Yatvetekanaliz PDF

I.
YATIRIMCI CEPHES
Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor 3
I.1. BUKELEMUN, YUNUS ve YILAN
Borsada kazanmak mmkn m? Bu soruyu 20.000

seviyelerinden 7000 seviyelerine kadar dm ve hala 20 bin
seviyelerine gelememi bir borsada hisse senetleri olan birine soracak
olursanz, bezgin, umursamaz ve belki de biraz da kzgn bir cevap
verecektir.
Bu soruya ok iddial bir cevap vereceim. Evet, borsada

kazanmak mmkn. Fakat hemen imdi bir reete verip borsada
kazanmak iin yaplmas gerekenleri burada sralamayacam. Aada
anlattklarm ltfen ok dikkatli okuyunuz. Eer "kazanmak"
kelimesini kullanyorsak, demek ki yenmeniz gereken bir dmannz
var. O'nu alt ederseniz kazanacaksnz.
nternetteki web sitemde yatrmclara bir soru sordum. Borsay

bir hayvan ile zdeletirmek isterseniz, hangi hayvan ile
zdeletirirdiniz?
Ben de bu soruyu Bill Williamsn (1995) kitabnda ilk

okuduumda bir cevap vermitim. Benim verdiim cevaba gemeden
nce, bana cevap veren okuyucularmn cevaplarnn bir ksmn
vermek istiyorum. zellikle borsaya yeni girmeyi dnenlere, borsa
hakknda ok nemli fikirler vereceini; borsada byk dleri ve
klar yaam olanlara da yeni ufuklar aacan dnyorum.
Borsa ile zdeletirilen ve nedeni aadaki ekilde verilmi;
Leopar: Ehliletirilemez
Evcil Aslan: Besleyip duruyorsunuz ama o hep ayn byklkte

hatta bazen hastalanp daha da zayflyor. Evcil bir aslan olduu iin
de hi bir ie yaramyor...Gn gelirde ok kymete(nesli tkenmeye
balarsa!) biner diye besleyip duruyoruz.
Deve: Kini bakmndan deve ile zdeletirirdim. Kimse her

zaman kazanamyor ve bir gn mutlaka kazandndan ok
kaybediyor. Buna borsann kini diyorum
Karnca: Yava yava hissettirmeden yiyip bitiriyor.

4
Yunus Bal: Yunus balna benzemekte, ne gariptir ki bu

hayvan ok sevimli ve insanlarla dost olabilen nadir hayvanlardandr.
Gerekte bir kpek baln bile ldrebilecek gce ve hrsa sahip
sevimli ancak denizin diplerinde acmasz olabilir.
Tilki : Sebep verilmemi ama siz nedeni konusunda bir fikir

yrtebilirsiniz. Borsann hep sizden daha zeki ve akll olduunu
kastediyor olabilir.
Ylan : Biz acemilerin kuyruundan tuttuu bir YILAN. O bizi

hep sokuyor. Ylann bandan tutmak lazm. Ama bunun iin de
borsada ilem gren bir irketin orta olmak ve en az 10 trilyon nakit
sahibi olmann gerekli olduunu dnyorum.
Ylan ve Kirpi: Sebep verilmemi
Eek: ok inat
Rodeo At: zerinde dururum zannediyorsunuz fakat o sizi

zerinden her defasnda atmay baaryor.
Balk: Kn karp byn tutmaya kalknca dibe

dalyorsun ve boulabilirsin.
Bukalemun: Sebep verilmemi
Fare: Sebep verilmemi
Kafese kapatlm maymun veya atebcei: Maymun

bamll temsil ederken ate bcei leceini bile bile atee gidiyor.
Kurbaa: Sebep verilmemi
Aslan: Bazan a kalyor bazan tok oluyor.
Kedi: Nankr
Timsah: Timsahn gzyalar
Bir okuyucu uzunca bir cevap yazm; Tek bir hayvanla

zdeletirmek imkansz gibi geliyor. Fakat aadaki tanmlamalar
yapabiliriz demi.
Speklatrler = Akbaba: Hzl ve seri hareket eder, avn gzne

kestirir ve tavan, tuzan kurduu noktaya gelene kadar sabrla
bekler, sonra da paralar.
Yabanc yatrmclar = Austos Bcei: Zamannda girip

zamannda karlar, beklemesini bilirler.
Kk yatrmc = Tavan: Aman kamasn derler, k

zamanlarnda ben naslsa yetiirim diye oturup beklerler. Byk
dlerde de kat yakalayalm diye hzlanrlar ama akbabalarn
kucana koarlar
Yar Profesyoneller = Fare: Deliin ucundaki peyniri grdler

mi tehlikenin olup olmadn anlayana kadar kmazlar, eer tehlike
yoksa kar ve peyniri yemeye balarlar ta ki bir tkrt duyana kadar.
Tkrty duydular m stop loss yapar ve kaarlar. Tabi bu bazen erken
de olur ama Akbabalara yakalanmaktan iyidir.
imdi gelelim benim cevabma. Bill Williamsn kitabnda ilk defa

bu soru ile karlatmda borsay kelebek ile zdeletirmitim.
Kelebekler cazibeli gzel bceklerdir. ok gzel grnrler. Onlar
yakalamaya kalktnzda el marifetinizle yakalayamazsnz. Onlar
yakalayabilmek iin mutlaka ara ve gerece ihtiyacnz vardr ve bu
ara gereci ok ustaca kullanmalsnz. Elinizle kelebei yakalamay
baarsanz bile, kanatlarna ciddi zarar verebilirsiniz.
Yukardaki cevaplarn tmnn ortak bir zellii, srekli size

zarar vermeleri veya sevimli grnse bile bir anda zarar verme
olaslklarnn yksek olmas (yunus balnda olduu gibi) yada yava
yava ama srekli zarar vermeleridir. Ayrca Gksel Turgutun cevab
da bir hayli ilgin. Borsadaki farkl kesimleri farkl hayvanlara
benzetmi.
imdi siz de borsay bir hayvan ile zdeletirin. Peki bunun ne

yarar olacaktr?
BORSA karnza kp cesurca savaan bir dman deildir.

Farkl klklarda karnza kar. Yukardaki benzetmelerin her birinde
zarar veren taraf n plana karlm durumdadr. O zaman zarar
6
veren bu eyin, btn zelliklerini renmeli ve ona gre

savamalsnz.
Trkiye'de 2000 ylnn balarnda borsadaki yatrmc says 600

bin seviyesinden 1 milyon 500 bin seviyelerine kt. 1998deki Asya
krizi ve ardndan da Rusya krizi ile 1850 seviyelerine kadar den
MKB-100 endeksi 1999 ylnn sonunda 15 bin 250 seviyesinden
kapand. 2000 ylnn hemen banda 20 bin seviyesinin zerini gren
endeks o gnlerden balayarak Eyll 2001e kadar yeniden 7100
seviyelerine kadar dt. 2003 ylnn sonlarna gelindiinde ise hala
15 bin seviyelerinde bulunuyordu.
Birok insan, ok paralar kaybetti. Borsa szn duymak bile

istemiyor. Bu kitab alp okuyanlar ise kaybedenlerin iinde en
cesurlardr. nk, kendilerine byk ac veren ve tehlikeli bir yer
olan bu borsa denen eye kar sava ama ve onu etkisiz hale getirme
konusunda ciddi bir adm atyorlar.
Eer borsay siz de zarar veren ve tehlikeli bir hayvan ile

zdeletiriyorsanz ve Onun sizden aldklarn geri almak istiyorsanz,
nce o zararl eyin zelliklerini, niteliklerini, zayf ynlerini
renmelisiniz ki; Ona kar savaabilesiniz ve sonunda bu sava
kazanabilesiniz.
ocukluumda Uzay 1999 adnda bir Amerikan dizisi vard. Bu

dizinin bir blmnde bir yaratk uzay gemisine girmeyi baarmt ve
hibir silah bu yarata zarar vermiyordu. Dizide Maya rolndeki
bayan her trl hayvan klna girebiliyordu. Sonunda bir arya
dnt ve yaratn kulandan girerek beynine ulat ve beynini
etkisiz hale getirince sorun bitti.
imdi siz de, borsa denen yaratn beynine girmeli ve ne zaman

ne yapacan kestirmeye almalsnz. Eer bunu zerseniz ve Onu
yenmenin yolunu renirseniz, u an ekmekte olduunuz sknt ve
stresler yerini, sava kazanm bir komutan edasna brakacaktr. Bir
erri, bin hayra dntrmek sizin kendi ellerinizde daha dorusu
beyninizin iindedir.
Kitabmn ad Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor. Bu

ierikte bir kitap okuduunuzu zannetmiyorum. Klasik teknik analiz
kitaplarndan ok daha farkl bir yntem izliyorum. Bu kitabn yllardr

teknik analizle uraanlara da ok yeni ufuklar aacan
dnyorum. Balang dzeyinde olanlar ise kesinlikle, benim
teknik analize ilk baladmda dtm hatalara dmeyeceklerdir.
O hatalar dzeltmek iin en az 2-3 yl kaybetmeyeceklerdir.
Sizlere "unu yapn kazann" demekten ziyade, ne

yapsaydnz sonu ne olurdu? sorularna cevap vermeniz
gerektiini ve bunu nasl yapacanz anlatacam.
Bu kitabn her satrn dikkatle okuyunuz. Mekanik bilgileri

deil, yllarn tecrbelerinin zmsenmi ve szgeten gemi, bilimsel
halini bulacaksnz. Sizler bilinlenen yatrmclar olduka hepimiz
birlikte kazanacaz.
te size ilk ders: Bir gn pes etme durumuna geldiinizde,

btn mitleriniz tkendiinde, borsadaki senetlerinizin tmn satp
kmak istediinizde bilin ki borsa, yada elinizdeki kat en dibe
vurmutur.
Bir gn, kazanacanz paralar hayal ederek, planlar yapmaya

baladnzda, altnzdaki arabadan veya oturduunuz evden daha iyi
bir ev alabileceinize inanmaya balamsanz biliniz ki; borsa yada
elinizdeki kat en tepededir.
8
I.2. KAZANMANIN MUCZEV FORML
Borsada srekli kazandran mucizevi bir forml var m? Bu

soruya iki cevabm var. "Evet" ve "Hayr. Akll yatrm yaparak en
azndan kaybetmemek ve borsadan daha fazla getiri salamak yolunda
atlacak admlar var. imdi aadaki hikayeyi okuyunuz. Kazanmann
hem ok zor hem de ok kolay olduunu greceksiniz.
I.2.1. Bilge Olmak Kolay m?

Bir gen, bilge bir kii olmak istiyordu. Bu konuda lkenin en
byk bilge kiisine gitti. Ben de bilge bir kii olmak istiyorum,
nereden balamalym ve ne yapmalym? dedi. Bilge genci szd ve
yle cevap verdi:
Her akam aynann karsna ge, ben kimim diye sor, bu

soruyu her gn cevapla ve 5 yl sonra bana tekrar gel.
Gen bu cevaptan tatmin olmamt. Bu kadar kolay olamazd.

Bilge'nin kendisiyle ilgilenmek ve bir eyler retmek istemediini
dnd. Bilinen bir baka bilge kiiye gitti. Ona bilge bir kii olmak
istediini ve ne yapmas gerektiini sordu. Cevap basitti.
Bilge kii olmak ok zor ve meakkatlidir. Bunun iin nce

zorluk ve ac ekmen gerekiyor. 2 yl boyunca buradaki atlar
tmarlayacaksn, onlar temizleyeceksin, besleyeceksin. 2 yl bittikten
sonra bana tekrar gel.
Gencin aklna yatmt. Bilge kii olmak ok zor olmalyd ve

zorluklara katlanmalyd. 2 yl boyunca alt ve hibir karlk
beklemeden btn pis ilerle urat. 2 yl dolduunda tekrar hocasna
gitti. Hocas,
imdi 5 yl boyunca her gn yarm saat aynann karsna ge

ve ben kimim diye sor ve her defasnda bu soruyu cevapla.
Gen armt. lk gittii kii de ayn eyi sylemiti. Demek ki;

bilge kii olmak iin bunu yapmak zorunluydu. Fakat bunu yapmak
iin neden 2 yl boyunca atlarn temizlii ile uratn anlayamamt.
Halbuki ilk gittii bilgenin dediini yapsayd en azndan 2 yl kazanm

olacakt.
Sonuta, aynann karsna geti ve ben kimim diye sordu.

Sonra da etten kemikten meydana gelmi bir insanm dedi. Aynada
yzne bakyor ve bu cevab veriyordu. stelik aynann karsna
otural henz 5 dakika olmutu. Daha 25 dakika burada oturmalyd
ve ayn soruyu sorup cevaplar vermeliydi. Dakikalar gemek bilmedi ve
yarm saat dolduunda aynann karsndan kalkt ve byk bir i
baarm olmann mutluluunu yayordu. Atlar tmarlarken byle bir
duyguyu bu derece iddetle yaamamt. Ertesi akam yine aynann
karsna geti ve ben kimim sorusunu sordu. Aslnda bu soruya
verdii sesli cevab nemsemiyordu. Sadece laf olsun diye cevaplar
veriyordu ve o kadar skcyd ki. Dakikalar gemek bilmiyordu.
Halbuki atlar tmarlamak ok daha kolayd. Atlarla konuur, ark
syler, zamann nasl getiini anlamazd. 2 yl boyunca atlarn
kinemelerinden onlarn ne dediini anlar olmutu. Ama imdi daha
iki gn olmutu ve aynann karsna oturmak, karanlk bir hcrede
oturmaktan farkszd ve buna 5 yl devam etmek zorundayd. lk bata
ne kadar da kolay grnmt aynann karsna geip ben kimim
diye sormak.
nanlmaz skntl bir hal almt aynann karsna geip "ben

kimim diye sormak". Bir gn bir deiiklik yapt. Aynann karsna
getiinde, ben kimim sorusu anlam kazanmt. nce, bu dnyaya
nereden ve nasl geldiini sordu. Cevap vermeye alyordu ama bilgisi
yetersizdi. Bir yerlerde tkanp kalyordu. Ertesi gn elinde bir kitapla
aynann karsna oturdu. Soru sordu ve cevap arad. Daha nce bir
karanlk hcre olan aynann kars artk bir aydnlanma yeri olmutu.
5 yl dolduunda spermin yumurta ile birlemesinden tutun da,

insann yaratlna ilikin tasavvufi konularda, sosyal ilikilerinde,
psikolojide, matematikte, fende ve daha birok konuda bilgi sahibi
olmutu. evresindeki insanlarla konuurken, insanlar onun bilgisine
hayran kalyor ve btn sorunlarna, sorularna cevap bulmaya
geliyorlard. Syledikleri dinleniyordu. Ama her akam aynann
karsna gemeyi sabrszlkla bekliyordu.
10
Yllar yl, ayna onu aydnlatmaya devam etmiti. Artk yan

ban alm bir bileydi O. Bir gn kaps alnd ve ieri 18-20
yalarnda bir gen girdi. Her zamanki gibi kendisine bir eyler sorup
renmeye gelen birisi olmalyd. Sorusunu sordu;
sizden nce bu lkenin en byk iki bilgesine gittim ve soruma

anlaml ve yeterli bir cevap alamadm, size de sormaya karar
verdim. nk siz bu lkede en ok bilgisine ve sylediklerine
gvenilen bilge kiisisiniz ve siz bana syleyebilirsiniz.
Eer onlar cevap veremediyse benim de vermem mmkn deil,

ama sen yine de sor.
Ben de bilge bir kii olmak istiyorum ne yapmalym?
Her gn aynann karsna ge ve 5 yl boyunca kendine ben

kimim diye sor ve sorunu mutlaka cevapla.
Hepiniz cahilsiniz, banzdan bizleri savmak iin szbirlii

etmiesine hep ayn eyleri sylyorsunuz.
Gen kapy vurup kt.
Yllar ncesinde kendisi de ayn durumdayd. Gencin arkasndan

bakt, glmsedi ve dnd; kendisi bu hatay yapmamt ve
anslyd.
Sizce be yl boyunca her gn yarm saat aynann karsna geip

ben kimim diye sormak ok mu kolay yada zordur? Sylenileni
yapmak kolay grnyor fakat o kadar kolay mdr? Bilge bir kii olup
kafanzdaki her eye cevap bulacanz bilseydiniz bunu her gn
yapabilecek irade ve gc kendinizde bulabileceinizi dnyor
musunuz?
Eer cevabnz iten bir evet ise; imdi size ok kolay grnen,
fakat bir o kadar da zor olan, mucizevi kazanma formlne ilikin
grlerimi vereceim.
I.2.2. Bak u Grafie, Ne Sylyor?

Aadaki grafik MKB-100 endeksinin dolar bazndaki grafiini
gsteriyor. Bu grafii dikkatle inceleyiniz. Srekli kazandran mucizevi
forml grafikte sakl duruyor. imdi siz bu forml bulup karnz.
Grafiin sa tarafndaki rakamlar MKB-100 endeksinin dolar
bazndaki deerlerini gstermektedir.
#IMKB 100 (1.06163, 0.95723, 1.06015, +0.06004) 4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2
Grafikte srekli kazandracak bir strateji kefettiyseniz bunu bir

not defterine not ediniz. Eer, yukardaki grafik size bir anlam ifade
etmiyorsa ve nasl bir strateji izleyeceiniz konusunda emin deilseniz,
aadaki blmleri okumaya devam ediniz.
Borsann tarihinde grd en dip seviye, 40-45 cent arasdr.

Bu seviyelere yakn rakamlara dt zamanlara bakacak olursak;
1991 : 50 cent'e dt; Krfez sava
1994 : 45 cent'e dt; 1994 devalasyonu ve krizi
1998 : 60 cent'e dt; 1998 Asya ve Rusya krizi
2001 : 45 cent'e dt; 19 ubat devalasyon krizi

12
2003 : 55 cent'e dt; Mart aynda ABD askerlerine Trkiye'den

gei iin izin verecek tezkerenin TBMM'den gememesi ve ABD
Trkiye ilikilerinin ciddi anlamda soumas.
imdi basit bir mantk gelitirelim. Trkiye'nin karlat en

byk krizlerde MKB-100 endeksi 40 centin altna dmemitir.
Grafik zerinde orta izgi 120 cent civardr.
imdi, MKB-100 endeksi ne zaman 70 centin altna derse

alm yaptnz varsayalm. Niin 70 centi setik? Bunun temel nedeni,
borsa endeksinin yaanlan kriz ortamlarnda her 3-4 senede bir bu
seviyenin altna dmesidir. Varsayalm ki; 70 centin altna dt
andan itibaren her ay dzenli olarak borsaya yatrm yapmaya
baladnz ve ortalama olarak 60 centden maliyet oluturdunuz.
zleyen 1 veya 1,5 yl iinde dolar baznda %100 kazanyorsunuz.
nk bu gibi durumlarda endeks srekli olarak, takip eden 1 veya
1,5 yl iinde dolar baznda %100 getiri salam.
Dikkat edilirse grafiin son blmnde 2003 yllar banda,

borsa endeksi 60 cent (1 dolar) civarnda bulunuyor. u an alm
yapmak kazanmay garantiler mi? Grafikte gemi 10 ylda bu strateji
kazandrmtr. Fakat bilimsel yaklam, kesin olarak kazanacanz
garantilemez. Ama unu syleyebiliriz ki; 60 cent civarlarnda veya 70
centin altnda alm yapmak riskinizi orta ve uzun vadede nemli
lde drmektedir. Belki de bundan sonraki 10 ylda borsa endeksi
srekli olarak baka bir fiyat aralnda hareket edecektir. Borsann
ulaaca seviyeleri lkenin genel makroekonomik performans belirler.
Bir lkede byme oluyorsa, firma sat ve karlar artyorsa, istihdam
ve vergi gelirleri artarken bte aklar azalyorsa, borsa endeksi de
buna olumlu cevap verecektir. Fakat Dow teorisine gre borsa
ekonominin barometresidir. Ekonomide iyilemeler balamadan nce
borsa artmaya balar (art trendine girer), yada ekonomi ktye
gitmeden nce borsada d (d trendine girer) balar.
MKB borsasnn son 13 ylndaki hareketlerin benzer ekilde

devam edecei varsaylrsa, endeksin 70 centin altna dmesiyle
birlikte, alm yaplrsa ve dlerde alma devam edilerek, daha sonra
sabrla endeksin 1 veya 1,5 dolara kmas beklenirse kazan
salamak mmkn. Bunu yapmak inann her gn aynann karsna
geip yarm saat boyunca ben kimim sorusunu sormaktan ok daha

zordur. nk 70 centte alm yapan birinin paras endeks 50 cente
gerilediinde dolar baznda yzde 40 dm olur. Ksa vadede yksek
para kazanma amacyla girenler ise bundan panik olabilir ve zararna
sat dnebilirler.
Fakat tecrbeler gsteriyor ki; genelde borsaya girenler hep

byk ykselilerde girerler. lk anda iyi de para kazanmaya balarlar.
Bu onlarn daha byk riskler almasna neden olur. Yani kredi
kullanmaya veya bakalarnn paralarn ynetmeye balarlar. Alnan
byk riskler sonucunda da endeks yukar seviyelerden dmeye
baladnda byk paralar kaybedilir.
Bu yzden borsaya ilk defa girmi birinin bana gelebilecek

en byk felaket iyi para kazanmasdr. Daha byk bir felaket ise
ikinci hareketinde de para kazanmasdr. O kiinin sonunu getiren
olay ise, nc hareketinde de kar elde etmesidir. nk bu
aamada artk olay zmtr ve ne byk karlar onu beklemektedir.
Ee dosta da kazandrsa ve n etrafa yaylsa kt m olur? Hem
daha ok para ile kendine daha ok ilem yaparak daha byk
paralara sahip olabilir.
te btn byk batlarn balangc byledir. Halbuki d

trendlerinde borsaya girip bir ka kere kaybetseler, ok daha az risk
almay renebilirler. Ne yazk ki; gerek hayatta tam tersi olur. Ne
kadar ok kazanmaya balamsanz, o kadar temkinli olunuz ve
kazandklarnz borsadan ekiniz, ana paranzla devam ediniz.
Kazanmaya aday olanlar endeksin dip seviyelerine gerilemesiyle

birlikte, alma balayp ve bu alm zamana yayanlardr. Ama yukarda
bahsettiim gencin 5 yl boyunca her gn aynann karsna geip ben
kimim diye sormas ve bunu cevaplamas kolay gibi grnse de, bu ii
aksatmadan her gn yapmak iin en zor yandr. Dolaysyla borsa
yatrmcs asndan bakldnda, ekonomiye ilikin srekli olarak
kt haberlerin geldii yerlerde endeks 70 veya 60 centin altna dse
de alm yapmay, yatrmc akllca bulmayabilir. Yani yatrmc hep
dibi arar. Senedi aldktan sonra bir sre daha d olmas onu
panikletir. Bu sefer kayplarn kurtarmak iin daha ksa vadeli alm
satm hareketlerine balar. Bu da borsay kumara evirir.
14
I.2.3. te Mucize Forml

te mucizevi forml, sabrla ve d durumlarnda panik
yapmadan alm yapmak ve yine sabrla en az 1 sene beklemektir.
Bunu ben sylemiyorum, bunu yukardaki grafik sylyor. Fakat bu i
grnd kadar kolay deildir. Bir senet aldnzda %10 d
yaptnda panik yapmamak ve sabrla ucuz hisse toplamak ve
ardndan da 1 veya 1,5 sene beklemek iin en zor yandr. in
mucizevi yan ite burasdr. Bunu yapabilmek mucizedir. Her gn
aynann karsna geip yarm saat ben kimim sorusunu sorup buna
cevap vermek kolay grnse de, yapmas ok zordur ve bir ey sizin
bunu yapmanz bir gn engelleyebilir ve sklp brakabilirsiniz.
Borsada yanltc bir nyargy da belirtmek istiyorum. Borsada

uzun vadede kazanlr sz alm yaptnz fiyata baldr. Eer
MKBde 2 dolarn zerinde alm yapmsanz, uzun vade dediimiz ey
ok uzayabilir.
nemli olan nokta; borsadan herkesin zararda olduu, hi

kimsenin seans salonlarna uramad, ve btn kt ve karar
haberlerin geldii zamanlarda temel analize gre ok iyi senetlerde
alm yapmaktr. Siz aldktan sonra hisse deerleri debilir. Hatta
izleyen bir ka ay iinde zararda olabilirsiniz. Bu tr gnleriniz
olduunda, bir musevi arkadamn bandan geen ve bana anlatt
u ilgin konumay hibir zaman aklnzdan karmaynz.
I.2.4. "Baba Borsa Dt, ok zgn Olmalsn"

Bir gn bu arkadam evine geliyor. 7-8 yalarndaki kz yanna
zgn bir eda ile gelerek
Babacm bugn herhalde ok zgnsndr diyor.
Neden kzm? Neden zgn olaym?
Televizyonda sylediler, borsa dm. Senin senetlerin de

dmtr, ok zldn m?
Hayr zlmedim
Ama imdi bu hisseler daha az para ediyor. Sen kaybedince

zlmez misin?
Gel istersen bu olaya farkl bakalm. Sen en ok neyi

seviyorsun?
ikolatay seviyorum.
ikolatalarn fiyatlar derse, senin iin daha ok ikolata

alabilirim ve daha ok mutlu olursun deil mi?
Evet babacm.
imdi hisselerin fiyatlar dt ve benim almak istediim ok

kaliteli irketlerin hisseleri daha da ucuzlad. Artk daha ok
hisse alabileceim.
imdi anladm.
O dnemler Asya krizi sonrasyd ve endeks 60 cent seviyelerine

dmt. Bu arkadam da bana srekli olarak AKSAnn fiyat 80
milyon dolara demez, olmaz byle bir ey diyordu. 1500-2000
TLden AKSA toplamt ve bu senetleri izleyen 7-8 ay iinde 14.000-
15.000 TLden sattn biliyorum.
te yaklam bu olmal. yi senetleri iyi fiyatlara gerilediinde

toplamaya balamal ve fiyatlar dtke de daha ok hisse
alabildiiniz iin sevinmelisiniz. Bu mucizevi yaklam sergileyebilmek
iin ise; borsaya niin girdiiniz ok nemlidir. Aadaki blm
dikkatle okuyunuz. Borsaya girme amacnza gre bu mucizevi
forml gerekletirip gerekletiremeyeceiniz ortaya kacaktr.
16
I.3. BORSAYA NN GRDNZ?
Bugne kadar borsa ilemlerinden biroumuzun kayp yada

kazanlar olmutur. Eer balang sermayenizin altna dmseniz,
kaybetmenizin belki de nemli sebebi bu soruya verilecek cevabn
altnda yatyor. Uzmanlar yapm olduklar aratrmalarda hep ayn
soruyu soruyorlar;
Borsaya niin girdiniz?
I.3.1. O Stresli Ses

Okuyucularmn gnderdii faks ve mektuplardan, internette
yorumlarm izleyen kk yatrmclarn gnderdikleri elektronik
postalardan, bir araya geldiim ve konutuum yatrmclardan en ok
iittiim ikayet kazanamamalar ve aksine ellerindeki birikimlerin
byk bir ounluunu borsada kaybetmi olmalardr. Bu arada, her
eyini borsada kaybetmi insanlarla da ska karlatm. Nadiren
kazanl kanlar grdm.
imdi birka rnek olay vererek, borsadaki iddetli fiyat

dalgalanmalarnn insanlar nasl bir psikolojik yapya srklediine ve
ne gibi sonulara yol aabileceine bakalm.
Bir gn cep telefonum ald ve Bursadan bir hemire hanm beni

aryordu. Cep telefonumu bir ekilde ele geirmi ve bana ulamt.
Telefonda alamakl bir ses vard ve;
Yaar bey, eimden habersiz 400 milyon ile borsaya girdim ve

imdi 150 milyona dt ne olur bana bir senet syleyin ve param
kurtaraym. Eer param kurtarrsam bir daha borsaya girmeyeceim
. Diyordu.
Bir baka gn, bir internet posta kutumda bir mektup vard ve
bu okuyucum da yle yazyordu.
Yaar bey 120 bin dolarm vard ve yarsn kaybettim daha

sonra bu paray kurtarmak iin kredili ilem yaptm ve sonu; elimde
20 bin dolar kald. Artk kesinlikle ilem yapmayacam param sizin
gibi uzman birinin ellerine teslim edip portfy ynetiminde hesap

atrmak istiyorum. Ltfen yazma bir cevap verin.
Bir gn Trkiyenin bilinen nl speklatrlerinden biriyle bir

dergide rportaj yaplyor. Aynen yle diyor.
Uzun zamandan beri borsadaym ve Krfez krizini, 1994 krizini

ve 1998 Asya krizini yaadm. Btn krizlerde malda yakalandm ve 2
milyon dolarm borsada gitti. Sfra sfr elde var sfr. Muhabir
soruyor Son 10 yl iinde btn senetlerinizi satp paraya getiiniz
gn says nedir? Cevap veriyor;
Hi yle bir gnm olmad.
O zaman krizlere yakalanma olaslnz yzde yz, bundan

sonra da ne zaman kriz olursa o krizlere de kesinlikle malda
yakalanacaksnz.
Sevgili yatrmclar, kitabn bu blmnde anlatacaklarm ok

dikkatli okumanzn sizi ileride byk kayplardan kurtarma yolunda
nemli bir adm olacan dnyorum. Bu blm okumadan
kitabn dier blmlerine geerseniz, borsada para kaybetmeye hazr
birer aday olma yolunda ilk adm atm olursunuz.
Yukarda sorulan soruyu tekrarlama ihtiyac hissediyorum.
Borsaya niin girdiniz?
Bu soruya drst cevap vermeniz iinizi kolaylatracaktr. u

an kimseye bir hesap vermek zorunda deilsiniz ve kitab yalnz
banza okuyorsunuz. Cevabnz; ksa srede ok para kazanmak
iin eklinde ise ve zararnz varsa bu zararn nemli bir sebebi de
sizin vermi olduunuz cevabn altnda yatyor.
Belki de, siz de birilerinden bir senedin bir gn iinde %10-20

prim yaptn duydunuz. Yada bir arkadanz belirli bir dnemde iyi
para kazand ve bu durum sizin de borsaya girmenize sebep oldu. Bir
gn iinde %12 prim yapm bir senet aylarca repoda kalm parann
getirisini bir gnde salam demektir. Neden siz de borsada senet alp
paranz iki ay bankada repoda tutmak yerine bir gnde iki aylk repo
getirisini salamayasnz ki?
18
imdi gelelim yukardaki soruya. Borsaya niin girdiniz?

sorusuna cevabnz ksa srede ok para kazanmak iin eklindeyse,
az nce de belirttiim gibi zararlarnzn altnda yatan en byk gcn
bu cevap olmas olasl olduka yksek. nk bugne kadar
yaplan almalar biraz sonra ok daha geni anlatlaca zere ok
kazanma arzusundan kaynaklanmaktadr. Bu durumda yaplacak en
iyi tavsiye borsadan kmanzdr. Eer borsadan kn szme glp
geiyorsanz ve Param kurtarsam borsadan kacam ve bir daha
kesinlikle girmeyeceim diyorsanz durumunuz ok daha vahim
olabilir ve kayplarn artmas olasl olduka ykselir. Bundan sonra
atacanz her admn sizi biraz daha bataa sokmas tehlikesi her
zaman vardr.
Eer borsadan kmanz mmkn deilse; o zaman daha fazla

bataa batmamak iin, bir yatrmc disiplinini kazanma konusunda
kendi kendinize sz vermeniz gerekiyor. Bu konuda ok kararl bir
tavr sergilemeniz sayesinde nemli bir dn yapp srekli
kazanmasanz bile belirli bir vade sonunda daha iyi artlarda
olabilirsiniz.
Bir insan dnn ki batakla dm ve rpndka daha da

batyor. Birisi geliyor ve kmldamamasn sylyor. Yardm edeceini,
bir ip bulup ipi uzatacan ve onu oradan karacan belirtiyor.
Fakat ip yada benzer bir eyin bulunmas zaman alabilir diyor, sabr
diyor.
I.3.2. Kt Tecrbelerinizi Maziye Gmyorum

imdi, yatrmc psikolojisi ile ilgili olarak dnyada yaplm
almalarn bir sonucu olan bir ip uzatacam size. Borsada istikrarl
yatrmn, stresinizi en aza indirmenin ve gerekten de bir eyler
kazanmann keyfini yaamak iin u ana kadarki durumunuzu,
yaadnz kt tecrbelerinizi, aclarnz, streslerinizi, daha dorusu
olumsuz her eyi maziye gmmelisiniz. Sizin iin yeni bir dnemin
balamasna imkan vermek sizin elinizdedir.
imdi en ok kaybettiiniz ve en stresli anlar yaadnz gn

hatrlaynz. O kt annzn bir resmini ekiniz. Bu resmin kesinden
tutunuz ve beyninizin iinden dar karp bir camn zerine

yaptrnz.
Yine sizi ok kt yapan bir baka byk zararnz hatrlaynz

ve o an etraftaki kiilileri de grerek resmini ekiniz. Sonra bu resmi
de beyninizin ierisinden alp karnzdaki cama yaptrnz.
Baka kt anlarnz daha varsa bunlar da ayn ekilde resim

haline getirip beyninizden dar karn ve cama yaptrn.
Btn resimler imdi camn zerinde duruyor ve siz bu resimlere

uzaktan bakyorsunuz.
Glmseyin. Elinize bir balyoz aln ve resimleri yaptrdnz

cama bu balyozu yle bir indirin ki mthi bir grlt ile birlikte
camnz tuzla buz olsun ve resimleriniz de parampara olsun.
Artk kazanmak yolunda en byk adm attnz. Yeni slogannz

"KAYBETMEYECEM" deil "KAZANACAIM" olacaktr. *
lerleyen blmlerde aama aama kendine gvenen ve dev

dalgalarn olduu borsa denizinde batmamay baarabilecek biri olma
yolunda izlenmesi gereken evrensel kabul grm yntemler
anlatlacaktr.
u ana kadar borsada ounlukla kazanm ve fazla bir kaybnz

olmamsa, bu blm okuduunuzda borsada yatrm yaparken
gerekli psikolojik hazrl yaptnzn farkna varacaksnzdr. Ayrca
bunun anlam; sizin kendinize ait baarl bir yntem ve strateji
belirlediinizdir ki bu yolda devam etmelisiniz. nk halihazrdaki
psikolojik yapnz, ynteminiz ve stratejiniz sizi baarl klmtr. Bu
yzden bu kitabn zellikle Teknik Analiz blmn okuyarak
elikilere dmenizi istemem. Bu noktada kitab okumay braknz ve
bildiiniz ve size kazandran yolda ilerleyiniz.
* Bu anlattm teknik NLP uzman Cengiz Eren tarafndan, zellikle kt kaytlarn
yok edilmesi amacyla gelitirilmitir.

20
I.4. NASIL BORSAYA GRDM ?
ngilterede yksek lisansm bitirip Leeds niversitesinde

doktoraya baladm yllarda (1990) doktora yapacam konu
nedeniyle finans piyasalarn ayrntl bir ekilde renmek
zorundaydm. Finans piyasalarnn ileyiini ve ekonomiye nasl bir
yoldan katk saladn vs. derinlemesine incelemeye baladm. Bu
arada ngilterede su ve elektrik irketlerinin hisseleri halka arz
ediliyordu ve borsa ile tanmam bu halka arz sayesinde oldu. Elektrik
hisselerinden 350 pound tutarnda al yaptm. Hocamz Prof. Peter
Keasey hisselerin ok ucuza arz edildiini sylyordu. Ondan bir
hissenin ucuz mu pahal m olduunu nasl anlayabileceimizi ve
yntemlerini rendim. Daha sonra bu hisselerden pound baznda 3
ay iinde %20ye yakn para kazandm ve bu inanlmaz bir getiriydi. O
srada elimde 1000 pound olsa 200 pound kazanacaktm. te bu
dnce ile olanlar oldu ve Yaar Erdin borsaya ksa srede daha
ok kazanmak iin girdi. Bu belki de her yatrmc ve her insanolu
iin en doal yaklamd. Hi kimseyi ksa srede daha ok kazanmay
amalad iin sulayamazsnz. Fakat daha ok kaybetmeye doru
atlm ilk admm oldu.
Hemen konuyla ilgili bilgisayar programlarn buldum, teknik

analiz kitaplar satn aldm. Teknik analiz renerek, artacak senetleri
ok daha iyi tespit edecek ve ksa srede daha ok kazanarak belki de
Trkiyeye dndmde bir ev alabilecektim. Amacm buydu. Yani
imdi sizin bu kitab satn almaktaki amacnz ne ise benim de amacm
aynyd, ksa srede daha ok kazanmak!..
Sonraki gelimeleri srasyla ve tarih vererek olay baznda

anlatmayacam. Fakat sadece unu sylemekle yetineceim. Elektrik
hisselerinden kazandm para bir yana izleyen bir yl iinde bu
hisselere yatrdm 350 pound da 120 pounda kadar dt.
Kitaplarda anlatlan teknikleri uyguluyordum fakat olaylar kitaplarda
yazd gibi gitmiyordu. Ben senedi aldktan sonra senet ykselmeye
balamsa ya daha da artarsa dncesiyle satamyordum ve senet
aldm fiyatlarn da altna dyordu. Yada senedi aldktan sonra
dmeye balaynca daha ok decek hissine kaplarak sata

geiyor ve zarar ediyordum. Sonra bu zararlar kurtarmak iin yeni
hamleler yaptmda sonu ou zaman hsran oluyordu.
Bir gn blmmzde doktora yapan bir baka arkadam

Short termism (ksa vadecilik) konulu bir semineri akademik ortamda
sundu ve ksa vadeciliin bir ekonomiye ve yatrmclara verdii
zararlar ayrntl ve bilimsel yntemlerle anlatt. Fakat olay tam
olarak kavrayamamtm. Kendisinden konu ile ilgili kitap ve dokman
istedim ve ok yardmc oldu. Fakat bu kaynaklar ayrntl bir ekilde
okumaya da vaktim olmad. Borsadaki kayplarm kurtarsam oturup
bu kaynaklar ayrntl biimde okuyacaktm.
Borsa gn getike hayatm ve almalarm daha fazla

etkilemeye balad. Bu etki elbetteki olumsuz yndeydi. Doktora
almalarmda konsantrasyonum zayflad ve yaplmas gereken bir
ok alma gecikiyordu. Bu arada ektiim stres de yanma kar
kalyordu.
Bir gn kendi kendime karar verdim ve kayplarm telafi

etmekten vazgeerek borsa ilemlerime tamamyla ara verdim ve
doktora almam zerinde younlatm. 1994 ylnn sonlarnda
doktora almalarm tamamlayarak yurda dndm ve 1995 ylnn
banda Ankara niversitesi, Siyasal Bilgiler Fakltesinde retim
yesi olarak greve baladm.
Greve baladktan sonraki bir yl iinde daha nce

okuyamadm btn kaynaklar tasnif ettikten ve ciddi bir incelemeye
aldktan sonra Trk borsasn izlemeye baladm. Borsa ile ilgimi
kaybetmemek iin de dk bir meblala bir arac kurumda hesap
atrarak al-sat yapmaya baladm. Bu al-satlarda da baarl
bir performans sergilediim sylenemez.
Fakat unu belirtmeliyim ki, bir yl iinde hem teknik hem de

temel analiz zerine youn bir ekilde alp tm bu teknikleri
eksiksiz ve planl bir dokman haline getirdim. Birounuzun da
bildii gibi Trkiyede ilk defa Siyasal Bilgiler Fakltesinde Bilgisayar
Uygulamal Teknik ve Temel Analiz eitim programlarn balatarak
bu teknikleri ilgilenen yatrmclara sunmaya baladm.
22
u gerei hibir zaman unutmaynz. Teknik ve Temel analizin

btn kurallarn ok mkemmel bir ekilde renebilirsiniz. Bir
teknik analiz kitabnda yazan btn gstergelerin formllerini ve
yorumlarn ezberleyebilirsiniz, yani ok iyi bir teknik analist
olabilirsiniz fakat bu durumun sizi al-satlarnzda en baarl
sonuca gtrmesini beklemek en byk yanlg olur. Yani ok bilgili
bir teknik analist olabilirsiniz ama i borsada alm-satm yapmaya
geldiinde sonu pek de i ac olmayabilir.
Bir teknik analist, gstergeleri ok iyi bilebilir, ok iyi

yorumlayabilir, fakat bu durum borsada para kazanmaya gelince
olumlu sonucu garantilemez. Teknik analiz kurallarn ok iyi
bilmekle, ok iyi getiri salamak ayr eylerdir.
Burada itiraz edeceinizi ve madem teknik analizi veya temel

analizi bilmek, para kazanmay beraberinde getirmiyor, o zaman bu
aralar renmenin bir anlam yok diyeceinizi tahmin edebiliyorum.
Vurgulamak istediim nokta; Teknik ve Temel analiz bilgisinin
mutlaka yatrmcnn kiilii ve psikolojisi ile uyumlu olmasdr.
u ana kadar bu konudaki makale, alma ve kitaplar bu koul

salanamad srece Teknik ve Temel analiz aralarnn baar
derecesinin nemli lde zayflayacan sylyor.
Hepimizin mutfanda bak vardr ve ok faydal bir aratr. Bir

an iin mutfanzda ban olmadn dnn. Birok iin ne kadar
gecikebileceini ve ilerinizi aksatabileceini hayal edebilirsiniz. Peki
siz farknda olmadan 3 yandaki ocuunuz bu ba eline geirirse
neler olabileceini tahmin etmek kolaydr. Mutfaa girdiinizde,
ocuunuzu kanlar iinde bulabilirsiniz. Bir tarafn kesmi bir ocuk
can yand iin uzun bir sre bir daha baa elini uzatmaz fakat
mr boyunca ba kullanmayacan dnmek yanltc olur. Eer
kullanmazsa ban getirecei birok kolaylktan mahrum kalr.
nemli olan nokta ba nasl kullanacan renmesidir.
Bir teknik analiz aracn baa benzetirsek bunu ilk defa

kitaptan okuyarak kullanmaya kalkanlar da 3 yandaki ocua
benzetebiliriz. Bir taraflarn kesmedikten sonra o aracn tehlikelerini
bilmeleri ok zordur. Fakat bazen yle sonular alnabilir ki; yatrmc
bu aralar kullanmaya kalktnda kan kaybndan lebilir yani btn

parasn kaybedebilir. Eer btn parasn kaybetmemise ilgili teknik
analiz aracn kullanmay tamamyla reddetmesi ileride kendisine
salayaca faydalardan tamamyla mahrum kalmas demektir.
Ben de teknik ve temel analiz ile 1990 ylndan beri ilgileniyorum

ve bu piyasada profesyonel biri olarak rol almaktaym ama itiraf
etmeliyim ki; 1997nin bana kadar borsadaki ilemlerimde doru
drst bir performans salayamadm. Ta ki; yatrmc psikolojisi
konusunu derinlemesine inceleyene kadar.
SONU: Bu kitapta ilerleyen blmlerde okuyup renmeye

balayacanz tekniklerin her birini birer keskin baa benzetiyorum.
Elinizi kestiinizde telaa kaplmadan kan durdurmay bilmelisiniz. 1
saat iinde belki de ilk bata bakla 10 patates soyabilirsiniz fakat
ba etkin bir ekilde kullanmay rendike elinizi kazayla kesseniz
de hemen nlemini alp kan durdurur ve saatte 20 patates soymaya
balayabilirsiniz. Hayatnda hi patates soymam birinin 1 saatte 100
tane patates soymaya kalkmasyla elindeki 100 milyonunu bir ylda 1
milyar yapmaya kalkmas arasnda hibir fark yoktur.
Hangi arac kullanrsanz kullann sabr ve dikkat en nemli

silahnz olacaktr. zleyen blmde borsada baarl yatrmc olmann
ve istikrarl geliri salamann beyinsel hazrl anlatlacaktr. Bu
hazrl yapmadan veya kendinizi psikolojik olarak hazr hissetmeden
uygulamaya gemeniz durumunda olumsuz sonularla karlama
olaslnz artacaktr.
Teknik analizin ana temas, piyasann belirli karakteristiklerini

ortaya kararak bireyin (yatrmcnn) srden (piyasadaki
topluluktan) farkl olmasn salamaktr.
Dolaysyla Teknik ve temel analiz aralarn kullanmadan ve

renmeden nce psikolojik durumunuzun da bu aralarla uyumlu
hale getirilmesi gerekiyor.
24
I.5. YATIRIMA PSKOLOJK HAZIRLIK
I.5.1. Korku Psikolojisi

