M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

MILO B. RAJKOVI1*, IVANA SREDOVI IGNJATOVI1, Nauni rad

LJUBIA IGNJATOVI2, VIKTOR NEDOVI1, SLOBODAN ISSN 0351-9465, E-ISSN 2466-2585
PRIJI1 UDC:543.544.1:663.4
1
doi:10.5937/ZasMat1504510R
Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Beograd,Srbija
2
Univerzitet u Beogradu, Fakultet za fiziku hemiju, Beograd,
Srbija
Zastita Materijala 56 (4)
510 - 521 (2015)

Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju

piva metodama jonske hromatografije (IC) i atomske apsorpcione
spektrofotometrije (AAS)

IZVOD
U cilju kontrole kvaliteta piva i sirovina za proizvodnju piva u Beogradskoj industriji piva (BIP)
primenjene su metode jonske hromatografije (IC) i atomske apsorpcione spektrofotometrije (AAS).
Od sirovina za proizvodnju piva analizirana je voda (gradska, tehnoloka i demineralizovana).
Merenja pH vrednosti ukazala su na poveanu pH vrednost u uzorku tehnoloke vode, ali to nije
imalo uticaj na ukomljavanje slada poto su ispitivani uzorci sladovine, kao i uzorci mladog piva i
gotovog proizvoda imali pH vrednost u oekivanom opsegu. Analiza sadraja anjona i katjona u
ispitivanim uzorcima vode, pokazala je da je koncentracija ispitivanih anjona (Cl , NO3, SO42 i
PO43) i katjona (NH4+, Na+, K+, Ca2+, Mg2+), kao i mikroelemenata (Fe, Cu i Zn) u granicama
propisanim Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za pie i Pravilnikom o kvalitetu i drugim
zahtevima za pivo. Ispitivanje sadraja anjona u uzorcima sladovine i piva (mladog i gotovog
proizvoda) pokazalo je da je sadraj SO42- i NO3-jona bio u preporuenim granicama,
koncentracija Cl-jona bila je iznad 150 mg/dm3, to moe imati uticaj na senzorne karakteristike
piva, dok je promena sadraja PO43-jona bila neznatna. Poto je AAS standardna metoda za
analizu sadraja alkalnih i zemnoalkalnih metala, rezultati dobijeni ovom metodom u uzorcima
piva uzeti su kao referentni i prema njima je izvrena analiza i uporeivanje rezultata dobijenih
metodom IC. Rezultati odreivanja Na, Ca i Mg u ispitivanim uzorcima vode, pokazala su
odstupanja, ali su obe metode ukazale na povean sadraj natrijuma u demineralizovanoj vodi.
Sadraj alkalnih i zemnoalkalnih metala u uzorcima sladovine i piva (mladog i gotovog proizvoda)
ukazao je da su rezultati dobijeni ovim dvema metodama bili u saglasnosti.
Kljune rei: pivo, jonska hromatografija, atomska apsorpciona spektrofotometrija, teki metali

1. UVOD Proizvodnja piva je jedna od najstarijih bio-

Pivo je blago alkoholni napitak koji se proizvodi
procesom alkoholnog vrenja iz slada, hmelja, vode
i pivskog kvasca [1,2]. Pod pojmom piva danas se
podrazumeva veliki broj proizvoda koji se po svojim
senzornim svojstvima esto jako razlikuju [3]. Svi
oni se proizvode od tipinih pivarskih sirovina.
Zavisno od vrste primenjenog kvasca, koji se koristi
za fermentaciju, piva se mogu podeliti na: piva do-
njeg vrenja i gornjeg vrenja, lager piva, odnosno
Ale i Alt piva [4-8]. Pivo poseduje niz fiziolokih i
terapeutskih svojstava i ako se unosi u umerenoj
koliini povoljno deluje na organizam [9].
*Autor za korespondenciju: Milo Rajkovi
E-mail: rajmi@agrif.bg.ac.rs
Rad primljen: 14. 07. 2015.
Rad prihvaen: 10. 09. 2015.
Rad je dostupan na sajtu: www.idk.org.rs/casopis
tehnologija. Od jednostavne recepture u tehnologiji
proizvodnje piva dolo se do savremene tehnologi-
je u kojoj su primenjena najnovija znanja i iskustva
biohemijskog, hemijskog, genetskog i procesnog
inenjerstva.
Cilj ovog rada je primena instrumentalnih meto-
da jonske hromatografije (IC) i atomske apsorp-
cione spektrofotometrije (AAS) radi odreivanja he-
mijskih i fiziko-hemijskih parametara kvaliteta piva
i sirovina za proizvodnju piva. Ispitan je sadraj ne-
organskih anjona i katjona alkalnih, zemnoalkalnih
metala i mikroelemenata (Fe, Cu, Zn) u pivu i siro-
vinama za proizvodnju piva. Od sirovina za proiz-
vodnju analizirana je voda, a promena navedenih
parametara kvaliteta ispitivana je analizom uzoraka
sladovine, ohmeljene sladovine, mladog piva i go-
tovog proizvoda. U radu je ispitan uzorak kukuruz-
nog griza (surogat) koji se koristi kao zamena za
odreeni procenat jemenog slada.

