RE MEE Dero ube SM Ua CRS be MCL er SEES uu Eul ‘)/ gettyimages.com NA’ 20 30 36 40 xy 4e 48 TWOJE NAWYKI POPROWADZA CI€ DO SUKCESU Nawyki czasem nam sprzyjaia, czasem utrudniaja zycie. Kiedy mozemy im ufa¢, a kiedy moga okazac sig pulapkq? dak ksztattowaé dobre nawyki— wyjasnia Przemystaw Babel. KLUCZ DO ZMIANY Nie da sie calkowicie wymaza¢ zlych nawykow. Na szczescie mozemy je zmienia¢. Jak? ~ pytamy Chariesa Duhigga. AKT YCZI LS CODZIENNIE ZAKOCHANI s Adriana Kios podpowiada, co zrobi¢, by uchronié mitose 9 PSYCHOWIESCI przed nuda i wypaleniem. 5B WASZE SPRAWY ONA TRZYMA KASE Maria Kr6l-Fijewska i Piotr Fijewski zastanawigig sig, co sig 6O MOJA HISTORIA deje w zwiazku, gdy one zarabia wigee iz on, 1 KRZYSZTOFOWICZ TU I TERAZ 80 KTO, CO, GDZIE, KEDY Czesto zapominamy 0 spontanicznosci, Ktéra pozwala w peini 3 MARUSZEWSKI smakowat dycie Felicia Caroll ad, ak a praywr6cit - 98 AWDIEJEW aa Chaasm Cassa zasaravia i, ey utzon wasty ao Manta g tematmoga byé pomoene. 100 | BORTNGWSKA’ ‘ 101 GADACZ 7 UWALNIANIE UMYStU Pawel Holas prowadz'trening uwaznosci i daje wskazowki, 102 KARPOWICZ a jak przebudzi¢ sie do obecnosci. 103 PIWKOWSKA, 50 KIEDY DOL STAJE SIE CHOROBA toa KIOSQUE Jak rozpoznaé deoresje mlodziericza i pomdc miodej osobie tog POOZTA POETYCKA, e ~ radzq Kaja Wojciechowska i Katarzyna Szaulifiska. 109 KRZYZOWKA Z: CHARAKTEREM a 54 MISJA: POMAGACZ OKONSKI W pomaganis inrym nie mozna zqubic siebie ~ ostrzega 50 Malgorzata Skorupa. ti BOMBA é We USTY i LA ‘a CIGER CUM CAULE 64 DIAGNOZA Z TABLETUP e 84 WSZYSTKIE BLEDY Anna Anzulewicz opowiada o aplikacj na tablety, Kora MLODOSC! ulatwi wezesne wiykrywanie symptomow aubyzmu. Pozw6imy mlodym poznawat swiat 6B CO KRYJE MASKA ee scsi! Wiliam Todd Schultz na praykladzie zycia i tworezosei Davida Bowiego wyjasnia, czym jest psychobiografia. 88 W KRAINIE BOGOW 72 PRZYSZLOSC ZAPISANA W PAMIGCI SS aie Wyobrazanie sobie przyszlosci zalezy od tego, jak dobrze ri P pamigtamy przeszlos¢ — uwaza Kart ‘Szpunar. 94 DOKTOR OD NADZIE! O uchodécach przybywajgcych 74 NEURONALNY ODCISK PALCA Onanowszych badaniach, kidre pokazuja, Ze mdzg jest Lela ‘opowiada bardzie} indywidualny niz uniwersalny — psze Christian Wolf. curveor EgMm PSYCHOWIESC! Licznik” rs Polek uwaza f | ? ckiyune role rodzinne ~ matki babii @ iriclem najwighs 2 satystakg Ely’ badanych twierdzi, ze bycie matka jest najistotnieisza rota spoleoznq kobiely. omy 4 i respondentek uwata zw zadbany wygigd jest alrybutem najsilnie} koiarzonym z kobiecoscia, ankietowanych wcia, ic bycie kobietg ideaing wigie sig zumiejginoscia radzenia sobie.w trudnych sytuaciach, 71 proc. — 2e zwiazane jest to 2e speinianiem sig w typowo kobiecej roli matki, a 68 proc ~w roli Zony/partnerki badanych t 3 oroc. Aa __ kobieta ideaina wiaze sie Z nienagannym wygladem ‘kobiet jest : Ze swojego zycia; najbardziej zadowolone sq kobiety w stalym zwiqzku oraz mieszkanki miast _ liczacych ad 20 do 100 tys. | mieszkancow ie arikietowanych Oy | potraebe 2mian. Kobieton | najparezie| bracuie | moziiwose) zadbania o siebie oraz wigkszej loSci czasu. _ Kolejnym aspektem ich Zycia _-wymagajacym zmiany jest + praca és Polek miewa gorszy nastroj diatego, ze 84 niezadowolone Ze swojego wygladu. *2rodlo: Raport z badanra | pizeprowadzonego ws10d _ Polek , Perfect ME ~ role _ spotecene Kobiet 2016” suury 2017 (ee > Syndrom dorosiych dziec! ‘ it ac? Kim sq Doroste Dzieci Alkoholikow? Jak rozpoznac ODA? Jak im pomoc? . Odpowiedzi na te i inne pytania udzieli Magdalena llnicka W iter kursie adresowanym do DDA i ich bliskich, ktory juz wkrotce bedzie dostepny na platformie Akademii Charaktery www.akademiacharaktery.pl. DARIA GRABDA: Kim sq DDA? © MAGDALENA ILNICKA: To osovy dorosle, Kore wychowywaly, ‘wdomach, w Ktoryeh jedno z rodzicow —najezescie) ojclec ~ by/o uzalednione od alkoholu Syndrom DDAjestechem rozwoju choroby alkoholowej rodzica. Moga mu towarzyszy¢ rozne Za~ purzenia, na preyktad depresia, zaburzenia lekowe aloo nastroju Dorosle Dziec: Alkonolikow wychowywaly sq w srodowisku, ktore byto bardzo nieprzewidywalne. Sprawia to, 2e nie potra~ fig rozrd2ni¢. co jest dla nich dobre, aco ze. Nie maja funda- mentu, na ktérym meglyby sig oprzeé w zyciu. Bardzo cha- rakterystyezne dla osdb.2 syndromem DDA jest takze branie Odpowiedziainosci za wszystko na siebie, duza nieutnos¢ do Swiata oraz niezdoinos¢ odezyty- wania | praezywania wlasnych uczuc. W ten sposdb DDA chronia sig przed cierpieniem. Jak wplywa to na 2ycie Dorostych Dzieci Alkoholikow? Brak zaufania, Swiadomosei swoich uezué i czesto dostepu do nich sprawia, Ze osoby z syn- Gromem DOA maia trudnose w budowaniu relaeii zarowno asodistych, jak i zawodowych. Gotowosé do praeimowania adpowiedziainosci za innych powoduje, 2e wehadza w dystunk- cyine zwiazki. DDA niezbyt dobrze tunkejonuja w relaciach partnerskich, natomiast dudo lepie}| radza sobie w strukturach hierarchiczaych, gdzie kazdy odpowiada za swoje 2adanie. Z jedne) stony moga mie¢ problem 2 czerpaniem prayjemnosci 2 zabawy, odczuwaniem luzu, 2 dru- ie) 2a8 Moga podaeac Siadem uzaleznionych radzicow | oddawaé sig zabawie bez Zadaych hamulcow. Osoby z syndromem DDA wpadaja takze czesto w pulapke nadmierne| czy nieuza- sadnionej