M L L K T A P H A NE

Ahmet Refik

N A i M

B tn hakk K anaat ktphanecinindir

k a n a a t k t p h a n e s i 1932
KANAAT KTPHANES
MLL KTPHANE
K L L Y A T I

mer H ayyam brahim A l ettin Bey

Sleym an N a z if
F u zu li
N e fi > > >
N edim * *
N abi *
M uallim N aci H seyin A vn i Bey
M evlna Sadettin N zhet Bey
eyh Galip * *
eyh Beha >
K tip elebi A h m et R efik Bey
N aim >
F ransz mverrihleri *
O smant Devrinde zorbalar
A lm a n m verrihleri ,
Z iya Paa sm a il H ikm et Bey
A h m et V efik Paa * *
R icazade Ekrem B. ,
N am k K em al
inasi
T evfik F ikret
A h m e t M ithat Efjzndi
A bdlhah H m it '
Sadullah Paa
Koca Ragtp Paa ve
F tn a t H anm
 NAM
( 1649 - 1712 )

Nim'nn yaad devir, milletin mtevali felket

lere duar olduu, elm malbiyetlerle dolu bir de
virdi. Dahilde inzibat, nizam ve kanun kalmamt.
Mft Feyzullah'Efendinin tagallp zamanyd. Herkes
byklerden birine intisap eder, bu suretle yaamya
alrd. Riyakr cahillerin ve dessas zenginlerin ky
metleri herkesten yksekti. Menasp, ehline verilmezdi,
ilim ve marifete kimse rabet etmezdi.
Yaad devrin, grd vakalarn fecaati Naim-
nn dima zerinde intibahkr bir tesir icra etd.Saraydan
kt, Divan kalemine girdi, Naim mahlasn o zaman
ald. Naim, fikr nezaheti, ilm kudreti sayesinde.. rei-
slkttap Rami Mehmet Paaya,Rum sadr Yahya Efen-
diye intisap etti. Tarihe son derece meclptu. lmi
ncuma vkft. Zayielerinin doruluu za.manrin ricali
zerinde byk tesirler yapt. Naim, ikinci Mustafa
devrinde takei ikbale,, kt. stanbul gmrnden
 6 N a m

yevm yz yirmi akeye nail oldu. Amucazade H

seyin Paann sadaretinden sonra kadir ve itibar bir
kat daha artt. Amucazade maarifi sever, irfan ve
kemal erbabn takdir eder bir vezirdi. Sadarete getii
gnden itibaren memlekette tima slahat, lm tensi
kat yapan' Vezirizam,Naimmn da iktidarn takdir etti.
O zamanlar Naim, Hacegn zmresindendi. Amuca
zade Naimy vakanvislie kard (1700). Naim,
mehur tarihini bu memuriyeti esnasnda yazd.Amuca
zade Hseyin Paa tarih okumaya meraklyd. Naimmn
tabiri vehile:Fenni tarihin letafeti malm izzetleri ol-
mala evkat haliyei eyyam ve leyalide bu fenni lnin
ktb nefsi hemdem ve enisleri olub daima mtalai
garyibi edvar ile tehizi fikir ve msamerei havadis
sr ile teniti htr iderlerdi,, (1). Amucazadede
mellif hatt, nefs bir tarih vard. Birinci Ahmed devri
ricalinden arihlmenar Mehmet Efendi zade Ahmet.
Efendinin eseriydi. Kprller devrine kadar yazlan bu
Mecmuai acbe ve mverrih hattile bir msveddei
garibe,, Amucazadeye takdim olunmutu. arihlme-
narzadenin eseri mhim malmat haviydi, ilk devirleri
Haan Beyzade tarihinden alnmt. Mellif vefat edince
Hseyin Paa msveddeleri Naimya verdi, bir tarih
yazmasn emrettti. Naim bu msveddelerin Baz
mahalline iktiza iden mtemmimat tevarihi mutebereden
ahz ilhak ile tekmil etti. Kendi tabiri vehile m-
devven bir nushai ltife tahririne muvaffak oldu.
Amucazade Hseyin Paaya cemile olmak zre eserini
BavsatIhseyin f i hulsati akbarlhfikyn namile
(I) N aim , cilt 1, S 9
 N a M 7

tevsim etti. Bu,Naim tarihinin bir cildiydi: 982 den 1065

trihine kadar olan vakalan camidi. Naim, tarihinin
gzel yazlm nshasn Taraf devlete irsal tdikde
evkine medar olmak zere Sadrzam Hseyin Paa
Hazretleri tarafndan bir kise ake ile stanbul gmr
mukataas malinden pare er akeye olmak zre yev-
m yz yirmi ake vazife inayet ve ihsan,, (I) buyu
ruldu (1702.)
Naim, devrinin vukuatn hatve hatve takip etti.
Edirne vakasnn btn fecaatlerine ahit oldu. Feyzul-
lah Efendinin felketini, ulema tagallbnn izmihlalini .
ananasile grd. Bu muazzam hadise iin bir risale
yazd (1703). Hatt destile muharrer nsha elden ele
geti, brahim Mteferrika zamannda tarihi basld
zaman, ikinci cildin nihayetinebiibaretiha aynen nakil,,
edildi. ; ;;
Naim 1654ten 1703 senesine kadar olan vekayii de
cem ve tedvin etmek istiyordu. Yak bu devire ait
baz eserler yazlmti;fakattarihten matlp olan dekayk
nafia ve netayici mfideyi mutazammm bir mretteb
tarihem vetelif(2) olunmamt; Naim btn vesaiki
toplamak, iittii vukuat da cemederek Bir tarihi fana,,
vcude getirmek fikrinde idi. Fakat o zamanlarda
Amucazade Hseyin Paa vefat etmiti.Edirne vakas,kanl
ihtilller, biribirini velyediyordu. nc Ahmedin
clsu zerine (1703) ortala biraz skn geldi. siler
birer birer tepelenmeye balad. Yeni Sadrzam Haan
Paa, isyan yattrdktan sonra, ilim ve marifeti de
(1 )R ait, cilt 2, S 533
(2) N aim cilt 6, S 3
 8 N a m

tevika karar verdi. Naimy ard,mverrihin yazmak

istedii ikinci cildin de suretipezr olmasna iradei
aliyyeleri taallk,, etti. Naim,Haan Paaya bir cemile
olmak zere, Edirne Vakasn kaleme ald. Paann
evsaf ve fezailini uzun uzadya zikretti- 1654 ten 1702
senesine kadar btn vakayii zaptetti, fakat hayatnda
tebyiz ve tedvine muvaffak olamad (1).
Naimnn tebyiz edilen ksm, tasvir ve tetkik iti-
barile byk bir rabet kazand. Naim, Kalaylkoz
Ahmet Paanm sadaretinde Nevehirli brahim
Efendi ile ok dosttu. Baltaclar Ocanda yetien
bu iki arkada beraber yayorlar, gene eskisi gibi
seviiyorlard. Hususile Namnm tarihteki iktidar
brahim . Efendinin son derece takdirini mucip oldu.
O zamanlar braim Efendi, Kzlar Aas Uzun Sley
man Aann ktibiydi. Sadrzam Kalaylkoz Ahmet
Paa Kayseriliydi,brahim Efendinin bir dereceye kadar
hemerisi saylrd. brahim Efendi, Naimy Sadrzama
methetti, uhdesine defter eminlii,' badehu Anadolu
muhasebecilii verildi (1?04) .
nc Ahmedin Vlsundan . sene gemiti.
Sadaret makamn orlulu^^Yli Paa igal ediyordu.
Ali Paa sadarete geeli on be gn olmutu. Bir gn,
Divandan Hanya muhafz Vezir Ahmet Paaya bir
hkm yazld. Bu hkmde yle deniliyordu:
Sabikan Anadolu muhasebecisi olan Naim kend
halinde olmyub nefy tagrib olunmas iktiza itmekle
tayin olunan avu mbaereti]e Hanyaya vardkta ce-
(1) V efatnda msveddeleri ehrzadeye verildi. A ta, E n
derun tarihi, cilt 3, S 38
 N a m 9

zire bend eyleyb madamki ferman hmayun sdr

olmadka tlak olunmamak in yazlmtr. 1118.,,'
te bu Naim, kinci Mustafa zamannda Anadolu
muhasebecisi, ve Amucazade Hseyin Paa tarafndan
vakanvis tayin olunan mehur Naim Efendi idi.
Naimmn suu ne idi ? Buna dair bir ey denmi
yor. Yalnz bir sebep gsteriliyordu :
Kend halinde deilmi. Halbuki Naim btn
yazlarnda devlet ricaline hfz lisan tavsiye ederdi.
Hatt, tarihinin bir yerinde aynen yle yazlyordu:
Hafi olmya ki her asrda istikamet satub cmhura
muhalefet iden, husus vzeraya ve nafizlkavil v
kelya karu koyanlar mansbndan mahrum ve mahzun
ve mell olagelmidir .
Demek, yeni devirde, Naim da dilini tutamad..
Fakat Naim, menfaya giderken, yalnz deildi. Yannda
bir de Hamal Ali Bey vard. O da Kbrsa nefvedi-
liyordu.
iki arkada, vavular muhafazasnda olarak yola
ktlar. Boazhisarlarna, anakkaleye kadar geldiler,,
ikisi de buradan ileri gitmek istemediler. Hatt avu
lar da kendilerine uydurdular. Fakat orlulu, bunu
pek abuk haber ald. kisinin de seian menfalarna
gnderilmeleri iin Kbrs valisile Boazhisarlar dizdarla
rna ve Hanya mutasarrfna tekrar emirler yazld.Maama-
fih bunun da bir tesiri olmad. Aradan bir buuk ay geti.
Naim Efendi ile Ali Bey hl Boazhisar-
larnda idiler. Bu sefer daha iddetli bir hkm ya
zld. ikisinin de serian memur, olduklar mahalle w
 10 N a m

