T

ANTONI HEINRICH
TONNY*

PODRCZNIK
KAJAKOWCA

WARSZAWA 1933
GWNA KSI GARNI A WOJSKOWA
OKADKA I CZ RYSUNKW W TEKCIE
ANTONIEGO HEINRICHA
E O T O G R A F J A N A O K A D C E U N I W E R S A .

C o p y r i g h t 1933 b y G w n a K s i g a r n i a W o j s k o w a .

Nr 8787/83. Gwna D rukarnia Wojskowa.

 SPIS R Z E C Z Y .

Str-
Przedmowa . . VII
W stp ......................................................................................... 5
N asze c e l e ................................................................................. 5
O kajaku i k a j a k a r s t w i e .................................... 8
Troch h i s t o r j i ................................................................................... 10
W arto kajakarstw a i jego kultura . . . . .. 16
Sprzt ..................................................................................................22
T y p y i budowa k a j a k w .............................................................22
W y b r i kupno k a j a k a .................................................................... 29
M aterjay, z ktrych buduje si kajaki . . . . 41
O budowie wasnej . . . . . . . . . 44
Konstrukcja skadaka .............................................................46
Kajak oaglowany i kajak a g l o w y .................................................53
Kajak z m o t o r e m ........................................................................... 66
W i o s a ................................................................................................. 72
W yposaenie kajaka .................................................................... 74
N apraw a i k o n s e r w a c j a ...................................................................84
T e c h n i k a .........................................................................................9 )
Rumanie .......................................................................................... 90
Pierwsze k r o k i ................................................................................. 102
eglowanie ................................................... 109
 IV
Sir.
W ody ................................................................................................ 116
T o i owo z geologji . . . . . . . . . 116
Ukad nurtu i m i e l i z n ...................................................................126
Stany wd ...................................................................131
B r z e g i ................................................................................................ 133
Budowle n a w o d n e ..........................................................................134
Trudnoci w d ..................................................................................140
Czytanie w ody" .......................................................................... 145
Drogi spawne i eglowne, znaki drogowe . . . 170
Kajakiem na m o r z u .......................................................................... 175
T o i owo z m e t e o r o l o g j i ...........................................................185
Z aw ody kajakowe .......................................................................... 189
Z aw ody klasyczne i p o p i s y ........................................................... 190
Z apraw a zawodnika ...................................................................192
N a wodnym s z l a k u ..........................................................................198
O rganizacja i przygotowanie wycieczki . . . . 198
W y p raw a osobista i sprzt o b o z o w y .................................... 212
yw no .........................................................................................216
Co zabra na dusz w y c i e c z k ? ............................................225
P a k o w a n i e ........................................................................................ 229
N a s z l a k u .........................................................................................231
Hlgjena k a ja k a rs tw a ........................................................................... 236
Zasabnicia i w y p a d k i .................................................................. 240
A pteczka .......................................................................... 2
W ypadki na wodzie ....................................................... 249
Fotografja na w y c i e c z k a c h ...........................................................254
Cele wdrwek ............................................................................. 262
Polska jako teren turystyki wodnej . . . . . . 262
W iadom oci dla wyjedajcych zagranic . . . . 267
A dresy pastwow ych zwizkw kajakowych . . . 271
Cz urzdowa . .......................................................
Statut Polskiego Zw izku K a j a k o w e g o .................................... 273
Regulamin Sportow o-Turystyczny Polskiego Zwizku
Kajakowego ................................................................... 284
 V

Str.
T ym czasowa instrukcja w yw iadu szlakw wodnych 293
Regulamin regatow y Polskiego Zw izku Kajakowego 304
Regulamin regat eglarskich Polskiego Zw izku K aja
kowego ................................................................................. 319
Regulaminy: proporczyka, nagrd przechodnich i odznak
honorowych Polskiego Zw izku Kajakowego 327
Lista klubw i sekcyj zrzeszonych w P. Z . K. 338
W y k az harcerskich druyn i zastpw eglarskich 342
 PRZED M O W A.

W cigu p a tu lat, k a ja ka rstw o stao si sportem

p o w szec h n y m n a ro d o w ym , O d N a jw y s z e g o D o
stojnika P ana P re zy d e n ta R ze c zy p o sp o lite j, a po
bezim iennego biedaka, k t ry z byle czego kleci sw
w t d eczk, cay nard p rze z upraw ianie sportu
ka ja ko w eg o m a n ifestu je sw orjentacj m orsk.
D la tych , k t r zy w idzieli im ponujcy s p y w przez
P olsk do m orza", p otrzeba p o drcznika tech n icznego
je st oczyw ista . K a ja k a rstw o je st sportem in d y w id u a l
nym , sam o tn iczym ; dla ogu ty lk o ksi ka m oe
by ty m nauczycielem , k t ry w y tk n ie b d y, p odzieli
si dow iadczeniem .
O praco w u j c P o d rczn ik k a ja k o w c a ", czerpaem
obficie ze r d e obcych, staraem si je d n a k za w sze
w p ierw szym rzdzie u w zg ld n ia sw o iste p o rze b y p o l
skie. S t d m oe inne proporcje" p o szczeg ln ych d zia
w, ni w literaturze za g ra n iczn ej rzu ca j cy si
iv o czy p rzero st ka ja ka rstw a nizinnego i tu ry sty k i.
D zia W o d y " , w staw iem w ty m celu, a b y n auczy
 V III5

patrze na zja w isk a za ch o d z ce w terenie ja k na logi

c zn y acuch p r z y c z y n i s k u tk w oraz a b y w yka za ,
e y w io ujarzm ia si nie fa n ta zj , zg a d y w a n ie m , tra
fe m , a zw y k e m logicznem m yleniem , opartem o ana
liz w y n ik w ob serw a cyj.
P odrcznik ka ja ko w ca " u k a zu je si ju po w aci
w y m sezonie. O b fito m aterjau nie pozw olia u k o
c zy ksi ki na czas. A propos sezonu, to m oe
u m ieszczo n y na o kadce E sk im o s p rzeko n a i zachci do
rozcignicia tego pojcia poza w skie ram y lata.
P rzed w io n ie, w iosna, jesie, a n a w e t n iekied y zim a
s rw nie pikne.
R o zp o rz d za j c o d p o w ied n im w yp o sa en iem , k a ja
ka rstw o m ona d o sko n a le upraw ia m im o chodw , cho
pora nie nadaje si ju d o plaow ania.
N a za ko czen ie, niech m i w olno bdzie p o d ziko w a
za pom oc Z a r z d o w i P o lskieg o Z w i z k u K a ja k o w eg o
w osobach p.p. pk. d y p l. Z ie le n ie w sk ie g o i m jr. S e
k u n d y , a za u y c ze n ie p i k n y c h zd j fo to g ra fic zn y c h
p. m jr. H e rfu rto w i, kiero w n iko w i referatu fo to g ra m e
try czn e g o W . E G ., biurom w y tw rn i M etro G o ld w y n
M e y e r " i U niw ersa" oraz p. p. L. Jabrzem skiem u,
T . M o ra w k o w i, W . O stro w sk ie m u i H . P o g o rzelskiem u.
G w n e j K sigarni W o js k o w e j n aley si niem niejsza
w d ziczn o za pod jcie si w y d a w n ic tw a i starann
sza t.
A n to n i H ein rich ( T o n n y )

W a rsza w a , sierpie 1933.

w. z.
PO W ICAM
 ...W zn ie m y si z n a szych p o d zie m n y c h nor, z ka
naw , jam , piw nic, z za t c h y c h d o m w i sta m y si
w uw ielbieniu w olnoci i p ikn o ci istnienia do w o ln ych
i p ikn ych p ta k w podobni!
U w ielbia jm y pospou z niem i p ikn o w iekuist, m i
nion i d zisia j y w .
U w ielb ia jm y p o ch o d y soca nad ldam i, kt re s,
i nad rzekam i, kt rych ju niem a w sc h o d y i za c h o d y ,
w zn io lejsze w sw e m c za ro d ziejstw ie p o n a d p iew
ptasi i ponad so w o czow ieka, n a w ro ty w ieczne, a n ig d y
nieulegajce odm ianie.
U w ielb ia jm y za w sze na now o niespo d ziew a n e, a w ie
czycie naw racajce si o sw e j g o d zin ie w d r w k i ksi
yca w n o cnych niebiosach, w e d u g o d w ie c zn y c h , nie
zo m n ych , w i ty c h za k o n w , w r d o lnionych p rze ze
obokw , kt rych p o y sk i i cie za ch w yca j po w s z y s t
kie czasy d u sz czow ieka.
W z n ie m y si w radoci naszej p o n a d u tw ierd zen ie,
w p rze stw r elem en t w i n ad n iezm ierzone bezgranicza
m orza".
E R O M S K I ( M I D Z Y M O R Z E ') .
 W S T P .

N A S Z E CELE.

Hasio powrotu do przyrody, to haso do walki

o najwysze dobra kulturalne".
PA W LIK O W SK I.

Ale dlatego, e od wiekw ludzie przyw ykli by

niewolnikami cywilizacji, nikt mnie nie zmusi do pro
wadzenia ycia rwnie skrpowanego i sztucznego.
N a moim statku bd pyw a naokoo w iata pijany
powietrzem, przestrzeni i wiatem, yjc prostem
yciem majtka, kpic w blasku sonecznym ciao,
ktre nie na to zostao stworzone, by je zamknito
w kamienicy".
ALLAIN G ER B A U L T
(Sam przez A tlantyk").

Jedn z charakterystycznych cech X X wieku jest

ywioowy P O W R T D O PR Z Y R O D Y .
Katastrofalny stan zdrowotny i moralny mas miej
skich, groce cywilizacji wyjaowienie i upadek mu
siay zrodzi zdrowy odruch pod hasem odrodzenia
czowieka, przez powrt do wiecznych rde natural
nego ycia.
 6

M aszyna niszczy czowieka. Celem jej jest standart.

S tandaryzuje si wszystko: tryb ycia, wychowanie
rozrywki. Z am iast czow ieka-twrcy, urabia si istot
nijak czowieka tumu, m echanicznego roba, o w y
znaczonej przez organizacj funkcji. N a jedno kopyto
urabia si miljony ludzi! W zam ian za techniczne ua
twienia ycia, zabiera si rado i wolno.
N i w ica czowieka z przyrod zostaa zerw ana.
Nowoczesny rob nie rozumie przyrody, zostawiony
z ni sam na sam okazuje si bezradnym niedog.
W o jn a wiatowa w ykazaa ca ndz jednostronnej
cywilizacji. Zrozum iano, e naley ksztatow a caego
czowieka, korzystajc z potnych si, jakie daje przy
roda.
T u ry sty k a jest nowoczesn form wspycia cywili
zow anego czowieka z przyrod.
N a morzu, w grach, w rd lasw, rzek i jezior
czowiek tumu odnajduje sw w arto, przestaje si
czu popychadem organizacji, staje si panem siebie.
W w drwkach, w walce, odkryw a nowe bezcenne
skarby, ktrych zasklepiony w krgu interesw miej
skich nie dostrzega i nie docenia. U czy si rozumie
ycie przyrody. P rzed jego zdumionemi oczyma prze
suw a si przecudny film, mwicy o historji ziemi, dzie
jach kraju, yciu rolin i zwierzt.
P rzyroda daje pozna swe elazne praw a, zdradza
swe tajemnice, po krlewsku obdarza wczg, przy
chodzcego z prostem sercem, ciekawem okiem i czujnem
uchem. Niezrozum iae rebusy geologiczne nabieraj
 7

ycia, treci. Poznajem y ycie kraju w przekroju od

strony nieoficjalnej". O gldam y najpikniejsze oko
lice i zabytki, w gldam y w troski zapobiegliwego ludu
nadbrzenego. Z d a a od gw aru miast pywamy, eglu
jemy. Jak praojcowie, palim y ognisko, krztam y si
koo swego maego gospodarstw a. Cieszy nas tka za
w ieszona w powietrzu nad ptnem namiotu, w zrusza
trag ed ja gonionej przez szczupaka stynki. C ay wiat
staje si pikny, radosny, bliski... mimo kryzysw ",
jestem y szczliwi...
Przed paru jeszcze laty, kajak by rzadkim gociem
na naszych w odach. Dzi rzeki caej Polski zaroiy si
od ruchliwych deczek. A w raz z kajakiem dociera do
serc idea morska.
W r d tysicznych rzesz bezimiennych wdrowcw
tkwi niejedna dzielna dusza.
M oe ju w krtce odmieni si sieroca dola zapuszczo
nych drg w odnych.
M oe znajdzie si wielki realizator marze erom
skiego, co, zakochany w piknie naszych rzek, sprawi,
e pracowity polski lud
...obwauje je wreszcie niezomnemi tamami, zabez
pieczy na zaw sze zotodajne niziny, wielkiemi pracami
wymiecie nierwnoci dna, rozlege m ielizny, brzdy
i wzgrza, fa d y i jam y ze stromemi cianami, studnie
kilkusniow ej gbiny, wywiercone przez nage wiry.
P o w ikszy i unormuje gboko eglown, uatwi ruch
lodw.
 8

Zaginie w W ile odwieczna, bezpodna lacha i od

wieczny rokroczny zator, czterokrotna co roku powd,
samopas i niewolniczo, niszczycielsko i obdnie cho
dzca masa wd.
Podjte znowu zostanie dzieo W ielkiego Kazi
mierza

O K A JA K U I K A JA K A R S T W IE .

Sport kajakow y naley do grupy sportw przestrzen

nych, jak narciarstw o i eglarstwo. K ajakarstw o jest
nietylko wym yln rozryw k, ale i um iejtnoci prak
tyczn, w ktrej zaw arte zostao bogate dowiadczenie
wiekw.
Sport kajakow y rozwija si pod hasem Przygody,
wielkiej wdrwki, wspycia z przyrod.
Cho i w rd kajakow cw nie brak regatowcw, za
pam itaych wycigowcw czy poeraczy kilometrw,
nie oni nadaj ton temu sportowi, wiernem u hasom
wczgi, wyoonym przez tw rc wspczesnego k aja
karstw a i narciarstw a F rithjofa N ansena.
Przyczyn sukcesw kajaka s jego w artoci tu ry
styczne. Istniej odzie szybsze, istniej obszerniejsze,
nie ma jednak odzi rwnie wszechstronnej, skupiajcej
naraz tyle zalet.
N ie bez nastpstw jest fakt, e kajakarstw o w prow a
dzili do sportu urodzeni wczdzy alpinici, narcia
rze. W r d wzgrz B awarji narodzi si pierw szy ska
dak. I dzi, mimo zdobycia przez kajak zarw no rzek
 _ 9

grskich, jak i nizinnych, ton kajakarstw u nadaj gr

scy m arynarze".
Spjrzmy zkolei na zalety kajaka jako odzi turystycz
nej.
Tanio, a wic dostpno dla mas. K ajak jest tani
zarwno do nabycia, jak i w uytkowaniu. O p aty za
przysta, dozr, s minimalne lub odpadaj zupenie.
Prostota. K ajak da si zbudowa domowemi rod
kami, co udostpnia go kademu. T echnika jazdy nie
w ym aga dugiej nauki. Rum anie (wiosowanie n a k a
jaku) jest czynnoci naturaln.
Lekko. K ajak mona samemu wynie z wody,
przenie przez przeszkod. M ona go przewie
w wagonie bagaowym , pacc jedynie za 20 kg bez
wzgldu na rzeczyw isty ciar. Inne typy odzi, dusze
od kajaka, musz opaca wysok taryf, co utrudnia
przewz kolej.
Rozebrane skadaki wozi si w przedziale kolejowym
darmo.
Przenono kajaka pozw ala przerzuca si z w ody
na wod, poznawa nietylko parokilom etrow y odcinek
rzeki koo przystani, lecz w ody caej Polski. W y ja z d y
zagranic, dziki udogodnieniom celnym, s wielce ua
twione.
K ajak nie jest namiastk duej odzi. M imo swej
prostoty i drobnych wymiarw, jest odzi doskonale
przystosow an do w ygodnego w drow ania po wodach
wszelkich typw. Przed kajakiem stoj otworem gr
skie potoki, rzeczuki, gdzie docieraa jedynie tratw a.
 10 -

strugi i rzeki nizinne, jeziora, a naw et morze! N a gr-

skich wodach nie ma wspzawodnika, na morzu prze
w ysza kad z odzi rdldow ych. (N ie dziw po
w sta na oceanie).
N a kajaku odby podr z pod T a tr a do Aten
dr. W . Korabiewicz z W iln a. I pokona wszystkie
przeszkody, mimo, i kajak jego kosztowa zaledwie
sto zotych.
eglarstw o na kajaku nie jest mieszn zabawk.
Kpt. Prszyski na kajaku dugoci zaledwie 4,5 m
przeby pod aglem dugi szlak z W arszaw y przez
Szczecin do Kopenhagi. Dzi, gdy eglarstwo staje si
sportem wybranym , kajak aglow y ma powane znacze
nie, jako elem entarz eglarski".
T o te, gdy spotkacie niewiernych Tom aszw " lub
zagorzaych regatow cw torowych, kpicych sobie
z w aszej wtej deczki, wiedzcie, e s jak ten aneg
dotyczny lepiec (J. C. M ac cu rd a y 'a), ktry obm a
caw szy ogon sonia z uporem utrzym ywa, e so to
co w rodzaju grubej liny. Przebaczcie im, moe zcza-
sem i oni przejrz.

T R O C H H IS T O R JI.

K ajakarstw o mimo, e jako sport liczy dopiero par

lat, ma przeszo daw n i ciekaw.
D rzew o genealogiczne kajaka siga w zamierzch
przeszo. W ksice W eulego: D ie K ultur der
Kulturlosen" znajdujem y ciekaw ilustracj z mrz po-
 11

udniowych. M ieszkacy jedne) z w ysp jeszcze w 1880

roku uywali do pyw ania pni drzewnych. Siedzc na
potnych karpach" wiosowali oni, garnc w od g a
zi, trzym an swobodnie w rku. T a k te musia w
drowa i nasz praszczur, zmuszony do przepraw przez
rzek. Siedzia on zwrcony tw arz w kierunku jazdy,
pilnie baczc dokoa, bynajm niej jednak nie celem kon
templacji estetycznej. Koo N ydam , w Szlezwigu, w y
kopano d W ikingw , pochodzc z III IV wieku
po C hr na ktrej wiosowano niewtpliwie po kana-
dyjsku"; tak te w iosuj w iolarze feniccy na pasko
rzebie paacu w K orsabad. Rwnie odzie szyte nie
s nowoci. W epoce bronzowej robiono ju czna
z plecionek, uszczelnianych glin, a i czna k anadyj
skie, wywodzce swj rd od wikingowskich, s szyte
z kory brzozowej, rozpitej n a szkielecie z drzew a.
P rototyp skadaka, kajak eskimoski, budow any jest
z przypadkow o znalezionych kaw akw przyniesionego
przez morskie prd y drzew a, z oci ryb, eber, a obci
gany skr fok. C iekaw a wzm ianka znajduje si
w Eddzie"; mwi ona o cudownej odzi Skidbland-
nir", ktr O dyn mg zoy i schowa do kieszeni",
mimo, i rozoona miecia naraz w szystkich bogw.
T w rc tego pierwszego skadaka by karze Sindri.
Nowoczesne kajaki posiadaj wic niebylejakie koli
gacje!
Pirogow ata, ujm ujca piknem ksztatw indyjska
canoe, zw ana u nas krtko kanadyjk, przyw drow aa
z lesistej Kanady.
 12

Indjanie Ameryki Pnocnej uyw aj do oww od

krytych czen, przystosow anych do podry po burzli
wych rzekach i jeziorach pnocnych kniei. Kanadyjki
napdzane s krtkiemi jednopirowemi kopyciami",
struganem i z kaw aka deski.
O ile trudniejsze zadanie konstrukcyjne mia Eski
mos, rozporzdzajcy jeno odpadkami. A jednak, ka-

Rys. 1. U n iw e r s a " .

Kajak eskimoski.

jak eskimoski gruje zdecydow anie nad cznem indyj

ski em. Z akrycie pokadu, fartuch, uniemoliwiaj do
stanie si w ody do w ntrza, wioso dwupirowe za-
 13

pewnia pew niejszy i skuteczniejszy napd. Prcz tego,

dziki specjalnemu ksztatowi, kajak nietylko zwalcza
wietnie morsk fal, ale pozw ala na w ywrotki. E ski
mos w raz ze swym kajakiem przew raca si na bok.

Rys. 2. , , U niw ersa'

Piroga polinezyjska z odsadni.

 14

chow a pod wod, aby zrobiwszy zw rot przez kil w y

nurzy si znowu n a powierzchni. N a swej w tej
deczce przewija si w rd fal i kry Lodowatego
oceanu, polujc na foki i morsy. K ajak eskimoski,
to w spaniay przykad trium fu inteligencji czowieka,
jego genjalnej pomysowoci i umiejtnoci przystoso
w ania si do w arunkw.
Prototypem kajaka aglowego jest kajak mrz pou
dniowych z odsadniam i.
N a w yspach Polinezji mona podziwia pikne,
zrczne pirogi kanakw, doskonale rozwizujce z a
gadnienie statecznoci maej odzi aglowej.
Pierwszym turyst kajakow ym naszych czasw by
M ac Gregor, ktry w szedziesitych latach zeszego
stulecia na drewnianym kajaku klepkowym R ob-R oy
zwiedzi wiele rzek w ysp brytyjskich i zachodniej
Europy. Dopiero jednak entuzjastyczne opisy N anse
na*) spopularyzow ay kajak na kontynencie.
W 1905 roku pow staje pierw szy skadak D elfin",
zbudow any przez modego monachijskiego studenta
architektury A lfreda H euricha.
T en prototyp dzisiejszych skadakw zbudowany
by na w zr kajakw eskimoskich, ktre Heurich pilnie
przestudjow a w monachijskiem muzeum i co dziwniej
sze, mimo, i by pierw sz prb uda si!
W arto ci nautyczne tego kajaka i.w drw ki H euri
cha na nim zw racaj uw ag wodniakw bawarskich,

*) ycie Eskimosw", W rd lodw i nocy'

 15

ktrzy zaw izuj przy oddziale Touring-C lubu sekcj

skadakow . W k r tc e pow staje pierw sza stocznia ska
dakw }. Kleppera w Rosenheim (1907).
K ajak aglowy (N au tilu s") stworzy Baden-Pow ell,
rozumiejc w artoci wychowawcze eglarstw a dla mo
dych wilczt morskich. Pierw szy klub kajakow y pow sta
w Anglji w 1866 roku, z inicjatyw y M ac G regora; by
to R oyal C anoe Club".
W 1880 roku w Stanach Z jednoczonych A. P. zao
ono A m erican C anoe Association", najpotniejszy
zwizek kajakow y wiata, grupujcy gwnie zwolen
nikw kanadyjki.
W Szwecji ju w 1905 roku zawizuje si Svenska
Kanot F rbundet". W 1913 roku pow staje zwizek
klubw skadakow ych w Niemczech pod nazw D eu
tsche Kanu V erb an d ".
W innych krajach sport ten organizuje si dopiero
w latach 1920 1925. Zim 1924 roku w K openha
dze tworzy si zwizek m idzynarodow y pod nazw
Internationale R ep ra se n ta n te n sc h a ft fu r K a n u sp o rt
(I. R. K .), zaoony przez A ustrj, Danj, Niem cy
i Szwecj.
W Polsce sport kajakow y zorganizow a si dopiero
w 1928 roku, gdy Polski Zw izek N arciarski powoa
do ycia Komisj Kajakow, przeksztacon nastpnie
na Polski Z w izek Kajakowcw" na walnym zjedzie
klubw kajakow ych 2 m aja 1930 roku. Pierwszym klu
bem wycznie skadakow ym by klub ,,H ellas" w M y
sowicach.
 16

W obecnej chwili Polski Zw izek K ajakow y liczy

43 kluby.
Ilo kajakow cw w Polsce obliczaj obecnie na ok.
35 tysicy! Dorobek paru lat dopraw dy wspaniay!
Polski Z w izek K ajakow y jest od 1931 roku czonkiem
zwizku m idzynarodowego (I. R. K .).
S port kajakow y zdobyw a sobie coraz wiksz liczb
zwolennikw.
W roku 1933 z okazji kongresu I. R. K. w Pradze,
odbd si kajakow e m istrzostw a Europy, w ktrych
po raz pierw szy startow a bd kajakow cy polscy.

W A R T O K A JA K A R S T W A I JE G O K U L T U R A .

K ajakarstw o jest jednem z najw spanialszych wi

cze fizycznych o wysokiej w artoci zdrow otnej i w y
chow aw czej. Zaw dzicza to zarwno charakterow i ru
chw, jak i warunkom, w jakich si odbywa. Poczone
dziaanie tak potnych czynnikw naturalnych, jak
soce, woda i w szechstronny ruch, pobudza w ydatnie
(do 300% ) prac wikszoci mini i staw w , serca
i puc, wzmaga przem ian materji. Kajakow anie w kry
sztaowo czystem, bezpylnem powietrzu, w atm osferze
wolnej od haasu i zgieku, pozw ala na odprenie ner
ww, dziaa zbawiennie n a cay ustrj czowieka.
P raca fizyczna kajakow ca sprow adza si gwnie do
zatrudnienia mini grnej czci tuowiu (upoledza
nogi). Ruch przy rum aniu jest jednak bardziej wszech-
 17

stronny, ni przy zwykem wiosowaniu, a przew aga

w zatrudnieniu gry" nie jest wielk w ad, gdy si
zway, e u wikszoci ludzi wanie grna cz tuo
wiu jest le rozwinita.
Prcz tego, naley pamita, e kajakowiec ma dzie
sitki sposobnoci do zatrudnienia ,,dou przy holow a
niu, brodzeniu, pywaniu, w ypadach po zakupy i za
baw ach na postojach. O m aw iajc w arto kajakarstw a,
naley wic uw zgldnia cao dziaa.
W a rto psychiczno-w ychow aw cza kajakarstw a do
rw nyw a narciarstw u. Jazda na kajaku nie ma nic
z bezdusznego mechanizmu autom atu. Sport kajakow y
jest sportem inicjatyw y, w ym aga cigej uwagi, szyb
kiej i celowej reakcji. Kajakowca musi cechowa
bystry wzrok, pozw alajcy szybko spostrzega i rozr
nia drobne znaki, zdradzajce tajemnice wodnej drogi;
dobry such, o w ybitnie rozwinitej lokalizacji, pozw a
lajcy wyrni w sumie niebezpieczn mow gronego
bystrza czy jazu; wyczucie rwnowagi, siy w asnych
ruchw, w aciw a ocena szybkoci, pozw alajce unikn
przykrej przygody. Kajakowiec musi umie skupia
uwag na paru jednoczesnych czynnociach, gdy od
szybkoci spostrzegania i reagow ania zaley nieraz
wszystko. D obrze rozw inta pami m chw i terenu
pozwala na sprow adzenie skomplikowanych czynnoci
do prostych, nie mczcych odruchw. Rasowego 'w
czg musi w yrnia praktyczna inteligencja, zarad
no, spryt, pomysowo, przedsibiorczo, przytom -

P o d rc z n ik k a ja k o w c a 2.
 18

no umysu, rozsdek i stanowczo. N iektre tylko

z tych cech s czowiekowi w rodzone (w wikszym lub
mniejszym stopniu), reszta pynie z wicze praktycz
nych. N ikt nie moe nauczy si kajakarstw a z ksiki.
T ylko praktyka na wodzie nauczy czyta w wodzie",
otrzaska nerwowo, da niezbdn pewno siebie i ru ty
n. W rodzone zamiowanie do wczgi bdzie tu b ar
dzo pomocne, bez niego nigdy nie bdzie si all round"
kajakowcem.

Jak szkoli k a ja k o w c a ?

Przedewszystkiem trzeba wnie pewien w kad w po

staci minimum spraw noci fizycznej i dobrego stanu
zdrowia. N astpnie trzeba nauczy si pywa. Bez
pyw ania nie wolno upraw ia adnego ze sportw w od
nych; jest to conditio sine qua non". K arjer w yciecz
kow mona zacz od atw ych wycieczek, aby opano
w a technik rum ania, zy si z nowym ywioem i k a
jakiem. Po zdobyciu tych elem entarnych umiejtnoci,
mona w ybra si z dowiadczonym towarzyszem na
wiksz, trudniejsz w ypraw , sprbowa jazdy po
rzece grskiej, na duej fali, pod aglem. N igdy nie
naley jedzi lepo za przewodnikiem, lecz zawsze
stara si samemu w ypatryw a drog, uczy si samo
dzielnie rozwizywa zagadnienia, narzucone przez te
ren. Tylko w ten sposb mona zdoby sztuk czytania
w ywej ksidze przyrody. Polski Zw izek K ajako
wy, aby umoliwi modziey zdobycie potrzebnych
wiadomoci, inicjuje i organizuje przez podlege mu
 19

tow arzystw a obozy wdrowne, zbiorowe spywy, b

dce pogldow lekcj techniki i wiedzy kajakow ej.
Zalenie od stopnia sprawnoci, P. Z . K. dzieli ka
jakowcw na klasy: w czkw (now icjuszy), w cz
gw i w ygw (przodow nikw ). (P atrz Regulam in spor
tow o-turystyczny, str. 285).
G dy mowa o wychowaniu kajakow ca, par sw n a
ley si t. zw. kulturze kajakarstwa.
Dziwnie to moe w yglda, ale i wolnego wczg"
krpuj pew ne zwyczaje. W stosunku do przyrody
ywej i martwej naley zachowywa stosunek p rzyja
cielski. M ajenie odzi zieleni, niszczenie krzeww, r
banie drzewek, am anie gazi, bezmylne niszczenie
grzybw, deptanie kultur lenych (m odnikw ), k,
ogrodw, pl to dowd barbarzystw a. N ie naley
rwnie niszczy gniazd, guszy ryb, strzela do p ta
kw, zabija adnych stworze (naw et mij, ktre s
bardzo poyteczne). K orzystajc ze rde, uwaa,
by ich nie mci, nie wrzuca adnych przedm iotw,
nie zmienia otoczenia rda przez w yryw anie kamieni
i t. p. Z akadanie ogni na kach, w lasach, w rd kul
tur jest niedopuszczalne. M ona to robi tylko na
miejscach ugornych, gdzie nie grozi zajcie si lasu lub
suchej ki, o ile monoci za zgod waciciela. N a po
stojach, w obozach nie powinno si zostawia jakich
kolwiek ladw pobytu. mieci, odpadki naley usun
lub zakopa. W y rzy n an ie noem na drzewach, cianach
inicjaw, monogramw i t. p. le wiadczy o kulturze
ich autora.
 20 -

N a onie pierwotnej przyrody kajakow ca obowizuje

przestrzeganie spokoju. N ie naley zakca dzikim
w rzaskiem uroczystej ciszy.
W stosunku do ludnoci naley zachowa jak n aj
wiksz grzeczno i uprzejmo. T rzeba szanowa
miejscowe zwyczaje. N ie azi po obejciach nago",
nie gorszy swem zachowaniem otoczenia. W rozmowach
z ludnoci by prostym, naturalnym , przystpnym , w e
soym. Z a wiadczenia, jak nocleg, opa, jedzenie, n a
ley zawsze paci, choby zapaty nie dano. D ar
m ozjady" najbardziej zraaj ludno do turystw .
W stosunku do tow arzyszy naley zachowywa si
po koleesku, spieszy im z pomoc, by chtnym do
kadej pracy, nie wykpiwa sabszych lub mniej zarad
nych. P rzy spywie rzekami eglownemi, przestrzega
P raw drogi w odnej". W spywie grup, by karnym,
podporzdkow yw a si zarzdzeniom kierownika, gdy
tylko karno moe zapewni spraw ny przebieg w y
cieczki. W razie w ypadku, obowizkiem kajakow ca jest
nie pomoc, naw et gdyby to byo poczone z narae
niem wasnego ycia. Kajakowiec obojtnie przyglda
jcy si w ypadkowi nie zasuguje na miano sportowca.
W spraw ozdaniach z wycieczek trzeba zachowywa
prawdom wno i skromno. Kamstwo ma krtkie
nogi, a mylne inform acje mog skrzywdzi tych tu ry
stw, ktrzy z penem zaufaniem posuguj si spraw o
zdaniem odkryw cy".
 21

Chepienie si z wyczynw kajakow ych jest rwnie

nie n a miejscu. W y czy n swj ocenia naley bez p o d '
noszenia bohaterstw . N agrody turystyczne przyznaje
Komisja Sportow a P. Z . K., oceniajc szlak, a nie
autoopinj.
 S P R Z T .

T Y P Y I B U D O W A K A JA K W .

K ajakiem nazyw am y ma, wsk, lekk d spor

tow o piczastej rufie, poruszan zapomoc wiose
jedno lub dw upirow ych, trzym anych sw obodnie w r
ku t. j. nieopartych o adne specjalne urzdzenia na
odzi.
Cech charakterystyczn kajaka jest sposb siedze
nia zaogi w rzdzie, twarz do kierunku jazdy.
K ajak aglowy jest to taki kajak z aglem, ktrego
gw n si napdow jest agiel; pod wzgldem budo
wy, stanowi on typ poredni midzy zwykym kajakiem
oaglowanym, a maym jachtem.
Kajaki sportow e dzielimy n a trzy typy. O d pirogo-
w atych canoe indyjskich w ywodzi si kanadyjka, po
tomkiem R ob-R oya jest kajak szwedzki (sztyw ny); od
grenlandzkiego k ajaka Eskimosw wywodzi si ska
dak.
 23

Kanadyjka w yrnia si pojemnoci i elegancj

ksztatw, jest zgry odkryta. K onstrukcja kanadyjki

R ys. 3.

T urystyczna kanadyjka.

jest bardzo prosta. Do w ew ntrznego kila przym oco

w ane s w ygite w ksztat U ebra. K anadyjka posiada
ich f 5 20. eb ra zw ieraj u gry podune listw y
 24

(b urtnice), biegnce od dziobu do rufy. N a ebrach

z obu b urt le listw y ksztatujce. N a szkielecie le
klepki kadzione do czoa (n a styk) lub klejonka. Z e
w ntrz cae poszycie oklejane jest ptnem, malowane
i lakierowane. Luksusowe kanadyjki s budowane
z mahoniu, cedru; wwczas nie stosuje si ptna na
wierzch.
K anadyjka n adaje si doskonale do spywu po rze
kach o trudnociach nie przekraczajcych skali B2
(patrz str. 143). Z alety jej w ystpuj najbardziej na
w odach stojcych, na jeziorach, w w skich kanaach,
w rd szuwarw, mokrade. Pozw ala na du swobod
ruchw, jest wic doskona odzi dla sportowca-
rybaka, myliwego. Z e w zgldu na moliwo noclegu
w odzi, nadaje si doskonale do w drw ek po wodach
o mao dostpnych brzegach, jak rwnie do tow arzy
skich w yjazdw sobtkowych (n a w eek-end). Cho
fal kanadyjka znosi dobrze, na wiksze koysanie n a
ley zaopatrzy wierzch w nieprzem akalny fartuch, aby
uchroni d od zalania i zatopienia.
Z e wzgldu na lekko, kanadyjka da si atwo prze
nosi; mimo to, z uwagi na nierozbieralno, dalszy jej
transport jest kopotliwy. K anadyjki rozpowszechniy
si gwnie w Am eryce oraz we Francji i w Czechoso
wacji, gdzie znakomita wikszo kajakw naley do
tego typu. U nas ma w arunki rozwoju w w ojew dz
tw ach rodkowych i wschodnich. Jak dotd, jest jeszcze
w Polsce odzi rzadko spotykan.
 Rys. 4.
K ajak szwedzki typu diagonal wytwrni. T . Szomaskiego.

Rys. 5.
T y p y poszycia.
 26

K ajak szw ed zki posiada konstrukcj sztyw n, jest

nierozbieralny. N a drewnianym szkielecie ley poszycie.
W zalenoci od sposobu wykonania, mamy budow:
a ) klinkier klepka na zakadk:
b) karweel klepka do czoa (na sty k );
c) klejonkow poszycie w ygina si z arkuszy kle
jonki (d y k ty );
d) szw edzk pcienn poszycie z ptna brezen
towego, m alowanego i lakierowanego, rozpitego
na sztywnym szkielecie drewnianym ;
e) klejonkow o - pcienn klejonkow, obcigana
i oklejana zwierzchu ptnem;
f) diagonal oklepkowanie z krzyujcych si tam
drewnianych;
g) scharpie paskodenna z desek;
h) skyp ja k skonodenna z desek.
Spotyka si rwnie kajaki szwedzkie z metalu, masy
(fib ra) i t. d.
K ajak sztyw ny jest najpopularniejszym i najtaszym
(50 200 z) typem kajaka. N adaje si do budow y
wasnemi siami. Jest naog szybszy od pozostaych
typw. N ad aje si rwnie do eglowania.
W a d jego jest duy ciar. W handlu istnieje duo
typw tych kajakw. Z ostay w ydane plany ich b u
dowy.

Skadak, jak ju sama nazw a wskazuje, jest to kajak

rozbieralny. N a szkielecie, zoonym z krtkich, w y-
 27

godnych do noszenia czci, obcignita jest opona

gumowa lub pcienna. Dziki maemu ciarowi, atw o

Rys. 6.

Kajak szwedzki z aglem.

go przenosi, przewozi kolej, samochodem. Dziki

lekkoci i sprystoci konstrukcji oraz zaletom nautycz
nym, zyska sobie przydom ek pana w szelkich w d",
 28

jest on najnow oczeniejsz i najw szechstronniejsz

odzi turystyczn.
Skadaki spopularyzow ay si bardzo po wojnie
wiatowej gwnie w krajach Europy rodkowej;
w Polsce, znane odniedaw na, zdobyy ju wielu zwo
lennikw. Do ostatnich czasw im portowane z zagra
nicy, dzi s w yrabiane w raz z caym sprztem pomoc
niczym w kraju w doskonaym gatunku.
Kajaki dzielimy na kategorje: wdrownych, (tu ry
stycznych), w ycigow ych i spacerowych.
O d kajakw w drow nych dam y bezpieczestwa,
w ygody i mocy. Szybko stawiam y na dalszym planie.
N atom iast kajaki w ycigow e (regatow e) za gwny
cel m aj szybko. S smuke, lekkie, zgrabne, zato
mniej w ygodne i bardziej w yw rotne.

R ys. 7.

Szwedzki kajak regatowy.

 29

P oredni typ stanow i kajaki spacerowe, lejsze

i szybsze od w drow nych, nie nadajce si jednak do
dalszych wdrw ek,
O kajaku aglowym mwi w osobnym rozdziale
(str. 53).
O sobn kategorj odzi sportowych, zblionych do
kajakw, stanow i wskie paskodenki t. zw. pounty,
na ktrych jedzi si erdkujc czyli na pych".
W Polsce kajaki tego typu s jeszcze nieznane,
w A nglji natom iast jest to bardzo popularny rodzaj
odzi.
M onaby w prow adzi pounty" i u nas, tem b ar
dziej, e mamy prototypy w asne w rybackich picza-
kach", lejtakach" i duszehubkach".

W Y B R i K U P N O KAJA KA.

A by w ybra najbardziej odpow iadajcy celom i kie

szeni typ kajaka, naley zastosow a si do niej poda
nych wskazwek.

A ) Jakim celom ma kajak suy?

Do wielkiej turystyki po w odach wszelkiego rodzaju
najodpow iedniejszy bdzie skadak w drow ny, przy-
czem na trudne w ody grskie lepsza jest jedynka, na
nizinne dwjka.
K ajak szwedzki i kanadyjka nadaj si doskonale na
wodach rednio trudnych (B 2 i poniej wedug skali
 30

trudnoci, patrz str. 143). N aley si liczy z trudno

ciami przewozu.
Do przejadek, m ylistwa, w dkarstw a, do wcz
gi po wodach botnistych, jeziorach najodpow ied
niejszym typem jest bardzo w ygodna, mniej jednak
sportow a kanadyjka, pozw alajca na nocleg w odzi.
Do regat n ad aj si kajaki wycigowe; w ybr typu
(skadak, kajak szwedzki czy kanadyjka) zaley od
upodoba,
B) Jak kwot rozporzdzam?
N ajtasze s kajaki drew niane (ju od 50 z), nieco
drosze szwedzkie pcienne (ok. 120 z); skadaki
pcienne s w tej samej mniej wicej cenie, co
szwedzkie.
Szwedzkie kajaki klepkowe, kanadyjki i tasze ska
daki gumowe kosztuj okoo 350 z, wyborow e ska
daki w drowne 400 z.
K anadyjki kalkuluj si naog taniej, gdy s b ar
dziej pojemne (2 4 osoby), skadaki s zato tasze
w utrzym aniu, gdy odpadaj opaty za zimowanie
i przewiezienie,
C ) Jedynka czy dwjka?
Z agadnienie to nie jest atw e do rozwizania. Jedyn
ka jest odzi bardziej sportow , gruje zwrotnoci,
szybkoci, uniezalenia od zachcianek tow arzysza,
uw alnia od pretensyj wozi si tylko siebie. P rzy
wsplnem kupnie dw jka kalkuluje si taniej, koszt jej
IS
MM i i

Rys. 8. Eskimosi rwnie nie gardz mixte'ami.

 32

jest tylko o 20% wyszy, ni jedynki, utrzym anie,

przewozy, konserw acja kosztuj kadego splnika
rwnie tylko poow. N a wycieczce, zaoga z dwch
osb jest w zupenoci sam ow ystarczalna, podczas gdy
sam otnik czsto musi szuka pomocy z zew ntrz. Rw
nie trudno zostaw i d bez dozoru, w ydalajc si
z obozu po zakupy. D w jka jest odzi tow arzysk,
szczeglnie nadajc si dla ,,mixtw , w Niemczech
otrzym aa naw et uszczypliwe przezwisko ,,B rautgondel .
W ytw rnie odzi udzielaj osobom godnym zaufania
kredytu wekslowego od 3 do 6 miesicy, sprzedajc na
raty. W p a ta gotwk wynosi przewanie 40% . P rzy
kupnie za gotwk mona otrzym a 5 10% opustu
od kwot cennikowych. Kupujc d, naley pamita,
e postj, utrzym anie, przewozy, napraw y wynosz
do znaczn sum.
D o wielkiej turystyki trzeba prcz tego mie dodat
kowe wyposaenie obozowe, ktrego koszt wynosi
okoo 300 z.
O aglow anie kajaka w e wasnym zakresie kosztuje
okoo 50 z, kupno gotowego okoo 100 z,

D ) Kupno kajaka uywanego.

Czsto, z braku pienidzy, zachodzi konieczno kup
na kajaka uywanego. O kazyjny kajak kusi nisk cen,
a po odmalowaniu modzieczym wygldem , mimo,
; najczciej jest to stary trup".
Przed kupnem naley przeprowadzi dyskretnie w y
w iad. Dlaczego d jest na sprzeda? Kto j budowa,
 33

wedug jakich planw, jak dawno? Jak ma przeszo?

Jakie wady?
Po pomylnym wyniku w yw iadu, naley d podda
dokadnym ogldzinom. O gldziny zew ntrzne oka,
czy kajak ma kil prosty, burty sym etryczne. O pukujc
poszycie, pokad i zdrapujc farb z miejsc bardziej n a
raonych na gnicie (koo stew, w zzie), badam y, czy
m aterja jest zdrowy, ptno nie sprchniae.
O gldziny eber i wzmocnie zdradz braki, jak
pknicia, skrzywienia. Jeli kadub jest zdrowy, m ona
kupno zaryzykowa, uprzednio jednak w yprbow aw szy
kajak na wodzie. Poniew a cechy nautyczne zale od
ksztatu odzi, laik powinien poradzi si niezaintereso-
w anych w sprzeday znawcw. N ajlepiej kupowa
odzie oglnie znanej konstrukcji; twory domorosych
konstruktorw, naw et bardzo dobrze w ykonane, najcz
ciej bd pywaj cemi trum nam i".
ycie kajaka naley, praktycznie biorc, okreli na
5 lat, to te cena dobrze utrzym anego kajaka uyw a
nego nie powinna przekracza po roku 60% , a po
2, 3, 4 latach kolejno 50% , 30% , 20% ceny takiego
sam ego kajaka nowego. N ie dotyczy to kajakw grun
townie odbudowanych przez wym ian eber, poszycia
i t. d., ktre mog mie ceny wysze.
Dobre utrzym anie przedua znacznie yw ot odzi;
znany konstruktor i tw rca skadakw, A lfred H eurich,
oblicza ycie skadaka przy starannej konserw acji na
15 lat (!).

P o d r c z n i k k a j a k o w c a 3.
 - 34 -

E ) Jakie cechy powinien posiada dobry kajak?

O d ksztatu i budow y zale cechy nautyczne kaja

ka, jego stateczno, szybko, zanurzenie, zw rotno,
eglowno, atwo brania fali. O g wodniakw zwyk
patrze na kajak jako n a tw r prym itywny, nie zdajc
sobie spraw y, e zaprojektow anie dobrego kajaka jest
zadaniem konstrukcyjnem rwnie trudnem , jak stw orze
nie innych typw odzi, uw aanych za bardziej szla
chetne.
M ylne to pojcie zrodzio si z pomieszania dwch
rnych zada, jakie konstruktor ma rozwiza. Pierw
sze polega na ustaleniu zasadniczego ksztatu odzi (od
czego zale waciwoci nautyczne), drugie to zam
knicie idealnych form w ram y konstrukcji, zrealizow a
nie projektu w m aterjale, czyli plan budowlany. B udo
w a kajaka jest rzecz prost i atw , projektow anie n a
tom iast rwnie trudn, jak np. maego jachtu.
Jasne jest, e kajakowiec powinien orjentow a si
w A B C teorji kajaka, aby mc na oko oceni w arto
nautyczn odzi.
R ozpatrzm y pokrtce poszczeglne cechy kajaka.
Stateczno jest to zdolno odzi do samodzielnego
pow racania z pooenia nachylonego do pozycji rw no
wagi.
Kajaki, jako odzie bezbalastowe, m aj jedynie sta
teczno ksztatu. Rys. 9 dostatecznie tumaczy
dziaanie prostujce pary si. atw o rwnie w ykaza,
 - 35 -

e rwnowaga (stateczno) odzi jest tem wiksza, im

rodek wyporu P ley wyej, a rodek cikoci S
niej. Std pyn wnioski:

<- a >

Rys. 9.

a) cz podwodna powinna mie ksztat taki, by

rodek wyporu by moliwie wysoko ;
b) w czci nadwodnej naley unika konstrukcyj
wysokich i cikich.
Analiza przekroi wykazuje, e najwyej (przy tym
samym wyporze) pooony rodek wyporu ma przekrj
prostoktny, najniej trjktny, porednio pkolisty.
W miar przechylania, przekrj prostoktny przecho
dzi w trjktny, stateczno gwatownie maleje. Prze-
 - 36

krj pkolisty ma rwnowag obojtn, t. j. kade

pooenie jest pooeniem rwnowagi (jak pywajce
okrglaki).
Szybko zaley od wielkoci pola przekroju.
O d ksztatu przekroju zaley obwd, a wic i ciar
odzi. Ksztat przekroju wpywa rwnie na gboko
zanurzenia.
Uzgodnienie powyszych, czsto rozbienych, cech
prowadzi do znalezienia optimum rednich zalet. N aj
dogodniejszy ksztat posiada przekrj koszowy (szero
kie U ).
Rozpatrujc przekrj poduny, t. zw. plan linij
wodnych", stwierdzimy, e najwiksz sum zalet nau
tycznych bdzie miaa d o przekrojach poprzecznych:
koszowym w rodku, pkolistym w ] i % dugoci,
a zwona u dziobu i rufy, majca agodny opyw wody.
Zwrotno zaley w duej mierze od ksztatu pod
wodnej czci kaduba.
Gdy linja kila zwisa agodnie ku doowi (strzaka
wygicia okoo 1% dugoci t. j. 5 6 cm), uniesione
stewy nie tn wody a wychodz na jej powierzchni,
kajak jest zwrotny.
Kajak wiosowy nie moe by zbyt zwrotny, gdy
wwczas przy naprzemianrcznem wiosowaniu bo
czyby", uniemoliwiajc utrzymanie kierunku. N ato
miast kajak czysto aglowy powinien by jak najmniej
sztywny", aby mc zwrci niemal na miejscu.
 Rys. 10.
Rysunki konstrukcyjne (idealne) skadaka.
 38

Z e wzgldu na rozmieszczenie zaogi, obciajcej

wicej ty odzi, najw iksza w yporno musi rwnie
nie lee w rodku, a by cofnita nieco ku rufie.
N ow oczesne kajaki m aj najszersze ebro cofnite
z tych wzgldw o V20 dugoci, a ksztat zbliony do
odwrconej kropli". W deniu do uzyskania najko
rzystniejszego rozwizania, prbow ano rnych kszta
tw kaduba; prcz cile sym etrycznego, soczewkowe
go, nadaw ano ksztat kroplowy, odwrconej kropli,
torpedow y i t. d.
Jednak wpyw ksztatu kaduba na szybko, przy
maych szybkociach bezw zgldnych kajaka, nie ma dla
niego tego znaczenia, co dla odzi szybkobienych.
W spicie pokadu i w ysoka burta zapewniaj kajako
wi suche eglowanie po fali, t. zw. dobr falowo",
z drugiej znw strony pow oduj niekorzystny wzrost
ciaru czci nadw odnej (zm niejszajcy stateczno)
i duy opr w czasie w iatru lub bocznej fali.
d musi by ponadto dobrze zrw nowaona
aby leaa cile w paszczynie konstrukcyjnej linji
w odnej (K. L. W .) . d siedzca (obalastow ana
zbytnio do przodu) ma zupenie zmienione cechy
nautyczne.
Oczywicie, kajak nie moe lee na burcie. N aley
o tem pamita, pakujc d do drogi. Rozmieszcza
b aga naley tak, by d leaa na wodzie sym etrycz
nie i pasko.
 39

W y m ia r y graniczne k ajakw klasowych P . Z . K.

Lc cakow ita dugo, B najwiksza szeroko,
Rt przewitna (gboko kajaka);
H w y so k o boczna (od najniszego punktu kila
do grnej krawdzi burty);
S cakow ita powierzchnia oaglowania, P nor
malne (pom iarow e) obcienie.

A ) K ajak i wiosowe.

Lc B Rt H s P

C echa
klasy
K la s a TYP m ax . m in. m in m in. m ax. Uw agi
m m m m m2

o
S
o je d y n k a 5,20*) 0,51 _ _ _ _ m i d z y n a ro
_ bc
d o w y I.R .K .
"w d w jk a 6,50 0 ,55
>>
*
u
je d y n k a 5,00 0 ,60 0,22 0,10 65
.OJ *uo
CO ^ d w jk a 5,20*) 0,65 0,22 0,10 130
1 v j V

g d u g a
CL
v> d w jk a 6,00 0,65 0,23 0,10 130
O OJ
e je d y n k a 5 ,00 0,65 0,23 0,10 2,00 65
d w jk a 5,20*) 0,70 0,24 0,10 2,50 130
i_ i.
d u g a

tn i
d w jk a 6,00 0,70 0,24 0,10 2,50 150
V je d y n k a 5,00 0,76 0,23 0,10 3,00 100
O |
d w jk a 5,20*) 0,76 0,24 0,10 4,00 200
"O
d u g a
V
d w jk a 6,00 0,76 0,24 0,10 4,00 220

*) N a jw i k s z a d u g o d o p u s z c z a ln a d o p r z e w o z u w w a g o n a c h
bagaow ych.
 40

B) K a jaki aglowe.
Lc B Rt H S P

Cecha
klasy
K lasa TYP max. min. min. min. max. U w a jr i
m m m m m* kg

7,5 m2 jedynka 5,20*) 0,90 0,2fl 7,50 150 regatow o- A

wycieczkow y
lub
1 2 m a s z t y
dwjka

10 m 2 je d y n k a 5,20*) 0,95>) 0,35 10.00 klasa m id zy B

na narodow a
I. R. K. d w u -
re g aty
m asztow y
jedyn ka 1.102) 0 n a jm n iej
lub 2) najw yej
dw jka
13 m 2 j e d y n k a 6,00 1,35 0,30 13.00 200 ciki k ajak C
aglow y
lub
wdrow ny
dwjka

C) K anadyjki.
<v C
jedynka
ciar w asny
* .*2* N lub 4,83 0,75 0,25 m i n . 20,38 k g
_ O - C dwjka
*) (U*
ciar w a sn y
i E czw rk a 6,10 0,75 0,35 m i n . 29,44 k g
spacerow e

jedynka
lub 5,00 0,80 0,30
II

dwjka
dwjka 5,20*)]o,85 0,32
jedynka 5,00 0,80 0,30 5.00 E
omo [3 bz

~
jedynka
III

lub 5,20*) 0,85 0,32 7.00 F

dw jka

*) N ajw iksza d ug o d o p u s z c z a ln a do p r z e w o z u w w a go nac h

b a g a ow yc h .
 41

Do porw nyw ania i klasyfikowania kajakw rnych

typw su w zory matem atyczne, ujm ujce warto
nautyczn odzi w t. zw. spczynniki penoty:
K.L.W. m
= (1)
X Bwl

P=
38C (2)
Bwi X jT

. . . (3 )
LwiXBwiXT
gdzie A'. L. W . jest obwodem kajaka w linji wodnej
(w m );
L w i dugoci kajaka w linji wodnej (w m );
Bw i najwiksz szerokoci w linji w odnej (w m );
podw odn powierzchni ebra gwnego
(w m2);
T zanurzeniem (w m );
V wypornoci* (deplacem ent) czyli objtoci
w ody w ypieranej przez kajak przy nor-
malnem obcieniu (w m3).
Kajaki o rwnych spczynnikach nale do jednej
klasy.

M A T E R JA Y , Z K T R Y C H B U D U JE S I KAJAKI.

N ajw aniejszym m aterjaem n a kajaki jest drzewo.

Jest tanie, wszdzie do nabycia, atw e do obrbki i trw a
e; malowane, dobrze znosi szkodliwe w pyw y wilgoci,
 42

Drzewo na kajaki musi by zwarte, suche, jednolitej

barw y, bez smug, skaz, spka i skw, o soju rwnym,
niezwichrzonym, o dwiku matowym lecz nie guchym.
N a kil, stewy, wzmocnienia uyw any jest db. N a
inne czci w izania jesion, sosna. N a poszycie
db (ciki), sosna (nietrw aa) wierk (b. lekki, lecz
nietrw ay). N a drzew ca wiosa nadaje si sprysty je
sion i lekka joda.
N a kajaki luksusowe (w pierwszym rzdzie regato
w e) uyw ane s drogie gatunki zagraniczne: maho,
cedr, gabun, rne gatunki sosny am erykaskiej (biaa,
ta, oregoska) i wierk kanadyjski (spruce).
N ajdroszy jest pochodzcy z Indyj teak". Drzew
pospolitych: buku, grabu, topoli, lipy, brzozy w szkut-
nictwie nie uywa si.
Klejonka (sklejka, dykta) skada si z klejonych pod
duem cinieniem cienkich arkuszy drzewa. Jest mocna,
trw aa, atw a i w ygodna do obrbki. N ajlepsza jest w o
doodporna, klejona na bakelit ,,Kopak, stosowana
w lotnictwie.
Nieco gorsza jest sklejana na kazein (certusow a).
S klejonki o wierzchu z drzew szlachetnych: maho,
cedr.
W szy stk ie czci drew niane musz mie sj biegncy
wzdu gwnej osi.
Przed namakaniem chroni drzewo dw ukrotne poko
stowanie na gorco olejem lnianym oraz malowanie i la
kierowanie.
 - 43

Do malowania naley uyw a farb trw aych, dobrze

kryjcych, nietrujcych no i... tanich. Z biaych, n a j
lepsza jest cynkowa (w ym aga duo oleju). Biel krem-
ska, lepiej kryjca, jest silnie trujca i gorsza pod lakier.
Z tych, tanie i adne s chromy; z brzow ych, n a j
trw alsze s ziemiste: ochra, umbra, brzow a kasselska.
Z czerwonych, tania i dobra jest czerwie angielska,
dobrze czca si z innemi barwnikami.
Z zielonych, najodpow iedniejsza jest ziele ziemista.
Do malowania czci naraonych szczeglnie na w il
go, jak i czci podwodnej, doskonay jest czarny la
kier asfaltow y, trw ay, tani i m ajcy t zalet, e nie
trzym aj si go w odorosty.
Do lakierowania naley uywa specjalnych lakierw
do odzi (B ootslack), krajow ych lub angielskich. Do
malowania kadubw uyw a si trwaych i piknych
farb emaljowych, jak ,,Ripolin , Lustrolina", ,,Oko-
lin", ,,E legantyna i t. d.
M etale. W szelkie zczenia, okucia pow inny by
z metali nierdzewiejcych: mosidzu, miedzi, stopw
biaych, glinu, duralu, elaza ocynkowanego lub chro-
moniklowanego.
U ycie metali rdzewiejcych powoduje szybkie ni
szczenie kajaka, gdy rdza psuje zarw no metal, jak
drzewo i farb. Czci z elaza niecynkow anego naley
malowa min j.
Ptno jest cenionym m aterjaem na poszycia, pokry
cia pokadw i agle. N a poszycia kajakw i skadakw
 _ 44

pciennych stosuj si zw arte, grube (1 mm) ptno

aglowe. Do oklejania klejonek t. zw. surwk.
N a pokady uyw a si gstych tkanin im pregnowa
nych, jak np. makko".
N a agle stosowane s tkaniny cienkie, gste: mocny
nansuk, makko", kera", shirt".
D obre ptno jest gste, tkane rwno, bez wzekw,
plam i ciemnego nalotu (butw ienie).
N a opony do skadakw uyw a si specjalnej 7 lub
5-w arstwowej powoki pcienno-gumowej. W rodku
znajduje si osnowa z mocnej tkaniny lnianej lub juty,
na to pooona jest cienka w arstw a gumy, na to z obu
stron cienkie pcienko i znw (tym razem grubsza)
w arstw a gumy. Strona zew ntrzna jest zazwyczaj grub
sza, bardziej liska, czsto pokryta cienk w arstw y-
szczyku (miki) lub metalu dla ochrony przed socem.
W Polsce opony skadakow e s w yrabiane w wysokim
gatunku przez firmy: P iastw ", Sanok", W olbrom ".
W y ro b y tych w ytw rni s aprobow ane przez Komisj
T echniczn P. Z . K. i daj pen gw arancj dobroci.

O B U D O W IE W A S N E J.