lojainosci wobec domu radzinnego. Z perspektywy rodziny alkoholowe) Swiat jest niigbezpieczny — grozi zabcaniem dzieci, sankejami. Dziecko slyszy: .Zobaczysz, jesli bedziesz tak robi, pojdzies? do zabiadu’. W etekcie staje sig nadmiernie lojaine, co potem moze sprayjat przemocy domowe). Dziecko, a potem osoba dorosta, nie reaguje na pierwsze sygnaly tego, Ze jest wykorzystywane. Zachowuje lnjainoS¢ wobec osdb — pr2yjacist, partnerow — ktore nie | dotrzymuja umow spotecznych. Dlaczego? Potrzeda kontroli | lojainosé sprawiaja, 2e tworzq wlasny obraz Swiata i w niego wierza — stad u ODA sklonnos¢ do klamstwa i koloryzowania rzeczywistosei. Czesto addzielenie prawdy od klamstwa jest bardzo trudne. Ma to zwiqzek z sytuacja, ktora DDA obserwowal jako dziecko wdomu, Rodaina, sasiedzi, znajomi mowil: .Teraz badz cicho, tata sig tle czuje” albo ,Tatus jest chory’. A an nie byl chory, tyko pijany. !tak zaciera sig granica migdzy Klamstwem a prawda, 80.-90 procent DOA ma tez problem 2 odraczaniem gratyfikaoji. Dziecko wychowywane w rodzinie alkaholowe| nie wie, co je ozeka nastapnego dnia. W 2wiazku z tym w dorostym iyciu pojawia Sig niecierpliwose, tendencja do preyspieszania i oczekiwania szybkich etektow. Jak poméc osobie z syndromem ODA? Z jednej strony .moda” na ODA sprawita, Ze pojawily sig tundusze na pomoc osobom, ktérych rato nie stac. Z drugie strony stygmatyzacia moze powodowat, ze niektowe DOA vain sig z odpawiedzialnosei za swoje2yce: ,Ojcle pili latego jestem taki nieudany. Nic na to nig poradzg”. Moim zdaniem protlaktyczne minimum, Ktre pownno bye wystarezaace dla wieke stosci os5b, polega ra prayireenia sig sytuaci, nazwaniu ji zrozumieniu, co e nie) wumosten, DDA potreebuja tez wiedy 0 tym, co sie : } wyniostem: stato w ich Zyciu i co moga z tym zrobi¢. Wazne est takZe uzupetnienie umiejetno- Sci, ktorych nie mogli zdoby¢ w domu rodzinnym, WAGDALENA |LNICKA terapeutka rodzinna, specjalistka terdoit uzalednien. Pr ‘wspoluzaleznionymi i DDA, acuje m.in. 2 osobamiMm PSYCHOWIESCI Nie tylko neurony PERVEIELCALW — tvasz uklad nerwowy sklada sig 2 dwoch podstawowych rodzajow Komorex rneuronovr oraz gleju Podrgczniki ucza nas, jp tylko te pierwsze caw stanie przekxazywac informage, podezas ody ‘ym drugim powierzona zostata rola, Kt6r4 najogdlnie| mosna by nazwaé ,dbaniem 0 porzacki” w ukladzie nerwowym. Artykutl opublikowary w ,Science” ave zrewidowaé ten .dogmat”. Grupa badaczy z Uniwersytetu Medycznego w Wiedniu, Kierowana przez Jurgena Sandkunlera, udowosnila, ze rowniez 2 gle] moze odgrywad istotna role w procesach przekazywania informacii w ukladzie nerwowym. > Przez .Charaktery” do serca ZespOl naukowcow ada dziatanie obwod6w Szukasz pomyslu na clekawy prezent walentynkowy? Zastanawiasz sie, jaka ee Mr = | en ia cy regowym, K6re posrednici | niespodzianke zrobic bliskiej osobie? Kup jej ,Charaktery"! W przekaznictwie sygnalow | .Wspdine ceytanierozmawtanteo tym, co przecayalisy,toerayjemny(da/acy iwiele radosci spo- | bdiowych, Oprocz normaine| Séb na budowanee bliskosci w zwiazku” ~ przekonuje Ken Page, autor ksiazki Do zakochania hiko | transmisii, oparte| na rok. Dlaczego zatem nie czytac razem.z ukochanym/ukochang ,Charalterdw"? Znajdziecietu wiele | rzesytaniv impulsow inspirujacych tematow, kre stara sie punktem wyiScia do refleksii roamow 0 ayciu, marzenizch, | wadlud drog nerwowych przysztosci, oraz mndstwo wskazowek, Kidre pomoga Wam pielegnowaé zwiazek a2 do mozgu, bol prowadzt Jostan Ambasadorem ,CharakterOw": podaruj dziewczynie/chiopakawi, ukocharej/ukochanemu, | dozmian bardziej trwalych onielmezowi .Charaktery” i przekonal ja'90 do lektury. Wezcie Wasz egzemplarz do rekiizrObcie | polegajacych na wemecnienii Sabie wspoine zdjecie, a nastepnie pr2ysiicie je do nas z krétkim opisem. Wszysthie 2djecia opub- dziatania tychie drog. likujemy na Facebooku i naszej stronie, a wybrane ~ na famach ,Charakterow’ Jak sig okazuje, w tym Caekamy ta Wasze 2digcia. Slijcie je na adres: ambasadorzy@charaktery.com. pl crugim aspekcie komorkl glejowe odgrywaig niebagatelna role, Badacze - oeate zaobserwowali, 2e w sytuacji > Ptasi mozdzek zadziatania bodéca bolowego o 5 < * 7 H zaczynajq one wydzielac Paziom inteligencj ptakéw z rodzin papugowatych i krukowalych nie odbiega od eatinh, ett aocaray poziomu inteligencji matp naczelnych — przekonuja na tamach czasopisma Trends do adleglych fragmentow in Cognitive Sciences” Onur Gintirkiin z Uniwersyletu Zagtebia Ruhry w Bochum ‘ézenia kregowego, rowniez { Thomas Bugnyar z Uniwersytetu Wiedenskiego. do drog nerwowych unerwiajacych sqsiadujace Tak jak maipy s@ one w stanie na przykad rozpoznaé sig czeSci ciata, iw ten sposéb wlustrze, wyciagat wnioski czy te? odraczac gratyfikacie. Drzyczyniaja sie do powstania ‘Nie bytoby to dziwne, gdyby nie fait, 2e mozgi tych ptakow elektu ,rozlewania sig” maja okola 30-krotnie mniejsza mase niz mozg map. Poza wrazenia bdlowego. {ym plaki nie maja wyksztalcone| tzw. nowej Kory mézgowe), Ktorq uwata sig za podoze szczegdlnych 2dainosci poznawczych wlaseiwych naczeinym i cztowiekowi. Autorzy stawigja interesujaca hipoteze, ze niajwazniejszym czynnikiem, j jesli chodzi o podtoze tunkcji umystowych, jest