Teknik analiz gstergeleri size fiyatlarn yn hakknda fikir verir
fakat nemli olan; sizin bu bilgiyi etkin bir al-sat biimine
dntrebilme yeteneinizdir. Yani bu bilgiyi kullanarak getiri
salayabiliyor musunuz? te teknik analiz bu soruya cevap vermez ve
kayplar yaratan sebepler olarak insan psikolojisinin iki kanlmaz
unsuru ortaya kar.
nsan psikolojisinin birinci kanlmaz unsurunu yle

aklayabiliriz; ne kadar dikkatli teknik analiz yaparsanz yapn ve ne
tr bir strateji gelitirirseniz gelitirin, hibir ekilde %100 doru
sonu verecek bir yntem bulamazsnz. Hazrladnz al-sat
sistemi yada stratejisi mutlaka hata ierecektir. Yani ortalama olarak
%75-80 doru sonu veren bir strateji gelitirseniz dahi %20-25
yanlma pay kalacaktr. te kalan bu %20-25 hata yapma olasl
belli bir dereceye kadar stres yaamanza sebep olacaktr. Dolaysyla
endie yada panik yapmaya doru bir kap srekli ak kalacaktr.
nsan psikolojisinin, baarl al-sat yaplmas ynnde engel

olduu ikinci unsurunu yle aklayabiliriz. Her yatrmc kendi
pozisyonu ile ilgilidir ve direkt olarak kar m, zarar m yapacam?
sorusu kafasn megul eder. Pozisyonu karl bir duruma geerse,
kaplaca gzel duyguyu kendi baarsnn bir eseri gibi alglayacaktr.
Fakat tersi durumda da pozisyonu zarara ynelmise, yukarda %20-
25 hata yapma olaslnn yaratm olduu kk apl belirsizlik, bir
anda ortaya kan zararla endieye ve sonra da korkuya dnecektir.
Bakalarn sulayacaktr. Ve korku, insan yada yatrmcy srnn
kollarna itecektir.
nsan psikolojisinin bu iki unsurundan dolay, bu unsurlar

yksek dzeyde tayan yatrmclarn uzun sreli olarak istikrarl ve
yksek bir getiriyi elde etmeleri mmkn deildir ve borsadaki bir ok
yatrmcda da bu duygular en kuwetli haliyle yer almaktadr. Er yada
ge, bu duygularn egemenlii, yani belirsizliin endieye ve endienin

de korkuya (Plummer, T.,1993, s.232-234) dnmesi hali bireyin
salkl dnmesini nleyecek, yeni bir sr hataya imkan vererek
daha fazla kayplara sebep olacak ve sonuta da borsadaki ilemlerden
bir sre iin veya tamamen ekilmesini beraberinde getirecektir.
Yukarda anlatlan insan psikolojisinin bu iki unsuru nedeniyle

teknik analiz baarl al-satn yeterli koulu deildir. Teknik
analiz renmenin yannda, bireylerin al-satlar srasnda ortaya
kacak endie, korku ve sr psikolojisine kar urayacaklar
psikolojik zararlar da en aza indirgemeyi ve buna kar savamay
renmeleri gerekir.
zleyen ksmlarda korkuyu engellemeye ve stresi kontrol etmeye

ynelik olan ve konunun uzmanlar tarafndan gelitirilmi uygun
yntemler anlatlacaktr. Bu yntemleri laykyla renir ve
uygularsanz daha nce ektiiniz stresi daha az hissedebilir ve
istikrarl getiri salamaya ynelik ilk adm atm olursunuz
I.5.2. Bilinalt
Bir ok insan ok para kazanma arzusuyla borsaya girdiinde
ilk ve en byk hatay yapm olurlar. Kimse bu amac tad iin
kimseyi sulayamaz fakat ok para kazanma duygusu veya zarardaki
bir insann bir an nce zararlarn telafi etme istei, insan baarya
gtrecek psikolojik ve fiziksel mekanizmalarn harekete gemesini
engeller.
nsanlarn beyninin sadece yzde 5 veya 10unu kullandn

duymusunuzdur. Aslnda bununla anlatlmak istenen ey; gnlk
hayatta yaptmz eylerin sadece yzde 5 veya 10u bilinli olarak
yaplr. Geri kalan %90 ise tamamyla bilinaltnn ynlendirmesi ile
oluur. Sizin bilinli bir ekilde borsada ok kazanacam veya
zararlarm hemen karacam demeniz bilinaltna hibir ey ifade
etmez. Siz bilinaltnzn farknda deilsinizdir ve tm korkularnz ve
stres yaratan unsurlar orada gizlidir. borsada pozisyon almaya
gelince ve olaylar gelimeye baladnda bilinalt sinsi bir dman
gibi sizi ynlendirmeye balar ve daha nce neler retilmise, adeta
hata yapmanz iin emirleri size gndermeye balar. Yatrmc iin kt
26
olan nokta; gnlk hayatmzda bilinaltndan gelen emirlerin esiri

durumuna dmesidir.
Bilinaltnn temel amac gnlk yaamdaki hareketlerimizi

olabildiince otomatik hale getirmektir. Kimse yrrken ikinci admn
nasl atacan dnmez ve otomatik bir halde yrrz. Ama
nmze bir su birikintisi gelmise bilinalt sizin otomatik olarak
admnz deitirmenize sebep olur. Yani o durumda hibir zaman
suyun iine bastnzda ayanzn slanacan, sonra orabnz
kurutmak iin ne yapacanz bilinli olarak dnmezsiniz. Bilinalt
otomatik olarak tm bu kompleks olaylar birbiriyle ilikilendirir ve
sizin kas hareketlerinizi annda kontrol ederek admnz
deitirmenize sebep olur. Bylelikle beynin kalan ksm yeni gelecek
bilgilere ve etkilere kendi hazrlar. Bir bakma bu tr bir durumdaki
hareketiniz refleks haline gelmitir.
En basit anlatmla, bilinalt doduumuz andan itibaren

renilen her eyin depo edildii yerdir. Fakat bu depolama, renilen
eylerin bir yerde toplanmas ve depo edilerek ie yaramaz halde
bekletilmesi anlamnda deildir. Bilinalt tm bu toplanan bilgileri ve
verileri dinamik bir biimde birbiri ile badatrr ve o kadar hzl
alr ki insan bnyesindeki psikolojik ve otonom sinir sistemine
srekli emirler gndererek kontrol salar. Dolaysyla kendine zel
amalar vardr ve bunlar; en temelde bireyin fiziksel ve psikolojik
olarak hayatta kalmasn salamaya yneliktir. Bu yzden bilinaltn
harekete geiren her trl d etkiye kar veya yeni bilgilere kar
daha nceden depolad bilgiler arasndaki koordinasyonu
bozmayacak ekilde tepki verir. Yani, yeni bilgi kendine ters dyorsa
bunu kabul etmez ve en sert biimde tepki verir (Plummer, T., 1993,
s.230)
Bir adamn eve geldiinde karsn bir kiiyle bouuyor

bulduunu ve kiinin eve kt niyetlerle gelmi olduunu dnn.
Bilinalt o ana kadar biriktirmi olduu her trl retiyi saniyenin
binde biri bir zamanda sreten geirecek ve vcudun sinir sistemleri
bata olmak zere btn fiziksel organlarna emirler gndermeye
balayacaktr. O srada adamn btn davranlar bilinalt
tarafndan ynlendirilecek ve belki de o ahs eline geirdii bir bakla
ldrmeye teebbs edecektir. Eline ba geirdiinde, ba nasl

tutsam, acaba bir baka bak alsam daha m iyi olur diye dnmez.
Bilinalt srekli sapla emrini gndererek ynettii insan bnyesinin
bir an nce rahatlamasn ister. nk kklkten beri bilinaltna
bu tr sinyaller gelmi ve bunlar depolanmtr. Namusu tehlikededir
ve kiiyi bakladnda sinir sistemi rahatlar ve bilinalt grevini
yaparak sinir sisteminin zarara uramasn engellemitir. Aradan
be dakika getikten sonra manzaray hayal ediniz. Yerde kanlar iinde
bir kii ve adam elinde bakla dona kalm. Bu aamadan sonra
bilinalt bu sefer yeni mesajlar gndermeye balar; imdi ne
yapacaksn, bunun cezas en az 20 yl hapis, ka!. Kama yollarn ise
st benlik dnmeye balar.
Burada u soru sorulabilir. Bilinalt adama niin ncelikle

bak saplama emrini gnderdi. Elbette ki bilinalt adam ba eline
aldnda ncelikle sakn baklama nk bunun cezas 20 yl
hapistir eklinde bir mesaj gnderebilirdi. te bu aamada gemi
birikimleri nemli hale gelir. Bir insan ok dar bir evrede yayorsa ve
o ana kadar namusun her eyden nemli olduu bu dar evredeki
herkes tarafndan beyan edilmi ve bu bilinaltna kaznmsa
bilinalt ldr emrini gnderecektir ve alaca cezaya ilikin emir
bilinalt daha az bir neme sahip olduu iin bu emir daha sonra
gnderilecektir. Baka bir ortamda yetimi ve namus kavramnn
daha az nemli olduu bir topluluktaki bireyin alt benlii ncelikle
sakn baklama, 20 yl hapis yersin, bunun yerine o ahs etkisiz
hale getir mesajn gnderecektir. Byk bir ehirde yaayan bir
insan iin bakalarnn kendisi hakkndaki dncesi bir kyde
yaayan insana nazaran ok daha az nemli olabilir.
Bilinalt nasl bir yapya sahiptir? Genel olarak bu konudaki

literatrde, bilinalt tula bir duvara benzetilmektedir. nsan yaam
boyunca bilinalt tula zerine tula konarak ina edilir. Her bir tula
renilmi yeni bir bilgidir. te burada dikkat edilirse bilinalt
insann otomatik olarak hareketlerini ynlendiriyor fakat bilinaltna
kklkten itibaren depolanan bilgiler bir nem srasna konarak
bilinaltnn insana bu nem srasna gre mesajlar gnderdii
grlyor (Plummer, T., 1993,s.234)
28
Eer bilinaltnn gnderdii emirleri kontrol edemezseniz, sizde

endie, korku, srye uyma duygularn n plana kararak
kaybetmenize sebep olabilir.
Demek ki; istikrarl ve dzenli kazan iin ncelikle,

ocukluunuzdan itibaren ina edilmi bilinaltnza hkmetmeyi
bilmelisiniz. Bunun da yntemleri var. Bu yaplmad srece teknik
analiz aralarn kullanmak baarl olmak iin yeterli koul
olmayacaktr.
Bilinaltna yeni eyler retmek ve kabul ettirmek kolay

deildir. Bilinalt her yeni bilgi geldiinde bunu kabul ediyorsa ve
kendine ters gelmiyorsa alkanlklar yaratarak enerjisini baka
bilgilere ve uyarlara gre ynlendirir. Kiide oluan alkanlklar belirli
olaylar sonucunda bilinaltnn otomatik olarak harekete gemesi ve
eylemi gerekletirmesidir. Fakat alkanlklar insann yeni, faydal ve
deiik stratejiler gelitirmesini engeller. Dolaysyla alkanlklar, yeni
bilgilere kar bilinalt vastasyla diren gsterir ve renme frsatn
karrlar.
Ne zaman beklenmeyen bir durum oluursa bilinaltnn

uyarsyla sinir sistemi vcuda adrenalin enjekte ederek durumdan
kamaya ya da savamaya hazrlanr. Bunda baarsz olunmas ise
stresin artmasna sebep olur ki stresin psikolojik ve fiziksel
semptomlar aada rnek olarak verilmitir (Plummer, T., 1993,
s.231).
Stres Belirtileri
Fiziksel Belirtiler Psikolojik Belirtiler
Hzl nefes alp verme Kzgnlk, fke
Kendine sayg ve gvenin
Avu ilerinin terlemesi
kaybolmas
Gste skma Konsantrasyonun zayflamas
Az dilerin srekli sklmas Seks arzusunun kaybolmas
Karn ars problemleri Hafza kayb
Kaslarn gerginlemesi Sebepsiz yere korku duyulmas
Borsada yatrm yapan ve bilinaltnn etkisinde kalan
yatrmclarda ortaya kan stres belirtilerine rnekler verilmitir.
Bunlar daha da artrmak mmkndr. Fakat en ok grlenleri
bunlardr. Ortaya kan korku, kzgnlk, sabrszlk, kk dme ve
depresyon gibi duygular inanlmaz lde enerji tketirler ve ortaya

kan problemin salkl zmn adeta imkansz hale getirir. Yani,
problemin salkl zmne ynelik enerji tketilmi olur.
I.5.3. Duygularn Dayanlmaz Arl

Duygular olduka kompleks bir yapya sahiptir fakat burada
olay daha basit ve net bir ekilde ortaya koyacaz. Baarya giden
yolda duygularn dayanlmaz arlnn farknda olmak ok nemli bir
admdr.
Duygularn, insann davran biimini belirlemesi aadaki

ekilde gsterilmitir (Plummer, T., 1993, s.232) nce d evreden
yeni bir bilgi gelir. kinci aamada bilinaltnda olumu btn bilgiler
bu yeni bilgiyi alr ve kategorize ettikten sonra duygu oluur. Bu
duygu sinirsel yapya sinyal gnderir. Sinirsel durumun etkilenmesi
bilinaltna yeni bir mesaj gnderir ve bu mesajla birlikte bilinalt
neyin en uun olduuna karar verir ve bu mesaj st benlie gnderir.
Sonu olarak davran ortaya kar. st benlik davran biiminin
ayrntlarn belirler ve ayrntl davran biimi ortaya kar.
I.5.4. Zarar Veren Alkanlklar

Korku, borsada yatrm yapan yatrmclarn srekli ve nemli bir
zellii olduu iin, korkuyla uygun bir ekilde mcadele yntemlerini
renmesi gerekir. ok nemli bir problem ise; genel olarak hafzaya
ait alkanlklar, yani bilinaltnda olumu retiler, finansal
piyasalarda oluacak korkuyu yenme konusunda olduka byk
diren gsterirler. Uaa binmekten korkan birisinin bu korkuyu
yenmesini salamak ok daha kolay iken, borsada senetlerin dmesi
nedeniyle ortaya kacak korkuyu yenmek baz alkanlklarn herkeste
var olmas nedeniyle ok daha zordur. Bu alkanlklar balkta
incelenebilir ve kiinin geliimi boyunca bilinaltnda olumutur. Bu
alkanlk herkeste farkl derecelerde vardr ve biri baskn bir
haldedir. Nedir bunlar?
a) Korkunun minimize edilmesi (en aza indirilmesi)
b) Kiisel imajn korunmas
c) Kiisel hareket alannn korunmas

30
Olaylar beklentilerin aksine gelimeye baladnda bilinalt

harekete geerek korkuyu yaratacaktr. Eer kiinin korkunun
minimize edilmesi zellii ar basyorsa korkusunu yenmeye
altka korkusu daha da artar ve panie dnebilir. Kiisel imajn
korunmas duyusu ar basanlar ise kabalarlar ve zarar verici
olabilirler. Kiisel hareket alann korumak isteyenler ise olaylar
aksine geliince korkular kzgnla dnr.
a. Korkunun En Aza ndirilmesi Duygusu Ar Basanlar

Bir kiide eer, korkunun en aza indirilmesi zellii ar
basyorsa fiyatlar dmeye baladnda ortaya kan durumun
yarataca potansiyel tehlikeler zerinde younlaacaktr. Borsada
oynayan kii iin potansiyel en byk tehlike parasn kaybetmesi ve
parasnn gittike erimesidir. Bundan dolay fiyat dmeye
baladnda doal davran biimi kayplar nlemeye ve kayplardan
saknmaya almak olacaktr. Srekli kaybetme korkusu iki tane
tahrip edici yan etkiyi beraberinde getirmektedir. Bunlardan birincisi;
Fiyatlar dmeye baladnda kii sadece dn srp

srmeyecei konusunda younlaacaktr. Dn devam ettiini
kesin olarak teyit edene kadar zaman gemi olacak ve ounlukla da
kendisi dip seviyelere yakn yerlerde satm olacaktr.
kincisi; Fiyatlar ykselmeye balamsa, kayplarn minimize

etme abas ar basan yatrmc bu sefer senedin her an aa
dnebilecei konusunda younlaacaktr ve bu grn destekleyen
belirtileri grecek, dier belirtilen tamamyla gzden karacaktr. Byle
bir durumda da bir an nce karn realize etme abasna girecek ve
yine sata geecektir.
Dolaysyla bu korku tipi getirilerin srekli olarak aa sapmal

olmasna neden olacaktr. Dier taraftan yaptnz ilemlerin
potansiyel tehlikeleri zerinde srekli olarak younlamak ok deerli
enerjinin bo yere kullanlmasn beraberinde getirecektir. Dolaysyla
yeni strateji ve davran biimleri gelitirmeye enerjiniz kalmayacaktr.
Gerekten de yle bir duruma gelinebilir ki paranz tamamyla biter ve
donup kalabilirsiniz. Bunun anlam ise ok durumudur ve bilinalt
bu durumlarla ba edemez. Sebebi ise srekli potansiyel tehlikeler

zerinde younlamak bilinaltnn enerjisini tketmitir.
Para kaybetmekten korkanlar doal ortamda al sat yaparak

istikrarl ve uzun vadeli getiriler salayamazlar. zm nedir?
ZM : 3 yandaki bir ocua dnmektir. 3 yandaki bir

ocuk ylandan korkmaz ve rahatlkla eline alabilir. ocuk bydke
ylann korkun tehlikeli bir hayvan olduu kaydedilirse, 3
yandayken dokunduu eye bir daha asla dokunamaz. Yalnz
yaayan bir arkadanzn evine oturmaya gittiinizde gece yarlarna
kadar cinlerden perilerden sz edip baka bir arkadanza bunlarn
nasl musallat olduunu inandrc bir ekilde anlatm olsanz
arkadanz zerinde etki yapabilecektir. Ertesi gn arkadanz belki
de korkudan uyuyamad iin iyerine uykusuz bir halde
gelebilecektir. Elbetteki her insann etkilenme derecesi ayrdr fakat
baz korkular bilinaltnda yer ederse uzun bir sre insan yaamn
etkileyebilir.
Sonu olarak; kaybetmenin doal bir ey olduunu, piyasann

belirli artlarnda kayplarn sz konusu olabileceini, ama kendi
stratejilerinizle bunun stesinden gelebileceinizi, yapt her al
satn tmnde kar yapmak isteyenlerin ne kadar gln duruma
dtn bilinaltnza anlatmalsnz. Kendi kendinizi telkin etmek
iyi bir yntemdir. Greceksiniz ki senet fiyat dmeye baladnda
korku ile daha da decek mi diye beklemek yerine, durumu
inceleyip, gerektiinde bir bakasna danp, neyin yanl gittiini
aratrp, saduyulu hareket ettiinizde ok daha olumlu sonular
alnmas olasl artacaktr.
Bu kitabn teknik analiz blmnde, korkularn yenilebilmesi

konusunda, tekniklerin nasl kullanlaca anlatlacaktr.
b. Kiisel majn Korunmas Duygusu Ar Basanlar

Bu unsur, daha ok hata yapp yapmamakla ilgilidir.
Kklmzden beri bize hata yapmamamz tlenir ve retilir.
Dolaysyla bilinalt srekli olarak sakn hata yapma mesajn
gnderir. Kiisel imajn koruma gds ar basan insanlar fiyatlar
dmeye baladnda, bunun byk bir hata olduunu dnr ve
32
ar derecede bytrler ve kiisel saygnln kaybettiklerini

dnrler. Hatay dzeltmek iin ise uursuz baka kararlar almaya
balarken yeni hatalara kucak aarlar. Sonuta endie panik haline
dnr ve kendilerini toplumdan izole edecek dereceye kadar ii
gtrebilirler.
Bu korkuyu da yenerek baarl bir yatrmc olmak iin ZM

ise; her al-sattan kar beklenmemesi gerektiini, fakat toplam bazda
ele alndnda karlarn zararlardan fazla olmas gerektiini bilinaltna
retmektir. Yani bir ilemden zarar edebilirsiniz ama toplamda karl
kacanza inanmanz gerekir. Hataszlk peygamberlere zgdr.
Eer kendinize olan saygnlk ve gveniniz azalyorsa, bakalarnn
gznde ok deer kaybettiinizi dnyorsanz bu duyguyu yenmek
iin yan bamzda kaybeden baka insanlarn varolduunu da
unutmaynz.
Bu korkuyu yenmenin en nemli yollardan biri de kaybettiinizi

yannzdaki kiiye ve duymasn istemediiniz ve saygnlnz
zedeleyecek kiiye sizin kendinizin anlatmasdr. Byle yaptnzda
rahatladnz greceksiniz. Bu sayede nerelerde yanl yaptnz da
bu kiiye anlatarak analiz edebilir ve enerjinizi bu ynde
kullanabilirsiniz.
c. Kiisel Hareket Alannn Korunmas duygusu Ar Basanlar

Kiisel hareket alannn korunmas egosu ar basan insanlar ise
hayatlarnda etkileyebilecekleri her ey zerinde kontrol sahibi olmak
isterler. Bu tr bir kontrol salamak iin dnyay iki ksma ayrrlar;
Birinci ksm tehdit yaratmayan ve dolaysyla bu insanlar iin
deimeyen ksm, ikinci ksm ise aktif olan ve tehdit eden ksm
olarak adlandrlabilir. Bu ayrm yapldktan sonra ise; akli ve fiziksel
enerji, potansiyel tehdit zerine younlatrlr.
Piyasalarn belirli bir trend zerinde hareket ediyor olmas

tehditkar olmayan bir durumdur. Bu tr bir durumda al yapm biri
iin fiyat dmeye baladnda bu bir oktur. Alt-benlii tehditkar bir
durumun ortaya kt sinyalini verir ve ok yaratr. Kii okun sebebi
zerinde konsantre olur ve bilinalt bu sefer durumun kontrol
edilemedii sinyalini gnderir. Kii endieye kaplmtr. Bu durum
kzgnlk ve fke yaratarak yanllarn artmasna sebep olur ve ou

zaman da borsada bir daha ilem yapmamaya kadar gtrr kiiyi.
nk kii borsada her eyin istedii gibi gitmesi zerinde
younlam ve borsaya sava am ama piyasay yenemeyerek pes
etmitir.
Bilinaltnda her eyi kontrol etme gds gl olanlar

kaybetmeye mahkumdur. ZM ise, bu tr yatrmclarn, borsalarn
kendi istedikleri gibi hareket etmeyecei retisini bilinaltlarna kabul
ettirmeleridir. Eer bir eyler istedikleri gibi olmuyorsa bilinaltnn
sen hibir eyi kontrol edemiyorsun mesaj gndermeye
balayacan bilmeleri gerekir ve kzp, sinirlenip yeni yanllar
yapmak yerine, deien artlara gre nasl bir hareket tarz
belirlediklerinde zarar verici bu etkiyi en aza indirmeye almalar
gerekir.
SONU : Yukarda anlatlan baskn duygulardan biri bir insanda

daha ok n plana kabilir ama herkesin alt benliinde olan
retilerdir, ite korkunun olumasna sebep olan bilinalt glerinin
korku etkisini en aza indirmek gerekiyor. Enerjinizi korkma ve
endie etme ynnde deil de durumu salkl deerlendirme
ynnde kullanarak, eitli mekanik alm satm tekniklerini renerek,
kaybetmenin de doal ve olmas gereken bir ey olduunu bilerek
hareket etmeniz gerekiyor. Bu ksmn temel sonucu ise yle
zetlenebilir;
BORSADA BAARILI OLMAK N TEKNK ANALZ

KURALLARINI DEL; KAYBETME KORKUNUZU YENMEY
RENMEL YA DA KAYBETTNZDE SZ ZMEYECEK
MKTARDAK BR FON LE BALAMALISINIZ.
BR KNN YAPACAI HER LEMNDEN KAR ELDE ETMESN

BEKLEMEK GLN BR DURUMDUR. NEML OLAN EY,
KAYIPLARI DA YAAYARAK UZUN VADEDE STKRARLI VE SREKL
BR GETR SALAMAK ve GEREK BR YATIRIMCI OLMAKTIR.
II. BORSADA TAHMN
YAPILABLR M?
II.1. YATIRIMCININ SORUSU
Buraya kadar yatrmcnn sahip olduu psikolojik yapdan ve

kayb artran unsurlardan bahsettik.
imdi iin teknik ve daha mekanik ynne biraz bakalm.

nsanlar mr boyunca hayatlarn idame ettirecek, rahat bir yaam
salayacak ve ebeveynlerinin geleceini garanti altna alacak bir gelir
dzeyine erime abasndadrlar. Bu amala birikimlerinin zorunlu
gereksinimlerini karlayan blm ktktan sonra kalan ksmn, bir
baka deyile tasarruflarn belirli bir dnem iinde en yksek getiriyi
salayacak ekilde kullanmay arzu ederler.
lk bakta kolay gibi grnen tasarruflarn deerlendirilme

sreci, artan yatrm eitlilii dolaysyla gittike daha karmak ve
uzmanlk isteyen bir hal almtr.
Tasarruflarn deerlendirmek isteyen yatrmcnn karlat ilk

soru, elindeki tasarruflarn hangi yatrm aracnda deerlendireceidir.
Seilecek yatrm aracnn tipi daha ok yatrmcnn riske kar
tutumuyla ilgilidir. Riski sevmeyen ve risk almak istemeyen bir
yatrmc elindeki tasarrufunu bir bankaya belirlenmi bir faiz oran
zerinden belirli bir vade iin yatrabilir. Bu durumda yatrmcnn
dnem sonunda elde edecei getiri belirlidir. Bu yatrm tipinde risk
yok gibi grnse de bu karar dahi belirli riskleri beraberinde tar.
Tasarrufunu bankaya yatran yatrmc ne kadar sre sonra ne kadar
bir faiz getirisi salayacan bilmektedir, fakat bilmedii ve risk
yaratan bir konu da belirlenen sre sonunda enflasyon orannn ne
olaca sorusudur. te, oluacak enflasyon oran, yatrmc iin riski
de beraberinde getirecektir. Eer yatrmc dnem sonunda
enflasyonun zerinde bir getiri salayacan biliyorsa ve bu getiri onu
tatmin ediyorsa sorun yoktur. Fakat gelecek dnem ierisinde
enflasyon orann tahmin etmek olduka zor, detayl ve srekli alma
isteyen bir aamadr.
Yukarda vermi olduumuz ok basit gibi grnen yatrm

karar dahi gelecee dnk bir tahmin yapmann gerekliliini ortaya
koymaktadr. Borsada yatrm yapmaya gelince ise cevap verilmesi ve
38
tahmin edilmesi gereken deiken says nemli lde artmaktadr.

imdi bu anlattklarmz biraz daha zet biimde sunalm. Elinde
belirli bir birikimi olan yatrmc aadaki finansal aralara yatrm
yapabilir.
1. Bankalarda TL mevduat hesab
2. Dviz satn alnmas ve bunu dviz tevdiat hesab olarak banka

kesiminde tutmak
3. Repo
4. Yatrm Fonlar
5. Yatrm Ortaklklar
6. Gayrimenkul yatrm ortaklklar
7. Devlet tahvili ve hazine bonosu satn alnmas
8. zel kesim borlanma tahvilleri
9. Altna yatrm
10. Menkul kymetler borsasndan hisse senedi satn alnmas
Burada en ok bilinen yatrm aralar verilmitir. zellikle trev

piyasalarn gelimi olduu, gelimi lkelerde yatrm aralar ok
daha eitli ve sayca fazladr. Bu saylan finansal yatrm aralarnn
yannda finansal olmayan fakat zellikle Trkiyede bir yatrm arac
olarak kullanlan gayrimenkul (arsa, ev, dkkan vs.) yatrm vardr.
nsanlar gayrimenkul yatrmn da bir yatrm arac olarak
kullanmaktadrlar.
Hangi yatrm arac olursa olsun, yatrm yapan birey yada

kurumun cevap vermesi gereken en nemli soru, belirli bir dnem
sonunda yatrmn reel getirisidir. Reel getiriden kastettiimiz ey ise
nominal getiriden enflasyon arndrldktan sonraki getiridir.
Yatrmclar bu getiriyi maksimize etmeye alrlar. Belirli bir yatrm
aracna yatrm yapmann da riskleri ve alternatif maliyeti vardr.
Alternatif maliyeti yle bir rnekle aklayalm. Dvize yatrm

yaparak rnein bir yl sonunda enflasyonun 5 puan zerinde bir getiri
saladnz. Ayn dnem iinde tasarrufunuzu repoda deerlendirmi
olsaydnz enflasyonun 8 puan zerinde bir getiri salayacaktnz. te

dier yatrm aralarnn tmnn enflasyonun 5 puan zerinde reel
getiri saladn varsayarsak aradaki 3 puanlk fark sizin alternatif
maliyetinizi vermektedir. Bir yatrm aracna yatrm yaparken
yatrmcy kararszla iten en nemli noktalardan biri de alternatif
maliyetlerdir.
Belirttiimiz gibi yatrmcy ilgilendiren en nemli soru, yatrm

yapt aracn belirli bir dnem sonunda salayaca getiridir. Eer
belirli bir dnem sonunda enflasyon orannn ne olaca, hangi yatrm
aracnn hangi getiriyi salayaca kesin olarak biliniyor olsayd btn
yatrmclar en yksek getiriyi salayacak olan yatrm aracna yatrm
yapacaklard. te bu tr bir yatrm faaliyeti srecinde gelecekteki
getirilerin bilinmemesi riski dourur.
u ana kadar anlattklarmz zetleyecek olursak iki kavram

ska kullandmz greceksiniz. Bunlar getiri ve risk kavramlardr.
imdi bu kavramlar biraz daha teknik bir dille aklayalm.
Donem sonu degeri - Donem basi degeri

Getiri =
Donem basi degeri
Yukardaki forml, enflasyonun olmad bir ekonomide ayn
zamanda reel getiriyi vermektedir.
Gnlk hayatta risk sz olduka sk kullanlmaktadr. Belirli

bir finansal yatrm arac iin greceli olarak bir risk sralamas
yaplabilir. rnein hazine bonosu alan bir yatrmc dnem sonunda
eline ne kadar bir nakit geeceini kesin olarak bilir. Fakat hisse
senedine yatrm yapan kii iin hissenin belirli bir dnem sonundaki
fiyat imdiden bilinmediinden hisse senedi daha riskli bir yatrm
aracdr. Farkl yatrm aralarnn greceli olarak risk sralamas kolay
olabilir, fakat yatrm karar verme aamasnda greceli bir risk
sralamas yetersiz kalacaktr. Bu yzden riskin llmesi
gerekmektedir. Burada karmak formllerle konuyu aklamak
yerine, bir rnek olay ile riskin nasl llebileceini gstermeye
alalm.
40
rankna ya da ngiliz Pounduna yatracaktr. Son be yla

bakldnda ise varsayalm ki; Frank ve Pound'un yllk getirileri
aadaki ekilde olmutur.
YILLAR FRANK POUND

1 %70 %90
2 %60 %80
3 %65 %40
4 %75 %95
5 %80 %45
ORTALAMA %70 %70
Her iki dvizin de son be ylda ortalama yllk getirisi %70
olmutur. Sizce hangi dviz eidine yatrm yapmak daha akllca
olur? Bir baka deyile Franka m, yoksa Pounda m yatrm yapmak
daha risklidir? Veri says az olduu iin yukardaki tabloya baklarak
dahi Pounda yatrm yapmann daha riskli olduu grlebilir. Nedeni
ise Poundun getirisinin %40 ile %95 arasnda deitii grlrken,
dolarn getirisi %65 ile %80 arasnda deimitir. Dolaysyla dolarn
getirisi daha istikrarl ve az deiken bir grnm arz etmektedir.
Matematiksel olarak riski nasl leriz? imdi bu konuyu

aklayalm. statistiin en temel konularndan olan varyans ve
standart sapma matematiksel olarak riskin llmesinde kullanlr.
Yukardaki rnekten hareketle Frank ve Poundun yllk getirilerinin
varyans ve standart sapmalarn hesaplayarak hangisinin riskli
olduunu bulmaya alalm. Aada, rnek olarak sadece Frankn
varyansnn hesaplan gsterilmektedir.
(Getiri-Ort.
YILLAR FRANK Getiri-Ort. Getiri
Getiri)2
1 %70 70-70 = 00 0
2 %60 60-70 = -10 100
3 %65 65-70 = -05 25
4 %75 75-70 = 05 25
5 %80 80-70 = 10 100
TOPLAM 250
(Getiri i
Ort .Getiri )
250
Varyans = i =1
= = 50
n 5
Standard Sap m a = V aryans = 50 = 7 . 07

Ayn yoldan hareketle Poundun yllk getirilerinin varyans ve
standart sapmasn bulunabilir. Poundun varyans 530 ve standart
sapmas da 23.02 olarak bulunmutur. Bulunan bu deerler
karlatrldnda Frankn varyans 50 iken, Poundun varyansnn
530 olmas dolara gre Poundun ok daha dalgal hareketler yaptn
gstermektedir. Ayn ekilde standart sapmalarn karlatrlmas
Poundun daha riskli bir yatrm alternatifi olduunu gstermektedir.
Yukardaki rnekte her iki dviz trnn de gemi dnemler

yllk getiri ortalamas %70di ve seimimizi yaparken daha az riskli
olan setik.
Burada nemli bir noktaya dikkatleri ekmek istiyorum. Frank

ve Poundun son be yldaki ortalama getirisinin gelecek dnemlerde de
ayn olaca varsaymn st kapal bir ekilde yaptk. Dikkat edilirse
her iki dviz trnn de gelecek dnemlerdeki yllk getirisi iin
tahmin yaplrken gemi be yldaki performanslar gz nne alnd.
Burada bulmu olduumuz gemi be yln %70 olan ortalama getiri
rakam gelecekteki beklenen getiriyi vermektedir. Dolaysyla
matematiksel olarak gelecei tahmin ederken gemiin bir ortalamas
alnmtr. Peki bu tr bir yaklam ileriye dnk yatrm yapmak
isteyen yatrmc iin ne dereceye kadar doru olabilir? Bir yatrm
aracnn gelecekteki getirisini tahmin etmek bu kadar basit mi? Bu
sorulara cevabmz yledir; gemiteki getirilerin bir ortalamasn
alarak bir yatrm aracnn gelecee dnk getiri tahminini yapmak
sadece bir balang olabilir fakat yetersiz ve yanl sonulara
gtrebilecek bir yntemdir. Eer cevabmz bu ekilde ise, okuyucu
daha doru sonular verecek yntemlerin ne olduunu renmek
isteyecektir. te kitabmzn kalan blmn hisse senetlerinin
gelecekteki fiyatn ve dolaysyla getirisini en etkin ekilde tahmin
etme yntemlerine ayracaz ve ana konumuz Teknik Analiz olacak.
Bu blmn banda, gelitirilmi baz hipotez ve teorilerin,
borsada yatrm yapldnda getiri ve kayplarn birbirini
dengeleyeceini ve uzun vadede, yaplm olan yatrmdan art bir getiri
elde edilmesinin mmkn olmayacan savunduunu vurgulamtk.
imdi bu grleri aada aklayalm ve bu grlerin doruluunu
tartalm.
II.2. ETKN PAZAR HPOTEZ
Etkin Pazar sz farkl anlamlar ifade edebilir fakat temel

olarak ayr anlam olduu sylenebilir. Bunlar;
1. lemsel (faaliyet) etkinlik
2. Tahsissel etkinlik
3. Bilgisel etkinlik
Eer bir piyasada alm satm srasnda arac kurumlar

tarafndan uygulanlan komisyon ve dier maliyet unsurlar tam
rekabet koullar iinde belirleniyorsa ve bu maliyetler olas en dk
oranlarda uygulanyorsa piyasann ilemsel olarak etkin olduu
sylenir.
Bizim borsamzda ilemsel etkinlikten bahsedebilir miyiz? Daha

nceleri Trkiye'de arac kurumlar SPKnn koyduu al satlarda
binde 2 komisyon oranna uyarken, birounun da bu kural
deliyordu. Baz arac kurumlar tarafndan hukuki boluklardan
yararlanarak yatrmclara eitli adlarda komisyon iadesi
yaplmaktayd. Bu da ilemsel etkinlii bozmaktayd. Bir baka deyile
arac kurumlarn tam rekabet koullarnda bu maliyetleri belirledii
sylenemezdi. u anki uygulamaya gre komisyon iadesi yasal bir hal
ald ve btn arac kurumlar belirli bir ilem iin hemen hemen yakn
oranlarla altklar iin ilemsel etkinlik eskiye oranla iyilemitir.
Sermaye piyasalarnn temel fonksiyonu kt kaynaklarn en

verimli ekilde kullanlmasna imkan verecek ekilde tahsis
edilmesidir. Tahsissel etkinlik kavram bor verenlerle bor alanlar
arasndaki transfer ile ilgilidir. Fonksiyonlarn baarl bir ekilde
yerine getiren bir piyasada tahsissel etkinlik salanmsa hisse
senetlerinin fiyatlar firmann gerek deerini yanstr. Eer hisse
fiyatlar firmalarn gerek deerlerini yanstmyorsa tahsissel etkinlik
salanamam demektir.
44
Trkiyede tahsissel etkinlikten u an iin bahsetmek mmkn

deil. Firmalarn hisse fiyatlarnn, firmalarn gerek deerlerini
yansttn sylemek neredeyse imkanszdr.
Eer bir piyasada hissenin cari fiyat o hisse ile ilgili bilinen her
trl uygun bilgiyi annda ve sapmasz olarak yanstyorsa piyasann
bilgisel etkinlii salad sylenir. Bu zelliin Trk borsas iin geerli
olduunu savunmak olduka zordur. Beklenenin zerinde iyi yada
kt finansal tablolar aklayacak irketlerin bu bilgilerinin
aklanmas ncesinde ok ciddi fiyat hareketleri oluabilmektedir.
eriden bilgi almann nne gemek neredeyse imkanszdr. Bu da
bilgisel etkinliin salanmasn imkansz klmaktadr.
u ana kadar piyasalarn etkin olup olmad konusundaki

uygulamal almalar incelendiinde genel olarak ilemsel ve
tahsissel etkinliin piyasalarda saland varsaym yaplm yada
st kapal olarak byle olduu kabul edilmi ve daha ok bilgisel
etkinliin salanlp salanlmad zerinde younlalmtr (Griffiths,
1990).
ok basit ve z bir anlatmla; borsadaki btn yatrmclara bir

bilgi ayn anda ulayorsa ve tm irketler hakknda btn bilgiler
pazardaki yatrmclar tarafndan biliniyorsa sz konusu pazarn etkin
olduu vurgulanr. Bir pazar etkin ise; bilgi her yatrmcya ulat
iin ve fiyatlara annda yansd iin hi bir yatrmcnn srekli
olarak borsadan kazan salayamamas gerekir.
Etkin Pazar hipotezi denildiinde genel olarak bilgisel etkinliin

anlaldn az nce vurguladk. Bu etkinlik tr de kendi arasnda
aamada incelenmektedir;
Gl Form : fiyatlar kamuya aklanm ve aklanmam

btn bilgileri yanstr.
Yar Gl Form : fiyatlar kamuya aklanm tm bilgileri

yanstr fakat kamu tarafndan bilinmeyen ve ieriden gizli olarak
alnan bilgiler varsa bunlar gerek fiyatlarn olumasn engelleyebilir.
Zayf Form : Fiyatlarda bir gnden dier gne olan deimeler

birbirinden bamszdr ve bugnk fiyatla dier gnlerde oluan
fiyatlar arasnda hibir iliki yoktur. Yatrmclar gemi fiyatlardaki

deimelere bakarak ve bunlar zerinde analizler yaparak gelecee
ilikin fiyatlar tahmin edemezler.
Sonu olarak etkin pazar hipotezi; hisse senetlerine ait ve

piyasay etkileyebilecek her trl bilginin her yatrmcya ayn anda
ulat durumlarda ileriye dnk hibir tahmin yaplamayacan ve
borsadan para kazanmann mmkn olmadn syler. Fakat
gnmzde hi kimse borsalarn bu derece etkin bir bilgi aktarm
ana sahip olduunu iddia edemez. rnein bir irketin gelecek
bilano dneminde ne kadar kar aklayacan irket genel mdr
biliyorsa etkin pazar hipotezinden bahsetmek mmkn olamaz.
Bir baka deyile insider bilgi mevcutsa veya kimsenin

bilmediini sadece bir aznlk biliyorsa borsada para kazanmak
mmkn olabilecektir. Bu durum fiyat oluumuna yansyacaktr. Bir
insider bilgi hisseye olan talep yada arzn artmasn salayarak, teknik
dinamikleri deitirecektir.
Etkin Pazar hipotezi akademik dnyada byk kabul grm ve

eitli borsalara ve piyasalar iin etkinlik testleri yaplmtr. Bu testler
genel olarak piyasalarn etkin olduu sonucunu vermitir. Yani
piyasalar zayf formda etkin olsalar dahi, gemi fiyat hareketlerini ve
bu hareketler arasndaki ilikileri kullanarak gelecee dnk olarak
tahmin yapmak yada bu tahminleri kullanarak para kazanmak
mmkn deildir.
MKB iin bir etkinlik testi de Metin Ylmaz tarafndan Newcastle

niversitesinde yksek lisans tezi olarak hazrlanmtr. Metin Ylmaz
bu tezde 50 hisseyi baz alarak yapt almada MKB'nin zayf formda
etkin olduunu bulmutur. nk gemi fiyat hareketleri gelecee
dnk tahmin yapabilecek bir model sunmamtr.
Eer bu teori, piyasann sahip olduu bilgileri kullanarak para

kazanamayacanz sylemektedir. Gerekten de borsada srekli ilem
ve gnlk alm satm yapanlara baktnzda, istikrarl ve srekli ciddi
bir kazan salayamadklarn ve hatta ciddi kayplar olduunu
grrsnz. Gemi ve imdiki tm bilgiyi kullanarak ve sk ilem
yaparak kimse bir yere varamamtr.
Etkin Pazar hipotezi bunu sylerken, temel analiz ve Teknik
analiz taraftarlar ise bu analiz yntemleri kullanlarak piyasann
zerinde getiri salanabileceini iddia etmektedir.
Aslnda nemli olan nokta, piyasann zerinde srekli ve

istikrarl bir getiri salamaktr. Bunun iin sistemler gelitirilmitir.
Hem temel analiz hem de teknik analiz bu konuda yntem ve
sistemlere sahiptir. Fakat gerek hayata baktmzda, uzun vadede
gerekten de etkin Pazar hipotezi daha geree yakn sonular
vermitir.
II.3. TEMEL ANALZ, TEKNK ANALZ ve
CANSLIM
Borsada analiz denildiinde akla ilk olarak Temel

