FRANSIZ YI81YIIIIIII J11\11

Alphonse Daudet Iaza:tes HHd\yeleri 7

Alphonse Daudet ei:menmden Mektuplar 4Z5
c. Esat Lt|
Stendhal tal va Hikayeleri b0
H UDt1 1 uo/
Victor Hugo Hel'llani 4?G
CeTl M ei
V ictor Hugo Marion de Lorme
'{_
U
`

CeniL Me'i-M. S. Kl(;

Emile Zola Bir Ak Sahifesi I @{
Emile Zola Bir Ak Sahifesi 11 Ob
E'nile Zola Dl Bereket 1 bbU
Emile Zola Dl Bereketi II U
Emile Zola Dl Berekcti III 9UU
10H Vool
H. de Balmc Cousin Pons I ,ZU
H. de Balzac Cousn Pons II 97U
H. de B:lzac Cousine Bette I UU
H. de Balzac Cousine Bette 1 U
Vhd 10 I0

Mi lll Eitim Bakanl yaynevleri1e btn
kitaplarda satlmaktadr.
Du1 1. 1 Wu1u
SATI VE DAGITlM YER: Istanbul' da Devlet Kitaplar M
drl ve illerde Milli Eitim Bakanl Yaynevleri

+ .
\

,+
1
0#

M

11 !I'` ^ |L` H
!`A!.\`I !I
-

|JA!!AII DVW

eviren
ncI KARASAN
NC BASILI
DEVLET KITAPLARI MDRLG

Gaz
1nvet
stsI
FeIccIe
BoIumu
P
>
M
|

0
Bu twcmenin her trl ba ve yaym RkK
Mill Eitim Balnln aittir. Bakanln msa
cesi aLrmcllca bu tercmenin metni ta.mam,
ksmen veya deitirile?ek alnamaz.
Milli Eitim Bakanl Yaymlar ve Basl Ei
tim Malzemelei Genel Mlrlnn 12/5/1966
tnih ve 6833 sayl eml'iyle Fransz Klasikleri
Sedsinde nc defa olarak 5000 say baslmtr.
LJ!J1
JABAJ IIGI IL
HAKKAJI PVPWP
(:a rrch6rChe dC l V0r\c ur l
htncio na|ureue)
/
Bu eser Mehmet KARASAN IaraIndan
dilinze evrilmitir.
NC BASILI
lST ANBUL 1966 MLL EGTM BASIMEVl

Descartes, 1650'de sve saraynda ldiiU :aman,

henilz yaymlammm baz eserlerinin nlisvcddt!sini
brakmt. Bunlar arasnda Ttb:t I) ile H. i|an
1Unm adl bir dialog da vard. Mon 88c0'l88R
layt adl eseriylc, Descartes'm ilk ve bahca biyog
rafyacs. olamk tannan Baillet bu 0o0I hakkmdu yle
diyodu: "Elimizde ('ranszca yazlm bir eserin miis
veddesi de var, ad J'abia I;( |Ic Haki/aI A1wm'd;r.
Bu eser, nellifin iki kitap olaak sunnay tasahd
bir diyalogdur" .
.L701'de, Dcscartes'n yaymlannam eserleri ara
oIu bu diyalogu. Lftince D1: terelimesi yaymlanrn
tr. Bylece, Franszcas aramam, dolaysiyle de ya
kn zamana kadar buna .rastlannantr.
Fakat Leibi;'in bir mektupta, kendisinde Fran
szca b:ir- diyalog da bulunduu u syledii bi lin iyor
tu. Bu ip ucundan harek(t ederek, 1894'te, Hanovra'da,
Leibniz'in terekesi aras-da bt diyalogun Franszca
metninin bir paras bulunutu. Leibniz `c1` 0u
Uu 11 yr:-dedit", diyorsa da, bugne kad bunu
bulmak mmkn oltamtr. B,lece Adam ve 'l'aey
bsl.<Jsnda, eksik olan bOIuD Ltticesiyle tananlan
mtr. Biz de terciinelerinizde bu metni esas aldk.
Fkat Lat1nce ksmn, Franszca bir tercnesidei e
virdik.
Icscartes'n bu diyalogu
.nizdeki metnin,
tamamlamad ve eli-
ayn olduu, dolaysiyle
`
+
TABlAT !5ICl ll. HAX\KATl PAM+
kaybolmu bir lsn bu.l una<lg anlalyor. unku,
rnctniu sonundl /kluJcle de grileci gibi, 8\-
Jet, Descartes'n katla" tmD0F 1t8n82c3 yazlm1
D esern bIu'ndan bahsotnu:kteclir.
Escrin yazh tarihine geic` DD Du8W3\ da. ke
sin bir fjkir eb(ek imkfindr. Fakat Elceme'de R0~
:cimiz yibi@ Charles Adam'a g-e, u'0|0 ve Ja
0 bi arada yazlm olmas DUI\mP0\1 Baillet'ye
gre ise, Descartes'n son eserlel'inden olmas mmkn
dr.
. [ARASAN

Y
1Y
$Gl

.HSS | HH

B sM k, sa duyulu adamn, n din,
N
ne de felsefenin ya1dmna et uzatmakszn
dnceini umtran btn eyer ze
rine edinebilecei btn kanaatleri belirtir
.
e en gaip bilimle1n slnn vanncaya
K0 eye nfz ede?.
1
7

Sa du:tulu bir adam nc btn kitaplar okumak,

ne de okullarda okutulan her cy nccdcn ineeye
relln<!k zorunacr. lhtta edcl.iyaUa (kitajlarla) u
raaya fazla

ana harcanas, ei1imnde bir eksik
lik olur. 1ayatnda yapacak brok ileri varrlr. m
rli iyice lcsaplamak, en Jyi k1smn da iyi i 1!\
uramaya vcn<'k O1dalJ. JU ileri d<' ona yalnz
lmrli akl ntecel<tir. ]'akat ha ya ta atlldtnda hi
.
+
1 hilgisi yoktur, <oc:ukluuida edindii bilgi de an
cal< W:Jx du\ulu Iu hOCuu1u1 O!O111C31t d:
dan, akl hayalii idareye balamadan nce, hayalinin
bi1J r yanl diictlrle dolu bulunmamas hemen he-
men irld'nszdr. Bylece daha sonra dce ini d^l
duran kt bilimlmlen syrlmk iin olduu kadar,
salam bir bilimin tereJJerii atmak ve bilgisini crie
bilecei yksek nOktaya kadar ykseltebilecek btn
yolln bulmak in Oe, pek yiiksek 1 yat\st< O!-
mak vc:yahut Ja bir bi]g('nin UJ1srinden faydlanmal<
i htiyac ndadr.
Bu eSC1uC bu eyleri 6rctck V( ruhlanm>n e
ck zenginliklerini herkesin gz nne koymak ite
dim; bylece her i nan<. hayatnn ida

et indP gerekli
olan btn bilimi, bakasndan bi ey istemeksizin
kendiside buJmnn, sonr da bu bi li mi inceliyerck, in
San klnn 11in<bilH)i <H'ayip bilyilei n hepsini
edinnE ri' yollarn gstereceim.
b
T ADlAT \CI LE
.
HAKIKA Tl ARAMA
Fakat, ilkin, korkarn ki, tasarmn bykl
karsnda zihinleriniz aalyacak ve inannyacaktrr.
nurn iin, gritiin ii hayal edildii .kadar zor
' olmadn haber vermek sterim, nk insan zihninin
gcn amyan bilgiler, yle alacak bir bala bir
biinc zincirlenmi ve yle aruri neticelerle birbirin
dc karlmaktadr ki onlar bulma k iin fazla gl
ve becerikti olmaya ihtiya yoktur, yeter ki en basit
lerinden balyarak, basamak basamak en yksekle
rine kadar itmsini bilelin/Benim burada pek ak Ne
pek genel birtakm kantlada gstereceim de budur,
yle ki her biri daha nce gzlcriri iki yana eirme
mek ve dncesini benim d1dm eyler zerin
dr durdu rmanak yliznden, ayn eyleri grmediine
hiikmcdcekti; fakat bunlar bulmakta payma den
cef, yOldn geen binin_ iyi bir talihle daha nce
bakl+rn uzn zaman dikkatle arayp da bulama-
1
d zciD bir define zerine dmekle kazand e-
reften daha byk deildir.
phesiz, bunu benden daha iyi baaracak birok
nadir zekalar bulunmutur, fakat, alacak ey, hi
biri onlar ayrdetmek zahmetine katlanmak istememi
ve hemen hepsi, kestirmeden gitmek iin ana yolu b
rakarak dikenieric uurumlar arasnda yolunu sa\tan
yolcular taklit etmilerdir.
Ama ben burada bakalarnn bildiini veya bil
mcdiini incelemek istemiyorum. Arzu edilen btn bi
lim belki kitaplada vardr, fakat onlarda bulunan iyi
cylN yle gereksiz eylerle karm ve bir sr cilt
yn iinele yle karmakank bir ekilde serpilmi
llr ki, onlan okrak iin insan mrnden daha uzun
TABIA' \! Ih HAKIKATI ARAMA