Znakom ita wikszo kajakw w Polsce budow ana

jest sposobem domowym. Tw rcam i planw s prze
w anie rni, czsto nieznani, m ajsterkow ie", to te
w yroby domowe najczciej urgaj elem entarnym w y
m aganiom konstrukcyjnym .
 - 45

Zanim przystpi si do budowy, trzeba obliczy sw o

je moliwoci (ta k znajom o rzemiosa, jak zasoby go
twkowe i m oralne w ytrw ao).
Budowa samemu trudno; lepiej zawsze mie po
mocnika, ktry pomoe, doradzi, w chwilach zniechce
nia podtrzym a na duchu, a jako wsplnik i pieni
dzy na budow nie poauje.
W iksze spki daj due korzyci, musz by jednak
dobrze zorganizowane, aby nie rozleciay si podczas
prby ycia i nie naraziy gorliwszych splnikw na
straty wynike z niesolidnoci pozostaych czonkw
spki.
Budujc spkowo, uzyskuje si znaczn redukcj
kosztw przez zbiorowy zakup m aterjau, lepsze w yko
rzystanie odpadkw , mniejsze koszty oglne za lokal,
w arsztat; przez zbiorowe zamwienie w stolarniach
listew, prtw, desek zarw no zmniejsza si koszt,
jak i skraca czas budowy. Podzia czynnoci daje w ik
sz w ydajno pracy, a i najcie fachowca, jako dorad
cy techniczego, w ytrzym uje kalkulacj.
Kadub, to zaledwie 50% kosztw budowy; w yko
czenie, malowanie, okucia pochaniaj drugie tyle.
A przecie, chcc w drow a wygodnie, trzeba sprawi
jeszcze w yposaenie wycieczkowe, agiel, sprzt obo
zowy, kosztujcy czsto wicej, ni sama d. Problem
finansowy jest najtrudniejsz stron budow y i bez po
siadania 50% kosztorysowej sumy w gotwce, nie w ar
to roboty zaczyna, jeli si nie ma na widoku spadku
am erykaskiego" lub w ygranej na loterji.
 N adew szystko naley pamita, e nie mona robi
oszczdnoci na m aterjale. Kiepskie drzewo, bylejaka
klejonka, elazne gwodzie, tandetne malowanie
i d po roku gotow a do wyrzucenia, podczas gdy
o par zaledwie procent drosza, z dobrych materjaw,
suy dugie lata.
N a pocztek naley budowa kajaki typw prostych,
atw ych. Zczasem , gdy nabdzie si w praw y i dowiad
czenia, mona bdzie sprbowa trudniejszych kon-
strukcyj.
N igdy nie budowa na oko'1.
P lan dobrego konstruktora jest najw aniejsz rzecz.
Domorose tw ory to bezuyteczne skrzynie",
trum ny", elazka do prasow ania", to wym ylne n a
rzdzia tortur, mogce raz na zawsze obrzydzi pikny
sport kajakow y najwikszym zapalecom. N ie naley
wic aowa pienidzy na plan i podrcznik budowy.
K ajak zbudow any przez am atora majcego pojcie
0 robocie, w niczem nie ustpuje wyrobom fabrycznym
1 moe by przedmiotem susznej dum y sw ego twrcy.
(Interesujcych si budow odsyam do ksiki mojej
p. t. Budowa kajakw z planami kajakw normalnych
P. Z . K. i rysunkam i agla. G w na Ksigarnia W o j
skowa. C ena 4 z).

K O N S T R U K C JA SK A D A K A .
Skadak, jak ju wiemy, jest to kajak rozbieralny.
Szkielet z krtkich (do 1,50 m) czci drewnianych
obciga wodoszczelna opona. D obry skadak musi mie
 - 47 -

szkielet konstrukcji prostej, przejrzystej, by prdki

w skadaniu i rozbieraniu, sztyw ny, lekki, odporny na
uderzenia i w strznienia i atw y do napraw y przy po
mocy skrom nych narzdzi z podrcznej skrzynki n a
prawczej.
N a szkielety uyw a si dzi wycznie wyborow ego
jesionu grskiego, o czystym, rwnolegym soju. Jedy
nie czci podrzdnego znaczenia (niektre prty, po
doga) oraz drzew ca oaglow ania daje si z lekkiego
wierku lub jody.
N ajw aniejsze konstrukcyjnie ebra w czci rodko
wej dzi niemal w ycznie robione s z krtkich kaw a
kw sklejanych i nitow anych. ebra gite (b. lekkie,
wzmocnione w grnych rogach zastrzaam i), stosuje si
tylko bliej stew (rys. 11).
Do silnego napicia opony i usztywnienia szkieletu
suy t. zw. dw ignia napinajca drabiny, stosow ana
dzi ju przez w szystkie czoowe wytwrnie. Poniew a
zczasem guma opony rozciga si, stewy posiadaj prze
suw ane wkadki, t. zw. przedunice (rys. 11), pozw a
lajce na w yduenie szkieletu, potrzebne do dobrego
napicia opony. W szy stk ie okucia robi si z tw ardego
mosidzu lub bronzu. W skadaku nie powinno by po
jedynczych drobnych czci (rubek, tulejek i t. p.),
ktreby mona zgubi. Skadanie powinno by takie,
aby dao si spraw nie w ykona bez adnych pomocni
czych narzdzi i bez uycia siy, naw et pociemku. Czas
skadania, przy w praw ie, nie przekracza u dobrych kon-
strukcyj 15 minut. Podane jest cechowanie wszystkich
czci, aby uatwi skadanie i zapobiec pomykom.
1) listw a burtowa (wzdunik)
2) ebro
3) rozpory (sztywniki)
4) ebro
5) listwa burtowa
6) ebro
7) prt
8) burtnica
9) ebro
10) burtnica
11) ebro
12) rozpora
(sztywnik)
13) ebro
14) listwa
burtowa
15) pokad- 17) stewa
niki przedlunica
16) stewa 18) stewa
tylna z regulacj
19) burtnica
tylna
20) zcze
21) burtnica
22) oparcie
23) oparcie
24) siedzisko
25) burtnica
26) deszczuka podogi
27) otwr na maszt
28) zwornik burtnicy
29) listwa kilowa drabiny
30) wzdunik pokadowy
przedni
31 ) przedlunica

Rys. 11.
Szkielet polskiego skadaka Delfin".
 49

7-w arstw ow a opona dla kajakw wdrow nych na

rzeki grskie" powinna by wzmocniona od zewntrz,
wzdu listw drabiny przez podklejenie gumowych pa
sw ochronnych (szerokoci ok. 6 cm).

Rys. 12.
Skadak Delfin" spakowany.

Dzib i rufa powoki, jak w ykazaa praktyka, najlep

sze s z wulkanizow anej gumy. Okucia metalowe, po
zornie lepiej chronice skadak przy uderzeniu, w rze-

P o d r c z n ik k a ja k o w c a 4.
 - 50

czywistoci szybko niszcz gum opony (gum a nie

lubi" ssiedztw a m etalu). Dzib gumowy, nie niszczc
powoki, jednoczenie peni rol zderzaka.
W a z (kokpit) skadaka powinien by przestronny
(2,00 2,60 m ). Pod pokadem, w czci dziobowej
i rufowej, musz by atw o dostpne luki adunkow e na
baga. N iektre w ytw rnie za tylnem siedzeniem daj
specjalny luk na plecak (b. praktyczny).

R ys. 13.
S kadak D elfin" przed zoeniem.

Fartuch (patrz str. 78) powinien by szczelny, a jed

noczenie szybko odpinalny w razie wywrotki. N ajlepsze
s iartu c h y troczone z bokw wazu i zapinane porodku.
 51

C ay skadak pakuje si w 2 4 paczki. Spakow anie

w 4 paczki pozwala na atw e przeniesienie stosunkowo
krtkich i lekkich tobokw i na w ygodniejsze ich w y
oenie. Zw olennicy tylko 2 paczek nie bez susznoci
twierdz, e ciar i nieco wiksze wym iary w orkw s
minimalnem utrudnieniem , wobec korzyci (atw o za
brania wszystkich rzeczy naraz, opata w przechowalni
bagaowej nie za 4, a za 2 sztuki i t. d.).
Skadanie i rozbieranie. N iezalenie od szczegw
konstrukcji, oglne zasady m ontowania s wsplne.
Kolejno czynoci jest nastpujca:
1) rozcign na ziemi opon, wazem do gry, obok
uoy cz dziobow i rufow oraz inne czci szkie
letu, posegregowa listwy, prty, ebra ;
2) zoy cz dziobow i rufow (stew a, prty, po
2 ebra),

R ys. 14.
Cz dziobowa (rufowa) skadaka po zoeniu.

3) wsun zm ontowane czci w opon (uw aa na

dobre uoenie powoki):
 52

4) zczy drabin podogi; napi szkielet dwigni

napinajc;
5) wstawi pozostae- ebra, poczy listw y i prty;
6) zaoy i zapi obudowanie wazu (burtnice,
oparcia i t. d.);
7) sprawdzi cay monta, zczenia, podociga
ruby.

R ys. 15.

U kadanie i napinanie.

Rozbieranie przeprow adzam y w odwrotnym porzdku

czynnoci.
M ontow anie naley przeprow adza na miejscu czy-
stem: na ce, pomocie, pachcie, nigdy za na piasku.

K lasyczn e w ym iary kajakw (skad ak w ) czoow ych

w ytw rni.

Lc cakowita dugo H wysoko boczna

B najw iksza szeroko P normalne obcienie
 53

Lc B H C i a r N o n o P
T Y P
m m m k? m ax. kg kg

>, jed y n k a . . . 4,50 0,72 0,26 1 6 -2 0 150200 100

dw jka . . . 5,20 0,90 0,32 3 0 -3 2 300 200

i
, jed y n k a . . . 4,50 0,65 0,22 14 16 1 5 0 - 1 8 0 65

2 1 dw jka . . . 5,20 0,72 0,25 20 25 250 130

Ilo paczek w stan ie ro zeb ran y m w ynosi 2 4, naj

w iksza dugo paczki 1,30 1,70 m.

K A JA K O A G L O W A N Y I K A JA K A G L O W Y .

N a kadej w ikszej w odzie nizinnej agiel 'je s t nie

zw ykle poytecznem uzupenieniem kajaka.
K ady k a ja k tu ry sty c z n y m ona oaglow a. M a k sy
m aln w ielko pow ierzchni ag la o k relaj p rzepisy
, , 0 granicznych w y m iarach kajak w k laso w y ch " (str.
3 9 ). N a jk o rz y stn ie jsz pow ierzchni o ag lo w an ia p o
d a je ponisza tabela:

R odzaj
Lc cm B cm S m2 T y p o ag lo w a n ia
k a ja k a

<d 4.30 0,62 0,68 2,00 lugger, k e t

a 5,00 0,76 2,50 II II

"O 4.50 0,78 4,50 slu p lu b k e t- j o l

w
*3 z m ie c z a m i (3,00 + 1,50)

5,00 0,76 2,50 lugger, k e t

5,20 0,80 0,90 3,00 I I
* 5,20 0,80 0,90 5,CO slup, k e t- jo l, jol
a z m ie c z a m i
 54

a) lugger

b) ket

c) slup

e) jol

R ys. 16.
T y p y oaglow ania.
 55 -

Rys. 16, 17 i 20 podaj gwne typy oaglow ania

i nazw y poszczeglnych czci osprztu.
D la niespecjalistw -eglarzy najodpow iedniejsze jest
proste oeglowanie lugger lub ket. Szczeglnie lugger,
dziki atwoci w podnoszeniu i opuszczaniu oraz nie
monoci zacicia si przy m anipulowaniu, stanowi
typ najbardziej w skazany.

Slu p zblia kajak w ygldem do oaglow ania duych

jachtw, lecz korzy z uycia foka jest bardzo proble
matyczna.
O aglow anie ket-jol. mniej popularne, jest bardzo
celowe, praktyczne i, co najw aniejsze umoliwia na
kajakach wiosowych trudny przy poprzednich typach
oaglow ania zw rot przez sztag. Mimo duej pow ierzch
ni agla, dziki nisko umieszczonemu rodkowi parcia
wiatru, stateczno odzi jest wiksza, ni przy innych
typach oaglowania.
O aglow anie jol stanow i ju zabaw w eglarstwo.
Z b y t wielka ilo agli utrudnia m anewrowanie, a ko
rzy z foka jest, jak i w slupie, w tpliw a. Klasyczne
wymiary oaglow ania w drow nej dwjki K leppera"
wynosz:
g ro t 2,5 m2
bezan 1,5 m2
f o k ....................................... 1,0 m2
r a z e m ................................. 5,0 m2.
P rzy bezwietrznej pogodzie mona wywiesi w szyst
kie ptna. W razie sabego w iatru, jedzie si z oaglo-
 56

waniem slup lub ket-jol, przy w ikszym wietrze na

foku i bezanie (bez grota) lub na samym grocie.

a optnik

2)
3)
I b piercie w an to w y
c w a n ta
bom, a pita
gafel, a pita
4) top m asztu
5) sztag
6) blok u dziobu
7) ru fa z jarzm em steru
8) uchw yt, a szkot
9) ste r z petw opuszczan
10) ciga (linki) sterow e
11) sterow nica
12) lik ty ln y
13) nok bom u
14) stateczniki
15) miecze
16) poprzecznica
m ieczy

R ys. 17.

O sp rz t skadaka.

Przy bardzo silnym wietrze, bezan zakadamy na

miejscu grota.
 57

W ten sposb moemy stopniowa ilo ptna od

5,0 m2 do 1,5 m2. *).
Bogate oaglow anie (ponad 3 m2 ) w ym aga stoso
wania mieczy i statecznikw (rys. 17). M iecze musz
si da podnosi w razie najechania na pycizn, a jedno
czenie nie powinny wypywa na powierzchni wody
same. Cika w kadka metalowa, ew entualnie okucie
spodu miecza i dobre zmocowanie z poprzecznic, roz
w izuj to dostatecznie.
M iecze s niezbdne do eglowania na w iatr (w wier
wiatru, patrz str. 110). N a kajakach wiosowych, ko
rzy z uycia mieczy jest minimalna, to te w miejscach,
gdzie trzeba lawirow a lub i ostro do w iatru, korzyst
niej jest agle spuci i wiosowa. (P rzy jedzie na
w iatr z do silnym prdem, rol mieczy* spenia prd,
znoszc dziaanie ,,dryfu ).
S tateczniki chroni kajak przed w yw rotk w razie
zbyt silnego pochylenia przez podmuch w iatru. S to
nadym ane powietrzem we gumowe, dugoci ok. 3 m,
przypinane u b urt kajaka.
T w rca skadaka A. H eurich rozwiza zagadnienie
eglugi na kajaku na w zr kajakw polinezyjskich, sto
sujc t. zw. odsadni z wiosa z pywakiem (rys. 18).
O praktycznoci tego urzdzenia nie miaem monoci
si przekona.

*) agle do kajakw znajduj si w handlu (jak dotd, o brzyd

kim kroju); mona je rwnie uszy w domu taniej, kierujc si
wskazwkam i, zawartemi w ksice mojej; Budowa kajakw".
G wna Ksigarnia W ojskow a. Cena } z,
 58

a) kajak
b) maszt
c) pywaki
d) odsadnia z wiosa
e) miecze
f) nacigi

C y .;

Rys. 18.

Oaglowanie z improwizowanemi odsadniami.

 59 -

eglujc na kajaku wiosowym, naley zawsze pami

ta, e nie jest on aglwk, a oaglowanym kajakiem
wiosowym, co go rozgrzesza z wielu w ad eglarskich,
jak maa zwrotno, trudno lawirowania, maa zdol
no do jazdy na w iatr (pod w iatr).

Rys. 19. Regatowy kajak aglowy.

 60

K ajaki aglowe (rys. 19) s to mae, lekkie aglwki

mieczowe, o spiczastej rufie t. zw. spitzgat. Posiadaj
one konstrukcj nieco odrbn od kajakw wiosowych.
Kil jest mocno w ygity ku doowi. Przez uniesienie stew,
m aj du zwrotno. Dziki gbokiemu, umieszczone
mu porodku, w skrzynce, mieczowi, posiadaj du
powierzchni bocznego oporu podwodnego, a wic mog
i ostro na w iatr. By mc dobrze zwalcza jeziorow
lub przybrzen morsk fal, m aj wysze burty (ok.
30 cm) i wiksz szeroko (do 1,30 m ). O aglow anie
klasycznych typw wynosi: 6,5, 7,5, 8,5, 10 i 13 m2
(patrz tabela str. 40).
Najczciej spotykane jest oaglowanie ket-jol i slup,
rzadko kiedy jol. W Am eryce przyj si typ regato
w ych kajakw aglowych z wysuwanem za burt sie
dzeniem dla eglarza, co umoliwia balastow anie prze-
aglowanej odzi. Kajaki aglowe odpow iadajce prze
pisom I. R. K. nie s dotychczas w Polsce budowane.
N ajblisze lata przynios zmian i w tej dziedzinie.
O sprzt kajaka stanowi: omasztowanie (drzewca:
m aszty, bomy, gafie, ew. rejk a); oaglowanie (agle:
grot, bezan, fok) oraz olinowanie (liny stae: sztag,
w anty; ruchome: fay, szkoty).
N a drzewca om asztowania bierze si drzewo mocne,
a lekkie. Najczciej stosuje si jesion (b. mocny) i jo
d (lekka). Bambus, lekki i mocny, w yglda brzydko
i niefachow o".
G rubo drzewc dla zwykego kajaka wynosi: maszt
ok. 50 45 mm, bom ok. 35 30 mm, gafel ew. rejka
 61 -

(lugger) ok. 30 20 mm (wsze u kocw ). Dla

porcznoci, w szystkie drzew ca s rozkadane na krt
kie (do 1.30 m) czci. Zczenia, podobnie jak u w io
se, na mosine tuleje. Dugo drzewc zaley od w iel
koci powierzchni agla.

g ro t
UH*

R ys. 20.
N a zw y o sprztu kajaka jol.

R odzaje oaglow ania i m aterjay na nie omwilimy

wyej.
Dobre agle pow inny by szyte z wskich brytw
(ok. 40 cm ), u brzegw i na zczeniach wpuszczone na
zakadk i przeszyte podwjnie na okrtk, aby przyci-
 - 62 -

sn brzeg szwu. Krawdzie (liki) od strony drzewc po

w inny by oszyte t. zw. liklin z mikkiej, sabo skr
conej linki rednicy 4 mm. Fok posiada liklin tylko od
strony sztagu.

tftTTrrr 7/

R ys. 21. Sposb szycia agli.

 - 63 -

Do przyw izyw ania agli do drzewc suy mijka

(od strony m asztu) i madinka (gafel, bom ). Sposb
wizania widoczny jest na rys. 22.

R ys. 22.
N ok bomu, sposb w izan ia m arlinki.

O linow anie stae daje si: u skadakw z mocnych

4 mm linek konopnych lub lnianych, u kajakw aglo
wych take z linki stalowej rednicy 2 mm. Sztag
zaczepiony jest do topu m asztu ptl, u dou dochodzi
do stew y przedniej. N acigany jest zapomoc ciga
cza. W a n ty od topu masztu biegn na boki, do burt,
usztyw niajc maszt. Zaczepione s o piercienie w an
towe (rys. 17).
 64

O linow anie ruchome suy do staw iania i opuszczania

agli (fay ) oraz do m anew row ania niemi (szkoty).

Fay robi si ze cile skrconej gadkiej linki konop

nej lub lnianej o rednicy 4 mm. Biegn one od pit
borna, gafla, gowy foka i pika gafla do blokw, zawie
szonych u topu m asztu (dla kadego fau osobny blok),
skd schodz nad, gdzie s umocowane na t, zw. kna
gach, umieszczonych przy burtnicy u nasady masztu.

S z k o t y , z mikkiej plecionej (nie skrcanej) linki b a

wenianej (gruboci 6 m m ), czy si z bomem w odle
goci 50 70 cm od noka (najczciej przez uchw yt).
Szkoty foka, dwudzielne, przyw izuje si do rogu szko-
towego (od strony m asztu). Celem uatwienia m anew ro
w ania szkotami, stosuje si bloki porednie.
W szy stk ie liny, zarw no stalowe, jak i konopne, mu
sz by zakoczone oplotami, uniemoliwiajcemi tw o
rzenie si t. zw. krowich ogonw.
Do lin naley jeszcze cumka, dugoci ok. 5 m, ze
smoowanej linki konopnej gruboci 6 mm, oraz linka
holownicza, konopna, gruboci 6 mm, dugoci 20 m.
O kucia eglarskie *) i sposoby w izania lin dostatecz
nie objaniaj rys. 23 i 24.

*) O kucia eglarskie mona naby w sklepach ze sprztem e

glarskim, np. Centralna Komisja D ostaw Z . H. P., ul. Traugutta 2
w W arszaw ie.
 Rys. 23.
Okucia eglarskie,
a cigacz, b piercie masztowy, c cznik, d knaga,
e blok, f kausza, g piercie, h uchwyt.

Rys. 24.
Sposoby w izania lin.
a, b, c wzy cumowe, d, e zcza, f ptla, g wze hal
sowy, h, i, j sposoby obkadania szkotw.

P o d rc z n ik k a ja k o w c a 5.
 66

KAJAK Z M OTOREM .

Kajak z motorem przyczepnym nie znalaz jeszcze

w Polsce tak duo zwolennikw, jak zagranic. W inna
tu zarwno dua cena motorw, jak i modo tej gazi
sportu oraz zwizana z tem nieufno do mynka do
kawy".
Dla mieszkacw wikszych miast motor jest wiek
kiem udogodnieniem. Umoliwia szybki odjazd z przy
stani w okolice sabiej zaludnione przez turystw. Nie
posiadajc motoru, aby wydosta si za miasto, trzeba
cign nieraz cae godziny pod wod, co wielu znie
chca do wyjazdu wogle. Przewoenie skadaka samo
chodem, kolej umoliwia coprawda wyrwanie si za
miasto, ale przyczynia rwnie niemao kopotu i ko
sztw.
Sprawno motorw kajakowych o sile 1J4 2 Y i
mechanicznych koni jest znaczna. Na stojcej wodzie
kajak idzie z szybkoci 10 16 km/godz., zuywajc
w tym czasie ok. 1 litra benzyny. Obsuga motoru jest
atwa, ciar may (81/2 12 kg). Przykry terkot i za
pach spalin, dziki urzdzeniom tumikowym (wydech
gazw pod wod), zredukowany jest do minimum. Cena
motoru wynosi od 380 z (krajowy W ir") do 800 z.
Jako naog wysoka. Zuycie motoru jest minimalne,
 b i

to te ycie jego przy dobrej konserwacji trw a moe

lata *).
K ajak z motorem nie jest jednak motorwk, motor
spenia tu tylko rol pomocnicz, o tern trzeba pamita.

zbiornik

wieca
fzvpa chtodzca 5 poprzccznica

otwory wydechowe
przepdwodny

Rys. 25.
Konstrukcja motoru.

Rys. 25 i 26 objaniaj konstrukcj motoru i jego usta

wienie na odzi.

*) Roczna praca motoru przy uyw aniu go do wyjazdw sobt

kowych, przejadek niedzielnych oraz miesicznej wycieczki urlo
powej nie przekracza 200 godz.
 68

Rys. 26.
Ustawienie motoru:
do jazdy,
w stanie spoczynku.

M otory kajakowe s to silniki spalinowe, jednocylindrowe,

dwutaktowe. N a podstawie, sucej do przymocowania silnika,
ley chodzony wod cylinder z karterem. Tlok, za porednictwem
korbowodu porusza w al w ykorbiony w raz z koem zamachowem,
w ktre wmontowane jest magneto, dajce zapon. Zbiornik, po
jemnoci 1,5 2 1, zaopatruje silnik w paliwo za porednictwem
ganika (karburatora) (zwykle pywakowy, rzadziej zaw orow y).
W gazniku miesza si rozpylone paliwo z powietrzem w stosunku
1 : 15. Istnieje autom atyczna regulacja mieszanki (gazu) dla danej
iloci obrotw silnika. W gowicy cylindra umieszczona jest wieca,
dajca iskr zapon. Pod wpywem zaponu gaz w ybucha i roz
prajc si cinie na tok, skd przez korbowd ruch zostaje prze
niesiony bezporednio na wa, zakoczony rub. Dziki brakowi
 69

dodatkowych przekadni, osiga si oszczdno ok. 18% w sto

sunku do silnikw sprzonych porednio.
W skutek w ybuchu w cylindrze powstaje tem peratura ok. 2000.
Konieczne jest wic chodzenie. Paszcz wodny dokoa cylindra za
silany jest w wod pomp zbat lub przeponow (M embran-
pumpe).
Rurka ssca wod musi by skierowana wlotem w stron dziobu.
Istniej konstrukcje (Steudel) nie posiadajce osobnej rury do pom
py. W lo t rury sscej musi posiada filtr.

Rys. 27.
Ustawienie motoru na poprzecznicy.

Motory kajakowe przymocowuje si zboku; urzdze

nie objania rys. 27. N a burtnicach ley poprzecznica
(szerokoci ok. 75 mm, gruboci ok. 15 mm), przymo
cowana zapomoc rub i hakw do odzi.
 - 70

N a wystajcej poza b urt poprzecznicy umieszczona

jest podstaw ka (w ym iary 35 X 32 X 26 cm ), do ktrej
przykrca si podstaw silnika. (M idzy podstawk,
a podstaw w kada si kaw aek filcu).
U staw ienie silnika powinno umoliwia wyjcie
z w ody wau ze rub przy przejedzie pycizn i w odo
rostw.
Istniej 2 system y sterow ania: jeden zwykym
sterem kajaka, drugi przez obrt caego silnika (b a r
dzo niekorzystnie dziaa na k ajak ).
N ow e konstrukcje posiadaj prcz tego rne udo
skonalenia, jak np. bieg jaow y i wsteczny bieg ruby.
N a kajaku urzdzenia takie nie s potrzebne. N a to
m iast w steczny bieg by powodem niejednej wywrotki.
Mimo tej w tpliwej korzyci" cena motorw z prze
czaniem biegw jest o 30% wysza.

Smarowanie m otorw kajakow ych jest bardzo proste.

Do benzyny dodajem y odpowiedni olej w stosunku 1 : 1 2
lub 1 : 15. Z b y t duy procent oleju niszczy silnik i daje
duo spalin. G dy oleju jest za mao, atw o zatrze tok.
M otor przyczepny bdzie pomoc, a nie zawad, gdy:
1) Bdziesz rozumia jego dziaanie i zna obsug.
2) Sprawdzisz przed odjazdem ganik, wiec, pom
p i zbiornik z paliwem. N ajczstszym powodem nieza-
skakiw ania motoru jest brak paliwa.
3) W razie zatrzym ania si m otoru w czasie jazdy
i niechci do zaskoczenia, przybij do najbliszego brzegu
i spokojnie go spraw d.
 71

4) G dy nie jeste specjalist, nie rozbieraj i nie n a

prawiaj sam m agneta, ganika, toka. N ie w yrczaj si
kolegami, o ktrych nie wiesz, e s specjalistami.
5) Po kadym wyjedzie, w ytrzyj zew ntrzne czci
motoru. N a postoju w miejscu piaszczystem chro m otor
przed piaskiem przez nakrycie pokrowcem.
6) Stosuj si cile do otrzym anej przy kupnie instruk
cji, nie zmieniaj dowolnie stosunku oleju do benzyny,
gdy atw o moesz uszkodzi motor.
7) Nie wym agaj od grajcarka" za wiele. M a spenia
tylko rol pomocnicz.
C eny najpopularniejszych w Polsce m otorw w y
nosz:

Moc Cena
Nazwa U w a g i
M. K. z

. W i r " .......................... 1.25 380 W yrb krajow y

K o n i g " ..................... 1.25 450 Bez ca, loco granica
................................. 2,0 545 If ft If fl

Prom eteus-D elfin" . 1,65 415 If if If ff

II 2,25 495 II II ll II

S t e u d e l " ................. 1.9 440 II II II

ft . 2,5 495 II II II

R o t b a r t " ................. 1.25 378 1 II II II

II . . . . . 1.5 515 II fl If 1*

......................... 2,5 705 If II II II

 72

W IO S A .

Niezbdnem dopenieniem kajaka jest dwupirowe

wioso (rys. 28). Suy ono nietylko do napdu odzi,
lecz rwnie do sterow ania i hamowania.
W ioso musi by lekkie (1200 1400 g, regatowe,
o dronem drzewcu, naw et 800 g ), w miar dugie
(260 270 cm, n a szerokich kajakach 300 cm ).
rednica drzewca w miejscach chw ytu 35 mm, u n a
sady pira 30 mm, dugo pira 40 45 cm, a szero
ko 14 - 16 cm. K raw d zew ntrzna gruboci 10 mm
powinna by okuta miedzi (tak jednak, by rogi byy
zaokrglone).
Z e wzgldu na porczno, wioso kajakow e powinno
by dwudzielne. Zczenie z mosinych tulei, w su
w anych szczelnie jedna w drug, a okutych na kocu
drzewc. Dugo tulei obejm ujcej wynosi 15 20 cm.
Z czenie tulei na tak zw ane zamknicie bagnetowe po
w inno jednak umoliwia ustaw ianie pir pod ktem
90 (w ane przy jedzie pod w iatr).
O d strony garncej, pira s opatkow ato wgbione.
O d w ro tn a strona posiada grzbiet, nadajcy piru moc,
sztywno i sprysto. W io sa fabryczne maj pira
doklejane do drzewc.
W io sa musz by starannie lakierowane, ze wzgldu
na to, e s -szczeglnie naraone na nam akanie i uszko
dzenia. W y j te k stanow i rkoje (odrczna), z ktrej
lakier zdrapujem y, by lepic si nie odparza rk. cie
kaniu w ody wzdu drzew ca zapobiegaj gumowe pier-
R ys. 28.
W io so .
 74

cienie ciekowe. Przed odgniataniem doni chroni gu

mowe u ch w yty (m ankiety uyw ane rwnie przez
tenisistw na rakiety).
W ioso kanadyjskie czyli kopy (rys. 29) powinno
mie dugo rw n wysokoci wiolarza. Stosunek pi
ra do drzewca wynosi 1 : 1 . Drzewce w grnej czci
posiada gw k, w dolnej piro, szerokoci 14 16
cm. N ajlepsze s spryste kopycie z jesionu.

Rys. 29.
Kopy kanadyjska.

W Y P O S A E N IE K A JA KA.

G otow y kajak to niezam ieszkay dom. A by za

pew ni wygod i bezpieczestwo, trzeba go urzdzi,
umeblowa.
Pomysowo wielu pokole wczgw sprawia, e
dzi skromnemi rodkami da si osign w zgldny
kom fort, pozw alajcy na przyjem ne wycieczkowanie
przez wiele tygodni i w kad pogod. W yposaenie ka
jaka musi zabiera jak najmniej miejsca i by jak naj
lejsze. Czsto jeden przedm iot spenia par funkcyj:
np. m ateracyk nam iotowy w nocy suy do w ygodnego
spania, w dzie spenia rol fotela, a w razie w y
w rotki jest przyrzdem ratunkowym .
 75

N a czele urzdze naley postawi te, ktre zapew

niaj kajakowi bezpieczestwo.
W czasie powaniejszej wycieczki na duych rze
kach, jeziorach czy morzu, w razie fali lub w iatru,

Rys. 30.

Komora powietrzna w dziobie skadaka.

grozi w kadej chwili w yw rotka. Przezorno w ym aga,

aby by przygotow anym na jej przyjcie. W y w r
cony kajak nie powinien ton, bdc obciony b a
gaem i zaog. Do utrzym ania kajaka na w odzie su:
komory pow ietrzne (rys. 30) w postaci skrzynek
wodoszczelnych, zalutow ane blaszanki, um ieszczane
w dziobie i rufie odzi, wreszcie najw ygodniejsze
 76

dtki gumowe dostatecznej wielkoci, dowolnego kszta

tu, mogce jednoczenie na postoju suy do zabawy.
Prcz tego, jako przyrzdy ratunkow e su podusz
ki n a siedziska, poduszki na oparcia, m ateracyki
(rys. 3 1 ). Szczeglnie naraone na w yw rotk s k a
jaki przeaglow ane; w tym w ypadku dobrze jest
wzdu burt przypi t. zw. stateczniki (rys. 17 14),
dugoci ok. 3 m.
Poza wzgldami bezpieczestwa, najw aniejsza jest
kw estja w ygodnego siedzenia. Z e siedziska powoduj
bolesne odparzenia siedzenia" i plecw, mcz minie
caego tuowiu, zm uszaj do cigych odpoczynkw
i krcenia si", co utrudnia wiosowanie. Bardzo w y
godne s dziurkow ane talerze" klejonkowe, uyw ane
do krzese (chudo lakierow a!). Siedzisko powinno lek
ko opada ku tyowi (rnica poziomw ok. 3 cm ).
Oparcia na plecy, umieszczone na wysokoci opatek,
m usz by ruchome (obraca si okoo osi poziom ej),
aby nie uciskay brzegam i ciaa, i wygite ukowato
(w ypuk stron do plecw ). N ie powinny rwnie
uciska krgosupa (najlepiej jest, gdy w rodku
oparcia biegnie szpara szerokoci ok. 12 cm. O parcia
te naley skpo lakierowa, gdy gsty lakier przy
kleja si do ciaa i odparza. W czasie duszych
w yjazdw , na siedziska i oparcia nakada si poduszki
pneum atyczne, bd te w ypchane kapokiem, traw
m orsk, sianem lub wosiem. Poduszki najlepiej obszy
w a grubem ptnem lnianem (zbyt gadkie m aterjay
o d p arzaj). Bardzo praktyczne s m ateracyki namioto-
 77

we, pneum atyczne lub w ypychane. M ateracyki mona

sporzdzi atw o z dtek rowerowych (4 5 dtek na

Rys. 31. Poduszki i siedziska.

m ateracyk). M ateracyki i oparcia przyw izuje si do

kajaka tasiemkami.
 78

Fartuch, opinany na burtnicy, chroni w ntrze kajaka

od w ody w czasie deszczu lub duej fali. M usi by
szczelny lecz jednoczenie atw o odpinalny w razie w y
wrotki, F artuchy szyje si z cienkiego lecz gstego pt
na namiotowego lub specjalnej m aterji gumowanej.
Zam ocowuje si go, przypinajc kryto do burtnicy do-

L f
e f

R ys. 32.
T y p y fartucha:

a) zapicie kryte, b) opicie obtykane, c) zacigane, d) na zatrzaski,

e) boczne na zatrzaski, f) rodkowe zacigane.

bremi zatrzaskam i (rys. 32a) lub te obtykajc we

w rbek (felc), w ycity w listwie burtnicy (rys. 32b).
Brzeg fartucha musi by sztyw ny; w tym celu obszy-
w a si go tw ard, niecigliw tam (szerokoci 3 cm)
lub te wzdu brzegu szyje si pochwy, w ktre wcho
dz cienkie listewki drew niane (przy zapiciu zatrza-
 79

skowem, rys. 32 d ). N a rogach naraonych szczeglnie

na rozdarcie daje si naszyw y. W fartuchu wycite s
otw ory dla zaogi. M aj one ksztat kom inw", w y
sokoci 20 30 cm. K ominy" te opinaj szczelnie
tuw wiolarza. W tym celu posiadaj w grnym
brzegu cigaczki gumowe lub sznurkowe. Prcz tego,
aby fartuch przy wiosowaniu nie opada, posiada tam y
nakadane n a kark. Z boku lub przodu (w stosunku do
w iolarza) znajduj si kryte zapicia (rys. 32e, f) na
zatrzaski lub byskawiczne (te ostatnie bardzo dobre,
jeli w wyborowym gatunku).
N a baga kajak posiada wolne miejsca w czci
dziobowej i rufow ej. C zsto robi si specjalny luk a
dunkowy, zam ykany n a zameczek. Baga drobny, pod
rczny, przechowuje si w sakwach, zawieszonych w e
w ntrz odzi, wzdu burt. Sakw y te, w postaci kopert,
szyje si z nieprzem akalnej m aterji i zamyka na guziki,
zatrzaski, zapicia byskawiczne i t. d. W odzi nie po
winno by przedm iotw, ktreby mogy w razie w y
w rotki wyp.
P raktyczne s paraw aniki" z ptna, rozpinane
wzdu burt, midzy drabin podogi, a falochronem.
Z a paraw nik" mona adow a bezpiecznie rne wik
sze sztuki bez obaw y o ich zgubienie.
Bardzo poytecznym dodatkiem jest ster nony. Z a
pewnia on kajakow i wiksz zwrotno, a przy w ie
trze zapobiega przemczeniu rki, zmuszanej przy
boczeniu" kajaka do cigego zarabiania" silniej
z jednej strony.
 80

Z dwch stosow anych systemw: pedaowego i orczy

kow ego (rys. 3 3 ), praktyczniejszy jest ostatni.

Rys. 33.
U rzdzenia sterowe:
A ) orczykowe, B) pedaowe,
a) ze sta petw, b) z opuszczan petw.

N ajlepsze s stery cakowicie m etalowe z opuszczan

petw.
N a oprawie steru nasadzona jest drew niana lub me
talow a poprzeczka sterownica, od ktrej biegn
 81 -

linki sterow e do orczyka, umieszczonego w e wazie

pod stopami tylnego wiolarza. O rczyk nasadzony jest
na podstaw k, przym ocown do drabiny podogi.

R ys. 34.

Stewa przednia.

Jeli z kajaka ma korzysta par osb, orczyk musi

by przestaw iany zalenie od dugoci ng sterujcego.

P o d rc z n ik k a ja k o w c a 6.
 82

Linki sterow e (ciga) robi si z mikkiej plecionej

( niekrconej) linki baw enianej gruboci 4 mm.
O d sterow nicy do wazu, linki sterow e biegn ponad
tylnym pokadem, skd przez otw ory w tylnej burtnicy
dochodz do orczyka.
Petw steru podnosi si link im pregnow an (sm o
ow an) gruboci 3 mm. N a rodku sterow nicy
umieszcza si bloczek dla tej linki.
W yposaenia kajaka dopeniaj wyszczeglnione ni
ej przedmioty.

C u m k a, suca do przyw izyw ania odzi n a po

stoju. Cumk dugoci 5 m, z 6 mm smoowanej linki
konopnej, przymocowujemy (najlepiej wple n a stae)
do ucha, umieszczonego w dziobie. U cho powinno by
mocno wkrcone w stew, bd te przynitow ane do
okucia chronicego przd odzi.
O bok ucha umocowuje si tulejk na proporczyk.
O praw ka, w suw ana w tulejk, pow inna umoliwia po
chylenie si drzew ca" proporczyka w razie zaw adze
nia o przeszkod. N ajlepsze s oprawki z kaw aka spr
yny lub tw ardej rurki gumowej dugoci 10 cm (rys. 34).

P r o p o r c z y k , w formie klina, o stosunku bokw

3:5, powinien mie: may 15X25 cm, duy 30X 50 cm;
wysoko drzewca 35 cm. Barw y proporczyka klu
bowe lub zwizkowe. U yw anie proporczykw osobi
stych nie jest przyjte.
 - 83

Rys. 35.

W zek Delfin".

W z e k s k a d a n y (rys. 35) do przewoenia

kajaka po ldzie, bardzo praktyczny przy wycieczkach
typu z w ody na w od . C ena ok. 30 z.
 84 -

N A P R A W Y I K O N S E R W A C JA .

A ) K ajakw drew nianych.

Kajakowiec nietylko potrafi jedzi n a kajaku, lecz
umie i napraw i go, gdy tego zajdzie potrzeba. Kady
rasow y wczga jest m ajstrem do wszystkiego, nie
ogldajcym si n a cudz pomoc, a radzcym sobie sam.
N apraw y dziel si na dorane i gruntowne. W cza
sie wycieczki, kady dzie przynosi jak przygod,
w ktrej kajak moe ucierpie. C odzienne ogldziny
m aj na celu w ykrycie tych uszkodze i zabezpieczenie
odzi przed dalszem zepsuciem. N a wycieczce kajak musi
by zawsze w formie*'.
N ajczstsze uszkodzenia to: zamanie eber, listw
szkieletu, przebicie lub skaleczenie powoki, wreszcie
rozdarcie agli. W drodze napraw iam y kajak prowizo
rycznie, pam itajc jednak, aby zbyt poow" napraw
nie zepsu do reszty uszkodzonej czci. Pknite ebro
czy listw w ystarczy zbi parom a mosinemi gwodzi
kami, owin tam izolacyjn, cienkim sznurkiem,
a w ciszym w ypadku dowiza drutem protez"
z kaw aka drzewa lub metalowej listewki, aby usztywni
uszkodzone miejsce.
M iejsca pknite zabezpiecza si od dalszego upa
nia, wiercc z obu kocw pknicia otworki, zabijane
nastpnie koeczkami z mikkiego drzewa.
Jeeli rozporzdzam y czasem, mona pknicie, po
dokadnem wysuszeniu, sklei na C ertus", ciskajc
miejsce sklejenia i zostaw iajc do wyschnicia na 24
 85

godziny. Do napraw y czci zamanych nadaj si rw

nie nity i ruby, ktre trzym aj silnie, a daj si atw o
zastosowa w drodze.
Przebit pow ok drew nian napraw iam y, przynito-
w ujc gwodzikami od w ew ntrz atk z klejonki grubo
ci 2 3 mm; midzy powok, a atk kadziemy w a r
stw kleju lub farby, aby lepiej uszczelni miejsce n a
prawy. O d zew ntrz skaleczenie zaklejam y przylepcem
(leukoplastem ), szpachlujem y i zamalowujem y farb.
Powok pcienn, po zacerowaniu ciegiem eglarskim
(rys. 21-h), atam y od w ew ntrz ptnem, poczem poko
stujem y i malujemy. Zadrapania* powoki najlepiej za
malowywa na noc szybkoschnc farb emaljow. M iej
sca w ytarte z farby rwnie najlepiej pomalowa n a
tychmiast, gdy niechronione farb drzewo butw ieje
i ciemnieje.
Przynajm niej raz do roku (po sezonie) przeprow adza
my gruntow ny remont zimowy. Po w yszorow aniu my
dem i spukaniu w od z dodatkiem 2% sublimatu (z a
bija bakterje gnilne), po napraw ie zauwaonych uszko
dze, przeciera si ca d papierem ciernym i lekko
pocignwszy olejem lnianym, maluje si cienk w a r
stw farby, poczem lakieruje.
K ajak nie powinien sta stale na wodzie. Po przy-
jedzie do przystani lub na postj, naley go w ycign
na ld, wymy z piasku i brudu, w ytrze do sucha i zo
stawi w miejscu przewiewnem, ocienionem.
Soce niszczy d rwnie silnie, jak i w oda. Z o sta
wianie kajaka na ldzie bez ochrony przed deszczem
 86

Rys. 36.

Krtki postj.

i socem, powoduje szybkie niszczenie powoki i pa-

czenie si szkieletu. Kajak si rozazi, traci ksztat
i wkrtce wdruje na szmelc".

B) Skadakw.

Po kadym wyjedzie naley obejrze dokadnie po

wok. Drobne uszkodzenia (zadrapania, rysy) po
oczyszczeniu benzyn smarujemy mas wulkanizacyjn.
(W yrabia Piastw", W olbrom" i in.). Po odczyszcze
niu benzyn i przetarciu tark przebicia smaruje si
 87

lekko klejem gumowym i po zaschniciu zakleja nagu-

m owan atk (unika kurzu).
Jedc na skadaku naley pamita, by nie wnosi
do w ntrza bota i piasku, ktry, dostajc si midzy
szkielet a powok, szybko przeciera j. Chroni powok
przed dziaaniem tuszczw (maso, olej od m otoru)
nafty i benzyny. N ie jedzi w pobliu uj kanaw
fabrycznych i w portach koo statkw (oliwa i sm ary
pyw ajce).
Po kadym przyjedzie naley kajak starannie w y
my i wypuka wod, przetrze gbk, i wysuszy.
O pon mona my tylko w od z mydem, nigdy za ben
zyn, terpentyn, benzolem i t. d.
Z ostaw iajc skadak na stojakach, trzeba zwolni
zczenia szkieletu, aby nie by sztywno napity.
N a zim opon naley wywoskowa cienko z obu
stron (wosk rozpuci w spirytusie lub eterze), przesy
pa ojkiem (talkiem ), zoy luno, podkadajc na za
omach w aki z papieru, m aterjau (nie z gum y!), aby
si nie am aa. O pon naley przechowywa w miejscu
chodnem (nie za zim nem ), przewiewnem, suchem.
Przed sezonem, drew niane czci skadaka trzeba
oczyci i odlakierowa.

agle, czyste i suche, naley skada luno w po

krowce. W zimie co pew ien czas naley je wietrzy.
Olinow anie cechujemy, by mc atw o rozpozna do ja
kiego celu dana linka suy.
 88

C hcesz mie kajak (skadak) zaw sze gotw do drogi,

stosuj si do poniszych wskazw ek:
1) Przed wejciem do lodzi, obmyj nogi z piasku
i bota.
2) W czasie jazdy nie szoruj spodem kajaka po dnie
(naw et piaszczystem ), n a pyciznach wysiadaj i d
holuj lub przeno.
3) Po przyjedzie na postj, d obmyj, obejrzyj, po
wyadow aniu wycignij na ld, w ytrzyj i po dnem
dogry (ale nie bezporednio na goej ziemi).
4) Przechowuj d w miejscu przewiewnem, nie za
wilgotnem, nie za suchem, nie za zimnem; nie zostawiaj
jej nigdy na duszy czas n a wodzie lub socu.
5) Z auw aone uszkodzenia napraw iaj doranie n a
tychm iast (wo w tym celu skrzynk napraw cz).
6) Po kadej wikszej wycieczce i po sezonie prze
prow ad gruntow ny rem ont odzi.

S ka d w ycieczkow ej skrzyn ki naprawczej.

Siekierka (m a rozliczne zastosow anie w yciu obozo-
w em ), cki uniwersalne t. zw. elektrotechniczne, w i
derek 2 3 mm, n uniw ersalny, tama izolacyjna
(do owijania czci pknitych), przylepiec leuko-
plast, szerokoci 3 cm (n a atk i), kaw aek klejonki gru
boci 3 4 mm, kaw aek blachy mosinej gruboci
0,2 mm, rne kawaki ptna do napraw y powoki, po
kadu i agli, drut mikki, mosiny i elazny, 0,4 mm,
sznurek lniany, ni eglarska (szara ni), igy, napar
stek, linki zapasowe rnej gruboci, farba emaljowa,
 89

szybkoschnca, i pendzel, wreszcie rnej gruboci

i dugoci rubki mosine (zapasow e i do napraw y do
ran ej), g w odziki (dugoci 0,8 2 cm) mosine,
nity aluminjowe lub m iedziane z podkadkam i, krtkie
i dugie (gruboci 3 m m ), zapasowe oczka, czniki,
cigacze, papier cierny. Do mycia i w ybierania w ody
z odzi dua gbka.
N a skadaku ponadto: klej i atki gumowe do n apra
wy miejsc przebitych, masa w ulkanizacyjna w kolorze
powoki, tarka do odczyszczania opony.
 TECHNIKA.

R U M A N IE .

Sport kajakow y naley do najatw iejszych do opano

wania. Technika rum ania, oparta na zasadach prostych,
naturalnych, przychodzi, zdaw aoby si, sama.
T a k jednak nie jest.
W y starczy spojrze na style" domorosych kaja
kowcw.
Po dugiej praktyce mona samemu wpa na styl ra
cjonalny, prdzej jednak opanuje si waciw y sposb
rum ania, korzystajc z dowiadczenia starych wygw.
O stylu decyduje szereg czynnikw zalenych bd
od budow y kajaka, bd te od budow y kajakowca.
C harakterystyczne cechy kajakw (dugo, szeroko,
w ysoko b u rty ), wobec znormalizowania gwnych
wymiarw, nie ulegaj wikszym wahaniom, natom iast
pozostae czynniki, zw izane z anatom j i fizjologj k a
jakowca, w ykazuj wiksz rozbieno.
A by dobrze ruma, trzeba dobrze to znaczy w ygo
dnie i pewnie siedzie.
 91

N orm alne w yposaenie kajaka obejmuje siedziska

i oparcia tw arde, ktre zadowoli nas mog n a maych
przejadkach; w czasie dugiej wdrwki bdziemy
szuka wikszych w ygd. A by ustrzec si odsiedzenia,
obtarcia plecw, trzeba siedzisko i oparcie wymoci
mikk poduszk, kocem, pneum atycznym m ateracy
kiem (patrz str. 77).
N ogi uoone wzdu drabiny kajaka szybko drtw iej.
N aley je lekko podkurczy, stopy oprze o podnek
lub ebro kajaka. P od kolana, prcz tego, dobrze jest
podoy w aek ze zwinitego koca lub innego bagau.
Co pewien czas naley pozycj zmienia, siadajc raz
gbiej, to znw przeciwnie prociej. Siedzie naley
nie za wysoko. W y so kie siedzenie zmniejsza stateczno
odzi. N iedobre jest rwnie siedzenie zbyt niskie, gdy
zmusza do wysokiego trzym ania ramion, co przy wio
sowaniu mczy szybko minie i nie pozw ala na
kristianje", niezbdne przy jedzie po rzekach gr
skich. Bardzo w ane jest dobranie odpowiednich (du
go, ciar) wiose. (P atrz str. 72).
W io sa krtkie zm uszaj do wysokiego rum ania
mczcego szybko minie barkw . Dugie w ytrcaj
kajak z kierunku (pow oduj boczenie odzi). W iosa
cikie s prawdziwem utrapieniem, jeli si zw ay, e
w cigu dnia wycieczki trzeba wykona ponad 10.000
(dziesi tysicy) zagarni! T o te na dugie wycieczki,
na regaty uywa naley bardzo lekkich wiose jodo
w ych o dronem drzewcu, wacych zaledwie 800
1000 gr fc e n a ok. 20 z).
 92

W ioso trzymamy symetrycznie, oburcz, nachwytem.

Pira w jednej paszczynie*). O dstp chwytw
ok. 90 cm. (Jak okci pfzy pozycji rce w bok", rys. 37).
Z a wskie trzym anie wiosa utrudnia oddech i zmniej

Rys. 37.
W ioso wgr.

sza si, za szerokie ogranicza swobod ruchw

i skraca dugo pocignicia.
Rumanie (rys. 38) polega na zagarnianiu w ody pi
rem wiosa, od przodu ku tyowi, naprzem ian to z p ra
wej, to z lewej burty. Piro naley zanurza po nasad
drzewca. W ioso trzym a moliwie nisko, tak jednak,
by nie zawadza o burty. P rzy zaoeniu, piro lekko

*) Przy jedzie pod wiatr, obracam y pira pod ktem 90;

wwczas piro wolne tnie powietrze, nie stawiajc oporu. Docho
dzi wwczas przy kadorazowem zaoeniu obrt drzewca w kici,
by piro garno prostopadle do powierzchni.
 93

(rokiem ) nakryw a wod, nastpnie przechodzi przez

pooenie prostopade do osi odzi. Koczy pocignicie
naley zaraz po przejciu linji 45 do osi odzi, w yjm u
jc wioso bez w yryw ania pirem wody powierzchniowej
(chlapania, szprycy). Po wyjciu, wioso naley chwil
przetrzym a, aby umoliwi cieknicie wody.

a) zaoenie,

I
b) pocignicie
Rys. 38.
b) pocignicie (dok.)

c) przeniesienie.
Rys. 38 (dok.).
 95

Podczas wiosowania nie naley usztyw nia mini,

ani ciska drzew ca w garci, gdy to bezuytecznie
mczy. Im pozycja swobodniejsza, w ygodniejsza, im mi
nie mniej naprone, tern odporno na zmczenie wik
sza.

R ys. 39.
Mikko w biodrach" gwna zasada jazdy i kristianji".

Rumanie ( rys. 40) w ym aga w sppracy obu rk. Po

zaoeniu wiosa z lewej burty, rka lewa cignie ku so
bie, praw a jednoczenie odpycha odrczn ku przodowi,
pocignicie w ykacza lekki obrt tuowiu w stron ci
gnc. Rka odpychajca nie powinna pracow a za w y
soko, bo mczy to bark. M inie powinny by zwol
nione, ruchy pynne, mikkie, poczone z lekkiem koy
saniem si w biodrach, czem w yrw nyw a si chybotanie
kajaka na boki. Cao musi robi wraenie harm onijne.
Pocignicia dobre s rwne, rytmiczne, energiczne, ci
che, bez chlapania i prysznica" z w yjtego wiosa.
Si pocignicia i pew no jazdy zwiksza oparcie
stp o podnek ( eb ra ). W ciszych do przejazdu
 %

miejscach, gdzie zaley nam na maksymalnem zroni

ciu si z kajakiem, podkurczam y wysoko kolana i opar
szy stopy o podnek, rozpieram y kolanami burtnice
(siad kaw aleryjski, rys, 41),

Rys. 40.

W czasie pocignicia, piro w ykonyw a may obrt

dokoa osi wiosa, co uzyskuje si prac kici. C ay czas
piro naley cign na jednej gbokoci. Zanurzanie
wiosa w gb (sondow anie) pow oduje kiwanie kajaka
na boki, bezuytecznie zwiksza opr, a w poczeniu
z ukonem citem" zaoeniem moe by powodem w y
wrotki.
Dugo pocignicia zaley od dugoci wiosa, ra
mion i tuowiu. N a regatach, gdy siedzimy wyej i pro-
ciej, pocignicie jest dusze; przy fotelowym" sia
dzie wycieczkowym, wskutek bliszego zaoenia, jest
krtsze. Nienaturalne zbytnie wychylanie si ku przo
dowi i zbyt dalekie prowadzenie wiosa do tyu, jest nie-

Rys. 41.

Siad kawaleryjski.

wskazane, gdy niepotrzebnie mczy, dajc minimalny

efekt, poza tem jest brzydkie i nieekonomiczne, gdy
powoduje boczenie odzi" (rys. 42).

Rys. 42.

Boczenie kajaka.

Krtkie, rwane pocignicia przypieszaj oddech,

szybko mcz, s jednak wydajne. Mona je stosowa

Podrcznik kajakow ca 7.
 98

n a krtk met, gdy trzeba przezwyciy silny prd,

lub na starcie i finiszu.
W ioso naley zakada silnie, naciskajc piro, by
w oda stawia duy opr; mikkie zaoenie pozwala
piru cofn si w wodzie. N atom iast w yryw anie wiosa
przy kocu pocignicia jest bdem, powoduje szko
dliw szpryc". W iosow anie bez siy, t. zw. *,pendzlo-
w anie", stosuje si tylko dla odpoczynku. Z w yke g ar
nicie wody nie w yczerpuje sztuki rumania; prcz tego
naley umie wiosem d skrca, przyhamowa, w y
rwna, cofn ku tyowi.
Istnieje par sposobw skrcania. N ajprostszy polega
n a zarabianiu cigle z jednej strony. K ajak wwczas
zakrca w stron przeciwn, zataczajc uk o duym
promieniu. D rugi sposb polega n a zarabianiu do tyu
po stronie wew ntrznej uku (kontrow anie). Kajak
wwczas skrca energiczniej. M ona poczy oba spo
soby: zarabia jednem pirem do przodu, drugiem do
tyu, wwczas d skrca w miejscu.
Kontrowanie jest znacznie wydajniejsze, lecz zmniej
sza pd odzi. G dy kajak jest rozpdzony, aby skrci,
w ystarczy wstaw i wioso w wod prostopadle do osi
odzi (przytrzym a). D robne poprawki w kierunku uzy
skuje si podczas jazdy, m iarkujc dugo i si poci
gnicia, a w razie potrzeby przytrzym ujc" przy
wyjciu, aby kajak wyrw na. H am uje si i cofa ruma~
jc z obu stron do tyu.
 99

N a kanadyjce wiosuje si wiosem jednopirowem

t. zw. kopyci (rys. 4 3 ). Jest to najprostszy i n ajstar
szy sposb wiosowania. Rum anie polega na garniciu
w ody ku tyowi, stale z jednej strony. W iosujc np.

Rys. 43.
Rumanie na kanadyjce.

z lewej, chw yta si kopy lew rk za drzewce (na-

chw ytem ) ok. 60 cm poniej gwki, a praw za gwk
(zg ry ). Pierw sza faza pocignicia mao si rni od
wiosowania zwykem wiosem kajakowem. Jedynie w y
chylenie do przodu jest wiksze, a zaoenie bardziej
strom e (bliej osi odzi i b u rty ). N atom iast zupenie inne
jest wykoczenie pocignicia. Po doprow adzeniu wiosa
do tyu, nastpuje przetrzym anie pira w wodzie celem
w ysterow ania w ytrconej jednostronnem wiosowaniem
odzi n a kurs. W y stero w u je si, podgam iajc energicz
nie cignion pirem strug w ody pod d i do tyu,
jednoczenie piro obraca si na sztorc (jak petw ste-
 - 100

ro w ). Przetrzym ujc w tej pozycji wioso i lekko n a

ginajc go drzewcem ku sobie (w yam yw anie"), w y-
sterow uje si atw o kanadyjk n a kurs (rys. 44). T en
sposb rum ania jest oglnie znany zawodowym w odnia
kom i powszechnie uyw any przez rybakw.

/ - za o en ie
[l- cigniecie
/-wysterowanie i wyamywanie

Rys. 44.

(jd y na kanadyjce wiosuje dwch, czoowy, siedzcy

w dziobie, garnie z jednej, tylny z drugiej strony burty.
S teruje przetrzym ujc" i w yam ujc" tylny. Czoowy
powinien cign wolnemi dugiemi pocigniciami, ro
bic pauz celem w ysterow ania.
N a zawodach, wiosuje si po kanadyjsku, klczc na
kolanie od cigncej burty (rys. 43). U m iejtno wio
sow ania po kanadyjsku jest niezbdna dla kadego ka-
 101

jakowca. Szczeglnie w ana jest umiejtno dobrego

sterow ania wiosem. Niem al bez straty szybkoci mona
wwczas przeprowadzi kajak przez labirynt przeszkd,
jadc szybko, a precyzyjnie ,,po jubilersku".
N a dwjce ze sternikiem jest zawsze wiolarz tylny.
N ie znaczy to, by czoowy ruma, jak bezrozum ny auto
mat. Czoowy nadaje tempo, m iarkuje dugo pocigni
cia, w y p atru je nurt, ostrzega o przeszkodach. T ylny
czuwa nad utrzymaniem kajaka na kursie" i kapita-
nuje.
Jazda na zawodach, na grskiej rzece, w ym aga ideal
nego zgrania, doskonaego uzgodnienia tempa, w zajem
nego rozumienia si, niemal w yczuw ania intencji w sp
tow arzysza. W zasadzie, wszelkie zmiany reguluje
krtka kom enda tylnego (np. praw a m ocniej", tylko
lewa", przytrzym a", wioso wgr"! i t. d. W miej
scach bardzo trudnych, w ym agajcych byskawicznej
orjentacji i reakcji, nie czas na rozmowy. W w czas na
komend: wiosa w gr" lub tylko hop!", czoowy
przestaje wiosowa i podnosi wioso do poziomu ponad
wod; nad biegiem odzi czuwa tylko tylny, ponownie
ruma razem zaczynaj dopiero na komend (lub po
ominiciu niebezpieczestw a).
Jak z tego wida, tylnym powinien by kajakowiec
dowiadczony, otrzaskany, stary w yga w odny, co to
nie w jednej wodzie si kpa (cho nie zawsze z w asnej
ochoty).
 102

P IE R W S Z E K RO K I.