yollanmalar, ve kendilerine .terfik olunan iki

avuun Boazhisarannda derhal kalebent edilmeleri
emredildi. Artk bu son- emirden sonra, Ali Bey
Kbrsa gitti. Naim, Efendi de Hanya ile Konyay
anlad.
Fakat avulardan biri onlardan daha talil" 'kt.
Zevcesinin Divn% niracati zerite kurtud.
Naim,. Hanyada alt ay kadar kald. stanbulda
zevcesi Hace Havva Hanim sefil ve sergerdan bir
halde vakit geirdi. Nihayet, duar olduu sefaleti tas
vir ederek Divana o da bir arzuhal takdim etti. Ali
Paa, Naimy Hanyada ikametten affetti: fakat stan
bula gelmesine raz olmad. Bursada kendi halinde
ikamet etmek zere Hanyadan salverilmesi iin Ha.nya
muhafz-Osman Paaya hkm, yazld.
Naim, tamam bir sene, Bursada kald. Nihayet
orlulu Ali Paa tarafndan stanbula gelmesine m
saade edildi. Naimnm menfayolda Hamal Ali
Beye gelince, o da Kbrstan affedilerek Hamaya gn
derildi ; fakat ailesi stanbulda, kald. Bunlar Hamaya
gitmek kendileriMin mkl, stanbulda ise ahvalleri
diergn olduundan ikyet ederek orlulu Ali
Paaya mracaat ettiler. Nihayet, iki sene sonra'- Ali
Beyin1de~ stanbulda ikametine msaade edildi, Naim
ile menfa arkadann maceralar bu suretle nihayet-
lendi.
Naimmn idbar ve felketi ok srmedi. Prut se
firi Baltacnn ikbaline htirne ekti. orlulu Ali Paa
nn sadaretinde Naim stanbula geldi. Terifet-
lk mertebesinekadar kt, bu memuriyetin varidat
 N a M

pek czydi. Maieti temin iin kalyonlar defterdarl

da verildi.
Damat Ali Paa sadrzam olduu zaman, Btn
ilim ve kemal erbab gibi, Naimy da himaye etti.
nc Ahmet devrinin ricali arasnda fazl ve kema
lile temeyyz etti. Samilerin, Nedimlerin, Raitlerin,
eyd Vebilerin meclisinde Naimda bvk bir mevki
igal ediyordu.
Naim, Damat Ali Paaya tamamile intisap etti.
Bu intisab: bilhare fe ketini mucip oldu. Ali Paa
nn kethdas Kse brahim Aa, Naimy bir: trl
ckemezdi.Mverrihin ikbaline haset eder, Paann g
znden drmek iin daima frsat beklerdi. Nihayet
emeline muvaffak oldu. Tarihinin her satrnda devlet
erknna mdaray, hfz lisan tavsiye eden Nai-
mya Ali Paa aleyhinde tecavzler isnat etti. O srada
Ali Paa Mora seferine hazrlanyordu. Kse1 brahim
Aa, Naimnn seferde muvaffak olunamayacandan
bahsettiini ileri srd. Ali Paanm bu mtaladan
can skld. Naimy muhasebecilikten silhtar kitabeti
ne indirdi. Yerine Raidi vakanvis nasbetti. Talisiz
mverrihi Mora seferine birlikte gtrd. Seferde par
lak zaferler kazand. Dnte Naima y stanbula getir
medi. Morada Defteremaneti vekletile brakt. Naim
' "bu idbardan dilhun oldu. Esasen ya da ilerlemiti.
Patrasta, eski Trk Balya Badrasnda, mell , ve
mteessir yaad. Nihayet altm yanda olduu
halde, eski ikbal ve saadet demlerinden mahrum, vefat
 N a m

etti {1712). Patras ta Mslimn mekabirine g

mld (l).
oo

Naim, vakapvisler iinde fazl ve irfanile, yaz -

d devrin tima hayatn ve ricalinin tabiatlerin
tasvirdeki maharetile bilhassa temyyz etmitir. Hibir
trk mverrihi, ahlar tasvirde, Naim derecesinde
iktidar gsterememitir.
Naimnn balca mahazleri: arihlmenarzadeT
Vecihi, Maan Olu Mir Hseyin,'Haan Beyzade, Ktip
elebi, Kara elebizade, Mehmet Halife, Tevkii Ab-
durrahman Paa ve daha sair mverrihlerdir. 1065 se
nesine kadar olan vekayii Ktip elebiden hemen ay
nen tarihine dercetmitir. Eseri, okuduu kitaplarn bir
nevi, cem ve telfikmdan ibarettir. Mahhazlerinden ba
zlarnda yazlan mhim hadiseleri, ezcmle Ksem
Sultan vakasm htisar etmesi byk bir noksandr.
Bununla beraber, mverrihin kendisine has, ve msteh-
zivane bir slpla toplad tasvirler enfestir, taklidi
gayrikabildir.
Naim, tarih ilmine vkft. Arapa birok melle-
fat gzden geirmiti. Tarih usul hakkndaki fikri,
tarihi tarifi, zamanna nispetle byk bir vukuf eserine
dellet eder.
[1] Osmanl tarih ve mverrihi eri,S 44 Naim Efendinin
Balya Badra da cami hatiresinde sengi mezar kafesi destar ile
mehudum ve ba muhasebe m ansbndan mazulen Mora m u
bayaacs ken vefat ettii tanda muharrer idgi m anzurm
olm utur, F aik Hasibi skdar',Veeyati E k b iri Islmiyye.
 N a M 13

Naimmn nazarnda her mesele tarihle hallolu-

nurdu. Tarih, onun nazarnda, her ilmin fevkinde idi.
Naim, tarih usulne riayet ederdi. Onun-fikrince,
mverrihin birok evsaf vardr. Bu evsaf haiz olma
dan tarih yazmak mmkn deildir. Bir mverrih ez
cmle u noktalara dikkat etmelidir :
1. Sadkulkavil olub ekavli batla ve hikyt za-
yife yazmya. Bir hususun hakikatine vkf deil ise
muttalli olanlardan tefahhus idb teyakkun hsl idtii
mevadd yaza;
2. Elsinei nsta yu bulan eracfe iltifat itmeyb
vekayiin mahvelvakm bilen ricalin mutemed ve mev
suk akvaline rabet eylive. Zira nice murun keyfiyyeti
yuu ye sebebi suduru erbabna malm iken ukul
sahife eshab tasavvurat zaifelerine mebni manalar vi-
rb galt veyahut hi asl yok szler iaa iderler. Bey-
nelavamyu bulmu bu makule trehhat gerek zan-
nidb tefakkut eylemeden nakil idb yazanlar her asrda
kati ok bulunur.
3. Zapt olunacak umur havadisi kevniyenin ne ks
mndan ise yalnz nakil ve hikyeti ile iktifa itmeyb
.kssadan hisse alnacak kelerde dekayk nafia dere
eyliye.
Naim, bu suretle, dokuz madde zerine beyan
mtaleat ediyor. Naimnn fikrince, bir mverrih munsif
olmaldr, ibarelerini gayet ak yazmaldr. Mulk
slhat terk idb shuleti kraati mmkn tabirat ihti
yar ile kamusa muhta lgati mniyane tetab izafat
ve stilahat tarihe yakmaz Vekayii ltif hikyeler
ve manzumelerle sslemelidir. Mverrih ilmi ncuma
 14 N a m

vakf: ise Feyaili ecrarm ulviyyenin ki, ajzu'mhm

mdebbirat emir itlak iderler, kavabili ecsam fliyyede
zuhur iden tesiratn ve heyeti itimaiyei devletde
mtebeyvin olan haltm tefekkud etmelidir,
Naim, tarihini mkemmel bir hale getirmek iin
alr, vekayii bizzat, grenlerin malmatna da mra
caat ederdi.B sureie mracaat ettii zatlerden biri de
Maan Olu Hseyin Be.ydi.. Maan Olu Drdnc Murat
devri ricalindendi. Has odada yetimi, sr ktiplii
Hazinei mire kethdal etmi, Kprl Mehmet Paa
zamannda elilikle Hindistana . gitmiti. Hseyin Bey
Naim zamannda elan yayordu, Naimya fevkalde
iltifat eyler, ilim ve kemali ve grgsile mverrihin
malmatn arttrmaya alrd. Muhazarata mtaalhk
Temyiz namile telif ettii eserin birka, nshasn Na-
imya yazdrm^ Amucazade Hseyin Paaya takdim
eylemiti. Naim, Maan Olu ile daima, grr, grd
devirlerde geen vekayii nn lisanndan kayit ey
lerdi.Hatt bu tetkikatn kendi de itiraf ediyor, tarihi
nin bir yerinde: Pirlii halinde muharriri tarih fakir
ile grib meclisi etefrehinlerine mahrem ve karn
olmak, myesser. olinuLu. Hatt asr brahim Han ve
Mehmed Hanide snuh iden vakayiin ekserini ma
rnileyhin Msanmdan shhati zere istima ve zabt ve
bu tarihe der- eyledim ki mahallerinde zikrolunsa ge-
rekdir diyr.
Naim, ktphaneleri tetkik' eder, en ziyade mel^
lif hatlarna ehemmiyet verirdi. Tetkikat esnasnda te
sadf ettii rapa nadir nshalar trkeye tercme
etmek, onlardan vatandalarn da mstefit eylemek iin
 N aM 15-

kalben byk bir arzu duyard. Namnn trkeye

tercme edilmesini en muvafk grd bir eser de,
Ebnnecibin Tedbiri memlekete ve esrar saltanata
mteallik,, yazd risale idi. Selhaddini Eyyubye
takdim edilen bu risaleyi Yavuz Sultan' Selim daima,
okur, Idrisi Bitlisi ile mnderecatna dair mbahasatta.
bulunurdu. Naim bu risalenin drisi Bitlisi tarafndan
istinsah edilen nshasn okumutu. Nushai aslyenin de
Hazinei mireden olmasna ihtimal veriyordu. Maksad,,
eseri trkeye tercme eylemekti.
Naim, tarihin felsefesine de ehemmiyet verirdi.Ese-
rinin mukaddimesinde, bni Haldun esasna nazaran,,
hkmet idaresinden, tima hayattan bahs eylemitir.
Fakat Umum Tarih hakkndaki malmat srf arka,
mahsustur.
Naim, maddiyata en ziyade inanan mverrihler
dendir. Onun nazarnda ahlkn kaidesi, zamana um
maktr. Eserinin ekser noktalarnda zayieyc itikat eden
mverrih, idarei umurda daima oluruna gitmek, mdara
etmek taraftardr. Fart istikamet onun nazarnda ek
seriya mucibi felkettir.
Hafi olmya ki her asrda istikamet satub cmhu-
ra muhalefet iden, hususa vzeraya ve nafizlukavil v
kelya kar koyanlar mansbndan mahrum ve mahzun
ve mell olagelmidir. Byle umuru mkilede hsn
tedbir ile muamele ve, hilei hakimane ile are sazlk
mmkn iken izhar salbet idb istikamet izhar ve
azlini ihtiyar itmekde eeri nik nam tahsili mutasav
verdir, lkin nice mahzurat ve mahzurat mstelzim ol
duu emri mukarrerdir,,.
 16 N a m