I! zaman lazm olduu i\, faydal eyleri sep

karmak iin de, insann onlar kediligmden, tek ba
na, bulmak iin muhta olduu zekiclan daha byk
bir zekaya ihtiya vardr.
Bylece umarm ki, burada daha kolay bir yol bul
makla memnun olacaksz, syliyecein hak'ikater de,
onla ne Aristo, ne de EfUitun'dan almasam da, gene
iyi kabul grmekten geri kalmayacak, bir kylnn ke
csinden kt zaman devlet kasasndan kt za
mankinden daha az deeri olmyan bir skke gibi, |e
yerde geer bir ake olacaklardr. Bunun iindir ki on
lar btn insla ayn derecede faydal klnaya a
gtm# Bu i iin de, herkesin dncesindeki en iyi
cyi, dostlanna samimi olarak anlatt drst konu
malann s!Cbundan daha uygun bir slup bulamadm.
Nc Eudoxe, Poliandl'e ve Epistemon adla : alnda, ale
lade zeklt, fakat muhakemesi hi bir yanl kanaatle
bozulmam, tabiatnn safl derecesinde btn aklna
Nilhip bir kimse ile, oturduu bir kr evinde onu g
neye gelen iki konuuru farzediyorum. Bunlar bu yz
yln en nadir, en mcnkl..ki zeludr, biri hiokuyup
ynzma grmeniir, teki ise tersine, okullarda re
tilen btn eyleri tamamiyle bilmet

dir, bulunduklar
yerin teekklat ile zcllikl(ri 7.rine olduu kadar
-ki kavramalarn kolaylatrmak iin oradan birok
misaller alacam- baka eyler zerine de hayal
ciebilecekleri konumalar arasda, bu iki kitabn so
nu!a kada inceliyecekleri konuyu kararlatnyorlar.
PO!IANRE. ^ Ne mutlu size, btn bu gzel
. = . .
I<!ylei Yunan ve LVtin kitaplarndan ogrenms.nz,
lan yle geliyor ki, sizin kadar oksaydm, ben de, si

- WMI

TABtAT ISIGI LE IlAKKAT ARAMA

zin imdi meleklerden farkl olduunuz kadar kendi ken
dimden farkl olurdun. Okuyup yazmann cesareti gev
ettiine inanarak pek gen bir yata beni saray ve
.
orduya gnderen anamla babamn hatasn balya
nam; Konumanzdan bir ey rennezsen, btn m
rmce bilgisiz kalmak deidime yanacan.
EPISTEMON. Bence, bu konu zerine rene
ceiniz en iyi ey udur: btn insanlarda ortak olan

bilmek arzusu devsz bir lastalktr, nk insann

bilimi arttka mera k da artar; bu noktada siz bize
stnsnz, nk eksiklerinizin faknda deilsiniz,
bizse eksiklerinizi biliriz, bildiimiz ii de zlri;z.
EUDOXE. Demek tabiatta byle devasz evren
sel bir dert var? Siz bir bilim adamsnz, nasl oluyor
da buna inayorsunuz? Ben hi yle dnmyorum,
bence her yerde, herkesi n al ilc susuzluunu gidee
cek kadar meyva ve rmak vardr, ayn ekilde, ll
uhlarn merakn gidemek iin de, her konu zerinde
bilinebilecek yeter hakikat bulunur, doymaz bir mea
kn durmadan kemirdii bix ruh, susuzluk hastaJi!a
.
tutulan bir kimsenin vcudundan daha az hasta deildir +
EPISTEMON. - Eskiden renmitin, arzumuz
tabiat gereince bize inkansz gne

eylere kadar
uzanamaz, bozuk ve
;
ya 1 gereksiz eylere kadar
da gitmemesi gerekir; fakat bilinecek eylerin birou
bize !l^KIl grUn0r ve yalnz iyi ve glzel deil, ha
yatmzn gdm iin de gereklidirler, yle ki kimse
nin bunlar, dahasm arzu etmiyecek kadar bildiine
inanamyorum.
EUDOXE. yle ise size, artk bir ey ren-
nek iin hi bir ihtirasm yoktur ve felsefesine ml-
TADIAT IIC! IL HAKIKATI ARAMA

ta olmasam da, vaktiyle Diogenos'un fsndan mem

nun olduu gibi, elde ettiim pek az bilgiden memnu
num dersen, hakknda ne dnrsn? iink kom
ulannn topraklar ufack topran eVeliyor, :m
bilgileri bilgime snr olmuyor, rastlad btn h.ki
katlari istedii gibi kullanan zihnim de bunacak ba
ka hakikatler olduunu dnmLiyor; tersine memle
ketinden tede ancak kuru llerle ssz dtlar bulun
duunu hayal eden kenar bi memleket kralnn 1tt
huzur ve skn iinde yayor+
EPISTEMON. - Eer bunlar baka biri syle
seydi, ok gururlu ve az mora`l olduuna inardm.
Fal<at biliyorum ki byle ssz bi ye"e (ekilmisiniz,
tannm olmnya da pek az nem veriyorsunuz, bu da
gurur] u olmadnz pek iyi gsteriyor; sona, esl<iden
seyahate, bilginleri ziyarete, her bilimue bulunan en
g eyleri incelemeye epey zaman vemisiniz, o da
bize merak ve tecesslsten mahrum olmadnz ispat
ediyor; byhce
s
izi pek menunn buluyorum, bilimini
zin de bakalarn biliminden daha nlikemmel oldu
undan phe bile etmiyoum.
EUDOXE. ^ Hakkmda beslediiniz iyi kanaate
teekkr ederim; ftkat sizi sadece syledii me in:n
naya zorlyarak, nezaketinizi fazlaca ktye kullannl
istemem. nsan otaya att fikri ba: etki ve ola]larla
ispat edemeHii ncldetce, asla herkesin kanaatinden
uzak fikirler ileri srmenelidir. Bunun iin, ikinizden
de bu gzel mevsimde bu1ada kalmanz rica ediyonm.
Rylece bildiimin bir pnrcasn size aka sylemek
frsatm bulacan. Zira yle samyorum ki, yalnz bil
limle memmn olmakta haKl olduumu kabul etmek-
`
l l


TABlAT JICI lLE HAKIKAT! ARAMA
le kalmayp, fazla olarak, siz de rendiinizden tara
miyle memnun kalacakz.
EPISTEMON. Sizden rica etmek istediim bir
lutfu reddemeklen saknrrrn.
POUANURE. ^ Bana gelince, bu konumadan
byk bir kiHn olacan sanmyorum. Bununla bera
ber hazr bulunduuma ok nemnunum.
EUDOXF. - Bundan daha ok sizin faydalanaca
!nz diiz l'ol iadre. nk pein bir fikriniz
yoklul', do]ayiylc de tarafsz bir kiiyi iyi tarafta
saf aldrmak benim iin daha kolay olacaktr. Halbuki
ok Z8mD kar laraf saflarnda yer alan Epistenon'u
benden yana kazanmak o kadar kolay olmyacaktr. Fa
kat size vadettiin bilimin deerini seike kavryabil
meniz iin, btmcY ile, hi bir nulakencye lzm gs
termekszin elde edilen ve ge1el olarak sadece tecrbe
den gelen diller, tarih ve corafya gibi basit hilgiler' [
arasdaki ayrl grmenizi arzu ederim. Zira dnya
da bulunan !I\ID eylerin tecrbesini edinmek icin bir
adamn hayatnn yetmiyeceini pek iyi biliyorum. Fa
kat u arzu etmenin bir delilik olduuna da eminim.
Bylece saduyu sahibi bir adam Bretanyaca eya s
virece bilmeye nasl mecbur deilse, Yunanca veya
Latince bilmeyt de mecbur deildir. Ne de Avrupa'daki
herhangi bir memleketin tarihinden ok mparatorluk
tarihini renmeye ihtiyac vardr. L yalnz zamanm
drst ve faydal eylere kullanmak, lafzasn u an
cak pek gerekli eylerle doldurmak zorundadr. nceki
bir bilgi zerine k
?
rduun,uz pein hkmlerden ba
ka bir ey olmayan bilimiere gelince, bazlar baya ve
herkesin bildii eylerden, bazlar da nadir ve zerinde

TABIAT IiGI lLE HAKIKATI tnAMA

11
uralan tecrbelerden elde edilir. Bu tecrilbcle1:dcn
ayr ayr bahsetmenin imkansz olduunu da kabul edi
yorum. Zira, ilkin, Hindistan'dan gelen btn otlarla
talar aratrmak, Phcnix'i grmek, ksaca tabiatta
merak eken ne varsa hepsini bilmek luzngelirdi.
POLIANDRE. Bundan fazlas da istenemez sa
nrm; eer bana, sadece Tann, akll ruh, onun !azi-
+
let ve nkifatlariyle ilgili, herkesin bildii, birtakm
mehur meseleleri iyice ispat ederseniz, memnun olaca
'm. Bunlar, asaletlerinin btn nvaniar gewiin
harabeleri iine gml olmasna ramen, gene herkes
e pek nl aileler olarak tannan, u eski ailelere be
zetiyorum. Zira, insan soyunu btn bu eylere inan
maya zorlyan ilk insanlarn, onlar ispat etek iin
kuvvetli kantlar bulunmu olduundan hi ple et
miyorum; fakat, bu kantlar, o zamandan beri, o kadar
az tekrarlanmtr ki, artk bugn onlar bilen kimse
kalmamtr; bununla oeraber bu hakikatler o ka<lar
nemlidir ki, akl ve tedbir bizi onlar zerine, te dn
yada aydnlannay beklemeden ziyade, bu dnyada, al
danmak babasna da olsa, onlara kkre inanma
ya zorluyor.
EPISTEMON. Bana gelince ben biraz daha ne
raklym, ayrca, her bilirde karlatm ve balca
insanlarn icatlar, tayflar (spectre), hayaller (illu
sion), ksacas bycle atfedilen artc eyler ze
rine baz zel glkleri aklamanz isterdim; zira
bunlar biJreniJ, yalnz onlardan faydalanmaK iin de
i), fakat muhakememizin, bilmedii bir eyin hayranl
yla yanlmamas iin de, faydal olduunu sanyorum.