Z a sa d y oglne.
Rzeka grsk zastaw ia na kajakow ca liczne zasadzki.
C a sw ywioow energj skierowuje, aby zgnbi"
intruza, co mia w yruszy na jej wolne dziewicze wody.
By mc walczy, trzeba zrozumie i pozna charakter
grskiej rzeki, jej kaprysy" i w ybryki. C zytanie w o
dy" jest niezbdn um iejtnoci dla wodnego wczgi.
Bystrem i czujnem okiem trzeba owi wszelkie n a j
drobniejsze zmiany, zachodzce na rzece. Z drobnego
w arkocza wody, z tonu" pluszczcej fali, byskawicznie
trzeba odgadn charakter przeszkody i uoy plan
dziaania.
N igdy nie naley jedzi bezmylnie, naolep, jak
Bg da".
Z pocztku czytanie w ody" jest rzecz trudn. N ie
raz paci si frycow e", w yw rotk lub cerujc przebit
powok. Zczasem reakcje staj si odruchowe. W y g a
jedzie swobodnie, bez wysiku, tam, gdzie na mniej
w praw nych w ystpuj sme poty".

W odow anie; ldowanie.

Pierw sz um iejtnoci jest spuszczenie kajaka na
wod, czyli wodowanie.
K ajak znosimy (bez bagau) nad brzeg, trzym ajc go
za dzib i ruf. Skadak z obu stron w azu za k ra
wdzie burtnicy. Jeli brzeg jest atw o dostpny, pa
ski, znosimy kajak w prost nad i staw iam y delikatnie
na wod.
 103

Rys. 45.
Noszenie skadaka.
a

Rys. 46.
Wodowanie kajaka.
 104

Samotnik na jedynce, ustawia kajak na brzegu pro

stopadle do linji brzegowej tak, aby tyln poow w y
stawa nad wod. Nastpnie, unoszc dzib, przewaa
d, dopki rufa nie spocznie na wodzie i nie spynie.
W wczas dopiero stawia na wodzie dzib (rys. 46).

Rys. 47.

W siadanie.

adowa kajak naley dopiero wtedy, gdy stoi na

wodzie. (Noszenie kajaka z bagaem psuje szkielet).
W siadajc, naley obmy stopy, by nie wnosi do
wazu ziemi. Z brzegu wsiadamy zboku (rys. 47),
a z wody ztyu, okraczajc d (rys. 48).
W siadajc z brzegu, opieramy si oburcz na kra
wdziach burtnicy, stawiamy stop na osi drabiny
(w linji kila) i rozkadajc rwnomiernie ciar na obie
 105 -

rce i nog, utrzym ujc rwnow ag, spokojnie siadam y

w kajaku. P rzy pomocie lub niewysokim brzegu, do
brze jest zrobi mostek z wiosa. W tym celu wioso
kadziemy prostopadle do osi odzi, drzewcem na obu
krawdziach burtnicy, opierajc piro na brzegu. Poza
tern zajmujemy miejsce w sposb wyej opisany.

Rys. 48.
W siadanie z wody.

W siad ajc z wody, najlepiej okraczy kajak. N a bot

nistych (ale i spokojnych w odach), aby nie brudzi w n
trza kajaka, siadam y po dam sku , opierajc si rkami
na krawdziach burtnicy, jak w siodle na kach, zo
staw iajc nogi za burt. K ajak pochyli si wwczas na
bok. Po obmyciu ng, siadam y normalnie. O ile zajcie
miejsca w kajaku n a wodzie spokojnej nie przedstaw ia
wikszych trudnoci, to na nurcie, wrd krzakw, nie
raz wsi jest bardzo trudno.
 - 106

P rzy w siadaniu na prdzie naley uwaa, by prd

nie pcha odzi na nas, gdy moe podci" nogi i wy*
wrci; lepiej zawsze, gdy w oda kajak odpycha, cho
moe to zmusi nas do zajcia miejsca skokiem, ktry
nie zawsze skoczy si na sucho. W niosek std jeden
stara si wodowa (i ldow a) w miejscach zacisznych
i dogodnych.
Kolejno w siadania na dwjce: najpierw zajmuje
miejsce czoowy, nastpnie tylny; w ysiadaj odwrotnie:
najpierw tylny, pniej czoowy.
W odujc, kajak wiosowy ustaw iam y zawsze dziobem
pod prd, przyczem dzib powinien by bliej brzegu,
ni rufa. W przeciwnym razie, struga w ody wejdzie
midzy kajak a ld i odrzuci dzib na wod. Najlepiej
pozostawi d na uwizi a do chwili zajcia miejsca
przez tylnego.
Kolejno czynnoci przy ldowaniu jest odwrotna,
jak przy wodowaniu. Po dojechaniu (pod p r d ), czoo
wy przytrzym uje d, podczas, gdy tylny w ysiada i cu
muje do brzegu. G dy niema do czego wiza, w yrzuca
si na brzeg wioso z uw izan do cumk. Bardzo
praktyczne jest uw izyw anie na stae do wolnego koca
cumki mocnego koka namiotowego; w ystarcza wwczas
wbi kolek w brzeg, aby d bya umocowana.
Ldujemy podjedajc do brzegu pod prd, pod
ostrym ktem, dziobem do ldu. N igdy nie naley dobi
ja orzc kilem odzi po dnie, naw et gdyby to by mikki
piasek. N a pycinie, naley wyskoczy i przeprowadzi
kajak do brzegu w rku. P rzy brzegach czsto mona
 - 107

spotka na dnie ostre przedmioty: puszki, butelki, koki,

na ktre naley bacznie uwaa, by nie skaleczy odzi
lub nogi. P odjedajc na silnym prdzie do brzegw
poronitych krzewami, nie trz e b a 'd a si skusi na-

(-
c
3
Z

Rys. 49.

Kolejne fazy odjedania (a, b, c, d) i przybijania (1, 2, 3 ).

dziej docignicia si po gazkach". Jest to m anew r

niebezpieczny. W o d a u brzegw krzaczastych (zw ykle
na zewntrznej stronie zakola) silnie szoruje. Jeli,
chcc chwyci za gazie, wychylimy si za burt,
a w oda porwie d, to zawiniemy na nich do chwili
wywrcenia si kajaka, co poczone jest z em ocjonujc
 108

i oywcz, lecz niepodan kpiel. W y b r dogodnego

miejsca do wodow ania (ldow ania) nie przedstaw ia
naog wikszych trudnoci. Rzadko kiedy w ypadnie
nam spuszcza d przy stromym, obetonowanym lub
opalowanym brzegu kanau, w luzie lub te z burty
statku. Potrzebny jest wwczas nieco wikszy zasb ta
lentw akrobatycznych. U brzegw strom ych spuszczamy
d uw izan za dzib i ruf n a linach (dziobem pod
prd ) tak, by rufa pierw sza dotkna wody. Po spu
szczeniu odzi, to samo robimy z zaog, pom agajc so
bie lin. Pierwszy, jak zwykle, zajm uje miejsce wiolarz
czoowy. Po zwolnieniu linki od rufy (cumy rufow ej),
w siada tylny. Dopiero po zajciu miejsca i wziciu do
rk wiose przez obu wiolarzy, nastpuje oddanie cumki
dziobowej. W miastach, przy wodowaniu naley unika
miejsc z brudn wod. Szczeglnie szkodliwe s cieki
fabryczne, pyw ajce tuszcze (nafta, sm ary), ktre
brudz farb i niszcz gum powoki.
N a brzeg wynosimy kajak po wyadow aniu i obmyciu
z piasku. Noszenie obalastow anej odzi rozciga powo
k, niszczy sztywno w izania, co w wyniku sprawia,
e z kajaka robi si rozklepany kalosz".
Do abecada kajakow ego naley jeszcze sztuka prze
praw iania si z brzegu na brzeg (rys. 50). M ona oczy
wicie przejecha byle jak, ldujc duo poniej w yso
koci startu, po wielu m ynkach i karuzelach. Sposb
najbardziej ekonomiczny w yglda tak: po zajciu miejsc
(k ajak stoi dziobem pod p r d ), spycham y lekko dzib
 - 109 -

na nurt, jednoczenie rumamy, kierujc si w gr; stru

ga wody, w ciskajc si midzy brzeg a d, odrzuca j
na rodek. Podjedam y oczywicie dziobem pod prd

n u r t

Rys. 50.
Przeprawianie si z brzegu na brzeg.

E G L O W A N IE .
M ieczowy kajak aglow y posiada peni zalet eglar
skich. N ajbardziej finezyjne m anewry daj si n a nim
wykona. Dziki wielkiej czuoci, jest najbardziej od
powiedni odzi do szkolenia eglarzy.
Moliwoci kajaka oaglow anego s mniejsze. I tu
jednak znajomo zasad eglowania jest konieczna, by
mc w ycign maximum korzyci.
 Nim pokrtce omwi najw aniejsze manewry, podam
par terminw i w yjanie.
W ia tr nazyw am y od kierunku, z ktrego wieje, np.
pnocno-wschodni.

Rys. 51.
Nazwy kursw i zwrotw eglarskich.

Si w iatru okrelam y wedug skali B eauforta (patrz

str. 298).
 - Ill

Rozrniamy wiatr prawdziwy (odczuwany gdy stoi

my w miejscu) i pozorny (gdy poruszamy si). Gdy je-
dziemy z wiatrem, sia jego wydaje si nam mniejsza,
pod wiatr wiksza.
Nawietrzn nazywamy t stron kajaka, na ktr
wieje wiatr; zawietrzn za stron przeciwn, za
kryt od wiatru.

kurs

Rys. 52.

Pyn mona ( rys. 51):

penym wiatrem" (w iatr dmie ztyu),
w trzy wierci wiatru" (gdy wiatr wieje ztyu i zbo
ku).
 112

w p wiatru" (wiatr dmie zboku, prostopadle do

kierunku jazdy czyli kursu"),
w wier wiatru" lub na wiatr" (wiatr dmie zprzo-
du i zboku),
Pooenie, gdy kajak stoi dziobem pod wiatr, nazy
wamy do opotu" lub w dryfie", gdy wwczas agle
nie pracuj i opocz, a d dryfuje do tyu. Najszybszy
jest kurs w 3/ 4 wiatru", najwolniejszy na wiatr".
Tym ostatnim mona jecha tylko posiadajc miecze *).
Jeeli kajak przechodzi z kursu w */2" z t / 2"

w 3/ 4", z 3/ 4" w peny", to mwimy, e zaczyna i

peniej" lub e odpada od wiatru".
Jeeli zmiana kierunku odbywa si odwrotnie, od pe
nego do 1/ 4" wiatru, to mwimy, e d idzie ostrzej"
do wiatru. O aglwce, ktra ma skonno do odpada
nia od wiatru, mwi si, e jest zawietrzna". O idcej

*) Dziaanie wiatru na agiel i siy posuwajce aglwk obja

nia rys. 52.
Rozpatrujc rwnolegobok si, widzimy, e sia parcia wiatru
AB rozkada si na AC si zelizgujc si po aglu i AD
si prc na agiel (a porednio na cay kajak). Sia A C nie
odgrywa w ruchu kajaka adnej roli. Sia AD daje si rozoy
na AP rwnoleg do kursu (kila) i AE prostopad do kursu
(kila). Sia AE (dryfu") spycha d z kursu, wskutek jednak
duego bocznego oporu podwodnego przy uyciu mieczy, efekt
przesunicia jest minimalny. Pozostaje zatem tylko sia AF, popy
chajca kajak naprzd. Dobra aglwka mieczowa idzie okoo 40
do wiatru". Dobra ocena wielkoci dryfu jest bardzo wana przy
manewrowaniu w pobliu przeszkd, n ktre przeliczywszy si"
mona atwo wpa.
 - 113

coraz to ostrzej do w iatru naw ietrzna". C echa lek

kiej nawietrznoci jest dla kajaka korzystna, natom iast
zawietrzno je st szkodliwa.
N aw ietrzno i zaw ietrzno mona regulowa przesu
w ajc agle i b alast do przodu lub tyu.
eb y kajak by:
naw ietrzny trzeba obalastowa dzib, doda agli
z tyu,
zaw ietrzny trzeba obalastowa ruf, doda agli
zprzodu.
Z alenie od tego, czy hals" (dolny przym asztowy
rg agla) jest z praw ej, czy lewej strony, mwimy, e
kajak pynie praw ym halsem " lub lewym halsem ".
aglw ka niesie agle zawsze po stronie zawietrznej.
N ajkorzystniejsze jest ustaw ienie agli w paszczynie
dwusiecznej kta zaw artego midzy kierunkiem w iatru,
a kursem.
P rzy kursie penym wiatrem hals jest dowolny: przy
dwch aglach, mona wyrzuci jeden agiel na prawo,
drugi na lewo. Jazda penym wiatrem powoduje niebez
pieczestwo przerzucenia agla zmiany halsu", co
poczone jest z gwatownem chybotniciem kajaka
(grozi w yw rotka). Z d arza si to wwczas, gdy bka-,
jcy si w iatr zapie agiel ze strony zawietrznej.
Lawirowaniem" nazyw am y jazd zygzakiem, gdy
zmieniamy kurs i hals.
Rozrniam y zwroty: przez sztag" i przez ruf".
Z w ro t przez sztag mamy, gdy kajak zw raca do w ia
tru, idc coraz to ostrzej, a d opotu, poczem przecho-

P o d r c z n ik k a ja k o w c a 8.
dzi na drugi hals i odpada od w iatru a do w ejcia na
now y kurs. A by w ykona zw rot przez sztag, trzeba
petw sterow pooy na stron naw ietrzn. W pozycji
do opotu", gdy kajak oaglow any nam yla" si,

Rys. 53.

Kanadyjka z prym itywnym aglem rozprzowym.

trzeba mu pomc, zarabiajc wiosem po stronie zaw ietrz

nej. agiel przechodzi sam na drug stron. Po zwrocie,
naley pojecha nieco peniej, aby nabra pdu i dopiero
w tedy wzi waciw y kurs. aglow e kajaki mieczowe
robi zwrot bez pomocy wiosa, musz mie jednak roz
pd.
Z w rot przez sztag jest zupenie bezpieczny.
 - 115 -

Z w r o t przez ruf robimy, odpadajc od w iatru (idc

coraz to peniej). Petw steru naley pooy n a stron
zawietrzn. Szkoty agla wypuszczamy, jak przy jedzie
penym wiatrem, poczem szybko zmieniamy hals. N a
stpnie, w ybierajc" (skracajc) szkoty, wchodzimy
na nowy kurs". P rzy silnym wietrze, zw rot przez ruf
jest zawsze ryzykowny. N ie wym aga jednak pomocy
wiose i daje si wykona naw et przy najsabszym wie
trze.
Stawiamy, opuszczamy agle, napraw iam y aw arje"
(uszkodzenia), zawsze stojc do opotu".
O djeda i dojeda naley, o ile to moliwe,
z pozycji do opotu". N igdy za penym wiatrem .
Przy dojedaniu, naley zwolni pd przez w ypu
szczenie w iatru z agli (zluzowanie szkotw) (uw aa
na w anty!).
Komendy przy eglowaniu na kajaku s nastpujce:
agle (grot, bezan, fok) staw!" agle (g., b f . )
precz!". Szkoty (g., b., f.) wybieraj (luzuj)!". F ay
(g b f.) ob (lu zuj)!". Cum oddaj (rzu, w ybie
raj, u)!". agle zwi (zarefuj)!". Z w ro t przez
sztag (przez ru f)!". D o opotu". W x/ 4 ( 1/ 2, 3/ 4 w ia
tru, peny w iatr)!". Peniej!". O strzej!".
Kajaki idce pod aglami obowizuj przepisy drogi
wodnej, odnoszce si do aglowcw (patrz str. 287).
 W O D Y .

T O I O W O Z G E O L O G JI.

P a n ta rei.
H eraklit.

Z pord czynnikw ksztatujcych w ygld powierzch

ni ziemi, w strefie um iarkowanej najpotniejszym jest
woda.
W p y w y atm osferyczne (tem peratura, wilgotno,
w iatr) oraz ycie rolinne przyczyniaj si do procesu
w ietrzenia i rozpadania si ska. N ajpotniej jednak
dziaa w oda, w ystpujc pod postaci bd opadw,
bd wd pyncych.

Rzeki.
W o d a opadow a w sika w szczeliny ska, przenika
przez przepuszczalne w arstw y gruntu, a natrafi n a po-
 117 -

kady nieprzepuszczalne; wwczas zaczyna spyw a

w kierunku najwikszej pochyoci, jako t. zw. w oda
zaskrna.
G dy wskutek uksztatow ania powierzchni ziemi po
ziom w ody zaskrnej znajdzie si powyej terenu, mamy
wypyw w ody na powierzchni w postaci rda (rys.
5 4 ).

Z RD t O r 'ni inr

w M oK SSSSkm
R ys. 54.

Pow staw anie rde.

W o d y rdlane pyn w d linj najw ikszego spad

ku, jako strugi. czc si, tw orz strumienie, potoki,
rzeczuki. W grach, gdzie rnice poziomw s w ik
sze, bieg grskich potokw jest szybki (bystrzyce),
obfitujcy w nage uskoki, zaam ania profilu; tw orzy
 - 118

malownicze siklawy, wodogrzm oty, wodospady, szypoty,

progi. (R ys. 55).

Rys. 55.

Progi na Tym ienicy.

W o d a , biegnc wd, poryw a produkty zwietrzenia

rumowisko. Im w iksza energja wd, tern wiksza i zdol-
no transportow a. G dy maleje prdko, zmniejsza si
i sia nona rzeki, co cisze rumowisko zaczyna zosta
w a n a dnie. Rzeka segreguje niesiony materja, osadza
jc w szybkim biegu grnym kamienie, niej wir,
piasek, wreszcie i, mu i mad.
 119

Z dolno transpottow a rzek.

(V prdko biegu).

V m /sek. 0,25 0,5 1,0 1,5 2,0 3,0 4,0

re d n ica
osadw 0,025 0,01 0,04 0,1 0,17 0,38 0,67
w cm
W oda g ru b y
mul i p ia se k w irek w ir ka m ie n ie
niesie p ia se k

Rzeka szybko pynca obi sobie koryto, w cina si

w gb ldu, nadajc dolinie charakterystyczny przekrj
poprzeczny V. Im mniejsza szybko, tem mniejsza
i praca obica (ero zy jna). Gdzie tylko charakter brze
gw pozwala, rzeka zaczyna rozszerza koryto, podm y
wajc brzegi. Przekrj poprzeczny V zmienia si w U.
Tam , gdzie rzeka przerzyna si przez w arstw y tw ar
de, dolina pozostaje wska, czsto gboka na 150 m
(jar D niestru).
Prdko wd zmienia si nietylko w miar wdrw ki
od rde do ujcia, lecz i okresowo, zalenie od stanw
wody. W czas roztopw wiosennych, po wikszych opa
dach, mamy due stany wody. H ucz wwczas potoki,
rw strumienie, pdz wezbrane, mtne rzeki. G dy
przyjd znw pikne, soneczne, suche dni, stany w d
spadaj, prdko maleje, rzeka zaczyna osadza. T w o
rz si znw awice kamienne, mielizny. N ow y przybr
porwie je i poniesie znw dalej, ku ujciu.
Pync, rzeka ciera, w ygadza nierwnoci spadku,
znosi gw atow ne zaam ania profilu, uskoki; powoli prze-
 120

krj pod u n y zblia si do ag o d n ej krzyw ej t. zw. ter-

m inanty erozyjnej.
Im bliej ujcia, tem bieg rzeki jest bardziej re g u la r
ny, w y r w n a n y * ).
R o zp atru jc k lasy czn " rzek od rde do ujcia,
m ona w ydzieli c h a ra k te ry s ty cz n e odcinki: grski,
rodko w y , ujciow y.

O d c in e k grski, o w sk iej, czsto tru d n o dostpnej

dolinie, m a bieg szybki, brzegi tw a rd e ", ustalone. R ze
ka wicej niesie, ni o sad za. G boko obi. W s k u te k
u stalon y ch brzegw , rzek a ma cechy stae. M ielizny,
szypoty, b y strz a zw izan e s cile z m iejscem. Z e
w zgld u n a du en erg j, m oe by zu y tk o w an a jako
sia n a p d o w a do p o ru sz a n ia ta rta k w , m ynw i t. p.
zak ad w w o d n y ch . N a o d cinkach grskich o d b y w a si
sp aw drzew a, b d t. zw. dzik i", b d w postaci tr a
tew .
N a odcinku ro d k o w y m , m idzy niesieniem a o sa d z a
niem zachodzi r w n o w ag a. P rz y w ysokim stan ie rzeka
toczy m tne w ody, p rzy niskim o sad za obszerne a
wice, coraz to w innem m iejscu. P o kadym p rzyborze
n u rt u k a d a si inaczej.

*) Z nam y rzeki jak np; Niemen, W ilja, ktre w dolnym biegu

nabieraj wigoru" rzek grskich, tworzc szypoty, koryto maj
nieregularne. Tum aczy si to tem, e dolne odcinki s modsze
od caej rzeki. W ilja, Niemen, pyny kiedy, gdy pnoc zalega
lodowiec, ku N arw i. Dzisiejsze partje dolne, to nowe koryto, w y
tworzone po ustpieniu lodowca.
 - 121

Rys. 56.

Rzeka grska (Czeremosz) w grnym biegu.

P r z y ujciu rzeka, ro zp o rzd zajc m a p rdkoci,

o sad za nam u, tu ste yzne m ady, tw o rzc c h a ra k te ry
styczne n a sy p y ujciow e. R zeki poleskie, p y n ce w d o l
nym biegu w m ikkiem podou, stale b d z ", zm ie
n iajc koryto, w y p u k u j liczne ram iona, m iejscam i tw o
rzc istn y lab iry n t. (S p lo t w d n a Z a rz e c z u koo P i
ska, S to c h d ).
O czyw icie, nie w szy stk ie rzeki m aj w sw ym biegu
odcinki w ym ienionych typw . S rzeki w yczn ie nizin-
 - 122

ne, bez biegu grskiego s te czysto grskie (np.

P o p ra d ).
N a charakter rzeki, jej ksztat, duy wpyw wywiera
ukad dopyww *).

Rys. 57.
N a poleskiej rzece.

U kad ten moe by symetryczny (np. Prype, ilo

dopyw w prawych i lewych jest rw na), jednostronny
(np. N arew , ze znaczn przew ag dopyww praw ych,
powodujcych sierpow aty ksztat rzeki), dorodkowy
(np. W is a ); moe by rwnie zgodny, gdy dopyw

*) D opyw y rzeki gwnej nazyw am y dopywami I rzdu, do

pyw y dopyww I rzdu dopywami II rzdu i t. d.
 123 -

pynie naog zgodnie z kierunkiem rzeki gwnej, lub

przeciwny (jak np. B rdy w stosunku do W is y ). Kie
runek biegu rek zaley rwnie od uksztatow ania te
renu i zmian, jakie zachodziy na powierzchni ziemi
w jej dziejach. W sk u tek cyklw morfologicznych dzia
ania si grotwrczych, okresw morskich, lodowych,
pierwotne formy ulegy gruntownej przerbce".
Szczeglnie epoka lodowa wpyna decydujco za
rwno na charakter krajobrazu, jak i ukad dolin *).
Bieg rzeki od rde do ujcia tw orzy liczne zakrty,
zakola, ptlice. Zaw io biegu jest jedn z cech cha
rakterystycznych rzeki. Stopie zawioci okrela sp-
czynnik rozwoju jest to stosunek rzeczywistej dugo
ci rzeki do najkrtszej odlegoci od rde do ujcia.
1061
(N p. dla W isy rozwj = = 2,03).
Spadek rzeki (I) okrela si w /00, dzielc rnic
poziomw (A h ) rde i ujcia w m przez dugo rzeki

( L ) w *m- Ah 671 m
(N p. grska W isa I = -j~ = 13g km = 4 <82loo)-
Ponisza tabelka charakteryzuje profil gwnych rzek
polskich.

*) Pra-W isa pyna niegdy na zachd, dzisiejsz dolin N o

teci i H aweli do aby. W miar ustpowania lodow ca na pnoc,
przebijaa si ku morzu krtsz drog, dolinami sw ych lodow co
w ych dopyw w , pierwotnie kierujc sw e ujcie na Szczecin, a na
stpnie na Gdask. Lodow iec tumaczy mody charakter rzek po
morskich, jak i urozmaicony, pagrkowato-jeziorny krajobraz.
 124

Dugo, spadek i rozwj g w nycb

rzek polskich,

L A h I
N azw a rz ek i R ozw j
km m /o o

g rsk a 139 671 - 4,82 2,67

g rn a 274 88 0,31 1,39
W ista re d n ia 266 72 0,26 1,30
dolna 382 67 0,17 1,27
caa 1061 898 1,05 2,03

grny 352 79 0,22 1,63

re d n i 318 76 0,24 2,16
N iem en , ,
dolny 208 21 0,10 1,18
cay 878 176 0,20 2,01

P ry p e 768 72 0,09 1,02

g rsk i 15 307 19,8 1,25

grny 33 129 3,9 1,50
, kotlinow y 243 162 0,66 1,48
jarow y 721 177 0,24 2,02
dolny 226 15 0,06 1,63
cay 1233 790 0,6 1,93
'
W a rta 750 362 0,4 2,5

Jeziora. Polska obfituje w jeziora. M am y ich ponad

5.000, gw nie w w ojew dztw ach pnocnych: pomor-
skiem, biaostockiem i wileskiem . W ik szo jezior pol
skich jest pochodzenia lodow cow ego.
 125

Rozrniam y typy:

a) morenowy - gdzie w oda wypenia zagbienia

w krajobrazie pagrkow atym (m orenow ym ); ten
typ jezior charakteryzuj brzegi poszarpane, zgod
ne jed n ak z uksztatowaniem okolicznego terenu,
liczne pwyspy, zatoki, wyspy; brzegi s zwykle
dostpne, dno tw arde, stopniowo opadajce (np.
W ig ry , jez. T rockie);

b) rynnow y w oda w ypenia doliny wyobione

przez potoki podlodowcowe; m aj ksztat podu
ny, brzegi suche, wysokie (np. jez. w ir) ;

c) cyrkowe pow stae w zagbieniach, wyobio

nych przez sam lodowiec (np. staw y tatrzaskie).

Prcz tego spotykam y jeziora wody gruntowej, po

w stajce w zagbieniach o zym odpywie (jez. pole
skie np. Swita, W y gonow skie), pytkie, o brzegach
bagnistych, porosych, niedostpnych.
W sk u tek ruchw tektonicznych (zapadnicia si te
renu) i w ylania w d artezyjskich, w ypeniajcych
pow sta nieck, tw orz si jeziora gbokie, regularne,
o dostpnych, suchych brzegach (jez. Pow urskie na
W oyniu, typ u nas bardzo rzadki).
O drbny typ stanow i jeziorka bdce przeobrao-
nemi starorzeczam i, o charakterystycznym ksztacie
sierpowatym.
 126 -

U K A D N U R T U I M IE L IZ N .

O ile wiadomoci z geologji byy nam potrzebne do

zrozumienia oglnych cech w d i krajobrazu, to pozna
nie przebiegu zjaw isk zachodzcych w biegu pozwoli
znale klucz do rozw izania zagadek i zrozumienia
kaprysw " rzeki. Cech charakterystyczn wd pyn
cych jest skonno do meandrowania.
N a regularnych odcinkach prostych, o symetrycznym
przekroju, rzeka pynie naw prost, m aksym aln szybko
nurt ma w rodku. W y starczy jednak, aby w oda n atra
fia na jak przeszkod na dnie lub przy brzegu, aby,
w ytrcona z rwnowagi, zacza zbacza z kierunku.

S i t A ODRODKOWA
V

R ys. 58.

P raca w ody na zakolu.

N a uku (rys. 58), w skutek dziaania siy odrodko

wej, czstki w ody bij nazew ntrz, uderzajc o brzeg,
podm yw aj go i okrn drog przy dnie w druj pod
drugi brzeg, osadzajc przy nim spukane vis a vis"
m aterjay. W sk u tek takiego krenia wody, pogbia si
 127

brzeg zew ntrzny, a na wypukym brzegu w ew ntrznym

tw orzy si mielizna. Poniew a rzeka posiada ruch po
stpowy, mielizna przesuw a si nieco ku doowi, przy
bierajc charakterystyczny ksztat sercowaty. P d wo
dy, bijc o wklsy brzeg, odbija si i uderza zkolei
o brzeg przeciwlegy, tw orzc nowe zakole. W miar
pogbiania si nurtu pod brzegiem zewntrznym (w y
sokim ), kolana rzeki zarysow uj si coraz energiczniej,
ptle staj si coraz bardziej wypuke, a przybieraj
form nerkowat (np. zakola Dniestru, rys. 59).

Rys. 59.
Z akola Dniestru
 128

Jeeli midzy jednem zakolem, a drugiem koryto jest

wskie, odcinek prosty" bdzie gboki; jeli brzegi s
niskie, a koryto szerokie, to na przegiciu utw orzy si
pycizna przem ia", czca mielizny wypukych
brzegw paskich". Jazda po rzece wijcej si ww-
nic polega na trzym aniu si gwnego nurtu, gdzie
szybszy o 15 20% prd w ynagradza sowicie nao
enie drogi. W g r jecha naley kryjc si za mielizny
(rys. 60).

o p o ga S P ty w u

DROGA WG ORE,

Rys. 60.
U kad mielizn i nurtu na zakolu.

Z b y t rozwinite zakola zbliaj si czsto do siebie

na bardzo ma odlego. P rzy duym stanie, rwcy
napr wd moe przerw a szyjk". W w czas powstaje
na rzece kpa". Jeeli wikszo wd skieruje si przer-
 129

w, stare koryto zacznie si zamula. U w lotu i wylotu

utw orz si nasypy, ktre odetn wreszcie zakole od
rzeki; powstanie wwczas t. zw. starorzecze (wilisko)
z charakterystyczn sierpow at ach (rys. 6 1 ).

Rys. 61.

Meandrujca rzeka poleska; widoczne: charakter brzegw, mielizny,

szyjki, przerwy, lachy, starorzecza.

Podrcznik kajakow ca 9,
 - i 30 -

Starorzecza s bardzo dogdnem miejscem do obozo

wania, pozwalaj te przy jedzie wgr odrabia drog
ach, po lekkiej" wodzie (trzeba przenosi).
M ielizny wdrowne ustalaj si przy opadaniu wd.
Stosuj si d oglnego prawa meandrowaniu. Mieli
zna ma brzeg stromy od dou rzeki (rys. 60). Przy nur-
fcie, cig wdy porywa brzeg mielizny, tworzc charak
terystyczne obrywy, Spukany piasek nurt odrzuca
W formie haka przykosy, biegncej od wierzchoka
nieliny iikiem ku doowi rzeki, przy nurcie. Midzy
przykos a mieliri twrzy si w ten sposb wygodn
db ldbwania zatoczka.
Osobny typ mielizny stanowi t. w. noyce. Tworz
ki one przy niskich stanach wd na odcinkach prostych,
w miejscach szeroko rozlanych. W skutek tarcia, wda
przy brzegach, pync wolniej, osadza przy nich mie
lizny, o ksztacie sercowatym. Zwony nurt (sybszy)
obrywa brzegi mielizn, cignc przykosy wd rzeki.
Rozpoznanie mielizn jest naog do atwe. Przy
spokojnej pogodzie, zdradza je janiejsza i gadsza bar
wa wody. Na brzegu zatopionej przykosy rysuje si
t. zw. blizna. N a nurcie woda pluszcze, na powierzch
ni wody tworz si drobne lejki, idzie piana, pyn licie,
trawy, wreszcie t. zw. piasecznica (drobny, suchy piach).
Kierunek nurtu zdradza wreszcie warkocz wody przy
przeszkodach staych, jak np. sterczce z wody patyki.
W czasie wiatru, mielizn mona pozna po fali drob
niejszej (t. zw. po siewka), lecz skaczcej Wgr; woda
 131

nad mielizn w ydaje si wwczas silniej pom arszczona

i ciemniejsza,
W przemiaach, noycach, na szypotach, zawsze na
ley jecha w rodek trjktnego jzyka gadkiej wody,
W ktrego kocu pluszcze si fala. Im fala pluzze Wy
ej, tern woda jest gbsza, pewniejsza,
Ujcia czek, w skutek obryw ania dolnego" brzegu
przez rzek gwn, skrcaj ku doowi. Poniew a
jednoczenie pod brzegiem grnym ", spokojnym od
byw a si osadzanie, Wic dopyw w pada pod ktem
coraz to bardziej ostrym . P rzy ujciach dopyww cz
sto mona widzie odcinki kocowe, pynce niemal
rwnolegle do rzeki gwnej (ujcie Pilicy), jeli w y
sokie stany w d na dopywie zbiegaj si z niskiemi na
rzece gwnej, to naprzeciw ujcia tworzy si kpa.

STANY W D.
Spyw rzekami zaley od stanw wd (w odstanw ),
Rzeki nasze m aj wysokie w odostany wiosn (roztopy,
t. zw. zcutka) i pn jesieni (szarugi), a niskie zim
i latem, przyczem minimum przypada na w rzesie i po
cztek padziernika. Rzeki pynce z gr maj prcz tego
przybr letni (w itojanka"), zwizany z tajaniem
niegw w grach. N a podstaw ie zestawienia czasw
trw ania wodostanw , mona wykreli krzyw w odosta-
nw, charakteryzujc moliwoci naw igacyjne n a danej
rzece. D la turystyki w aniejszy jest w ykres, przedsta
w iajcy rednie w odostany w poszczeglnych miesi
cach.
 132

Z estawienie czasw trwania (w dniach) wodostanw

na rz. W ile w W arsza w ie (rednia 1920 1929) za
okres nawigacyjny (bez zimy 275 dni).

P o n i P ow y
W odo- ej 60 100 100 - 2 0 0 200250 2 5 0 - 3 0 0 ej
sta n 60 cm cm cm cm 300
cm cm

Dni 12 45 1568 331 150 134

% 4,2 16,4 57 12 5,5 4,9

Znajom o w odostanw jest niezbdna dla turysty

wodnego.
M ae rzeczki grskie s dostpne dla spywu tylko
okresowo, w czasie wysokich, a niektre i rednich sta
nw wody.
N aog wysoki stan w ody jest korzystny dla jazdy.
Szybko przepywu jest wiksza, woda rozlana szeroko
pozw ala dotrze do miejsc norm alnie niedostpnych.
N atom iast orjentacja jest utrudniona, ostrzegawcze fale
n ad przeszkodami nikn, w oda toczy si nie wysokim
pluskiem, a szerok fal, jak po przejciu statku. M tna
to nie pozw ala przejrze, co si kryje w jej wntrzu,
to te atw o najecha na zatopione umocnienia brzegw,
koki. Zw ikszony naog stopie trudnoci w ym aga
wikszej sprawnoci kajakow ca. P rzy bardzo wysokich
w odach powodziowych, zbyt niskie kadki, mostki s
 133

czsto nie do przebycia. Rwnie przepusty, jazy nie

zawsze s wwczas dojezdne. Pam ita naley, e na
nieuregulow anych rzekach przybr znacznie zmienia
koryto w ypukuje i przenosi mielizny, obryw a brzegi,
niesie prdow in (zw alone drzew a). T o te w czasie
przyboru i w czasie opadania wd nie mona jedzi
,.naolep , napam i" - gdy atw o skoczy wyciecz
k ,,na koku". Z m iany koryta spowodowane powodzi
s nieraz bardzo znaczne.
W czasie powodzi kajak, dziki swemu maemu za
nurzeniu i atwoci manewrowania, jest niezrw nan
odzi ratunkow .
Z apow iedzi przyboru jest pynca rzek piana i m
tnienie wody. O padanie wd zw iastuje w oda coraz
czystsza. Szybko fali powodziowej na W ile pod W a r
szaw wynosi okoo 5 km/godz.
W o d y niskie, naog atwiejsze, uniemoliwiaj cz
sto wogle jazd. W y b r nurtu dojezdnego (w artw ki)
jest do atwy; naley kierowa si cigiem rozpluska-
nej wody. N a przem iaach i mieliznach mimo to czsto
w ypada w ysiada i k ajak przeprow adza w rku. P rzy
niskiej wodzie rwnie i przepusty maj zbyt m a g
boko na pochylni i nie n ad aj si do jazdy.

B R Z E G I.
Brzegi wielu rzek s regulow ane i umacniane. R egu
lacja polega na w yrw naniu biegu przez unorm owanie
spadkw, szerokoci, gbokoci. Celem zwikszenia
szybkoci i zwizanej z tern zdolnoci transportow ej rze-
 134

ki (w ypukanie m ielizn), zwa si koryto przez obu

dow brzegw. N ajczstszym typem s tamki poprzecz
ne (ostrogi, gwki) z kamienia, faszyny i t. p. Przy
brzegach wypukych, system tam ek poprzecznych uzu
peniaj tamy podune opaski (spotykane czsto na
rzekach grskich). Do tam ek i opasek nie naley si
zblia, gdy w ich pobliu tw orz si niebezpieczne w iry
i prdy. Szczeglnie grone s tamki zatopione, na kt
rych atw o rozpru kajak.
Brzegi umacnia si faszyn. (P rz y dojedzie do brze
gu uwaa na koki). W m iastach i na odcinkach ska
nalizowanych, spotyka si brzegi ujte w bulwar. T en
typ brzegw jest niew ygodny do ldow ania i w odow a
nia.

BUDOW LE NAW ODNE.

Do budowli naw odnych nale mosty, promy, jazy,

zakady wodne, luzy.
M o sty mog by rnej wielkoci i konstrukcji. N a
maych rzeczkach bd to czsto pyw ajce kadki
(w grnym biegu N iem na) lub nisko nad w od poo
one awy. N a rzekach spaw nych, mostki i m osty bu
dow ane s mocniej i, co dla kajakow ca w aniejsze
wyej, tak, e przejazd pod niemi naw et przy wysokiej
wodzie jest moliwy. O sobn kategorj stanow i mosty
pontonowe, bdce czsto znacznem utrudnieniem jazdy.
M osty, szczeglnie na rzekach o duym prdzie, w y
m agaj szybkiej orjentacji dla oceny, czy most jest do
statecznie wysoki, czy przsa (lub odstpy midzy su
 135

pami) s dostatecznie szerokie. N aley zwrci uw ag

na kierunek przepywu gwnego nurtu (w artw ki).
N aley liczy si z istnieniem izbic (am aczy kry, chro
nicych filary) oraz z bardzo czsto spotykanem i przy
mostach palami po starych mostach. W sk u tek zwenia
koryta, midzy przsami prd jest zwykle szybszy, cz
sto boczny.
Promy s linowe i w ahadow e. Liny promw linowych
wisz bd nad w od, bd te s zatopione w wodzie.
W obu w ypadkach, dla kajaka s bardzo niebezpieczne,
O zbyt nisko w iszc lin atw o o zmroku zaw adzi cia
em, na pytko zatopionej mona z atw oci wywrci
kajak. T o te w okolicy, gdzie s prom y (zaznaczone
na m apach), naley dobrze uwaa. Z d rad zaj ich obec
no: w yjedony z obu stron dojazd do w ody, krypa
(prom ) pod brzegiem, czsto rusztow ania do podtrzy
mania liny; przy zatopionej linie, jecha rodkiem rzeki.
Prom y w ahadow e stoj na zatopionej porodku rzeki
kotwicy. Jadc zgry, naley uwaa (szczeglnie przy
niskiej w odzie), aby nie natkn si na pytk kotwic
lub nie zaczepi o lin (najlepiej jecha blisko brzegu
po stronie przeciwnej ni prom ).
ja zy s to przegrody, w staw ione w oysko w ody
pyncej, spitrzajc wod. Rys. 64 dostatecznie ilu
struj ich rol.
N ajczstszym typem w grach bdzie przelew ow y jaz
kaszycowy z wiecowo budowanych skrzy, w ypenio-
 136

nych gruzem. N a rzeczkach nizinnych bd to proste

drew niane zapory stawida. N a kanaach i rzekach
skanalizowanych spotyka si jazy iglicowe (rz. S zczara).

Rys. 62.

Tama z mostkiem.

O sobnym typem jazw s t. zw. zastaw ki rybackie,

poprzecznie przez rzek budow ane potki chruciane
z maym przepustem, zastawionym sieci. P rzy w yso
kich wodach, gdy taki jaz jest pytko zatopiony i niewi
doczny, atw o moe spowodowa rozprucie odzi,
 137

Rys. 63.
Obnoszenie" jazu iglicowego na Szczarze.

Z a k a d y wodne, to tartaki, myny w odne i elektrow

nie. N ajprym ityw niejsz form s mynki pywajce,
stojce w prost na nurcie przy brzegu (spotyka si je
na H oryniu, D niestrze i t . d .). A by zwikszy bieg wody
na kole, od brzegu naprzeciw myna cignie si zastaw ka
lub tamka. N a rzekach spawnych w czasie przejazdu
tratew , odzi, myn opuszcza si wd, dajc w oln drog.
Pojedyczy kajak wygodniej i prdzej jest przenie.
W iksze myny, tartaki m aj zwykle odprow adzenie
w ody t, zw. mynwk, m ogc stanowi nieraz w ygodny
dojazd do zapory. N a w odach spawnych prcz tego
zwykle jest specjalny przepust dla tratew .
Do kanaw roboczych w jazd jest dozw olony tylko
po uzyskaniu pozwolenia.
 138

przepust dla fra fp jjZ

Rys. 64.

Przepust przy zakadzie wodnym.

lu zy s to urzdzenia suce do przeniesienia odzi

z jednego poziomu w ody na inny (w yszy lub niszy).
N ajczstszym typem s luzy komorowe (rys. 6 5 * ).
luzy najczciej w ypadnie obsugiwa samemu.
T rzeb a uwaa, aby nie puszcza w ody za prdko gdy,
w skutek falowania, atw o zala kajak.

*) Jest to odcinek kanau, zam ykany z obu stron na szczelne

w rota, umieszczony midzy dwoma poziomami kanau,
 139

Rys. 65.
luza na kanale Augustowskim.

P rzy luzowaniu naley w ykona nastpujce czyn

noci:
a) Jadc zgry (grne w rota zam knite): zamkn
dolne w rota luzy; napuci w ody z grnego po
ziomu, a do w yrw nania; otworzy grne wrota;
wpuci do komory odzie; zamkn w rota grne;
wypuci wod z komory do dolnego poziomu;
otworzy dolne w rota; opuci komor.
b) Jadc z dou, Porzdek czynnoci odw rotny,
 140

N aley unika luzowania razem ze statkami, krypa

mi, tratwam i, gdy atw o wwczas o zgniecenie odzi.
N ie zblia si zbyt blisko do wrt. Sta naley w ocze
kiwaniu otw arcia najlepiej w gbi luzy. G dy jest do
godne wyjcie na ld, czsto bdzie w ygodniej, szybciej
i taniej kajak przenie z jednego poziomu na drugi.
O p aty za luzowanie pobierane s od komory, albo
przy kadej luzie osobno, albo za cay zesp razem.
Kajakowcom za okazaniem legitymacji P. Z . K., opa
conej za dany rok, przysuguje znika 50%. N orm alna
opata wynosi okoo 30 gr od komory i odzi.

TRU D N O CI W D .

Podobnie jak to jest w taternictw ie, i w kajakarstw ie

w szystkie drogi s oceniane i klasyfikowane wedug
stopnia trudnoci.
Konieczno oceny jest widoczna. T urysta, czsto po
cztkujcy, nie orjentuje si dostatecznie w charakterze
przeszkd, czekajcych go na danej rzece. Lekkomyl
nie przedsibrana wycieczka na w ody zbyt trudne dla
umiejtnoci wiolarza, ze sprztem nieodpowiednim,
czsto koczy si katastrof, zniszczeniem odzi, w y
w rotk, a nieraz tragicznie utoniciem.
Skala trudnoci ma na celu zorjentowa w ich typie
i ostrzec przed grocemi niebezpieczestwami. M usi
ocenia rzek jako cao (rednia trudno), charakte
ryzowa poszczeglne jej czony, w skazywa trudno
najw ysz.
 141

O cena trudnoci z koniecznoci nie moe by dosko-

haa. Eliminuje czynniki zmienne chwili" silny
w iatr, mg, powd, ktre mog znacznie zwikszy
norm alne (przecitne) trudnoci.
Skala trudnoci odnosi si do rednich stanw w ody
(n a rzekach dostpnych okresowo, tylko w czasie wy*
sokiej wody do okresu spaw noci).
Trudnoci w d pow staj z szybkoci prdu i zakce
W biegu, powstaych bd w skutek uksztatow ania dna,
brzegw, urzdze regulacyjnych, budowli naw odnych,
(wiry, cofki, bystrza, jazy, prdy przy filarach m osto
wych, przy ujciach m ynw ek), bd z ruchu statkw ,
bd wreszcie w skutek fali przybojow ej, pow stajcej
na duych jeziorach i morzu.
W o d y nie w ykazujce zaburze w nurcie, pynce
miarowo, zrw now aone", zaliczamy do kategorji A.
s to t. zw. w ody spokojne (niem. Z ahm w asser). N a
wodach tych mog zdarza si miejscowe zakcenia
nurtu przy brzegach lub na urzdzeniach w odnych, lecz
atw o ich unikn, gdy mona je zdaleka rozpozna;
nie obejmuj one nigdy caej szerokoci nurtu.
N atom iast szybko pynce rzeki grskie, w ody rzecz
ne i portowe o duym ruchu statkw i fali, w ybrzea
morskie i jeziora o silnej fali oraz jazy, przepusty, na
ktrych w oda tw orzy bystrza, faluje, zaliczamy do wd
dzikich (niem. W ild w asse r).
N a m idzynarodowym zjedzie kajakow cw w W ie
dniu 30.X.1932 r., zostaa przyjta nastpujca skala
trudnoci.
 - 142

A; W o d y spokojne (skrt W . S.) S td wody St^

jce lub leniwo pynce, na ktrych normalnie *) nie po-
Wstaj adne zaburzenia nurtu (bystrza, cofki, wiry)
nie tworz si fale (w ody nizinne, eglowne). Fartuch
zbdny.

0 W ody sto j c e i leniw o pynce o p r d

S
-M
co k o c i p o n ie j szy b k o ci p ie c h u ra . P r d
1
o
do 4 km /godz.
u
OT
'5* W ody p y n c e o p r d k o c i d o c h o d z
cej do sz y b k o c i p iec h u ra i n iez n ac z
cO* O
N * nie j p rz e k ra c z a j c e j (4 7 km /godz.).
0 2
a W io su j c w g r , m ona p rz ez w y
ciy p r d
4>
a O
a a W ody p y n ce o p r d k o c i w i k sz e j, ni
"0
+*
M 3 sz y b k o p ie c h u ra (p o n a d 7 k m /godz.).
O
Q 3 4-* W iosujc w g r , nie m ona p rz ez w y
.S' c iy p r d u , p oza tern je d n a k rzek i
N
o spokojnym n u rcie i b ez fali
C

B. W o d y dzikie (W . D .). S to zwykle wody py

nce bystro (ponad 6 km /godz.), na ktrych nurcie
normalnie*) spotyka si zaburzenia (bystrza, cofki,
wiry, prdy), tworz si fale (woda cwauje). Fartuch
potrzebny.

*) N orm alnie zn aczy bez zew ntrznej przy czy n y , jak np.
w ia tr, statek.
 - 143 -

T u i w d z ie tw o r z s i m a e b y s tr z a
ty lk o

0 n is k ie j, r w n e j fa li. a tw e r o z p o

tru d n o
z n a n ie d o je z d n e g o n u r tu , n a k t r y je d
n ak s ta le tr z e b a u w a a z e w z g l d u
opiek w p ra w n y c h
dla p o c z tk u j c y c h

1 rednio a p r z e s z k o d y w p o s ta c i m ie liz n , s u
p w m o s to w y c h , b u d o w li, u r z d z e
r e g u la c y jn y c h (z w a s z c z a n a r z e k a c h
w s k ic h )

B y s tr z a d o c z s te , je d n a k 0 fali
tru d n o

r e g u la r n e j, n ie z b y t tr u d n e do poko
pod
D o st p n e

n a n ia w iry i p r d y c o f k o w e . D r o g a
2
d o je z d n a a t w a d o ro z p o z n a n ia . a tw e
do

i r e d n io tr u d n e w ody s p a w n e
( p r z e p u s ty )

o j -3 J _
~ s. i O J
a Si L ic z n e b y s t r z a , 0 w y s o k ie j, n i e r e g u
0 * ' 3 '5- c a
a 3 8 .2 3
"O l a r n e j fa li, r o z b r y z g i ( B r e c h e r ) *), w iry
o. * a 3
U i c o fk i. W y b r w a r t w k i n ie z a w s z e a
* .3 - i
9 .2 v tw y . T r u d n e w o d y s p a w n e ( p r z e p u s ty )
r \ =s * 0 O
Q "O bo s

B y s tr z a n a d u s z y c h o d c in k a c h 0 w y
y > c s o k ie j n ie r e g u la r n e j fa li, t r u d n e do
" *2

-CO
O l*
* 1

4
3
Im
+J
O
p o k o n a n ia r o z b r y z g i, n ie b e z p ie c z n e
w iry i c o fk i. W y b r d o j e z d n e j d r o g i
r > - 0 N
t r u d n y . Z a le c a s i r o z p o z n a n ie z l
-TD
U
0 JS co du. N a jt r u d n ie j s z e w ody s p a w n e
( p r z e p u s ty )

*) Rozbryzg (Brecher) Sownik morski.

 - 1 4 4

o Dugie, n ie p r z e rw a n e odcinki bystrz ,

-C c
w -o
>> _ c
> W
sha o w ysokic h n ie re g u la r n y c h p rz elew ac h ,
oh JA* s t e r c z c e tu p o d po w ie rzc h n i m ali
r
11 S
5 N
o
r
niaki, n a d k t r e m i t r z e b a p rz e je c h a ,
n ie b e z p ie c z n e wiry i cofki o w iel
CO OS N kiej sile. R o z p ozn a nie d ro g i z ld u
=5 B "O
(0
k o n ie c z n e
a
8
o
~ 0 a
u JA "a
3 T r u d n o c i ty p u 5 w sto p n iu s p o t g o
8 .-3 M
wanym, n a d uszej p r z e s t r z e n i . Po-
to JA 6
O w a k o n a n ie 'ic h , prz y d z is ie jsz ej t ec h n ice ,
Q S' ley n a g ra n ic y moliwoci ka ja k o w c a .
V.
Ul

Uwagi.

1) Jeli ocena jedn cyfr niedostatecznie charakte

ryzuje rzek lub jeli chce si poda rozpito trudno
ci spotykanych na danej rzece, mona ocen da w for
mie dwch stopni (A 2 3 = w oda spokojna o tru d
nociach w ahajcych si od niezbyt trudno" do a
tw o ").
2) Trudnoci miejscowe, wybitnie przekraczajce
redni stopie rzeki, cechujemy, dajc przy ocenie za
sadniczej wskanik (np. B 13 = rzeka dzika", rednio
trudna, spotyka si pojedyncze miejsca trudne).
3) W o d y spawne (gdzie pyn tratw y) wedug po
wyszej skali nie m og by oceniane powyej B 4. N a
rzekach o skali 5 moe si odbywa dzikie spuszczanie
pojedynczych sztuk drzewa.
 145

4) Skala nie uw zgldnia trudnoci, ktre atw o omi

n, oraz w arunkw chwili (przybr, wiatr, fala, mga,
noc), jak rwnie trudnoci orjentacyjnych, w ynikaj
cych z zawiego biegu rzeki (ram iona, rkaw y, zalewy,
stochody"). Czyniki te trzeba jednak uwzgldnia przy
wyborze pory wycieczki i doborze towarzyszy.

C Z Y T A N IE W O D Y " .
O ile jazda po w odach spokojnych nie nastrcza
Wikszych trudnoci, to przebycie rzeki dzikiej w ym aga
duej rutyny, znajomoci techniki, zrcznoci, siy, so
wem wysokiej sprawnoci. N ajw aniejsz um iejtno
ci jest jednak rozpoznaw anie przeszkd i czekajcych
niespodzianek. C zyta si w od" okiem i uchem. Okiem
w ypatruje si kierunek w artw ki (dojezdny to r). Z d ra
dza go pynca piana, miecie, pluszczca fala, w arkocze
w ody przy sterczcych n ad w od przeszkodach, pochy
lenie podw odnych rolin, wreszcie ukad i obudowanie
brzegw. Ucho rozpoznaje blisko przepustu, jazu,
szypotu, bystrza, wiru, ostrzega przed podw odn raf
lub niebezpieczn bliskoci zakadu wodnego.
Kolor, gadko powierzchni, odgos toczcego si po
dnie wiru, bulgot w ody daj nam tysice cennych
wiadomoci o charakterze wody. Nauczy si czytania
w ody" z ksiki niesposb, umiejtno t m ona zdoby
tylko dug praktyk. Teoretyczne rozpatrzenie typo
wych zjawisk i rozwizanie paru klasycznych przyka
dw pozwoli zorjentow a si w arkanach tei .tajemnej
sztuki".

Podrcznik kajakow ea 10.

 146

Oglne zasady szkolenia.

N a dzik wod moe jecha tylko wprawny kaja
kowiec, a zarazem dobry pywak. Nie naley std wy
prowadza wniosku, e trzeba si wywraca. Alfred
Heurich ojciec skadaka" pisze, e pomimo przejecha
nia ponad 30.000 km po dzikich rzekach nie lea ani
razu. To te waniejsz moe rzecz od pywania jest
przezorno, rozwaga, czujno. Odwaga nie powinna
przechodzi w lekkomyln zuchowato. W yw rotka na
trudnej rzece grskiej nawet dla najlepszego pywaka
poczona jest z duem niebezpieczestwem. Panowanie
nad odzi w najciszych momentach jest koniecznym
warunkiem szczliwej jazdy. Rzucanie si naolep, va
banque, prowadzi do szybkiego koca karjery wcz-
gowskiej. Trudnoci naley dobiera do stopnia posia
danych umiejtnoci. Nim si sprbuje rzek bardzo
trudnych, trzeba przerobi atwiejsze, dajce niezbd
ny kapita dowiadczenia, Tam, gdzie przestaj pano
wa nad odzi, ley granica moich aktualnych moli
woci". Trzeba to sobie umie jasno powiedzie. N a
innym, lepszym, odpowiedniejszym kajaku przy lepszej
technice jazdy moebym zwalczy i trudno wyszego
stopnia, dzi jest to powyej moich umiejtnoci".
Kajakowiec, aby mg miao jecha przez wody
trudne, musi byskawicznie, odruchowo, pewnie, szybko,
bezbdnie rozwizywa stawiane przez rzek rebusy".
Musi umie nietylko ruma wprzd, wty, skrca,
wymija, lecz rwnie przenosi ciar odzi z przodu na
ty, pochyla j na boki, stawa w niej, wywraca si
 - 147

i umie usi zpowrotem n a gbokiej wodzie, sowem *

zna cay repertuar akrobacji kajakow ej. Z aw ody zrcz
nociowe (gym khany), rozgryw ane na stojcej i py
ncej wodzie, s doskona szko kajakarstw a. K ajak
z wiolarzem musi stanowi jedno, tak jak row er z kola
rzem, a n arty z narciarzem . T ylko zupene zronicie
si z odzi, jak u Eskimosw, pozw ala na braw urow e
jazdy po rw cych potokach, po morskiej fali przyboju.

Rys. 66.

W ywrotka eskimoska.

Po za naczeln zasad: jedzi bez w yw rotki, jest

i druga: nie niszczy odzi. K ajak moe i powinien py
wa po wodzie, nigdy za trze si po piasku, szutrze,
kamieniach, kokach. N ie naley dopuszcza, by uderza
o filary mostowe, zagrody, tamki, ldow a dziobem na
brzeg.
W ia ra w niespoyt moc szkieletu i powoki przy
kawalerskiej jedzie" szybko przemija. N a otarcie ez
zostaje aosny achm an i kupka poam anych drewek.
 148 -

N auk naley zaczyna w w arunkach atw ych na

rzece niezbyt szybko pyncej (ok. 4 km /godz.), w cza
sie dobrej pogody, bez w iatru i fali.
Program szkolenia powinien obejmowa: sposoby
w siadania i w ysiadania, wodowanie, ldowanie w r
nych w arunkach, przepraw przez rzek z brzegu na
brzeg, jazd zakolem, w jazd i w yjazd w boczne rami,
W dopyw, w zatok spokojnej wodzie; przejazd i prze
prow adzanie odzi przez wski przemia; jazd n a by
strzu, karuzel", przejazd pod mostami; jazd z fali
na fal, przy fali bocznej; wiczenia w staw aniu (w ypa
tryw anie drogi), w yw racanie kajaka, w siadanie do w y
wrconego kajaka z gbokiej wody. Przejazd atw ych
przepustw, jazda n a holu, trelowanie (wczenie z l
d u ) dopeni nauki. Szkolenie odbywa si powinno
w terenie, w w arunkach naturalnych. Instruktor powi
nien uwaa na przepisow e" wykonanie. N a spokojnej
wodzie kady sposb jest bezpieczny i dobry, na rzece
grskiej najm niejszy bd mci si natychm iast. W d r a
ajc ucznia do praw idow ego pokonywania trudnoci,
dajem y mu klucz do atw ego zwalczenia przeszkd.
Rozwizanie praw idow e wchodzi w krew ", nie w ym a
ga refleksji, staje si odruchem. Om aw ianie analityczne
spotkanych na szlaku zada", uczy nowicjusza patrze
na problem y" w sposb logiczny.

P r d y , w iry i bystrza.
W regularnym przekroju symetrycznym, w oda biegnie
najszybciej rodkiem, n a powierzchni. P rzy dnie i brze-
 149

gach, prdko, w skutek tarcia, jest mniejsza. Z a zakr

tami, poniej tamek, mielizn, w miejscach, gdzie zacho
dz wiksze rnice w prdkoci poszczeglnych strug
wody, tw orz si wiry. W w irach w oda kouje zawsze
ku doowi i od w ody szybkiej do wolnej. (R ys. 67).

Rys. 67.
W ir przy tamie.