510 ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...
2. MATERIJAL I METODE RADA
U ovom radu analizirani su uzorci gradske, te-
hnoloke i demineralizovane vode, kao i uzorci sla-
dovine i piva sa ispitivane proizvodne linije Beo-
gradske industrije piva (BIP), Beograd tokom 2013.
godine. Broj i opis uzoraka dat je u tabeli 1.
Merenje pH vrednosti: Aparatura za merenje
pH vrednosti sastojala se od pH-metra (Eutech,
Holandija), kombinovane pH elektrode i magnetne
mealice. Standardni puferski rastvori bili su: pH =
10,00; pH = 7,00 i pH = 4,00 [10].
Odreivanje provodljivosti: Sva merenja su ra-
ena na ToA CM, CM-40S conductivity meter (ToA
electronics ltd.) sa elektrodom od Pt za labora-
torijsku multivarijantnu analizu. Ureaj je najpre ka-
librisan pomou standardnih rastvora za kalibraciju
(provodljivosti: 814 S/cm i 1413 S/cm).
Odreivanje katjona i anjona jonskom hromato-
grafijom (IC) [11]: Instrument korien u ovom radu
je Metrohm, 761 Compact IC. Separaciona kolona
za razdvajanje anjona je Metrosep A supp 1- 250
(6.1005.300). Pretkolona koriena u radu je IC
Anion Precolumn SUPERSEP (6.1009.010). Kao
mobilna faza za razdvajanje anjona na ovoj koloni
korien je rastvor Na2CO3 koncentracije 3
3 3
mmol/dm . Protok mobilne faze je bio 1 cm /min,
vreme analize 20 minuta, a injektirana zapremina
20 L. Separaciona kolona za razdvajanje katjona
je Metrosep C2-150. Mobilna faza za razdvajanje
katjona je bila smea vinske kiseline, koncentracije
3
4 mmol/dm i dipikolinske kiseline, koncentracije
3
0,75 mmol/dm . Protok mobilne faze je bio 1
3
cm /min, vreme analize 20 minuta, a injektirana za-
premina 20 L. Da bi se precizno odredila kon-
centracija anjona i katjona u rastvoru, konstruisana
je kalibraciona kriva, koja prikazuje koncentracije
standardnih rastvora anjona, odnosno katjona u
odnosu na njihove odgovarajue povrine, a po-
vrine se izraunavaju prema hromatografu nai-
njenom prema njihovim specifinim provodljivosti-
ma (u S/cm). U cilju uklanjanja rastvorenih gasova
i razaranje koloidnih estica, uzorci sladovine i piva
su za analizu jonskom hromatografijom pripremani
na sledei nain. Uzorak, odreene zapremine je
najpre tretiran ultrazvukom, dva puta po deset mi-
nuta, a potom degaziran dva puta po pet minuta.
Nakon degazacije, uzorci za analizu anjona su raz-
blaeni, destilovanom vodom deset puta i tako raz-
blaeni analizirani jonskom hromatografijom. Za
analizu katjona, pri razblaivanju u uzorke je doda-
3 je pH vrednost (na 2,0) dodavanjem rastvora HNO3
to 50 L HNO3, koncentracije 1 mol/dm . Potom su
tako pripremljeni uzorci za analizu katjona i anjona,
filtrirani kroz kvantitativnu filter hartiju (Filtrak 390).
Uzorci i standardi su pre putanja na hromatograf
filtrirani kroz membranski pric filter od 0,45
mikrona.
Odreivanje metala metodom atomske apsor-
pcione spektrofotometrije (AAS) [12-14]: Za odrei-
ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4
vanje metala metodom atomske apsorpcione
spektrometrije korieni su standardni rastvori jona
metala (K, Na, Mg, Ca, Fe, Cu i Zn), a kao slepa
proba koriena je ultra ista voda.
Tabela 1 - Opis uzoraka koji su analizirani u ovom
radu
Broj
Opis uzorka
uzorka
uzorak 1. Gradska voda
uzorak 2. Tehnoloka voda
uzorak 3. Demineralizovana voda
Kongresna sladovina koja se dobija
uzorak 4. ukomljavanjem slada
Ohmeljena sladovina (separacija 285):
dodatkom hmelja u toku kuvanja dolazi do
ekstrakcije rastvorljivih sastojaka i njihove
termicke transformacije. Ekstrahuju se
uzorak 5. gorke komponente (-kiseline) i termiki
transformiu u jedinjenja karakteristine
gorine (izo--kiseline), hmeljna ulja,
aromatine komponente i tanini
Ohmeljena sladovina (separacija 286):
uzorak 6. ekvivalent prethodnom uzorku
Surogat, kukuruzni griz: koristi se, jer se u
veini delova sveta deo slada zamenjuje
jeftinijim sirovinama surogatima. To mo-
gu biti razliite nesladovane itarice i pro-
uzorak 7. izvodi dobijeni njihovom preradom, ali i e-
er i eerni sirupi, skrobni sirupi, kojima
se relativno lako poveava koliina dobi-
jenog ekstrakta, a samim tim i kapacitet
proizvodnje
Mlado pivo (separacija 285): po zavretku
glavnog vrenja, kada prevri najvei deo
fermentabilnog ekstrakta, dobijamo mlado
uzorak 8. pivo koje se dalje hladi do temperature
ispod 10oC, nakon ega poinje naknadno
vrenje i odleavanje. Ovaj uzorak je
dobijen od separacije 285
Mlado pivo (separacija 286): ekvivalent
uzorak 9. prethodnom uzorku, ali dobijen od
separacije 286
uzorak 10. Pivo: pasterizovan gotov proizvod
Pivo: nepasterizovan gotov proizvod
uzorak 11.
*Separacije broj 285 i 286 predstavljaju redni broj kuvanja
sladovine (vodi se evidencija u toku godine-2013). Uzorci
sladovine i piva su, pre merenja pH i potenciometrijskih titracija,
degazirani ultrazvuno i meanjem na magnetnoj mealici.
U standardnim rastvorima i uzorcima podeena
3
koncentracije 1 mol/dm . Sva merenja su raena
na atomskom apsorpcionom spektrofotometru sa
plamenom tehnikom SOLAAR S4 - Thermo
England. Pre poetka analize, pristupa se ukljui-
vanju aparata i potrebnih upljih katoda metala koji
se odreuju, zatim zagrevanju 10 do 30 minuta, uk-
ljuujui i deuterijumsku lampu za pozadinsku kore-
511
M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

