BLM 5

KOLON EMASI VE BORU API HESABI

Tesisat oluturan kazan, kollektrler, borular, vanalar, stclar, genleme deposu ile
dier donanm ve armatrlerin tmnn dey grnn iki boyutlu olarak
gsteren resme Kolon emas denir. Kolon emasnda dey ller lekli, eimli
olarak denen yatay borular leksiz izilir. Ykseklikleri farkl olan radyatrler
deiik ykseklikte gsterilir. Kolonlar ana datm borularndan ayrldklar sraya
gre kazan veya kollektrlere daha uzak veya daha yakn olarak gsterilir.

Kat planlarnda zerine dilim says veya panel radyatrde ise uzunluu ve cinsi
yazlan radyatrlerin, kolon emasnda gsterildikleri dikdrtgenin iine oda no, oda
scakl ve radyatr verimi dnda ve st ksmna radyatrn dilim says ve cinsi
yazlr.
Kolon emas ve kat plannda gidi borular dz, dn borular ise kesik izgiler ile
gsterilir.
Kolonlarda her bir boru parasnn s yk boru uzunluu hesaplanr ve zerine
yazlr. Bundan sonra boru apnn belirlenmesine balanabilir. Kritik devreyi
gsteren kolonda her bir boru paras radyatrden balayp kazana doru byyen
saylarla numaralanr. Boru aplar bu amala hazrlanm izelgeler (Boru ap hesap
izelgesi) doldurularak hesaplanr.
Boru ap hesab yaplrken ya R basn dm kabulnden ya da hz deerlerinden
hareket edilir. Genellikle bir R basn dm kabulnden hareket edilir. Bu arada
ap seilirken hz deerlerine de baklmaldr. Bramanlarda en kk deerde olan
su hz boru aplar bydke dzgn ekilde artmal ve kazan giriinde en byk
hza ulamaldr. Su ak sesi evreyi rahatsz etmemelidir. Bu nedenle konfor
stmasnda su hz branmanlarda 0,2 0,3 m/s mertebesinde olmasna dikkat
edilir. Su hznn 2 e kadar borularda 1 m/s, daha byk apl borularda ise 1,5
m/s deerini amas istenmez.
R basn dmnn byk seilmesi durumunda boru aplar kk kacak ve
buna bal olarak da boru ebekesi daha ucuza mal olacaktr. Ancak basn
dmnn byk seilmesiyle sirklasyon hzlar ve basn kayplar artacandan
pompann tkettii enerji miktar artacaktr.
R basn dmnn dk seilmesi durumunda ise boru aplar byk kacak ve
boru ebekesi daha pahalya mal olacaktr. Buna karlk pompann tkettii enerji
azalacaktr.
Boru ebekesinin ve iletme giderlerinin daha ekonomik olmas asndan ortalama
basn dmleri kk tesislerde R= 5-8 mmSS/m , byk tesislerde R=8-15
mmSS/m alnabilir.

Bu bilgiler dorultusunda aadaki admlarla boru aplar belirlenir.

1. ncelikle binann boru plan izilir.

2. Kritik devre seilir. Kritik devre yatay dorultuda en uzak ve dey
dorultuda en yukardaki radyatrdr.
3. Kritik devrenin en yukarsndaki radyatrden balayarak her iki T paras
arasna ayr bir numara vermek suretiyle devre zerindeki btn ksmlar
numaralandrlr.
4. Numaralandrdmz her boru parasnn zerine tadklar s ykleri yazlr.
5. Gidi ve dn borular birletirilerek, boru ap hesab izelgesinin a, b ve d
stunlarna sra ile para numaras, s miktar ve parann uzunluu yazlr.
6. Pompal scak sulu stmada borulardaki basn kayb izelgesinden (Ek-4)
boru ap deeri aratrlr. Bu amala nceden kabul edilen R deeri bulunur. Bu R
deerinden itibaren yatay olarak gidilir ve borudan geen s miktarna en yakn
snn byk olannn yazl olduu stun bulunur. Bu stunun banda yazl olan ap
deeri, aranan boru apn verecektir. Bu ap deerinden aaya inilmek suretiyle
bu borudaki s miktarna karlk gelen en yakn s miktar bulunur. Is yknn
hemen altnda bulunan hz deeri izelge 5.1in f stununa yazlr. Buradan yatay
olarak giderek bu borudaki gerek R deeri tespit edilir ve izelge 5.1in g stununa
yazlr.
 7. Gerek R basn dm ile buna ait boru boyu arplarak bu ksmdaki
toplam basn dmesi bulunur ve boru ap hesab izelgesinin h stununa yazlr
8. izelge 5.2 yardmyla zel diren saylar toplam deeri bulunarak boru
ap hesab izelgesinin stununa yazlr.
izelge 5.1 de 1.stuna para numaras, 2 stuna boru ap (izelge 5.1 den),
3-21 stunlara izelge 5.1 de gsterilen kayplar yazlr. 22. stuna ise zel
direnlere ait kayplarn toplam yazlr.
9. Hz ve yardmyla scak sulu sistem iin borularn Z zel direnlerini veren
Tablodan giderek zel direnler tespit edilir.
Tespit edilen Z deeri izelge 5.1in k stununa yazlr.
10. Srtnme (LR) ve zel direnler (Z) bir boru iin, buru ap hesab
izelgesinin h ve k stunlarna tek tek yazlr. h ve k stunlarnn toplam LR ve
Z yi verir. LR ve Z nin toplam aadaki ifadede yerine konursa H toplam
basnc bulunur.
 11. e ve k stunlar yaklak boru apna gre yaplr. Boru ebekesinde
dzensizlikler grld taktirde elde edilen ilk boru ap deitirilerek uygun bir
ak salanmaldr. Deitirilen apa gre yaplan hesaplar izelge 5.1 in l ve q
stunlarna yazlr. Deitirilen buru ap ile hesap yapmann bir amac da seilen iki
farkl R deeri ile yaplan hesaplarn karlatrmasn yapmaktr. Kayplar arasndaki
fark izelge 5.1 in r ve s stunlarna yazlarak en uygun R seimi yaplr.