'
.
1-t\ll
V
l
12
3A!^ ISIC! \T HAKIKATI ARAMA
EUDOXE. - kinizi ele memnun etmeye alaca
lm; sonu na kadar gdebileceiniz bir sra !u1mak
iin de, ilk olarak, ikimizin dnyada bulunan DD ey
lerden bahsetmemizi arzu ediyo1m Poliandre. Onlar
olduklan gibi ele alalm, Epistemo konumamz elin
den geldii kada az kessin, nk itirazlar bizi konu
muzdan da1 knaya zorlyabilir. Bundan sonra,
nz birden btn eyleri yeniden, fakat baka bi ba
kmdan, yani bizimle ilgilerine gre, doru veya yanl,
iyi veya kt olulanna gre gzden geirelim, nceki
konumalarda kalan btn glkleri de E|istemon
ite burada ortaya atmak frsatn bulacaktr.
POLJANDRE. - O halde bize her maddeyi ak
lamada gdeCeiniz sray syleyiDiz&
JUJDOXE. /.:olarak, aJnll ruhla balamak ge
rekccckli r, lYKu btn bilgimiz on dadr. z ilc
etkileriui gzden geirdikten soma da 'onu Yaratana
gecciz, DUH !D olduunu, dnyadaki her eyi
nasl yarattn tandktan sonra da, baka vaJk-
lar uzer i ne en phesizce bildiklerimizi gsterecek,
duyularmzn eyleri ne ckilde sezdiini, dncele
r|mz nas! 6n:u veya yOnl olduunu inceleyece
i>o!ra \15A!1B1D ciS\1D11 Pylerden meydana getir
dii eserleri gzii nne serecek ve si7e, santA
iCaddPhildii en giil makineleri, en nadir otorotlan
seyrettirecek, btn srlarn gstereceim ve onla!
t kadar basit le msum DDCk5I.Z Y insan elinden
kan eselere artk amaz olacaksnz. Sonra tabiatn
eserlerine eeceim; sonra size, onun btn dei-
.
7
nelernin sebebini, zelliklerinin eitlerini bitki veya
hayvan ruhunun uhunuzdan nasl farkl olduunu
TABIAT ISICI ll.E HAKIKATI ARAMA
13
stereebtn bu eyl erin yapsn gzden geire
,eim Gklerde gle eyleT, onlar hakknda ke
inlikle bilinenleri bildirdikten sonra, insanlarn ta
yin ve tespit edemedii eylere GT yaplan t1 sala
ahmin ve fa raiyelere kadar )kseleceim; bylece
duyulu eylerin anlal eylerle, her ikisinin de 'Ya
raanla olan mnasebetini, malluklarn lmezlii ile

varlklarnn kyametten sonra ne olacan .gstece-
lim. SoDra, bu konfe1ansn ikinci blmne geleceiz,
lurada ayr ay1 btn bilimlerden bahsedeceiz ve
Jer birinde en salam olan seeceiz ve bu biliMeri .
*imdi ye ,aar gittiinden d<ha ileriye gtrmek ve
Uu!uC pir dnce ile en ince zekalarn icadedebildik
lerini bulmak iin gereken metotlar gz nne koyaca
z. By!ece al)laynnz hakikat zerine 1?D bir
h \l!t.D ver1Uye hazrlarJ(en, iyi eyleri kt eylerden
ayrmak ve faziletler ile reziletler 31SDU8! 19KK
1u1G gste-rmek suretiyle iradelerimizi dzenlemeyi de
reneceiz. nu yaplnca, iimid ederim, duydu!muz
bilmek ihtiras o !adar iddetli olmayacaktr. Btn
:yi.edikerim de size o kadar iyi is|at edilmi grline
cektir ki, siz, iYi bir zekann, her ne kadar bi lde
yttimi olsa ve hi bir zaman t?biat ndan baka
br Ia aydnlanm bulunmasa da, gene ayn sebep-
leri iyice tartt takdirde_ bizimkilerden baka Iikir
`
lere sahip olmayana hiikmedeceksiniz. Bu konu- ``__

maya DIt balang olarak, insanlar ilk bilgisi ne ol- _

duunu ve b bilginin ruhun hangi blmnde bulun-
duUl incelemek H'mdr .
TP!8TMO^. " Bana yle geliyor k, ocuklarn
antaZ_asn, her bit eyin aslna gore izilmi por
|

19
TADIAT lSIGI lLE IlAKlKAT ARAMA
treleri olan fikirlerimizi zerine koyduumuz, balan
nam bir tabloya benzetirsek, btn bunlar aka
anlalacaktr. Duyular, meyiller, mrebbiler ve an
lay. bu eaeri meydana eiImek in alan
ressamlardr; bunlardan da ilk ie kananlar en a:.
kabiliyetli olanlal'dr: beceriksi duyular, kr bir ig
d ve mnasebetsiz dadlar. En iyisi en son gelen an
laytr, fakat onun da birok yllar raklk etmesi
ve ustalarm yanllal'ln dzeltmeye ka!!madsn n
ce, epey zaman onlarn izinden gitmesi Hlzmdr. Zan
nmca bilmekte ektiimiz gJ.klerin balca sebeple
rinden biri bu olsa gerektir. Zira duyulanmz pek ka
ba ve baya eylerden tede bir ey gl'emez, tabR
meyillerimiz tamamiye bozuktur; mrebbilcre gelince
ilerinde pek mkemmelleri bulunsa da, bununla be
raber anlaymz kantlarn inceleyinceye ka dar, bi
zi onlar kabul etmeye zorlayamazlar, nk eseri ta
mamlamak yalnz anlaya aitti. Fakat anlay, gen
raklarn taslan yapt )<t bir tabloya son renk
lelini koymak iin kullanlan bir essana benzer. V
azar azar, bazan bir izgiyi, bazan da baka bir izgi
yi dzeltmek iin, sanatn kullansn, ve orada eksik
olana ne kadar kendinden katarsa katsn, gene de b
yk eksiklikler brakmadan baal'amaz, tinl resim
balangta fena anlalmtr. Figrler fena yerle
tirilni, nispetlere de iyi riayet edilmemitir.
EUDOXE. Kyaslananz karlatmz ilk
engeli pek iyi gsteriyor; fakat ondan saknmak iin
hangi vastaya bavurmak lazmdr sylemiyorsunuz.
da, sanrm, udur: nasl :essammz, tabloda buldu
u btn izgileri silmek iin zerinden sngeri geir-
TAIAT GI 1LL M\KAT ARAMA
J
u\K1BD sonra, vaktini tashihle israf eecek yerde, tab
losuna yeni batan balamakla daha iyi ederse, ayn
Kuretle, her insan, bilgi ya denilen bir yaa varnca,
1 ana kadar nuhayyilesine akedilmi olan eksik fi
kirleri bir defa adamakll muhayyilesinden sktip at-
mal ve yeni batan yenilerini tekil etmeye balama-
ldr. /urada a.nlaynn btn zcnaat ve malaetini
tmllanmak zorundadr, bu, fikirleri olgunlatrmasa
lile, hi olazsa, yani duyularn za'fna veya tabia-
t.n bozukluuna yklemeyecektir.
EPISTEMON. Eer tatbiki kolay olsa idi, m
ltcmnel bir are olndu. Fantazyamza yel'leen ilk
nanlar orada ne kadar kuvvetli hal<kekildiini ve,
cer vvetli kantlardan yardm gremezse, iradenin
tok bana silneye kafi gelmediini bilmez deilsiniz.
EUDOXE. Bunun iin, size bu kantlardan
bazlarn retmeye alacam; bu konumadan bir
kar karmak istiyorsanz, ilk olarak bugne kadar
-in ilen bilgiyi devirebilmem iin Poliandre ile ko
runama biraz izin vermeniz lazmdr. Bylece ilkin
bugne kadar edinilen btn bilgiyi ykacam. Zira,
nademki bu bilgi onu tatmine kafi gelmiyor, o halde

uncak kt bir bilgi olabiliylece onu rk

* __-
neller zeine kurulmu bir eve benzetiyorum. Bunun
`-
lin de/btn binay devirip, yerine bir yenisini kur-
maktan daha iyi bir are grmyoru_zira ben, ye-
isin yapmadklar eski eserleri onarmakla uraan
kUk

sanatkfrlar gibi hareket etmek istemiyorum. Fa-
Bt, Poliandre, insanlarn m!cbI!d\ btn JaK\Kat-
lerden hangilerinin en pekin ve en kolay bilindiini be-
nimle birlikte gzden geirmek ltfunda bulunursanz,
1
1b
TABIAT !SIC! ILE HAKIKATI ARA.A
bir yandan ykmaya alrken, te yandan da tn.an
ma yarayacak temelleri kazar ve onlar doldurmak

iin gerekli en iyi, en salam malzemeyi hazrlaya-

biliriz.
,
POLIANDRE. yulu, yani grlr ve doku
llur eylerin bka btn eylerden daha pekin ol-
duudan phe edebilecek kimse var mdr? Bana
. fOrarsanz, eer Tan ile ruh zeine bunlar kadar
1
ak bir ey gstebilirseniz, dorusu ok aac. am.
.1