organizacja funkojonaina mozgu, natomiast kieslie anatoricene odgrywaja drugoragdna role. Uzasadniaia ja, _ wskazujac szereo podobieristw pomigdzy mézgami krukowatych i papugowatych a mézgami naczelnych. Na przyktad u tych pierwszych wystepuje struktura, kiora jest potaczona z reszta mézgu w spos0b analogiczny do okolic przedczolowych u ssakOw i tek jak one pein role nadragdng w stosunku do innych rejandw mozgu. Marek Binder Co ciekawe, autorzy twierdza, 22 ,bdlowa” aktywacja komérek gleiowych nie musi powstac wylacznie wskutek stymulacji bolowej ~ prayczynic sig 0 nie} moga rownies takie zytnik, jak chroniceny ‘tres czy zaburzenia Fastioju. Marek Binder sLuTy 2017Me PSYCHOWIESC! Wyleczy¢ sig oddechem Kolo pol Ny pacjentow shan Kriya p Sharma upy badawczej 2 University tec u 13 opornych na farmakot tow 7 grupa, Kira nie brat alu w cwiezeniach, ale rowniez byla odporna na farmakoterapig. Co wazne, eSC SeSii pacjenci mo vykonywat u siebie ykazaly eningu (rvierzone skalami isowymi), natomiast samopoczucie pacientow, torzy nie wykonywali Cwic pstato na tym samym niki zostaly blikowane w czasopismie Clinical Marek Binder sam ostatnim caasie mozna spotkac sig z coraz wigkszq licebg doniesien dotyczacych efektow prayimowania jotykow, czyli szczepow ten! wystepujacych odzie pokarmow sig okazuie, probiotyki takze wotyw naszego mozgu. Badania przeprowadzone przez zespdl pod kierunkiem Elizabeth Brydy i Aarona Ericssoma z University of Missouri, opublikowane Scientific Reports dotyczyty gatunku ryb danio pregowany. Pod im probiotyki Laciobaci plantarum. Okazalo sig 2e c2yni je to bardzie] odpornymi na stres, co byto widoczne zaréwno w ieh zachowaniu jak i w neurofizjologii mozgu. Marek Binder suury 2017 eee a ee eee | > Szlachetne zdrowie Polacy bardzo cenig zdrowie, nie zawsze jednak pamietaja. by ee | o nie dbac — wynikaz badaf ,,2drowie i prozdrowotne zachowania Polakow’”, przeprowadzonych przez CBOS. 57 proc. miészkahcdw naszego k‘alu uwata, Ze zachowanie dobrego zérowia jst Jean 2 najwainiviszych wartogci codzlennego tycia. Wyze) (79 proc.) cenmy jedynie sieadshie rodzinne. Polacy sq zadowoleni ze swojejKondycji 2arowoine—obecnie ponad polowa bad Aych okresla swo} stan zdrowia jako co najmniej dobry. Nie lenie wyraza jedynie 9 proc, ankietowanych, 48 proc. uwaza, 22 2drowe odzywianie W Na topniu przyczynia sig do poprawy zérowia. 55 proc. badanych jest zdania, 2e obowiqzek ochrony zdrowia spoczywa glownie na nas samych, a41 proc. ~ ze to przede wszystki panstwo i jego odpowiednic wa dze powinny troszezye Sig 0 2drowie cbywatel, Stanowisko takie wyrazane jest tym C7eScie) im gorsza jest ocena wtasnej kondyc)| zdrowotne}. Polacy dostrzegaia, Ze zdrowy styl 2ycia stale sig coraz bardzie} popularny ~ taka tendencig zauwatylo 64 proc. respondentow. 85 proc. PolakOw uwaza sig za oseby dbajace 0 zdrowie pry caym w arupie te, orzewadaja Kobiety oraz osoby najstarsze. Chociaz zdecydowana wigh: $20S¢ PolakGw deklaruje dbalosé o zdrowie, faktyozne dziatania mierzaiace do zachowania dobre} Kondyeji ciagle nie sa 2byt powszechne, 88 proc. Polakiw nie uprawia Zadnego sportu zawodowo, 58 proc. nigdy lub prawie nigdy nie Cwiczy, a 37 proc. w ogole nie podejmuje aktywnosei takich jak bieg czy jazda na rowerze. 25 proc. Polakow codzien- nie. pall paplerosy, 49 proc. minimum raz w tygodniu Spi krécej niz szese godzin na dobe Ja jada posiki tu2 przed snem (dq) naszym kraju fe populars ‘prozdro\> Nastolatki na kacu 13 lat i 2 miesiace to Sredni wiek polskich nastolatkow siggajacych po raz pierwszy po alkohol. Chetniej pije mtodziez w duzych miastach oraz dzieci, w domach Ktorych alkohol czesto pojawia sie na stole. > Postawam miodzieiy wobec alkonolu preyirzata sig Fundacia Centrum Badania Opinii Spotecznej. W badaniu uczestniczyta mlodziez w wieku 12-17 lat, rodzice rastolatkow oraz sprzedawcy alkoholy Ankiety ujawnily, 2e preeciginy wiek inicjacji alkoholowe) to 13 lat i 2 miesiqce, natomiast pierwszego kaca doswiadezaja na (0961 pietnastelatkowie Diaczego siegaja po Kelistek? Preede wszystkim z ciekawosci i checl sprObowania czegos zakazanego. Co trzeci badany uznal, 2e alkohol to warunek dobrej zabawy, | Ze tak samo uwazaja rowiesnicy. Driewczeta pila rownie chetnie jak chfopcy, CzeScie} po alkohol siegaja miaszkancy duzych miast (87 proc.) nz wsi (75 proc.). Jednak to nie w klubach czy dyskotekach nastolatki majg po raz pierwszy kontait z alkoholem. Dwie trzecie badanych poznato smak piwa, wina i wodki w domu, jedna trzecia sprobowala po raz pierwszy alkoholu w towarzystwie doroslych. Ponad potowa przyznala, ze pierwszym alkoholem wich zyciu bylo piwo. Nie bez znaczenia byla postawa rodzicow i przyjaciét wobec alkoholu. Im czesciej butelka pojawia sie na stole w domu lub podezas spotkan u rowiesnikow, tym chetnie| nastolatek sigga po alkohol. Sposréd uczniow, Ktorzy widzil pilanych wlasnych rodzicow co najmnie Kika razy, a2 80 procent rowniez siegnelo po alkohol. W rodzinach, gdzie dzieci nigdy nie widzialy rodzica piigcego ani w stanie nietrzezwym, po alkohol siggnelo 61 proc. nastolathow. Ponad polowa rodzicéw wie, ze ich dzieci sprovowaty piwa czy mocniejszych trunkdw, natomiast 0 piaty rodzic niczego nie