P rzy spotkaniu si strug w ody pyncych z rnych

kierunkw, w ytw arza si rwnie charakterystyczny
w ir ujciowy.
Rozrniam y wiry: przyw izane do miejsca (osiade)
i wdrowne, powierzchniowe i gbinowe. W iry osiade,
 150

zwykle powierzchniowe, o lejkowatych gardach, tw o

rz si na ostrych zakrtach, za filarami mostowemi,
tamkami i t. d. S atw e do przewidzenia i ominicia,
gdy zwizane cile z charakterem miejsca, mona ich
zatem atwo unikn. N aw et due, kilkometrowej red
nicy, nie s niebezpieczne, gdy bierze si je w kierun
ku skrtu po stycznej. P ar silniejszych uderze wio
sem w ystarcza, aby nie da si zakrci. Jeli wir por
wie d, trzeba si mocniej (siad kaw aleryjski), aby
zwiza si w jedn cao z kajakiem. W iosujem y
tylko wwczas, gdy kierunek nurtu jest zgodny z kr
eniem wiru. Serja mocnych zarobie pozwoli wyrw a
si z m ynka". W iosow anie pod prd bezuytecznie
mczy i przedua niemi karuzel.
W i r y wdrowne zw izane s zwykle z przeszkod
podwodn; s to tak zw. zwary, wytw orzone nad le
cym pod powierzchni gazem, pniem, raf. W oda,
nagle zaham ow ana w biegu, zaczyna kipie. Z w ary w y
stpuj jako dugie w arkocze kipicej, jak z podw od
nych rde, wody. B rak im gardzieli, tak charaktery
stycznych dla krtych wirw staych.
W iry tego typu s niebezpieczne przez to, e nie
obliczalne; nie znajc przyczyny, ktra w ywouje kipiel,
niewiadomo, co za niespodziank kryje. T o te miejsca
takie najlepiej omija. Jeli trzeba jecha przez nie w w
skich cieninach, naley przesta ruma; jedno z pir
woy prostopadle do w ody i da si nie prdowi.
W momencie, gdy w yczuwam y w ytrcenie odzi ? ki-
 - 151

runku, kontrujc lub zarabiajc energicznie, naprow a

dzamy kajak na w aciw drog i nie dajem y si obrci.
U trzym anie odzi na nurcie na szybko pyncej rzece
nie jest rzecz tak prost. O bserw ujc nowicjuszy, a
two zauway, jak trudno im da sobie rad z ,,idjo~
tycznym" kajakiem, ktry skrca na rw nej" wodzie.
Z w ala si win na z budow, ze obalastow anie k aja
ka i t, d., a nie widzi si praw dziw ego rozw izania za
gadki *).

---------- V 2 0 "% e h

Rys. 68.
W p iy w szybkoci nurtu na bieg odzi.

Bystrza s to cigi szybko pyncej wody. T w orz

si w miejscach zwenia koryta, przez wysokie brzegi,
w przerw ach progw, w przemiaach midzy mieliznami,
u zewntrznych brzegw zakoli.

*) Jeli pyniemy przy nurcie, np. z prawej strony, w kierunku

strugi wodnej, lewe piro pracuje w wodzie szybszej (rys. 68),
prawe w wolniejszej. Oczywicie i efekt pocignicia bdzie r
ny silniejszy z lewej, sabszy z prawej. Kajak, wobec tego, skr
ca w praw o (ku wodzie spokojniejszej). Jeli nie w yrw nam y bie
gu, na ustawion krzyw o do nurtu d bi bdzie woda, szybsza
na ty, wolniejsza na przd, wobec czego d ustawi si poprzecz
nie, a nastpnie pod prd, w ykonaw szy karuzel".
 152

W o d a na bystrzu baw ani si, pluszcze fal, cwauje.

N a bocznej granicy bystrza tw orzy si rw ca smuga
w ody t. zw. chyka. Poniej spitrze, bystrza tworz
si przy kocu jzora przelewajcej si przerw wody.
N a bystrzu w oda jest zwykle najgbsza. C w aujca
fala, naw et bardzo w ysoka, nie jest dla opitego fartu
chem kajaka grona, jeli jecha rodkiem nurtu (n a j
szybsz stru g ), inaczej grozi karuzel". W ssiedz
twie bystrza, na granicy szybkiej" i w olnej" wody,
tw orz si znane nam ju wiry.
Bystrza tworzce si przy urzdzeniach sztucznych,
s zwykle regularne, niejako klasyczne". Do takich
nale bystrza wpobliu przepustw , mostw, tam, my
nwek. B ystrza dzikie", w yw oane przez podwodne
progi, szypoty, zwenia z zaam ania brzegw, maj
czsto ksztaty bardzo skomplikowane, s mniej przej
rzyste", trudne do rozpoznania nieobliczalne. Do ta
kich naley bystrze w t. zw. zwarciu czyli w odstpie
midzy dwoma blisko idcemi statkam i. F ala bystrza"
pow stajcego w zwarciu jest postrzpiona nieregular
na, fantastyczna.

P rze z p y c izn y *) .
Jazda po pyciznach w ym aga wczesnego rozpoznania.
N a grskiej rzece, pycizn zdradza gadsza powierzch
nia wody. C zsto przebija kolor dna ty, brzowy,
czerwony. N a granicy w ody gbszej w oda marszczy

*) Pow staw anie i ukad mielizn patrz str. 126,

 153

si silniej, czsto kdzierzawi. W czasie wysokiej wody.

na pytszych miejscach osadzaj si prdow iny (w y r
w ane drzewa, karpy, gazie), ktre te mog by cenn
wskazwk. Pozostaje wreszcie sondowanie wiosem.
Gdzie podejrzewam y pycizn, tam zakadam y wioso
co pewien czas gbiej, aby zgruntow a dno. U m iejt
no gruntow ania potrzebna jest szczeglnie gdy w oda
jest mtna, nieprzejrzysta. N a pytkich rzekach, naley
jecha cile nurtem, bo tam jest najgbiej. d trzeba
trzyma cile w strudze w artwki; na rwcem bystrzu,
zboku w ystpuj w iry i prdy, obracajce d. U sta
wienie kajaka na wskiej i pytkiej rzece bokiem do
nurtu grozi w yw rotk i rozdarciem powoki. N ig d y nie
naley w jeda na krtsze drogi" w boczne rozga
zienia, ramiona. N a rzece o niewyrobionem oysku,
ukad prdw jest bardzo nieregularny; najatw iejsza
i najdogodniejsza jest zawsze jazda nurtem. N u rt ten
przerzuca si, w edug praw a m eandrowania, z pod jed
nego brzegu do drugiego.
W zakolach w oda jest naog gboka i czytelna".
N a przem iaach tw orz si czsto usypiska, szypoty.
Jecha naley w najw ikszy zlew gadkiej w ody o kszta
cie jzora, W kocu jzora pluszcze si w ysoka fala,
znaczca gbok drog nurtu.
Jeli przemia jest pytki i krtki, jeli s widoki sid-
nicia n a pycinie, trzeba d wstrzym a w biegu,
przenie ciar na ty, eby zwolniony i uniesiony dzib
mg w ej na pycizn. Jeli d stanie rodkow cz
ci kaduba na pycinie, odciam y ty (przenoszc
 - 154 -

ciar na przd, unoszc si w gr na rozoonych po

wkach wiosa jak na kulach i t. p.); wwczas prze
w aona do przodu d sam a spynie.
N igdy nie wolno przepycha odzi si, ,,na pych , ,,po
narciarsku", rwnie rozpdzanie kajaka, aby prg sfor
sowa ,,gazem ", prowadzi do kaleczenia powoki.
G dy przemia jest duszy, ni p odzi, trzeba w y
si (na dwjce nieraz w ystarcza, gdy kajak opuci
tylny) i przeprowadzi d w rku. N aley trzym a j
za ruf, wwczas sama ustaw i si w linji nurtu.
Siadam y do kajaka skokiem, opierajc si oburcz za
burtnic: na szerokich odziach po dam sku", na w
skich uprzednio okraczajc d (rys. 48).
Jeeli kajak sidzie na mielizn dziobem, trzeba n a
tychm iast wysiada, gdy pyw ajca jeszcze rufa spy
nie w d i obrci kajak bokiem do prdu, co grozi w y
w rotk, a nieraz i poamaniem szkieletu.
W czasie jazdy po kam ienistych rzekach grskich,
trzeba mie na nogach pantofle (najlepiej gumowe trep
ki, nie zatrzym ujce w ody); na bosaka" atw o poka
leczy stopy i bolenie poobtukiw a palce.

W j a z d w d o p y w , w y p y w , zatok i w y ja z d z nich.
O ile na spokojnej wodzie w jazd z rzeki gwnej
w dopyw lub odw rotnie nie przedstaw ia wikszych
trudnoci, to na rzece grskiej, dziki ujciowym wirom
i prdom, jest inaczej.
W ujciu (rys. 69), przy spotkaniu wd, tworzy si
spitrzenie (spr w ody) ksztacie stojcej, czsto
 - 155

Ul, i

"l" / fa ,
prd *-rjazd > wyjsz
Rys. 69.
fa s a d y jazdy na rzec.
 156

przelewistej fali odw oju (W iderw elle). N a przeciw

legym brzegu rzeki gwnej, dokd bije woda dopywu,
tw orzy si bystrze. W dolnym rogu ujcia, przy brzegu,
tw orzy si wir.
Jeeli jedziemy rzek gwn, mijajc dopyw, naley
trzym a si brzegu od strony dopywu. Jadc po stronie
przeciwlegej, bdziemy zepchnici przez napr dopy
wu na brzeg. (N a rysunku waciw y tor oznacza linja
kreskow ana). W jed a w dopyw najlepiej od dou
rzeki gwnej. P rzy wyjciu z nurtu rzeki gwnej na
dopyw, liczy si trzeba, w skutek zmiany ukadu si,
z mocnem kiwniciem kajaka na bok. W yjeda z do
pywu naley od strony grnego rogu, aby bijcy zgry
prd rzeki gwnej nie przycisn kajaka do dolnego
brzegu ujcia.
P rzy w ypyw ach nastpuje rozgazienie nurtu.
U kad prdw i wirw jest tu zupenie inny.
W o d a pynca zgry bije w dolny rg wypyw u. Jeli
mijamy wypyw , powinnimy uciec pod brzeg przeciw
legy. Jadc po stronie wypyw u, moemy by atw o
schwyceni w pozycji bocznej przez odgaziajc si
strug i rzuceni o dolny rg wypywu. W y p y w a z do
pywu naley kryjc si za brzegiem grnym ".
Jeeli wjedam y dojedajc zgry, trzeba jecha
blisko brzegu rzeki gwnej gdy wanie przybrzena
struga skrca w wypyw . N a rozwidleniu strug: rzeki
gwnej i wypywu, atw o straci panow anie nad odzi,
co koczy si karuzelem ", w yw rotk, rozbiciem odzi.
D ojedajc zdou, naley trzym a si strugi rzeki gw-
 157

fie) i dopiero na wysokoci grnego rOgU skrcie dzib

ku wypywowi. W o d a w ypyw u sama odwrci kajak
i wcignie go w rami. Do cichych zatok (w anien) n a
ley w pywa i wypyw a zgry, kryjc si za brzeg.
Jeeli wzdu rzeki gwnej biegnie droga lub cieka
holownicza, to nad ujciami dopyww naley spodzie
w a si mostu, kadki lub pali i kokw po nich. W y
pywy, zatoki s rwnie czsto okokowane w linji
brzegw. S to resztki tam, opasek, chronicych rzek
od zgryzania przez nurt, lub pozostaoci urzdze re
gulacyjnych, T o te w miejscach tych w skazana jest
jak najw iksza Uwaga.

P rzejazd pod rostami.

Pod mostami (rys. 70), Wskutek Zwaenia nUrtu
prze przyczki, filary, kozy, w oda si zbystrza. Przed
filarami w oda si spitrza, poczem warkoczam i spyw a
midzy przsa, tw orzc niebezpieczne chyki. Z a fila
rami tw orzy znw wiry,
P od mostami o przsach stojcych w paszczynie
nurtu, czcych brzegi rzeki pyncej prosto, bez za
koli, naley jecha rodkiem przsa, pod ktrem idzie
w artw ka. W jed ajc pod most, naley rum a. d
spyw ajca atwiej daje si schwyta przez w iry i boczne
prdy. Sparow anie ataku przedstaw ia wwczas due
trudnoci.
Z adanie komplikuje si, gdy most stoi na zakolu,
skonie do nurtu. Skony" most mona pozna po uka
dzie filarw, stojcych nie prostopadle do osi mostu.
 - 158

Chronice przed naporem kry izbice rwnie nie kryj

Wwczas filarw. W aciw y sposb jazdy objania
rysunek.

Rys. 70.
Most na zakolu.

N ieraz, wskutek nagrom adzenia przeszkd (mielizny,

tamy, skony m ost), przejazd jest niemoliwy.
W w czas lepiej d obnie brzegiem, ni zawisn"
na filarze. W czasie w ojny, przyczki m ostowe byy
przedmiotem zaciekych walk, to te na terenach
daw nych bojw naley uwaa na resztki wysadzonych
mostw, zniszczonych przse, filarw, na kozy drutu
kolczastego i t. p. niemie dla kajakow ca niespodzianki.
 - 159

Jeeli napew no nie wiemy, czy most jest dojezdny, czy

nie, a w yglda podejrzanie", to naley wysi, sytua
cj zbada z gry", opracowa plan jazdy.
Bardzo niebezpieczne dla kajaka s w skie przsa
mostw na rzekach grskich. Jeeli, wskutek przeocze
nia, n urt postawi kajak poprzecznie, opierajc o dwa
ssiednie kozy (filary ), d si wywrci, a napr w o
dy atw o zamie szkielet. Rwnie niebezpieczne s zbyt
niskie mostki. N a bystrej wodzie trudno oceni w iato"
przsa. Jeli si nie ma w praw nego oka, paci si cz
sto rozbit gow. (C ae szczcie, e mokre i zimne
okady s na m iejscu).
O b jekty pywajce najlepiej mija zdaleka. Stojce
na kotwicy krypy s niebezpieczne, gdy rozdzielaj
nurt na dwie strugi. Jeli kajak dostanie si w obrb
dziaania obu strug i zostanie poprzecznie przy p arty do
czoa" krypy, to po w ywrceniu si znajdzie si pod
kryp, skd w ypynie poam any, a czsto podarty. Dla
kajakow ca wpadnicie pod kryp jest poczone z wiel-
kiem niebezpieczestwem ycia. Mniej niebezpieczne s
stojce na wodzie tratw y ( zarykow ane). Podpyw a
do nich mona zboku i od dou rzeki, nigdy za zgry.
Pogbiarki (bagry), prdwki, umocowane s czsto
na paru kotwicach. N a pytkiej wodzie atw o najecha
na lin kotwiczn lub pazur, co moe spowodowa w y
wrotk i skaleczenie powoki.
Statki parowe (rys. 71), szczeglnie koowce, naley
mija zdaleka. Po przejechaniu statku, trzeba ustawi
 160

kajak prostopadle do nadbiegajcej fali. N igdy nie

w jeda w ,.zwarcie" midzy dwa statki, gdy tworz
si tam prdy i w ity, bardzo trudne do zwalczenia naw et
przy duej rutynie.

R ys. 71.

M ijanie statku.

W ia tr i [ala.
N a szerokich rzekach o rednim prdzie, wielk prze
szkod jest w iatr. K ajak siedzi n a powierzchni wody;
w stosunku w wielkoci bocznego oporu podwodnego,
boczna powierzchnia nadw odna jest dua, to te silny
w iatr w ytrca z atwoci d z kierunku, spycha na
 - 161 -

bok, obraca. P rzy bocznym wietrze, trzeba d sterow a

stale do w iatru (dobrze jest obalastowa wicej dzib,
w tedy wiatrow i trudniej obrci kajak).
Jadc pod w iatr, naley pira wiose ustaw i pod k
tem prostym; w iatr, napierajc na powierzchni pira,
silnie hamuje bieg odzi.
P od wpywem wiatru, na rzekach, jeziorach tw orz
si fale, nieraz bardzo wysokie, a przez to, e krtkie
niebezpieczne.
N a fal naley jecha prostopadle do jej grzbietu.
M ae fale boczne mona bra pod burt", pochylajc
si z kajakiem od fali. N a fali dugiej mona jecha
rwnie skonie. P rzy przechodzeniu grzbietu, w yst
puje wwczas silne kiwnicie odzi, ktre naley spa
rowa, robic w biodrach energiczn kristianj" (atw o
o w yw rotk).
Silny w iatr i fala s dla kajaka bardzo niebezpiecz
ne. Jazda pod w iatr szybko w yczerpuje siy, a przed za
laniem odzi przez przelew ist fal nie chroni n a czas
duszy naw et najszczelniej zapinane fartuchy. T o te
w czasie silnych w iatrw naley stara si pokona
w roga" nie si, a sprytem . T rzeba wwczas kry si
za brzegami, objeda bokami, a gdy droga prow adzi
skonie do w iatru lawirowa, jadc zygzakiem , ka
waek pod w iatr, a kaw aek z wiatrem. N a duych je
ziorach i morzu, nie da si w ydm ucha" na pen
wod, gdzie staniem y si igraszk w iatru i fal.

Podrcznik kajakow ca 11.

 162 -

H olow anie.
Holowaniem nazyw am y cignicie odzi, bd przez
inn d, bd te z brzegu przez ldow si pocigo
w (trelow anie). Holujem y zwykle jadc pod prd
w gr rzeki lub w czasie silnego, ham ujcego wiatru.
Lin holownicz (hol, trel) naley wiza nie do dzioba,
a do nasady masztu. M ona te holowa, wic oba

Rys. 72.

Przepust dla tratew na rz. Czeremoszu przy niskiej wodzie.

 - 163

koce holu do obu stew. Sposb ten nadaje si szcze

glnie do trelowania. D obierajc miejsce chw ytu na
holu, moemy uregulow a bieg kajaka tak, eby plynl
rwnolegle do brzegu bez pomocy steru.
H olujc kilka kajakw , nie naley ustaw ia ich g
siego, wic dzib do rufy nastpnego. Lepiej dow i
za cumy do jednej liny holowniczej, rzuconej z rufy
holownika.
Jecha na holu mona za statkiem, m otorwk tylko
w tym w ypadku, gdy szybko holownika nie przekracza
15 km/godz. i gdy rozporzdza si holem dostatecznie
dugim. (P rz y szybkoci 15 km/godz. 20 25 m, przy
8 km/godz. 10 12 m ).
H olow anie jest um iejtnoci konieczn dla kadego
kajakow ca. N ie naley go unika. Szczeglnie trelow a-
nie w czasie wycieczki wnosi urozmaicenie w siedzcy
tryb ycia. W czasie wycieczek o kom binowanych szla
kach, pozw ala w sposb atw y i szybki przeby pod
prd przykre" odcinki.

P r z e z p rze p u sty i progi.

N a szlakach spaw nych, przy urzdzeniach spitrza

jcych, jazach, zakadach w odnych, budow ane s prze
pusty dla tratew i odzi. Jazda przez przepusty, dziki
specjalnym emocjom, jakich dostarcza, naley do ulu
bionych wyczynw w yborow ych kajakowcw. P rzepust
jest tem dla kajakow ca, czem skocznia dla narciarza
sposobnoci do popisania si spraw noci i odw ag.
 165

W o d a doprow adzana jest do przepustu kanaem.

W sk u tek zwenia, tw orzy si bystrze. O d korony (p ro
gu) w oda przew ala si wd, spyw ajc pochylni.
Szybko w zrasta jeszcze bardziej. W reszcie uderza
z impetem o dno, nastpuje t. zw. skok Wody czyli od
bicie strugi, z odbitej w ody tw orzy si walec wodny,
zaw ijajcy si w stron progu, t. zw. odw j (W id e r-
w elle). (R ys. 73).

" ' s s s ? >> / r ' * *)Uv>.'.V; V /,V * * r **7*

Rys. 73.
Jazda przez przepust.

O dw j w strzym uje, spitrza napyw ajc pochylni

wod. Poniej pierwszej fali odwoju tw orzy si kbowi
sko wzburzonej wody, o wysokich falach odwojowych.
W o d a skacze, pieni si, cwauje. W to pieko w pada
kajakowiec.
N ieum iejtne naprow adzenie odzi na odwj, nietra-
fienie w rodek nurtu, pow oduje odrzucenie wbok, po
czone z nieuchronn w yw rotk. Z n a n y kajakowiec nie
miecki Luther podaje, e jednego wieczora na Izarze n a
liczy osiemnacie w yw rotek i to na jednym przepucie.
C hcc wyj obronn rk, trzeba przepust zna; jeli
 164

si jedzie po raz pierw szy obejrze, aby pozna ukad

wirw, prdw .
W kana doprow adzajcy jecha naley rodkiem,
rum ajc. Jazda zboku pow oduje obrt kajaka i wy-

Rys. 74.
Na jazach W etawy.

wrotk. Spyw anie z prdem bez rum ania nie daje do

statecznego pdu do w ykonania skoku; nie mona ww
czas w drapa" si na szczyt odwoju, kajak staje
dba", zalew any przez fale, mimo zapicia fartucha,
bierze wod, grznie" coraz bardziej i koczy si...
na pywaniu.
 166

Jeli prg przewal" jest skony, trzeba go wzi pro

stopadle, gdy inaczej zarzuci bokiem.
W chwili skoku, naley unie wiosa wgr, aby
prysk wody nie mg uderzy w piro (grozi wyw rotk).
Ruma zaczynamy, gdy wyjdziemy na cwaujc
wod" za odwojem.

Rys. 75.
Przez przepust prosty.

N a przepustach naley uwaa (szczeglnie na po

chylni) na stan wody. Przy niskiej wodzie, atwo zawa
dzi spodem kajaka o dno, skaleczy powok na ster-
 167

czcych gwodziach, kokach, blasze, czerepach g arn

kw lub szkle, w yrzucanych przez zoliwych obuzw,
uszkodzi kil i stewy. N ie wszystkie przepusty s
dojezdne. Jeli na pochylni s stopnie lub uw izany

dobrze
Rys. 76
Przez przepust skony.

p y t' (m aa tratw a, rys. 78), ktry ma chroni pynce

tratw y przed wbiciem si w dno na skoku, to przepust
nie n adaje si do jazdy.
Prcz jazdy pochylniami, mona skaka przez strome
progi, nie wysze jednak od 1 m. I tu trzeba mie jednak
 168

Rys. 77.

Na przepucie.

'7777777S7S/ / / / 7 s /

Rys. 78,
 169

dostateczn prdko pocztkow, by mc w yj z m ar

twego punktu i nie znurkowa dziobem pod odwj.
Szypoty i bystrza dzikie s nieobliczalne, gdy niere
gularne. T rzeba je przed przejazdem obejrze i jecha
rum ajc. N a skoku w iosa wgr. Poniej, n a by
strzu, mona spywa, trzym ajc piro zanurzone w w o
dzie do w ysterow yw ania. W razie utraty rw now agi
na stron zanurzonego wiosa, naley, nie w yjm ujc
pira, stara si w yprostow a d pochyleniem w bio
drach.

oo

J elen i skok
R ys. 79.

W czasie jazdy naley siedzie ,,po kaw aleryjsku",

aby tworzy z odzi jedno ciao".
 170

Rwnowag naley ,,apa" grn czci tuowiu,

wyginajc si na boki w biodrach, jakby w przegubie.
(Rys. 39). N a dzikich wodach grskich spotyka si
czsto sytuacje bardzo trudne do rozwizania. Rys. 79 a,
przedstawia t. zw. jeleni skok" przez grone bystrze
w kolanie rzeki. Rys. 79 b przejazd promowy" przez
esownic.
Przykadw takich monaby mnoy bez liku, nigdy
nie wyczerpujc wszystkich moliwych kombinacyj. Po
dane w niniejszej ksice typowe sytuacje pozwol
w kadym wypadku wybra odpowiadajc potrze
bom taktyk. Najlepiej zreszt nauczy rzeka, karzc
kady bd w trybie doranym".

D R O G I S P A W N E I E G L O W N E , ZN A K I
DROGOW E.

Drogi wodne, uytkowane do spawu tratew, galarw

i t. p nazywamy spawnemi. Wiadomo, czy droga
(rzeka) jest spawna, czy nie, dla kajakowca jest bardzo
poyteczna. Rzeki spawne s bowiem utrzymywane
(czsto i regulowane) przez pastwo, samorzdy, spki
wodne. M osty na nich s dostatecznie wysokie, urz
dzenia spitrzajce przy mynach, tartakach, zakadach
wodnych, zaopatrzone s w przepusty; jako wody odda
ne do uytkowania publicznego, daj prawo do korzy
stania ze cieki holowniczej, do ldowania na brzegu
i biwakowania. N a wodach prywatnych, jazda kajakiem
 - 171

i obozowanie uzalenionie jest od zgody i dobrej woli

wacicieli przylegych gruntw *).
Drogi eglowne s to rzeki, jeziora, kanay, posiada
jce dostateczn gboko redni, umoliwiajc regu
larny ruch statkw o nonoci od 20 t wzwy. M ini
malna gboko powinna w okresie eglownym wyno
si co najmniej 60 cm, co pozwala na korzystanie z tych
drg take przez odzie wiosowe, aglowe i motorwki
ciszych typw.
N a drogach spawnych i eglownych, w okresie ru
chu, przeszkody na nurcie zaznaczane s w umwiony
sposb. I tak na rzekach spawnych przeszkody w dnie,
rafy, prdowiny, oznacza zatknity w dno patyk z po
przeczk (krzyyk), mielizny zwyka tyczka (ga
zka). N a rzekach eglownych o staym ruchu statkw,
wytyczany jest nurt (wartwka); przez specjaln sub
dokonywane jest ustawianie paw (bakanw biaych
i czerwonych) oraz tyczek i wiech. N a odcinkach regu
lowanych, znaki kierunkowe stoj take na brzegu.
W nocy, na pawach (bakanach) i znakach nabrzenych
pal si wiata (biae na biaych, czerwone na
czerwonych). Rys. 80 przedstawia typy spotykanych
w Polsce znakw. Jadc zgry (spywajc), zostawiamy:

*) Patrz rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej O regula

cji i utrzymaniu drg spawnych" (Dz. U staw R. P. N r. 102/27).
W y k az w d spawnych w raz z granicami splawnoci podaje U sta
w a w odna" (Dz. U staw N r. 62/28) oraz M apa polskich drg
wodnych" in. Tllilngera, w ydana w 1931 r. przez D yrekcj Drg
W odnych w W arszaw ie: cena 15 zl.
 172

ZNAKI NA SZLAKU
a. b. c.

d.

O
F

O bjanienie
ozn acza k o lo r c z e r w o n y
a - wiechy i ty k i b - k r z y y k " c - p a w y
d -zn a k i za kreso w e e -z n a k i k u k so w e
na Pomorzu F - oznaczenia p rzes dojezdnych
y znak stanicy kajakow ej h - wyprzedzanie
-

i m ijanie w zbronione
Rys. 80.
 - 173 -

pawy i tyczki biae z lewej burty, paw y i tyczki

czerwone z prawej burty, tyczki biao-czerwone
dowolnie, z prawej lub lewej burty.
Z ak rty szczeglnie ostre oznaczaj ustaw ione na ze
wntrznym brzegu tablice ostrzegawcze; oznaczaj one:
biaa kw adratow a skrt w prawo, okrga
skrt w lewo; w nocy pal si na nich wiata: biae na
lewym brzegu, czerwone n a prawym.
W Poznaskiem i na Pomorzu, na odcinkach regulo
w anych kierunek nurtu w skazuj znaki, ustaw ione na
brzegu. S to kw adratow e tarcze, zwrcone przektni
wd, malowane biao-czerwono. Jeli czarny kt, malo
w any na tarczy, skierow any jest w praw stron, naley
jecha pod praw y brzeg, jeli w lew pod lewy; jeli
ku doowa n urt idzie rodkiem.
D ojezdne przsa oznacza tarcza kw adratow a, biaa
z czerwonym rodkiem, a w nocy - zielone wiato.
Podw jne tarcze biao-czerwone, prostoktne lub
okrge, umieszczane jedna n ad drug, oznaczaj cieni
ny, gdzie w yprzedzanie i wym ijanie statkw' jest w zbro
nione.
Stanice kajakow e (gospody, przystanie, gdzie znaj
duj si apteczki, przybory do napraw y, mapy, przew od
niki i t. p.) oznaczaj okrge tarcze bkitne z biao-
czerwonym proporczykiem P. Z . K. w polu i napisem
,,Staniea kajakow a P. Z . K. . N a bardziej uczszcza
nych szlakach grskich (tru d n y ch ), Polski Zw izek K a
jakowcw ustawi rwnie tablice ostrzegawcze, nieusta
lonego dotd wzoru.
 174

Z nakw pyw ajcych nie wolno przestawia, gasi,

i t. p., nie wolno rwnie do nich przybija, ani w i
za (cum ow a).
Na drogach eglownych obowizu
j P r z e p i s y d r o g o w e " (patrz str. 287).

S ta te k id z ie .

*vpraw o w prost w lewo

B -w ia to biae CZ.- ezer/ron e Z L . -z ie lo n e

Rys. 81.

Rozpoznanie kierunku jazdy statku.

Kajaki jadce po drogach eglownych noc powinny

mie biae wiato, widoczne zewszd. Najlepiej umieci
je na maszcie grota lub ztyu, za siedzeniem, na specjal
nym drku (w iato umieszczone nisko zprzodu olepia
w iolarzy).
Niebezpiecznego spotkania ze statkiem w nocy atw o
unikn, gdy kierunek jazdy statku zdradzaj nam
wiata pozycyjne (czerw one z lewej, a zielone z p ra
wej burty oraz biae wiato zprzodu). (Rys. 81).
 175

K A JA K IE M N A M O R Z U .

Jak wiemy, prototyp kajaka zrodzi si u w ybrzey

G renlandji. I dzi kajak nie poprzestaje n a trium fach
odnoszonych na dzikich w odach grskich, lecz pragnie
zakosztowa morza.
H istorja kajaka zanotow aa braw urow e w ypraw y,
tysice kilometrw liczce wdrwki wzdu w ybrzey
Europy, A fryki, Azji. M a te swojego G erbaulta w oso
bie kpt. Romera, ktry w 1928 r. wykona n a skadaku
szaleczy skok przez A tlantyk, przebyw ajc w cigu
56 dni gigantyczny szlak Lizbona w yspy K anaryjskie
St. Thom as (archipelag M ae A ntyle). K ajak zda
egzamin ze swych w artoci morskich lepiej ni dobrze.
W drw ki po morzu w ym agaj specjalnych kw alifi-
kacyj. Prcz doskonaej znajomoci morza, jego kapry
sw, wielkoci i grozy, niezbdne jest przystosow anie
sprztu do w arunkw morskich. ywiou, jakim jest mo
rze, nie pokonyw a si si, lecz inteligencj. Z dobyw c
oceanw nie moe by pierw szy lepszy szczur ldowy.
W id o k i zwycistwa ma tylko czowiek morza, stary w y
ga w odny, doskonay technik, wiadomy trudnoci, jakie
go czekaj, czowiek silny, dzielny i rozwany.
Puszczanie si na morze, naw et najspokojniejsze,
tylko z w iar w sw oj gwiazd" n a dusz met
skoczy si musi tragicznie. Pogoda na n;->rzu zmienia
si momentalnie. M aa chm urka sprowadzi moe cjkw a,
ktry przekreli wszelkie rachuby. Szkwa taki zatopi
kajak Sanco Panso" dr. Korabiewicza niemal u celu
 - 176 -

podry, u w rt A ten (po przebyciu ogromnej drogi

przez W a g Dunaj morza: C zarne, M arm ara, E gej
skie! ).
M orza nie wolno nigdy lekceway, lepiej liczy na
najgorsze.
K ajak jako morska d przybrzena ma wiele zalet.
T rzym a si dobrze na fali, wietnie egluje. W ym aga
jednak dobrej pogody. P rzy w ietrze o sile ponad 5 i sta
nie morza 4 5 (patrz str. 298 i 180), musi si chroni
na brzeg. G dy nadchodzi sztorm, mona kajak z atw o
ci wyrzuci" na brzeg, aby spokojnie przeczeka
okres zej pogody. M ono w yrzucenia si" na ld
jest wielkim plusem kajaka. M ay jacht, w razie niepo
m ylnych w arunkw, chroni si moe tylko w portach.

Rys. 82.

Dryfkotwa.

W yrzucenie si" dla jachtu jest zawsze niebezpieczne,

grozi aw arj i pociga znaczne koszty.
N a morze n ad aj si wycznie kajaki szerokie
(85 90 cm ), zaopatrzone w komory powietrzne, sta
teczniki i szczelny fartuch. O aglow anie na morzu po-
 177 -

winno by nieco mniejsze, ni na wodach rdldow ych,

ze w zgldu n a silne w iatry i fal. Konieczna jest busola
szalupowa (n a k ardanie), pozw alajca znale kierunek
i odlego od ldu przy zakryciu go przez fale (patrz
str. 184), N iezbdna jest take ,.d ry fk o tw a ' *), czyli
kotwica pyw ajca, umoliwiajca zaham owanie odzi,
pdzonej przez w iatr lub fal przyboju.
C ay osprzt (drzew ca, olinowanie, agle, okucia)
musi by mocniejszy, ni na w odach rdldow ych, ze
w zgldu na silniejsze w iatry i koysanie.

Fale tw orz si w skutek dziaania w iatru n a p o

w ierzchni wody. W sk u tek naporu wiatru, czstki w ody
unosz si i opuszczaj naprzem ian, tw orzc grzbiety
i doliny. Falow anie spraw ia wraenie, e caa m asa w o
dy postpuje. T a k jednak nie jest (rzucajc lekki przed
miot n a wod, przekonam y si, e skacze w gr i wd
na m iejscu). K ada czsteczka falujcej w ody kry po
orbicie koowej. T ylko na wodach pytkich, w skutek

*) D ryfkotw a (rys. 82) jest to worek z mocnego ptna aglo

w ego w ksztacie stoika, otw arty od podstaw y (okolonej metalo
w obrcz), a u wierzchoka zaopatrzony w may otwr. D ryf-
kotw uwizujemy do obu kocw liny kotwicznej, od strony obr
czy za porednictwem trzech linewek. Cignc dryfkotw za lin
od strony obrczy, silnie hamujemy bieg lodzi, cignc za koniec
od strony wierzchoka bez w ikszego oporu m oem y holowa
dryfkotw za sob. D la kajaka wystarcza dryfkotwa o rednicy
podstaw y ok. 30 cm. D ugo liny kotwicznej pow inna b y 3 do 5
razy wiksza, ni odstp grzbietw fal. Im fala gorsza, tem lina
musi by dusza.

P o d r c z n ik k a ja k o w c a 12.
 rl 78

spaszczania si orbit w coraz to bardziej w yduone

elipsy, rodzi si ruch postpowy. W sk u tek tarcia o dno,
nastpuje pow strzym anie fal, tworz si w ay w odne
tak charakterystyczne dla przybrzenych fal morskich.
U brzegw w a w odny zaam uje si, a pdzona w oda lie
brzeg rytmicznemi wypadam i; jest to t. zw. podplusk.

Rys. 83.
U wrt Gdyni.

Co par fal (7 lub 9) idzie wiksza fala dziad".

Falow anie morza, w zalenoci od siy w iatru, gboko
ci i ksztatu dna, przybiera rozmaite ksztaty. O d gad
kiej toni morskiej (g ad y ), poprzez lekkie marszczenie
 179

si powierzchni, kdzierzawe baranki, a do ogromnych

bawanw, gronych przew aw z przelewist grzyw.

' i

Rys. 84.
 180

Ponisza skala pozw ala oceni stan falow ania morza.

Jazda
Stopie W ysoko *)
Fal a na
falowania fali w m
kajaku

0 Powierzchnia wody gadka 0

(gada)
1 Morze zupenie spokojne, lekko < 1
si marszczy
N
2 Morze spokojne 12

3 rednia fala (baranki) 2 -3 E

4 Dua fala 34

5 Na falach tworz si grzebienie 4 5

6 Szalupa chowa si midzy 6 -7
falami Z
7 Bardzo wysoka fala 8 -9
N
O
8 Fale tworz ciany wodne 1 0 -1 2

9 Parowce chowaj si midzy > 12
falami a

U brzegw, na granicy zaamania si fal, tw orzy si

grona kipiel (Branching), pod postaci fali p r z y boju.
Im przejcie dna od gbi do pycizny jest gw atow niej
sze, tem fala przyboju w y sza i groniejsza. Przy a-

*) O cena wysokoci fali jest bardzo trudna, gdy zwykle odno*

simy j nie do waciwego poziomu, a do paszczyzny pokadu po
chylonego statku t. zw. poziomu pozornego.
 181

godnym spadku dna, kipiel przybrzena ma szeroko

ok. 2 km, przy gwatownym spadku dna do 8 km.
Najczciej stan morza zdaa od brzegw (poza linj
przyboju) jest dogodniejszy do jazdy. Z d arza si jed
nak i sytuacja odw rotna. Dugo fali (odstp grzbie
tw ) ronie z gbokoci morza. Fale dugie s atw iej
sze i przyjem niejsze do jazdy. Nieprzyjem ne s krtkie
fale skaczce, tw orzce si n a pyciznach i w portach na
wodach gbokoci 1 6 m. F ala tworzca si na 2 m
wodzie nie unosi ju kajaka, lecz rozpryskuje si u burt,
ochlapujc go i zalewajc.
Po ustaniu w iatru, pozostaje dugo jeszcze kolebanie
morza t. zw. martwa fala (D iinnung) czyli falowanie
przetrwae.
Jeli w czasie trw ania m artw ej fali nowy w iatr, z in
nego kierunku, poruszy powierzchni morza, tw orz Si
bardzo trudne do jazdy fale interferencyjne. S tan morza
wwczas nazyw am y stoczeniem (K abbelung). W w
skich cieninach, przy amaczach fal, w portach, pow sta
j bardzo grone fale odbite, nieregularne, n a ktrych
pokonanie niema recepty.
W zd u w ybrzey, w pobliu zatok, w ystpuj prdy
morskie, stae i zmienne, zw izane z przypywem i od
pywem.
N ad morzem w iej te w iatry lokalne. S to t. zw.
bryzy", poranna i w iec zo rn a * ).

*) Bryzy powstaj wskutek rnicy temperatur morza i ldu.

Bryza poranna wieje od morza do ldu, wieczorna od ldu do
morza.
 182

Doskonae orjentow anie si w zjawiskach zachodz

cych n a morzu, w poczeniu ze znajomoci meteoro-
ogji, pozwala szczliwie unika grocych niebezpie
czestw.
Technika ja zd y na morzu nie rni si wiele od tech
niki jazdy po w odach rdldow ych. Fale krtkie a w y
sokie naley bra prostopadle do grzbietu, unoszc wio
sa wgr, by prysk wody, uderzajc w pira, nie obr
ci odzi. N a fale dugie m ona jecha ukonie, pam ita
jc o chybotniciu na szczycie fali. Grone przelewy, na
ktre kajak nie potrafi si w drapa", najlepiej omi
ja, przepuszczajc je przed sob lub za sob (prze
lew a w druje wzdu grzbietu). W razie niemonoci
wyminicia, bra j prostopadle, z wiosami wgr.
N ieraz udaje si zakosztow a niezwykle przyjem nej,
a szybkiej jazdy na czole fali. Po w yjechaniu w morze
na 2 3 km, trzeba zawrci i zacz pyn z fal
przyboju ku brzegowi, polujc" na dziada". Jeli uda
si nam ustawi na odbrzenym stoku fali przybojowej
tak, aby grzbiet fali nie mg nas wyprzedzi, to bdzie
my mogli pojecha a do ldu bez wysiku, ze znaczn
prdkoci. Przed brzegiem naley kajak przyham owa
i fal przepuci, inaczej zostaniemy wyrzuceni n a ld.
O djedanie od brzegu i ldowanie przy silnym przy
boju naley do najtrudniejszych umiejtnoci kajako
wych. O djazd na jedynce jest trudniejszy, ni na dwjce.
Istniej tu dw a style. P rzy maej fali na paskim brzegu,
ustaw iam y k ajak n a pytkiej wodzie, prostopadle do fali.
Podparszy si rkami o dno, czekamy na dziada"; po
 183 -

jego przyjciu, szybko uciekamy w morze, popdzani

schodzc z brzegu fal. P rzy duem biciu fal, postpu
jemy inaczej. N a dwjce, po ustawieniu kajaka w w o
dzie prostopadle do fali, siada pierwszy wiolarz czoo
wy. T ylny, do czasu zajcia miejsca i zapicia fartucha
przez czoowego, unosi dzib nad biegnc do ldu fal.
Z chwil nadejcia dziada", czoowy zaczyna ruma,
podczas gdy tylny byskawicznie, skokiem zajm uje swe
miejsce i opina fartuch. Chodzi o ucieknicie jak n a j
dalej od brzegu przed nadejciem nastpnego dziada".
Jeeli nie zdym y zapi fartucha i do daleko odje
cha, przelewa przyboju zaleje kajak, a w skutek n a
pywu w ody w ty odzi, kajak stanie dba" i gnany
na brzeg zostanie w yrzucony na ld. G dy brzeg jest
piaszczysty p biedy, na wybrzeu jednak kamie-
nistem (jak u nas np. koo H allerow a) kajak moe ulec
zupenemu rozbiciu.
S tart jedynki jest jeszcze trudniejszy. T rzym ajc
dzib pod pach, czekamy nadejcia dziada. R ufa po
w inna spoczywa na ldzie (na terenie zalew anym ).
Z chwil nadejcia przyboju, spycham y kajak w morze,
wskakujemy, opinam y zgrubsza fartuch i co si uciekamy
od brzegu. P rzy duej fali, w ypadnie nam start pow t
rzy nieraz kilkakrotnie, zanim uda si szczliwie min
krytyczn linj am ania si fal.
Ldowanie na przyboju w ym aga rwnie doskonaej
orjentacji. N a pocztek, najkorzystniej bdzie dojeda
ruf, lekko rum ajc pod fal. U strzee nas to przed nie
spodziank w yrzucenia przez dziada".
 184

Zczasem potrafim y d o je d a li przodem. P rzy silnym

przyboju, dobrze jest wyrzuci z rufy dryfkotw ; pozwoli
to wolno doj do brzegu, bez obaw y rozbicia si * ).
P rzy jedzie wzdu wybrzea, w ana jest dobra oce
na odlegoci. W sk u tek kulistoci ziemi i niskiego po
ziomu oka nad powierzchni (ok. 1 m) dal horyzontu
na kajaku wynosi zaledwie ok. 3,5 km **). Czowieka
na brzegu wida do 7 km, agielek kajaka (top) do 9 km,
dom parterow y do 14 km, wysokie drzewa do 20 km,
brzeg wysokoci 50 m do 25 km. Pamita naley e:
za krtko oceniamy odlego przy powietrzu jasnem,
przejrzystem , gdy soce wieci ztyu, nad wod,
za dugo pod soce, w wietle migajcem, o zmro
ku.
W yb ierajc miejsce pod obz, liczy si trzeba ze
zmiennoci poziomw morza. N ie stawia namiotu na
terenie zalewanym przez przypyw . (N a Batyku przy
pyw jest niemal niedostrzegalny, u w ybrzey A tlantyku,
w e Francji, siga w gb po par kilom etrw).
N a o d l u d n e m w y b r z e u pod kar
s d o w nie w o l n o pal i ogni, g d y
m o g o n e z m y l i s t a t k i p y n c e po
m o r z u i s p o w o d o w a k a t a s t r o f . wia-

*) Na duych jeziorach naley stosowa te same ostronoci, co

na morzu. Krtsza fala jeziorna moe by bardziej niebezpieczna
od morskiej.
**) Okrela si z wzoru X = 3,5 (V hi + \ fu), gdzie X
jest dal horyzontu (w km), hi wysokoci oka (w m), a h.>
wysokoci przedmiotu (w m) nad powierzchni morza.
 185

to obozowe od strony morza musi by niewidoczne. P rzy

obozowaniu naley unika niszczenia kultur lenych i ro
lin chronionych (jak mikoajek, w ydm uszyca), su
cych do utrw alenia w drow nych wydm.
N ieodparty jest urok morza, niepojta jego moc i pi
kno! W szy scy dowoli moemy czerpa z bezdennej jego
skarbnicy. Z akochani w morzu, nie rzucajm y si jednak
w jego objcia jak lekkomylne dzieci!
Szukajm y na niem nie mierci, a peniejszego ycia.

T O I O W O Z M E T E O R O L O G JI.
Znajom o pogody n a wycieczce jest niezw ykle po
yteczna. Poniewa tylko w yjtkow o bdzie mona ko
rzysta z codziennych biuletynw meteorologicznych
P. I. M trzeba zna przyblione sposoby przepow iada
nia pogody, oparte o obserw acj otaczajcych nas zja
wisk.
Pogoda Z w ie rz ta
N ieb o C h m u ry W ia tr
b d zie i p ta k i

Ja s n o n ie b ie sk ie .
W sc h d s o c a
p rzym glony, rano P ta k i
ro sa , le k k i w ia tr. L ek k ie,
p ie w a j .
Z ach d so ca bez w ysokie, S aby
J a s k k i
c h m u r, p o m ara b iae, pnocny
P i k n a fru w a j
czow y. P o z a c h o p rz e jrz y lub
w ysoko.
d zie, n a n ieb ie ja s te w schodni
Z aby
sne sm ugi. N oc c i (baranki) m ilcz.
ch a, ciem na, gw ia
zdy b la d e . Dym
s tr z e la w gr
 186

Pogoda Z w ie rz ta
N iebo C hm ury W ia tr
b d z ie i p ta k i

Z asn u te , ch m u rn e.
W sc h d so ca
cze rw o n y , jask ra w y . D ue,
D ua p rz e jrz y s to ciem ne, P ta k i
p o w ie trz a . bezpo n ie s p o
G os id zie d a le k o . sta cio w e Z achodni kojne.
Z ach d , soca i w a r i p o u d J a s k k i
D e sz cz
b lad o ty lub stw ow e, niow o- k r tu
za chm uram i. zasnu- zachodni nad w od.
G w iazdy zam y lo n e. w aj aby
D okoa k si y c a cay re ch o c z .
p ie r c ie h a lo h o ry z o n t
( lisia c z a p a " )
Dym snuje si nisko.

N iebo c ie m n o n ie K r tk ie ,
C i k ie , g w a to w
b ie s k ie . J a s k ra w y
o o stry c h ne
w schd. P o tym
k s z ta poryw y
W ic h e r z ac h o d zie , c z e rw o
ta c h , n a p a r
ne chm ury. N o c
lub g odzin
gw iazd y siln ie
sm ugow e p rz e d
b y sz cz .
w ich u r

L iczne
m ae W zm aga B ydo
c h m u rk i, si p o d n ie sp o
C z erw o n e lub w d ru jc e w ieczr. k ojne.
Z m iana z o c iste c hm ury w rnych N a g a P ta c tw o
o z ac h o d zie k je ru n - zm iana ch ro n i si.
k a ch , z a k ie ru n k u N ie w ida
lenie od w ia tru ow adw .
w y so k o ci
Rys. 85. Z chmur kajakowiec czyta pogod.
 188

N a dusze w ypraw y, szczeglnie morskie, dobrze

zabiera z sob kieszonkowy barom etr (aneroid). O to
jego wskazania:

S t a n b a r o m e tr u Z a p o w i a d a

sta y, wysoki s t a p o g o d
sta y , niski plu ch
zmienny w a h an ia p o god y
sz y b k o sp a d a d e sz c z , b u r z
sz y b k o idzie w gr w ia tr
wolno idzie w g r u sta la n ie si piknej pogod y

W czasie wycieczki, w dzienniczku pokadowym n a

ley notowa codzie rano: zachmurzenie, w iatry, opady,
cinienie, a okoo godziny 2 po po. tem peratur.
Do zapisyw ania obserwacyj su znaki umwione *).
Konieczna jest rwnie znajomo sygnaw ostrzegaw
czych, wywieszanych na w ieach i m asztach przez n ad
brzen sub meteorologiczn.

*) Patrz str. 299.

 ZAWODY KAJAKOWE.

K ajakarstw o jest typowym przestrzennym sportem te

renowym, opartym o instynktow ne cienie czowieka
do zespolenia si z przyrod. O bok tego cienia, w yst
puje rwnie zaborczo, w yraajca si w chci opano
w ania przyrody. K ontem placja przyrody i zdoby
w anie jej, to dw a przew odnie m otywy kajakar
stw a, Istnieje i motyw trzeci, zrodzony z chci poko
nania innego czowieka-wspzawodnika. Kierunek za
wodniczy zrodzi zaw ody kajakowe, upodobnione do
daw no przyjtych form regat wiolarskich i eglarskich.
N iektrzy teoretycy sportu ten kierunek kajakarstw a
uznaj za form zw yrodnia, niezgodn z jego duchem
i miej si z wycigw w w odnych w orkach".
Przyjm ujc naw et ten niesuszny punkt widzenia, nie
da si zaprzeczy, e zaw ody przedstaw iaj du w a r
to i dla czystego", w drujcego kajakarstw a, gdy s
najlepsz prb sprztu, metod szkolenia i pokazem po
stpw techniki jazdy. ( Prcz tego, naley docenia ko
rzyci zdrowotne i wychowawcze, pynce z regularnego
treningu, oraz w arto propagandow zaw odw ).
 190

Z A W O D Y K L A S Y C Z N E I P O P IS Y .
Regulam iny P. Z . K. *) rozrniaj zaw ody w iolar
skie, eglarskie i popisy.
Z aw o d y te ujte s w cise przepisy. K ajakow e za
w ody wiolarskie s to bd wycigi paskie" n a sto
jcych lub wolno pyncych rzekach albo na torach tego
sam ego typu, co dla regat wiolarskich, bd te w y
cigi grskie".
Klasyczne biegi paskie, to biegi krtkodystansow e do
2 km i dugodystansow e do 10 km dla panw oraz 600 m
dla pa. N a tych dystansach corocznie w rnych kla
sach rozgryw ane jest m i s t r z o s t w o P o l s k i .
Biegi grskie m aj charakter krtkiej wycieczki i s
prb umiejtnoci technicznych kajakowca. D ystans
klasyczny wynosi ok. 50 km. T rudno rzeki B (3 4 ).
O drbny charakter nosz dugodystansow e, wielo
dniowe raidy, gdzie prcz wycigu na etapach uw zgld
nia si regularno jazdy, wyposaenie, um iejtno obo
zow ania i t. p.
Popisy kajakowe nosz czsto charakter wielobojw
wodnych. Przyjte i upraw iane gwnie w harcerstw ie
wodnem, maj na celu w ykazanie sprawnoci kajakowca.
N ajbardziej przyja si ta forma zawodw w Ameryce
(w popisach kajakow cw am erykaskich obficie jest re
prezentow any pierw iastek hum oru).

*) Patrz Regulamin regatowy P. Z . K. (str. 304), Regulamin

regat eglarskich P. Z . K. (str. 319). Regulaminy te szczegowo
omawiaj stron techniczn regat.
 191

Do takich konkurencyj naley t. zw. bieg ratunkow y".

Druyn stanow i 2 kajaki. N a znak startera, wyrusza
poowa zawodnikw; w pewnym odstpie czasu pada
strza startera, na ktry startuje reszta. Pierw sza staw
ka" tymczasem w yw raca si z kajakami do wody. R a
townicy" w yaw iaj rozbitkw i holujc d spiesz do
mety. Nieco inaczej w yglda t. zw. O verboard". Jest
to wycig na 150 y. * ). N a pierw szy sygna, zawodnicy
ruszaj ze startu, na drugi w yskakuj z kajaka, nurkuj
pod nim, wa zpowrotem i spiesz do mety. Istnieje
jeszcze jedna odm iana tego biegu, gdy kajak naley w y
wrci, w yratow a" i zajw szy w nim miejsce ci
ga si do mety.
Z zabaw, najpopularniejszy jest turniej w odny"
C anoe-Filding". N a kadym z kajakw jedzie po dwch
zawodnikw; jeden wiosuje podczas gdy drugi, uzbro
jony w kopj, stoi na desce, lecej poprzecznie na bur
tach. Zadaniem kopijnika" jest zepchn przeciwnika
do wody. Z derzenie kajakw jest wzbronione. Kop je
zabezpiecza si na kocach mikk gak.
W ielobojem kajakow ym jest t. zw. H u rry Scurry"
kombinacja biegu na 50 y, pyw ania na 50 y i w iosowa
nia na 100 y. Istniej rwnie wieloboje kajakow o-py-
wacko-eglarskie. Konkurencj w ybitnie turystyczn jest
W ilderness C ontest". Jest to wycig dugodystansow y
ok. 30 km, poczony z prbami obozowemi. Po przy
byciu na pmetek, naley wyadow a i spakowa ska-

*) 1 yard = 0,91 m.
dak, rozbi namiot, zaoy obz, rozpali w sposb n a
turalny (bez uycia zapaek i t. d.) ogie. Po zagoto
w aniu 1 1 wody, nastpuje zwijanie obozu, gaszenie
ognia, zatarcie ladw obozu, rozkadanie skadaka i po
w r t do mety. W szy stk ie prby robione s na czas ,
pod kontrol sdziw.
O sobn kategorj stanow i biegi z przeszkodami,
w postaci przepustw, tam, pycizn.
Prcz regat w iolarsko-kajakow ych, rozgryw ane s
i regaty eglarskie. Techniczn stron regat omawia
szczegowo Regulam in regat eglarskich P. Z . K.
W ycigi kajakw odbyw aj si bd na zwykych
kajakach wdrow nych, jeli idzie o konkurencje tu ry
styczne, popisy, wieloboje, bd te na specjalnych ka
jakach regatowych.
Corocznie rozgryw ane jest mistrzostwo Polski" du
godystansow e grskie (50 km) o nagrod P strg a"
i krtkodystansow e paskie (1 km) o nagrod Jesio
tra".
W konkurencji pa rozgryw any bdzie od 1934 r. bieg
paski na 600 m o nagrod Siei".