EUDOXE. - Halbuki benim de umdumn budur;
dorusu ayorum, nasl oluyor da insanlar bilimle
rini duyularn peki11l i i zerine kuracak kadar saf
dili ik gsteriyorlar? nk orarm bizi bazan aldat
tklarn kimse bilmez deildi ve bizi bir defa aldat
taniardan da her zaman sakmmakta yerden ge ka
or hakl yz_
POUANDRE. . Duyularm bizi bazen aldattk
lann pek iyi biliyorum. Nitekim duyular, hastann
btn etleri ac bulduu zamanda olduu gibi, rahat
sz olduklar; yahut, bize asla olduklar kadar byk
gqrnneyen yldzlara baktnz zamanda olduu gi
bi, eyadan ok uzak bulunduklar; yahut da, genel ola
rak tabiatlannn yaplma gre serbeste hareket et
medikleri zaman bizi aldatrlar. Fakat duyularn b
tn kusurlarn tanmak pek kolay deildir, bununla
beraber bu kusular, imdi sizi grdnden, bu bah
ede gezindiinizden, gnein bizi aydnlattndan
emin olmama engel olmazlar, huUisa, genel olarak
duyularma dokunan her ey gerektir.
EUDOXE. - Mademki rastlayacanz baka hal
lede de duyularn siz farkna varmadan da sizi aldat-

TABAT LI U.I HAJKAT ARA

1'
malarndan salnnanz iin, onlarn grdnz baz
hallerde bizi aldattklarn size sylemek kafi deil
dir, o halde kendilerini testi sanan, veyahut da vcut
larnn baz blmlerinin pek iri olduuna inanan me
lankoliklerden birini grp grmediinizi bilmek iin
daha da ileri gideceim. Bunlar, vcutlann hayal et
tikleri ekilde grdklerine ve ellediklerine yemin eder
le. Dorusu, duyular ile muhayyilesinin gsterdiine
inanan saduyulu bir kimseye, inandnn doruluu
nu salamak iin, elinde bu zavalllardan daha fazla
kant bulunmadn syleyecek olursak, phesiz,
kendisine hakaret etmi oluruz. Fakat ize, baka b
tn insaJlar gibi, uyumak .orunda olup olmadnz,
uyurken 'de, beni grdnze, bu bahede gez.ndii
nize, gnein sizi aydnlattna, hulasa imdi emin
olduunuzu znnettiiniz btn eylere inanp inan
madmz sormam fena bulamazsnz. Komedyalar
da hayret uyandran u: uyau| mym, yoksa uyyor
'yum? szlrini hi iitnediniz mi? Hayatnzn de
vaml bir uyku olmadndan, duyular vastasyla
rediiniz bitiin eylerin, uyuduunuz zaman olduu
gibi, imeli de yanl olmadndan nasl emin olabilir
siniz? Hususyle stn bir Varlk tarafndan yara
tldnz biliyorsunuz, her eye gc yeten bu Varlk
bizi, bei'lm sylediim gibi yaratrken, sizin sand
nz gibi yaratrken, ektii glkten daha fazla g
lk ekmez.

POLIANDRE. - te, phesiz Epistemon'un

btn bilimini devirmeye yetecek sebepler, yeter
dncesini bunlar zerinde 'urduracak kadar dik
katli olsun; bana gelince, hi okuyup yazmak ren-

1
3
TABtAT I8iGt lLE HAK KATl ARAMA
mediim, dncemi duyulur eylerden uzaklamaya
.
ahtrmadm halde, gcm aan dncelere dal-
maya kalkarsam, bir. az deli olmaktan korkarm.
EPISTEMON. " Bu gibi dncelere fazla dal-
.
nann pek thlikeli olduunu sanyorum. Bu pek
nel pheler bizi doruca Sokrates'in bilgisizliine ve
yahut da pyrrhoncular he ve kararszhna y
trr. Bu ise boyumuzu aan derin bir sudur.
^
EUDOXE. !tiraf ederim Id, geit yerini. tan-
mayanlarm, tek bana gemeye kalkmas tehlikelidir.
Nitekim bu yzden biloklar da suda boulmutur.
Fakat ardmsra gemekten korkmaynz. Zira buna
benzer bir ekingenlik birok bilim adamlarnn, bilim
adna layk olacak kadar salam ve pekin bir bilim
elde etmelerine engel olmutur. nk onlar bilimle-

rini duyulur eylerin tesinde bir eye dayamak im
kansz olduunu hayal ederek, binalarn kum zcrin-
<le lurmula, kaya ile kili bulmak iin daha dcrine
innemilerdir. ! halde, zerinde bina kuacamz yer
buras deildir. Nitekim, sylediim kantlar' gzden
,geirmek istemediiniz zaman, gdm onlar arzu
^ttiim esasl tesiri yapmlardr, nk sizi korku
tacak kadar muhayyelenize tesir etniledir. Bylece
sizi her eyden phe ettiren kantlarnn biliminizin
temellerini baltalamasndan korkmanz, biliminizin o
kadar yanlmaz olmadna alamettir. Dolaysiyle de,
daha imdiden phe etmeniz, maksadunn gerekle
tiini gsteriyor. ! da biliminizin rkliin gs
tererek, onu tananiyle devirmekti. Fakat, daha faz
la cesaretle ileri gitmekten vazgememeniz iin, haber
vereyim ki ilkin sizi korkutan bu pheler geceleyin

TABIAT I5tGi lt.! lKIKATI ARAMA

1
(!hz ve cansz bir n altnda beliren hayletie1
benzer. Siz onlardan katka korku yakanz brak
maz. Fakat tcsine dokuDmak iin onlara yaklanca
U, hava ve glgeden baka J.ir ey olmadklarn g
rrsnz. 1U da siz gelecekte byle haleJde daha
gvenle hareket etmeyi salar.
1LL.1IJt. Peki, sie inanarak, bu glk
leri elir(lden geldii kadar en kuvve1li glkler ola
rak tasavvur etmek ve btn hayatmca rya grp
,grmedigimden, zihrinc anca,k duyular yolu ile gi
<ligini sandm btn fikirlerin, tpkt uyuduum, gz
lerim kapal, kulaldann tkal olduu, hulasa duyu
tarmdan hi birinin iliii olmad zaman zihninde
Lekkl eden fikil'ler gibi, zihnmde kendiliinden
.teekkJ edip etmediinden phe etmeye vereceim.
Dolaysiyle de yalnz dnyada siz var msnz, yer
var n, gne var m diye phe e1mekle kalmayaca
n; fakat gzlerim vat n, hatta sizinle konuuyor
mu'yum, siz benimle konuuyor musunuz, diye de p
he edeceim, ksacas he eyden phe edeceimm
!runscu ciinal metn

in ]q{0 burada, bitiyor.

Le-ibn bir notunda "sonu baka bir ye diyor
sa. da, bu "son" bugne kadar bulwnrramtr. B
dan sonrak ks-m 17O( yay-unan Latince mti
U ekleni ti?'.
EUDOXE. Gryorum ki, iyi hazrlandntz.
Zaten ben de sizi bu noktaya gtrmek istiyordum;
fakat imdi buradan karacam neticere dikkat
Z
3ABlAT ISIGI lLl IIlXAT ABAMA
etmenin zamarudr.Gryorsunuz ki bilgisi ancak du
yular yolu ile gelen btn eylerden hakl olarak p
e edebilirsiniz; fakat phenizden 'e phe
msiiz? phe ediyor nuyum

etmiyor muyum,
phe iinde kalabilir misiniz'?