kciju, a nakon toga se pristupa analizi, uz pret- U uzorcima mladog piva, pH vrednost se u od-
hodnu kalibraciju, aspiriranjem navedenih stan- nosu na sladovinu smanjuje za oko jednu pH
dardnih rastvora u raspriva aparata. Savremeni jedinicu. U ispitivanim uzorcima 8 i 9, pH vrednost
ureaj, kao to je korieni Solaar S4, crtaju soft- je iznosila 4,47. Kiselost mladog piva se poveava
verski kalibracionu krivu i odreuju koncentraciju u odnosu na sladovinu tokom tehnolokog postu-
ispitivanog metala u uzorku, nakon to se izvri pka kako bi se obezbedili optimalni uslovi za dej-
aspiriranje uzorka u raspriva. stvo razliitih enzima. Nakon odleavanja i paste-
rizacije, pH vrednost finalnog proizvoda je iznosila
3. REZULTATI I DISKUSIJA 4,32 za pasterizovani uzorak, odnosno 4,37 za ne-
Odreivanje alkaliteta, aciditeta i moi pufero- pasterizovani uzorak, to je u oblasti oekivanih
vanja u uzorcima sladovine, surogata od kukuruz- vrednosti.
nog griza i piva prikazano je u naim prethodnim Provodljivost uzorka kongresne sladovine uslo-
radovima [15,16] vljena je prisustvom jonskih supstanci koje potiu iz
3.1.Odreivanje pH vrednosti i provodljivosti u jema, ijim klijanjem nastaje slad i vode kojom se
uzorcima sladovine, surogata od kukuruznog potom taj slad tretira. Ohmeljena sladovina dobija
griza i piva se dodatkom hmelja u kongresnu sladovinu tokom
kuvanja. Ispitivanjem provodljivosti ohmeljene sla-
pH vrednost sladovine i piva znatno utie na dovine uoava se poveanje njene provodljivosti u
stabilnost procesa proizvodnje i tehnoloko-sen- odnosu na kongresnu sladovinu. Vea provodljivost
zorne karakteristike piva [17-19]. Vrednost pH je od ohmeljene sladovine uslovljena je rastvaranjem mi-
najveeg znaaja, jer veina reakcija koje se neralnih materija iz hmelja. u uzorcima mladog pi-
odvijaju tokom proizvodnje slada i piva direktno va, dobijenog nakon fermentacije ohmeljene slado-
zavise od pH vrednosti. Uticaj pH vrednosti u toku vine, zapaeno je neznatno smanjenje provodlji-
procesa kuvanja i vrenja malo je poznat. vosti u odnosu na ohmeljenu sladovinu, to se
Rezultati odreivanja pH vrednosti i provod- objanjava time da mineralne materije tokom fer-
ljivosti u uzorcima sladovine, kukuruznog griza i mentacije imaju ulogu u pokretanju i odravanju
piva prikazani su u tabeli 2. metabolizma kvasca. Tokom odleavanja mladog
Optimalna vrednost pH sladovine je izmeu 5,4 piva, dolazi do izdvajanja taloga, nakon ega se
i 5,8, dok je u uzorku ispitivane kongresne dobija finalni proizvod - pivo. Uzorci pasterizovanog
sladovine pH bila 5,90. Svako smanjenje kiselosti i nepasterizovanog piva imaju provodljivost niu u
sladovine ima sledea negativna dejstva: opadanje odnosu na uzorke mladog piva, to je posledica
aktivnosti enzima, smanjenje iskorienja ekstrak- izdvajanja mineralnih materija u obliku slabo
ta, promenu karakteristika sladovine, promenu pro- rastvornih jedinjenja.
fila gorine i usporavanje vrenja. U uzorcima ohme- Kukuruzni griz, koji predstavlja surogat u pro-
ljene sladovine pH vrednost iznosila je 5,20. Svako izvodnji sladovine i, u odnosu na sladovinu od
poveanje kiselosti sladovine ima sledea pozitivna jemenog slada, ima znatno manju provodljivost,
dejstva: povean ukupan rastvorni azot i slobodan to ukazuje na manji sadraj jonskih supstanci u
amino-azot, povean ekstrakt sladovine, poveana njemu. Kukuruzni griz se, u postupku proizvodnje,
brzina ceenja sladovine, smanjena ekstrakcija ta- koristi kao zamena dela jemenog slada, kako bi
nina, itd. se obezbedio odreeni procenat ekstrakta radi eko-
nominosti proizvodnje.
Tabela 2 - Odreivanje vrednosti pH i provodljivosti Na slikama 1 i 2 prikazani su jonski hromato-
u uzorcima sladovine, kukuruznog grami dva standardna rastvora neorganskih katjo-
surogata i piva na, od ukupno pet koji su korieni za kalibraciju.
Uzorak t, C pH
, Na osnovu kalibracije dobijene su kalibracione
S/cm krive, koje predstavljaju zavisnost koncentracije (c)
3
4 23,4 5,90 1175 ispitivanih jona (mg/dm ) od povrine pika (A). Sa
5 23,2 5,20 1498 slika 1. i 2, na osnovu razlike u retencionim vreme-
6 23,0 5,20 1488
nima vidi se da su pikovi ispitivanih neorganskih
katjona dobro razdvojeni, i da se mogu koristiti u
7 22,8 5,93 762
analitike svrhe.
8 23,6 4,47 1460
Hromatogrami uzoraka vode, kongresne sla-
9 23,6 4,47 1480
dovine, ohmeljene sladovine, mladog piva, kao i
10 24,7 4,32 1381 pasterizovanog i nepasterizovanog finalnog proiz-
11 25,3 4,37 1448 voda piva prikazani su na slikama 3 - 13.

