Sultan Vahdeddin,

Dolmabahçe
Sarayı’ndan çıkarken
yaverleri ve saray
görevlileri tarafından
selamlanıyor.
HÜRRİYET ARŞİVİ

Avni Paşa, Bahriye

Nazırlığı günlerinde.

Sultan Vahdeddin’den
Başyaveri Avni Paşa’ya:

“Sizi dinleyip
Anadolu’ya git meliydim”
Son Padişah Vahdeddin’in son günlerinde yanında olan başyaveri Avni
Paşa’nın hatıraları ilk kez yayımlandı. Hatıraların satırları arasında
Vahdeddin, Avni Paşa’ya memlekete yeteri kadar hizmet etme fırsatı
bulamadığını söylüyor ve “Burada sefilane kalmaktansa, Anadolu’da
at sırtında olmalıydık” diyor.

OSMAN ÖND EŞ
 B
ahriye Nazırı unvanı verildiğin-
de denizcilikle hiçbir deneyimi
ve bilgi birikimi olmadığını
safiyane ve herzamanki dü-
rüstlüğüyle ifade eden, siyasi
politikaya daima karşı ve uzak durmaya çaba
göstermiş, özünde tümüyle vefakâr ve ce-
fakâr bir asker kumandandır Avni Paşa…
Yaşamındaki hataları ve sevapları neler ise,
kendini ve çevresinde tanık olduğu olayları
anlattığı hatıratı aile bireyleri tarafından bana
emanet edildi.
Yaşamının son yıllarını geçirdiği Lübnan’nın
Cünye (Junieh) kasabasında anılarını yazmaya
devam etmiş ve tamamladıktan sonra, yayın-
lanmasını çok arzu etmesine rağmen, basılı bir
kitap haline getirmek imkanını bulamamıştır.
Hatıratı hangi tarihte ve nerede yazmaya
Avni Paşa başladığına dair Avni Paşa’nın yaptığı bir özel
açıklama olmamasına karşın, Sanremo’daki
yaşamı sırasında hayli kısmını tamamladığı
görülmektedir. Nitekim Sultan Vahdeddin de
kısmı Sultan Vahdeddin’in elyazısıyla kaydet-
tiği bölümdür. Diğer kısımlar Avni Paşa’nın
elyazısıyla, Sultan Vahdeddin’in söyledikle-
rinden oluşmaktadır
Hatırat ile birlikte bu esere alıntılarla ilave
ettiğim ayrı ve aykırı görüşleri savunanların
hepsi, devletin yok olmaması ve bağımsızlı-
ğına kavuşması amacını taşımaktadırlar. Bu
amacın derinliğine bakıldığında, İstanbul’da
padişahın etrafında şekillenmiş olan Merkezi
Hükümet, aslında İstanbul’da dahi etkisini
kaybetmiş, bitkisel bir yaşama mahkum ol-
muş haldedir. Gerçeği görebilenler Osmanlı
İmparatorluğu’nun son nefesini vermek üzere
olduğunu fark ederler.
Padişahın etrafında toplananların tüm kay-
gıları asırlardır yaşam şekli olmuş Saltanat ve
Hilafet makamının yaşamasını temin etmektir.
Sultan Vahdeddin, inanmadığı halde Damad
Ferid Paşa gibi büyüklük hastasının eline duçar
olacak, “Ahı gitmiş vahı kalmış” dediği Tevfik
Paşa’nın sadrazamlığından medet umacaktır.
dolu, fakat çoğunlukla alabildiğine yerici bir
tavır ortaya koyduğuna tanık olunuyor.
Avni Paşa “Sultan Vahdeddin’in Seryaveri”
olarak bilinir. Oysa ona padişahtan bu davet ya-
pıldığı sırada Bahriye Nazırı idi. Daveti yapan
Osmanlı İmparatorluğu’nun en yüksek makamı
olan padişahın bizzat kendisidir. Demektir ki
başyaverlik makamını Bahriye Nazırlığından
daha önemli ve daha yüksek görmektedir. Bu
davet ve Seryaverlik unvanı Avni Paşa’nın
ömrünün geri kalan yıllarını bahtsız kılacak
son tayin olmuştur. Böylece kendisine muğber
olan iki milletvekilinin önerisi üzerine son
“150’likler Listesi’ne” yazılacak ve uzun süre
“vatan hainlerinden biri” olarak anılacaktı.
Son padişah hatıralarını yazdırdı
16 Nisan 1920 ile 21 Ağustos 1921 ara-
sındaki 15 ay boyunca Sultan Vahdeddin’in
başyaveri olarak sarayda görev yapan Avni
Paşa, Vahdeddin’in ülkeden ayrıldıktan sonra
yaşadığı Sanremo’dan yaptığı davet üzerine