Pompal stma sistemlerinde toplam basn iin aadaki ifade bulunur.

H = ( LR) + Z (mmSS/m)

Bu denklemde ;
L : Boru parasnn uzunluunu (m)
R : Metre boru bana basn kayb (mmSS/m)
Z : zel diren kayplar (mmSS/m)

Pompa basnc H basncn yenebilecek gte olmaldr.

SRKLASYON POMPASI HESABI

Pompalar debi ve basn karakteristik zellikleriyle belirlenir. Sirklasyon pompas,

sistemde meydana gelen srtnme kayplarn yenebilecek gte seilmelidir.

Sirklasyon Pompas Debisi (Vp)

Sirklasyon pompasnn debisi Vp aadaki ifadeden bulunur.

3,6 QK
Vp = ----------------
C. g (Tg- Td)

Burada;
QK : Tesisin toplam s ihtiyac
 C : Suyun zgl snma ss (C= 4,18 kj/KgC)
g : Suyun younluu (Kg/m3)
Tg-Td : Sisteme gidi ve dn scaklklar arasndaki fark (C)

Sirklasyon Pompasnn Basnc

Pompann basnc;

Hp = ( LR) + Z (mmSS)

olacak ekilde seilmelidir. Emniyette alma iin bu basnca % 10 ilave yaplr.

Kazan dairesi kayplar dikkate alnmadysa, hesaplanan basn 300-800 mmSS kadar
artrlr. Bu basn artrm, kapasitenin bykl de dikkate alnarak yaplr.

Hp = ( ( LR) + Z )1.1 (mmSS)

Hp = ( LR) + Z +(300 800) (mmSS)

Uygulamada zellikle byk tesislerde pompa basncna % 50 ye varan eklemeler

yaplmaktadr.

Boru ap Hesabna rnek

rnek boru ap hesab iin ekil 5.1 de kolon emas gsterilen tesisat
kullanlmtr.
Kolon emas zerinde her parann tad s miktar o parann zerine yazlmtr.
1 Nolu kolonun en st noktasndaki radyatr, kritik radyatr olarak belirlenmi ve
her para numaralandrlmtr.

Boru ap hesab iin izelge 5.1 ve izelge 5.2 doldurulacaktr. izelge 5.1n h
stununa kadar gelindikten sonra, izelge 5.2 doldurularak deeri stununa
yazlr. Eklerde verilen Z zel Direnler Hesab izelgesini kullanarak, W hz ve
diren katsays deerleri yardmyla Z zel direnci bulunur.
izelge 5.1in 1. satr aada ayrntl olarak yaplmtr.
a stununa para no: 1 (ekil 5.1 den)
b stununa 1 numaral parann s yk : 2678 kcal/h (ekil 5.1den)
d stununa1 numaral parann uzunluu: 8 m (ekil 5.1den)
e,f,g stununun doldurulmas iin Ek-4 yararlanlr. R basn kayb 6 mmSS/m
balang kabul deeriyle hesaba balanr. Seilen R=6 mmSS/m deerinden itibaren
saa doru giderek 1 nolu borunun s yk olan 2678 kcal/hdan byk ve en yakn
deer 3180 kcal/h seilir. Bu deerden yukar doru karak boru ap 1/2" olarak
saptanr. Seilen boru apndan aaya doru inilir. 2678 kcal/hdan byk ve en
yakn deer olan 2710 kcal/h seilir. Bu deerin yanndaki 0.20 m/sn borudaki su
hzn vermektedir. Buradan sola doru gidilerek R basn kayb deeri
4.5 mmSS/m bulunur. Bulunan deerler izelge 5.1 de yerine konulur.