Bununla beraber, Naim kadar vzera ahvalini

fotarafane tasvir eden mverrih yoktur.
On yedinci sair ricali, btn simalar, tabiatleri,
ahlkszlklar, faziletleri ve mansp kavgalarile Naim
tarihinde mufassalan mukayyettir. Sultan barahim dev
rinin samur merak, asrn en mthi ve en kanl ihti
llleri Naimmn sanatkr kalemile yle canl bir suret
te tasvir edilmitir ki, tarihinin bu nefs sahifeleri okun
duu zaman insan o asrda yayorum* zanneder. Btn
vzera, divan hmuyun, saray meclisleri, ulfe kavga
lar bir panorama gibi, insann gzleri nnde btn
hakikatile tecessm eder.
Trkiyeye ait tarihler iinde Naimnn eseri
yektadr. On yedinci asrn tima hayatn ve:
zihniyetini anlamak iin kymettar bir vesikadr. Naim
Tarihini eslf ta pek takdir ederdi.Hekim Olu Ali Paa,
Sadareti esnasnda, btn tarih kitaplarn bastrmak
istedi. Tulu kevkebi rahan seltni liOsmandan bu-
vakte gelince vekavii sar devleti ebed peyvend ve
menakb ve sergzeti seltni evketmendi ihtiva birle
ritei teIife ekilen cevahiri ktb mebsutai mal;
'kelm m ihya edilmesini brahim Mteferrikaya emretti'
O sralarda brahim Mteferrikanm matbaas faal bir,
.surette alyor, ilm eserler kmilen baslyordu. bra
him Mteferrika tevarihi leme teberrken ve teyem-:
mnen sername klnan Naim Tarihini iki cilt zerine;
ibeer yz nsha bast. (1733). Ba tarafna uzun bir
mukaddime yazd. O sralarda baslan Naim tarihi
1591 senesinden 1659 senesi evastma kadar vekayii
ihtiva ediyordu.
 N a m 17

Naim, Kprlzade Fazl Ahmet Paann son

senelerini, nc Sleyman, ikinci Ahmet, ikinci
Mustafa ve nc Ahmet devirlerini idrak etti. Viyana
felketlerinin safahatn, Avusturya hezimetlerini grd.
Devletin duar olduu musibetler, msebbiplerine
kar dimanda adavet ve nefret hisleri uyandrd. Na
im, ulemann bu felketlerde byk dahli olduunu
biliyordu. Bu sebepten, tarihine ulema ile devlet erkn
hakknda bitarafane ve canl tasvirler sktrm, hk
met ricalinin husus hayatn ve saray ihtilllerini b
tn fecaatile tarife itina eylemitir.

2
 Naindan

SELM PARALAR
 1. Sultan brahimin Ctilsu

Kapu Aas, ehzade Sultan brahim Han olduu

mahalle varub: ehzadem banz sa olsun. Bira
deri sadahteriniz Sultan Murad daribekaya gitdi.
Taht saltanat sizindir, buyrun didikde.Sultan brahim
biraderlerinin niye uradklarn grb Sultan Muradn
havfile kalbi merub olman: Siz bana mekir ve l
idersiz. Bana taht ve saltanat gerekmez. Karndam
sa olsun. Benden ne istersiz? deyu eeddi imtina
idb bu kelm hileye hamlidb itimad itmedi. Va
lide Sultan kendsi gelb : Arslanm, ban sa
olsun. Gel k! didikde yine tealll itdi. Hezar
yemin itdiler. timad itmeyb tara kmad. Hele
Kapu Aas ve Valide koltuuna girb: Kendiniz
varn, nazar eylen.deyu hh ve nahh tara getrdiler.
Sultan Muradn savlet ve mehabeti malmu idi.
Annn ehzade Hazretleri itimad itmiyb imtina
iderek ve temenn ve teberra gstererek tara geldi.
n dahili sarayda vaki Timurkapudan gemee
muhta idiler, Kapu Aas grdiki Vezirizam Timur-
 22 N A M A

kapuda kyam itmi, tiz haber gnderdi, sahibi

devlet tara buyursunlar ki ehzade Hazretleri ken-
dyi Bostancba zan idb merub olmyalar. Zira
bu mahalle Bostancbadan gayri mltehi (l)kimes-
ne gelmez. didi. Vezir tara gidb padiah cennet-
meknn meyyiti olan oda kapusunda mutarassd
oldu. Sultan brahimi ol odaya getrdiler : Lalan
budur, Padiahm deyu tarif itdiklerinde Sadrzam
dahi yer pb taziyet ve tehniyet ile kyam eyledi
Henz:Hile ve l idersiz deyu istinkf iderdi. Hud-
dam ise kasemler idb: Hak teal ol yerde yat-
dkasize mr vire.Taht ve saltanat mbarek olsun.
dirler idi. Hele meyyit zerine vardlar, buyurdular,
yzn adlar. Grdiler ki eyyam mr birderir-
savlet temam olmu. Nergisleri pejmrde ve endam
nazeninleri efsrde ve ol lemlere : Benim diyen
ehriyar Sikender vekar hkm ikdar meleki cebbar
ile mrde olmu. Emreyledi, yzn rtdiler. Dnb
taht odasna tevecch idb kapudan yine giru dnb
bir dahi adrub tekrar mlhaza ve iman ile nazar
salub mteyakkn ve mutmein olub nnce emi
kfur ve bunca havas ve mukarrebn ve Veziriazam
ve Kapu Aas bilmaiyye taht odasna girb . Bis-
millh Padiahm didiler, ve Hazreti mer radyal-
lah anhin kendi mbarek elleri ile sardklar mehur
olan ammameleri ki il elan teberrken dururdu,
getrdiler. Mbarek ban aub ammameyi giydi
ve giyerken el kaldrub: Elhamd lillh ya Rab ki
bencileyin abdi zaifi bu makama lyk grd. didi-
(1) Sakall
 N a m 23

3er. Andan Vezir koltuuna girb eymeni evkatda

taht saltanata cls byurdular. Taht zre dahi bu
minval zre hamd kridb: Ya Rab, eyyammda
immeti Muhammedi hohal eyle. Ve biribirimizden
honud eyle. deyu bu lfzla hayr dualar idb
cmle huzzar min! didiler. Ol eb mfti ve
kuzzat asakir ve resayi lekere bizzat hatt hma
yunlar perakende idb naallah teal yarn m
barek hams gni ki sadisi aeri evvaldir, clsu h
mayunum vaki olmudur. Biat in Divan Hmayuna
gelesiz deyu tenbih buyurmular.
(N a im Tarihi, c III, s 450)

2. Drducti Murad

Sulttan Murad Han bin tarihinden sonra gelen

padiahlarn azam idi. Mddeti mrleri yirmi do
kuz sene ve zaman saltanat yedi sale iridi. Clsu
Hmayunlarndan bin krk iki senesine gelince sairleri
gibi hareket buyurulub on sene kadar zemandan
sonra teyakkuz gelb ukal ve mdebbirine muka-
renet ile ahvali leme mtenebbih olub bz mertebe
kendlere vukuf ve ittla hasl olmu idi. Tg siyasetle
serkeleri korkdub zimam devleti kefi kifayetlerine
alub yedi sene kadar zaman keyfemaye tasarruf
eyledi. Nihayet ekseri umurda ecdad kanununa iti
bar itmeyb muktezayi tabiatlerine gre kendler
ihtira iderler idi. Geri eshab zulm fesad ve zor
 24 N a im

balar katletmekde yedi tl gsterb halk ifrat

zre korkdub haddinden ziyade tecavze kimesnede
kudret komamlard. Lkin kendleri her hususu
adl er ve kanun zre grmezlerdi. Ve sefki dimada.
ifratlar kasr mre bais olub devleti aliyyeye hidmet
zamannda hirete gitdiler. Kendleri tazeliinde
evrenk nini hakan olub heva heves zimam ih
tiyar elden alub suikarn imdadile rtbelerine lyk
olrmyan nice umura masdar oldular. Sohbetlerinde
ehli kemal olsa, selef padiahlarn unutdrrlardu
Beincmle zemanmzda anlar kadar bir padiah
licah grlmedi. Kuvveti yed ve iddeti batda ye
gne ve istimali silh ve lt darbu harbde mfredi
zemane idi. Musa Paadan menkuldr ki Haremi
Hmayunda silhdarlklar hidmetinde iken nice defa:
Gel silhdar! diyb sa ellerile kuandan kal-
drub silhdar dahi bir cesim ve azm pehlivan
yiit iken bir ellerile balar zerinde tutub Haso-
day devir iderlerdi. Nice refeylerlerse yine yle in-
dirb kollarna ftur gelmezdi. Ve ok ve harbe ve
cirid ile birka kalkan delmek ve bir darbdan mer
kebi iki blmek ve iki yz vakyye grz girani salla
mak gibi zuraver hnerleri makduru beer olmadan
ziyadedir. Eski Saraydan atdklar cirid Sultan Ba-
yezidi Veli camii minaresi dibine db Haleb kaf
asndan atdklar hendeki geb Sarahane zerine
dd : kisine de nian dikilb tarih yazdlar. Ve
Musulda Hind elisi fil kulandan gergedan postu
kaplanm bir siper getrb ok ve tfenk fnd kr
eylemez itikadile laf urmu idi. Karlarna getrb
 N a m 25

evvel bir hit zerk idb taraf ahare gzar eyledi.

Saniyen zh keman kebanden bir hader.ki mcell.
peykna kad virdiler. Ol dahi bitereddd geti.
Badehu siperi mezburu filori ile doldrub eliye
gnderdiler.
( N aim Tarihi, c III, s 453 ).