HÜRRİYET ARŞİVİ
Sanremo’da hatıralarını Avni Paşa’ya yaz- Bu hatırat sayesinde Sultan Vahdeddin’in ailesiyle birlikte Romanya’dan bu şehre ha-
dırmaya başlamış, ancak devam etmemiştir. Avni Paşa’ya yazdırdığı hatıratına ulaşılmak- reket etmişti. Avni Paşa hatıratında bu günleri
Avni Paşa’nın hatıratının son sayfalarında tadır. Yine bu sayede Sultan Vahdeddin’in şöyle anlatır; “Sanremo’da ilk defa padişah
yer alan on sayfalık metnin ilk dört paragraflık Mustafa Kemal Paşa hakkında, bazen umut hazretleriyle kirada yaşadığı malikanesinde
buluştuğum zaman Zât-ı Şâhanenin söyle-
diklerini aynen kaydettim . Zât-ı hümâyun-
Avni Paşa, Vahdeddin ülkeyi terk ettikten sonra ölene kadar yaşadığı San ları razı olmuş bir sada ile; “Talih ve kader Sultan Vahdeddin son yıllarında (üstte). Mütareke yıllarında İstanbul Hükümeti; ortada
bizi vatanımızdan ayrı düşürdü ve nihayet Sadrazam Damet Ferit Paşa, sağında Dahiliye Nazırı Ali Kemal Bey.
Remo’ya son padişahın davetiyle gelmiş ve anlattıklarını not etmişti. buralara kadar gurbetlere attı. Ne diyelim
Veş şemsu tecrî li mustekarrin lehâ, zâlike
takdîrül azîzil alîm-(Yâsin Suresi 38, âyet-i
Sultan Vahdeddin’in son yıllarını
geçirdiği San Remo şehri 1900’lü kerimesi meali- Güneş de kendi yörüngesinde Büyük Harp’te Karadeniz’de Ruslarla savaştı
yılların ilk yarısında. akıp gitmektedir. Bu, mutlak güç sahibi, hak-

A Okulu’ndan mezun
kıyla bilen Allah’ın takdiridir) kısmetimiz ve vni Paşa Harb
levh-i mahfûzumuz- (Allah tarafından takdir
oldu. 1897 Osmanlı-Yunan
edilen şeylerin yazılı bulunduğu mânevi levh; Harbi, Balkan Harbi ve Birinci
ilm-i ilâhi- Alınyazısı) böyle imiş. Filhakika Dünya Harbi’ne katıldı.
insanlar kaderlerinin sahibi olabilirler ise 1915 senesinde
de yaratıcısı olamazlar ve olayların meydana oluşturulan Lazistan
gelişine müdahele edemezler. En basit İslâmi ve Havalisi Umum
felsefe böyledir. El-hamdülillah ben müslü- Kumandanlığı’na bağlı Gürcü
Lejyonunun komutanlığını
manım, iman sahibiyim, dinimi, diyanetimi
yaptı. Bahriye Nazırlığı yaptı.
bilirim.” dedi.
Son padişah Vahdeddin’in
ABD KONGRE KÜTÜPHANESİ ARŞİVİ.
Avni Paşa, Mustafa Kemal
Paşa ve arkadaşlarının
Samsun yolculuğu
öncesindeki hazırlıkları
organize edenlerdendir.
Harbiye Nazırı Gürcü
Şakir Paşa’nın damadı idi.
Sultan II. Abdülhamid’in
eşi Bidar Hanım’ın annesi
Şahika İffet Lortkipanidze,
Avni Paşa’nın akrabasıdır.
Mustafa Kemal Paşa’nın