Z A P R A W A Z A W O D N IK A .
K andydat na zaw odnika musi posiada dobre w arunki
fizyczne, zdrowie i wiek powyej 18 lat. Z ap raw musi
poprzedza dobre przygotow anie oglne, zdobyte przez
gim nastyk oraz sporty. D obry stan zdrowia jest
koniecznym warunkiem . Kto posiada w ady organiczne,
sabe serce, puca, lub przebyw a cisze choroby za-
 193

kane, nie moe, a do czasu zupenego pow rotu do

zdrowia, zaczyna zapraw y. M odzie w okresie dora
stania nie powinna rwnie trenowa, gdy moe to by
ze szkod dla jej rozwoju i wywoa w ady w budowie
(skolioza u jedcych na kanadyjkach).
Przed rozpoczciem zapraw y, naley podda si grun
townemu badaniu przez lekarza w poradni sportowej.
Z ap raw a dzieli si na par okresw. W pierwszym,
gwny nacisk kadzie si na zdobycie dobrej kondycji,
czyli dobrego samopoczucia fizycznego. W drugim okre
sie, pracuje si n ad stylem technik. Styl jest czynni
kiem waniejszym , ni najbardziej atletyczna budowa,
W okresie tym przerabia si poszczeglne elem enty bie
gu (start, finisz, dostosowanie tem pa do odlegoci
i t. p .). W ostatnim okresie, prowadzi si trening ostry,
m ajcy na celu doprow adzenie organizmu do m aksym al
nej sprawnoci na dzie zawodw. Prcz pracy nad sty
lem, prcz dbaoci nad utrzymaniem dobrej kondycji,
specjalny nacisk kadzie si na zdobycie koniecznej ru
tyny, przez dokadne poznanie w arunkw biegu, miej
sca, konkurencji i t. d. celem obrania waciwej taktyki.
W tym okresie mona startow a w lejszych zawodach.
Z ap raw naley rozpocz w poowie kwietnia gdy
okres treningu trw a minimum 3 miesice. Po zimie sp
dzonej w sali gim nastycznej lub na w drw kach nar
ciarskich, w peni si i zdrow ia rozpoczynamy zapraw .
Pocztkow o bd to dugodystansow e w yjazdy w wol-
nem tempie. P raca nad wyrobieniem oddechu, zapraw a
mini i serca, pozbycie si nadm iaru tuszczu. Specja-

P o d rc z n ik k a ja k o w c a 13.
 194

hic; naiey uwaa na prawidowy styl rumania i do

bry siad. Trenowa 2 3 razy w tygodniu. Po 3 ty
godniach, naley wple krtkie zrywy: 3 4 starty
po 50 m, finisz na dystansie 100 m. Raz na tydzie zjazd
skrconego toru (80% dugoci toru na biegu), w tem
pie, lecz be zrywu kocowego,
Po 6 tygodniach, mona sprbowa szczcia w Zawo
dach na dystansie skrconym, Zawody te maj na celu
otrzaskanie zawodnika z atm osfer' wycigu, walki.
Sidmy, smy tydzie trening coraz bardziej ostry,
Podane starty na dystansach krtkich (ok. 600 m),
celem wyrobienia tempa. Zaw ody o mniejszem znacze
niu, uzgodnione z oglnym planem Zaprawy. W dzie
po maych" zawodach zupeny odpoczynek, w dwa dni
duszy wyjazd na styl". W okresie tym naley szcze
glnie uwaa na regularny tryb ycia, stosowa ani,
masa, unika alkoholu, palenia.
N ad zawodnikiem powinien stale czuwa trener i le
karz sportowy, uwaajc na niebezpieczne objawy prze
trenowania, ktremi s: spadek ciaru ciaa, oglne
przygnbienie, draliwo, brak apetytu po treningu,
bezsenno, wolny powrt ttna do normy po wysiku
itd. W razie zauwaenia powyszych objaww, zapraw
naley bd zupenie przerwa, bd te zagodzi. Na
2 tygodnie przed gwnemi zawodami, gdy zawodnik
dochodzi do formy szczytowej, naley ostro treningw
nieco osabi, codziennie jednak pracowa nad sty
lem i tempem. Szczegln uwag naley powici opra-
 - 195 -

Cwaniu startu i przyzw yczajeniu do zrywu w trze i na

finiszu * ),
N a 3 dni przed biegiem, codzienny trening ogranicza-
my do zjazdu toru w redniem tempie, Naley zwrci
Uwag na dokadne poznanie toru i przeciwnikw. P
sezonie gwnych zawodw, zaprawy nie naley przery
wa nagle. Organizm nie lubi skokw, krzywa nasilenia
powinna opada agodnie, Przez cay czas zaprawy uni
ka forsowania organizmu. Z maksymalnem nateniem
organizm moe pracowa tylko wyjtkowo. Stae prze-

*) N a starcie, pierw sze 4 6 pocigni robi si silnie, krtko,

Szybko, a b y uruchom i k ajak i rozpdzi do podanej prdkoci.
G d y kajak osign prdko ,.n orm aln ", tem po naley zw olni,
uregulow a, pocignicie w yduy. M im o szybkiej p ra cy , Styl musi
b y bez zarzutu, bez p ry szn ic w ", citych zaoe w iosa, g w a
tow n y ch przechyw n a b u rty , k iw an ia ciaem do przodu. C ao
ru ch w m usi robi W raenie pynnoci i mikkoci. P ocignicie
dugie, dziki W ydajnej p ra c y barkw . P rz e rw a m idzy w yjciem ,
a zaoeniem ja k najm niejsza.
P o ok. 2 m inutach jaz d y , w y c zu w a si b ra k oddechu, w krtce
jednak, n a skutek sam oregulacji organizm u, przychodzi t, Zw. drugi
oddech (second w ind) i p rz y k re uczucie dusznoci mija.
N a 80 100 m przed m et naley zaczyna finisz. Im lepszy
trening, tem z ry w kocow y m oe b y duszy. W tej czci biegu,
tem po w zm aga si do 98 n a minut! W sk u te k tak w zm oonej p ra
cy, trac i si oddech. O sta tn ie m etry jedzie si w bezdechu, k o rz y
sta j c z t. zw . po w ietrza rezerw ow ego, zm agazynow anego w pu
cach. Z r y w kocow y w ym aga, prcz dobrej techniki, take duej
siy w oli, a b y zm usi zm czone p ra c ciao do ostatniego w ysiku,
o jeszcze wikszem nateniu. T y lk o dua ru ty n a i am bicja z aw o d
nika p odoaj tem u zadaniu.
 1%

cianie w ywouje szybkie zniszczenie m aszyny ludzkiej,

W czasie zapraw y, naley odywia si intensywniej,
jednak W sposb nie odbiegajcy od norm alnego trybu
ycia. W okresie cisego (ostrego) treningu, nie mona
rwnie zbyt duo pracow a umysowo, gdy organizm,
bez szkody dla zdrowia, nie podoa obu wysikom naraz.
Sypia naley duo (8 9 godzin na dob); po w sta
niu, dobrze trenow any zaw odnik czuje si lekko, rzeko,
wesoo. Po silniejszych treningach, podany jest ma
sa, ciepa kpiel i odpoczynek. O kres szczytowej formy
jest nietrw ay, to te naley zapraw regulowa tak, aby
w ypad on na termin gwnych zawodw sezonu.
Z ap raw n a wodzie naley uzupenia wiczeniami
dopeniajcemi i korygujcem i. Jak wiemy, kajak upo
ledza doln cz ciaa. Gim nastyka, biegi naprzeaj,
wiczenia pik lekarsk i na skakance, gry sportowe,
wreszcie pywanie (nie za dugo i nie zaw odniczo), po
zwol napraw i braki jednostronnej zapraw y tylko ka
jakowej.
K ajakarstw o ze swej strony jest doskonaem uzupe
nieniem i sportem letnim dla narciarzy.
Najcisze s biegi klasyczne" na stojcej wodzie.
W y m ag a j one starannego przygotow ania. S tart bez
treningu jest bardzo niebezpieczny i moe wywoa nie
obliczalne nastpstw a, szczeglnie, gdy stan zdrowia
zawodnika nie jest w peni zadaw alajcy.
Z aw o d y na trudnych rzekach grskich, regaty eglar-
sko-kajakowe, popisy s raczej egzaminem umiejtnoci
 197

te c h n ic z n y c h i n ie w y m a g a j ta k s ta ra n n e j z a p ra w y
a tle ty c z n e j.
W i k s z w y d a jn o osiga tre n o w a n y o rg a n iz m
g w n ie d z i k i b a rd z ie j e ko n o m iczn e j p ra c y , e lim in a c ji
n ie p o trz e b n y c h ru c h w o ra z d o b re j p ra c y p i ra w w o
d zie c z y li s ty lo w i ja z d y . N ie m n ie j w a n rzecz je s t
ja z d a z g o w " . U m ie j tn y w y b r n u rtu , s z y b k a o rje n -
ta c ja , d o b re b ra n ie p rz e s z k d , w ybr o d p o w ie d n ie g o
m o m en tu do z a a ta k o w a n ia p rz e c iw n ik a , r n e p o c i
g n i c ia " ta k ty c z n e d a j d ro b n e z y s k i, k t re w sum ie
s ta n o w i o w y g ra n e j.
N ie t y lk o je d n a k s u c h y w y n ik " d e c y d u je o d o jrz a o
ci s p o rto w e j z a w o d n ik a . R w n ie w a n e je s t to, co o k re
la m y k u ltu r w a lk i lu b d u ch e m s p o rto w y m , a co w y ra a
si rze te ln o ci i ry c e rs k o c i w w a lce , lo ja ln o c i w obec
o rzecze s d zi w , p ro s ty m , s k ro m n y m sto s u n k ie m do
w s p z a w o d n ik w , u m ie j tn o c i p r z e y c ia " p rz e g ra
nej w sposb g o d n y s p o rto w c a w a lcz ce g o n ie d la w y
g ra n e j, a d la k o rz y c i p y n c y c h ze s p o rtu .
Z a w o d n ic y s ta rtu j c y d o b ie g w m is trz o w s k ic h m u
sz p osiada p a s tw o w o d z n a k s p o rto w (P , O , S .),
 NA WODNYM SZLAKU.

O R G A N IZ A C JA I P R Z Y G O T O W A N IE
W Y C IE C Z K I.

W ycieczka musi mie swj jasno w ytknity cel: kra

joznawczy, naukowy, artystyczny, sportow y. W a sa
nie si bez celu i planu prdko si przykrzy i nudzi.
W zalenoci od charakteru wycieczki, naley uoy
program wdrwki, przewidzie etapy, postoje, opraco
w a szlak pod interesujcym nas wzgldem przez po
znanie literatury przewodnikowej, m onografij, literatury
piknej, dotyczcej danej okolicy. Jeli wycieczka ma
mie charakter badaw czy, naley pozna m aterja istnie
jcy, opracowa kw estjonarjusze do bada geograficz
nych, botanicznych, biologicznych, socjologicznych; jeli
wycieczka ma mie charakter artystyczny przewi
dzie czas potrzebny na studja.
 199

O d charakteru wycieczki zaley jej tempo. Raidowiec,

,,cigant , bdzie goni byle wicej. A rtysta, kontem pla-
tor, naukowiec, posiedzi w jednej okolicy nieraz
i par dni.

S k a d z e s p o u jest niezwykle wanym czynni

kiem powodzenia wycieczki. N ajkorzystniejszy zesp
to dwie dwjki, maximum cztery dwjki (8 osb).
W wikszych zespoach trudno uzgodni tempo jazdy,
pogodzi zamiowania, temperam enty.
Podane, by jechali kajakow cy o wsplnych zainte
resowaniach, dobrzy znajomi, dobrani wedug si, w ie
ku. W ycieczki mieszane s naog zgodniejsze od w y
cznie mskich czy te kobiecych.
M ajc sym patyczny zesp, stajem y przed pytaniem,
dokd jecha. O glna m apa w skali 1:1 000 000, jak np.
M ap a uzdrowisk polskich" Polskiego Touring Klubu,
pozwoli zorjentow a si i zdecydowa, w ktr ruszy
stron. T eraz nastpuje studjum trasy. Z aopatrzeni
w niezbdny dla kadego wczgi przewodnik Szlaki
w odne Polski" oraz przewodniki i m onografje krajo
znawcze, badam y szczegowo szlak na mapie 1:300 000,
a dla jezior i maych rzek na mapie 1:100 0 0 0 * ).

*) M apy te, w cenie 1 z, mona naby w Skadnicy Inwalidz

kiej", W arszaw a, ul. Sienkiewicza 2. Kluby, szkoy, tow arzystw a
krajoznawcze mog nabyw a te mapy po cenie ulgowej 50 gr za
porednictwem okrgowych urzdw W . F, i P. W - na zapotrze
bowanie wedug poniszego wzoru.
 200

D O O K R G O W E G O U R Z D U W . F. i P. W.
w miejscu

(in s ty tu c ja ) (m ie jsc o w o , d a ta )

Z A PO T R Z E B O W A N IE NA MAPY P O CENIE U LG O W EJ.

(50 g r za s z t u k !
P r o s z o n a s t p u j c e m apy do celw tu r y s t y k i i k ra jo z n aw stw a .
M a p a 1 : 100 0 0 0 ').
Pas S tu p Ilo a rk . Pas S u p Ilo a rk .

M a p a

N a z w a Ilo a rk . N a z w a Ilo a rk .

Razem a r k u s z y ..................... w cenie z.

N a le n o wpaci o d b io rc a , p r o s z p o b ra za zaliczeniem
po c zto w e m 3).
Mapy prosz wysa po d a d r e se m

(p i c z o k i g ) (p o d p is z a rz d u )

1 } W y m ie n i p a s - s tu p . N ie p is a p o z a lin ja m i.
a) W y m ie n i n a zw . W b ra k u m ie jsca , w y p e n i d ru g ie
J) Z b d n e s k re li . z a p o trz e b o w a n ie .
Posikowa si map uczy przystpny Podrcznik terenoznaw
stwa dla podoficerw" Gsiewicza, wydany przez Gwn Ksi
garni Wojskow.
Informacje o przewodnikach daje, prcz ksiki Szlaki wodne
Polski", Informator szkolny" Min. W . R. i O. P., 1933,
 201

W niedalekiej przyszoci uka si specjalne m a-

p y k a j a k o w e . M apy te, w skali od 1:50 000 do
1:300 000, daj w szystkie informacje, potrzebne dla ka
jakowca, dotyczce nurtu, przeszkd, miejsc do obozo
wania, dojazdw, opat luzowych i t. p. formalnoci.
Dziki zastosow aniu klucza znakw (patrz W y w iad
szlakw w odnych", str. 293), osignito przejrzysto
i wielojzyczno" informacyj. W szystkie szczegy
odnoszce si do jazdy i nurtu znaczone s czerwono,
a wic atw e do zauwaenia. Rozprostowanie biegu rzeki
i umieszczenie caego szlaku na jednym pasie papieru,
skadanym w harmonijk, pozwala szybko odnale po
trzebne miejsce, bez koniecznoci w ypatryw ania w m a
sie zbdnych dla kajakow ca szczegw terenu. M apy
tego typu opracow ane przez ojca kajaka" A lfreda H eu-
richa zdobyy w A ustrji, Bawarji i Czechosowacji du
popularno. W a d ich jest stosunkowo dua cena, to
te tylko najbardziej uczszczane szlaki mog liczy na
opisanie.

E t a p y . Szybko podrna kajaka wynosi dla wd

wolno pyncych 4 6 km, dla grskich 10 12 km.
P rzy dziennej pracy 6 8 godzin, daje to na rzekach
nizinnych 25 50 km, na grskich naw et do 100 km.
Z e wzgldu na konieczno duego napicia uwagi, eta
py na rzekach grskich nie powinny przekracza 5 go
dzin wiosowania.
N a dugich szlakach, co 4 5 dni trzeba przewidzie
luszy postj (p dnia jazd y ), za co 7 do 10 dni -
 202

caodzienny odpoczynek. Program powinien by uoo

n y tak, by postoje w ykorzysta na wycieczki w gb
ldu, zwiedzanie, studja. Prcz tego, naley przewidzie
rezerw czasu na niepogod. G dy pogoda dopisze, czas
rezerw ow y nie bdzie zm arnow any. Zuy go mona
na obz, napraw sprztu, pisanie wspomnie, zabawy.
Kosztorys. Dobre obliczenie kosztw nie jest
rzecz atw. N ie mona stosowa tu szablonu. Z ale
nie od stopy yciowej, koszty bd w aha si bardzo
znacznie. P rzy sam ow ystarczalnej gospodarce w asnej,
mieszkaniu w namiocie, unikaniu szalestw " na posto
jach, mona w drow a naw p darmo (ok. 2 z dzien
nie). Kosztorys wycieczki obejmuje koszt: przejazdu
i przewozu (osb i rzeczy), wyywienia, wycieczek na
ld (opaty za zwiedzanie, zawody, kino), napraw ,
leczenie. Do obliczonych sum naley doda 10 20%
na nieprzewidziane w ydatki. A by koszt w ypad jak n aj
niszy, trzeba w ykorzysta wszelkie dostpne dla kaja
kowcw ulgi: transportow e (patrz str. 205), celne, lu
zowe, schroniskowe i t. d. Pomyle o tem naley za
wczasu, kierujc na dwa tygodnie przed wycieczk
odpowiednie podania do wadz, zaopatrujc si w legi
tym acje i zawiadczenia.
N aley rwnie uzupeni sprzt i wyposaenie, co
pochonie zawsze par zotych. Jeli kosztorys w ypad
za wysoko, naley albo ograniczy grne" plany, albo
zmniejszy stop yciow. Nie mona przeprow adza
zbyt wielkich oszczdnoci na jedzeniu. P rzy forsownej
pracy na kajaku, trzeba je duo i dobrze,
 203

Prelim inarz nie powinien przewidywa doyw iania

cudzym kosztem, goszczenia przez kluby, ludno. O bli
czenia takie byw aj zawodne i w yw ouj pniej duo
goryczy.

F o r m a l n o c i . N a mocy U staw y w odnej" (D z.

U staw R. P. N r. 62/32, poz. 573), kada d (take
i sportow a) musi posiada wiadectwo i num er reje
stracyjny, ktre darmo w ydaj zarzdy wodne, ew. sta
ro stw a * ). Legitym acja P. Z . K. z fotograf j, opacona
za dany rok, daje wiele ulg i udogodnie. Z aw iadcze
nie klubu o wycieczce odda nieraz wielkie usugi. W y -

*) D O P A S T W O W E G O ZARZDU W ODNEGO
w ......................................................

Zgoszenie statku podlegajcego spisowi skrconem u.

Imi i n a zw is k o waciciela
Miejsce zam iesz ka nia
Rodzaj i p rz e z n a c z e n ie s t a t k u ....................................................................

Rok b u dow y s t a tk u
N a jw iksza d u g o w m
s z e ro k o w m
w yso ko w m
Ilo o s b ...................................................................................................................
Miejsce s t a e g o po stoju
W ro k u p o p rz e d n im s t a t e k by zgo szony w P a s tw o w y m Z a r z
dzie W odn ym w i uzyska z a c z o n e P o
tw ie r d z e n ie z go sze nia za Nr............................ "
Dnia 19 r.
Podpis zgaszajcego
 204

cieczki ubiegajce si o nagrody P. Z . K. lub biorce

udzia w konkursie Polskiego R adja z w ody na wo
d", musz ponadto zgosi wycieczk w Polskim
Z w izku Kajakowym, W arszaw a, ul. M yliwiecka 3,
pok. 39 (zgoszenie jest tajn e). A by utrzym a w czasie
wdrw ki czno ze wiatem, naley w ybra urzdy
pocztowe, do ktrych znajomi mog kierowa poczt,
a dom " paczki ywnociowe i pienidze. Prcz miej
scowoci, naley poda do wiadomoci i przypuszczalny
termin przejazdu. Poczt mona prosi o przesanie nie
odebranych poste restante" do innego urzdu pocztowe
go. Jeli zamierzamy korzysta z przystani, schronisk,
pensjonatw, dworw, naley uprzedzi je zawczasu
o dacie przyjazdu, aby zarzdy tych instytucyj nie byy
zaskoczone najazdem niespodziewanych goci. P rzy
w yjazdach zagranic, na 6 tygodni naprzd naley sta
ra si o paszport zagraniczny i wizy. Przed samym
w yjazdem bdzie i tak do bieganiny". Przed rozpo
czciem wycieczki naley podzieli funkcje, aby kady
co robi i za co by odpowiedzialny. Kierownik (zw y
kle najdow iadczeszy w odniak), ustala etapy, porz
dek dnia, jest przewodnikiem i generalnym nadzorc
grupy. Najczciej bdzie peni rwnie funkcj kw a
term istrza.
W sp ln y skarb, zakupy, obejmuje gospodarz. Ku
charz zwykle tylko gotuje. N aukow cy", artyci", pro
w adz kronik, badania studja i pom agaj gospodarzo
wi, kucharzowi w pracy nad urzdzeniem obozu,
 * - 205 -

Ulgi t r a n s p o r t o w e . Polskie koleje pastw-

We udzielaj wycieczkom zbiorowym i turystycznym
zniek taryfowych rnych typw.
A) U l g i t a r y f o w e p r z y p r z e j a z d a c h do m i e j s c
odpustowych oraz w celach naukowych,
kulturalno - owiatowych, krajoznawczych,
turystycznych i sportowych.
Zbiorowe Wycieczki sportow e (od 8 osb), w przejazdach
ponad 30 km mog po zgoszeniu na 7 dni naprzd podania
w Dyr. Okr. Kol. Pastw, otrzyma znik (331/s% ). Jadcy
musz posiada legitymacje stowarzyszenia z fotografj.

W Z R PODANIA.
Do D yr. Okr. Kol. Pastwowych
w .........................................

Nazwa stowarzyszenia
V ' ..................................................................................

........................... urzdzajc.wycieczk kajakow pod kierow

nictwem p .............................. prosi o wydanie na zasadzie ta
ryfy osobowej i bagaowej (cz. II, dzia I, rozdz. E Ilia biletw
klasy . . . . na p o c i g i................. za opat znikow 2/s ta
ryfy normalnej (331/3% zniki) d l a ............................ uczestni
kw wycieczki, na przejazd jednorazowy P. K. P. w nast
pujcych relacjach:
Nr od stacji do stacji

Piecz dnia 19 r.
stow arzyszenia p o d p is ..................................................
B) Indywidualnie znika 331/3 % przysuguje czonkom Polskiego
Zw izku T ow arzystw T urystycznych w przejazdach ponad
30 km midzy stacjami wyjazdowemi" a docelowemi".
W y k az stacyj w yjazdow ych" i docelowych", korzystaj-
 206

Cych z ulgowej taryfy, ogasza corocznie M inisterstwo Ko

munikacji. (Patrz U rzdow y rozkad jazdy Ruchu").
C ) Prcz tego, wszystkie osoby tak zrzeszone, jak i nie, mog
korzysta ze witecznych biletw wycieczkowych pow rot
nych ze znik 331/3% w relacjach ogaszanych corocznie,
przy przejazdach do 150 km,
D) Kluby i stowarzyszenia P. W , mog rwnie otrzyma dla
sw ych czonkw udajcych si zbiorowo (od 8 osb wzwy)
na wycieczki znik od 50% do 75%, za porednictwem
Komendy W . F. i P. W . N aley poda nazw stowarzysze
nia, ilo uczestnikw, nazwisko kierownika, cel i czas trw a
nia wycieczki, stacj (e) w yjazdow (e) i docelow (e),
Podania te naley skada najpniej na tydzie przed dat
Wyjadu.
Czonkom P. Z . K. przy przewozie sprztu (kaja
kw) przysuguj nastpujce ulgi (cytuj z rozporz
dzenia w streszczeniu):
Podrny moe nada do przewozu jako baga kajaki
skadane, opakowane w futeraach pciennych, oraz kajaki
nieskadane be opakowania. W kajakach nieskadanych,
Wiosa, agiel, ster, powinny by umocowane w ewntrz
odzi. Podrny obow izany jest na stacji wyjazdowej do
starczy kajak do wagonu bagaowego, przy zmianie poci
gu na stacji poredniej przeadowa z jednego wagonu do
drugiego, a na stacji przeznaczenia powinien odebra kajak
przy wagonie bagaowym".
O plata za kajak skadany, uwizany w jedn cao, iub
kajak nieskadany, jak za 20 kg (Dz. T a ry f i Zarzdze
Kolejowych Nr. 26/31, poz. 320).
Skadaki, odpowiadajce normalnym wymiarom i spa
kowane w 2 4 futeray, wolno przewozi w wagonie,
jako baga osobisty (bez opaty) pod warunkiem, e
nie bd one przeszkadzay podrnym i nie spowoduj
zanieczyszczenia wagonw". (Rozporzdzenie Minister
stwa Komunikacji, Dep. III, Nr. III R W 8656/29).
 20 1

N orm alne ceny biletw kolejow ych

w komunikacji dalekobienej (w z ).
D o p ta t na p o c . Za
Za pop eszny O p ata
11 III s tr e fa m i po 100 k in kajak
km za
II iii (20 kg)

5 0,60 0,40 0,12

10 1,20 0,80 0,24
15 1,50 1,00
JA
20 2,10 1,40 0,36
TD
25 2,70 1,80 N
CO
30 3,30 2,20 2,70 1,80 0,46
40 4,20 2,80 0,54
50 5,10 3,40 0,64
60 6,30 4,20 0,72
70
80
7,20
8,40
4,80
5,60
0,80
0,90
li 10
h
90 9,30 6,20 0,96 o
* a
100 10,20 6,80 1,06
150 15,30 10,20 1,46
20,40 5,10 3,40
200 1 3 ,6 0 1,90
250 24,60 16,40 2,32
7,20 4,80
300 28,50 19,00 2,74
JA
350 32,70 21,80 3,16 O

400 36,90 9,30 6,20

24,60 3,52 o
CU
450 40,20 26,80 3,78
500 11,10 7,40
43,20 28,80 4,06 M-H
ca
<u
u
600 49,80 33,20 12,60 8,40 4,50 0)
700 54,30 36,20 13,80 9,20 4,86
800 58,80 39,20 14,70 9,80 5,12
900 63,60 42,40 16,20 10,80 5,40
1000 68,10 45,40 17,10 11,40 5,66
 W a rsz a w a Najkrtsze*) odlegoci kole
A u g u st w
186
jowe midzy waniejszemi miej
152 B ia y s to k
611 494 421 B ra s a w scowociami w Polsce w km
233 287 135 556 B rz e
285 627 483 896 526 By
(przy uwzgldnieniu kolejek w
312 693 537 962 584 109 C h o jn ice skotorowych ).
230 572 420 841 463 325 C z sto c h o w a
389 731 525 1000 622 163 553 G d a sk
410 752 596 1021 643 181 574 21 G dynie
252 594 443 863 486 240 157 403 419 K a lisz
319 661 509 930 552 472 89 631 653 228 K a to w ice
253 605 453 874 499 425 118 588 612 275 178 K ie lc e
365 707 555 976 598 531 135 710 731 307 79 217 K rak w
184 447 295 716 170 487 329 531 596 447 389 211 320 L u b lin
447 615 463 801 328 752 478 796 857 712 422 476 343 332 Lw5w
140 482 330 751 373 293 260 387 408 113 249 195 295 334 514 d
427 497 345 766 210 733 575 777 567 693 635 457 566 246 178 58(. uck
392 458 304 560 169 695 632 781 802 644 721 668 767 356 391 532 276 P i s k
144 486 336 755 379 297 84 532 484 189 173 199 219 340 605 76 586 536 P io trk
304 646 502 915 610 134 239 313 333 139 335 357 397 580 740 252 752 696 323 P02
390 732 580 1001 623 216 605 53 30 505 676 641 755 635 849 509 830 782 536 366 Puck
169 453 301 767 211 421 202 584 563 359 62 84 301 127 472 191 373 380 195 443 R adom
587 755 603 1024 468 892 618 936 997 852 562 616 483 472 140 654 428 531 745 880 S ta n is a w w
588 756 604 1025 469 893 619 937 998 853 563 617 484 473 141 655 327 532 746 881 144 T a rn o p o l
235 577 435 846 478 48 342 211 232 280 422 377 538 439 704 245 685 627 391 141 844 845 T ^ ru
426 309 240 185 378 723 660 767 836 683 749 693 795 535 716 570 496 375 576 816 865 764 6751 W iln o

*) Podane kilometry wyraaj odlego rzeczywist. Odlego taryfowa jest niekiedy wiksza.
P o drcznik
Przejazdy parostatkami Tow. Vistula" na W ile.

Odlegoci wod midzy miejscowo Przyblione ceny przejazdw*)

ciami nad W is majcemi ruch paro ( w z l)
k ajak o w ca

statkw i poczenia kolejowe. Z a km U III Z a km II #iii

S a n d o m ie rz
103 P u a w y 10 0,90 0,60 250 9,90 6,60
14.

125 22 D b li n 20 1,50 100 300 13,00 8,60

215 142 120 W a r s z a w a 30 1,80 1,20 400 18,0 12.50
277 174 152 32 M o d lin 40 2,10 1,40 500 24.50 16,20
261 239 119 P 'o c k 50 2,25 1,50 600 80,00 20,00
411 808 286 166 134 47 W o c a w e k 100 8,45 2 30 ' 700 35,50 23,80
434 331 309 189 157 70 N ie s z a w a to
150 5,25 3,50 800 41,50 27,60 O
444 341 319 199 167 80 10 C ie c h o c in e k 200 7,50 5,00 G d a s k G d y n ia 3 z vO
466 363 341 221 189 102 32 22 T o ru
494 391 369 249 217 130 60 52 28 S o le c
506 403 381 261 229 142 95 72 64 40 12 F o r d o n
543 440 418 297 266 179 132 109 101 77 49 C h e m n o
563 463 441 320 289 202 155 132 124 100 72 G r u d z i d z
607 504 482 361 330 243 196 173 165 141 113 41 G n ie w
639 536 520 393 362 275 229 205 197 173 145 73 32 T c z e w
693 584 568 441 410 323 277 253 245 221 193 144 121 80 G dask
718 593 466 435 848 302 278 2 0 246 218 1K9 146 105 25 I G d y n ia

P r z e w z s k a d a k w : p i e r w s z e 5 j k m 1 z , p o n a d 50 k m z a k a d e 10 k m 10 g r .
k a ja k w : , a .
*) Na poszczeglnych odcinkach, ceny te wahaj si w granicach od 6 do 3 gr za km.
Czonkom P. Z. K. przysuguje 30% znika.
 - f210

N a szlakach autobusowych (dogodnych jedynie przy

jedzie ze skadakam i), opaty s rozm aite i w ahaj si
w granicach 10 20 gr za km (najczciej 15 g r). Spis
linij, po ktrych kursuj autobusy, podaje m apa uzdro
wisk, w ydana przez Polski T ouring Klub. Z a baga
(skadaki) pobierana jest opata po x/io norm alnego
biletu od kadych 10 kg.

Jeli projektujem y wycieczk z a g r a n i c (patrz

str. 267), naley zoy w starostw ie podanie o paszport
zagraniczny (indyw idualny lub zbiorow y).
Jeli si chce uzyska paszport ulgowy (100 z) lub
bezpatny, naley zoy dodatkow e podanie za pored
nictwem P. Z . K. oraz Pastw ow ego U rzdu W . F.
i P. W . (W arszaw a, M yliw iecka 3/5) do D eparta
mentu O pat Skarbowych M inisterstw a Skarbu w W a r
szawie, ul. R ym arska 3. W podaniu do starostw a mo
n a prosi o zwolnienie czonkw wycieczki od skadania
wiadectw kwalifikacyjnych, w ydaw anych przez policj
pastw ow . N aley stwierdzi, e stow arzyszenie bie
rze n a siebie pen odpowiedzialno za lojalno uczest
nikw wycieczki w stosunku do pastw a polskiego. Do
podania o paszport naley zaczy:
1) d o w o d y o s o b i s t e u c z e s t n i k w ( mo
e je zastpi ksieczka stanu suby oficerskiej,
legitymacja etatow ego urzdnika pastwowego,
wycig z ksig ludnoci, m etryka urodzenia, akt
powiadczenia nadania lub uznania obyw atelstw a
 211 -

polskiego, dla nieletnich do lat 18 m etryka uro

dzenia lub dowd osobisty ojca);
2) d o k u m e n t y w o j s k o w e ksieczka w oj
skowa albo ksieczka stanu suby oficerskiej,
odroczenie suby, zawiadczenie o rejestracji lub
inne dokumenty, okrelajce stosunek do w ojsko
woci*);
3) 2 j e d n a k o w e f o t o g r a f j e (bez nakrycia
gow y), z ktrych jedna z potwierdzeniem tosa
moci przez w adze stowarzyszenia;
4) 2 egzem plarze i m i e n n e j l i s t y uczestnikw
wycieczki (imi, nazwisko, data urodzenia, zawd,
ad res), powiadczone przez wadze stow arzy
szenia;
5) p i s m o M i n i s t e r s t w a S k a r b u , w y raa
jce zgod na udzielenie ulgowych lub bezpat
nych paszportw.
W izy (patrz str. 270) w jazdow e i tranzytow e (za
rn opat, zalenie od pastw a) mona otrzym a
w odpowiednich konsulatach. P rzy poparciu P a stw o
wego U rzdu W . F. i P. W . rwnie za opat ulgo
w lub darmo. P rzy przejedzie granicy, w urzdzie cel
nym, przy t. zw. odpraw ie celnej, naley zgosi w yw o
ony sprzt osobisty i turystyczny, opisujc go szczeg-

*) Oficerowie rezerwy na wyjazd zagranic musz mie zezw o

lenie D . O . K. Otrzymuj je bez ogranicze o ile okres pobytu
zagranic nie bdzie sta na przeszkodzie do wypenienia obow iz
ku suby wojskowej.
 212

owo. jednoczenie naley zgosi, w jakim terminie

i ktrdy nastpi powrt. O paty celne ani zastaw y od
w yjedajcych zagranic na czasowy pobyt kajakow
cw nie s pobierane*).

W Y P R A W A O S O B IS T A I S P R Z T O B O Z O W Y .

U b r a n i a . Potrzebne s dwa: jedno wyjciowe",

drugie robocze.
Strj wyjciowy stanowi: ubranie sportowe we
niana kurtka i spodnie pum py" (nie prasuje ich nawet
ksi W a lji), 1 2 kolorowe koszule weniane typu
narciarskiego, 1 2 koszulki trykotow e tenniswki".
Pod spd, zamiast bielizny, weniany kostjum wiolar
ski (spodenki i koszulka bez rkaw w ).
N a nogi - weniane poczochy i pbuty skrzane
lub pcienno-gumowe. C ay ten strj przyda si rw
nie na narty.
Panie do stroju wyjciowego zamiast spodni nosz
krtkie, zapinane zboku spdniczki weniane, akiecik,
sw etry kolorowe. Dla ozdoby apaszki, chustki, pom
poniki.
N a gow najpraktyczniejszy jest beret, na wod trze
ba mie prcz tego kapelusz z rondem lub daszek tenni-
sowy, chronicy oczy przed socem.

*) O paty (zastaw y) pobierane przy wjedzie do obcych pastw

patrz str. 270.
 213

Do pracy na wiole, prcz kostjumu wiolarskiego,

potrzebny jest na zimne dni ubir treningow y (k alo
ryfer" suy jednoczenie za piam ). D o kpieli
kostjum. N a nogi gumowe trepki lub tram pki". O d
zimna i kom arw chroni nogi ciepe weniane skarpety
narciarskie.
N a w ypadek deszczu, trzeba mie nieprzem akaln
wiatrw k, szerok w pasie, aby mona j byo w yw i
ja na wierzch fartucha kajakow ego.
P rzy jedzie w okolice komarowe, dobrze zabra
t. zw. m oskitery" z gstej organtyny, w postaci stoko
wych siatek, rozpitych n a obrczy (uyw ane w pszczel-
nictw ie). W czasie wiosennych, jesiennych chodw,
naley bra wicej rzeczy ciepych: bielizn wenian,
swetry, koce.
S p r z t o b o z o w y . W drw ki n a kajaku zw i
zane s z obozowaniem. M ona w praw dzie korzysta
ze schronisk, przystani, stod, traci si jednak wwczas
75% przyjemnoci. U roku noclegu na odludziu w oto
czeniu niepopraw ianej" ludzk rk przyrody, nad
wod, w lesie, przy ognisku nie zastpi nigdy n aj
w spanialsze kwatery.
A by mc obozowa, trzeba mie namiot.
Z pord rnych typw nam iotw wybierzem y taki,
ktry pozwalaby na znone w arunki naclegu i ew. po
bytu w dni deszczowe. C iar namiotu nie gra tak wiel
kiej roli, jak w turystyce pieszej. Poniewa jednak w ik
szo turystw da nam iotu uniwersalnego, do w dr
wek rnych rodzajw, i ten w zgld zaw ay na w yborze.
 214

Namiot musi by wodoszczelny, dobrze chronicy od

wiatru, ciepy, niezbyt ciemny, dobrze wentylowany, da
jcy si szybko i atwo rozstawi i zoy.
Ponisze zestawienie podaje typy znormalizowanych
w P. U. W . F. i P. W . namiotw, wyrabianych
w Polsce.
W szystkie typy z podog wszyt lub przypinan.
Pow ie rz c h n ia

Cena ok. z
p o d o g i C i
Na osb

N or W ym iar*) ar
Typ c a na U w agi
ma hX aX b ko ok.
osob
w ita m2 kg
m2

N 20 d2 2 120X190X130 2,47 1,23 3,31 120 50 **)

N 22 d4 4 180*230X 200 4,60 1,15 0,00 180 15
N 30 W e e k -e n d 2 130X200X120 2,40 1,20 3,60 140 45
N 40 s2 1 -2 105X190X120 2,28 2,28 (1,14) 2,60 100
N 41 s3 2 -3 120X190X165 3,13 1,56 (1.C4) 3,95 120
N 10 PW 2 145X200X200 4,00 2,00 3,00 84
2 pachty

Namiot do wdrwki musi posiada podog, aby

uchroni wntrze od podwiewania i nieproszonych goci
(ab, owadw). Zapicie powinno by szczelne, aby nie
mg si dostawa przez nie deszcz, ani owady (koma
ry). Do wentylacji suy okienko z siatk przeciwko-
marow. Podane s kieszenie na drobiazgi podrczne
i wieszak do lampki.

*) h wysoko, a dugo, b szeroko.

**) cianka boczna wysokoci 50 cm.
 215

N am ioty typw D 2, D 4, W eek-end (rozpinane na

2 kijkach), t. zw. domkowe, posiadaj cianki boczne
z okapami i s w ygodniejsze. S 2 i S3 cianiejsze, bez
cianek i okapw, n adaj si rwnie do w drw ek pie-

Rys. 86.

Najlepszy jest dom wasny".

szych, s cieplejsze. P achty P. W ., rombowe, spina si

w nam iot w ksztacie piram idy, opartej na jednym kiju.
Pojedyncze pachty mog suy jednoczenie za pele
ryny. D aj si czy po 2, 4, 6 w nam ioty 2, 5 i 8-oso-
bowe.
 - 216 -

Kijki do nam iotw s w cenie 2 4 z, koki

30 50 gr (najlepiej nosi je w woreczkach lub ci
ga gum, inaczej prdko pogin).
Do przeduania nam iotw ( w eran d y ") istniej do
datkow e pachty, z ktrych m ona budowa daszki.

Y W N O .

Podstaw powodzenia wycieczki jest dobre poyw ie

nie; ono decyduje o zdrowiu i humorze uczestnikw.
M ylne jest mniemanie, e w ystarczy je byle co, aby
duo.
N aw et w skromnym jadospisie wycieczkowym musi
panow a rozmaito i waciw y dobr, uw zgldniajcy
zapotrzebow anie organizm u zarw no co do iloci (d o
stateczna liczba ciepostek kaloryj), jak i jakoci
(biako, tuszcze, w glow odany, w itam iny). Z e wzgldu
n a atwo zakupw, jak i przyrzdzanie, podstaw b
dzie stanowia kuchnia jarska. Duo nabiau, owocw,
jarzyn.
N atom iast naley unika konserw, szczeglnie mi
snych (atwo zatrucia si z konserw, zaburzenia
w traw ieniu), w dlin (trychiny, atw o psucia si
w czasie upaw ) i w yszukanych, trudnych do przyrz
dzenia potraw miejskich.
Z apotrzebow anie dzienne pracujcego fizycznie orga
nizmu wynosi:
 217

W g lo
B iaka T uszczu C ie p o s te k
P e w odanw
gr S (k al.)
S

M czyzna 145 90 500 3.500

K o b ie ta 116 65 500 3.000

T a k mwi teorja; w praktyce kobiety (przynajm niej

kajakarki) dotrzym uj kroku" mczyznom.
D obierajc pokarm, naley kierowa si rwnie jego
straw noci. N a wycieczce mona je tylko potraw y
lekko straw ne, atw o przysw ajalne. Konieczne jest
uwzgldnianie w doborze menu" pokarmw zaw iera
jcych w itam iny (owoce, m aso). Ponisza tablica po
zw ala zorjentow a si w w artoci odywczej pokarmw
(w rubryce C iepostek", w arto kalorym etryczna przy
swojonego pokarmu podana jest netto).

T u W g lo - C ie p o W ita m in y
B ia k a
W 100 g p o k a rm u szczu w oda- s te k
g nw g (k a l.) A B C
g

Miso
B a r a n in a . . . . . . 25,8 24,4 0,5 335
C i e l c i n a .................................. 19 3 5,4 0,4 135
W ie p rz o w in a t u s t a . 14.4 34,7 0,2 395
W o o w in a .................................. 19,2 9,1 0,3 164
M d e k .................................. 9,0 8,0 110
W t r o b a ................................... 18,7 3,9 3,2 133 .
G ............................................. 15,2 43,1 0,1 468
K u r a ........................................ 19.8 5,2 0,4 132
K i e b a s a .................................. 17,5 40,0 472
S z y n k a ....................................... 23,7 34,1 414
K o n se rw a m i s n a . . . 21,1 10,2 2,4 191
 218

T u W glo Ciepo- W itam iny

B iaka
W 100 g pokarm u szczu w oda stek
g g nw g (kal.) A B c

R yby
K a r p ..................................... 16,7 6,4 124 .
L i n ........................................... 16,7 0,3 71
oso ..................................... 20,3 12,3 201 .
Szczupak ................................ 17,7 0,5 77 . .
S z p ro ty ................................ 22,0 16,0 0.7 238
led ..................................... 14,8 11,5 1,6 182 .
W g o r z ................................ 11,8 25,0 281 -
T u sz c z e
M a s o ...................................... 0,7 82,8 0,5 775 .
O l i w a ..................................... 95,0 959 .
S m a le c .............................. 0,4 94,6 900 .
S o n i n a .......................... 8,0 78,0 787
M le k o
K ro w ie .............................. 3,2 3,4 4,7 64
S kondensow ane z cukrem 9,5 10,0 53,0 360 .
K w a n e .......................... 3,6 3,6 3,5 62
Z b i e r a n e .......................... 3,5 0,1 4,8 35 .
M a la n k a .......................... 3,5 0,6 4,0 36
m i e ta n a .......................... 3,3 25,5 4,0 260
S er ch u d y ..................... 82,1 11,0 3,2 250
tu s ty (szw ajcarsk i) . 29,5 29,8 1,5 404
j a j a k u r z e ..................... 12,5 11,8 0,6 162
M k a (p sz en n a ) . . . . 9,2 0,8 72,2 341 .
K a sz a r e d n i a ................. 6,9 1,8 63,8 307 .
P a tk i o w s ia n e ................. 12,2 58,5 343 .
R y .................................. 6,3 0,5 76,2 343
B u k a .............................. 9,0 0,1 59,5 239 .
C hleb b i a y ..................... 7,0 0,5 52.0 265 .
y tn i ..................... 4,7 0,6 47,9 221 _ .
S u c h a r k i ..................... 13,3 3,2 82,0 420
Jarzy n y
B u r a k i .............................. 0,7 4,5 22 . . .
C e b u la .............................. 1,0 9.0 44 mm .
F a s o l a .............................. 24,5 2,0 52 0 329
G roch . . . . . . . . 23,0 2,0 49,8 320
K a l f j o r ......................... 2,5 0,3 4,5 32
K apusia .......................... 2.0 0,2 '5 ,0 30
K a r t o f l e .......................... 1,5 0,1 20,7 9 .
M a r c h e w .......................... 0,8 0,1 6,9 32 mm
O grki . . . . . . . . 0,5 0.1 0,8 10
P o m i d o r y . ..................... 0.7 0,1 3,0 21 m
1,2 0,2 8,8 22
S aata 1,0 0,2 1,5 11
S z p a r a g i ................................ 2.0 0,3 1,8 18
S zpinak . : ..................... 3,0 0,5 5,0 38 -
J a rz y n y su szo n e . . . . 8,6 2,8 57,2 292
 219

T u W g lo C ie p o - W ita m in y
W 100 g p o k a rm u B ia k a
szczu w oda s te k
g nw g (k a l.) A B C
g

Owoce
A g r e s t ........................................ 0,5 8,4 86
B ananv .................................. 1)1 22,5 64
C z e r e n i e .................................. 0,7 15,9 68 mm
G r u s z k i .................................. 0,3 13,5 57
J a b k a ........................................ 0,4 13,5 57
M a l i n y ........................................ 0,4 4,5 20
O r z e c h y la s k o w e . . . . 11,7 52,6 10,8 662
P o m a r a c z e ............................ 0,7 5,1 26 mm
P o r z e c z k i .................................. 1,1 9,5 44
P o z i o m k i .................................. 1,1 9,2 43 mm
liw k i w i e e ....................... 0,7 16,8 72 ---
j ,, su sz o n e . . . . 2, 3 2, 7 63.3 291 na mm
W in o g ro n a ............................. 0,6 17,9 76
W i n i e ........................................ 0,5 12,5 55

C u k i e r ................................ 0,5 _ 96,0 396

C z e k o l a d a ............................. 5,0 15,0 75,0 457
M i d ........................................ 0,4 80,0 328
M a r m e l a d a ............................ 0,3 49,0 202

Napoje
H e r b a t a .................................. 0,3 0.6
K ak ao ........................................ 21 5 27,3 34,0 482
K aw a b i a a ............................ 6,6 ' 2,5 44,1 231
P i w o ....................................... 3,1 0,2 2,4 342
W i n o ........................................ 7,7 0,1 638

Bardzo skdind poyteczne tablice wartoci odyw

czej, na wycieczce su raczej dla rozrywki w czasie
oczekiwania na dogotowanie si wieczerzy.
Je naley to, co smakuje, i dosyta.
Rozmaito potraw jest ogromna, niema potrzeby je
jednego i tego samego w kko.
Na wycieczk wodn nie zabieramy wielkich zapa
sw. Pieczywo, nabia, jarzyny kupujemy w czasie
drogi po wsiach. Jedynie w odludnych okolicach trzeba
mie wiksz ilo prowjantu. Z ,,domu bierzemy arty
kuy niepsujce si, przyprawy (nieocenione ,,M aggi ).
 220

herbat, kaw, kakao, czekolad, sodycze, konserwy

rybne i misne, suchary (szwedzki chleb), mleko skon
densowane, kompoty, jamy (demy), budynie i galaretki
w proszku, makaron, owsiank; artykuy te stanowi
elazn porcj" lub deser do wiejskich obiadw*).
M ona rwnie zorganizowa dostaw tych artykuw
paczkami ywnociowemi. Dobr i rozkad posikw
bdzie inny, ni w miecie. Z e wzgldu na intensywne
wypacanie si przez cay dzie na socu i prac, wy
padnie spoywa stosunkowo duo pynw w postaci
napojw, zup. (Picie wody**) i lemoniad jest po
czone z niebezpieczestwem zasabnicia na odek).
Tuszczw spoywa trzeba mniej, najlepsze jest czyste
maso, topiona sonina (b. praktyczna do okrasy) i oli
wa. Natomiast duo kasz, jarzyn (najlepiej pod postaci
surwek), owocw i sodyczy. Pieczywo ciemne jest
najzdrowsze i najpraktyczniejsze (nie zsycha si).
Rano (patrz str. 231), przed drog, naley spoy
obfite niadanie (np. owsianka lub manna na mleku,
herbata, pieczywo, maso, jam, mid, marmelada).
Okoo godziny 10 d r u g i e n i a d a n i e w posta
ci przegryzki": sodkie pieczywo, sery, owoce, sody
cze. W poudnie lekki lecz obfity o b i a d (szybki

*) Jak gotowa, ucz tanie podrczniki, w ydne przez Bluszcz",

jak np. O biady na maszynce", cena 1,20 z, i inne oraz Co b
dzie jutro na obiad", cena 95 gr (wyd. Domu Ksiki Polskiej).
**). W od rzeczn lub z niepewnych studzien, po przefiltro-
w aniu przez gste ptno, w at i t. p., naley odkazi, dodajc par
kropel kwasu solnego, alkoholu lub duo cytryny.
 221

do gotow ania): surwki, potraw y z jaj, kompot, h er

bata, sodkie pieczywo.
Gwny posiek dnia stanow i wczesna w i e c z e r z a ,
o godz. 19 20, zoona z zawiesistej zupy, pie
czystego, deseru, herbaty.

Rys. 87.
Wieczorem przy wieczerzy.

W zalenoci od moliwoci aprow izacyjnych i fin an

sowych, menu" w aha si od skromnego do w ystaw
nych uczt lukullusow ych. N aley pamita, by si nie
objada, bo w razie zasabnicia i diety sm utno patrze
na opychajcych" si tow arzyszy. Ryby i raki je tyl
ko wieo zowione, a grzyby jeli si dobrze roz
rnia jadalne od trujcych.
 222

Z a k u p y prow jantu naley robi w czasie posto

jw odpoczynkowych, N abia (m leko) kupowa wcze
nie rano lub wieczorem, po udoju. Inne artykuy
w duych wsiach, w sklepach.
Do przenoszenia nabytych artykuw suy pcienna
torba i baka na mleko. Jeli mleko zostawiam y na dru
gi dzie, to zaraz po udoju trzeba je wystudzi.

yw no pakujemy:
w w o r e c z k i : mki, kasze, m akarony, jarzyny,
owoce:
w p u s z k i : cukier, sl, mid, herbat, kaw, kakao,
M ag g i i t. p.;
w n a c z y n i a (szklane, gliniane, pergam inow e):
maso, smalec, topion sonin, m arm elady i t. p.

Obliczenie iloci prowjantu.

N a 1 osob W a rto
p o trz e b a Ilo k a lo ry
UWAGI
<1 porcja dzienna g m e try c z n a
p porcja jednora
zowa ok.

m i s a ................... 150/p 170

r y b y ....................... 200/p 108
w d l i n ................... 50/ d 200
m a s a .................. 50/d 387
soniny to p io n e j 50/d 315
s e r a ....................... 50/d 145
ii ..................... 160 240/p 320 - 480 4 6 sztuk
c h l e b a .................. 500/d 1100
su c h a r w . . . 100/d 420
 223

N a 1 oso b W a r to
p o trz e b a Ilo k a 'o r y -
UW AGI
d porcja dzienna g m e tr y c z n a
p porcja Jednora
zowa ok.

c i a s t e c z e k su
chych . . . . 5 0 /d 200
m ak aro n u . . . 2 0 /p 70
kasz, g ro ch u . . 30 5 0 /p 103 154
ja r z y n .................... 7 0 0 /d 190
ow ocow . . . . 5 0 0 /d 240 suszonych 75 g/d
m io d u , m a r m e la d 3 0 /d 110 70
c u k r u .................... 1 0 0/d 396
s o d y c z y . . . . 5 0 /p 190
M a g g i . . . . 1 k o s t k a /p

Ciar waniejszych artykuw.

:
M ia ra r
C i a r
A r t y k u
o b j to c i g (o k .)

k i
} p y n y ..................................................... 250
(1 sz k la n k a ^
(i c u k i e r ..................................................... 225
u g r o c h lu b f a s o l a .................................. 210
If k a s z a h r e c z a n a (g ry c z a n a ) . . . 165
II j c z m i e n n a ............................. 200
li m a n n a ....................................... 180
II o w s ia n a .................................. 130
r y ............................................................... 900
1 w ia d ro z i e m n i a k i ................................................. 8.000
1 y k a
1 c u k i e r ..................................................... 3 0 -4 0
( k o p ia s ta )
 - 224

M iara C i a r
A r t y k u
o b j to c i S (k.)

1 yka
1 kakao ................................................... 3 0 -4 0
(k o p iasta)
n m aso lub s m a l e c ............................ 4070
ii s l ............................................................ 30 40
1 y e cz k a
| c u k i e r ................................................... 15
(k o p ia s ta )
t k a k a o ................................................... 15
*1 s l ............................................................ 15
1 k o s tk a c u k i e r ................................................... 6 7
1 szt. j a j k o .............................................. 45
II k u ra (po o b r a n i u ) ............................ 720
ry b a (w ielkoci le d zia) . . . . 100

U stalenie jakich wzorowych jadospisw jest niemo

liwe. T rzeba si liczy z tem, co mona kupi w danej
okolicy. N a wiosn trudno o jarzyny, zupenie brak
owocw. W czasie niw, nie mona znw dosta nabia
u. Jesieni, zarwno jarzyn jak i owocw mamy wbrd.
Prcz tego, o w yborze pokarm w decyduj upodobania
osobiste, umiejtnoci i zamiowanie kucharskie, w resz
cie zasoby finansowe, ktre ka czsto ogranicza bu
det i dociska pasa.
Najw aniejsze, aby je dosyta, o swojej porze, przy
najm niej raz dziennie dania gorce. Pamitajcie, e
droga do serca prowadzi przez odek", e Polak god
ny jest zy", nie zachwyci go wwczas najpikniejsza
okolica, najsym patyczniejsze tow arzystw o; gdy nato
miast sobie podje dziw nie tkliw jest na melodje" i na
wszelkie pikno. Pamitajcie!
 225 -

Rys. 88.

D roga do serca prowadzi przez odek.

C O Z A B R A N A D U S Z W Y C IE C Z K ?

a) U b r a n i e wyjciowe i robocze (patrz str. 212).

b) K a j a k z k o m p l e t n e m w y p o s a e n i e m ,
ktre stanowi:
1 ) 2 wiosa dwupirowe ew. 1 zapasowe,
2) siedziska, oparcia, obijacze,
3) fartuch wodoszczelny,
4) osprzt eglarski (drzew ca, olinowanie, agle,
miecze, stateczniki ew. dryfkotw a),
5) cuma (linka ok. 5 m, zakoczona kokiem n a
miotowym ),
6) 2 linki holownicze po 10 m.

Podrcznik kajakow ca 15.

 226

?) przyrzd ratunkow y (poduszka powietrzna,

pas korkowy i t, p .), na morze rakieta alar
mowa, syrena, flagi kodu N C .
e) P r z y b o r y t o a l e t o w e : nietonce mydo,
rcznik; chustki do nosat szczotka do rk, szczo
teczka i p asta do zbw, lusterko (najlepiej m eta
low e), grzebie, szczotka do wosw, przybory do
golenia, pasta i szczotka do butw, kosmetyki (la
nolina, olejek do opalania, w oda koloska i t. p.),
d) P r z y b o r y d o s z y c i a i d r o b i a z g i : igy
(zwyke i eglarskie), nici rnej barw y i grubo
ci, noyczki, atki, guziki, zatrzaski, agrafki, ko
niki (h aftk i), zapasow e spinki, sznurowada.
e) P r z y b o r y k u c h e n n e : yka, widelec, n
(do boku, t. zw. fiski), kubek ( / 4 1), menaka,
patelnia, czajnik, baka na mleko (na morze b a
ka na wod ok. 4 1), manierka ( i /4 3/4 i), scy
zoryk z otwieraczem puszek, zmywaki, cierki,
serwetka, torba pcienna na zakupy, kubeek p
cienny, kuchenka, blaszanka na paliwo (2 1),
latarka elektryczna i wiecowa, zapaki.
f) y w n o , zapakow ana w woreczki, pudeka,
puszki (patrz str. 216).
g) R z e c z y d o s p a n i a : m ateracyki (siennik),
worek do spania (piw r", kapokowy, weniany,
puchow y), I 2 koce weniane (zszyte lub spi
nane w ksztacie w orka), 1 - 2 przecierada.
h) R n e : dokum enty osobiste, 2 fotograf je, ksi
eczka P. K. O., notatnik, papier listowy, karty
 227

i Znaczki pocztowe, piro wieczne (atram en t),

owki, przewodnik, mapy, kompas (busola Be-
zard a), zegarek, lornetka, aneroid, przybory foto
graficzne, malarskie, instrum enty muzyczne, przy
bory do gier, wdka, flower i t. p.
i) S p r z t o b o z o w y : namiot ( kije, koki), sie
kierka, opatka,
j) A p t e c z k , s k r z y n k n a p r a w c z .
Przybory do jedzenia i naczynia najlepsze s z glinu
(alum injum ). Kubek powinien mie chodne" uszko
(owin sznurkiem azbestow ym ). Do podnoszenia go
rcych garnkw suy specjalna rczka (chw ytka).
Do mycia naczy m etalowy lub ryow y zmywak.
d dwuosobowa naw et n a zbiorowych wycieczkach
powinna stanowi sam ow ystarczaln jednostk gospo
darcz. A wic mie swj namiot, kuchni i t. d.
K u c h n i stanowi: kuchenka spirytusow a, benzy
now a lub naftow a, z bakami na paliwo, baka ( U / 2
21) na mleko, czajnik (1 1/ 2 1) z zaparzaczk (w szyst
ko szczelnie zam ykane).
Z c spirytusow ych m aszynek do gotow ania najlepszy
jest oszczdny Em es3 (cena 7,75 z, z kompletem
menaek 14,50 z). Z w yke maszynki spirytusow e po
eraj mnstwo spirytusu.
M aszynki benzynowe, jak Prim us" N r. 71 Cam ping,
R adius" i t. p. z regulacj pomienia, oszczdne i w y
dajne, s bardziej kopotliwe, gdy w ym agaj w stpne
go rozpalania, przetykania palnika, starannej i um iejt
nej obsugi. Benzyna jako paliwo kalkuluje si jednak
 - 228 -

pfeszo 2 razy taniej ni spirytus i wszdzie, gdzie d-

ciera samochd, mona jej dosta bez ogranicze. Pri-
musy naftowe, bardzo w ydajne i tanie w uyciu, nie s
Wskazane z powodu niemiej woni, kopciu i plamicych
waciwoci nafty.

Rys. 89.
W ycieczkow a kuchenka.

N a wycieczki w odne paliwo najlepiej zabiera w bla-

szankach 2 1, zaopatrzonych w lejek.
L a t a r k i elektryczne s niezastpione. Podane
z duym reflektorem i regulow an ogniskow. M ae kie
szonkowe, typu ,,C entra-m ikro, mao si nadaj, gdy
nie m ona ich zawiesi i atw o o zgubienie arwki. N a
tom iast 60-godzinna baterja C en tra (cena 7,50 z)
 229

odda nam due usugi. B aterje naley chroni przed w il

goci.
Latarki wiecowe (s b. dobre modele turystyczne*
w zorowane na lam pkach grniczych), karbidowe, ole
jowe nie powinny przecieka i gasn na wietrze.
Do palenia w zamknitym namiocie mao si nadaj,
gdy w ydzielaj niemi wo i poeraj duo tlenu.
W szelkie przedm ioty nie lubice w ody (zegarek, ap a
ra t fotograficzny, dokum enty i t. p.) przechowyw a
w wodoszczelnych i nietoncych (nadm uchiw anych)
woreczkach gumowych (w Polsce w yrabia W olbrom ",
cena ok. 6 z).
W arto cieplna i cena rnych
p a l i w .

W arto C iar Cena Cena za

P a l i w o cieplna 1000 kal.
1 kg kal. 1 1 -g 1 1 -g r gr

N a f t a ........................... 10.500 800 55 6,55

Primuswka" . . . 10.800 750 75 9,25
Benzyna ................... 11.000 700 68 8,83
S p i r y t u s .................. 5.700 830 95 20,00

P A K O W A N IE .
Przeprow adza si dwukrotnie: raz na ldzie, aby
z caym dobytkiem dojecha do wody, drugi raz
w kajaku.
N a ldzie pakujem y baga w plecak, ew. worek, po
krowce kajakowe. M imo obfitoci przedmiotw, upako-
 230

w a rzeczy atwo, jeeli si stosuje zasad: may w ore

czek do wikszego w orka, a ten do duego w ora". C e
lem odrnienia, woreczki naley cechowa. Przedmioty
dzielimy wedug przeznaczenia i stopnia czystoci. P a
kujc plecak, rzeczy cikie dajem y nad, mikkie
od plecw, podrczne do kieszeni, namiot, koce, pi
w r n a wierzch (chroni pokrowcem od zamocze
n ia). yw no czciowo umieszczamy w w orkach, cz
ciowo w szczelnie zam ykanych pudekach i puszkach
(ciga gum k).
Plecak musi by obszerny (60 X 60 cm) z 2 3 kie
szeniami (jedna d u a). P asy szerokoci ok. 3,5 cm.
D obre skdind plecaki ramowe do turystyki wodnej
s niewskazane, bo trudne do umieszczenia w kajaku.
Plecak naley pakow a zawsze wedug jednego pla
nu oszczdzi to szukania.
Do przewiezienia kajaka i bagau n a stacj lub nad
w od suy praktyczny w z e k s k a d a n y (rys.
35 ). W braku wzka, trzeba naj dorok, wz lub za
mieni si w tragarza. Due usugi oddaj pasy do no
szenia pokrowcw kajakow ych.
N a wodzie, ca chudob pochania kajak. adujc
go, naley pamita:
a) o rwnomiernem rozoeniu bagau, aby kajak do
brze lea na wodzie;
b) o takiem rozmieszczeniu, by czciej potrzebne
rzeczy byy pod rk";
c) o zabezpieczeniu bagau przed wypadniciem.
 231

Zwykle rzeczy due, a lekkie, jak ubrania (w po

krowcach od skadaka lub workach podrnych) i cz
rzeczy kuchennych adujemy pod pokad przedni (ok.
1Ig oglnego bagau, zostawi miejsce na nogi). Pod po
kad tylny adujemy kuchni, prowjant, pudeka, pusz
ki (cz rufowa jest bardziej mokra). Drobiazgi oso
biste i toaletowe rozmieszczamy w sakwach z obu stron
burt, przyczem cz nawigacyjn" ma wiolarz bar
dziej dowiadczony. Namiot, agle, kadziemy zboku
pod burty (2/5 bagau). W szystkie czci bagau za
bezpiecza si przed wypadniciem, przywizujc do
kajaka. adowa naley zawsze w tym samym po
rzdku.

NA SZLAKU.

