilen ve karmaya gn sayan kara birliklerinde
yaanyordu. ngiliz edebiyatnn zirve isimlerinden olacana inanlan gen ve tannm air
Rupert Brooke, gnll katld birliklerle Msra giderken ngiliz gazetelerinde kaleminden
kan sayor, temsilcisi olduu medeniyete tercman oluyordu: Demek Galata Kulesi,
toplarmzn altnda parampara olacak! Demek Ayasofyann hallarn yama edeceiz!
Deniz kana boyanp le dolacak! Trk kadnlar(!) benim olacak!

Nihayet 21 Nisanda bu grev, sabrszlkla emir bekleyen Stoker komutasndaki AE2ye

verildi. AE2, trnn son modeli, E snf bir denizaltyd. Avustralyaya sava rveti
kabilinden satlm ve snfn gsteren Enin bana, Avustralyay temsilen A harfi
eklenmiti. Subaylarnn ve personelinin tamamna yakn ngiliz donanmasndan geliyordu.
54 metre uzunlukta; su stnde 15, dipte 9 deniz mili hz yapabilen; 4 torpido kovan ve 8
torpido kapasitesi ile ortalama 30 mrettebat bulunduran bir denizaltyd. Haberlemeyi ise
yeni gelitirilen Marconi telsiz telefonlarla salyorlard. Amiral De Robeckin emrini alan
AE2, hazrlklarn tamamlayarak kara savalarnn balad 25 Nisan 1915 gece yars saat
02.30da Boaza yneldi. De Robeck, tek bir emir vermiti: Boaz gein ve grdnz
her eyi vurun!

Bata Stoker olmak zere btn personel, kbus gibi ken korku dalgalarn, baardklar
takdirde gelecek hret ve hayalini kurduklar kazanla bastrmaya alyorlard. Hesaplarn,
mmkn olduu kadar su stnde seyir zerine yapmlard; ama Soanldere Ky
Bataryasnn mermisi kprdeki Stokerin ban syrp geince can havliyle dalmak
mecburiyetinde kaldlar. Radar ve sonar teknolojisinin olmad o yllarda dip yolculuu,
belirsizlie doru sendeleyerek yryen bir mnn durumundan farkszd. Mrettebatn;
korku tneline benzettii Boaz yolculuu, mayn halatlarna srtnerek devam ediyordu.
Mrettebat, srtnme ve arpma seslerinden huzursuz olmu; gerilen sinirlerine are olur diye
kt oynamaya balamlard. Ancak hibiri ellerindeki ktlara bakmyor, hepsi pr dikkat
denizaltnn gvdesinden gelen sesleri dinliyordu.

Boazn yapsndan tr kbuslar hakikat oluyor ve sk sk dibe oturuyorlard. Kurtulmak

iin rpnyorlar ve kurtulunca da mecburen su yzne kyorlard. Fakat AE2, suyun
zerine her knda; onu fark etmi ve peine taklm bir gemi ile karlayor, yeterince su
stnde kalamadan tekrar dalyordu. Her klarnda o gemi ile burun buruna gelmeleri
hepsini ok rktmt. Stoker: Herhalde bir amandraya takldk ve suyun zerinde onu
srklyoruz. diyerek, her defasndaki bu karlamay aklamaya alyordu.

Sonunda kamaktan vazgetiler ve dipteki amura yatarak srekli zerlerinde dolaan o

gemiden kurtulmay denediler. Dipte, amurun iinde yatarken tepelerinde onlar arayan
geminin sinir bozucu pervane seslerini dinliyor, sessiz ve sinsice bekliyorlard. Kendi
aralarnda perceval adn taktklar o gemi, ektii tarayc halatlarla usanmadan AE2nin
tepesinde dolayor; onlar ise bir tilkinin sktnda can havliyle yapraklar zerine ekip
saklanmas gibi amurun iinde saklanyorlard.

Saatler ilerliyor; Anzak birlikleri Kabatepe srtlarnda, AE2 de Boazn derinliklerinde

umutsuz bir sava veriyordu.

Boaza girilerinden tam 16 saat sonra sesler kesildi ve oksijeni tamamen tkenen AE2 de
mecburen su stne kt. lk grdkleri, karanlk gkyznde parldayan yldzlar oldu.
Boaz gemeyi baarmlar, Marmaraya ulamlard. 25 Nisan gece yars -kar sinyal
alamadklar iin bir sknt olduunu dndkleri telsiz telefonlaryla- st ste mesajlar
gndermeye baladlar.

AE2nin komutan Henry Stoker -gnderemediini dnerek kahrolduu- mesajn nasl

dramatik bir anda alndn ve o gece yars Queen Elizabeth zrhlsnda Hamilton ve
kurmaylarnn neler yaadn yllar sonra rendi.
28 Nisan 1915Sultanhisar Torpidobotunun Kumanda Kprs (Akam saatleri)

Kaptan Yzba Rza, gemisinin kumanda kprsnde bir heykel gibi hareketsiz duruyor,
kaln kalarnn altndaki ahin gzleriyle denizi taryordu. Gzleri, dalgalarn saln
arasnda bir baka kprt, denizin mavisi arasnda kck de olsa bir baka renk aryordu.
Yzba Rzann o denizaltyla karlatndan beri yz glmyor, azn bak
amyordu. Btn bunlar yetmezmi gibi bir de bu sabah bana gelenler onu tam mnsyla
ldrtmt.

Komutan olduu Sultanhisar Torpidobotuna verilen grev; her sabah, anakkaledeki Trk
birliklerine kumanda eden 5. Ordu Komutan Liman Von Sandersi (Alman Paa),
Geliboludaki kararghndan alarak Eceabata getirmekti. Daha sonra ise hep o denizalty
aryordu. Bu sabah da Liman Paay almaya gelmi; o srada iskelede -kar sahildeki
anakkale Hastanesine nakledilmeyi bekleyen- kanl sarglar iindeki yaral Mehmetleri
grmt. O kara kuru, solgun ama bir o kadar da asil yzleri grnce dayanamam, Liman
Von Sandersi birka dakika bekletmek pahasna yarallar anakkaleye yetitirmiti.

Fakat korktuu bana geldi. Liman Paa bu kk gecikmeyi problem yapt ve Yzba
Rzay anlamaya yanamad. stne stlk Rzay azarlamaya kalkmas, barda taran
son damla oldu. Haftalardr Liman Paann yanndayd. Onun Trk subaylarn kmseyen
tavrlarn, Trk subaylarn fikirlerine deer vermeyip bildiini okuyuunu grdke
kahroluyor; ancak askerlik terbiyesi icab, her defasnda dilerini skp nne bakarak
sakinlemeye alyordu. Geri yine bir ey sylemedi, herhangi bir hareket de yapmad.
Sadece sert yz hatlarn daha da soylu gsteren kalarn atarak Liman Paa ile bir an gz
gze geldi.

Kaptan Rza, gnlerdir, gk ekin gibi biilen Mehmetleri gryordu. Her sabah, Eceabatn
gneybatsnda -Sarslarda- suya yar gmlm gvdesiyle uzaktan grlebilen Mesudiye
Zrhlsna bakyor ve ka yiide mezar olmu bu geminin, bir denizalt tarafndan namerte
vurulmasna olduka zlyordu. gn nce, kara savalarnn -daha dorusu vahetin-
balad gn, Boaz devriye nbeti srasnda bu denizaltlardan birini fark etmiti. gndr
her sabah, Liman Von Sandersi Eceabata brakp hemen geri dnyor; bir taraftan cepheye
asker ve mhimmat tayan gemilere refakat ediyor, dier taraftan da srekli o denizalty
kovalyordu. Fakat denizalt, yaklamaya frsat bulamadan sulara gmlp kayordu her
defasnda.

Bu denizalt AE2ydi ve denizalt mrettebatnn, peimizden hi ayrlmyordu. Ne zaman

yzeye ksak onunla burun buruna geliyorduk. diye anlatt -ve Perceval adn taktklar-
gemi de Sultanhisardan bakas deildi.

30 Nisan 1915Saat: 09.30 Sultanhisar Torpidobotu Kaptan Kprs

Nihayet, kendilerine verilen bu genilik ve serbestlikle tam ferahlandklar srada, anszn

onlar kskvrak yakaladk da bir anda btn mitlerini kaybediverdiler! (Enm, 6/44)

Yzba Rza stanbula dnyordu. Dn akam Geliboluya dndnde bu emir tebli

edilmiti. Emri aldnda, Liman Paadan zr dilemek zorunda braklmad iin
rahatlamt; ama.. ite gidiyordu. ahadet erbetinin saanak yamur gibi yad bu
cepheden, ahadete eremeden geri dnyordu. Gzleri dalgalar delik deik ediyor, yrei bir
yanarda gibi kaynyor, yumruklarn skm, trnaklar etine geiyor; ama gidiyordu. Bir
frnn harlamasnda kt ve duaya durdu:

Rabbim, beni yz karalardan eyleme! slmn son kalesi anakkaleden, beni eli bo
dndrme Allahm! Mminlerden yle yiitler vardr ki, Allaha verdikleri sz yerine
getirip sadakatlerini ispat ettiler. Onlardan kimi adan dedi, cann verdi, kimi de ehitlii
gzlemektedir. Onlar verdikleri sz asla deitirmediler. (Ahzb, 33/23) Beni kaanlardan
eyleme Rabbim!

Duasnn ardndan, kendisine mi ait olduuna pek karar veremedii bir sesle emir verdi:

Dmen sancak! Karaburuna gidiyoruz!

Sultanhisar, AE2 ile son karlat yere gidiyordu. Rotasnda henz ilk yarm saatini
tamamlamt ki, pruvadaki gzc haykrd:

Sancakta bir gemi var!

Saat: 10.00 Karaburun aklar

AE2, kendisini takip ederek Boaz aan ve bir gn nce karlatklar bir baka ngiliz
denizalts olan E14 ile kararlatrdklar buluma yerine geliyordu. Henz Sultanhisar ya
fark etmemi veya tanmlayamam olmalyd. Yoksa her zamanki gibi dalp kaard. Nihayet
yaklak 8 kmden Sultanhisar grd; ama onu E14 zannederek yaklamaya devam etti.
AE2, bir ylan gibi kayyordu suyun stnde.

Yzba Rza bu defa karmayacakt. Emirlerini art arda sralad:

Tam yol ileri! Kazana ngiliz kmr atn!

Yzba Stoker, ac gerei Sultanhisarn bacasndan ykselen duman grnce anlad ve

hemen dal emrini verdi.

Denizalt, nceki karlamalarda hep ok rahat ve kolayca batmt. Fakat bu defa btn
dizginler kopmu ve sanki her ey babo kalmt. AE2, hibir sebep yokken -dalmak yerine
yukarya- suyun stne yneldi. Stoker, lgnlar gibi dal dmenini bastryor ve tanklara
suyu aktaryordu. Her ey olmas gerektii gibiydi ve normal grnyordu; ancak abas,
AE2nin garip bir tarzda yukar hamle yapmasn engelleyemiyordu.

Denizin kabul etmedii ve dar ittii AE2 suyun zerine tatnda Sultanhisar sadece 90
metre tedeydi. Sultanhisar, kzgn bir boa gibi sahay harmanlyor ve uygun pozisyonu
kolluyordu. Yzba Rza beklemeden ate atrd. AE2, periskopundan isabet almt. Stoker,
dehet iindeydi ve srekli baryordu:

Daln! Daln!
AE2 dalmay tekrar denedi. imdi de bir ta gibi dibe kyorlard. Hzla 30 metre snrnn
altna indiler. Denizaltdakiler lgn gibiydi. Can havliyle saa sola saldryor, basncn
tesiriyle kulaklarnda -vurduklar sivil hedeflerdeki masumlarn lklarna benzer-
nlamalarla dibe kyorlard. Stoker, hi dnmeden verdi emrini:

Btn safralar atn, motorlar tam yol ileri!

Safralarndan kurtulan AE2, ykselmeye balad. Dibe oturmann dehetinden kurtulan

mrettebat imdi de yukarda bekleyen Sultanhisarn korkusu sarmt. Denizalt yle hzl
ykseliyordu ki, suyun stne adeta bir top gibi zplayarak kt.

Sultanhisar, uygun bir manevrayla hemen pozisyonunu ald. Btn mrettebat tek
kiiymiesine ahenk iinde koturuyor, Barbarosun torunlarnn yreinden kopup ykselen
tekbirler, semada yanklanyordu. Yaral tek gzyle AE2 ise, bir taraftan safralarn
dolduruyor dier taraftan at pozisyonu kolluyordu. Bu hengmede Sultanhisara bir torpido
gndermeyi de baarmt. Fakat Yzba Rza, gerilmi sinirleri, ahin misli gzleriyle
hedefine kilitlenmi; o demir ynnn iindeki Stokerin beynine girmi gibi savayordu.
Yerinde bir manevra ile ok yaknndan gnderilen bu torpidodan Allahn izniyle syrlmay
baard.

Yzba Stoker, yeniden dal emri verdi. Ancak tarif etmekte zorland gariplik devam
ediyordu. Denizalt tekrar, burnunun dikine ve ncekinden de hzla dibe kaymaya balamt.
AE2dekiler dehet iinde tutunacak bir eyler aryor ve alt st olan malzemelerin arasnda
uursuzca rpnyorlard. Stoker, aresizlikle az nceki emrini tekrarlad:

Safralar boaltn! Tam yol ileri!

Denizaltnn normalde ar basntan paralanmas gereken gvdesi kmyor, iindekileri

dehete boan kbus bir trl sona ermiyordu. Marmarann sular, bu lnetli nesneyi kustu
deta ve denizalt bir kere daha 30 metre snrndan yukarya frlad.

AE2, artk uursuzca savayordu. Son umutla bir torpido daha gnderdi Sultanhisara. Avn
keye sktran Yzba Rza iin bu torpidodan kurtulmak da zor olmad. Aslnda Yzba
Rzann en byk endiesi, AE2nin kendi altndan su stne kp Sultanhisar alabora
etmesiydi. nk Sultanhisar, bu byk denizaltya nazaran ancak byke bir sandal
saylabilirdi. Fakat denizalt tam karlarnda su stne kmt. Yzba Rza,
Elhamdlillah! diye mrldand ve AE2nin, bir an iin tam hedef olduunu grnce de
hemen haykrd:

Bismillah, birinci torpido ate!

Torpidonun yolculuu ksa srd. nce bir patlama sesi duyuldu ve ardndan ilk dumanlar
ykseldi. Yzba Rza tekrar haykrd:

kinci ve nc torpidolar ate!

Denizalty en zayf noktasndan, kuyruk dmeninden, avlamlard. AE2, olduu yerde

harmanlamaya balamt. Stoker, yllar sonra bu dakikalar yle anlatacakt: Gm! Makine
dairesinden duman bulutu ykseldi. sabet almtk ve delik almt. Sonra art arda iki delik
daha ald ve btn umutlarmz karanla gmlverdi. Evet, artk her ey bitmiti.

Stoker, btn mrettebata hemen gverteye kp denize atlamalarn emretti. Artk yapacak
tek bir ey kalmt: Vanalar aarak AE2yi Marmarann dibine gndermek. Denizalt ele
gememeliydi. Henz bir yan bile doldurmam olan AE2, ngiliz teknolojisinin son
rnyd.

AE2yi son olarak Yzba Stoker terk etti. Suya atlamadan nce kprde dalgalanan ngiliz
bayrana selm vermeyi unutmamt(!) Yzba Stoker Sultanhisarn gvertesine
ekilirken; Marmarada grdnz her eyi vurun! emrinin zalim klc AE2 de zulmnn
karasyla Marmarann sularna gmlyordu.

Yllar sonra Henry Stoker, AE2nin -o gnk- bu garip davranlar karsnda ok

ardn syleyecek; her ey normal grnyorken, sistemde bir aksiliin esamisi bile
yokken yaadklar o anormallii ne kendisi ne de dierleri aklayamayacakt.

AE2nin Marmaraya ulamasnn ardndan; yolu renen dier denizaltlar da Boaz

getiler ve Geliboluya gelen deniz yollarn aylarca tutarak Mehmetlere verilecek destei,
yetersiz kara ve demiryoluna mahkm ettiler. AE2nin Boaz gemesi, igal birliklerine
moral vermesi asndan nemliydi belki; ama Marmarada -sava hatlarnn gerisinde-
nemli bir taarruz gerekletirmeleri sz konusu olamazd. (Kald ki o yllarda Bat
ordularnda denizaltlar, ciddiye alnmayan korsanlard.) Fakat ngiliz kurmaylar bu gerei
gizliyor, AE2nin 25 Nisan dehetinin ardndan gelen mesaj, zafer kazanlmasna bir
heyecan uyandryordu.

Anzak birliklerinin komutan General Birdwoodun 25 Nisan akam dile getirdii geri
ekilme talebi ise 8 ay sonra gerekleecek ve Genelkurmay ATASE ariv kaytlarna gre
geen srenin taraflara bedeli:

Trk Ordusu: 55.127 ehit, 100.000 yaral, 10.067 kayp-esir, 21.498 bulac hastalktan;
64.440 dier sebeplerle kayp,

Mttefik Ordusu:52.249 l, 156.040 yaral, 12.293 dier etkenlerle (hastalk v.b) sava d
kalanlar eklinde olacaktr.

30 Nisan 1915te esir den Yzba Stoker ve AE2 personeli, lkelerine dndkleri 1918e
kadar anakkalede nasl bir rol oynadklarn hi bilemediler. rendiklerinde ise i iten
gemiti. 1965te, -savan 50. yldnmnde- bu savataki kdemli askerlerden Tudor
Jenkins, London Evening Standart gazetesinde Stokerin savata oynad rol yazarken:
Stoker imdi 80 yanda, gayet din ve Chelseade yayor. Ona, gnderdiin mesaj
ulamasayd her eyin daha iyi olup olmayacan merak ediyor musun? diye sorduumda,
Stoker: belki de hemen yaplacak bir geri ekilme, bu korkun kayplar nleyecekti; ok
zgnm diye cevaplad. demektedir.

Yzba Rzann ihlsl dualar neticesini vermi ve stanbula dnerken talihin nne
kard denizalty haklayarak harbin kaderinde mhim bir dnm noktas olmay
baarmt. Harp esirlerini denizden kurtararak yapt licenaplyla da insanlnn ayr bir
boyutunu sergilemiti.

73- YED MEHMETLER MANGASI

ehitleri Anma Gn hatrasna sizlere Rahmetli Ahmet KABAKLInn yllar nce kesinde
yazd ve hemehrimiz Emekli General Fazl BAYRAKTARdan aldn ifade ettii bir
sava hatrasn aynen aktaryorum. Hikyeyi anlatan Mehmet Pehlivanoludur:

Ben, Kastamonunun Krkeme Mahallesinden Mehmet PEHLVANOLU. Yedi

ceddimiz pehlivan olduu iin soyadmz Pehlivanolu olmu.

anakkalede bir 57nci alay vard. yle bir Alay, yedi dvelde yoktu. Bizim Mangaya Yedi
Mehmetler Mangas derlerdi. Manga kumandanmz Balkesirli Mehmet avu. Neferler,
Maral Uzun Mehmet, Tokatl Kara Mehmet, Karamanl Deli Mehmet, Bergamal Efe
Mehmet, Vakfkebirli Taka Mehmet, Yozgatl Pala Mehmet ve ben Kastamonulu Pehlivan
Mehmet. Yam sorarsan, ister 95 say, ister 100 say.

Hey gidi hey Ne manga idi o manga. Sngye kalktk m, da yryor sanrd ngiliz
gvuru. Congbayrnn dili olsa da sylese. O alay gibi alay gelmemitir. O manga gibi
manga olmamtr. Her biri aslan yavrusu. Boa kurun atmadk, boa sng sallamadk.

Bir gn mtareke var dediler. Ate kestik bir gnlne. ller yarallar toplanacakm.
Dorulduk siperlerden. Biz ehitlerimizi, yarallarmz topluyoruz: ngiliz gvuru kendi
lsn, yaralsn alp gtryor. Birbirimize eker, cigara filan veriyoruz. Sanki, drt aydr
cenk eden biz deiliz. Bir ngiliz zabiti geldi yanmza. Cebinden bir erit metre kard. Fan
fin fon bir eyler diyor. Ben de mel mel bakyorum ne der ki diye. Ayak ucumdan tepeme
kadar boyumu lermi meer. Babam rahmetlik pehlivand. Onun babas da pehlivanm;
dedemin babas da pehlivan. Dnde bayramda gree soyunurdum. imdi ufaldmza
bakma sen. O zaman, bende bir boy var, selvi kava gibi. Saralar arsndaki Mmin Usta
kispet uyduramyor bacama.

Yedi Mehmetler Mangas dedim ya. Yedimizin de boyu uzun. Ne postal uyar ayamza, ne
urba uyar srtmza. Siperlere smyoruz. Nmmz alm yrm. ngiliz zabiti, onun iin
lememi boyumu. Mustafa Kemal, Frka Kumandanmz. Geldi bir gn siperde dolayor;
hal hatr soruyor. Her birimize uzun uzun bakt. Srtmz svazlad. Allah, nazardan
esirgesin, Mehmet dediin byle olur ite dedi.

Bir gn, sng hcumuna kalkacaz. Hellleiyoruz birbirimizle. imde bir yanma var;
sorma gitsin. Derken, bir patlama oldu; yer gk sarsld; da ykld stmze. Kfir, topran
altnda lm patlatm. Yedi Mehmetler Mangas, topran altnda kaldk. Bir kalas
parasnn altndan beni kardlar yar l, yar diri vaziyette. Hastanede bacamn birini
kestiler. Ondan sonra, admz Topal Mehmet Pehlivana kt. Yanarm, o Yedi Mehmetler
Mangasna. Gidip grmedim ya; imdi bir ta dikmiler Conkbayrnn oralara. Mehmet
avu Ant derlermi. Gidip grsem oralar yz yama daha girerdim. Ben kim, oralara
gitmek kim? Ninen leli 10 yl oluyor. O saken, birbirimizi omuzluyor, iki lf edip
rahatlyorduk hi deilse. Ninen leli Azrail Aleyhisselmn yolunu gzler oldum.

Geenlerde, Cuma Namazna gideyim diye ktm evden. Uzun Sokakn banda mahallenin
ocuklar kaydrak oynuyorlarm. Ben, tahta bacam srye srye geerken baladlar
zevklenip benimle grgr gemee:

Topalm topalm seki sekiver,

Tarlaya tohumu eki ekiver

Utandm, zldm, yerin dibine getim. Ben, o bacam Kayaaltnda hovardalk yaparken
yitirmedim ki a efendi olum. yle ya veledler ne bilsin anakkaleyi, Conkbayrn? O gn
bu gndr, evden dar kmaz oldum. kaym da oluk ocuun elencesi mi olaym?

Camn nnde oturur; biri gelsin de iki lf edelim diye yol gzlerim.

anakkale Gazisi Mehmet Pehlivanolunun Fazl Bayraktar Paamza anlatt bu hatradan

her halde karmamz gereken ok ders olmal

74- YNE HAFIZ KEMAL GELR EHTLERN RUHU AD OLUR

Abdullah Kl

18 Mart sabah stanbuldan anakkaleye giden vapurdan dalga dalga yaylan ezanlar, kar
dalarda yanklanyor ve biraz sonra Geliboluda ehitlerin ruhuna okunacak mevlidin
habercisi oluyordu.

Bu sesi duyan boazn iki yakasndaki insanlar, Yine Hafz Kemal geldi; bu yl da ehitlerin
ruhu ad olacak. diyordu. Hafz duyanlar onun okuduu iten ve byleyici mevlit ile
kendinden geiyordu. Kendisi de anakkale gazisi olan Hafz, imdi elimizdeki sararm bir
fotoraf, birok plak ve ok ilgin bir hayat hikayesiyle kyor karmza... Hem de yine bir
18 Mart gn.

18 Mart sabah stanbuldan anakkaleye giden vapurdan dalga dalga yaylan ezanlar, kar
dalarda yanklanyor ve biraz sonra Geliboluda ehitlerin ruhuna okunacak mevlidin
habercisi oluyordu. Bu sesi duyan Boazn iki yakasnda insanlar, Yine Hafz Kemal geldi;
bu yl da ehitlerin ruhu ad olacak. diyordu. Hafz duyanlar onun okuduu iten ve
byleyici mevlid ile kendinden gemekle kalmyor; sanatnn anakkaleye olan tutkusunu
da anlamaya alyordu. Kendisinin anakkale gazisi olduunu uluorta sylemeyen;
denizleri, dalar nlatan bu tarifsiz sesin sahibi, imdi elimizdeki sararm bir fotoraf,
birok plak ve ok ilgin bir hayat hikayesiyle kyor karmza... Hem de yine bir 18 Mart
gn. Mevlithan ve gazelhan geleneinin en nemli ismi Hafz Kemalin (1882-1939) ta plak
kaytlar, bu plaklarla ortaya kan fotoraflar usta sanaty bir kez daha gndeme getirdi.
Yaklak 30 ta plakta, sanatnn 1920lerde okuduu mevlit ve gazeller yer alrken; ta
plaklarla birlikte bulunan sanatya ait fotoraflar da onun hayat hikayesine dair ipular
veriyor. Hele hele bir fotoraf var ki tarih nem tayor. anakkale Savalarnda ekilen bu
fotorafta sanat, elinde tfek, arkadalaryla birlikte poz vermi. Hafz Kemalin, plak
koleksiyonerlerinde bile bulunmayan albmleri, nmzdeki gnlerde Kalan Mzik etiketiyle
yaynlanacak.

Hafz Kemalin ses kaytlarnn ve fotoraflarnn tam da anakkale Zaferinin 94.

yldnmnde ortaya kmas, olduka anlaml. nk, kendisi bir anakkale gazisi.
Blndeki ou arkada ehit dm, Hafz Kemal ise yaralanm. Vcudundaki kurunu
mrnn sonuna kadar tam. Son nefesini verene kadar da anakkale Savalarnn
yldnmlerinde Geliboluya giderek bu savata ehit den arkadalarnn ruhuna mevlit
okumu. anakkaleye girerken gemide okuduu ve Boazn iki yakasnda yanklanan
muhteem ezanlar hatralarda yer alyor. Hafz Kemalin her 18 Mart gn anakkaleye
giderek ehitlerin ruhuna mevlit okuttuunu kz Fatma Velice Bilge de doruluyor. Babam,
18 Mart gnleri anakkale ehitlerinin ruhuna Kuran okumay, mevlit trenlerine katlmay
bir gelenek haline getirmiti. Eskiden Geliboluda kalabalklarn da katlmyla mevlit
trenleri dzenlenirdi. Babam da mevlithan olarak bu mevlidi okuyan kiiydi. Hatta Atatrk
de bu konuda onu tevik ederdi. Atatrk, Dolmabahede baz akamlar onu odasna ararak
Kuran okutur, huu iinde dinlermi. diyen Bilge, babasnn kaytlarnn yaynlanmasnn da
son derece nemli olduunu sylyor.

O ezan okuduunda halk meydanda toplanrd

Dneminin en nl hafz, mevlithan ve gazelhanlarndan olan Hafz Kemal, grev yapt

Sultanahmet ve Ayasofya camilerinde ezan okurken, halk kendisini dinlemek iin meydanda
toplanrm. Sesinin gzellii, grl ve etkileyiciliinin yannda musiki bilgisi de onu
aranan bir yorumcu yapm. Ezan gibi mevlit, kaside ve gazel okuyuu da mkemmel olan
sanat, dneminin byk ustalar Hafz Sami ile Hafz Osman taklit etmemi; kendi yorum
tarzn oluturmu. Hafzn bu tarz halk arasnda pek sevilmi ve bu icra tarzyla sanat
hreti yakalam. Columbia firmasndan kan ve zellikle 5 plaklk Mevliti pek nl olan
sanatnn bu almalar o dnemde btn yurtta elden ele dolarm. Hafz Kemal ile ilgili
yazl kaynaklar olduka snrl. Bu konuda Ali Rza Saman ve Eref Edipin notlar
sanatyla ilgili ksa bilgi de veriyor. Ali Rza Saman, kitabnda Hafz Kemal ile ilgili unlar
yazar: Pesleri kaba, tizleri tatl, makbul, falsosuz bir sestir. Namelerindeki asalet yadan kl
eker gibi, zarif uzatmalar ve pek tatl kavisler. Eref Edip de Mehmet Akif adl kitabnda
Akifin mevlit okuyanlar arasnda en ok Hafz Kemali beendiini ifade ediyor. Eref Edip,
stiklal Mar airi Mehmet Akifi anlatrken Hafz Kemal ile ilgili u notlar aktaryor:
stadn aziz dostlarndan biri de Hafz Kemal. Hafz Kemali stadla tantran, Asm. stad
mevlit okuyanlar arasnda en ok Hafz Kemalin okuyuunu severdi. Hakikaten Hafz Kemal,
en byk camileri dolduran gr sesiyle ok azametli, hametli okur. stad, Hafz Kemali Sait
Paa mamna benzetirdi. Hafz Kemalin sesine birka kat daha katarsanz Sait Paa
mamnn sesi olur. derdi. Ahlak da sesi gibi lh olan Sait Paa mamn stad,
ocukluunda bir kere dinlemi, onun sesini Glgelerde tasvir etmitir. stad, Hafz Kemali
erif Muhyiddin Beyle tantrmt. Muhyiddin Beyin amlcadaki kknde nice geceler,
Hafz Kemal sabahlara kadar okumu, Muhyiddin Bey de udunu inletmiti. Abbas Paa,
Kemalin musikideki kabiliyetine, okuyuundaki yksek kudretine, sesindeki fevkaladelie
hayran olmutu. Hele bir gece Paann Heybeliadadaki kknde Kemalin okuduu mevlit
gnllere ne byk heyecanlar, ne ruhan neeler vermiti. Mevlit bitip de erbetler iilirken
Paa, Hafz Kemal hakknda byk takdirler, samimi iltifatlar gsterdikten sonra stadn
fikrini sordu. stad da;

- Nasl diyeyim? Hafz Kemal okurken insan Sleymaniye Camiini, Sinan grr gibi
oluyor. O ne azamet, o ne kuvvet!

Paa, stadn bu tavsifini o kadar beendi ki heyecandan ayaa kalkt;

- te air ruhu byle duyar, dedi. stada iltifatlarda bulundu.

stad, Hafz Kemale (Kemal Hafz) derdi. Mevlit okurken Sleyman elebinin eserine
hibir ey katmad iin onu ok takdir ederdi. Hafz Kemalin baz kasidelerde, naatlarda
yanl okuduu olursa stad tashih eder, Hafz Kemal de bunu byk memnuniyet ve
teekkrle karlard. Hafz Kemal, mevlit plaklarndan bir takm stada hediye etmiti. stad
bir itina-y mahsus ile bunlar saklar, bilhassa Hlvandaki inzivaghnda dinledike vecd
iinde kalrd.

75- ERF DEDE

Ben tandmda gzleri kpkrmz, meczup bir ihtiyard. ocuktuk ve ondan korkardk.
ocukluktan hatrladklarm alev alev yanan, ya dolu iki gz kald...

Seferberlik ilannda ortanca olu da askere alnm, byk olu ise Balkan Sava'nda askere
gitmi, "anakkalede kyamet kopuyor" haberlerinin duyulduu bir gn en kk olu da
askere istenmi, kyn btn asker genleri, btn kyle beraber nde bayrak yola
kmlar... Ana yola yakn bir at vardr. "Pnardibi", komu kyden geleceklerle orada
buluulacaktr. Zevkle, neeyle, keyifle gelirler "Pnardibine", btn komu kyler oradadr.
Panayr yeri sanki... Herkes bayramlklarn giymitir. Bir de davul, zurna vardr. Gm gm
vurmakta. Bayraktarlar Pnar dibinde toplanmtr. "Muhtar Hoca" emenin zerine kar Bir
iaretle davul susar hoca yksek sesle bir "amin" eker, yer gk inler. Hoca yle dualar eder,
genlere yle nasihatler eder ki yrek dayanmaz... "Ah keke gen olsak da biz de gitseydik."
der insan...

Dua biter, artk yola kma zaman gelmitir. Herkes telala kucaklar, helallama zamandr.

Bir sre sonra her ey biter, genler sra olurlar, nde tecrbeli askerler yavaa ark syleye
syleye yola karlar... Gzyalar, hkrklar, mendil, el sallamalar... Gidenler gzden
kaybolur... Kyller bir trl ayrlamaz "Pnardibi" nden... Hava kararmaya balaynca
sessizce kylerine dalrlar. Gidenleri bir daha grebilecekler midir acaba?

Acaba gidenler gelebilecekler midir? Dualar... Dualar...

Zaman geer. ehitlerin haberleri bir bir gelmeye, duyulmaya balar... Yreklere ateler
dmektedir.

Bir gn erif Dede askerlik ubesine arlr. Gider ama olunun da ehit dt haberini
ayn gnde alr. yavrusu da yoktur artk.

Hibir ey sylemeden ayrlr... Kye dner... Bir sre sonra btn komu kylere okuntu
yollayarak ocuklarn askere uurladklar yerde toplanmalarn ister. Sanki dn var gibi
hazrlanp bayraklarla yola karlar.

Bu kez dudaklarda trkler deil, sadece fatihalar vardr. Toplanrlar... Ky hocalar birer
birer Pnardibi'ndeki emenin zerine karak ehitlere dualar ederler, kalanlara selamet
dilerler.

Tam o srada... ite tam o srada erif Dede frlayverir emenin zerine, diker ban ge
doru, aar kollarn aabildii kadar, paralar gmleinin dmelerini kopararak gsnden,
birden gsn yrtar gibi feryat eder. Allaah Allaah Ben niye gitmedim. Niye ben de gidip
ehit olmadm... Niye bana bu erefi ok grdn diye feryad eder, feryat eder, feryat eder.

erif Dedenin ite o zamandan sonra pek akl banda olmad sylenir.

Pnardibi emesi artk akmyor. Kurumu...

76- ANTAYZADE ABDULLAH EFEND

antayzade Abdullah Efendi, anakkale'de ihtiyat zabiti olarak bulunmu, Milli

Mcadele'den sonra Balkesir'in Yeilli Camii civarnda bir cami amt.

Kurtulutan hemen sonra uzun yllar sren harplerin zerlerinde braktklar etkilerden dolay
kendilerini hal asker sayan ihtiyat zabitleri (yedek subaylar) Balkesir'de bir "htiyat Zabitleri
Cemiyeti" kurdular. Cemiyetin merkezi Abdullah Efendi'nin dkkanyd. Her hafta toplanr,
anlatrlar, anlatrlar, anlatrlard.

1923-24 yl Zafer-i Milli gazeteleri, "htiyat Zabitleri Cemiyeti'nin haberleriyle doludur.

Cemiyet, Menemen olaylar srasnda ilan edilen skynetim (rfi idare) zamannda dier
derneklerle kapatlarak bir daha alamad.

1915'te harbe katlan genler 1930'lara 1940'lara gelindiinde artk yalanmlard. Yava
yava aralarndan ayrlanlar oluyordu. 1940'tan sonra ayrlanlarn says hzla ykseldi.
Yaprak dkm oktan balamt. Artk sadece 18 Mart gn btn anakkale Gazisi eski
askerler en yeni elbiselerini giyiyorlar. Yine antayzade Abdullah Efendi'nin dkkannda
buluuyor, eski gnleri anyorlar. Aralarndan ayrlan arkadalarn anyor, Fatihalar okuyor,
dualar ediyorlard.

1960'lara gelindiinde artk birka kii kalmlard. Harbin ypratt vcutlar daha fazla
yalla dayanamamlard.
Tkendiler... Tkendiler... Kalmadlar... Vatan iin canlar pahasna devletin yollad her
yerde gzlerini krpmadan atelere atlanlar, onurumuzla erefimizin, hrriyetimizin sembol
"Bayramz" dalgalanabilsin diye her trl scaa, soua, ala, susuzlua, uykusuzluu
tahamml eden, bize bugn namusumuzla yaadmz bir vatan topran salayan 1915
kua yok artk... Kymetlerini bilemedik. Yaarlarken, her biri ile ayr ayr konuup
hatralarn toplamak aklmza gelmedi...

Onlar tarihe, tarihin unutulmuluklarna gmdk. anakkale'den ktm Yan basa basa
Erzurum'a vardm Kan kusa kusa

Tekirda'n berisinde Galata'dr Galata Drt kardetik Kurban gittik Badat'a

77- KY MUHTARLARI

Ky muhtarlar haftada bir gn askerlik ubelerine urar, ehitlerin haberlerini, varsa

askerlerin mektuplarn getirirdi.

O gn kyde hi kimse i yapmak istemez, muhtarn getirecei mektuplar, haberleri

beklerlerdi.

Muhtarn gelecei saate yakn, ihtiyarlar kahve veya camii nnde bekler, kadnlar, kzlar,
sokak aralarnda toplar, muhtarn gelecei yne doru bakarak beklerlerdi. eziklii,
korku, phe dolu bir bekleyi.

Uzaktan, ok uzaktan muhtar grndnde kalpler arpmaya balar, herkesin ii heyecanla

kark skntyla dolard.

Muhtar yaklanca kadnlar yavaa meydana toplanmaya balarlard. Muhtar gelir bazen
gzleri ya dolu elindeki mektuplar ve listeyi imama uzatr, hzla uzaklard. Anlarlard ki
ehitlerden biri olu veya kardeiydi.

Bazen yksek bir yere kar, mektuplar datr ve oradakilere hitaben

Halil day, ban sa olsun...! Aye nine, ban sa olsun...! Fadime gelin, ban sa olsun...!
Zehra teyze, ban sa olsun...!

Oraya gkten bir yldrm dm gibi olurdu... yzler allak bullak ve sessizlik... ehitlere
alanmazd... Hele anakkale ehitleri'ne orada topluluk iinde alanmazd.

Haberi alanlar sessizce uzaklarken, evlerine varrlar... Dayanamazlar... Dayanamazlar...

Ana yreidir, baba yreidir, yar yreidir. Boazlar dmlenir. Gzler nemlenir.
Hkrklar kesilmez. te o zaman ekilirler kuytu bir yere, ormann bir kesine, dan bir
yamacna...
Balarlar feryada... Alarlar... Alarlar... Alarlar... Gzyalar sel olur. Artk bundan tesi
sylenen her sz iirdir, destandr, manidir, attr. yle duygular yaanr ki onlarn krntlar
bir manide bir destanda sktrlm halde bulunur. Bunlardan tespit edebildiklerimden bir
ka. Denizin dalgasna Kapnn halkasna Ben yolladm yarimi ngiliz kavgasna

Baklarn demiri Topraklarn kemiri Abimi sana gmdm anakkale kabiri

anakkale yeili Da ta eili ehit yarimin kabri Yreime deili

Kovan ii petektir Omzumdaki tfektir Aslan yarim gelmedi anakkale sebeptir.