başyaverliği görevini yürüttü. yaveri Cevad Abbas Gürer,

Vahdeddin’in San Remo günleri Sultan Vahdeddin tarafından Avni Paşa’nın kayımpederi
Avni Paşa’nın anlattığına göre Sultan Vah- Sanremo’ya davet edildiği Müşir Şakir Paşa’nın
deddin sürgün dünyasında kendini bir kat daha için padişahın vefatına kadar akrabasıdır. Şahinbaş
çevresinden soyutlayarak bir derviş gibi ve yanında kaldı. Daha sonra soyadını alan ailenin çoğu
son derece sade bir yaşam sürdürüyordu. Avni Lübnan’a yerleşti. 1934’ de Osmanlı Ordusu’nda yüksek Avni Paşa, I. Dünya
Lübnan’ın sahil kasabası mevkilere gelmiş askerlerden
Paşa o günleri şöyle anlatıyor: “Şehzadeliğin- Harbi yıllarında.
Cünye (Junieh)’de vefat etti. oluşuyordu.
deki yaşamına dokundurulan iftiralara karşın,
saltanat makamını üstlendikten sonra dahi

54 atlas tarİh atlas tarİh 55

“Vahdeddin San Remo’da etrafa borçları yüzünden rahatsızlık duyuyordu”
bin türlü siyasi zorluklar ve akıl hayal alma-

BÜYÜKBABAM SON SADRAZAM AHMET TEVFİK PAŞA, ŞEFİK OKDAY, 1986

yacak iftiralar karşısında kalmış ve çaresizlik
çekmiş ve ızdırap içinde bunalmıştı. Ezcümle
İngilizlerden ve Yunanlılardan yara aldığı ve
tam bir sokak ifadesiyle “Memleketi düşma-
na sattığı” gibi akıl ve mantık haricindeki
saldırılardan asabı perişan olmuş ve bilakas
üç otuz paraya ihtiyacından dolayı sağlığı
bozulmuştu. Son zamanlarında ancak bir
franka tedarik edebildiği en adi cins Fransız
sigara paketlerinden hergün dört beş paketini

Hürriyet Arşivi
tüketerek ile adeta kendini uyuşturuyordu.
O sıralarda San Remo’da bakkala ve etrafa

HÜRRİYET ARŞİVİ
da borcu artmağa başlamış, alacaklılarının
devam eden talepleri rahatsızlık seviyesine
çıkmış ve de çoğalmıştı. Bu halden pek zi-
Son padişah Vahdeddin, Nisan 1925’te San Remo’da İran’ın devrik hükümdarı
Muhammed Ali Şah’ın cenaze töreninde(üstte). Sultan Vahdeddin’in San Remo’da yade sıkılıyor ve müteessir oluyordu.
oturduğu Villa Manolya (altta). (…) Değişmeyen yardım etmek tavrı ve
şefkati yüzünden kendi evinde dahi huzuru ve Sultan Vahdeddin saraydan çıkarken yaverleri tarafından selamlanıyor (üstte solda). Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele’nin
rahatı yok idi. Gittikçe hayatından usandıracak ardından Ankara’da (üstte sağda).
birçok olaylar meydana geliyordu. Umutsuz-
luğunun atışından dolayı ve bezgin haliyle ve nikotinden tıkandığı görüldü.” Avni Paşa özel eşyalarına haciz koydurdular. Osmanlı anlatıyor:“İslâm aleminin istinad ettiği hilafeti
bir defada çok fazla miktarda aspirin almıştı. Sultan Vahdeddin’in cenazesinin defni için İmparatorluğu’nun sürgündeki son padişa- sözde bir mânâ ve var ile yok haline koyarak,
para bulunamadığını ise şu sözlerle aktarıyor: hının cenazesi parasızlıktan ve borçlardan varlığıyla hilafeti de tehlikeli bir sahaya sü-
Kalp damarı sigaradan tıkanmıştı “Cesedi öylecene tahnid ettirildi. dolayı yüz üstü ortada kaldı.Nihayet Sanremo rükledi. Şusuretle ebedi kuvvetinden mahrum
Bir akşamüzeri yemek esnasında üzerine bir Cenazenin işlemleri ve nakliyesi için ailesi belediyesinin cenaze otomobili ile villadan edilmiş olan tek başına bir hilafeti reddetmek
fenalık gelmiş doktor yetişinceye kadar vefat tarafından İslam aleminden ve önemli bazı kaldırılan cenaze halkın ve alacaklıların na- veyahut kabul etmek düşüncesinde bulundum.
etti. Ölümü şok etkisi yarattı ve aniden vefatı şahsiyetlere müracaat edildi. Defin için para zarından saklanarak tren ile Cenova’ya ve Anadolu’ya mevki vererek görevlendirdi-
OSMAN ÖNDEŞ ARŞİVİ