Przyjechalimy na start wycieczki. Rzeczy wyado

wane z pocigu, autobusu; gdzie ruszy dalej?
M apa, informacje zasignite od ludnoci, pozwol
wybra najodpowiedniejsze miejsce do wodowania i naj
lepszy sposb dojcia do wody.
Przed opuszczeniem ,,bazy , naley skontrolowa ca
o przygotowa, uzupeni zakupy. Ile to razy za
pomniano kupi w ostatniej chwili paliwa do kuchenek!
Przed odjazdem, jeli jest to wycieczka konkursowa,
trzeba uzyska powiadczenie pobytu od wadz lub in-
stytucyj miejscowych.
Porzdek dzienny musi by uoony tak, by mimo
duej pracy dawa dostatecznie duo odpoczynkw.
 232 -

Pobudk robimy o 5.30, kucharz moe w sta naw et

wczeniej o kw adrans.
P godziny przeznacza si na mycie (kpiel), drugie
pl godziny na napraw uszkodzonego sprztu i zw ija
nie obozu.
O godz. 6.30 nastpuje obfite niadanie, poczem zwi
janie kuchni, mycie naczy, adow anie odzi.
O godz. 7.00 pocztek spywu, przyczem pierwsze
p godziny, ze wzgldu na trawienie, rum a si ,.na
mikko" lub spywa z wod. Jest to pora rannej kon
wersacji, projektw i t. p.
O d godz. 7.30 do 10.00 jazda w tempie. (50 minut
rum ania, 10 minut spyw u). O godz. 10.00 dusza
pauza, jakie 20 minut spywu, pogaw dka, drugie nia
danie. O d godz. 10.20 do 12.00 znw jazda w tempie
(50 + 10).
O godz. 12.00 postj obiadowy. Z kajakw w yado
w uje si tylko kuchenki i prow jant. Robi si zakupy,
potem kpiel, plaa, zabawy, zbieranie grzybw, jagd.
O godz. 13.00 lekki obiad, poczem p godzinki" leenia
w cieniu, pogaw dka poobiednia, pisanie listw, dzien
niczka, napraw a uszkodze i t. p., mycie naczy, zwi
janie obozu. O godz. 15.00 odjazd w dalsz drog.
O koo godz. 17.00, 20-m inutowy odpoczynek na wodzie,
ew. postj celem zakupienia prow jantu na wieczr i rano.
O godz. 18.00 w ybr miejsca na postj, ldowanie.
Kucharz natychm iast rozpala kuchenki, by ugotowa wie
czerz, reszt w yadow uje kajaki, staw ia namioty, urz-
 233

dza nocleg. Po wieczerzy ognisko", od godz. 22.00

cisza nocna.
Po przybyciu na nocleg, naley przeprow adzi w y
w iad okolicy, aby stwierdzi, czy miejsce jest ustronne,
bezpieczne. M iejsce na obz musi by suche, osonite
od w iatru, zakryte od strony wsi (aby nie mie niepo
danych goci nocnych), mie dobr wod do picia,
opa na ognisko, no i pikne otoczenie.
Nam ioty staw ia si tak, aby wejcie byo po stro
nie zawietrznej i patrzao" w stron wody. Jeli nie ma
si m ateracy, naley wymoci posanie sianem, som,
gazkami, pokrowcami od skadaka i t. p., aby mie
mikki i suchy nocleg. Spanie n a goej ziemi nikomu na
dobre nie wyszo. Jak sobie pocielesz, tak si w ypisz".
Kierownik przeprow adza przegld sprztu, notuje
uszkodzenia i decyduje, ktre z nich napraw i si natych
miast, ktre rano, a ktre przy generalnej napraw ie.
Kajaki na noc wynosi si na ld i kadzie dnem do
gry. Baga chowa si do nam iotw i w kajaki. N aze-
w ntrz nie pow inny si w ala" adne drobiazgi. W ie
czorem unika kpieli. P rzed komarami chroni (czcio
w o) dym, zawieszony w namiocie rcznik zmoczony
w occie, japoskie kadzido" (pom aga tyle, co i um ar
em u), macie, kremy, moskitery. W razie plagi koma
rw, nie naley w nam iotach pali wiata. P o wejciu
do w ntrza, nam ioty szczelnie sznurowa.
Obz jest nietylko miejscem noclegw. P rzy ognisku
skupia si cae ycie kulturalne i tow arzyskie" w y
cieczki, T ocz si dyskusje, narady, odbyw aj uroczy-
 234

stoci wywicania i opalania wczkw", odpiew yw a

ne s rew je", taczone balety. W ieczr w obozie, to
najpikniejsza i najw eselsza cz caodziennej wczgi.
Rano, po zwiniciu obozu i oporzdzeniu sprztu, n a
ley starannie zatrze lady pobytu. miecie, papiery
spali, ogie zagasi i rejon obozu uporzdkowa. Przed
odjazdem , kierownik powinien obej dokadnie miejsce
noclegu, aby stwierdzi, czy czego nie pozostawiono.
W iecz r nadaje si na zakupy, atwo wwczas o ku
pienie w e wsi zarwno nabiau, jak i artykuw bdcych
do sprzeday w sklepach. W dnie odpoczynkowe (p
dnia lub cay), nastpuje generalna napraw a sprztu,
pranie, uzupenianie' dziennika, w ysyanie i odbir ko
respondencji, paczek ywnociowych i t. p. W dnie te
m ona w yj na duej na ld, aby zwiedzi osobliwo
ci okolicy i ykn kultury" (czytaj kina) oraz uzu
peni piarni.
W y b ierajc postj, trzeba liczy si z por otw iera
nia urzdw, aby nie chodzi naprno na poczt, gdy
jest zamknita (godziny urzdowe zwykle 8 12
i 15 18).
Jeli korzysta si z noclegw w budynkach, naley
przybyw a po listownem uprzedzeniu w zapowiedzianym
term inie i wczenie przed noc. Po przedstaw ieniu si,
okazaniu legitymacyj, w pisaniu do ksigi goci, reguluje
si zgry opaty za nocleg wedug obowizujcych sta
wek.
Jeli si chce korzysta z jakich urzdze np. kuchni,
naley zgry omwi w arunki z gospodarzem, aby nie
 235

byo potem nieporozumie. W schroniskach naley prze

strzega cile regulam in, zachowywa si cicho tak, aby
nie zaprzta sw oj osob niczyjej uwagi. Jeli si ma
w yjecha o wicie, naley wieczorem zapaci za wie
czerz i ew. niadanie. Przed odjazdem , sprztn po
sobie, zabra w szystkie swoje rzeczy i w pisa do ksiki
podzikowanie za gocin.
D ojedajc do obcej przystani (lub odjedajc od
niej), pozdrawiam y j przez uniesienie wiosa oburcz
poziomo.
Szereg dugich gwizdkw znaczy chc ldow a".
Dopki kto nie w skae miejsca na ldowanie, nie naley
podjeda, aby nie zajmowa pomostw bagaem . (D o
tyczy to gwnie przystani o duym ruchu).
W stodoach nie naley pali zapaek, wiec, papie
rosw, gdy o poar nie trudno. N a zapytania odpow ia
da uprzejmie, nie robi z siebie bohaterw ", ani p
bogw". N ie naley rwnie zachowywa si za swo
bodnie jak u siebie w dom u", bo i to razi.
Po zakoczeniu wycieczki, naley uporzdkowa
dzienniczek, przygotow a wedug wzoru (str. 296)
sprawozdanie. Jeli ubiegam y si o nagrod, naley w y
kona szkic wycieczki na t. zw. konturze lub kalce z ma
py, zaczy opis, fotograf je. Zauw aone bdy prze
w odnika" zakomunikowa autorow i wzgldnie P. Z . K.
pimiennie. Do instytucyj, od ktrych doznao si szcze
glnie yczliwej pomocy przy organizacji i przeprow a
dzeniu wycieczki, naley w ysa listy z podzikowaniami,
fotogrfje lub zoy podzikowanie w prasie, O pisy
 236

i fotografje z ciekawszych wycieczek nadsya do re

dakcji czasopisma S port W o d n y ", W arszaw a, ul.
Foksal 15. (Pism o to jest oficjalnym organem P. Z . K .).

H IG IE N A K A JA K A R S T W A .

Z drow ie jest koniecznym warunkiem udania si w y

cieczki. Kilkudniowa w ypraw a poczona jest z do du
ym wysikiem fizycznym. N aley rozpoczyna wyciecz
k w peni si, gdy si jest zdrowym, wypocztym . Jeli
dojazd do punktu pocztkowego spywu odby si noc,
pierw szy etap dzienny musi by krtki, odpoczynkowy.
P raca caodzienna na wiole jest poczona z wielkim
wydatkiem energji. T e 15 tysicy pocigni, to
praca nie byle jak a A by tak wielki wysiek nie odbi
si na zdrowiu, trzeba go rozoy tak, by serce, puca,
minie nie ulegy przemczeniu. Krtkie odpoczynki:
10 min. co godzin, 20 min. - co 3 godziny, oraz 3 4-
godzinny postj obiadowy, pozw alaj nabra wieych
si. Jazda w tempie dugodystansow ego wycigu, po
50 km duszkiem ", prowadzi do przemczenia organizmu
i wyczerpania. W io larz traci humor, staje si draliwy,
nerwowy, przygnbiony, ociay, wzrok traci blask.
Brak apetytu, bezsenno, niepokj" w sercu, zbyt wol
ny pow rt ttna do norm y po wysiku (norm alnie okoo
3 5 m inut), spadek ciaru ciaa s objawami prze
mczenia. Jedyn rad jest wwczas odpoczynek. P a
stylki kola" i inne rodki pobudzajce akcj serca nie
prow adz do celu; po chwilowym przypyw ie energji,
 - 237 -

nastpuje tem w iksza depresja, W drw ka W takim

nastroju traci cay urok. Jedynym ratunkiem jest w y
datne zm niejszenie dziennej porcji drogi, w ciszych
Wypadkach zupeny odpoczynek.
Jeli odczuwam y ,,reum atyczny" bl w miniach
(najczciej misie naram ienny), trzeba da im
zupeny odpoczynek, gdy jest to objaw istnienia stanu
zapalnego wkien misnych. Sia skurczu bardzo w w
czas maleje, misie jest coraz tw ardszy i coraz bardziej
bolcy, Zm uszanie obolaego minia do pracy powo
duje zanik wkien. W y stp u j rwnie w skutek prze
mczenia chorobowe zmiany w cignach i staw ach,
bardzo niebezpieczne i trudne do leczenia. T o te na
duszych w ypraw ach co par dni robi si duszy, p
lub caodniowy postj. (N ie naley oczywicie zuy
go na przem czanie si dla odm iany n a ldzie).
Najlepszem lekarstw em n a przemczenie fizyczne
i nerw ow e jest sen. Spa naley duo. Osiem godzin
w nocy, godzin po obiedzie (drzem ka). Spa trzeba
wygodnie, sucho i ciepo. Spanie byle ja k prow adzi
do silnych blw reum atycznych, am ania w kociach",
zaw ia", blw krzya. Jeli posiadam y dobry ekw ipu
nek i wybieram y obz zaw czasu, mona urzdzi si
niemal zawsze doskonale: w ygodnie i sucho. N iedosta
teczne przykrycie w nocy prow adzi do przezibie, po
w oduje zy, niespokojny, nerw ow y sen, co w rezultacie
nie pozw ala n a peny odpoczynek.
Niemniej wanym czynnikiem jest dobre poywienie.
D obry odek jest niezbdnie potrzebny, aby mie hu-
 238 -

fif* Je naley regularnie, co najmniej raz dziennie

dania cieple (obszerniej patrz str. 216).
N ajczstsze niedom agania odkowe pyn ze spoy
wania zepsutego misa, sera, ryb, rakw, wdlin nie
pew nego pochodzenia (trychinyl), konserw, grzybw
trujcych, wreszcie z picia wody. R ada na to jedna: je
duo nabiau, pi mleko, herbat, kw an lem onjad
z cytryn (wogle pynw nie za duo). Pragnienie ga
si jedzc na niadanie i kolacj poyw ne zupy.
Kpiel, poczona z pywaniem i plaowaniem, jest
rzecz bardzo zdrow . N ie naley jednak jej naduyw a.
(C o zanadto, to niezdrow o"). R anna kpiel, poczona
z myciem, powinna trw a 2 3 m inuty (tylko tyle, by
mona si umy i orzewi po nocy). Dusza kpiel
osabi, co odbije si niekorzystnie przy wiosowaniu.
W czasie przerwy obiadowej, kpiel moe trw a duej,
20 30 minut.
Kpa naley si przed obiadem, w 10 15 minut
po przyjedzie na odpoczynek, po zupenem ochoniciu
i uspokojeniu serca. Szczeglnie w zimne dni lub w zim
nej wodzie rzek grskich, kpiel, gdy si jest zgrzanym ,
stanowi niebezpieczestwo. N aley wychodzi z w ody
zanim w ystpi dreszcze i gsia skrka". Chudzi cz
sto ju po paru m inutach m aj dosy kpieli; nie
powinni si zmusza do duszego pobytu w wodzie,
gdy nie spraw ia im to przyjemnoci. Jeli spalona przez
soce skra piecze, naley przed kpiel natrze si
oliw lub kremem. Kpiel wieczorna powinna trwa,
podobnie jak ranna, zaledwie 2 %3 minuty. D ugie k-
 239

panie si po nocy bardzo wyzibia organizm i utrudnia

zanicie.
P rzy caodziennym pobycie w socu, plaow anie jest
mao potrzebne. Norm alnie, przy pogodzie, soca jest
prze2 dzie i tak a za duo '. O palanie si w ruchu jest
duo zdrowsze, ni praenie si w socu w pozycji nie
ruchomej. W pierwszych dniach, pki skra si nie za
hartuje, nie naduyw a soca, bo atw o o bolesne opa
rzenia, a naw et o niebezpieczne poraenie soneczne
Szczegln uw ag naley zwrci na oczy. D aszek, oku
lary, powinny chroni oczy przed blaskiem sonecznym,
ktry grozi staem osabieniem wzroku.
D ua w arto zdrow otna sportu kajakow ego jest
oglnie znana. Mimo to, nie wszyscy mog go upraw ia.
Dla dorastajcych dziew czt w wieku przejciowym
gw atownego ronicia jest on w yranie szkodliwy.
O soby otye, cierpice na serce, nerki, m usz uywa
tego sportu bardzo ogldnie, radzc si lekarza sporto
wego.
Jak w kadym sporcie, tak i w kajakarstw ie, staw anie
do zawodw, raidw, w ym aga doskonaego stanu zdro
wia i zapraw y. Sport kajakow y upoledza doln cz
tuowiu. T o te naley brak ten w yrw na przez biega
nie, pywanie, skoki, gry, wiczenia na skakance i t. p.
Inaczej intensyw ne zatrudnienie gry" z zupen nie
mal bezczynnoci dou" moe wywoa zaburzenia
w kreniu, i zw izane z tern rne dolegliwoci: ble
w krzyu (w ldw iach), kurcze ng i t. p.
 240

Z A S A B N I C IA I W Y P A D K I.

O m dlenie jest utrat przytomnoci, spow odow an od*

pywem krwi od mzgu.
O b j a w y : blado tw arzy, chory czuje przedtem, e
robi mu si niedobrze, widzi patki przed oczyma.
P o m o c : uoy poziomo, gowa nisko, rozpi ubra
nie, rozciera tw arz i czoo, a si zaczerwieni, daw a
do w chania am onjak, eter, spryskiw a tw arz wod.
G dy chory przyjdzie do przytomnoci, daw a do w e
w ntrz krople w alerjanow e (15 kropli).
Bicie serca, poczone z uczuciem dusznoci, niepoko
jem, P o m o c : uoy chorego w ygodnie naw znak,
unie tuw, n a serce zimny okad, m asowanie serca.
D o w ew ntrz 15 kropli walerjanow ych, pastylka
brom uralu .
Ble w jamie brzusznej. W rodku midzy ukami e-
browemi b l o d k a . Z prawej strony pod ukiem
ebrowym b l w o r e c z k a c i o w e g o .
Z prawej strony na dole, nad pachw in l e p a
k i s z k a . Ble w ldwiach n e r k i . Ble w rodku
brzucha pochodz z kiszek.
N ie y t odka. O b j a w y : wym ioty cz si z b
lami w odku, nudnociami, jzyk oboony, gorczka,
bl gowy, brak apetytu.
P o m o c : D ieta 2 3 dni ( herbata, sucharki, kasz
k a); jeli ze zgag wzi do w ew ntrz yeczk sody.
Jeli stolec zaparty, wzi na przeczyszczenie soli karls-
 241

badzkiej, gorzkiej, kaskaryny i t. p. (W ym ioty poczone

z gorczk s czsto objawem choroby zakanej).
Rozwolnienie. Czsto spowodowane zbyt obfitem
spoyciem mietany, kw anego mleka, owocw, miodu.
P o m o c : 2 proszki tannalbiny, 10 15 kropli opjum,
wino czerwone, jagodowe, mocna herbata, ciepe okady
na brzuch, dieta.
Zaparcie. P o m o c : sl gorzka, karlsbadzka, kaska-
ryna, odywianie miodem.
Bl brzucha. P o m o c : ciepe okady, dieta, 10 15
kropli opjum. Jeli istnieje podejrzenie lepej kiszki",
n i e d a w a na przeczyszczenie!
Bl w ldwiach (lum bago postrza, rw anie
w krzyu", zw ykle na tle zazibienia). P o m o c : gorce
okady, nacieranie spirytusem kamforowym, 3 razy dzien
nie, do w ew ntrz aspiryna. Bl trw a kilka dni. (N a
kajaku w ystpuje bl w ldwiach w skutek zbyt du
giego przebyw ania w pozycji siedzcej).
Ble w odku spow odow ane s czsto przez otrucie,
po spoyciu grzybw, jagd, wdlin, misa, konserw,
rakw, ryb.
Otrucie grzybami. O b j a w y wymioty, linienie,
poty, drgawki, rozwolnienie, zaw rt gowy, zwenie
renic, krw aw y mocz, taczka, sinica, senno. P o-
m o c: wywoa wymioty, da pi rozczyn tanniny (y
eczka od kawy w szklance w ody), duo mocnej her
baty; rodki podniecajce na serce, np. am onjak (10 kro
pli na cukier).

P o d rcznik k a ja k o w c a 16.
 242

O trucie jagodami (wilcz jagod, blekotem, bieluniem,

tojadem i t. p .). O b j a w y : sucho w gardle, niemo
no poykania, zaczerwienienie skry, rozszerzenie re
nic, niepokj, bicie serca, zaw rt gowy. P o m o c : da
na wymioty, tannina (m ocna herbata), opjum, zimne
okady n a gow.
O trucie misem, rybami i t. p. O b j a w y: po spoy
ciu, ble odka, wymioty, biegunka, duszno, senno,
zaw rt gowy, drgaw ki. P o m o c : rodki wymiotne,
przeczyszczajce (kalom el), opjum, rodki w zm acnia
jce serce.
K rw otok z nosa. P o m o c : uoy chorego z uniesio
nym tuowiem, gowa wty, rozpi ubranie, zimne oka
dy n a kark, zatka nos tamponem z w aty sterylizow a
nej.
Poraenie soneczne. P o m o c : uoy chorego
w cieniu; jeli blady gowa nisko, jeli siny w yso
ko; rozpi ubranie, zimne okady na gow, zlewa
ciao wod; do w ew ntrz rodki podniecajce: kawa,
mocna herbata, krople w alerjanowe.
Odparzenie. P o m o c: okad z wody Burowa (p
pastylki A lacetu" na szklank w ody) pod ceratk; n a
stpnie sm arowa maci cynkow, jeli lekkie przy
pudrow a pudrem cynkowym.
O parzenie w skutek zbytniego opalania. P o m o c :
sm arowa maci cynkow, olejem wapiennym (w oda
w apienna + olej lniany), maci borow.
Poparzenie. P o m o c : sm arowa olejem wapiennym,
oliw, okad z sody (yeczka na szklank w o dy). B-
 243

bli nie rozcina, lecz przeku opalon ig i wypuci

z nich pyn.
Poraenie piorunem. P o m o c : stosow a sztuczne
oddychanie (rys. 9 0 ), rozciera ciao, rodki podnieca
jce.
U kszenie przez ow ady. P o m o c : usun do,
nala kropl am onjaku, obmy wod z octem; nie lini,
nie jodynowa i nie zalepia obolaego miejsca.
U kszenie przez mij, wciekego psa i t. p. O b j a-
w y: obrzk i zasinienie ukszonego miejsca, wymioty,
niepokj, duszno, drgawki, krwotok. P o m o c : prze
wiza silnie koczyn powyej ukszenia (najdalej po
godzinie opask zd j); rank (jeli usta i zby zdrow e)
wyssa, rozci i przemy mocnym roztw orem nadm an
ganianu potasu, przypali rozgrzanym noem; do w e
w ntrz duo alkoholu, mocnej kawy; zastrzykn suro
wic przeciwwow pasteurow sk E R ". Chorego jak
najprdzej przewie do specjalnej lecznicy.
Z a krztuszenie si. P o m o c : oprze chorego brzu
chem o st lub kolano, silnie bi pici midzy opatki,
aby uatwi w ykrztuszenie. Jeli ciao tkwi w przeyku,
popija wod, yka mikisz chleba. W cikich w ypad
kach, sprbowa w yj obce ciao z garda palcem.
Utopienie. P o m o c : w yla z topielca wod, prze
wieszajc go gow nad przez kolano i ugniatajc
klatk piersiow. Stosow a sztuczne oddychanie; jeli
nie daje oznak ycia (ponad godzin), rozciera ciao,
masa na serce, rodki trzewice pod nos.
 244

O bce ciao, a) w o k u : przemy oko wod, usun

obce ciao rogiem chusteczki; jeli ciao znajduje si
w rogwce, nie naley samemu usuwa, lecz pokry
oczod w at i uda si z chorym do lekarza;
b ) w u c h u : jeli to owad, mona zala ucho oliw;
nigdy samemu nie duba uda si do lekarza.

w ydech

Rys. 90.
Sztuczne oddychanie.

Stuczenie. P o m o c : zimne okady, czsto zmienia

ne, nastpnie (w 2 godziny) lekki m asa przez rozcie
ranie palcami stuczonego miejsca. Palce natuci lub
posypa talkiem.
Nacignicie ciegien (najczciej ng). P o m o c :
zimne okady, po paru godzinach n a zmian zimne i go
rce (z gorcej kaszy, piasku), na drugi dzie lekki
ruch, masae. N ie pozwoli choremu rusza uszkodzon
koczyn.
 245

Zwichnicie. Objawy: znieksztacenie staw u,

spowodowane przez zeskoczenie koci. P o m o c : cho
rego uoy, koczyn unieruchomi, zimne okady. Jeli
uszkodzono koczyn grn, podwiza j na temblaku.
W ezw a lekarza, samemu nie naciga".

Zam anie. O b j a w y : niepraw idow a ruchomo,

silny bl, przemieszczenie, skrcenie danej czci ciaa,
trzeszczenie przy ruchu. P o m o c : chorego uoy
wygodnie, unieruchomi koczyn przez przyw izanie
do sztywnych podprek (uprzednio mikko je w y m o rr '
Koczyn grn podwiza na temblaku. Re - ,eknr_'1
nie zestawia.
R a n y s to m echaniczne uszkodzenia powierzchni cia
a, cite, kute, postrzaowe, darte, miadone. N a w y
cieczkach wodnych w ystpuj najczciej jako skalecze
nia stp przez stpnicie na czerepy garnkw , koki,
ostre kamienie.
Ran i otaczajc skr naley oczyci i obmy w o
d utlenion, roztworem nadm anganianu potasu, roz
tworem sublimatu, w od jodow (10 kropli jodyny na
szklank w ody), benzyn, wreszcie w braku innych
rodkw zwyk wod, przegotow an lub rdlan.
Jeli rana jest czysta, skaleczone miejsce odrazu zajody-
nowa i naoy aseptyczny opatrunek. M niejsze skale
czenia w ystarcza zaklei opatrunkiem doranym H anza-
plast". N a wiksze rany pooy w arstw sterylizow anej
gazy jodoformowej lub zwykej (jeli jej niema czy
sty gaganek lniany), na to w arstw w aty, w szystko
 246

lekko przebandaowa lub przytrzyma przylepcem (leu-

koplastem). M ale zadrapania zala kolodjum.
W razie silnego krwawienia, jeeli jest to krwawie
nie ttniczne (krew jasno-czerwona, pulsujca), naley
ucisn ttnic powyej rany, t. j. midzy ran, a ser
cem; jeeli jest to krwawienie ylne (krew ciemna, ciek
nca powoli), ucisn sam ran, unie koczyn do
gry. Ucisku silnego (tamujcego) nie mona stosowa
duej nad godzin gdy wstrzymanie krwi moe wy
woa zgorzel (gangren). Krwawienie drobnych ran
wstrzymuje wata hemostatyczna.
Przy wszelkich opatrunkach, opatrujcy musi mie
rce czyste, dobrze wymyte mydem i odkaone alko
holem, benzyn i t. p. Nie powinien dotyka si ani
rany, ani opatrunkw palcami, lecz uywa do tego celu
pincetki, wygotowanej w wodzie lub co najmniej odka
onej.
A P T E C Z K A * ).

Am onjak (15,0) rodek trzewicy i na uksze

nie owadw.
*Aspiryna (motopiryna, salipiryna, togal, 10X0,5 g)
rodek przeciwgorczkowy, napotny, przy zazi-
bieniach, blach reumatycznych, blach gowy
i zbw. 3 razy dziennie po 2 tabletki, popija obfi
cie wod.

*) Skad peny na spyw y zbiorowe. rodki niezbdne oznaczone

gwiazdk.
 247

*B anda (2 opaski elastyczne, szerokoci 2 i 3 cm).

Brom (10X0*25) rodek uspakajajcy; s pastylki
Brom ural".
*Ceratka (lub papier woskowy, 1/2 m) na okady.
'''Chinina (10X 0,25) rodek przeciwgorczkowy, nie
zbdny w okolicach m alarycznych przeciw febrze.
E ter (15,0) rodek trzewicy.
Gardan ( 10X 0,25) rodek na silne ble zbw, go
w y (po 2 tabletki).
G aza jodoform owa ( 1/ 2 m ), pakow ana aseptycznie.
* Hanzaplast" (2 3 sztuki szerokoci 5 cm) asep-
tyczny opatrunek dorany.
* Jodyna (20,0) rodek odkaajcy, najlepsza w opa
kowaniach pat. E pe lub paeczkach; mona za
stpi benzyn.
K askaryna (pudeko 50 sztuk) piguki przeczyszcza
jce.
Kola (pudeko) orzeszki pobudzajce akcj serca.
Kollodium (10,0) pyn do zalepiania maych ran.
*Krople Inoziem cowa (na eterze 15,0) rodek umie
rzajcy ble odka (po 10 15 kropli na cu
kier).
Krople mitowe rodek um ierzajcy ble odka
(po 10 15 kropli z w o d ).
*K rople walerjanowe (n a eterze, 15,0) rodek
uspakajajcy na serce (10 15 kropli na cukier),
do w chania przy omdleniach.
K w as borny (20,0) rodek odkaajcy (yeczka
na szklank gorcej w ody).
 248

j salicylowy (lub kozowy, 20,0) rodek na obtar

cia, odparzenia.
*Nadmanganian potasu (5,0) rodek odkaajcy, na
ukszenie mij. (Rozpuci par krysztakw
w szklance wody).
*Oliwa wapienna (woda wapienna p na p z olejem
lnianym 5,0) rodek na oparzenia.
Opjum (krople 15,0) rodek uspakajajcy serce
i silne ble odka.
*Pyn Buro w a (50,0) rodek na stuczenia do oka
dw przy nacigniciach cigien, zwichniciach,
blach wskutek przetrenowania mini. (1 2
yki na szklank w ody). Jest rwnie w postaci
pastylek ,,Statim, Alacet" (1 paczka).
Proszki na bl gowy (2 3 proszki) np. z kogut
kiem", Piramidon" i t. p.
*Przylepiec (leukoplast, szerokoci 2 cm, dugoci 1 m)
do przymocowania opatrunkw i zaklejania drob
nych skalecze.
Puder cynkowy, djachylowy lub talk (100,0) rodek
przeciw odparzeniom.
*Soda oczyszczona (50,0) rodek na zgag ( !/2 y
eczki na szklank wody), przyda si rwnie
w kuchni do gotowania jarzyn.
*Sl gorzka (50,0) rodek przeczyszczajcy (1 3
yeczki na szklank zimnej wody).
Surowica przeciwwowa ER " (ze strzykawk).
*Tannalbina (10X0,5 g) rodek wstrzymujcy,
3 10 razy dziennie przy rozwolnieniu.
 249

*Tannina (w proszku, 15,0) rodek przy otruciach

jagodami, grzybami i t. p. (yeczk od herbaty
na litr wody, dawa co 5 minut po yce stoowej).
*Trigemina (10X0,25 g) rodek umierzajcy silny
bl zbw (bra po 2 pastylki 0,25 g).
*W ata hygroskopijna (100 g).
W ata sterylizowana (lub lignina, 100 g).
* W azelina borowa (lanolina, 50 g).
W oda utleniona 3% (50,0) rodek odkaajcy do
mycia ran, pkania garda i t. p, (yk na szklan
k w ody).
Termometr, noyczki, agrafki, pincetka, strzykawka
oraz podrcznik ratownictwa np. dr. H. A. M . Sama
rytanin w nagych wypadkach". Ca aptek" najlepiej
wozi w jednem pudeku lub walizeczce. W szystkie le
karstwa powinny by opatrzone napisami, aby unikn
pomyek. Spis i sposb uycia kadego z nich dobrze
umieci na pokrywce apteczki.
Gotowe apteczki Spiessa", Czerwonego Krzya i t. d
naog mao nadaj si na wycieczki; s zbyt due.
a przytem drogie.

W Y PA D K I N A W O D Z IE .

Kajakarstwo jest sportem wodnym, o tern trzeba pa

mita. Nim sidzie si do kajaka, trzeba umie pywa
i to nietylko w dobrych warunkach, na pywalni, ale na
wodzie sfalowanej, na prdzie. Przepisy sportowo-tury
styczne P. Z . K. wymagaj od kajakowcw umiejtno-
 250

ci przepynicia 200 m na wodzie stojcej. Start powi

nien odby si z wysokoci 1 m na gow.
Kajak musi by ponadto zabezpieczony przed utoni
ciem. Poniewa pywalno zatopionego kajaka jest
bardzo maa, zwiksza si j przez umieszczenie w dzio
bie i rufie komr powietrznych, przez stateczniki i t. p.
Ponadto dla zaogi istniej przybory ratunkowe w po
staci poduszek powietrznych, uywanych na siedziska,
oparcia.
Przewidzie wszelkie moliwe wypadki jest niepodo
biestwem.
N a bystrej rzece grskiej, wywrotka naog jest mao
grona, gdy zazwyczaj wiolarz siga dna nogami",
ratowa trzeba tylko d, aby porwana przez prd nie
ulega rozbiciu. N a niebezpiecznych przepustach bywa
jednak gboko i tam przytomno umysu oraz dobra
umiejtno pywania s niezbdnym warunkiem powo
dzenia.
W czasie jazdy przez niebezpieczne miejsca, strj
powinien by niekrpujcy (najlepiej kostjum kpielo
w y), fartuch kajaka atwo odpinalny. Po wywrotce,
naley chwyci si odzi i pyn z ni do niezbyt odle
gego brzegu.
Groniej przedstawia si sytuacja na duych rzekach,
jeziorach, morzu.
Pierwsz, podstawow zasad jest nie oddala si
od wywrconej odzi. Jeli jest to moliwe, naley j
odwrci, wyczerpa wod i zaj zpowrotem miejsce,
wchodzc okrakiem od dzioba lub rufy, nigdy za zbo-
 251

ku. Jeli warunki s bardzo niekorzystne, silna fala

i t. d., najlepiej bdzie pozosta w wodzie, trzymajc si
odzi i w tej niewygodnej skdind pozycji wzywa
pomocy. Pynicie do brzegu poczone jest z duem
ryzykiem, nawet dla dowiadczonego pywaka. W z ru
szenie, spowodowane wypadkiem, skrpowanie ruchw
ciaa przez ubranie, wreszcie zimna woda zmniej
szaj sprawno pywaka i atwo mog doprowadzi do
utonicia.
Jeli w chwili wywrotki kajak jecha pod aglem, na
ley stara si wypa z odzi na stron nawietrzn,
aby nie dosta si pod agiel i nie zaplta si w oli
nowaniu. Pierwsz czynnoci po wywrotce jest ww
czas zwinicie agla, gdy po namokniciu zatonie,
obracajc dz dogry kilem.
W czasie wypadku, naley zachowa zimn krew
i spokj, rozejrze si w sytuacji i po angielsku" przy
stpi do ratowania odzi oraz wzywania pomocy. Jako
sygnau alarmowego kajakowcy uywaj serji gwizd
kw: dugi, krtki, pauza, dugi, krtki, pauza
i t. d. ( ., . , ). Mona rwnie dawa
sygna uwaga!, skadajcy si z nieprzerwanej serji
krtkich gwizdkw ( ................. ). Aby w czasie wy
padku nie straci gowy, naley czsto wiczy wyw ra
canie i odwracanie odzi, urzdza zawody w ratowa
niu toncych i t. d. Sygnaw alarmowych nigdy nie
naley dawa dla zabawy, gdy zawodz wwczas
w potrzebie.
 252

Ratowanie ulegych wypadkowi jest moralnym obo

wizkiem kadego kajakowca. Jeli zauway si wypa
dek, naley pieszy z pomoc nie ogldajc si na
wasne bezpieczestwo. Jeli w akcji ratowniczej bierze
udzia par odzi, to ogln komend nad caoci po
winien obj najdowiadczeszy kajakowiec. Zblia

Rys. 91.
Holowanie topielca.

si do miejsca wypadku naley szybko, lecz ostronie,

aby nie najecha komu stew na gow. Uwaa na
zachowanie si ratowanych. Jeli s wyranie przerae
ni, uspakaja ich sowem i podawa (rzuca) przyrzdy
ratunkowe zdaleka. (Ogupiay ze strachu ratowany
nieraz ju wywrci ratownikw, chwytajc si kurczo
wo za burt). Naley rwnie zapobiec stoczeniu si
na miejscu wypadku gapiw, ktrzy sw obecnoci
wprowadzaj tylko zamt i dezorjentacj.
 253

N ieraz w ypadnie ratow a ofiar w ypadku w wodzie.

Najczciej bd to analfabeci pywaccy, ktrzy za
pragnli sportu kajakow ego zbyt wczenie, bo zanim
nauczyli si pywa. Ratujcy, po zrzuceniu krpujcej
ruchy odziey i po wyskoczeniu z kajaka do w ody (k a
jak asekurowa pasko uoonem na wodzie wiosem ).

Rys. 92.

Chwyt oswabadzajcy.

powinien spokojnie podpyn do toncego od tyu, uj

go od strony plecw pod pach i pyn z nim naw znak
ku odzi lub brzegowi (rys. 91). Jeli toncy zdradza
ch chwycenia ratujcego, naley go obezwadni, ude
rzajc, zanurzajc pod wod i t. d. Jeli toncy chwyci
kurczowo ratow nika, naley zastosowa chw yt osw a-
 254

badzajcy. Chwyt ten polega na odepchniciu rk pod

brdka toncego do tyu z jednoczesnem ciniciem mu
palcami nosa i uderzeniem kolanem w brzuch (rys. 92).
Mona rwnie, po zaczerpniciu powietrza, znurkowa
z chwytajcym si, a wwczas puci ratownika nieza
wodnie. Z ratowanym naley przypyn do kajaka i do
piero przy jego pomocy przyholowa ratowanego do
brzegu. Jeeli odlego jest zbyt dua, mona ratowanego
umieci w kajaku. Jest to zupenie atwe, gdy mamy
2 kajaki; wwczas ustawia si je burtami obok siebie,
czy w jedn cao wiosami i wciga si ratowanego
przez burt do wntrza odzi. Gdy ratowany po wydo
byciu go z wody jest nieprzytomny, naley natychmiast
wyla z niego wod i przystpi do sztucznego oddy
chania. (Rys. 90, str. 244). Zabieg ten naley stosowa
a do oprzytomnienia; w razie niemonoci przywrce
nia do ycia ok. 2 godzin, a do wystpienia wyra
nych oznak mierci.

FO T O G R A FJA NA W Y C IE C Z K A C H .

Aparat fotograficzny sta si dzisiaj nieodcznym

towarzyszem naszym na wycieczkach wodnych.
Z obfitoci robionych zdj naleaoby si spodzie
wa, e atwo o fotografj adn, ciekaw. T ak niestety
nie jest. 90% zdj (jeli odrzucimy ich warto czysto
subjektywn, jako utrwalenie takiego czy innego zda
rzenia), kwalifikuje si do kosza. Zdj naprawd war
tociowych samych przez si, dobrze skomponowanych.
 255

technicznie dobrze zrobionych, ciekawych jako motyw,

jest wielki brak.
Przejdm y kolejno przyczyny takiego stanu rzeczy.
W ikszo am atorw pstryka" np. krajobraz, nie
zw aajc n a to, e w czarno-biaej interpretacji fotogra
ficznej zatraci si tak w any wraeniowo czynnik gry
barw.
W y b ierajc motyw, trzeba si zastanowi, co z niego
m ona bdzie osign po przetumaczeniu na jzyk
czarno-biay". Silne zmruenie oczu pozwoli nam oce
ni w alory wiatocienia i unikn bdw.
A by uzyska wraenie gbi kolejnoci planw,
musimy znale jaki ciekawy motyw pierw szoplanowy.
Ciemny pie drzewa, gazka, sylwetka podkrelajca
pierw szy plan, odsunie reszt w ty i pozwoli w peni
w yzyska dal krajobrazu jako gwny motyw.
N ieraz krajobraz jest czynnikiem drugorzdnym ,
gwn uw ag chcemy zwrci na osob, bliski przed
miot; wwczas ca kompozycj przystosujem y do tego
celu, aby motyw zasadniczy w yszed najbardziej pla
stycznie, korzystnie, w yrzynajc si z ta.
W ikszo am atorw fotografuje wycieczk wedug
pewnego szablonu.
A wic: grupa w odzi (sztyw na, w patrzona w objek-
ty w ), nam ioty (ujte zawsze tak sam o), miejsca, ktre
m aj dokumentowa pobyt, mosty w szystko bez
odrobiny inwencji. Z dj w ruchu, ciekawych momen
tw jazdy, ycia obozowego, penych humoru kaw a
w brak.
 256

N ie operuje si zupenie fragmentem lub prostym

dowcipem fotograficznym (ciekawe skrty, zdjcia
zgry).
M ylne jest przekonanie, e n a zdjciu musi by
w szystko. Nieraz dobrze w ybrany szczeg lepiej od
daje nastrj, lepiej charakteryzuje scen, ni widok
oglny.

**v

Rys. 93.
Nenufary.

Natoczenie szczegw nieistotnych, zbytnie gadul

stwo" zaciera gwn ide zdjcia. Celem powinno
by uchwycenie nastroju chwili. Im mowa zdjcia jest
bardziej lapidarna, zwiza, jasna, tem bardziej staje
si w yrazista i narzucajca wyobrani.
 257

Sam otna trzcina, sterczca z wody, koyszca si

gazka, krgi n a wodzie dadz wicej nastroju, ni
widoki oglne. apane na gorco" scenki z ycia obo
zowego, umiejtnie ujte przybory sportow e, zilustruj
lepiej wycieczk, ni ustaw ione bezdusznie grupy.
Zdjcie, aby mogo nas wzruszy, nie moe by jeszcze
jednem powtrzeniem X razy widzianej sceny. M usi
chw yta sentym entem , grotesk, dowcipem ujcia, n ie
zwykoci kontrastu. Oszczdno rodkw, t. z\v. a r
tystyczny umiar, i zmys kompozycji w iadcz o smaku
fotografa.
Z djcie artystyczne, prcz dobrego podejcia do
tem atu", musi mie sens graficzny dobrze zrw no
w aon kompozycj, nie uciekajc poza ram y zdjcia.
T u ju potrzebne jest wyczucie artysty.
P od wzgldem technicznym , fotografja musi by bez
zarzutu; tego kady si moe nauczy. Spokj, chwila
nam ysu w ystarcz, aby nastaw a bya dobra, aby
ostro, migawka, naw ietlenie byy dostosow ane do
w ym aga chwili. S taranne wywoanie, utrw alenie, to
nowanie, dobr papierw przy kopjowaniu, najkorzyst
niejsze przycicie zdjcia decyduj o jego popraw
noci.
N a wycieczki n adaj si wycznie mae aparaty
rczne, atw e w obsudze, szybkie i w ygodne w uyciu.
P y t szklanych naley unika, gdy s cikie i atw e
do stuczenia. Jeli si ma ap a rat na pyty, naley uy
w a wycznie citych bon, nieco droszych lecz duo
wygodniejszych od pyt szklanych.

P o d r c z n ik k a ja k o w c a 17.
 258

N ajporczniejsze s jednak aparaty na bony zwi

jane.
N ajodpow iedniejszy form at aparatu may; w ka
dym razie nie wikszy jak 9 X 1 2 cm. D la uyw ajcych
aparatw do powiksze, najodpow iedniejsza bdzie
uniw ersalna Leica" lub form at 3 X 4 cm. D la robicych
w ycznie odbitki stykowe, odpowiedniejszy bdzie for
m at 4 X 6 ,5 , 4 X 4 , 5 X 8 , 6 X 6 , 6 X 9 , 6 X 1 1 cm i t. d.
Doskonae s mae kam ery lustrzane typu np. Rollei-
flex". A p arat wycieczkowy musi posiada migawk co
najm niej 1:50. P odana je st 1:100. D rosze kam ery
posiadaj dzi migawki duo szybsze, bo 1:250, 1:300
(com pur), a naw et 1:500, 1:1000, 1:2000 (roletow e).
M igaw ki ponad 1:300 przy zdjciach w odnych praw ie
si nie uywa. Roletwki s ponadto bardzo kapryne",
na wilgoci atwo si psuj.
Nowoczesne objektyw y posiadaj bardzo du si
wiata: 1:1,2, 1:1,7, 1:1,9, 1:2, 1:3,5, 1:4,5 i t. d. T a k
wielka sia w iata jest dla am atorw niew skazana,
gdy wym aga bardzo starannego nastaw iania odlego
ci. Z reszt, przy bardzo duej czuoci bon jest
niepotrzebna. Sia w iata 1:5,3 zupenie w ystarczy.
O bjektyw nie powinien by ani w skoktny, ani sze
rokoktny. Klasyczny stosunek: 5 cm ogniskowa przy
wym iarze 3X 4 cm, jest najlepszy.
Czuo pyt i bon ostatniem i laty znacznie wzrosa.
N orm alna czuo wynosi 14 16 stopni Scheinera;
przew anie uyw a si dzi m aterjau czulszego 20
do 23 Scheinera ( A lfa-Super-O m ega, E xpress-G ae-
 259

vert, V erichrom - Kodak i t. p .). O statnio ukazay si

jeszcze bardziej czule bony, t. zw. panchrom atyczne,
0 czuoci 26 30 Scheinera.
Do praktyki am atorskiej najodpowiedniejsze s bony
redniej czuoci. Tylko w praw ni fotografow ie mog
prbowa bon bardzo czuych, w ym agajcych, ze w zgl
du na atwo zadym ienia", wikszych ostronoci
1 bardzo dokadnego okrelania czasu nawietlania.
A by uzyska efekty natenia barw, naley posiko
w a si pytami lub bonami barwoczuemi oraz filtrem
2, 3, 4-krotnym . F iltr jest niezbdny przy fotografow a
niu obokw, zieleni, przedm iotw tych, czerwonych.
Jeszcze lepiej uyw a pyt panchrom atycznych, ktre
w ym agaj jednak wicej uwagi przy wywoywaniu.
F otografujc z rki przedm ioty bdce w stanie spo
czynku, w ystarcza m igawka 1:25. W ruchu, w zaleno
ci od odlegoci, trzeba stosowa migawki 1:50
1:1000. F otografujc z jadcej odzi, musimy uyw a
migawki szybszej, ni na ldzie, gdy ap arat drga;
1:100 bdzie najwaciwsza.
Z a zasad naley przyj, by uywa moliwie n a j
wolniejszej migawki, gdy silniej przesaniajc otrzy
mujemy ostrzej w szystkie plany. C zas naw ietlania
najlepiej okrela Justophotem ", Bewi" lub D rem o";
w braku tych doskonaych przyrzdzikw, posikujemy
si tablicami. N aley jednak pamita, e czas stosujem y
zawsze do gwnego motywu zdjcia i to do tych czci,
ktre znajduj si w cieniu. W kadym w ypadku na-
 260

ley przeanalizowa dane z tablicy, spraw dzi dobrze

nastaw i zdjcie w ykona spokojnie.
N egatyw powinien by w miar gsty, od czarnych
silnych wiate, do jasnych miejsc silnie zaciemnionych;
w ptonach powinien by szary o mikkich przejciach.
Lepiej zawsze naw ietla za dugo, ni za krtko.
Niemniej wanym czynnikiem jest dobre w ywoanie
i kopjowanie na odpowiednich papierach.
D obr papierw pozw ala osign w spaniae efekty,
wym aga to jed n ak duego dowiadczenia fotograficz
nego. Barwienie odbitek, technika olejowa, przetoki
pozw alaj w yzyska w peni w alory artystyczne zdjcia.
Kade dobre zdjcie nadaje si do powikszenia,
przyczem dopiero w powikszeniu ujrzym y wiele w arto
ciowych szczegw.
W o d a , wdrwki wodne, ycie obozowe to bez
cenna kopalnia motyww. Czerpa z niej moe kady.
Pikna doszuka potrafi si ten, kto prcz opanow ania
rzemiosa fotograficznego ma dusz artysty. P rzy pew
nym wysiku inteligencji, m ona jednak unikn b
dw i uzyska zawsze zdjcie poprawne. W r d m asy
zdj znajd si wwczas i takie, ktre zasu w peni
na pochwa.
Bd to ziarna, ktre si trafiaj i lepej kurze".
A p arat i m aterja fotograficzny naley chroni przed
wilgoci. F abryka W olbrom " w yrabia specjalne w or
ki gumowe, nadm uchiw ane powietrzem, chronice sprzt
fotograficzny przed zawilgoceniem i utopieniem w razie
w yw rotki ( cena ok. 6 z ) .
 261

Z djcia naley w kleja do albumw, kad odbitk

opatrujc informacj, podajc tre, miejscowo, por
zdjcia i nazwisko wykonawcy.
U dane zdjcia, charakterystyczne dla rzeki i okolicy,
naley nadsya do Polskiego Zw izku Kajakowego,
ktry potrzebuje duo m aterjau fotograficznego do ce
lw propagandow ych i zilustrowania kroniki kajakowej
sezonw wycieczkowych.
 CELE WDRWEK.

POLSKA JAKO T E R E N TU R Y STY K I W O D N E J.

Jedn z cech charakterystycznych Polski jest wielka
rozmaito i rozpito zarwno form krajobrazu jak
i zwizanych z tem stosunkw antropogeograficznych.
Geograficznie Polska jest pomostem midzy Europ
Zachodni, a Europ W schodni. Pierwsz charakte
ryzuje bogactwo form powierzchni, drug jednostajny
wy. Polska jest granic kultur: aciskiej i bizantyskiej.
Mimo swej pomostowoci, Polska stanowi pod wzgl
dem geograficznym i kulturalnym organizm jednolity,
cile okrelon wasn indywidualno. Zawdzicza to
w znacznej mierze swym stosunkom hydrograficznym.
Polsk sie wodn stanowi zlewiska Batyku i mo
rza Czarnego. Do Batyku nale dorzecza W arty,
W isy, Niemna i Dwiny (6345 km), do m. Czarnego
dorzecza Dniepru, Dniestru i Prutu (1884 km). Prze
waa zatem znacznie orjentacja ku pnocy, co wpywa
i na kierunek naszej ekspansji.
 263

Dziay wodne poszczeglnych dorzeczy s niskie,

blisko siebie pooone. Obfito t. zw. wzw hydro
graficznych wpyna na budow kanaw, wicych
nasze wody wschodnie z zachodem.
Turycie wielka spjno hydrograficzna naszych
rzek pozwala atwo przerzuca si z jednego systemu
na drugi, czemu sprzyja i nizinny charakter wd, umo
liwiajcy wycieczki nietylko z wod, lecz i pod prd.
Bieg rzeki uwarunkowany jest budow terenu.
Budowa ziem polskich jest symetryczna wedug osi
idcej wzdu rwnolenika.
rodkiem kraju, ze wschodu na zachd, biegnie sze
roka pradolina wielka brzda rodkowa. Syme
trycznie z obu jej stron le pasy wyyn. N a pnocy
pojezierze pomorskie, mazurskie, suwalskie i wileskie,
na poudniu pasmo jury krakowskiej, wyyna maopol
ska, lubelska, Roztocze, i wreszcie pyta podolska.
Dalej mamy znw dolinny ni nadbatycki na pnocy
i odpowiadajcy mu podkarpacki rw tektoniczny, kt
rym pyn: W isa, San i Dniestr. Naturalne granice na
poudniu stanowi Karpaty, na pnocy Batyk.
Z ukadu dolin i wyyn wynika, e odcinki rzek
rwnolenikowe, pync pradolinami, maj charakter
nizinny, bieg wolny, wyrwnany, natomiast odcinki
poudnikowe, przeomowe, biegn w krajobrazie mod
szym, odznaczaj si wsk, wysok dolin, maj bieg
szybki, zawiy i s dla turysty ciekawsze i pikniejsze.
Nastpn cech, narzucon przez kierunek pradoliny,
jest charakterystyczna dla rzek polskich asymetrja do-
 264

rzeczy. Dopywy praw e s dusze, nios wicej wody,

jest ich wicej.
W p y w a to na naturalny kierunek w ypraw turystycz
nych z poudniowego wschodu na pnocny zachd.
Cho ponad 80% powierzchni Polski ley poniej
200 m nad poziomem morza, krajobraz Polski nie jest
m onotonn paszczyzn.

Rys. 94.

N a brzegu Naroczy.

Przeciwnie, rzeba terenu odznacza si du rozmai

toci i bogactwem form. rednia deniwelacja ley
w granicach od 50 do 100 m. Jedynie na Polesiu i w Po-
znaskiem mamy bardziej paskie uksztatowanie po
wierzchni.
 265

N a pnocy, dziki pracy lodowcw, mamy bogaty

krajobraz pojezierny, peen wzgrz, jezior i lasw.
Rzeki pojezierza, Brda, C zarna W o d a , Drw ca,
Cz. H acza, W ilja, maj charakter nieomal grski.
Pikno krajobrazu podnosz przepikne bory i jeziora;
w ystarczy wymieni K artuzy, pojezierze brodnickie,
suwalskie, przeom W ilji przez gry Ponarskie, poje
zierze brasawskie.
Niemniej ciekawe s te okolice pod wzgldem kultu
ralnym (Kaszuby, B iaoru).
P as wielkich dolin, to kraina kontrastw kultural
nych. O d wysoko postawionego Poznaskiego, z tysi
cem jezior, przez nieco jednostajne, lecz ciekawe kra
joznaw czo M azowsze (owickie, K urpie), do Polesia.
N a jego granicy puszcze: Biaowieska, Zaniem eska,'
Nalibocka, a na poudniu tysice rzeczek w rd b a
gien hao . Stosunki kulturalne z przed paruset lat,
niezwykle ciekawa fauna, niemniej interesujca rolin
no. A w rd m orza prym itywu, pomniki polskiej
pracy kulturalnej: w spaniae kocioy, zamki, kanay.
Szlaki w odne to jedyne drogi komunikacyjne, pozw a
lajce pozna ten peen dziwnego smtku kraj do
gbi.
Praw dziw y tu raj dla w odnego turysty. Polesie to oso
bliwo, jakiej rwnej prno szuka w Europie.
A n a poudniu znw wyyny. Przemysowe i lesiste
woj. kieleckie, o wysokiej kulturze rolnej woj. lubelskie
i bogaty w zabytki W o y . N a granicy pyty podolskiej
 266

pikne pasmo Miodoborw, a na poudniu jarowy

Dniestr, jedna z najpikniejszych rzek Europy, o nie
mniej piknych dopywach pnocnych, jak Strypa, Se
ret, rzebicych sobie drog krt wownic w gbo
kim jarze. I znw potne zamki, wspaniae rezydencje,
kocioy, niezwykle ciekawy folklor.
Dalej, rzeki Podkarpacia: Soa, Skawa, Raba,
Dunajec (Pieniny!), Poprad, W isoka, San, Stryj,
Swica, omnica, Bystrzyce, Prut, Czeremosze!
W spaniae kotlinowe doliny, grskie przeomy. Rzeki
niezmiernie pikne krajobrazowo, a dla sportowca ma
jce specjalny urok, jako grskie, nie ustpujce w ni-
czem synnym rzekom Austrji czy Bawarji.
Dodajmy jeszcze skromne wybrzee morskie i drog
do niego, szar W is, a ujrzymy w caej peni bogac
two, jakiem obdarzya Polsk natura.
Pod wzgldem rnorodnoci piknych szlakw wod
nych przewyszamy kady kraj w Europie. Niemcy,
ktrych o stronno w tym wypadku trudno posdza,
pisali o Brdzie, Czarnej W odzie i Drwcy, e s
prawdziwemi perami" wrd wd niemieckich.
A mamy wszak jeszcze ,,taki" Dunajec, Dniestr,
Prut, W ilj, moemy si pochwali tysicami jezior
Pomorza i Wileszczyzny, a wreszcie tak osobliwoci,
jak Polesie!
Nie zazdromy wic innym. Zwrmy baczniejsz
uwag na nasze wasne tereny, poznajmy je nietylko
ze syszenia, a wwczas nauczymy si je ceni i kocha.
 267

W IA D O M O C I DLA W Y JE D A J C Y C H
Z A G R A N IC .

W obecnej chwili, wskutek ogranicze paszporto

wych, ruch turystyczny zagranic zmala niemal do zera.
W iecznie tak jednak nie bdzie, i nadejd znw lata,
gdy zagranica stanie otworem dla polskiego turysty.
W obec tego, podajemy par uwag oglnych z tej dzie
dziny. ' 5 '
Kady turysta udajcy si zagranic musi nade-
wszystko pamita, e jest reprezentantem (nieoficjal
nym wprawdzie) swego kraju. Jego zachowanie si
musi by bez zarzutu. Trzeba pamita, e si nie jest
u siebie w domu. Nie mona narzuca swych form by
cia, lecz trzeba si stosowa do miejscowego obyczaju,
aby nie urazi i zrazi obcej ludnoci do siebie i swego
narodu. Nie naley zaznacza swej wyszoci, a tern
bardziej natrzsa si z obcych zwyczajw.
N a wycieczk zagraniczn trzeba jecha po staran-
nem przygotowaniu. Paszport, wizy, musz by w naj
zupeniejszym porzdku. Formalnoci co do przewozu
przez granic kajakw i sprztu (zastaw) musz by
dokadnie znane. Naley przewidzie wiksz rezerw
pienidzy ze wzgldu na to, e w razie jakiego w ypad
ku trudno o pomoc. Kajakowcy zrzeszeni powinni za
wczasu, za porednictwem P. Z. K., porozumie si
z waciwemi zagranicznemi zwizkami kajakowemi,
ktre zwykle chtnie informuj i su wszelkiemi udo
godnieniami. Turyci bez grosza s zymi posami swe-
 268

go kraju. T o te nie naley nigdy wyjeda z wiar,

e jako to bdzie".
Inform acyj o gwnych szlakach zagranicznych i for
malnociach udziela urzdow y przewodnik P. W a lth era,
w ydany w r. 1930 staraniem niemieckiego zwizku kaja
kowego D. K. V . G ew asser des europaischen Aus-
lands", tom 7 Strom heil-Serie des Deutschen Kanu-
verbands", cena 4 marki niemieckie, w raz z pniejszemi
uzupenieniami (B eigabe), ktrych cena wynosi 1 m ar
k niemieck. Prcz tego, duo poytecznych informacyj
mona znale w odpowiednich tomach Baedeckera,
przewodnikach W o erla, G riebena, G uide bleu" i t. p.

O w odach A u strji w yczerpujco inform uje O e s t e r -

r e i c h i s c h e r F a l t b o o t s f u h r e r , zaw iera
jcy prcz tekstu 58 map szlakowych. C ena w oprawie
ok. 15 z.

Czechosowacja nie posiada przewodnika oglnego,

ma zato doskonae przewodniki po szlakach (z m apam i),
w ydane przez czeski T ouring Club i zwizek niemiecki.
W y d a n o dotd Izer, ab, M oraw , M odaw, uni-
c, O pp, Sazaw, W a g , W etaw . C ena za tomik
5 6 z.

FinlancLja istnieje prospekt, w ydany przez biura

podry p. t. Finnland, podajcy gwne szlaki wyciecz
kowe. M apy 1:300.000 w cenie ok. 5 z za arkusz.

Francja przewodnik p. t. G uide Officiel de la N a

vigation. Prcz tego, mnstwo osobnych opracowa r-
 2 61

nej wartoci i ceny. M apy: M ichelin lub T aride,

1:200 .000 .
]ugosawja - przew odnika brak. M apy: 1:200.000
wojskowe austrjackie w cenie ok. 2,50 z za arkusz.
Po wybrzeu przewodniki A dria", W oerla, G riebena
i t. p.

Niemcy. D as deutsche Fluss W anderbuch 1933, cena

ok. 4,50 z. Prcz tego, ogrom na literatura przew odni
kowa dla kadego ze szlakw oraz mapy szlakowe.

Szwajcarja przew odnik p .t. F altbootw andern in

d. S., wyd. Schw eitzer Flusw anderer, cena w oprawie
ok. 4,50 z. Prcz tego, szereg przewodnikw szczeg
owych. M apy 1:200.000 po z. 2,50 za arkusz.

Szwecja przew odnika oglnego brak. Doskonae

m apy 1:100.000 i 1:200.000 w cenie po z 4,50 za arkusz.
O pis gwnych szlakw by podany w czasopimie nie
mieckiego D. K. V . K anusport" N r. 36 z roku 1928.

W g ry istnieje przewodnik po D unaju z m ap

szlakow. M apy w ojskow e 1:200.000 po z 2,50 za a r
kusz.
Po wycieczce zagranicznej naley przesa do P. Z . K.
spraw ozdanie w edug odpowiedniej instrukcji (patrz
str. 297).
Koszt wiz w jazdow ych i wysoko zastaw w za wwie
ziony sprzt turystyczny wynosi (dane ze rde nie
mieckich, w przeliczeniu na zote):
 270 -

W iz a Z as ta w
Pastwo U w agi
ok. z ok. z

A l b a n j a ............................
A n g lja ....................... .
A u s t r j a ............................ 60 130
B e l g j a ................................ 2 17
B u g a r j a ............................ 25 1 3 25 a tw o uzyska
wiz be zpatnie
C z ec h o so w a cja . . . C z pnocna
za p r z e p u s t k
konw encyjn
P. T. T
D a n j a ................................
E s t o n j a ........................... 20
Finlandja .......................
F r a n c j a ........................... 2 25 20
G r e c j a ............................ 20
H i s z p a n j a .......................
H o l a n d j a ....................... -
J u g o s a w i a .......................
L i t w a ................................ 25 45 65 Chw ilow o wy
jaz d zu p en ie
niemoliwy
o t w a ................................
N i e m c y .......................
N o r w e g j a .......................
P o r tu g a lja . . . .
R u m u n j a ........................... 45 a tw o uzyska
wiz b e z p a tn ie
S z w a j c a r j a ....................... 5
S z w e c j a ...........................
T u r c j a ................................ 25
W gry . . . . . . . . 85 130
W o c h y ............................ 66 150
 271

A D RESY P A S T W O W Y C H Z W I Z K W
K A JA K O W Y C H *).