3. Sultan brahim ve Kadnlar

Sabkan merhum Sultan Murad Han zemannda
olan tvana ehzadeler idam olunub saltanat dev
leti aliyye Sultan brahim Han Hazretlerine mnhasr
olub anlarn sulbnden ehzadeler gelmek elzem
ve ehemmi mhimmat beni nevi Ademdir deyu
erkn devlet ve ayan saltanat hni clsda birer
hesna cariye gnderb Padiah Hazretlerin tevald
ve tenasl semtine tergib itdjler. Ziimrei nisvan
dahi matlblar olan vech zre ol hususa ikbali
grdklerinde frce bulub zaman medid edayid
muzyk mahbesden henz reha bulan sadedil eh-
riyar ivekrlk ile ikf amikulkar heva lezzete
drb zendostluk fenninin mesaili garibesin talim
itdiler. Giderek padiah licah nisvan ile lfete
melf olub ekser umurdan ol naksatl akllarn
sevk ve tahsin itdikleri vadilere slk itdiler. Geri
bu behane ile birka ehzade vcude gelb bir
mikdar halkn yz gld. Lkin mdahale ve isti-
lyi zenan ile mizac nizam muhtel olub didei devlet
elemden alamaa balad. Be alt hasekinin senev
 26 N a m

haslarndan yz bin guru hasl olduundan maada

tevabi ve levahik ve sair erbab israfn ierude ve
tarada kesreti itlf ve israfndan Hazinei mire va
ridatna kll kesir tart ohb kul mevacibi virilmekde
azm sret ekilb baz esnafa ulufeleri kllet zre
virilb ekseri erbab vezayif mutad kadim zre va
zife almakdan mahrum kaldlar. Ekser hidemat ve
menasb nisvan efaatile ieruden virilb tara dahi
zaruret behanesile cmle menasb ilmiyye ve sey-
fiyyeyei beyi menyezid ile aikre fruht ider oldu-
lar.Kesreti tebdiltdan mtesellim ve naib halef selefe,
selef halefe yollarda ulak misal musadefeye balyub
rivet ile mansb alanlar virdii akeyi hsl itmez
den evvel mansb bir ahare beyi olunurdu. Gzide
sancaklar ve mahsuldar eyaletler kimi musahib ve
nedim olanlara ve kimi dahi hasekilere ve kethda
larna tevcih ve taksim olunmala kadiml eyyamdan
mutasarrf eyalet olan emekdarlar ve merayi nam-
darlar etraf ve cevanibde mstagrak dyun, han
kselerinde ve viran saraylarda aalleyleye muhta,
fakir ve zebun (Beyit)
Em iran saDcak bibkm ii zeman
Dilenci alemdara d n d heman

Msadak olmular idi. Reaya payimal ve hazine

berbad olub sitanede menasb ve mesalih zmnnda
alnan rivetden gayri paalara ve belere mansbla-
rnda nice drl teklif biribirin teakub idb lemin
ihtilli grnd. Ve cz behane ile Msr ve Ba-
dadve sair bilda ulaklar gidb menzil devri bir
 N a I m 27

tarafdan kariyyeleri harabe virdi. Hsl sitanede ve

tarada her gn zuhur iden teklifi gnagndan l
ve edna cierhun olmular idi.

4. ekerpare Hatun
Musahibelerden ekerpare Hatun nice mesalih-
lere karub etba ve levahik yedile rivetler alub
haddini tecavz itdii in sair muahibe ile zd db
Valide Sultan Hazretlerile (1) beyinlerinde muhavere
ve mnakaa sebkat itmein hatt Mehdi Uly Haz
retleri mezbureyi darabat dirrei (2) tedib ile tazir
itdii ayi olmu idi.Giderek ahvali semi padiahye
ilka olunman yevmi mezburda menzilinde ahiz ve
bir kaya konub Sakza nefyolundu. Halebden
mazul Haan Paa halilei Ebekz Hmide Hatun
ekser mezbure ile sohbet itmekle ol mahalde sara
ynda bulunub ol dahi nefyolunmak ferman buyrul
du. Amma Hmide Hatunun bir arife cariyesi:
Hamide hatun benim. deyu haber virmegin
an Hmide sanub bu tarykle kurtulmu. Baade
zemann malm olub cariye lemde bir nam kodu.
Ve ekerparenin mali msadere ferman olunub teva-
bileri Sebzeci Sleyman ve Dede nam iki herifden
badelhiz istifsar olundu. Bu iki ahs ki mezburenin
kuvvetu anile vafir mal cem idb Karum asr ol
mular idi. Valide Sultann yaptrd handa bir
odada on alt sanduk ki cevahir ve zer sm ile
( 1 ) Ksem Sultan.
(2) Krba.
 28 N a M

malmal idi. Miftahlarn Sebzeci teslim idb sanduk-

lar huzur Hmayuna getrdiler.Cmlesi ekerparenin
mhrile. Adklarnda herbiri lebberleb cevahir ve
inc ile meml. Sairinde altun ve riyal ve zikymet
tlkr Hind yadigrlar ve sair tuhf zikymet top-
dolu. Padiah bu eyleri grdke: Hay kfir, bana
akam etmek alacak akem yokdur deyu yemin
iderdi. Bak neleri kd. Hep benim malimdir deyu
buyurmular. Ve menzili kebs oldukda bir beyaz,
bir sar zerbaft kaplu krk ve bir ka nimten krk
ler bulunub ikiyz yorgan ki biri inculi, ikisi zerduz
sairi envai akmieden idi. Sair zikymet eyleri
dahi vfir idi. Nakid ikiyz kise kd dirler. Bir
ka gnden sonra ekerpare kethdas mezbur
Sebzeci didikleri ki lspanakc ba damad
brahim elebi dirler idi, boynu urulub Ak -
saray arsna ilka olundu. Ve Sleyman Dedeyi
dahi gice ile boub nabud itdiler. ekerpare H atunu
Koc Bey O lu Pehlivan Ahmed Aa nam bir mba
ir ile brime nefyi itmiler imi. Ahrhed Aa nak-
lidermi ki ekerpare gafilen ahiz ve nefiy olunmala
yanna harlk alamyub yolda zaruretini mbair
Aaya izhar itdikde Pehlivan dahi alt yz ake vir-
mi. Bi ihtiyar Pehlivann damenin bus itdikde iki
sine dahi bg gelb alamlar. Hudud Msra
vardklarnda Haydar Aazde Mehmed Paa rast gelb
mezbureye yz altun ve Msra vardkda bilfiil
Msr valisi Kk Emir Paa be yz guru harlk
virb mbairi brime gtrb gelmi deyu mver
rih nakl ider.
(N aim tarihi, e IV, s 238)
 N a m 29

5. Sultan brahim'in h a li

Aazm devlet bilittifak Sultan brahim olduu

mahalle tevecch itdiler. Silhdar ve ukadar Aa
Bostancba cmlesinin nne db teeddb ile
varub : Padiahm, ulema ve yan reyleri zre ie-
ruye buyurun! didiler. Allah ekber. Sultan bra
him Han vz blend ile feryada balyub : Bire
hinler, bire filnlar, bu ne asl idir ? Ben her biri
nize ihsanlar itmedim m i? imdi hevanza tbi olma
dm itin beni kaldrmak tedarikin itdiniz. Ben
Padiah deil miyim ? Bu ne dimekdir? deyu refi
savt ile muhacce (1) ye balad. Kara Celebizade Ab-
dlaziz Efendi meclisde fuzullua cret idb hr
meti mlkaneye mugayir ok sz syledi: Hayr,
Padiah deilsin. mur eriyye ve diniyyeye ademi
tekayyd ile cihan harabe virdin. Ve evkatnz
lehv gaflet ile geirb riveti f ve zalemeyi leme
musallat ve beytlmali itlf ve israf itdiniz. diyb
vicahen ol kadar takriat (2) itmi ki lem hayran oldu.
Mverrih der ki: Bahay Efendi Hazretlerinin a
zndan iitdim. Dimi ki Ben Sultan brahim
Han Hazretlerinin ihsandidesi olmala hicabmdan
cmle kadaskerlerin maverasnda gizlenb ghice
grnmekden haya iderdim ki ayed gz rast gelb
niam sabkasn tadad ve tefri eyliye. Hele bihanv
(1) Dava iddias.
(2) Serzeni
 30 N a m

dillh kesret arasnda beni semiyb asla hitab

itmedi. Ve hergh ki izzii saltanatla muhacce iderdi,
Mfti ve Aziz Efendi ve Muslihddin Aa ve Bekta
Aa cevab virb mlzem olduka lisan kelm ca
nibi ahare atfidb bir yzden dahi bahs muhacce-
ye ru iderdi. Ve ekseri s z : Ben Padiah de
il miyim V Bu ne dimekdir ? dirdi. Enderun Aalar:
Evet Padisahsz, ve sana kemlik olmaz, varub bir
ka eyyam huzur ve istirahat eylen. Yine devleti s-
yanet tedbirinden ulema ve sair kullarn efkaten
bu tedariki grmlerdir^didiler. Mtehevvirane ga
zaba ge lb : Ben nin tahtmdan kalkarm ?> didi.
Aziz Efendi tekrar cevaba tesaddi id b : Bu tahta
kuud iden ecdad izamnn tarykna slk itmediin
in lyk taht deilsin. Kffar Bosnaya mstevli
oldu.Seksan pare kalyon hl Boaz sed idb cenk-
tedir. Senin haberin yok. Gaflete mstarak olub
iltizam mlyelzem hususlara itlf hazine idersin
didikde Sultan brahim cevab v ir b : Yalan syler
sin. Kffar Bosnay almad. Ve kullarm
Zadray fethetti. Ve kffar gemileri Boazdan
okdan gitdiler. Ancak siz garaznz temiyet in
umur mazyyeyi zikridersiz,, didikde tekrar Aziz E-
fendi sze gelb : te Vezir ve Mfti ve Kadas-
kerlerini tekzib ve seni aldayan vaciblkatil koa-
rned gylarn szne itimad itdiin in lem bu
ekile girdi. Heman kalkmak gereksin deyu refi
perde idb cret ile sylemee baladlar. Yine
muhacceye gz idb: Siz yalan sylersiz. Beni
kaldrub, elile yere iaret idb, u kadar olan
 N a m 31