üzerine tereddüt ve kuşkulara neden oldu.
İtalyan profesörlerinden Doktor Kava tarafın-
dan otopsi “Kat-i meyyit” ameliyatı yapıldı.
Bir zehirlenme belirtitisi görülemedi. Yalnız
kalbi üzerindeki aort damarının sigaradan
bulunamadığından cenaze bir ay kadar villada
kaldı. Hiçbir taraftan bir cevap savap gelmedi.
Diğer taraftan Sanremo’ daki alacaklı olan-
ların mahkeme marifetiyle villadaki şahsi eş-
yalarına ve ailesinin, hatta çalışanlarının dahi
İtalya’dan vapur ile de Suriye’ye naklolundu.” ğimiz Mustafa Kemal’in ihtirası ve danışıklı
tavrı karşısında kaldım. Her tarafımı istila eden
Anadolu’ya geçmediğine pişmandı kör ve nankörler arasında dolandım ve ıstırap
Sultan Vahdeddin, Avni Paşa’ya Anadolu’ya içerisinde bunaldım. Böyle bir şekildeki hila-
geçme teklifini reddettiği süreci şöyle fetle kendimiz ne direnebilirdik ve ne de

Avni Paşa Samsun’a gitmeden Mustafa Kemal ile görüşmüştü Mustafa Kemal: “Ben İttihad ve
Terakkici değilim; fakat İttihad ve
olmadığını söylemek lüzumsuz ve
mânasız bir iddia sayılmaz mı?”
Terakki’nin kuruluşunda ve esas Mehmed Ali Bey tekrar sordu: “Paşa

MCevat Abbas, Mart- Nisan

ustafa Kemal Paşa’nın yaveri Kemal yaveri Cevat Abbas’la tanımıştım. Fakat şimdi anlıyorum Dahiliye Nazırı olan Mehmed Ali Bey, gayesinde onunla beraberdim.”dedi. Hazretleri, bugün Enver Paşa ile tekrar
Bahriye Nezareti’ne gitti. Nazır ki, kıymetinizi ölçebilmek için sizi bu gayet kıymetli bir arkadaşımızdır. Mustafa Kemal, Enver Paşa’dan çalışır mısınız?”
1919’da gerçekleşen Avni Paşa- Paşa: “Affedersiniz, hem konuşalım, makamdan görmek lazımmış.” Ona sizden bahsetmiştim. Kendisi memnun olup olmadığı hakkında Mustafa Kemal: “Buna açık şekilde