(fundamental) Analiz ve Teknik Analiz gelmektedir. Bu analiz
tekniklerini savunanlarn syledii temel ey borsadaki hisselerin
fiyatlarnn gelecee dnk tahminlerinin yaplabilecei ve piyasann
zerinde getiri salanabileceidir.
Etkin pazar hipotezi iinde ele alnan zayf form etkinlik ile bile
gemie bakarak gelecee dnk tahminler yaplamayaca
savunulurken bu iki analiz tekniini savunanlar hisse senetlerinin
getirilerinin tahmin edilebileceini vurgular. Fakat bugn dnyada
teknik ve temel analizciler adeta iki ayr kutup gibi hareket
etmektedirler. Temel analizciler teknikileri falclkla sularken
teknikiler de temel analizin faydal bir tahmin yntemi olmadn
vurgularlar. Bunun yannda teknikiler firmann iinde bulunduu
sektrn ve firmann mali yapsnn fiyat belirleyen etkenler iinde
olabileceini fakat temel belirleyici olmadn sylerler.
ahsi grm ise u ekilde zetleyebilirim. Temel ve Teknik

analiz birbiriyle sk bir iliki iindedir. Birbirlerinden ayr
dnlmemeleri ve birlikte etkin bir biimde kullanlmalar gerekir.
Temel analiz hisse seiminde ok nemli bir fonksiyonu yerine
getirirken, daha dorusu mali yaps gl, gelecei parlak ve olmas
gereken piyasa fiyatnn altnda hisse senedinin bulunmasn
salarken, teknik analiz hissenin alm yada satm zamannn
belirlenmesinde ok daha etkin karar verilmesini salamaktadr.
William ONeil tarafndan gelitirilen CANSLIM yntemi de

arlkl olarak temel analizi ve teknik analizi birletiren bir yntemdir
ki; daha fazla ilgimi ekmekte ve daha anlaml sonular vermektedir
(Bkz. ONeil William, J., 1995). imdi yukarda verilen analiz
tekniklerini balklar halinde inceleyelim.
48
II.3.1. Temel Analiz

Genel olarak bilindii ekliyle, Temel analiz sadece bir irkete ait
mali tablolarn incelenmesi anlamna gelmez. Daha geni bir anlam
ifade eder. Bu anlamda ele alnacak olursa aadaki yelpazeyi
kapsadn grrz.
1. lkenin sosyo-ekonomik, siyasi, askeri, politik yaps ve bu yapnn

ortaya koyduu risk yaps.
2. lkenin makro-ekonomik verileri ve dinamikleri (GSMH, retim

endeksleri, faiz hadleri, dviz kurlar, para arz vs.)
3. Makroekonomik yap iindeki sektrlerin (Gda, tekstil, sigorta,

banka vs) durumu ve stratejik sektrler.
4. lgilenilen irketin bilano, gelir tablosu ve fon akm tablosu gibi

mali tablolarnn tmnn finansal adan incelenmesi ve
deerleme.
Uluslararas borsalarda yatrm yapan byk portfy ynetim

gruplar belli bir piyasaya yatrm yapmaya karar verdiinde, yatrm
yapaca lkenin makro ekonomik verileriyle ilgilenir. Bu lkede
enflasyon oran, GSMH art hz, yatrm seviyesi, gibi gstergelerin ne
durumda olduuna bakar. Bir baka deyile ilgili lkenin bilanosunu
inceler. Eer lkenin istikrarsz bir ekonomik ve politik yaps
olduuna karar verirse, ekonomik gstergeler olumsuzsa elbetteki ilgili
lkeye yapaca yatrm ok snrl olacaktr. lke iindeki yatrmclar
da lkenin ekonomik seyrini yakndan takip etmek durumundadrlar.
kinci olarak incelenecek temel nokta sektrlerin yapsdr.

Yatrmclar orta ve uzun vadeli senet seimi yaparlarken ayrntl
olarak sektrlerin ekonomik yapsn incelerler ve sektrn gidiatn
deerlendirirler. zellikle canlanan, retimleri artan ve n ak
sektrler seilir.
Sektr seiminden sonra s v ra ilgili sektr ierisindeki

firmalarn performansn deerlendirmeye gelmitir. yiye giden bir
sektr iindeki btn firmalarn tmne yatrm yaplmas elbetteki
anlamszdr. Firma seimi ise en youn almay gerektiren blmdr.
Firma seimi yaplrken elbette analist en salam finansal yapya ve
gelecekte karlar ve retim potansiyeli en yksek olabilecek firmalar

semeye alr. Bu ise mikro bazda mali analiz teknikleri kullanlarak
yaplr. irketin mali tablolarndan hazrlanan rasyolar incelemeye tabi
tutularak yatrma en uygun bir veya birka firma ilgili sektr iinden
yatrm yaplmak zere seilir. ok sklkla kullanlan mali analiz
rasyolar aadaki ekilde ksaca aklanabilir.*
1. irketin Paraya evirebilecei Varlklar Borlarnn Ne Kadarn

Karlyor?
Cari oran: dner varlklarn ksa vadeli borlara orandr ve

iletmenin ksa vadeli borlarn deyebilme yeteneini gsterir. Dner
varlklar ise iletmenin ksa srede paraya evirebilecei varlklardr.
Bu orann 2 civarnda olmas istenir. Fakat, sektr ortalamasna
baklarak firmann konumu belirlenmelidir.
2. Eer irketin stoklarn yok kabul edersek borlarnn ne

kadarn deyebilir?
Likidite oran : Stoklar ve dier dner varlklar olmakszn, dner

varlklarn ksa vadeli borlara orandr. Genellikle bu orann 1 olmas
gereklidir. Fakat sektrden sektre bu orann ne olmas gerektii
farkllk gsterebilir. Dolaysyle belirli bir sektrdeki irketler
inceleniyorsa ncelikle ilgili sektrn ortalamas bulunmal ve bu
irketlerin oranlar bulunan ortalamyla karlatrlmaldr.
3. Firma Alacaklarn abuk tahsil edip paraya evirebiliyor mu?
Alacaklarn devir hz oran net satlarn ortalama alacaklara

blnmesiyle bulunur. Alacaklarn paraya dnm abukluunu
veya dier bir deyile alacaklarn likiditesini gsterir. Alacak devir
hznn ykseklii iletmenin etkin bir tahsilat politikas izlediini
iaret eder.
4. Stoklarn en hzl eritip paraya eviren firma hangisi?
* Bu konuda bilgi iin ztin Akg tarafndan yazlm olan "letmelerde Mali
Analiz Teknikleri" konulu kitaba bavurabilirsiniz.
50
Stok devir hz, net satlarn ortalama stoklara blnmesiyle

bulunur. Bu orann ykseklii, iletmenin stoklarn daha etkin bir
biimde ynettiinin gstergesidir. Dolaysyla sektr ortalamalarnn
zerinde stok devir hz katsays iletme iin iyi bir ekilde
yorumlanr.
5. Dnen Varlklarn en etkin kullanan firma hangisi?
Dnen Varlk devir hz net satlarn dner varlklara

blnmesiyle bulunur ve net satlarn dner varlklarn ka defa
karladn gsteren bir orandr. Orann yksek kmas elbetteki iyi
bir ekilde yorumlanr.
6. Hangi firma bu sektr iinde en fazla bor yk altndadr?
Burada toplam bor yk, Toplam Bor / Toplam Aktif oran ile
bulunur. Bor verenler tarafndan salanan bor yzdesini ler. Bor
verenler dk bor rasyosu arzu ederler. Borsa asndan ele alnrsa,
ilgili irketin bor rasyosunun sektr ortalamalarndan daha dk
olmas istenir. Hele yksek faiz ve enflasyon ortam olan lkemizde
yksek bor rasyolar, zellikle satlar ve karlar enflasyon orannda
artmayan irketler iin alarm sinyalleri vermektedir.
7. irketlerin iinde faiz giderlerini zorlanmadan karlayan

irketler hangileri?
Faiz karlama gc rasyosu ise firmann faiz ykmllklerini

deme yeteneini gsterir. Bu orann yksek olmas elbetteki istenilen
ve firma hakknda gven veren bir durumdur. Sektr ortalamalarna
baklarak firmann sektr iindeki yeri daha net grlebilir.
8. En karl alan irket Hangisi?
Net kar marj rasyosu 100 TLlik sat bana den net kar
gsterir ve senet fiyatlarn nemli lde etkilemektedir. Bu sonu
ekonometrik nedensellik analizlerinde de kmtr.
9. irket sahip olduu toplam varlklarn 100 Tl sine karlk ne

kadar kar ediyor.
Aktif karllk oran net karn Aktiflere blnmesiyle bulunur ve

bu da iletmenin toplam varlklarnn ne kadar karl altn lmeye
yarayan bir gstergedir. Bu oran basit olarak iletmenin yapt

yatrmn karlln gsterir ve iletme varlklarnn finansman
biimine bali olarak yldan yla deiiklikler gsterebilir.
10. Hangi irket zsermayesini en etkin kullanyor ?
zsermaye karllk oran ise iletmenin zkaynaklarn ne kadar

etkin kullandn gsteren bir rasyodur. Bu oran ayrca ortaklarn
yatrmlarnn krlln ler. Hissesini aldnz irket paranz ne
kadar iyi deerlendiriyor sorusuna cevap bulursunuz. Fakat unu
hemen belirtelim. Yeniden deerleme yapm bir irketin zsermayesi
artaca iin karll nceki dnemlere oranla dk kabilir.
11. Hangi firma hisse senedi bana en fazla kar

kazanabilmektedir.?
Net karlarn hisse saysna blnmesiyle bulunur. Hangi

firmann paranz kullanarak en fazla kar yaptn bu sayede
grebilirsiniz. Borsadaki hisse fiyatlarn en ok etkileyen oranlardan
biridir.
12. Satlarn en hzl artran firma hangisidir?
Satlarn art hz rasyosu geen yln ayn dnemine gre

satlarn % ka arttn gsterir. Bu da direkt olarak karlarn
etkileyecei iin nemlidir. Fakat yldan yla ekonomik artlara gre
deiiklik gsterebilir. Dolaysyla oynak bir orandr.
13. Net karn en hzl artran firma hangisidir? (Bu rasyoya dikkat)
Bu rasyo firmann net karnn geen yln ayn dnemine gre %

ka arttn gsterir. Elbetteki ok nemli bir rasyodur. zellikle
karn sektr iinde en hzl artran firmalarn en baarl fiyat
performansn yaptklar grlmtr.
14. zsermayesini artrp daha da glenen irketler
Bu rasyo da geen yln ayn dnemine gre irketin

zsermayesinin % ka arttn gsterir ki, zsermayesi glenen
irketler uzun vadede yeni baarlara gebe olacaktr. Borlar artan bir
irketin zsermaye artna da bakmak gerekir. zsermaye art
52
borlarndan daha hzl artan irketin borlarndaki art ok olumsuz

bir durum olarak ele alnmaz.
15. Hangi irketin Karlarn Faizler Eritiyor?
Firmann yapm olduu finansman giderleri, net satlara

blnrse bu rasyoya ulalr. zellikle gnmz Trkiyesinde
firmalarn karlar faizler dolaysyla erimemelidir. nk gittike
arlaan ekonomik artlar veya olas bir kriz bu tr firmalar hepten
iflasa gtrebilir. Yatrmclarn bu orana dikkat etmesi gerekir.
16. Hangi firma bu sektr iinde en az maliyetle ve verimli

alyor?
Bir sektr iinde rekabeti etkileyen en nemli faktrlerden biri,

en az maliyetle almaktr. Bu sayede fiyat krabilirsiniz veya bir krize
daha fazla dayanabilirsiniz.
17. Firma Karlarn esas faaliyet alanndan m salyor?
Bir firmay deerlendirirken en fazla nem verdiimiz

rasyolardan biri budur. Bir firmann kar artyor olabilir, fakat 1994
hatrlayn, faizler %1000i gemiken firmalarn birou esas faaliyetini
brakp hazine bonolarndan byk kar saladlar, fakat bu geici bir
kard. Orta ve uzun vadede, firmalarn esas faaliyet kar belirleyici
olacaktr. Ksa vadede kar artlar eitli kaynaklardan olabilir, fakat
nemli olan kendi asl faaliyet alanndan ortaya kmasdr.
18. Fiyat Kazan Oran: Firma senedinin piyasadaki fiyatnn hisse

bana den kara blnmesiyle bulunur. Bu oran sektrn ok
zerinde ise ise hisse fiyatnn, elde edilen firma karna gre ar
deerlenmi olduunu gsterir.
19 Piyasa Deeri Defter Deeri (PD/DD): Bu oran, hissenin

piyasa fiyatnn hissenin defter deerine blnmesiyle bulunur. Sektr
ortalamasndan ok daha yksek bir PD/DD oran hissenin fiyatnn
ar artm olduunu ve uzun bir sre bu konumunu devam
ettiremeyeceini gsterir. Aksine bir durum ise hisse senedi fiyatnn
ok dk kaldn ve ykselmeye aday olduunu gsterir.
Son sz olarak temel analizin temel fonksiyonunun senet seimi

olduunu vurgulamamz gerekiyor. lerideki yazlarmda bu konulara
tekrar ayrntl ve uygulamal olarak deineceim.
II.3.2. Teknik Analiz

Teknik analizin temel varsaymlar noktada zetlenebilir.
1. Tarih tekerrrden ibarettir; yani gemite ortaya kan fiyat

hareketleri benzer yeni hareketler retir.
2. Piyasada varolan btn bilgi fiyatn iinde konsantre olmutur ve

fiyat piyasada varolan tm bilgiyi yanstr.
3. Fiyatlar en azndan belirli ve anlaml bir sre boyunca, belirli bir

trend zerinde hareket eder.
Teknik analizci, hisse senedi fiyatnn gemite izledii yollara ve

ekillere bakarak ve bunlar belirli analiz kurallarna gre
yorumlayarak gelecei tahmin etmeye alr. Ayrca gelitirilmi ve
istatistiksel bilimsel temeli olan formllerle senedin nerede alnp
nerede satlacana dair kararlar vermeye alr. Bir baka deyile
alm ve satm zamanlamasnn etkin yaplmasna allr.
Teknik analizcilerin kullanmakta olduu ve arlk verdii

teknikler de analistten analiste nemli ayrlklar gstermektedir.
rnein bir teknik analist grafiklere, trendlere ve formasyonlara ok
daha fazla nem verirken dier biri sadece Elliot Dalgalar teorisine
gre hareket etmekte bir bakas da istatistiksel formllerle
hesaplanan gstergelere daha fazla nem atfeder. ahsi tecrbelerime
dayanarak teknik analizcileri gruba ayrmak mmkndr. Bunlar;
1. Grafikiler (Chartistler)
2. Elliot Dalga Teoricileri
3. Gstergeciler (ndikatrcler)
Peki bu yntemler ne derece baarldr? Ksa vadeli tahminlerde

baarl sonular alnmaktadr fakat teknik analizin orta ve uzun
vadeye ynelik tahminlerdeki baars tartlabilir. Bu konuda u an
dnya litaratrnde akademisyenler ve teknik analizciler arasnda
byk bir gr ayrl yaanmaktadr. Daha nce belirttiimiz gibi
54
teknik analizciler kendi yntemlerinin ok baarl olduu yolunda

iddialarda bulunmakta iken, akademisyenler genellikle sermaye
piyasalarnda rassal yry (random walk) grldnden gemie
bakarak ileriyi tahmin etmenin mmkn olamayacan
savunmaktadrlar.
Benim ahsi tecrbelerim ise teknik analizin zellikle senet alm

ve satm zamann belirlemede baarl olduunu gstermitir. Kitabn
ikinci blmnden itibaren bu tekniklere ayrntl olarak deineceim
iin u an sadece bu ksa aklamay yapmakla yetiniyorum.
II.3.3. CANSLIM
William Oneil tarafndan gelitirilen bu stratejik yntem olduka
kabul grmtr. CANSLIM yntemi senet seerken ve alm satm
yaparken izlenmesi gereken yedi adet yntemin ba harflerinden
olumutur. Bu yedi aama aadaki ekilde verilebilir.
Current quarterly earnings per share (Son aylk bilanodaki

hisse bana kar) : Aklanm olan son aylk bilanodaki hisse
bana karn gemi yln ayn aylk dnemine gre enflasyon
arndrldktan sonra en az %20 artm olmas istenir. Bir baka
deyile reel olarak hisse bana kar, gemi yln ayn dnemine
gre %20 artm olmaldr. Eer enflasyon oran %50 ise hisse
bana karn %70 artmas gerekmektedir.
Annual earnings growth (Karlarn yllar itibariyle art oran) : Son

be yla bakldnda her yl hisse bana kar reel olarak en az %15
bymelidir. Son be yl iinde sadece bir yl karlardaki art
dk kalm veya eksi olabilir fakat daha sonra yksek oranda
artmaya devam etmise dk kalan yl istisna olarak tutulabilir.
New products, new managements, new highs (Yeni rnler, yeni

ynetim, yeni fiyat hedefleri) : Hisse fiyatlarnda sert ve hzl
artlar genellikle yeni durumlarn ortaya kmasyla birlikte
oluabilir (Yeni bir rn retilmeye balanmas, yeni bir ynetim
veya fiyatlarn yeni bir tepeye ulamas durumlar gibi). William
ONeilin aratrmalar sonucunda ortaya kan ve dier klasik
analistlerden farkl olan yn, klasik analistler dkken al,
yksekken sat derken, William ONeil Yksekken al ve daha
yksee ktnda sat demektedir. ONeilin yapt aratrmalara

gre 2-15 ay arasnda yatay hareket yapm bir senet eer bu
dnemde ulat en yksek fiyatn daha da zerine karsa byk
klar balamaktadr. Bu yzden bu tr bir kopma durumunda
belirtilen yedi artn hepsi gereklemise mutlaka alm
yaplmaldr.
Shares outstanding ( Piyasadaki toplam hisse says) : Oneilin

almalarnda ortaya kan nemli sonu, Amerikan borsasnda
en yksek getiriyi salayan irketler, piyasada 25 milyon veya daha
az hissesi olan irketlerdir. Her ne kadar bu sonu Amerikan
borsas iin geerli olsa da bunu Trkiyeye uyarladmzda
sermayesi dk ve borsada ilem gren hisse says az olan
irketlerin seilmesi gerektii eklinde yorumlamalyz.
Leading industry (Lider endstri kolu) : retimi en hzl artan,

geleceinin ok iyi olmas beklenen sektr iinde lider irketlerin
hisseleri seilmelidir.
Institutional sponsorship (Kurumsal ilgi) : Senet seimi yaplrken

kurumsal yatrmclar tarafndan senede ilgi gsterilmesi alm
nerilmesi nemlidir. Fakat ONeil bir hissenin %70-80inin
kurumsal yatrmclar tarafndan alnm olmas durumunda ve
hissenin popler olmas durumunda ok ge kalnm olacan
belirtmektedir. nk bu tr durumlarda kt haberler ortaya
ktnda ar satlar olabilecektir. Burada nemli olan nokta bir
hisseye 3-10 arasnda kurumsal yatrmcnn ilgi duyumaya
balamas ve alma gemeleri durumudur.
Market direction (Piyasann yn) : Bu aama belki de en nemli

aamay oluturmaktadr. Ne kadar iyi bir senedi semi olursanz
olun piyasann yn aa eimli ise senediniz piyasann basks
nedeniyle iyi bir getiri salamayabilecektir. Bu konuda ONeil yle
diyor; genel piyasann gnlk-haftalk fiyat ve ilem hacmini
yorumlayarak piyasann ynn tayin etmeyi reniniz. Eer
bunu yaparsanz raydan kmayacaksnz. Endekse kar
savalmamas gerektiini biliyorsanz kazanmak iin ok fazla ey
yapmaya ve bilmeye ihtiyacnz yoktur,
Yukarda verilen yedi aamay uyguladnzda hem temel hem
de teknik olarak gereken birok eyi yapm olacaksnz.
II.4. KAOS TEORS
Kaos! bu kelimeyi duyduumuzda karmaklk, dzensizlik ve ne

yapacan bilmemek akla geliyor. Fakat bu anlama yakn olmakla
beraber bu kelime bu kitapta biraz daha farkl bir anlam ifade edecek,
belki de nmze yepyeni bir ufuk aacaktr.
Amerikal Tonis Vaga isimli bir fizikinin finans piyasalaryla

ilgilenmeye balamasnn altndan kyor herey. 1978 ylnda
"Physics Today (Gnmzn Fizii)" isimli bilimsel bir dergide Rolf
Landuaer isimli bir fiziki tarafndan bir makale yaynlanyor. Tabi ki
bu makalenin borsa ile bir ilgisi yok ve fiziksel olaylardan bahsediyor.
Konu ise ksaca yle; Haken isimli bilim adam tarafndan tarif edilen;
dengede olmayan veya dengeden uzaklam sistemler, dengede olan
sistemlere oranla random (rassal) oklara kar ok daha hassastr ve
ok daha fazla etkilenirler. Bunun zerine Tonis Vaga derginin
editrne bir mektup yazyor ve yle diyor.
Piyasalar ak sistemler olarak deerlendirilebilir ve ounlukla

dengeden uzaktrlar. Bu sistem iinde durumdan duruma gei (state
transition) ortamlar domaktadr ve bu tr ortamlar baladnda risk
ve getiri zerinde nemli etkiler yaratrlar.
Bu gr savunan Tonis Vaga almalarn devam ettiriyor ve

aradan 10-12 yl geiyor. Bu arada, grlerine uygun olarak eitli
endeksler gelitirerek piyasann farkl durumlarnda farkl risk ve getiri
ilikilerini kullanarak borsann getiriinden ok daha yksek getirilere
ulaabildiini gryor. Yllar getike Vaga piyasann bir profesyoneli
haline geliyor. Ortaya att en nemli ey ise "yksek getiri, yksek
riskle olmak zorunda deildir" grdr. Yerine gre ok dk riskle
yksek kayplar ortaya kabilir veya tersine, piyasann yle gei
durumlar vardr ki bu durumlarda ok dk risklerle ok yksek
getiriler elde edebilmek mmkndr.
Asl nemli gelime olan Kaos teorisinin finans piyasalarnda

uygulama alan bulmas yle oldu. Bir gn "Fraser Contrary Opinion
Forum (Fraser Zt Dnceler Forumu)" toplantsnda Martingale
Portfy Ynetimi irketinden Arnold Wood "Yatrm Psikolojisi" zerine
58
bir konuma yapyor ve Tonis Vaga da orada bulunuyor. Yatrm

psikolojisi ile ilgili olarak Arnold Wood'un yapt konumann iskeleti
size kitabn 1. Blmnde anlatlan konular ieriyordu. Tonis Vaga,
Arnold Wood'a fizikiler tarafndan yazlm olan "Sosyal Snrlamalar"
almasn grp grmediini ve ilgilenip ilgilenmek istemediini
soruyor. Wood ok ilgileniyor ve bu tr bir almay kendilerine
sunmasn rica ediyor. almay dinleyecek grubun ad ise New York
Kantitatif Analistler birliinin yeleridir. 19 Eyll 1989'da Tonis Vaga
"Coherent Market Hypothesis (dzenli Piyasalar Hipotezi)" bal ile
bir sunum yapyor. Bu sunum o kadar ilgi gryor ki birliin bakan
Michelle Clayman bu grlerini yaynlamasn ve kendisine parasal
her trl destein verileceini sylyor.
Bu aamadan sonra; Vaga bir seri makale yaynlayarak

grlerini aklad ve piyasadaki uygulamaclar tarafndan ok byk
destek grd. nk syledii eyler uygulamaclarn bildii fakat
sistematik olarak aklayamadklar fikirlerdi. Vaga adeta onlarn dili
olmutu. Edgar Peters isimli yazar yazm olduu "Sermaye
Piyasalarnda Kaos ve Dzen" isimli kitabnda Tonis Vaga'nn
gelitirdii Dzenli Piyasalar Hipotezine geni yer vererek ok yeni ve
devrim yaratc bir yaklam olduundan bahsetti. Peters kitabnda
(Peters, E., 1991) aynen yle diyordu;
"Vaga tarafndan gelitirilen Dzenli Piyasalar Hipotezi piyasa

riskini deerlendirme konunsunda ok zengin bir teorik temel vermi
ve riskin deien teknik ve temel faktrlere gre nasl deitiini net
bir ekilde ortaya koymutur."
Daha sonra Tonis Vaga, yazm olduu tm makaleleri ve dier

grlerini "Profiting From Chaos (Kaos'tan Kar Etmek)" isimli
kitabnda toplayarak 1994 ylnda yaynlad. Bu kitap normal bir kii
iin olduka ar saylabilir. Kitabn byk bir blmnde yksek
matematik kullanlmakta ve grler teorik ve pratik bazda ortaya
konmaktadr.
Bu blm kitabmn yazlmas srasnda en ok zorlandm

blm oldu. Nedeni ise Vaga'nn kitabnda ortaya koyduu dnceleri
ve Dzenli Piyasalar Hipotezini en basit haliyle anlatmak ve stratejileri
ortaya koymak g bir iti. Dilerim kitabn KAOS blm bizim
piyasamzda da gereken ilgiyi bulur ve uygulamada faydal bir ekilde

kullanlr. nk bu konu ok iyi anlalr ve uygulama alan bulursa,
gelimi piyasalarda olduu gibi portfy yneticilerinin bak alarn
deitirebilir.
Gerekli maddi imkan ve alma ortam salanarak bu konudan

yararlanlmaya allmaldr. Dnyaca nl otoriteler tarafndan
byk kabul grm bu teorinin nemli zellii sadece teori olarak
kalmam ve nemli bir uygulama alan bulmu olmasdr.
II.4.1. Karmaklk (Complexity), Kaos ve Dzenli (Coherent)

Piyasalar
Kaos teorisinin balang noktas; borsada uzun vadede para
kazanmann mmkn olmadn savunan Etkin Pazar Hipotezidir.
Fakat bu akademik grten harekete balamasna ramen daha
sonra bu gre kar kmaktadr. Gerekten de Marty Zweig, Peter
Lynch, Warren Buffet, George Soros gibi istikrarl ve srekli olarak ok
byk getiriler elde etmi yatrmclarn varolmas Etkin Pazar
Hipotezine phe ile baklmasna neden olmaktadr.
Peter Lynch ve Warren Buffet uzun vadeli strateji gelitiren ve

yatrmlarn uzun vadeye yayan yatrmclardr. ok uzun bir sre
boyunca borsann getiriinden daha yksek bir getiriyi salamay
baarabildiler. Bunu ne ansa ne de akademik teorilere borlu
olduklarn sylyorlar. Etkin Pazar Hipotezini savunanlar ise 8-10
yllk bir srede yksek getiri elde edilmi olabileceini fakat bunun
daha uzun bir srede devam edemeyeceini savunuyorlar. imdi
sorulmas gereken soru udur; "Bu baarl getiri performans bir ans
myd yoksa yeniden salanabilir mi?"
Bu sorulara cevap vermek o kadar kolay deildir. Pratik bazda

birok kii, bu insanlarn gelecekte de bu tr getirilen salayabileceini
kolaylkla syleyebilir fakat tm bu baarl sonulara teorik bazda
aklama getirilebilirse bir anlam ve bilimsellii olacaktr. zleyen satr
ve alt blmlerde bunu ele alacaz. ncelikle Complexity
(Karmaklk) teorisinin ne olduunun aklanmas gerekiyor.
Karmaklk (Complexity) Teorisi: Bu teori yap, dzen ve kaosun

varolan sistemler iinde (rnein borsa bir sistemdir) ortaya kyla
60
ilgilenir. Bu sistemler yzlerce ve hatta binlerce etkileime giren

sistemler olup alt sistemlerden oluur. te karmaklk teorisi bu
sistemler iinde yapsallk, dzen veya kaos nasl ortaya kmaktadr
diye sorar ve bunu aklamaya alr (Vaga, T. 1994, s. 2).
Kaos ise karmak (complex) sistemlerin davran biimini

aklamaya ynelik teorik hammaddeyi yada hammaddenin bir ksmn
oluturmaktadr. Yani ekilde grld gibi, complex sistemin yaps
iinde yer alr ve bu sistemi oluturan bir hammaddedir. Bunu yle
bir benzetmeyle daha iyi netletirebiliriz.
Tp doktorlar iyi bilirler ki; bir insann st solunum yaps iinde

virsler srekli olarak bulunurlar. Her bir virs yukarda complex
sistem iindeki unsurlara benzetebiliriz. Eer virs gerekli artlar
bulursa aktif hale geecek ve nezle yada grip olmamza neden
olacaktr. Dolaysyla ilgili virsn ortaya kmas ve aktif hale gelmesi
artlarnn aratrlmas sayesinde nlem alnabilir veya reeteler
sunulabilir. Nasl ki bir insan grip yada nezle olduunda bu durum bir
mr boyu devam etmezse, karmak sistemler de kaotik ortamda iken
artlarn deimeye balamasyla birlikte kaotik ortamdan dzenli
ortama gei yapabilirler. Yada yapsal olarak farkl yaplarda ortaya
kabilirler. nemli olan nokta karmak sistemlerin dzenli yapdan
kaotik yapya veya kaotik yapdan dzenli yapya geiler yaptn
bilmektir. Borsa asndan olaya bakarsak, borsada kimsenin ne
yapacan bilmemesi hali kaotik yapy olutururken, herkesin
borsadaki artn daha devam edeceini dnmesi veya herkesin
borsann dmeye devam edeceini dnmesi dzenli yapy
oluturur. Borsa da karmak bir sistemdir ve bir durumdan baka bir
duruma veya durumlara gei yapar.
Karmak sistemler fizikilerin uzmanlk alandr. Doadaki bir

ok olay belirli bir sistem iinde gerekleir ve kaotik bir yapya
sahiptir. Bir tencereye su doldurun. Oda scaklnda bu tencere
iindeki suyun moleklleri dengededir ve rassal hareket
yapmaktadrlar. Suyu alttan stmaya baladnzda s hcreleri
olumaya balar. Suyun alt ve st tabakas arasnda s hcrelerinden
scakl artanlar yukar doru hareket ederken souk s hcreleri
aaya doru hareket edecektir. Dolaysyla su stlmaya balamadan
nce varolan denge durumundan uzaklalmaya balanacaktr.

Istlmaya devam edildiinde henz kritik bir s dzeyine ulalmadan
nce sistem hala dengededir ve makroskopik dzensizlik vardr.
Termal gler sistemin her bir moleklnn rasgele hareket etmesine
sebep olur. Her bir molekl dierinden bamsz hareket eder ve adeta
bir tela vardr fakat makroskopik dzeyde bir yap olumamtr.
Fakat kritik s dzeyinin zerine kldnda denge tamamyla
bozulur ve dzensiz bir durumdan daha yaplanm dzenli (coherent)
duruma gei olur. Biraz nce birbirinden bamsz bir ekilde telal
hareket eden molekller adeta birbirleriyle anlaarak ayn hareketi
yapmaya balarlar ki buna yapnn olumas denir. Kritik s dzeyinin
zerine kldnda her bir s hcresinin hareketi uzaktaki hcrelerin
hareketi ile iliki iindedir. Fakat rassal veya dzensiz dediimiz
durumlarda her bir s hcresi rasgele hareket ederken kritik s
dzeyinin almas ile her bir hcre sanki uzaktakinin ne yapacan
biliyor gibi hareket etmeye balar.*
Yukarda anlatlan durum fizikte "Benard Instability" olarak

bilinir. imdi bunu borsaya uyarlayalm. Varsayalm ki piyasalar
dengededir ve her bir hissenin fiyat irketin gerek deerini yanstyor
olsun. Yani piyasalar etkindir varsaymn yapyoruz. Bu arada borsay
bir kaptaki su ve yatrmclar da birer s hcresi gibi dnerek
borsaya s verelim yani dardan etki verelim. Varsayalm ki Asya'da
finansal olaylar ve kt haberler gelmeye balad. lk bata bu tr bir
haber her bir moleklde (yatrmcda) farkl alglanarak yorumlanacak
ve her bir yatrmc ne yapaca konusunda tereddt yaayacaktr.
Yani satsa m iyi olacaktr yoksa bu geici bir etki midir? Diye
dnecek ve kararsz kalacaktr. Henz borsada denge hala
hakimdir. Is gelmeye devam ederse, yani yeni kt haberlerin
gelmesiyle dler balayacaktr. te bu durumu kritik s dzeyine
benzetebiliriz. Dn sertlemesiyle birlikte borsadaki her molekl
(yatrmc) sanki birbiriyle anlamm gibi sata geecektir. te bu
aamada dzensiz ve kaotik durumdan dzenli duruma gei olmu ve
ay piyasas balamtr. Gelecek her yeni kt haber sy artracak ve
daha nce satmamay dnenler bile sata geecektir. yi haberler
gelse bile sry etkileyecek bir gc olmayacaktr.
62
Yukardaki durumun tam tersi ise, iyi beklentilerin ve haberlerin

borsaya gelmeye balamasyla birlikte ortaya kar ve dolaysyla boa
piyasalarnn balangc olur. Bu kitabn yazld sralarda (Aralk
1998) Asya krizi ile borsa 4.500 seviyelerinden 1.800 seviyelerine
kadar dmt ve 2.000-2.600 aralnda dalgalanmaya balad.
Nisan 1999'da seim olacak ve u an iin piyasa seim sonulanana
kadar borsadan birey beklemiyor ve yatrmc ne yapacan bilemiyor.
Fakat piyasaya olumlu haberler gelmeye baladnda, seim
sonucunda istikrarl bir hkmet kurulaca beklentisi olutuunda
borsada yeni bir etki yaratacak ve herbir molekl yine ne yapacan
pek kestiremeyecek ama sonra "sr hareketi" oluarak uzun vadeli
bir boa piyasas balayacaktr.
zetlersek, finansal piyasalar karmak (complex) sistemlerdir ve

tanmsal olarak KAOS kelimesi gittike artan oranda tahmin
edilemeyen sistemleri karakterize eder. Finans piyasalarnda uygulama
alan bulan KAOS'un nemli bir amac finansal piyasalarn basit
deterministik modellerle ksa vadeli gelecee dnk tahminlerini
yapmaktr. Nasl ki hava tahminleri balklar veya iftiler iin hayati
nem tayorsa piyasa yapclar (market makers), portfy yneticileri
ve yatrmclar iin piyasa tahminleri ok nemli olacaktr. Fakat u
unutulmamaldr ki; ekonomik ve finansal zaman serileri byk apta
dorusal olmayan (non-linear) yap gstermektedirler ve deterministik
ve ksa vadeli tahminlerde kullanlabilecek dk boyutlu (deikeni
az olan) kaos modeline ilikin almalar henz ksr dzeydedir.
Deterministik kaos teorisinin temel fonksiyonu ksa vadeli tahmin
yapmaktr, fakat non-linear dinamikler uzun vadeli yatrmclar iin
baka yaklamlar nermektedir. zellikle Stokastik ve Probabilistik
tahminler, dorusal olmayan (non-linear) sistemlerdeki bir durumdan
dier bir duruma gei hallerini temel alarak yapar ve dolaysyla uzun
vadeli bir perspektifi ierir.
II.4.2. Kaos Teorisi, Etkin Pazar Hipotezi ve Sermaye

Varl Fiyatlandrma Modelini (CAPM) Nasl Geersiz Klyor?
Karmak sistemlerin bir durumdan dier duruma geiinin nasl
olabileceini yukarda aklamtk. Karmak sistem bu tr bir
deiime baladnda finans piyasalarna gelen her trl bilgi
uygulamadaki yatrm kararlar aamasnda bir temel oluturur ve

yatrm kararlarnn verilmesini salar. Etkin Pazar Hipotezini
savunanlar, bilginin herkese ayn anda ulatn ve fiyatlarn hemen
bu bilgiye gre adapte olduunu sylediklerinden finans piyasalarnda
uzun vadeli ve istikrarl olarak piyasadan daha yksek getiri
salanamayacan iddia ediyorlar ve tekniki ya da temelcilerin boa
zaman harcadn savunuyorlar. Bunlardan ayr olarak Sermaye
Varl Fiyatlandrma Modeli (Capital Asset Pricing Modeli, CAPM)
teorisyenleri yksek getiri iin yksek risk almann art olduunu
sylyorlar. Fakat KAOS teorisini finans piyasalarna uygulayanlar u
ana kadar yaptklar almalarda Etkin Pazar Hipotezi ve CAPM'in
aksine grleri savundular ve son yllarda elde ettikleri getirilerle de
byk baar kaydettiler.
Benoit Mandelbrot, borsa getirilerine ilikin verileri inceleyerek

bu verilerin normal dalmdan ziyade fat-tailed dalmlar olduunu
gsterdi. Bu dalmn neden olduuna ve bu dalm yaratan
dinamiklere ilikin Santa Fe Enstitsndeki aratrmaclar nemli
bulgular elde ettiler ve getirileri nceden tahmin edebilecek dorusal
olmayan (non-linear) modeller gelitirdiler. Bu modeller bugn dnya
portfy ynetim irketleri tarafndan kullanlmaktadr Martingale Asset
Management Vaga'nn gelitirmi olduu ve ileride aklanacak olan
nonlinear modeli youn bir ekilde kullanmaktadr).
rnein fiziki Per Bak piyasalarn bir durumdan dier duruma

geii srasnda dzensizlikler ortaya ktka dalmlarn deierek
"Power Law (g kanunu)" zellii gsterdiini bulmu ve "self
organised criticality" konusunun ncs olmutur. Bu fiziki hala bir
ekonomist grubuyla bu almalarn srdrmekte ve uygulama alan
yaratmaktadr (Vaga.T. 1994, s.33, 37)
Brock, Lakonishok ve Le Baron'un almalar (1992) ise; teknik

analiz kurallarnn uygulanarak riski azaltp getiriyi arttrmann
mmkn olduuna dair istatistiksel olarak anlaml sonulara
ulamlardr.
Tm bu sonular Etkin Pazar hipotezi ve CAPM modeli

konusunda nemli pheler yaratm ve bu teorilerin piyasadaki
64
olaand fiyat hareketi ve getirileri aklayamadn ortaya

koymutur.
Bu alanda yaplan almalarla birlikte KAOS teorisi yeni mitler

kazanmtr. Yaplan almalarn nemli bir sonucu udur; Kaos
teorisi ksa yoldan ke dnmeyi salayc bir tahmin sistemi
gelitirmemitir fakat en azndan Peter Lynch ve Warren Buffet gibi
yatrmclarn nasl piyasay yenebildiklerine dair tutarl aklamalar
getirmitir. Ayrca teknik ve temel analizin kullanlarak, yksek karlar
salayan mega trendlerin nasl yakalanabileceine, piyasada
oluabilecek panik ve g dnemlerinin tahminine ilikin ok nemli
sinyaller ve stratejiler retmitir.
II.4.3. Yksek Kazanca Giden Yol