podejrzewa. (da) > Konopie na wzrok Marihuana moze polepszaé 2doinosé widzenia prey stabym oswietleniu — pokazujq najnowsze badania. Wiele mowi sig 0 leczniezym dziataniu kannabinoidéw (substancji aktywnych zawartych w ligciach konopi) w praypadku charot ukladu nerwowego. Opublikowane w Czasopismie .eLife” badania, przeprowadzone przez zespo! pod kierunkiem Loisa S. Miraucourta z Montreal Neurological Institute, wskazuja na jeszcze jeden efekt dziatania tego narkotyku. Okazuje sig, 2e marinuana polepsza zdoinos¢ Widzenia przy slabym o$wietleniu. Efekt ten zostal odiryty 25 lat temwu u rybakow z Jamaiki, ale wowczas miat racze) forme aneadotycznej obserwaci. Badacze 2 Karady uzyl calego instrumentarium wspolezesne| neurobiologi, aby zweryfkowac, cay efekt ten isinieje i jakie sa jego mechanizmy neuronalne. Naukowey badali kianki afrykanskiego gatunku Zab i udowodnil, 2e opisany wplyw marihuary na w2rok istigj i jest zwigzany ze zwiekszeniem pobudiwosci na Swiatio jednego z typow komOrek wystepujacych w siatkowce. Marek Binder rekiama Zuccarin™ utrzymuje w normie mj poziom cukru we krwi! Od kilku let Alicja miata trudneéci 2 kontrolowaniem poziomy cukru we krwi. Doktor zapowiedziat, ie kolejnym krokiem bedq lekarstwa. Jednak po roz- poczeciu kuracji za pomocq Zuccarin™ Alicia znalarta rozwiqzanie problemu. Sytuacja sig pogarszata Kilka iat temu, kiedy zaczely sie moje problemy, miatom hike lekko podwyiszony paziom cukru we krwi Staralem si¢ zolegodzi¢ sytuacie, amienioige diete; Jednak to nie wy starezyto | po kilku lotech poziom cukru we kewi gwahownie waréel Znolartam cie-diety Zuccarin w czosopiémie farmaceutycenym ipastanowitem go macie 0 suplemen- woprébowae Szybkie dziatanie Jui nostepnego rank, po zazyciv tabletek, méj poziom cukry we krwi obnizyt sig; zaledwie kilka dni poz: nie] Unormowal, © ja poczutam sig zngcznie lepiej, Stosvie Zuccarin od traech lat i caly czas: mom poziom cukru w normie. To nojlepsee rece, jakg zrobitam dic zdrawia! Zapytaj Twojego farmaceute o Zuccarin™ dur W Japon od setek la! po positky pile sig herbate z ligci morwy. ze wegledu nai ich wlasciwosci lecznicze, ‘Nowe botlanio klinicene dowo- dag, te wycigg 2 fs morwy maze ‘efeltywmie stabilizowae poziom cukcw we kewi,, powstrzymuiqc wchtanionie cukréw 2 weglowe- danéw. iesirawione cukry po proste prischodrq przez ublod irawien- ‘ry; zomiest preenikoé do uktade kewionosnego. Wystorezy waigé jadng tabletke przed positkiem, by kontrolowac potion cukru we krwi, apetytina Sodkie potrewy ore2 wage. Najwyisza, stondoryzowa- na na 1% DNJ zowartose ekstraktu 1 morwy biate ~400 mg w tabletce Zuccarin =twoja gwarancja wysokie} jokotci i efeletywnosci. Stuksj logo 2e Srebmym Drze- ‘vem ~ gworanci wysokie|jkoss i efeboywnosc. = <== siskiej firmy New Nordic Dostepny w aptehach ina www.newnordicpl w opakowsaniach zaweraiqh {60 tabletek i brczej ekonamicanyeh zaaseraigcych 120 tabletek \W praypadke braku maze bye zamowiony specjalnie dla Ciebie przex farmaceute. ‘Kod BLOZ 8101001 - latwizamewienie reduleu w aptecs, Tito Zuccarnzawera standryzowainy \yag zs mony bal “ON 1S www.newnordic pl tel.: +48 22 212 5410 "25 oo @'PSYCHOWIESCTCI > Staba adaptacja Dysieksja jest jednym z czesciej obserwowanych zaburzen u dzieci, polegajacym na specylicznych trudnosciach w czytaniu i pisaniu. \Wystepuje u 10-15 procent ponulacil. Jak dotad prayczyry tego zaburzenia sq bardzo trudne do zidentyfixowania i nie ma obecnie pawszechnie uznawane] tearii neuronalne| na ten teal. Byé moze pierwszym krokiem ku przetomowi w tej dziedzinie okaza sig wyniki badania przeprowadzo- nego preez zespél naukowcow z Massachusetts Institute of Technology pod kierunkiem prof. Johna D. Gabrielego. Preeprowadzili oni serie pomiarOw aktywnosei mozgu 2a pomoca funkcjonalnego rezonansu magnetycanego, spraw- dzajac, jak mozai dzieci i dorostych z dysleksja reaguja na powtarzanie ego samego typu bodécow. Normalnie wtakich sjtuaciach obserwuje sig tw, zjawisko adaptacji neuronaine), polegajgoe na tym, 2e obszar mozgu, Kory analizje okresiony typ bodica silnie reaguje tyke fa {ego pierwsza ekspozycie, a astepnie jego aktywnose dos¢ szybko ulega obnizeniy, Fenomen ten ttumaczy sie, odwotujac sig do plastycanosci mozgu ~ przyjmuje sig, ze ‘mozg ,uczy sig”, 2 jakim bodzcem ma do czynienia | angazuje w jego analize znacanie mej ener- gli. Badania opublikowane w. czasopiémie .Neuron” ujawvily, 2e adaptacja nie zachodz u dzieci cierpigeych na dysleksie. Ich mézgi reagowaly tak samo silnié na kolejne powtorzenia bodica Co ciekawe, oslabiona adaptacia nie dotyczyla wylacanie slow pisanych cay mowionych, ale takée bod?cow takich jak twarze czy przedmioty, 2 Ktorych rozpoznawaniem dysiektycy nie maja proble- mow. Innym ciekawym wynikiem opisanym przez autoréw badania byla zaleznos¢ pomigdzy osta- bieniem adaptacji a skala problemow z czytaniem: im mnie} rasilone byly problemy, tym siniejszy byl efekt adaptacii. Autorzy wskazuia, Ze problem 2 szybka plastycznoscia neuronaing i tworzeniem krétkotrwalych reprezeniacli bodéca moze leze¢ u podstaw tego zaburzenia rozwojowega. Niestety, adania nie udzielaja odpowiedzi na pytanie, co jest preyezyna tego deficytu ani jak mozna mu Marek Binder stury 