Geminin direkleri Tez ekin krekleri

Yarim anakkale'de Korkusuz yrekleri

Dalarn sokuklar Papucum topuklar Yarim anakkale'de ngiliz kopuklar

stanbul'un bayr ata km ayr

Anafarta'nn gururu

anakkale bayr Onu Mevlam kayr ngiliz'i koyuvermen Beni yardan ayn

anakkale Boaz Dinmez yrek sz Yeri g kaplad Gelinlerin avaz

Denizde dalga olur Dalga kyda kalr ngiliz belasn anakkale de bulur

Deniz stnde fener fleyiverdim snd Mehmedim, ngiliz'i anakkale de yendi

Deniz stnde ate aktm aktm yanmad u kereviz deresi Akan kana doymad

Gelibolu feneri Yanar yanar da sner ngiliz gemileri anakkaleden dner

ngiliz tayyaresi Dnyor da dnyor ngiliz'in hevesi anakkalede snyor

Sana izin vermedim

imek yolunu bilmedi Yreimi delmedi anakkale'den beri Ko yiidim dnmedi

Karncann izine Yandm keklik sesine Yarimin kan akm Gelibolu dzne

Gkte yldz seilmez Sular yalnz iilmez Yarim orda durduka anakkale geilmez

in dereye dereye Derelerin dzne Gzyam akverdi anakkale szme

am kt bal vermez Yad olana el vermez ngiliz askerine Benim yarim el vermez

anakkale tesi Bir ufack pnardr Benim yarim hudutla Bir eilmez nardr

Camimin yeil ta anakkale bulgur a anakkale de dt ngilizlerin ba

Asker gelecek diye Bir gzelce sz oldu Yarim anakkale'de Yreim gz gz oldu

Gvercinin yeili Cevizlerim asl anakkale dznde Kabirimiz eili

n dereye dereye Derenin azanna anakkale de vurduk Geminin kazanna

Mektup anakkale'de Evladma kalem et Babas Balkan'dayd Git ona da selam et

Yaylalar duman oldu Hasretlik yaman oldu Benzim anakkale'de Gl iek gibi soldu

Neresine neresine Ayak basmam meresine Yarimin kan akm Kereviz deresine

Sar papatyam sar Yas yollad ben aldm anakkale denince Kolsuz ayaksz kaldm

Kekliin gzelini

Tazlara apartman (apartmayn)

stanbul ieini

ngilize kopartman (kopartmayn)

Kymzn kolar Knalca boyakl anakkale kapusu Arkasndan dayakl

anakkale bann Knaldr pekmezi Gavurlara az bile Mehmetiin tekmesi

78- SON MEKTUP

Yirmi-yirmibe yl kadar nce, hal-kilim zerine yaptm bir aratrmada, konuk olduum
evde, Milli Mcadele; seferberlik derken sohbet bir ara anakkale zerine yaplmaya
baland. Kimler gitti, kimler geldi konuulurken, evin yal ninesi birden kalkp, sandndan
bir boha kard.

Sayg ile bohay at, iinden kan bir Trk bayra idi. Gzlerinden yalar damlyor, bir
yandan dualar mrldanarak, bayran kvrmlarn ayordu. Bayran ortasnda solmu,
ypranm bir kat duruyordu. Titreyerek mektubu at, bana uzatt.

Mektubu anakkale'den aabeyi yollam. Okunakl bir yazs vard.

nce uzun bir selam fasl ile balyordu. Aklmda kald kadaryla;

"Alt yerimden yaralandm. Sahra hastahanesinde tedavi oldum. Tebdil-i hava (hava deiimi)
verdiler. Kabul etmedim. Arkadalarmn yanna cepheye dnyorum. naallah harp bitince
grrz..." diyordu.

Mektubun sonuna adet olduu gibi iki de mani eklemiti. Hemen defterimi manileri not ettim.
(O zamandan beri anakkale ile ilgili manilere daha fazla nem veririm.)

Maniler unlard...
anakkale iinde Asker denize bakar Kader de lm varsa Benim kanm da akar

ki ky aras Eller gemez arasndan Dmana aman vermem Kan damlasa yaramdan

Mektubu okudum. Bu mektubun alnndan ksa bir sre sonra aabeyinin ehit olduu
haberini aldklarn syledi. Buruuk yanaklarndan aa yalar szlyordu.

79- KEND CENAZE NAMAZINI KILMAK

Babamn dostlarmdand. Dimdik yrrd. Hani Allahtan baka kimsenin nnde eilmemi
tipler vardr ya yle biriydi. Ben ok kktm. Evimize misafir gelirdi. "Oul" diye
seslenirdi hep. Bada kurmaz, diz ker, yle otururdu. Gaz lambas nda daha bir
heybetli grnrd gzme, hep bitmez tkenmez harp hatralar anlatrd. anakkale, Gazze,
Kafkas cephelerini dolam, Sakarya, Dumlupnar'da savam. Ancak zmir'in
kurtuluundan sonra kyne dnebilmiti.

Anlattklarnda, hep ac, kan, cefa vard. Kolay m kazanlmt bu vatan? lm neydi ki?
erbet imek kadar kolayd. "Biz kendi cenaze namazmz kendimiz kldk anakkale'de..."
derdi sk sk. Olur muydu? Olurdu...!

Kirte muhabereleri srasnda, blkler arka siperlerde hcum sralarn beklemektedirler. n

siperdekiler ileri frlam, bouuyorlar. Yzba hcum iin emir bekliyor. Btn asker
sng takm siperden frlamak iin hazr, sinirler gergin...

Btn dudaklar kpr kpr dualar okuyor, Kelimei ehadet getiriyor. Sre uzuyor. Yzba
erler sesleniyor...

" Yavrularm... Aslanlarm... biraz sonra Cenab- Rabb'l-alemi'nin huzuruna varacaz.

Abdestsiz gitmeyelim... Hadi tfeklerimizin kabzalarna ellerimizi srp, hep beraber
teyemmm edelim..." Teyemmm edilir... Bekleme devam etmektedir. Biraz sonra yzba;
"ocuklarm... sanyorum biraz daha bekleyeceiz... nmzde biraz daha zaman var, vakit
varken kendi cenaze namazmz kendimiz klalm... Kble karmzda..." Arkalardan olu Ali
avu barr..." Er kii niyetine..."

O gn, yaplan hcumda kendi namazlarn klan pek az kii sa kalabilmiti. Orada seslenilen
"er kii" onlardr ve onlar gerek askerdir.

80- ESR

Mustafa Hatlatolu (ihtiyat zabiti) anlatyor...

Bir gn n hat siperlerinde topu tarassutu (gzetleme) iin yerleirken iinde bulunduum
siperdeki erlerin byk bir znt iinde olduunu farkettim. Durumu anlamaya altm.
Birka gn nce kefe giden koldan "zmirli" dedikleri ok sevdikleri arkadalar sipere yaral
anzak esir getirmi... Siperde kendisi esirin yaralarn tmar etmi, ona sigara ay vermi,
yiyeceklerinden ikram etmi, naslsa esiri geriye gtrp, orduya teslim etmeyerek, siperde
tutmutu.

ok ksa zamanda, ok iyi dost olan bu iki dman, biribirlerinin dilinden tek kelime bilmese
bile, ok iyi anlamlar, kaynamlard.

zmirli, Anzak'n yaralarn temizliyor, sigarasn yakp azna tututuruyor, srt antasndaki
kuru yemileri onunla paylayordu. Esir, siperdeki btn Mehmetlerin isimlerini renmi,
onlara isimleriyle hitap eder, derecede samimi olmutu.

O siperdekilerin "Coni"siydi artk. Cebinden kard fotoraflar gsteriyor, nianlsn,

annesini, babasn iaret ediyordu.

zmirli "Arkadalar, Coni'yi esir olarak teslim edersek, ne olaca, ne zaman geri dnecei
belli olmaz. sterseniz brakalm gitsin...! Siperdekiler karavanalarnn paylatklar,
sigaralarnn ikram ettikleri bu gen esiri ylesine sevmilerdi ki hep beraber "olur" dediler.
Esirin ceplerini, ttn, fndk, ceviz, kuruyemi, kays ile doldurup pek ate tutmayan bir
noktadan salverdiler. Dier siperlere de tenbihlediklerinden ate almad...

Kar siperin aras pek ksa olduundan esir allar arasnda kayboluverdi. Biraz sonra
kardan "zmir... zmir... Mehmet... Mehmet..." diye bir ses iitildi. Siperin iine bir torba
ttn, kahve, eker dt. zmirli de "Coni, Coni" diye bararak onlarn siperlerine bir torba
kuruyemi frlatt.

Her gn sabahn ilk saatlerinde zmirli ile O Anzak arasnda karlkl seslenmeler olur,
hediyeler atlmaya baland.

Bir iki gn sonra bizim siperin iinde o Anzakly yine grdler. Gittii yoldan yine gelmi
siperdeki nbetilere seslenmi. Nbetiler o olduunu anlaynca ate etmemiler, siperlere
sokmulard. Hemen herkes ok eski bir dostlarn, akrabalarn gibi seviniyorlar, Anzak'a
ikramda yaryorlard. O da torbasnda getirdii kk armaanlar bizimkilere veriyordu. En
ok da izmirli sevinmiti. Ne yapacan armt. Yanna oturmu, sarlm, sigarasn ona
vermiti.

Ara sra kar siperlerden bir eyler bir eyler sylyorlar, o da onlara bararak bir eyler
sylyordu. Bu konumalardan sonra Anzak, zmirli'nin elinden tutarak iaretle onu kendi
siperlerine gtrmek istediini iaret etmeye balad.

Siperdeki arkadalarnn hepsi "Git, Coni'ni hatrn krma..." diye destekleyince zmirli ile
Anzak siperlerinin bir yerinden kar tarafa getiler.

Birden.kar taraftan bir alk koptu. zmirli Anzak siperlerine girmiti. Arada srada ona
sesleniyorlar, o da iyi olduunu, herkesin kendisine ikramda bulunduunu sylyordu.

Siperlerde kahkahalar, el rpmalar duyulurken birden byk bir sessizlik oldu. Siperden sert
komutlar duyuluyordu. Bir subayn siperlere geldii, zmirli'yi grd ve kim olduunu, bir
dmann onlarn siperlerinde ne arad soruyordu. Siperdekilerin ksa cevaplar verdikleri
anlalyordu. Siperdeki bir Trk mutlaka casus olmalyd.

yle ya bir dman arkada olamazd. Hi kimse bir dman kendi siperlerine davet edip,
ona ikramda bulunamazd... Gelen sesler sertleiyor, baz emirlerin verildii anlalyordu.

Trk siperlerinde zmirli'nin arkadalar gzetleme yerlerine dolumu, arkadalarnn bana

bir eyler geldiini fark etmiler, gelen seslerden bir eyler renmeye, anlamaya
alyorlard.

zmirli'yi alp aalara doru gtrdklerini fark etmilerdi. Birden ok aalarda zmirli' nin
bir aaca balandn ve birka kiinin bir subayn verdii emirle onu kuruna dizdiklerini
grdler... Az sonra zmirli'yi alp kendi siperlerine gtren Anzak'n bararak subayn
karsna dikildiini ona bardn, bardn, sonra koarak zmirli'nin cesedinin yanna
gittiini, ona sarldn, biraz sonra kendi tabancasn kafasna dayayarak ate ettiini...
zmirli' nin zerine kapaklandn grdler.

Birbirlerinin dillerini anlamasalar -da, en zor artlarda bile, birbirini ldrmek isteyen iki
dmann dost olabileceini... hem de leseye kadar dost olabileceini grdler...

81- 500 BONAK GNLL

Devletin kalbi (payitaht) stanbul'un, dnyann en gl ordularnn tehdidi altnda bulunmas,

Trklerin, anakkale'de canlarn hie sayarak, oluk oluk kanlarn aktmalar, devletin her
tarafnda byk bir ilgi ile takip ediliyor, vatan iin lmeye genler koup koup geliyordu.

En kanl muharebelerin verildii bir srada Bosna'dan 500 Bonak ve Trk gnll ka geldi.

Bosna devletin bir parasyd. stanbul Payitaht't, elbette buras "VatanM. Vatann dman
aya altnda olmasnn ne olduunu en iyi Bonaklar bilirdi. Koup geldiler.

Bosna'dan Mekodanya'dan beyz gen, vatan iin anakkale de lmeye geldiler.

En fazla insan kayplarnn olduu, insana en ok ihtiya duyulan cephe olan Anafartalar'a
gnderildiler.

Cepheye gidecekleri haberini alan Bonaklar, "Vatana, devlete bizim kanmzda nasip olacak"
diye hep beraber aladlar, dua ettiler ve cepheye gittiler.

anakkale muharebeleri bittiinde Bosna'ya geri dnenlerin saylar onu-on bei gemiyordu.
ou kolsuz bacakszd. Sa dnenler hayatlar boyunca vatan iin kaybettikleri uzuvlarnn
gururu ile yaadlar, l

Bugn bile Bosna' da, Sancak' ta, Mekadonya' da anakkale Sava' ile ilgili ok gl
hatralar, destanlar yaanmaktadr.

Terazini daras, Kalarnn karas, Beni ondan ayran, anakkale yaras,

Birinci Balkesir'de Sancakl Fort Servisi'nin sahibi Hamza Sancakl'nn babas anakkale'de
bir bacan brakmt.

82- EHT KARDE

1. Dnya Sava iinde Osmanl Harbiye Nezareti "Harb Mecmuas" adyla bir dergi
neretmiti. Bu mecmua, batan sona cephelerde ekilmi orijinal fotoraflar ve yazlarla
doludur.

Harp mecmualarnn en nemli blmlerinden birisi de "yaayan ller" bal ile verilen l.
Dnya Sava'nn eitli cephelerinde ehit olan subaylarmzn fotoraflardr.

Bu mecmualarn birinde "yaayan ller" sayfasn incelerken fotoraf dikkatimi ekti.

57. Alay 6. Tabur Kumandan Kemal Paaolu Mehmet Ali Bey

Tarih-i ehadet 6 Temmuz 1331 (1915)

9. Alay S.Tabur 16. Blk Zabit Vekili Kemal Paaolu Mehmet Refik Efendi

8 Terin-i Sani 1331 (1915)

On buukluk Obs Mstakil Taburu 1. Blk Zabit Namzedi Kemal Paaolu

smail Fehmi Efendi

3-4 ubat 1331 (1915)

Fotoraflarda babalarnn "paa" olduu yazlyd. Bu karde babalarnn forsunu

kullanarak Anadolu'nun her hangi bir askerlik ubesinde veya o zaman btn istasyonlarda
olan askeri nakliyat komisyonu ubelerinde harbin sonunu getirebilirlerdi. Hayr yle
yapmadlar, birden harbe katldlar. En byk aabey Mehmet Ali Bey yzba ve tabur
komutanyd, en n safta olmalyd ki ehit oldu.

Ortanca karde Mehmet Refik Efendi "zabit vekili" yani belki de Harp Okulu rencisi. En
kk karde smail Fehmi Efendi "zabit namzedi" daha Kuleli Askeri Lisesi rencisi

Ve karde de bir biri ard sra ehit oluyorlar. Bir eve ate birden dyor. Bir anne
yavrusunu da vatana kurban ediyor. Bir annenin yrei yerinden yanyor.

Hele ocuk denecek yata ehit olan ikisinin fotoraflar grldne gre; daha byklar bile
kmam.

Bu gencecik insanlar biz bugn zerimizde yabanc bir bayra grp kahrolmayalm diye, bu
vatan bizim diyebilmemiz iin, bu topraklarda hr, kimseye hesap vermeden yaayabilelim
diye canlarn verdiler.
Allah'n rahmeti zerlerine olsun...

83- K DEFA DA DOKUZ YARA BR KOL

anakkale'de Yeni Mecmua Fevkalade Nsha 17 Temmuz 1917 s.105

Yatkn ve baygn bir meyil ile Nara burnuna doru uzanan yeil renkli "Hastahane
Tepesi'ne" gelinceye kadar kendini bilmiyordu...-Orada mit ve iman lem'alar parlayan
yorgun gzlerini at zaman "ark Heyet-i Seferiyesine" mensup "Miralay Ruef"
kumandasndaki Fransz ihra mfrezesi Kumkale den denize dklm, Osmanl Asya
Sahilleri'ne yaplan bu Fransz taarruzunda Fransa'nn en ince kalemleriyle tasfir edilen roman
maceralar gibi maziyi ve tarihi hikayelere karmt. Asil'in tarihi medfeni civarnda grlen
Fransa'nn bu muhteris evlatlar arkn yenilmez ve yklmaz gc karsnda, yalnz
gemilerini deil, Fransz emelini de beraber gmdler.

imdi adlar denizinin mavi dalgalar Orhaniye istakamnn kumlu sahillerini perken,
duygulan nimet enva, marur ve mstehzi bir kahkahann akisleri gibi Homes'in lyadasna
mersiyeler okuyor.

12 Nisan 1331 (25 Nisan 1915) gn arkn yeni tarihine, yeni ve erefli bir mukaddime idi.
Marur armadann hilekar himayesine snan visamiral (Guepratte)'in kumandasndaki
Fransz filosu, Ruefin yolunu amaya memur edilmiti. Bu filonun devasa taratlarndan
frlayan lgn mermilerin dvd kumkaleye gzide bir Anadolu alay da, Franszlarn igal
ettikleri yere 700 m. Yaklamt. 36 saatten beri dinmeyen frtnann sonsuz dalgalar gibi
tekrar edilen hcumlar, Fransz karma kuvvetlerini kumkale mezarlnn kemik dolu
ukurlarna sokmutu. Fakat ta yolun bana konulan hrn bir ift makineli tfei lgn bir
atele ortal n n ttryordu. Yoldan geenlerin stne lm kusuyordu. 31. Alay'in en
grbz ve mert evlatlar menderes nehrinin ykk kprs lm geidi gibiydi. Askerlerimizin
fedakarane sramalarla bunu da geiyordu.

Alay kumandan, Franszlar denize dkmek iin onlarn pek ilerlemi olan sa cenahn
taburuna; "cepheyi sol cenaha doru temdit ve iddetle taarruz etmesini" emretti. Kymetli
tabur kumandan binba Halit Bey de pek itimat ettii mlazm evket Bey kumandasndaki
10. ble Orhaniye istikametinde alarak ilerlemek ve sa cenahna iddetle taarruz etmek
vazifesini verdi.

Bu emir hayret edilecek bir srat ve sadakatle yapld.

evket Bey, blkle tam bu yolun bana gelmiti. Srama yapmadan evvel buraya kadar
koar admla yetimi olan yorgun blne ufak bir srtta biraz nefes aldrmaya mecbur oldu.
6. koloniyal alaynn 3,5,9,10,11- blkleriyle iki makinah tfein ateleri altnda geilmesi
pek tehlikeli olan bu yol imdi ate hattna srlm, 7,5'luk bir sahra topunun, ateiyle
beraber bir de Kumkale nne gelen, "Latus Trevil" Fransz kravzrnn anakkale'deki
Mitralyz ve nordan fil ile de dlmeye balanmt. Artk oras bir yol deil piyade,
mitralyz, nordanfil (Bir nevi byk apl bir silah) yaramaz mermileriyle topu atei
sanaklar altnda kalm bir lm vadisi olmutu. Orada lmle insanlar arasndaki mesafe o
kadar azd ki her an iin mnasebetsiz ve vakitsiz bir merminin bir tarafnz delip delmedii
btn vcudunuzu yoklayp anlalabilirdi.

Orada lp kalmak Orhaniye'de bekleyen yksek ve hakiki ereften mahrum olmakt. Btn
blk sevgili blk komutanlarnn verecei emri bekliyordu. Buradan teker teker kmak iin
harcyacak zaman yoktu. Kme kme akmak ise ok zayiata sebep olacakt. evket Bey
dnd; uzun szden ziyade maddi olarak yksek, bir misal (rnek) gstermek daha kestirme
olacakt. Gr bir sesle bard; "imdi ben karya sryorum, yolu geersem oradan
vereceim kumanda ve iaret zerine btn blk srayn. ayet ben yoldan atlarken ehit
olursam naam size siperdir. Atlayp geiniz! Ve Orhaniye'ye kadar behemahal grrnz...!"

Bu szler bir emir gibi deil gkten gelen ilahi bir ses gibi btn bl titretti. Frlayp
srad. Yolun te tarafna ufak bir yara alarak geti. Blk kumandan yolun karsnda ve
bln nnde durdu.

Onlara an ve eref yolunu gsteren bir kol iaretiyle bl ard. Btn blk hm ve
sratle akan bir selin nne tesadf eden ufak bir mani olan bir eymi gibi ani bir srayla
yolu geti. Biraz sonra Orhaniye'nin Menderes nehrine doru tatl bir meyil ile gelen tatl bir
inite 10. bln parlayan sngleriyle zengin bir silahla dolmutu.

Tabur kumandan Halid Bey tam bir isabetle Allah'na kavuurken evket Bey de bln
ve taburun eline geen daha dier aksamn Orhaniye metrislerine yerleen kaymakam Ruk'un
kumandasndaki 6. Mstemleke Alay'nn 1. taburu zerine mthi bir hcum ile frlatt.
Yaplan bu hcum sa cenahn kumkale zerine yapt edid bir atlma ile madhalden icra
olundu.

imdi artk Jeanne D'arc', Jor Rokibar', Lurn, Latus Travil Fransz gemileri ve Rus
kruvzr Ascold devaml bir ate yamuru ile evket Beyin kumandasndaki bir avu Trk
kahramanlarn hcumdan alkoymaya alyordu. Fakat Orhaniye'nin metruk istihkamlar
nnde gs gse yaplan mthi bir sava harp gemilerinin bu ateine son verdii gibi
Orhaniye'nin merkez kylarna doru tatl bir meyilden inen askere kar sahile sokulan
Puvinar torpidosundan alan makinah ateleri de bir mangann at atele karland.
Demek evket Bey karaya hcum denize ate ediyordu.

Blk Orhaniye metrislerini muzafferen geerken kahraman blk kumandan bir merminin
at yara ile Orhaniye istihkamnn dibinde "intikam aldm" der gibi oturmu dman
kavalayan blk ktalarn seyre dalmt.

O srada muhaberenin ne dereceye kadar ilerlediini Kumkale sahiline torpido ile gelen
general Damad da btn Fransz ihra mfrezesinin sahile doru kotuklarna ahit olmu ve
derhal ba kumandan Sir an Hamilton'a mracatla kumkalenin ya takviyesini ya tahliyesini
bildirmek zere torpidosuyla dnmeye balamt.

O gece donuk beyaz bir abajurun tl kolonyalar rtmnde yaman bir fanus gibi ay nurani bir
hale ile domutu.
ki gnlk kanl fakat anl ve erefli kumkale muhaberesi kahramanlarnn zaferini
kutluyordu.

evket Bey shhiye erlerinin kanlar arasnda geri ekilirken Franszlarda gemilere biniyor ve
afakla beraber kumkap ve Orhaniye'nin burlarnda al bayrak dalgalanyordu.

stanbulda sekiz aylk tedaviden sonra biraz iyilemi olan mlazm evket Bey Sina 'ya
memur edilen stanbul'dan geiinde selamlamak isterken yine blnn bana gemiti
onun nazarnda ngilizler yalnz Trklerin ve slamiyet'in deil herkesin dman idi.
Asrlardan beri pek ssl ve dost bir medeniyet mantosuna brnerek grnmt.

Tren Haydarpaa'dan ayrldktan sonra mlazm evket Bey alnan ikmal efradyla
kuvvetlenmi olan bln Anadolu hatt zerinden geerken an ve eref menkbeleri
yaratmaya hazrlanyordu. Kumkalede muharebe yapan blk Fransz kininden fazla
ngiliz'den hn almak istemeye balad.

Sina lnde blk kavgaya susam bir ekilde doutu. evket Bey bu arada 'Yzba" oldu.

2. Gazze Muhaberesi'ne hazrlanrken blyle Kumkale'de olduu gibi sahil cenahna

memur idi. Buras sng muhaberesine pek msait idi. O, "zafer sngnn sivri ucundadr"
diyordu.

Osmanl mevzilerinin sa cenahna haner gibi ngiliz ileri mevzii vard. Dmann bir ileri
hareketinde oras bir dayanak noktas olabilirdi. Orada "eytan Tepe, Yediz Tepe" gibi anlan
yaln ta ve kum yn esas mevzileri de tehlikeye dyordu. Blgeyi Yediz Tepe'nin
hakimiyetinden kurtarmak gerekiyordu.

evket Bey ancak bu tepelerde bir kolunu da kaybedince cepheden geri alnabildi.

84- ANAKKALE CEPHESNDE SONBAHAR

Austosun sonuna doru hem ngiliz hem Fransz hkmeti genel olarak anakkale
cephanelerinde baarsz olduklarn, yeni bir harekat iin yeni takviyeler gerektiini
anlamlard.

stenilen 13 yeni tmen ok fazla bulunmutu.

anakkale'de harbin beklenmedik ekilde uzamas ngiliz ve Franszlarn bana baka trl
skntlar dourmu, Bulgarlar tarafszlklarn bozarak seferberlik ilan etmi bunun zerine
rken Yunanllar ve Srplar ngiliz ve Franszlara bavurarak Yunanllarn anlama artlarna
sadk kalabilmeleri iin 150.000 kiilik bir kuvvet gndermelerini istemiti.

25 Eyll 1915'te Lord Kitchener, General Hamilton'a anakkale'den iki ngiliz bir Fransz
tmeninin Selanik'e istenebilecei, bunun iin de Suvla'nn boaltlabileceini tel ile
bildirmiti.
Bulgarlarn da Almanya yannda yer almas zerine Almanya-Trkiye arasndaki demir yolu
kullanlmaya balanm, harbin bandan beri ok sknts ekilen obs ve cephaneleri
Trkiye'ye gnderilmeye balanmt. 1915 Ekiminden itibaren Trk ordusu anakkale'de
Almanya'dan yeni gelen cephane ve malzemeleri kullanmaya baladlar.

ngilizlerin anakkale'yi geme umudu artk bir baka bahara kalmt.

Ekimin 15'inden itibaren anakkale'de denizde mthi frtnalar patlam, Arburnu ve

Suvla'da pek ok iskele yklm, bir ok duba, kayk ve nakil vastas (tama arac) batm ve
kullanlamaz hale gelmiti.

K mevsimi hzla yaklayordu. ngiliz ve Franszlar anakkale'ye ya acilen yeni bir ordu
btn k yetecek kadar malzeme getirecekler ya da anakkale'yi boaltacaklard. Kn
malzeme ve asker nakletme hava artlarna bal olacandan bir karar verilmesi gerekiyordu.
Lord Kitchener 11 Ekim'de Sir Hamilton'a "Tahliye yaplrsa ne kadar zayiat verileceini"
sordu.

anakkale cephesi iin geri saym balamt. Artk ngiliz parlamentosunda anakkale
savalar aleyhine konumalar yaplyordu.

Sir Edward Garson 2 Kasm 1915'te "anakkale harekat bir deirmen ta gibi boynumuza
asldr ve harbin cereyanlar arasnda bizi felakete srklemitir." demiti.(l)

Londra'da sre gelen kark fikirler sonunda Sir an Hamilton grevden alnarak yerine Sir
Charles Monro getirildi.

Geldikleri gnden itibaren ngilizlerin en byk dmanlarndan birisi de dizanteri olmutu.

Ekim iinde Seddlbahir'de gnde 200, Arburnu'nda ve Suvla'da gnde 300 kii hastalanarak
cephaneden ayrlmak zorunda kalyordu. Yerlerine gnderilen takviye kuvvetler boluklar
doldurmaya yetmiyordu.

Austos harekatnn kesilmesinden sonra karlkl cepheler iyice tahkim edilmiti. Her gn
siperlerden karlkl ateler ediliyor, birbirlerini avlamaya alyorlard.

Her gn belli zamanlarda karlkl olarak topular birbirlerine bombalar yadryor buna da
topular" sidik yar" diyorlard.

K geliyordu. Geceler son derece souk oluyordu. Trkler cephe gerisini ar petei gibi oyuk
oyuk odalar yapm buray oturulur hale getirmilerdi. Bylece souktan ve yamurdan
korunuyorlard. Nbetiler iin kaln muambalar ve erler iinde klk orap, amar ve
battaniyeler getirilmiti.

ngiliz taraf da k hazrlna balam yer yer siperlerinin zerini galvaniz sac ile
kapatmlard. .

Msr'dan getirilen raylar ve kk bir dekovil tren Sula limanndan Anafartalar eteklerinde
bulunan ngiliz siperlerine malzeme tamak iin kurulmutu.
Sert rzgarlar baladnda denizden karaya malzeme karmak hemen hemen imkanszd.
Mesela 8 Ekim'de kan bir frtna motoru karaya vurmu, iskeleyi harap etmi ve
demiryolunu bozmutu.

28 Ekim'deki bir baka frtna Arburnu'nda (Anzak'ta) limanda btn faaliyeti durdurmutu.

17 Ekimde Suvla'da uzun hazrlklardan sonra saldrya geen ngilizler Kiretepe

srtlarnda bulunan Trklerin iki ileri mevzisini ele geirdiler.

18 Ekimde Trkler kar saldrya geerek bir gn nce kaybettikleri mevzileri geri

aldlar.

21 Kasm Trkler Seddlbahir'de daha nce kaybettikleri siperleri ele geirmek iin bir kar
saldr daha yaptlarsa da baarsz oldular.

28 ve 29 Kasmda Trkl topusu Tekam mevkiinde bulunan ngiliz mevzilerini tahrip etti.
ngilizler nemli sayda kayp verdiler.

85- LDRMEYEN ALLAH LDRMEZ (l) (ECEL GELMEYNCE

LNMEZ)

ngilizler ekilirken Arburnu'nda imdi Mehmetik Abidesi'nin bulunduu yerdeki Trk

siperlerinin altna atklar ilk lam patlattlar. Birinci lam patlaynca pek ok askerimiz
toprak altnda kald. Fakat ikinci lam patladnda toprak altnda kalanlar diri olarak yukar
frlatlarak kurtuldular.

Bu olay Atatrk'n anlatm olduunu

19 Fkra Kumandan efik Bey 25 Nisanl955'te abide nnde

Avusturyal ziyaretilere anlatmtr.

86- MUZAFFERYET HABERLER

anakkale'de Anafartalar ve Arburnu muzafferiyetlerini tebir eden milli ajanslar ber vehe
zir nerediyoruz.

8 Aralk - resmidir (21 Aralk ): anakkale cephesinde 6 Aralk (19 Aralk ) gece ve sabah
Anafartalarda ve Arburnu'nda dman mevzilerine kar edid topu atelerimizle balayan
ve imalde gece terakki eden taarruzumuzdan kurtulamayacan anlayan dman kuvvetinin
bir ksmn 6-7 Aralk (19-20 Aralk 1915) gecesi pek telala vapurlara bindirmeye balam
ve bu hareket ortal uzun mddet istila eden keif sislere ramen ktaatmzn takibinden
kurtulamamt.

Bugn son alnan raporun Anafartalar'da ve Arburnu'nda artk hibir dman neferi
braklmad ve bu mntkalarda ktaatmzn kamilen sahile ilerleyerek dmandan bir ok
ganaim cephane, adr top elde ettii ve dmann bir deniz tayyaresi atelerimizle denize
drlerek pilot ve rasad esir edildii bildirilmitir.

6 Aralk (19 Aralk 1915) leden sonra dman taarruzu u suretle cereyan etmitir.

Dman evvela karadan her cins ateleri ile ve denizden minyator ve kravizrleriyle
mevzilerimize bir mddet ate am ve sonra sa cenahmzdan balayarak merkez ve sol
cenahmza btn kuvvetiyle taarruz etmi ise de, bu taarruzlar kendisine byk kayplara
mal olarak tamamiyle akim braktrlm ve yine eski mevzilerine tard edilmitir.

anakkale Muhabirimizden;

Anafartalar'da, Arburnu'nda dman tamamen kardk. Askerimiz Arburnu'nda deniz

kysnda ahitleri zerine abdestlerini aldlar. Elde edilen ganaim-i shhiye bana
nbetilerimiz dikildi. Be adm ilerisi grlemeyecek keif sislerin uzun mddet
durduundan dolay dmandan birok esir alnamam ve dman ancak bu sayede yakasn
kurtarlabilmitir.

8 Aralk (21 Aralk 1915)

Askerimizin, anakkale'den Anafartalar, Arburnu'ndaki muvaffakiyetleri zerine Payitaht

donanm ahali icray adumani eylemitir.

Gazeteler, bu muvaffakiyet-i mesude hakknda vatan pervarane nutuklar yazarak yaknda

dmann Seddlbahir'de kovulaca midini izhar ediyorlar.

9 Aralk (22 Aralk 1915)

anakkale cephesinde Anafartalar ve Arburnu'nda dmann karmaya muvaffak alamad

her eit harp malzemesi ve askeri eya peyderpey toplanmaktadr. Miktar henz
belirlenmemitir.

Bu ganimetlerin yannda Arburnu'nda iki ar top bir sahra topu, bir hayli tfenk, cephane ve
bilhassa piyade ve makineli tfenk cephanesi, birok cephane arabalar, iinde erzak dolu
adrlar, istihkam ve telefon aleti bulunmaktadr.

Dman gemileri, dn akama kadar muhtelif mevkilere ve ordugahlara iddetli ate aarak
terk ettikleri bu ganimetlerin tahribine alm ise de muvaffak olamamtr.

10 Aralk (23 Aralk 1915)

Seddlbahir'de sa ve sol cenahda mhim bir hadise olmamtr. Yalnz merkezde dman her
defasnda baarszlkla sonulanan taarruzlarn vazif vahit tekrar etmitir.
*anakkale'de ve Seddlbahir'de faslal topu atei, bomba ve torpido atlarna devam
edilmitir.

Anadolu boaz bataryalarmz Morto Liman ve Tekve Burnu'nda ihra iskelelerini messir
surette bombardman etmilerdir Morto Liman'nda iki sandal ve Tekye iskelesinde cephane
ykl mavnalar batrlmtr. Bir sileke tam isabet vaki olmutur.

*Dman ekilen mntkadan yalnz bir kolorduya gnlerce idare edecek muhtelif cinste erzak
ve birok kum torbas, adr, battaniye, konserve, benzin, bir obs topuyla bir ok obs
mermisi, telefon ve mania telleri bulunmutur. Tfenk, cephane, giyim ve kuam henz
saylamamtr.

* Almanlarn resmi gazetesi anakkale Arburnu'ndaki muvaffakiyetimizden dolay

takdiratta bulunarak Almanlarn mttefikleri Trkler tarafndan elde edilen baary takdir

ettiklerini anakkale mdafaalarnda gsterdikleri kahramanlklar tebrik ettiklerini

yazyorlar.

* AlmanMebusan Reisi anakkale'nin dmandan temizlenmesini mecliste tebrik

etmi, bu tebrikat alklarla karlanmtr.

*Dmann anakkale'de urad hezimet Fransa ve ngiltere'de son derece yes'e ve hayal
krklna sebep olmutur, ingilizler gazeteleri bu hezimetin halk zerinde son derece kt
etki ettiini yazyor.

*anl ktaatmz iin byk bir muzafferiyet olan geri ekilmenin arkada muvaffakiyetimizi
takip ettiinden ngiltere hametine byk bir darbe olduu muhakkaktr.

26 Sefer 1334- 21 Kanunevuel 1331- Numara 37-89 Milli Ajans Telgraflar

anakkale'de 11 Kanunevvel (24 Aralk 1915) Saroz krfezinde sokulmaya alan dman
kravizr topularmzn iddetli ateiyle yaklatrlmamtr.

Kiretepe, kemikli, Arburnu'nda krovizrle torpidoya ate isabet ettirilmitir.

Seddlbahir'de topumuz sol cenahmza karsndaki dman siperine mhim tahrikat

yaplmtr.

ngilizlerin anakkale'den ricaatlar Rusya'da byk bir yas mucip olmu, ve Rus efkar-
umumiyesi ngilizlerin aleyhine dnmtr.

*anakkale muhabirimizden: Anafarta, Arburnu'ndan defedilen dmann siperleri stnde

dolayoruz. Dmann ricat o kadar telal olmutur ki zabitleri sofrasnda peksimetlerini
yarm brakarak kamlardr.

*8 Kanunevvel'de (21 Aralk 1915) ateimizle drlen dman tayyaresinin tayyarecilerini

boulmaktan kurtarmak iin 26. Alay'n 11. Blnden Kaif Efendi bin Mehmet Akif ile
yine bu alayn 8. Blnden Ruhi Efendi bin Ali Rza namnda iki kahraman mlazm
soyunarak, dalgalarn iinde uraarak, hayli uzakta bulunan tayyare enkaznn bulunduu
yere kadar gitmiler iki tayyareciyi yorgun gslerine alarak, yzerek sahile gtrmlerdir.

anakkale cephesinde 11 Aralk (24 Aralk 1915) gecesi Arburnu iskelesine ate aan
torpido topu atelerimizle uzaklatrlmtr.

Seddlbahir'de dman bermutad ziyadece bomba ve torpil endaht etmitir. Topularmz

messir atelerle dmann birka bomba makinasn tahrip etmi. Birinci ve ikinci hat
siperlerinde mhim hasar yapmtr.

Muhtelif zamanlarda Altepe bombardman eden bir dman krovizrne topularmz drt
mermi isabet ettirmitir.

Boaz bataryalarmz Seddlbahir'de ihra iskelelerini Morto Liman'nn itima mahallerini

ve Kereviz dere civarnda dman siperlerini, Eski Hisarlk garbndaki ihtiyat kollarn ve bir
obs bataryasn messir bir surette top ateine alarak iyi tahribat husule getirmi ve Morto
limannda ykl bir sandal batrmtr.

12 Aralk'ta (25 Aralk 1915) bir deniz tayyaremiz Bozcaada, Mavzunda ve Seddlbahir'de
dman mevzileri zerinde uarak muvaffakiyetle keif yapm, Seddlbahir cenubunda bir
torpidoya bomba drmtr.

*anakkale'de dman krovizr Arburnu, Anafartalar'da braktklar mevzilere top atp

ekilmitir.

Seddlbahir'de bermutad ate teatisi devam ediyor.

*Byk kemikli sahilinde oturan dman gemileri be nakliye gemisidir. Bir tanesi de
Arburnu'nda oturmutur. Eyas ele geirilmitir.

16 Aralk (29 Aralk 1915)

anakkale muzafferiyeti zerine padiahmz 5. Orduya "Selam- ahane" lerini gndermitir.

Daha sonra 5. Ordu u ltuftan dolay padiahmza teekkratta bulunmutur.

*Harp Matbuat Karargah'ndan verilen malumata gre anakkale, Anadolu bataryalarmz

mekur faaliyetlerde bulunmu, Seddlbahir Morto Liman ile civarndaki dman askerlerine
pek ziyade zarar yapmlardr.

*ngiltere 9 Kasma kadar ngiliz genel kaybnn (zaiyat- umumiye) 550.000 kii olduunu
resmen ilan etmitir.

18 Aralk (Resmi) (31 Aralk 1915)

Arburnu stnde uan dman tayyaresinden bir topu atelerimizle sakatlanarak akta
denize dm, enkaz iki gemi tarafndan mroz iskelesine ekilmitir.
Seddlbahir'de her cins ate, bomba ve torpil atlar devam etmitir. ki kravizr, iki
manyetor ve sekiz torpide himayesinde Agememnon zrhls fasla ile mevzilerimize bir
mddet ate amtr.

Topularmzn muhalelesiyle zrhlya ve krovizrlerden birine iki mermi isabet ettirilmitir.

14 Aralk 1915 (17 Aralk 1915) leden sonra Merkeb Adas civarnda bir manyetor faslal
olarak boazn Anadolu ksmna 80 mermi atmtr.

Deniz tayyarelerimizden biri gece dman ordugahna muvaffakiyetle 4 bomba drmtr.

*ngiliz mabuat anakkale Seferi'nden dolay kabineyi eletirerek deimesin istemitir.