Yukarda kaos teorisinin finansal piyasalara uygulanmasnn ana
temalar ve u ana kadarki geliimi ve dier hangi teorilere nasl kar
kt verilmitir. imdi KASO'u biraz daha derinden inceleyelim.
Vaga'nn Kaos teorisi erevesinde gelitirdii Dzenli Piyasalar

hipotezi ve dorusal olmayan model (non-linear model) belirli artlar
bir araya geldiinde klasik risk ve getiri ilikisini aklayan CAPM
modelindeki orann nasl tersine" dneceini teorik olarak da
aklamaktadr.
Ayrca Kaos teorisi, az nce belirtildii gibi sermaye piyasalarnda

sr psikolojisinin piyasay nce ar dzensizlie sokacan, sonra
paniin ortaya kp gleri nasl beraberinde getireceini de
aklamaktadr.
Vaga'nn dorusal olmayan modelinin aa kavuturduu ok

nemli bir baka konu da, oransal olarak yksek risk almadan nasl
yksek getirinin elde edilebileceini aklamaktadr ki buna Dzenli
Piyasalar Hipotezi (Coherent Market hypothesis) denmektedir.
Dzenli piyasa (coherent market) dediimizde piyasann belirli

bir zaman sreci iinde tahmin edilebilir hareketler sergilemesi ve
piyasa dinamiklerinin dzenli olmas anlalr. Dier baz zamanlarda
ise piyasa kaotik, istikrarszlk veya rassal (random walk) bir hal
gsterebilir ki bu tr durumlarda ok daha az getiri ile ok daha
yksek riskler ortaya kacaktr. Buradan u karmn yaplmas

gerekir; yatrmcnn veya portfy yneticisinin karar vermesi gereken
en temel nokta; piyasann o anki durumunun dzenli mi, kaotik mi,
rassal m olduuna karar vererek yatrm stratejilerini buna gre
planlamasdr. Golf oynayan kiinin amac en az vurula topu delie
sokabilmektir. Fakat farkl golf alanlarnda durum farkldr. Rzgarn
iddetli olduu bir durumda farkl sopa kullanmal, duru
pozisyonunu deitirmeli ve ona gre strateji gelitirmelidir.
imdi konuyu biraz daha derinlemesine ele alalm. Daha nce de

belirtildii gibi, Sosyal, fiziksel, kimyasal, biyolojik, finansal, ekonomik
veya daha baka birok doal sreteki olaylar karmak (complex)
sistemler olarak karmza kmaktadr. Bu sistemlerin srekli deiim
arz ederek bir durumdan dier duruma gei yaptn daha nce
belirtmitik. Bu deiimler srasnda dorusal olmayan (non-linear)
dinamikler ok nemli bir unsurdur ve deiimler dorusal olmayan
dinamiklerin bir sonucu olarak ortaya kar. Sistem ierisinde, bir
durum deimesi (state transition), karmak nemli ve byk
boyutlarda (macroscopic) bir deiim ierir.
rnein bir demir paras mknats zelliine sahip olmayan bir

durumda iken moleklleri rasgele dalm durumdadr. Fakat demir
parasna mknatslama zellii bir ekilde kazandrlrsa moleklleri
dzenli bir hal alr, dolaysyla nemli apta bir dsal alan ortaya
kmtr.
Bir baka rnek olarak, 1929 Amerikan ekonomik buhrann

verebiliriz. Bu buhran srasnda insanlarn senet almaya kar
tutumlar tamamyla negatif bir halde iken bir sre sonra artlarn
deimesiyle birlikte borsann srekli ykselmeye balamas da byk
apl (macroscopic) bir deiimdir ve bu deiimle yeni bir etki alan
olumutur.
Karmak bir sistemin davran, sistem ierisinde byk apl

(macroscopic) bir dzenin derecesini lebilen bir parametre
tarafndan temsil edilir. Yani kompleks sistemin davran baz
parametrelere baldr. Bir sistemin kararl(istikrarl), gei
aamasnda veya kaotik yapda olmasn bu parametreler belirler.
Dolaysyla bu parametrenin davran biimini bildiimizde sistemin
66
hangi artlardan hangi artlara gei srecinde olduunu veya gei

srecinde deilse sistemin hangi durumda (state) olduunu lebiliriz.
Finansal piyasalarn da bir karmak sistem olduunu

belirtmitik. Bu sistemde rnein genel endeksin veya bir hisse
senedinin getirii, dzeni simgeleyen parametre olarak alnabilir.
Dolaysyla nihai amacmz varolan bir piyasa artnda gelirinin (dzen
parametresinin) nasl davranacan aklayan bir model gelitirmektir.
te, Kaos teorisi gelitirdii basit modeli ile, piyasann kararl

durumlar, dinamikleri ve dalgalanmalar konusunda rassal (random-
walk) modeli ve bu modelin normal dalm erisini kullanr fakat
bunu dorusal olmayan (non-linear) boyuta tar ki bu aamada
Bimodal dalmlar n plana kar.
Tm bu teorik aklamalarn okuyucuya pratik bir faydas

olacan dnmyorum. Bu yzden ksaca belirtmek gerekirse,
dorusal olmayan stokastik modeller borsaya uygulandnda senet
getirilerinin olaslk dalmlarnda meydana gelen byk deimeleri
tahmin edebilme gcne sahip bulunmaktadr. Bunun net olarak
anlam ise udur; piyasann baz zamanlarnda getirilerin dalm
etkin pazar ve random-walk hipotezcilerinin savunduu gibi normal
dalm eklinde olabilir. Fakat baz zamanlarda bu dalm ekli
deiebilir ve dalmn deimesi farkl risk seviyelerinde farkl
getirilen salayacaktr. yle zamanlar olacaktr ki ok dk risk
alarak yksek getiri elde edilebilecektir. te Kaos Teorisinin gelitirmi
olduu dorusal olmayan model, baz byk yatrmclarn elde ettii
srekli ve istikrarl yksek getirilerin bir ans olmadn ortaya
koyabilmektedir. Kaos Teorisini temel alarak Vaga tarafndan
gelitirilmi olan dorusal olmayan piyasa modeline ilikin ayrntl
bilgi aadaki balkta ele alnacaktr.
II.4.4. Dorusal Olmayan (Nonlinear) Piyasa Modeli - Yksek

Getiri, Normal Risk
Vaga'nn nonlinear piyasa modeli sermaye piyasalarnn dzensiz
durumlardan daha dzenli durumlara gei yapt n varsaymyla
balar. Belirli artlar bir araya geldiinde bir piyasadaki hareketler
daha dzenli hale gelecek ve tahmin edilebilir olacaktr. Tabi ki; bu da
ortalama getiriden daha yksek bir getiriyi ok daha dk riskle

salayacaktr. Vaga, ite bu hipoteze Dzenli Piyasalar Hipotezi
(Coherent Market Hypothesis) adn vermitir.
Dzenli Piyasalar Hipotezi'ne gre finans piyasalarnda risk-getiri

orannn tersine dnd zamanlar aralklar vardr. rnein hisse
senetleri belirli bir dnemde %20 riskle (standart hata) %10 toplam
getiri salarken dzenli boa piyasas zamanlarnda getiri %25'e
karken, risk %10'a debilmektedir.
Genel endeks veya bir senedin getirii balangta normal bir

dalm gsterebilir. Normal dalm durumunu ba aa dnm bir
kilise anna benzetebiliriz. ann bir kenarndan iine braklan bir
top, salnmlar yapar ve en sonunda topun nerede durabileceini
tahmin edebiliriz. Aada verilen ekli inceleyiniz. Burada 1 numaral
yerden top ann iine braklyor ve ilk hzla 2(Daha geni bilgi iin
bkz. Vaga, T. (l 994))
Numaral yere kadar top kyor,sonra geri dnp 3 numaral

yere kadar geliyor ve bu tr salnmlara bir sre daha devam ettikten
sonra 4 numaral yerde duruyor. Demek ki;eer getirilerin
dalmnn eklini biliyorsak topun nerede duracan bilebiliriz. Yani
yeterli sre verildiinde topun duraca yer kesin olarak bilinir. Fakat
sre sonuna kadar dikkat edilirse top hem art hem de eksi getiri
68
blgesinde salnm yapmaktadr. te yukardaki ekil random-walk

hipotezini savunanlarn syledii ekilde gelirinin uzun vadede "O"
olacan gstermektedir. Bu nerme elbette ki dorudur. Fakat, eer
getirilerin dalm normal dalm ise bu nerme dorudur. Eer
getiriler normal dalm zellii gstermiyorsa ve getiri erisinin
biiminin nasl olduunu bilmiyorsak topun nerede duracan da
bilemeyiz. Dolaysyla topun nerede duracan saptayabilmek iin
piyasann getiri erisinin eklini, biimini ve formln ortaya
koymalyz. Bunlar ortaya konulduunda topun nerede durabilecei
tahmin edilebilecektir.
te Dzenli Piyasalar Hipotezi KAOS'tan hareketle borsalarn

ak ve karmak bir sistem olduklarn ve bu sistemin de zaman
zaman bir durumdan dier bir duruma gei yaptklarn
sylemektedir. te bu geiler srasnda da endeksin veya senetlerin
getirileri "O" getiri etrafnda dalgalanan bir normal dalmdan ziyade
%20 getiri etrafnda dalgalanan bir normal eri haline
dnebilmektedir. nemli olan konu bu gibi durumlara geii
yakalayabilmektir. Peki bu mmkn mdr? Tonis Vaga bunun
mmkn olduunu sylyor ve formln de veriyor. Bu konuyu
ayrntl olarak aklamaya alalm ve ileriki aamalarda da ilgin
forml verip gerekli parametre tanmlarn yapacaz.
"Sosyal Taklit Teorisi (Theory of Social Imitation) (Callen.E., and

Shapero.D., 1974) piyasa artlarnn bir durumdan bir baka duruma
gei srasnda iki anahtar faktrn etkisiyle geiin
gerekleebileceini syler. Bu iki anahtar faktr teknik gstergeler
(sr psikolojisini gsterir) ve temel analiz gstergelerindeki sapma ve
deiimlerdir.
Resim II.4.4-1
Bu ekil Vaga, T. (l994) isimli kaynaktan basitletirilerek

alnmtr.
Yukarda verilen ekilde piyasann deiim sreci ve bu sre

srasnda da getiri dalmlarnn nasl bir ekil alaca belirtilmitir.
Bu ekil zerinde drt adet dikdrtgen vardr ve her bir dikdrtgen bir
piyasa durumundan dier bir duruma geii ifade eder. Her bir
dikdrtgen iinde ilgili piyasaya ait getirilerin dalmlar izilmi ve bu
getiri dalmlarna karlk gelen ters an erileri de izilerek bir top
70
frlatldnda topun durma olasl en yksek blgeler gsterilmitir.

Koyu renkli toplarn gsterdii yerler en gl olasl verirken, ii
beyaz toplar da topun durabilecei dier yerlere ilikin ipucu
vermektedir.
En alttaki grafik random-walk hipotezini savunan gre gre

piyasa getiriinin uzun vadede "O" olacan gstermektedir ve piyasa
etkindir. Grafik zerinde verilmi bulunan "k" ve "h" parametreleri
biraz sonra aklanacaktr. Vaga da analizine bu grafikle balar.
Piyasalarn random-walk olmasna bir itiraz yoktur. tiraz olduu ey;
finans piyasalarnn bu eklini hi deitirmemesidir. Yani Vaga'ya
gre piyasa baz durumlarda random-walk zellii sergileyebilir fakat
piyasalar ak karmak sistemler olduu iin, bir durumdan dier
duruma yani farkl getiri dalmlarnn olduu durumlara gei
yapacaktr. Random-walk piyasa artlar hkm srerken bilinen
temel analiz deerleme (valuation) yntemleri hisse deerlemesinde
kullanlabilir ve hisseler etkin piyasa artlarnda genellikle gerek
deerlerine yakndr.
imdi zamann ilerlediini varsayalm. Alttan ikinci grafikte ise

senetlerin getirilerine ilikin dalm erisi bir deime gstermitir.
eitli d faktrler etkin piyasa artlarn deitirmi ve piyasa bir
gei durumu (state transition) yaamaktadr. Gei srasnda dikkat
edilirse "k" ve "h" parametreleri deimitir. Getirilerin dalm
deitii iin topun duraca yer de deimitir. Bu piyasa artlarnn
geerli olduu sre ierisinde top "O" etrafnda da durabilir, yani hisse
senetlerinden elde edilen getiri "O" civarnda olabilir, negatif blgede de
durabilir ya da pozitif blgede durabilir. Dolaysyla bu tr bir gei
durumunda tahmin yapmak zordur ve tahmin yapabilmek iin getiri
dalmnn kesinlikle bilinmesi gerekir.
Gei durumundan sonra, alttan nc grafikte normal eri

boa piyasas artlarn gstermektedir. Ortalama getiri %25
seviyelerinde oluacaktr (top %25 getiri zerinde durmutur). Negatif
getiri olasl ok zayftr. Burada da "K" ve "h" parametrelerinin
deitiini gryorsunuz. Piyasada her ey olumludur, beklentiler
pozitiftir.
En st grafikte ise KAOS durumu sunulmutur. Bu grafikte ay

piyasas artlarnn hakim olduu grlyor. Siyah top -%25 etrafnda
durabilir. Grld gibi getiri dalm erisi ift tepelidir. Burada
piyasaya ilikin beklentiler olumsuzdur. Fakat bu ekle bakarak
kaotik piyasa artlarnda illaki getiri beklentisi negatif olacaktr diye
bir kural yoktur. Boa piyasasndan sonra kaotik piyasaya gei
yapldnda getiri dalmlarnn biimine bal olarak, yuvarlanan top
"0"'n zerinde getiri salayan bir yerde de durabilir.
Yukarda anlattklarmz ksaca zetleyecek olursak; borsalar

ak karmak sistemlerdir ve bu sistemler iinde bir durumdan dier
bir duruma geiler olur. Belirli sinyaller bu geileri er yada ge haber
verir. Baz durumlarda piyasalarda hisse senetlerinin fiyatlar,
firmalarn gerek deerlerini yanstrken ve kazan olasl ok
dkken (etkin pazar), baz durumlarda da piyasada hisse fiyatlar
hibir ekilde firmalarn gerek deerlerini yanstmayacaktr. Fiyatlar
ar derecede ykselebilir veya ar derecede debilir (boa ve ay
piyasalar). Bu gerei kimse inkar edemez. Bu kitabn yazld Kasm-
Aralk 1998 tarihlerinde Asya krizinden sonra stanbul Menkul
Kymetler Borsasnda hisse fiyatlarnn inanlmaz ucuz fiyatlara
gerilediini biliyorsunuz. Yada 1997 ylna girerken endeksin 900
seviyelerinden 1700 seviyelerine kadar sert bir k yapt ortamda
hisse fiyatlarnn gerek deerlerinden ok daha yksek fiyatlara
ktna herkes ahit oldu. te KAOS teorisinin syledii ey, bu tr
piyasalarn durumdan duruma geileri srasnda eitli sinyaller
alnabilir ve deiik piyasa artlarnda dk riske ramen yksek
getiri salanabilir. Yada tam tersi ok yksek risk alnmasna ramen
ok dk getiriler salanabilir (CAPM-Capital Asset Pricing Modelinin
tam tersi durumlarn ortaya kt piyasalar vardr).
Yukardaki ekilde borsann deiik zamanlardaki piyasa getiri

dalmlar verilirken iki adet nemli parametre kullanlmtr. Bunlar
"K" ve "h" dir. imdi konunun can alc noktasn ve Kaos teorisine gre
Tonis Vaga tarafndan hazrlanan "Dzenli Piyasalar Hipotezinin
(Coherent Market Hypothesis)" altn formln verelim.
72
II.4.5. Vaga'nn Dzenli Piyasalar Hipotezi ve Altn Forml

Yukarda, piyasalarn gei artlar ve deiik piyasa artlarnda
"k" ve "h" parametrelerinin farkl deerler alabilecei belirtilmiti. Peki
bu parametreler nelerdir? Hangi formlde kullanlarak piyasann o
anki artlar ve dalm(Bu konunun ayrntl incelemesini Vaga, T.,
(1994) isimli kaynakta bulabilirsiniz,Bu ksm bu hipotezi ve forml
gelitirmi olan Vaga'nn ilgili kitabndan yararlanlarak
hazrlanmtr.) hakknda fikir edinilebilir ve elde edilen sonular nasl
en verimli ekilde portfy gelinlerine yanstlabilir? ncelikle Vaga'nn
gelitirmi olduu forml verelim;

1 / 2 [K ( y ) / Q ( y ) ]dy
q
1 2
f (q ) = cQ (q )e
Burada;
F(q) = yllk getiri (q) olasl
K(q) = Sinh(kq+h)-2q Cosh(kq+h)
Q(q) = M n[Cosh(kq+h)-2q Sinh(kq+h)]
ve;
n = serbestlik derecesi (toplam gzlem says - deiken says)
k = sr davrannn derecesi
h = Temel gstergelerdeki sapma

1 / 2 [ K ( y ) / q ( y ) ]dy dq
1/ 2 q
2

1 1
c = Q (q )e
1 / 2
Yukarda verilmi olan formller olduka karmak bir yap

sergilemektedir. Fakat yksek matematik ve fizik eitimi alm olanlar
kolaylkla anlayabileceklerdir. Bu forml MATLAB isimli bilgisayar
program zmleyebilmekte ve piyasa yada bir senedin getiri dalm
grafiini belli bir anda verebilmektedir. Dolaysyla k ve h iin deerler
verildiinde (bu deerler teknik ve temel analiz sonularna gre

saptanr) sonu alnabilmektedir.
Dzenli Piyasalar Hipotezi (DPH), piyasann veya herhangi bir

senedin risk-getiri karakteristikleri teorik olarak "kontrol parametreleri
("k" ve "h")" denilen parametrelerle llr ve bunlar az sayda teknik
ve temel (fundamental) faktrlere baldr. Teknik ve temel analiz
DPH'nin dorusal olmayan (nonlinear) modelinde ok nemli bir yere
sahiptir. Bu parametrelerin piyasann hangi artta olduunu tarif
etmekte ok nemli katklar vardr ve bu parametreler basit teknik ve
temel analiz gstergeleriyle belirlenirler.
Borsalarda rassal fiyat dalgalanmalarn her zaman olabilecei bir

gerektir fakat piyasa dinamiklerinin deterministik (belirleyici) ksm
"kontrol parametreleri" tarafndan belirlenir. "Sosyal Taklit Teorisi"nin
de katksyla gelitirilen bu parametrelerden;
"k": piyasa psikolojisinin teknik bir lsdr ve 1.8 ile 2.2

arasnda deerler alr. En dk deer 1.8, en yksek deer ise 2.2
olabilir. Eer k=2.2 olarak belirlenmise yatrmc davrann sr
hareketi (hep birliktelik) belirlerken, 1.8 durumunda yatrmclar
bireysel hareket etmekte ve toplu bir hareket olmamaktadr. Yani
k=1.8 ise hi kimse ne yapacan bilmiyor ve gelecee ilikin fikir
yrtemiyor demektir. Piyasadaki her birey kendince rasyonel eyi
yapyor anlamna gelmektedir, k parametresi ayn zamanda piyasaya
para girii ile de ilgilidir. Piyasaya istikrarl ve yeterli zaman dilimi
iinde ciddi bir para girii varsa k deeri ykselecek, aksi halde dk
kalacaktr. Bir baka adan bakldnda da k parametresi piyasann
arz ve talep dengesi ile de ilgilidir, "h" parametresine gelince; bu
parametre ise "dsal temel sapmalarn" bir ls olarak
alglanmaldr, "h" parametresi -2.0 ve +2.0 arasnda deerler alr. Eer
h=+2.0 ise genel ekonomiye, siyasi gelimelere ve gelecee dnk dier
beklentilere ilikin pozitif bir sapma var demektir ve boa (k)
trendlerinin balamasna neden olur. Eer h=-2.0 ise piyasada
ekonomiye veya siyasi gelimelere ilikin olas en kt beklentiler
hakimdir, dolaysyla negatif bir sapmay temsil eder. Hem iyi hem de
kt faktrlerin piyasada ksa vadede deitii durumlarda bu
parametre sfra yakn deerler alacaktr, "h" parametresi an erisi
74
eklindeki normal dalmn saa yada sola sapmal olmasna neden

olmaktadr.
Aadaki ekilde (ekil II.E.6-1) daha nce cmlelerle ifade

ettiimiz durumlar, "k" ve "h" nin alaca deerlere gre hangi
piyasalarn oluaca gsterilmitir. Borsada ok byk kazanlar
salam ve uzun bir dnem boyunca endeksten daha yksek getiri
salam yatrmclarn ( Peter Lynch, Marty Zweig, Warren Buffet vs.)
teknik ve stratejileri dikkatli bir incelemeye tabi tutulduunda, Tonis
Vaga'nn gelitirmi olduu bu hipotezle mkemmel bir uyum salad
grlmtr.
Resim II.4.5-1
BOA PYASASI
Temel Dzenli Boa

gstergelerdeki piyasas(dk
sapma (h) risk yksek getiri)
Bireysel rasyonel hareket Sr hareketi

Kaotik Piyasa
(Yksek risk,
dk getiri)
Birlikte
Random Walk hareket etme
(etkin Pazar) derecesi (k)
Dk risk, dk
Dzenli Ay Piyasas
getiri
(Aa sat ile
dk risk yksek
getiri)
AYI PYASASI
Kaynak; Vaga,T., (1994, s.21)

MartyZweig 1940'l yllarda yetimi byk buhrann etkilerini

yaam bir kiidir. Akamlar byk buhranla ilgili konumalar
hafzasnda derin bir etki yaratmtr. Zweig yle diyor;
"Ne zaman senet alp satacak olsam, byk buhrann

yaand sralardaki ay piyasas hi aklmdan kmyor. "
Zweig buna ramen uzun dnemde borsann getiriinden ok

daha yksek getirilen elde etmi ve "Hulbert Financial Digest"
tarafndan uzun dnemde en iyi tahminleri yapm ve getiriler
salam ok az kiiden biri olarak tarif edilmitir. Zweig yksek
getirilen salarken bunu dk riskle yapmay da baarabilmitir.
O'nun bu performans, Tonis Vaga'nn gelitirdii DPH ile ok nemli
bir uyum salamtr.
Zweig gemie dnk getirilerin teknik ve temel analiz

kriterlerine gre yapm olduu ok derin bir aratrma sonucu
baary u ok nemli iki arta balamtr;
* Birincisi; kesinlikle temel gstergelere ve gelimelere

(fundamentallere) kar savamayn. rnein bir ekonomide dengeler
bozulmu ve ilerin ktye gidecei konusunda bir gr olumaya
balyorsa buna kar kmayn. Zararda da olsanz pozisyonunuzu
boaltn. rnein 1998 Austosunda Asya krizi patlak verdiinde
MKB'de yabanclar satyor ve kriz btn lkeleri etkileyecek eklinde
bir gr olumuken, borsann ykselmesi iin yamur duasna
kmayn.
Aziz Nesin'in "Ah Biz Eekler" hikayesinde, herkes gibi

konuabilen bir eein, kurdun kokusunu almasna ramen "bu kurt
deildir canm" deyip kendini avutmas, kurdu grmesine ramen "Bu
kurt ama, beni srmaz herhalde" gibi bir dnceye kaplmas ve en
sonunda kurt gelip srnca da "Aaaa O imi, Aaaa O imi" diyerek
korkudan konumay unutmas ve o zamandan beri ancak "Ai, Ai,"
eklinde konuabilmesine benziyor, temel gstergeler ktye gittii
halde bunun bizi etkilemeyeceini dnmek gibi.
* kincisi; Piyasann dinamiklerine ve momentumuna kar

sava amayn. Yeni balam bir trend (aa yada yukar) ok gl
bir piyasa momentumu oluturur ve deien bu artlara kar, yeni
76
artlarla uyumayan stratejiyi devam ettirmek sermayeyi bitirici

sonulara yol aabilir.
Dikkat edilirse yukarda verilen Zweig'in iki kriterinde ilki

DPH'indeki "k" ve ikincisi de "h" parametresidir. Sonu olarak Zweig'in
tavsiyesi;
"Borsada yatrm yaparken olasllar ile uramanz gerektiini

hatrlayn, riskinizi azaltmak iin saduyulu stratejiler gelitirin ve
sadece artlar mkemmel bir hal aldnda agresif bir yatrmc olun"*
* Zweig,M., "Double Barrel Buy Signal", Barron's, February 11, 1991

78
III. BLGSAYARDA TEKNK
ANALZ
80
III.1. METASTOCK PROGRAMI
Dnyann her yerinde yatrmclarn yllardr kulland

stnl tartlmaz gelimi bir teknik analiz programdr.
Metastock kullanclarna pek ok deiik zellik sunmaktadr. Kendi
formln yaratma, 120den fazla indikatr, gelimi grafik zellikleri,
gelimi aratma teknikleri, kendi al-sat sistemini yazma ve test etme
programn en temel zellikleridir.
Metastockun gerek 32-bit mimari ile yazldndan Microsoft

Office ile %100 uyumlu almaktadr. Bu sayede Metastock iinden
yaplan analizleri Word, Excel gibi programlarla birlikte kullanma
olana vardr.
Metastock program, Technical Analysis of Stocks &

Commodities dergisi okuyucular tarafndan 1993, 1994, 1995, 1996,
1997, 1998 yllarnda en iyi analiz program seilmitir.
82
III.2. METASTOCK PROGRAMINA GR
Teknik analistlerin kullanmakta olduu birok teknik analiz

bilgisayar program mevcut bulunmaktadr. nternet araclyla bu
bilgisayar programlar hakkndaki yorumlar ve puanlamalar
incelendiinde Equis International tarafndan gelitirilmi olan
Metastock programnn analistler tarafndan en yksek puan alan
bilgisayar program arasnda yer aldn gryoruz.
u an Trkiyede analistlerin kullanmakta olduu en yaygn

programn Metastock olduunu dnerek kitabmzn bu blmnde
sizlere bu programn kullanlna ilikin bilinmesi gereken ynlerini
vermek istiyorum. Bilgisayarda ilk defa teknik analize balyorsanz bu
blm ayrntl bir ekilde okumanz tavsiye ederim.
III.2.1. Metastock Programnn Bilgisayara Kurulmas

Bu program 3,5 inchlik disket yada CD-Rom ortamnda satn
almanz mmkn olabilmektedir. Aada her iki durumda da
bilgisayara nasl ykleme yaplaca anlatlmtr.
1 numaral disketi bilgisayarnzn disket srcsne

yerletiriniz. Daha sonra Windows 95in Balat (Start) komutunu
fare ile tklaynz (aada ekli verilen ikon genellikle bilgisayar
ekrannzn sol alt kesinde yer almaktadr).
Resim III.2.1-1
Yukardaki ikonu tklattktan sonra karnza aadaki resimde

verilen men grubu gelecektir.
Resim III.2.1-2
Bu menden altr (Start up) tklaynz ve karnza

aadaki resimde verilen pencere alacaktr.
Resim III.2.1-3
Yukardaki pencerenin A kutusunun iine A:\setup.exe yazp

klavyenin zerindeki ENTER tuuna basnz veya pencere zerinde
etkin hale gelen TAMAM tuunu fare ile tklaynz.
Eer program CD-Rom zerinde satn alm ve CD srcnz

zerinden kuracaksanz nce CD srcye CD-Romu yerletiriniz.
Yukardaki pencere ekrannza geldiinde A kutusunun iine
D:\setup.exe yazp klavyenin zerindeki ENTER tuuna basnz veya
pencere zerinde etkin hale gelen TAMAM tuunu fare ile tklaynz.
84
Bu aamadan itibaren program kurulmaya balayacaktr.

Kurulum srasnda size hangi dizine kurulmas gerektii gibi sorular
sorulacaktr. Bu aamalarda srekli olarak leri (Next) tuunu fare
ile tklatarak ilerleyiniz. Program kurulumu bittiinde ekrana
Metastock Program Baarl Bir ekilde Kuruldu anlamnda bir
mesaj gelecektir.
Gnmzde artk disket ve CD kurulumlarnda neredeyse her

ey otomatie balanmtr. CD zerinde program satn almsanz,
direkt olarak CDnizi bilgisayarnza taktnzda kurulum
balayacaktr. Fakat Windows ayarlarndan otomatik balatma
seeneinin seilmi olmas gerekmektedir.
Bilgisayarnz yeniden balattnzda Programlar mensnn

altnda EQUIS International isimli bir program grubu alm
olacaktr. Bu program grubu iinde yer alan Metastock For Windows
yazsnn zerini tklattnzda program almaya balayacaktr.
III.2.2. Grafiklerin Almas ve Grafik Ayarlar

Metastock programn altrdktan sonra aadaki resimde
rilmi olan ekran grnts karnza gelecektir. ekilde daire iinde
gsterilen ikonu fare ile tklattnzda Metastock 5.1 versiyonunu
kullananlar Resim III.2.2-2'de verilen ekran ile karlarken ve
Metastock 6.0, 7.0 ve 7.03 versiyonlar Resim III.2.2-3'da verilen ekran
ile karlaacaklardr. Metastock 8.0 kullananlar Resim III.2.2-4de
verilen ekrana benzer bir ekran ile karlaacaklardr.
Resim III.2.2-1
Resim III.2.2-2: Metastock 5.1 Versiyonunda Dosya Ama

Penceresi
86
Resim III.2.2-3 Metastock 6.0, 7.0 ve 7.03 dosya ama penceresi
Resim III.2.2-4
Yukarda verilmi olan pencere grnts zerinde (Resim

III.2.2-2, Resim III.2.2-3 ve Resim III.2.2-4) baz blmler daire iine
alnm ve A, B, C, D ve E olarak etiketlenmitir. A ile etiketlenmi
daire iinde grafiini amak istediimiz senet belirlenmitir. Buradaki
rnekte AdanaA hissesi seilmi bulunmaktadr. Resim III.2.2-4'de ise
herhangi bir hisse seilmemitir.
Hangi senedin grafiini amak istiyorsanz o hissenin ismini fare

ile tklaynz. Yukardaki resimde grlebilen en son hisse ismi
Anadolu Gdadr. Daha aada listelenmi bulunan hisseleri semek
iin ise E harfi ile gsterilen daire iindeki ok iaretinin zeri
tklatlarak listede aa doru kaydrma yaplabilir (Metastock 6.0
versiyonunda ise D ve E tular ile saa ve sola kaydrma yapmak
mmkndr). Kaydrma ilemini yaptktan sonra tekrar yukardaki
senetleri listeye getirmek iin ise D harfi ile belirtilen dair iindeki ok
iareti tklatlarak bu amaca ulalabilir.
stediiniz senede ulamann bir baka yolu da udur; herhangi

bir hisse zeri tklatldktan sonra rnein Kartonsann grafiini
amak iin klavyenizin zerindeki K tuuna basarak K harfi ile
balayan ilk hisseye ulamak mmkndr. Daha sonra klavyenizin
zerindeki aa ve yukar ok tularn kullanarak aa ve yukar
ynde hareket ederek istediiniz senedi seebilir sonra da OK tuunu
tklatarak grafii aabilirsiniz.
B harfi ile gsterilen daire iinde ise senetlere ait datann

bulunduu dizin gsterilmektedir. Dolaysyla yukarda verilmi olan
rnekte veriler C:\ olarak belirtilen hard diskin altndaki yfinnet
isimli dizinin altndaki Tek1 dizininin iinde bulunmaktadr. Resim
III.2.2-4'de ise TEKD1 dizini altndaki hisseler grlmektedir.
Metastock 6.0 versiyonunda ise sadece verilerin bulunduu Tek1

dizini bulunmaktadr. Tek1 yazan kutunun sandaki ok tuu
tklatldnda Eer Resim II 4de verilen dosya ama ikonu
tklatldnda karnza gelen pencerede hibir hissenin ismi yer
almyorsa ve ilgili pencerenin ii bo ise, programn arad verileri
belirlenen dizinde bulamadn anlarz. Bu durumda veriler hangi
dizinde yer alyorsa o dizine gei yaplmaldr. Bir dizinden dier bir
88
dizine nasl gei yaplaca ise piyasadaki Windows kitaplarnda yer

almaktadr.
C ile gsterilen daire iinde Options tuu tklatldnda

aadaki resim karnza gelecektir.
Resim III.2.2-5
Bu pencerede dikkat edilirse Load kelimesiyle balayan dme

tklatlm durumdadr. Bu ilk seenek seilmi ise amak istediiniz
senedin son 2000 gn grafie yklenecek ve son 100 gn ekranda
grnecektir. Fakat son 2000 gn yklendii iin siz ileri ve geri
butonunu (oklarn) kullanarak senedin gemi verilerini ekranda
grebileceksiniz. Eer senet 320 gn nce halka arz edilmi ise bu
durumda 320 gnn tamam grafie yklenecek ve son 100 gn
ekranda grnecektir. Eer amak istediiniz senedin en son 500
gnnn ekrana yklenmesini ve son 250 gn ekranda grmek
istiyorsanz bu durumda 2000 yazan kutuya 500 ve 100 yazan
kutuya da 250 yazmanz gerekiyor (Ekrannzda son 250 gnn fiyat
hareketlerini grebilirken geriye doru fiyat hareketlerini nasl
grebileceiniz biraz sonra anlatlacaktr). Yukardaki pencerede
Prompt for dates when chart is opened seenei seilir ve OK
tuu tklatlrsa ve ilgili bir senedi amak istediinizde karnza
aadaki pencere gelecektir.
Resim III.2.2-6
Bu resimdeki Last kutusunun iindeki 439 rakam senede ait

439 gnlk veri olduunu ve son 439 gnn ekrana ykleneceini,
bunun tamamnn da ekranda grneceini belirtir. Eer siz buraya
200 yazarsanz bu durumda senede ait son 200 gnlk fiyat hareketi
ekrana gelecektir. Tarih yazan kutulara grmeyi istediiniz ilk ve son
tarihleri girerseniz senedin bu tarihler arasndaki fiyat grafiini
aabilirsiniz.
Anadolu Gdaya ait fiyat grafiini atmzda ekran aadaki

ekilde olacaktr.
90
Resim III.2.2-7
Bu resmin sa alt kesinde daire iine alnm ikonlarn imdi

ne anlama geldiini birer birer aklayalm. Bu ikonlarn bytlm
ekli Resim II 10da gsterilmektedir.
Resim III.2.2-8
1 Nolu ikon: Bir senedin grafiini atnzda fiyat hareketlerinin

tm ekranda grlebilmelidir. Baz durumlarda fiyat hareketlerinin
tm ekrana smayabilir ve aadaki resimde gsterildii ekilde
olabilir.
Resim III.2.2-9
Byle durumlarda 1 nolu ikon tklatlarak fiyatlarn ekranda en

optimal ekilde grnmesi salanr ki; bu ikonun tklatlmas sonucu
ekranmza yansyacak grnt Resim II 12de gsterildii ekildedir.
Resim III.2.2-10
92
2 Nolu kon: Bu ikon tklatldnda senede ait fiyat

hareketlerinin tm ekrana sacak ve ilk tarihten son tarihe kadar
btn fiyat hareketleri ekranda grlebilecektir (Eer senede ait 1000
gnlk veri varken yukarda anlatld ekilde siz senedin sadece son
300 gnn amsanz, bu durumda sadece son 300 gn ekrana
gelecektir.)
3 ve 4 Nolu konlar: Ekranda fiyat hareketlerinin sadece belli bir

blm zoom yaplmken veya grnrken 3 nolu ikon tklatldnda
daha fazla sayda periyot ekrana sacaktr. rnein fiyatlarn son 100
gnn ekranda grebilirken 3 nolu ikonu tklatrsanz daha fazla
sayda rnein 120 gnlk fiyat hareketi ekranda grlebilecektir. 4
nolu ikon ise 3 nolu ikonun yaptnn tersini yapmaktadr. Fiyat
hareketlerini daha yakndan ve net grebilmek iin bu ikonu tklatnz.
5 ve 6 Nolu konlar : 5 nolu ikon tklatldnda senet listesinde

ekrannzda alm olan senetten nce hangi senet varsa o senede ait
grafik otomatik olarak alacaktr. 6 nolu ikon tklatldnda ise
ekranmzdaki senetten sonra srada hangi senet varsa o senede ait
fiyat grafii alacaktr ve bir nceki grafik zerinde yaplm olan
almalar yeni alan grafik zerinde de ayn ekilde yer alacaktr.
Yani bir nceki grafikte eer 45 gnlk hareketli ortalamay
izdirmiseniz yeni alan senet zerinde de 45 gnlk hareketli
ortalama izilmi olarak karnza gelecektir ve bir nceki senediniz

otomatik olarak kapanacaktr.
7 Nolu kon: Yeni bir hisseyi amak istediinizde bu ikonu

tklatnz. Hisseler liste halinde karnza gelecektir. Bu listeden
istediiniz hisseyi seip OK tuuna bastnzda ilgili senet ekrana
gelecektir. Yukarda bir hisseye ait grafiin nasl alaca anlatlmt.
Buradaki fark ise; bu yntemle yeni bir senedi atnzda ekrannzda
halihazrda var olan senet grafii otomatik olarak kapanacaktr. Yeni
alan senet zerinde daha nceki senet zerinde yapm olduunuz
almalarn tm yer alacaktr.
Metastock 6.0 versiyonunu kullananlar iin ise yukarda

anlatlan ikonlara ek olarak, ekrandaki grafiin alt ksmnda Resim II
13da verilen ikonlar da mevcut olacaktr.
Resim III.2.2-11
Resimde A ile gsterilen ember iinde yer alan kutunun

yanndaki ok iareti tklatlarak grafik zerinde seilmi bir nesnenin
izgi tipi belirlenebilir. rnein bir trend izgisi izdiniz ve dier trend
izgisi ile kartrmamak iin bu izgiyi kesikli izgiler haline
dntrmek istiyorsunuz. Bu durumda nce fare ile trend izgisinin
zerini tklaynz. izginin her iki ucunda kk kare iaretleri
oluacaktr. Daha sonra A ile gsterilen ember iindeki kutunun
sandaki ok iaretini tklaynz, karnza seenekler gelecektir. Bu
seeneklerden istediiniz birinin zerini tkladnzda (rnein kesikli
izgi) semi olduunuz trend izgisi de kesikli izgiye dnecektir.
94
B harfi ile ember iine alnm kutuda ise izgi kalnlklarn

arttrp azaltabilirsiniz. Semi olduunuz bir objenin (rnein trend
izgisinin) izgi kalnln buradan ayarlayabilirsiniz.
C harfi ile ember iine alnm blmde ise renkler mevcut olup,
grafik zerinde semi olduunuz bir objenin rengini buradan
deitirebilirsiniz. nce rengini deitirmek istediiniz eyin zerini
tklaynz ve sonra da istediiniz rengin zerini tklaynz. Bylece
semi olduunuz nesne, rnein trend izgisi istediiniz renge
dnecektir.
D harfi ile ember iine alnm ikonu tklattnzda, haftalk, 15

gnlk, aylk, aylk veya yllk periyotlar halinde senet grafiini
incelemeniz mmkn olacaktr. Bu ikon tklatldnda aadaki liste
ekrannza gelecektir. Buradaki ngilizce kelimelerin karlklar
aada Trke olarak verilmitir.
Daily Gnlk
Weekly Haftalk
Monthly Aylk
Quarterly 3 aylk
Yearly Yllk
Other Dier
III.2.3. Grafik Trleri ve Fiyat Grafik Tipinin Deitirilmesi

Bir senede ait grafik aldnda, default (varsaylan) grafik tr
ekrana gelecektir. Metastock programnda varsaylan grafik tr ise
bar grafiktir. Aada verilmi olan resimde (Resim III.2.3-1), senet
grafiinin karmza bar grafik olarak geldiini varsayalm ve bu grafik
trn nasl dier grafik ekillerine dntrebileceimizi grelim.
Resim III.2.3-1
Grafik tipini deitirmek iin nce fareyi fiyatlarn zerine

getiriniz. Bu durumda farenin sa tuunu fare, fiyat grafiinin
zerindeyken tklaynz. Karnza ortada gsterilen pencere gelecektir.
Bu pencere zerindeki ilk komut olan Properties yazsnn zerini
tklaynz (Properties yazsndan nce ise senet kodu ve senet ismi yer
almaktadr). Karnza aada verilen pencere gelecektir. Yada senet
fiyatlarnn zerinde farenin sol tuu ile ift tklama yaparsanz yine
ayn pencere karnza otomatik olarak gelir.
96
Resim III.2.3-2
Grafik tipinin nasl deitirileceine gemeden nce B ve C ile

gsterilen daire iindeki ok tularnn ne ie yaradn aklayalm. Up
ve Down kutularnn yanndaki ok tularna baslarak (B ile gsterilen
daire) fiyatlarn yukar (up) ve aa (Down) gittii durumlarn hangi
renkle gsterilecei seilir. Weight kutusunun yanndaki C dairesi
iindeki ok tklatlarak grafik izgilerinin kalnl azaltlabilir ve
arttrlabilir. Price Styles yazsnn altndaki kutuda Bars (High,
Low, close) yazmaktadr. Resimde A ile gsterilen daire iine alnm
olan ok tuu tklatldnda ekrana grafik trlerinin bir listesi
gelecektir. Bu listeye ilikin resim aada verilmitir.
Resim III.2.3-3
Bu listede yer alan grafik trleri, nasl izildikleri ve

yorumlanmalar hakknda kitabnzn Grafiksel Sunum ve Analiz
blmnde (sayfa 184) ayrntl bilgi verilmitir. Bu listeden istediiniz
grafik trnn zerini farenin sol tuu ile tklayp OK tuunu
tklattnzda istenilen grafik trne ilikin baz parametreler size
sorulacaktr ve bunlara cevap verildikten sonra da fiyatlar istenilen
grafik tr ile gsterilecektir. Varsayalm ki yukardaki listeden daire
iinde gsterilen candlesticks seeneini setik ve OK tuunu
tklattk. Bu durumda Resim III.2.3-1de gsterilen bar tipi grafik,
aadaki resimde gsterildii gibi mum grafikleri (candlesticks)
eklinde grnecektir.
98
Resim III.2.3-4
Verilen listeden eer Line (izgi) grafik tipi seilmi olsayd

senedin fiyat grafii aada gsterildii ekilde olacakt.
Resim III.2.3-5
III.2.4. Metastock Programnda Temel konlarn Kullanmlar ve