2017 Osrodek czucia twardosei Czy dana powierzchnia jest warda, czy migkka? W jaki sposdb dokonujemy takiej oceny? | dlaczego whrew pozorom nie jest to proste zadanie? Aby oceni¢ 2a pomoca palea wskazuiqcego twardos¢ jakiejs powierzchni, mézg musi zintegrowat ze soba informacle 0 oporze ianym pr2ez preedmiot, ktOre sa rejestrowane praez receptory dotyku, ‘oraz informacje 0 ruchu wykonywanym przez palec. Zesp6l naukowcow Z University Colege London, kierowany przez Marco Davare, probowal dowiedziee sig, Kory obszar mézgu jest odpowiedzialny za to skompikowane zadanie obliczeniowe. W czasie badania jego autorzy korzystali ze specjainego urzqdzenia pozwatajacego precyzyinie regulowaé opr ruchu — przypomina ono pidro, More moze poruszaé sig w treech wymiarach, a efekty jego ruchu sq widoczne na ekranie prezentujacym wirtuaing reczywistose. W trakcie eksperymentu badani za pomoca tego narzedzia wywierali nacisk na wirtuaina powierzchnie i miei ocenic, jak bardzo jest twarda. Jednoczesnie badacze Za pomoca preezczaszkowe) stymulacji magnetyczne| (a.wige techniki zaktécajace) dziatanie neurondw poprzez emisje krotkotrwalego impulsu magnetycanego skierowanego fla powierzchnie kory mozgowe;) zaktocali dzalanie roznych obszarow mozgu, Wyniki eksperymentu, opublikowane Ww czasopismie .The Journal of Neuroscience”, pokazaly, Ze tylko zakldcenie pracy tyinej Kory ciemieniowe} powoduje, 26 osaby opetniaja bledy W Swoich szacowaniach ‘twardosci powierzchni Marek BinderZestresowany tata ba nixog ic, ze bya ie rodzicem daje wiel Salystakeji | radesci, ale mote tez byé i A | > stownik Mindtulness (ang.) - termi | jako w | ‘mindfitness st wadna obecnosc 7yt Jon Ki ainos medyeyny, tworca Kliniki E | le Medycznym r ssachusetts. V 2 | y | jezykowy jego dzieci — sugeruja badania opublikowane zasopismie Infant oid Child Development Zuniwersytets 9 przabadali 730 fodzin. Pytali rodzicaw przyimoy akim jest, bez ocen! tke nia ipraywiazywa! petniania co znajdzie sie w poli igzkow zwigzanych cia i wrazenia~ przeplyne elstwem, Mieli fwiadezeniom. Dzigki u 6 sie do takit reago Postawe uwaznose fe, jak Czuje sig poprze ocjami i mySlan niu ig, prace zciale z innymi dzieémi ci Aza jej zx podkreslaja olbr2ymi wotnych. Wepdlezegnie one h problemaw zdro- rozwijanych jest s nurtow moje dziecko mnie nie lub Okazato sig ojcowie maja ojo iedzy innymi te w perspektywie krOtko- oraz terapia ak jak idlugoterminowe). dg xine reklama ray \ www.ksiegarnia.difin.4 bere Przemoc domowa Czy mozna wybaczyé i byé razem? Dorota Dyjakon Ksiazka ukazuje proces tworzenia relacji przemocowych w rodzinie, uwzgledniaja Zaréwno problemy indywidualne, jak i problemy w relacjach partnerskich. W publika | cli zostala ee analiza kryzys6w w v funkejonowaniu todziny, pojawiajacych sie i ‘ EbUKACIA Si E a jeksualnos¢ SEKSUALNA. SI dzieci i mtodziezy Jak wyglada W POLSKIE SZKOLE lM VLAAMS oA ctl [ 1ST AI]NA TEMAT PONY - NAWYKL "|poprowadza nS A ~<~ Jestesmy tym, co w swoim zyciu powtarzamy ~ tWierdzit Arystoteles. Nawyki sa naszq druga natura. Ciasem nam sprayjaja, czasem wrecz przeciwnie. Na szczescie ‘Mozemy je ksztattowac i w ten sposob zmieni¢ Swoje iycie. Jak to robic? Od czego zaczac? do SU kcesu’ JNA TEMAT - przyzwyczajenia Tytulowy bohater filmu Mitty’ j Sekretne zycie Waltera niepoprawnym mar: iclem, Na jawie Sni o podrézach i bohaterskich ezynach, w rzeczy- wistosei wiedzie Zycie tak powtarzalne, Ze kiedy na portalu randkowym dostaje do wypelnienia kwestionariusz, a w nim rubryke ,Gdzie bylem, co robilew?" nie wie, co tam wpisaé Nie wie, bo wszystko, co wadne, dzieje sie tylko w jego wyobraZni. ‘Tum dokonuje niezwyklych rze- czy. Nie dziwnego, 2e weig? zdarzajq mu sig ,2am, slenia”. Naprawde za unika wyzwan. Wydaje sig pogodzony z faktem, ze milos¢ i uznanie zdarzaja sig innym ludziom. Jego dyciezas jest uporzadko: wane jak negatywy w archiwum magazynu ,Life’ gdzic Walter pracuje. Takie Zycie z przyawyczaie nia”, tore toczy sie toczyé bedzie wedlug utrwa~ lonych schematow i nawykow. Los szykuje mu jednak niespodziankg; sprawi, 2 bedzie musial wyjse za biurk ginionego zdjgeia. wine nastepstw. Bo choc wydaje sig, 2e wigks7oS¢ naszych codvien- nych wyborow jest rezultatem praemyslanych de- cyzji, w raeczywistosei, jak pisal przed ponad stu aty William James, filozof, psycholog i prekursor fenomenologii: Cate nasze sycie tak dalece, jak dalece ma ono okreslong postac, nie je Z am nawyledre”, One wy by tuszyé w poszukiwaniu za Ten jeden krok pociggnie la- niczym paczajy ko nsreredzajne czas i wybawiaige mimowolng nawigacja, Ktora prowadzi nas przez dycie i wyznacza jego ksztalt - to, jak sie odzy i w co ubieramy, bimy zyble po preebudzenin i tuz przed zas k sig porozumiewamy z najblizszymi, jak aktujemy pieniqdze, od ezego zacaynamy dziett w pracy i co robimy po nie)... Czasem prowadza nas do celu, czasem sprowadzaja ne slutkuja nadwaga, godzinami rortrwonionymi na ebooku, zwlekaniem z rozpoczeciem zadan, mankiem w domowym budiecie i roznymi nalo- gami, Wielu z nas, jak L swych nawyk6w: Jej historig opisuje Charles Dubigg w ksiazce Sila nawyku. Lisa juz jako nastolatka zaczela pici palié, miala nadwage, w Zadne| pracy nie zagrzala miejsca, popadia w