AUGUSTUS THOLEY, 1894

Mustafa Kemal görüşmesini şöyle
anlatıyor: “Mustafa Kemal Paşa,
Şişli’deki evine çekilerek bir gün
gerçekleşecek olan derin görüşlerinin
planlarının düşüncesiyle meşguldü.
Tek yaveri kalmış olmak şerefiyle
övünen ben, gündüz yanında idim. Bir
gün bana, ‘Cevat, Bahriye Nazırı Avni
Paşa’yı görmeliyim. Bunun için lazım
gelen girişimde bulun’ dedi.
Temin edilen günde Mustafa
GETTY İMAGES
hem bem yemeğimi yiyeyim.” dedi
ve yemeğe oturdu. Nazır yemeğini
yerken Mustafa Kemal kendisine şu
sözleri söyledi; “Sizi tebrik ederim.
Devletin en büyük makamlarından
birini işgal etmiş bulunuyorsunuz.
Sizin gibi yüksek adamlar kıymetlerini
gösterebilmek için ancak böyle
yüksek mevkiler edinmek fırsatına
kavuşabilmelidirler. Gerçi ben zât-ı
devletinizi başka vazifelerde görüp
“Avni Paşa çok geçmeden
Mustafa Kemal’e Şişli’deki evinde
bu ziyareti iade etti. O gün her vakit
olduğu gibi Mustafa Kemal’le birlikte
yemek yiyordum. Avni Paşa’nın
geldiğini haber verdiler. Kalkıp
paşayı karşıladım ve çalışma odasına
götürdüm. Biraz sonra Mustafa
Kemal misafiriyle görüştü. Avni Paşa
çok telaşlı görünüyordu:
-Paşam, dedi. Bizim kabinede
sizinle tanışmayı pek arzu ediyor.
Müsaade buyurursanız hemen
getireyim.”
Mustafa Kemal’in onayı üzerine
Avni Paşa çıkıp gitti ve biraz sonra
Mehmed Ali Bey ile beraber geldiler.
Genç gibi görünen fakat hakikatte
o kadar genç olmaması lazım gelen
Mehmed Ali Bey Mustafa Kemal’e
sordu: “Siz İttihad ve Terakkici
misiniz?”
Mehmed Ali’nin sorduğu soruya da
şu cevabı verdi: “Enver Paşa herhalde
zamanın en kuvvetli bir adamı olması
lazım gelir. Bunun aksini ispat edecek,
elimizde hiçbir belge yoktur. Buna
karşın kuvvetine kanıt olacak bir vesika
vardır ki; o da Enver Paşa’ya mevkide
iken kimsenin karşı gelmemiş ve
ancak o memleketi terk ettikten sonra
birtakım insanların başlarını kaldırmış
olmasıdır. Böyle bir şahsın kuvvetli
cevap vermeliyim. Ben ömrümde ve
askerlik hayatımda hiçbir zaman Enver
Paşa ile yakından işbirliği etmedim ki,
bundan sonra böyle bir ortak çalışma
peşinde olayım.”
“Peki Paşa Hazretleri bizimle işbirliği
yapar mısınız?”
“Niçin etmeyeyim. Eğer siz
memleketi bugün içine düşümüş
olduğu felaketten kurtarmaya kararlı
insanlarsanız.”