Anlamlar
a. Temel konlar
Metastock programn atnzda grafiin st ksmnda yer alan
ikonlarn ksaca ne i yaptn aklayalm.
100
Resim III.2.4-1
1. Ekrannzda halihazrda ak olan senet grafiinden bir tane

daha amak istediiniz takdirde bu ikonu kullannz. Ayn
senetten ayn anda iki ayr grafik amann temel mant ise
yle aklanabilir; Bazen bir grafik zerinde yaplm
almalar olduka karmak bir hal almaktadr. rnein
Fibonnacci Retracement, yay ve fan izgileri, hareketli
ortalamalar, Bollinger bantlar ve bunun gibi baka
gstergeler ayn grafik zerinde izdirildiinde yorumlama
glemektedir. Bunun yerine ayn senede ait iki ayr grafik
penceresi alarak rnein Fibonnacci almalar bir
pencerede yaplrken, Bollinger bantlar ve hareketli ortalama
almalar dier pencerede yaplabilir.
2. Bu ikonun fonksiyonu daha nce anlatlmt. Bu ikon

Senet A ikonu olarak adlandrlabilir.
3. Kaydetme konu olarak adlandrabiliriz. Bir senet grafii

zerinde yapm olduunuz almalarn ylece kalmas ve
senedi bir dahaki anzda daha nceki almalar grmek
isterseniz bu ikonu tklatnz, zellikle cereyan kesilme
durumlarnda yapm olduunuz almalar silinecektir.
Bunu nlemek amacyla 10-15 dakikada bir bu ikonu
tklatabilirsiniz. Normal artlar altnda senet grafiini
kapatrken de yapm olduunuz almalar otomatik olarak
kaydedilecektir.
4. Yazdrma konu tklatldnda karnza yazdrma

penceresi gelecektir. Bu ikon yardmyla o ana kadar am
olduunuz tm senet grafiklerini veya sadece ekrannzda
grnen senet grafiini yazcdan yazdrabilirsiniz. Yazdrma

penceresi aadaki resimde gsterilmektedir.
Resim III.2.4-2
Bu resimde A harfi ile daire iine alnm ok iareti tklatldnda

karnza iki ayr seenek gelecektir. Bunlar Active Chart ve All
open charts seenekleridir. Eer Active Chart seenei seilmi ise
sadece ekrannzda grnen senet grafii yazdrlacaktr. All open
charts seenei seilmi ise o ana kadar am olduunuz tm senet
grafikleri srasyla yazdrlacaktr.
B harfi ile gsterilen daire iindeki ok tuu tklatldnda iki

seenek karnza gelecektir. Bunlar Graphics ve Text
seenekleridir. Graphics seenei tklatldnda yazc ekrannzdaki
grafii yazacaktr. Eer Text seenei tklatlrsa yazcdan ilgili
senede ait en yksek, en dk, kapan fiyatlar ve ilem hacimleri
rakamsal deerler olarak tarih srasna gre yazdrlacaktr. Text
seenei tklatldnda resimde C ile gsterilen daire iindeki kutulara
hangi tarihler aras verilerin yazdrlmas isteniyorsa o tarihlerin
girilmesi gerekir.
102
5. Makas : Ekrandaki bir senet grafii zerindeki herhangi bir

objenin zeri (trend izgisi, hareketli ortalama, fibonacci
izgileri vs.) tklatldnda bu objeler zerinde kk kare
iaretleri oluur ki buna ilgili objenin seilmesi ad verilir. Bir
obje seildiinde makas ikonu tklatlrsa, seilmi obje
silinecektir. Bu ikonu tklatmak yerine bir objeyi setikten
sonra klavyenizin zerindeki delete tuuna basarsanz
seilmi obje yine silinecektir.
6. Kopyala : alm olan bir senet grafii zerindeki herhangi

bir obje (trend izgisi, hareketli ortalama, Fibonnaci izgileri,
text kutular vs.) tklatldnda bu objeler zerinde kk
kare iaretleri oluur ki buna ilgili objenin seilmesi ad
verilir. Bir obje seildiinde kopyala ikonu tklatlrsa,
seilmi obje bilgisayarn hafzasna kopyalanacaktr.,
Hafzaya kopyalanm olan obje daha sonra ayn veya bir
baka grafik zerinde 7. kon olan yaptr ikonu
tklatlarak grafik zerine yaptrlabilir.
7. Yaptr : Daha nce hafzaya kopyalanm bir objeyi

ekranda ak olan grafiin zerine yaptrr yada bir baka
deyile bir kopyasn da ak olan grafiin zerine koyar.
8. Data : Bu ikon tklatldnda aadaki resimde gsterildii

ekilde bir veri penceresi alr. Farenin ucu o srada
ekrandaki grafiin neresini iaret ediyorsa, iaret ettii yere
ait tarih, kapan, en yksek, en dk fiyatlar, ilem hacmi
vs. gibi bilgiler veri penceresi iinde grnr. Fareyi grafik
zerinde gezdirdiiniz takdirde farenin iaret ettii yere bal
olarak veri penceresi iindeki rakamlar deiecektir.
Resim III.2.4-3
Zoom-Bytme Grafik zerinde belirli bir fiyat araln daha

yakndan ve net grmek istediiniz takdirde, nce bu ikonu tklatnz.
Resim III.2.2-4de verildii ekilde grafiin kare iine alnm ksmn
bytmek istediinizi varsayalm. Bu durumda siyah iri noktann
olduu yerde farenin sol tuunu tklaynz ve parmanz kaldrmadan
fareyi saa ve aa doru srkleyiniz. Bu resimde gsterildii ekilde
bir kare oluacaktr. Bytmek istediiniz alan bylece belirledikten
sonra fareyi braknz ve belirlediiniz blge tm ekran kaplayacaktr
(Resim III.2.2-5).
104
Resim III.2.4-4
AGIDA E (2,450.00, 2,330.00, 2,340.00, -80.0000)

3000
2500
2000
1500
1000
500
20000
10000
x100000
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Resim III.2.4-5
AGIDA E (2,450.00, 2,330.00, 2,340.00, -80.0000) 850

800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
20000
10000
x100000
ember 1999 February April May June July August October No

b. Downloader
Downloader : Bu ikon tklatldnda Metastock altnda

downloader adnda bir baka program almaya balayacaktr. Bu
programn zellii ise senetlere ait verilerde bir yanllk olduu
durumlarda veya blnmeler, veri gnderen irket tarafndan doru
gnderilmediinde gerekli mdahalenin yaplmasn salamasdr.
Burada sizlere downloader ikonunu tklattnzda ekrannza ne tr
bir program penceresi geleceini ve blnmeleri elle nasl yapacanz
anlatacam. Downloader program almaya baladnda aadaki
resimde verilen ekran alacaktr.
Resim III.2.4-6
Bu pencerede henz alm bir senet yoktur. Dolaysyla bir

dzeltme yapabilmek iin ncelikle zerinde dzeltme yapmak
istediiniz senedi amanz gerekiyor. Bunun iin resimde ok iareti ile
gsterilen ikonun zerini tklatnz ve istediiniz bir senede ait verileri
anz. rnein Anadolu Gdaya ait veri dosyasn aalm. Bunu
yaptnzda ekrannz Resim III.2.4-7de gsterildii ekilde olacaktr.
106
Resim III.2.4-7
Bu pencereden de aka grld zere bu hisse iin 357 gne

ait veri mevcuttur. Date yazan kolonda tarihleri, High yazan kolonda
ilgili tarihe ait en yksek fiyat, Low yazan kolonda ilgili tarihe ait en
dk fiyat, close yazan kolonda ilgili tarihteki kapan fiyatlarn ve
volume yazan kolonda da ilgili tarihteki ilem hacmini grmektesiniz.
Bu pencerenin sa tarafndaki kaydrma oklarn kullanarak nceki ve
sonraki tarihleri grmek mmkndr. Dzeltme yapmak istediiniz
hcrenin zerini fare ile ift tklatarak ilgili hcre iindeki rakam
deitirebilirsiniz. Daha sonra men zerindeki File yazsnn
zerini tklatarak alan yeni menden close yazsn tklattnzda
bir mesaj kutusu ekrana gelecek ve size deiiklikleri kaydetmek
isteyip istemediinizi soracaktr. Bu mesaj penceresi zerinde yes
tuuna basarak yaptnz deiiklikleri kaydediniz.
Senette blnmelerin yaplmas; men zerindeki adjust

yazsnn zerini tklaynz ve alan menden de split yazsnn
zerini tklaynz. Ekrannza Resim III.2.4-8de verilmi olan pencere

gelecektir.
Resim III.2.4-8
Bu resimdeki last date kutusunua blnmenin geerli olduu

tarihten bir gn nceki tarihi yaznz. Ratio yazsnn karsndaki ilk
kutuya senet kaa blnyorsa bunu yazn. rnein senet bire
bedelsiz veriyorsa bu kutuya 3, bire drt bedelsiz veriyorsa bu kutuya
4 yaznz. Bedelsiz blnme durumlarnda ilem kolay iken, bedelli ve
bedelsiz blnme birlikte sz konusuysa aadaki forml kullanarak
ilk kutuya yazacanz rakam bulabilirsiniz.
HF * (1 + b + s)
Oran =
HF + b *1000
Burada ;
HF : Hisse fiyat
B : Bedelli oran
S : Bedelsiz oran
108
rnek Olay 1: Varsayalm ki bir hissenin u anki fiyat 6000 TL

olsun. Bu hisse ise %60 (0.60) bedelli ve %240 (2.40) bedelsiz veriyor
olsun. Bu durumda;
HF : 6000
B : 0.60
S : 2.40
6000 * (1 + 0.60 + 2.40) 6000 * 4 24000

Oran = = = = 3.636
6000 + 0.60 *1000 6000 + 600 6600
eklinde bulunacaktr. Dolaysyla yukarda verilmi olan
resimdeki ratio kutusunun ilkine 3.636 rakam yazlacaktr ve ikinci
kutudaki 1 rakam ise ylece kalacaktr.
rnek Olay 2: Bu rneimizde de sadece bedelli blnme olsun.

Bedelsiz blnme olmadn varsayacaz. Senedin fiyat 8000 TL,
bedelli blnme oran %115 olsun. Bu durumda;
HF : 8000
B : 1.15
S : 0.00
8000 * (1 + 1.15 + 0) 8000 * 2.15 17200

Oran = = = = 1.8798
8000 + 1.15 *1000 8000 + 1150 9150
Burada oran 1.8798 olarak bulunduu iin ilk kutuya bu rakam
yazp OK tuunun zerini tklattnzda blnme tamamlanacaktr.
Fakat nemle vurgulamak istiyorum ki; verileri elektronik olarak
gnderen irketler blnmeleri yaptktan sonra gndermektedirler. Bu
yzden Metastock programnn bu zelliini eer blnme yaplmas
unutulmusa kullannz ve gerekli dzeltmeleri yapnz.
III.2.5. Metastock'un Sorgulama Yaps

a. Indicator Builder Yeni Gsterge Oluturmak
Indicator Builder Bu ikonu kullanarak kendinizin

gelitirmi olduu formlleri ve ilikileri gsterge haline
dntrebilirsiniz. rnein stokastik, RSI gibi gstergeler forml
yazlarak oluturulmu ve grafik haline dntrlm gstergelerdir.
Sizin de kendinize ait bir formlnz var ve bunu grafiksel bir gsterge
haline dntrmek istiyorsanz bu ikonu tklatnz. Ekrana aadaki
resim gelecektir.
Resim III.2.5-1
Bu resimde oluturulmu olan gstergeler liste halinde

verilmitir. Herhangi bir gstergenin formlnde deiiklik yapmak
istiyorsanz Edit tuunu tklaynz ve daha nce yazlm forml
deitiriniz. Aada yeni bir forml yazmaya ilikin kurallar
anlatacaz buradaki kurallar forml deitirirken de
kullanabilirsiniz.
imdi bir rnek olay yardmyla, yeni bir formln nasl

yazldn ve gsterge olarak nasl gsterildiini aklayalm.
110
Varsayalm ki yaptmz teknik analizler srasnda yle bir iliki

tespit ettik. Son gnk kapan fiyat, son 10 gnlk gn ii en
yksek fiyatlarn ortalamasndan daha yksek olduu takdirde
fiyatlar artmaya devam ediyor. Bu durumda senet fiyatnn grafiine
bakarak son gnk kapan fiyatnn son 10 gn iinde, gn ii en
yksek fiyatlarn ortalamasndan daha yksek olup olmadn tek tek
incelemek zor olacaktr. Fakat bir gsterge oluturarak grafiini
atmz senette byle bir durum olup olmadn daha rahat
grebiliriz. Bu ilikiyi bir gsterge olarak belirlemeden nce
bulduumuz ilikinin formln matematiksel olarak belirlememiz
gerekiyor.
Bugnk kapan fiyatndan, son 10 gn iinde gn ii en

yksek fiyatlarn ortalamasn kartalm. Bulduumuz rakam eer
sfrdan kkse, son gnk kapan fiyatnn henz son 10 gn
iinde, gn ii en yksek fiyatlarn zerine kmadn anlarz. Fakat
aradaki fark sfrdan bykse beklediimiz durum gereklemitir.
Dolaysyla gelitireceimiz gsterge sfrn zerine kt zaman AL
sinyali gelmi olacaktr.
Sonu olarak, yazacamz forml Metastock program mantna

gre aadaki ekilde olmaldr.
Kapan HO (En yksek fiyat) (10)

Burada HO, hareketli ortalamay ve parantezin sonundaki 10
deeri de 10 gnlk HOy gstermektedir.
imdi bu forml yazmak zere Resimdeki New tuunu

tklamak gerekiyor. Ekranda Resim III.2.5-3 grnecektir.
Resim III.2.5-2
A harfi ile gsterilmi olan ember iine otomatik olarak New

Indicator yazs gelecektir. Bu kutuya gstergenin isminin ne olmasn
istiyorsanz o ismi yaznz. Varsayalm ki gstergenin ismi KEY
olsun. B harfi ile gsterilmi ember iindeki kutunun tklatlmas bu
yeni gstergenin KEY ad ile gstergeler listesine ekleneceini
gsterir. Formula yazan kutunun iini tkladmzda ve forml
yazdmzda karmza Resim III.2.5-3deki ekran gelecektir.
112
Resim III.2.5-3
Bu resimde forml C-(Mov(H, 10, S)) olarak yazlmtr. Burada

Metastock program kurallarna gre C harfi kapan deerini
gstermektedir. Mov , parantez iindeki deerlerin hareketli
ortalamasnn alnacan belirler. H, gn ii en yksek fiyat gsterir.
10 deeri 10 gnlk hareketli ortalamann alnacan belirtir ve S
deeri de alnacak hareketli ortalamann basit hareketli ortalama
olduunu belirlemektedir (Kitabnzn Metastock forml dili
blmnde bu konuda ayrntl bilgi verilmitir. Ayrca hareketli
ortalamalar eitlerini de hareketli ortalamalar blmnde
bulabilirsiniz).
OK tuu tklatldnda karmza tekrar bir nceki resimdeki

ekran gelecektir ve aradaki fark ise KEY gstergesinin de listeye
eklenmi olmasdr. Bu pencere zerindeki close tuu tklatldnda
aada gsterildii ekilde yeni gelitirmi olduumuz KEY
gstergesi de gstergeler listesine eklenmitir.
Resim III.2.5-4
Blmnde anlatld ekilde KEY gstergesini senet grafiinin

st blmnde izdirebilir ve gstergenin sfr yukar doru kestii
yerlerden al yapldnda fiyatn ykselip ykselmediini
grebilirsiniz. imdi bu olaya ilikin olarak aada vermi olduumuz
rnei inceleyiniz.
Resim III.2.5-5
Bu grafikte KEY gstergesi izdirilmitir Bu gstergenin 0

izgisini yukar doru kestii yerlere dikey izgi izdirilmitir. Dikkat
edilirse A,B, ve C ile gsterilen izgilerden sonra fiyatlar artmaya
devam etmitir. C noktasndan sonraki art ok az bir oranda
olmutur. Bunun yannda D noktasndan sonra ise fiyatlar dm ve
uzun bir sre (1 ay) eski fiyatna gelememitir.
114
Bu gstergeyi ylesine gelitirdik. Yani kafamzda kurduumuz

bir al-sat stratejisini eriler haline dntrdk. Yukardaki grafikte
de birka rnek noktada nasl performans gsterdiine baktk. Eer bu
gstergeyi alm-satmlarmzda kullansaydk nasl bir sonu verirdi.
Yani bu gstergeyi sorgulasaydk sorgulama sonular ne olurdu. Bu
soruya system tester blmnde KEY gstergesini sorgulayarak cevap
vereceiz.
b. System Tester Test Edici
System tester, yada bir baka deyile test edici, gelitirmi

olduunuz mekanik alm satm kurallarnn uygulamaya
konulduunda ne tr bir sonu saladn vermektedir.
unu merak ediyor olabilirsiniz; stokastik gstergesi 30un altna

dtnde alm yapsanz ve 70in zerine ktnda da satm
yapsanz acaba incelemekte olduunuz senet size ne kadar srede %
ka getiri salayacakt?
Bir baka soru da u ekilde sorulabilir. Kitabnzn yeni gsterge

oluturmaya ilikin indicator builder blmnde gelitirmi
olduumuz KEY gstergesi 0n zerine ktnda alm yapsak ve %10
prim yaptnda da satsak acaba belirli bir srede %ka getiri
salayacaktk.
Bu ekilde sorular oaltlabilir. MACD gstergesi sinyal izgisini

yukar kestiinde alm yapp, aa kestiinde de satm yapmak; RSI
gstergesi kendi 10 gnlk hareketli ortalamasn yukar kestiinde
alm yapp, aa kestiinde satm yapmak v.s gibi sorular sonucunda
belirli bir dnemde belirli bir senette ne kadar kar veya zararmz
olacakt.
imdi rnek bir olay sunarak konunun daha iyi anlalmasn

salayalm. Gelitirmi olduumuz KEY gstergesine gre alm satm
yapsaydk sonu ne kacakt sorusunu cevaplayalm. ncelikle szel
olarak problemi ortaya koymal ve daha sonra bunu formle
dkmeliyiz. KEY gstergesinin temel olarak syledii ey; eer son
gnk kapan fiyat, son 10 gn itibariyle gn ii en yksek fyatlarn
basit hareketli ortalamasndan yksek ise alm yaplmaldr. Peki sat
yapmak iin ne tr bir taktik izleyeceiz? Sat iin basite yle

syleyelim; eer fiyatlar aldmz fiyatn %10 zerine karsa satalm,
ya da senedi aldktan sonra fiyat ykselir fakat %10luk bir art olmaz
ama fiyat tekrar aldmz seviyelere geri gelirse bu seviyede sat
yapalm. imdi srasyla bu aamalarn bilgisayar programnda nasl
yaplacan anlatalm.
nce istediiniz bir senedin grafiini anz ve System tester

ikonunu tklaynz. Karnza aadaki resimdeki ekran gelecektir.
Resim III.2.5-6
Bu ekran zerinde New tuunu tklaynz. Aada verilen

resim ekrana gelecektir.
116
Resim III.2.5-7
Bu resimde Name kutusu iinde new system yazmaktadr. Bu

yazy istediiniz ekilde deitirebilirsiniz. rnein gelitireceimiz
system testerin adn KEYa Gre Al-SAT olarak belirleyelim. Bunu
yapmak iin nce ilgili kutunun iini fare ile tklaynz ve new system
yazsn silip yerine belirlediimiz bal yaznz. Notes kutusunun
iine bu system testerin ne i yaptn ksaca aklayan hatrlatc bir
cmle yazabilir veya istemezseniz bo brakabilirsiniz.
Resimde Rules yazan ksmda drt ana blge grnmektedir.

Bunlar; Enter long, Close long, Enter short ve Close short
blgeleridir. Enter long yazan blgenin dmesi dikkat edilirse
tklanm durumdadr. Bu aamada alttaki kutunun ii tklatlp
buraya KEY gstergesi 0 seviyesinin zerine ktnda alm karar
verecek matematiksel forml yazlmaldr. close long blgesine ise
sat yaplrken uygulanacak olan mekanik kuraln matematiksel
forml, metastock mant ile yazlmaldr. enter short ve close
short blgeleri aa satla ilgili olduu iin imdilik burada
deinmiyoruz. Yukarda anlattklarmz ieren pencere aadaki
ekilde olmaldr.
Resim III.2.5-8
Burada name kutusunun iine bu sistemin ad, notes

kutusunun iine hangi kurala gre al-sat yapt ve enter long
kutusunun iine de hangi durum gerekletiinde alma gemesi
gerektii metastock mantyla matematiksel bir forml,
When(Cross(Fml(KEY),0)), eklinde yazlmtr. when komutu
senet alm satm forml yazlmadan nce yazlmal ve ardndan
parantez almaldr. cross un Trkesi kesime anlamndadr ve bu
komut KEY gstergesinin 0 izgisini yukar kestii anda alm
yaplmas gerektiini gstermektedir. Cross komutundan sonra
parantez almal ve parantez iinde de birbirini kesecei dnlen
iki deiken verilmelidir. Burada ilk deiken fml(KEY) deikeni ve
ikinci deiken 0 deikenidir. Fml komutu ise kendisinden sonra
gelen parantez iindeki gstergenin, bizim tarafmzdan gelitirilmi bir
gsterge olduunu vurgulamaktadr. Bir baka deyile herhangi bir
alm-satm kural yazarken kendi gelitirmi olduumuz bir gstergeyi
kullanacaksak bu gstergeden nce fml yazp ardndan parantez ap
gelitirmi olduumuz gstergenin ismini trnak iareti iinde
vermeliyiz ve parantezi kapatmalyz. 0 deeri ise daha nce
118
belirttiimiz zere ikinci deerdir. Dolaysyla KEY gstergesi 0

izgisini yukar kestiinde bu system alm yapacaktr. Eer
formlmz, When(Cross(0,Fml(KEY))) eklinde olsayd KEY
gstergesi sfr izgisinin altna dt anda alm yaplacakt. Daha
da genelletirecek olursak; cross(A,B) eklindeki bir formle gre A
deeri B deerinden yksek bir deere ktnda alm yaplrken;
cross(B,A) eklindeki bir formlde B deeri A deerinin zerine
ktnda veya A deeri B deerinin altna dtnde alm yaplr.
u ana kadar alma ilikin matematiksel kural yazdk. Peki

sat ne zaman yapacaz? close long kutusunun iine sata ilikin
bir forml yazmal myz? Bu soruya cevabmz hayr eklindedir.
Daha nce eer son gnk kapan fiyat son 10 gn itibariyle gn ii
en yksek fiyatlarn basit hareketli ortalamasndan yksek ise alm
yaplmaldr ve senedi aldktan sonra fiyat ykselir fakat %10luk bir
art olmaz ama fiyat tekrar aldmz seviyelere geri gelirse bu seviyede
sat yaplsn demitik. Alm kuraln enter long blgesine yazdk.
imdi, senet fiyat aldmz fiyatn %10 zerine ktnda yada

tekrar aldmz fiyata dtnde bilgisayara SAT dememiz gerekiyor.
Bu ise close long blgesine bir forml olarak yazlamaz. Bunun yerine
metastockun stop fonksiyonunu kullanmamz gerekiyor. Resim
III.2.5-8 zerindeki tulardan Stops tuunu tklaynz. Ekrannza
Resim III.2.5-9deki pencere gelecektir.
Resim III.2.5-9 : Breakeven Penceresi

Bu pencere zerinde longs kutusu tklanm durumdadr.

Method blgesinde ise percent seenei seilmi ve floor level
kutusuna ise 2 rakam yazlmtr.
Bunlarn anlam; senedi aldktan sonra senet fiyat artmasna

ramen sat hedeflediimiz seviyeye kadar gelmeden tekrar dmeye
baladnda aldmz fiyatn %2 zerindeyken satlacadr. rnein,
10.000TLden senedi alalm. Fiyat 10.900 TLye kadar ksn fakat
sat hedefimiz olan 11.000 seviyesine gelmesin ve tekrar dmeye
balasn. Bu durumda bilgisayar otomatik olarak senet fiyat 10.200
TLye dtnde sat yapacaktr. 10.200 seviyesi 10.000 seviyesinin
%2 zeridir. u ana kadar sat artlarmzdan birincisini bilgisayara
Metastock diliyle anlattk. kinci artmz ise senet fiyat aldmz
fiyatn %10 zerine karsa sat yaplmas eklindeydi. Bunu da
bilgisayara anlatmak iin imdi yukardaki ekranda bulunan Profit
Target blgesinin zerini tklaynz. Resim III.2.5-10deki ekran
greceksiniz.
Bu ekran zerinde, long pozisyon aldmz iin yine longs

kutusunun ii tklanm, method blgesinden percent (yzde)
seilmi ve profit target kutusunun iine 10 rakam yazlmtr.
Bunun anlam; senet fiyat aldmz fiyatn %10 zerine ktnda
sat yaplacadr. rnein bir senedi 10.000 TLden aldmzda ve
senet fiyat %10 arttnda yani 11.000 seviyesine geldiinde sat
yaplacaktr.
120
Resim III.2.5-10 : Profit Target Penceresi
u ana kadar Breakeven ve profit target blgelerinin nasl

kullanldn akladk. Stops penceresi iinde yer alan dier
blgelerin (Inactivity, Max Loss ve Trailing) nasl kullanldna
dair bir aklama yapmadk. Yukarda baladmz rnei bitirdikten
sonra bu blgeler konusunda da aklama yaplacaktr. imdi
rneimize devam edelim.
Yukardaki resimde gsterildii gibi, kar hedefini de belirledikten

sonra bu pencere zerindeki OK tuuna basnz. Resim III.2.5-8daki
ekran tekrar karnza gelecektir. Bu ekran zerinde de OK tuunu
tklatnz. Bu aamadan sonra ekrannzdaki pencere aadaki ekilde
olacaktr. Bu pencerenin Resim III.2.5-6den fark ise system tester
listesine KEYa gre AL-SAT sisteminin de eklenmi olmasdr.
Resim III.2.5-11
Varsayalm ki Ereli hissesine ait son 1000 gnlk grafik

almt. imdi Resim III.2.5-11de verilmi pencere zerindeki
Options ikonunu tklatarak komisyon oranlarn ve dier bilgileri
giriniz. Karnza Resim III.2.5-12deki pencere gelecektir. Testing ve
Reporting adnda iki ana blge vardr. nce Testing blgesini
aklayalm.
122
Resim III.2.5-12 : Sistem Test Seenek Penceresi - Testing
Trade Price kutusu iinde close iaretlenmitir. Dolaysyla

dikkate alnacak fiyat gn ii kapan fiyatdr. rnein 10.000 TL
seviyesinde hisseyi almsak %10 zeri olan 11.000 veya daha yksek
bir fiyattan kapan yapt gn hisseyi 11.000 fiyat seviyesinden
satm olacaktr. Eer gn iinde hisse 11.000 veya zeri bir fiyata
kadar ksa fakat 11.000 seviyesinin altnda bir deerde kapan yapsa
(rnein 10.800 seviyesinden kapansa) sat yapmayp beklemeye
devam edecektir.
close yerine high yani gn ii en yksek fiyat semi

olsaydk. Bu durumda gn ii 11.000 seviyesini grp 10.800
seviyesinden kapan yapsa dahi, fiyat gn iinde 11.000 seviyesini
grd iin senedi satm olacaktr.
Positions blmnde long iaretlenmi durumdadr. Daha

nce akland zere aa sat yaplmayaca iin short
iaretlenmemitir. Bothun anlam ise hem long hem de short
pozisyonda ilem yapldn gstermesidir.
Commissions blmne ise alm satm komisyonu oranlar

girilmelidir. Burada 0.4 rakam alm satmda binde 4 komisyon
deneceini gstermektedir.
Equity blmnde points only test kutusu sadece opsiyon

ve future piyasalarnda ilem yaplaca varsaylrsa tklanmaldr.
Initial Equity kutusuna balang paras yazlmaldr. Bu

programda 1000 dolar ile balanld varsaylmtr.
Marjin Requirement kutusu kullanlacak kredi miktar ile

ilgilidir. Bu kutuda %50 yazmaktadr. Bunun anlam; bire bir kredi
kullanlddr. Eer bu kutuya %20 yazm olsaydk bire drt kredi
kullanabileceimiz anlamna gelecekti. Yani 1000 dolar yatrp 5000
dolarlk alm yapma imkanmz olacakt. %40 rakam bire 1,5 kredi
kullanlacan gsterir. Yani 1000 dolar yatrp 1500 dolarlk daha,
toplam 2500 dolarlk alm yapabiliriz.
Annual Interest Rate ise yllk faiz orandr. Bu kutuya faiz

orann yazmamzn temel sebebi; senedin satn yaptmzda gnlk
faiz getirisi elde ettiini varsaymasndandr. Bir baka deyile para
bota kaldnda buna faiz getirisi salamaktadr.
imdi, Resim III.2.5-12de verilmi olan Reporting blgesini

aklayalm. Reporting ksmnda KEYa gre AL-SAT sisteminin
ekranda nasl sunulacana ya da rapor edileceine dair ayarlar
yaplmaktadr. Resim III.2.5-13de bu blgeye ilikin pencere
verilmitir.
Arrows blmnde up arrow- yukar ok, down arrow-aa

ok ve stop sign-sat iareti anlamna gelmektedir. Senet grafii
zerinde alm yaplmas yukar doru bir okla, sat
124
Resim III.2.5-13 : Sistem Test Seenek Penceresi - Reporting
Bilgisayarnzn hzna gre yaklak 3 ile 10 saniye getikten

sonra karnza aadaki pencere gelecektir.
Resim III.2.5-14 : Sistem Testi Bitti Penceresi
Bu pencere zerinde Reports tuunu tklaynz. Hali hazrda

ekrannzda ak olan senede ilikin olarak KEYa gre AL-SAT
kuralna gre alm satm yapsaydk ne olacakt sorusuna cevap
verecek olan rapor penceresi ekrana gelecektir.
Resim III.2.5-15 : zet Rapor Penceresi
Resim III.2.5-15de test sonular ekrana gelmitir. Bu resimde

her bir kolonun ne anlama geldii resim zerinde aklanmtr. Daha
nce yukarda bire-bir kredili alm yapld ve yllk faiz orannn %0
olduu varsaylmt. Bu artlar altnda gelitirmi olduumuz KEY
gstergesine gre 1000 dolara 41.983 dolar kar etmi grnyoruz.
Yzde olarak bakldnda ise %4.198 kazan salamtr. Senedin
gemiinde toplam olarak 34 defa KEY gstergesi 0n zerine km
ve 27 defasnda kazanl sat yapm 7 defasnda da zararna sat
yapmtr. Kazandmz parann kaybettiimiz paraya oran ise
4.59dur. Yani 1 dolar kaybederken, kazandmz zaman da 4.59 dolar
kazanmzdr.
Yukarda KEY gstergesine gre alm satm yaplrken iki art

ne srmtk. KEY , 0 izgisini yukar kestiinde alm yapyorduk
ve %10 kar edince satyorduk yada %10 prim yapmadan (rnein %9
prim yapp sat hedefine gelmeden) dmeye balarsa aldmz fiyatn
%2 zerine kadar d yaptnda yine fazla beklemeden sat
yapyorduk. imdi Resim III.2.5-9de verilen blgelerden Inactivity,
Max Loss ve Trailing blmlerinin ne anlama geldiini aklayalm.
Inactivity blm Resim III.2.5-16de verilmitir. Bu resim

zerinde minimum change kutusunun iinde 10 ve periods
kutusunun iinde 5 yazmaktadr. Bunun anlam ise KEY gstergesine
gre alm satm yaparken al yaptmzda eer 5 gn iinde (periods)
senet %10 prim (minimum change) yapmazsa 5nci gnk fiyat ne ise o
126
fiyattan satldn varsayacaz. Byle bir art niin koyarz? Eer

KEY gstergesi 0 izgisini yukar kestii andan itibaren 5 gn iinde
%10 prim yapmazsa de geiyor ve ok bekletiyorsa ve biz de
bunu tespit etmisek bu art da system testera ekleriz. steinize gre
siz 20 gn iinde %10 prim yapmazsa sat yaplmasn
salayabilirsiniz. Bunun iin periods kutusunun iine 20 yazmanz
gerekiyor.
Resim III.2.5-16 : Inactivity Penceresi
Yukarda Inactivity blmnn ne olduunu akladk. imdi

de Stop penceresi iinde yer alan Max Loss blmn aklayalm.
Resim III.2.5-17 : Max. Loss Penceresi
Max Loss blmn ne zaman kullanrz? Yine yukardaki

rneimizden yola karak aklayalm. Eer KEY gstergesi 0 n
zerine ktnda alm yapmsak ve senet al yaptmz andan
itibaren hi ykseli yapmadan de gemise ve fazla zarar
etmemek iin belirli bir d oran gerekletiinde sat yapmak
istiyorsak max loss blmn kullanrz. Buradaki rnekte long
pozisyonumuz senet aldmz fiyatn %5 altna derse (kapan
yaparsa) bilgisayar otomatik olarak sat yapacaktr nk maximum
loss kutusunun iine 5 yazm bulunuyoruz.
Stop penceresi iinde son blm olan "Trailing blmn

aklayalm. Trailing blmne ait resim aada verilmitir.
128
Resim III.2.5-18 : Trailing Penceresi
Burada Profit Risk kutusunun iine 3 rakamn yazdk. Bunun

anlam ise eer fiyatlar elde ettiimiz karn %3 altna derse sat
yaplmas gerektiidir. rnein hisseyi 10.000 TL fiyattan satn aldk
ve senet beklediimiz %10 primi yapmad yani 11.000 seviyesine
gelmeden ancak 10.900 seviyesine kadar kabildi. Bu durumda %9
kar etmi oluyoruz. Yani 900 TL kar etmi oluyoruz. Eer elde ettiimiz
kardan %3 d olursa yani fiyat 270 TL (900 TL* %3=270 TL)
derse bilgisayar sat yapacaktr. Dolaysyla fiyat 10.900TL
270TL=10.630 fiyatna derse senet satlacaktr.
imdi anlattklarmz zetleyelim. Metastock programnn

System Tester fonksiyonu ne amala kullanlyor? Eer fiyatlarda
belirli bir hareketi fark etmisek ve belirli bir kurala gre alm-satm
yapldnda karl olacan dnyorsak bu kuraln alp
almadn ve uygularsak ne kadar kar yada zarar brakacan
system tester i kullanarak bulabiliriz.
Sistem test edicisinin baka hangi durumlarda kullanldna

ilikin rnek olaylar iin, kitabn ileriki blmlerinde teknik
gstergelerin anlatld ksmlar okuyunuz. rnein belirli bir senet
iin Stokastik gstergesi kendi sinyal izgisini yukar kestiinde alm
yapp aa kestiinde satm yapldnda ne kadar kar veya zarar
braktn grmek iin stokastik blmn okuyunuz.
c. Explorer Kaif
Bu ikon ve sahip olduu fonksiyon belki de Metastock program

ierisinde en nemli blm tekil ediyor dersek yalan olmaz. zellikle
Explorer fonksiyonunu etkin bir ekilde kullanr hale geldiinizde
teknik analist olmann en nemli halkasn tamamlam olacaksnz.
Explorer kelimesinin Trke anlam Kaif tir. Gerekten de says
300e yaklaan hisselerin en iyilerini bulmak iin ayklanmas
srasnda kaif fonksiyonu ancak hayal gcnz ve teknik analiz
bilginizle snrldr.
Peki bu ikon yada fonksiyon hangi sorunuza cevap verir?

rnein 260 senet iinden %8den fazla artanlar bulmak; ilem hacmi
dne gre en yksek oranda artan senetleri bulmak; stokastik
gstergesi sinyal izgisini yukar doru kesenleri bulmak; hangi
senetlere para girii olduunu bulmak ve daha birok durumda belirli
bir hareketi yapm senetleri bulup ortaya karmak iin kullanlr.
imdi bir rnek yardmyla aama aama Explorer zelliinin

nasl kullanldn aklayalm.
nce drbn eklinde olan explorer ikonunu tklatnz.

Karnza aadaki resimde verilen pencere gelecektir.
130
Resim III.2.5-19: Explorer- Kaif konu
Bu resimde liste halinde birok explorer mevcuttur. Bunlarn

hepsi daha nce formlleri yazlm olan ve belirli bir kurala gre
belirli hareketleri yapm olan senetleri ayklayan explorerlardr. imdi
biz yeni bir explorer forml yazacaz ve bu formle gre hareket
etmi senetleri bulup ortaya kartacaz. Bundan nce yukardaki
resimde harflerle gsterilmi olan tularn ksaca ne yaptn
aklayalm;
A-Close : Ekrannzdaki ak olan pencereyi kapatr.
B-New : Yeni bir explorer forml yazmak iin kullanlr.
C-Edit : Daha nce yazlm bir explorer formlnde deiiklikler

yapmak veya explore tarihini yada verilerin gnlk, haftalk aylk vs.
gibi sklk yapsn ayarlamak iin kullanlr.
D-Copy : Daha nce yazlm bir explorer formln ve

zelliklerini baka bir isimle saklamak iin kullanlr.
E-Delete : Sol pencerede seili bulunan ve iimize yaramayan bir

explorer silmek iin kullanlr.
F-Print : Sol pencerede seili bulunan explorera ait zellikler

yazcdan yazdrmak iin kullanlr.
G-Help: Yardm tuudur ve ngilizce seviyeniz yeterli ise bu tua

basarak yardm dosyalarna ulaabilir ve Metastockun birok zelliini
renebilirsiniz.
H-Explore : Sol pencerede seili bulunan veya yeni yazlm bir

explorer formln altrarak hisseleri ayklar.
I-Reports : Sol pencerede seili bulunan explorer forml ile

ilgili olarak daha nce yaplm ayklama raporunu ekrana getirir.
J-Options : Yaplacak ayklamaya ilikin seenekler ayarlanr,

fakat nemli bir tu deildir.
Varsayalm ki; bir explorer forml yazarak ilem hacmi dne

gre %100 veya daha fazla artarken kapan fiyat da %5 veya daha
fazla artan senetleri ayklatalm. Bu rnekte gnlk verilerle bunu
yapmaya alacaz. Fakat nmze gelecek olan listede bu
hareketleri yapm olan senetlerin ayrca kapan fiyatn, dnk
kapan fiyatn, dnk ilem hacmini ve o gnk ilem hacmini
de grmek istiyoruz. Ayrca senedin fiyatnn ve ilem hacminin
dne gre % ka arttn da grmek istiyoruz.
Bunun iin yukardaki resimde verilen New tuunu fare ile bir
defa tklatnz. Ekrana aadaki resim gelecektir.
Bu pencere zerinde dikdrtgen iine alnm ve A harfi ile

gsterilmi ksm isim kutusudur. Buraya biz explorer iin kolay
hatrlayabileceimiz bir isim yazdk ve bu explorern ad Fiyat %5 ve
ilem hacmi %100dr. B harfi ile gsterilen kutunun iine ise
formln yazacamz bu explorern ne tr bir i yaptna ya da
hangi senetleri ayklayacana dair bir aklama yazdk. Bu blgeye bir
ey yazmasanz da explorer alr. Fakat aklama yazarsanz daha
sonra bu explorern ne i yaptn daha kolay hatrlarsnz. C kutusu
ise en nemli blgelerden biridir. Dikkat ederseniz bu blgede ColA,
ColB, ColC, ColD, ColE, ColF ve Filter yazan ve yannda dmeler olan
ksmlar vardr.
132
Resim III.2.5-20: Exploration Editor
ColAnn yanndaki dme tkland iin iinde siyah bir nokta

vardr. Peki bu Col un anlam nedir? Yukarda belirttiimiz gibi bu
explorer sayesinde fiyat %5 veya daha fazla artan ve ilem hacmi de
%100 veya daha fazla artan hisseler sralanacaktr. Hatrlarsanz az
nce kapan fiyatn, dnk kapan fiyatn, dnk ilem
hacmini ve o gnk ilem hacmini de grmek istiyoruz. Ayrca
senedin fiyatnn ve ilem hacminin dne gre % ka arttn da
grmek istiyoruz demitik. te ColA kelimesi ekrana kacak olan
listede A kolonunu temsil etmektedir. Biz ColAnn yanndaki
dmeyi tklatp altna close yazdmz iin birinci kolonda hissenin
kapan fiyat gelecektir. Burada close kelimesi kapan anlamna
gelmektedir. Buraya close yerine sadece C yazlsayd da olurdu.
Dier kolonlara ne yazdmz ise aadaki resimde grmektesiniz.
Resim III.2.5-21:Explorer-Kolonlar
ColB nin yanndaki daire tklatlp altna Volume yazlmtr ve

ikinci kolonda hissenin o gnk toplam ilem miktar lot baznda
karmza gelecektir.
ColC ye Ref(C,-1) yazlmtr. Burada C harfi kapan

anlamna, -1 rakam 1 gn ncesi anlamna gelmektedir. Ref ise
referans anlamna gelmektedir. Yani hepsini birlikte syleyecek
olursak, nc kolona referans olarak dnk kapan yaz
demek istiyoruz.
ColD ye yani kolon Dye (drdnc kolon) Ref(V,-1) yazlmtr.

Burada V harfi volume yani ilem miktar anlamna gelirken az nce
olduu gibi 1 iareti de bir nceki gnk anlamna gelmektedir.
Bir baka deyile drdc kolonda hissenin bir gn nceki ilem
miktar verilecektir.
ColEde ROC(C,1,%) yazmaktadr. ROC kelimesi Rate of

Change anlamna gelir ki bunun trkesi Yzde deime dir.
Parantez iindeki C harfi kapan, 1 rakam 1 gn nceye gre ve %
iareti de % deimeyi bul anlamna gelmektedir. Eer % iareti
yerine $ iareti koymu olsaydk bir gn nceye gre Ka TLlik bir
art ya da azal olduunu verecekti.
ColFde ROC(V,1,%) yazmaktadr. Buradaki tek fark ise C

yerine V yazlarak ilem miktarndaki yzde deimenin bulunmasnn
istenmi olmasdr.
imdi de en nemli aama olan Filter aamasna geelim.