padiah m ideriz? Olkadar olancn saltanat nice

caiz olur? mdi malm oldu ki bu kocay Padiah
itseniz gerkdir deyu veziriazam Sofu Mehmed Pa
aya iaret eyledi: Vezir, Padiah olur mu ? Bu
olanck benim olum deil midir ? didi. Yine
Aziz Efendi ileru atlub: Sen hzineyi itlf ve
envai israfla naksatl akl szne uyub riveti fa
itmekle ihtilli nizamna sebeb olub katli rical ve
musadarai emval itmekle halka muzrsn. Ve ka
bili talim ve slah olmamala lyik taht deilsin.
Ve dahi nice sz sylemi ki bu mahalle yazlm-
yub teeddben terk olunmudur. Bu sebeblerden
sen Padiah olamazsn. Ve hilfetin er deildir.
Amnia ehzade talim kabul ider. Vezir temiyyeti
mur itmekle eri erif icra olunur.,, deyu cevab virdi-
ler.n her kelma cevab virilb ilzam olundu,dnb
tadad hukuku niam ile tahcil ve tenkil semtine z-
hib olub Yenieri Aasna bakub mededhahlk tarzn
dan : Baka bire! Ben seni Yenieri Aas itmedim mi?'
Byle vakitde sen de bana hyanet mi idersin? Didikde
Aa cevap virb : Padiahm, senin kulunum ve
ranm. Amma benim elimde ne vardr ? Cmle
halk bu hususda ittifak itdiler. Ben cmleye muha
lefete kadir deilim. Taraf hilfta olsam belki beni
izale iderler. Bu kulunun tarafdarlndan ne faide
vardr ? didi. Andan dnb eyhlislama bakub :
Bire Abdrrahim ! Ben seni mfti itmedim mi ?
imdi sen bana kasdidersin? didikde Mfti cevab
virb:* Hayr, beni sen mfti itmedin, Allah eyledi:
didikde ziyade mteellim olub iki ellerin smana
 32 N a im

tutub- lhi, ben bunlar sana saldm. Sen bu z

lim ve gaddarlarn hakkndan gel. Cmlesi ittifakla
benim zerime huru itdiler. deyu kemali hzn
inkisar ile beddua eyledi. Mahasal kelm bu gne
sual cevab uzayub Silhdar ve ukadar Aa kol
tuuna girb'- Hele Padiahn, defi niza in im
dilik buyurun. diyb yerinden iki adm gidb -
nc hatvede durub yine bir alay muhacce ve
bahsidb anlar cevabn virb yine bir iki adm gi
d b yine bahs cidal iderek bilhare inkisar gs-
terb elin eline srb: Ho imdi. Bamda yazlan
bu imi. Emir Allahn! diyb gitdi. Ta ki mahbes
kapusna vardlar, bir krgir odann timur pencere
sinden taam sahan girecek kadar kesb sair pen
cerelerin ve camlarn divar yapmlar idi, kapus
nne vardkda: Elhamdlillh. Bir cemaatin
ba oldum. didi. Yani imdensonra gelecek sel
tnin ceddi benim dimeyi iar eyledi. ki cariye ve
malzeme her ne ise ol oda iine konub hazrlanm
idi.Heman devletlyi ieri idb timur kapsn ekb
bir kebir kafl hadid asub filhal kurun eridb kafim
iine akdub dndiler. Ve mnadiler nida idb ehir
kapular ve dekkn ve esvak almak tenbih olundu.
Bahay Efendi dir idi ki: Heman hayyen defnolundu.
Zira bir magsel ve bir mistirah ve bir oca mtemil
iki mtelsk beyt idi ki bir kk bacas gk yzine
bakar ve bir peneresi iki taam sahan sacak kadar
yeri kesilb nnde dehliz divan ancak grinrd,
dahi lem grnmezdi. Ve Padiah merhumun
ltfu ihsann grdiimize binaen habshaneye gir-
 N a m 33

dikde bana bir mertebe hzn azm tari oldu ki

biihtiyar bg eyliyb destimal ile eki emimi
ayardan setriderdim. deyu nakliderdi. rtesi ahad
gn Padiah mahl boanm deyu bir vze kub
yine cmle dekkin kapanub halka gulgule dd.
Meer Valide Sultan (1) haber gnderb: Mahbesi
bir hoa sed ve istihkm itsnler. dimekle hayet
db Vezirizam ve Mfti Efertdi ve sair vzera
ve ulema ile Saraya varub mimar getrdb mahbe-
sin kapusu ve taam virecek srahdan maada pen
cerelerin kire ve horasan ile muhkem yapub istih
km virb daldlar.
(N aim T arihi, c.IV, s. 326)

6. Sultan brahim'in katli

n Padiah rubu meskn habs haneye konub
bab ebaki yapld, gice ve gndz feryad ve za
tilik idb girye ve enn sadasn iiden Enderun halk
matem idb sabkan irete melf olanlar bu
musibeti cangdaz grdkde tahamml idemiyb
mabeyinlerinde derdleb: Bu ne dimekdir ? Bir
Padiah zam gz gre tahtndan indirb diri me
zara kodular, bir masumu tahta gerdiler. Bunun
nimetine mstarak olub imdi feryad ve figann iit-
mekden bize lmek yekdir. Heman ittifak idb tara
karub cls itdirmek tedarikin grelim.,, deyu
gftgya baladklarndan gayri tara Sipah taifesi
(1) Ksem Sultan
3
 34 N a m

dahi hali Sultana itiraza mteallik kelimat syledik-

leri vkely devletin malmu oldukda, ayan ve er
knn kalbine havf mstevli olub madamki Padiah
mahl hayatdadr, nizam lem myesser olmyub
hkkm bmi candan hals bulmak ihtimali yokdur.
Zarar mdan zarar hs tercih olunagelmidir deyu
eshab hall akid br yere gelb Aalar marifetile
izalesi hususunu imzaya zim oldular. Ve menasb
ilmiyye ve seyfiyyeyi ehline virmeyb rivetle naehle
tevcih itmekle nizam leme halel viren Padiahn
hal izalesi caiz olur mu? dey istifta ve: Olur
deyu imza itdiklerinden sonra kalkub Mfti Abdr-
rahim Efendi ve Sardrzam Sofu Mehmed Paa ve
Kadaskerler ve Yenieri Aas ve Murad Aa ve
Kara avu cemiyyet ile Saraya varub mah recebin
yirmi sekizinci selsa gn ve austosun sekizinci
gn idi ki padiah mahlun izalesine mbaeret
itdiler. Cmhur bu niyyet ile Saraya vardklarnda
i halk taraf taraf kaub kimesne el urm yub: Maa
zallah deyu girizan oldular. Habs hanenin kapusn
Vezir ve Mfti hidmetkrlar ykub huddam Saray
dan kimesne yaklamad. Sultan brahim ise feryad
ve iztraba gazidb: >Benim nan nimetim yiyenler
den bana rahmider kimesne yok mudur? Beni gzgre
bu zalimler katil ideyorlar. Aman! deyu sayha itdikce
huddam Saray zr alyub kaarlard. Celld Kara
Aliyi dahi Vezir getrmi idi. Ol dahi imtina idb
bir tarafa kad. Bu halet fitne hudus mertebesine
vardka Vezirizam bizzat elinde as Kara Aliyi arayarak:
tara kub: Bire, kani ol melun?deyu arub
 N a M 35

Kara Ali dahi alyarak Vezirin ayana db: Dev

letli, beni katil eyle. Havfle raeden elim ayam
tutmaz. deyu mahmum gibi lerzenak olub yalvar
dka vezir as ile bana gzne darb vec ile
girib: Gel, bire melun!deyu ilhah edid itdikden
sonra naar alyarak Hamal Ali nam akirdi ile
ieru girdiler. Bahay Efendi naklider : Vezir ile
Mfti yalnz ikisi celldlar nne katub mahbesden
ieru duhul itdiklerinde biz dehlizden nazr idik.
Sultan brahim bir glgn atlas anteri giymi. Kr
mz akr, mutall ukurlar tara km. Banda,
bir kellepu. Sol elinde Mushaf erif. Mftiye hitab
idb,: Baka Abdrrahim! Yusuf Paa bana senin
in bir fettan dinsizdir. Depele dimi idi. Seni l
drmedim. Meer sen beni ldrecek imisin. te
Kitabullah. Beni ne hkm ile ldrrsz, zalimler?'
deyu feryad eyledi. Bilhare celldlar girb kemendi
glfear (1) ile krn temam itdiler. Padiah ehi
din cenazesi Hasoda havlisine kub muallim ve
mam sultan am Hseyin Efendi gasil ve badehu
nemazn klub Ayasofya Kapus yannda Sultan
Mustafa merhumun merkadi cenbinde (2) defnolun-
du. Kk ve Byk odamn halifeleri meyyiti pa
diah r.re varub mecmerler (3) ile anber ve d
yakub Kuran aziman tilvet itdiler.