*anakkale'de karlkl ateler devam ediyor. Dman gemileri atee itirak ediyorlarsa da
bataryalarmz tarafndan uzaklatrlyorlar.

16 Aralk'ta dman Seddlbahir'de tayyare ile gzetlemede bulunduktan sonra merkezimize

ate am fakat bomba patlatmamtr.

Franszlarn Suffrelin zrhlsna topumuz mermi isabet ettirerek gemiyi alev iinde
karmlardr. Boaz tabyalarmz dmann iskele depolarn aralkl olarak topa tutmutu.

Deniz tayyarelerimizden biri Seddlbahir'de dman ordugahna bomba drlerek yangn

karmtr.

Arburnu'nda, Anafartalar'da ele geen ganimet henz bitirilememitir. Pek oktur.

3 Reblevvel 1334 - 28 Kanuneuuel 1331- Numara 38-90 .

Orduyu Tebrik

Meclis umumi mzakerat arasnda muhteem ordumuzun tebriki hakknda bir karar itiraz
edilmi olduunu ksm mahsusamzda yazmtk. Bu hususta ekilen telgrafname ile
bakumandanlk vekalet-i celilesinin teekkr telgraf namesini aaya yazyoruz.

Ba Kumandanlk Vekalet-i Celilesine

Bir buuk seneden beri muhtelif ktaat- askeriyede din ve vatann ila ve mdafaas urunda
kahramanca ve aslanca muharebe ihraz- galibiyet eden muhterem ordumuzun muvaffakiyet
ve ik'a yi azimkaranelerini ve zat' semi kumandanilerini tebrike bugn tekil eden liva
meclis-i umumisince karar verilmi ve tevelli-i muzafferiyetimize dualar takdim Dergah-
Hazret-i Allah'a klnm olduu arz olunur.

21 Kanunevvel 1331 (4 Aralk 1915)

Karar Mutasarruf Vekili Kemul

Karar Mutasarrfl Vekaletine

anakkale muzafferiyet-i ahiresinden dolay tebrikat havi telgrafnz aldm . Liva meclis-i
umumisine teekkratnn tebliini rica eder ve tevelli-i muvafakiyetimizi iltaf- sbhaniden
temenni eylerim.

23 Kanunevvel 1331 (6 Aralk 1915) Bakumandan Vekili ve Harbiye Nazr Enver

Byk Zafer

Dn Dahiliye Nezaret-i celilesinden gelen hayrl bir telgrafname ile Gelibolu yarmadasnda
tek bir dman neferi bile artk braklmadnn bildirmilerdir.

Mututasarruf vekili muhteremi Kemal Beyefendi Hazretleri bu telgrafnameyi alr almaz

encmen halinde mzakere ile mesaj olan Meclis-i umumiye bizzat getirilerek orada
okumular ve azayi kiram tarafndan zaferimizden dolay sevin ile telgrafname defalarca
okunmutur.

Daha sonra telgrafnamenin suretleri karlarak kazalara yollanm, ehirde ilan ile, meclisi
umumi nnde btn memurlara okunmu, mektep talebeleri kol kol gezmeye balamlar,
memlekette batan baa donatlmtr.

Herkes bu byk muzafferiyetimizin verdii nee ile birbirlerine tebrik etmi ve bu akam
emsali grlmeyen bir enlik yaplmtr.

Cenab- Hak muzaffer ve galip ordularmz daha nice nice muzafferiyetlere eritirmekle
cmlemizi mesut buyursun. Amin .

Nezaretim telgrafnamesi ile buna cevaben yazlan telgrafnameler:

Karesi Mutasarrufl'na

Seddlbahir'deki dman kamilen tard olunmutur. Bu suretle Gelibolu yarmadas dmann

le vcudundan tamamen tethir edilmitir.

Ordumuzun bu anl muzafferiyetinden dolay stanbul'da olduu gibi her tarafa icra-yi
ehrazin ve umum mektebin bir gn tatil olunmasn teminen tebli olunur.

27 Kanunevvel 1331 (10 Aralk 1915) Dahiliye Nazr Talat

Dahiliye Nezaret-i Celilesine

27 Kanunevvel 1331 ecdadmzdan ehzade Sleyman Paa ile Balkesirli Gazi Evranos, Hac
l Bey, Gazi Fazl, Ece Bey ve Aksungur'un yadigar- kymetdar ve ebedisi olan Gelibolu
sebaceziresi (yarmadas)ndan dmann tamamen tard edilmesi tebirat buraya vasl olur
olmaz herkes byk bir milli hisle ho ve huru gelerek emsali gayri mehud tezahurrat
mserretkerame icrasna balam ve muvaffakiyet vukuu azimenin tebriki temenniyeti her
taraftan izhar edildii gibi bu haber tam itima (toplant halinde) iken meclisi umumice de
buna itirak tewelli-i muzafferiyetimiz dualar dergah- mhiyete nef ve izal edilmi olduu
arz olunur.
27 Kanunevvel 1331 (10 Aralk 1915) Kemal Karesi Mutasarruf Vekili

Ayn Gazetede ehitlerimiz in

aramba gn ikindi namazndan sonra byk camide ehitlerimizin ruhuna armaan olmak
zere fatihalar ithaf edilmi muzafferiyetimizn tevellisi iin dualar ve dilekler sunulmutur.
Bu merasimde Mutasarruf Vekili Kemal Beyefendi Hazretleriyle Meclis-i Umum Azay
Kiram ve btn erkan ve ahali hazr bulunmutur.

18 Rebeuvel 1331-11 Kanunusani 1331 (Ocak 1915) Numara-40-92

heda Ervahna

Veladet-i Reygamkeriye msadif (mevlt kandiline tesadf) geen Sal gn le namazndan

sonra Tevfikiye Mektebi takke ve muallimler tarafndan cihan harbinde eref-i ehadete
mzehher olan ihvan- dinimiz ervahna (din kardelerimizin ruhuna) Darl Muallimin Trke
muallimi Halil Halim Bey mevld nekevi okumutur. Bu dini mecliste tatbikat mektebi
talebe ve muallimleriyle ocuk babalar da hazr bulunmulardr.

17 Rebilahir 334-8 ubat 1331 (1916) Numara 44-96

Muzafferiyet Bayram

Kazalarda bulunan muhabirlerimiz anakkale muzafferiyeri dolaysyla yaplan enliklerin

pek parlak olduklarn yazyorlar. Kepsut'da, Balya'da, emsali grlmemi tezahratlar
yaplmtr.

3 Rebilahir 1334-25 Kanunsani 1331 Numara 32-94

Edremit'te

Kazandmz zafer iin ve srmekte olan harpte ehitlik mtekesine kavuan subay ve erler
iin Peygamberimiz'in doum .gnne tesadf eden sal gn gecesinde Edremitli tccardan
Mehmet Hoca Zadetli Bey tarafndan, Edremit kasabas ile Havran ve Zeytinli kyleri
camilerinde fakirlere ve muhtalara be bin kuruluk ekmek datlm ve hatmi Kuran ve
Mevlid-i erif okutularak ehitlerin ruhlarna yollanm ve zaferlerinin devam iin dualar
edilmiti.

87- KARDEME

Kk Kardeini Vatana ehit Veren Bir Aabeyinin Feryad Anafartalar'da ehit olan

Zabit Vekili Ahmet Tevfik Efendiye

Kardeime

O kadar yand m barn ey ocuk Ecelin sunduu erbeti mi itin ? Sray saygy unuttun
abuk Sebep ne, aann nne getin?
Yirmi bahar kavuran ate Gllerin kalbini dalasa ok mu? Bir damla ebneme susad
gne Smbller sararsa haklar yok mu?

Yurduna son damla kann verdin Ah, cmert kardeim sana ok yazk El fitre verdi, sen
cann verdin Ne ac bir eker bayram yaptk

Yad eller datt halka gl suyu Yok sana gzya dkecek ananan Kardeim, zlme,
msterih uyu Ne mutlu glyor zavall vatan

Bir ile ipekten yumuak sinen Serhatl tuttu sarp balkanlar gibi Kandan daha ok byn
yokken Doutun yeleli aslanlar gibi

Ne beyaz bir mermer, ne biraz yldz Nerde yaptn o altn destan? Srekli alktan utanan,
adsz Koca ehnamene konulmu imzan

Ne kadar aradm senin kabrini Yok diye boynunu bkt her iek Yanldm kardeim bala
beni Sen arzdan semaya naklettin gerek !

dris SABH

88- KR NAL PAA ANLATIYOR (1) :

anakkale'de Kanldere srtlarnda idik. Dman sabahn dokuzunda ileri hatlarmz

bombardmana balamtr.

ok zayiat verdiimizi grlnce yalnz drt manga kalan kuvvetimizin o siperde kalmasn,
asl kuvvetin geri ekilmesi emredilmitir.

Alt saat sren aralksz bir bombardmandan sonra saat te dman atei kesince, ortal
saran duman tabakas yava yava dalyordu ki sng takm bir ngiliz taburunun duvar
halinde hcum ettiini grdk.

Siperlerimiz arasndaki mesafe altm metre kadar bir eydi. Biz zannediyorduk ki, saatlerce
bombardman atei altnda kalan ilerideki o drt mangamz erimi, bitmitir.

Gzlerimiz birden hayretle ald. O siperlerimizden yirmi iki sng parlamt.... ve o yirmi
iki Trk o gn tam bir tabur dmanla sngleti....

Gzetleme yerinde yanmda bir Alman subay vard. enesi avular iinde akn, bana
Alman askerlerini nasl bildiimi, sordu:

"Derli toplu, muntazam iyi bir asker" cevabn veriim zerine, ahidi olduu misli az grlen
kahramanlk olaynn bykl ile arpan kalbini yumruu ile bastrarak:" Hayr..." dedi.
Sizi temin ederim ki, bu artlar altnda Alman askeri deil alt saat, hatta yarm saat
savaamazd.
Trklerin cengaver olduklarn ok iitmitim. Fakat imdi grdm sahne, btn
sylenenlerin ok noksan olduunu anlatyor. Trk askerinin yaman bir kuvvet, harikulade bir
yaradl olduuna inandm....

Gerekten orada, benim istikametimde "lm" vard. te buradan da bu vasiyet ak

grlyor. Eer ismini bilmediim o kahraman, ar yaral olmasna ramen beni yolumdan
alkoymasayd, ani olarak dmann u karsndaki tepeye koymu olduu bir ar makinah
tfein atei altna decek ve bugn karnzda bulunmayacaktm."

Aziz Bey, sznn burasnda ahin srt'na doru boazna dmlenen bir sessizlik iinde
bakt., bakt., iini ekerek:

"Efendiler... Oraya pek ok kii gitmitik. Fakat ancak birka kii dndk. Sizden rica ederim.
Benim sevgili alaym iin bir dakika susun, dua edin..."

89- KEMAL YER- KAYMAKAM AZZ BEY ANLATIYOR

Kemalyerindeyiz Muhterem kumandanmz Kaymakam (Yarbay) Aziz Bey harbi arazi

zerinde izah ediyor. Bilhassa Anafartalar' anlatyor.

O vakit alaymn emir zabiti idim. u grdnz mevzilerde bulunuyorduk. O sabah

samzdaki siperlerden bir krek kalkt. Bu kararlatrdmz bir hcum iareti idi. Bir
dakika evvel uykulu bir skun iinde olan bu yerler iaret verilir verilmez kulaklar sar eden
mthi bir velveleye sahne oldu. Askerler bir taraftan tekbir getiriyor bir taraftan borazanlar
alyordu. Etraf " Allah Allah" sedalar kaplamt... Ve askerimiz dmann btn cephe
boyunu tarayan atelerine kale gibi gslerini gererek ileri atlmt.

Bizim alaymz u karda grdnz srt tutacakt. Dman sngs, kurun yamuru bizi
oraya varmaktan alkoyamamt.

Efendiler. Her trl fenni tehizat, haiz dman ordular bu celadet karsnda bir kar fazla
ilerleyememiti.

Arkadalar, anakkale Harbi'nin her safhasnda binlerce kahramanlk vardr. Bu binlerce

olay beni muhakkak lmden kurtaran bir tanesini syliyeyim.

Demin bahsettiim hcum esnasnda zaptettiimiz yeni mevzin ilerisine yryordum.

Ayaklanma iki kol sarld. Baktm kahraman askerlerimizden biri .. ar yaral olduu belli idi.
Ayaklarm tutmakta devam ederek ancak bir nefes gibi fsldayarak : "Oraya gitmeyin... orda
lm var!.." dedi.

Albay Ruef - Smrgeler Tugay Komutan (6.alay)

 90- KIBRISTA TRK EHTL

anakkale Sava srasnda karlkl olarak esir alnanlar da oldu. Biz ngiliz ve Fransz
esirlerine ok iyi baktk. Ama Trk esirlere pek iyi davranlmad, onlarn Trk dman
Ermeni ve Rum doktorlarn ellerine brakld da bir gerektir.

ngiliz uaklar sava boyunca havann elverili olduu zamanlarda keif uular yaparken
Trk siperlerinin zerine "teslim olunursa ok iyi baklacaklarna" dair bildiriler attlar, fakat
Trk askerlerinden hibiri bu bildirilere uyarak gidip kendi teslim olmad.

Trklerden esir almalar ya yaralanmalarda ya da uykuda bastrlarak oldu. yle ya iki hi

aralksz sren harplerde ksa bir bolukta bile uyunuveriyordu. te bu srada yaplan bir
kar saldrda Mehmetler esir dyordu.

Esir den Trkler bekletilmeden Midilli de kurulan geici esir kamplarna alnyor, oradan da
gemilerin ambarlarnda Kbrs' a Magosa esir kampna gtrlyorlard.

Bugn Magosa Trk ehitlii'nde anakkale'de esir edilen Trk askerleri yatmaktadr.

Bu ehitlik ile ilgili bilgisine ba vurduum sayn Kurmay Binba Halil Sadrazam aadaki
bilgiyi gndermitir.

Hazrlayan: Halil SADRAZAM Kur.Bnb.

91- KIBRIS'TA EHTLK KIBRIS'TA VAROLU MCADELEMZ

EHTLKLERMZ VE ANITLARIMIZ GAZ MAGOSA ANAKKALE
EHTL

Birinci Dnya Harbi esnasnda anakkale, Hicaz, Kanal Cephelerinde arpan Trk
askerlerinden Mttefiklere esir denler ngilizler tarafndan Kbrs'a getirilerek MAGOSA'
nn karakol blgesine (imdiki Glseren Eitim Kamp'na) yerletirilmilerdir. Kbrs'a ilk
getirilen esir says 215 olup daha sonra 4.000'e kadar ykselmitir. Ne zaman getirildikleri
kesin olmamakla beraber Eyll 1916 olarak bilinmektedir.

Esirlerin nceleri halkla ilikilerine izin verildii halde sonralar bu izin kaldrlmtr.
Esirlerin bakm iyi deildi. Arpa unundan yaplm ekmek ile bol bol kabak yedikleri,
hastalara iyi baklmad, Ermeni ve Rum asll doktarlarn yz kzartc kt davranlar
olduu bilinmektedir.

Tutsaklarn bazlar zgrlklerine kavumak iin kam, Bir ksm ngiliz askerlerine
vurularak veya kt artlarn etkisiyle ehit olmutu. Zamanmza kadar gelebilen ehit
listelerinde 217 Trk askerinin esir kampnda hayatn yitirdii kaytl olmakla beraber
gnmze gelmeyen ehit listeleriyle toplu halde gmmeler hesaba katlrsa bu saynn daha
ok olduu sylenebilir. Magosa Trk Mezarh'nn eitli yerlerine gmlen ve zaman
sreci iinde kaybolmaya yz tutan mezarlar 1. Dnya Harbi'nden sonra zamann TC ve
bykelilii ile ngiliz yksek komiserliinin mterek almalar sonucu btn mezarlarn
toplanmas yoluna gidilmi ve u anda ehitlik olarak anlan yerde mevcut .33 mezarn
ortasna topluca aktarlmlardr. ehitlikte yazl mezar ta 33 ehitlik bulunmaktadr.
Dierlerinin olmamas mezar ta yapan sanatkarlarn lmesine veya mezar ta yaparak
yaztlar hazrlarnn engellenmesine yorumlanabilmektedir.

Trk esirlerinden sa kalanlarn bir ksm Kbrs'a yerlemi, byk bir blmde 20 ubat
1920'den sonra iki kafile halinde Kbrs'tan ayrlmlardr.

Esirler lej arkadalarna cenaze treni dzenler, Magosa'nn Trk halk da imknlar
lsnde bu trenlere katlrlard.

ehitlerin arkasndan alayan Trk halkna esirler u nakaratla yant veriyorlard;

ALAMAYIN ANNELER, YNE GDERZ, DNMZ URUNA EHT GDERZ!

1978-198O aras yaplan almalarla ehitlik yeniden dzenleme yoluna gidilmi, bir ant
yaplm ve imdiki grnm kazandrlmtr. Ant 15 ubat 1980'de dzenlenen bir trenle,
Kbrs'ta bulunan TC Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin ERSN tarafndan
almtr.

Halen mezarlar belli olan ve sra halinde gml bulunan ehitlerimizin miktar 33,
ehitlikteki tm ehitlerin miktar 217'dir. 1958'de ve 1963'den 1974'e kadar sren mcadele
yllarnda ehit denler bu ehitliin yannda ayr bir yerde gmldrler. Bu ehitlerimizin
miktar 9 kiidir. .

anakkale ehitllii Antndaki isim listesi

stanbul-Edirnekap Sakzaac ehitlii'nde ehid Mehmet Nesed'in mezar tanda yle bir
yaz vardr.

" Ben imdi bu mezarda deil Milletimin kalbinde yayorum"

Sra No. Baba ad-Ad

1. Mehmet Olu Cafer
2. Ahmet Olu Hanifi
3. Ahmet Olu Yusuf
4. Ahmet Olu Halil
5. Mustafa Olu Ahmet
6. Okunamad
7. Al! Olu Adem
8. Mehmet Olu Hac erif
9. Osman Olu Halil Muharrem
10. Memi Olu Yusuf
11. Mustafa Olu Yusuf
12. Mustafa Olu Sleyman
13. Hac Ahmet Olu
14. Hamza Olu Mehmet
15. Ahmet Olu Fehmi
16. Hasan Olu Hasan
17. Osman Olu Mehmet
18. Emin Olu Muharrem
19. Mehmet Olu Osman
20. mer Olu Hseyin
21. Dursun Olu Bekir Hseyin
22. Okunamad
23. Osman Olu Mehmet
24. Osman Olu Turhan
25. Mehmet Olu Mustaf
26. Abdullah Olu Mehmet
27. Hasan Olu Halil
28. Ali Olu Hasan
29. Abdullah Olu Emin
30. Halil Olu Mustafa
31. Okunamad
32. Veli Olu Halil
33. Ali Osman Olu Salih

92- 1935 YILINDA BR NBET GECES

Bir arkadamn days Balkesirli Mustafa (Bozkr) 1935-1936'da Gelibolu'da askerdi. O

dnemde harp sahalar daha dzenlenmedii iin yasak blgelerdi. Buralarda kimse girmesin
diye nbet tutmaktadr.

Birliinin-bulunduu blgede yle bir nbet yeri vardr ki; orada nbet tutanlar rknt ile
gelmekte, anlattklarna kimse inanmamakta, bir daha orada nbet tutmaktan
ekinmekteydiler.

Bir gn orada nbet tutma sras Balkesirli Mustafa'ya gelmitir. Bir baavu herkesi nbet
yerlerine gtrr, oralardan nbet tutmu olanlar getirirdi.

O herkesin rkt nbet yerine geldiklerinde baavu, Mustafa'ya eliyle bir iaret ederek;

"Olum, buras ok ehidimizin gmld bir toplu mezardr. u aalk yerden u nbet
kulbesinin kesine kadar olan yerde binlerce ehit yatyor. Olaki nbette skrsn, sakn
oraya abdest bozma, u ileriki dereye git., oras bo., haydi iyi nbetler...

Mustafa bir ey dnmeden nbet tutmaya balar. Gece yarsna doru skr dereye gider.
htiyacn giderir. Bir abdest alr gelir. "u ehitlerin zerinde bir namaz klaym." diye
dnr.

Namaza durur. Tam seccadeye kapanrken oradan korkun lklar, barmalar, feryatlar,
sesler duyar. Bozar namaz etrafna baknr. Acaba bakas m var diye dnr... Etrafta hi
kimse yoktur... Her ey sessizdir.
Bir daha namaza durur, seccadeye kapanr. Birden seslerin topran altndan geldiini fark
eder. ylece kalakalr. Ban seccadeden kaldrdnda sesler kesilir. Namaz bitirir. Oturur
orada sabah oluncaya kadar Kur'an okur... Okuduka coar.

Ertesi gn nbet bitiminde Baavu "Bir ey olup olmadn" sorar. Mustafa anlatr.

Baavu, "olum orada yatanlar bir perembeyi cumaya balayan gece ehit olmular... Hep
ayn gece de oradan sesler gelir... yi etmite Kur'an okumusun." der.

Mustafa bundan sonra btn nbetlerini orada tutmak ister ve her nbette o ehitlerin zerinde
namaz klar, Kur'an okur. Seslere almtr... ou kez ban dakikalarca secdede
tutmaktadr.

Gn gelir, askerlik biter ertesi gn terhis olacaktr. Israrla orada bir son nbet ister. Verirler.
Gene namazn klar, Duasn yapar, oradaki hedaya veda eder ve bu kez alaya alaya
Kur'an' okumaya balar. Kendini bir trl tutamamaktadr. lk defa Kur'an okurken
alamaktadr, elinde deildir. Karanln iinde hem okur, hem alar...

Birden ortal hafif aydnlandn, nereden geldiklerini anlamad bir takm askerlerin
etrafnda diz kp Kur'an dinlediklerini fark eder. Okur... Okur... Okur... Gn imak
zereyken ilerinden birisi "Evladm... Allah raz olsun... bizleri ihya ettin... " bugn hepimiz
seni urlamaya geldik... Gle gle... Yolun ak olsun... Uurlar olsun... Bizleri dualarndan
eksik etme... Fatihalarn esirgeme..." der ve hepsi geldikleri gibi yavaa kayboluverirler.

Balkesirli Mustafa lnceye kadar her namazdan sonra bir defa de anakkale ehitleri'ne
Fatiha okumutur.

" Siz onlar lm sanrsnz... Onlar diridir..." Kur'an- Kerim

93- K KERE NKAHLANIP KIZ OLARAK LMEK

Ninemin arkadayd. Birka ayda bir kyden gelir, bir gece bizde misafir kalr, ninemle
sabaha kadar dini konularda sohbet ederlerdi. Ona "Yrk Nine" derdik. Her geliinde biz
ocuklara bazen ceviz, bazen badem, bazen de kestane getirirdi.

Ninem bazen taklr, "Bu yrk nineniz hala kzdr." der onu gldrrd. Biz ocuklara
bakarken gzlerinin ta ileri gler, byk bir sevgi ile bamz okard. imdi, ocuk sevgisi
ile yanp tututuunu anlar gibi oluyorum.

Kyde nianlamlar. Nianls bir sre sonra askere alnm. Bir daha hi haber alamam.
ld demiler.

Bir ka yl bekledikten sonra biriyle nikahlar kylm tam dn gn ei anakkale

Cephesi'ne alnm. Birka hafta sonra "ehit" haberi gelmi. zerinden fazla zaman
gemeden sahipsiz, koruyucusuz kalmasn diye amca olu ile nikahlamlar. O da
anakkale'ye gnderilmi, o da orada kalm.

Birka zaman sonra, ld sanlan ilk nianls tebdil hava ile yaral, ok hasta bitkin bir halde
kye dnm. Kyn yallar yaralnn bakacak kimsesi olmadndan, "Ancak sen bakarsn"
diye nikah kyarak yaraly onun evine getirmiler. O yokluk, aresizlik, tedavisizlik
gnlerinde ok iyi bakmasna abalamasna ramen o da lm. Kendi kynde de, komu
kylerde de btn eli silah tutan erkekler eitli cephelerde tkendii iin bir daha hi
evlenememi.

"Neden evlenmedin?" diye aka ile soranlara "Ah nasl evlenecektim ki. Beni alacak btn
adamlar ld... Gari bakalarn ldrmem didim..." diyerek glerdi.

Bu glmseme iinde neslin unutulmu dramn sezer gibi olurdum.

94- BALIKESR HAPSHANELERNDEK MAHKUMLARIN

SEFERBERLKTE CEPHEYE GNDERLMELER

"Seferberlik" ocukluumdan bu yana ihtiyarlar tarafndan hi durmadan anlatlan, bitmez

tkenmez hikayelerle dolu, bin bir harp, lm, kan, ate, gzya dolu bir zaman dilimidir.

Osmanl Devleti 1914 yl sonrasnda basiretsiz devlet adamlarnn kararlaryla bir anda
kendisini Almanya'nn yannda dnyadaki en byk devletlerinin bir birlerini yok etmei
istedii bir savan iinde bulmutu.

Devletin hayatta kalabilmesi iin seferberlik ilan edilmi, eli silah tutanlar asker arlmt.
mparatorluun drt bir yanndaki cephelere gnderilmiti.

Hapishanelerde bekleyerek mrlerini tketen mahkumlardan da seferberlik iin

faydalanlmas dnlmt.

Bir kararla hapishanelerdeki mahkumlar braklp, seferberlik erevesinde askere

arlmlard.

Mahkumlarn askere alnmas ile ilgili ilk ciddi teebbs ttihat ve Terakki Frkas'nn
fedailerinden Tekilat- Mahsusa'nn nde gelen isimlerinden Binba Yakup Cemil Bey yapt.

Sinop Hapishanesinde toplanm olan mparatorluun en azl mahkumlarn kararak harbe

srd. Her biri en az 70-80 yla mahkum, ilerinde toplam cezalar 400-500 seneyi bulanlarn
da bulunduu bu vahi topluluk Cihan Sava'nn en kanl cephelerinde kanlarn akttlar.

Mahkumlarn askere alnmas projesi kapsam ierisinde Balkesir'den 261 mahkum tahliye
edilmi askere gnderilmiti.
1960 yl yaznda Babam beni ciltci mer amcann yanna rak verdi. mer amcann orta
da Nafiz amca (nler) zamanlarmz oktu. lerin kesat olduu zamanlar Nafiz amca bize
harp hatralarn anlatrd. Bir masal gibi dinlerdik.

Nafiz amca da Balkesir Hapishanesi'nden tahliye edilerek askere alnan mahkumlardan idi.

Aa Karasi Gazetesi'nde yaymlanm olan biri Balkesir'de seferberlik kapsam iine

alndn, dieri de mahkumlarn salverilmesi ile ilgili, eski gnlerin unutulmamas iin.

18 Ramazan 1332-28 Temmuz 1330 (1914) Numara 16 RF DARE

Vilayetimizin seferberlik ilan olunan blgede olduu iin 22 Temmuz gnnden itibaren
dare-i rfiye (Sk Ynetim) tekil edildi.

lan olunan beyannameye gre kasaba ve kylerde gizli ve ak katiyen silah tanamayaca
gibi heyecana mucip olan nmayi ve grltl hareketde, izin verilmeyen yerlerde
toplanmalarda bulunulmayaca gibi, izinsiz nutuk sylenemeyecei, gereksiz tartmalar ve
zellikle konularda asker konularda tartma ve tenkitlerde bulunulmayacak. Adab- diniye ve
imliye ve yrrlkteki kanunlara ve hkmet emirlerine kar gelinmeyecek. Ramazan-
erifte alenen oru yiyenler derhal Divan- Harb'e teslim edilecektir.

Teravihten sonra herkes fener tamaya mecburdur. htikara kalkanlar da Divan- Harbi-
rfiye tevdi edilecektir.

24 Recep 1333-25 mays 1331 (1915) numara 7-59 Mahbusan Dar'l-Harb'de Mahbuslardan
iyi halde ve amaca uygun olduklar anlalan 261 kii harbe gnderilmek zere evvelki gn
tahliye edilmitir. Hkmet kona nnde bunlardan biri tarafndan bir nutuk irad edilmi,
bir kurban kesilmi, Mft Efendi Hazretleri de gzel bir dua okumutur.

95- ANAKKALE DESTANI

(Yeni mecmua 17 Temmuz 1917 S:118)

"24-25 Mays (6-7 Haziran) 1331 (1915) gecesi Arburnu'nda Merkez cephesinde ehit den
mer olu Mustafa-Boyabad tarafndan tertip olunup merhumun zerinde bulunan destandr.

yz otuz szm Hakk'n kelam Padiahn geldi byk selam Enver Beyin dman krmak
meram Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

Ezbesmele ektim karken Kye baktm yle yksek bir yerden Karargaha kotum gn
de erken

Bugn bizden vatan raz olacak

Nefer ehit ordu gazi olacak

Kumandan emrini verdi bir gece Anadolulular layktr nice Yiitler ehadet erbeti ie
Bugn bizden vatan raz olacak

Nefer ehit ordu gazi olacak

Rumeli topra yorulmu kanla n alnr ancak verilen canla Herkesin yrei arpyor anla

Bugn bizden vatan raz olacak

Nefer ehit ordu gazi olacak

Kurunlar atld dmana kar ehitler buldular gklerde ar Gaziler dktler hep sevin
ya

Bugn bizden vatan raz olacak

Nefer ehit ordu gazi olacak

Dmann gr sesli byk toplar Delik deik etti topra yar Korkak frenklerin yokmu hi
ar

Bugn bizden vatan raz olacak

Nefer ehit ordu gazi olacak

ngilizler Frenk'e dostmu diyorlar Bir kt bir ktye elbette ayar Onlara bu meydan
gelecek pek dar

Bugn bizden vatan raz olacak

Nefer ehit ordu gazi olacak

anakkale'yi siz sandnz botur. Davulun sesi de uzaktan hotur Saptnz bu yol bir dik
yokutur

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

Arburnu toplarn nerede? Gazilik arzusu var hangi serde ehitlik gktedir gazilik yerde

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

Ben yorgun deilim iim bir tufan Mslman'dan var m savatan kaan Trk dr dnyaya al
bayrak aan

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

Ar burnu haydi toplar grlesin Ey dman kama, tavan m nesin Bir hcumda hemen
kesildi sesin

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

Zrhllarn gitti deniz dibine

lk hcumdan sonra bu ka ne

Ka durma girerse frsat eline

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

anakkale'yi hi verir mi Trkler stanbul'umuzu alacak bir er Varandr dnyada nerde o

asker

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

Boyabadl mer olu Mustafa Yazd bu destan girerken safa Murad gitmektir ar tavafa

Bugn bizden vatan raz olacak Nefer ehit ordu gazi olacak

96- AL BEYN EHADET

(Yeni Mecmua 17 temmuz 1917 S:115)

(Veda ederken)

Ben harbe gideceim Helal et anneciim

Kann vardr kanmda

Cann vardr canmda Beni byten meme Doyardm eme eme

Gel peyim anne

Sende sarl Ali'ne Kader nedir bilinmez Cenkten hep sa dnlmez

Gider gelmezse Ali'n

Ne olu anne halin

(Harp meydannda)

Grlyor topla tfenk

Balad kanl ahenk

Allah Allah bu ne Maherden bir numune

Ate, lm, ceset, kan

Tekbir getir Hakk an

Delik balar sineler Bak, dinle, iit neler

Derin derin iniler

Dul kalyor gelinler

Of amann ne oldum? Galiba ben vuruldum?

Sanki bir kzgn bak

Gmld scak scak

Ne diyor zabit karde Ediniz ate... ate...

Emir ediyor kumandan

Yaral asker davran

Ah ite bu pek yaman Az fazla ver aman

Bir yara daha aldm

Durduum yerde kaldm Kararyor gzlerim Yavalyor szlerim

Biri kanl delikte

brde ta dikte

Olduka damla kanm Cesedimde bu kanm

Dmana her demden sala

Essela her dem sala

Olma azmime halil ekil, ekil, Azrail

Kurtaraym yurdumu Sonra gel al ruhumu

(ehadet annda)

Fakat karde bu ne hal?

Kan durdurmak mahal

Soluyor nuru gnn Sevgimi bu dnn;

Benzemez mi huriye

Ah, nianlm Nuriye

te anamla babam Hepsi karmda tamam

Bilmem nedir derdiniz?

Taya m geldiniz?
Glmyor yzleriniz Ne'esiz szleriniz

Yoksa bu lmm m?

Bu o kara gnm m?

Hayr bu gv m enver ' Her gnmden mnevver

Gitti hayat sisleri

Elemleri hisleri

Simsiyah kabuslar Yand ar fanuslar

Nur yayor felekten

Grnmyor felekten

Semalar, dalar, talar Kounuz arkadalar

Dostum mu itila m?

Varlk m bu rya m?

Aman aman anne O feryad, o figan ne? Mezarm arama

Cennetteyim alama

heda hep yanmda Huriler divanmda

Heybeli Ada 11 Nisan 1334 Hseyin Rahmi

97- ANAKKALE KAYIPLARININ SAYISI

anakkale'de destanlar yaplrken devletin hemen hemen her yerinde, yangn vard, sava
vard. Ordular, hudut boylarnda devletin bekas iin kendilerinden gerek malzeme, gerek
insan bakmndan ok stn dmanlarla arpyor, bir yandan da kardee yaad
kandrlm, satn alnm insanlarla urayordu.

anakkale'de ordular eriyor, dmann karsna dikilmesi gerekiyor, eksilenlerin yerleri en

yakn evreden getirilen "gnll" lerle dolduruluyordu.

Bunlar askere alnma yann altnda bulunan genlerdi. arldlar.

Balkesir, Bursa, Ktahya, Manisa, Adapazar, Uak, zmir, Aydn, Mula'nn yeni yetme
genleri, delikanllar koup geldiler. ounun byklar bile terlememiti. Geldiler ve ok
ksa bir talimden sonra cepheye gnderildiler. ou burada isimsiz kahramanlar olarak eriyip
gittiler. Bunlarn askerlik kaytlar o kark dnemde stanbul'a harbiye nezaretine
ulaamad iin resmi verilen ehit veya kayp listesine giremediler.

Yunan igali zerine igal altnda kalan blgelerde askerlik ubesi kaytlar dman eline
gemesin diye imha edildiinden, anakkale'de kaybettiimiz insanlarmzn saylarn hibir
zaman kesin olarak bilemeyiz.

Devletin 1916 ylnda verdii resmi rakamlar da ehit ve kayp saysnn okluu karsnda
halk korkmasn diye az gsterildii biliniyor. nk harbiye nezareti Sarkam felaketini,
orada donarak len doksan binden fazla askeri uzun sre saklam, ancak 1918 ylnda
aklamak zorunda kalmt.

Verilen saylar yle;

smail Hamdi Danmend - Kronolojik Osmanl Tarihi Cilt: 4 Say: 430 Umumi Zayiyat
186.869

55.127 100.117 10.067 21.493

ehit

Yaral

Kayp

Hastalktan lm

Gen. Liman Von Sanders - Trkiye'de Be Yl S: 130

218 bin kayp bunun 66.000'i ehit

evket Sreyya Aydemir - Enver Paa Cilt: 3 Sayfa: 264

55. 177 ehit

100.177 Yaral

21.498 Hastalktan lm

10.067 Kayp

64.440 Hastalktan geriye sevk

TOPLAM 251.359 Kayp

slam Ansiklopedisi - Trkiye Diyanet Vakf Kayplar 190.000 ile 350.000 arasndadr.

Genel Kurmay Bakanl Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Kaytlarna Gre;
Kayplarmz 213.882'dir

anakkale Savalarnda savaan Trk Ordusu'nun says 500.000 ile 700.000 arasnda
deimektedir.
Trkiye Harp Tarihi Dairesi anakkale arivinde bu cephedeki zayiat yledir.

ehit 25.127

Yaral 130.306

Esir-Gaip 10.867

Hastalktan len 21.498

Mall 64.449

Toplam 251.447

ngiliz ve Fransz Kayplar (2)

ngilizler ve Franszlar Gelibolu Savalar iin gerek kendi lkelerinden gerekse smrge ve
bal lkelerden pek ok askeri buraya getirdiler.

Resmi raporlara gre Gelibolu'ya gelen ngiliz kuvvetlerinin says 410.000, Fransz
kuvvetlerinin says 79.000'dir.

ngilizlerin toplam kayb;

115.000 i, yaral, kayp Hastalanp memleketlerine yollanan

(115.000 says iinde 43.000'i ldr.) Franszlarn toplam kayb; l, yaral, kayp

zbay, Gen. Dr. Kemal - Trk Askeri Hekimlii Tarihi ve Asker Hastahaneleri Cilt: l S: 239

Aspinall - Olander -age- S:469 Gelibolu'ya gelen;

ngiliz 410.000 Fransz 79.000

ngilizlerin Kayb;

115.000 l, yaral, kayp 90.000 " Hasta (memlekete sevk) Kayplardan ngiliz
subay ve er 43.000 lmtr.

Fransz Kayb; 47.000'dir.

Gelibolu seferi sekiz buuk ay srd. Her iki tarafn kayplarn, tahmin etmek ok

gtr. ,

Trk kayplar pek geliigzel tutulmu olup, 86.692 l ve 164.617 yaral ve hastann,
gerek kayplardan ok eksik olduu muhakkaktr.

Bir Trk kayna 470.000 gibi byk bir rakam ifade eder fakat 300.000 civarnda olduunu
tahmin etmek daha makuldr.

ngiliz ve Dominyon kayplar 198.340 ile 215.000 arasnda deiiklik arz eder.
Mttefik kayplar muhtemelen 265.000 idi ve bunlardan 46.000 kadar harekat srasnda
lm veya hastalk yznden hayatlarn kaybetmilerdir.

Rhoden, Robert Gelibolu harekat s. 506

Petter, Wolfpang

1. Dnya Savanda Trkiye deki Alman personeli

500 kii Von Liman ile 700 kii Usedom ile 1.700 kii Souchen ile

Amiral Pieper ynetiminde 780 Alman mhendis, usta ve ii ile ounluu kadn 15.000
Trk ii ile 27 cephane fabrikasnda cephane rettiler.

Petter, Dr Wolfpang- Die Dardanellen in der Deutschen Weltriegsstraitepie (anakkale

Savalar sebep ve sonulan uluslararas sempozyumu ) 1990 S: 125-126

98- ANAKKALE SAVALARI SIRASINDA HARP HASTAHANELER VE

BALIKESR LE KAZALARINDA HARP HASTAHANELER

Geen yzyln balarnda basiretsizce alnm bir kararla devletimiz pek de iyi hazrlanmadan
1. Dnya Sava iinde kendimizi Almanlarn yannda bulduk.

mparatorluun her yan birden kan ve ate iinde kald. Bu devletin ocuklar Yemen'de,
Hicaz'da, Kanal'da, Galiya'da, Suriye'de, Irak'ta, Sarkam'ta, Kafkasya'da ve anakkale'de
kan dktler, can verdiler.

Bu cephelerin en kanls, en korkuncu anakkale'de idi. Devletin 1916 yl raporlarna gre

anakkale'de 57.000 ehit, gerisi harp kayb, ar yaral ve esir olmak zere 253.000 kii
kaybettik.(l)

Fakat gerek rakamlar hibir zaman renilemeyecek kadar korkun ve fazladr.

1916 da daha harp devam etmektedir. anakkale'de akl almaz insan kayb ise gizlenmek
zorundadr. Sarkam'ta bir gecede 78 bin kiinin donup ehit olduu henz saklanmaktadr.