Filterin Trke anlam szme ya da filtrelemedir. Yani Filter in
yanndaki dairenin iini tklattktan sonra altndaki bolua hangi
formle gre filtreleme yapacan metastocktaki formllerin dilini
134
kullanarak anlatmalyz. Filter in altna aadaki resimde verilen

forml yazlmtr.
Resim III.2.5-22: Explorer Filter
Hatrlarsanz ColEye kapantaki yzde deimeyi bulmas iin

bir forml, ColFye de ilem miktarndaki yzde deimeyi bulmas iin
bir forml yazmtk. Filter blgesine ise senetleri ayklarken
izleyecei kurallar yazdk. Ne zaman bir art belirtecekseniz when
kelimesi ile balamalsnz ve hemen ardndan parantez amalsnz.
Burada parantez iinde ColE,>=,5 yazmaktadr. Bunun anlam;
eer kolon Ede bulduun say %5 veya daha bykse eklinde
aklanabilir. Aradaki and kelimesi ise ikinci bir art ne
srdmz gsterir. kinci artmz da ColF,>=,100 eklinde
belirtilmitir. Hatrlarsanz F kolonunda yada ColFde ilem
miktarndaki yzde artlar bulduruyorduk. Dolaysyla ikinci art
olarak verdiimiz bu formlde kolon Fde bulduun art oranlar
iinden %100 veya daha byk olanlar listele demek istiyoruz
(Not: > veya < iaretinden nce ve sonra Metastock'un 7.0 versiyonuna
kadar olan versiyonlarnda , iareti koymay unutmaynz aksi halde
explorer almaz, ama 7.03'ten sonrasnda bu iaretler arasna ","
iareti koymak gerekmiyor.)
Bylelikle isteimize gre forml yazma iimizi bitirdik ve

bilgisayara neyi nasl istediimizi onun anlayaca dil ile anlatm
olduk.
imdi ise ekranmzda ak olan Exploration Editor penceresi

zerindeki Options tuunu tklatalm. Bu durumda karmza
aadaki resimde verilen pencere gelecektir.
Resim III.2.5-23: Exploration Editor, Options tuu
Bu resimde daire iine alnm ksmda most recent date

seenei tklanmtr. Bunun anlam ise en son gelen verilere baklarak
karar verilecektir. Eer specific date seenei tklanm olsayd
resimde silik olarak grnen kutu iine daha nceki bir tarihi
yazabilirdik ve gemite belirli bir tarihte hangi hisselerin istediimiz
kriterlere uyduunu bulabilirdik.
Ok iareti ile gsterilmi olan kk daire iindeki tu

tklatldnda veri sklna ilikin liste alr. Resim zerinde de
grld gibi gnlk, haftalk, aylk, aylk veya yllk verileri
kullanarak eleme yaptrabiliriz. Eer bu listeden weekly seeneini
seersek, bir hafta nceye gre %5 veya daha fazla artm ve bu arada
da ilem miktar bir haftada %100 veya daha fazla artm senetler
ekranmzda listelenecekti. Fakat bu rnekte gnlk analiz yaptmz
iin bu listeden daily seenei seilmelidir.
Bu seimler yapldktan sonra OK tuu tklatlr ve bir nceki

pencereye geri dnersiniz. Bu pencere zerinde de OK tuuna
basnz, Resim III.2.5-20de verilen The Explorer penceresi ekrana
gelecektir. Yani ilk aamadaki pencere tekrar nmze gelecektir. Bu
pencere zerinde Explore tuuna basnz. Aadaki pencere
ekrannza gelecektir. Bu pencereden hisse seeceksiniz.
136
Resim III.2.5-24: Select Securities Penceresi
u ana kadarki aamada, bilgisayara hisse senetlerini nasl

ayklayacan ve bunlarn artlarnn nasl yazlacan gsterdik.
Yukardaki pencere ekrana geldiinde bilgisayar size, hisselere ait
verilerin bilgisayarn neresinde (hangi dizinde) olduunu sormaktadr.
Benim bilgisayarmda veriler Tek1 ve Tek2 dizininde olduu iin nce
soldaki dizin penceresinden Tek1 dizinini tklatp daha sonra Add
Dir tuuna bastm. Ayrca Tek2 dizininde de senetlere ait veriler
olduu iin yine soldaki pencereden Tek2 dizinini tklatp yine Add
Dir tuuna bastm. Dolaysyla sadaki pencerede ayklama yaplacak
hisselerin bulunduu dizinler belirlenmi oldu. imdi ise OK tuuna
basmanz gerekiyor. Bu pencere zerindeki dier tularn ok fazla
nemi yok. Bu konulara da girersek konu bir hayli dalacaktr. OK
tuuna bastktan sonra karnza aadaki pencere gelecektir. Bu
resimdeki pencere ekrannzda iken ayklama ilemi yaplyor demektir.
Bu srada hibir tua dokunmadan beklemelisiniz. Ayklama ilemi
bittikten sonra ise karnza Reports penceresi gelecektir. Bu pencere
zerindeki Reports tuuna bastnzda ayklama yaplm ve sizin
belirlediiniz kriterlere uyan hisse senetlerinin listesini ve sizin
istediiniz bilgileri veren pencere karnza gelecektir (Resim III.2.5-27).
Resim III.2.5-25: Ayklama Yaplyor Penceresi
Resim III.2.5-26: Ayklama Bitti Penceresi
Sonular penceresinde (Resim III.2.5-27) kolon E ve Kolon F

ekranda grnmemektedir. Daire iine alnm ok tular tklatlarak
saa ve sola gidilebilir ve grnmeyen kolonlar da grlebilir. Dikkat
edilirse A kolonunda kapan fiyatlar yer almtr. Fakat bir noktay
nemle vurgulamak istiyorum. kinci satrdaki Ceylan Giyimin
kapan fiyat 2,850.0000 eklinde ve kolon Bdeki ilem miktar ise
138
67,229,000.0000 eklindedir. Bu rakamlar sizi yanltmasn. .

iaretinden sonraki sfr deerlerini saymayacaksnz. Dolaysyla
15.06.1998 itibariyle Ceylan giyim hissesi 2.850 TLden kapanm, o
gn 67,229,000 adet (67,229 lot) ilem miktar gereklemitir. Ceylan
Giyimin dnk kapan ve ilem miktar ise Kolon C ve Dde
verilmitir. Bu rakamlar da srasyla 2,450 TL ve 22,870 lottur.
Bu pencere zerindeki Sort tuunu tklatarak hisseleri

istediiniz kolona gre bykten ke veya kkten bye doru
sralatabilirsiniz
Resim III.2.5-27 : Sonular Penceresi
d. Option Scope Opsiyon Fiyatlandrmas
Bu ikon kullanlarak opsiyon ve future piyasalarndaki

menkul deerlerin fiyatlarnn uygun olup olmad konusunda fikir
sahibi olabilirsiniz. Fakat henz Trkiyede bu piyasalar kurulmam
olduu iin burada ayrntl bilgi vermiyoruz.
III.2.6. Fiyat Grafiine Ait Teknik Gstergelerin izdirilmesi

Bir senede ait grafik aldktan sonra bu senede ilikin eitli
gstergelerin izdirilmesi istenebilir. Bu gstergeler stokastik, RSI, CCI
ve bunun gibi kitabn dier blmlerinde ayrntl olarak anlatlm
olan gstergeler olabilir. Bu blmde, bir gstergeye ait grafiin

izdirilmesi ana hatlaryla anlatlacaktr. Hangi gstergeyi izmeyi
arzu ediyorsanz burada anlatlan aamalar takip ederek bu
gstergeleri izdirebilirsiniz.
Resim III.2.6-1: Gsterge Penceresi
Senet grafii ekrana geldikten sonra Resim III.2.6-1de verilmi

olan ve daire iine alnm olan kutunun sandaki OK iaretine
baslarak tm gstergelerin listelenmesi salanr. Tm gstergeler
listelendiinde aada verilmi olan resimdeki yapda bir grnt
karnza gelecektir.
Resim III.2.6-2 : Gstergelerin Listelenmesi
Burada daire iine alnm ok tular tklatlarak listede aa

yada yukar hareket edilmesi salanabilir. Varsayalm ki bu
gstergelerden Demand Index (Talep Endeksi) gstergesini izmek
istiyoruz. Bu durumda Demand Index yazsnn zeri fare ile
140
tklatlr. Bu aamadan sonra liste kapanacak ve kutunun iinde

Demand Index yazs grnecektir (Bkz. Resim III.2.6-3).
Resim III.2.6-3
Bu aamadan sonra farenin sol tuu ile Demand Index yazsnn

solundaki tuun zerine gelinir. Fare bu tuun zerine geldiinde
farenin ekli bir el haline dnecektir. Bu aamada farenin sol tuu
tklanr ve fare zerinden el kaldrlmadan resim zerinde oklarla
gsterilen gri bandn zerine srklenir ve fare gri bandn zerine
geldiinde braklr. Gri bandn zerinde iken farenin sol tuundan
parmanz kaldrdnzda otomatik olarak senet grafiinin st
kadrannda yeni bir pencere alr ve bunun iine ilgili gsterge izilir.
Eer gstergeye ait belirli bir parametre says belirtmeniz gerekiyorsa
gsterge yeni bir pencere iine izilmeden nce size bu parametrenin
ne olmas gerektii sorulacaktr. rnein stokastik gstergesini
izeceiniz zaman size stokastiin ka gnlk olaca, %K ve %D
parametrelerinin ka olaca sorulacaktr. lgili kutulara bu
parametrelere ilikin saylar yazlmal ve OK tuuna baslmaldr. Bir
baka rnek olarak, RSI izdirirken ise size ka gnlk RSI
izdireceiniz sorulacaktr.
Yukarda verdiimiz rnekte Demand Indexin izimini anlatld

ekilde yapmsanz Resim III.2.6-4da gsterildii ekilde bir grafik
karnza gelecektir. Burada dikkat edilirse Demand Index gstergesi
fiyat grafiinin zerinde ayr bir pencerede gsterilmektedir.
Fakat istendii takdirde gstergeler fiyat grafiinin iinde de

gsterilebilir. rnein hareketli ortalamalar (Moving Average)
izdirilmek isteniyorsa hareketli ortalamann ayr bir pencere iinde
gsterilmesi bir anlam ifade etmeyecektir. Hareketli ortalamann fiyat
grafii zerinde gsterilmesi yorumu ok kolaylatracaktr. Bunun
gibi zarf erileri veya Bollinger bantlar da fiyat grafii zerinde
izdirilmelidir.
Resim III.2.6-4
142
Herhangi bir gstergeyi fiyat grafiinin zerinde izdirmek iin

daha nce anlatld ekilde ilgili gstergeyi gsterge listesinden sein
ve gstergenin yanndaki tuu farenin sol tuu ile tklatarak elinizi
fareden kaldrmadan fiyat grafiinin iine srkleyiniz ve fiyat
grafiinin renginin deitiini greceksiniz, bu aamada farenin sol
tuu zerinden parmanz kaldrnz. rnein 21 gnlk hareketli
ortalamay fiyat grafiinin zerinde izdirmek istediimizi varsayalm.
Bu durumda gsterge listesinden ncelikle Moving Average
gstergesini tklayalm ve yukarda anlatld ekilde fare ile fiyat
grafiinin iine tayp brakalm. Karmza Resim III.2.6-5deki soru
penceresi gelecektir.
Resim III.2.6-5
Bu aamada Time Periods yazan kutunun iini fare ile bir defa
tklatp 21 yaznz ve OK tuunu tklatnz (Pencere zerindeki dier
kutularn ne anlama geldiini renmek iin kitabn hareketli
ortalamalar blmn okuyunuz). Bu aamadan sonra ekrana Resim
III.2.6-6daki pencere gelecektir.
Resim III.2.6-6
Bu pencerede verilmi olan mesajlarn anlamlar ise aadaki

ekildedir.
Display New Scale on Left : Bu seenei setiinizde izilecek

olan gstergeye ait scala fiyat grafiinin sol tarafnda oluturulacaktr.
Dolaysyla sol taraftaki rakamlara bakarak ilgili gstergenin deerini
okuyabilirsiniz.
Display New Scale on Right : Bu seenei setiinizde izilecek

olan gstergeye ait scala fiyat grafiinin sa tarafnda oluturulacaktr.
Dolaysyla sol taraftaki rakamlara bakarak ilgili gstergenin deerini
okuyabilirsiniz.
Merge with Scale on Left : Bu seenei setiinizde izilecek

olan gsterge fiyat grafiinin sol tarafnda gsterilen rakamlarla
uyumlu olacak ekilde izilecektir. Dolaysyla gstergenin deerini
grafiin ne sanda ne de solunda grmeniz mmkn olmayacaktr.
Merge with Scale on Right : Bu seenei setiinizde izilecek

olan gsterge fiyat grafiinin sa tarafnda gsterilen rakamlarla
uyumlu olacak ekilde izilecektir. Dolaysyla gstergenin deerini
grafiin ne sanda ne de solunda grmeniz mmkn olmayacaktr.
Overlay Without Scale : Bu seenei setiinizde izilecek olan

gsterge fiyat grafiinin zerinde hibir scala oluturulmadan
izilebilecektir. Dolaysyla gstergeye ait deerleri grafik zerinde
gremeyeceksiniz.
Varsayalm ki biz son seenei seerek hareketli ortalamay

izdirdik. Bu durumda grafiimiz
144
Resim III.2.6-7de gsterildii ekilde olacaktr.
Resim III.2.6-7
III.2.7. Metastock Forml Dili

Metastock forml dili, gsterge gelitirmenize ve bu gstergelerle
sistem testleri ve Explorerlar yapmanza yarar. Bu formlleri
Metastock uygulamalar srasnda birok yerde kullanmak zorunda
kalacaksnz.
Bu forml diline ilikin ayrntlar aada verilmitir. Aada

her bir semboln ne anlama geldii, forml format ve rnei yer
almaktadr. Aada grld ekilde eer yazacanz formln bir
yerinde dnem ii en yksek fiyat formle yazmak istiyorsanz "H"
yazmanz yeterlidir. Bunun yerine "high" yazsanz da bilgisayar bunu
anlayacaktr.
a. Fiyatlara ilikin formller
Al Fiyat: Open: O
En yksek Fiyat: High: H
En Dk Fiyat: Low: L
Kapan Fiyat: Close: C
lem Miktar(adet): Volume: V
b. Matematiksel ve Mantksal Operatrler
Aadaki tabloda matematiksel ve mantksal operatrleri
gryorsunuz. Formlde toplama, karma, arpma vs gibi ilemler
iin direkt olarak ilgili iaretleri kullanacaksnz.
+ Toplama < Kktr
- karma > Byktr
* arpma <= Kk eit
/ Blme >= Byk eit

And ve = Eit
Or Veya <> Eit Deil
OK NEML NOT: Yukardaki ikinci kolondaki operatrleri

kullanrken dikkat etmeniz gereken ok nemli bir nokta var.
Metastock 7.03 versiyonundan nceki versiyonlarn tmnde bu
iaretler kullanlrken ncesine ve sonrasna "," iareti koymak
gerekmektedir. rnein "STOCH(14,6)>30" yazmak istiyorsanz;
Metastock 7.03 versiyonundan nceki versiyonlarnda bu forml

yle yazlmaldr;
Stoch(14,6) , >,30
Metastock 7.03 ve 8.0 versiyonlarnda ise bu forml yle

yazlacaktr;
Stoch(14,6) > 30
146
c. Gsterge Formlleri
Varsayalm ki Metastock'ta
"Indicator builder",
"Explorer" veya
"System Tester" fonksiyonunu kullanarak bir forml

yazmak istiyorsunuz. Bu zellikleri kullanmak istediinizde karnza
alan forml pencerelerinde forml yazma blgesini tkladnzda
"Functions" butonu aktif hale gelecektir. Bu butonu

tkladnzda ise karnza liste halinde aadaki pencere alacaktr.
Resim III.2.7-1
Bu pencerede A, B ve C ile iaretlenmi alanlardan en nemlisi B

ve C alandr. B alan forml isimlerini listelerken C blgesi (format)
formln yazlma biimini vermektedir. Daha dorusu forml nasl
yazmanz gerektiini size anlatmaktadr.
A blgesinde btn formller kategorize edilmitir. lk seenek

"ALL" seeneidir ve sadaki B alannda btn formllerin
listelenmesini salar.
Eer A blgesinde "Analysis Tools" un zerini tklasaydk sadaki

B penceresinde (Paste function) sadece "Analysis Tools" aralarna
ilikin forml aklamalar gelecektir. Eer A blgesinde "candlesticks"
seilmi olsa sadaki B penceresi aadaki ekilde olacaktr. Sol
tarafta mum tipleri seilmi olduu iin, sa tarafta (B blgesinde)
mum grafiklerini bulan formller sralanacaktr.
Resim III.2.7-2
Sizler bir forml bulmak yada kullanmak istediinizde genellikle

A blgesinde "ALL" seeneini sein ki; sa taraftaki B penceresinde
tm fonksiyonlar sralanm olsun.
148
En nemli bilgi C blgesinde verilmektedir. Bir nceki resimde

(Resim III.2.7-1) B blgesinde "Absolute value" seenei seilmi ve C
blgesinde ise bu formln "Abs(data array)" eklinde yazlmas
gerektii verilmitir.
Burada "Data array" yerine al, kapan, en yksek, en dk

fiyatlardan tutun da aklnza gelebilecek her trl karmak forml de
yazlabilir. "Abs" mutlak deer anlamna gelmektedir. Yani eer bir
hesaplamann sonucu eksi ksa dahi, bu rakam art olarak dikkate
alacaktr.
rnein eer yle bir forml yazmsam;
Abs(H-(C+L)), burada H-(C+L) blm "data array" olmaktadr. O

gnk en yksek fiyattan, Kapan+En dk fiyat karacaz ve
bulunan say eksi ise dahi bu sayy art olarak dikkate alacaz.
Bir rnek daha verelim. Aadaki resimde B blgesinde

Detrended Price oscillator seilmi ve C blgesinde DPO(periods) biimi
verilmitir. Eer biz yazacamz bir formlde detrended price oscillator
(trendden arndrlm fiyat osilatr) deerini kullanmak istiyorsak
DPO(15) yazdmzda 15 gnlk trendden arndrlm fiyat osilatr
rakam hesaplanm olacaktr.
Resim III.2.7-3
Az nce de belirttiim gibi C blgesinde formln nasl yazlmas

gerektiine ilikin biim verilmektedir. Bu da genel olarak belirli bir
harf dizisini takip eden parantez iinde "data array", "periods", "S","%"
gibi aklamalar yer almaktadr. ncelikle bunlarn ne anlama
geldiini aklayan listeyi verelim. Bir parantez iinde genellikle
aadaki harfler ve semboller olacaktr;
XXX ( DATA ARRAY, PERIODS, E, S, T, W, VAR, TRI, VOL,

CYCLE1, CYCLE2, CYCLE3)
Eer parantez iinde bir ey yoksa, yani DI() eklinde bir format
verilmise, parantez iine hibir ey yazmayacanz anlamna gelir. DI,
demand indeks (talep endeksi) olduu iin ve talep endeksi
hesaplanrken gn says veya baka bir ey baz alnmad iin sadece
DI() yazmakla talep endeksini hesaplatabileceksiniz.
Data array: bu blme al kapan, fiyatlar gibi basit

formller girebileceiniz gibi, RSI, Stokastik gibi karmak formller de
girebilirsiniz. Veri'nin hangi halini girmek istiyorsanz bu blgeye
150
girebilirisiniz. leride konular anlatlrken rnekleri dikkatlice

inceleyiniz.
Periods : Parantez iinde bu aklama varsa mutlaka dnem

saysn belirten bir rakam girmelisiniz. rnein Mo(periods)
aklamas iin Mo(21) yazdnzda eer gnlk verileri semiseniz 21
gnlk momentum hesaplanacak, haftalk verileri semiseniz 21
haftalk veriler hesaplanacaktr.
E: burada hareketli ortalama alacanz zaman ssel

(exponential) hareketli ortalama almak iin E yazmanz gerekiyor.
S: burada hareketli ortalama alacanz zaman basit (simple)

hareketli ortalama almak iin S yazmanz gerekiyor.
W: hareketli ortalama alacanz zaman arlkl (weighted)

hareketli ortalama almak iin W yazmanz gerekiyor.
VAR: hareketli ortalama alacanz zaman deiken (variable)

hareketli ortalama almak iin VAR yazmanz gerekiyor.
TRI: hareketli ortalama alacanz zaman gensel (triangular)

hareketli ortalama almak iin TRI yazmanz gerekiyor.
VOL: hareketli ortalama alacanz zaman ilem hacmini dikkate

alan (volume) hareketli ortalama almak iin VOL yazmanz gerekiyor.
CYCLE1, CYCLE2, CYCLE3: Ultimate oscillator hesaplanrken

ayr periyot verilmelidir. her birinin yerine birer rakam yazmanz
gerekir, fakat rakamlar byyerek gitmelidir. lk yazacanz rakam
ikinci rakamdan byk olamaz, ayn ekilde ikinci yazacanz rakam
ncsnden byk olamaz.
Aada formllerin Trke anlamlar ve forml biimlerinin

nasl olaca srasyla verilmitir.
Absolute Value: Mutlak Deer Fonksiyonudur. Bir ilemin

sonucu eksi ksa dahi, bunu art olarak hesaplar. Forml biimi ise
abs(DATA ARRAY) eklindedir. rnek: abs (c-h) durumunda kapan
rakamndan en yksek rakamlar karlacak ve ortaya kan deer eksi
olsa dahi art olarak ele alnacaktr.
Accumulation Distribution: Toplama datm endeksi

gstergesini hesaplar. Bir hissenin belirli bir gnde toplama-datm
gstergesi deerinin ne olduunu merak ediyorsanz bu forml
yazabilirsiniz. Forml biimi; AD( ) eklindedir. Yani sadece bu
forml yazmanz yeterlidir. nk gn says belirtmenize gerek
yoktur.
Aroon up ve Aroon down : Bu Aroon'un gelitirdii yukar ve

aa hareket ivmelerini veren gstergenin hesaplanmasn salar.
Forml Aroon up iin AroonUP(Periods), Aroon Down'un
hesaplanmas iin Aroondown(periods) eklindedir. Burada periods
ksmna yazdnz rakam ka dnemlik (gnlk, haftalk vs.) Aroon
up veya Aroon down'u hesaplayacanz belirtir.
Average Directional Movement : Ortalama ynsel hareket

gstergesidir. ADX(periods) eklinde formle edilir. Ka dnemlik ADX
gstergesi hesaplamak istiyorsanz, parantez iine ilgili rakam yaznz.
Average True Range: Ortalama doruluk blgesi gstergesi

formldr. ATR(periods) eklinde formle edilir.
BarsSince : Bu forml geriye doru dnem saydrmak iin

kullanabilirsiniz. rnek vermek gerekirse, varsayalm ki belirli bir sre
nce MACD gstergesi sfrn altna dt ve siz ka gndr MACD
gstergesinin sfrn altnda olduunu forml olarak buldurmak
istiyorsunuz. Bu durumda forml yaps BarsSince(expression)
eklindedir. Burada parantez iindeki "expression" kelimesi sizin
aradnz art ifade etmektedir. Az nceki rnekte MACD sfrn altna
dt gnden bu yana ka gn getiini grmek istiyorsak
BarsSince(Macd ( ) < 0) yazmamz gerekiyor. Bu formlde Macd()<0
ksm bir art bildirmektedir. rnein 14 gnlk momentum
gstergesinin ka gnden beri 100'n zerinde olduunu merak
edi,yorsak veya 100'n zerine ktndan bu yana ka gn getiini
merak ediyorsak forml u ekilde yazmalyz.
BarsSince(MO(14)>100)
BETA : Bir hisse senedinin endeks ile ne derece yakn ve ayn

ynde mi, yoksa ters ynde mi hareket ettiini veren bir katsaydr. Bir
hissenin endeks ile arasndaki beta katsaysn bulmak iin
152
kullanrsnz. Forml format yledir. Fml("Beta"). Beta'nn

hesaplanmasn salayan 21 gnlk BETA forml ise aadaki
ekildedir. Eer siz 30 gnlk beta'y hesaplatmak istiyorsanz
aadaki formlde "21" yazan yerlere "30" yazmanz gerekiyor.
((21*Sum(ROC(CLOSE,1,%)*ROC(INDICATOR,1,%),21))-
(Sum(ROC(CLOSE,1,%),21)*Sum(ROC(INDICATOR,1,%),21)))/((21*S
um(Pwr(ROC(INDICATOR,1,%),2),21))-
Pwr(Sum(ROC(INDICATOR,1,%),21),2))
Beta hesaplanmas ile ilgili olarak bilinmesi gereken ok nemli

bir kural var. Bunu bir rnekle anlatmaya alacam. Varsayalm ki
Explorer mens iine girdiniz ve btn hisselerin 21 gnlk beta'sn
hesaplatmak istiyorsunuz. Forml yazdnz ve explorer' altrdnz.
Bu durumda hibir hisseye ait beta hesaplanmayabilir. Explorer'
altrmadan nce mutlaka endeksin grafiini ekrana ap endeks
grafiinin zerini Mouse ile tklamanz ve explorer' altrmanz
gerekiyor. Yukardaki formlde "INDICATOR" denilen ey aslnda
endekstir. Eer siz endeksin grafiini ap zerini tklamazsanz
bilgisayar indicator olarak neyi hesaba alacan bilmeyecektir.
Bollinger Band Bottom: Alt Bollinger band deerini hesaplar.

Burada forml yaps yledir. BBandBot(Data Array, Periods, E S T
TRI VAR W, Deviations), Bu forml yaps iinde deviations ksm ise
Bollinger band hesaplanrken, ortalama deerden itibaren ka
standart sapma aa deer alnacan belirtir. Genellikle bu tr bir
hesaplama yaparken Deviations deerini "2" olarak alnz.
Bollinger Band Top: Alt Bollinger band deerini hesaplar.

Burada forml yaps yledir. BBandTop(Data Array, Periods, E S T
TRI VAR W, Deviations), Bu forml yaps iinde deviations ksm ise
Bollinger band hesaplanrken, ortalama deerden itibaren ka
standart sapma yukar deer alnacan belirtir. Genellikle bu tr bir
hesaplama yaparken Deviations deerini "2" olarak alnz.
Chaikin A/D Oscillator: Chaikin'in toplama datm

gstergesidir. Forml biimi; CO( ) eklindedir. Dolaysyla CO( )
yazdnzda otomatik olarak hesaplanan deer formlde yerine
konulacaktr.
Chaikin's Money Flow : Chaikin'e ait para akm endeksini

hesaplamak iin kullanlr. Senede para girii ve kn bulmaya
alr. Forml yaps u ekildedir; CMF(Periods)
Chande Momentum Oscillator: Chande tarafndan gelitirilmi

bulunan momentum osilatr deerini hesaplar. Forml; CMO(Data
Array, Periods) eklindedir. rnein kapan fiyatlarnn 21 gnlk
Chande momentum Osilatr; CMO(C,21) formlyle hesaplanr.
Commodity Channel Index: Mal Kanal Endeksi Gstergesi'ni

hesaplar ve forml; CCI(PERIODS) eklindedir, rnein, CCI(20)
forml, 20 gnlk Mal kanal Endeksi deerini bulur.
Correlations Analysis : ki ayr deiken arasndaki korelasyon

katsaysn hesaplar ve forml yaps yledir; Correl (DataArray,
DataArray, Periods, Shift). Bu formldeki shift parametresi
gecikmeli etkileri
Cross : Kesime fonksiyonudur. Hesapladnz bir deer bir

baka hesaplanm deerin zerine karsa yada altna inerse
koulunu bu forml ile verirsiniz. Forml yaps yledir; cross(Data
Array1, Data Array2). rnein;
Cross(c,ref(c,-1)) yazdmzda bugnk kapan deeri dnk

kapan deerinin zerine karsa ifadesi yerine geecektir.
Cross(ref(c,-1), c) yazlmz ise bugnk kapan deeri dnk
kapann altna derse ifadesi yerine geecektir.
Cumulate: Belirli bir deikenin geriye dnk olarak deerlerinin

st ste toplanmasn ifade eder. Forml yaps yledir; Cum(Data
Array). rnein Cum(C) yazdnzda grafikteki verilerin ilk balad
gnden itibaren kapan fiyatlarn birbirinin zerine toplayarak en
son deeri bulur.
Demand Index: Talep Endeksi Gstergesi deerini bulmanz

salar. Forml yaps DI()eklindedir.
Detrended Price Oscillator: Trendden Arndrlm Fiyat

Osilatr Gstergesinin deerinin hesaplanmasn salar. Forml
yaps DPO(periods) eklindedir.
154
Directional Movement Index : Ynsel hareket gstergesi

deerinin hesaplanmasn salar. Forml yaps DX(Periods)
eklindedir. Bu gster iki dala ayrlr. Bunlar negatif ynsel hareket ile
pozitif ynsel hareket gstergeleridir. Bunlarn adarl ve forml yaplar
ise yledir;
Minus Directional Movement: Negatif yndeki ynsel hareket;

Forml yaps; MDI(Periods)
Plus Directional Movement: Pozitif yndeki ynsel hareket;

Forml yaps; PDI(Periods)
Dynamic Momentum Index: Dinamik momentum endeksinin

deerinin hesaplanmasn salar. Forml yaps; DMI(Data Array)
eklindedir. Eer kapan rakamnn dinamik momentum endeksini
hesaplatmak istiyorsanz DMI(C) yazmanz gerekiyor.
Ease of Movement : Kolay fiyat hareketi gstergesi deerini

hesaplar. Forml yaps; EMV(Periods, E S T TRI VAR W) eklindedir.
Forecast Oscillator : Tahmin osilatr deerini hesaplar.

Forml yaps ForecastOsc(Data Array, Periods) eklindedir. rnein
Forecastosc(C,15) forml son 15 gnlk kapan deerlerini dikkate
alarak bugnk kapan deerinin tahmin deerini bulur. Sonra da
bugnk kapan deeri ile tahmin deeri arasndaki yzde fark
hesaplar. Eer bugnk tahmin deeri, bugn gerekleen kapann
altndaysa eksi deer alrken, zerindeyse art deer alr.
Formula Call : Forml arma fonksiyonudur. Daha nce bir

forml yazmsak ve bu forml tekrar yazmadan kullanmak
istiyorsak daha nce yazdmz formle bir isim verdiimize gre, bu
fonksiyonu kullanarak bu forml yeniden arabiliriz. Forml yaps
yledir; FML(Formula_Name) . rnein Talep Konsantrasyon Erisi
formln yazmadan armak iin FML("TKE") yazmamz yeterlidir.
Gap Down ve Gap Up : Fiyatlarn de baladnda eer

boluk brakmsa, boluk oluan gne 1 deer verilir. Dolaysyla
GapDown( ) eklinde forml yazdnzda, boluk yaparak d
yapt gnler 1 deeri ile gsterilirken, dier gnler "0" deeri ile
gsterilecektir. GapUp( ) forml ise boluk brakarak ykseli yapt

gnlere "1" deerini verirken, dier gnlere "0" deerini verecektir.
Highest : En yksek deeri bulmamza yarayan fonksiyondur.

Forml yaps Highest( Data Array ) eklindedir. Belirli bir dnem iin
en yksek deeri bulmak istiyorsak bu forml kullanrz. rnein
Highest(mo(14)) forml grafii alm olan senedin bilgisayar
yklenmi ilk tarihinden bu yana grd en yksek 14 gnlk
momentum deerini bulacaktr. Ayn ekilde highest(C) yazarsak, ilgili
senedin gemiinde ulat en yksek deerini bulacaktr. Tabi ki
burada nemle vurgulanmas gereken nokta ise elinizde 1990 ylndan
2004 ylna kadar veri olabilir, fakat siz eer 2000 yl ile 2004 yl aras
deerleri bilgisayara ykselmiseniz ykseldiiniz deerler iinde en
yksek kapan deerini verecektir.
Highest High Value: Forml yaps hhv( Data array, Periods)

eklindedir. Bu forml de en yksek deeri bulmamza yardmc olur.
Fakat bir nceki formlden fark ise yledir. Yukardaki forml
bilgisayara ykselen ilk veriden itibaren tm verileri tarayarak en
yksek deeri ararken, bu forml ile rnein gemi 30 gndeki en
yksek kapan deerini bulabiliriz. rnein HHV(C, 30) forml
gemi 30 gndeki en yksek kapan deerini verirken, HHV(H,45)
forml son 45 gnde grlen gn ii en yksek fiyatlarn en
ykseini verecektir.
Highest Bars Ago : Forml yaps HighestBars(Data Array)

eklindedir. Bilgisayara yklenmi bulunan ilk veriden itibaren
grlen en yksek deerin grld andan bu yana ka dnem
getiini bulur. rnein HighestBars(C) yazarsak ve gnlk veri
kullanyorsak, en yksek kapan deerinin grlmesinden bu yana
ka gn getiini verecektir. Bildiiniz gibi bir gnde gn ii en
yksek, en dk ve kapan deerleri vardr. Gn iinde grlen en
dk deerlerin tarihsel en ykseini bulmak iin Highestbars(L)
formln yazabiliriz. Bu forml bilgisayar yklenmi ilk veriden
itibaren tarama yapar.
Highest High Value Bars Ago : Yukarda verilen forml, ilk

veriden itibaren tarama yaparken bu forml son 50 gn iinde grlen
en yksek kapan fiyatndan bugne kadar ka gn getiini verir.
156
Forml yaps yledir; HHVBars(Data Array, Periods). rnein

HHVBars(DI( ), 60) yazdmzda son 60 gn iinde talep endeksinin
ulat en yksek seviyeden itibaren ka gn getiini bulabiliriz.
Eer gemi 30 gn iinde 14 gnlk olarak hesaplanan greceli g
endeksinin grd en yksek seviyeden bugne ka gn getiini
bulmak istiyorsanz HHVbars(RSI(14),30) eklinde formle etmeniz
gerekiyor.
Highest Since: Forml yaps u ekildedir. HighestSince(Nth,

Expression, Data Array). Varsayalm ki bugnk kapan fiyat,
kendisinin 10 gnlk hareketli ortalamasn yukar krmtr ve senet
5500 TL seviyesinden kapanmtr. Siz ise unu merak ediyorsunuz.
Daha ncesinde de kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn
zerine kmt ve o olay sonrasnda grlen en yksek kapan fiyat
neydi? Bu soruya cevap veren forml u ekildedir. Bu formldeki ","
iaretleri arasna dikkat ediniz.
Highestsince(2,cross(c,mov(c,10,s),c )
Bu formldeki 2 rakam yukarda verilen forml yaps iinde

tanmlanan "Nth" yerine gemektedir. "2" rakam ile kastettiimiz eyi
yle aklayalm. Gemite de kapan rakam birok defa 10 gnlk
hareketli ortalamasnn zerine kmtr. Diyelim ki 5 kere bu olay
gereklemitir. Biz en son gereklemesini biliyoruz ama bundan
nceki durumda kapann ulat en yksek rakam merak ediyoruz.
Yani sondan itibaren saymaya balarsak sondan birinciyi deil,
sondan ikinci olay sonrasn bulmaya alyoruz. Aadaki grafii
inceleyiniz. nk son defa bu olay gerekleti ve fiyat imdi 15500
TL. Dolaysyla buraya "2" yazdk. Eer "3" yazm olsaydk, sondan
nc gerekleme rakamn elde edecektir. Aadaki grafikte bu
olay gsterilmeye allmtr.
Resim III.2.7-4
16500 Birinci Kesisme 16500

15.700 TL
(Sondan ucuncu)
16000 16000
j
15500 15500
15000 15000
10 gunluk
14500 14500
hareketli ortalama
14000 Ucuncu Kesisme 14000
(Sondan birinci)
13500 13500
13000 13000
12500 12500
Ikinci Kesisme
12000 (Sondan Ikinci) 12000
11500 11500
18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 2
September October November
imdi gelelim formln ikinci ksmna, yani cross(c,mov(c,10,s)

ksm. Formln bu blmnde olay anlatlmaktadr. Yani bir art
veriyoruz ve diyoruz ki "eer kapan fiyat 10 gnlk basit hareketli
ortalamasnn zerine karsa". Bu art bu grafik zerinde defa
gereklemitir.
Formln son ksm ise ",c" eklindedir. Bulmasn istediimiz

ey ise bu olay gerekletikten sonra grlen en yksek kapan
fiyatdr. Grafik zerinde 15.700 TL olarak verilmitir.
Eer bu kesime ilemi gerekletii gnden sonra grlen en

yksek gn ii fiyatlar iinde en ykseini bulmak isteseydik buraya
",h" yazmamz gerekecekti.
imdi bir rnek daha verelim.
Highestsince(1,cross(mo(14),100),c ) Bu formln Trke

karl veya cevap verdii soru udur; "14 gnlk momentum
gstergesinin 100 referans izgisini en son yukar krd durumdan
sonra grlen en yksek kapan fiyat ne olmutur?"
Highest Since Bars Ago: Forml yaps u ekildedir;

HighestSinceBars(Nth, Expression, Data Array). Eer yukardaki
158
rnei ok iyi anlamsanz, yukarda verilen rnekten tek fark, belirli

bir olay olduktan sonra ka dnem getiini vermektedir. Yukardaki
rnekte, kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn zerine
kt durumlardan sondan ikincisi meydana geldikten sonra ulat
en yksek kapan fiyatn vermesini istemitik, ama forml,
HighestSinceBars(2,cross(c,mov(c,10,s),c ) eklinde yazarsak, bu
olay gerekletikten sonra en yksek kapan fiyatnn grlmesinden
bu yana ka dnem getiine ilikin rakam elde edeceiz. Eer gnlk
veri kullanyorsak ka gn getiini bulmu olacaz.
If :Koullandrma Fonksiyonu: Forml yaps u ekildedir.

If(Expression, Then DA, Else DA)). Bir rnekle formln kullanln
aklayalm. Bir gsterge gelitirmek istiyoruz ve unlar istiyoruz.
Eer bugnk kapan fiyat son 10 gndeki gn ii en dk

fiyatlarn basit hareketli ortalamasnn altna inmise "-1"
deerini alsn
Eer bugnk kapan fiyat son 10 gndeki gn ii en yksek

fiyatlarn basit hareketli ortalamasnn zerine kmsa "+1"
deerini alsn
Eer yukardaki durumlar olumamsa "0" deerini alsn.
Bu forml yle yazarz;
If(Cross(Mov(L,10,S),C),-1,If(Cross(C,Mov(H,10,S)),+1,0))
Bu forml "ndicator builder'de" aadaki grafikte gsterildii

ekilde yazdk ve bu gstergeye "ARTI-EKS" adn verdik.
Resim III.2.7-5
Bu gstergeyi gsterge listesine ekledikten sonra bakn yukarda

verdiimiz grafik zerine izdirdik ve aadaki grafik olutu. Grafikte
de grld zere gsterge, verilen artlar gerekletike bazan "+1",
bazan "-1", ou zaman da "0" deerini ald.
160
Resim III.2.7-6
ARTI-EKS (0.0000)
0.5 0.5
0.0 0.0
-0.5 -0.5
-1.0 -1.0
16500 Birinci Kesisme 16500

15.700 TL
16000 (Sondan ucuncu) j 16000
15500 15500
15000 15000
14500 10 gunluk 14500
14000 hareketli ortalama Ucuncu Kesisme 14000
13500 (Sondan birinci) 13500
13000 13000
12500 12500
Ikinci Kesisme
12000 12000
(Sondan Ikinci)
11500 11500
11000 11000
10500 10500
10000 10000
28 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 2
August September October November
Inertia: Bu komut Inertia gstergesinin deerinin

hesaplanmasn salar. Forml yaps;
Inertia(RegressionPeriods,RVIPeriods) eklindedir. rnein,
Inertia(25,14) bize 25 gnlk regresyon dnemi ele alnarak
oluturulan trendin, 14 gnlk greceli volatilite endeksi deeri baz
alndnda, ka deerini alacan gsterir. Inertia deeri eer 50'nin
zerinde ktysa piyasa gl bir art trendine giriyor, eer 50'nin
altnda karsa piyasa aa doru bir trende giriyor eklinde yorum
yaplabilir.
Klinger Volume Oscilattor: Bu forml Klinger Volume

Osilatr'nn deerini hesaplar ve forml yaps KVO() eklindedir.
Linear Regression Indicator: Dorusal regresyon gstergesi

deerini hesaplar. Forml yaps LinearReg(Data Array, Periods, S
Meth, S Periods) eklindedir. Burada "data array" neyin dorusal
regresyonunun hesaplanacan sormaktadr. Yani kapan, en
yksek, en dk fiyat olabilecei gibi RSI gstergesinin de regresyon
deerini hesaplatmak isteyebiliriz. "Periods" ise geriye dnk ka
gnlk veri kullanlacan gstermektedir. "S Meth" ise "Smooth
method" eklinde uzun yazlabilir. Burada hareketli ortalama
yntemlerinden biri kullanlabilir. Hareketli ortalamalar iin hangi

harfin hangi anlama geldiini "hareketli ortalamalar" blmnde
bulabilirsiniz. "S periods" uzun hali "Smooth Periods" eklindedir.
Buraya hareketli ortalamann ka dnemli alnaca say olarak ifade
edilmelidir.
rnein; Linearreg(c,50, simple, 10) yazdmz zaman; kapan

fiyatlarnn son 50 gnlk verisi baz alnarak ve basit 10 dnemlik
hareketli ortalama kullanlarak hesaplanacak dorusal regresyon
deeri bulunur. Eer, Linearreg(c,50) yazarsak yine kabul edilir. Fakat
hareketli ortalama hesaplanmaz.
Linear Regression Slope: Yukarda verilen dorusal regresyon

deerindeki "eimi" hesaplar. Forml yaps yledir;
LinRegSlope(Data Array, Periods).
Lowest: En dk deeri bulmamza yarayan fonksiyondur.