POLIANDRE. - phesiz, itiraf ederim, bu

diye
ni aknlk iinde brakyor, zayf saduyurun ver
dii pek az ferasetle gryorum ki her eyden emin
deilim. Bunu da aknlk iinde itiraf etmek zo:un
daym. Fakat btmdan ne netice karmak isti yorsu
nu' z? Bu kadar genel bir hayretin neye yarayalilc,e
ni pek iyi grmyorum. Byle bir phenin de bizi
nasl daha ileri gtrebllecek bir jJke olabileceini de
]ek iyi kavrayamyorun. Halbuki siz bizi pheleri
mizden kurtarnay ve Epistemon'un btn bilginliine
ramen bilmedii birtakm hakikatleri bize retmeyi
konumamza gaye edindiniz.
EUDOXE. - Siz yalnz bana d1kkat edin. Sizi
sandnzdan daha ileri gtreceim. nk, sabit

DII noktadan hareket eder gibi, bu g'ne_

.
pheden ha-
5 ~reket ederek, Tanrnn, sizin ve dnyada bulunan b-
. tn eylerin bilgisini Karmak istiyorum._
<
:
POLIANDRE. - phesiz, byk vaitler bunlar;
eer byle ise, istediinizi yerine getimek zahmete
deer bi eydir. yle ise siz sznz tutunuz, biz C
va'dimizde sadk kalacaz
.
EUDOXE. - Madem ki phe ettiinizi ink8J

edeiyorsunu, tersine phe ettiiniz |hesizdir@

hatta phe etmeniz, phe edemiyeceiniz kadat p
hesizdir,halde phe eden sizin var olduunuz da
'
TABAT 1b1G1 iLE UKKA3 ^BAMA
Z1
dorudu-O kadar do

uO! ki daha fazla. phe Pt

meniz imldszdr .
.
POMANDRE .

Bu noktada
var olmasaydm phe edcmezdim.
EUDOXE. - ! halde siz. varsnz, var olduunu
zu da biliyorsunuz, nk phe ediyorsunuz.
POLIANDRE. Btn bunlarn doru olduu
na phe yok.
EUDOXE. Maksadmzdan uzakl:mamanz
iin, yava yava ileleyelin. O zaman bu yolun, dedi
im gibi, sandmzdan daha ileri gtrdn g
receksiniz. Kantnuz tekrarl.yai\: siz varsnz, var
olduunuzu Diliyorsunuz, nk phe ettiinizi bili
orsunuz; fakat her eyden phe eden siz de kendiniz
den phe ederiyo:sunuz, o halde nesiniz?
POLTANDRE. Cevap g deil. Gryorum,
niin suallerinizc cevap vermek ii

, Epistemon'dan
ok beni sciyorsunuz. iink cevab pek kolay olma
an hibir suat sornamaya karar vennisiniz. Ben
de, cevap olarak, size diyeceim ki ben bir insanm.
EU DOXE. - Sordnuma dikkat etmiyorsuDu.
.
Verdiiniz cevap da size pek basit grnmesie ra-
men, meseleleri a?ck slm1ak istersem, sizi pek g
ve pek artc meseleler ierisine drebilir. Nite-
kim, Epistenon'a insan nedir? diye
bana olGdlmda det olduu zere,
sorsaydm, o da
insan akll bir
lay:ardr diye cevaverseydi, sonra birinciden daha
a.z karanlk olmayan bu iki terimi aklamak iin de
bizi, metafizik (mcenet) denilen b1n o basamak
lardan geirseydi, phesiz, hi Kamyacamz bir
7
C
`-

\' _

'

|| r''
- "
.I
\
.;-\

`
/
ZZ
TAbAA IJCI 1LL 1AK!YT! ABA1A
dehliz iine dalm olurduk. Berckten, bu m'"'"
baka iki mesP.le douruyor; birincisi, hayvan nedir

ikncisi akll nedir? meselesidir. Bundan baka,

hayvann ne oldunu aklamak iin, o duyar
canldr, bir canl rla ruhlu bil cisimdir, bir elsim
cisimli bir cevJe.dir diye cevap verseydi, mcsclEleri
bir soy kt gibi artp oaldn giirecektiniz
sonunda da btn bu gzel suallcrin hi bir eyi
'nlatmayan ve bizi ilk bilgisi?Jiimizde brakan
bir tekrarlama ile nihayet bulaea aikardr.
EP!STEMON. Her zaman btn bilgini
hayranln kazana gelmi olan o mehur
aacn bu derece aa grmrizP dorusu pek
cendim. Sonra uzun zamandan beri ckuhu:
olunan metottan baka bir metotla Poliandre'ye ne
duunu retmeye kalknan7. da ayrca <uum
/
Geel$ten, ne olduumuzu bize retmek iin,
kadar, varlmzn topunu tekil eden, btn
UT sra ile gzmzn nne koymaktan daha
daha yerinde bir metot bulunmamtr. Bylece,
bu basamaklardan, yukardan, aaya, aadan
karya inip kmak suretiyle, tabiatta bulunan
eylerle ortak ve ayr olan yanlarmz renmi
yoruz. Bilgimizin eriebilecei nokta da ancak
EUDOXE. * Ol<ullarda rabette olan belli
ma metodunu ' yermeyi ne aklma getirdim, n de
br zaman getirebilir im; zira pek az bildiim eyi vug
borluyum; okullarda retilen btn eylerin
sizliini tanmak iin de onun yardmndan
dm. Bunun in, hocatarmdan pek bir ey
sem de, bunuula beraber, mademki bunun farkna vaQ
3AB1AT ISIGI 1LL MAXKA3 ARAMA
may onlardan rendim, onlara teekkr etmek bor
cumdu; ve bugn onlara, ettikleri btn eylerin
akla uygun olmasndan ok pek pheli olmasndan
dolay da muhakkak daha da minetta;m; bu durum
da, gerekten, belki de, ettikleinde bulduum pek
az kantla Yetinirdim, Du da beni hakikati dikkatle
1
aramakta daha gevek klabilirdi. ! halde bylece
l'oliandre' haberdar etmem, cevabnn sizi iine d
rd karanlk ve pekinsizlii grmekten ok, gele

cekte sorularna daha dikkatli klnaya yarar. Sz

me dnyorum ve yolumuzdan bir daha ayrlmamak
iin, ona yeniden soruyorum, her eyden 1phe ettii
halde kendisinden phe edemeyen o nedir?
POL!ANDRE. Bi insann demekle sizi tatmin
ettiimi sanyordum. Fakat gryorum ki kantlar:tn
fena hesapladm. Gerekten g;riiyorum ki cevabr. si
zi memnun etmedi, do.uyu sylemek lazmsa, imdi,
biraz aydnlatmak ve anlamak istediimizde iine d
timz glkle-le pheyi gsterdiiniz gz nne

alnnca, bana da kafi grnmyor, gerekten Epis ..

teron ne derse desin, ben bu mcerret (metafizik)
basamaklar <k pheli ve karanlk gryorum. Me
sela biri kalkp cisim cisimli bir cevherdir, der de,
onun yannda cisimli cevherin ne oldugunu sylencz
se, bu iki kelime yani cisinli ve cevher kelimelri hi
bir zaman bize cisim kelimesinin verdii bilimden da
ha fazla bilim vermez. Ayn suretle, bir kimse daha
nce cisim ve canl ne oldllum aklamadan, canl
ruhlt bir cisimdir, derse ve baka btn mcerret
derecele iin de bakaca hareket etmezse, iiphesiz,
bu adam, birtakm szle syler ve hatta szde D1

Z9
TABIAT 1CI lLB HAKIKATI ARAMA
sraya gre szler syler, ama bir ey sylemez.
bu, anlalan ve dncemizde ak ve seik bir fiki


tekil eden bir ey ifade etmez. stelik de, sorguu
kalk vemek iin bir insanm, dediim zaman,
mediim, kimseden de iitnediim ve ancak icat euu
!erin nuhayyelesinde mevcut olduunu sandm
bi sr iskoltistik va1l aklma bile getirmemitim
fakat grdmz, dokunduumuz, hissettiiniz,
.
dimizde tecrbe ettiimiz eylerden, bir kelime ile
sanlarn en basitinin dnyann en byk filozofu
dar bildii eylerden bahsetmek istemitim. Yani
Y1 kol, iki bacak, bir ba ve insan cismi denilen
tekil eden baka btn blmlerden kurulu, ste,
de beslenen, yryen, duyan ve dnen herhangi
btnm demek istemitim.
EUDOXE. Sualimi iyi anlamadmz ve
duumdan fazla eylere cevap verdiinizi zaten
bnzdan anlamtm. Daha nce kollannz,
mz, banz ve insan makinesini kuran baka
blmlerinizi phe ettiiniz eyler srasna
muz iin, hi bir zaman var olmasndan emin
dnz btn bu eyler zerine sizi sorguya
istememitim. ! halde bana asl, phe eden olara
ne olduunuzu syleyiniz. Zira size sormak
biricik ey bu idi, nk bunun dnda hi bir
pekinlikle lilemezsiniz.
POLIANDRE. phesiz, imdi, cevaonct
aldandm ve dincenizi iyice kavryamadm
geektiinden daha ileri gitti.imi gryorum. Bu
ni gelecel<te daha tedbirli klaca gibi, ayn
bize retmek istediniz eylerin bilgisine bizi
37BAT 1L lLE HAKIKATI ARAMA
Z
ve kolay yollarla gtren metodunuzun keskinline de
hayra'l klmaktadr. Bununla berabe ilediin yan
ha unrlu bir yanl demek yersiz olmayacak. nk,
onun sayesinde, dnen varlk olarak varln u
kil eden eyin, hi de cismim dediim ey olmadn
pek iyi gryorum Hatta, bi cismim olduunu bile
bilmiyorum; nkii ondan phe edebileeeimi gs
tcrdiniz. Buna bir vcudum olduunu mutlalt olarak
inkar cdemiyeceimi de ilave ederim. Bununla bera
ber, btn bu faraziyeleri olduu gibi kabul etsek de,
bu, var olduumdan emin olmama engel olmaz; aksine,
var olduum ve bir cisim olmadm hususunda edin
diim pekinlikte beni daha da dorular. Aksi halde,
cisnimden phe edince, kendimden de phe etmem