512 ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

uS/cm

a m o n i u m 4 9 .4 8 6
s o d i u m 4 9 .3 5 4
25

20

m a g n e s i u m 5 0 .0 0 0
p o ta ss iu m 4 9 .9 8 0
15

c a lc iu m 5 0 .0 0 0
10

Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 1 - Hromatogram kalibracionog rastvora 1

uS/cm

14
a m o n i u m 2 1 .1 8 4
s o d i u m 2 1 .4 2 8

12

10

8
m a g n es i u m 1 9 .9 0 0
p o ta ss iu m 2 0 .0 9 0

ca lc iu m 2 1 .0 0 5

Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 2 - Hromatogram kalibracionog rastvora 2

uS/cm

7
ca lc iu m 5 3 .6 2 2
s o d i u m 1 5 .6 8 9

5
m a g n es i u m 1 3 .1 9 3

3
p o ta ss iu m 1 .5 2 4

Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 3 - Hromatogram uzorka 1 (gradska voda)

ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4 513

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

uS/cm
8

s o d i u m 1 9 .6 6 3
7

c a lc iu m 2 3 .3 5 0
5

m a g n e s i u m 4 .0 9 3
4

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min
Cond

Slika 4 - Hromatogram uzorka 2 (tehnoloka voda)

uS/cm
s o d i u m 1 0 .8 1 7

4.5

4.0

3.5

3.0

2.5

2.0
c a lc iu m 2 .3 3 7

1.5

1.0

0.5
Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 5 - Hromatogram uzorka 3 (demineralizovana voda)

uS/cm

6.0
p o ta ss iu m 3 6 .2 6 4

5.5

5.0

4.5

4.0
a m o n i u m 6 .0 2 2

m a g n e s i u m 9 .5 9 0

3.5
c a lc iu m 1 3 .6 0 1

3.0

2.5
s o d i u m -5 .0 6 6

2.0

1.5 1
2
1.0

0.5
Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 6 - Hromatogram uzorka 4 (kongresna sladovina)

514 ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

uS/cm

10

p o ta ss iu m 5 5 .8 1 4
9

a m o n i u m 1 5 .4 8 5
7

m a g n es i u m 1 5 .2 4 2
5

ca lc iu m 5 .2 1 1
s o d i u m -4 .6 1 3

3
1
2 2
6

1
Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 7 - Hromatogram uzorka 5 (ohmeljena sladovina, separacija 285)

uS/cm
p o ta ss iu m 4 2 .9 4 6

6
a m o n i u m 1 2 .1 4 6

4
m a g n es i u m 1 1 .0 9 5
3
ca lc iu m 3 .9 4 0
s o d i u m -4 .4 2 1

2 1
2
6
1
Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 8 - Hromatogram uzorka 6 (ohmeljena sladovina, separacija 286)

uS/cm
5.0
p o ta ss iu m 2 6 .9 3 2

4.5

4.0

3.5

3.0
m a g n es i u m 5 .7 9 2
a m o n i u m 2 .7 8 4

2.5

2.0
ca lc iu m 1 .0 7 3
s o d i u m -5 .0 6 4

1.5

1.0 1
2

0.5 Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 9 - Hromatogram uzorka 7 (surogat od kukuruznog griza)

ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4 515

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

uS/cm

6.0

p o ta ss iu m 3 4 .0 0 4
5.5

5.0

4.5

4.0

a m o n i u m 6 .7 0 7

m a g n e s i u m 9 .8 9 5
3.5

3.0

2.5

c a lc iu m 4 .9 5 8
s o d i u m -4 .4 8 8

2.0
l ith i u m -0 .9 1 2

1.5 1

1.0

0.5
Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 10 - Hromatogram uzorka 8 (mlado pivo, separacija 285)

uS/cm

6.5
p o ta ss iu m 3 5 .2 2 8

6.0

5.5

5.0

4.5
a m o n i u m 7 .3 6 7

4.0

m a g n e s i u m 9 .6 4 5
3.5

3.0
c a lc iu m 4 .7 3 8

2.5
s o d i u m -4 .2 9 1

2.0

1.5 1

1.0 2 6

0.5 Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 11 - Hromatogram uzorka 9 (mlado pivo, separacija 286)

uS/cm
p o ta ss iu m 3 3 .5 6 3

4
m a g n es i u m 8 .8 5 1
a m o n i u m -0 .6 4 3

3
ca lc iu m 6 .7 8 5
s o d i u m -2 .9 8 7

2
5
1

1 2

Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 12 - Hromatogram uzorka 10 (pasterizovano pivo)

516 ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

uS/cm

p o ta ss iu m 3 5 .7 3 3
6

a m o n i u m 1 .2 4 1

m a g n es i u m 9 .4 1 4
4

ca lc iu m 8 .6 2 6
3 s o d i u m -3 .1 7 8

2 5
1

2
1

Cond

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 min

Slika 13 - Hromatogram uzorka 11 (nepasterizovano pivo)

Rezultati odreivanja sadraja katjona metoda- demineralizovanoj vodi, to jasno ukazuje na os-
ma jonske hromatografije i atomske apsorpcione labljeno dejstvo jonskih izmenjivaa u postupku ob-
spektrometrije su prikazani u tabeli 3. rade i pripreme vode za proizvodnju. Poreenje
rezultata odreivanja sadraja natrijuma metodama
Analizom rezultata dobijenih metodom AAS pri- IC i AAS uoava se odstupanje, pri emu su kon-
kazanih u tabeli 3. uoava se poveanje sadraja centracije odreene metodom IC neto vie za
natrijuma u tehnolokoj vodi u odnosu na gradsku uzorke gradske i tehnoloke vode u odnosu na
vodu ijom obradom se dobija. Dalja analiza rezul- koncentraciju odreenu metodom AAS.
tata ukazuje na povean sadraj jona natrijuma u
Tabela 3 - Sadraj katjona u ispitivanim uzorcima odreen metodama IC i AAS
IC AAS
Uzorak NH4+ K+ Na+ Mg2+ Ca2+ K+ Na+ Mg2+ Ca2+
mg/dm3
1 <0,05 1,52 15,7 13,2 53,6 1,55 10,8 24,5 71,0
2 <0,05 <0,05 19,7 4,09 23,4 0,49 12,8 11,7 22,0
3 <0,05 <0,05 10,8 <0,05 2,34 0,09 15,5 20,5 1,31
4 60,2 363 95,9 136 345 5,28 108 24,1
5 155 558 152 52,1 369 13,8 142 66,7
6 121 429 111 39,4 371 14,2 117 63,5
7 27,8 269 57,9 10,7 230 3,15 62,9 16,9
8 67,1 340 99,0 49,6 307 15,0 115 61,5
9 73,7 352 96,5 47,4 323 15,0 110 58,3
10 6,00 336 88,5 67,9 303 15,6 103 51,4
11 12,4 357 94,1 67,9 318 15,8 107 60,3
MDK (mg/dm3) 0,5 <150 <30 20-150

Skraenice koriene u tabeli 3: IC jonska hromatografija, AAS atomska apsorpciona spektrofotometrija, MDK -
maksimalno dozvoljena koncentracija

Natrijum pri koncentracijama ispod 150 transporta kalijuma. U uzorku sladovine koncen-
3 3
mg/dm , doprinosi punoi i slatkastom ukusu piva. tracija natrijuma je niska i iznosi oko 5 mg/dm .