(S tan z 1 kw ietnia 1933).

Anglja. Royal C anoe Club. R ivert A. Smith. London
S. W . W estm in ster 14, V ictoria Street.
British C anoe Assc. H . Renold, 17 V ictoria Rd,
Fallowfield, M anchester 14.
Austrja. O esterreichischer-K ajak-V erband. H ans M e-
rinsky, W ie n X III, Feldm iihlgasse 6.
Belgja. C anoe-C lub de Belgique. M aurice Pauw aert,
Gent, Rue de P atyntje 61.
Czechosowacja. Svaz Kanoistu Republiky Ceskoslo-
venska. Emil Ascher, P raha, 377 1.
Danja. D ansk K ajak-Forbund, E. Fleischer, H elle-
rup, Bekassinwej 16.
Finlandja. Leo Backmann, Helsinki, A ndregatan 39c.
Francja. F ederation Franaise de Canoe. L. V arinot,
Paris V II, 22, Rue Saint Dominique.
Holandja. Kring van Z aandam sche, Am sterdam sche en
Haarlem sche Kano-V ereenigingen. D. H usslage
Z aandam , K anaalkade 7.
Jugosawja. I Jugoslavenski-K ajak-K lub Z agreb, dr. Leo
Gollob, Z agreb, Tom asiceva ulica 12/111.
Niemcy. D eutsche-K anu-V erband. M iinchen 2, Fiirsten-
strasse 23.

*) K orespondencj kierow a za porednictw em P. Z . K. gdy na

p ry w a tn e listy instytucje te nie udzielaj odpow iedzi.
 - 272

N o r w e g ja. Alf Aslessen, Oslo, F ayesgate 10.

Szwajcarja. V ereinigung Schweizer Flussw anderer.
M . Neu, Liebefeld bei Bern.
Szwecja. Svenska K anotfrbundet. G, H gborg, Stock
holm, V anadisw agen 29.
W g r y . M agyar K ajak Egyesulet. Dr. T ibor Keri, Bu
dapest V, Lipot-K orut 13.
 CZ URZDOWA.

S T A T U T POLSKIEG O Z W I Z K U K A JA K O W E G O .

Zarejestrowany w Komisarjacie Rzdu m. st. W a r sz a w y pod

Nr. 1264, dnia 2JCII.1930 r. Nr. BP. 111-246 z uwzgldnieniem
zmian, w prow adzonych na Zjedzie w dn. 20 stycznia 1933 r.

Rozdzia I.

N azw a, siedziba, teren dziaalnoci, charakter prawny i godo.

1. Zw izek nosi nazw: Polski Zw izek Kajakowy. Skrt:
P. Z . K.
2. Siedzib zarzdu jest m. st. W arszaw a.
3. Dziaalno Zwizku rozciga si na ca Rzeczpospolit
Polsk przy przestrzeganiu miejscowych przepisw o stowarzysze
niach i zwizkach.
W szczeglnoci:
a) P. Z . K. jest czonkiem Zw izku Polskich Z w izkw Spor
towych, obowizuj go praw a i obowizki przewidziane sta
tutem Z . P. Z. S.;
b) P. Z . K. obowizany jest uiszcza na rzecz Z . P. Z . S.
skadki i w paty, uchwalone na W alnych Zgromadzeniach
Z. P. Z. s.

P o d rc z n ik k a ja k o w c a 18.
 274 -

4. Zwizek jest osob praw n i jako taki moe zawiera

umowy, podpisywa akta kupna i sprzeday i p.
5. Godem Z w izku jest proporczyk w ksztacie klina, bar
w y czerwono-biaej, na ktrego tle ley proporcjonalnie mniejszy,
rwnolegy klin biao-czerwony. (Patrz str. 327).

Rozdzia II.

Cele Zw izku i rodki.

6. Celem Z w izku jest krzewienie i rozwj sportu oraz

turystyki wodnej na kajakach staych, skadakach oraz kanadyj
kach.
7. Do osignicie powyszego celu Zwizek, z zachowaniem
obowizujcych przepisw, dy przez:
a) kierownictwo i uzgadnianie pracy oraz fachow pomoc
w uprawianiu sportu i turystyki wodnej na kajakach staych,
skadakach oraz kanadyjkach przez stowarzyszenia sportowe
i turystyczne oraz krajoznawcze, upraw iajce ten sport
i zrzeszone w Zwizku; organizowanie nowych klubw
wzgldnie sekcyj kajakowych;
Zw izek dziaa centralnie*) albo przez zwizki okrgo
we2) wzgl. delegatury lub te posuguje si biurami infor-
macyjnemi, zakadanemi w odpowiednich punktach kraju;
b) propagand sportu i turystyki wodnej na kajakach staych,
skadakach i kanadyjkach (wydawnictwa, broszury, arty
kuy, o ile monoci wasne pismo, odczyty, filmy, pokazy,
albumy, fotograf je, pocztwki i t. p.);
c) popieranie przemysu kajakowego w kraju wzgl. poredni
ctwo w zakupach zagranicznych (umowy z firmami, licen-

*) Przez Z arzd Gwny P. Z . K. (skrt Z . G. P. Z . K.).

2) Skrt Z . O. P. Z. K. w .........
 - 275 -

je, w skazywanie rde zakupu, ulgi, ujednostajnienie ty

pw sprztu kajakowego i t. p.);
d) wyjednywanie poparcia wadz rzdowych i innych (midzy
innemi: subwencje, zniki kolejowe, uatwienia celne i pasz
portowe i t. p.);
e) normowanie zawodw sportowych;
f) organizowanie zawodw, wycieczek i t. p.;
g) zracjonalizowanie turystyki wodnej na kajakach, w skazyw a
nie szlakw, przewodniki, mapy, schematy drg wodnych,
opisy i t. p.; w sppraca w organizacji drg w odnych z pun
ktu widzenia turystycznego, schroniska dla turystw , punkty
orjentacyjne i t. p., przytem udzia w ochronie przyrody,
w d i pobliskich osobliwoci;
h) reprezentacj sportu kajakowego w kraju i zagranic, utrzy
mywanie stosunkw z zagranicznym sportem kajakowym
i t. p.;
i) podtrzymywanie ycia towarzyskiego wrd kajakowcw
i stosunkw z towarzystwami pokrewnemi w kraju i za
granic.

Rozdzia III.

Czonkowie.

8. Czonkami Zwizku s kluby kajakowe, skadakowe lub

kanuistw, wzgldnie stowarzyszenia sportowe, turystyczne i kra
joznawcze, ktre posiadaj sekcje uprawiajce sport kajakow y
i ktre, czynic zado postanowieniom statutu, regulaminom
i przepisom Zwizku, w pisay si do Zwizku. Tern samem n a
le do Zwizku wszyscy czonkowie tych klubw, wzgldnie
czonkowie sekcyj kajakowych tych stowarzysze, ktre zostay
przyjte do Zwizku.
Czonek niezrzeszony w klubie wzgl. sekcji kajakowej moe n a
lee do Zwizku, przystpujc do sekcji zwizkowej czonkw
niestowarzyszonych przy P. Z . K.
 216

Czonkiem Zw izku moe by kady klub lub stowarzyszenie

bez wzgldu na narodowo i wyznanie czonkw klubu wzgl. sto
warzyszenia.
9. W pisanie si do Zw izku poprzedza zoenie:
a) deklaracji przystpienia do Zw izku (w zory patrz str.
281 282);
b) statutu klubu wzgl. statutu stowarzyszenia w raz z regula
minem sekcji oraz odpisw przepisw zasadniczych;
c) listy czonkw klubu wzgl. sekcji, uprawiajcych sport ka
jakowy wzgl. turystyk wodn, z wyszczeglnieniem za
rzdu;
d) w ykazu sprztu kajakowego;
e) wpisowego w wysokoci 10 z dla klubu wzgl. stow arzy
szenia.
10. Czonkowie Zwizku korzystaj z wszystkich praw okre
lonych regulaminami i przepisami Zwizku.
11. Obowizki czonkw:
a) przestrzeganie wszystkich obowizkw okrelonych statu
tem, regulaminem i przepisami Zwizku;
b) skadanie po zakoczeniu sezonu, w terminie oznaczonym
przez Z arzd Zw izku, rocznych sprawozda z dziaalnoci
klubu wzgl. sekcji za ubiegy sezon z zaczeniem ewent.
zmian statutu wzgl. regulaminu, odpisw nowych przepisw
zasadniczych, listy czonkw (jak 9), w ykazu sprztu
kajakowego, uwag, wnioskw i t. p.1).
12. Z arzd P. Z . K. ma praw o wykluczenia w nastpujcych
w ypadkach:
a) niehonorowego postpowania;
b) dziaania na szkod Zwizku;
c) nieoplacania skadek mimo dwukrotnego upomnienia.
W w ypadkach wymienionych pod a) i b ), naley przed w yklu
czeniem da mono usprawiedliwienia si.

) Patrz wzr na str. 283.

 277

Przeciw wykluczeniu i odmowie przyjcia przysuguje praw o

pisemnego odwoania si do Z jazdu Delegatw, w cigu 2 tygodni
od otrzymania zawiadomienia o uchwale Zarzdu.
13. W ykluczenie jest niezaskaralne sdownie.

Rozdzia IV.

M ajtek i fundusze.
14. Zwizek moe posiada wasny majtek ruchomy i nie
ruchomy wzgl. posugiwa si te majtkiem swoich czonkw we
dug dobrowolnie zawieranych z nimi umw.
15. Fundusze Z w izku stanowi:
a) wpisowe i skadki roczne;
b) dochody z imprez, pokazw, zawodw i t. p.;
c) subwencje i ofiary;
d) rne dochody.
16. Z arzd Z w izku odpowiedzialny jest za majtek i fun
dusze Zwizku.

Rozdzia V.

W adze.
17. W adzam i Z w izku s:
a) Z jazd Delegatw Zw izku;
b) Z arzd Zwizku;
c) Komisja Rewizyjna Zwizku.

A. Zjazd Delegatw.
18. Z jazd Delegatw Zw izku tworz delegaci klubw wzgl.
sekcyj nalecych do Z w izku po jednym poniej 10 czonkw
i na kad dalsz dziesitk czonkw tych klubw wzgl. sekcyj,
wedug zoonych w ostatnim roku sprawozdawczym list czon
kw i wpaconych skadek rocznych; jednakowo aden klub wzgl.
sekcja nie moe rozporzdza na Zjedzie Delegatw wicej, jak
 278

piciu gosami decydujcemi. Kumulacja gosw jest dopuszczalna.

Druyny harcerskie maj prawo gosu decydujcego i wysania
na Zjazd Delegatw na kade 10 jednostek, wpisanych na czonka
P. Z. K., jednego delegata.
19. Zjazd odbywa si raz na rok, po zakoczeniu sezonu
i po otrzymaniu przez Zarzd sprawozda ( 11 b.) nie pniej
jednak, jak w marcu przed nowym sezonem, w miejscowoci w y
znaczonej przez poprzedni Zjazd lub przez Zarzd.
20. W wypadkach wanej potrzeby, moe by zwoany nad
zwyczajny Zjazd Delegatw na danie: a) 1h oglnej iloci go
sw: b) Komisji Rewizyjnej: c) z inicjatywy Zarzdu: d) na
danie Zarzdu Zwizku Polskich Zwizkw Sportowych. Zjazd
zaatwia te sprawy, dla ktrych zosta zwoany. Zarzd zobowi
zany jest Zjazd taki zwoa nie pniej, jak w miesic po otrzy
maniu wezwania.
21. Termin kadego Zjazdu musi by ogoszony co najmniej
na miesic przed Zjazdem w organie Zwizku ') , a w braku te
go listownie.
22. Roczny Zjazd Delegatw:
a) wysuchuje protoku poprzedniego Zjazdu i sprawozdania
Zarzdu za ubiegy rok;
b) bada sprawozdanie kasowe Zarzdu i Komisji Rewizyjnej;
c) rozpatruje i uchwala budet oraz program prac na rok przy
szy, w szczeglnoci wnioski dotyczce spraw objtych
6 i 7 statutu;
d) uchwala ewent. zmiany statutu i regulaminu;
e) dokonywa wyboru przewodniczcego i czonkw Zarzdu
oraz Komisji Rewizyjnej i delegatw na W alne Zgromadze
nie Zwizku Polskich Zwizkw Sportowych; wnioski doty
czce zmian statutu i regulaminu maj by nadsyane do Z a
rzdu nie pniej, jak miesic przed Zjazdem;
f) uchwala wysoko rocznych skadek;

) Obecnie Sport W odny'

 279

g) z a a tw ia wane s p ra w y organizacyjne i finansowe.

23. U c h w a y Z ja z d u zapadaj zw y k wikszoci odda
nych gosw czo n k w obecnych na Z jedzie, jedynie u c h w a y d o
tyczce zm ian statutu, w y klu cze n ia czonka, pozbycia si m ajtku
w artoci ponad 2.500 z i rozw i zan ia Z w i z k u w ym agaj k w a
lifik o w a n e j w ikszoci 2/3 gosw obecnych czo n k w p rz y obec
noci 2/3 w szystkich c z o n k w Z w i z k u .
24. Z a r w n o Z ja z d roczny, ja k i n adzw yczajny, p ra w o m o c
n y jest w pierw szym term inie bez wzgldu na ilo obecnych
delegatw.
B. Zarzd.

25. Z a rz d Z w i z k u skada si z przewodniczcego i 7 czo n

k w , w y b ra n y c h przez Z ja z d D ele g a tw na 1 rok, k t ry c h funkcje
w yznacza przew odniczcy, ja k nastpuje: zastpca p rzew odnicz
cego, ka p ita n s p o rto w o -tu ry s ty c z n y i zastpca, sekretarz i zastp
ca, skarbnik i zastpca.
26. W razie ustpienia ktrego z czonkw Z a rz d u , oprcz
przewodniczcego, dla ponow nego w y b o ru ktrego m usi b y zw o
a n y Z ja z d D elegatw , Z a rz d o w i przysuguje p ra w o ko o p ta cji
a do najbliszego Z ja zd u .
27. D o zakresu dzia a n ia Z a rz d u nale:
a) reprezentacja Z w i z k u nazew ntrz;
b ) w p row adzanie w ycie statutu, w szczeglnoci postanowie
z 6 i 7, o p ra c o w yw a n ie regulam inw ruchu sportow ego
i turystycznego, w y d a w a n ie potrzebnych p rzepisw i t. p.,
w y k o n y w a n ie u ch w a Z ja zd u ;
c) ukadanie p ro g ra m w sp o rto w ych i w ycie cze k tu ry s ty c z
nych;
d ) kooptacja i rachunkow o Z w i z k u , k t ra p row adzona jest
zgodnie z przepisam i p ra w a i przyjtem i zw yczajam i;
e) p rzyjm o w a n ie i skrelanie czonkw , rozstrzyganie sporw
m idzy czonkam i;
f) p rz y g o to w y w a n ie i w yznaczanie term inu Z ja z d u D elegatw
i skadanie na Z je d zie sprawozda.
 280

28. Zebrania Z arzdu maj si odbywa nie rzadziej jak:

w sezonie co 2 tygodnie, poza sezonem co miesic.
29. Korespondencj zasadnicz i pisma o charakterze do
kumentw podpisuj: przewodniczcy i sekretarz wzgl. skarbnik,
o ile s to dokumenty kasowe, a w ich nieobecnoci ich za
stpcy; pisma biece natomiast mog by podpisywane przez se
kretarza wzgl. jego zastpc.
30. W miar potrzeby, Z arzd powouje komisje specjalne,
jak techniczn, turystyczn, sportow i t. p.

C. Komisja Rewizyjna.

.31. Komisja Rewizyjna Zwizku skada si z 3-ch czonkw,

w ybranych przez Z jazd Delegatw na 1 rok, z ktrych w ybrany
najwiksz iloci gosw jest jej przewodniczcym. Komisja Re
wizyjna bada kas i rachunkowo oraz caoksztat gospodarki
Z arzdu i jest wobec Z jazdu Delegatw wnioskodawc co do
udzielenia ustpujcemu Z arzdow i absolutorjum. W w ypadku
stwierdzenia naduy Komisja Rewizyjna ma praw o zadania
zwoania nadzwyczajnego Zjazdu Delegatw.

Rozdzia VI.

Postanowienia kocowe.

32. Rozwizanie Z w izku moe nastpi tylko na skutek

uchw ay Zjazdu Delegatw, powzitej kwalifikowan wikszoci
2/3 gosw, jak w 23, przyczem majtek Zw izku przechodzi na
P. Z . N . wzgl. inny, w skazany przez Z jazd Delegatw, zwizek.

Rozdzia VII.

Rne.

33. Zwizek moe by czonkiem odpowiedniej federacji mi

dzynarodowej.
 281

WZR
D E K LA R A CJI KLUBU P R Z Y S T P U J C E G O D O P . Z. K.

P rzyjw szy do w iadom oci postanow ienia s ta tu tu i re g u la m i

n w P . Z. K., p r o s i m y o p r z y j c i e ................................................................

(nazw a k lu b u sek cji)

w p o c z e t c z o n k w P . Z. K .
N in iejsz em zo b o w i z u je m y si, p o o trzy m an iu zaw iadom ienia
0 przyjciu, do b ez w z g l d n e g o p rz e strz e g a n ia s ta tu tu , regulam inw
1 p r z e p i s w P . Z. K . o r a z w s z e l k i c h z a r z d z e Z w i z k u .
S t o s o w n i e d o w y m a g a 9 s t a t u t u P . Z. K., z a c z a m y :
1) w a s n y , zatw ierdzony przez w aciw w adz, s ta tu t (w zgl.
reg ulam in sekcji i s t a tu t o rg anizacji m acierzystej),
2) l i s t z a r z d u w a s n e g o ( z a r z d u o r g a n i z a c j i m a c i e r z y s t e j ) ,
3) l i s t c z o n k w w a s n y c h ,
4) w y k a z s p r z t u k a i a k o w e g o z w y s z c z e g l n i e n i e m w a s n o c i
k lu b o w e j i p ry w a tn e j o r a z ty p w (zaznaczy ilo k a ja k w
w asn eg o w yrobu),
5) s p r a w o z d a n i e z d o t y c h c z a s o w e j d z i a a l n o c i .
W p i s o w e w w y s o k o c i 10 z p r z e k a z a l i m y d l a P . Z. K . na
k o n t o c z e k o w e P . K . O . N r 24921) w d n iu ...........................................
S k a d k c z o n k o w s k w w y s o k o c i ................................... z Ip o 1 z
od czonka klubu, sekcji) p rz ek a em y po o trzy m an iu z aw iad o
m ien ia o p rzy jciu n a s w p o c z e t cz o n k w P. Z K.

P iec z

Sekretarz: P rzew o d n icz cy:

........................... ................ d n ............................... 193

(m iejscow o) (d a ta )

U w aga. N iep o trzeb n e w y razy skreli.

 282

W Z R D E K L A R A C J I O S O B Y P R Z Y S T P U J C E J D O S E K C JI
Z W I Z K O W E J P. Z. K.

(m iejscow o data)
N a zw is k o i imi
D o ka d ny a d r e s ........................................
Z arz d Z w izko w ej S e k c ji K a jak ow e j P. Z. K.
w W a r sz a w ie
P rz y jw szy do wiadom o ci po sta n o w ien ia s t a t u t u i r e g u la m i
nw P o l s k i e g o Zw izku K a ja k o w e g o i re g u la m in u Se kc ji Z w i z
kow ej P. Z. K., p r o s z o p rz y j cie mnie w p o c z e t czonkw
S. Z. P. Z. K.
N in iejsz em zobow izuje si, po otrzym aniu zaw iad om ien ia
o przyjciu, do p r z e s t r z e g a n i a po sta n o w ie S ta tu tu , regu lam in w
P. Z. K. i R e gula m in u S. Z. P . Z. K. ora z w szelkich z arz d z e
w a d z P. Z. K.
W p is o w e w w ysokoci 3 z p r z e k a z u j jed n o c z e n ie n a k o n to
c z e k o w e P. K. O. N r 24920. O p a t r o c z n c zonk a w w y s o
k o c i 5 z p r z e k a po o trz y m a n iu z aw ia d om ie nia O przyj ciu.

(w asn o rcz n y po d p is)

D a n e o s o b is te :
1) N a zw is k o i i m i ..............................................................................................
2) D a t a u r o d z e n ia ..............................................................................................
3) Z a w d ...................................................................................................................
4) P r z y n a le n o k lu b o w a ( o b e c n a lub d a w n a ) ................................... .
5) R od z aj p o sia d an e g o k a ja k a (sk a d a k , k a n ad y jk a, k a ja k sztywny
k l e p k o Aiy, z k lejonk i, dw jk a , jedy nka , tu ry sty c z n y , sp orto w y ,
z a k u p i o n y : ro k , firma, w asnej r o b o t y ) ................. .............

6) K r t k i e sp r a w o z d a n i e z d o ty c h c z a so w y c h w y c ie c z e k wodnych
z dow od am i (dz ie nnic z ek w y c iec zk ow y , z a w ia d c z e n ie z p r z e
b y t e g o szlaku i t. p.).
Uwaga. N e p o t r z e b n e w yrazy sk re li.
P r z y j t o na czonka S ekcji Zw. P. Z. K. u c h w a Z. G. P. Z. K.

z d n ia W y d a n o le g ity m a cj N r
w ro k u 193
 283

W ZR Z E S T A W IE N IA S T A T Y S T Y C Z N E G O

z d z ia a ln o c i k lu b u lub se k c ji k a ja k o w e j za sezo n 193 r.

1. N azw a k lu b u (sek cji) k a ja k o w e j .....................................................

2. M ie jsc o w o ......................................................................................................

3. A d r e s ................................. ...!........................ , ....................................

4. Ilo c zonkw :
w czk w w cz g w w ygw

5. Ilo czonkw p o sia d ajc y c h P . O . S .......................................

6. U d zia w tu r y s ty c e : ilo czonkw czynnych
o d b y ty ch w y cieczek

k m -p k t.
(w /g R eg. sp o rt.-tu r.)

7. w z aw o d a c h : ilo czonkw b io r c y c h u d z ia .............

ilo z d o b y ty c h m ie js c : I ...................., I I ..................... , I I I .....................

8. W ykaz u rz d z e sta y c h k lu b u (se k c ji) k a ja k o w e j:

ilo pyw alni (o tw a rte , k ry te ) .................................... ........................

p r z y s ta n i ...............................................
sc h ro n w na k a ja k i .............................................................
na ja k ilo kajak w

9. Ilo ta b o ru k a ja k o w e g o :
k a ja k w sztyw nych: jed y n k i , dw jki

sk a d an y c h :
10. W y k az im ienny czonkw z a rz d u klubu (se k c ji) k a ja k o w e j.
 284 -

R E G U L A M I N

SPO R T O W O - TURY STY CZN Y

PO LSK IEG O Z W I Z K U K A JA K O W E G O

W ydanie tymczasowe, poprawione i uzupenione (1933).

I.

Przepisy oglne.

1. Sport kajakowy i turystyka wodna, racjonalnie upra

wiane, stanowi pow any czynnik o wielkiej w artoci zdrowotnej,
wychowawczej i kulturalnej. P. Z . K., realizujc postanowienia
6 i 7 Statutu P. Z . K., w ydaje ponisze przepisy, normujce
rozwj sportu kajakowego i turystyki wodnej w sposb zapew
niajcy podniesienie si sprawnoci ogu kajakowcw.
2. Z . G. P. Z . K. czuwa nad wprowadzeniem w ycie oraz
przestrzeganiem przez kluby zrzeszone w P. Z . K. przepisw
niniejszego regulaminu.
3. W szelkie zmiany i uzupenienia ogasza Z . G. P. Z . K.
w swym komunikacie.
4. Interpretacja Regulaminu sportow o-turystycznego P. Z . K.,
naley do Komisji Sportowej P. Z . K.
5. Regulamin sportow o-turystyczny P. Z . K. obowizuje od
chwili zatwierdzenia przez Z jazd Delegatw P. Z . K.
W szelkie zmiany, w prowadzone do regulaminu, na wniosek Ko
misji Sportowej przez Z . G. P. Z . K., w ym agaj zatwierdzenia
przez Z jazd Delegatw P. Z . K.
6. Z . G. P. Z . K. ma praw o (w myl 11 i 12 Statutu
P. Z . K.) klub niestosujcy si do przepisw niniejszego regula
minu pozbawi czciowo lub cakowicie upraw nie przysuguj
cych czonkom P. Z . K.
 - 285 -

n.

Podzia kajakowcw.

Kajakowcw dzielimy, na podstawie sprawnoci i dowiadcze

nia turystycznego, na trzy kategorje: a) w c z k w , b) w
c z g w , c) w y g w .
7. W czkiem jest kady czonek nowowstpujcy do klubu
(sekcji) kajakowego. D o czasu wypenienia w arunkw prby na
wczg, korzysta on z ograniczonych praw czonkw P. Z . K.
W szczeglnoci niema praw a do samodzielnych dalszych w y
jazdw, uyw ania barw klubowych, ani zwizkowych, jak i legi
tymacji P. Z . K.
8. W czg zostaje kady wczek po wypenieniu w arun
kw prby przed prawomocn Komisj Egzaminacyjn. Z . G.
P. Z . K. co roku w komunikacie ogasza ewent. zmiany w w a
runkach prby oraz wykaz klubw posiadajcych m andat na prze
prow adzania prb.
9. K andydat na wczg musi w ykaza si:
a) umiejtnoci pyw ania (200 m na wodzie stojcej lub 400 m
na wodzie biecej ze startu na gow z wysokoci 1 m);
b) umiejtnoci rumania, przybijania i odbijania od brzegu;
c) odbyciem co najmniej 3 rnych wycieczek 1-dniowych
po 30 km obliczeniowych kada;
d) znajomoci przepisw zachowania si na wodzie i ogln
orjentacj w sieci wodnej.
10. W czgom przysuguj pene praw a przewidziane dla
czonkw klubw zrzeszonych w P. Z . K., a w szczeglnoci p ra
wo posiadania o d z n a k i i legitymacji P. Z . K. oraz uyw ania
na wodach krajowych proporczyka P. Z . K.
11. T y tu w y g i jest odznaczeniem honorowem, nadawanem
wczgom na wniosek klubu przez Z . G. P. Z . K.
12. Komisja Egzaminacyjna z ramienia P. Z . K. przeprow a
dza prb w terminach ogoszonych w komunikacie P. Z . K,
 - 236 -

K andydat na wyg musi w ykaza si:

a) systematycznem uprawianiem sportu kajakowego co naj
mniej w cigu dwch sezonw. (Minimalny kilometra za
sezon 750 km obi.);
b) praktycznem obyciem si z wszelkiemi typam i w d (rzeka
grska, nizinna, jezioro, morze);
c) umiejtnoci zorganizowania i przeprowadzenia wycieczki
zbiorowej;
d) ogln znajomoci geografji turystycznej Polski;
e) znajomoci regulaminu P. Z . K.
13. List w ygw mianowanych na wnioski klubw na zasa
dzie sprawozda sezonu ogasza corocznie Z . G. P. Z . K. na
Zjedzie Delegatw P. Z . K., podajc nazwiska ich do oglnej
wiadomoci w komunikacie.
Z a w yczyny szczeglnie wartociowe Z . G. P. Z . K. ma p ra
w o tytu wygi nada ju po upyw ie jednego sezonu przebytego
w stopniu wczgi.
W ygom przysuguje prawo noszenia oznaki wygi P. Z . K. .
14. W skad Komisji Egzaminacyjnej na stopie w y g i musi
wchodzi co najmniej 1 delegat Z . G. P. Z . K.
15. Klubowe Komisje Egzaminacyjne, posiadajce m andat
na przeprowadzanie prb, s odpowiedzialne za rzetelny i zgodny
z przepisami przebieg prby.
W razie stwierdzenia naduy, ominicia lub niewypenienia
przepisw regulaminu Z . G. P. Z . K. przysuguje praw o
cofnicia mandatu oraz uniewanienia zdobytych w nierzetelny
sposb stopni, oznak i zw izanych z tem uprawnie.

III.

Rodzaje i podzia sprztu.

16. Celem podniesienia jakoci sprztu kajakowego, Z . G.

P. Z . K. ogasza w komunikacie przepisy o budowie i wymiarach
 - 287

odzi1) i wszelkiego sprztu turystycznego, ustala tabele klasyfi

kacyjne, normy i przepisy mierzenia.
17. W szystkie kajaki czonkw P. Z . K. powinny by zare
jestrow ane w klubach i zaopatrzone w metryki lodzi (patrz Regu
lamin regatowy P . Z . K zacznik).
18. P. Z . K. sprawuje nadzr nad krajow produkcj kaja
kw oraz sprztu pomocniczego. W y k az firm polecanych podaje
P. Z . K. w komunikacie. Firmy stosujce si do wymaga
P. Z . K. i upowanione otrzymuj praw o zaopatryw ania swych
w yrobw w znak P. Z . K. z napisem i rokiem upowanienia np.:
O dpowiada normom P. Z . K. 1931 r.".

IV.

Skala trudnoci w d 2).

V.

Praw a i zwyczaje drogi wodnej 3) .

A. P r z e p i s y drogowe.
19. Przepisy niniejsze s oparte na Tym czasowych prze
pisach eglugi na rzekach Pastw a Polskiego".
U W A G A . S t a t e k oznacza kad d bez wzgldu na wiel
ko.
S t a t e k mechaniczny parowy, motorowy, w io
sowy.
a g l o w i e c statek poruszany wycznie w ia
trem.
(Kajak oaglowany, jako posiadajcy napd mie
szany, nie korzysta z praw aglowca).
20. Kady statek powinien mie przynajmniej jeden przyrzd
ratunkowy.

') Patrz str. 39.

s) Patrz str. 142.
 288

5 21. Kapitan statku jest odpowiedzialny, naw et podczas za

stpstwa, za prowadzenie statku, w ykonywanie przepisw eglugi,
za czysto, porzdek i sprawow anie si zaogi. (T . P. 5 g ).
22. Z e wzgldu na wasne bezpieczestwo i na przeszkod
w ruchu, wszystkie statki powinny trzyma si zdaleka od parow
cw i pocigw holowniczych. (T . P. 6 h ).
23. Z abrania si zagradza drog drugiemu pyncemu stat
kowi i przeszkadza mu w biegu. (T . P. 6 a ).
24. Jeeli dwa statki mechaniczne, idce przeciwnym kursem,
zbli si w ten sposb, e moe nastpi zderzenie, to kady
z nich powinien zmieni kurs w praw o, aby wyminy si lewemi
burtami. (T . P. 7 a ).
25. Przy spotkaniu parow ca, sygna daje parowiec; statek
nieparowy obowizany jest przyj sygna przez sygnalizowanie
flag lub latark i uy wszelkich rodkw celem dania drogi
naw et zatrzyma si jednak bez naraenia si na niebezpiecze
stwo. W razie niemonoci wyminicia, parowiec powinien za
trzyma si. (T. P. 7 c).
26. Jeeli dw a statki mechaniczne przecinaj sobie kursy tak,
e moe nastpi zderzenie, to ustpuje z drogi ten, ktry m a drugi
ze swej prawej burty. (T . P. 7).
27. Jeeli statek mechaniczny i aglowiec pyn takiemi kur
sami, e moe nastpi zderzenie, to statek mechaniczny ustpuje
z drogi aglowcowi.
28. Jeeli dwa statki z dwch przeciwnych stron podchodz
do cieniny, to pierwszestwo ma statek idcy wd rzeki (T . P.
9b).
W wskich przejciach, kady statek powinien, o ile to jest bez
pieczne i wykonalne, trzyma si prawej strony.
29. W ostrych zakrtach rzeki, statek idcy wd rzeki po
winien trzyma si brzegu wklsego, przyczem obowizuje sygna
jak przy wymijaniu.
J 30. W razie w ypadku, zaoga statku znajdujcego si w bli
skoci obowizana jest da natychm iastow pomoc. (T. P. 21 b ) .
 289

31. Sygnay dwikowe powinny by syszane z odlegoci

500 m; krtkie dwiki trwaj sekund, dugie 5 10 sekund.
Przerw a midzy dwikami trw a sekund. (Patrz tabelka).

G wne sygnay.

D w i O p ty c z n e
Z n a cz en ie
kow e
d niem j n o c

Z m ien iam k u rs na p ra w o p o r u sz a b ia
flag la ta rn i
le w o p o w o ln ej str o n ie

N ie m o g w ym ija .... p o r u sz a c z e r w o n
fla g la ta rn i
W y p rzed za m p raw _ p o ru sza po b u rcie
le w w y p rzed za n ia b ia
fla g la ta rn i
B aczn o _ _ _
W ypadek
D o b ija m _ _
O d je d a m ------

W nocy lodzie bdce w ruchu powinny mie na dziobie jasne

wiato biae, widoczne ze wszystkich stron.
wiata pozycyjne: lewa burta czerwone; praw a zielone.
32. W szystkie odzie sportowe ustpuj wycigowym o
dziom wiolarskim, a szczeglnie jadcym bez sternika.
33. Przybija i odbija od brzegu naley zawsze pod prd.

B. Zwyczaje towarzyskie.

34. Praw o uyw ania odznaki i proporczyka P. Z . K. nakada

na kajakowcw obowizek godnego zachowania si, aby honor
Klubu i Zw izku nie dozna uszczerbku.

Podrcznik kajakow ca 19.

 290

35. Na wodach krajowych, kady wczga ma prawo uy

wa na kajaku proporczyka zwizkowego na dziobie odzi.
36. Zagranic prawo uywania proporczyka zwizkowego
przysuguje wygom P. Z . K., reprezentacjom zwizkowym i czon
kom wycieczek za pozwoleniem Z . G. P. Z . K.
37. Prawo uywania bandery pastwowej przysuguje o
dziom:
a) pastwowym;
b) rejestrowanym w zarzdach wodnych;
c) takim, na ktrych znajduj si osoby majce prawo do uy
wania bandery pastwowej.
Bander pastwow umieszczamy na rufie odzi.
38. Bandery pastw obcych wolno podnosi tylko w wypad
ku, gdy na odzi znajduje si oficjalny przedstawiciel danego pa
stwa. Na kajakach aglowych tymczasowo obowizuj przepisy
P. Z . 2 .
39. Bezprawne uywanie proporczykw jest wzbronione.
40. Proporczyka uywa d tylko w czasie jazdy lub chwi
lowego postoju. Proporczyk nie moe mokn w wodzie, powi
nien zawsze by czysty i w przyzwoitym stanie.

C. Pozdrawianie.

41. Wszyscy kajakowcy nalecy do klubw zwizkowych

pozdrawiaj wszystkie odzie nalece do klubw zrzeszonych
w P. Z . K. (lub pokrewnych zwizkach zagranicznych), P. Z .
T. W . i P. Z. 2 . oraz okrty wojenne Rzeczypospolitej Polskiej.
42. Pozdrawia waciciel odzi lub siedzcy ztyu.
43. Pierwsza pozdrawia zawsze: a) d mniejsza, b) jadca
szybciej, c) wyprzedzajca lub d) wchodzca do przystani.
44. Dojedajc do obcej przystani, d dobijajca pozdra
wia pierwsza i to nim przybije do pomostu.
Odjedajca d egna pierwsza przed odbiciem od pomostu-
 - [291

45. Zaogi mskie pozdraw iaj odzie o zaogach eskich

lub mieszanych.
46. Pozdrawianie jest grzecznoci, odpowiadanie na pozdro
wienie jest obowizkiem.

VI.

System obliczania trasy.

j( 47. Zasadniczym kierunkiem wdrwek w odnych jest bieg

rzeki.
48. Ca przebyt drog oblicza si normalnie wedug fak
tycznej liczby kilometrw z wyszczeglnieniem odcinkw przew io
sowanych na wodzie biecej, stojcej i pod prd.
Ponadto oblicza si drog kilometrami punktacyjnemi (obliczenio-
wemi), dodajc do trasy przebytej na:
a) wodzie stojcej 50%
b) pod prd 150%
49. Podstaw obliczania stanowi kilometra wedug Szla
kw wodnych Polski" A. Heinricha, a w braku tego mapa
1 : 100.000.
50. Pragnc w ykorzysta odbyw ane wycieczki w celu ze
brania materjaw do przewodnika, P. Z . K, w zyw a wszystkich
kajakowcw do zgaszania projektowanych wycieczek, ktrych
dugo przekracza w jednym kierunku 250 km.
51. Jeeli projektow ana droga wiedzie szlakiem nieznanym
lub maoznanym, naley j meldowa bez wzgldu na dugo.
52. Zgoszenia wycieczek do czasu ich ukoczenia s tajne
i K. S. P. Z . K. bez pozwolenia organizatorw nie moe poda
ich do niczyjej wiadomoci.
53. P. Z . K. moe przesa uczestnikom wycieczki przed jej
rozpoczciem instrukcje, dotyczce zbadania szlaku.
54. Po ukoczeniu wycieczki, naley przesa do P. Z . K.
natychmiast po zamkniciu sezonu a najpniej do 31 grudnia
 292

zwizy opis jej przebiegu, zaczajc fotografje, plany i dowody

pobytu. (Patrz Instrukcja w yw iadu szlakw w odnych).
55. D o kilometrau rocznego naley wlicza tylko wycieczki,
ktrych dugo wynosi co najmniej 30 km obi. D o kilometrau
nie wlicza si odcinkw przebytych z napdem mechanicznym.
56. Sezon turystyczny liczy si od 1 kwietnia do 1 listopada.

vn.

O dznaki i nagrody P. Z . K.

57. Celem pobudzenia klubw i osb do ywszej dziaalnoci

sportowo-turystycznej, P. Z . K. ustanawia odznaki honorowe i na
grody za najwybitniejsze w yczyny turystyczne i sportow e sezonu.
(Spraw y odznak i nagrd patrz szczegowo str. 327).
58. Odznak nadaje Z . G. P. Z . K. na wniosek Komisji
Sportowej. Ilo przyznaw anych corocznie odznak nie moe prze
kroczy liczby 10 (dziesi).
59. Przy ocenie wycieczki, decydujcym czynnikiem jest
przedewszystkiem jako szlaku, jego nowo i warunki, w jakich
wycieczka si odbya. Kilometra stanowi czynnik w trny.
60. Z braku dostatecznych kwalifikacyj, Z . G. P. Z . K.
moe nie przyzna odznaki adnej ze zgoszonych wycieczek.
61. W ycieczki ubiegajce si o odznak, powinny by opi
sane wedug Instrukcji w yw iadu szlakw wodnych.
62. O nagrod mog ubiega si tylko wycieczki odbyte
w czasie nie duszym nad 28 dni (w razie wycieczki duszej,
zalicza si tylko odlego przebyt w cigu 28 dni).
63. W szystkie nagrody s rozgrywane n a zasadzie w yda
nych przez Z. G. P. Z . K. zarzdze i zatwierdzonych przeze
regulaminw.
 293

TYM CZASOW A IN STRU KCJA W Y W IA D U SZ L A K W

W ODNYCH.

(W y danie uzupenione 1933).

C e l.

Celem instrukcji jest ujednostajnienie typu sprawozda i opisw

nadsyanych do P. Z . K.
Opis powinien by jasny, zwizy, czysto rzeczowy, pozbawio
ny opowiada, podajcy dane dotyczce szlaku i w arunkw jazdy
(np. wpyw pogody). N ajlepsz form sprawozdania jest s z k i c
z dobrze wrysowanemi szczegami terenowemi, charakterystyczna
fotografja. O pisyw a naley tylko rzeczy, ktrych nie da si
przedstawi rysunkowo.
Do opisu suy m i d z y n a r o d o w y k l u c z z n a k w
I. R. K., podany w zaczeniu. N azw y miejscowoci poda
w brzmieniu urzdowym, podug m apy 1 :300.000 lub 1 : 100.000
(wyd. W ojskowego Instytutu Geograficznego). O pisyw any szlak
wykreli na kalce naoonej na uyt map i poda nazw arku
sza mapy.

Przygotowanie opisu wycieczki przed wyjazdem.

N a mapie oglnej, zalenie od iloci przeznaczonego na w y

cieczk czasu, w ytyczam y szlak, pamitajc, e na mapach ogl
nych, wskutek w yprostowania" biegu rzek krtych, kilometra
jest czsto dwu, a naw et trzykrotnie mniejszy, ni rzeczywisty.
Dokadne studjum przeprowadzam y na mapach szczegowych:
1 : 100.000. Dla wikszych rzek mapa 1 :200.000, w braku jej
1 : 300.000 w ystarcza najzupeniej.
W ytyczony szlak dzielimy na etapy dzienne, przyjmujc za
podstaw ilo godzin przeznaczonych na rumanie. Szybko
jazdy wynosi na wodzie stojcej 4 5 km/godz., na rzece nizin
nej 5 6 km/godz., na rzekach szybkich 6 8 km/godz., na
 294

grskich do 12 km /godz. P rz y duych, 8 10-godzinnych e ta

pach, n a le y przew idzie co 3 lub 4 dni e ta p krtszy, o dpoczyn
kow y. D obrze jest w y k o rz y sta odpoczynek w celach k rajo zn aw
czych, urzdzajc postj koo m iejscow oci obfitujcych w osobli
w oci zabytkow e, przyrodnicze, przem ysow e i t. d.
K ilom etra w ycieczki podajem y w edug S zlakw w odnych
P olski" A . H einricha, zazn aczajc miejsca, w k t ry ch ten kilom e
tra w y d a je si w tpliw y. N a rzekach, kt re p o siadaj urzdow y
kilom etra, oznaczony supam i na brzegu, n aley podaw a liczby
z tych supw .
D o okrelenia pooenia miejsc oznaczonych n a szkicu uyw am y
skali czasow ej (notujem y godziny m ijania miejsc ch ara k te ry sty c z
ny ch ) .
D zienniczek pokadow y.

D o n o tatek suy dzienniczek, k t ry skada si z siedm iu ru b ry k

pionow ych. O to one:

Opis szlaku Z d arzen ia

K lo- O b s e r
G o d r. i
m etra B rz e g , B rzeg w acja
, s Nurt uw agi
le w y p ra w y

153 14 r Js / P ostj
o b ia d o w y
Pd W ,
w ie ko cielna w y ry so w a syti lac j l d o w y
L ubov d e d z w Ig k lu c z a zn ikw N 40 n a p r.
p o c zta,
168
sk lep

W ru b ry k ac h ty ch notujem y: 1) kilom etra; 2) godziny m ijania

m iejsc ch arak tery sty czn y ch , odjazdy, postoje, w szelkie przerw y
jazdy; 3, 4, 5) su do graficznego opisu szlaku. Z ak ad a m y , e
w o d a pynie zdou dzienniczka, k u grze, kierunek n u rtu jazdy
zazn aczam y pod 4 strzak. W ru b ry ce 6) podajem y obserw acje
 295

pogody, stanu wd, notujemy kierunek biegu rzeki co pewien czas

(zwaszcza na rozgazieniach) wedug busoli.
E tap y dzienne oddzielamy w yranie podwjn linj. O pis roz
poczynam y notujc: a) dat, b) dane meteorologiczne wedug klu
cza podanego w zaczeniu, c) stan w ody wedluq informacyj od
ludnoci lub wasnych obserwacyj (obfito mielizn, brzeg, lady
spadku w ody i t. d.). D ane te notujemy w rubryce 6).
N azw y mijanych miejscowoci w brzmieniu urzdowem notuje
my piszc wpoprzek rubryki 1 i 2. W rubryce 7) notujemy zda
rzenia, wypadki, dodatkowe informacje, ceny, formalnoci i t. p.
Interesuj nas nastpujce informacje.

W oda. Gboko, szeroko, szybko prdu, szeroko i kie

runek nurtu, charakter dna (piasek, wir, mul, bagno, wodorosty,
skaa i t. d.).
Przeszkody na wodzie: skaliste dno, gazy, koki w ykroty, pnie,
zasieki, progi, nage skrty, w odospady, kaskady, jazy, tamki,
upusty, w iry, zatopione liny od promw, wysokie stae fale, niskie
mostki, kadki, mynki, prom y pywajce, kanay, rozgazienia,
ujcia rzek, rkawy, objazdy, skrty, mynwki (dojezdne, niedo-
jezdne).
Brzeg. C harakter brzegu: wysoki, urwisty, skalisty, gliniasty,
paski, piaszczysty, podmoklv. bagnisty, dostpny, porosy, odkryty,
pocity wwozami, jarami. Szczeglnie zwracamy uwag na miej
sca nadajce si na obz (nocleg). C zy jest woda do picia lub
gotowania.
Dalej zaznaczamy supy kilometrowe, myny, tartaki, inne za
kady wodne, schroniska, przystanie, gospody, sklepy, samotne
chaty, osiedla, zarzdy wodne, miejsca opat, objekty zabytkowe,
ciekawe krajoznawczo, miejsca widokowe i t. p.

Komunikacje. M osty kolejowe (droga do najbliszej stacji),

szosy (szlaki autobusowe, najbliszy zajazd), mosty drogowe (od
lego wsi, sklepu), promy, przewozy, kanay, luzy (formalnoci,
godziny luzowania, opaty, adresy urzdw).
 296

P unkty charakterystyczne. Kocioy, fabryki, wiatraki, grupy

drzew.
Z aw sze notujemy godzin mijania lub zrobienia spostrzeenia
(np. o 14.15 na praw o spostrzegamy daleko wiee kocioa
w W lce).
Informowa krtko, cile. Podaw a tylko rzeczy pewne. W t
pliwoci, przypuszczenia w y r a n i e zaznacza.

Sprawozdanie.

Sprawozdanie skada si z kwestjonarjusza, dzienniczka poka

dowego i zacznikw (fotografje, mapy, w iadectwa poby
tu i t. p.).
Kwestjonarjusz zaw iera nastpujce rubryki.
1) T y p odzi.
2) Miejsce wyjazdu, miejsce rozpoczcia spywu, rodki tran
sportowe, koszt transportu (ceny za osoby i baga na statku,
w pocigu, autobusie, pory ich kursow ania).
3) Przecitny koszt dnia wycieczki bez przejazdw. Specjalne
uwagi co do zakupw ywnoci, paliwa do kuchenek i t. d.
4) Podzia na odcinki dzienne, projektowany i rzeczywisty, po
w ody dla ktrych pierw otny plan musia ulec zmianie.
5) Stan wody i szybko prdu na poszczeglnych odcinkach.
6) Miejsca szczeglnie niebezpieczne.
7) C zy opis szczegowy ze szkicami jest konieczny?
8) W aru n k i noclegw, miejsca na obozy, godne polecenia go
spody i kw atery pryw atne (adresy). Ceny.
9) Stosunek ludnoci, w szczeglnoci mieszkacw samotnych
chat nadbrzenych, stranikw przy mostach, przewonikw.
10) Dokadne adresy klubw, przystani, biur, osb mogcych
suy informacjami w miastach. A dresy polecanych hoteli.
11) Miejsca, gdzie mona zostawi pewnie d w czasie w ycie
czek na ld.
12) M apy i przewodniki, jakiemi si naley posugiwa. Sd
o nich, uzupenienia, sprostowania. Cena, gdzie mona je naby.
 297

13) A dresy osb, ktre znaj szlak i mog uzupeni w szczeg

ach dane sprawozdanie.
14) Posiadane fotografje, charakterystyczne dla szlaku, nada
jce si do publikacji, ewent. od kogo monaby je uzyska.

Przy wycieczkach zagranic poda jeszcze:

1) Formalnoci paszportowe, koszty wiz.
2) Miejsce i dzie przekroczenia granicy tam i zpowrotem, spo
sb przewozu odzi (w przedziale, w wagonie bagaowym, za
listem przewozowym ).
3) Jak i gdzie odbyw a si odpraw a celna? Jak dugo trwa?
W ysoko zastawu, lub ca. Czy w szystkie bagae s clone razem,
czy poszczeglne sztuki wedug rnych stawek celnych? C zy oso
bisty sprzt turystyczny (namioty, aparaty fotograficzne) podlega
ocleniu? Jak przedstaw ia si zw rot zastawu?
4) W jakim jzyku najatwiej si porozumie? C zy s dogodne
rozmwki" i jakie?
5) A dresy urzdw i placwek polskich oraz przychylnych
osb, mogcych suy na obczynie rad i pomoc.
6) Specjalne zwyczaje lub przepisy, ktrych naley przestrzega.

Zgaszanie sprawozda.

W myl 54 Regulaminu sportowo-turystycznego, spraw ozda

nia z wycieczek naley nadsya natychm iast po zamkniciu se
zonu (a w kadym razie przed 1 stycznia nastpnego roku) pod
adresem Polskiego Zw izku Kajakowego.
D ane, naw et uamkowe, uzupeniaj materja posiadany przez
P. Z . K.
P. Z . K. uprasza o wczesne zgaszanie projektowanych wycieczek,
aby mg powierzy w ykonanie pewnych zada, jak np. spraw
dzenie informacyj i t. p. D otyczy to zwaszcza wycieczek od
krywczych" na wodach nieznanych lub mao znanych.
 298

T a b lic a siy w ia tr w B eauforta.

S zybko
S ita O k re le n ie O z n a k i
m /sek.

0 0 0, 5 c isza sp o k j
1 0,5 1,5 pow iew dym unosi si p ra w ie p ro sto
w gr
2 1 ,5 - 3 lek k i w ia tr ledw o o Iczuw a si na
tw a rzy
3 35 saby p ro p o rc z y k i licie d rzew
p o ru sz a j si
4 5 7 re d n i p ro p o rc z y k w y p r a si,
g a zk i p o ru sz a j si
5 7 10 w iey p ro p o rc z y k fu rk o cz e , w ia tr
czuje si d oni
6 10 12 silny g a z ie p o ru sz a j si, w ia tr
w iszcz
7 12 14 b a rd z o silny sa b sz e pnie p o ru sz a j si. na
m aych sto j c y c h w odach
tw o rz s i fale
8 1 4 - 17 w ic h er sto j c pod w ia tr, c ik o
od d y ch a
9 1 7 - 20 b u rz a p rz ec iw w iatro w i nie m ona
w ym w i sow a
10 2 0 - 24 sz to rm d rz e w a si w y w racaj
11 24 30 b a rd z o silny w ia tr w yw ouje silne z ab u rz en ia
szto rm
12 p o n ad 30 h u ra g a n w ia tr pow o d u je s p u s to s z e n ie
 299

Klucz znakw meteorologicznych.

(N otow a w kolejnoci 1, 2, 3, 4, 5).

1. Stan nieba w skali 1 0 -sto p n io w e j : J (jasno), / (pochm urno).

J 0 niebo czyste,
J , >/io zachm urzenia.
3/,o zachm urzenia.
P r rljo zachm urzenia,
Pt o - cakow ite zachm urzenie.

2. W iatr: a) S a w iatru w edug skali Beauforta,

b) K ie ru n e k :
Pn pnocny
P nW pnocno - w schodni
W w schodni
P dW p o u d n io w o -w sc h o d n i
Pd poudniow y
Pd Z p o u d n io w o -za c h o d n i
Z zachodni
Pn Z pnocno - zachodni

3. Rne zjaw isk a:

P t' lub 0 - deszci

% lub - nieg

A h>t 6 - grad
/ lub B - burrs

4. Stan w d :
N 40 = niski (40 cm),
IV 200 = w ysoki (200 cm),
5 100 = red n i (100 cm).

5. F alow anie w ody w edug skali morskiej (patrz str. 180).

 300

K lucz znakw topograficznych.

_2_2_
1 o o . M o st d re w n ia n y .
<*... km...
au to b u s

M ost kolejo w y .
do st . k m ...

K a d k a.

oto, od do . l _ .
o p a to oJUZa.

ZK M iejsce o b o z o w an ia .

K lub k ajak o w y .

K lu b w io la rsk i.

G o sp o d a.

S c h ro n (sch ro n n a k ajak i).

 - 301

Pale na dnie.

oTo o Kamienie niebezpieczne.

Przepust.

Wysoka fala.

Jaz niebezpieczny.

Pawy, wiechy:
R czerwone, S biae.
Prom wahadowy.
I Prom N z drutem nisko,
Prom W z drutem wysoko.
Brd.

M yn pywajcy.

Tartak pywajcy.

Granice eglugi kajakw.

Granice eglugi odzi.

Wodospad.

Odnoga
lepa
 302

Bagno. Si Bulw ar.

Piasek.
^ K oci z 1 wie.
Brzeg podm oky. ~ ~ .~
^ K oci z 2 w ieam i.

B rzeg stromy.
J r- F abryka.

W iatrak.

Brzeg skalisty. 4JZ w iato na w odzie.

V.
|j: L atarnia.

Z aro ia.
<>r M iejsce w idokow e.
P ojedycze drzew a. 9*$

Las.
A-.

W a ochronny.
 303

+ -t-4-+ + M iejsce n iebezpieczne.

Nie do p rzebycia.

+ ? + Spraw dzi, n u rt zmienny.

+W4- N iebezpieczne przy wysokim stan ie wody.

+TI + N iebezpieczne przy niskim stanie w ody.

+ |4
M iejsce niebezpieczne, strzak a oznacza
* + + m iejsce m oliw ego przejazdu

+ + i
M iejsce nie do przebycia, przenie p (rawym)
i i i albo /(ew ym ) brzegiem .

(> W ir.
 304

REG U LA M IN R E G A T O W Y

PO LSK IEG O Z W I Z K U K A JA K O W EG O .

P o s t a n o w i e n i a oglne.

1. P. Z . K. uznaje na terenie midzynarodowym tylko orga-

nizacje zrzeszone w I. R. K.
2. Regulamin niniejszy obowizuje we wszystkich zawodach
urzdzanych przez kluby zwizkowe.
3. P. Z . K. ma nadzr nad wszystkiemi zawodami kajako-
wemi w Polsce, urzdzanemi przez kluby zwizkowe, jako te nad
udziaem zawodnikw polskich w zawodach zagranicznych.
4. Z a przekroczenie przepisw regulaminu P. Z . K. ma p ra
wo nakada kary tak na kluby, jak i na zawodnikw.
5. W szystkie w ypadki nieprzewidziane niniejszym regula
minem rozstrzyga Komisja Sportow a P. Z . K Z akres kompetencji
K. S. P. Z . K. okrela jej wasny regulamin.

Przepisy organizacyjne.

6. W zawodach urzdzanych przez kluby zwizkowe mog

startow a tylko zaw odnicy zrzeszeni w klubach nalecych do
P. Z . K. lub do zagranicznych zwizkw pastwowych, uznanych
przez P. Z . K. N ie dotyczy to zawodw propagandowych, gdzie
dopuszczalny jest start niestowarzyszonych.
7. Czonkowie P. Z . K. mog startow a jedynie w zawodach
urzdzanych przez kluby zwizkowe, a zagranic jedynie w za
w odach urzdzanych przez organizacje uznane przez P. Z . K.
i tylko za jego specjalnem zezwoleniem.
 - 305 -

8. W zaw oaach urzdzanych przez P. Z . K. lub jego czon

kw mog bra udzia tylko zaw odnicy - a m a t o r z y .
9. Z a a m a t o r w nie uznaje si:
a) startujcych w zawodach za wynagrodzeniem pieninem
lub o nagrody pienine;
b) spieniajcych nagrody lub czerpicych z odniesionych
zwycistw korzyci materjalne;
c) zakadajcych si o w alory pienine lub pienidze;
d) startujcych wiadomie w zawodach, w ktrych startuj
nieamatorzy;
e) uznanych za zawodowcw w innych dziaach sportu.
10. Z aw odnicy dziel si wedug pci i w ieku na: modzi
kw, do lat 18, senjorw, od 18 do 34 wcznie, i starszych, po
nad 34 lat.
Senjorw wedug stopnia sprawnoci dzieli si n a klasy: I i II.
Zawodnikiem I klasy zostaje senjor, ktry uzyska w zwizko
wych zawodach klasyfikacyjnych jedno z pierwszych miejsc (przy
minimum 5 startujcych). Z aw odnicy startujcy w biegach o mi
strzostwo musz posiada P. O . S.
11. W zawodach zastrzeonych wycznie dla modzikw
lub starszych senjorom startow a nie wolno.
W zawodach senjorw startow a mog tak modzicy, jak
i starsi, lecz tylko za pozwoleniem komitetu zawodw.
12. Z aw odnicy startuj n a w asn odpowiedzialno i ry
zyko.
13. Co roku P. Z . K. ogasza list zawodnikw w raz z ich
przynalenoci klubow.
14. Z aw odnik moe by zgoszony jednoczenie tylko przez
jeden klub. W razie zmiany barw, praw o startu przysuguje nie
wczeniej, jak w 2 tygodnie po otrzymaniu zwolnienia.
15. Z aw odnicy i kluby naruszajce przepisy 8 i 9 ulegaj
dyskwalifikacji na podstawie orzeczenia P. Z . K.

Podrcznik kajakowca 20.

 306

Dyskwalifikacja na zasadzie 8 i 9 pozbaw ia praw a startu

na 2 lata.
Pow trna dyskwalifikacja pozbaw ia ostatecznie charakteru am a
tora.
16. O d decyzji K. S. P. Z . K. przysuguje odwoanie si do
Z jazdu Delegatw P. Z . K.

II.

Rodzaje zawodw.