Rakamlarn arasna gizlenen 10.000 kadar harp kayb asker kaa deil, ehit olduklarn
haber verecek kimse kalmad iin isimleri askerlik ubesine gnderilmemi olanlardr.

Harbiye Nezareti tarafndan 1916 ylnda verilen rakamlar kaytlar nezaret tarafndan tutulan
kura neferlerine aittir. Yakn evredeki illerden gnll olarak cepheye sevk edilenlerin says
askerlik ubelerindeki kaytlar Yunan igali zerine yok edildii iin kesin olarak
bilinmemektedir.

anakkale cephesi bir lm deirmenidir. nsan tmektedir. Cephede meydana gelen

boluklar doldurmak iin dier cephelerde asker getirilemeyeceinden en yakn evreden
balayarak 15 yan altnda eli silah tutabilecek olan btn genler anakkale'ye sevk
edilmilerdir. Bunlarn iinde ehit olanlarn says hibir zaman bilinemeyecektir. (2)

ok byk sayda insan kaybettiimiz 18 ay 14 gn sren anakkale Savalar'nda

yzbinlerce gen asker yaraland. Beklenilmeyecek kadar byk olan yaral says shhiye
blklerinin kapasitesini anca hemen her cephede sahra hastahaneleri kuruldu. Yarallarn
ilk tedavileri bu adrlardan tekil edilmi olan sahra hastahanelerinde yaplarak cephe
gerisindeki mekruhi (yarallar) hastahanelerine gnderildiler.

Yarallar harp sahalarndan sedye ve teskerelerle bu hastahanelere tanyor, burada ilk

tedavileri yapldktan sonra Akba iskelesine sevk ediliyorlard. Buralardan bazlar kara
yolundan arabalarla yakn evredeki hastahanelere, bazlar da irket-i Hayriye'den temin
edilen ve hastahane haline getirilmeye allan vapurlarla dier blgeler gnderiliyordu.

Gnlk harp kaytlar ok ard. Bir saatlik bir sng hcumunda bile 10-15.000 yaral
sarglar yapldktan sonra hastahanelere gnderiliyor, saynn korkun okluu bu sevkyat
zorlatryor, dere yataklarnda gnlerce hastahaneye gtrlmeyi bekleyenler, akta
tedavisiz kalanlar oluyor, bu ekil de pek ok gen ehit oluyordu.(3)

Sadece 25 Nisan-1 Temmuz 1915 arasnda Akba ve Aadere Hastahaneleri aracl ile
eitli yerlere sevk edilenlerin saylar udur; Yaral 56.394, hasta 2.358.(4)

Gene Akba ve Aadere Hastahanelerinden Temmuz, Austos aylarnda 30.463 yaral, 13.701
hasta ve 2.594 hava deiimli subay ve er sevk edilmilerdi.(5)

Eyll, ekim ve kasm aylarnda bu hastahanelerden 12.416 yaral, 15.735 hasta, 15.255 hava
deiimi evki yaplmt.(6)

Sadece 22-26 Austos muhabereleri boyunca 26.000 yaral geriye sevk edildi.(7)

Yzlerce, binlerce, onbinlerce yaral bata stanbul olmak zere evre il ve ilelere
gnderilmeye balannca ksa bir aknlktan sonra kla, okul, medrese, cami, iftlik, kk
hatta baz hapishaneler, hemen hemen bulunabilen her yere bu yarallar dolduruldular.
Yarallarn tedavisi, bakm, yatak, ve yiyecek temini gerekiyordu.

Bu durumda devreye Hilal-i Ahmer Cemiyeti, Mdafay Milliye Cemiyeti, stihlak- Milli
Kadnlar Cemiyeti devreye girdiler.

Gnll olarak bu hastahanelerde alan hanmlar kurduklar yardm komisyonlar ile

yarallara yatak, giyim, sigara ve yiyecek temin ettiler.

Gemilere stanbul'a getirilen yarallar gemilerin yanatklar iskelede bulunan Sirkeci evk
Mecruh'in Kumandanl ve Haydarpaa Zhefa Mecruhi Sevk komisyonu tarafndan
stanbul'da tesis edilen asker hastahanelerine datlr. stanbul dndaki hastahaneler mevki
ve menzil hastahaneler eklinde organize edildi. Buralara stanbul Tp Fakltesi rencileri de
hekim olarak gnderildi. Alan Mecruhi (yarallar) hastahanerin yannda Almanlar;
Tekfurda Salip Ahmer Harp Hastahanesi, Gelibolu Salip Ahmer Hastahanesi, Taksim Hafif
Mecruhi Amerikan Salip Ahmer Fransz Hastahanesi'ni (8) amlard.
Amerikallar ayrca Fransz Hastahanesi'ni de devir alarak hizmete sunmulard. Avusturya ve
talya Kzl Halar da hastahanelerini Osmanl Ordusu emrine sunmulard.(9)

Genel Kurmay Bakanlnn yaynlarndan olan "ehitlerimiz" isimli be ciltlik ok kymetli

bir alma ile Dr.General Kemal zbay'n "Trk Askeri Hekimlii Tarihi ve Asker
Hastahaneleri" isimli eserlerini esas olarak tespit edebildiim anakkale Savalar
yarallarnn tedavi grd hastahaneleri nce cephedeki askeri birlik hastahanelerini alarak
aaya alyorum.

Siperde yaralananlar, siper ilerinde sarg yuvalarna alnyor, yara hafifse sarlp geri
gnderiliyor, biraz arsa arkadaki tabur sarg yerlerine gtrlyorlard. Burada gerekirse
ameliyat bile yaplabiliyordu.

Geriye sevk edilecek olanlar hafif yaral toplama yerlerine yaras ar olanlar arabayla durak
yerlerine gtrlp braklyordu. Cepheye erzak ve cephane tayan nakliye arabalar geye
bo dnerken durak yerlerindeki yarallar alarak seyyar sahra hastahanelerine brakyorlard.

18 yan zerinde her erkek resmen askere alndklar iin 18 ya grubu altndaki erkeklerden
silah tayabileceklerine inanlan btn genler cepheye gnderilmilerdi. Kylerde,
kasabalarda erkek kalmamt. Her haneden birka gen mutlaka cephede olduu iin halk
gelen yarallar barna basm, onlar yesin diye kendi a kalm, onlar yatsn diye altlarndaki
dekleri bile byk bir memnuniyetle, hatta bu eref kendilerine de verildii iin sevinten
gz yalar dke dke hastahanelere gndermilerdi. Balkesir Harp Hastahanesi'ne getirilen
yarallardan 4' daha sonra vefat ederek ehit olmutur.

Hemen her gn ehrin ileri gelenleri ve eleri, renciler yarallar ziyaret ederek onlara
hediyeler vermiler, yarallarn psikolojik durumlarnn dzelmesinde etkili olmulard.

99- BALIKESR HARP HASTAHANELER

anakkale Savalar sresi iinde Balkesir merkezinde drt harp hastahanesi kurulmutur.
Bunlarn ilki 1913 ylnda temeli devrin Balkesir Mutasarr'ufu olan Dr. Reit (ahingiray)
Bey tarafndan atlan, 1915 yl balarnda ksman bitirilen Memleket Hastahanesi'dir. Bu
hastahanenin yarallar iin acilen hazrlanmas zerine bakumandanlik vekaletinin
"Teekkr" Balkesir'de duyulunca halk daha bir gayrete gelmi(16) daha yarm olan
hastahanenin bir an nce bitirilmesi, her trl eksiin giderilmesi iin Karesi Meclis-i
Umumisi bir dizi kararlar alm, tahsisat ayrmt.(l7) Hemen alan ve harp yllar oyunca
srdrlen kampanyalarla para toplanm, yarallar daha gelmeden birka grevli zmir'e
giderek yarallar iin gerekecek pek ok malzeme alm ve smarlamt. Yarallar Trenle
Bandrma'dan gnderilmeye balannca hazrlanan mevcut hastahane yetmemi bunun zerine
1889 ylnda yaplm olan Gureba veya Belediye Hastahanesi'de (18) yarallarn tedavisine
tahsis edilmiti.
Memleket Hastahanesi'nde kurulan Balkesir Mecruhin-i Askeri Hastahanesi ba hekimi Dr.
Ahmet Bey, muavini Dr. Faik Bey idi.

Rum mektebinde hazrlanan hastahane Dr. Azaryan Efendi, Darul Muallimin Hastahanesi'nin
banda Dr. Nafiz Bey, dare-i Hususiye Hastahanesinin banda Dr. Faik Bey bulunuyordu.
Bunlarn yan sra bir Trk gz tabibi ile Dr. lyadi Efendi isminde bir operatr btn
hastahanelerde gerektiinde grev yaptlar.(l9)

Btn hastahanelerin teftileri ve masraflar Balkesir halk tarafndan karlanmakta idi.

Balkesir Hilal-i Ahmer Kadnlar Kolu (20) ve Mdafay Milliye Cemiyeti Kadnlar Kolu (21)
ve Balkesir Donanma Cemiyeti (22) pek ok gayret ve hamiyetle yaral gazilerin her trl
ihtiyalarn karladlar.

Kampanyalar eklinde bir gn para topland, bir gn giyecek topland, bir gn yatak, yorgan
topland, bir gn yiyecek, gda topland.

Yardmlar sadece ehir iinde deil, btn kaza ve kylerde srdrld. Gnll hanmlarn
yan sra okullar ve rencileri harlklar veya almalaryla byk yardmlarda
bulunmulard.

Karesi Gazetesinde Bulunan Haberler

l aban 1333-1 Haziran 1331, Numara 8-60 Hastahane

Balya Karaaydn Madenleri irketi'ne ait hastahanede her trl masraf irkete ait olmakla
zere harp yarallar iin, ayrca yirmi yatak hazrland kemal-i memnuniyetle haber
alnmtr. Bilhassa teekkr ederiz.

8 Saban 1333-8 Haziran 1331, Numara 9-61

Yeni Hastahaneler

Memnuniyetle haber aldmza gre Balya ve Edremit kaza merkezleriyle Havran

Karyesinde iane-i ahali ile (halkn yardmyla) Hilal-i Ahmer Hastahanesi tesis edilmekte ve
vrindi nahiyesi namna dahi Osmanlar karye'sinde kiralk bir hastahane meydana
getirilmektedir. Hamiyetli ahalimizi samimiyetle alklyoruz ve muhabirlerimizden bu
hususta malumat bekliyoruz.

Hamiyet

Bandrma'da tesisi derdest olan hastahaneye yerletirilecek hastalarn st, ban temin iin
bazlarna nihayet drt para verilmiken teden beri her trl umur-u hazrada hizmet-i
mebruresi mehud olan posta mvezzi Mehmet Nafiz Efendi'nin bu defa da 50 para amar
dikmek zere kuman almak suretiyle ibraz- hamiyet ettii mahallinde yazlmakta
olduundan ad geene teekkrlerimizi bildiririz.

7 Ramazan 1333 - 6 Temmuz 1331, Numara 13-65 Zabitan Aileleri

Balkesir'de meydana getirilen Mecruhin-i Osmaniye Hastahanesi iin hamiyetli kadnlarn ve
byk bir evk ve imanla yardm ettiklerini kemali memnuniyetle yazmtk.

Bu kere Mdafay Milliye ubesi'nden haber verildiine gre Binba Said Bey'in haremi
hanm efendinin delaktiyle Balkesir'de bulunan zabitan aileleri dahi mezkur hastahanenin
levazmn tedarik ve temin iin bir hayli almalar ve aralarnda topladklar 1146 kurula
mubayaa ve imal ettikleri 144 para eyay hastahaneye teslim etmilerdir.

21 Ramazan 1333 - 21 Temmuz 1331 (1915), Numara 15-67 Mecruhin-i Osmaniye (Osmanl
Yarallar)

Balkesir'de tesis ve kad edilen Mecruhin-i askeriye Hastahanesi'ne yatrlmak ve tedavi

edilmek zere Sal gn sabah trenle ehrimize yzyimiyedi mecruh (yaral) gelmitir.

Din ve vatan muhafaza ve mdafas urunda yaralanm ihraz- rtbe-i gaza itmi olan bu
arslan askerlerimizin nakli ve istirahatlarnn temini iin memleketin bynden en
kne kadar herkes istasyona koumu, onlar hrmetle istikbal ve hatrlarn tetyib
etmilerdir. (Gnllerini almlardr)

Mecruhlarmz (yarallarmz) doruca hastahanemize nakledilerek gayet temiz karyolalara

yatrlm, tedavi altna alnmtr.

19 evval 1333-17 Austos 1331 (Pazartesi), Numara 19-71. Mecruhin-i Osmani

Perembe gn trenle Balkesir Mecruhin-i Askeriye Hastahanesi'ne yeniden krkyedi Mecruh

asker gelmitir.

Bu anl ve kahraman mecruhlarmz pek parlak bir suretde istasyonda karlanm ve

arabalarla hastahanemize gtrlmtr.

Dn vatann mdafaas urunda arslanca yaralanan muhterem gazilerimizi tebrik eder ve

yaknda iktisab- afiyet etmeleri dualarn z yrekten tekrar eyleriz

26 evval 1333 - 24 Austos 1331 (Pazartesi), Numara 20-72 Mecruhin-i Askeri Hastahanesi
Sertababetinden Tebli olunmutur.

Mutasarrf- Liva Mithad Bey Efendi Hazretleri ahiren Bandrma'dan vrud edip
hastahanemize yatrlm olan Mecruhin-i gazaat ziyaretle hatrlarn sormulardr.

Balkesir merkez memuru Rdvan Bey bu defa Bandrma'dan vrud eden mecruhinin
istasyondan hastahanemize nakliyede her trl esbab- istirahatlerini temin ve muavenet-i
lazme ibraz buyurduklar gibi kendi dairelerine vaz eyledikleri iane sandk komisyon-u
mahsusu muvacehesinde ktad 6755 kurutan ibaret olan miktar hastahane komisyonu
kasasna teslim edilmitir. Mumileyhin mecruhin ve hastahanemiz hakknda u suretle tekrar
ali tekrar masraf buyurduklar himmet, hamiyet perveranelerine hassaten arz- teekkr
olunur.

9 zilhicce 1331 - 5 Terin-i evvel 1331, Numara 26-78.

Mecruhlarmz Geliyor

Perembe gn akam Frt Nahiyesi merkezine 150 ve merkez Livaya 200 mecruhumuz
gelmitir. Bu anl ve kahraman mecruhlarmz hakknda her trl vazaif-i ihtiramiye ifa
edilmitir.

Hastahaneler Mfettilii'ne tayin olunan kaymakam Vahid Bey Efendi ile almalar
ciddiyetle yrtlmektedir. Bunu bilhassa zikre lzum gryoruz.

9 Zilhicce 1333 - 5 Terinevvel 1331, Numara 26-78

Yeni Hastahaneler

Seferberlik ilannn bandan beri her hususta pek byk fedekarlklar ve hamiyetler ibraz
eden merkez liva ahalisi, Hilal-i Ahmer ve Mdafa-y Milliye cemiyetlerinin delalet ve
hamiyeti ve hamiyetli nahiyelerimizin katlmas ve yardmlaryla sevgili ve arslan
mecruhlarmz iin btn levazm tam olmak zere- yeniden 320 yatakl bir hastahane
meydana getirilmitir.

Encmeni Liva dahi bu hastahaneyi daha sonra 400 yataa karm ve ikiyz istiab
edebilecek olan muhteem ve yeni hastahanemizi de anl mecruhlarmza tahsis etmitir.

Hilal-i Ahmer Kadnlar ubesi i amarlar ve entarilerin biilip dikilmesi hususunda cidden
parlak hamiyetler gstermitir.

Merkez Livada ve ad geen nahiyede tesis edilen bu hastahaneler iin ihda ve teberru olunan
eya ile eshab hamiyyetin esamisi alel mfredat gazetemizle dere edilecektir.

23 Zilhicce 1333 -19 Terinevvel 1331, Numara 28-80

Mecruhlarmz

Perembe gn (15 Ekim) Akam Balkesir Harp Hastahaneleri'ne 199 ve Susurluk

Hastahanelerine 101 mecruh daha gelmi ve istirahatlarn temin iin lazm gelen her nevi
tedbir ithaz edilmitir.

alkan Doktorlarmz

Arslan mecruhlarmzn umur-u tedavilerinde hamiyetli doktorlarmz pek byk bir ak-
vazife ile almakta olup bunlardan Azaryan Efendi'nin (Rum Mektebi), Nazif Bey'in

(Darul Muallimin), faik Bey'in (dare-i Husuiye) Hastahaneleri'ne tahsis oluduu haber
alnmtr.

Bakaca ad geenler ve gerek kaymakam edad ve merkez tabibi Mukbil Beyefendilerin ve

dier arkadalarnn gsterdikleri mesai cidden mucib-i tekdir ve teekkrdr.

ittiimize gre operatr lyadi Efendi yalnz hastahanelere deil, hariten gelecek hastalar
zerinde dahi ameliyat icrasn deruhte etmitir. Bu kiinin operatrlkte ok mahir, nazik bir
doktor olduu syleniyor.
19 Sefer 1334 -14 Kanunevvel (Aralk), Numara 36-88. Mdafay Milliye Cemiyeti

Balkesir Mdafay Milliye cemiyeti muhteremesinin harb-i hazrda ibraz ettii hedamet-i
vataniyenin derecesini gsteren bir kt'a liste suretini pek byk iftihar ve kranlarmzla be
vehe ati dere ediyoruz.

Cemiyet-i mezkrenin yaptklar

Evvelce Balkesir'de bulunan 11. Frka ile 4. Kolordu

l. Hicaz Taburu ve Burdur Amele Taburu

Hastahanelerine ita ve teslim edilen eya ve levazm

Bedeli., 17.404 Kr. 25 para

kinci defa tesis edilen Mecruhin-i Askeriye Hastahaneleri iin 20 Eyll 1915 tarihinden

25 Kasm 1915'e kadar verilen eya ve levazm

bedeli 198.620 Kr.

26 Ekim 1914 tarihinden 25 Kasm 1915'e

kadar ubelerdeki hastahanelere gnderilen

mebla ile Balkesir ^ 'deki hastahaneler levazmna

sarf edilen mebla yeknu 19.601 Kr.15 para

28 Ekim 1914 tarihinden 25 Kasm 1915'e

kadar muhtelif Ktaat- aAkeriyeye ita ve

teslim edilen eya ve levazma ait mebla yeknu 654.812 Kr.

Taradm Karesi Gazetesi 1915 yl kolesiyonunda konu ile ilgili daha pek ok haber
bulunmaktadr. Gazete zellikle tevik olsun diye uzun listeler halinde yardm edenlerin
isimlerini de yaymlamtr.

Erdek Harp Hastahanesi

Adapazar civarnda Kzlay, 200 yatakl bir hastahane hazrlam fakat yarallar gtren
kaptan emri yanl anladndan Erdek'e 400 yaral indirmi, bunlar iin mahalli hkmet ve
halk yardmlaryla Rum Kz Orta Okulu'nda bir hastahane almtr. (23) Yarallarn ok
olmas ve okulun bu sayya yetmemesi zerine Erdek'te baz byk evler de yarallarn
tedavisine almt.

5 Orduya mensup olarak kurulan Erdek Hastahanesi'ne getirilen yarallardan 33' daha sonra
ehit olmulardr.

Edremit Revir Hastahanesi

anakkale Cephesine en yakn hastahanelerden birisi olarak almtr. Edremit Revir
Hastahanesi buradaki alaya bal hastahane iken anakkale Harbi baladnda, iindeki
hastalar memleketlerine yollanarak ok fazla sayda gelen yarallarn bir ksm buradan
karayolu ile Burhaniye, Havran, Ayvalk ve vrindi'ye gnderilmilerdir. Edremit'e getirilen
hastalardan 7'si daha sonra ehit olmutur.

Susurluk Harp Hastahanesi

Bandrma'ya vapurla getirilen yarallar buradan trenle Susurluk ve Balkesir'e sevk ediliyordu.
Buradaki harp hastahanesi evre kylerle birlikte Kesput ve Bigadi halknn yardmlaryla
kuruldu. 300 yatakl idi. Bandrma'ya vapurla getirilen, buradan trenlerle susurluk'a yollanan
yarallar istasyonda indiriliyor, halk ve grevliler tarafndan olduka uzakta olan hastahaneye
tanyordu. Bu i iin Sultanayr, Maden iletmesinin tahsis ettii arabalar kullanlyordu.

Gnen Harp Hastahanesi

Biga ve Karabiga'da bulunan menzil hastahaneleri gelen yarallarn oalmasyla yetersiz

kalnca Gnen Rtiyesi halkn yardm ile harp hastahanesine dntrld. Bu hastahane
Gnen ve Manyasllarn yardmlaryla kuruldu. nce 50 yatakl hazrlanan bu hastahane daha
sonra Gnenlilerin yardmlaryla 300 yataa karld.

vrindi-Otmanlar Ky Harp Hastahanesi

vrindi'lilerin hizmeti ve gayreti ile kurulan bu hastahane, Karayolu ile getirilen yarallarn
yolu uzatp daha fazla zdrap ekmemeleri iin yol zerinde olan Otmanlar ky yaknndaki
han kiralanarak kuruldu. 80 yatakl olan bu hastahane anakkale'de sava bitince kaldrld.

Burhaniye Harp hastahanesi

Burhaniye'deki mevcut hastahane halkn gayretleri ile harp hastahanesi haline getirildi. 50
yatakl hazrlanan hastahane halkn srarla daha fazla yaralya bakmak istemesi zerine says
200'e karld.

Havran Harp Hastahanesi

Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin gayreti ile toplanan yardmlaryla Havran'daki medresler harp
hastahanesi haline getirildiler.

Balya Harp Hastahanesi

Balya Madenleri irketi'nin mevcut 20 yatakl hastahanesi 40 yataa kartlarak, maden

irketinin her trl destei ile ald. Halkn yardmlar byk oldu. Maden irketinin
doktorlar ve hastabakclar bu hastahanede yarallara hizmet verdiler.

Ayvalk Hastahanesi

Yarallarn gittike artmas, mdahale ve tedavinin zamannda yaplamamas telefata yol

at iin Ayvalk'taki Rum Hastahanesi'nden de faydalanld. Kaymakamln gayreti ile
burada da yarallar tedavi edildi.
Ayvalk Merkez Mevki Hastahanesi'ne getirilen yarallarn 6's daha sonra burada ehit oldu.

Deerlendirme :

anakkale Savalar'nn akl almaz bir ekilde kanl geecei her iki tarafn da
hesaplayamad bir eydi. ok ksa bir zamanda yzbinleri aan yaral ve hasta asker pek ok
hatalara ramen ksa zamanda hastahanelere datld, tedavileri yapld.

Pek ok yaral ve hasta, hastahanelerden knca evlerine, kylerine kadar gidecek para ve
vasta olmadndan yollarda ehit oldular.

anakkale'den ktm Yan basa basa Erzuruma vardm Kan kusa kusa

diye trklerle dertlerini anlattlar.

anakkale Savalar'nda yaralanp tedavi altna alnan, ama hastahanede ehit olan, tespit
edebildiim en son kii Ezine Merkez Hastahanesi'nde 06.08.1918 tarihinde vefat eden
skendurun'lu Yusuf Olu Mehmet'tir.

1915 yl Ekim ayndan itibaren anakkale Cephesi'nde harp ksmen durmu olduundan
hastahanelere yaral gelmesi durmu, 1915 yl Kasm ayndan itibaren harp hastahanesi
haline getirilen okullarda yeniden renim balamtr. (24)

anakkale Gazilerinden Dr. Salih Drtbudak Anlatyor:

Sadece Anafartalar-Arburnu hattnda 06-22 Austos 1915 de 18.000 kayp verdik. En az otuz
krk bin yaralmz oldu. Sahra hastahanelerinde doktorlar gnlerce uykusuz yarallara hizmet
veriyorlard.

Byle bir hcum gnnde tezkereciler hi durmadan yaral tayor, doktorlar sadece yaralan
sarabiliyordu. Hayatlarndan mit kesilenlerle fazla ilgilenmiyorlard. Tam iin en youn
olduu srada nne gencecik bir ocuk yatrrlar, bir aya kopmak zere para para ve
barsaklar dardadr. mit yoktur. Yal bir doktor Kopmak zere olan bacakla fazla
ilgilenmez sadece balar, barsaklar toparlar. Shhiyecilere "kaldrn bunu !" derken gen
ocuk "Baba!" diye seslenir. Bakar kendi oludur. Sarlr per olunu, "Bu benim olum" der,
"Glge bir yere kaldrn." Kaldrrlar. Masann zerine oktan bir baka yaral Mehmet
yatrlmtr. Doktor onunla megul olmaya balar, srada daha pek ok Mehmet
beklemektedir.

Doktor ancak ertesi gn olu ile ilgilenecek vakti bulur. Ama olu oktan gmlmtr bile.

Harp Hastaneleri Listesi

l .Frka Seyyar Hastanesi

5. Frka Seyyar Hastaneleri (4 Seyyar Hastane)

8. Frka Shhiye Bl Hastanesi

5. Ordu Menzil Mfettiliine bal Karargah Hastanesi

15. Kolordu 2. Frka Seyyar Hastanesi

52. Frka Shhiye Bl

9. Frka Seyyah Hastanesi (6 Seyyar Hastane)

2.Frka Seyyar Hastanesi (3 Seyyar Hastane)

7. Frka Seyyar Hastanesi

4. Frka Seyyar Hastanesi (2 Seyyar Hastane)

6. Frka Seyyar Hastanesi

14. Frka Seyyar Hastanesi (8 Seyyar Hastane)

10. Frka Seyyar Hastanesi

20. Frka Seyyar Hastanesi

14. Kolordu anakkale Grubu Seyyar Hastanesi (Sevk Mecruhin Hastanesi)

12. Frka Seyyar Hastanesi

15. Frka Seyyar Hastanesi (Soanl Dere-Aramaz mevkiinde)

3.Kolordu 16. Frka Seyyar Hastanesi

18. Frka Seyyar Hastanesi

19. Frka Seyyar Hastanesi (Gzeldere mevkiinde)

12. Akba Nakliyat Hastanesi

IS.Kolordu 56 nolu Seyyar Hastanesi

16. Kolordu 8. Frka Seyyar Hastanesi (Eriklicede 13 Seyyar Hastane)

18. Kolordu Seyyar Hastanesi (3 Seyyar Hastane)

18.Kolordu 51. Frka Seyyar Hastanesi

7. Frka Seyyar Hastanesi

24. Frka Seyyar Hastanesi

33. Frka Seyyar Hastanesi

38. Frka Seyyar Hastanesi

45 Frka Seyyar Hastanesi

51. Frka Seyyar Hastanesi (2. Seyyar Hastane)

2. Ordu Seyyar Hastanesi (Keanda 3 Menzil Hastanesi)

2. Ordu 1. Frka skodra Sihhiye bl (2 Seyyar Hastane)

2. Kolordu 2. Frka emrinde 5 Seyyar Hastane

9. Kolordu imal Grubu Armecruhin Hastanesi (7 seyyar Hastane)

4. Ordu Harp Hastaneleri (6 Menzil Hastanesi ve ayrca Seyyar Hastaneler)

5. Ordu 5. Frka Seyyar Hastanesi

4. Kolordu 2. Frka Seyyar Hastanesi

5. Kolordu Merkez Askeri Hastanesi (Vebal 4 Seyyar Hastane)

5. Kolorduya mensup 3. Frka Shhiye Bl Hastanesi

6. Kolorduya mensup Shhiye Hastanesi

11. Kolordu Cenup Grubu Sevk Ar Mecruhin Hastanesi 14. Kolordu 2. Frka Ar Mecruhin
Hastanesi (Aadere de) Anafartalar Grubu Ar Mecruhin Hastanesi

13. Kolordu Seyyar Hastaneleri (2 Seyyar Hastane)

13. Kolordu Merkez Hilali Ahmer Hastanesi ( Kasrlar Hastanesi) 5. Ordu Menzil
Mfettiliine Bal arkky 5. Menzil Hastanesi Arburnu Muharebe Hatt Hastanesi
Zndere Harp Hastanesi Kilitbahir Harp Hastanesi Ayrca pekok sarg mahalli

Hilal-i Ahmer Hastaneleri Gelibolu Hilal-i Ahmer Hastaneleri Gelibolu arkky Hilal-i
Ahmer Hastaneleri aalolu Hilal-i Ahmer Hastaneleri Nianta Hilal-i Ahmer Hastaneleri
Hasky Nisa Hilal-i Ahmer Hastaneleri Karaky Mecruhin Hilal-i Ahmer Hastaneleri
Kadky civar Hilal-i Ahmer Hastaneleri Hrka Hilali Ahmer Menzil Hastanesi Galata Hilali
Ahmer Mecruhin Hastanesi plikhane Hilali Ahmer Hastanesi

Rami Hilali Ahmer Gabiler Hastanesi

Darlafaka Hilali Ahmer Hastanesi

Kadrga Hilali Ahmer Hastanesi

Tpfakltesi Hilali Ahmer Hastanesi

Hilali Ahmer Cemiyeti Hastanesi

Taksim Hilali Ahmer Hastanesi

Beyolu Hilal-i Ahmer Hastanesi

Beyolu Mekteb-i Sultan Hilali Ahmer Hastanesi (Galatasayar Harp Hastanesi)

stanbulda dier Harp Hastaneleri

Hamidiye Etfal Hastanesi

Tuzla Hastanesi

Topu Klas Hastanesi (Topu Mektebi Hastanesi)

Maka Hastanesi

Ayaztafanos Hastanesi

Alemda Sultan iftlii Hastanesi

Makriky Gaziler Hastanesi

Bakrky Gaziler Hastanesi

Beyolu - Aahamam Mecruhin Hastanesi

Bahriye Merkez Hastanesi

Beyolu Zapyon Hastanesi

Beylerbeyi Hastanesi

Beylerbeyi Beden Terbiyesi Mektebi Hastanesi

Bahri Siyah Boaz Mevkii Mstahkem Rumeli Kava Hastanesi

Bahri Siyah Boaz Mevkii Mstahkem Anadolu Kava Hastanesi

Malller Yurdu Fizik Tedavi Hastanesi

Cerrah Paa Hastanesi

Davut Paa Klas Hastanesi

Fenerbahe Mevki Hastanesi

Feriky Mecruhin Hastanesi

Glhane Hastanesi

Glhane Tababeti Askeriye Nafizan Mektebi Hastanesi

Glhane Seriryan Hastanesi

Gmsy Hastanesi

Gmsy Glnar Hastanesi

Dersaadet Gurabay Mslimin Hastanesi

Haydar Paa Zefa ve Mecruhin Sevk Komisyon Hastanesi

Kuleli Hastanesi

Selimiye Hastanesi

Askeri Baytar Mektebi Hastanesi

Pangalt Hastanesi (2 Hastane)

SenJoseph Alman Hastanesi

Galata SenBenuva Hastanesi

Darilmuallimin Hastanesi

Moda Civar Hastaneleri ve Vitali Kk

Yldz Hastanesi

Mlkiye Baytar Mektebi Hastanesi

Mhendis Mektebi Alisi Hastanesi

Maltepe Hastanesi

Yedikule Hastanesi

Yedikule Rum Hastanesi

Maka Hastanesi

Mektebi Harbiye Mecruhin Hastanesi

Takla Hastanesi (2 Hastanesi)

Yenibahe Valide Sultan Hastanesi

skdar Zeynep Kamil Hastanesi

Zeytin Burnu malat Harbiye Hastanesi

Piyale Hastanesi

Haydarpaa Yel deirmeni Hastanesi

Umumkabul Kla Hastanesi

Ermeni Katolik Srp Agop Hastanesi

Amerika Salih Ahmer Fransz Hastanesi

Sirkeci sevk Mecruhin Kumandanl Hastanesi

stihlak- Milli Kadnlar Hastanesi

Hapishaneyi Umumi Hastanesi

Beyolu Hilali Crha Hastanesi

Beyolu Zkr Hastanesi

Hadmky Daye Kadn Hastanesi

Darlfnun Hastanesi (Zeynep Hanm Hastanesi)

Perakale Rum Hastanesi

Numune Mektebi Hastanesi

erhemaneti ili Etval Hastanesi

erhemaneti Mecruhini Askeri Hastanesi

erhemaneti Haseki Nisa Hastanesi

erhemaneti Caba Mecruhin Hastanesi

Mdafei Milliye Tophane Defterdar Hastanesi

Taksim Hafifi Mecruhin Amerikan Salib Ahmer Hastanesi

Yarallarn Gnderildii Dier Hastaneler: Afyon Karahisar Asker Hastanesi Ankara Merkez
Mecruhin Hastanesi Adapazar Mecruhin Hastanesi Aydn Menzil Hastanesi

Biga Menzil Hastanesi (5. Orduya bal 2 menzil hastanesi) Bahriefit Mevki Mstahkem
Merkez Hastanesi Burdur Hastanesi

Mrefte Menzil Hastanesi (5. Ordu'ya bal) Sinop Emraz- Adiye Hastanesi an Hastanesi
Krk Kilise Hastanesi Bergos Hafif Mecruhin Hastanesi (Gelibolu)

Ilgardere Hastanesi (Gelibolu) Akhisar Harp Hastanesi

Auca Seyyar Hastanesi

Hasanbeyli Menzil Hastanesi

Konya Mecruhin Hastanesi

Salimbey iftlii Revir Hastanesi

Manisa Mecruhin Hastanesi

Altnta . Seyyar Hastanesi

Krklareli Hastanesi

Yalova Mevki Hastanesi

zmir Merkez Hastanesi

zmir Askeri Hastanesi

Karabiga Hastanesi

Konya Mevki Askeri Hastanesi

Menemen Harp Hastanesi

Lapseki Menzil Hastanesi

Kean Harp Hastanesi

Burdur Menzil Hastanesi

Tokat Menzil Hastanesi

Ezine Merkez Hastanesi

Takpr Mevzi Hastanesi

Milas Revir Hastanesi

Soma Harp Hastanesi

Ske Revir Hastanesi

Melina Hastanesi

anakkale (Kale-i Sultani) Merkez Hastanesi

ambumu Emraz- Adiye Hastanesi

(Hafif yarallar iin)

ardak Harp Hastanesi (2 hastane)

Edirne Merkez Hastanesi

Edirne Kaleii Hastanesi

Dimetoka 3. Menzil Hastanesi (Biga civarnda)

Tekfurda Salib Ahmet Harp Hastanesi

Gelibolu Tekirda Asker Menzil Hastanesi (5. Ordu'ya bal)

Maydos Hastanesi

Baheci Hastanesi

Mesudiye Menzil Hastanesi

Malkara Hastanesi

Hokis Hastanesi

Fevzipaa Hastanesi

Pnarba Mevki Hastanesi

Saral Hastanesi

Takale Mevki Hastanesi

Tekfurda Mecruhin Hastanesi

5. Menzil zmir - Karantina Askeri Hastanesi

Bergama Mevki Hastanesi

Yeniky Hastanesi

Mula Merkez Hastanesi

Milas Hastanesi

Kavak Hastanesi

Surlar Hastanesi

Melekhanm iftlii Revir Hastanesi

Balkesir Harp Hastanesi (4 hastane)

Bandrma Menzil Hastanesi (1. Orduya bal 2 hastane)

Erdek Revir Hastanesi

Susurluk Harp Hastanesi

vrindi - Ormanlar Ky Harp Hastanesi

Balya Harp Hastanesi

Burhaniye Harp Hastanesi

Ayvalk Harp Hastanesi

Havran Hilal-i Ahmer Hastanesi

Hastane Olarak Kallanlan Vapurlar irket-i Hayriye 60 Numaral Vapuru irket-i Hayriye 61
Numaral Vapuru irket-i Hayriye 63 Numaral Vapuru irket-i Hayriye 67 Numaral Vapuru
irket-i Hayriye 70 Numaral Vapuru

Akdeniz Vapuru Hastanesi Glnihal Vapuru Hastanesi Reirpaa Vapuru Hastanesi

Zafer-i Milli -16 evval 1342 - 20 Mavi 1340 numara 208-88

ehitler Bayram Gelibolu -18 Mays

AIT

Hcum demi Alamann zabiti Yavrumun kefeni asker kaputu Salna girmeye yoktur tabutu

Yoksa yavrum seni vurdularm'ola Kefensiz gabire koydularm'ola

Topun dumanda am havaya Gzlerim yavrumu dnmez slaya Goltuuna girmi ifte
shhya

Yoksa yavrum seni vurdular m'ola Kefeniz gabire koydular m'ola

anakkale nerde su vermez nerde Her ana dayanmaz bu zalim derde Ahmedim babasz
eylemez evde

Yoksa yavrum seni vurdularm'ola Kefensiz gabire koydularm'ola

Derin imi anakkale deresi Goygun imi ehidimin yaras Acya dayanmaz garip anam

Yoksa yavrum seni vurdularm'ola Kefensiz mezara koydularm'ola

Senin yavrun beik ile belede Yadigarn gald yavrum geride Bir gelin elemez ssz bir evde

Yoksa yavrum seni vurdularm'ola Kefensiz mezara koydularm'ola

Bir gnm doarda bir gnm batmaz u ssz evlerde bir gelin yatmaz Olum yerini
kimseler tutmaz

Yoksa yavrum seni vurdularm'ola Kefensiz mezara koydularm'ola

Afyon Emirda Trkmen Atlar mer Faruk Yaldzkaya

100- MER FARUK YALDIZKAYA MEHMED'N RADES

Bu savata harp malzemesi olarak dman ordusunun ok kuvvetli olduu bilinmektedir.

Herhangi bir hcumdan veya bir ileri hareketten nce Trk siperleri saatlerce dvlrd.

Seddlbahir'de bir Fransz ve bir ngiliz tmeni karma harekatndan nce bir Trk bl
zerine att bomba says 4.650'dir. Her birinin arl 25 ila 450 kg arasnda olan bu
mermiler her eyi yakp ykar, topra alt st ederek minare boyu savururdu.

Bu ate zerine btn savunma tesisleri tahrip olan bu blk hcum eden ingiliz ve Fransz
tmenlerine sadece kasaturayla kritik anlar yaatmtr.
Dman, Trkleri medeniyetin kendilerine salad btn imkanlar kullanarak buradan
skp atmak istemiti.

Balonlar uurarak Trk mevzilerine yaplan atei ynlendirmi, karadan yenemeyeceini

anlaynca i makinelerini getirip Trk siperlerinin altna tneller kazarak ateleyip Trkleri
yok etmeye alm , uaklarla zehirli gaz atm, bombalar atm denizden toplarla, elik
yadrm, karadan en modern silahlarla ate yadrm, elinden gelen her eyi yapm, nne
gelen her eyi krm, dkm, yakm , ykm tahrip etmi, kramad ykamad,
hesaplarnda olmayan, planlayamadklar Trk askerinin elik gibi iradesini, azmini yok
edememilerdi.

Onlar Mehmedin vatan kavgas namus kavgas bilinci olan iradesi yenmitir.

101- ARIBURNU 19 MAYIS 1915

19 Mays 1915 Sabah Feor ile balayan saldr iddetle devam ettii halde dmann ate
perdesini gemek mmkn olmam, iki taraf siperleri aras ehitlerin bedenleri ve yarallarla
dolmutur.