U prisustvu poveanih koncentracija Cl -jona, natri- Nakon ohmeljavanja sladovine, kao i daljim te-
3
jum u koncentracijama od oko 150 mg/dm izaziva hnolokim postupkom, na osnovu rezultata AAS,
dobijanje piva oslanog, irokog ukusa. Uprkos sadraj natrijuma se ne menja i u proseku je oko
3
svemu ovome, ponekad se u kominu dodaje 75- 15 mg/dm (uzorci 5 do 11). Analizom hromato-
3
150 mg/dm natrijum-hlorida, kako bi se poboljala grama prikazanih na slikama 6-13 uoava se veliki
punoa ukusa piva. Fizioloki, u metabolizmu elija broj pikova, koji odgovaraju supstancama koje
kvasca natrijum igra odreenu ulogu u regulaciji eluiraju na poetku hromatografske analize. U tom

ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4 517

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...
poetnom periodu se vri i razdvajanje, odnosno
+ +
eluiranje NH4 - i Na -jona. Kako su pikovi koji od-
+
govaraju Na -jonu prema hromatografskoj analizi
+
slabo razdvojeni, sadraj Na -jona nije mogao da
se odredi metodom IC.
Amonijum-jon je pokazatelj zagaenja vode. U
+
ispitivanim uzorcima vode sadraj NH4 -jona odre-
en je metodom IC, a na osnovu rezultata vidi se
da je ispod granice detekcije. Amonijum-joni iza-
zivaju probleme u proizvodnji piva i umanjuju re-
dukciju nitrata u nitrite.
+
Rezultati odreivanja sadraja NH4 -jona u
uzorcima sladovine, ohmeljene sladovine, kukuruz-
nog griza, kao i u uzorcima piva nisu pouzdani, po-
to je pri niskim koncentracijama natrijuma oteano
+ +
hromatografsko razdvajanje Na - i NH4 -jona jer
ova dva katjona imaju slian koeficijent razdvajanja
na korienoj hromatografskoj koloni. S druge stra-
+
ne, izgled pika (slike 6-13) za NH4 -jon, ukazuju da
sa ovim jonom eluiraju jo neki katjoni i razdvajanje
na hromatografskoj koloni nije kvalitativno, pa su
time rezultati dodatno nepouzdani.
Kalcijum u proizvodnji piva ima osnovnu ulogu
sa aspekta prolazne i stalne tvrdoe vode [15,16].
Odreivanje sadraja kalcijuma u ispitivanim uzor-
cima vode pokazuje odstupanja u rezultatima dobi-
jenim metodom IC i AAS. Uoeno je da je ovo od-
stupanje manje to je sadraj kalcijuma u uzorku
vode nii.
Najvee odstupanje u analizi kalcijuma meto-
dama IC i AAS je za uzorak sladovine. Kalcijum
obino taloi fosfate tokom proizvodnje piva to
smanjuje pH vrednost, pa je uobiajeno da se na
pH vrednost utie dodavanjem soli kalcijuma. Sa
ovog aspekta tehnologije proizvodnje piva loginiji
rezultat bi bio onaj koji je dobijen metodom IC,
poto se soli kalcijuma dodaju u sladovinu radi re-
gulisanja pH vrednosti. Dalje, u prilogu dejstava na
2+
pH vrednost, Ca -joni imaju i sledee uticaje: sta-
bilizovanje aktivnosti -amilaze, podsticanje aktiv-
nosti protolitikih i amilolitikih enzima, taloenje
oksalata, spreavanje mutnoe i penuanja, pobolj-
anje toplog taloga. U vezi sa tim je i sadraj kal-
cijuma u ohmeljenoj sladovini, koji je u donosu na
sladovinu nii, a jedan od razloga je i taloenje kal-
cijum-oksalata tokom hlaenja ohmeljene sla-
dovine. Na osnovu rezultata iz tabele 3. sadraj
kalcijuma odreen metodom AAS u uzorcima mla-
dog piva, kao i u uzorcima gotovog proizvoda je
priblian. Pri tome treba naglasiti da je sadraj kal-
cijuma u gotovom proizvodu neto nii nego u
uzorcima mladog piva.
Slina razmatranja se dobijaju analizom rezul-
tata dobijenih metodom IC i hromatograma prika-
zanih na slikama 6-13. Detaljnija analiza hromato-
grama, ukazuje na neidentifikovani pik supstance
koja eluira neposredno pre jona kalcijuma. Za uzor-
ke 4, 8 i 9 pikovi neidentifikovane katjonske
518 ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4
supstance i jona kalcijuma su hromatogramski
razdvojeni, to omoguava kvantitativnu analizu
sadraja jona kalcijuma, a time i manje odstupanje
u rezultatima dobijenim metodama IC i AAS. Za
uzorke 5, 6, 10 i 11 nije postignuto razdvajanje jona
kalcijuma i neidentifikovane supstance, pa se u
obradi rezultata vri integraljenje ova dva pika kao
jednog. Preklapanjem ovih pikova, dobija se vea
povina pika, a time i via koncentracija jona
kalcijuma za uzorke 10 i 11 od one koja je dobijena
metodom AAS. Potrebno je naglasiti da su uzorci
5, 6, 10 i 11 u vie ponavljanja hromatografski
analizirani, ali razdvajanje pikova neidentifikovane
2+
supstance i Ca -jona nije postignuto.
Na osnovu rezultata ispitivanja, uzorci slado-
vine, mladog piva i finalnog proizvoda imaju sa-
draj kalcijuma koji odgovara preporuenom op-
2+
segu sadraja Ca -jona koji je, prema tipu piva,
3
izmeu 20 i 150 mg/dm .
2+
Sadraj Mg -jona u uzorcima vode, odreen
metodom AAS ukazuje na poveanje koncentracije
magnezijuma u demineralizovanoj vodi u odnosu
na tehnoloku vodu. Ovakav rezultat, ponovo uka-
zuje na oslabljen rad jonskih izmenjivaa koji se
koriste u obradi i pripremi vode za proizvodnju piva.
Magnezijum u pivu uglavnom potie iz slada, pa se
koncentracija magnezijuma u tehnolokoj vodi kori-
3
guje na koncentraciju do 10 mg/dm , a dobijeni re-
zultati ukazuju da je taj zahtev ispunjen. Mag-
nezijum u tehnologiji proizvodnje piva ima slinu
ulogu u regulisanju pH vrednosti kao i kalcijum ali,
zbog delimine rastvorljivosti soli magnezijuma,
njegovo dejstvo je manje naglaeno. Veina mag-
nezijumovih soli su gorka jedinjenja, to znai da bi
viak mogao imati negativno dejstvo na ukus piva.
Joni magnezijuma su vaan kofaktor u meta-
bolizmu fermentacije eera, naroito su znaajni
kod fermentacije sladovine sa visokim sadrajem
ekstrakta. Koncentracije magnezijuma iznad 30
3
mg/dm treba izbegavati. Rezultati odreivanja
sadraja magnezijuma metodama IC i AAS su u
dobroj korelaciji. Prosena koncentracija magne-
3
zijuma odreena metodom IC je oko 95 mg/dm ,
dok je prosean sadraj odreen metodom AAS
3
oko 110 mg/dm . Znatno via koncentracija jona
magnezijuma i metodom IC i metodom AAS je utvr-
ena u uzorku ohmeljene sladovine, koji je dobijen
separacijom 285.
3
Sa sladom se u kominu unosi do 500 mg/dm
kalijuma, pa je zato njegov sadraj u vodi koja se
koristi za proizvodnju piva od manjeg znaaja. U
uzorku gradske vode sadraj kalijuma odreen
obema metodama je u korelaciji, dok je u uzorcima
tehnoloke i demineralizovane vode koncentracija
+
K -jona, odreena metodom IC, bila ispod granice
detekcije. Kalijum u procesu proizvodnje daje pivu
slan ukus u visokim koncentracijama i ima inhibi-
M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