17. Z aw ody dziel si na:

1) wewntrzne klubowe:
2) midzyklubowe;
3) mistrzostwa P. Z . K. (zwizkowe, Polski):
4) midzynarodowe;
5) reprezentacyjne:
6) propagandowe (otw arte dla niestow arzyszonych).
18. Z aw ody urzdzane s przez kluby lub grupy klubw
zwizkowych. W w ypadkach 3, 4, 5 ( 17), komitety zawodw
musz by zatwierdzone przez Z arz d Gwny P. Z . K.
19. Z aw ody obejmuj biegi, popisy i konkurencje specjalne.
20. Z aw ody dziel si na kategorje, w zalenoci od rodzaju
lodzi oraz skadu zag.
21. Program i miejsce zawodw o mistrzostwo Polski
uchwala corocznie na wniosek K. S. P. Z . K. Z jazd Delegatw
P. Z . K.
Organizacj tych zawodw przeprow adza klub lub grupa klu
bw za porednictwem komitetu zawodw, zatwierdzonego przez
Z . G. P. Z . K. 50% dochodu netto idzie na rzecz P. Z . K.
22. W zawodach midzynarodowych, w biegach, w ktrych
startuj zawodnicy zagraniczni, obowizuje regulamin I. R. K.
23. Zapowied zawodw pod 2 i 5 musi by przesana Z a
rzdowi Gwnemu P. Z . K. do zatwierdzenia na 4 tygodnie przed
 307

upywem terminu zgosze. P. Z . K. ogasza zaw ody w oficjalnym

komunikacie. i
Z aw ody o mistrzostwo Polski i midzynarodowe naley ogo
si w komunikacie P. Z . K. nie pniej, jak na 2 miesice przed
terminem zgosze.
24. Z apow ied zawodw musi zawiera:
a) nazw i rodzaj zawodw:
b) miejsce, dzie i godzin;
c) rodzaje biegw i ich dugoci;
d) opis trasy (ew en t z m apk);
e) miejsce i termin zgosze;
f) wysoko wpisowego;
g) minimaln do osad;
h) miejsce i termin losowania;
i) informacje specjalne;
j) miejsce i termin badania lekarskiego.
25. Komitetowi zawodw przysuguje praw o odwoania lub
przesunicia zawodw na skutek przeszkd wynikych z siy w y
szej. ,
W razie odwoania zawodw, komitet w cigu dni 7-miu obo
w izany jest poda K. S. P. Z . K. przyczyny odwoania.
W pisow e zawodnikw naley zwrci w cigu dni 14-tu.
26. Zgoszenia naley nadsya do komitetu zawodw (we
dug zaczonego wzoru, str. 317).
27. Do czasu upynicia terminu zgosze lista zgoszonych
jest tajna.
28. Zgoszenia telegraficzne wymagaj potwierdzenia na
pimie.
29. W zawodach midzynarodowych, zgoszenie wstpne
musi w pyn do komitetu zawodw nie pniej jak na 3 tygodnie
przed zawodami.
Zgoszenie wstpne zawiera ogln liczb zgoszonych osad
< rodzaje biegw.
 Zgoszenie szczegowe naley nadsya nie pniej jak na ty
dzie przed zawodami, podajc nazwiska, wiek, przynaleno
klubow zawodnikw, zaczajc odpisy metryk odzi startujcych
(zacznik, str. 318) oraz zawiadczenia, e kady z zawodnikw
potrafi przepyn 200 m na wodzie stojcej lub 400 m na biecej.
30. Zgoszeni po terminie mog by dopuszczeni do zawodw
jedynie na podstawie zgody komisji sdziowskiej, jednak tylko do
chwili przeprowadzenia losowania.
31. Wpisowe powinno by wpacone przed losowaniem.
32. Komitet zawodw moe nie przyj regulaminowo nade
sanego zgoszenia jedynie za zgod Z . G. P. Z . K.
33. Moliwie szybko p zamkniciu zgosze, komitet zawo
dw ogasza program zawodw, zawierajcy nastpujce infor
macje:
a) minutowy rozkad biegw,
b) linje i oznaczenia startu,
c) opis toru,
d) linje celu (mety) i znaki,
e) wykaz zgoszonych osad wedug biegw,
f) miejsce i termin losowania, nazwiska i funkcje czonkw ko
mitetu zawodw oraz ich znaki rozpoznawcze,
g) miejsce i termin skadania protestw,
h) rodzaje i regulaminy nagrd,
i) informacje dotyczce komunikacji, kwater, badania lekar
skiego.

Komisja sdziowska.

34. Do kierowania sportow stron zawodw komitet zawo

dw powouje komisj sdziowsk.
Komisj sdziowsk tworz: sdzia gwny, 3 sdziw, 1 starter,
1 3 celowniczych, 2 3 mierzcych czas, torowi, sekretarz,
przyczem w zawodach wymienionych w 17, p. 1 i 6 funkcje te
mog by czone.
 - 309

Kluby startujce w zawodach deleguj do komisji sdziowskiej

swych przedstawicieli.
35. List sdziw zwizkowych ogasza corocznie P. Z . K.
w swym komunikacie.
36. W zawodach o mistrzostwo Polski, w skad komisji s
dziowskiej musi wchodzi co najmniej 3 sdziw zwizkowych.
W zawodach zwizkowych podane jest, by przynajmniej jeden
sdzia byl z pord nie organizatorw.
W zawodach midzynarodowych, do komisji sdziowskiej po
winien wchodzi przynajmniej 1 sdzia cudzoziemiec.
W zawodach mniejszej wagi w ystarczy, jeli w skad komisji
sdziowskiej wchodzi 1 sdzia zwizkowy P. Z . K.
37. Do kompetencji komisji sdziowskiej naley:
a) kierowanie sportow stron zawodw,
b) orzekanie, na podstawie danych, zebranych przez czonkw
komisji i funkcjonarjuszw technicznych, o w ynikach osig
nitych przez zawodnikw,
c) rozstrzyganie protestw,
d) przvqotowanie protoku i wniosku o weryfikacj przez K. S.
P. Z . K
e) ogaszanie wynikw.
38. Komisja sdziowska i komitet zawodw s odpowiedzialne
za przebieg zawodw zgodnie z niniejszym regulaminem.
39. Spraw y komisji sdziowskiej omawia szczegowo spe
cjalny regulamin.

N a g r o d y .

40. W e wszystkich zawodach mog by udzielane jedynie

nagrody honorowe.
W arto pienina nagrd nie moe by w adnym w ypadku
podana w programach i ogoszeniach zawodw.
 310

41. Indywidualna nagroda honorowa moe by przyznana

jedynie za pierwsze miejsce wedug kryterjum kwalifikacyjnego,
ustalonego przez regulamin nagrody.
42. N agrody s przyznaw ane na podstawie specjalnych sta
tutw, zatwierdzonych przez Z . G. P. Z . K. na wniosek K. S
P. Z . K (patrz str. 327).

Protesty i weryfikacje.

43. Do wnoszenia protestu s upowanieni:

a) zawodnicy zgoszeni do danego biegu,
b) reprezentanci klubw startujcych w zawodach,
c) czonkowie komisji sdziowskiej i funkcjonarjusze techniczni
zawodw.
44. Protest powinien by zoony komisji sdziowskiej na pi
mie w raz z kaucj 20 z.
Czonkowie komisji sdziowskiej i funkcjonarjusze techniczni za
wodw mog skada protest w formie meldunku ustnego i s zwol
nieni od obowizku skadania kaucji.
45. Przedmiotem protestu jest kade naruszenie niniejszego
regulaminu.
R 46. Protestv zasadnicze przeciw udziaowi zawodnika, klubu
naley skada o ile monoci przed rozpoczciem zawodw, w ka
dym za razie nie pniej jak w 24 godziny po ich odbyciu, a przed
rozdaniem nagrd.
47. Protesty przeciw wynikowi zawodw lub przebiegowi
konkurencji naley wnosi na rce komisji sdziowskiej w go
dzin po ogoszeniu wynikw.
48. Komisja sdziowska rozpatruje protesty z 46 w cigu
24 godzin, przeciw wynikowi zawodw natychmiast.
49. O ile protest zostanie uznany za bezpodstawny, k au d a
z 20 nie podlega zwrotowi.
 311

50. Od decyzji komisji sdziowskiej przysuguje odwoanie

si do K. S. P. Z . K., ktra rozstrzyga ostatecznie, z wyjtkiem
w ypadkw przewidzianych w 9.
51. Odwoanie dotyczy moe jedynie i wycznie kwestji
interpretacji lub stosowania przepisw.
Odwoanie naley zoy K. S. P. Z . K. najpniej w cigu 2 ty
godni po otrzymaniu decyzji komisji sdziowskiej. W ra z z materja-
lem dowodowym naley zoy kaucj w kwocie z 50, nie podle
gajc zwrotowi o ile K. S. P. Z . K. uzna protest za bezpodstawny.
52. W zawodach midzynarodowych najw ysz instancj
odwoawcz jest I. R. K.
53. Protoky wszystkich zawodw, z wyjtkiem klubowych
(wewntrznych) i propagandowych, musz by przesane w cigu
dni 14 od daty ukoczenia do K. S. P. Z . K., ktra przeprowadza
ich weryfikacj i ogasza w komunikacie urzdowym.

III.

Przepisy techniczne.

Definicja rumania.
54. W czasie wycigu, kajak moe by poruszany jedynie
zapomoc wiosa jedno lub dwupirowego, trzymanego swobod
nie w rku bez opierania o jakiekolwiek czci kajaka.
55. W razie utknicia na mielinie lub wpadnicia na prze
szkod, wolno wysi z kajaka i przeprowadzi go na hol lub
przepchn na pych. O w ypadku naley zawiadomi komisj
sdziowsk natychm iast po biegu, podajc opis faktu i miejsca.

S t a r t .

56. Linja startu powinna by wytknita o ile monoci p ro

stopadle do kierunku kursu zapomoc dobrze widocznych nabie-
nikw.
 312 -

N a starcie kajaki naley w yrw na wedug dziobw, ustawiajc

je w odlegoci 5 m jeden od drugiego.
W razie, gdyby waciwoci terenu lub inne trudnoci uniemo
liwiay sprawdzenie, czy dzioby kajakw s w yrwnane, naley
rw na wedug tuowi czoowych wiolarzy.
57. S tart nastpuje na komend: Uwaga! Naprzd!
D rug cz komendy mona zastpi sygnaem suchowym lub
wzrokowym, uprzednio zapowiedzianym.
58. W wycigach na wskich rzekach dopuszczalny jest
start kolumnowy, pojedynczy w oznaczonych odstpach czasu,
wedug kolejnoci numerw zawodnikw.
59. W razie przedwczesnego startu, naley start powtrzy,
odwoujc zawodnikw natychm iast zapomoc umwionych sy
gnaw (np. trbk dw utonow ).
60. O prawidowoci startu orzeka bezapelacyjnie starter.
61. W razie nieprzewidzianego w ypadku na torze, sdzia
gwny moe zarzdzi powtrzenie biegu lub dokoczenie go
przez start na torze.

Tor.

Szeroko toru musi wynosi co najmniej 5 m.

62. Starter lub jego zastpca objaniaj zawodnikom chara
kter toru, znaki kursowe, sygnay, punkty kontrolne, n a
w roty i t. d.
63. N ad prawidowoci biegu czuwaj torowi. O wszelkich
w ypadkach na torze torowi powinni natychm iast po biegu mel
dow a sdziemu gwnemu.
64. Komitet zawodw, o ile warunki terenowe na to pozw a
laj, powinien dostarczy sdziemu gwnemu odzi motorowej lub
innego rodka lokomocji, umoliwiajcego towarzyszenie odziom
podczas biegu.
 313

Cel (meta).

5 65. Cel w yznaczaj zdaa widoczne nabieniki, ustawione

prostopadle do linji kursu.
| 66. Miejsca w biegu przyznaw ane s w kolejnoci mijania
linji mety przez dzioby odzi.
W w ypadkach startu wedug llnjl tuowi, o przejciu decyduje
przebycie linji celu przez tuw czoowego wiolarza.
Kolejno mijania celu ustalaj celowniczowie. C zasy mijania
mierzcy czas.
Orzeczenia ich s bezapelacyjne.
67. W razie biegu martwego, kwalifikuje si obu zawodni
kw z przebiegu do nastpnej kolejki midzybiegw. W finale
przyznaje si miejsca exaequo.
Punkty dzieli si w wczas midzy obu zawodnikw, przyznajc
kademu redni arytm etyczn przypadajcych Im razem punktw.
W w ypadku walki o tytu mistrzowski lub nagrod, komisja
sdziowska zarzdza losowanie lub, za zgod obu stron, dodat
kow y wycig (rozgrywk).

Przedbiegl.

5 68. W razie wikszej Iloci zgoszonych osad ni wynosi

ilo torw, naley urzdzi przedbiegi, dzielc liczb zawodni
kw przez liczb torw. Z kadego przedbiegu kwalifikuje si od
powiedni ilo zawodnikw do finau. Z aw odnicy wchodzcy
do nastpnej kolejki walkowerem obowizani s zjecha tor
w czasie nie gorszym od minimum, ktre okrela komisja sdziow
ska na podstawie odbytych przedbiegw.
69. W biegach dugodystansowych, zamiast przedbiegw na
ley przeprowadza bieg serjami.
Z w ycizc biegu jest zwycizca najlepszej serji.
 - 314

70. Przedbiegi powinny, o ile monoci odbyw a si innego

dnia, ni fina; w razie niemonoci, najmniej na 3 godziny przed
finaem.
P r a w a drogi.
71. odzi w yprzedzanej nie wolno zmienia kursu celem
zajechania toru odzi wyprzedzajcej.
Nie wolno rwnie stosowa adnych sposobw, poza zwykem
rumaniem, ktreby uniemoliwiy wyprzedzenie.
72. d w yprzedzajca moe jecha za odzi wyprzedzan
nie bliej, ni 1 m, i to tylko tak dugo, dopki warunki terenowe
nie pozwalaj zej z toru odzi prowadzcej.
73. Prowadzenie przez d nie biorc udziau w wycigu
jest wzbronione. d, ktra wjedzie na tor przeciwnika i spowo
duje zderzenie, ulega dyskwalifikacji.
Jeli dwie lodzie, pync obok siebie, mijaj przeszkod lub znak
kursowy, a odzi wewntrznej grozi zderzenie z przeszkod, to d
zewntrzna obowizana jest ustpi z drogi.
74. W yprzedza naley lew stron, wymija praw.

IV.
Rodzaje biegw.
75. W jednym biegu mog startow a tylko odzie jednej klasy.
76. W biegach otw artych dla niestowarzyszonych mog star
towa kajaki wszelkich typw. Komisja sdziowska moe okreli
przed biegiem wyrwnanie (handicap) dla poszczeglnych typw.
77. Program klasyczny obejmuje biegi kajakw z prdem
i dzieli si na: a) krtkodystansowe, do 2 km, b) redniodystanso-
we, do 10 km, c) dugodystansowe, ponad 10 km, oraz regaty k aja
kw aglowych na wodzie stojcej po trasie ksztatu trjkta du
goci 10 km.
78. Prcz tego K. S. P. Z . K. zaleca urzdzanie:
a) zawodw dugodystansowych o charakterze krtkiej wycieczki
25 50 km (z w od),
b) raidw,
 315

c) biegw z przeszkodami,
d) wielobojw turystycznych,
e) popisw majcych na celu prb kwalifikacji kajaka-turysty.

V.
Przepisy bezpieczestwa.
79. Kady zawodnik musi umie przepyn 200 m na wodzie
stojcej lub 400 m na biecej i w ykona prawidowo start z w y
sokoci 1 m na gow.
80. Kada d biorca udzia w zawodach musi posiada
urzdzenie nie pozwalajce na zatonicie jej oraz sprzt pozw ala
jcy na utrzymanie si zaogi na powierzchni wody.
81. Kada d zawezwana powinna udzieli pomocy innej
odzi lub osobie znajdujcej si w niebezpieczestwie.
82. Jeli d ratujca stracia w skutek akcji ratunkowej szanse
zdobycia nagrody, bieg musi by powtrzony, a w razie niemono
ci powtrzenia wycig naley uniewani.
83. d, ktra odmwi pomocy, zostaje z biegu wykluczona,
a protok w ypadku komisja sdziowska przekazuje K. S. P. Z . K.,
ktra orzeka o susznoci zarzdzenia i wymierza kar.
84. K. S. P. Z . K. ogasza w komunikacie obowizujce prze
pisy o budowie i -wymiarach odzi w raz z tabel klasyfikacyjn
oraz specyfikacj sprztu, obowizujcego na zawodach oficjalnych
P. Z . K.
85. Przepisy niniejszego regulaminu nabieraj mocy obowi
zujcej z dniem zatwierdzenia przez Z jazd Delegatw P. Z . K.

W Y M IA R Y I B U D O W A K AJA K W W IO S O W Y C H .
Uwagi oglne o mierzeniu.
1) D u g o c i nazyw am y odlego midzy najbardziej od-
dalonemi od siebie punktami dzioba i rufy.
2) S z e r o k o mierzymy w najszerszem miejscu przekroju,
od burty do burty (nie wliczajc gruboci zewntrznej listewki
ochronnej).
 316

3) W y s o k o mierzymy w miejscu gwnego ebra od naj

niszego miejsca kajaka do paszczyzny poziomej, poprowadzonej
przez krawd burty.

Rodzaje kajakw.

K anadyjk nazyw am y kajak odkryty (czno) ksztatu t. zw.

pirogi, poruszany wiosem pojedyczem (kanadyjskiem) lub podwj-
nem, nie opartem stale o adne urzdzenie na kajaku.
W czasie zawodw kanadyjka nie moe posiada ani steru, ani
adnego urzdzenia sterowego. O sada wiosuje zwrcona tw arz
w kierunku jazdy, trzym ajc wiosa swobodnie w rku, sposobem
dowolnym, jeli w biegu nie obowizuje zgry okrelony styl.
N a zawodach zwizkowych i mistrzostwach, obowizuje typ ka
nadyjki o wymiarach:
dugo max 520 cm
szeroko min........................................................ 80 cm
wysoko burty min. . . ' ...........................32 cm
K ajak szwedzki jest to kajak zgry kryty, poruszany wiosem po-
dwjnem, nie opartem o adne urzdzenie na odzi.
W czasie zawodw kajak nie moe posiada steru.
W ym iary kajaka szwedzkiego:
1) j e d y n k a : dugo max..................... 520 cm
szeroko min 51 cm
2) d w j k a : dugo max...................... 650 cm
szeroko min 55 cm
Skadak jest to kajak rozbieralny i skladalny, o szkielecie kon
strukcji prtowej i listwowej, obcigany z zewntrz opon.
W y m i a r y skadaka:
1) j e d y n k a : dugo max................... 450 cm
szeroko min 65 cm
2) d w j k a : dugo max...................... 520 cm
szeroko min................................................. 70 cm.
 - 317 -

WZR

ZGOSZENIE DO ZAWODW.

Klub: W yga" C hem no, K ociuszki 12, P , Z. K. 1. JO

Prosz o zapisanie do zawodw: M U trtod m a Pomorza

W dniu JO, 11, 12. IV .31 r. W : T oruniu

W klasie: 77~c dw jka wdrowna. biegu: starszych

odzie: M o ja " Metryka: l- 57110

Osad tworz: W ojtkiewicz Ja n lat: 36, Bartos Wojciech lat; 38.

W pisowe z (sow nie) zaczamy.

Poddajem y si zgry przepisom regulam inw P. Z. K., a w szcze

glnoci zobowizujemy si do lojalnej w alki i posuszestw a
decyzjom sdziw.

Podpisy osady: Za zarzd klubu:

W ojtkiew icz Ja n K u n ierz

B artos Wojciech

P iecz klubu
 318

WZR

METRYKA ODZI /. 57(10. )

d Moja
Posiadacz : Wojtkiewicz Jan, Chemno
K onstruktor: Wagner T yp skadak, dwjka

W yrb: m jankntr i Wagner" Rok budowy: 1?30

Klasa: H~c dwjka wdrowno
Dugo: A20_m. Szeroko: 85 .cm.
Zanurzenie: l 2 .?: Pow ierzchnia grota: 2,75 m*
B ezana: 2>0()i Foka: 1 i t. d.
Oaglowanie cae: f .7 J mJ
Klub: K. K. . Chemno, P. Z. K. I. 10.

Posiadacz: Mierniczy klubu:

Wojtkiewicz Jan Cal Jzef

Piecz klubu

Podpisy zarzdu

) 57 liczba porzdkowa odzi w klubie

10 klubu w P. Z. K.
 319 -

REGULAM IN R EG A T EGLARSKICH
PO LSK IEGO Z W I Z K U K A JA K O W E G O 1).

1. W czasie regat, jako rodka poruszania si wolno uywa

wycznie agli. Kajaki nie mog by holowane, rwnie rumanie,
jazda na pych s wzbronione. W iosa wolno uywa jedynie w celu
wysterowania kajaka lub zepchnicia si z mielizny. Niedozwolone
jest take machanie sterem celem poruszenia kajaka; czynno t
mona wykona tylko celem uatwienia zwrotu. Petw a steru po
winna by opuszczona; podnie j mona tylko w celu oczyszcze
nia lub przy przejedaniu pycizn ( 34 I. R. K.).
2. W czasie regat, kady kajak musi mie na pokadzie p rzy
rzd ratunkowy (kule, krg, pas), atwy do chwycenia i prosty
w uyciu ( 35 I. R. K .).
N a kadym kajaku moe znajdowa si tylko jedna osoba.
3. Komitet zawodw ustala zawczasu przebieg trasy i znaki
kursowe. Kady zawodnik najpniej na dzie przed startem powi
nien otrzyma wydrukowane lub napisane informacje co do nast
pujcych szczegw:
a) godzina odpraw y zawodnikw i startu,
b) linja startu,
c) sygnay: startu i odwoawczy w razie startu przedwczesnego
;podany sygna dwutonow trbit),
d) kurs z podaniem wszystkich znakw kursowych, ktre naley
objecha (podany szkic),
e) linja i urzdzenie celu (m ety),
f) ewentualnie dodatkowe przepisy dotyczce skrcenia kursu
(sygna i t. p.),
g) nazwy i numery zgoszonych kajakw wedug biegw w raz
z podaniem zag,
h) miejsce zasiadania komitetu zawodw, znaki rozpoznawcze,
i) miejsce i termin losowania, skadania protestw i t. p.,

*) Przepisy ponisze, oparte o regulamin I. R. K., s uzupenie

niem wiolarskiego Regulaminu regatowego P. Z . K.
 320

j) rodzaje i regulaminy nagrd oraz miejsce i termin ich wrcze

nia ( 36 I. R. K., 33 Reg. reg. P. Z . K .).
4. W czasie regat, kady startujcy kajak nosi liczb porzd
kow swej klasy (wielko cyfr 300 X 200 X 50 mm). Liczb t
umieszcza si z obu stron w grnej czci grot-agla ( 37 I. R. K .).
5. W czasie regat kajak nie moe mie adnych dodatkowych
agli po stronie nawietrznej ( 38 I. R. K .).
6. N a pi minut przed startem do kadego biegu podaje si
sygna przygotowania przez w ystrza albo podniesienie umwionej
flagi sygnaowej lub te przez oba sygnay rwnoczenie.
Po 5 minutach od sygnau przygotowania podaje si sygna startu
przez w ystrza albo opuszczenie flagi lub te przez oba sygnay
rwnoczenie. Jeli starty poszczeglnych biegw nastpuj po sobie
co 5 minut, w ystrza startow y jest zarazem sygnaem przygotow a
nia do nastpnego biegu ( 39 I. R. K.).
7. Kajak podlega przepisom regatowym od chwili podania
sygnau przygotowania dla jego klasy ( 40 I. R. K .).
8. Kajak, ktry jakkolwiek czci kaduba lub osprztu zna
laz si przed lub w chwili sygnau startow ego na lub za linj startu,
podlega odwoaniu. K ajak odwoany powinien powrci przed linj
startu i startow a ponownie ( 41 I. R. K .).
9. Kajaki odwoane, jak i te, ktre w chwili sygnau znalazy
si z niewaciwej strony linji startowej, pow racajc celem dokona
nia prawidowego startu musz ustpowa z drogi wszystkim kaja
kom uczestniczcym w danym wycigu. ( 42 I. R. K .).
10. D wa kajaki eglujce tym samym lub praw ie tym samym
kursem kryj si", jeeli zmiana kursu jednego z nich bezporednio
grozi zderzeniem. W innych w ypadkach s swobodne" wzgldem
siebie.
Kiedy jeden z dwch kajakw eglujcych tym samym lub zbli
onym kursem z pocztku pynie swobodnie" za drugim, a nastp
nie zblia si do w ten sposb, e grozi zderzenie, to pierwszy
z nich nazywamy wyprzedzajcym i to tak dugo, a po pokryciu
si kajaki znowu bd swobodne" wzgldem siebie.
 321

a) Kajak w yprzedzajcy musi ustpowa z drogi w yprzedza-

nemu.
b) Kiedy kajak w yprzedzajcy kryje po stronie nawietrznej (za
stron nawietrzn uw aa si stron przeciwn tej, na ktrej
kajak ma bom grot-iagla) wyprzedzanego, ten ostatni moe
przeszkadza pierwszemu w w yprzedzaniu go po nawietrznej,
zbliajc si do w iatru tak dugo, dopki jego stew a przednia
nie znajdzie si na wysokoci stew y tylnej kajaka w yprze
dzajcego.
c) Kajak w yprzedzany nie moe zbacza z waciwego kursu,
(za kurs waciwy" naley uw aa normalny kurs, najko
rzystniejszy w danej chwili ze wzgldu na dugo drogi;
o waciwym" kursie moe by mowa dopiero po starcie),
by przeszkodzi wyprzedzajcemu, znajdujcemu si po jego
zawietrznej (za zaw ietrzn uw aa si stron, na ktrej kajak
ma bom grot-agla). K ajak wyprzedzajcy nie moe skrca
na w iatr wczeniej, nim stanie si swobodny" wzgldem w y
przedzanego.
d) Kajak idcy penym lub ppenym wiatrem musi ustpowa
z drogi eglujcemu na w iatr (t. j. ostrzej).
e) Kajak idcy na w iatr lewym halsem musi ustpowa z drogi
kajakowi pyncemu na w iatr praw ym halsem.
f) Jeeli oba kajaki maj peny lub ppeny w iatr z rnych
stron, to pyncy lewym halsem ustpuje z drogi pyncemu
praw ym halsem.
g) Jeeli oba kajaki maj peny lub ppeny w iatr z tej samej
strony, to znajdujcy si po nawietrznej ustpuje znajdujce
mu si po zawietrznej.
h) Jeeli oba kajaki pyn na w iatr tym samym halsem i kursy
ich zbliaj si, groc zderzeniem, poniewa kajak zaw ietrzny
trzyma si bliej w iatru ni nawietrzny, przyczem adnego
z nich nie mona uzna za w yprzedzany to kajak znajdu
jcy si po nawietrznej musi ustpi z drogi.
i) Kiedy kajak chce zdoby przez zw rot praw o do utrzym ania
kursu, to nabyw a je dopiero po ukoczeniu zwrotu, t. zn.

Podrcznik kajakow ca 21.

 322 -

kiedy agle s nastawione na nowy kurs i napeni si w ia

trem.
Nie mona da na zasadzie tego praw a ustpienia z drogi
od kajaka, ktry wskutek pooenia nie moe tego uczyni
( 43 I. R. K .j.
11-. Kiedy dwa kajaki kryj si, majc wanie bez koniecz
noci zwrotu mija przeszkod lub znak kursowy ze strony prze
pisanej, to kajak zewntrzny musi da miejsce temu, ktremu grozi
dotknicie znaku lub przeszkody, bez wzgldu na to, czy jest to
kajak nawietrzny czy zawietrzny, o ile w chwili dotarcia do prze
szkody lub znaku rzeczywicie nie s swobodne wzgldem siebie.
Kajak wyprzedzajcy nie moe usiowa przeprowadzi pokrycia
i wymuszenia dla siebie przejazdu midzy kajakiem przodujcym,
a znakiem czy przeszkod, skoro przodujcy kajak osign ju
znak czy przeszkod lub w celu minicia jej zmieni kurs i wanie
zamierza mija.
Statek lub d, ktrym dany kajak musi ustpi z drogi (rwnie
i inny kajak, biorcy udzia w regatach), naley uwaa za prze
szkod w wodzie w rozumieniu niniejszego i nastpnego paragrau
( 44 I. R. K.).
12. Gdy dw a kajaki pynce tym samym halsem zbliaj si
do brzegu lub przeszkody w wodzie i kajak zaw ietrzny nie moe
ich min bez zwrotu, ktry grozi zderzeniem si z kajakiem n a
wietrznym, to ten ostatni musi na zawoanie sternika kajaka za
wietrznego da miejsce do zwrotu. Kajak zawietrzny obowizany
jest zwraca natychm iast po usuchaniu jego wezwania. Jeeli jed
nak chodzi o minicie znaku kursowego, to kajak zawietrzny nie
ma praw a wzywa kajaka nawietrznego do dania drogi, skoro ten
ostatni moe min znak kursowy bez zw rotu ( 45 I. R. K.).
13. Kady kajak musi bez zarzutu przeby wyznaczon dla
regat drog i min przewidziane w programie znaki w przepisanej
kolejnoci i po waciwej stronie. Kajak, ktry przy mijaniu znaku
dotkn go, albo te zmusi d znakow do opuszczenia miejsca
wobec groby zderzenia, zostaje wykluczony chyba, e wskutek
 323

protestu zostanie ustalone, i zosta zmuszony do tego przez nie

waciwy manewr innego kajaka; w takim razie zostaje wykluczony
ten ostatni. Kajak, ktry z wasnej w iny dotkn znaku kursowego,
powinien usun si od dalszego udziau w regatach ( 46 I. R. K.).
14. Z a znaki kursowe naley uwaa wycznie znaki w y
ranie uznane za takie w programie regat i to tylko w tym wypadku,
o ile poprzedni w kolejnoci mijania znak (o ile taki by) ju zosta
minity. W innych wypadkach, znak kursowy naley uwaa za
przeszkod w wodzie. Paw y, statki, i t. p ograniczajce linj
startu, naley uwaa za znaki kursowe.
Z a znak kursowy w tem rozumieniu naley uw aa kad istotn
zazwyczaj nad wod znafdujc si cz znaku kursowego,
lecz nie cz podwodn lub jaki przedmiot przypadkow o albo
przejciowo przyczepiony do znaku.
15. Kajak, ktry wskutek niezachowania ktrego z niniej
szych przepisw zderzy si z innym lub zmusi inny do zderzenia
zostaje wykluczony ( 48 I. R. K .).
16. Kajak koczy wycig w chwili, gdy jakakolwiek cz jego
kaduba lub osprztu znajdzie si na linji celu (m ety); dopki jednak
cakowicie nie przejdzie tej linji, podlega w dalszym cigu przepi
som regatowym. Po skoczeniu wycigu, kajak powinien oddali
si od linji celu (m ety); w adnym razie nie moe przej jej po
nownie ( 47 I. R. K.).
17. Komisja sdziowska rozstrzyga, czy kajak, ktry by zmu
szony do zderzenia, posiada praw o do otrzymania zdobytej nagrody.
W ypadki, ktrych nie da si rozstrzygn na podstawie niniej
szych przepisw, naley rozpatrzy wedug przepisw M idzyna
rodowego Zwizku eglarskiego I. Y. R. A. ( 50 I. R. K.) -1).
18. Kady kajak musi by zaopatrzony w urzdzenia (skrzynki
powietrzne, dtki i t. p.) zapewniajce kajakowi i zaodze utrzy
manie si na powierzchni w w ypadku wywrotki do wody. O sprzt

J) N a regatach krajowych w tym w ypadku obowizuj przepisy

regatowe P. Z. Z.
 324

naley rozmieszcza tak, aby w yw rcony kajak lea na w odzie

spokojnie.
W ynurzanie si kajaka to tu, to tam utrudnia trzymanie si
przez zaog odzi ( 52 I. R. K .).
19. Podniesiony m iecz nie moe w ystaw a ponad pokad tyle,
by przeszkadza w przejciu na drugi hals ( 53 I. R. K .).
20. Komitet zaw odw (w zgl. komisja sdziow ska) moe nie
pozw oli na start kajaka, ktry ze wzgldu na budow i w yp osa
enie zostanie uznany za niedajcy dostatecznych gwarancyj bez
pieczestw a ( 54 I. R. K .).

PR Z E P ISY O M IE R Z E N IU KAJAK W AGLOW YCH.

D u g o kajaka mierzy si pomidzy najbardziej nazewntrz

wysunitemi punktami stew (wliczajc rwnie okucie stew y, jednak
bez urzdzenia sterow ego).
S z e r o k o mierzy si w najszerszem miejscu kajaka, nie
wliczajc listewki ochronnej o ile nie jest ona szersza, ni 4 cm,
w przeciw nym w ypadku naley m ierzy odlego m idzy najbar
dziej odlegemi punktami listew ki ( 55 I. R. K .).
P o w i e r z c h n i a g l i mierzymy po rozpiciu ich
pasko na odpowiednich drzewcach. W ielko pow ierzchni w yraa
si w metrach kwadratowych, przyczem ogln powierzchni podaje
si z dokadnoci do dwch znakw dziesitnych, zaokrglajc
ostatni cyfr do 0 lub 5.
Powierzchni agla trjktnego otrzymuje si, mnoc dugo
jednego z bokw przez 1/2 w ysokoci, spuszczonej z przeciwlegego
rogu. (R ys. 95r-i).
agiel w ksztacie nieforem nego czworokta dzieli si prze
ktni na dw a trjkty. M noc przektni przez poow y odpo
wiednich w ysokoci (jak w yej), otrzymujemy wielko powierzchni
kadego trjkta; suma ich da pow ierzchni czworokta. (R ys. 95 B ) .
agle wieloktne naley podobnie podzieli na trjkty i znale
powierzchni kadej czci zosobna. (R yc. 95 C ) .
 325

C 0

Rys. 95.

Jeeli tylny lik agla jest lukiem o strzace wikszej, ni 1/so odle
goci midzy nokami, to naley pomierzy rwnie istniejc wsku
tek tego nadwyk. W tym celu na oko obiera si punkt, ktry
jest wierzchokiem trjkta rwnowanego powierzchni ograniczo
nej przez uk i jego ciciw ( 56 I. R. K.). (Rys. 95 D ).
 326

PR ZE PISY O W Y M IA R A C H I B U D O W IE
A G L O W Y C H KAJA K W K LA SO W Y C H I. R. K.

Grubo poszycia.
N a styk (karweel) z poszyciem ptnem (grubo p
tna niewliczona) co n a j m n i e j ................................ 5 mm
ebra.
Z dbu lub rwnowartociowego drewna co najmniej 12X16 mm
O d s t p e b e r przy budowie na styk (karweel)
najwyej .......................................................................... 125 mm
O d s t p e b e r przy budowie na zakadk (klin-
ker) n a jw y e j..................................................................... 250 mm
Denniki.
Szeroko i wysoko ponad kil co najmniej . . . . 15X25 mm
O dstp najwyej ................................................................ 250 mm
Pokadniki.
Szeroko i wysoko co n a jm n ie j................................ 15X 25 mm
W kocach wazu (kokpitu) szeroko i wysoko
co n ajm n iej.......................................................................... 3 3X 30 mm
O dstp najwyej ................................................................ 250 mm
Wzduniki.
Szeroko i wysoko co n a jm n ie j............................... 15X35 mm
G r u b o p o k a d u (poszycie ptnem nie
wliczone) .......................................................................... 5 mm
S z e r o k o b o c z n e g o p o k a d u co naj
mniej .................................................................................... 130 mm
Dugo wazu (kokpitu) n a jw y e j..................... 1750 mm
W y s o k o od wewntrznej strony poszycia do
spodniej strony pokadu, mierzona w wietle we
wazie 15 cm od osi symetrji co najmniej . . . . 350 mm
Grubo miecza n a j w y e j ................................ 7 mm
G r u b o p o k a d u (poszycie ptnem niewliczone) 5 mm
 327

REGULAM INY:
PR O PO R C ZY K A , N A G R D PR ZE C H O D N IC H
I ODZNAK HONOROW YCH
PO LSK IEG O Z W I Z K U K A JA K O W EG O .

A. REG U LA M IN PR O PO R CZY K A P. Z. K.

1) Okrelenie. Proporczyk P. Z . K. jest oznak przynalenoci

do Zwizku, nakada wic na kajakowca obowizek godnego re
prezentowania barw Polskiego Zw izku Kajakowego.
2) Ksztat, wymiary, barwa. Proporczyk P. Z. K. ma ksztat
trjkta rwnoramiennego o stosunku bokw 3 : 5. Ustala si dwa
zasadnicze w ym iary proporczykw P. Z. K.:
a) proporczyk zwyky 15 X 25 cm
b) duy 30 X 50
Barwy proporczyka czerwona i biaa; ukad barw podany
na rysunku.

Rys. 96.
Proporczyk P. Z. K.

3) Prawo uywania. Praw o uyw ania proporczyka P. Z . K.

posiadaj wszyscy czonkowie klubw kajakowych i sekcyj kaja-
 328

kowych zrzeszonych w P. Z . K. w stopniu - w c z g w "

w y g w ".
4) Sposb i miejsce w ywieszania. Proporczyk zw yky P. Z . K.
w ywiesza si na drku wysokoci 35 cm, umieszczonym na dzio
bie kajaka czerwonym bokiem dogry. Proporczyk duy suy do
wywieszania na masztach klubowych.
Podczas jazdy pod aglem, proporczyk wciga si na pik gafla,
przy oaglowaniu typu Marconi na top masztu.

B. REGULAM INY NAGRD P R Z E C H O D N IC H P. Z . K.

a) o s o s i a .

1) N agroda nosi nazw o s o s i a " .

2) N agroda stanowi puhar srebrny z pokryw , na ktrej umiesz
czony jest stylizowany oso.
3) N agrod ufundowa w r. 1933 P. Z . K.
4) N agroda rozgryw ana jest w okresie sezonu turystycznego,
od 1-go kwietnia do 30 padziernika kadego roku.
5) Nagrod zdobywa klub kajakow y lub sekcja kajakowa za
najwybitniejszy indywidualny w yczyn turystyczny sezonu. N a
groda przechodzi na wasno klubu kajakowego lub sekcji kaja
kowej, ktrej czonek lub osada trzykrotnie kolejno zdoby (a) pu
har lub po 5-krotnem niekolejnem zdobyciu.
6) N agrod przyznaje kadorazow o Z . G. P. Z . K. na wniosek
Komisji Sportowej na podstawie nadesanych przez kluby i sekcje
kajakowe sprawozda i opisw szlakw wedug Tymczasowej
instrukcji wywiadu szlakw wodnych. W ym agane jest szczeg
owe omwienie i opracowanie krajoznawcze oraz plany przeby
tego szlaku, szkice i fotografje.
7) Do nagrody przyw izane s dyplomy dla klubu kajakowego
lub sekcji kajakowej, ktrych czonek lub osada zdoby (a) na-
 329

grod, a dla zdobyw cy indywidualnego lub osady dyplomy

imienne.
8) Instancj odwoawcz jest Z jazd Delegatw P. Z . K.

b) W g o r z a.
1) Nagroda nosi nazw W gorza".
2) Nagrod stanowi puhar srebrny z pokryw, na ktrej umiesz
czony jest stylizowany wgorz.
3) Nagrod ufundowa w r. 1933 P. Z . K.
4) N agroda rozgryw ana jest w okresie sezonu turystycznego,
od 1-go kwietnia do 30-go padziernika kadego roku.
5) Nagrod zdobyw a klub kajakowy lub sekcja kajakow a za
najciekawsz wycieczk odkryw cz sezonu, odbyt kajakiem. N a
groda przechodzi na wasno klubu kajakowego lub sekcji kaja
kowej, ktrej czonek lub osada trzykrotnie kolejno zdoby (a)
puhar lub po 5-krotnem niekolejnem zdobyciu.
6) Nagrod przyznaje kadorazowo Z . G. P. Z . K. na wniosek
Komisji Sportowej na podstawie nadesanych przez kluby i sekcje
kajakowe sprawozda i opisw szlakw wedug Tymczasowej
instrukcji w yw iadu szlakw wodnych. W ym agane jest szczeg
owe omwienie i opracowanie krajoznawcze oraz plany przeby
tego szlaku, szkice i fotografje.
7) Do nagrody przyw izane s dyplomy dla klubu kajakowego
lub sekcji kajakowej, ktrych czonek lub osada zdoby (a) n a
grod, a dla zdobywcy indywidualnego lub osady dyplomy
imienne.
8) Instancj odwoawcz jest Z jazd Delegatw P. Z . K.

c) ,,S 1 e d z i.
1) Nagroda nosi nazw l e d i.
2) Nagrod stanowi puhar srebrny z pokryw, na ktrej umiesz
czone s stylizowane ledzie.
3) Nagrod ufundowa w r. 1933 P. Z . K.
4) N agroda rozgryw ana jest w okresie sezonu turystycznego,
od 1-go kwietnia do 30-go padziernika kadego roku.
 330

5) N agrod zdobywa klub kajakow y lub sekcja kajakowa za

najlepszy kilometra redni km/czl. m i s t r z klubowy P. Z . K
O nagrod mog si ubiega wycieczki krajowe, notowane
w dzienniku wycieczek" klubw kajakowych i sekcyj kajako
wych, ktrych dugo wynosi co najmniej 30 km, a czas trwania
najwyej 28 dni. W razie wycieczki duszej, zalicza si tylko
28 dni. Z a jedn wycieczk uwaa si czasokres od wyjazdu do
pow rotu do klubu.
N agroda przechodzi na wasno klubu kajakowego lub sekcji
kajakowej po trzykrotnem kolejnem zdobyciu lub po 5-krotnem
niekolejnem zdobyciu.
6) Nagrod przyznaje kadorazowo Z. G. P. Z. K. na wniosek
Komisji Sportowej na podstawie oceny ewidencji wycieczek, za
w artych w dzienniku wycieczek" klubw kajakowych i sekcyj
kajakow ych za ubiegy sezon turystyczny.
7) D o nagrody przyw izany jest dyplom dla mistrzowskiego
klubu kajakowego lub sekcji kajakowej.
8) Instancj odwoawcz jest Z jazd Delegatw P. Z . K.

d) P s t r g a.
1) N agroda nosi nazw P s t r g a " .
2) N agrod stanowi puhar srebrny z pokryw, na ktrej umiesz
czony jest stylizowany pstrg.
3) N agrod ufundowa w r. 1933 P. Z . K.
4) N agroda rozgryw ana jest w okresie sezonu turystycznego
kadego roku w dugodystansowym wycigu grskim o m i s t r z o
s t w o Polski, organizowanym przez P. Z . K.
5) N agrod zdobywa klub kajakow y lub sekcja kajakowa, kt
rej czonek lub osada zdoby (a) pierwsze miejsce w dugodystan
sowym wycigu grskim.
N agroda przechodzi na wasno klubu kajakowego lub sekcji
kajakowej, ktrej czonek lub osada trzykrotnie kolejno zdoby (a)
puhar lub po 5-krotnem niekolejnem zdobyciu.
 331

6) Nagrod przyznaje kadorazowo Z. G. P. Z , K. na wniosek

Komisji Sportowej na podstawie protoku komisji sdziowskiej
dugodystansowego wycigu grskiego o m i s t r z o s t w o Polski.
7) Do nagrody przyw izane s dyplomy dla klubu kajakowego
lub sekcji kajakowej, ktrej czonek lub osada zdoby (a) nagrod,
a dla zdobyw cy indywidualnego lub osady dyplom y imienne.
8) Instancj odwoawcz jest Z jazd Delegatw P. Z . K.

e) J e s i o t r a " ( S i e i " ) 1).

1) N agroda nosi nazw J e s i o t r a " (Si ei ").

2) Nagrod stanowi puhar srebrny z pokryw, na ktrej umiesz
czony jest stylizowany jesiotr (sieja).
3) Nagrod ufundowa w r. 1933 P. Z . K.
4) N agroda rozgrywana jest w okresie sezonu turystycznego
kadego roku w zawodach o m i s t r z o s t w o P o l s ki , organi
zowanych przez P. Z . K.
5) Nagrod zdobyw a klub kajakow y lub sekcja kajakowa, ktrej
czonek lub osada zdoby (a) pierwsze miejsce w zaw odach o m i-
st r z o s t w o Polski.
N agroda przechodzi na wasno klubu kajakowego lub sekcji
kajakowej, ktrej czonek lub osada trzykrotnie kolejno zdoby (a)
puhar lub po 5-krotnem niekolejnem zdobyciu.
6) Nagrod przyznaje kadorazowo Z . G. P. Z . K. na wniosek
Komisji Sportowej na podstawie protoku komisji sdziowskiej
zawodw o m i s t r z o s t w o P o l s k i .
7) Do nagrody przyw izane s dyplomy dla klubu kajakowego
lub sekcji kajakowej, ktrej czonek lub osada zdoby (a) nagrod,
a dla zdobywcy indywidualnego lub osady dyplom y imienne,
8) Instancj odwoawcz jest Z jazd Delegatw P. Z . K.

) N agroda Siei" jest przyznaw ana za zwycistwo w biegu

pa na 600 m o mistrzostwo Polski.
 332

C. REGULAMIN
ODZNAK HONOROW YCH P. Z. K.

1) Odznakami h o n o r o w e m i P. Z. K. s plakiety
z bronzu.
2) Plakiety s nastpujce:
a) OSO SIA " za najwybitniejsze indywidualne lub
przez osady dokonane w yczyny turystyczne s.ezonu;
b) W G O R Z A " za najciekawsze wycieczki odkrywcze
indywidualne, odbyte przez osady w sezonie turystycz
nym:
c) PSTR G A " za najwybitniejsze w sezonie turystycz
nym w yczyny turystyczne, indywidualne lub dokonane
przez osady na wodach grskich:
d) LED ZI" za najywotniejsz dziaalno turystyczn
klubu kajakowego lub sekcji kajakowej w sezonie.
3) Plakiety wymienione pod 2 a, b i c umieszcza si na przodzie
listwy burtowej kajaka z lewej strony.
Plakieta wymieniona pod 2 d jest odznak honorow klubu ka
jakowego lub sekcji kajakowej: przechowuje si j w raz z innemi
zdobytemi nagrodami.
4) Plakiety przyznaje Z . G. P. Z . K. na wniosek Komisji Spor
towej, ktra ocenia najbardziej wartociowe wycieczki wedug
opisw w myl Tymczasowej instrukcji w yw iadu szlakw w od
nych, nadesanych przez kluby i sekcje kajakowe w raz z rocznem
sprawozdaniem z dziaalnoci turystycznej. Odznaczeni otrzymuj
ponadto dyplomy imienne.
W razie dwch lub wicej wycieczek odbytych tym samym
szlakiem, Komisja Sportowa ocenia je wsplnie, nagradzajc naj
bardziej wartociow pod wzgldem opisu szlaku wedug T ym cza
sowej instrukcji wywiadu szlakw wodnych.
5) Ilo odznak honorowych, jaka ma by nadana corocznie,
ustala Z . G. P. Z . K. na wniosek Komisji Sportowej.
6) Instancj odwoawcz jest Z jazd Delegatw P. Z . K.
 333

DYPLOM

d l a ...........................................................................................
(klu bu lub s e k c ji ka ja k o w e j)

( m i e js c o w o )

( o k r e le n ie n a g r o d y w e d u g R egul am inu

regatow ego

D a ta 193 r.

Piecz

P r e z e s P. Z. K.

S e k re ta rz P. Z. K.
 334 *

DYPLOM

d la ....................................................................
(im i i n a zw isk o )

(klub lu b s e k c ja k a ja k o w a )

W .............................
(m iejsco w o )

za .....................
(o k re le n ie n a g ro d y )

D a ta 193 r.

P ie c z

P re z e s P. Z. K.

S e k re ta rz P . Z. K.
 335

DYPLOM

dla
(.imi i n a zw isk o )

czonka
(k lu b lu b sekcja kajakowa)

z w y ci zc y w in d y w id u a ln y m d u g o d y stan so w y m w ycigu

grskim o m istrzo stw o P olski

D ata .......... .......................................... 193 r.

P iecz

P re z e s P. Z. K.

S e k re ta rz P. Z. K .
 336

N A P I S Y NA N A G R O D A C H P. Z. K.

(P roporczyk P. Z. K.)

N a z w a n a g ro d y :

Nagroda przechodnia ososia

D a ta zd o b y cia:

1933

N a z w is k o i im i z d o b y w c y :

Kuczyski Stanisaw

N a z w a k lu b u (s e k c ji):

S. K. W is a -W a r s z a w a
 337

W z r dziennika w ycieczek klubu ubiegajcego si o nagrod LEDZI.

(nazw a klubu kajakow ego lub sekcji kajakow ej)

w ..............................................
(m iejscowo)

D Z I E N N I K W Y C I E C Z E K
w s e z o n ie tu ry sty c z n y m
193 r.

Ilo
N azw isko i imi przebytych P o t w i e r d z e n ie
u c ze stn ik a Data km Data
w a d z klu b u
L. p. lub o sa d y w y w edug po
jazdu 48 i 49 wrotu lub
(w pisuj czytelnie Reg. S.-T.
uczestnicy)
se k c ji k a ja k o w e j
P. Z. K.

1 2 3 4 5 6

R a z e m ilo
uczestnikw :

Podrcznik kajakow ca 22.

 K LU B W I SEKCY J Z R Z E S Z O N Y C H W P . Z .K .
(S ta n z 1 lipca 1933).

L.
P- M iejscowo N a z w a A d r e s

1 B iaa P o d S. K. P o d la sk ie g o K lu ul. S am o lo to w a 3
la s k a b u N a rc ia rsk ie g o

2 B orysaw S. K, P rz y sp o s o b ie n ia
W o jsk o w eg o

3 B ro d n ica S. K. 67 p u k u p ie c h o ty

4 C horzw K lub K ajakow y C ho- P a stw o w a F a b ry k a

rzo w ian k a Z w izkw A z o to
w ych F a b lo k "
5 C h rzan w S. K . Tow . S p o rto w o -
O w ia to w e g o

6 G ra K al- S. K. T ow . W io la r
w arja sk ie g o

7 G ro d n o S . K. K lubu C re s o - ul. N aru to w icz a 4

v ia

8 G ro d n o S .K . W o jsk o w e g o K lu mjr. R zd k o w sk i, sz e f
bu W io la rsk ie g o in ynierji 0 . K. III

9 G ru d z i d z S. K. T o w . G im n ast. p. B a n a sz e k , ul. M ic
S ok" k iew icza 12

10 K a to w ice K lub K a n u ist w f-a T e rm o ", ul. K ra

k o w sk a 2, p. P y k a
 339

L.
M iejsco w o N a z w a A d r e s
P-

11 K o s tp o l S. K. p rz y W o. Tow .
K rajoznaw czem

12 K rakw K oo K aj. O d d z . W iol. ul. K o ciu sz k i 2

S o k o a"

13 K rak w S. K .T o w . W io le rsk o - ul. L e a 2 1 a , d r. L u s te r

N a rc ia rs k ie g o 32

14 K rakw O d d z . K aj. W . K . S. ul. w. F ilip a 12 m. 7,

W aw el" p. G o lk w n a

15 K rak w S. K. A k a d . Zw. S p o rt. ul. K o ciu sz k i 12

16 K rakw S. K. KI. S p o rt. C ra - ul. W ie lo p o le 4 m. 6

. covia"

17 L uba S. K. G ro n a M ioni
kw S p o rtu

18 Lww S. K. L w ow sk. K lubu ul. R u to w s k ie g o 23

S p o rt. P o g o "

19 Lww S. K. A k a d . Zw. S p o rt. N ow y U n iw e rsy te t,

ul. M a rsz a k o w sk a 1

20 Lww S. K. yd. A k a d . K oa ul. S za jn o c h y 1

M ionikw K rajo zn .

21 Lww S. K. Z w izku O fic e p lac M a rjac k i 4

rw R ezerw y

22 uck S. K . K lu b u W iol. ul. B ry g id ek 8

T em id a"
 340

L. N a z w a A d r e s
P-
Miejscowo

23 M ocice S. K. T ow . S p. M o-
11
cice

24 M ysow ice P ie rw sz y P o lsk i K lub ul. B ytom ska 33

S k a d ak o w c w
H e lla s

25 Pozna S. K. S tow . M odziey ul. w . M arcina 8

P o lsk ie j

26 Pozna S. K. p rz y U rz d z ie
W . F. i P . W .

27 Pozna S. K. A k a d . Zw. S p o rt. Z am ek

28 Pozna S. K. K lubu P o c z to w D y re k c ja P o c z t i T e
cw leg raf w , s e k r e ta r z
F ra n k

29 P o zn a S. K. K lubu W io la r
sk ie g o

30 Sonim K lu b K a jak o w y p rz y M a g istra t, p. S z ra j-

O d d z . L igi M orskiej ber
i K olonjalnej

31 T a rn o p o l K lub K ajak o w y Zw. p a sa A d le ra

S trz e le c k ie g o

32 W a rsz a w a S. K . Y a c h t - K lubu ul. W io la rsk a 8, (zi

A k a d . Zw. S p o rto w . m ul. A k a d e m ic
k a 5)

33 W a rsz a w a S. K. W a rsz . T ow . ul. W io la rsk a 6, (zi

U io la rs k ie g o m ul. F o k sa l 19)
 341

L. N a z w a A d r e s
P. M iejscowo
-

34 W arszaw a S. K. W . K. S. oli C y t a d e l a , b r a m a Bie

bo rz" l a s k a

35 W arszaw a S. K. K ie ro w n ic tw a ul. M yliw iecka 3

D ru y n e g la rs k ic h p. 38
Z. H. P.

36 W arszaw a S. K. Klubu. S p o r t . Zw. ul. R a tu s z o w a 1

U rz d n . Kolejow ych

37 W arszawa S. K. O ficerskiego ul. W y b r z e e K o

Y a c h t - K lubu c iu s z k o w sk ie 2

38 W arszaw a S. T u ry sty k i W o d n e j ul. W a M ie d z e s z y

Pol. Tow. Kra jozn. ski 8

39 W arszaw a S. K. . T. G. S. Ma- przysta M akabi"

kabi" (zim ul. N a le w k i 2)

40 W arszaw a S. K. K lubu Wiol. ul. W i o l a r s k a 4 (zi

W isa" m ul. M a r s z a k o w
sk a 56)

41 W ilno S. K. A k d . Zw. S p o r ul. K o c i u s z k i 12 (zi

towego m Sw. J a n a 10).

42 W ilno S . K . . T . G S. Ma- ul. S t e f a s k a 12 m.61,

kabi" in. B orys G ord o n

43 W oc aw e k S. K. Tow. Przyjaci ul. g s k a 24 m. 5

H arcerstw a
 342

WYKAZ
H A R C E R S K IC H DRUYN I ZA STP W E G L A R S K IC H
(S ta n z 1 stycznia 1933).

d
M iejscow o N azw a je d n o s tk i
J

1 B aranow icze Z a s t p e g la rs k i
2 B iaystok XII d r. e g la rs k a
3 B rodnica X V d r. e g la rs k a
4 B rz e n/B D r. e g la rs k a im. M. Ja k im o w ic za
5 B ydgoszcz XVI d r. e g la rs k a im. M. Z a ru s k ie g o
6 C hem no V d r. e g la rs k a
7 C hem a D r. e g la rs k a
8 C hojnice X L III d r. e g la rs k a
9 C z o rtk w Z a s t p e g la rs k i M ew
10 D a w id g r d ek Z a s t p e g la rs k i
11 G dynia I m o rsk a dr. e g la rs k a
12 G niezno Z a s t p e g la rs k i
13 G ru d z id z Z a s t p e g la rs k i S m okw M o rsk ich "
14 Inow rocaw Z a s t p e g la rs k i
15 K alisz D r. e g la rs k a
16 K ato w ice D r. e g la rs k a
U K rak w I d r. e g la rs k a
18 K ruszw ica Z a s t p e g la rs k i
19 L eszno Z a s t p e g la rs k i B o b r w przy 4 d r.h .
20 Lww XIV d r. e g la rs k a
21 ow icz IV d r. e g la rs k a
22 M isk Maz. D r. e g la rs k a
23 N ako n/W . Z a s t p e g la rs k i
24 N iem en II d r. e g la rs k a
 343

a.
M iejscowo Nazwa jednostki
J

25 N ieszaw a XXVIII dr. eglarska

26 Nowe Miasto. I dr. eglarska
27 Nowy Scz II dr. eg larsk a
28 O strw W lkp. Z astp eglarski
29 Owicim 1 dr. eglarska
30 Pisk II dr. eg larsk a
31 Pock LXXXVI dr. eglarska
32 Pock XXVII dr. eglarska
33 Pozna D r. W ilkw M arskich
34 Pozna II dr. eg larsk a
35 Przem yl I dr. eglarska
36 Pszczyna IV dr. eglarska
37 Pszczyna V dr. eglarska
38 Putusk XI dr. eglarska
39 Rwne VI dr. eglarska
40 Skierniew ice II dr. eg larsk a
41 Stanisaw w I dr. eg larsk a
42 Suwaki I dr. eg la rsk a
43 Sw arzdz Z astp eglarski
44 Tarnw I cjr. eg larsk a
45 Tczew III dr. eglarska
46 Tomaszw Maz. IV dr. eglarska
47 Ursynw I dr. eg la rsk a
48 W arszaw a XX dr. eglarska
49 W arszaw a XXXIX dr. eglarska
50 W ilno Dr. e g a rs k a B kitna Jed y n k a
51 W ocaw ek CXV dr. eglarska
52 W olsztyn Z astp eglarski przy II dr. h.
 SKADAKI
DELFIN
O R A Z W S Z E L K IK
AK CESORJA
DO K A J A K W

MATERACE, PODUSZKI, KRGI, PONTONY,

WORKI i t . p.

JUL JAN W O Y S A W
W A R S Z A W A , UL. W I E R Z B O W A 9, T E 760 80 i 204-90

PRAWDZIWY KAJAKOWIEC KUPUJE TYLKO

WYROBY Z MARK OCHRONN K E R A
W I A T R W K I I U B R A N IA N I E P R Z E
M A K A L N E , W O R K I DO S P A N IA , NA
MIOTY R N Y C H T Y P W , P L T N \
A G L O W E I T K A N IN Y IM P R E G N O
W A N E W R N Y C H K O LO R A C H ,
P O W O K I G U M O W E ORAZ N A J
SZYBSZE, N A JM O C N IEJSZE I N A J
TASZE SKADAKI 2 - OSOBOW E.

BIURO SPR ZED AY

M. KEJLIN i J. RAJCHENBAUM
. W A R S Z A W A , UL. M A R S Z A K O W S K A 111, T E L . 205-64
DYKT WODOODPORN
Z DRZEW KRAJO WYC H I EGZOTYCZNYCH

DO BU DOW Y KAJAKW, AGLWEK,

I O D Z I M O T O R O W Y C H

PRODUKUJ W POLSCE W YCZNIE

B R A C I A K O N O P A C C Y
FABRYKA DYKT I FORNIERW
W MOSTACH, WOJ. BIAOSTOCKIE

DYKTA WODOODPORNA FIRMY B-CIA KONOPACCY"

UZYSKAA W R. 1938 ZOTY MEDAL NA W Y ST A W IE

SPORT W WODNYCH W WARSZAWIE ORAZ ZOTY MEDAL

MINISTERSTWA PRZEMYSU 1 HANDLU

S K A D I P R Z E D S T A W IC IE L S T W O W W A R S Z A W IE

W FIRMIE J A N O R UL. NOWOWI EJ S KA 18

TELEFON 9 - 4 3 - 0 2
SN