Safha safha devam eden bu saldr srasnda Mustafa Kemal sol yandaki B. Alay'n bu
saldrya katlmas iin emir vermiti. Fakat saldn srasnda alayn yarsndan fazlasnn eriyip
gittiini gzlerimle grmtm.

le vakti sava kendiliinden kesildi. Esat Paa "Dur" emri verdi. Yar mevcudundan
fazlasn bu iddetli saldrda kaybeden 2. Tmen geri alnd. Yerine Rt Beyin
komutasndaki 16. Tmen gnderildi.

Bugnk kaybmz 3.000 ehit 7.000 yaral olduunu rendiimiz vakit gzleriniz
yaarmt.

102- ANAKKALE SAVALARI VE POSTA PULLARI

anakkale Savalar srasnda btn karkla ramen posta hizmetleri devam ettirildi. 1915
ylnda yeni pullar baslp kullanma sunuldu. Genellikle 1892,1897,1901,1905, 1908, 1909
,1913 ve 1914 tarihli pullar zerine srsaj baslarak kullanld. nceleri 1915 yl balarnda
konhilalal iinde 1331(1915) alt ke bir yldz basld. Daha sonra hilal iinde "Evlad-
heda vergisi'.' yazl gene alt ke yldzl srsajl pulla kullanld. 1916'dan itibaren gene
baka bir cephe adna "Tur-i Sina" srsajl pullarla birlikte 1916 ubat'na kadar hilal iine
(1331) baha sonra (1332) tarihli fakat yldz be ke olarak karld.

1916 ylndan itibaren Avusturya'da Viyana devlet-i matbaasnda bastrlan Dolmabahe serisi
adyla anlan pullarn zerindeki resimlerin birisi byk bir top mermisi nn de sng
taklm tfei tutan bir Mehmetik resmi yer alyor. Artk dorudan anakkale Savalar
pullar karlmaya balanmt. 1917 ylndan itibaren gene Viyana baskl eitli renklerde
pullar zerinde ailesiyle ve ocuklaryla vedalaan bir asker, siperde ate eden asker, top
arabas banda ate eden askerler, bir anakkale haritas zerinde ay-yldz, yine bir
anakkale haritas yannda Padiah Sultan Mehmet Reat'n resmi tek bana cepheye giden
bir asker grlmektedir. Bunlarn dnda dier harp cephelerinden de grntlerin bulunduu
"eitli l ve vaha manzaralar, lde yry halinde askerler" pullarda baslmtr.

Cumhuriyetin ilanndan sonra anakkale Savalaryla ilgili ilk pul 1955 de anakkale
Zaferi'nin 40, yl hatras olarak karld. 15 kuruluk olannda yeil-bronz renkte zerinde
boaz ve Gelibolu Yarmadas'nn kubak resmi bulunuyor. 20 kuruluk olannda
kahverengi renkte top mermisi kaldran Havranl Koca Seyit'in resmi var. 30 kuruluk pulda
mavi gri renkte Nusret Mayn Gemisi fotoraf 60 kuruluk pulda zeytini renkte Atatrk'n
anakkale Savalar'ndaki fotoraf yer alyor.

1965 ylnda anakkale Savalar'n 50, yl hatras olarak bir pul serisi daha kartld. ok
renkli olan bu l pul serisinde 50+10 kuru olannn zerinde anakkale Boaz ve
zerinde bir zafer elengi, 90+10 kurulu pulun zerinde Mehmet avu abidesi nnde
sng takm ve selam durmu millete mensup "Trk, ingiliz, Fransz" askerleri bulunuyor.

130+10 kuruluk pulun zerinde Trk Bayra ve anakkale ehitleri Abidesi yer

alyor

anakkale Savalaryla dorudan ilgili olarak karlmasa da Atatrk'n 50, lm yl iin

zel blok pulun sol yann da en stte Atatrk'n "siperde dman incelerken" ekilmi ok
nl fotoraf yer alyor.

1990'da "18 Mart anakkale Savalar" pulu olarak 100 liralk tek bir pul karlm ok
renkli olan bu pulun zerinde iekler arasnda anakkale Abidesi zerinde de bir bulut
eklinde gagasnda zeytin dal bulunan bir ku sureti bulunuyordu.

1998 ylnda anakkale Savalar serisi iinde 125,000 liralk iki pul karld. Yeni Zellanda
Posta Lmt. ti. ile anlalarak onlarn bu savalar ansna kard bu iki pul aynen Trk
postalar tarafndan da bastrld. Pullardan birinin zeride yabanc bir yaral asker (anzak)
kucana alm tayan bir Mehmet, dierinde babalarn bekleyen iki ocuk ve bir kadn
resmedilmi

Yaraly tayan Mehmet Hikayesi Fransz Generali Guro tarafndan da anlatlmtr. 1. Dnya
sava yllarnda Hilal-i Ahmer Cemiyeti (KIZILAY) tarafndan da yardm pul-lar
karlmtr. Pullarn zerinde srtnda yaral tayan apkasnda Kzlay olan grevli bir
asker, yaralya ila iiren bir hemire , bir Kzlay gemisi, sedyede yaral tayan bir Kzlay
askeri, at zerinde yaral tayan bir asker Kzlay ve Trk bayraklar, tek bir hemire, tek bir
shhye askeri , kar iinde giden Kzlay arabalar , deve zerinde kurulmu adrda tanan
yarallar, Kzlay gemisi ve Alman, Trk, Avusturalya Kzlay ve Kzlha grevlileri ayrca
Sleymaniye Camii zerinde Kzlay resmi bulunuyordu.
 103- ANAKKALE SAVALARI LE LGL K NEFES

AYDIN AYHAN BALIKESR NVERSTES

2005 yl anakkale Savalar'nm 90.yhdr.Bu yln bandan itibaren 2005 ylnda yaplacak
kutlamalara katlmak zere Avustralya ve Yeni Zellanda'dan 120 000 rezervasyon yaplm
durumda. Biz uyuyoruz. Sanyorum son anda alnacak kararlarla stn kr bir eyler
yaplarak geitiriliverecek.

Gazete, televizyon gibi yaynlarn etkisiyle son yirmi be, otuz yldr lkemize gelip
anakkale'de ayinler yapan, alayan, merasimlerle binlerce kilometre teden gelip buralarda
len genlerini,akrabalarn anan yabanclar grp zlmee baladk.

Medya bizi ylesine etkiledi ki bu genleri burada ldrdk diye neredeyse kendimize kzdk.
Oysa bizim analarmz,babalarmz, kadnlarmz yllarca kan kustu kimsenin umurunda
olmad. Onlar unuttuk.

Biz unutkan insanlarz.Biz her eyi ok abuk unuturuz.Bakn etrafnza, gnlk yaamnza.
Sray, saygy unuttuk, insanlara tatlarda yer vermei unuttuk. Ekmein, ekerin, gazn
vesika ile olduu gnleri unuttuk. Al, ktl, kurakl, kzl ekirge felaketini unuttuk.

Lirann kymetli olduu yllar,krk paray,yz paray,kuruu unuttuk, kuruu. 80'li yllardan
nce, gz gre gre bir karde kavgasna gittiimizi unuttuk. htillleri, darbeleri, srgnleri,
ikenceleri unuttuk. Soysuzluklar, yolsuzluklar, hortumcular, hrszlar unuttuk. Irz
dmanlarn, canileri bile af ettik... Eroin kaaklarn, dolandrclar unuttuk. "Srekli
aydnlk iin bir dakika karanl" niye yaptmz unuttuk. Terr, ldrlen onca insan,
gencecik rencileri, askerleri, polisleri unuttuk!

Muhaceretleri, gleri,daha dn gelen yz binlerce soyda, Bosna'da ekilen aclar, trafik

kazalarn unuttuk... Daha birka yl nce ocaklarmz sndren, yreklerimizi yakan
depremleri unuttuk.

Biz unutkan insanlarz..Yz yllardr devletimizi ykmak iin zerimize oynanan oyunlar,
Ermenilerin insanlarmz katlettiini, Yunanllarn Anadolu'yu igal ettiini unuttuk. Kbrs'ta
ekilen aclar, zerimize konan haksz ambargoyu unuttuk.

Avrupa'ya gittik vatan unuttuk.Trkiye'de Trkeyi unuttuk. Cumhuriyet bayramlar, On

Kasmlar dnda Atatrk' unuttuk. Gl kokulu, smbl kokulu, yasemin kokulu, karanfil
kokulu, kr iei kokulu devrimlerin aydnlklarn unuttuk. Cumhuriyetimizin kurulu
yllarnn skntlarn unuttuk.

Biz unutkan insanlarz..Geen yz yln balarnda basiretsizce alnan kararlarla hi hazrlksz

olarak girdiimiz harplerin felaketlerini unuttuk.

Yemen'i, Galiya'y, Kanal Harektn, Medine Mdafaasn, Gazze, Suriye, Filistin, Irak,
Kafkas Cepheleri'ni, Sarkam felaketini kim hatrlyor? Biz unutkan insanlarz... Bu milletin
gencecik evltlarnn, analarnn gonca gllerinin, amadan solan fidanlarnn, bu memleketin
nice ko yiitlerinin eriyip gittii anakkale'yi unuttuk.
Bundan on sene kadar nce Balkesir'de ki Bektai muhiblerinden, komum, mridim Hakk
Ouz "Evlt, bunlarn kymetini senden baka bilen olmaz. Ben Hakk'a yrdkten sonra
kartr!" diyerek bir tomar iir vermiti. Bunlar,kendi iirlerinden baka ou eski yaz zaman
iinde kendisine intikal etmi baz Bektailerin iirleriydi.

Bunlarn iinde Haim Baba isimli birinin iki iiri vard ki beni ok derinden etkiledi. Alevi-
Bektai airleri arasnda divan sahibi bir Haim Baba vard, ama yaad zaman birbirine
uymuyordu. iirlerin sahibi Haim Baba belli ki yerel kalm birisi idi. ok uzun aratrmalar
sonunda Balkesir'de Haim isimli bir Bektainin olduunu, Milli Mcadele'de Soma
Cephesinde Yunanllara esir dtn ve Yunan zindanlarnda kaybolduu rendim.
Sanrm iirler bu Haim'indi. iirleriden anladmz gre Olu anakkale'de ehit olmu,
yanan bir baba yrei ile bu nefesleri yazmt.

Nefes

Gazilik haberin beklerken yavrum ehitlik mjdesi geldi,eyvallah. Mektubun yolunu

gzlerken yavrum, Geldi,yreimi deldi,eyvallah.

On dokuz yanda bir taze fidan Bu nasl savatr dnmyor giden. Her sabah,her sabah
selmn eden Gonca gl barm eldi,eyvallah.

Gz yam sel gibi iime akt. "Vah yavrun" oldu da dar kt. Anan inanmad yoluna bakt.
Ryada haberin ald,eyvallah.

Ben bir ko yiidi cenklere saldm. Nice hlyalara,dlere daldm. Sen anakkale'de ben
burda kaldm. Bu ac kalbimi yard,eyvallah.

Bir baka diyarda,bir baka yerde, ok ok uzaklarda.bilmiyom nerde. Gen turnalara

bulutlar perde Mevlm bu acy verdi.eyvallah.

Bu ayrlk yetti,canma doydum. Al bayrak nne resmini koydum. Onca yaadn gnleri
saydm. Beni atelere sard,eyvallah.

Yklsn da Gelibolu yklsn. Dmann canna odlar tklsn. Benim yavrum varsn kurban
edilsin. Haim baba dara girdi,eyvallah.

Hu

Gelibolu nnde Arburnu'nda Al bayrak altnda ldn m yahu? Besmeleyle varp attn
topunu Dmana korkuyu saldn m yahu?

Bir sabah dmde suretin grdm. ubenin nnde knyeni aldm. Hasret banna penemi
vurdum Artk oralarda kaldn m yahu?

Muhammet Ali'dir ismi olumun. ehitlie kotu cismi olumun. Bize yadigrdr resmi
olumun. Gzme ya diye geldin mi yahu?
Yarin mi ard?Koarak gittin. ark syleyerek,coarak gittin. Dalar,denizleri aarak
gittin. ehitlik srrna erdin mi yahu?

srafil surru'dur hcum borusu. ehit olanlarn yoktur sorusu. Diri bekliyorduk iin dorusu
Kopmu gller gibi soldun mu yahu?

Haimi'in de olu gitti,merhaba. Aktacak yalar bitti,merhaba. Bu dert bizi deli etti,merhaba.
Vatana cann verdin mi yahu?.

Bilmiyorum, evladn kurban etmi bir babann yrek yangnl daha baka nasl ifade
edilebilir. Gerekten de anakkale Savalarnn en kanl safhalar 1915 ylnn kurban
bayram gnlerine gelmiti. Bu milletin insanlar, gencecik ocuklar bugn bizim bu
topraklar zerinde hi kimseden korkmadan, hr ve namusumuzla yaayabilmemiz iin can
verdiler.

Pek ounun "kalar byklarndan daha oktu".Bir ngiliz generalinin dedii gibi:
"anakkale'deki kanl savalar Trklerin ieini yiyip bitirdi."

Biz unutkan insanlarz..anakkale'de hal vatan bekleyen onbinlerce ocuumuzu

unutmayalm.

anakkale'ye gidin. Gidin anakkale'ye. Orada;daa,taa,denize,dalgalara,bulutlara,

denizdeki balklara, geen gemilere, esen rzgrlara, kulara, karncalara, aan ieklere ve
topran altnda kefensiz yatan o gencecik evlatlarmza duyurmak iin haykrn. "Bu vatan
bizim!"diye haykrn. Bu milleti Alevi-Snni diye, Trk-Krt diye blmek isteyenlerin
beyinlerine akarcasna haykrn! "Bu vatan bizim!"

Biz ne yaparsarz yapn, kyamete kadar bu vatan bizim!

104- ANAKKALE SAVAINDA YARALANMA VE HASTALIKLAR

Geen yzyln banda insanlk tarihinin karanlk sayfalarndan biri olan 1. Dnya Sava
iinde en kanl muharebelerden birisi de anakkale ve Gelibolu yarmadasnda yaand.

19 ubat 1915 de 12 dman zrhls boaza girip Trk mevzilerini topa tutmasyla balayan
18 Mart 1915 de deniz harekatyla birinci safhas noktalanan ve 25 Nisan 1915 de dman
ordularnn Anadolu da Kumkale ve Gelibolu yarmadasnda pek ok noktada karaya
kmasyla balayan ve 7 Ocak 1916 da dmann Sedlbahir'den ekilmesiyle noktalanan
ikinci safhas dnya tarihine anakkale savalar olarak gemitir.

ok zor artlarda srdrlen anakkale savalar her iki taraf iinde ok byk insan
kayplarna sebep oldu.

Bu savalarda insan kayplar farkl kaynaklarda farkl saylarda verilmi olsa da genel olarak,
Trk kayplar ehit, yaral, esir ve hasta olarak 250,000 'i at bildirilmektedir. ngiliz ve
Fransz kayplar da yaklak ayn sayy bulmaktadr.
ngiliz zayiat: 115,000 l, yaral kayp

90,000 memlekete gnderilen hasta

Fransz zayiat: 47,000

Bu yazmzda yaral ve hastalarn durumunu ele alarak savan gerek yzn aralamaya
alacaz.

Yaralanmalarda patlayan bombalarn frlatt arapnel paralar ve mermiler yada sng ve

kl la meydana gelmitir.

ngiliz ve Fransz ordusu topucusunun ate stnl Trklere gre ok yksekti. Saatlerce
sren dman topu atei karsnda Trkler kstl sayda mermilerini dikkatle harcamak
zorundaydlar. Bazen piyadelere topu himayesinde olduklar hissi versin diye manevra
mermisi bile attryordu. Hatta askeri mzeden iki tane glle atan eski tip havan topu bile
getirtilip kullanlmt.

Gece gndz sren muharebeler gnlerce devam ediyor, her iki tarafta iki gn, gn, drt
gn hi uyumadan insan takati zerinde bouuyorlard.

Bir buuk iki saat sren kk bir sng muharebesinde bile on, on be bin yaral olabiliyor,
bazen bazen sng muharebesi be, alt saat aralksz srebiliyordu. Kk yaralar hemen
sarlyor, ar yarallar her bln shhiyeci ve sedyeciler tarafndan en yakn revire
getiriliyordu.

Vadilere doldurulan binlerce yaral hi mdahale yaplamadan saatlerce bazen gnlerce

burada bekletiliyordu. Son derece inili kl olan muharebe yerlerinden binlerce kiiyi
sedyelerle sarg mahallerine tamak ok zor oluyordu. Doal olarak plak vadilerde
yarallar, Haziran, Temmuz, Austos scanda ban sokabilecekleri bir al dibine
yatrldlarsa kendilerini cennette hissedebilirdi.

ngilizler ayn eyden yaknyordu, byk yekn tutan yarallarn el teskereleri ile sratle
tanmas mmkn olmadndan vadiler yerde yatan ar yarallarla dolmutu. Bu yarallar
kzgn gne altnda gelip geen kafilelerin, katrlarn kard tozlara bulanyor, rahatsz
edici sineklerin hcumu ve susuzluun tesiri altnda lgn bir- hale geliyorlard.

ou kez yaralara iple veya giysiden yrtlan bir bezle sklm yada kanama dinsin diye
mermi deliine bez, ot, hatta toprak sokulu olarak braklyor, kavurucu scak altnda
milyonlarca sinek bu yaralara yor, kurt atyordu. Yarallarn pek ou tedavi grmeden
burada ehit olup gidiyordu. Shhiyeciler yarasndan dolay kurtulmas mmkn olmayanlar
olduklar yerde brakp, kurtulabileceklerini umduklarn alp gtryorlard. Her muharebe
sonras byk ylmalar oluyordu. 5.Ordu salk hizmetleri gerekten mkemmel yrtld.
Bu kan frtnasnda hizmet veren Trk doktorlarn kutlamak gerekir. Tayclar insan st
gayretle yarallar sedyelerde derelerden geiriyor, vadilerden aryor, sarg mahallerine
brakp ,koa koa bir baka yaraly tamaya gidiyorlard.
Sarg mahallerinde hekimlerin ii pek zordu. Gnlerce gzlerini krpmadan masann stne
birbiri ardna yatrlan Mehmetlere hizmet etmeye alyorlar, ou kez gnlerce uykusuz
ayakta kalmak ve pek bir ey yiyememekten dermansz kalp dp baylyorlard.

Sarg mahallerine getirilen binlerce Mehmet sra bekliyor. Bazen tedavi sras gelmeden kan
kaybndan ehit oluyorlard.

Sarg mahallinden genellikle ilk tedaviler yaplabiliyordu. lecek olanlarla pek uralmyor.
Salna kavuaca umulan askerler yaralan sarlp bir yol gzergahna karlyordu. Buras
hi durmadan cephedeki askerlere cephane ve erzak tayan arabalarn getii yol zerinde
belli noktalard. Arabalar bo dnerken bu noktalardaki yarallar alarak cephe gerisinde
kurulmu olan hastahanelere tayorlard.

19 Mays ta yaplan taarruz 6,5 saat srd ve Trk birliklerinin %30 u eridi. Toplam zayiat
10.000'i at.

22-26 Austos Muharebeleri boyunca yarmadadaki hastahaneler muharebe gnlerinde

ihtiyac karlayamadndan yarallar deniz yoluyla stanbul'la gnderilmesi zorunluluu
dodu.

Alman kzl ha tarafndan Trk hastahanelerine gnderilen heyetlerde baaryla hizmet etti.

2 Mays sabah dman gemileri balon gzetlemesiyle Gelibolu kasabasn bombalad ve

Gelibolu hasta hanesini hedef alarak pek ok mermi att. Hastahane isabet ald. Hastalar
hemen gvenli bir yere gtrld.

Yarallarn ok byk bir ksm Akdere ve Akba mevkilerinde bulunan datm yerine
getiriliyordu. Buradan cephane getiren gemiler veya hastahane haline getirilmi gemilerle
memleket iinde kurulmu olan yzlerce hastahaneye gnderiliyorlard.

Bu hastahaneler de tedavi olan yzbinlerce yaraldan 42.000'i iyileince tekrar cepheye

dnd.

Bir anda bata stanbul olmak zere memleketin her yeri yarallarla doldu. Her yerde hava
deiimi iin dnen yaral ve hasta askerler grlmeye baland.

Yzlerce koltuk denekli, ayan, kolunu, gzn kaybetmi yzlerce gencecik insan lkenin
en nemli meselelerinden birisi oldu. ou vcutlarna sapl demir paralaryla mrlerinin
sonuna kadar yaadlar.

105- RESM VERLERE GRE TRK ORDUSUNUN KAYIPLARI

Yukardaki rakamlar Devletin 1916 ylnda harpten hemen sonra verilen kayp saysdr. Fakat
ayn yllarda devlet Sarkam faciasn halktan gizlemitir. Ayrca bu rakamlar devletin
resmen askere ald kura neferlerinin saysdr. Buraya dahil olmayan gnlllerin saysdr.
anakkale cephesi bir lm deirmenidir. nsan tmektedir. Ayn zamanda devletin her
snrnda sava srmektedir. Bu milletin ocuklar yalnz anakkale'de deil Hicaz'da, Kanal
harekatnda, Sina da, Gazze de, Filistin de, Suriye de, Irak ta, Sarkam'ta, Kafkasya'da,
Galiya'da lmektedir. anakkale cephesindeki insan kayplarnn en yakn evreden
giderilmesi gerekmektedir. te o anda en yakn blgeden Balkesir, Manisa, Mula'dan,
Zonguldak'a kadar her yerden gnlller anakkale'ye koarlar. Bir ok lisenin rencileri,
hapishanelerdeki mahkumlar, cepheye kotular. Kylerde erkek kalmad. Gidenlerin ou
geriye dnmediler.

Yaralanmalar dnda rahatszlklarn en nemli sebeplerinden biri de ok ar yorgunluk ve

gnlerce sren uykusuzluktu.

Bizzat Mustafa Kemal Atatrk bile ar yorgunluktan rahatszd. Harbin sonuna doru
stanbul'a gidip tedavi olmak zorunda kalmt. Durumunu yle anlatyordu:

".... Hasta idim. nk yaverim Kazm Efendi o gn ehit olmutu. Rasim efendi isminde
dier bir svari zabitini de aldm. Drt aydr o yerde, yani ate hattnda 300 metre geride esat
taafnat (rm ceset kokusu) ile bozulmu bir hava teneffs etmekte idim ...."

".... 24 Temmuz dan beri devam eden muharebe benim gn gece uykusuzlua ve
mtemadi mesaiye mecbur etmitir. Adeta hasta bir halde idim. Zaten drt aydan beri
Arburnunun kanl muherabat beni o kadar yormu, o kadar zayf drmt ki bu son

106- YARALANMALAR

Trk savunmas yksekte ngiliz ve Fransz siperleri genel olarak aada olduundan, Trk
savunmasna kar hcuma gemek iin ou kez yoku trmanmak gerekiyordu. Btn
cephelerde ngiliz ve Fransz mttefik kuvvetleri hcuma gemeden nce denizden ve
karadan yzlerce topla Trk mevzilerini ate altna alyor ve bu ate saatlerce sryordu.
Atlan mermilerin yadrd elik miktar ve bunlarn meydana getirdii s ile Trk
mevzilerinde artk canl kalmayaca hesaplanyor yle hcuma geiliyordu. ngilizlerin
hcum ncesi genel tavr Trk savunmasn yumuatabilmekt.i nsan kaybedeceine malzeme
kaybetmeyi yeliyordu.

Silindir atei denilen ayn noktaya saatlerce on binlerce mermi yamuru altnda kalan Trk
alay eriyor, byk kayplara uruyordu. Bu durumlarda ate ve elik yamuru altnda
kalacana inanlan birlikler hemen biraz gerideki bir dere yatana indiriliyor, bo kalmasn
diye de siperlerde bir blk braklyor. Btn korkun atelere ramen sa kalabilen birka
kii arkadaki birliklere koup siperlere girinceye kadar dman oyalyor, srasnda onlara
saldryordu.

ngiliz gemileri Trk siperlerinde hareket eden her eye yzlerce mermi atyordu. Dman
ateinden korunmak iin Trklerde siperlerini mmkn olduu kadar dman siperlerine
yaklatryorlard.
ngilizler gemi balon uurup Trk mevzilerinin gerilerini gzetleyip oralara da en direk ate
edebildiinden Trkler hazrlklar fark edilmesin diye daha ok gece hcumu yapyorlard.
Geceler Trklerindi. Bu durumda atlan binlerce aydnlatma mermisi ve gemilerin karaya
ynelttikleri k huzmeleri altnda muharebe ediliyordu.

nnde, yaknnda top mermisi patlatyorla uzuvlarn kaybediyorlar patlamann yaknlna

gre, karn patlayabiliyor, gzleri akabiliyor, kulak zar yrtlabiliyordu.

Uzuvlar kopanlar genellikle orada kan kaybndan lyordu. Uzun sren bir silindir ateinden
sonra bu ate altnda kalm olanlarn hemen hemen hepsi kulak zar yrtlmasna
rastlanabiliyordu. Silindir atei bazen birliklerimizi akta yakalayabiliyor, sonu korkun
oluyordu. Bu ate altndakalanlarn bir ksmnda psikolojik knt ve ldrma olabiliyordu.

Fakat Trkler btn bu atelere akl almaz bir sratte alabiliyor, ksa sre sonra,
aldrmamaya balyor, bulunduklar siperde byk bir tevekklle atein bitmesini sng
hcumuna geilmesini bekliyordu. Her dman hcumuna mutlaka bir kar saldryla cevap
veriliyordu. Hcumlar bazen tam bir insan kym haline geliyordu. Makineli tfeklerin apraz
ateleri altnda binlerce gen "trpan girmi ekin misali" yere devriliyordu. Makinal tfek
atei vcudu bir anda para para ediyordu.

ngilizler ve Avusturalya'llar paralanm cesetleri grnce bilmeden bu iin Trklerin

vahiliinden, barbarlndan meydana geldiini sanp mthi hrslanm ve kinlemilerdi.
Ancak atekesler de, kendi siperleri nnde ayn ekilde paralanm Trk cesetlerini grnce
bu inan silinmiti.

107- ANAKKALE DESTANI

anakkale derler yokken hesapta , Maherin dnyada kurulduu yer, anakkale derler
topraktan kapta,

ehitlik erbeti verildii yer.

Bayraklar karmasn kanlara, Kllarn kkremesi knlara, Yank barlara, ak alnlara,

elik yamurunun evrildii yer.

Ejder ate salan arslan brne Timsah di saplayan insan barna, stanbul denilen canan
uruna, Yzbin cann yere serildii yer.

stanbul'un gzleri dolu bakt, Yavrularn diye at yakt, Dere dere yakut kann akt,
Yiit harmannn savrulduu yer.

Prldarken vicdanda din misali, Direnirken sol eddi in misali, Trpan girmi krpe ekin
misali, Sra sra evin devrildii yer.

Gelsin Ak mer hisse kapmaya, Toprak seccadede yurda tapmaya, anak, mlek deil,
vatan yapmaya, Topran al kanla yorulduu yer.
 108- KADER

18 Mart 1915 te o zamana kadar akdeniz de grlen dnyann en byk donanmasnn boaz
geme teebbs baarszla uraynca stanbulu ele geirmek ve mutlaka boazlan amak
iin ngiliz ve Fransz ortak gleri 25 Nisan 1915 te Gelibolu yarm adasnn birok yerine ve
anadolu tarafndan kumkale civarna asker kardlar.

Trklerin hi beklenilmeyen direnileri ve byk insan kayplar zerine ingiltereden bu

cepheye yeni gler gnderilmeye baland. Bu gnderilenlerin iinde 1/7 Royal Scots birlii
geliboluya gnderilmek zere liverpool limanna giderlerken 22 Mays 1915 te gece saat
06:49 da ngiltere tarihinin en byk tren kazas saylan kazada Quintinshill yaknnda bir
baka trenle arpt. Bu kazada 227 ngiliz askeri ld, 246 s yaraland. Sa kalanlar 13
Haziranda geliboluya geldiler ve Austos aynda sula karmasna katldlar.

Quintinshill kazas belkide harbi deitirebilecek bir kader an idi. 273 ngiliz askeri harp d
kalm ve lenler vatanlarnda gmlebilmilerdi.

Bu kazann yanklar ngilterede devam etti. Kazann olduu yerde bir an ta dikildi. Kaza
yerinde heryl dini trenler dzenlenmektedir.

ngiliz air Deni Muir, ngilterenin yaad en byk tren facias olan Quintinshill facias
ansna bir de iir yazmtr. Deni Muir tren yollar hakknda iirler yazan yerel bir airdir.

Quintinshill
Blacksyke orman karakuun neeli, titrek t ile uyand
Onun afak vaktindeki hediyesi bize
Yalnz o uursuz sabah
Madam Patenin 5 lsnn
O bulutsuz, gneli, gzel gnde gidiinden beri
Yavaa geen seksen yldr hatrlatmaktadr.
Yeri seti, sessiz, barl Grena Green'e yakn yerde sahneyi kurdu,
sko Kraliyet treni "Leith's Own" sava iin hazrlanm
Ve evi terk ediyordu.
En gzel alardaki masumlar, uzak diyarlar iin hevesliydi.
Larbet'den beri heyecan yksekti.
Geip giden ovalar seyrettiler.
Yeni bir gn balad.
Uzun ini boyunca "zel" kkremeler,
Ritmik raylara tahta demelere vurular,
Sabahn erken klarnda florasan lamba grevi yapan
beyaz hayaletlerin iftlii
kpr stnn glgesi kasvet iin ipucu veriyordu,
fakat abuk geti.
Uyuyan kavaklarn hzl sesi,
Beklenmeyen noktalarn sallanmas
Ve bir arpma grlts Kra
Grleyen, sar eden, tahrip eden arpma sesiyle, Trenlerin arpalanan tahtalar skt.
nsanlar lme sessizce gittiler, Deersiz oyuncaklar gibi frlatlp atldlar
Bazlar kr gibi srndler, yar uyank,
Perian barlarla aknca
Trenlerinin bir zaman ne olduunu anlayabilmek iin.,
Kafalarndaki "neden" sorusuna odaklanarak, baktlar.
Kra
kinci korkun ses kor halindeki topra yararak geldi.
Hataya kaldklarna sevinenler,
biilen ekinler gibi trpanlandlar.
Uan elikten lmn klc,
Raylar paralad, tekerlekleri krd,
Btn bunlara ek olarak, tempel bir alev hayata parlad:
-kaan gaz-
Alevlenen vagonlar gibi ldayarak yandlar,
Telal insanlar lklar duyup arkadalarnn yattklar yana doru
Yardma gelirken adrenalin korku ve dehetten ykseldi.'
Patlamalar, yakan scak alevler
Ayaklarnn yannda korlar
Yardma gelenlerin panii
Ve haykrlar alevlerin iinde kalanlarn
Kann donduruyordu
Kurtulanlar ovaya uzandlar.
Ve sessizce lme itaat ettiler.
Kara hindiba, yonca ve buraklarn ortasna
Askerler kusarken bir cenaze rts haline geldi.
Sava, insanlar Fransann dz ovalarndan
Ve Belikann amurlu, kanl siperlerinden uzakta,
Mide bulandrc, yakc, pis kokulu sko toprandan
Talip tarafndan vurulup yklmlard.
Bir mfreze asker yok oldu
skolarn korkun zil sesinin kant olarak
Cennetin kapsnda tanr tarafndan tannacak
Bir sr isimsiz insan,
Bir bulank fotoraf hereyi anlatyor:
Kalntlar bir duvarn kenarna toplanm
Bakan gzlerle sraya girmiler ve bekliyorlar,
Kederden delirmi ve daha toplar dik,
7. sko alay.
Orada hala yrtc lklar
Ve cehennemi hatrlayanlar yayor;
Yandaki btn hendekler kl oldu,
Silahlarn metali mavi griye dnd.
Yangnn korkun sonucu
Vagonlarnn zerinde l yaklan yere dnmesi oldu.
Gne altnda savalar balamadan
kiyz askerin cesetleri bulundu dost topraklarda
Artk pek bir ey kalmam.
Sadece bo raylar ve trenlerin hayaletleri.
Sadece "Guinness" kitabnn bize hatrlatt hayatlar.
Ne bir ant, ne kaybolan insanlara hatrlatacak mermer ta
Ne sinyal kutusu ne de alan bir zil
Sadece Blacksyke Ormannda Quintinshill de ten siyah ku
iir ve kaza ile ilgili notlar:

1- Yedinci sko birliinden bir yetkili kazadan aklnda kalan ilk ve en vurucu hatrann

yakndaki ormanda siyah bir kuun tmesi olduunu syledi.

2- Aratrma kurulu kazaya sebep olan 5 ana neden ortaya kard. Bu hatalarn bir

tanesi bile yaplmam olsa 22 Mays 1915 gn sradan bir gn olacakt.

Kontrolrlerin birbirleriyle ge haberlemesi

tfaiyeci Hutchinson'un yanc madde tayan bu trenin korunmas iin yeterli nlemleri
almamas.

Sinyal manivelasnn kullanlmamas Nrthbount ekspresinin ge gelmesi

zel kuvvetler treninin kendisi

3- Kirhpatrick'den Cranberry'e kadar olan uzun yoku Quintinshill'den hemen ncedir.

4- lk arpmadan kurtulanlar ikinci arpmada ldler. Ancak Peter Stoddart ok

anslyd. lk arpmada uzaa savruldu ve ikinci arpmadan kurtulacak kadar mesafe

vard.

5- Askerlerin ounluu uyukluyorlard.

6- Bu iiri yazan adam baz sabah yrylerinde kazann olduu yere gidip raylara

iek brakyormu. Bir sabah gittiinde bakalar tarafndan braklan iekler grm.

Demekki 1990 da bile kazada lenlerin yaknlar unutmamlar ve hala yad ediyorlar.

7- Kazaya urayan mfrezenin btn kaytlan kazada yand. Kazadan 4-5 saat sonra

yaplan yoklamada sadece 52 kii vard .Ancak mfreze 500 kiiden fazlayd. 500 kiinin

byk ksm yarallarla beraber hastaneye gitmi, bir ksm ovalara yaylm byk bir ksm-

da yanarak lmt.

8- Baz rivayetlere gre ok ar yarallar ac ekmesin diye vuruldular. Silah seslerinin

duyulduu dorudur. Ama bu yangnda scaktan patlayan mermiler de olabilir.

 109- MEHMET ZTRK (BGA - GREME KYNDEN )

10 senede geldim askerden. lkin anakkale'de girdim savaa. Topuydum. Sonra

anakkale'yi geemeyince kfir Arabistan'a kvrld. Badat yanlarna gittim. ngilizle
boutuk o tarafta da. Sonra Franszlarla Adana yannda arpistik. En sonra da Haymana
taraflarna gelip Yunann pesine dtk.

1310 (1894) doumluyum. anakkale'de topu ayrdlar beni. 5.blge dtm. gn sonra
geirdiler bizi kar yakaya. Arburnu tarafna, Zigndere'de ay toplarn bandaydm.
ay ate ettik dmana. Ne boazdan geebildi, ne karadan. Geri gitti.

Biz toplar Akba skelesine indirdik. Bir vapura yklendik. stanbula geldik. Toplar tamir
oldular. Tekrar bir vapurla zmire gittik. zmirden trene toplar, mandalar ykledik. Konya
Uluklada indirdik trenden. Kotuk mandalar toplara. Tarsusa geldik. Tekrar trene
yklediler bizi... 4 topumuz var.15lik ar obs. Neyse uzatmayalm. Badat yaknlarna
sokulduk. Daha da ileri gittik. ran topraklarna filan girdik galiba

Kutl Amara denilen yerlere vardk.

ngilize kar veriyoruz atei. O da bize atyor mermiyi. Bir mermi geldi... ngilizlerden
toplardan ikisi ie yaramaz hale geldi...8 arkada da ehit oldu yanmzda. Ben ve Ali avu
kaldk toplarn banda. Bozulduk. Geri ekiliyoruz. ngiliz de arkamzdan geliyor. Baka
toplarn tekerleklerinden buluyoruz takyoruz bizim toplara yle ekiyoruz geriye. Badata
geldik. Badatn yannda bir yer var, Samara dedikleri. Samarada toplandk. O gece Badat
yand. Cephanelikleri atee vermi ngilizler. Sonra Musula geldik.

Musulda toplar tamir edildiler. Musulda terk-i silah oldu. Silahlar braktk.

Seferberlikte 80 kii kadar gitti bizim kyden. Ben Arabistana gittiim iin ge
geldim kye. anakkalede krld bizim bu kyden gidenlerin ou birka kii gelmiler...
Onlar da ya kolu yok... Ya baca... aylk evliydim askere giderken 10 sene sonra geldim
kye. Be kz, bir erkek ocuum oldu. Sonra olumu ldrdler. Madalya maa.
Yaralanmadm. Nine leli ok oldu. Gzlerimin birisi hi grmyor. Birisini ameliyat ettirip
atrdm. O biraz gryor. teki hi grmyor. anakkaleye 18 Marta aryorlar...
Gidemiyorum

ki...Gzler grmyor...Nasl gideyim...

110- AL CENAB TRKLER

Ruen Eref ( naydn), Karagah- Umumi Muhafz Piyade Bl Kumandan Mlazm-

Evvel Ruhi ile gerekletirdii mlakatnda Mehmetiin azndan u hatray kaydeder:

Bizim mntka kumandan Svari Kaymakam Mahmut Bey tayyarelere pek kzar efendim.
Daima ate ettirir onlara ; katiyyen zerimize sokmaz onun zaten tabiat byledir. Bir tayyare
geldi miydi,haydi tn bataryaya ate ettirir.
 Evet efendim; tayyare dt. Hava hafif sisli olduu iin tabii gemiler bu skutu( d)
grmyorlard. Tayyareciler kendilerini denize attlar. Kendi gemilerini istikametine yzmeye
balad. Bunu gren bataryamz dmann kendi gemilerine iltihak etmemesi iin efendim
,ate etti ki tayyareciler geriye dnsnler. O vakit gemilerde tayyarenin burada dtn
anladlar. Onlar da ate atlar. Tayyare tahrip edildi. O vakit de bizim hi olmazsa bir esire
fevkalade ihtiyacmz vard. nk dmann o dakikadaki vaziyetini anlamak istiyorduk.
Zira dman Anafartalar'dan ektii askeri Seddlbahir'e ihra yapmak istiyor gibi
gstertiyordu. Yani akas bunu blf olarak yapyordu. Ve gemiler de ( eliyle iaret ederek)
bakn ite byle daima Seddlbahir etrafnda bir kavis eklinde duruyordu.

Mntka kumandamz Kaymakam Mahmut Bey bu tayyarecinin neye mal olursa olsun
mutlaka kurtarlmasn istiyordu. Tayyareciler en nihayet bir buuk kilometre kadar sahile
yakn geldiler. Tabii sahil mayn deli olduundan kimse giremiyordu.

Dmann vaziyetini renmeye iddetle ihtiya vard. Bu srada bir dman tayyaresi
drlm ancak bizimkiler baka taraftan o tarafa hala ate etmekte idiler. Dman
tayyarecileri hem maynl hem de ate altnda lm kalm mcadelesi vermekte idiler.

Bu noktada teessratm sylyorum: o iki adam baryordu. Yani lyorlard artk. Ve

sahilden hala imdat umuyorlard. Tabii bir kumandan emir verdii vakit sng zerine top
zerine gidip lmek vazifemizdir. te o vakit mntka kumandan Kaymakam Mahmut Bey "
Kim girer?" diye bir sual sordu. Bu ngilizlere srf acdm iin dman olsalar da onlar
kurtarmak bana bir vazife-i vicdaniye oldu. Yzmek de bilirim.