56 atlas tarİh atlas tarİh 57


Avni Paşa’nın
hatıratı ilk kez
yayınlanıyor
A doğru anılarını yazmaya
vni Paşa, ömrünün son yıllarına
başlamıştı. Bu hatırat nasılsa
günümüze kadar geldi. Fakat kızı
Fitnat Hanım’ın Yılmaz Çetiner’le
yaptığı söyleşideki değinmeler dışında
hiçbir yerde yayınlanmadı. Bir diğer
madde ise Sultan Vahdeddin’in Avni
Paşa’ya yazdırdığı hatıratı ile ilgiliydi.
Her yazısını dikkatle ve esinlenerek
okumaktan mutluluk duyduğum
tarihçi Murat Bardakçı “Şahbaba”
başlıklı eserinde olasılıkla Mısır’da
olduğunu ifade ediyor. Yine aynı
eserinde Avni Paşa’nın hatıratının
son sayfalarında yer alan Sultan
Vahdeddin’in hatıratına atıfta
bulunarak “Sultan Vahdeddin,
hatıralarını başyaver Avni Paşa’ya
Sanremo’da dikte ettirmiş, ancak
tamamlamamıştır.” diyor.
Avni Paşa hakkında Sultan
Vahiddedin’in bir sırdaşı olarak
kendisine yazdırdığı ve emanet
ettiği hatıratını maddi sıkıntılara
dayanmanın ötesine geçtiği bir
safhada, Halife Abdülmecid’e sattığı
gibi bir söylenti var ise de, Sultan
Vahdeddin’in sırdaşlarından olan
paşanın emaneti paraya tahvil etmesi
akla bile gelemez.
Benim Avni Paşa’nın hatıratından
çıkardığım sonuç şudur; Sultan
Vahdeddin’in Avni Paşa’ya ayrıca
yazdırdığı bir hatıratı yoktur. Sadece
Avni Paşa’nın hatıratı içinde ve son
sayfalarda yer almaktadır. Avni
Paşa’nın hatıratı Timaş Yayınları’ndan
“Vahdettin’in sırdaşı Avni Paşa
anlatıyor- Milli Mücadele ve Sürgün
Yılları” ismiyle yayınlanıyor.
58 atlas tarİh
Avni Paşa’nın hatıralarında Vahdeddin, Milli
Mücadele’nin başına geçmesi düşüncesine Sadrazam
Tevfik Paşa’nın muhalefet ettiğini anlatıyor .
itaat imkanını göremedim. Etrafda sükunet
oluncaya ve durumlar belirgin hale gelinceye
kadar, birsüre kahredici bölgeden uzaklaşmaya
karar verdim.
İstanbul’daki işgal kuvvetleri ve İtilaf Dev-
letleri başkumandanı sıfatını taşıdığı için İngiliz
Generali Harrington’un tarafını tercih eyledim.
Mukaddes topraklara gitmek için arada bir
istasyon demek olan Malta Adası’nın seçilme-
sini çaresizlikle, kötünün iyisi kabilinden kabul
ettim. Bu hareketim ile şeref ve şanlı vekâletim
olan Hazreti Peygamber’in Eser-i Nebevi’lerine
uyarak Diyanet ve İslâm saltanatı aleyhinde
hareket etmekte olan Kemâlîlerden- Celâlîlerden
ayrıldım ise de, hiçbir vakit ecdadımdan intikal
eden ve miras kalan saltanat hukukundan ve
hilafetten feragat eylemedim ve eylemeyeceğim.
Allahıma aşkım ve imanım sarsılmazdır. Ger-
çi bilinen olaylar sebebiyle dinime, vatanıma,
milletime arzu ettiğim kadar hizmet etmeye vakit
ve imkan bulamadım ise de, asla ihanet etmedim.
“Avni Paşa siz haklı idiniz!”
Bir gerçektir ki, sizin (Ankara’ya)
gelmemle ilgili önerilerinizi kabul
edip Anadolu’ya gidemedim. Siz mem-
leketi ve çalışma arkadaşlarınızı ve
onların maksatlarını daha iyi biliyor
imişsiniz. Zaman size hak verdi!
Şimdi burada aşağılanarak ve sefilane
kalmaktan ise, Anadolu’da at sırtında
olmalı idik. Zaten ecdadımızın taşıdıkları
sarıkları, kendi kefenleri idi.
Haklı idiniz, haklı; fakat ne yapalım.
Bu fikri, Anadolu’ya gidip memleke-
timin mücadelesinin başına geçmem
lüzumunu dünürüm bulunan Sadrıazam
Tevfik Paşa’ya açtığım zaman büyük bir
muhalefete uğramıştım. “Böyle bir mace-
raya giremezsiniz” dedi. Hatta her kalıba
göre şekil alan eski sadrazamlardan Ahmet
İzzet Paşa ile Ali Rıza Paşa biçarelerini
üzerime sevk etti.
Mahmud Muhdar Paşa’nın sadarete
davetinden vazgeçilmişti ve sizin saraydan
uzaklaşmanızı ısrar ve inad ile talep ettiler.
Hayli mücadele ettim, nihayet yenik düştüm.
Çünkü bana dediler ki; “Mustafa Kemal Paşa
ile görüştük ve anlaştık. Zaferden sonra Zât-ı
Hümâyunlarına her halde dönecektir. ‘Onun
istemediği yalnız Damad Ferid Paşa’dır. Galip
gelirse zafer Padişah hazretlerine, eğer mağlup
olursa yenilgi kendi hesabınadır. Vaktiyle Enver,