powaine dlugi Blisey odchodili, w kofieu porzucil ja mai. John Dryden, siedemnastowieczny poeta i dra- matopisarz, preestrzega: Najpierw: ski, patem one tworeg nas’. wamy? Dlaczego nickiedy plataja nam fi uwolnié si¢ od kiepskich nawykow? czego zaczac? Stuga, czasem pan yk jest albo najlepszym shiga, albo najgor- jin panem ~ mawial Nathaniel Emmons, ame- rykariski duchowny i teolog. Czasem preeszkadza nam jego brak, ezasem zas utrwalo staj ie AoW ia Allen, staje sig of orcayiney et jak je naby- le? Cay Od moin sLury 2017 sig Kloda, 0 tra sig potykamy. Doswiadezylem tego jako kierow i. Kiedy zaczynalem kurs nauki jazdy, wszystko bylo dla mnie nowe, ale najwigkszy klopot sprawialo mi zmienianie biegow; a dokladnie ~ decydowanie, kiedy trzeha to zrobic. Instruktor ezesto musial mi podpowiadaé: Zmien bieg!” Po kilku jazdach aacialem rozpoznawaé charakterystyezny odglos silnika. Wskazowkq do zmiany biegow byly te? zakrety, moment wypreedzania itd, Stopniowo ni Hiern wptawy: Podpowiedlzi instruktora sta~ wwaly si cota raadsze, Corav. cagscie) pojawialy sig pochwaly: Widzisz? Jak cheesz, to pot rafise”,Ai. zaczatem zmieniac biegi automatycznie, bez zastanawiania sig, vzesto nie zdajqe sobie nawet z tego sprawy. Pojawil sig nawyk, tory, obok wielu nych, jak wigezanie kierunkowskazu ezy spog! danie w lusterka, sprawial, ze moglem prowadzié samochéd niemal bezwiednie, rozmawiajae prey tym albo rozmyslajye o czyms innym. Dwadziescia lat podniej nabylem swv6j pierwszy sa mochéd z automatyezng skrzynia biegow. Wypra cowany nawyk zmiany biegow, tak dotad pomoeny: okazal sie zmora. Nie potrafilem wyjechaéz salonu samochodowego. Nawykowo szukalem déwigni zmiany biegdw, choé przecie? wiedzialem, Ze je} nie ma. Nawyk byl jednak silniejszy. Weiskajae hamulee, ktory bralem za sprzggio, jechatem sna kangura” Cud, ze dotariem do domu, nie ezynige nikomu krzywey Gdy zmieniajg sig okolicznoSei, utrwalonen moga wywiesé nas w pole. Czy nie zdarzytas ie codzie pojechaé trasq, kt6ra, przemierza choé akurat tego dnia mieliscie jec div}? Zadziatal nawyk, kt6ry na co dzie automatycanie dotrzeé na miejsce... ale nie wtedy, dy zmienia sie cel podrozy Przyklady mozna mnozys. Uezniowie ueza sie, Ze nauczyciel histori docenia zadawanie wielt +Luty gorNA TEMAT przyZwyczajenila dociekliwych pytai, Niestety, kolejny nauezy: ciel bywa niezadowolony, gdy ktos przerywa mu wywod. Pracownicy wypracowuja sobie nawyki wspalpracy z szefem, ktry na prayklad preferuje swobodng atmosferg i kolezeriskie relacje 7 pod- wladnymi, Te same nawyki mogy uniemodliwié im wspoldzialaniez koleinym preelozonym. Zycie prywatne nie jest wolne od nawykow, Obra~ canie problemu w Zart bywa sposobem na zazeg- nanie konfliktu 2 aktualnym partnerem, ale moze staé sig preeszkodg w ndanym Pyeit 7 kitns inn Nawyk zatem sam w sobie nie jest ani dobry, ani aly. Mote byé praystosowawezy lub nie, zaleznie od sytuagji. Zazwyezaj w znanyeh, przewidywalnyeh, Tak rodzi sie nawyk Zachowanie pojawia sie w okreslonej sytuacii i wywotuje okregtone konsekwencje. Te trzy elementy: sytuacja = zachowanie — konsekwencja tworza trojwymiarowa przestrzen ksztattowania sig nawykow, a takze ich zmiany. Jesli konsekwengje jakiegos zachowania (na przyklad ogladania telewizji) po powrocie z pracy (sytuacia) = pozadane (roztadowanie napigcia, odwrécenie uwagi, poprawa nastroju!), to rognie prawdopodobieristwo, Ze w prayszlosei, w podobne} sytuacji pojawi sig to samo zachowanie. Jesli chcesz to zmienié i ograniczyé czas ogldania telewizji, ustal, ile minut daiennie maksymalnie podwigeisz na te aktywnosé Zdecydnj, jaka bedzie podadana konsekwencja nieprzekroczenia czasu. Mo: ted ustali¢ dodatkowg konsekwenejg za wykorzystanie tylko polowy czasu na ogladanie telewizji. Moga to byé nagrody dostepne natyehmiast (np. kawa w ulubione} kawiarni, zakup jakiegos drobiazgu), ale mozes2 tez prayznawaé sobie punkty (np, jeden punkt za niepraekroczenie ¢zasu, a dwwa punkty 2 wykorzystanie tylko polowy ezasu), ktére ~ po uzbieraniu okreslonej puli (np. 10 punktow) - wymienisz na atrakeyjne dla Ciebie nagrody, np. wyjscie na basen, spotkanie z prayjaciolmi, zakup nowego gadzetu lub ubrania. Musisz tylko pamigta¢ o byciu konsekwentnym w stosowanint konsekwendi. Nagrody moga by dostepne tylko wtedy, gdy pojawi sig pozadane zachowanie, cayli gdy nie preekroczysz ustalonego czasu ogladania telewizji. Jesli mimo przekroczenia céasu preyznast sobie nagrodg, do zmiany nawyku szybko nie dojdzie. ‘Tesi nie cheesz czekaé dlugo na efekty, mozesz zmienié sytuacje. Na prayklad... podarowaé komus sw6j telewizor. Natychmiastowy efekt murowany. Wybér metody zalety od celu, jaki sobie postawisz, i tempa, w ktérym chees7 go osiagnaé. Niezaleznie od tego, co wybiertesz, jesti bedziesz konsekwentny, z1ealizujest cel. +Lury 2017 warunkach nawyk nam pomaga, ale w nowycl, wymagajeych niestandardowych dzialant,zaczyna przesrkadzaé. Dakala podobnie jak stereotyp, Kto ravykle bywa pomoeny, dajge uproszezony obri wvistosei i qwalniajge nas z koniéeznosei an Lizowania jej szezegdlowo od nowa. Nickiedy je nak, gdy sytuacja jest nowa i stereotyp do nie} nie pasuje, pojawia sig problem, Na prayklad tak- towanie tego, co mowig w telewigi, jako