- Nerelisiniz efendim?

- anakkale'liyim. Bir an evvel girmek iin telamdan fanilay da karmamm. bir fanila
bir i donu kalmt. Daldm. O zaman arkadam Mlazm Kaif'de : "Ben de girerim " diye
bendenize refakat etti. O ocuk ayn zamanda snf arkadamdr. imdi Rusya'da esir zavall.
Beraber girdik. Muttasl dman toplar ate ediyor. Monitrler,karmzdan eksilmiyor.
Tayyareler tepemizde dnyordu.

Fakat biz tabii pek alaa dyorduk. Sular da biraz dalgalyd. Ne bizimkilerin nede onlarn
makas atlar bizi kstramyordu. Glleler hep temize berimize dyordu. Bize hi ziyan
vermiyordu.

Maateessf o tayyarecilerden birisi bouldu. nk bizde takat kalmamt. tekini kurtardk

beyim. Mntka kumandan Mahmut Bey kendisini ald. Mntkasna gtrd. Orada ngilizce
mesaj yapld. Gzel baktlar sonra Beinci Orduya teslim edildi.

Giderken ngiliz mntka kumandan Mahmut Bey 'e demi ki:

"Trkleri yle cesurdurlar, byle alicenaptrlar diye kitaplarda okurdum. Bu defada cephede
grdm. Fakat byle iddetli bir atee kar bu derece fedakarlklarn bilemezdim. Bu
derecesini bir ngiliz bile yapamaz."
 111- AHMET FEHM TRKAN / ANAKKALE - SARICAEL KY

Ahmet Fehmi Trkan 1313(1897) doumludur. Ahmet Fehmi Sarcaeli kynn yanndaki
tepenin zerindeki anakkale Mstahkem Muharebe Okuluna asker olarak gnderilir.
Burada iki blk kurulur Ve gazimiz 2. Blkle birlikte Kilitbahire gider. Kilitbahirdeki
askeri telgrafhanede 15-16 ay kadar bulunur. Seferberlik ilan edilince ise Mecidiye Kalesinde
talim terbiye grr. Ahmet Fehmi sabah kaleye gider, akama kadar talim yapar ve sonra kye
dnerdi.1915in anakkalesindeki Kilitbahir askeri telgrafhanesi limanda denizin kenarnda
yer almaktadr.

te telgrafhanede grev yapan Ahmet Fehmi anakkale savalarndaki tarihi bir olaya
yle tanklk etmitir: Yavuz ile Midilli adl gemilerimiz bir gece boazdan kt ve o zaman
onlarn ifrelerini ben aldm. O gei ile ilgili ifreyi Miralay Talat Beye gtrdmde
gzlerinden yalar akmaya balad, ve emir verdi: Bu gece, Lapsekiden Kumkaleye,
Geliboludan Seddlbahire kadar her taraf karanlk kalacak. Gemiler d denize kacaklar ve
hibir k yanmayacak, dedi ve ekledi; bu emri iki tarafa da telgraf ile yaz. Seddlbahirde
Yzba Kadir Bey vard. yi konuurduk. Ona dedim ki, gemiler geerken ben sana
bildireceim. Sende dnerlerken bana bildir o gece akam karanlndan bir saat sonra
gemiler boazdan dar ktlar ve hibir k yoktu. Ahmet Fehmi Kadir Beye gemilerin
ktn bildirir. O gece sabaha kar iki gemimiz Yavuz ve Midilli mroz adasndaki ngiliz
kararghn bombalamtr. Fakat dn yolunda Midilli bir torpile arpp batm, Yavuz ise
yaralanmtr. Seddlbahir tarafndan Yavuz gelirken, Kadir Bey telefonda hem alyor, hem
de konuuyor:

-Gemide bir hal var, sallanarak geliyor.

O an Ahmet Fehmi ise yle dile getiriyor: Yavuz'un birka blmesi su alm.
Gelirken hepimiz sahile ktk. Ar ar geliini takip ediyoruz. Soandere'nin nlerinde bir
dman tayyaresi Yavuz'a ate etti. Yavuz'da uaksavar toplaryla tayyareye ate at. Bu
arada Kilitbahir'in zerindeki top(byk olaslkla Yldz Tabyasndan) da ate etti.
Tayyareler daldlar. Yavuz sol taraftan yaralyd. Yava yava geldi, Kilitbahirin nnden
geti ve Nara Burnuna doru yol ald.

Daha sonrasnda ise adl gazimizi Kilitbahirden stanbul Pendikte bulunan Harp
Okuluna gnderirler. Gazimiz orada yedi ay kalr fakat o srada Arabistanda Trk ordusunun
bozulmas sonucu mtareke yaplnca Ahmet Fehmi gazimizi de hava deiimine kye
yollarlar. Bir seneyi tamamlaynca da hava deiimi biter ve anakkale Mstahkem mevkii
Jandarma Kumandanlnda tekrar greve balayan Ahmet Fehmi gazimiz o dnemde
yaayan ve anakkale Savalarnda ehit dmeyen dier gazilerimiz gibi o da Kurtulu
savana katlm ve byk kahramanlklar gstermitir. Gazimizin Kurtulu mcadelesi
srasnda bandan geenleri de kendi dilinden dinleyelim.

Bavurdum, anakkale Mstahkem Mevkii Jandarma Kumandanlnda tekrar greve

baladm. Bir tabur Jandarma vard. Kumandan olarak bamzda Tabur Kumandan Binba
Ali Rza Bey vard.
Akky, Bezirgnlar, Kumarlar gibi karakollarda ete takibine kan kuvvetlerin banda da
bulundum. Anadolu Harbi yeni balamt. Karakollarda bulunduum srada Yunanllarn
zalimliini yakndan grdm.

Bir grevle Saral kyne gitmitim. Orada Yzba Niyazi Bey, stemen Hsamettin,
Temen Suphi Beyler ete takibi iin kuvvetleriyle bulunuyorlard.

O akam ezandan sonra ky Yunanllar sarmlar. Arkadalar da kahveye gitmilerdi.

Gitmeyin filan dedimse de dinletemedim. Gittiler. Yanmda Yusuf isminde bir arkada
kalmt. Yusuf ev sahibinin ufak bir ocuu var... 7-8 yalarnda onu gnderdi, aa
kahveye. ocuk geldi. "Jandarmalarn silahlarn topluyor gvurlar" dedi. Yusuf'a dedim: "Sr
atlar". Kyn dnda yol kenarnda bir evdi. Alak avlulu bir ev. Atlara bindik, srdk atlar.
Ben nde Yusuf arkadan geliyor. Yunan askerleri kyn etrafn sarmlar. Biz grltyle iki
atla knca bir takr takr oraya buraya koturmalar oldu. Yunanllar bizi zerlerine hcuma
gemiiz diye, karlarken.

Kyn etrafn saran Yunan askerlerinin panie kaplmalarndan yararlanp kyn dna
ktk.

narl Ky'ne gelip, karakoldaki Cafer avu'a haber verdim.

-Belki buraya da gelirler. Bo bulunma. Ben gidip Tabur Kumandanna haber vereceim.

Olay Tabur Kumandanna syledim. Tabur Kumandanmz Ali Rza Bey:

-"Ne kadar askerimiz varsa etraftaki kylere datn." diye emir verdi. Dattk askerleri yakn
kylere. Tabur Kumandanmz daha sonra anakkale'deki ngiliz Kumandan ile konuup
Yunanllarn aldklar silahlar geriye almt. Benim rtbem filan yoktu. Fakat baavu gibi
bana vazife verirlerdi. Askerin banda giderdim.

anakkale Jandarma Taburunda iken, Yunanllar an' yaktklarnda bir ngiliz Heyetiyle
beraber an'a da gitmitim. Heyette bir general, bir binba ve de bir yzba vard. an'a
girdiimiz de dumanlar ttyordu. Biz heyetin yannda 20 svariydik. Heyettekiler an'a
Yunanllarn yaptklar hareketleri sordular rastladklar insanlara. Tercmanlar da vard
Biga'dan, Karabiga'ya gittik. ngiliz heyeti stanbul'a gideceklerdi. Vapura bindiler. Biz
Lpseki zerinden anakkale'ye dndk.

Bizim taburda iki tane Cemal Bey vard. Biri Yzba Cemal Bey, dieri Tabur Doktorumuz
Cemal Bey, o da yzbayd.

Yzba Cemal Bey beni artm, dedi ki:

-Olum biz Kuvayi Milliye'ye geiyoruz, gelecek misin?

Onlarla beraber Kuvayi Milliye'ye katldm. Taburdan 5 kiiydik. Sivillerle filan 30 kii
olduk. Taburun cephanesini iki katra ykledik. Bayrami tarafndan gidiyoruz. Yiitler
kyne getik. Evciler kyne geldik. Kazda'nn eteklerinden saracaz da. ngilizlerden
haber getirdiler bize:
-Dnsnler, yoksa sivil halk cezalandracaz.

Bayrami'te Yunanllar vard. Trk Jandarmalarn silahsz olarak yanlarnda altryorlard.

Bize haberi getiren de Hafz Abdullah ile zzet adnda iki jandarmayd.

"Gidin u kad Kuvayi Milliye'ye giden arkadalarnza verin" deyip ellerine bir kat
vermiler. Evcilerde bu iki kii bize kd yetitirdiler.

Doktor Cemal Bey bize yeni gelmiti. Ankara'dan gndermiler. Kuvayi Milliye'ye asker
toplasn diye. Kuvvet toplamak iin ok uratk ama baaramadk.

Cemal Bey kd ald, okudu, yrtt att. Bana dedi ki:

-Bunlar brakma.

Kazda'na sardk. Gidiyoruz yukar. Abdullah'la zzet baladlar yalvarmaya:

-Bizi gtrmeyin. Bizim ocuklarmza Yunanllar eziyet edecekler. Bizi brakn. Kumandana
syledim.

-"Dan iine girince brakrsn" dedi. Dan iine girdiimizde braktk onlar, geri dndler.

O gece dan zerinde sabahladk. Sabah afakla beraber tekrar yola koyulduk. Havrann st
taraflarnda Ormanlar Ky var. Orada Yunanllarn karakolu olduunu duyduk. Otmanlara
geldiimizde karakol Yunan askerleri kamlar. Yoktular. Bu srada Anadolu'da harp devam
ediyordu tabii.

Otmanlar'dan bir klavuz bulduk. Balkesir'in solundan getik. Oralarda Bonak Hamza, Aslan
etesi gibi etelere rastladk. Her ikisi de 10'ar kii ile geziyorlard. Cemal Bey'in gz
tutmad bunlar. Sonra Mustafa Efendi etesine rastladk. Mustafa Efendi bize "Yunanllar
zmir'de deniz dktler" dedi. Bunun zerine Balkesir'den Yunanllar kamlar. Balkesir'de
karakol kurduk. Bir ay falan dzeni salamaya altk. Hkmet binasnda alyorduk.
Cemal Bey Binba oldu. Edirne'ye gitti. Doktor Cemal Bey kald. Birok subaylarla beraber
Halil Fikri Bey isminde yeni bir kumandan gelmiti.

Beni o srada anakkale'ye gitmek zere hazrlanan Jandarma Taburuna verdiler. negl
taraflarnda taburu buldum. Kumandann grdm. Tabura takldm. anakkale Taburunun
banda evki Bey adnda bir nyzba vard. anakkale2ye gelmekte olan ziraat, maliye,
savc gibi memurlarda vard. Tekilat olarak geliyorlar taburla beraber. Gnen zerinden
Biga'ya geldik.

Biga'da ben atm savc Ramiz Bey'e verdim. Mutasarrf Vahap Bey'de var. Biga'dan ok
yamurlu bir havada yola ktk. anakkale'ye geliyoruz. Geceyi Karacaren'de geirdik.
Sabahleyin anakkale'nin igal kumandan geldi. Saakl, srmal rtbeleri var. Yannda da
tercman. Vahap Bey'in bulunduu eve gtrdk ngiliz Kumandann. Sonradan
rendiimize gre Vahap Bey'le ngiliz igal kuvvetleri arasnda yle konumalar olmu;

ngiliz Kumandan:
-anakkale'ye girecek misiniz?

-Evet gireceim.

-Ama bana bu konuda bir emir yok.

Vahap Bey:

-Bana kesin emir var.

ngiliz Kumandan Vahap Bey'den bir saat izin istemi. Vahap Bey'de peki demi. Bizim tabur
200 kii. "Kuvayi Milliye gelmi" diyerek kylerden inen gen yal insanlarla biz olduk
10.000 kii. O kadar kalabalk olduk.

ngiliz Kumandan ayrldktan hemen sonra Vahap Bey hareket emri verdi. Geldik
anakkale'nin kenarna. Tel rgler var. Uzaktan gryoruz. ngilizlerde bir kargaa vard.
Neyse ngiliz Kumandan geldi. Saatine bakt. Ne sylediini biz sonradan rendik. Saatine
baknca:

-Acele ettiniz. Daha bir eyrek saat var.

Vahap Bey de:

-Benim saatim geldi, diye sylemi.

Orada bir anlama yapld. Askerin bir ksm ile toplanan sivil halk ieri girmeyecek, darda
bekleyeceklerdi. Biz ieri, memurlar, kumandanlar ve 60 jandarma girdik. Hastane bayrna
geldik. anakkale'den ileri gelenler, hocalar, Bey ksmlar geliyorlar. Yanlarnda kolar filan
var. Kurbanlk. Kurbanlar kesildi. Dualar edildi Vahap Bey: "Vali Konana gideceiz" dedi.

anakkale'de Alayn nne geldik. Mstahkem Mevkii Kumandanlnn binalarna girip

yerletik. 1923 senesinin Eyll aynda askerliim sona erdi. 8,5 sene srd. Askerlik bitince
kyme yerletim.

Yallk ayl alyorum. Hanmn ad Hacer. Sa Yayor kisi erkek, biri kz i ocuum
oldu. ocuklardan da sekiz tane torunum var.

112- AHMET BAARAN / YENCE-INARCIK KY

Tahir olu Ahmet 1303(1887) doumludur. Tahir Olu Ahmet alt yl boyunca askerlik
yapmtr. anakkale cephesinde ar topu olarak grev almtr.

Tahir olu Ahmet anakkaleye ilk vardnda imenlik kalesinde 60-70 gn ordu
tarafndan talim eitimi alr. Ve sonrasnda imenlik Kalesinde blkler oluturulur, Tahir
olu Ahmette 6. Blkte yer alr. Fakat gazimizin bu askerlik durumu seferberlik
ncesindeki ilk askere gidiini bize gstermektedir. 6. Blk ile Tahir olu Ahmet Nara
Kalesine gider ve 6 ay kadar burada grev yapar. te 6 ay sonrasnda ortaya kan seferberlik
ilan ile gazi de Dardanos bataryasna gnderilir. Dardanos bataryasnda 5. Ble den
Tahir olu Ahmet 150 kadar arkada ile birlikte Dardanos bataryasnda grev alr. Dardanos
bataryasnda 5. Blk kumandan da Yzba Ahmet Beydir. Tahir olu Ahmet ise Dardanos
bataryasnda 7.5luk olan ve seri at yapabilen toplarda grev almtr. O dnemde 4 adet
toplar olan 5. Blk 18 Mart gn Kepez blgesinin altnda bulunmaktadr. Dman
gemileri boazdan ieri girmesiyle birlikte ilk hedefleri Seddlbahir ve Kumkale taraflarn
atee tutmak ve susturmakt. te bu ilk amacn gerekletiren Mttefik donanma, boazdaki
ikinci savunma blgesinde yer alan ntepe ve akaltepe bataryalarna ate amasyla birlikte
Tahir olu Ahmetin de yer ald Dardanos bataryas da top atna balar ve ite o andan
itibaren Tahir olu Ahmetin dedii gibi anakkale Boaz zeri tamamen karabulut olmu
idi.

Tahir olu Ahmetin Dardanos bataryasndaki grevi mermi srmekti. Savatan

dndkten sonra anlattklar anakkale Savann o zafer gnn gzler nne seriyordu.
Akamzeri gn inmeye yakn iken dman zrhllarndan birisi bizim nmzde batt. Bize
yaknd. O gemiyi batran top ya Kilitbahirden, yada Hamidiye tabyasndan atld. Neredeyse
hibir geminin geemedii Kepez aynn denize dkld yeri bile gemi, anakkaleye
yaknlamt. Bir mermi geldi ve gemi denizin dibine kaynad gitti. 18 Mart gn Dardanos
Tabyasnda 11 kii ehit olmu, dman donanmasnda ise batan batm ve batmayan da geri
ekilmitir.

Tahir olu Ahmet bataryada dman kuvvetlerinden kendilerini saklamak iin,

toplarnn nne am aalar diktiklerini belirterek gizlendiklerini sylemektedir. Ayrca
am aalarnn gece skld ve projektrler yardmyla dman gemilerine ate atklarn
ve bunun sonucunda da dman askerlerinin, gazimizin deyiiyle gavur askerlerinin ok
mermi attklarn anlatmtr.

Tahir olu Ahmet Dardanos Bataryasnda grev yaparken dman askerlerinin

balonlar nasl kullandn da bizlere anlatmtr. O dnemde keleter gibi bir ey kaldryorlar
diye bahsettii ey, mttefik kuvvetlerin anakkale Cephesinde ska kullandklar balonlar
olduunu ve askerlerin kendi aralarnda balon karyor diye tabir ettikleri olaylar sonucu
Trk askerinin hemen saklanmaya altn, saklanmad taktirde stnde bombalarn
patladn belirtmektedir.

Tahir olu Ahmet gazimiz bandan geen bir olay da u ekilde bize anlatmaktadr.
Bir gn nbete gidiyordum. Acele ile potinlerin birinin iplerini balamay unutmuum. Bir
Arap subay beni grm, yanma geldi ve iki tokat ekti.

-imdi byk bir amir gelse, ben ne diyeceim dedi ve sinirinden gidip koularn
arkasndaki ide aalarnn dibine oturdu. O srada bir bomba dt ve topra alt st etti.
Subaylar, avular koup o Arap komutann yanna gittik. Ve komutan korkmayn bende yara
yok dedi.

Tahir olu Ahmet 3. Ar Topu Alay, 1.Tabur, 5. Topu blnn bir askeriydi.
Dardanos bataryasnda bandan geen bir olay gazimiz yle anlatmaktayd: Bizim bln
yannda baka bir blk daha vard. O bln toplarndan birine bir dman mermisi
dmt. Subaylar vard Hasan Efendi diye...O ehit dmt
orada...kumandanlaryd...imdi Hasan Mevsuf dedikleri yerde...18 kii de yaralanmt...Ben
grmtm onlar orada... anakkale gazisi ayrca Mesudiye ve Yavuz gemilerini de
grm fakat gemilerin ismini o dnemde bilemedii iin u ekilde bizlere aktaryor:
anakkale'ye yakn Kepez yolunun altnda bir gemimiz vard bizim. anakkale'yi
bekliyordu. Dman gemileri, deniz altndan bomba yollayp torpille batrdlard. Hatta
batmad gemi de, yan yattyd da, askerleri bir istimbot gelip almt anakkale'den... Bir gn
de bizim darya kp gavur gemilerini bombalayan bir gemimiz yaralanm geri dnyordu.
Adn bilemeyeceim. Yavuz mu, Turgut mu, bilmem. Boaz'dan ieri girip nara'ya gitmiti.
Biz o zaman selama durmutuk.

Ve sonunda sava bitti, silahlar terk edildi. Tahir olu Ahmette kyne geri dnd.

Tahir olu Ahmet gazimiz anakkale Savandan sonra kyne dnm, fakat bir
zaman sonra da Kuvayi Milliyeye kar Anzavur ayaklanmas ortaya kmtr. Tahir olu
Ahmetin de Anzavurlara kar asker toplanm, fakat giden askerlerin bazlar kap tekrar
kye gelmilerdir. Ve o dnemde kyn olduka kark olduunu belirten Tahir olu Ahmet
Anzavurlarn Aunya (anakkalenin Yenice ilesinden Balkesirin Gnen ilesine kadar
olan ve Kazdalarnn arkasndaki blgeye verilen isim.) taraflarna doru gittiini belirtmitir.
Gazimiz yaad yllarda hem Balkan hem anakkale hem de Kurtulu Savana tanklk
etmitir. Tahir olu Ahmet Kurtulu Sava yllarnda Yunanllarn Anadoluda yaptklarn
ise ksaca yle anlatyor. Yunanllar kymze geldiler ve milleti oka dvdler. Kye
gelen yunanllar ortalama yz kadar vardlar. Yunan askerleri ky halkna srekli olarak silah
karn diyerek barr ve sonra da dverlerdi. Bunlar yaadmz vakit harman vaktiydi.
Korkudan kyllerden kimse dar kmazd bile. kzler bile insansz harman srp harman
dverlerdi.

Tahir olu Ahmet vatan kurtulup askerden geldikten sonra Hatice ile evlenir ve 3
ocuu(2 olan 1 kz) olur. Oullarndan biri askerde iken Adana taraflarnda Drtyolda
lmtr. Tahir olu Ahmet askerden sonra maa da almtr. Fakat hibir zaman madalya
sahibi olamamtr. Gazimizin syledii en nemli sz ise: (Biz ok ektik, alk bir yandan,
bit akard yakamzdan,bu kararda durursa ok iyi memleketin durumu)

113- AL DEMREL / BGA-GNDODU BUCAI

Ali Demirel adl anakkale gazimiz 1301 yani 1885 doumludur. Gazimiz tam sekiz sene
askerlik yapm ve bu sre ierisinde dman askerleri cephede savat gibi esir dt
zamanlarda ise dostluklar kurmu, yaad zaman ierisinde farkl duygulara tank olmutur.

Ali Demirel anakkale Muharebelerinde Arburnu cephesinde 27. Alayda grev yapm
sonrasnda Arabistana gitmi ve orada ngilize 2 yl esir dmtr. anakkale
Muharebelerinde kahramanl ve savataki rol incelendiinde beklide en nemli alaylardan
biri olan 27. Alayda grev yapm bir gazi olarak Ali Demirelin bandan geen olaylar
kendisinin dilinden dinlemek daha etkili ve gzel olacaktr.

1301 ( 1885 ) doumluyum. 96 yandaym. Kyden bir ktm 8 senede geldim. Arburnu
Cephesinde 27. Alaydaydm. Sonra Arabistan cephesine gittim ve ngiliz' e 2 yl da esir
dtm. Arburnu Cephesinde 27. Alay'n o mehur aynal tfeklerini ben yapardm,
marangozdum. Beni makineli tfeki yazmlard, fakat anakkaleye gidince piyadeye
evirdiler. Ayrca benimle beraber 5 kii daha vard bizim kyden. Beni verdiler 27. Alaya
Mevzilerimiz Arburnu'nun zerlerindeydi. Ben 27. Alay, 2 Tabur, 1. Blkte bulundum.
Alay Kumandanmz efik (AKER) Bey, Tabur Kumandanmz Kr Halis (ATAKSOR),
Blk Kumandanmz Hasan Efendi, Takm Kumandanmz Kara Mahmut ( Mlazm'
evvel)'di. Mevzilerde 9 ay durdum. Benim bulunduum blk Karatepe'deydi. Dmann
kt sabah, 1 ve 3. Taburlar Maydos (Eceabat)'taydlar. Yalnz biz, ikinci tabur vardk
Arburnunda. Arkadan 1. Ve 3. Taburlar da yetitiler. Gvur bizim zerimize kt, bizde
btn alayca hcum ettik dmana. Bizim blkte btn subaylar vuruldu. Lapsekili Eyp
Sabri kald bln banda baavutu

Dman mevzileri bize ok yaknd. ok rahat bomba bile atarlard bizim mevzilerimize,
zaman zaman soan filan da attlar. Sonra bizim mevzilerin zerine teller gerdiler de
dmann att bombalar bir daha mevzilerimize dmedi. Tellere arpp geri dt. Dman
kaarken, tnel kazp iine dinamit doldurmu(Arburnu cephesinde youn olarak grlen
lam muharebeleri) patlatnca bizden bir blk gitti, hi kimse kurtulamad. Toprak minare
gibi havaya kt.

27. Alay'n aynal tfeklerini ben yaptm. Marangozum demitim ya, Sivillikte marangozluk
bildiimden tfeklere ayna takma iini ben yaptm. Blkte piyadeydim esasnda. Bir gn
dman mevzilerine yaptmz bir hcumdan, bir aynal tfek ele geirmitik. Bizim
mevzilerin yannda bir tnel vard. O tnelin iinde dmandan ele geirdiimiz tfee baka
baka bizim tfeklere de ayna takmtm. Her mangaya bir tana aynal tfek datlmt benim
yaptklarmdan. Tfein namlusuna nl arkal iki tane ayna koyardm ve siperden kafan
karmadan aynalara bakp dman grrdn.

Bir ara gvur bizim zerimize knca biz de hcum etmitik. O hcumda katrlarn yanna
kadar vardk fakat o srada yan ateine tuttu bizi kfir. Elimdeki tfein kunda filan
paraland da, bir demiri kald elimde. O gn kalalarmdan yaralandm ve benim her yanm
paraland. O sralarda arapnel paralar da denk geldi bana. Ben yaralannca beni Demetoka
Hastanesi'ne yolladlar, ay hastanede yattm ve sonra knca tekrar eski birliime,
mevzilere dndm. Hastaneden dnnce ben hep aynal tfek iine baktm. Alay kumandan
beni mevziye sokmad, aynal tfek iine ayrd.

Arburnu'nda Atatrk' grdm de oldu. teki kumandanlarla beraber dikilmilerdi ve

alaylar onlarn nnden geip yry yaptlar. O zaman grdm Atatrk, heybetli adamd
ve resmigeitle nlerinden getik.
Yaralandm dedim ya, muharebe srasnda hasta da oldum ve beni hava deiimine kye
yolladlar. ay sonra tekrar anakkale'ye gittim. Beni bu sefer 24. Frkaya(Alay) verdiler ve
stanbul'a gittik. Giydirdiler, kuattlar Haydarpaa'dan bizleri trene bindirdiler ve trenin
kapaklarn kapattlar. Hadi bakalm Arabistan'a Gavur dalarndan sonra tren yok 70 gn
yrye yrye yol gittik. Tell el ehir'e geldik. Ben yryemiyorum zaten bacaklarmdan yara
almtm anakkale'de. 44. Seyyar Hastane'ye yatrdlar. Hastanede 1 ay kalmamza bile izin
vermeden ngilizler hcuma getiler ve hastanelere atee baladlar. 500 kii braktk
hastanede adrlarda. Balad adrlar yanmaya, beni de verdiler hayvanlarn bana. Katk
oralardan herkes kayordu.

Bizim alay Kuds tarafna gitmi, biz de Kuds tarafna gittik. Oralarda bir yerde Sultan
Hamid'in bir saray varm. O saray hastane yaptk fakat ngilizler tekrar hcum ettiler.
Bozulduk, geri ekildik. Almanlar orada bir nehir zerine kpr kuruverdiler de o kprden
getik geri ekilirken. am'a kadar geldik. am'da 50 bin kii esir dtk. ngiliz am'
kuatm, bizi de ylece esir ald. am'da bir alk bir alk, ekmek yok,a yok. Ben
akgzlk yaptm da hastanenin ekmekleri vard o ekmeklerden doldurdum uvallara, yle
idare olduk. Bir Osmanl altnna bir ekmek sattm orda. Gavur sonra ekmek getirdi ve Millet
ekmeklere hcum etmeye balad. Ne yapt bu sefer kfir geirdi bizim askeri manga koluna
yle datt. Birine konserve, birine ekmek verdi.

Biner kiilik kafileler halinde 8 gn yol yrdk, vardk Msr toprana, Kanala, smailiye'ye.
Dman 12 sra tel rg yapt ve her tel rgye de er bin esir yerletirdi. Ben 4. Tel
rgdeydim. ngilizin elinde 2 sene esir kaldm.

Esir olarak tel rglere geldiimiz ilk gnlerden biriydi. Bir ngiliz yzbas biz ayakta dizili
beklerken. Alanda topallayarak bastonuyla geziyordu. Yannda da tercman var, tercman
balad barmaya:

-27.Alay2.taburdan kim var burada?

"ldrecek deiller ya,"dedim. ktm ileriye.

-Ben varm, dedim.

Bastonlu gvur, topallaya topallaya geldi yanma. Ellerimden, gzlerimden pt beni. O topal
gvur esirlerin banda kumandand herhalde. nk bana ayr adr kurduruverdi Yanna iki
arkada al gel dediler ve beni adra yerletirdiler. Ama orada bir rahat ettim sorma!
Sonradan anladm meer o ngiliz yzbas da Arburnu cephesinde yaralanm ve
Arburnundan ok korkmu. Daha sonralarnda ise her ay bana 20 ngiliz liras maa verir,
her hafta da 80 paket filli sigaralardan verirdi ve eklerdi Sat bunlar da para yap derdi. Ben
de o topal gavura, Alman kaputlarndan ii kadife kapl bir sandk yaptm. Hani, bizim
buralarda vardr ya eyiz sand gibi yle bir ey. Bir de ngiliz potinlerini skp, 2 ift
yarm potin yaptm. Sandn zerine de "Esirler yapmtr," diye yazdrp ngiltere'ye
gtrmt, o gnden an diye.

Esir yaantsndan sonra ise gemilerle stanbula geldik, oradan da kye.

ok beygir at yedik. ngilizler bir kere bize koyun eti verdiler. Geri kalan zamanda hep at eti
yedik tel rglerdeyken.

Askere gitmeden evlenmitim. Gelince baktm, ben askerdeyken, Nuriye lm. Zatiye'yi
aldm. Zatiye leli 13 sene oluyor. 3 ocuum oldu. Hepsi yayorlar. Olum bakyor bana
burada. Madalyam da yok, maa da. Gzlerimin ikisi de grmyordu, birini atrdm.
imdilerde atrdm da duman yapyor.

114- APT TOPAL/ ANAKKALE KAYADERE KY

Apti Topal adl gazimiz 1315(1899) ylnda domutur. Apti Topal askere alndnda
Mttefik kuvvetler anakkaleden kam yani geri ekilmitir. Fakat ufak tefek atelerle de
olsa baz olumsuzluklar cephede olmaya devam ediyordu. Apti Topal adl gazimizin
anlattklarndan yola kacak olursak askere alnma tarihi 1916l yllara denk geldii
bilinmektedir. Fakat anakkale savalarnn bitmesi Trk insannn mcadelesinin bittii
anlamna gelmediini bu gazimizle yaplan rportajda grmekteyiz. Ve unu bilmeliyiz ki;
anakkale cephesi 1. Dnya Savann sadece bir cephesidir.

Gazimizin Anlatmyla;

Askere alndmda nce Eceabat'n Yalova kyne gtrdler bizi. Cephane vapuru
gelmiti(Yalova Kyne bal bulunan Akba Limanna vapurlar srekli yanamakta ve
cephane veya asker sevkiyatnda rol almaktadr). Bir tayyare geldi ve iki bomba att. Biri
deniz kenarna kuma dt, teki de denize. O zaman bizi 200 kii ayrdlar, cephane
vapurundan sabaha kadar cephaneleri boalttk. Yalova kyne boalttmz bu cephaneleri
getiren gemi ise ya Barbarostu yada Turguttu ama tam olarak hatrlayamyorum. Orada
Yalova kynde 40 gn durduk, istirahat ettik. Sonrasnda bizi Soandere mevkiine
gtrdler, orada talim terbiye grdk. Seddlbahir ve Soanderede ay kaldk. Bizleri
oralarda yrye kardklarnda ise ortalk hep cesetlerle doluydu, ngiliz ise oktan
kamt bile. Bir gn Enver Paa ile baka paalar bizi teftie geldiler ve bizi 400 kii kadar
ayrdlar Siz Galiyaya gideceksiniz dediler.

Yaya olarak baladk yrye Arapl, Yeen Ky ve son olarak da Uzunkprye geldik.
Burada Uzunkprde bindirdiler bizleri trene, Bulgaristan iinden, Sofyadan getik,
Romanyaya, Galiyaya vardk. Galiyada dmanla aramzda sadece bir dere var, yamur
da nasl yayor. Bu srada askerlerin beklemekten yorulduu karavanalar da bir trl
gelmeyince tam 18 gn a kaldk, yiyecek bir ey bulamadk. Bu srada zabitlerden emir
geldi: Ta sarn belinize diye. Herhalde al biraz olsun yattrsn diye syledilerdi. Ben de
gbeime ta koyup kayla baladm. Epeyce durdum yle sonunda iki tane i patates
buldum da onu yedim.

Galiya cephesinde Almanlar bozulunca cephede bizi de geriye plak dedikleri yere ektiler.
plak Tepe'de mevzilerde bir ay Ruslarla sava yaptk. Bu savalar srasnda Avusturyallar
katlar ve bunun sonucunda ordularn yerlerini deitirdiler; saa bizi, sola Alman, ortaya da
kamasnlar diye Avusturyallar aldlar. Tekrar cephe tuttuk. Orada 1.5 ay kaldm. Srekli
hcuma kalkyorduk. Bir hcuma kalktk ve geri ekildik, ikinci hcumda ise ben yaralandm.
arapnel isabet etti bana ve bizim asker bozuldu. Ben yaral kaldm yerde yatyorum. Gavur
askerleri geldiler, tfeimi attlar, antamda cephane vard ve onu da uzaka bir yere attlar.
Ate ederim diye mi korkuyorlar acaba diye dndm. Gvur askerinin biri de bir dilim
ekmek koydu gsme. "Su" dedim. "Yok" dedi omuzlaryla. Getiler yukar doru gittiler.
ok sert bir k vard. Bir gvur askeri elinde sngsyle koarak geliyor. Beni sngleyecek
herhalde. Bir bakas kotu geldi. at pat konutular. Onu benim yanmdan gtrd,
uzaklatrd. Ne merhametli gvurlar da var yarabbi dedim.

Sabah oldu ve beni alp sarg mahalline gtrdler. Bir subay var, yazyor. Dedim ki:

-Mslmansan yanma gel, beyim. Geldi.

-Bir kaput atn stme, bir de su verin, dedim.

-imdi asker yolladm suya, gelince ok vereceim, dedi. Sonra doktorlar geldiler.

"Bunun yaras ar, burada sarlmaz. Byk sarg mahalline gtrn" dediler.

Sabahleyin atl bir gavur arabas geldi. Bizleri arabann iine atverdiler. 4-5 kii yaral varz
arabada.

Arabac gavur askeri bir kam vurdu atlara. Adeta hayvanlar drtnala kalkt. O srada
sarsntdan yaram ok acd. Kafama karanlk kverdi. Gvurun sandan tuttum ve yava
dedim. O srada bir eyler syledi ama anlamadm. Meer "Arkandaki adam lecek" dermi.
Bir daha vurdu kamy atlara. Gavur orda haklyd adam lecekti az daha. Dolaverdik
hzlca ve sarg mahalline vardk. Bir subay geldi bama. Bakt bana:

-Haaa dedi. Bir ddk ald. Shhiye askerleri kotular, geldiler. Subay:

-ndirin unu yarasn temizleyin abuk sarglayn, atn trene, dedi.

4 gn 4 gecede Gedik Kasabasna geldim. Avusturya'da bir kasaba. Bize hastanede ok iyi
baktlar ve francala verdiler. Haftada iki gn ziyaret gnyd. Genellikle kadnlar gelirdi
ziyareti olarak; sigara, biskvi, bazen da para datrlard yarallara.

Pani doktor derdik erkek doktorlara. Hemirelerde yle derdi.

Pavla diye bir hemire vard. 20-25 yalarnda. Yayorsa selam sylerim. ok gzeldi. Bana
ok bakt. Ah! O Pavla yok mu? Viyana'da: "Bir kadn vereceiz, bir de dkkn vereceiz,
kalrsanz" diye ilan ettiler. Kalmadk. Cahillik ettik. Kalsana be adam, kalsana. Banker
olacaktk. Bak imdi millet oralara gitmek iin birbirini yiyor.

Avusturya'da bir hastanede iki sene yattktan sonra Edirne'ye geldim. Biraz Bakrky
Hastanesinde kaldm. Sonra Bykdere'ye gtrdler. 2 sene de byle geti. Kye gelince 5
sene gemiti bile.
Edirne'ye geldiimde bir heyet beni muayene etti. Avusturya hastanesinden bana verdikleri
ktlar hep yrttlar. Trkiye deyemez bu maa dediler. Avusturya hastanesinde "Sana tam
maa yazdk" demilerdi. Edirne'de 75 kuru maa yazdlar.

Madalyam yok. ayda bir 30 bin lira falan maa alyorum. 60 senedir alyorum bu maa.
Sa kalamda krk var. Sa yanma yatamyorum. Bizim kyden Kuvayi Milliye'ye katlanlar
oldu. Ben nasl gideyim. Yaralym, sakatm. Ninenin ad "Yete" idi. 4 ocuum oldu. Biri
yayor. Ben de onun yannda yayorum.

115- HAKKI TUNA / ECEABAT - BYK ANAFARTALAR KY

1312 yani(1896) doumlu olan Hakk Tuna Kk Zabit mektebinde okurken seferberlik
patlak vermi ve askere alnmtr. Aslnda Anakarann Boyabat ilesinde domu olmasna
ramen, kk yatan itibaren anakkaleye gelmi ve harpten sonra da burada evlenerek
kalmtr.

Seferberliin ilanndan sonra askere alnan Hakk Tuna Hadmky Sancaktepe Topu
Alayna verilir. Daha sonrasnda yaadklarn ise yle dile getirir:

Bir gn Bahriye Nazr Cemal Paa bizi teftie geldi. Bu teftiten sonra bizi stanbul'da Sultan
Ahmet Camiine gtrdler. Bir sre Sultan Ahmet Camii'nde yatp kalktk. Daha sonrasnda
ise bir emir geldi ve btn blklerimizi ayr ayr yerlere gnderdiler. Kimimiz Arabistan'a,
kimimiz stanbul Boaz'na, bizim bl de anakkale Cephesine ayrdlar. 10 gn kadar
gemedi. Galat rhtmna yanaan bir vapura topumuz, tfeimiz, cephanemizle yklendik.
Marmara Denizi'nde o zaman denizalt olduundan phe edilirdi. Onun iin bindiimiz
vapura muhafz olarak bir de torpido verdiler. Galata'dan anakkaleye doru hareket ettik ve
anakkalede bulunan Akba limanna vardk. Vapur boald ve o srada bir dman mermisi
yaknlarmza dt. Eceabat'n iinden geerken evreme baktmda Eceabat harabeye
dnm, binalar yklm, orda burada evler yanmt. amburnu yolundan, Behraml
kynden getik ve Kirte'ye (Altepe Ky) yaknlatmzda gece olmutu. O gece orada 9.
Frka'da misafir kaldk. Ertesi sabah Kirte Ky'nn st taraflarnda hazrlanm
mevzilerimizi bulduk ve toplarmz mevziye yerletirdik. Hepimizde bir tela bir tela
sormayn. Hazrlk yaptk, telefon hattmz dzenledik, batarya drbnmz kurduk, her eyi
yerine yerletirip hazrlmz tamamladk. O srada dman da Kirte Ky'nn altndaki Eski
Balar'a kadar gelmiti. Biz dmana toplarmzla ate etmeye baladk ve bir hafta boyunca o
mevzilerde kaldk. Sonrasnda ise bir emir geldi ve toplarmz Eceabat Top Zeytinlik'e
gtrdk ve geri ekildik. adrlarmz filan kurduk. Ben o zaman kdemli baavu
muaviniydim. 17. Alay, 2. Blkteydim. Ar Topu Blnde.