torno dejstvo na klijanje jema, dok je, sa druge nje poboljavaju. Nedostatak gvoa prilikom vre-
3
strane, neophodan za metabolizam fosfora i aktivni nja (ispod 0,1 mg/dm ) moe biti uzrok ogranienja
3
transport kroz elijski zid. Sadraj kalijuma u sinteze enzima disanja, a kod preko 1 mg/dm gvo-
uzorcima od 4 do 11 odreen metodama IC i AAS a dolazi do pojaane degeneracije kvasca. Gvo-
je u dobroj saglasnosti, osim za uzorke ohmeljene e pospeuje oksidaciju piva, nastajanje zamue-
sladovine, gde je metodom IC dobijena via kon- nja i pojave prekomernog penuanja piva.
+
centracija K -jona nego metodom AAS. Analizira- U uzorku 1 (gradska voda) koncentracija gvo-
jui rezultate odreivanja kalijuma metodom AAS a je u dozvoljenim koncentracijama, dok je u
uoava se poveanje sadraja u uzorcima ohmelje- uzorcima tehnoloke i demineralizovane vode is-
ne sladovine u odnosu na uzorak sladovine. Tokom pod granice detekcije [20]. U uzorcima kongresne
daljeg tehnolokog postupka sadraj kalijuma se sladovine i ohmeljene sladovine dobijene separa-
smanjuje tako da u mladom pivu i finalnom proiz- cijom 286 sadraj Fe je nizak, dok je u uzorku oh-
3
vodu u proseku iznosi 310 mg/dm . meljene sladovine dobijene separacijom 285 malo
Uporeujui dobijene rezultate za uzorak kon- iznad dozvoljene koncentracije. Daljim tehnolokim
gresne sladovine i uzorak kukuruznog griza (suro- tretmanom, sadraj Fe se smanjuje, pa je u uzor-
gat) uoava se da je sadraj svih ispitivanih kat- cima mladog piva, kao i gotovog proizvoda ispod
jona nii u odnosu na njihov sadraj u sladovini. granice detekcije metodom AAS.
Ovakav rezultat je i oekivan s obzirom na mineral- Cink uglavnom potie iz slada, mada se vei
ni sastav sirovine od koje se proizvodi kukuruzni deo gubi sa izdvajanjem zrna i toplog taloga, a kon-
griz. centracija cinka zavisi od pH vrednosti sladovine.
U ovom radu ispitan je i sadraj mikroeleme- Cink je potreban kao hranljiva materija za rast
nata Fe, Cu i Zn. Pomenuti mikroelementi u niim kvasca u malim koliinama, na primer od 0,15 do
3
koncentracijama povoljno utiu na metabolizam 0,2 mg/dm . Cink pospeuje vrenje i ograniava
kvasca, dok su poviene koncentracije nepovoljne stvaranje H2S, ali u visokim koncentracijama, moe
sa aspekta tehnolokog postupka proizvodnje. Sa- inhibirati dejstvo amilaze i rast kvasca. Takoe,
draj mikroelemenata u ispitivanim uzorcima odre- cink moe delovati kao katalizator u oksidaciji piva
en je metodom atomske apsorpcione spektrofoto- tako to utie na zamuenje i stabilnost ukusa.
2+
metrije (AAS), a rezultati su prikazani u tabeli 4. Preporueni opseg koncentracije Zn -jona u vodi
3
za proizvodnju piva je izmeu 0,15 i 0,5 mg/dm .
Tabela 4 - Odreivanje sadraja Fe, Cu i Zn 2+
Maksimalan sadraj Zn -jona u vodi korienoj za
3
ispitivani metal (u mg/dm ) razblaenja u proizvodnji sa visokim ekstraktom,
Uzorak takoe, je 0,5 mg/dm .
3
Fe Cu Zn
Svi ispitivani uzorci vode imaju sadraj cinka
1 0,06 < 0,02 0,017
znatno ispod propisane vrednosti. Poto cink ugla-
2 < 0,05 < 0,02 0,024 vnom potie iz slada, najvii sadraj cinka je u
3 < 0,05 < 0,02 0,005 uzorku kongresne sladovine, a ohmeljavanjem,
4 0,07 0,96 0,452 usled odigravanja odreenih biohemijskih procesa,
sadraj cinka u uzorcima ohmeljene sladovine
5 0,24 < 0,02 0,211 (separacija 285 i 286) opada. Oekivano je da
6 0,07 < 0,02 0,173 sadraj cinka u gotovom proizvodu bude manji od
7 < 0,05 0,95 0,409 sadraja u mladom pivu, meutim, dobijeni rezultati
su u suprotnosti to ukazuje na neophodnost da se
8 < 0,05 < 0,02 < 0,005
sadraj Zn prati tokom proizvodnje piva.
9 < 0,05 < 0,02 < 0,005
Bakar moe delovati kao katalizator oksidacije
10 < 0,05 < 0,02 0,030 u veoma niskim koncentracijama, a ak i u koncen-
3
11 < 0,05 < 0,02 0,006 tracijama ispod 1 mg/dm dovodi do koloidne ne-
stabilnosti kao i poremeaja ukusa. Bakar u viso-
0,20 3
MDK 2+
0,10 5,0
kim koncentracijama, preko 10 mg/dm , moe inhi-
(u obliku Fe
3+
i Fe -jona)
birati enzime i biti toksian za kvasac.
U ispitivanim uzorcima vode sadraj bakra je
Gvoe ve u malim koncentracijama od oko bio ispod granice detekcije. U uzorku sladovine,
3
0,2 mg/dm izaziva potekoe u tehnolokom po- kao i kukuruznog surogata sadraj bakra je oko 1
3
stupku, kao to su: ometanje oeerenja, doprinosi mg/dm . Analizom dobijenih rezultata ispitivanja
pojaavanju boje prvenca i sladovine prilikom ispi- uoava se da tokom tehnolokog postupka sadraj
ranja, smanjuje punoe ukusa piva i izaziva dobija- bakra opada, tako da je u uzorcima ohmeljene sla-
nje piva sa grubom gorinom. Pena postaje smee dovine, mladog piva i gotovog proizvoda ispod gra-
obojena, mada se stabilnost pene i njeno prijanja- nice detekcije.

ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4 519

M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...
4. ZAKLJUAK
Od sirovina za proizvodnju piva analizirana je
voda (gradska, tehnoloka i demineralizovana).
Merenja pH vrednosti ukazala su na poveanu vre-
dnost pH u uzorku tehnoloke vode, ali to nije ima-
lo uticaj na ukomljavanje slada poto su ispitivani
uzorci sladovine, mladog piva i gotovog proizvoda
imali pH vrednost u oekivanom opsegu.
Analiza sadraja anjona i katjona u ispitivanim
uzorcima vode, pokazala je da je koncentracija is-
2 3
pitivanih anjona (Cl , NO3 , SO4 i PO4 ), katjona
+ + + 2+ 2+
(NH4 , Na , K , Ca , Mg ) i mikroelemenata (Fe,
Cu i Zn) u granicama propisanim Pravilnikom o
higijenskoj ispravnosti vode za pie.
2 [6]
Sadraj SO4 - i NO3 -jona u uzorcima slado-
vine i piva (mladog i gotovog proizvoda) bio je u
preporuenim granicama, koncentracija Cl -jona
3
iznad 150 mg/dm , dok je promena sadraja PO4 -
3 VCH, New York.
jona bila neznatna.
Metoda AAS, kao standardna metoda za ana-
lizu jona metala, uzeta je kao referentna za ispi-
tivanje sadraja alkalnih i zemnoalkalnih metala u
ispitivanim uzorcima. Rezultati dobijeni ovom meto-
dom uporeeni su sa rezultatatima dobijenih meto-
dom IC za ispitivanje uzoraka vode pri emu je pri-
meeno odstupanje u njihovim vrednostima. Meu-
tim, obe metode su ukazale na povean sadraj
natrijuma u demineralizovanoj vodi, to moe biti
posledica oslabljenog rada jonskih izmenjivaa, koji
se koriste u proizvodnji demineralizovane vode.
Sadraj alkalnih i zemnoalkalnih metala odre-
en metodama IC i AAS u uzorcima sladovine i pi-
va (mladog i gotovog proizvoda) je ukazao da su
rezultati dobijeni ovim dvema metodama bili u sag-
lasnosti. Koncentracije K, Na, Ca i Mg u ispitivanim
uzorcima sladovine i piva bile su u preporuenom
opsegu.
U analiziranim uzorcima vode sadraj mikro-
elemenata (Fe, Cu i Zn) bio je u skladu sa Pra-
vilnikom o higijenskoj ispravnosti vode. Poto dati
mikroelementi imaju bitnu ulogu u metabolizmu
kvasca, smanjenje sadraja Fe, Cu i Zn od slado-
vine prema pivu je oekivano. Sadraj ispitivanih
elemenata u uzorcima sladovine i piva (mladog i
gotovog proizvoda) bio je u preporuenim grani-
cama.
Odstupanja se javljaju u promeni koncentracije
Zn u mladom pivu i gotovom proizvodu. Poto sa-
draj Zn u gotovom proizvodu treba da bude manji
nego u mladom pivu, neophodno je sadraj Zn pra-
titi u proizvodnji piva.
Zahvalnica
Ovaj rad je raen u okviru projekta broj III
43009 koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i
tehnolokog razvoja Republike Srbije.
520 ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4
5. LITERATURA
[1] I.Leskoek-ukalovi (2002) Tehnologija piva,
knjiga, deo I, Poljoprivredni fakultet, Beograd.
[2] W.Kunze (1998) Tehnologija pivarstva i sladarstva,
Jugoslovensko udruenje pivara, Beograd.
[3] Available from: http://www.tehnologijahrane. com/
enciklopedija/senzorne-karakteristike-piva
[4] J.Kigeci (2001) Istorijat hmeljarstva i pivarstva,
Galerija nauke i tehnike SANU i Muzej nauke i
tehnike, Beograd.
[5] I.Hornsey (2004) A history of Beer and Brewing, (1
st
ed.), Royal Society of Chemistry, Amazon.
J.Kigeci (2007) Svet piva i piva sveta, Aurora, Novi
Sad.
[7] H.M.Elinger (2009) Handbook of Brewing, Wiley-
[8] L.Narziss, F.Weinfurtner, K.Schuster (1988)
Tehnologija proizvodnje sladovine (prevod: S.
Gaea, O. Gruji), Poslovna zajednica industrije
piva i slada Jugoslavije, Beograd.
[9] C.Proestos, M.Kolaitis (2006) Antioxidant capacity
of hops. In: Preedy V.R. (eds.): Beer in Health and
Disease Prevention, Academic Press, London UK.
[10] M.B.Rajkovi, I.D.Novakovi. (2005) Praktikum iz
analitike hemije - klasine metode, Poljoprivredni
fakultet, Zemun.
[11] J.S.Fritz, D.T.Gjerde (2000) Ion Chromatography,
rd
3 ed., Wiley-VCH, New York.
[12] M.B.Rajkovi, M.D.Stojanovi, C.M.Lanjevac,
D.V.Tokovi, D.D.Stanojevi (2008) Odreivanje
tragova radioaktivnih supstanci u vodi za pie,
Zatita materijala, 49(4), 44-54.
[13] M.B.Rajkovi, M.D.Stojanovi, C.M.Lanjevac,
D.V.Tokovi, D.D.Stanojevi (2009) Detekcija i
odreivanje nekih tekih metala u vodi gradske
vodovodne mree naselja Vidikovac-Beograd preko
izdvojenog kamenca iz vode, Zatita materijala,
50(1), 35-44.
[14] M.B.Rajkovic, M.D.Stojadinovi, G.K.Panteli
(2009) Indirektna metoda odreivanja elemenata
(metala i nemetala) u vodi za pie ispitivanjem
kamenca, monografija, SITS, Beograd.
[15] M.B.Rajkovi, I.Sredovi Ignjatovi, Lj.Ignjatovi,
V.Nedovi, S.Priji (2015) Praenje promene
sadraja jona u uzorcima piva i sirovina za
proizvodnju metodom jonske hromatografije (IC),
Journal of Agricultural Sciences (in press)
[16] S.Priji (2013) Primena klasinih i instrumentalnih
metoda analize za kontrolu kvaliteta piva i sirovina u
proizvodnji, diplomski rad, Poljoprivredni fakultet,
Beograd.
[17] S.Casaregola (2001) Analysis of the constitution of
the beer yeast genome by PCR, sequencing and
subtelomeric sequence hybridization, International
Journal of Systematic and Evolutionary
Microbiology, 51, 1607-1618.
M. B. Rajkovi i dr. Odreivanje katjona i metala u pivu i sirovinama za proizvodnju piva ...