prawdy i niesprawdzanie informacji w innych Zrodk jest przystosowaweze do czasu, gdy w telewizji j mowig prawde, Kiedy regula staje sig telewizyjne klamstwo, poleganie na stereotypie telewizyjne} prawady przestaje sig oplacaé. Problem w tym, Ze - jak pisze Charles Dubigg ~ anass mézg nie rozréznia migdzy nawykami do- brymi i ztymi. Jesli zatem wykesctatcilismy Jar nawyk niekorzystny, bedsic on wie é exail, exyhajge na wlasenwewyacalacze i nagrody’. Do czego to prowadzi Dlaczego jednak niektére zachowania utrwalajg sig? W jaki spos6b ksztaltuja sie nawyki? Ame- 1 psycholog Edward Lee Thorndike sfor- mulowal przed laty prawo efektu, ktore to wyjas ia. Zgodnie z nim, jesli po jakims zachowaniu pojawia sig uezucie zadowolenia, to zvigksza sig prawdopodobieristwo wystapienia tego zachowa- nia w podobnej sytuacji wp Jesli zag na- stepstwem okreslonego zachowania jest odezucie niezadowolenia, szansa na jego powtorzenie w po- dobnych okolieznogeiach maleje. Na prayklad, jesli autor artykulu otrzymuje pochwalg (albo nawet premig) za oddanie go w termini, rosnie szansa, ze kolejny artykul takze odda na czas - tak rodzi ig nawyk koniezenia pracy w terminie. Jesli jednak 6 oddaniem tekstu i nie spotykaja goza to Zadne nieprzyjemnoscei, a nawet okazuje s pospiech weale nie byl konieczny, slabna sranse, ie w praysdosci dotrzyma terminu. W efekeie na- bywa nawyk pisania w ostatniej chwili Prawo efektu obejmuje trzy elementy: sytuacie, za- chowanie ijego konsekweneje. Sytuacja wskazuje, cay w praeszlosei, w podobnych okolicznosciach zachowanie spotykalo sig z jakimis koasekwen- cjami i jakimi? Kiedy pred skrzyzowaniem acja) redukowalem, bieg (zachowanie), to latwie} f leis art (poryyena konsleneit), c 'w, czeScie} przed zakretem to robilem. Kiedyniezredukowalem biegu (zachowa ak wypried: Ajac inny pojazd (sytuacja), to mi: lem trudneséxownigciem predkosinieabedne| zpiecenego wyprzedzenia (Konsekwencja ne= gatywna). W efekcie corar rzadziej wyprzedzalem inne samochody bez zredukowania wezesnie) biegu: Prayezyng naszego aktualnego rachowania 4 konsekweneje,z jakimi to zachowaniespotykale Konsehwene}e, akin tozechowanie spaykalo 1. Jesli zatem cos robimy ~ obja-damy sig i zaciggamy dlugi jak Alice Allen, albo oddajemy sig marzeniom jak Walter Mitty - to dlatego, ze prawdopodobnie w przeszlosci takie chowania przynosily nam jakies korzysei, po- prawialy nastrdj albo pozwalaly unikngé ezegos preykrego. Czasem nie od razu moinate pozadane skutki do- strzee. Na przyklad, gay dziecko sprawia problemy wychowawere, rodzicom i nauczyeielom trudno rozpoznaé, co dzieki temu zachowaniu 2yskuje, a jeszeze trudnie) im uwvierzy< Ze sami swym po- gpowaniem tych korzystaych konsekweneji mu dostarezyli, Czgsto mawig: Ale’ ja karze dziecko zi takic zachowanie, Mowig nu, Ze tak niewolno, %e postepuje dle” Klopot w tym, 2e wlasnie taka reakcja opiekundw moze by¢ dla driecka podadana Konsekwencig jego dzialania, oznaka, 3e zostalo zauwazone. Jesli jego pozytywne zachowania - dobre oceny czy pospreqtanie pokojt niezanwazone przez opiekundw, a zwracaia uwage dopiero na zachowania niepodadane, to - zgodnie z prawem efektu - dziecke belzie je powtarzalo. Bowie wwaga rodzica czy naticzyciela sama w so- bie jest nagradzajaea, niezalednie od tego, czy to- warzyszy je} pochwala, ezy nagana. Pozytywna konsekwencig zachowania jest nie tylko uzyskanie czegos porsadanego, ale takze uniknigcie czegos niepoiqdanego. Nu prayklad uezen, ktéry pozostaja cuices MEzachowuje sie wulgar ny jest do peda- ego. W ten sposdb unika konieczno- i odpowiadania, Choé = goga srkol Sei uczestniczenia w leke) hanezyciel cheial go w ten sposdb ukaraé, w ‘ayiwistosel go nagradza, o ezym swiadezy fakt, ze wulgarne zachowania i wizyty u pedagoga szkol- nego powtarzaia sig coraz. czgscie} O ile za powstawanie nawyk6w odpowiadaja kon- sekwencje naszych zachowan, to dla ich wysta- pienia kluczowa jest sytuacja. Ona wskauje, czy i zjakimi konsekwencjami zachowanie spotykalo sie w przeszlosei. To samo achowanie moze bo- Wwiem przynies¢ pozytywne konsekwencje w jedne} sytuiagji, W inne) zas negatywne abo Zadne, Dia- tugo ci sami ludzie odmiennie reaguja w réanych gytuacjach. Jesli ktos maw zwyezaju krzyezec na Swoich wspalpracownikow, by cos zrobili, ale swo- jego partnera racze} prosi o pomoe, to mozemy przypuszezaé, ie w przesalosci uprzeime prosby nie skutkowaly wypelnianiem przez wspolpracow -uuTy 2017 CZYTAN TEZ Jak veayé 2werze", Charatery’ 8 19/1999) Niech aye behawioryen”, .Craraitery” 12/2080 njonie stanu". \Charaktery” 2015 ~ dostepne na wan.charakery ‘Znagduesc tam ponad criery tysigceteksiow 2 ,Charaktetow Psychologi Oz", .Psyeholog w Szkok Dostep co catego achinum ~ 12 zotych 5 tekstow ~ tyko 3 tot nikéw zobowiazai (konsekwen bedazas gdy krzyk dzialal na nich mobilizujqco - robili to, ezego od nich oczekiwano (konsekwencja Dox a). Z ciej stre # pe sep ). % drugie] strony, prawdopodobni LY i nie robily wr zwenia na partnerze (brak kon- sckwvenj) dopietoupraeima prosb lana by pomégt (konsekweneja pozytywna).Nawyk rodzi sig w okrestonej sytuacji i z nia jest ku sa jego konse- kawencje, Nancy Schimelpfening, biolozka, ktora doswiadezyla depresji,a teraz wspiera