Top Zeytinlik'te adrlar kurduktan sonra 2 top alp Kara Yorgi'nin Dere'ye gittik. Kara
Yorgi'nin Derede'de 2.5 ay kaldk. Bu srada da Sava devam ediyordu. Derenin iinde topu
askerlerinden iki ehit verdik ve tekrar Top Zeytinlie geldik. Refik adnda bir takm
subaymz vard. Onunla birlikte bu defa, Domuz Dere'ye 2 top kurduk. 3,5 ay da Domuz
Dere'den ate ettik dman zerine. Batarya Kumandanmz Nadir Efendiydi ve stemendi.
Bizim gzetleme yerimiz Al Tepede olup st tarafmzda da grup kumandannn gzetleme
yeri vard. Bir gn bana, batarya kumandanmz Nadir Efendi dedi ki:

-Seni grup Kumandan istiyor. Gittim. Kapsn vurdum. Girdim yanna. Selam verdim.

Grup Kumandan:

-Sen avc hattna gideceksin. Orada 16. Alay Kumandann bulacaksn. Sana grev verecek.

-Emredersiniz, dedim, ktm odasndan. Bataryaya gelip silahl bir asker aldm. Beraberce
baladk avc hattna gitmek zere Kirte ky ynnde yrmeye baladk. Kirte kyne
geldiimizde sava btn iddetiyle sryordu. Kirte Ky zaten harabe olmu. Ykntlarn
arasnda bizim yarallar getirmiler, grdm. Kiminin kolu, kiminin baca kopmu.
Yarallar sarg yerine gtrmeye alyorlard.

Orada durmadk, geriye bataryaya dndk. Sabahleyin tekrar yola koyuldum. Avc hatt bizim
toplarn ate ettikleri yndeymi. Meer boazdan, an ovasna kadar her taraf dman
askeriyle doluymu. Yalnz Palamut ve Kaba Tepe arasnda dman yoktu.

Yanma asker almamtm ve yalnzdm. Dou ynmde gidiyordum, bir de baktm. nmde
bir asker yryordu. Seslendim askere, asker durdu ve sordum:

-Kanc alaydansn?

Asker :

- Biz 16. Alayn 3. Taburuyuz. urada istirahata ekildik. Ordayz, diyerek eliyle gsterdi.

- D nme beraber gidelim, dedim.

O zaman oradaki askerler adeta toprak altndaydlar yani snaklarda. ndim aaya. Bir
piyade subay grdm. Grup Kumandannn beni istediini anlattm. Hemen avua dnd :

-avu. Akgz birisi silahlarn alsn gelsin. Bu arkadala gidecek dedi.

Bir de baktm, cin gibi bir asker geldi. Silahl, gsnde apraz fiekler. Asker nme dt
ve yrmeye baladk. Baz zamanlar aktan gitmeye baladmz anlarda dman bizim
aktan yrdmz grnce de hemen balyor arapnel paralarn zerimize. Baz zaman
da gizli yollardan gidiyoruz. Bir ara koarak giderken, avc hattnn arkasnda bir karargh
karmza kt. Karargha vardm. leri hatlardan 5-10 ehit olmu askerleri getirmiler ve
gmmeye bile zaman bulamamlard. Orada Alay Kumandanna bir selam verdim. O da bana
dedi ki:

- urada, telefon odasnda biraz otur da, bir erle gidersin ileri.

- Ben er istemem, dedim.

Kararghtan, ilerideki avc hatlarna giden bir san yolu var. Girdim san yoluna vardm avc
hattna. Adeta bir ate cehennemi zerindeyiz. Kum uvallarn sralamlar. Asker de
uvallarn gerisinde silahlar ellerinde ate ediyorlard. Piyade blk kumandan anlatmaya
balad :

" Bu hatt teslim aldmzda burada bulunan alaydan 12 kii kalmt."

Bizim hattn 100 metre ilerisinde de Fransz hatlar vard. Dman denizden, zrhllardan da
toplaryla durmadan ate ediyordu. Bu srada bizim bulunduumuz yerle Fransz hatlar
arasna bir mermi dt. Kum uvallarn ykt ve uvallardan biri belime arpt. Ben de
yerimi deitirdim.

Arkasndan bir mermi daha tam da avc hatlarnn tam orta yerine. Bir bart koptu,bir ka
ehit, drt be yaral... Hemen shhiyeler koup geldiler ve yarallar gtrdler.

ehitlerden bir tanesini grdm. nsan olduu belli bile deil. Kpkrmz et. Batarya
Kumandanmz Sami Bey, benim lp lmediimi renmek iin bir er gndermi. Benim
avc hatlarnda olduumu renen er de geri dnp gitmi.

Avc hatlarn iyice grm, dmann ateini ve durumunu yakndan incelemitim. Akam
bataryama dnmek zere yola ktm. Gece akr yldzlkt. Kurunlar, vzr vzr etrafmdan
geiyordu. Bataryama sonunda sa salim dnebilmitim. Arkadalar ise "lmeden gelmi"
diyorlard. Bir gn gzetleme yerindeydim. Gzetleme yerinden makasl drbnle ilerilere
avc hatlarna doru bakyordum. Bir de baktm. Fransz hatlarnda bir kprt var. Temene
seslendim.

-Franszlarda bir tela var. Hcuma m kalkacaklar ne?

-yi bak Hakk, dedi temen.

Kafam evirdim baktm Franszlar sng takmlar hcuma kalkyorlar, siperlerden

frlamlar, ayn ekilde bizimkiler de siperlerden frladlar ve baladlar sng savana. O
srada bizim toplar, dman toplar hepimiz oraya ate ediyoruz. Sng harbi bylece epey
devam etti. Franszlar bizim askerleri nlerine katmlar kararghn yaknlarna doru
sryorlar. O srada bir akrt koptu Soandere'den; "kuvvet geliyor" dedim kendi kendime.
Meersem bizimkilerden biri bir Fransz askerin peinden koturuyor. Yakalasa sngleyecek
ama br taraftaki siperlere kadar komaya devam ettiler sonrasnda ne oldu onu da bilmem.

Sava sonrasnda ise bizleri Anadoluya geirmediler. Ben de Anafarta kynde evlenip
kaldm. Dnm de o zaman askerler yapt. ki ocuum var, olum ise imdi retmen.
Madalyam falan da yok. Savatan tek hatra da sol kamn stnde duran kurun yaras.

116- MEHMET ORAL/YENCE- AKAKOYUN KY

Hatipoullarndan Hseyin Olu Mehmet, Mehmet Oral. 1309 (1893) doumlu olan gazimiz
Arabistanda Aer Klasnda 9. Frkada piyade olarak grev yapmtr. Mehmet Oral
Arabistanda talim 8 ay kalm, fakat harp grmemitir. Daha sonrasnda ise babas bedel
vererek askerlikten alnm ve anakkaleye kyne dnmtr. anakkaleye geldiinin 12.
Gn ise anakkale sava patlak vermi ve 18 Mart gn ise imenlik kalesinde grev
almtr.

18 mart gn dman donanmas boaz zorlad, toplar ard arda atlyordu. Dman gemileri
imenlik Kalesini de bombardman ettiler. Bizim toplar da dman zrhllarna ate
ediyorlard. Dmann iki zrhls batnca boazdan geri ekildiler. Bu sefer harp karaya
evrildi. Dman karadan hcum etti. Ben anakkale'de 9. Frka'da Shhye Bl'ne
dtm. Anafartalar'da sarg mahallinde idim. Biz yarallara ilk tedaviyi yapp byk sarg
mahalli'ne gnderirdik. 3-5 yerinden yara alanlar, kolu, baca kopan, yars yok olmu
insanlar grdm. ok yarallar grdm. Bizim bamzda Bakatip Galip Bey vard. Rtbesi
Kaymakamd(anakkale cephesinde sivil hayatta kaymakam olarak grev alan kiiler
askerlikte yarbay rtbesiyle grev almlardr).

Benim dmda bizim aileden aabeyim de anakkalede 26. Alayda piyadeydi. Ayanda
dom dom kurunu patlam, ayan bozmu. Onu gece Kavakldere'den silah deposundan
Bakatip Galip Beyin arabasyla getirdim. Aya ok ktyd. Fena yaralanmt, onu oradan
sarg mahalline getirdim ve orada bulunan Hristiyan bir doktora emanet ettim. Orada;

-Vapur kalkyor. u kd imza imzalayverin, dedim.

-Atver uraya, dedi.

-Kpek lei mi, atyoruz bey dedim. Bu yaral, vapura yetitireceiz.

Kardeimi vapurla karya, Demetoka Hastanesine gnderdik. Oradan hava deiimi alp kye
gitmi. Bir daha da gelemedi cepheye.

anakkale Cephesi'nde 3,5 sene kaldm. ok sng hcumlar oldu. Hatta bir kere yle bir
hcum grdm ki, unutamyorum. Bir ngiliz askeriyle bizim askerlerden biri, snglerini
birbirlerine saplamlar, yan yana yere dmler. Birbirlerini de ah damarlarn srmlar.
Yerde ylece can vermiler yatyorlard.

anakkale'de bizim 9. Frkann Kumandan Alaman Sabri Bey'di. Alay Kumandamz Kadri
Bey'di. Baktibimiz Kaymakam Galip Bey'di. Yzbamz Halil Efendiydi. Atatrk bizim
frkaya geldi. 12'erden 24 topa, iki bataryaya kumandan oldu. Dman o sralarda deniz
kenarnda idi. Atatrk' cephede ok grdm. Bizim Frkadayd zaten. adr bizim sarg
mahalline yaknd. Bizim Frka Kumandan ile konuurlarken de unlar duydum;

Atatrk:

-Biz mi onlardan toprak istiyoruz? Yoksa onlar m bizden?

Frka Kumandan:

-Onlar bizden toprak istiyorlar.

Atatrk:
-yleyse neden biz hcum edip de krdryoruz askeri. Onlar bize hcum etsinler. Biz onlar
kralm. Biz krlmayalm.

Frka Kumandan:

-Enver paa gelecek. Ona syleyelim.

Sonra Enver Paa geldiinde Atatrk bunu ona da sylemi ve hcumu kestirdilerdi. Bir daha
da Enver Paa gelmedi cepheye. Bizle beraber Alman subaylar da vard. Hatta Hintler diye
bir Alman vard. Mesela, bir makineli tfek bozuldu mu tamir iin giderken aktan giderdi.
Yerinde yapamazsa makineli tfei alr, Anafartalar'daki yapmhaneye gtrrd. "Byle
aktan gitme, leceksin," derlermi. O da "lm bizim iin" dermi. Sonra duyduk. Hintler
dediimiz Alman kendisini denize atm. Neden? Bilmem...

anakkale muharebeleri bitince, 9. Frka olarak Rus cephesine gittik, Bayburt'ta bulunduk.
Bizi Rus ordusu cephede, Kanl Ta denilen yerde bozdu ve geri ekildik. Ben orada shhiye
onbas idim. Baybur'ta geri ekilirken Alaman Sabri Bey makinal tfeklerle arkamzdan
gelen Ruslar 3-4 saat oyalad. Orada kendisi de ehit dt.

Bizi 9. Alay yaptlar. Yaya olarak Ardahan Kars, Sarkam'a kadar gtrdler. Sonra geriye
Kars'a dndk. Ben orada Kars Menzil Hastanesinde ka ay bulundum bilmem. Mtareke
olup da, silahlar braklnca da kye geldim.

Gazimiz Mehmet Oral o dnemde yaam dier eli silah tutan erkekler gibi anakkale
Cephesinde ehit dmemi ise yolu Milli Mcadeleye doru gitmi ve orada da savamtr.

Kuvayi Milliye'de Karaaa(Manisa) Cephesinde Edremit Kaymakam Hamdi Bey'in yannda

bulundum. Bizi buralardan ete olarak Hamdi Bey toparlad. Hamdi Bey'in yanndan Yzba
Ali Bey bizi birka kii Yabanclar Cephesine ald. Manisa Karaaac'nn beri tarafnda,
zerimizde de 5-10 mermi kalmt. Yunanllar bizi orada bozdu. Yabanclarda piyade
onbas idim. Yanmda Hamdi Bey'den Mustafa avu, Arap Mustafa, Sleyman, Aras
Mustafa, Halil avu vard. Karabey'den Latif avu, Kazm'n Hasan vard. Hamdi Bey'den
Mlazmn Hasan vard. Bizler mevzide filan deildik, Bir zeytinlik iinde bekliyor ve
savayorduk. O zaman gavur zerimize doru geliyor, sonunda cephanemiz bitti ve
bozulduk.

Dereky'de Rezil Deirmeni denilen yerde yeniden bir cephe tutmak istedik, fakat tutamadk.
Cephanemiz yoktu. Biz o blgede ok ksa ancak 3 ay kalabildik ve sonunda daldk. Sonra
Hamdi Bey Akba Cephaneliini basp silah ve cephaneyi bu tarafa, Anadolu'ya geirdi.
Fakat nova'da Anzavurcular tarafndan ehit edildi. Bizim ky Yunanllar igal ettiler. Bizi
topladlar, nce Edremit'e oradan da 12 kii zmire gtrdler. lerinde ben de vardm ve
bizleri toplayp zmirde hapse attlar. Bu srada Yunanllar Afyon Cephesinde bozulunca
bileri vapurla zmir'den Pire'ye, Korfu Adas'na gtrdler.

zmir'den bindiimiz vapurda Tevfik Kaptan diye biri vard. Tevfik Kaptan "Bu vapuru
karalm. Kurtulalm." diye konuurdu. Aramzda Ali Kumpas adnda Aydnl birisi vard.
Bizim byle konumalar yaptmz gitmi Yunanllara sylemi. te o zaman bizi ok
dvdler. Daha sonrasnda Yunanllardan ay istemitim. Getirip scak ay suratma
serpiverdi gavur. Bunla da kalmayp bir de zmir'de Yunan mahkemesine kardlar beni. "Sen
etesin, ka tane Hristiyan ldrdn?" diye sordular. Korfu Adas'nda pek ktlk, hakaret
etmediler. Ama oraya gidene kadar da etmediklerini brakmadlar. Bir para ekmek verirlerdi.
Baka bir ey vermezlerdi. Ben Korfu'da hapis yattm. Yerim scakt.

Sonra bizi Korfu'dan karp Atina'nn sa tarafnda tel rglerin iine koydular. Bu tel
rglerde 8-9 ay kaldm. Atina'da esir bulunduumuz tel rglere Ankara'dan bir eli geldi.
Ak elbiseli, hasr apkal birisi. Tel kumandanyla konutular. Aramzda bir de kaymakam
vard. kt o gelen eliyle el skt. Bizi o gece Pire Limanna sevkettiler. Yalnz o
kaymakam o gece Yunanllar bir kr kuyuya atmlar. Sabahleyin lsn buldular. Vapura
bindik ve zmir'e geldik. Ben hasta oldum. zmir Hastanesinde 12 gn yattm. Hastaneden
ktktan sonra Edremit zerinden kymze geldim.

Dn yaptmda gavurlar buralardayd. imdi 5 ocuum var. Bana da ocuum bakyor.

Hibir yerden maa almyorum. Nefes darl var ve gzmn biri grmyor. Kulaklarm ar
duyuyor. Hali vakti yerinde olanlara bile verdiler maa da, bizim gibilere vermiyorlar. Bir
maa karsalar bana da elim genileyecek. Burada olumun yannda kalyorum. O veriyor
arada birka kuru bende onu harcyorum.

117- MEHMET ZTRK/ BGA- GREME KY

Mehmet ztrk gazimiz Bigal olup tam on yl askerlik yapmtr. lk nce anakkale
Muharebelerine katlm ve sonrasnda Arabistan llerinde yeniden ngilizlerle arpmtr.
Bu da yetmemi gibi arkasna Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasn salayan stiklal savana
katlmtr.

Gazimizin Dilinden:

Beni anakkale Muharebeleri srasnda topu olarak ayrdlar ve bu grev ile 5. Ble
dtm. Muharebeler balad dendikten gn sonra bizi kar yakaya gnderdiler ve
Znderede ay toplarn banda durdum. Neredeyse durmadan 3 ay boyunca dmana ate
ettik. Sonunda boazdan geemediler. Bu defa dndler karadan bizim stmze yrmeye.
Bu sefer beni Arburnu cephesine gnderdiler orada da gvura gz atrmadk, ok ehit
verdik ama ne boazdan geebildiler, ne de karadan. Sonunda da ekip gittiler.

anakkale sava bitti ve bizde toplarmz Akba limanna indirdik. Burada da vapura
ykledik ve stanbula geldik. Toplar stanbulda tamir olduktan sonra tekrar bir trene bindik
ve ilk nce zmir sonrasnda Ulukla, Tarsus derken sonunda Badat yaknlarna sokulduk.
Badattan da ileri giderek ran topraklarna girdik galiba Kutl Amare( 1. Dnya
savanda zaferle sonulanan bir savamz olmasna ramen unutulan bir savatr.) denilen
yerlere vardk.

Burada da anakkalede olduu gibi ngilizlere kar veriyoruz atei. Yine toplarn
bandaydm. ngilizlerden bir mermi geldi bizim tarafa ve iki topumuz ie yaramaz bir hale
geldi ve sekiz arkadamda yanmda ehit oldu. Toplarn banda ise ben ve Ali avu kaldk
sadece. Bizler daha sonrasnda Samara denilen bir yerde toplandk ve o gece adeta Badat
yand, kl oldu. Meer ngilizler cephanelikleri atee vermiler. Sonrasnda Musula geldik ve
toplar tamir edildi. Buradaki grevimiz de bittikten sonra, hadi bakalm Krt Harbine. Yedi
ay boyunca Krtlerle de savatk ve sonunda Krtler Musula doru kamaya baladlar.
Musulda da terk-i silah oldu. Oradan Diyarbakra gittik. 1,5 sene Diyarbakrda kaldk, o
sralarda Yunan zmire, Fransz da Adanaya kmt. Bizler adana tren yolunu snr yaptk
ve 1,5 sene Franszlarla savaa tututuk. Fransz cephesinden hep gece gitmek zere bir ayda
Ankaraya geldik. Yry gece yapyor gndzleri gidemiyorduk. Yunann tayyaresi
grmesin diye gece gidiyorduk Ankaraya. O zaman yol falan yok. Ali hsan Paann
frkasndan 350 kiiyiz. Ankaraya 1 saat kalmt artk. Delikta dedikleri bir kye vardk. O
zaman o kyden Ankaraya bir svari yolladk. Kyde kadnlar bizlere brekler, rekler
getirip karnlarmz doyurdular. Sonrasnda ise bir kadn Yzbaya sordu;

-Efendi, bu bizim halimiz ne olacak?

Yzba da

-Ne olacak kadn? Dedi.

Kadn balad konumaya:

-Bizim adamlarmz aldlar, gittiler. Dman da hep bu tarafa geliyor. te gitmiyor.

Haymana'nn stnden de dmann top sesleri geliyor. "Grrr, Grrr" diye"

Yzba, kadna bizi gsterip dedi ki :

-Bugn dinleyin yarn temez Yunan'n toplar

Kadn sordu Yzba'ya:

-Neden?

Yzba bizi gsterdi eliyle kadna:

-Bu askeri gryor musun? anakkale harbindendir bunlar...8 senelik hepsi. Arabistan
kvrand bu asker. Katiyen gelemez Yunan.

Bu srada Ankara'ya gnderdiimiz svari geldi ve yola ktk. Mandalarla ilerlemeye

baladk ve sabahleyin Ankaraya girdik. Marlar syleyerek de istasyona gidiyoruz.

"Ankara'nn tana bak

Gzlerimin yana bak

Ankara'nn dardr yolu

Yunan alm sa-solu

Gelsin Kemal Paa Kolu"

Korku nedir? imizde bilinmez

Kanl yaz alnmzda silinmez

Biz var iken, Ankara'ya girilmez."

Byle marlar syleyerek yryor, istasyonda bulunanlarda bizi alklyorlard. Atatrk orada
bamzdaki Kenan Bey'e dedi ki:

-Asker saat 10'a kadar serbest. Saat 10'da tren gelecek. Sanck stasyonunda inecekler.
Haymana'nn ulluk Kyne toplar kurulacak. Sabahleyin atee balayacaklar.

Serbest bir ekilde dolatktan sonra biri trenin stne kt balad konumaya. Bizler de onu
Yzba falan sanmtk. Yaral kadnlar eliyle gstererek:

"u kadnlarn haline bakn. anakkale'nin Biga denilen yerinden beri bu Yunan byle
yapyor. Bu kadnlarn kimisi anneniz, kimisi bacnz yerine. Bunlar grdnz ona gre,
cepheden geri dnecek olan, paa da olsa vuracaksnz," dedi.

O gece biz ulluk Kyne gidip toplar kurduk. Sabahleyin balayverdik atee.
Anam!anam!anam! nc gn saat 8 sralarnda Yunan kamaya balad. Sakarya nehrinden
gemek iin samyor. Adeta btn koulu beygirlerini kpr yapyor gemek iin nehirden.
Biz de Polatl stasyonunun oradan getik. Yunan getikten sonra birinci ky yakt. Biz de o
kyn adn "Yank Ky" koyduk. Yunan yakp kayor. Biz hem gidiyoruz arkasndan, hem
ate ediyoruz toplarmzla. Fakat Afyon'a gelince dayand gavur ve kuvvetimiz yetmedi. Bir
sene durduk Afyon kylerinde. Karadilli, Arzkaya, Genli, Klkaya, Akehir taraflarnda
bir sene durduk. Bir sene getikten sonra bir sabah hcuma balayacaz. Toplar doldurduk.
Afyon Kalesi'nde ise Yunan'n topu var.

Biz Dumlupnar cephesinde grev yapmaktayz. Biz Topuyduk dedim ya! Atatrk hi
saknmazd bizden. Yanmza gelirdi. O sabah gene bizim yanmzdayd ve teki byk
paalar da vard. akmak, Karabekir, nn.

Fevzi akmak Atatrk'e dedi ki:

-Mustafa, ben sabah namazn klsam,

Atatrk de:

-Hay hay Paam kln. Birazdan balayacaz atee, bir daha klamazsn.

Fevzi akmak ayrld namaz klmaya gitti. Bizim 2 ar obs topumuz var. Yanmzda baka
blkten de 2 tane 7,5'luk top vard. Sonra o 7,5'luklar nn tarafna gittiler.

Toplar hazr m? Hazr dedik. Gn yordu. Balayverdik atee. Bir at, ardndan bir daha...
Yunan'n Afyon Kalesindeki topu sustu. yle haber geldi. Bamzda Yzba Kemal Bey
vard. Daha sonralar ise Yzba Kemal Bey Menemen balarnda ehit oldu. Drbn elinde
sylerdi mesafeyi, sektirmezdi.

Yunan'n Afyon Kalesi'ndeki topunu benim topun ikinci mermisi susturdu.

Kumandanlarda yanmzdayd. Atatrk, Yzba Kemal Bey'e dnp dedi ki:

-Bravo be. Madalya yaz avua!

lk madalyay ben aldm. Atatrk verdirdi benim madalyam.

14 gnde zmir'e indik. zmir'de vapurlarn zerleri ttn dizileri gibi Yunanl doluydu.
Denizin zeride apka...Vapur mu yeter onca Yunan'a sonunda da defolup gittiler. Sonra biz
Manisa, Bursa, Bandrma'dan getik. zmit'e dayandk. Ben zmit'ten teskeremi aldm.

Seferberlikte bizim kyden savaa 80 kii kadar gitti. Ben Arabistan'a gittiim iin ge geldim
kye. Bizim bu kyden gidenlerin ou anakkale'de. Birka kii gelmiler, onlarn da ya
kolu yok...Ya baca...

aylk evliydim askere giderken 10 sene sonra geldim kye. Sonrasnda be kz, bir erkek
ocuum oldu. Sonra olumu ldrdler. Savata yaralanmadm. Nine leli ok oldu.
Gzlerimin birisi hi grmyor. Birisini ameliyat ettirip atrdm. O biraz gryor. teki hi
grmyor. anakkale'ye 18 Mart'a aryorlar, gidemiyorum ki...Gzler grmyor...Nasl
gideyim...

118- MUSTAFA AKSOY/ AN- HALLAA KY

Ben Mustafa Aksoy. 1309'luyum (1893). 88 yandaym. anakkale Muharebelerinde

Seddlbahir'de bulundum. 9. Frka, 26. Alay, 3. Tabur'daydm. Frka kumandanmz Yzba
Ali hsan Bey'di. Takm zabitlerimizden de Yusuf Efendi, Ayin Efendi vard.
Seddlbahirdeki grevim piyadeydi. Seddlbahirde mevzilerdeydik ve beli mavzer tfeim
vard. Mevzilerde 4-5 ay kadar durduk. Dman asker kard ve bize doru geliyor.
Dmann askeri talim terbiye grmemi herhalde, srama filan bilmiyorlar. Bize doru
ylece geliyorlar. Bizde makineli tfek var. Basyoruz kurunu, dek gibi deniyorlar.
Bizim arkadalar makineliyi tutuveriyorlar dmana. Sonradan bize dediler ki; "Arap
askeriymi bunlar. ngiliz bilmeden getirmi bunlar" diye konuuluyor mevziide.

nce, dmann zrhllar denizden zerimize ate yadrdlar. Attlar, attlar. Baktlar bizim
taraftan karlk yok, zrhllar biraz daha sokuldular karaya. Tekrar ate yadrdlar. Bizden
bir kprt yok. Daha da yaklat tekrar atee balad. Bu defa bizim topular da atee
baladlar. Zrhllarn atei bizim toplar susturdu. Zrhllar doru bizim nmze doru
geldiler Seddlbahire. Zrhl vapuru geldi karaya oturdu. Ben, "Bu gavur geemez emme
hadi hayrls" dedim kendi kendime. Maynlar denizin altnda gml. Dardan grnmyor
ama darda, deniz kysnda adamlar var ve ellerinde fitilleri. Gavurun zrhllar geerken
fitili ateleyecek. Ka yerde var byle adamlar. Bekleyip duruyorlar.

Gavurun zrhllar boaza doru yrdler. Biraz daha ilerleyince bizim toplarn mesafesine
girdiler. imenlikteki, Kirtedeki toplar gavura son hzyla ate etmeye baladlar.
anakkale'de bulunan koca toplardan biri, gavurun zrhlsnn zerine yukardan iniverdi. Biri
de yaraland. Hoop, devriliverdi gavurun zrhls. Biz de istihkmlardan gryoruz bunlar.
Depinemedi gvurlar, geemediler boaz, geri dndler, ekildiler geriye.

Orada yaralandm Seddlbahir'de. Hcuma kalkmtk. Yzba erafettin Bey nce bir
konuma yapt ve arkasna bir emir verdi. lk bata bir besmele ekti ve ekledi; "Ananz sizi
bu gnler iin dourdu. Hadi bakalm! Ben sizin nnzden, siz benim arkamdan. Sakn
geriye ekileyim demeyin, dmandan korkup da. ldreceiz dman, denize dkeceiz."
dedi.

Yzbamz stanbullu idi. "Sng tak. Muharebe fiengiyle doldur, kapat" emrini syledi.
Birer de bomba var her birimizde. "Hadi bakalm olum, ate!" diye bard.

Gavur da askerlerini karyor deniz kysndan. ki yere iskele etmi. Boyuna askerini
boaltyor... "iddetli ate!" diye bard yzbamz. Mevziilerdeyiz. At bakalm, at bakalm.
Gavur bizi grmyor. Biz gavuru gryoruz mevziilerimizden. Biz hep ate ediyoruz. Gavur
Zndere tarafndan evirmi. Yzba : "Dman bize ate yapacak, geri ekilelim. Esir
olacaz yoksa" dedi.

Ben o srada mevzide vuruldum, bacaklarm tutmuyor. Kurun delmi iki ayam da
dizlerimin bir kar altndan. Sol kulamn dibinden de bir kurun geti. Kafama bir de para
denk geldi. arapnel gibi bir ey. Ufak ama yard att. Birok arkadam ehit oldular,
yaralandlar gzlerimin nnde simlerini pek hatrlayamyorum. Aklmda kalmad ki.
Vurulanlardan Kayserili Ahmet avu vard. Bir de Balkesirli Nebi avu.

Yaralandk, geri ekiliyoruz. Anaca- babaca gn. Kanl Dere'nin iine indik. Katrlar, atlar
da derenin iine indirmiler. Onlar da titreip duruyorlar. Shhiye filan yok. Bacaklarm da
soudu kald. Yava yava hayvanlarn bacaklarnn aralarndan yukar doru Kirte'ye ktk.
Kirte'de kaldm, gidemedim. Takviyeye gelen birliklerden birinin zabiti geldi yanma, eliyle
iaret etti.

- Otur, otur, dedi. Shhiye yok. Bir ey yok. Gtrecek insan da yok beni, bayrn ba.

Bakt bana zabit.

- Ne oldu? Dedi.

- Yaralym efendim, dedim.

Atndan indi, yanma geldi kt.

Bana dmann nerelerde olduunu sordu. Ben de grdklerimi, dmann ilerlerde olduunu
ve ne olup bittiini olduu gibi syledim. O zabit geriden kendisine yetien askerlerine silah
attrd. ki askere emir verdi :

- Bunu( beni) Maydos'a (Eceabat) gtreceksiniz. Hastaneye teslim edeceksiniz. Bir de teslim
kd alp getireceksiniz bana, dedi.

" Oh... Hele Yarabbi kr" dedim.

Ald o iki asker beni Maydos'ta hastaneye yatrdlar. Maydos'a hastanede de pek tutmadlar.
Karabiga'ya gnderdiler. Karabiga'da da at arabasna bindirdiler. Biga'ya hastaneye yatrdlar.
29 gn Biga'da hastanede yattm. Hastaneden ktm. Tekrar cepheye gnderdiler beni. Bizim
tabur yerinden oynam. Bulamadk taburu. Taburumuz Arburnu civarnda Semertepe'ye
gemi. Oralardaym. Maydos'ta bize silah, cephane verdiler. Haydi, bakalm tekrar cepheye,
birliimize Semertepe'ye. 26. Alaya. Ben 26. Alayn 4. Blndeyim. 3. Takm, 3.
Mangadaym. Beni ve benim gibi olan hastaneden gelen arkadalar muayene ettiler. Askerlik
yapamaz dediler. Karadeniz Boaz'nda, stanbul'da 6 saat ileride, Aal denen yerdeki
maden ocaklarna gnderdiler. 3 Ocak vard. Orada asker olarak madende altrdlar.
Madende kmr karyorduk. stanbula gidiyordu kmrler. 2,5 sene kaldm madende.
Kyme ise 7,5 sene sonra geldim.

Madalyam yok, 2 senedir maa alyorum. Askerden gelince evlendim. Bayramiin Dongurlu
kynden. Ad Tayyire idi. 6 sene nce ld. 1 kz, 2 erkek ocuum var. Olumun yannda
kalyorum burada kyde. Gece talim yapardk. Gndz dmana ate ederdik. Gndz pek
talim yapamazdk. Dmann tayyaresi tepemizde gezerdi. Grd zaman ate yadrrd
gavur stmze.

Byk kumandanlardan gremedik. Bizim gibiler nerde grecek onlar?

119- ERF AL ARSLAN / AN - MALLI KY

1309'luyum (1893) . 85 yandaym. 8 sene askerlik yaptm. nce Balkana gittim. Balkandan
geldim seferberlik ald. Seferlikte kapal katlar ald. anakkale'ye gnderdiler.
anakkale'de 9 ay akmak aldm. anakkale cephesinde yaralandm ama hafif yaralandm.
anakkale cephesinden Romanya'ya gittim. Romanya'da yaralandm. Edirne'de 3 ay
hastanede yattm. Kuvayi Milliye zamannda da Yunan'a kar arptk.

stanbul'da askerliimi Harp Okulu'nda yapyordum. Bulgar bizi atalca'ya kadar srd. 9 ay
durduk atalca'da 7. Frka, 21. Alay, 1. Tabur, 1. Blk, 1. Mangada piyade eriydim.
Anahtarl battal Mavzer vard elimde. atalca'dan Bulgar'n ardndan Krklareli'ne kadar
gittik. Avc kolunda gidiyorduk. Ate at Bulgarlar, bizim mangadan 4 arkada ehit oldu.
Bulgar hududunda 3 ay bulundum. Teskere aldm, kye geldim.

Kyde, seferberliin ilan edildiini duydum. Ramazan aynda ok scak bir Cuma gnyd.
Yaz gnyd, harman vakti yaklamt. Demet ekiyorduk arabalarla tarlalarmzdan
Muhtar:

-Kepez'e gideceksiniz. 9. Frka, 25. Alayda bulunacaksnz. abuk yola kn, bana laf gelir,
dedi. Vardk Kepez'e. Alay bizi Taburlara taksim etti. 25. Alayn 1. Taburunun, 1. Blne
dtm. Bir sene anakkale'nin iinde Cevat Paa'nn maiyetinde durdum. Cevat Paa
Arnavuttu. Grup kumandanyd.

Dman nce bahriye askeri kard Kumkale'ye. Kumkale'de 64. Depo Alay vard. Dman
bu alayn zerine asker kard. Biz de Geyikli'de bulunuyorduk. Telefon geldi, yetiin, diye.
Biz varncaya kadar kan dman denize dkmler. Biz de sabaha kadar kyn iinde
kalan temizledik. Dndk Geyikli'ye. Bizi vecik tarafna gnderdiler. Deniz kenarlarnda
bekledik.

Bozcaada aklarndan yrd kafir 32 para zrhl, torpido filan, mzka alarak. nde
Fransz'n zrhllar vard, arkada ngilizlerinki. Bizim deniz kenarndaki toplarmz atyorlar
ama ate kartyorlar sadece. Erdiremiyorlar gemilere. Zrhllar Karatina'nn altna doru
geldiklerinde, kardan Yldz Tabya'dan ate eden toplarmzdan biri, kfirin zrhlsnn
birisinin bacasndan koydurdu ieri mermisini. ki tanesi de kaarken taa ksland. Birisinin
de direini krd bizim topular.

Bizi vecik'te tutamadlar. anakkale'den Ecebat'a geirdiler. Gece de Sebdlbahir Burnu'na

geldik. 15 gn mfrezede bekledik. Seddlbahir'de deniz kysnda. Ben de onba vekillii
yapyorum. 26. Alay geldi, bizi deitirdiler. Bizim alay geriye ekildi. amar filan
ykyoruz geride. ngiliz'in bir bombas dt amar ykadmz yere. Beyazlar kurumu,
alacalar kurumamt.

-adrlarn kenarlarna as asverin alacaklar dedim amarclara.

Saat 6'y bekledim. Nbetileri de kardm, adra geldim. Yatacaktm artk. Setreyi filan
kardmd. Balad Seddlbahir burnu yanmaya. Patr patr patlyor ortalk. Alay Kumandan
toplan borusunu aldrd. Kilerde 3 gnlk peksimet varm. Blk Emini abucak datt
peksimetleri askerlere. Hadi bakalm Seddlbahir'e. eytan dere var bir, oraya geldik. Bizim
3. Tb. Zndere'ye... 2. Tb. Eski kale yerine. 1. Tb. Kirte'nin bana yrd. Bizim tabur 1.
Tabur, bulunduumuz yer de aklk. Gavur bir nefer grse yadryor mermiyi, kavuruyor
ortal kafir.

Aaya indik su terazilerinin yanna. Bir tane de Ermeni vard aramzda. O da asker bizim
gibi. Postalk yapyordu. kindi sralaryd. El Turan Tabyasndan yrd asker. Biz atee
davrandk. Ermeni vard aramzda. O da asker bizim gibi. Postalk yapyordu. kindi
sralaryd. El Turan Tabyasndan yrd asker. Biz atee davrandk. Ermeni Posta baryor:

"Atmayn, atmayn, bizim askerler" diye. Atmadk atei kestik biz de.

1 Takm asker kalm koca 26. Alaydan. Bize doru gelenler bu takmn askerleri. 26. Alay
kartrvermi daneyle (bomba) kafir. 26. Alayn yerini aldk 25. Alay olarak. Dmann
karsnda 3 gn dayanabildik. Bir de Seyyar Jandarma Alay vard. Onlar da bizlerle beraber
eridiler gittiler, mahvoldular. Orada bir burunda kaldk bir akamzeri. Bizim zerimize
eviriverdi makineli tfei dman. 3 kii kaldk bir koca takmdan biz. Dman makinalyla
dorad bizi. Dorad. Bir Jandarma neferi vard yarallar arasnda, arapnel bacan krm.
Benim hikyem de ite byledir olum.

120- HALL KO/ANAKKALE-HALLOLU KY

1309(1893) doumlu olan Halil Ko, Balkan savalarnda, anakkalede, Muta, Halepte
savam bir gazimiz olarak lm en yakn hissettii yer olarak belirttii anakkale
cephesini bizlere yle anlatmtr.

nce Eceabatta bulunmamza ramen sonrasnda Kabatepe'ye keif koluna gittik.

Kabatepeye ngiliz gemileri geldiler ve amandra braktlar(25 Nisan 1915 gn yaplacak
karma yerlerinin belirlenmesi olay). Bizimkiler kayalklarda amandralar topladlar. Bir
hafta sonra sabaha kar ngilizler o byk gemileri ile geldiler. Ben ise bu srada nbet
yerindeydim. ngilizlerin karmaya baladn anlaynca hemen nbet onbasna haber
verdim. Bu haber zerine de avular, onbalar, subaylar hepsi yanma geldiler.

ngilizler amandralar braktklar yerde bulamaynca herhalde tahmini bir karma yaptlar.
Mavnalara dolduruyorlar askerleri. Karaya karyorlar. Harp gemileri de denizde. Arburnu
taraflarna kyorlar. Bizim 4. Blk Arburnu'ndayd. inemi gavur onlar. Biz
Kabatepe'deyiz, bakyoruz. Bizim toplarmz vard yanmzda, 4 tane top. Toplar ate
ediyordu. Gavurun mavnalarn karaya karken ortadan bl bl verirken grdm. Dik
yarlar var. Byle bir yarn kenarndan gryorum. 2-3 gn durduk orada. Aldlar bizi de. Saat
dokuzda hcum yaptrdlar Kanl Srt'ta. Kanl Srt'a bir de varmtk ki, ortalk hazr gibi
insan ls. Onlarn aralarndan srnerek atk teki yze. Gavurun sngleri grnyor
istihkamlarnda. Orada ate ederken yanmdaki btn arkadalarm ehit oldular. Bir ben
kaldm. "Ben de vurulurum burada" diye dndm hep. Kafam kaldrmm biraz herhalde.
Kafama "Kttek" bir ta vurdu. Yzbam geldi. "Gidebileceksen git" dedi. Braktm tfeimi.
Elden ele beni geirdiler... Gittim. Benim bama ta deil de, arapnel paras gelmi. Barm
kalm. Biga'ya Demetoka Hastanesine gnderdiler. Orada kardlar arapnel parasn. 60
sene oluyor karlal. Demetoka'da bir ay kaldm.