geekirdi. Bu ise
.
imkfmszdr. Zira var olduuna ta-
mamiyle eminim, yle ki hi bir ekilde phe edemiye
cek derecede eminim.
EUDOXE. " Pe gzel eyler sylyorsunuz. !
kadar iyi sylyorsunuz ki, bu nokta 7.rinde, ben
dahi, daha iyisini syleyenczdim. Yaplacak eyi pek
Iyi giiyorun, kendinizi taamiylc iradenize ttBlmz,
benim ele biricik iim size yolu gstermek olacaktr _
Bundan baka hakikatleri, hatta en g hakikatleri, bul
mak iin, iyi idare edilmek artiyle, _herkesin saduyu
dediine sahip olmak kafidir, sanyorum ve sizde ar:u
ettiim kadar saduyu bulduum iin, ge1ecekte, sadece
gideceiniz yolu gstereceim. O halde bu ilk ilkeden
kan neticeleri, kendi vastalarmzla karmaya devam
ediniz.
POLIANDRE. Bu ilke bana pek verimli gr
nyor, ayn zamanda zihnime de birok eyler geliyor.
!

26
TABAT L1 ILt HA!lKAl AVAMA
yleki onlar sraya KOjDBK iin OK D1DK 6K6c6-
#JDi 5B1jOIUD. Ne O1GUUDU d1KKBl1iCe gzden geh
D6K VE! b1U 65Id61 D1GU"uDU 5B1GD 116 asla KB-
IltDBDBK iin verdiiniz biricik fikir z1hniDden Oj-
1t KBIB11!1B1 Bll ki b B1Cvin 1GB bencteki Q0l-
mez'i 6K iyi grDjoUD VC 61G6KJ dolcunulnz'da. 0B
KBGBI eminim ki cismimdcn hi bir zaman Du KBGBT
6D1D OiBmuDl).
EUDOXE. Bu ruh hBDl6si D|165\2 1j15l6
mon'm hDuna 1\D656 G6, D611D ok 1OUDB \G!jDI.
Siz onu yanhndan Kur\ap GB 1U i1KeGe bulundu'unu
sylediiniz eylerin D1I ksmn gileri nne KDjDB-
_ CK(B o GB!DB sizi ajG1lB\Bn 1 jBKBDCB 5O)6D
serseri K1B`B benzediini sanacak, snnce G6 GBDu
nceki KBI01 1K1BIB yani eski bilgisizliinize decei
nizden KOIKBCBKlO. phesiz, kendinizi hi tahsi!e N6I-
DeGi1iz filozoflarn KitBplBIn GB 1\ KBIlIDBG1-
nz halde, bu KBGI az bir 6eKe 11111 O1DBDZ DI
Bt\KB O!BcBKlI. 1O1Bj5j10 G6 Epistenon'un DU l\K1I-
de O1DB51B hi BDBDB1j2.

EPISTEMON. " phesiz, itiraf edeyim bunu bir

.
J
:uh' vecdi O1BIBK OIGDD V6 felsefenin rettii D D-
jK iBK1KBl16I zerine GDDc6511 1!-+16\D6D1 D1BD
1oianI6n ilerinden 61 ufa i1c6l6

Ken DjY
bir sevince dti ve O1U size Dl bir lBKDDK-
B ifade etmekten kendini B1BGn 5BTG1. BKBT
sii' gibi uzun 2BDBDG1
.
DU jO1GB yIjeleI, 65K\6I1D
B2BI \6KIBI okumak, filozoflarn en 6\Iefi1 l!K1I-
J6I\D\ zmek Vt BK1BDBK iin ok O2 nuru N6 6Dek
tketenler; !u IUh N6C!M6I1H6 KBI hi 11BjIBTK O5-
I6TD6Z16I. ^6 DD1BTB

DB!6DB\16I\ 6\Kl6D \1DBT6D

T/Bl^T \GI i!E 1/KKA3 A?AMA
Z7
selamlamaya kalkanlarn GtD DO D\l1IG61 GBHd
1B21B G66I vermczler. L6I6K\61 bu gibiler, K6JGleIine
D1I 1Z1 1i6 D1I GB6 verilir verilmez, sonra bil doru
iz i il,
,
D1I eTi izgi ne D1GUU11 O`6lJI retme,
1U118n1 tu100T

1881 ile kbn kallanmasn bulacak

laJnB IDBB`. DB biz jII1ODcu1BID GOKlI1D1H\ D\I-
OK defa DI\1DK Y6 lt15616G6 KU!BGK1BI De1oduD
_ o KBGBI Bz meyva vermesi de gsteriyor Ki DD\1 ODI~
lerince dO`U jO1dB1 5B|lD1BI ve felsefeye soktuklar
phmerd6D KUI]U1B1BD1BIGI, Oj16 Ki kendilerini yal
nz pir eye V6IDI6 U612\)OI1B1. GB phe, etmeyi
enmektir. Bylece, Poliandre ho gsn, kendisinin
de GBDB iyi bi; 6j

61G6 6G6D116c6\DG61 |16 61D6K1<

G6VBD edeceim.
EUDOXE. Poliare'a i1\D6\D6K1t D6D1 her
\BIB etmek istediinizi |6K 1j1 O1DjO11D. 1U1UD1B
D6IBD6I B1Bj1BIDZ! DBDB jOD6D1 1GUU GB 8|BK.
ZBTBI1. jDK hele 1O11B1GI6 5OZD6 G6NBD etsin, grece
iz, soDuDGB K\D glecek.

POblANDRE. 16Ku1u G6VBD edeyirp, zaten D-

TBKBD1 BIB1ZGB KZDB5DGBD V6 D65616j\ DOj16
ok jKSeK\en 'B GB, 1\ D\I 6j B1BDjBCBDGBD
KOIKUjDIG1D. BI6K61 1OKlBDB GODD6K16 de . elde ct-
D6j1 onduun

btn D6jVBBT KBjD6G6c61D. ! ':!-

de K6nd15i11n D6D\ KOjGUU yolda, . Eudoxe elimden tut
DBK istedii DGu6\6 DU D1G1 D6516D6D6 DD5BBG6
etmesini E|seDOn'GBn I1PB 6G1jD1UD.
EUDOXE. " Esasen, , phe 6\\1in1z O1DG6 K6D~
G11121 oZG61 61f6I6K D1T cisim olmadnz, dolaysy
le de 1D5BD cisni makinesini tekil eden blmlerden
hi birini, yani ne Kol] Tt DBCBK D6 DB D6 OZ D0 KW-

1
\
Z
3ATA3 I11 LL HAKKA3 ARAMA
lak, ne de hehangi bir duyunun iini gren hi bir
ogan, kendinizde bulnadnz tandnz; fakat bakn
bakalm, biraz nce eskiden kavradmz ekilde verdi
iniz insan tannna koyduunuz btn teki eyleri
de ayn ekilde atabilir misiniz? Zira, pek doru gr
dnz gibi, cevabnzla suatmin smrlarn atnz,
bununla da Ub "Urlu bir yanl ilediniz; gerekten bu
sayede, size ait olmadn aka grdnz her eyi
kendinizden uzaklatrmak ve reddetmek suretiyle ve
var olmanzdan, phenizden emin olduunuz kadar
emin alacanz salyacak bir zaruretle size ait ol
duunu bildiiniz eyin dnda -hi bir eyi kabul et-
.
memek artiyle, ne olduunuzun bilgisine kolayca eri-
ebilirsiniz.
POLIANDRE. Beni bu ekilde yoluma getirme
nize teekkr ederim, n{ nerede olduumu altk bil
nez olmutum. Daha nce, kol, bacak, ba ve insan
cismi denen eyi tekil eden baka eylerden kurulmu
bir btnn, sonra yrrm, beslenirlm, duyarm ve
dnm demitim. Kendimi sadece olduum gibi
gzden geirmek iin, insan cismi makinesini tekil
eden btin bu blmlerle bu uzuvlar atmam, yani ken
dimi kolsuz, bacaksz, basz, ksacas, cisimsiz gzden
geirmem de gerekmitir. lmdi, bizde phe edenin asla
vcudumuz dediimiz ey olmad dorudu; o halde
phe ederken, beslenmediim, y-mediim de doru
dur. Zira bu iki iten hi biri vcutsuz yaplmaz. Sozt
ra phe ederken duyabileceini de syleyemen, zira
ynek iin ayaklar geektii gibi, grmek ve iit
mek iin de gzle kulak Hizmdr. Fakat vcudum ol
mad iin, bu organlardan hi biri bende bulunma-
TABliT G LL MAK1KA3 ATA/
.
dna gre, hal<ikatte duyduumu syleyemem. Bun