inne osoby, prowadzac strong Depression Sanctuary, pisz sPowsd, dla ktdrego powstajg jakies nawyki, jest : wypelniaja jakas potrzebe”. Diatego do zmiany nawyku zarwyezaj konieczns jest zmiana konsekwencii. Nawyki do naprawy Burrhus Frederic Skinner, uznany za najwybit- niejszego psychologa XX wieku, w wyniku setek, i nie tysiecy eksperymentow, dowiddl, Ze mani- pulowanie Konsekwenejami zachowania zmienia prawdopodobicistwo jego ponownego pojawienia zai na przyklad, Ze 0 trwa- nin pojawiaja sig pozqdane konsekweneje. Jesli wystepujg one za kazdym razem, to kiedy ustang S pojawiaig sie od cxasu do czasu, ale ezescie} niz w polowie pr7y- padkow, to nawet gdy znikna, nawyk bedzie trwal. Na tej zasadzie, jesli wigkszosé prdsb o pieniqdze weh do mamy koniezy sigodmowa, a tata czescie} sie zgadza niz odmawia, 2 czasem 0 pie- nigdze bedziemy prosi¢ racze} tate niz mame. I na- wet gdy tata zmioni podejseie i bedzie nam stale odmawial, to i tak przez jakis czas bedziemy sie do niego zwracaé o wsparcie finansowe. Taka jest bowiem sila nawyku. Ale gdyby tata zawsze dawal nam pieniadze, gdy o nie prosilismy, a nagle prze- stal reagowaé na nasze prosby, znacanie szybcie] przestalibysmy sig do niego zwracaé, Cheae zatem zmienié ezyjes nawyki, powinnismy rozpoznag, jakic konsekwencjeje utrzymuja, ista~ ra¢ sie je wyeliminowaé. Jesli w ezasie ktotni mai krytykuje tesciowa, co spotyka sie Zostra reakeja Zony, a mimo to jego zachowanie sig nie zmienia, to prawdopodobnie podtrzymuja je ostre cie Zony. Innymi slowy, maz krytykuje teseiowa, wlasnie dlatego, Ze Zong to denerwuje. Co moze zrobié 20na? Powinna przestaé reagowaé na kryty- kowanie swojej matki, czyli ignorowac zachowanie a. Chociaz poczatkowo jego zachowanie sig nasili, to ~ jesli ona bedzie konsekwentna — maz coraz rzadziej bedzie narzekal na tesciowa. Ignorowanie to ni i kowego zachow: kweneji, wiee treba nie, dopuseié do tego. Je pracownik unika szefa, bo boi sig krytyki z jego strony, naledy doprowadzié do ich konfrontacji. Inaezej brak krytyki bedzie podtrzymywal unika- hie szefa. Na podobnej zasadzie osoby cierpigee na fobig powinny sig konfrontowaé z je} obiek tem. W przeciwnym razie, unikajac obiektu fobii, podtrzymujg swoje zachowania lekowe. Jesli ktos Psycholog od klatki zachowania. (1904-1990) ~ amerykans} psycholog, tworca radykalnego behawioryzmu i opartej na nim eksperymentalnej analizy Burrhus Frederic Skinner Urodzt sig 20 marca 1904 roku w Susquehanna, w Pensylwanil, Doktorat uayskal w 1931 roku na Uniwersytecie Harvarda, gdzie nastepnie pracowal, a poznie; takze na Uniwersytecie Minnesoty i Uniwersytecie Indiany. Prowadeil badania nad warunkawaniem sprawoxym w specjainie skonstruowanym urzadzeniy, zwanyr ,klatkg Skinnera”. Byltakre wynalazca narzedzia pozwalajacego zapisywac liczbe wykonanych seakeli Jako tunkcig czasu. Praykladal duze znaczenie do praktycznych zastosowan wynikow swoich bbadan, Stworzyl urzadzenie do nauezania programowanego, ktore ‘dzelito material na mate fragmenty i w zaleénosci od odpowiedzi ucznia ‘generowato fragment z nowym materialem, gdy odpowiedz byla poprawna lub z uzupetniajaca trescig w preypadku zlej odpowiedzi. Kluczowe bylo ‘natychmiastowe udzielenie informacii 2wrotnej uczniowi, ezyi pokazanie ‘konsekwencji jego zachowania ‘Skinner jest autorem i wspotautorem 21 ksiazek i 180 artykulow. Po polsku ukazaty sig cztery jego ksiagk: Poza wolnoscig { godnoscia, Preyerne) ‘slaroSci! Poradnik prakyyczny (wspolautor M. E Vaughan): Zachowanie sie ‘arganizmow oraz Behawionyzm Gzesto byt krytykowany 2a swoje poglady. Po wydaniu ksiaehi Paza wolnoscia i godnoscia tratilna oktaéke .Time'a”, wraz 2 intormaci: .B. F ‘Skinner twierdzi: nie mozemy pozwoli¢ sabie na wolnosc”. Z drugiej strony by! bardzo doceniany, o czym Swiaccza licene nagrody za dziatalnose naukowa, m.in : Nerodowy Medal Nauki, prayznany préez prezydenta USA Lyndona B. Johnsona, Ztoty Medal Amerykaskiej Fundacji Psychologiczne) tytul Humanisty Roku prayznany przez Amerykanskie Towarzystwo Humanistow. Amerykafiskie Towarzystwo Psychologiczne przyznato ‘Skinnerowi pierwsza w histori Nagrodg za Wybitny Catozyciowy Wktad do Psychologii - odebral ja osiem dai preed Smiercia Zmari na bialaczke 18 sierpnia 1990 roku w Cambridge, w stanie Massachusetts. adzie jest pachowany. Na podstawie obiektywnych_ kxyteriow zostal uznany 2a najwybitnie)szego psychologa XX wieku. boi sie jeddzie winda, unikanie korzystania z nie} podtrzymuje ten Igk Najlepie}, gdy wycofaniu pozadanych konsekwen- gji nawykowego zachowania towarzyszy wzmac- nianie zachowan przecivnyeh. W ten sposob nie tylko ostabiamy nawyk, ale w jego miejsce two- y nowy, korzystny: Zachowanie nie znosi bo wiem prézni, w migjsce wyeliminowanego na- wyku moze sig pojawic inny, rownie niekorzystny, ktory bedzie prow: nych konsekw | Mark Twain Celnie maw CHlowiek posbawiony 2lych nawykdw moze mice gorsze” i Aby zerwac Ktéry go wynie: Hoe ikiem, wyrdb sobie inns eli cheeszzmieni¢ nawyk, musisz snales alterna tyrony zwycea), a twoje seanse nasukces gwaltow- nie wzrosnq”. Jesli zatem cheemy wyeliminowaé spéénienia partnera czy pracownika, powinnismy nic tylko zidentyfikowa¢ i zlikwidowa¢ ich poz sumvaon Ml a