7. Yusuf Paann katli

Veziri marnileyh mazhar enzar Padiah cihan
ve namzedi Sultan ve serasker ve kapudan olub
(1) Boaz skan. (2 ) Y annda (3) Bohurdan.
 36 N m

Girid seferinde gaz mhimmin temiyet ve Hanya

kalesin feth itdikde kefereyi mal ve can ile
Venedie gnderb Kaleyi zabt itmi idi.
Ve thaf ruzigrdan olmak zre iki somaki amud
Padiaha getrm idi. Veziri sabkn, mukaddema
syledii szler kalbi padiahde ukde kalub male
mteallik kelimat olmala hatrndan gitmemi idi.Yu-
suf Paa ise nefsinde salih ve mtedeyyin ve afi-
fnnefs olmala ne kimseden nahak yere celbirrial
iderdi ve ne ahare havfen ve keremen ey virirdi.
Nehhab ve vehhab olan kremay asrn inam ve
ihsanna melf olmu havass mukarrebni padiah
ise Yusuf Paadan eyi kesir mid idb bir kalei
azme feth eyledi. Ve yedinden bu kadar bin kise
sarfolundu. Mali firavana malik olduunda bhe
yokdur. Hi olmazsa bir ka esir hediyesin alruz
midile cmlesi mmidvar ltuf idiler. Amma Yusuf
Paa salbet salh ve istikametle Padiahn ltfuna
marur olub bezli mekrim kapusn kimseye feth
itmediinden halk dahi ebvab muhabbet ve hayr-
hahiyi sed idb taraf hilafn tutdlar. Ve musahiban
ve mukarreban daima Padiaha ann etvarn takbih
idb cmle hnerlerin ayb ve nakyse olmak zre
zem ve kadhe baladlar. Ve: Aday dini Hanya
dan zinde koyvirb cmle mal ve menallerile -
karub Padiahma iki ta direk getrdi. Zhir bu iki
ta direk gazaya sarfolunan bu kadar bin kise ky
metli cevahir olmak gerekdir. deyu gh cid gh
hezil yznden mizah ve muazbe ile kalbi padi-
hyi tahvil ve muhabbetini buz ve kerahete tebdil
 N a m 37

fdiler. Bir iki defa bu man in serzeni ve itab

padiahye mazhar olub yine affolunmu idi. Amma
bedhahlar yine nifakdan hli ve kalbi padiahyi ke-
duretden tehi itmezler idi. Amma zilhiccenin yevmi
rabii ki ruzi denbe idi, Saraya davet olunub var-
d kda: Elbette linde olan belerbeiler ile he-
man git. Var, Giridi btn a l ! deyu buyurdular.
Yusuf Paa yer pb : Padiahm reayaya kereste
sanub hl gemiler yaplmak zredir. Ve vaktimiz
erban esnasdr. Mevsimi seferi bahir olmadndan
kat nazar, olkadar mirimranlara ol cezirede gnca-
yi yokdur. imdi gidemem. didikde Padiah ga
zaba gelb derunlarnda cayigir olan ukdei sabk
lisana getirb: Sen kendni bir hidmet mi itdim
sanursn. Bu kadar hzineni sarf eyleyb akbet bir
alay melunu katil itmeyb mal ve menallerile
diyarlarna gnderdin deyu itab buyuruldukda Y u
suf Paa cavabnda : Eeri hazine sarf eyledik
amma kelimetullah l idb aday seyfi kahr padi
ah! ile tezlil ve bir kaFai azmeyi memaliki mahru-
seye zam eyledim. Eman taleb iden kffar katlim
ve mallarn itinam bir i deil idi. Lkin akbeti
vahim olan nakz emandan sakndm. Ve her kadir
olduum mertebe uuru hmayununuza hidmet it
dim. Bir kulunuz dahi varub ben kadar hidmet it-
sn. deyu bibagne syledikde gazab mlkne
mted olub: Ne yebane syler? Sana var, git, di-
dim. Durma git. Yohsa seni katliderim deyu tehdid
buyuruldukda kadimden iltifat ve nvazie melf
 38 N a m

olmu devletl, hassad nifakndan kalbi mnkesir

ve veliyynniam azarndan mteessir omala b-
ihtiyar diirtgyluk idb: imdi vakti deildir,
gidilmez didikde Bostancba Haan Aaya: Kal
dr unu ! didiler. Yusuf Paa dahi dilirane: He-
man ldr. Ne durursun ! deyu Bostancba ille
ekilb gitdi. O l saat katlini ferman itdikde Sadr-
zam Salih Paa ayana db reca eyledi. Mecal
olmyub birka defa demler gelb herbirine tekidi
ferman itdiler. Bir saatden ziyade tehir olunub Ve
ziriazam Salih Paa ve Defterdar Musa Paa harici
kasrda giryan olub hibiri tahlise kadir olmyub
bilhare Haseki Aa gelb kapuclar kethdas ile
Bostanclar hankna mbaeret idb muavedet
ve mracaat mfid olmyub ol gazi veziri rehrevi
darlkarar idb, eyledii hidmet mukabelesinde
mazhan cezayi sinnimar oldu.

8. Katli N efi air

Nefi aslnda Erzurum kurbinde Haan Kalesi
didikleri mevziden olub stanbula gelb zmrei kt-
taba mlhak oldu. Sultan Ahmed Han merhum
vaktinde iir ile hret bulub mlk ve vzera ve
kibar medhinde kasayidi ltife syliyb maruf olmu
idi. Sultan Murad Han Hazretlerine tekarrb kesb
idb medhinde nice kasayid ye ok ve cirid atdkla-
rnda tarihler syliyb hayli mltefet olmu idi.
Lkin merkum hiciv vadisinde gayet bedzeban olub
 N a m 39

asrnda olan ekbire harfendazlk ve ulemayi izam

ve vzerayi kiramn hedmi rzlarna cesaret idb
meahri vaktin ekserini hiciv itmi idi. Sultan M-
rad Han Hazretleri meclisi haslarnda tarh tekellf
suretinde letaife mail olmain ghice Nefiyi getr-
db baz hicviyyatn istima iderdi. Hatt bir g
bin otuz dokuz alinde Beiktada Padiah Sultan
Ahmed kasrnda Nefinin Seharnt K az adlu haci
mecmuasna nazar iderken havada rad berk zuhur
db taht hmayun kurbine bir saika ddkde
mecmuay pareleyb olmakule trehhata nazardan
taib olub tediben Nefiyi old mansbndan azil
idb hicve tvbe virmiler idi. Badehu yine mltefet
olub baracmuhasebecilii mansbna nail ve kurb
padiaha vsl oldu. ltifat padiaha marur
olub bir sebeb ile vezir Bayram Paaya
htrmamde olub bir kasidei tavilzzeyil ile ol
veziri ruenzamiri hiciv eyledi. Padiah Hazret
leri bir meclisi hassulhasda: Nefi bir taze hicvin
yok mdr? deyu sual ile azn arayub oldahi Bay
ram Paa hicvini kefi hmayuna sundukda okyub
pesend muamelesin idb badehu Bayram Paay
^ajrub hicvi gsterb katline izin virdiler. Mver
rih byle tahrir eylemidir. Amma halk beyninde
mehur olan, Sultan Murad Hazrerleri meclisi bas
snda ibram idb:Bayram Paay hiciv eyle! deyu
iltizam idb Nefi dahi hiciv itmein Bayram Paa
vkf oldukda huzuru hmayuna g e lb : Bu hiciv
den sonra halk beyninde benim rzm ve vakm
kalmad Padiahm. Ol habsin katline izin ihsan
 40 N a M

eyle. deyu ibramgne niyaz itmekle katline izirs

verdiler deyu naklolunan hikyenin asl olmyub
mverrihin kelm shhate akrebdir. Zira hicvi v-
zeraya rza virmek mlke ayeste man deildir.
Her ne tarykle olursa Bayram Paa katline mezun
olub sarayna geldikde dem gnderb

i jl
J-5

Mefhumu zre ulemai vakit ibahati demini tecviz

itdikleri Nefi fakiri arub gafilne geldikde itabr
azmden sonra: Kaldrn! deyb saray odunlunda
habs ve anda boub deryaya atdlar. Asrn lema
ve uzamas Nefinin katlinden mesrur olub hususa
tanai lisanndan mecruh olan ekbr ve yn bur
babda Bayram Paaya duayi firavan itdiler.
N aim Tarihi, cil. I I , s 234.

9. Boyac Haan

Mezbur kapuc iken hidmetler vcude getrme-

gin kapuclar kethdas olmu idi. Badehu mazu-
ben Gle [1] sancana atlub badehu yine gelb
kapucbalk namile bu sal surre emini olmu idi.
Nefsinde vaciblkatil habs zalim olub mbaereti
katli firavan idi. Bedel cemine kdkda lemi berbad
[I] Gyula.
 N a M 41

idb erleri bulmasa avretleri bile zencire urub zkr

ve inas mmeti Muhammedi zencirde gezdirirdi.
Hl Mfti Efendinin lisanndan mverrih istima
itmi ki, zalimi mezburun zencirinde olan avretlerden
bazs ol mihnete tahamml idemiyb can virdikde
meyyitin gerdenini zencirden tahlis in kilid mif-
tahn hidmetkrlar istiyb melun : Canlar ksun
deyu lyi bile tayub muazzep olsunlar ki akeyi
tiz vireler. dirdi. Huddam bizzarure meyyite avre
tin ban kesb cssesini zencirden yle karrlard
deyu skkakdan iitdiklerin nakil iderler imi. Bu
yaknda hod sabikan maktul olan brahim Efendi
nin menzilin alub kanavat mslimnin suyunu mil
ken ve vakfen gasb idb hamamna ve adrvanna
getrdb ahmakpesend ve eblehfirib olmak in
tatlkuyu mukabelesinde menzili kesinde bir e
me yapmaa dahi balam idi. Gya ki ahmak za
limin eme yapmas hayratdan olmala ibadullahn
suyunu gasb itdiine dahil ve itiraz itmiyeler.
Suyun eshab Mftiye teekki itdiklerinde a-
rub men ve nash buyurdukda : Sultanm, iba
dullah in ben bir eme in aldm. Bir alay he
rif evlerinde olkadar suyu neylerler. Su ibadullah
in deil midir ? deyu cahilane cevab virdikde
monla gazaba gelb : Bire hey aslacak! Halkn
eyi ile hayrat m olur? badullah suyuna taarruz it
me. Yohsa sen bilrsin. deyu zar eylediler. Mii-
tenebbih olmad. Hikmeti Hda hlen katline hatra
gelmez bir sebeb hudus ile keyfiyyeti bu ki, bundan
esbak Anadolu zuamasndan biri fevt olub sabi o-
 42 N a im