Tekrar geldik Arburnu'na. Giriverdik cepheye... 8 ay kaldk. 8 ay istihkamlarda durduk.

ngilizler tnel kazdlar. Lam atelediler. Dnyann topran stmze kaldrdlar. Hibir
ey olmad gene de. ok hcum yaptk. stihkmdan karyorlar dar. Hadi bakalm
hcum... Hcum... Sng hcumu. Sngleri takyorum. stihkmdan kyoruz. Gavurun
istihkam 20 adm. Onlarn istihkmlarna varmadan gvur ldryor seni. Nereye
gideceksin? Enver Paa hcum yaptryor zorla. Enver Paa'y grdm, oralara gelmiti.
Harbiye Nazr idi.

Arburnu'nda efik Bey Alay Kumandanmzd bizim. Gvur, asker karrken 9. Frka
Kumandan emir veremedi. efik Bey kendi emriyle koydu bizi muharebeye. efik Bey
bamzda 9 ay durdu. Bir de mlazm Kemal Bey vard ehit olmutu. Ben piyade idim. 27.
Alay, 2. Tabur, 2. Blk, 2. Takm'n 9. Mangasndaym. Elimde Alaman mavzeri vard.
Gavur sonra Anafarta'ya asker kard. Biz gitmedik Anafarta'ya. Dman oradan da hcum
etti. Geemediler. 9 ay durduk... Geirmedik kfiri anakkale'den. Bir gece keif koluna
gnderdiler bizi, iki kiiyiz... Gebenar Ky'nden Mehmet Day vard yanmda. Zifir gibi
karanlk bir gece. Vardk gvurun siperine ve dinledik. Gvurlar "mdr mdr" konuuyorlar.
Geri dndk. Geri dnerken bir gvur lsnn zerine bastk. Matras falan tangr tungur
etti. Grlt oldu... Gvurlar siperlerinden baladlar zerimize ate etmeye... Kaamadk.
Birer top mermisi ukuru bulup sindik ilerine. Drt saat sonra ate yatt da kabildik
darya. 27. Alayn mevziilerini bulamadk. 72. Alayn mevziilerine dmz. O gece 27.
Alayda parola "Kasatura" idi. Gvur o gece sabaha kar kam gitmi. Drt gn daha durduk
orada biz. Aldlar bizi Krklareli'ne getirdiler. Krklareli'nde biz 2 gnlk peksimetle, 250'er
mermi verdiler. Arkamzda 30 okka yk. ktk hdrellezde yola, Mart'n 1'inde Diyarbakr'a
vardk. Hep yayan. Diyarbakr'da yeni birlikler tekil ettiler. Ben 24. Alay'n, 3. Blne
dtm. Alay kumandanmz Sleyman Bey adnda biriydi. Mu cephesine vardk. Mevziilere
girdik. Karmzda Ruslar var. Bize hcum ettiler bozdular. Sonra biz onlara hcum ettik.
Rus'dan 2 tane top ele geirdik. Onlar hayvanlarn sngleye sngleye Mu'a ekildiler.
Ruslar geri ekilmeye devam ediyorlar. Fakat geriye bir takm asker brakmlar. Bu takm
bize hcumlar yapyor, oyalyor bizi... Biz de arkadan kovalyoruz Rus kuvvetlerini... Derken,
Ruslar bize asl kuvvetleriyle tekrar hcuma getiler. Biz bozulduk, gn geriye katk.
Batya... Billuriye'ye geldik. 15 gn sonra biz hcum ettik Ruslara, Ruslar geriye ekildiler. O
srada Ruslar ilerinden bozulmular. Mu'a kadar Ruslarn ardndan gittik ve Mu'ta durduk.

Ben Mu'ta piyadeden, gnll olarak makinal tfee getim. Orada bir k geirdik.
Geirdik ama nasl? Bir alk... Bir alk... O kadar ite... Ayaklarmzdaki arklarn derilerini
yiyoruz. At, mat eti de ok yedik... l m, canl m, sorma gari... Ben makineliye getim
demitim ya... Hayvanlarn yeminden alp kavurup yiyoruz. Yok ki baka bir ey ne
yiyeceksin?

Bizim bir kk Zabit vard... Zeki Efendi. A kalm. Herkes a. Bana dedi ki: "Bana da
kavuruver de ben de yiyeyim." Kavuruverdim... Hayvanlarn yeminden... O da yedi.

Benim makinal tfek kzakl makinalyd. Alaman mal... Makinal da iken sava olmad. 17.
Alaya teslim ettik am'a giderken makineliyi. ngiliz hcum etmi am taraflarnda.
Yzbamz Cemil Bey telgraf ekti. "Geliyoruz" diye Halep'e kadar yrdk. Halep'te
Yzbamz Cemil Bey'in yannda 8 ay durdum. Biz bozulunca Arabistan'da ngilizler her yeri
teslim aldlar. Terk-i Silah oldu. Biz de Adana'ya geldik. Sonra Konya'ya geldik. Ben
Alaehir'den teskeremi alp kye geldim. Halep'te ae Zabiti Remzi Efendi'nin verdii atlara
baktm. tede beride otlatrdm atlar. 3 ay da hastanede yattm. Srgn olmuum. Bir trl
srgnm kesilmedi.

Yunan ktnda zmir'e biz kydeydik. Burada biz ngilizlerin elindeydik. Anadolu'ya
Kuvay Milliye'ye gidemedik. ngilizler kymze avlanmaya gelirlerdi. anakkale'deki
ngilizler. Baz da ngiliz Svarileri kyden geip giderlerdi. an'n Bahadrl Ky'nde
ngilizlerin bir zararn grmedik biz. anakkale'ye tel rgden girip kardk.

Atatrk' grmedim. Yalnz erbetli Kynden dem vard. O Atatrk'n yannda durmu.
Borazanm... Anlatrd. "Grup Kumandanmzd" diye. Arburnu'na babam da geldi benim
yanma. Beni dolamaya gelmiti. O da aynal tfekle ate etmiti dmana. Aynal tfek
dediim ayn elimizdeki tfeklerden de, nl arkal iki tane aynas var. Aynalarndan
bakyoruz dmana doru.

Babam helva, yourt, yumurta getirmiti. Daha baka arkadalarn da babalar gelirlerdi. Tabii
yakn yerlerdekiler, buradakiler. Babam: "Bunlarda, bu evlatlarda umut yok. Bunlar buralarda
kalrlar..." derdi. Atein iinde nasl umut olsun? 8 ay boyunca 24 saat ate hattnda, 24 saat
geride istihkmda durdurduk. stihkmn iine ka defa bomba dmt. Byle ok
arkadamz ehit oldu gitti.

Sigara paketleri atarlard gavurlar bizim istihkamlarmza. Birinde ngilizler, kavurma

kutusuna barut ve fiek doldurup, fitilini ateleyip bizim istihkma attlar. Fsr fsr yanyor
kutu istihkmn iinde. Biz kaaym derken dirsek siperini yktk. 7 kii bu ykntnn altnda
kaldk. Kutunun lehimleri eriyince alverdi... Deste deste fiekler yayla kald orta yerde.
Kimseye bir ey olmamt. Masal gibi hep bunlar...

stanbul'dan Mu'a, Mu'tan Halep'e yayan gittik. Potinlerimizin alt tahta idi. Takunya gibi.
Tahtalar dalverdi de, potinlerle plak ayak yrdk... Sonra sr ar dattlar...
arklar da k k verirdi ayaklarmzdan... ok ile ektik. Balkan Harbi'nde, stanbul'da
Eski Saray'da talimhaneydi. inde yangn kulesi filan var. Mahmut evket Paa Harbiye
Nazryd. Mahmut evket Paa'y bizim talimhaneye geldiinde grmtm.

Mahmut evket Paa'y Beyazt nnde ldrdler. Topal Tevfik diye biri ldrmt.
Beyazt Meydan'na 24 tane daraac dikildi bir gece sabaha kar. Ben de daraalar diken
askerler arasndaydm. O ara marangozhanede alyordum. Topal Tevfik dedikleri adamn
asln Eski Sarayn bahesindeki parmaklklarn arasndan grdm. Topal Tevfik, 12. olarak
asld. Daraacna karlrken "Domuzun ban ldrdm. Yaasn millet bin sene" diye
bard. Birincide urgan koptuydu. kincide astlard. ls drt saat salland durdu
meydanda.

Sultan Reat' da grdm. Aksakall bir ihtiyard.

Edirne muhasaradayd. Babam 100 Osmanl liras bedel verdi de ben kye dndm. Babamn
dedii bedelle teskere alp kye dndkten 7 ay sonra seferberlik ald. Bizi tekrar askere
aldlar. Arburnu'na gittim. ngiliz bir sene sonra yaza kar asker kard. 18 Mart'ta
Arburnu'ndaydm, top seslerini oradan duydum.

Askere gitmeden evlendim. Nine sa. Esma ad. ki kzm bir olum olmutu. Kzlardan bir
ld. Alt torunum var imdi. Salm iyi. Bir ikyetim yok.

Maa filan almyorum. Madalyam yok.

 121- OSMAN KAMAZ/ AN- OKAMLI KY

1307 (1891) doumluyum. Esas yam 92. Ama nfusa kk yazdrmlar. nce Balkan
Harbine gittim. Sonra anakkale'de ngilizlerle arptm. Badat'a bile gittim. 10 senede
geldim kyme.

Balkan Harbine gittik, oradan anakkale ve sonrasnda Arabistan. u anda nasl anlataym
bilmem kafam pek iyi deil imdi. lk nce Krklarelinde greve gittim. Oraya gidiyorum, siz
burann askeri deilsiniz diyorlar. obansz koyun gibi ordan oraya geziyoruz. Bir trl
birliimi bulamadm. En sonunda 14. Alay sonunda buldum fakat yedi gndr am. ok
alk ektim oralarda. Evlerin kaplarn alyorum, ekmek istiyorum. Yok diyorlar
vermiyorlar. Tfeimde de bir tane mermi yok. Sonunda bir evin nne geldim, ierden
darya et kokular geliyor. Camdan ieri baktm ki askerler et yiyor. Bende o zamanlar
pehlivandm, kapya bir yklendim ve kap krld. eri girdim onlar kasaturay bana ektiler,
bende tfei dorulttum. Orda zorla yemek yedim onlarla, karnm iyice doyurdum. Bu
anlattklarmn hepsi Krklarelinin Karaaa kynde oluyor. Seferberlikte de anakkaleye
gittik. Gavur ilk nce benim bulunduum yeri Kumkaleyi dvd. Biz de Kumkaledeyiz.
Hava da souk, yamur da yle yayor ki istihkmn ii su dolu boulacaz.

Kafir Kumkaleye az sayda asker kard. 2 takm, ortalama 80 kii kadardlar. Biz de 2 alay
vardk Kumkalede. Dman askerleri Kumkaleye az sayda asker kardlar. Bizler palaska,
portatif krek, tfekle karladk gvuru. te o anda ortalk kart, dman askerinin bir ksm
ld, bir ksm da kat gitti. Sonradan ise bizi karya Gelibolu Yarmadasna geirdiler.
Zndere, Kirte, Anafarta ve Kemikli Burnuna gittim ve buralarda savalara katldm.

Zndere'de mevzide tfein ucunu karrdk annda dman hemen atee balard.
Zndere'deydi galiba, yoksa Kirte de mi? tam hatrlamyorum. Gn inerken hcuma getik,
yatsya kadar srd hcum. 7-8 kii kalmtk akam hcumdan sonra. Orada drt defa
avuluk geldi bana biraz fedaiydim beklide ondan. Sonunda da kasmdan yara aldm.
Bigada hastaneye gittikten sonra tekrar Anafartaya 15. Alaya mensuptum. Mustafa Kemal
bizim zamanmzda orada tabur kumandanyd. 4 defa avuluk geldi bana. Fadayi kardm
ben hep. Kasmdan yara aldm. Bida'da ta Mektep hastanedeydi. Az yattm. yiletim.
Anafarta'ya gittim tekrar. 15. Alayda idim. Mustafa Kemal bizim zamanmzda orada tabur
kumandanyd. stiklal Harbini kazannca byk nam ald. Ben ok grdm. Askerin banda
da grdm. Cesur Paa derlerdi. anakkale Cephesinde 2 sene kaldm. Sonra bizi ayrdlar,
Arabistana gnderdiler.

Yryerek Badat'a gittik. 22. Alaya gittik. Alay Kumandanmz Hac brahim Bey'di. Halil
Paa vard Badat'ta. Onu da grdm. Zndere'de yanmda an'n Yaveler Kynden iki kii
vard. Benim gibi asker. Biri Yetim smail, teki Koca Byk smail'di. Yetim smail:

-Ayttan matarada ay demleyeceim, dedi. "Gitme" dedimse de dinlemedi. Ayt toplamaya

giderken gavurun tek kurunuyla ld. Fedayi idim ben. Kim gidecek dediler mi? Hemen ben
atlrdm. ki yerimden yaralandm. Kasmdan ve belimden.
Mevzilerde askerler bir yere gelince; herkes anasnn piirdii yemeklerden bahsederdi.
"Anam dolma yapard." Anam kuskus piirince yanna da hoaf yapard" gibi laflar
konuulurdu. Alk vard da tabii ondan.

122- MEHMET YAVA / AN-GLE KY

16 ylda geldim kyme. Yetim Mehmet derler bana. 1891 (1308)'liyim. 89 yana vardm.
Balkan'a, Rus'a gittim. anakkale'de arptm. Tekirdadan Bulgar'a kar gidiyoruz. ktk
yola. K gn. Srgn olmuum, hastaym, 19 yandaym. Bacaklarm da ksa ve mecalim
onba yok. antam ald, silahm ise avu ald.

Gidiyoruz... Hayrabolu'dan, Lleburgaz'a vardk. Gece orada yattk. Kasabadaki insanlardan

kimse yok ortalarda... Kamlar Bulgar'dan. Askerin biri dikilmi bir dkkna teberini
satyor, dkknc gibi. Bir okka leblebi aldm. Srgnm ya, iyi gelir diye...

Bizim bir yzba vard. ok gz ak bir adamd... Kimseyi a brakmad. Bizi yola karr,
kendisi atyla hzl gidip ndeki kylerde ekmek yaptrr, yollarn kenarlarna koydururdu.
Datrlard bize ekmekleri sonra....Biga, Bayrami taburlarna bile ok ekmek verdik biz.

Akamdan Bulgar'n evinin nne siper yaptk. Sabah aydnlanverince harbe kaptk. Ha
bakalm...Ha bakalm...Harp,harp,harp!..

Bizim kyden bir Molla Mustafa vard. O da bizim yanmzda imamlk yapard. Bir kara
alnn arkasna siper yapm. Ben ondan krpeyim ama aklm ondan fazlaym. "Molla"
dedim;

-al tutmaz kurunu, aln kabana yersin. alnn kknn dibine yat. Molla yatp yle ate
ettiydi. Akama kadar ate devam etti o gn. mdat gelmedi. Bozulduk geri ekildik. stanbul
yaknna vardk. atalca'da Bulgarla anlama yapld. Biz de teskere alp geri geldik.

Seferberlik geldi. Kapal ktlar ald. anakkale Taburuna gittik biz de. Seddlbahir'de 6
ay siper kazdk. Soandere'de de kazdk siper.

Sabaha kar bir vapur geldi Seddlbahir nne. Demir att. Ortalk aydnlanrken geminin
etraf ise tamamen kayk. Manga kolunda kayklar bizim siperlere doru geliyorlar. 1500'e
gelince, tfeklerin mesafesine girince, bir atee baladk. leye kadar kayk krdk orada. Ne
kay bitti, ne askeri bitti kfirin...

Denizin zeri hep gemiydi. Gavurun zrhls oktu. ngiliz zrhllarndan atlan mermiler
zerimizden geip gerilerimize dyor. Bize imdat gelmesin diye. Sonra eek adalarna
doru gittiler. Bir ate atlar zerimize, 26. Alay' topraa gmverdiler. Biz 25 kii bir
sanyolu bulup ktk. Bir de baktk Seddlbahir nlerindeyiz. Gkyznde bir mermi
patlyor... Lapr lapr dolu gibi kurun yayor zerimize.

Bir binba bizi orda bir derenin iine gtrd. "Arkadalar vatan elden gidiyor, namus
gidiyor, rz gidiyor,"diye konutu. Binbayla 26 kii olmutuk.
Soandere'de hcuma kalktk. Denizden gavurun makinal tfek atei geliyordu. Biz ate
ediyoruz. Gavur da askerini klla dve dve zerimize yrtyor. Ama askeri yrmyor
gvurun. Kl aar aarveriyor. Yats namaz vaktine kadar ate yaptk. Sonra 25. Alay
imdadmza yetiti. Soandere'de belimden ve bacamdan yaralandm. Kurunla yaralandm.
Belimde kurun hala duruyor.

"anakkale iinde bir dolu sandk

Alaylarn iinde drt asker kaldk

anakkale iinde bir top kestane

Kalan gazilere al dibi hastane."

al dibinde doktor yaralarm sard, sipere geldim gene. Bu akam Soandere'ye asker gelir.
Sabaha kadar erirdi. ngiliz sktremedi ve bakt bakt, gavur bir kolayn bulamad, ekti
gitti. Ben hi "babam" diyen duymadm. Herkes "anacm" diye inliyordu. Gavur katktan
sonra, ngiliz'in brakt uvallardan. Dereobal Ali avu, Hasan Onba 3 okka zm
almlar. Yamur yayor. antalar koyduk kmzn altna, avu avu zm yedik. Gavur
katktan sonra bir ksmmz Mekke tarafna gitti. Bizim alay gndouya evirdiler. Rus'a
gittik. Ruslarla ve Ermenilerle harp ettik.

Cephelerden geldim. Bir de baktm, eteler ben anakkaledeyken karm karmlar.

Dmann topundan, tfeinden korkup kaanlar, buralarda ete olup benim kary
karmlar. lk karnn ad Medine idi. Sonradan Aye'yi aldm. Aye'den 6 ocuk oldu. Ne
maa alyorum, ne de madalyam var. Yok bir ey. Cenk iin dolatk dnyay yle bir
evirdik. Hamdolsun.

123- SANCAKTAR AVU OSMAN YAZICI

Melahat(kz), Kazm Yazc(olu)

1308 (1892) doumlu Uzunlarn lakapl Mehmet olu Osman. Abisi Halil ile beraber
anakkaleye gitmiler; ayn alayda ve ayn taburda grev yapmlard. Her ikisi de avutu.
Abisinden daha iri yar olan Osman, alayn sancak avuluunu yapmaktayd

Osman, btn gece yaan bombalardan sonra abisi Halil ile istihkamn iinde
dolaarak memleketleri Krkaatan bir kafile geldiini rendi. Gece olunca abisi Halile;

-Ben Krkaatan gelenleri bulmaya gidiyorum. Belki anam babam haber gndermitir
diyerek siperlerden ayrld ve Krkaallar bulmaya gitti. Gerekten de annesinin selamlar
vard bu iki kardee de... mendil gdermilerdi oullarna. Osman hemerileriyle sohbet
etmi, Krkaatan konumulard. Gn aarmadan ise kendi ktasna dnd, ald haberleri
aktarmak zere abisini aram ama bulamamt. Her taraf toz duman, barut ve kan
kokmaktayd. stihkama giderken rastlad subaya abisini sordu. Subay, abisinin olduu yeri
tarif etti ve gidip bakt ama gremedi; nk abisi gece yaplan bombardmanda ehit
olmutu. Abisini alnndan pm ve annesinin gnderdii mendille defnetmiti.

anakkalede btn cephelerde savar. Conkbayr, Arburnu, Zndere iki yz

mevcutla hcuma kalkp, yirmi mevcutla dndklerini; hcumlarda ehitlerin zerinden
geemedikleri iin durduklarn anlatmt ocuklarna. Dmann Anafartalar boaltt gn
arkalarndan ekilen bir fotorafta yer aldn ise Osman yazc yllar sonra renecekti. Harp
Mecmuasnn bir saysnda yaynlanan bu resimde gururla sanca tutuyordu.

Osman avu, sekiz sene askerlik yaptktan sonra ehit abisini anakkalede brakarak
memleketi Krkaaa dnmt. Ba-bahe ilerinden geimini salad, gazi maan devlet
zaten fakir, ne verecek ki? diyerek almak istemedi.

anakkale savalarnda kar mevzilerdeki zenci yada Arap asll dman askerlerine
ok kzmt. Hepsini Arap zannettikleri iin; sar liraya kandrmlar, ezan okunurken
zellikle ate ederlerdi. Bu yzden onlar hiddetle ldrrdk diye anlatrd. Hatta daha
sonra hacca gidip Araplar ven haclarla da selam sabah keserdi.

Osman avu, tarih anlatmay zellikle anakkale Savalarn anlatmay ok

seviyordu. Okullar ak olduu dnemde Cuma gnleri Krkaata bir okula gitmi ve
anakkale Savalarn ve Mustafa Kemali anlatmt rencilere;

-dman gece havaya bir iaret fiei atyordu. Yarm saat her yer l l oluyordu. Yerdeki
karnca bile grnyordu

Osman avu anakkalede yaadklarn yllar iinde binlerce renci ile paylatktan sonra
09.09.1982 ylnda vefat etti. Geride brakt Melahat, Semahat Hatice ve Kazm isimli
ocuklarndan baka koca bir nesil anakkale Savalarn, Mustafa Kemali ve Arap ihanetini
bizzat dinlemilerdi gazi Osman avuun azndan

124- KAYSERL AHMET OLU MUSTAFA KURANEL

Kz erife Ellialt Anlatyor:

poullarndan Ahmet olu Mustafa, 1884te Kayserinin Akakaya kynde domutu.

Babas ok zengindi. Evleri tatan bir konakt ve ta yontmay da ok severdi. Evlerin
inaatnda da alm ve ta ustas olmutu. 1914 ylnda btn Osmanl lkesinde seferberlik
ilan edilince tekrar askere alnd. Onba rtbesiyle stanbul zerinden anakkaleye
gnderildi.

Cephede yokluk ve bit salgn vard. Btn amarlarna bitler yuvalanmt. Olayn
vahametini Binbann bynda bit grdm diye anlatrd Onba Mustafa. bu bitlerle
nasl ba ederim? diye ok kayglanmt balarda... ama areyi abuk buldu; dz talar
yontup atein stnde str ve i amarlarn bu talarn stne koyard ve sonra, bunlarn
zerine de bir sra ta derdi alttan gelen atein sca bitleri ldrr, amarlar bu iren
mahluktan temizlerdi. Bu yzden komutan kendisine birok kez teekkr etmiti. Arkadalar
Allah raz olsun Mustafa Onba, hem srtmz snyor, hem bitlerden kurtuluyoruz derlerdi.
Ne var ki, vcut temizlii yapamadklar iin bu bitler tekrar rerdi.

Bir gece yaplan sng hcumu srasnda ok sevdii hemerisi, ada Mustafa ar
yaralanmt. Yaral Mustafa; ben lyorum ehit oluyorum, cebimdeki iki altn liray al
senin olsun demiti. Mustafa Onba arkadana bakp ban okam; bana senin paran
lazm deil, bende de iki lira var bana senin intikamn lazm Mustafam demiti.

Yaral Mustafa kollarnda ehit oldu. O gece ve sonraki btn hcumlarda hep ada ehit
Mustafa aklna gelmiti Onba Mustafann. Youn arpmalar srasnda sk sk beyaz
bayrak kalkar, yarallar hasteneye kaldrlr, ller gmlrd. Yine byle bir hcumda
Mustafa Onba sa bacandan bir sng yaras ald. yaralandn askerinin Onbam
potininden kan kyor demesi ile far etmiti. Derin bir iz brakmt ngiliz sngs
onbann. O da ok ngiliz ldrm; birinin saatini, bir bakasnn da matarasn hatra
getirmiti kyne. ngilizlerin atalla konserve yemesine ok zenirdi. Durmadan kazp siper
de yaparlard.

19-20 Aralk 1915 gecesi dman kuzey cephesini terk ederken Mustafa Onba nbetteydi.
Sabaha kar dman gemilerinin yer deitirdiini ve uzaklamaya baladn grm,
byk bir sevin ve heyecanla siperin stne karak barmaya balamt. Askerler
Onbam vurulacaksn, gir sipere. Diye barp sipere ektiler Onbalarn. Dmann
gittii anlaldktan sonra siperlerin nne karak halay ekmiler, Dn kahpe ngiliz, dn
pabularn burada kald diye trk sylemilerdi. Dmann kann byk canl
ahidiydi Onba Mustafa. Torunlarna hep anlatrd; ehitlerin stnde yattk bazen diye
anlatrd. Mustafa Kemal ile bir gn siperde karlaan Onba, onun Naslsnz yavrularm
diye hatrlarn sormalarn unutamaz ve hep anlatrd. Bir Atatrk hayran olan Onba,
zeybek alnca da hep kalkp oynard.

Atatrk sever, nny sevmezdi. Sonrasnda ise gazilik maa baland ama Onba
Mustafa bu maa da almamt. Annesi seferberlik ilanlarndan hep korkard, olunun tekrar
askere alacaklar diye.

Soyad kanunu ktnda poullar soyad sana yakmaz demiler, minare, eme gibi
eyler yapt iin Kuranel soyadn almasn istemilerdi. Mustafa Kemalin lmnden
sonra Ona bir ant mezar yaplmas iin devlet bir ihale at. nce mozale iin mermer seimi
yaplacakt. anakkale gazisi Onba Mustafa btn Anadolu ve Toroslar tarayarak
mermer rnekleri toplad ve bunlar Ankaraya gtrd.

Seici kurul mozale iin Onba Mustafann gnderdii rneklerden birini semiti.
Osmaniye Bahede bir kyde bulunan mermer ocan satn ald. koca bir mermer ktlesi
mhendislerce kesildi, ancak kamyona yklenirken ikiye ayrld. Bu krlan paralar
ehitliklerde kullanlmas iin bir kamyonla anakkaleye gnderilmiti.
 Ayn byklkte ikinci mermer kesildi ve bu defa Pamuk balyalarna sarlarak
kamyona yklendi. 42 tonluk bu mermer, daha sonra yontularak Atatrke mozale yaplmt.
Mermerin karld ocan tapusu ise hala ailedeydi. Onba Mustafa ta ustas olduundan
ve Mustafa Kemale duyduu saygdan dolay ilenmesi srasnda hep mermerin banda
bulunmutu. Bizzat kendisi de yontmutu.

Gazi Onba Mustafa, 1969 ylnda 85 yanda rahmetli oldu. Arburnundan,

anakkaleden getirdii matara ve saat bugn Byk olu Hac Kuraneldedir. O gnlerin ve
gazinin aziz ansna aile tarafndan saklanmaktadr.

125- HSEYN OLU MUSTAFA ONBAI

Ruen Eref naydn Gaziler Anlatyor:

17-18. yyda stanbula gelen elilerin hatranamelerinde, ktlar zerine Amsterdam

basmas uzun burma bykl, geni gvdeli, ablak yzl ve koca enseli babayiit yenieri
tasvirleri vardr ya, ite yanmda duran asker de onlardan birini andryordu. Yalnz, ustura ile
tra ettirilmi banda kavuk yerine kabalak, belinde haner yerine kasatura vard. Ve onlarn
baklarndaki kahhar heybet, bunda biraz daha yumuak, biraz daha durgundu.

- sen nerelisin bakalm, aam? diye sordum.

- Afyon Karahisarn Sandkl kazasnn Kusura karyersinden Hseyin olu Mustafa.

- Rtben?

- Onba

- Sen de anakkalede bulundun demek!

- Evet efendim, bulundum.

- Yaralandn m?

- Evet, kolumdan, bileimden, parmamdan.

- Ne ile yaralandn?

- Misket paras ile, arapnel misketinin parasyla.

- Hangi taraftaydn?

- Seddlbahir tarafndaydm. Domuzderesinden girdik, Kanldereye ktk. Kitre

kynn alt tarafnda var ya ite oraya.

- Ne grdn bu muharebelerde? Biraz naklet, bakalm!

- ini ekti imdi efendim, Kanldereye girdik. Baladk muharebeye

- Alaymz neyimizi syleyecek miyiz?

- Yok, sen bilirsin!

- Neyse Kanlderede biz alt gn kadar mdafaa ettik. Sonra gn istinad yerine,
sarg mahalline ekildik. Ondan sonra Kirte kynn altna girdik

- te asl atee imdi gireceiz. Kirte kynn altnda, imdice 60. Alay samzda
taarruza balad. Bizim alay da 2. Alay da onun solunda taarruza balad. Ondan sonra bizim
arkamzdan iddetli hcum emri geldi. Bizde o srada hcuma kalktk. Dman da iddetli
ate etti. Bizim tabur kumandanmz Haydi; bu iddetli atee kar fedai kacak yok mu?
dedi. Bizim 1. Taburdan elli kii kadar ktk.

- Dman bize iddetli ate atyor biz bir- iki ehit verdik, dmann istihkamn
tutuncaya kadar. Hem atyoruz, hem hcum ediyoruz! Dmann istihkmn tuttuk. Dman
her ne kadar bize ate ettiyse de nmz alamad. stihkmdan pskrd; imdice birazlar
ise istihkmlardan kt, kat. Birazlar iinde kald. Onlar ise arkalarndan sngledik.
Kfir, kum torbasna sarlyor ki te yana kaacak, deniz tarafna biz ise hepsine snglerle
saldrdk. Beline beline sngledik. Hele benimki yrnsna geldi.

- Yarn diye neye diyorsun?

- Belini gstererek, hani u bel kemii yok mu? Ona biz yarn deriz. Sonra biz bunun
istihkmna atladk. kinci istihkmdan da kardk, bunu. Deniz aa yoduk. Sonra bizim
frka kumandanndan emir gelmi: askeri geri ekin diyerekten. Biz geriye dnnce, balad
denizden bombardman etmeye biz ise bu srada kendimizi siper aldk. Evvelden yani daha
nceden bizim kardmz dmandan on alts bizim orda bir ukurda sipere yatmlar.
Sonra bizim arkada vard, Ethem Aa deri biz ona, o adam onlar orada grm Sonra
bana dnd ve ekledi: burada birka kii var amma, bunlar diri bu srada ben stlerine
varmadm. Ne yapalm dedi.

Dedim:

- Sen ben varaym stne!: bundan bomba aldm ben, o da peimden geldi. Beraber
olarak vardk. Oray bana gsterdi ve ben hemen kirpiti aldm; aldm attm, aldm attm.
Ben bunlar atncaya kadar da iki tane o ocuk att. On alt gavur askeri de mahvoldu.
Sonrasnda ise biz ocukla san yolundan gelirken, Mlazm- Evvel Cemal Efendi vard.
Cemal Efendi orada bacandan vurulmu. Aman evladm, beni burada brakmayn dedi.
Onu arkamza aldk ve sarg mahalline gittik. Ondan sonra Kirte kynde bulunduk.

- Sen sonuna kadar orda mydn?

- Hayr, ay eyletim. 60. Alayn ardndan takviyeye gittik. Yaralandm ve

stanbula geldim.

- Nasl oldu?
- 60. Alay Kirtenin altnda muharebeye girdi. Dman buna taarruz etmi. stihkamn
birinde bizimkileri mahvetmi. Sonrasnda ise 60. Alay kumandanndan bizim alay
kumandanna telefon gelmi ve bizden takviye istemi. Bizim 4. Alayn 1. Taburuna
arkasndan takviye verdiler. 60. Alayla kartk. Biz girdik, imdice, Kirtenin altndan emir
verdiler. Hcuma kalktk ve orada dmana girdik. Dman sonunda tekrar istihkamndan
dar pskrttk. Bizim yzbamz Mustafa Efendi bize seslenerek Haydi Evlatlarm!
Anamz bizi bu gnler iin dourdu diyerek elinde klla ngilizlerin ikinci istihkamna
girerek oray da onlarn elinden aldk.

Gazimizin anakkaleye brakt hatra ise sa elinin iaret parmayd. Ama unutamad en
gzel eyler ise siperlerde sylenen akam sessizliinde sylenen o trklerdi demeden
edemedi Mustafa Onba

126- CHADYE YZ 1332

anakkale Savalar esnasnda yarallarn tedavisi iin hastanelerdeki hastabakc ve

hemirelerin yetersiz kalmas zerine hibir fedakarlktan kanmayarak yarallarn tedavisi
ve bakmnda grev alan Trk kadn cephe gerisinde canla bala alr. Sava sona erdiinde
yneticiler, bu kutsal vazifeyi hakkyla yerine getiren tm kadnlara vefa borcunu demek
ister. Ancak yaplan para teklifini gnll Trk kadnlar "Biz vatanmz iin canmz feda
etmeye hazrlanmtk." diyerek kabul etmezler. Bunun zerine yetkililer, ordu depolarndaki
kullanlmayan ngiliz tfeklerinin namlularn keserek, zerinde "1332 Cihadiye" yazl olan
yzkler imal edeler. Bu yzkler daha sonra tm gnll Trk kadnlarna armaan olarak
datlr. te o kahraman Trk kadnlar ki; bu yzkleri parmaklarnda tarken bir vatann
yaralarn sarm olmann hakl gururunu yreklerinde tarlar.

127- KATIRCI AHMET'N DESTANI

Trk alllar doludizgin zmir'e giriyordu...Gnler sren mcadelenin sonunda yeil zmir'e
kavumann sevinci okunuyordu svarilerin yzlerinde. Dudaklar kr dualaryla kpr
kprd.Nihayet zafer trkleriyle zmir'e giriliyordu. Svarilerin en nnde atn atlatrcasna
srenadam komutannn yanna yaklat:

-Gayri demi saylr myz borcumuzu komutanm,diye sordu.Komutan glmsedi.

-Elbette, Ahmet avu, dedi. Sen zerine den vazifeyi hakkyla yerine getirdin, borcunu
dedin... Ahmet avu atna bir iki mahmuz vurdu. Yan bandaki bayraktarn elindeki ay
yldzl al bayra

kapt:

-Hey mbarek, dedi. Senin uruna kan da dklr can da verilir. Yeter ki sen hr ufuklarda
gnlnce
dalgalan...Ahmet avuun bu hareketi blk komutann gldrd. Sonra dnp yan sra at
sren gen temene sordu;

-Du adam tan iyor musun temenim? -Hangi adam efendim? Blk komutan parmayla
iaret etti. -u en nde eli bayrakl olan...

-Evet efendim, Ahmet avu...

-Hah ite o, garip bir adam deil mi?

-Evet,efendim.

-Peki, onun hikayesini biliyor musun?

-Hayr efendim, bilmiyorum.

-Anlataym, dinle yleyse. Ahmet avu aslen Kbrsl. Ankara'da yeni bir meclis
kurulduunu ve dman yurttan kovmak iin almalara balandn renir renmez her
eyi bir kenara brakm ve yayan bir ekilde yollara dm, gnlerce yol yrdkten sonra
da Ankara'ya gelmi. Yzba "vay be!" diyerek aknln dile getirdi.

-Dile kolay, diyerek devam etti Komutan...

-Ankara'ya geldii ilk gn tanmtm onunla. Ayandaki arklar paramparayd.

Yzba merakla sordu:

-Acaba neydi onu yuvasndan koparp Anadolu'da sonu belli olmayan bir maceraya
srkleyen?

-Bunu ben de ok dndm. Gnler sonra artp sordum. Dedim ki; Ahmet avu nedir
seni buralara kadar getirten sebep? nce 'Uzun hikye Komutanm!" diye geitirdi,
steleyince anlatmaya balad. Kbrs' anlatt nce; ngiliz'in elinde mell ve mahzun
Kbrs'...

Temen:

-nallah zmir'den sonra sra Kbrs'a da gelir Komutanm, diyerek fikir belirtti.

-nallah, dedi Blk komutan, inallah Allah bize o gnleri de gsterir. Neyse uzatmayalm;
Ahmet avu Kbrs'ta anac ve karsyla birlikte -kendi tabiriyle sylersek- ac soan, kuru
ekmek yaayp gidiyorlarm. Cihan harbinin patlak vermesiyle ngilizler, Ahmet avuun
elinde ne var ne yoksa "vergi" deyip almlar, Ahmet avu, a bila ortalkta kalakalm.
Derken o yokluk vakitlerinde ne yapacan dnrken. ngilizlerin; Franszlarn yannda
Almanlara kar savaacak askerler aradn duymu. Ve bu i iin ngilizlerin epeyce ykl
para vereceini de renmi. te o anda kararn vermi; ngiliz'e paral asker yazlm.
Bunlar nce Msr'a gtrmler, orada uzunca bir eitimden geirmiler. Ardndan; "Sizi
Fransa'ya gtryoruz" diye gemilere doldurup getire getire nereye getirmiler, biliyor
musun?
-Sakn anakkale'ye olmasn efendim?

-Evet Temenim, bildin anakkale'ye getirmiler. Bize kar savatrtmaya.

-Peki Ahmet avu ne zaman farkna varm bunun, efendim?

-Hemen ertesi sabah fark etmi durumu. Bizim siperlerde okunan ezan duyunca uyanm.
Fakat yapacak bir ey yok... Derken savaa srmler buniar. "Atee!" diye barm ngiliz
Komutan. Herkes tfeini atelemi, Ahmet avusa ate etmemi... tekrar ate emri vermi
Komutan, bizimki gene ate etmemi. Bunun zerine onu geri ekmiler, ble su getirmekle
grevlendirmiler. Her gn kendisine verilen bir katra bo bidonlar ykleyip suya gidiyor ve
suyu doldurup geri dnyormu. Suya zehir katp bandaki kefereleri ldrmeyi ok
dndyse de buna vicdan el vermemi. Suya gidip gelirken bizim tarafa gemek iin
areler dnm ama ngilizlerin, Kbrs'taki anacna bir fenalk yapabilecekleri
dncesiyle bu niyetinden vazgemi ve sabretmi.

Nihayet sava galibiyetimizle sonulannca ngiliz gemilerinden birisine binip Kbrs'a geri
dnm.

Gel gr ki; sululuk duygusu yakasn brakmam. Ne yapacan, kendisini nasl

affettireceini dnp durmu gnlerce. Sonra Anadolu'da bir kurtulu mcadelesinin
balamakta olduunu duymu. Ve her eyi bir kenara brakp yollara dm, ite Ahmet
avuun hikyesi byle; kendisini affettirmek, birazck olsun yreinin yangnn sndrmek
iin ta Kbrs'tan kalkp gelmi.

Bu srada gen Temenin gzleri Ahmet avua takld. Ahmet avu, elinde bayrak olduu
halde drtnal gidiyor, bir taraftan da avaz kt kadar bararak zmir marn sylyordu.

Tam bu anda bir ey oldu. Nerden kt pekte anlalamayan bir kurun geldi Ahmet
avuun gsn buldu. Ardndan "Allah!" diye bararak Ahmet avuun atndan yere
dt grld. Blk Komutan: "Eyvah" diye lk atarken gen Temen atn oraya
srd. Ahmet avu yerde srt st yatyor, bir aralk yere drd bayra yeniden havaya
kaldrmaya alyordu.

Gen Temen elbiselerine kan bulamasna aldr etmeden Ahmet avuu kucaklad. Bu
srada yanlarna gelen Blk Komutann fark eden Ahmet avu yarasnn verdii acya
ramen gld:

-Borcumuzu dedik deil mi Komutanm, dedi. Borcumuzu dedik deil mi?

Komutan gzyalarn gizlemeye alarak:

-dedin Ahmet avu, dedi. Hem yle bir dedinki...

Ahmet avuu zmir'in giriine hemen oraca gmdler. Uzaktan yeil zmir'i grp mesut
ve bahtiyar olacan dndler. Sonra Trk atllar cokun birsel gibi zmir'e girdi.