e stununa d= 1/2"
f stununa W= 0.20 m/sn
g stununa R= 4.5 mmSS/m

L boru boyu ile R basn kayb deerleri arplarak h stunundaki (LR) yerine
yazlr.
LR = 8 x 4.5 = 36 mmSS

i stunundaki toplam diren says nn bulunmas iin izelge 5.2nin

doldurulmas gerekmektedir.

izelge 5.2nin doldurulmas ksaca aada aklanmtr:

1.stuna para numaras 1 yazlr.
2. stuna boru ap 1/2" deeri izelge 5.1den yazlr
3. 3 ile 21. stunlarda hangi tr kayplar varsa bunlar yazlr. 1 nolu parada
radyatrden dolay 3, T ayrlmadan dolay 1.5, dirsek kayb olarak 2, radyatr
vanasndan dolay da 5 yazlr.
22. stuna toplam diren = 11.5 deeri yazlr.
izelge 5.1in k stunundaki Z deerinin belirlenmesinde burudaki su hz 0.20
m/sn ve =20.5 deerlerine bal olarak Eklerden Z deeri 32.8 olarak bulunur.
2, 3, 4, 5 numaral paralar iin de izelge 5.1 benzer ekilde doldurulur. h
stunundaki LR ve k stunundaki Z deerleri toplanrsa,
LR =165.2 mmSS
Z = 148.9 mmSS
bulunur. Bu iki deerin toplanmasyla toplam diren yle bulunur.

LR+Z = 314.1 mmSS

Pompa basnc Hp = LR + Z + (300-500) (mmSS)

Hp = 165.2 + 148.9 + 500 = 814,1 mmSS bulunur.

Pompa debisi Vp = QK / 20.000 formlnden

Vp = 26.388/20.000 = 1.32 m3/h bulunur.
ekil 5.1 rnek Kolon emas

0
 BORU API HESABI ZELGES Sayfa
..... Binas
Kat
a b c d e f g h k L m n o p q r s
Scaklk Yaklak Deitirilmi
fark Fark
boru apna gre boru apna gre
Boru Paralar

...C Boru Paras

olduun Uzunluu
a gre
Miktar

s
miktar d W R LR Z D W R LR Z LR Z
Is

mmS mm mmS mmS mmS mmS mm mm

No kcal/h kcal/h m m/s Sm SS S m/s Sm S S SS SS
1 2678 -- 8 0.2 4.5 36 11.5 23
2 5150 -- 6 0.22 3.3 19.8 2.5 5
3 7828 -- 12 1 0.2 2.2 26.4 11.1 22
4 18746 -- 10 1 0.28 2.8 28 8.3 32.5
5 25132 -- 11 1 0.38 5 55 9.2 66.4
+____ +____
165.2 148.9

Hp = TOPLAM (LR) + TOPLAM (Z) + 500 mmSS

Hp = 165.2 + 148.8 + 500
Hp = 814,1 mmSS

izelge 5.1. Boru ap Hesab izelgesi

 Sayfa
DEERLERN HESAPLAMA ZELGES
.....Binas Kat
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Radyatr ventili (ke)

Radyatr ventili (dz)
Kolon vanas (eik)
Kolon vanas (dz)
ift dirsek (Geni)
Pantolon Paras

T Gei (ayrlma)

Deve boynu 90
T Giri (ayrlma)
ift dirsek (Dar)

T Kart akm

Boru aplar

iber Vana
Kollektr giri veya k

T Birleme

T Ayrlma
S Paras
Kazan veya radyatr

Dirsek
1.5 " 2.0 1.1 17.0 3.0 6.5 5.0
1.1 3/4 " 1.7 0.6 13.0 3.0 6.0 3.0
1 " 0.9 1.3 0.5 12.0 3.0 6.0 2.0
Boru ap
Para No

TOPLAM
1" 0.5 1.1 0.4 10.0 2.5 5.0 2.0
1" 0.4 1.0 0.3 8.0 2.5 - -
3.0 0.5 1.6 0.5 1.0 2.0 1.0 1.5 3.0 0.5 1.0 2" 0.5 0.8 0.3 7.0 2.0 - -
1 3 -- 1.5 2 5 11.5
2 1 1.5 2.5
3 1 1 1.5 2.6 6 11.1
4 1 2 1 1.5 2.2 1.6 8.3
5 1 3 1 -- -- 4.4 0.8 9.2

izelge 5.2. Deerlerini Hesaplama izelgesi