A,

lu Asitane'ye gelb Padiaha arzuhal virdikde Pa

diah hat ile ol sabiye babas ziametini ihsan itmi
ler imi. Badehu ehid Tarhuncu Paa' vezir iken
Boyac ol ziameti istiyb: Bir uakdadr. Sefere ve
hidmete kadir deil. Bana ihsan eylen. dimesile
badelmmanaa bir tarykle virmiidi. Hl ol sabi
I gelb skdarda Padiah camiye karken refi rka
eyledi. Padiah (l) miicaneseti sinn sal mnasebe-
tile ol gdek hatrnda: Bu olanck ben ziamet
virdiim ram deil mi ? deyu sordukda: Bel,
Padiahm. Bu olan odur. Ziametini Boyac didik
leri zalim alb gadir eylemi deyu haber virdikle-
rinde btevakkuf vezire bir hat yazub: imdi Boya
c Hasan katil idesin. Ve ziametini yine sabiye
ihsan eyledim. Viresin. deyu ferman eylediler. Ve
zir Dervi Paa Boyacy* artd. Geldikde : Ho
geldin! deyu kuuda izin virb: ibadullahn suyuna
taarruz itme, zarar ekersin. deyu nasihatgne sz
ile ifal, oldahi: Varaym sultanm. Yollarn bozub
feragat , ideyim. deyu tara kdkda, akibince a-
vubay kabine tayin eyledi. Ardnca kub : Seni
Padiah taleb itmi. deyu Saray Hmayuna g
trd. Badelasr idi. Kapuclar odasnda habs, ve
katli in virilen ferman gsterdikde : Salt asr
klmadm. deyu abdest alub namaz klub istifar
ye's ile kbleye mteveccih ve teslim oldu. Celltlar
boub meyyitini Bab Hmayun pighma ilka itdi-
ler. Cmle mameleki mirye kabzolunub bir kk
olu var idi. Haremi Hmayuna alnd.
(N aim Tarihi, c v, s 323)
[ lj D rdnc M ehm et.
 N a M 43

10. Devletin slah

Devleti aliyye murunun ziyade ehem ve elzemi

ve mkilt saltanatn mhimmat makamnda cm
lesinden esab ve azami be maslahatdrki her asr
da mlki izam ve vzera ve vkely li makam
ciz ve hayran iden bu hususlardr. Bu be madde
ye kemayenbai nizam virilen devletde minbaad
tagayyr ve ihtill zuhurna galib halde ihtimal kal
maz.
Evvel irad ve masraf hususunu hakimane be
raber itmee, belki masraf tenzile bir tarykle ru
oluna ki, ne kat erzakla halkdan beddua alna ve
ne tayinat tenzil ve vezayifi kat ile bir ferde ikyet
itdirile ve teklif ve bidatler hdasna hacet kala.
Saniyen hiyeli filosofane ile tedahl ref ve ol
bar belyi Hazanei mire zerinden defitmee bir
tarykle ru oluna ki mirde malm kald deyu br
ferde tazallm ve ekva itdirilmiye.
Salisen tavaifi askerye bir keyfiyyeti mutedile
ile nizam virile ki Ocaklar mamur olub hem vakti
hacetde dmen mukabelesine varmaa mstaid
olalar ve hem etraf memalikde olan taslakc zm
resi ketmi hukuk ile mirye ve zuam ve evkafa
gadir idemiyeler ve hem sitanede ve tarada ita-
atden huruca ve fesada kadir olamyub llemre
abdi memlk .gibi mnkad olalar.
Rabian tara eyaletlere ve cmle memlekete bir
halet ile tasarrufat ve tedbirat oluna ki hem reaya
 44 N a m

ve beraya sude ve diyar islmiyye mamur ola ve

hem emvali mirye noksan terettb itmiyb valiler
ve hkimler dahi intifalarndan kalmyub kapular
hallerine gre mkemmel ve mretteb ola.
Hamisen baz tedbirat hafiyye ile yle dilfiri-
bane hareket oluna ki Padiah slm dilhahlar olan
vcuh makule zre zevk ve safalarmda mnerihs-
sadr ola. Ve shhat ve heybetleri maan kulb
nasa irab olunub minbaad darlmlkde ve tara
memalikde halk fitne ve cemiyyet itmek deil, olma-
kule mefasid hatrlarna bile hutur itmiyb canibi
saltanata ve vkelyi devlete bittasarruf muti ve
msahhar olalar. Tevfik rabban shuletle bu mas
lahatlar myesser eyledikde gayri bir mkl kal-
myub dy din ve devlete dahi cevab virilmek ve
her i murad zre grlmek kati sn olur.
(Edirne vakas, s. 52)

II. bir Paa

Veziri marnileyh aslnda Abaza Paa hidme-
tndeve tfl iken ann yannda terbiye olunman le-
vend mereb, sadedil, mmi ve avakb umru m l
haza ve tasavvurdan gafil, adldd hkmetde in
firadn ancak szin bilr ve mehabet ve tahvf ile
halkn malini sn vehile alur, mmiyane huuneti
zhd ile muttasf, kahve yerine scak sd ier, d-
han ien yannda hamir ienden bedterdir. Suleh
ve meayihi sever geinr. Amma bir habbe bezi
 N a m 45

itmez. Ekseriya riayeti, cemi male kadir, vilyet yk

mak fenninde mahir, vaciblkatil erazile idi. Ekser
mehareti cirid ve mzrak oynatmak ve kl almak
ve at kullanmak ve ikr ahvalini sylemekde idi.
Lkin uuru hmayunda ve sebli gazda zerre ka
dar ie yaramad. Daima diz zerinde oturur, az
syler, hi glmez, kimseye kyam ve ikram itmez,
hudud merasim ve meratibe riayet itmezdi. Halk
ekseriya gururundan makhur idiler. Cssesi sagir
ve destar kk, cndiyane, ve libas cerkes ve
levendane, kameti kasir, hareketi cst apkne idi.
Kuvveti baht kadar tasarrufat akliyyesi olsayd
cmle vzeray unutdururdu. Ve sakin olduu saray
vakamend Ayie Sultan saraydr ki hl Ayasofya
yolunda merhum Kprili Fazl Ahmet Paa bir ka
saray dahi ilhak ve tamir itdii saraya munzam ol-
mudur. Veziri marnileyhin bu kadar cah ve mal
ve kuvveti var iken Halebde zimmler mahallesinde
bir han ve baz dekkn ve evkafndan gayri namn
andrr bir hayr yoidi. Ve zikri cemile bais bir eseri
hasenesi kalmamdr. Ulema ve uaraya ve ibkai
sra kadir eshab irfana bir habbe keremi olmyub
hatt hakkna ne kasideler ve ne gazel ve ne bir
tarih sylenmemidir. Belki medhine mteallik kat
bir mevzun kelm sylenmemidir dirler.
(Naim Tarihi, c VI, s. 98)

12. Deli Hseyin Paa

Veziri marnileyh vilyeti Anadoluda Yeni
ehir nam kasabadan zuhur idb Eskisaray baltac-
 46 JSTa m

tanrdan iken pehlivanl ve bahadrl hasebile

merhum Sultan Murad Han Hazretlerinin mazhar
iltifat olub mirahorluk, badehu vezaret rtbesine
nail olmudur. Taryk intisabn byle nakliderler
ki asr Murad Hande Acemden eli gelb izhar
hner ilin bir kurulmu keman getrr.Bu kemann
kiriini karub yine kurmaa kadir bir pehlivan
memaliki Osmaniyyede bulunur mu? deyu arz ey
lemi . Vak halde ehri stanbulun namdar ve zo-
raver pehlivanlarna nihan arz olunmu. Keman
mezburu bozub kurmak deil, kiriini bile tahrik
idememiler. Ol keman Darssaade Aasnn oda
snda durub hafiyyeten an eker pehlivan tecesss,
olunurmu. Deli Hseyin Paa ol vakit acemi baltac
imi. Aa odasnn ocana eyyam itada odun taur
imi. Bir giin Aa odasn tenha bulur. Nbeti
den gayri kimsene yok. Keman grb kabzaya alur.
Asl hikyeden haberi yok. Birka kere kepazevari
ekb dururken ol esnada Darssaade Aas geliyor
didiklerinde tella keman braub gider. Aa .ge-
b keman evvelki mevziinde haleti uls zre gr-
miyb: Bu kemana kim yapd ? deyu sual ider.
Nbeti Yahya Aa korkusundan: Baltac Deli H
seyin ocaa o d u n , getrd. Ve keman alub birka
kere ekdi. Sizin geleceinizi iidb braub kad.
didikde Aa mesrur olub: Tiz Deli Hseyini a
rn didi. Baltac kethdas ve eskileri olan eshab
hased biareyi zr id b : Aslacak! Aa odasna
girersin. Tek durmazsn. Ana buna yapursn. Senin
trnaklarn dkelim. deyu inciderek getrdiler. Aa.
 N a m 47

keman eline virb : e k imdi greyim ! didikde

yine eline alub kepazemisal be on kere keman
ekdi. Darssaade Aas taaccb ve istihsan idb:
Tiz imdi yolda pak dolma ve kisve ile giydirin.
dem ekline kon. Huzur hmayuna gtrsem
gerek. deyu kethdaya tenbih olundu. Biare De
li Hseyin, zelil ve namurad iken ni vahidde eb-
nayi cinsi beyninde muazzez ve mkerrem oldu..
Darssade Aas sevkile huzuru hmayuna varub
keman mezburu ekb izhar hner idb mazhar
tahsin oldukdan sonra huzur padiahde Acem el
isi muvacehesinde keman mezburu kepazevar e
kerken zorubazu ile ikest idb paralarn eli n
ne vaz itdikde, Padiah cihan ve umumen Snniya-
nn ibtihac ve meserretlerine ve elinin kemali infial
ve hacaletine sebeb olmudur. Sultan Murad Han
gaziye ibtida intisab bu taryk ile olub sonra
mirahorluk ile kb seferi Revan avdetinde
Msr Kahire belerbeisi, badehu hapudan olub
Azak zerine serdar tayin olunnb bir maslahata
muvaffak olamadndan azil olunub sonra Bedun[l]
valisi olmudur. Bosna ve Badad eyaletlerine dahi
mutasarrf olmu idi. Badehu on be sene Oirid
serdar olub kffar ile muharebede erlikleri zuhure
geldii beynennas dasitan olmala azm itihar tah
sil itmidi. Lkin ber muktezayi takdir Kandiye fethi
kendye myesser olmadndan adas tama ve te-
kslne hamlidb i grmedi namile azil olunub
yine kapudan, badehu Rum tli Belerbeisi olub
[1] Budin, Buda (Petenin ote yakas)
 48 NAM