Forml yaps Lowest( Data Array ) eklindedir. Belirli bir dnem iin
en yksek deeri bulmak istiyorsak bu forml kullanrz. rnein
Lowest(mo(14)) forml grafii alm olan senedin bilgisayar
yklenmi ilk tarihinden bu yana grd en dk 14 gnlk
momentum deerini bulacaktr. Ayn ekilde lowest(C) yazarsak, ilgili
senedin gemiinde ulat en dk deerini bulacaktr. Tabi ki
burada nemle vurgulanmas gereken nokta ise elinizde 1990 ylndan
2004 ylna kadar veri olabilir, fakat siz eer 2000 yl ile 2004 yl aras
deerleri bilgisayara ykselmiseniz yklediiniz deerler iinde en
dk kapan deerini verecektir.
Lowest Low Value: Forml yaps llv( Data array, Periods)

eklindedir. Bu forml de en dk deeri bulmamza yardmc olur.
Fakat bir nceki formlden fark ise yledir. Yukardaki forml
bilgisayara yklenen ilk veriden itibaren tm verileri tarayarak en
dk deeri ararken, bu forml ile gemi 30 gndeki en dk
kapan deerini bulabiliriz. rnein llv(C, 30) forml gemi 30
gndeki en dk kapan deerini verirken, llv(H,45) forml son 45
gnde grlen gn ii en dk fiyatlarn en dn verecektir.
Lowest Bars Ago : Forml yaps lowestBars(Data Array)

eklindedir. Bilgisayara yklenmi bulunan ilk veriden itibaren
162
grlen en dk deerin grld andan bu yana ka dnem

getiini bulur. rnein lowestBars(C) yazarsak ve gnlk veri
kullanyorsak, en dk kapan deerinin grlmesinden bu yana
ka gn getiini verecektir. Bildiiniz gibi bir gnde gn ii en dk,
en dk ve kapan deerleri vardr. Gn iinde grlen en dk
deerlerin tarihsel en dn bulmak iin lowestbars(L) formln
yazabiliriz. Bu forml bilgisayara yklenmi ilk veriden itibaren
tarama yapar.
Lowest low Value Bars Ago : Yukarda verilen forml, ilk

veriden itibaren tarama yaparken bu forml son 50 gn iinde grlen
en dk kapan fiyatndan bugne kadar ka gn getiini verir.
Forml yaps yledir; LLVbars(Data Array, Periods). rnein
LLVbars(DI( ), 60) yazdmzda son 60 gn iinde talep endeksinin
ulat en dk seviyeden itibaren ka gn getiini bulabiliriz. Eer
gemi 30 gn iinde 14 gnlk olarak hesaplanan greceli g
endeksinin grd en dk seviyeden bugne ka gn getiini
bulmak istiyorsanz LLVbars(RSI(14),30) eklinde formle etmeniz
gerekiyor.
Lowest Since: Forml yaps u ekildedir. LowestSince(Nth,

Expression, Data Array). Varsayalm ki bugnk kapan fiyat,
kendisinin 10 gnlk hareketli ortalamasn aa krmtr ve senet
5500 TL seviyesinden kapanmtr. Siz unu merak ediyorsunuz. Daha
ncesinde de kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn altna
inmiti ve o olay sonrasnda grlen en dk kapan fiyat neydi? Bu
soruya cevap veren forml u ekildedir. Bu formldeki "," iaretleri
arasna dikkat ediniz.
LowestSince(2,cross(mov(c,10,s),c),c )
Bu formldeki 2 rakam yukarda verilen forml yaps iinde

tanmlanan "Nth" yerine gemektedir. "2" rakam ile kastettiimiz eyi
yle aklayalm. Gemite de kapan rakam birok defa 10 gnlk
hareketli ortalamasnn altna inmitir. Diyelim ki 5 kere bu olay
gereklemitir. Biz en son gereklemesini biliyoruz ama bundan
nceki durumda kapann ulat en dk rakam merak ediyoruz.
Yani sondan itibaren saymaya balarsak sondan birinciyi deil,
sondan ikinci olay sonrasn bulmaya alyoruz.
imdi gelelim formln ikinci ksmna, yani cross(mov(c,10,s),c)

ksm. Formln bu blmnde olay anlatlmaktadr. Yani bir art
veriyoruz ve diyoruz ki "eer kapan fiyat 10 gnlk basit hareketli
ortalamasnn altna inerse".
Formln son ksm ise ",c" eklindedir. Bulmasn istediimiz

ey ise bu olay gerekletikten sonra grlen en dk kapan
fiyatdr. Eer bu kesime ilemi gerekletii gnden sonra grlen
en dk gn ii fiyatlar iinde en ykseini bulmak isteseydik buraya
",h" yazmamz gerekecekti.
imdi bir rnek daha verelim.
LowestSince(1,cross(100, mo(14)),c ) Bu formln Trke

karl veya cevap verdii soru udur; "14 gnlk momentum
gstergesinin 100 referans izgisini en son aa krd durumdan
sonra grlen en dk kapan fiyat ne olmutur?"
Lowest Since Bars Ago: Forml yaps u ekildedir;

Lowestsincebars(Nth, Expression, Data Array). Eer yukardaki
rnei ok iyi anlamsanz, yukarda verilen rnekten tek fark, belirli
bir olay olduktan sonra ka dnem getiini vermektedir. Yukardaki
rnekte, kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn altna indii
durumlardan sondan ikincisi meydana geldikten sonra ulat en
dk kapan fiyatn vermesini istemitik, ama forml,
Lowestsincebars(2,cross(mov(c,10,s),c),c ) eklinde yazarsak, bu
olay gerekletikten sonra en yksek kapan fiyatnn grlmesinden
bu yana ka dnem getiine ilikin rakam elde edeceiz. Eer gnlk
veri kullanyorsak ka gn getiini bulmu olacaz.
MACD: Macd Gstergesinin deerini hesaplar. Forml yaps

MACD() eklindedir.
Mass Index: Mass index deerini hesaplar, forml yaps

Mass(Periods) eklindedir.
Median Price: Medyan fiyat deerini hesaplar forml yaps MP()

eklindedir.
Midpoint : Belirli bir sre iin, fiyatlarn orta noktasn hesaplar.

Forml yaps Mid(Data Array, Periods) eklindedir. rnein;
164
Mid(c,15) yazlmsa son 15 gn iindeki en dk kapan ve en

yksek kapan deerlerini toplar ve bunu ikiye blerek midpoint
rakamn bulur.
Resim III.2.7-7 : Fiyat Kanal, Alt ve st Band
17000 17000
16500 16500
16000 16000
15500 15500
15000 15000
14500 14500
14000 14000
13500 13500
13000 13000
12500 12500
12000 12000
11500 11500
11000 11000
10500 10500
10000 10000
June July August September October November De
Aadaki grafikte hem alt hem de st bant izilmitir. Bu

grafikte dikkat edilirse belirli bir sre boyunca alt ve st bantlar yatay
gitmektedir. Bu da uzunca bir dnem boyunca grlen en yksek veya
en dk fiyat seviyesinin o kadar sre iinde tekrar grlmediini
gstermektedir.
Momentum: momentum Gstergesinin deerini hesaplar.

Forml yaps mo(Periods) eklindedir. Mo(14) yazdnzda 14 gnlk
momentum deerini hesaplar.
Money Flow Index: Para Akm Endeksi Gstergesinin deerini

hesaplar. Forml yaps mfi(Periods) eklindedir.
Moving Average: Hareketli Ortalama deperini hesaplar. Forml

yaps mov(Data array, periods, method) eklindedir. rnein,
mov(c,25, S) forml 25 gnlk basit hareketli ortalama deerini
hesaplar.
Negative Volume Index: NVI(Data Array)
On Balance Volume : OBV(Data Array)
Parabolic SAR: SAR(Step, Maximum)
Performance: performans gstergesi deerini hesaplar. Forml

yaps Per(Data Array) eklindedir.
Polarized Fractal Efficiency: PFE(Data Array, Periods,

Smoothing Periods)
Positive Volume Index: Pozitif ilem hacmi endeksinin deerini

hesaplar. Forml yaps PVI(Data Array) eklindedir. PVI(15)
yazldnda 15 gnlk pozitif volume indeks hesaplanr.
Power: Bir saynn ssel kuvvetini almak iin kullanlr.

Forml, Power(Data Array, Power) eklindedir. rnein power(c,2)
yazldnda kapanlarn kareleri hesaplanr.
Previous Value of Indicator: Eer bir gstergenin nceki

deerini bir forml iinde kullanmak istiyorsanz "PREVIOUS"
yazmanz yeterlidir.
Price Channel High: Bu forml ile kapan fiyatnn zerinde bir

bant oluturulur. Forml yaps PriceChannelHigh(Periods)
eklindedir. rnein Pricechannelhigh(15) yazdmz zaman son 15
gn iinde grlen dnemlik en yksek fiyatlarn da en yksei baz
alnarak bir st bant izilir. Son 15 gnde grlen en yksek fiyatn
5500 TL olduunu varsayalm ve 3 gn nce grlm olsun. Bugn
eer 5600 fiyat grlrse yeni gne ait nokta 5600 seviyesi olacaktr.
Bu noktalar birletirdiinizde ise st band elde edeceksiniz.
Price Channel Low: Bu forml ile kapan fiyatnn altnda bir

bant oluturulur. Forml yaps PriceChannellow(Periods) eklindedir.
rnein Pricechannellow(15) yazdmz zaman son 15 gn iinde
grlen dnemlik en dk fiyatlarn da en d baz alnarak bir
alt bant izilir. Son 15 gnde grlen en dk fiyatn 2500 TL
olduunu varsayalm ve 5 gn nce grlm olsun. Bugn eer 2450
fiyat grlrse, yeni gne ait nokta 2450 seviyesi olacaktr. Bu
noktalar birletirdiinizde ise alt band elde edeceksiniz.
166
Price Oscillator: Fiyat osilatr gstergesinin deerini bulur.

Forml yaps OscP(Periods, Periods, E S T TRI VAR W,% $)
eklindedir. Burada verilen tanmlamalar hareketli ortalama
blmnde aklanmtr. ki tane "periods" verilirken ilki ksa dnem,
ikincisi ise daha uzun dne hareketli ortalama hesaplanmas iin
gerekli periyotlardr. rnein OscP(5, 15, E, %) yazdmzda 15
gnlk ssel hareketli ortalama ile 5 gnlk ssel hareketli
ortalama arasndaki yzde deiim deeri hesaplanacaktr.
Projection Band Bottom: Projeksiyon osilatr gstergesi ile

hesaplanm alt bant deerini verir. Forml yaps
ProjBandBot(Periods) eklindedir.
Projection Band Top: Projeksiyon osilatr gstergesi ile

hesaplanm st bant deerini verir. Forml yaps
ProjBandTop(Periods) eklindedir.
Projection Oscillator: Projesiyon osilatr deerini hesaplar.

Forml yazlm ProjOsc(Regression Periods, Slowing Periods)
eklindedir. rnein, ProjOsc(21,5) yazdmzda 21 gnlk
projeksiyon osilatrnn 5 gnlk yavalatlm deerini verecektir.
R squared: Belirli bir fiyat hareketinin trendinin gcn verir.

Forml yaps RSquared(Data Array, Periods) eklindedir. Eer
Rsquared(c,21) yazarsanz, kapan deerlerinin son 21 gndeki trend
gcn bulursunuz. Bu deer 0 ile 1 arasnda deiir. "1" e yakn
deerler trendin gl olduunu gsterir.
Rate of Change: Belirli bir veri iin, belirli bir dnem aralnda
deiim yzdesini bulmamza yarar. Forml yaps ROC(Data Array,
Periods, %, $) eklindedir. rnein, ROC(c,12,%) yazldnda kapan
fiyatnn 12 gn nceye gre % deiimi hesaplanacaktr.
ROC(mo(14),10,%) yazldnda ise 14 gn baz alnarak hesaplanm
momentum deerinin 10 gn nceye gre yzde deiimi
hesaplanacaktr.
Reference: Referans Fonksiyonudur. Belirli bir deikenin

nceki deerlerini referans olarak almak istediinizde kullanrsnz.
Forml yazlm ref(data array, periods) eklindedir. rnein, ref(c,-5)
yazldnda 5 gn nceki kapan fiyat deeri referans olarak alnr.
Bir baka rnek olarak Ref(RSI15), -10) yazldnda 15 gnlk RSI

gstergesinin 10 gn nceki deeri baz alnacaktr.
Relative Strength Index : Greceli G Endeksi Gstergesinin

deerini hesaplar. Forml yazlm RSI(Periods) eklindedir. rnein
RSI(28) demek, 28 gnlk greceli g endeksi gstergesi deeridir.
Relative Volatility Index: Greceli volatilite endeksi rakamn

hesaplar. Forml yaps yledir; RVI(Periods). Dolaysyla RVI(15)
yazdmzda 15 gnlk greceli volatilite endeksi rakam
hesaplanacaktr.
Square Root: Belirli bir verinin kare kk alnmak istendiinde

bu forml kullanlr. Forml yaps Sqrt(Data Array) eklindedir.
rnein Sqrt(RSI(14)) yazldnda, 14 gn baz alnarak hesaplanm
olan RSI deerinin karekk alnacaktr.
Standard Deviation : Standart Sapma deerini hesaplar.

Forml Stdev(data array, periods) eklindedir. rnein, stdev(c,20)
son 20 gn baz alnarak kapan deerlerinin Standard sapmasn
verecektir.
Standard Error Band Bottom: Belirlenen bir verinin, belirlenen

bir hareketli ortalamas ve standart hatasn bularak, alt bant
deerlerini hesaplatmak istediinizde bu forml kullanrsnz. Forml
yaps STEBandBot(Data Array, Pds, Std Error, Smooth Method,
Smooth Periods) eklindedir. Bu formldeki "Smooth method" ve
"smooth Periods" seenekleri istee baldr, yani bunlarn yerine
rakam yazmasanz da olur. rnein, stebandbot(c,21,2,s,10)
yazdmzda son 21 gn baz alnarak kapan deerlerinin standart
hatas hesaplanacak ve 21 gn baz alnarak hesaplanm basit (s)
hareketli ortalamadan 2 standart sapma aasndaki deer bulunmu
olacaktr. Ayn ifade stebandbot(c,21,2) eklinde de yazlabilir.
Standard Error Band Top: Belirlenen bir verinin, belirlenen bir

hareketli ortalamas ve standart hatasn bularak, st bant deerlerini
hesaplatmak istediinizde bu forml kullanrsnz. Forml yaps
STEBandTop(Data Array, Pds, Std Error, Smooth Method, Smooth
Periods) eklindedir. Bu formldeki "Smooth method" ve "smooth
Periods" seenekleri istee baldr. rnein, StebandTop(c,21,2,s,10)
168
yazdmzda son 21 gn baz alnarak kapan deerlerinin standart

hatas hesaplanacak ve 21 gn baz alnarak hesaplanm basit (s)
hareketli ortalamadan 2 standart sapma yukarsndaki deer
bulunmu olacaktr. Ayn ifade StebandTop(c,21,2) eklinde de
yazlabilir.
Standard Error: Belirli bir deiken yada verinin standart

hatasn hesaplatmak istediinizde bu forml kullanrsnz. Forml
yaps STE(Data Array, Periods) eklindedir. rnein (MACD(),18)
yazdnzda son 18 gnde elde edilen MACD deerleirnin standart
hatas hesaplanrken, STE(C,21) yazdnzda kapan deerlerinin son
21 gn baz alnarak standart hatas hesaplanacaktr.
Stochastic Momentum Index: Stokastik momentum indeks

gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps StochMomentum(Periods,
Smoothing, Double Smoothing) eklindedir. rnein
StochMomentum(14,7,7) yazdmzda, 14 gnlk stokastik
momentum endeksinin 7 gnlk yavalatlm (hareketli ortalamas
alnm) halinin 7 gnlk yavalatlm hali hesaplanm olacaktr.
StochMomentum(13,25,2)'yi hesaplatmak istediinizde aslnda
Aadaki forml kullanm oluyorsunuz.
100 * ( Mov( Mov(C - (0.5 * ( HHV(H,13) + LLV(L,13))),25,E),2,E) /

(0.5*Mov( Mov( HHV(H,13) - LLV(L,13),25,E),2,E)))
Stochastic Oscillator: Stokastik Osilatr Gstergesini hesaplar

Forml yaps stoch(%k periods, %K Slowing) eklindedir.
stoch(14,6) Stokastik Osilatrnn 14 gnlk 6 gn yavalatlm
deeri anlamna gelmektedir (daha geni bilgi iin stokastik gstergesi
blmn inceleyiniz).
Summation: sum(c,12) 12 gn nceki fiyattan balayarak

bugne kadarki kapan fiyatlarnn st ste toplamn verecektir.
Time Series Forecast: Verilen bir seri iin, zaman serileri

tahmin deerini hesaplar. Forml yaps TSF(Data Array, Periods)
eklindedir. rnein, TSF(C,21) forml gemi 21 gnlk kapan
deerleri kullanlarak hesaplanm olan zaman serisi regresyon
denkleminin yarn ki kapan deeri tahminini verecektir.
Trade Volume Index: Alm-satm ilem hacmi endeksi deerini

hesaplar. Forml yaps TVI(Data Array, Minimum Tick) eklindedir.
Burada rnein TVI(C,100) yazdnzda 100 liralk dilimler
kullanlarak alm satm ilem hacmi endeksi hesaplanacaktr. Bu
gsterge iin hesaplatma yaplrken, kademe deerleri baz alnmaldr.
TRIX: Trix gstergesi deerinin hesaplanmasn salar. Forml

yazl TRIX(Data Array, Periods) eklindedir. rnein Trix(C,15)
forml kapan fiyatlarnn 15 gn baz alnarak hesaplanm trix
deerlerini vrecektir.
Ultimate Oscillator: Ultimate osilatr gstergesinin deerini

hesaplar. Forml yaps ise ult( Dnem1, Dnem2, Dnem3)
eklindedir. Burada dnemler en kkten en bye doru
sralanmaldr. rnein ult(7,14,21) forml ultimate osilatr
deerini 7,14,21 gnlk periyodu baz alarak hesaplayacaktr.
Value When: Belirli, bir olay gerekletii anda bir baka eyin
deerini baz almak istiyorsanz bu forml kullanrsnz. Forml yaps
ValueWhen(Nth, Expression, Data Array) eklindedir. rnein, fiyatlar
15 gnlk hareketli ortalamasn en son yukar krdnda acaba
RSI(10) gnlk deeri neydi diye merak ediyorsak bu forml
kullanrz. Bu forml yazmak istediimizde u yazlm elde ederiz.
valuewhen(cross(c,mov(c,15,e)),RSI(10). Bir baka rnek olarak
unu verebiliriz. Kapan fiyatlar, 15 gnlk basit hareketli
ortalamasnn zerine kt andaki fiyat deeri nedir sorusuna cevab
veren forml yledir; valuewhen(cross(c,mov(c,15,s)),c).
Variance: Varyans deerinin hespalanmasn salar. Forml

yaps Var(Data Array, Periods) eklindedir. rnein Var(c,21) forml,
kapan deerlerinin son 21 gnlk verisi kullanlarak hesaplanan
varyans deerini verir.
Vertical Horizontal Filter: Dikey yatay filtre gstergesinin

deerini hesaplar. Forml yazlm VHF(Data Array,
Periods)eklindedir.
Volume Oscillator: lem hacmi osilatrnn deerini hesaplar.

Forml yaps OscV(Periods,Periods,E S T TRI VAR W,% $)
170
eklindedir. Ayrntl bilgi ve forml mant iin "fiyat osilatr"

formln inceleyiniz.
Williams % R: Williams %R gstergesinin deerini hesaplar.

Forml yaps WillR(Periods) eklindedir. rnein willR(14)
yazdnzda 14 gnlk williams %R gsterge deeri hesaplanm
olacaktr.
Zig Zag: Zigzag gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps

Zig(Data Array, Change, % -$) eklindedir. rnein Zig(c,5,%)
yazdmzda fiyatlar aa yada yukar ynde yzde 5 deitiinde zig-
zag deeri deiecektir. Eer yle bir forml yazarsak, zig(c,500,$) bu
durumda fiyatlar 500 lira aa yada yukar gittiinde zigzag gstergesi
deeri deiecektir. Bu formlde % ve $ ayn anda kullanlamaz.
Buraya kadar Metastock forml dilini verdik. Ama belirtmeliyiz

ki Metastokta bahsedilen ve listede bulunan btn formller burada
yoktur. Bunun nedeni de Metastock programnda verilen formllerin
hepsi ie yarayabilen formller olmayabiliyor. rnein Hammer
forml aslnda eki grnml mumlarn bulunmasn salayan bir
formldr. Fakat forml ayrnts yer almamtr ve yaptm testlerde
eki grnml btn mumlar bulamad.
Bu yzden listede olup da burada yer almayan formller iin

endie etmenize gerek yoktur. leri dzey teknik analiz yapan birine
lazm olacak formllerin hemen hepsi burada aklanmtr.
III.3. DER TEKNK ANALZ PROGRAMLARI
III.3.1. OmniTrader (Otomatik AL-SAT)

ncelikle programa, alm satm tekniinizi ve tarznz
belirtiyorsunuz. 4 deiik tarz (trende gre, reversal, trend+reversal,
agresif) belirlendikten sonra dilerseniz yine oynay tarznza ait bir ka
ekstra bilgiyi deitirebilirsiniz. rnein stop-loss kurallar, giri k
detaylar gibi. Daha sonra program semi olduunuz senetleri (IMKB
deki tm senetlerin P200/32da testi 5 dakika sryor) test ediyor.
Programn can alc noktas buras nk 80 deiik teknik tm
senetler iin tek tek optimize edilerek test ediliyor. Ve sonuta her bir
senet iin deiik alm satm sistemlerinden oluan bir tablo kyor.
Artk listeniz hazr. Yapmanz gereken tek ey her gn al-sat listenizi
bir tua basarak oluturmak. Bu ilem de gnde yaklak 10
dakikanz alacak. Programda yer alan Portfy seenei ile tm
portfynz canl olarak grebilirsiniz.
III.3.2. Advanced GET

Elliott Dalgalarn saymaya alan en nemli teknik analiz
programdr. erdii analizler hem gemii, hem bugn hem de yarn
gsterdiini iddia ediyor.
Elliott Dalgalarnn minr, intermediate, majr gibi isimler

verilen ayr zaman birimindeki dalgalarn bulabilir. inde
bulunulan dalgaya gre bir sonraki dalgann dzgn oluma olasln
verir (Probability Index) Her zaman bir sonraki dalgann olumas
gerekli fiyat seviyelerini verir. Geri al dalgalarnda dn
durabilecei fiyat ve zaman desteklerini otomatik olarak verir.
Programda bulunan dier analizler ise ;
Bollinger Bands, RSI, Stochastic, CCI, ADX, Oscillator, Auto

CandleStick, Gann Clusters, Auto Gann Lines, JTI, Regression
Channeles, Fibonacci Extensions, Retracement, Historical Patterns,
Cardinals,Bias,MOB gibi zel almalardr.
172
III.3.3. SuperCharts
Dier Teknik Analiz Programlar gibi ok sayda gsterge
iermektedir. Gstergeler zerinde kullanc, istedii deiikleri
yapabilmektedir. Seksenin zerinde gsterge programla birlikte
gelmekte. Gstergelere ek olarak dnyaca tannm uzman grleri
bulunmaktadr. Bunun sayesinde kullanlan gstergenin yorumu
alnabilmektedir. Programn gn-sonu (End of Day) ve gerek zamanl
(Real-time) olarak iki versiyonu bulunmaktadr.
izgi almalar, trendler, Fibonnaci almalar ve dier bilinen

eklentiler standart olarak programda bulunmaktadr.
Kendi gstergelerinizi ve kendi belirlediiniz formasyonlar da

yapabileceiniz bir Editr de vardr
Kendi belirlediiniz kriterlere gre yaptnz AL-SATlar test

edebileceiniz System Tester ve bunun yannda hazr gelen sistem
testleri de bulunmaktadr.
Metastock programnn datasn uyumlu bir ekilde

kullanabilmektedir.
IV. TEKNK ANALZ
SORGULANIYOR
IV.1. TEKNK ANALZ ve PARA KAZANMAK
Teknik analiz para kazanmak iin retilmi fakat, sahip olduu

birok zellik ve yatrmc psikolojisi ile uyumsuzluu nedeniyle, bir
anda para kaybettirmeye balayan bir ara haline dnebilir. Bunu
gerekten inanarak ve tecrbelerime dayanarak sylyorum. Eer
kitapta yazlanlar aynen yazd gibi uygularsanz para kaybetme
olasln yksektir. Eer kitapta yazlanlar renir ve ciddi biimde
sorgularsanz para kazanma olaslnz artar. Bu kitapta sizlere
teknik analiz aralarn elimden geldiince btn incelikleri ile vermeye
alacam fakat, mekanik teknikleri ezberlemeye ve anlatlan ekilde
uygulamaya kalkmaynz. Sorgulaynz, sorgulaynz, sorgulaynz...
diyeceim. Aslnda bu kitab yazmamdaki ama; her teknik analiz
kitabnda yer alan ve anlatlan analiz ara ve tekniklerini sorgulamak
gerektiini size arpc bir ekilde vermektir.
Bir kere u konularda anlaalm.
1. Teknik analiz iyi kat kt kat ayrm yapmaz. Yani teknie

bakarak mali yaps iyi yada kt kad ayrmak ok zor ve
hatta imkanszdr. Ancak ok uzmanlam kiiler, belki
teknie bakarak kadn temel adan da salam yada kt
olduuna dair ipular elde edebilir.
2. Teknik analiz orta ve uzun vadeli kat seiminde kullanlrsa

ho olmayan sonular da beraberinde getirebilir.
3. Hibir teknik analiz arac, endeksin 5.500den 20.000e kadar

gideceini ngremez.
4. Hibir teknik analiz arac endeksin 20.000den 7.000e kadar

deceini ngremez.
Teknik analizde kullanlan aralara ve teknik analiz yntemlerine

gemeden nce size sunulan bu aleti ok iyi tanmalsnz. Bir arac
kullanmadan nce o aracn ne gibi zellikler tadn iyi bilmek
gerekiyor. Ezbere bir ekilde grafikleri yorumlamaya ve buna gre
ilemler yapmaya balamak olduka tehlikeli sonular dourabilir.
Eer teknik analizin ne olduunu gerekten anlarsanz, bu teknikleri
176
kullanmanz doru olabilir. Teknik analiz size ne gibi szler veriyor ve

daha da nemlisi teknik analizin arkasndaki temel felsefe nedir?
Bunu ok iyi anlamadan hareket etmemelisiniz.
imdi teknik analiz ne sylyor bir bakalm. Teknik Analiz, en

temelde fiyat grafiklerini kullanarak gelecekteki fiyat deiim
trendlerini tahmin etmeye alan piyasa hareketleri almasdr.
Yani fiyat grafiklerine bakacaz. Gemiteki fiyat hareketlerini

eitli aralar kullanarak inceleyeceiz ve gelecee ilikin tahminde
bulunacaz. Burada eitli aralar dedik. Bunlar, bar grafikler, mum
grafikler, kagi grafikleri gibi grafiksel aralar olabilecei gibi, stokastik,
momentum gibi gsterge (indikatr) denilen istatistiksel formllere
dayanan aralar veya formasyonlar dediimiz (gen, flama, bayrak,
anak vs.) gibi aralar olabilir.
Hemen bu konunun banda unu srarla vurgulayaym. Btn

aralarn hepsini en mkemmel ekilde, kitapta yazld gibi
renmek ve uygulamak gerek hayatta size hibir ey
kazandrmayabilir. Ayn grafie bakan iki ayr teknik analist ok farkl
sonulara varabilir. nemli olan ey ise; bu aralarn neler olduunu
rendikten sonra; bu aralar ciddi biimde sorgulamaktr. te ok
uzun srecek olan bu blmde ben sizlere bu aralarn neler
olduunu anlatmakla kalmayacak ve gerek hayatta uygulansayd
nasl sonu doururdu sorusuna cevap vermeye de alacam.
Bylelikle baka hibir kitapta bulamayacanz, sorgulama
yntemlerini de renmi olacaksnz.
yle dnn; bir arkadanz sizden kuraca bir i iin

sermayeye katlmda bulunmanz istiyor. Arkadanza birka soru
sormadan ve ii iyice sorgulamadan para verir misiniz? Ne i
yapacan, ne kadar ciro beklediini, pazar paynn ne olacan
sormaz msnz?
Benim de ilk balarda yaptm gibi; teknik analize balayan

birok kiinin yapt en byk hatalardan biri kitapta yazlanlar
doru kabul ederek ie balamalardr. Yani kitap der ki;
Stokastik izgisi, kendi sinyal izgisini yukar kestii anda alm

yaplmal, aa kestiinde ise sat yaplmaldr. Bunu syledikten
sonra da 2-3 tane bu gr destekleyen rnek grrsnz ve bu

rneklerde gerekten de bu kurala gre hareket edildiinde iyi para
kazanmak mmkn olmutur. Ama siz bu kural uygulamaya
kalktnzda bir trl para kazanmak mmkn olmaz.
Girite de vurguladm gibi; hibir kitapta eer 100 defa byle

hareket etseydik ka tanesinde zarar ederdik, ka tanesinde kar
ederdik sorusunun cevabn bulamadm. Teknik analiz kitabn eline
alan bir yatrmc sanki ilgili kural yz defa uygulasa yz defa
kazanacakm gibi alglar. Ama siz kendisine yle bir sonu
verirseniz; eer stokastik gstergesinin bu kuraln 100 defa
uygulasaydnz, 55 defa kazanacak, 45 defa kaybedecektiniz, ama
kazanlar kayplarn iki kat kadar olacakt. te bu tr bir durumda
okuyucu da nlemini ona gre alacaktr.
Dolaysyla bu kitapta elden geldiince gstergeler ve

formasyonlar iin yaplan testlerin sonucu verilecek ve sorgulama
yntemleri de anlatlacaktr. Sizler de bu rnekleri grerek daha
salam adm atma yolunda bu test yntemlerini daha sonra kendiniz
de gelitirebilirsiniz. Sizler bilinli yatrmc olduka, piyasada
maniplasyonlar ve maniplatrler fazla i yapamayacaklardr.
imdi de Teknik Analiz denilen ara ve analiz tekniklerinin

zerine oturduu temel varsaym ve noktalar aklayalm. Aksi halde
nnze konan eyin ne olduunu bir trl anlayamayabilir ve yanl
yorumlara ynelebilirsiniz.
178
IV.2. TEKNK ANALZN YAPI TALARI
Teknik analiz temel varsaym zerine hareket eder. Eer bu

varsaymlar doru bulmuyor veya kabul etmiyorsanz, Teknik analizi
bir ara olarak kullanmaynz.
IV.2.1. Fiyatlar Arz ve Talebi Etkileyecek Her Trl Faktr ine

Alr ve Yanstr.
Teknik analiz samadr. nk btn formller, trendler ve
formasyonlarn kullanabilecei ve ileriye dnk tahmin yaparken esas
alabileceimiz sadece 5 adet veri vardr. Bunlar;
Kapan fiyat,
Al fiyat,
En yksek fiyat,
En dk fiyat ve
lem miktardr.
Genellikle Trkiyede veri salayan irketler al fiyatlarn

gndermedikleri iin aslnda elimizde sadece 4 adet malzeme vardr.
yle dnn; size un, tuz, su ve domates gibi drt adet

malzeme versem nasl bir yemek yapabilirdiniz? Bu soruya
eitimlerimde cevap veren katlmclar genellikle Domates orbas,
domatesli makarna, domatesli pizza eklinde cevaplar verdi. Bu
yiyeceklerin her birini yedikten sonra aznzda brakaca tat genel
olarak birbirine benzer tatlar olacaktr. Fakat eer dier malzemelere
gre ok fazla domates kullanrsanz domates tad daha fazla hakim
olacak, buna karn fazla tuz kullanrsanz ok tuzlu ve yenmeyecek
bir ey de olabilir. Ama sonuta aznzda brakaca lezzet benzer
lezzetler olacaktr.
te teknik analiz formllerinden momentum sadece kapan

fiyatlar kullanlarak hesaplanrken, yani size sadece bir bardak su
iirirken veya bir tane domates yemenizi nerirken; stokastik
gstergesi en yksek, en dk ve kapan fiyatlarn dikkate alr.
Buna karn RSI gstergesi, kapan fiyatlarn nceki gnn kapan

fiyatlar ile karlatrarak bir endeks elde ederken, Money Flow Index
(MFI, Para akm endeksi) RSIya ilem miktar deikenini de ekleyerek
senede olan para giri yada kn tespit etmeye alr.
Sonuta her gsterge sadece bir yada birka malzemeyi

birletirir. rnein trend izerken, eer yukar trend ise; sadece 2 tane
en dk fiyat noktas malzeme olarak kullanlrken, aa trendler
izilirken belirli bir dnem iindeki iki adet en yksek fiyat seviyesi
kullanlr. te bu nedenlerden dolay varacanz sonular birbirine
yakn olabilir. Bu balamda, rnein 14 gnlk stokastik, RSI ve MFI
hep birlikte AL veya SAT sinyali verebilirler. Ama vadeyi
deitirdiinizde, rnein bu gstergeleri 5 gnlk bazda
izdirdiinizde hepsi birlikte tersine sinyal de gnderebilir.
Dikkatinizi ekmek istediim nokta udur; sadece 4 adet

malzeme ile ok byk paralarn sz konusu olduu borsada, bu
kadar byk riskler almak ne derecede dorudur ve kazanma
konusunda ne kadar ansmz olabilir ki? irketin bilanosu, kar,
genel ekonomik ve sektrel durum, d borlar, i borlar, irketin
yapt nemli balantlar, irketin yatrmlar gibi ok nemli
malzemelerin (faktrlerin) teknik analiz tarafndan dland bir
durumda sadece 4 adet faktr kullanmak analizimizi ok gdk ve
eksik brakmaz m?
te bu noktada teknik analizin savunma mekanizmas ve ilk

varsaym devreye giriyor. Yukarda saydmz btn faktrlerin
tm sadece ve sadece bir tek eyi etkiler o da fiyattr. Yani teknik
analiz senede olan arz ve talebi etkileyen faktrleri analiz etmez ve
bunu temel analiz yapanlara brakr. Teknik analiz der ki;
Temel analiz olarak saylan faktrlerin hepsi fiyata arz veya

talep olarak yansmtr, nemli olan nokta arz m, talep mi artyor?
sorusuna cevap vermektir. Bu soruya en iyi cevab ise, kapan fiyat
veya fiyat hareketleri vermektedir. ok nemli grlen btn temel
faktrlerin hepsi fiyatn iindedir. Teknik analist, arz veya talep artnca
bunun sebebi ile ilgilenmez, arz veya talebin gc ile ilgilenir ve bu
gcn yeni bir ay (d) yoksa boa (ykseli) piyasasnn
balangc m olduuna karar verir.
180
IV.2.2. Fiyatlar Anlaml Bir sre, Belirli Bir Trend zerinde

Hareket Ederler
Trendler ilk olarak Charles Dowun almalaryla teknik analize
girmilerdir. Fiyatlar belirli bir ynde anlaml bir sre hareket ederler.
Bu trenler ksma ayrlr;
Artan Trend (Boa piyasas)
Azalan Trend (Ay piyasas)
Yatay Hareket (Balk piyasas)
Charles Dow, trendleri ana ksmda inceler. Ana trend, ara

trend ve ksa vadeli trend. Ana trendler en az 1-2 yl devam eden
ykseli ve d trendleridir. Ara trendler ise ana trendlerin oluumu
srasnda ykseli trendini veya d trendini bozmadan ortaya kan
ara d ve ykseli trendleridir. Ksa vadeli trend ise ara trenler
iindeki kk apl aa yukar hareketlerdir.
Resim IV.2.2-1: MKB-100 1993-1994
Ana d trendi 1.9

1.8
1.7
1.6
1.5
1.4
ara trendler 1.3
1.2
1.1
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
Ana ykseli trendi 0.4
0.3
S O N D 93 M A M J J A S O N D 1994 M A M J J
Yukardaki grafikte MKB-100n dolar bazndaki hareketleri

verilmitir. Ana ve ara trendler gsterilmitir. Ara trendler oluurken
ksa vadeli trendlerin ara trendler oluurken ortaya ktna dikkat
ediniz.
IV.2.3. Tarih Tekerrrden barettir

Teknik analizin nc en nemli varsaym ve oturduu temel
noktalardan sonuncusu ise; tarihin tekerrrden ibaret olduudur.
Yani gemiteki fiyat hareketlerinin oluturduu ekiller (gen
formasyon, omuz ba omuz formasyonu, anak formasyonu, elliot
dalgalar vs.) srekli olarak tekrarlanrlar.
Peki bu ekil yada formasyonlarn srekli olarak

tekrarlanmasnn sebebi nedir? Biraz falcla benzemiyor mu?
Varsayalm ki 6000 liradan bir senet aldnz ve senet 4200TLye

dt. Uzun sre 4.200-5.500 aralnda senet ykseldi ve geri dt.
Yani bu iki fiyat arasndaki kanalda hareket etti. Bu arada sizin
maliyetiniz olan 6000 TL fiyatna bir trl gelmedi. Aradan iki ay geti
ve zarardasnz. Bu hisseye yatrdnz paray bankada repo
yapsaydnz ok daha iyi olacan dnyorsunuz. Senet bir gn
hareketleniyor ve 5.400 seviyesine geliyor. Yine decektir diyerek
hisseyi satyorsunuz. Daha sonra hisse ksa srede 8.000 fiyatna
kyor. Yani aadaki grafikte olanlar oluyor.
182
Resim IV.2.3-1
8000
7000
6000
5000
4000
50000
x10000
November December 1999 February Mar
imdi bu olay analiz edelim. Buradaki hareketinizin byk

ksm psikolojiktir. Bu hisseyi tuttuunuz srece bilinaltnza u
hkm yerleiyor;
ki aydr senedi tutuyorum bir ey kazandrmad. Bilinaltnz

sizi zorluyor ve size bu hisseden para kazanamayacanz vurguluyor.
Dolaysyla, sizin gibi birok insan ayn duygular yayor ve bu
duygular karmza fiyat hareketleri olarak kyor. Fiyatlarn ini
klar ise formasyonlar oluturuyor.
Gelecekte de ayn durum ortaya ktnda genel olarak

psikolojik tepki ve alglamalar ayn ekilde olduu iin yine ayn
ekilde davranyorsunuz. Sonu olarak ayn ekiller tekrarlanabiliyor.
Ksaca zetlemek gerekirse, varsayn ki piyasa yzde 30 yukar

gitti. Bu durumda sat yaptnz. Ne zaman piyasa yzde 25-30 yukar
giderse siz satyorsunuz. te bu durum hem direnleri oluturuyor
hem de gemite sizin yaptnz bu hareketler, u an olan hareketlere
de aynen yansyor. Gemiten bugne psikolojik yapnz deimedii
iin gemite fiyatlarda ortaya kan formasyonlar yeniden
grlebiliyor.
Toparlarsak, teknik analist fiyatn her trl etki ve faktr

ierdiini, belirli trendler olutuunu ve tarihsel olarak ayn
hareketlerin srekli olarak ortaya kt varsaymlarn kullanarak
gelecekteki fiyat hareketlerini tahmin etmeye alr.
IV.2.4. Teknik Analizin Temel Aralar

Bu konuda aslnda formal bir ayrm olmasa da bu kitapta teknik
analiz aralarn aadaki ekilde gruplayacam.
Grafiksel Sunum ve Grafiksel Analiz : Bu blmde bar

grafiklerinden tutun da, mum grafiklerine, kagi grafiklerine
kadar birok grafiksel gsterimin yorum, analiz ve
sorgulamalarn greceksiniz.
Trendler, Kanallar ve izgisel Analiz Aralar: Bu blmde

trend nasl izilir, nasl yorumlanr sorularna cevap
bulabileceiniz gibi, trend izgilerine benzer zellikler gsteren
Gann izgileri, Fibonnaci analizleri, Hz diren izgileri gibi
aralarn ayrntlarn bulacaksnz.
Gstergeler ve Hareketli Ortalamalar: Benim okuyucularmn

belki de en ok ilgisini eken blm bu blm olacak. nk
bana gelen sorular arasnda ne ok sorulan sorular hep
gstergelere ilikin oluyor. rnein, en ok kazandracak
hareketli ortalama hangisidir? Ka gnlk RSI kullanlmaldr?
En iyi sonucu veren momentum, ka gn baz alnarak izilen
momentumdur? Tm bu sorulara cevaplar bu blmde
bulacaksnz.
Elliot Dalgalar: Bu blm ok ksa olacak. nk Elliot

dalgalar analizi ok kapsaml bir konudur ve sadece bu
konuyu ieren kitaplar yazlmtr. Bu blmde sadece Elliot
dalgalarnn ne olduunu ve en basit yorumlanma eklini
vereceiz. Konuya yakn ilgi duyan ve derinlemesine incelemek
isteyenler iin de ayrca kaynak ismi verilmektedir.
184
IV.3. GRAFKSEL SUNUM ve ANALZ
IV.3.1. Nokta ve ekil Grafikleri (Point and Figure)

Bu tr grafikler normal fiyat grafikleri ve mum grafiklerinden ok
farkldr. Dier grafikler genellikle fiyatlarn zamana gre deiimini
verirken Nokta ve ekil grafikleri zamandan bamszdr. Grafik
kadrannn her iki ekseninde de fiyat deiimleri gsterilir. Aadaki
grafikte X eksenindeki zaman aralklarnn farkl olduuna dikkat
ediniz. Fiyatlar belirli bir oranda arttnda X iareti ve dtnde O
iareti ile gsterilirler. rnek bir grafik aada verilmitir. Grafik
stunlardan oluur ve X ve O lar birer stun eklindedir.
ekil IV.3-1 : Nokta ve ekil
Bu grafiin izimi ve hesaplanmas ise aadaki ekildedir.