dan baka eskiden rUyada birok eyler duydum ki

gerekte duymamtm ve mademki burada .phe ede
miyeceim derecede phesiz olmyan hi bir eyi ka
bul etmemeye karar verdim, yle ise duyan bir ey
yani gzleriyle gren, kulaklariyle iiten bir ey oldu
umu syleyemem. nk hi bir ey hissetnediim
halde, bu ekilde hisseitiimi sanabilirim.
EUDOXE. Bana den sadece sizi burada dur
durnaktr. Yolunuzdan evirmek iin deil, size cesa
ret ve!'mek ve iyi idare edildii zaman saduyunun ne
ye gc yettiini gstermek iin. Gerekten btn bu
eylerde doru olmayan ve kendinden.
nce gelenlerden
+
!
!
yerinde ve dCru olarak ,karlmayal :bil' ey var nu
.
.
dr? Bununla beraber, ,btn bunlar ma;nt1,, ku
.
a!, ka- .
ntlana :orml olmakszn, yalnz kendiliinden hare
ket ettii zaman, insan sanat ve tembelliinin onu ol

gunlatnmaktan ok bozmak iin icat ettii binbir e-
it kurala koka koka uymaya alt zamankinden,
daha az yanlmaya urayan akl ve saduyunun iy
le syleniyor ve yaplyor. Sonra, bana yle geliyor ki,
Epistemon da bizim gibi dnyor; gerckte.n bir ey
Y
dememcsi, sylediinizi doruladn gsterir. ! .halde
devam ediniz, Poliandre, ona gsteriniz, saduyu nere
ye kadar gidebilir ve ilkemizden hangi neticeler ka
bilir.
POLI AND RE. Kendime yklediim bitn bu
sanlardan, ancak bt
[
tanesini incelemek gereki

a, yal
nz onun benden ayrlmas i,nkan.z, bir tabiatta oldu
nu gryorum. Zira phe ettiim doru ise,_ki_o-

ruluudan phe etmiyorum, dndl!dedorudur ;,

.
_

3ATIA3 5lGl 1 HAK1AT1 ARAMA

yle ya, phe etmek herhangi bi: tarzda dnmek
ten baka bir ey midir e phesiz dnmeseydim.
nt phe ettiimi, ne de var olduumu bilebilirdim.
Halbuki varm, varolduumu da biliyorum; biliyorum.
nk phe ediyorum, yani dolaysyla, anyorum.
Hatta olabilir ki, bi an iin dnmekten kesilsey
dim, ayn zamanda ,;ar -olmaktan da kesilirdim; bylP-

.
ce, kendimden ayramyacam biricik ey, bn olduu-

nu phesiz bildiim ve imdi yanlma korkusu olmak-

_ szn dorulay abileeeim
'
biricik ey dnen bi ey
` olmamdr.

' ECOO2E. Ne dersiniz Epistemon, Poliandre-
r

n sylediini nasl buluorsunuz? Biitn muhakene

sinde sakat ve mantksz bir ey var m? Bilgisiz ve
talsilsiz' bi:. adamn doru dnebilmesini ve her nok
tada kndisiyie mutabk kalmasn mmkn gryor
musunuz? Dolaysiyle, hkmn doru ise, phesini
iyi kullanmasn bilen bir adamn, phesinden pek
phesiz neticeler karabileceini, hatta btn eyle
rin temeli ve birletii merkez olarak grdmz b
yk ilke zerine kurduumuz neticeterin hepsinden da
ha phesiz ve daha faydal neticeler karabileceim
grmeye baiamam z azindr, o ilke de udur: bir tek
ve ayn 'eyin ayn zamanda hem v< hem U yok ol
ma imkanszdr. phesiz onun faydasn ispat etmek
frsatn da bulacan. Fakat imdilik Poliandre'n ko-

numasnn gidiini bozmamak iin kantmuzdan ayrl-

nayalir. '.Diyecek veya itiraz edecek' bir ey varsa sy-
.

leyiniz.

..
-
.
E!ISTEMON. ^ Mademki benimle mnakaa et-
+
+
rek istiyorsunuz, hatta bana hcun bile ediyorsunuz,
3ABAT llGl LL HA11AA ASAMA
31
yle ise sallanan mantn neler yapabileceini size
gstereceim ve bununla, sizi yle glkler ve engel
ler iinde brakacam ki ya! nz Poliandre deil, siz bile
zr iinden kacaksnz. O halde pek uzaa gitneyelim,
daha ziyade burada kalalm ve isteyerek, temellerinizi,
ilkelerinizi ve neticelerinizi ciddi olarak inceliyelim. Z~
1u geek mantk yardmyla ve sizin kendi ilkeleriniz
den hareket ederek, Poliandre'n sylediklerinin hep
sinin rk bir temele dayandn ve hi bir netice
vermediini size ispat edeceim. Var olduunuzu sy
lyorsunuz, var olduunuzu biliyorsunuz, ve biliyorsu
nuz, nk dnyorsunuz. Fakat dnmek nedi,_ip
ho etmek Hdir hi bilmiyorsunuz :; mademki emin ol
nadinz ve tam olarak bilmediiniz _bir eyi_kabul
efnelflsteiyosunuz, bu kadar karanlk ve az emin
temellei dayanak noktas ala-ak nasl var olduunuz
dan emin olabiliyorsuuz? Muhakemesinin bir ispat
kuvveti kazaabilmesi, kendisini bakalarna anlatmak
istemeden nce kendi kendlni aniayabilmesi iin, daha
nce Poliandre'a phe, dnce, .var olma, ne olduu-

nu retmek gerekirdi.
POLIA^UTE. phesiz bu benim zeldlmn g
cn ayor; bunun iin, bu byk dm zmeyi
Epistmon'la size, ikinize, hrakarak ekiliyorum.
EU JO2E. Bu defalk bunu pekalu stme al
yorum. Fakat u artla ki siz de arpmamza hakem
olunuz. Filhakika, Epistemon'un fikrini kabul edece
ini sze vadedemem. Onun gibi birok kanaatlerle dolu
ve yz pein hkm iinde saptm bir kimse, yalnz
tabi at. na g, gvenebiir, nk o kulaklarm yal
nz akln sesine amaktan ziyade otoriteye boyun e-
32
TABIAT l>l1 iLE HAKIKATI ARAMA
meye almtr. Ve bir hkm verirken, kendisine da
naktan ziyade bakalarna sorar ve eskilerin kitap
larna bavurur. Sora da, nasl ocukluundan bei
ancak hocalann otoritesi zerine dayanan akla ter
cih etmise, ayn suretie imdi de otoritesini akl gibi
gsteriyor ve vaktiyle kendisinin bakalarna verdii
harac imdi de bakalannn kendisine demesini isti
yor. Fakat eer sylediime inanr ve aklnz da inan
nanz dou bulursa memnun kalacam ve Episte
non'un ileri srd itirazlara bol bol cevap vel'diimi
sanaca m.
EPISTEMON. Ben sandnz kadar inat, g
sz anlar, tatmin edilmi olmaktan mennu!l olmaz bir
kimse deilim. stelik, Poliandre'a gvennernekte hak
l olsam da, arpmamz hakemliine braknay pek iyi
arzu ederim. Hatta ilan ettii anda malubiyetimi ka
bule de haznm. Fakat aldannamaya, bakalarn su
lad yanlnaya dmemeye dikkat etmelidir. Yani size
olan gvenini kandrc bir kant olarak almamaldr.
EUDOXE. Bu kadar zayf bir temel zerine
dayanmas phesiz bir feH'ket

olurdu. Bundan sak

nacana eminim. Fakat konudan kmayalm, yolumu
za devam edelim. Bu, phe ediyorum, yle ise varm,
_ _
yahut da ayn ey olan, dnyoum, yle ise_ varm
muhakemesdoruluundan-tamyle emin olma
dan once-; phe dunce, var olmann ne. olduunu
bimek-gerektii noktas zerinde sizinle mutabkn
Epistemon. Fakat bunu bilmek iin gerek bir tanm
verirken y0.P 01!86 tii.1el ay1-lk' bulmak gerektii
gibi; '' zihnimizi zorlamak ve ikenceye vurmak zaruri
olduunu hayal etmeye kalkmaynz. Bu sadece, okullar-

/B\AT 1>lI ILE HAKlKATl ARAMA

da rektr veya mnakaac olmak istiycnlcl'in ii dir.