Talat mağlup oldular.Onların hatalarını düzelt-
mek için Zâtı Hümâyunları şimdi din düşmanları
İtilaf Devletleri ile mücadele ediyorsunuz. Allah
göstermesin, Anadolu’da Zât-ı Hümâyunları
mağlup olursalar vaziyeti kim kurtarır?’ Sizi
saraydan bir süre için çıkarmış isem de kal-
bimden asla çıkarmamıştım. Ne diyelim, siz de
bizim yüzümüzden zor durumlarda kaldınız.
Vatandan ayrı düştünüz. Garip tecelliye bakınız
ki kayınpederiniz Şakir Paşa biraderim merhum
Sultan Hamid’in seryaveri olduğu için Midilli’ye
Avni Paşa eşi ve çocuklarıyla birlikte. Ön sıra soldan sağa kızı İffet,
sürülmüş ve uzaklaştırılmıştı. Bizlere, Osmanlı Avni Paşa, kızı Meziyet, eşi Münire Hanım, eşinin kucağında kızı Fazilet.
Hanedanı’na lanet etmek hakkınızdır. Zâlike Arka sırada soldan sağa kızı Fitnat, oğulları Münir ve Süleyman.
takdîrül azîzil alîm-(Yâsin Suresi 38, kısmî âyet-i
kerimesi meali- Mutlak güç sahibi, hakkıyla
bilen Allah’ın takdiridir) diyelim. Kısmetiniz Mütareke senelerinde ortaya çıkan felaket- Birincisi- Rahmet olsun biraderim Sultan ların memlekete hizmet edemeyeceklerini
bizimle müşterek imiş. lere karşı gerçi kalkan olamadım ise de, siper-i Reşad’ı ardından saltanat makamını kabul ve bana ihanette bulunacaklarına ihtimal
sâika (Yıldırımsavar) vazifesi gördüm. Öyle etmekle hata ettim. veremedim.
zannediyorum ki, bütün felaketleri üzerime İkincisi- Mütareke hükümetlerine, başta Üçüncüsü - Bu devleti ve özü sözü Türk
çevirdim ve kendimi ortaya sürdüm. Kendimi Ferid Paşa olduğu halde Tevfik Paşa’lar, İz- olan Osmanoğulları’nı memleketten sürgün
feda ederek vatanı kurtarmaya çalıştım. Ben zet Paşa’lar, Ali Rıza ve Salih Paşa’lar gibi ettikten sonra, hilâfeti ve bütün mukaddesa-
de insanım, kusursuzluk iddia edemem. Bana milletin ve devletin kalbur üstünde görülen tı yıkan Kemal’e milettin saygı ve hürmet
ait üç hatayı itiraf ederim: ricaline inanarak aldandım. Doğrusu bun- göstereceğine asla inanmak istemedim.” D
“Yalnız milletin bir ferdi kalsam, M. Kemal’den evvel dağa çıkardım”
A vni Paşa, Sultan
Vahideddin’in Milli
Mücadele’ye ve Mustafa
telkinde devam ediyor
idi. Doğrusu bu müjdeli
haberlerden ve teminattan
bu görüşlerimi dikkat ile
dinleyen Padişah hazretleri
bir müddet sessiz kaldıktan
başkanımıyım ve velisiyim,
onları düşünmeye mecburum.
Halifeyim, müekkilim hazreti
Kemal’e bakışını şöyle da bizler de memnun ve ve değerlendirdikten sonra: peygamberin mukaddes
aktarıyor: “Tevfik Paşa sevinçli oluyor idik. Hatta “Paşa, İstanbul’u kime emanetini muhafazaya
kabinesi, Anadolu’ya bir gün Zât-ı Hümâyunları bırakacağız? Hem siz, haniya memurum. Padişahım,
gönderdiği temsilciler umud dolu bir çehre ile bir nal bulduk işimiz üç vatanımı vazifemi düşünmeğe
heyetinin meyus ve yenilgiye bu yüce milletin uğradığı nal ile bir ata kaldı, demek mecburum. Milletimin eriyim.
maruz kalmış olarak avdet elemlerle ve ızdırabına istiyorsunuz. Vakıa ben nalsız Zulme karşı isyan etmeye
edilmesine rağmen, yine nihayet verileceğinden ve çıplak ata da binerim, fakat ve karşı çıkmaya mecburum.
Ankara ile uyuşma içinde Mustafa Kemal Paşa’nın at nerede? Ben de yaşam Hülasa doğru yolu göstermeye
hareket edileceğini ve bile yola geleceğinden korkusu ve hayal peşinde memurum. Eğer sizin gibi
Mustafa Kemal Paşa’nın ümitvar olduğunu söyledi. koşmak yoktur. Burada bunca ben de yalnız bir millet ferdi
nihayet sadakat ve bağlılık “İnşallah efendimiz!” dedim. kutsal emanetler var. Ben kalsa idim, Yunana karşı
Seryaver Avni Paşa’nın el yazısıyla
arz eyleyeceğini, Zât-ı Anadolu’ya intikal etmek yalnız bir millet ferdi gibi Mustafa Kemal’den evvel dağa
Şâhanelerine temin ve için ortaya koyduğum düşünemem. Hanedanımızın çıkardım” buyurdular.”
hatıratının giriş bölümü.
atlas tarİh 59