[18] K.D.Heyse (1989) Handbuch der Breuere-Praxis,
Getranke-Fachverlag, Nrnberg.
[19] I.Leskoek-ukalovi (2000) Fizioloki status piva u
svakodnevnoj ishrani. Acta Periodica Technologica,
31, 39-52
[20] Slubeni list SRJ (1992) Pravilnik o koliinama
pesticida, metala i metaloida i drugih otrovnih
supstancija hemioterapeutika, anabolika i drugih
supstancija koje se mogu nalaziti u namirnicama,
br. 5/92, 67-85.

ABSTRACT
DETERMINATION OF CATIONS AND METALS IN SAMPLES OF BEER
AND RAW MATERIALS FOR BEER PRODUCTION BY ION CHROMATOGRAPHY
(IC) AND ATOMIC ABSORPTION SPECTROPHOTOMETRY (AAS) METHODS

In order to control the quality of beer and raw materials for beer production, methods as ion
chromatography (IC) and atomic absorption spectrophotometry (AAS) were applied. Water was
analyzed as a raw material for beer production (urban, technological and demineralized water).
Measurements of pH values indicated the increased pH values in the sample of tehnological
water, but it had no impact on wort hopping, since the tested samples of wort, young beer and
final product had a pH value in the expected range. Analyzing the content of anions and cations in
the examinated water samples, it is shown that the concentration of these examinated anions (Cl
, NO3, SO42 and PO43) and cations (NH4+, Na+, K+, Ca2+, Mg2+), as and microelements
(Fe, Cu i Zn) are within the limits prescribed by the Regulations on hygienic safety of drinking
water and the Regulations of quality and other requirements for beer. Investigating contents of
anions in samples of wort and beer (young beer and final product) showed that the contents of
SO42- and NO3 ions were within recommended limits and the concentration of Cl ions was
above 150 mg/dm3, which may have an impact on sensory characteristics of beer, while changes
in the content of PO43 ions were insignificant. Since AAS method is a standard method for
analyzing content of alkaline and alkaline earth metals, the results obtained by this method in beer
samples are taken as a referent results and according to them an analyse was performed and
results obtained by IC method were compared. Results of the determination of Na, Ca and Mg in
examinated water samples have shown variations, but both methods have shown the increased
content of Na in demineralized water. The contents of alkaline and alkaline earth metals in wort
and beer (young beer and final product) have shown that the results obtained by these two
methods were in agreement.
Keywords: beer, ion chromatography, atomic absorpion spectrophotometry, heavy metals

Scientific paper
Paper received: 14. 07. 2015.
Paper accepted: 10. 09. 2015.
Paper is available on the website: www.idk.org.rs/casopis

ZASTITA MATERIJALA 56 (2015) broj 4 521