Fakat eyay tek bana incclenck arzu ccc ve onlar
zerine kavradna gc hkm veren tir kimsenin
dncesi, dikkat ettii zaman, phc, di cc, varolma
ne olduunu yeterce lilmek iin ve zarui olarak ay
rlklarn renmek iin gereken ktm mahrum ola
cak derecede zayf olamaz. Sonra birok ey ler i de, ta
nmlamak isterken karanlk klyoruz. iinl< pek basit
ve pek ak olduklarndan, onlar ancak kendiliinden
daha iyi bilir ve grebiliiz. Bundan baka, bilimlerde
ilenilen balca yanllar arasna koymak gereken bir
yanl da, yalnz kavranmak gerekeni tanmlamak iste
yenler ile a.k eylei karanlk eylerden ayrt edemi
yenler ve bilinmek iin tanmlanmas g'erekenle kendi
liinden pek Iyi hi|inc\ilcni gremiyenlerin iledii yan
ltr. Gerekten, vnr olduunu karmak ve dorula
mak nce var olmann e olduunu enmeye muhta
olacak kadar anlaysz bir kimse bulunacan sanm
yorum. phe ile dnce iin de byle. Hatta, szum.
unu da eklemek isterim ki, bu eyleri kendimden ba
ka bi yerden renmek .imkansz olduu Iti, kendi
tecriibesinden, uur vcyahnt herkesin kcdii inceledi-
+
i zaman kendinde bulduu i ahad{'ttcn baka bir
vasta ile onlardan emin olmak da iml<anszdr. Nite
kim, ak nedir anlatmak iin, bir kre ak tanmlamak
faydasz olduu halde, bizim, ak nedir bilmemiz iin,
sadece gzmz anamz kafi geldii gibi, phe ile
dnce nedir bilmek iin, phe

tmek ''e dnmek

kafidir. Bu bize, bunun zerine bilebileceimiz her eyi
rettii gibi, hatta en doru tanmlardan daha fa
lasm da retir. ! halde, Poliandre' fornllendir-

H
1
TABtAT ISIGI lLE HAKIKATI A.AMA

dii neticeleri karnadan nce, bu eyleri bilmi ol

mas dorudur. Zaten onu hakem setik, yle ise sora
lm bakalm, bunlar hi bilmiyor mu idi?
POLIANDRE. Dorusu ancak benden rendi
iniz bu ey zerine miinakaanz iitmekten pek b
yk zevk duyuyorum ve hi deilse bu vesile ile ken
dimi hoca, sizi talebe grmekten de az memnun de
ilim. Bundan dolay, ikinizi de mklden kurtarmak
ve meselenizi hemen imdi zmlernek iin (yle ya
beklenmedik bir zamanda olan bir eye hemen imdi
oldu der iz), kesinlikle diyebilirim ki her ne kadar Epis
temon phe etmeye balad zaman farkna vardm
veya dikkat ettimse de, bugne kadar phe ne oldu
undan hi phe etmemitim. Siz bana bilgisi bize an-

cak duyula; yolu ile gelen eylerden edindiimiz zayf

pekinlii gsterir gstermez, bu eylerden phe etme
ye baladm, DU da bana ayn zamanda phemi ve
pheden elde ettiim pekinlii belirtmeye kafi geldi,
yle ki phe etmeye baladm andan itibaren ken
dimi pekinlikle bilmeye baladn syliyebilirin. Fa
kat phen ile pekinliin ayn eylere ait deildir, zi
ra phem yalnz benden dardaki eylerle. ilgili idi,
pekinliim, phemle bana aitti. O halde Eudoxe'un
'dedii dorudur. Biirtakm eyler vardr ki ancak gre
rek renebiliriz. Bylece phe nedir, dnce nedir,
renmek iin, phe etmeltvednme! baxa bir
ey H\zm -dei fi@ir. Var olma iin de byledir. Sadece
bu kelimeden ne anlaldn bilmek ]azmdr. O zaman
derhal; gerekten, bi1inmesi gereken ey, bilinebildii
kadar bilinir ve burada ey' i aydnlatnaktan-ok ka
artmaya yarayan tamma da hi bir ihtiya yoktur.
^
TABIAT ISICl ILE HAK!KATl ARAMA
4
EPISTEMON. Mademki Poliandre memnundur
cyle ise ben de bununla yetinerek, mnakaay dah
ileri gtremiyeceim. Bununla beraber burada nnhake
me ve mnakaa ile geirdiiniz iki saat esnasnda
ok
.
lerlediini de grmyorum. Gklee kardn
bu guzel metot sayesinde, btn rendii, sadece p
he etti, dnd ve dnen bir ey olduudur.
phesiz bu fevkaladc bir eydir! !te pek az ey iin
bir sr sz! Bu, diirt kelime ile de sylenebilirdi ve
hepimiz de kabul edcrdik. Bana gelince, pek az nemli
bir ey renmek iin bu kadar sz ve zaman ha rcan:n
gerekse idi, dorusu g katlanrdm. Hocalarmz bize
daha fazlasn syler ve kendilerine daha fazla giive
niler, hi bir ey nnde draklanazlar, her eye gi
.riir ve her ey laldmda bir kani.r verirler. Onlan
hi bir ey maksatlarndan evimedii gibi, hi bir
y nnde de aalamalar. Ne olursa olsun; ok sk;
nca bir iki anlaml (equivoque) ayrma veya "distin
go" ile iin iinden karlu;. Sonra metotlarnn daima
sizinkine tercih edileceinden emin olabilirsiniz, sizinki
her eyden phe ediyor ve yanl adm atmaktan o ka
dar korkuyor ki durmadan yerinde sayarak hi ilerle-
miyor.

EUDOXE. ien hi bir zaman kimseye hakikati
aramuda gdlecek metodu gstermek iddiasnda bulun
madm. Fakat sadece kullandm metodu bildirmek is
tedim. Bylece, onu kt grenler, brakabilir; tel'sine

3
y ve faydal bulanlar da kullanabilir; herkes onu ka-
bul veya redele tanamiyle serbesttir. Onunla ancak pek
:z ileriediim meselesine gelince, bunun da cevabn
tcrbenin hkmne brakyoum. Bununla beraber emi-

b
TABIAT 1G1 ILE HAKIKAT ARAMA
nim ki, dikkatinizi bana vermek artiyle, benimle bir
Jte greceksiniz ki ilkelerin\zi kurmak iin ne kaclar
t:dbill olsak yeridir. Fkat bu ilkeleri bir defa : iyice
kurduktan sonra neticeleri umduumuzdan daha kolay
ca daha uzaa gtrebilir. Fikrince _ilimlerde :an

btn yanlmalarn biricik kayna, b:langta ka!an

r``_ J.k ve hi bir ak ve seik fikrine sahip almadmz
^

d
" . . _
"
eyleri ilke olarak aldmz zaman, acele e ver g:nz
hkmle:.diSylediimin doruluunu _spat
_
eden
de, ilkelel
'
i pekin ve herkese belli bilimlere yaptgnm:
tfak ilerlemelerdir. Harouki ilkele1i karanlk ve ph
li olan teki bilimlerde ise, kcndileiyle samimi olma
istiyenler, birok zaman harcadktan ve bir siir kitap
okuduktan sonra bir ey renmediklerini ve bir ey d!
bilmediklerini fark ettiklerini itiraf etmek zorunda
drlar. Az,!tit .E'r

istenon, . P
:
olia.n4rl'l bana. rtilen
den daha
.'
emin bir yola gtrmek isterken, 0L!, dii
1D6K 10 diinen bir ,., olm<ktan emin olduum ka
dar emin olmyacam hi bir eyi doru olarak kabut
etmiyecei noktasnda kesin ve salam bir karar al
dmsa, hi amaynz.
EPIS7'EMON. Siz her zaman ayak st den
mellifle'e benziyorsunuz; daima ilkenize dnyol'su
nuz. Fakat, byle devam ederseniz, pek uzaa gidemiye
ceiniz gibi, pek abuk da yryemezsiniz. yle ya, var
lmzdan emin olduumuz kadar pekin hakikatlan
her

zaman nasl bulacaksnz?

EUDOXE. Bu hi de sandnz kadar g de
ildir, zil'a btn hakikatler birbirinden kar v_ e kar-
+ ^ -
lkh olarak birbirine baldr. Metodun btn srr
yalnz ilk ve en basitlerden baladktan sonra yava
TABiAT 1Qt ILl HAKIKAT! ARAMA
7
yava ve basamak basamak en uzak ve en giriflerine
. kadar ileremektedir. n di ilk ilke olarak koyduum
ey, hangi metotla olursa olsun, bilebileceiniz eylerin
.
ilki olduundan kim phe edebilir? Gerekten apak
ki dnyada bulunan btn eylerin doruluundan p
he etsek de ondan phe edemeyiz. Sonunda hi aldan
mamak iin iyi balaynca da, en ufak bir pheye
konu olacak hi bi eyi doru olarak kabul etmemeye
dikkat etmeniz lazmdr. Bunun iin de, fikimce, Po
liandre' tek bama konumaya brakmak Hizundr. Zi
ra, saduyudan baka bir hocas olmadndan ve akl
da hi bir yanl pein hkmle bozulmadndan, B~
dannas hemen hemen imkanszdr, yahut da hi deil
se, yanlsa bile, abuk farkna varacaktr ve kolayca
doru yola dnecektir.
EPISTEMON. yle ise sylesin, dinleyelim. B
rakalm, ilkenizde bulduu eyleri anlatsn.
POLA^DR!. Dnen ey fikrinde o kadar
ok ey var ki akla1ak iin gnler lazm. imdilik
yalnz balcalar ile bu fikri, daha seik klnaya yar
yan eyleri ele alalm ve onu kendisiyle ilgisiz eylerle
kartrmamaya yarayan eylerden bahsedelim. Ben d
nen' eyden unu anlyoum1 ...
" nszde de iaret ettiimiz gibi, bu eser tamam
la.nnamt r.