Abaza Haan Paann vcudu ref olundukdan son

ra ann hakknda dahi tedarik olunan semi muvak
kati keyd adavetin vakti sirayeti irib mnafesei
dnya belsile vcud ifna olundu. Veziri mezbur
kade mereb, uh tabiat olub miyane ltifeler ve
Nasreddinvari hikye ve emsali muzhike syledi
inden Sultan Murad Han mahzuz ve mnerih
olmain ekser evkatda yanlarndan mnfek olmaz
imi. Nakliderler ki bir defa sefer azimetile stanbul
dan ly azm ile karken cmle halk, hatt nisva-
n ehir bile fevc fevc temaasna kmlar. Zrh ve
serpenah ile levendane svar olub rehgzanna saf
eken halka vz blend ile selm virb recay ha
yr dua ile tevdi iderdi. Nisvan gruhuna uradkda:
Selmn aleykm kadnlar ! Cennet reyhanlar ve
yer Melekleri! Ulema ve suleha ve yayar koak yi
itler sizden doar. Allah teal srnze bereket
virsn. Bizi duadan unutman ! deyu arub sy
lerdi. Rical ve nisvan grivve feryad iderek: Allah
teal seni Padiaha balasun. Kahraman vezir
olunca byle gerek! deyu can ve gnlden hayr
dua iderlerdi. Lkin levendmereb ve bperva ve
ceri olmak hasebile lisan endan mazbut olmyub
Giridde Derghi li askerile imtiza ve ittihad ide-
medi. Tama hmdan dahi hli olmamala baz ev-
z nahemvar adasna hccet olub katlitdirdiler.
Amma bu makule kabayh mesturesine halk lem
muttali olmyub hret ve ecaatine binaen avam
nasn cmlesi meddah ve tarafdar bulunmala :
Hayif sad hayif ki, byle veziri namdan garaza bi-
 N a m 49

ten katlitdirdiler. deyu ammei halk telazzn ve

teessf izhar itdiler. Meclislerde, belki esvak ve bi-
ldda ann ruhuna sena ve rahmet, ve bais olanlara
tanu dahi ve gaybetine nice mddet halk lem i
tigal eylediler.
(NaimA Tarihi, c V I, s 30'.))

13. Hocazadenin akbeti

Ramazann yirmi beinci gn Sinan Paa k
knde (1) meveret vardr deyu Mfti Efendiye (2)
canibi devletden dem varub izaz ile davet olundu.
Geldii saat Padiah ve Veziri gremiyib Bostan -
cba narifetile bir kaya vaz ve be alt nefer
Bostanc ile Brusaya nefiy olundu.Vezirzam arziyle
meihati islmiyye Rumeli kadaskerlerinden mazul
Hanefi Efendiye tevcih olundu. Biare Mesud Efen
di ihaneten Aziz Efendiye (3) tevcih eyledii Mu
danya arpalna yekta baile kub yannda Bostan
clardan gayri dem ve hidmetkr yok idi. Mudanya
naibi bargirin virb Brusaya yollad. Gelb Brusada
Maalizadelerin baesine nzul idb mukaddema
Padiah cemcah ve Valide Sultan (4) Hazretleri ta
rafndan mazhar old ikram ve iltifata maruren
gh Ebu Said Efendi gibi : Nazperverdi visalim men
gca hicran gca, mazmunu zre: Bizimle bu mu
amele neden iktiza eyledi? Crm m z tefahhs o-
(1) ncili kk (2) Hocazade Mesd Efendi (3 ) Ka-
radeblzaae (4) Turhan Valide.
4
 Na m a

lunmadiyen adamz iftirasna vcud virilmek lyk

mdr? deyu ademi imtisal suretin gsterdi. Ghice
galebei vahime ile : Bir gn evvel Diyarbekire
gidelim. Adamz bir isnad dahi itmesnler. dir idi.
Ol esnada yollar eydi Ahmed Paamn ve Abaza
Haan Aann levendat bakyyesinden mahuf ol-
main kenduyi Diyarbekire isal in Brusada bir
bayrak sekban yazmaa ru eyledi: Acilen Di
yarbekire mteveccih olub Brusada elenmesiin ,,
deyu emri erif ile akabince bir avu gelmi idi.
Kprili vaktinde katlolunan Sadreddinzadfe Ruhullah
Efendi ol vakitde Brusa kads imi. avu emri
erifi Monlaya tebli itdikde Monla Efendinin me
er Mesud Efendiye hatrmandelii var imi. Ta
raf devletden sipari var. Yollar mahufdur. Levendat
yazub tedarikin grb gitmek zredir. deyu nev-
an avk ve tehirine telmihi mir bir arz yazub a
vu ile Asitanei saadete gnderdikde Vezirizam
arz alub huzuru hmayuna varub: te Diyarbe
kire gitmez imi. Anda levendat cem idermi. B
tarafda olan hevadarlarmn fitne ikaz itmelerine mun-
tazrdr deyu mddeasn takrir itmein deryay
gazab ehriyar huru idb Ferman llemre
itaat itmeyb asker cemine megul olman katlo-
luna * deyu hatt hmayun sdr olmala Sadrzam
bu slb ile sitanei saadetde olan sair muinle
rini dahi izaleye hatt erif tahsil eyledi. Brusa Mon-
lasna hitaben katli in tekrar emri erif tahrir ve
mbair yedile irsal olunub Eer Diyarbekire a-
zimet iderse Brusadan bir konak kdu menzilde
 N a m 5.1

katlidesin. Eer birka gn elenmek ihtimali var

ise hemen bulduun yerde izale idesin deyu bu
yurulmu idi. Brusa halknn baz ebehlerinden
m enkuldr: Kad Sadreddinzade bir mesirede idi.
avu gelb halvetde teblii ferman eyledikde ihfa
idb vakti asradek leminde olub alelde meclisi
sohbeti tekmil idb mahkemesine gelmi. Ol vil-
yetde mahkeme, hidmetinde olan ikarleri hafiyye*
ten ihzar eylemi. Badelgurub naibi ve baz kimse
leri koub icrayi ferman in gndermi. Mesud
Efendi ise Maalizadenin etrafa nazr mrtefi k
knde sade arakn ile oturmu, meyva tenavl
idb sahibi hane ile ahvaline mteallik sz syleiir
imi. evvalin on birinci gicesi vakti iada ortalk
nuru kamer ile ruen. Sahibi hane penereden hi-
lfmutad vafir ehas mahede idb ' Asl ne ola?
deyu taraya kar. Grr ki menzili dairenmadar
kuadub Naib Efendi ve Suba ve gayri birka
dem ieru girmiler. Kazyyeyi sahibi haneye ifade
iderler. Mesud Efendi hayallenb penereden tara
ya nazar idb hanenin etrafna saf eken msellh
bemanlar grdkde hurdeyi duyar. Kendsi nefsin
de behadr, zorbazu sahibi dem olmala bir mu
teber klc var idi. Daima yanndan eksik itmezdi.
Henan hevlican ile dalkl olub : Bu herifler kim
lerdir. Gice ile burada ne ararlar. Tiz sahibi hane
gelsn ! deyu nara urmaa balad. Sahibi hane
bir keye ekilb yzgstermedi. Efendi pehlivan-
var elinde kl, havfi mevt ile hamle ider. Mba-
bairler korkularndan hcum idemeyb treddd
 o2 N a m

gsterdiler. Hele ikr habislerinin cesurlarndan

birka oda iine girb yasdklar ve sair besat ma-
kulesi eya ilka iderek siperlenerek birden hcum
idb bir marekei rstemane kopardlar ki, Efendi
nin darbndan bir kann kellesi zahimdar oldukdan
sonra hezar zorzar ile ahiz idb krn temam it-
diler.

14. Erbab seyf ve kalem

n nlk ve vzera ve lkkm ve uzamann

mesakin ve melbisdeki zib ve zineti lzimei ha
met olub etvar mezkre hillinde inkta heybet
ve rabetin inidamna bais idii mukarrer oldu. L
yk budur ki bu husus tedri ile grilb rteb ve
derecata gre mraat olunub hududu selef ifrat ile
tecavz olunmya. Ve erkn devletden olmyanlara
bu hususda endan ruhsat virilmiye. Yalnz kuvveti
maliyye ile mtehiyyat nefsaniyyelerini icra idenler-
den imaz ayin olunursa mansb ve cah izzetine
rabet kalmaz. Atebei aliyye dirliini agniya aynna
almaz. Hademei devlet ve askeriyan ile sair ns
beyninde bir meziyyeti mahsude ve tefavt mute
dile lzmdr ki tarafeyne taziyanei evk ve gayret
ola. Ve vezaret ve emaret ve mevleviyyet ve sair
hkmetler msteidine sezavar buyrulub menasb
seyfiyye ve meratibi ilmiyye ve kalemiyye gayet
nedret zre virilb itibarat azizeyi rahis itmekde
 N a m 53

ok faide vardr. Alelhusus riitbei aliyyei vezaret

taklidinde akelligaye imsak ve ihtiraz lzmdr. Ve
evkat haliyyede askeri sultan ve hademe ve glman
siddei felek unvan cirid ve rimah oynamak ve ralr
i bdpa kullanmak ve tir ve ht atmak ve darb
tiga merak itmek semtine tergib ve levazm eca
ate tahriz eylemek lzmdr. Ve bu makule kemalt
ecianede izhar hner idenlere itay bahi ile se
mendi gayretlerin cnbe getreler ki sanayii e
caati amali halkn knunu hamiyyetleri ialine se-
beb ola. Ve ulem ve fuzel beynine mebahisi da
kika ve mesaili arnika ilka idb fevaidi nafiay mu-
tazammn resailler yazlmaa muharrik olub kuvveti
fazl zuhur idenlere liyakat ve haysiyyeti mertebe
iltifat buyurulmak maalimi ilmi indirasdan ve me-
arii sai ve talebi , intmstan syanetdir. Ve maarifi
cziyye eshabndan fevaid ve yadigra mteallik
mneat ve ear misillu sr sudur itdike nigh
iltifat ile manzur ve istidadlar mertebe kerem ve
atfet ile mesrur buyurulmak eshab rsd ve temyizi
evkengiz itdiinden gayri ibkayi hsn sena ve
taryk ilim ve irfan ihyaya sebebdir.
( N aim Tarihi, c I, s 56 )

SON

A hm et Sait matbaas K.S. Jfs 17