ncelikle bir kutu genilii denilen bir rakam belirlenmelidir. Bu
rakam bilgisayar programlar tarafndan senedin fiyat miktarlarna

gre otomatik olarak belirlenmektedir. Fakat siz de istediiniz bir
baka rakam verebilirsiniz. Fiyatlar kutu genilii miktarnda
arttnda grafik zerine bir X iareti veya kutu genilii boyutunda
dtnde bir O iareti konur. rnein kutu genilii 250 TL olarak
belirlendi. Eer fiyatlar X stunu zerindeyken 10000 TLden 10250
TLye karsa bir X iareti konur. Fakat fiyatlar O stunu zerindeyken
10000 TLden 9750 TLye derse bu durumda yeni bir O iareti
konur.
Her bir stun ya Xlerden ya da Olardan oluur. Her iki iaret

kesinlikle ayn stun zerinde bulunmaz. Bir de geri dn miktar
denilen bir say vardr. Bu say X ve O stunundan dierine gei
artn gsterir. rnein X stunu zerindeyiz ve kutu genilii 250 TL
ve geri dn says da 3 olsun. Bu durumda eer fiyatlar art
halindeyken (X stununda olduumuz iin) bir gn iinde 3x250=750
TL derse X tepe ksmnn hemen sa tarafnda 3 adet O iareti
oluur. nk fiyatlar geri dn orannn belirttii miktar kadar
dmtr. Burada anlatm biraz karmak grnse de aadaki
rnekte olay daha ak bir hale gelecektir.
Stunun Xden Oya veya Odan Xe dnmesi trend deiimini

iaret eder. Genellikle uygulamada ve dnyada bu fiyat hareketleri
nokta ve ekil grafii haline getirilirken en yksek ve en dk fiyat
seviyeleri kullanlr.
a. Yorumlanmas
Nokta ve ekil grafikleri daha ok senede olan arz ve talebin
hangisinin fazla olduunu gsterir. uzun bir X stunu talebin
arzdan fazla olduunu gsterirken uzun bir O stunu arzn
talepten fazla olduunu ve fiyatlarn dmekte olduunu
gsterir.
Nokta ve ekil grafikleri de daha nce formasyonlar ksmnda

anlatld gibi eitli ekillerde ortaya kabilir ve aynen
formasyonlarda olduu gibi yorumlanr. Bundan baka bu tr
grafiklere trendler blmnde anlatlan destek ve diren
186
analizleri (bkz sayfa 200) uygulanmal ve fiyatlarn nerede

destek grecei, nerelerde direnle karlaaca belirlenmelidir.
b. rnek Olay
Grafikte Gbre Fabrikalarna ait hissenin nokta ve ekil grafiini
grmektesiniz.
Grafik IV.3-1 : Nokta ve ekil Grafii 1
Burada kutu genilii 250 TL ve geri dn oran 3 olarak

alnmtr.Grafik zerinde dikkat ederseniz trendler izilmi ve desetek
ve diren noktalar belirtilmeye allmtr. Ksa vadeli k trendi
aaya doru krldktan sonra fiyatlar nemli oranda d
beraberinde getirmitir. izilmi olan uzun vadeli trende bakldnda
ise en son duruma gre fiyatlarn uzun vadeli bir direnle karlatn
gryoruz. Grafik zerindeki yorumlar okuyunuz.
Grafik IV.3-2 : Nokta ve ekil Grafii 2
Grafikte nokta ve ekil grafiklerinin nasl oluturulduuna dair

aklamalar yaplm ve destek ve diren izgileri izilmitir. Grafii
inceleyerek yorumlaynz.
Nokta ve ekil grafiklerinin oluturduu ekiller formasyonlar

blmnde anlatlan tipte formasyonlara benzeyebilir. Bu durumlara
da dikkat edilmeli ve yorumlar bu tip durumlar da gznnde
bulundurularak yaplmaldr. Burada biz sadece bunu belirtmekle
yetineceiz. Formasyonlarn bu tip grafiklere uygulann sayn Ahmet
Mergen Kurtlarla Tango isimli kitabnda ayrntl bir ekilde
aklamtr. Daha geni bilgi arzu eden okuyucular bu kitaba
bavurabilirler.
IV.3.2. Kagi Grafikleri (Kagi)

Bu grafik trnn 19. yzylda Japonlar tarafndan gelitirilmi
olduu bilinmektedir. Kagi grafii ince ve kaln dikey izgilerden
olumaktadr. izgilerin kalnl ve incelii fiyat hareketlerine gre
ekil alr. En nemli zellii senede olan talebin artp azaldn
gstermesidir. Teknik analizin felsefesine gre fiyatlar arz ve talep
188
belirler. Eer bir senede olan talep artyorsa fiyatlar artacak, tersi
durumda ise fiyatlar azalacaktr.
ekil IV.3-1 : Kagi
a. Nasl izilir ?
Varsayalm ki senedin ilk kapan fiyat balang noktamz
olsun. Bu fiyata balang fiyat ad verilir.
Eer bugnk fiyat dnk balang fiyatndan yksekse,

dnk balang fiyatndan bugnk kapan fiyatn
birletirecek ekilde kaln dikey bir izgi yukarya doru,
bugnk kapan fiyat seviyesine kadar izilir.
Eer bugnk fiyat dnk balang fiyatndan dkse,

dnk balang fiyatndan bugnk kapan fiyatn
birletirecek ekilde ince dikey bir izgi aaya doru,
bugnk kapan fiyat seviyesine kadar izilir.
Bundan sonraki izgilerin izilebilmesi iin hep bir nceki

gnle karlatrma yaplarak yeni kagi izgileri izilir.
Eer fiyatlar ayn ynde hareket etmeye devam ederse fiyat

art yada azal miktar ne kadar kk olsa da izgi uzatlr.
Eer fiyatlar belirlenmi bir geri dn miktar veya oran kadar

belirlenen ynn aksine dnerse bu durumda ksa bir yatay
izgi izilir. rnein geri dn orann %5 olarak belirledik.
Eer fiyatlar dne gre asgari %5 bir d yaparsa yatay ksa
bir izgi izilir. Fakat fiyatlarn geri dn %5den daha dk
olursa, hibir izgi izilmez.
Son olarak, eer ince kagi izgisi artarak bir nceki yksek
noktaya ularsa kaln kagi izgisi izilmeye balanr. Ayn
ekilde eer kaln bir kagi izgisi bir nceki dip seviyesinin
altna derse, kaln izgi ince izgi haline dnr.
b. Yorumlanmas
Kagi grafiklerinin yorumlanma kurallar aada verilmitir.
Bir seri kaln kagi izgisi talebin arz am olduunu gsterir.

Dolaysyla fiyattaki art devam edecektir.
Bir seri ince kagi izgisi arzn talebi atn ve sat basksnn
srdn gsterir ki fiyatlar aaya doru gidecektir.
Kagi izgilerinin bir kaln bir ince haline dnmesi ve bunun

dar bir aralkta olumas arz ve talebin birbirine eit olduunu
ve fiyatn o an iin dengede bulunduunu gsterir.
Kagi izgilerine bakarak karar verme tekniini ise yle

zetleyebiliriz; Kagi izgisi ince izgiden kaln izgi haline
dntnde AL, kaln izgi halinden ince izgi haline
dntnde ise SAT karar verilmelidir.
Kagi izgisi ykselirken bir nceki tepeye gre yeni tepeler

yapmas fiyat artlarnn devam edeceini (boa piyasas), kagi
izgisi derken yeni ykselmelere teebbs ettiinde yeni
tepelerin bir nceki tepenin altnda kalmas ise fiyatlarn
dmeye devam edeceini (ay piyasas) gsterir.
190
c. rnek Olay
Aadaki grafikte Anadolu Cam iin 1994-1996 tarihlerindeki
fiyat hareketlerine ilikin Kagi grafii ve AL SAT noktalar
belirlenmitir. Buna gre hareket edildiinde nemli kar
potansiyellerinin ortaya kt grafikte aka grlmektedir.
Resim IV.3.2-1: Kagi 1
Yukarda verdiimiz yorumlama teknikleriyle, grafii dikkatli bir

ekilde inceleyip dier yorumlarn doruluk derecesini aratrnz.
Aada ise Tmteks firmasna ait Kagi grafii verilmi, fakat

grafik zerinde hibir yorum yaplmamtr. Bu grafii inceleyip Nasl
Yorumlanr balyla verdiimiz yorumlarn ne derece tutarl
olduunu inceleyiniz ve AL-SAT noktalarn belirleyiniz.
Resim IV.3.2-2: Kagi 2
IV.3.3. Mum Grafikleri (Candlestick Charts)

Japonlarn 17. yzylda pirin alm satm szlemelerindeki
fiyatlara bakarak ilerideki fiyatlar tahmin etmeye ynelik olarak
gelitirdikleri bir yntemdir. Daha sonra Steven Nilson isimli bir
Avrupalnn bu teknii Japonyadan Avrupa sermaye piyasalarna
tamasyla mum grafikleriyle analiz teknii nem kazanm ve popler
bir hale gelmitir. in ilgin yan ise mum grafiklerinin baarl bir
ekilde kullanlyor olmasdr.
Bugne kadar yapmakta olduum teknik analizlerde, baz mum

tiplerinin Trk borsasnda da ok baarl olduunu tespitimden
dolay bu konuya da deinmek ve zellikle bizim borsamzda baarl
sonular veren mum tiplerini okuyuculara tantmak istedim. unu
nemle belirtmek isterim ki, birok mum tipi vardr ve bunlardan
sadece en nemlilerine burada deinilecektir. Daha fazla bilgi almak
isteyen okuyucular Ahmet Mergenin Kurtlarla Tango isimli kitabna
bakabilirler.
192
imdi Mumun ne olduundan bahsedelim ve bir mumun

izilebilmesi iin gerekli verilerin neler olduunu aklayalm.
Bir seansa, gne veya haftaya ait bir mumun izilebilmesi iin
drt adet temel veri gereklidir. Bunlar Hisse senedinin;
Dnem ii al fiyat,
Dnem ii kapan fiyat,
Dnem ii grd en yksek fiyat
Dnem ii grd en dk fiyattr.
Bu veriler olmadan mum izilemez. Fakat burada nemli bir

noktay vurgulamak istiyorum. Trkiyede MKBden salanan veriler
iinde al fiyat olmadndan dolay, bir nceki dnemin kapan
fiyat, al fiyat olarak alnmaktadr. rnein, eer gnlk analiz iin
mum iziliyorsa dnn kapan fiyat bugnn al fiyat olarak
alnmaktadr.
Aada bir Mumun gn ii fiyat hareketleri sonras nasl

olutuunu gryorsunuz.
ekilde soldaki beyaz mum gn ii fiyat art olduunu

gsterirken, sadaki siyah mum gn ii fiyat dn
gstermektedir. Mum grafikleri drt ayr veriden olutuu iin
piyasadaki psikolojiyi yanstan en iyi gstergelerden biridir. Deiik
trlerdeki mumlar deiik anlamlara gelmektedir. Aada mum
eitlerinin nasl yorumland gsterilecektir.
194
a. Yorumlanmas
Fiyatn Artacan Gsteren Mum ekilleri
Uzun Beyaz Mum: Bu ekilde Uzun beyaz mumu gryorsunuz.

Bu mum fiyatlarn arta getiini ve artn devam edeceini haber
verir.
Eer fiyatlarn belli bir dip noktasna inmesinden sonra ortaya

karsa ve mumun kapan fiyat yakn gemiteki bir tepe noktasna
doru yaklarsa fiyat artnn srekli olaca dnlr.
eki : nemli bir d seyrinden sonra bu mum grlrse,

eki olarak adlandrlr. Fiyatlar belli bir noktaya kadar dmtr
ve fiyatlar en son bir dip noktasn daha test ettikten sonra ykseli
yapmtr. Yani kat ulalan dip noktasn kabul etmemitir ve bir
daha o noktaya ulamas ok zordur.
Eer fiyatlar ykselip de belli bir tepeye ulatktan sonra bu

mum grlrse bu durumda Asl Adam olarak adlandrlr. Bu ise
de iaret verir (Aada buna deinilecektir.)
Delici izgi: Kara bulutlarn tersi olan bu grnm (Kara

bulutlar ileride aklanacaktr.) ykselii iaret etmektedir. Son gnk
dten sonra fiyatlar dnk kapann daha altndan almasna
ramen, fiyatlar o kadar ykselmitir ki birinci siyah mumun yarsn
geecek ekilde kapanmtr. Bu arada daha yksek fiyat seviyesini de
test etmitir.
Delici izgi: (Al Verilerinin Olmamas Hali): unu nemle

belirtmek istiyorum ki; Trk borsasnda al fiyatlar verilmedii iin
ekil4deki trde bir muma rastlamak mmkn deildir. Son gnk
al fiyat bir nceki kapan fiyatna eit olacaktr ve mumun alt
ksmlar ayn seviyede olacaktr. Dolaysyle ikinci beyaz mumun bir
196
nceki gnk siyah mumun tepesini geecek ekilde kapanmas

gereklidir. Yani delici izgi ekli bizim borsamzda yukardaki ekildeki
gibi grnecektir.
Yutan grnm : ekildeki bu grnm nemli bir d

trendinden sonra ortaya kmsa, ok nemli bir ykseliin ortaya
kacan haber verir. Eer fiyatlar ykseli trendinde iken ortaya
karsa, ykseliin devam edeceini fakat birinci durumda olduu gibi
ok nemli bir ykseliin habercisi olmayabilir. Az nce ekil5 de
belirtilen nedenlerden dolay bu tr bir muma Trk borsasnda
rastlayamazsnz. Bunun trk borsasna uyarlanm hali aadaki
ekilde olabilir.
Yutan Grnm (Al Verileri Yoksa) : ekil 5deki nedenlerden

dolay, yutan grnm Trk borsasnda ekil7de olduu ekilde
grlecektir. nemli olan nokta bu grnmn fiyatlar belli bir dip
yaptktan sonra olumas ve beyaz mumun siyah mumun 2 katna
yakn artm olmasdr.
Sabah Yldz : Fiyatlarn belli bir d yaadktan sonra

yandaki ekli yapmas, yani sabah yldznn grnmesi (ki sabah
yldz siyah da olabilir) ve bunun da uzunca beyaz bir mumla
desteklenmesi fiyatlarn ykseleceini ifade eder. Bu grnmn tersi
ise akam yldzdr ve ileride incelenecektir. Burada tekrar, al
fiyatlarnn olmamas dolaysyle bizim borsamzda bu grnmn
nasl oluacan aadaki 9.ncu ekilde grebilirsiniz.
Sabah Yldz (Al Verileri Yoksa) : Bir nceki gnn kapan

fiyat bugnn kapan fiyat olarak alndnda, sabah yldz yandaki
ekilde olduu gibi grlecektir. Sabah yldz aydnlk gnlerin
198
geleceini gsterdiinden AL karar verilmelidir. Fakat herzamanki

uyarmz burada da yapalm. Kesinlikle dier gstergeleri de inceleyin.
Ykselen doji Yldz : Yukarda sabah yldzndan bahsederken,

sabah yldznn d trendinin yukar doru dneceine dair iaret
verdiini belirtmitik. Bunun yannda doji yldz (Ha grnm)
kararszl gsterir. Belli bir d trendinden sonra ortaya karsa,
ykselii ifade eder ama yine de beklemek gerekir. Dolaysyle ksa bir
ha iareti beklemeniz gerektiini bildirir.
Fiyatlarn Deceini Gsteren Mum ekilleri
Uzun Siyah Mum: Uzun siyah bir mum kara haberlerin

iaretisidir. zellikle belirli bir diren noktasn krarak bu grnm
gerekletirirse ve bu mum olutuunda da ilem hacmi nemli
derecede artmsa, kattan bir ka balamtr. Byle bir durumda
en akllca i zarara katlanp sat yapmaktr.
Asl Adam : Eer bu ekiller nemli bir ykseli trendinden

sonra ortaya karsa ok byk bir olaslkla fiyatlarn dmeye
balayacan haber verir. Her ikisinin yan yana grnmesi gerekmez.
Sadece bir tanesinin tepede olumas fiyatlarn deceinin ilk
belirtisidir. Borsamzda ok ska rastlanan bir durumdur ve baarl
sonular vermektedir. leride rnekleri verilecektir.
Kara Bulutlar : Adndan da anlalaca zere Kara Bulutlar

kt gidiatn habercisidir. Burada izilen ekil Trk borsasnda
oluaca ekilde izilmitir. Genellikle fiyatlar belli bir tepe yaptktan
sonra oluur. nemli olan nokta; ikinci siyah mum bir gn nceki
kapantan veya daha yksek bir seviyeden almasna ramen beyaz
mumun yarsn geecek ekilde aadan bir kapan yapmtr.
zellikle bu mum oluurken ilem hacminin bir gn nceye gre
artm olmas d teyit eder.
200
Yutan Siyah Mum : Son gnk fiyatlar bir gn nceye gre daha
yksek bir seviyeden almasna ramen gn iinde beyaz mumu
yutacak ve beyaz mumun glgesini de iine alacak ekilde dmtr.
Bu grnm, daha nce belirtilen sebeplerden dolay Trk borsasnda
yandaki ekilde ortaya kmayacaktr. Trk borsasna uyarlan
aada gsterilmitir.
Siyah Yutan Mum (Al Verileri Yoksa) : Bu ekildeki durum,

yukardaki duruma gre sadece al kapan fiyatlar asndan
farkldr. Son gnk al fiyat bir gn ncenin kapan fiyatna
eittir. Fakat son gnk fiyat hareketlerinde siyah mum beyaz mumu
iine alm ve olduka aa bir seviyeden kapanmtr.
Akam Yldz : Akam yldz karanln geldiini yani fiyatlarn

deceini haber verir. kinci kk beyaz yldz Akam yldzdr.
Bunun iinin siyah veya beyaz olmas fark etmez. Genellikle belirli bir
ykseli trendinden sonra ortaya karlar. Siyah mumun birinci uzun
beyaz mumun yarsnn altna dmesi, fiyatlarn deceini haber
verir.
Doji Yldz : Fiyatlar ykselmitir, ykselmitir ve ykseliin

sonunda 17. ekildeki ha iareti ile gsterilen doji yldz ile
karlatnz. Bu durum bir kararszl ifade eder ve fiyatlardaki art
momentumunun zayfladnn bir gstergesidir. Yatrmclar bu
noktada satsam m? tutsam m? kararszl iindedirler. Dolaysyla
takip eden gn beklemek gerekir. Eer ilem hacminin artmasyla
birlikte uzun beyaz mumun yarsn da aa kracak ekilde bir siyah
mum oluursa, hemen satmalsnz. Eer bir iki gn daha doji yldzlar
devam ederse, en akllca yol yine satmaktr.
202
Kayan Yldz : Bu yldz grdnzde, dilek tutup fiyatlarn

tekrar ykselmesini beklemeyin. st glgesi gvdesinin en azndan iki
kat kadar uzun olan bu kayan yldz eer uzunca beyaz bir mumun
arkasndan gelmise temkinli olmakta yarar vardr. Genellikle d
iaret eder. Hele ki kat uzunca bir aradan sonra tepe yapmsa ok
byk bir olaslkla arkasndan d gelecektir.
Uzun Bacakl Doji Yldz : Fiyatlar gn iinde yukar ve aa

hareketler yapmtr ve bu hareketler geni bir marjda yer almtr.
Fakat kat al fiyatndan kapanmtr. Fiyatlar belli bir sre
ykseldikten sonra yanda verilen ekilde bir mum grnrse,
dn balayacann ilk iaretleri alnm demektir. Kat
satlmaldr. Fakat kat belirli bir sre dtkten sonra bu ekil
grlrse, yukar doru bir dnm noktas olarak da
deerlendirilebilir.
Ha Yldz : Bu mum ekli de yukarda 19.ncu ekilde verilen

muma benzer ve yorumlar ayndr. zellikle nemli bir ykseliten
sonra ortaya kmsa, ok byk bir olaslkla fiyatlar de
geecektir. Aksine uzun sreli bir dn ardndan bu mumun
grnmesi artk fiyatlarn daha fazla dmeyeceine ve ykselie
geeceine iaret eder.
Mezarta : Bu grnm ok byk bir ounlukla fiyatlar belli

bir tepeye ulatktan sonra ortaya kar ve tartmasz bir ekilde
dn balayacan gsterir. Bu ekilde ne gryoruz? Fiyatlar
almtr ve gn iinde nemli derecede ykselmi, fakat bu
seviyelerde tutunamayarak ald fiyattan kapanmtr. Bir kapy
omuz vurarak krmay dnn. Kapya yklenirsiniz, sonra biraz
daha gl bir ekilde kapy zorlarsnz ve son zorladnzda ise son
gcnz kullanrsnz. Eer kramazsanz, kapy kramayacanz
anlamsnzdr ve brakp gidersiniz. Eer fiyatlar kapy biraz
aralayabilseydi, bu mumun en azndan beyaz bir gvdesi olmalyd ki
bir defa daha zorlayabilsin. Bu yzden tepede bir yerde bu mum
oluursa iyiye iaret deildir.
204
Resim IV.3.3-1: Mum Grafikleri Yorumu 1
Bu grafikte daha nce gstermi olduumuz mum eitlerinden

drdn gryorsunuz. Bunlar srasyla; Mezarta grnm, Ters
asl adam grnm, eki grnm ve kararszlk grnmleridir.
Aadaki resimde ise farkl mum ekillerine rastlamaktasnz.

Bunlar grafik zerinde srasyla gsterilmitir. Bu grafikte ters asl
adam, sabah yldz, delici izgi, uzun beyaz mum ve yutan grnm
gryoruz. Dikkat edilirse ters asl adam tepe noktasnda olumu ve
arkasndan d gelmitir. Daha nce sabah yldzn anlatrken
iinin siyah olabileceinden bahsetmitik. Burada da sabah yldz ii
siyah ekilde ortaya km fakat glgeleri normalden biraz uzun
olmutur. Tabi ki arkasndan gelen beyaz mum bunun sabah yldz
olduunu teyit etmitir. Yutan grnmde ise, dip noktada oluan
aa glgeli siyah mum, hemen arkasndan gelen beyaz mum
tarafndan yutulmutur. Yani beyaz mum siyah mumu iine alm ve
daha yksek bir seviyeden endeks kapanmtr. Bu da ykseliin
devam edeceine iarettir.
Resim IV.3.3-2: Mum Grafikleri Yorumu 2
imdi de aada verilen grafii inceleyerek mum grafiklerinin ne

derece iyi alp almadn test ediniz. Bunu belirlerken senet
zerinde belirli mumlar arayp bulunuz ve gelecee ilikin yorumlar
yapnz. u ana kadarki tecrbelerim Trk borsasnda da mum
grafiklerinin iyi altn gstermi bulunmaktadr.
206
Resim IV.3.3-3: Mum Grafikleri (Deneme)
IV.3.4. Candlevolume Mumlar (Candlevolume StIcks)

Bu blm okumadan nce Mum grafikleri blmn
okumanz tavsiye ederim. Aksi halde burada anlatlanlar ok
aklayc ve net olmayabilir.
Burada candlevolume denilen bir baka eit mum grafiini

tanyacaz. Dier mum grafiklerinden ayrlan en nemli noktas ise,
candlevolume mumlarnn ilem hacmini de dikkate alarak
izilmesidir. Bu mum tipi izilirken senede ait 5 ayr veri kullanlr ki
sadece bir mum grafii zerinde senedin al, en yksek, en dk,
kapan fiyat ve ilem hacimlerini grebilirsiniz. Aada
Candlevolume mum tipinin nasl izildii ekil IV.3-1de
gsterilmitir.
ekil IV.3-1 : Candlevolume Mum Tipinin izilmesi
ekil IV.3-2 : Ayn fiyat Hareketini Yapm iki ayr Candlevolume

Mumu
Bu ekilde art gsteren iki

ayr candlevolume mumu
10.000 TL grmektesiniz. Her ikisi de 8.000
TLden 10.000 TLye bir art
yapmtr. Fakat aralarndaki
fark birinin ince dierinin ise
8.000 TL kaln olmas, yani enlerinin farkl
olmasdr. Soldaki mumun ilem
208
hacmi sadaki muma oranla yaklak iki kat daha fazladr. Yani biri
daha yksek bir ilem miktar ile 2.000 TLlik bir art yaparken,
dieri ayn art daha dk bir ilem miktar ile gerekletirmitir.
Dolaysyla sadaki mumun gsterdii senedin fiyatnn ileride
artnn devam etmesi daha muhtemel iken soldaki mumun gsterdii
senedin fiyatnn daha da artmas daha yksek bir ilem hacmini
gerektirmektedir.
Yukardaki ekilde art durumu gsterilmitir, fakat azal

durumunda da fark eden bir ey olmayacaktr.
a. Yorumlanmas
Candlevolume mumlarnn yorumlanmas da mum grafiklerinde
verdiimiz yorumlarla ayndr. Fakat burada belirtilmesi gereken baz
nemli farkllklar u ekilde sralanabilir.
Dar ve uzun siyah mum (daha nceki birka gnlk mumlarla

karlatrldnda) ani bir d olduunu gsterir ki bu durum
dn devam edeceini haber verir.
iman fakat ksa mumlar trendin deieceini iaret eder.
Dar ve uzun mumlar fiyatlarn gitmekte olduu ynde

hareketinin devam edeceini gsterir.
eki ve asl adam grnmleri (bkz. mum grafikleri blm)

aynen mum grafiklerinin yorumlanmasnda olduu gibi deerlendirilir.
b. Candlevolume Sorgulanyor
Resim IV.3.4-1: Candlevolume Mum Grafikleri
Bu grafikte candlevolume mum grafiklerine ait bir rnek

grmektesiniz. Grafik zerinde belirttiimiz noktalarn dndaki
yorumlar da siz grafii inceleyerek yapnz.
IV.3.5. Equivolume Grafikleri (Equivolume)

Bu blm incelemeden nce mum grafikleri blmn
okumann ok faydal olacan dnyorum. Bu blmde mum
grafikleri konusunda bilginiz olduu varsaylarak konular
anlatlmtr.
Mum grafikleri izilirken btn mumlarn eni ayn oranda

izilmekte ve ilem hacmi dikkate alnmamaktadr. Fakat bu gstergeyi
gelitiren Richard Arms gn ii en yksek ve en dk fiyatlar ve
ilem hacmini de dikkate alarak equivolume grafik tekniini
gelitirmitir. Bu tr bir mum eklinin izimi aadaki aklanmtr
Grafiin en st izgisi o gnk (eer haftalk analiz yaplyorsa o

haftaki) en yksek fiyat, alt izgisi ise o gnk en dk fiyat
210
gstermektedir. Mumun genilii ise o gnk ilem hacmi miktarna

gre dar veya geni bir ekilde izilmektedir. Geni bir taban, o gn
iinde yksek bir ilem hacmi olduunu gsterirken. dar bir taban ise
o gn az bir ilem hacmi olduunu gstermektedir.
ekil IV.3-1 : Equivolume Grafiklerinin izimi
En yksek
En d k
lem Hacmi
Her bir equivolume grafii senet iin o gnk arz ve talebin bir
resmini gsterir. Her bir grafik birer kutu grnmndedir.
Eer mum geni ise o gn o senet zerinde yksek bir ilem

hacmi gerekletiini gsterir. Mumun geni ve ayn zamanda dier
gnlerle karlatrldnda uzun olmas, yksek ilem hacmiyle
nemli bir fiyat hareketi yaandna iaret eder.
Eer mum dar bir mum ise o gn az bir ilem hacmi olduunu
gsterir. Uzun ve dar mumlarn olumas trendin devam edeceine
ilikin fikir verir. nk, az bir ilem hacmiyle dahi fiyatlar nemli
oranda artm veya azalmtr.
Vurgulanmas gereken en nemli nokta ise belirli bir destek veya

diren blgesinin uzun ve geni tabanl bir kutu ile geilmesidir ki bu
artk destein veya direncin krldna iaret eder. Buna g kutular
ad verilir. G kutular olutuktan sonra fiyatlar o ynde bir sre
hareketini srdrr.
ok geni fakat ksa bir kutunun olumas, ok yksek ilem

hacmine ramen fiyatlarn fazla ykselmediini gsterir ki
arakasndan genellikle dler ve dar uzun d kutular meydana

gelir.
a. rnek Olay
Bu grafikte equivolume gsterimiyle Gentan fiyat hareketlerini
grmektesiniz. Yaptmz yorumlara uygun olarak grafiin nemli
noktalar grafik zerinde aklanmtr. zellikle G kutusunun
olutuu nokta ile geni ve ksa boylu kutunun olutuu noktaya
dikkat ediniz.
Resim IV.3.5-1: Equivolume Grafikleri

IV.3.6. Renko (Renko)
Renko Japoncadan gelme bir kelimedir ve Trke karl
Tuladr. Grafik tipi tulalara benzediinden bu isim verilmitir.
Grafik eit boyutlarda izilmi olan kutulardan oluur. Aada bir
renko grafik rnei verilmitir. Bu grafii inceleyiniz ve hesaplanmas
konusunda yaplan aklamalar okuyunuz.
Resim IV.3.6-1: Renko 1
Renko grafikleri kapan fiyatlar temel alnarak izilir. ncelikle

kutu boyutu denilen bir rakam belirlenir. Bu rakam genellikle
senedin kademe fiyatlarnn 2 veya 3 kat alnarak uygulanmaldr.
rnein fiyat 10000 TL civarnda olan bir senet iin kademe art ya
da azal fiyat MKBde 100 TL dir. Dolaysyla byle bir senet iin
renko grafii izdirilirken kutu boyutunun 250-300 TL alnmas
mantkldr. Bu kutu boyutu minimum fiyat deimesidir. Bundan
sonra renko grafiinin izilebilmesi iin bugnn kapan fiyat bir
nceki renko kutusunun en yksek ve en dk dzeyleriyle
karlatrlr.
Eer bugnk kapan fiyat dnk renko kutusunun st

seviyesinin zerindeyse ve en az kutu boyutu kadar artmsa yeni
Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor 213
beyaz renko kutusu izilir. Tam aksi durumda ise, yani bugnk
kapan fiyat dnk renko kutusunun alt seviyesinin altna kutu
boyutu kadar dmse yeni siyah renko kutusu izilir. Bunu bir
rnekle aklayalm;
5000 TL
4800 TL
Yukarda grld gibi kutunun st seviyesi 5000 TL ve alt

seviyesi 4800 TLdir. kutu boyutu 200 TL olarak belirlenmitir. imdi
ise fiyatlarn 5300 TLye arttn varsayalm. Bu durumda yeni renko
kutusunun izilmesi gerekir nk fiyatlar bir nceki kutunun st
seviyesinden itibaren en az 200 TL artmtr. Aadaki ekli
inceleyiniz.
5200 TL
5000 TL
Peki bu durumda niin kutunun st ksm 5300 TL deildir?

nk renko grafikleri izilirken her kutu eit boyutlarda izilir. Eer
fiyatlar 5450 TLye km olsayd bu durumda yeni bir kutu daha
izecektik. Bu ise aada gsterilmitir.
214
5400 TL
5200 TL
5000 TL
4800 TL
Yukardaki rneklerde fiyatlardaki art durumlarna gre renko

kutular izilmitir. imdi ise fiyatlarn bugn iin 4500 TLye
dtn varsayalm. Bu durumda bir nceki renko kutusuna gre
yeni renko kutusunun nasl izileceini gsterelim.
5000 TL
4800 TL
4600 TL
a. Yorumlanmas
Temel olarak kutular renk deitirdiinde fiyatlarn trendinde bir
deime olaca bilinir. Fakat bu konuda ok dikkatli olmak gerekir.
Beyaz kutular ortaya karken birden bir siyah kutunun

izilmi olmas hemen sat karar vermeyi gerektirmez.
arkasndan bir tane daha siyah kutunun olumas gerekir.
Fakat ilem hacmi nemli derecede artarken en az iki tane
birden siyah kutu ortaya karsa bu ykselen trendden den
trende geiin en nemli gstergesidir.
Siyah kutular srekli bir ekilde ortaya karken, bunlarn

beyaza dnmesi ve ykselmeye balamas den trendin
tersine dnp ykselie getiinin bir gstergesidir.
Genel olarak siyah kutular ortaya karken beyaza dnmesi

durumunda AL karar, beyaz kutular devam ederken siyaha
dnmesi ise SAT karar vermeyi gerektirir.
b. rnek Olay
Arelik iin kutu boyutu 400 TL belirlenerek izilmi olan renko
grafiini grmektesiniz. Nerelerde AL ve SAT yaplaca grafik zerinde
gsterilmitir.
Resim IV.3.6-2: Renko 2
IV.3.7. izgi Krlmas (Three Line Break)

izgi Krlmas (K) bir tr grafik analiz aracdr. Bu kitabn
dier blmlerinde anlatlan Kagi, Renko ve Nokta ve ekil
Grafiklerine benzer. Yorumlanmas da dier grafik analiz aralarnn
yorumlanmas kurallarna yakndr. Bu grafikler oluan fiyat
hareketlerine gre ortaya karlar ve zamandan bamsz olarak grafik
zerinde gsterilirler. Aada K grafiine ilikin bir rnek
verilmektedir. nce bu rnei inceleyiniz ve sonra da takip eden
ksmda grafiin nasl izildiini okuyunuz.
216
Resim IV.3-1: izgi Krlmas
Resim IV.3-1de K grafiine ilikin bir rnek grmektesiniz.

imdi bu grafiin nasl izildiini aklamaya alalm.
K grafii eitli boyutlarda dikdrtgenlerden oluur. Bu

dikdrtgenler oluturulurken kapan fiyatlar baz alnr.
Aadaki gibi beyaz bir dikdrtgenle baladmz varsayalm ve

dikkat edilirse dikdrtgenin st seviyesi 10000 TL alt seviyesi 9500
TLdir. Bu durumda iken ertesi gn fiyatlar 10200 TL seviyesinden
kapanrsa ilk dikdrtgenin sana izilecek yeni dikdrtgen kutunun
st seviyesi 10200 TL ve alt seviyesi 10000 TL olacaktr.
10200 TL
10000 TL
9500 TL
imdi de fiyatlarn 10500 TLye arttn varsayalm. Bu durumda

yukardaki ekli devam ettirecek olursak aada gsterildii ekilde
yeni fiyat hareketi izilecektir.
10500 TL
10200 TL
10000 TL
9500 TL
Peki bundan sonra siyah dikdrtgen kutu nasl oluacaktr?

nce unu belirtelim; eer drdnc gn fiyatlar 10300 TLye derse
yeni kutu izilmez. nk bu fiyat bir nceki kutunun ne zerinde ne
de altndadr. Peki fiyatlar 10000 TLye derse siyah kutu izilir mi?
Bu soruya cevabmz hayr olacaktr. nk drdnc gn siyah kutu
izilebilmesi iin drdnc gnk fiyatlar kutu ncesi fiyat
seviyesinin de altna dmelidir. Yani fiyatlar 9500 seviyesinin altna
dmelidir. Diyelim ki drdnc gn fiyatlar 9300 TL seviyesine
dt. Bu durumda izilecek olan yeni kutu siyah renkli olacak ve bu
d belirgin bir ekilde gsterecektir. Aadaki ekilde bunu
grmektesiniz.
10500 TL
10200 TL
10000 TL
9500 TL
9300 TL
Grld gibi ne zaman fiyatlar kutu nceki en alt fiyat

seviyesinin altna derse o zaman siyah kutu izilir. Tam tersini
dnecek olursak, arka arkaya siyah kutu olumuken ne zaman
fiyatlar kutu nceki en st fiyat seviyesinin zerine karsa o
zaman uzun beyaz bir kutu izilir.
218
Diyelim ki sadece iki siyah kutu olutu ve arkasndan nc

gn fiyatlar bu iki siyah kutunun en st seviyesinin zerine kt. Bu
durumda iki siyah kutudan hemen sonra uzun beyaz kutu oluur.
Resim IV.3-1de buna ilikin rnei greceksiniz.
Fakat gnmzdeki bilgisayar programlar eer istenirse nceki

3 kutuya gre deil de nceki iki kutuya veya nceki drt kutuya gre
bu grafiin izilebilmesini salamaktadrlar.
a. Yorumlanmas
K grafiinin izilme mantndan da anlalaca zere ne
zaman beyaz kutular devam ediyorken siyah uzun bir kutu
oluursa SAT karar verilir.
Siyah kutular aaya doru giderken ortaya beyaz bir kutunun

kmas aa giden fiyatlarn yukar dndne iarettir ki AL
karar verilir.
Eer bir iki beyaz kutunun arkasndan bir iki siyah kutu
oluuyorsa ve kutular tane arka arkaya ayn renk kutuyu
tamamlamadan renk deitiriyorsa belirli bir ykseli veya
d trendinin belirgin bir ekilde ortaya kmad anlalr ki
bu durumda BEKLE karar verilmelidir.
K Resimlerinin bir dezavantaj trend deiimini ge sinyal

vermesidir. Fakat yine de nemli kar potansiyelleri ortaya
kmaktadr.
b. rnek Olay
Grafikte AL-SAT noktalar belirtilmitir. Dikkat edilirse grafiin
96 ylna gelmeden nce iki siyah kutudan sonra uzun beyaz kutunun
olumas durumunda AL karar verilmemitir. nk beyaz uzun
kutudan nce en az tane siyah kutu olumamtr. Bu da trendin
gerekten deiip deimediine ilikin kesin bir karar vermemizi
engellemitir.
Resim IV.3-2 : izgi Krlmas 1
Siz de aadaki grafii inceleyerek AL - SAT noktalarn kendiniz

belirleyiniz.
220
Resim IV.3-3 : izgi Krlmas 2

IV.4. TREND ANALZLER
IV.4.1. Trendler, Kanallar, Destek ve Diren Blgeleri
a. Trendler
Trendler fiyatlarn ynn belirleyen ve analistler tarafndan

belirli kurallara gre izilmi olan en az iki noktadan geen
dorulardr. Trendlerin anlaml ve analizlerde faydal olabilmesi iin
belirli kurallara gre izilmesi ve yorumlanmas gerekmektedir. Aksi
halde analistin yanl yorumlar yapmasna sebep olabilir ve yanl
ynlendirebilir.
Balca tr trend vardr. Bunlar artan, azalan ve yatay

trendlerdir. Fiyatlarn en azndan anlaml bir sre art eilimine
girmesi durumunda artan, d durumuna girmesinde ise azalan
trendler izilir. Yatay trendler ise fiyatlarn yatay bir eksen zerinde
artp azalmas sonucu ortaya kabilecei gibi, nemli uzun vadeli
destek ve diren oluumlarnn analizinde de kullanlr. Uzun vadeli
bir trend izildikten sonra bu uzun vadeli trendler iinde ksa vadeli
d trendleri de izilebilir veya tam aksi durum da sz konusu
olabilir.
Artan bir trend grnm borsa literatrnde Boa ve azalan

bir trend grnm ise Ay piyasas olarak nitelendirilir. Son
zamanlarda yatay fiyat hareketlerinin olduu durumlar da balk
piyasas olarak adlandrmaktadr.
Balca tr trend olduundan bahsetmitik. imdi bunlardan

artan ve azalan trendlerin nasl izileceini aklamaya alalm.
Artan trendin izilmesi: Artan bir trendin izilebilmesi iin

fiyatn en azndan gzle grlr bir ekilde art eilimi gsteriyor
olmas ve bu art srasnda ise fiyatlarn en az iki kere aa dnm
olmas ve tekrar ykselie gemi olmas gerekmektedir. Yani fiyatlarn
222
art srasnda en az iki tane dip noktas bulmalyz ve ondan sonra

trendi izmeliyiz. Artan trendler en az iki adet dip noktadan gemeli ve
eimi pozitif olmaldr. Bu trendler izilmeden nce ise fiyatlarn Bar
grafii izilmeli ve trendin geecei noktalar kapan fiyatlar deil en
dk fiyat seviyesi noktalar olarak belirlenmelidir. Aada
verdiimiz artan trend izilmesi rneini inceleyiniz.
Resim IV.4.1-1: Artan Trend izilmesi
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000)
3000
2500
`
2000
1500
1000
_
^
10000
5000
x1000000
Sep Oct Nov Dec 1999 Feb Mar Apr May Jun Jul A
Resim IV.4.1-1de ncelikle fiyatlarn bar grafiinin izildiini ve

bundan sonra da iki ayr dip noktann belirlendiini gryorsunuz. Bu
dip noktalar belirlendikten sonra ise bu noktalar birletiren bir
dorunun izildiini gryorsunuz. Belirlenen dip noktalarn en dk
fiyat seviyeleri olduuna dikkat ediniz. Artan trend erisi kesinlikle en
dk fiyat seviyeleri baz alnarak izilmelidir.
1 ve 2 numaral noktalar daha uzun vadeli bir trend izimi

salarken 2 ve 4 numaral noktalardan izilen trend daha ksa
vadelidir. Fakat 2 numaral noktadan itibaren trendin eiminin
dikletiini gryorsunuz.
b. Azalan Trend Erisinin izilmesi
Yukarda artan trend erisinin izilmesinin tam aksine azalan

tren erisi ise en azndan iki adet tepe noktay birletirecek ekilde
izilmelidir. nce bar grafik izilir ve daha sonra en az iki tepe noktas
belirlenerek bu noktalar bir doru ile birletirilir. Aada verilen
rnei inceleyiniz.
Resim IV.4.1-2: Azalan Trendin izilmesi
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000)

^ 13000
12000
11000
_ ` a 10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
15000
10000
5000
x1000000
Dec 2000 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2001 Feb Mar Ap
Yukardaki Resimde tane azalan trend izilmitir. Bunlardan

1 ve 2 noktalarndan geen en ksa vadeli, 1ve 3 noktalarndan geen
biraz daha uzun vadeli, 1 ve 4 noktalarndan geen ise grafik
zerindeki en uzun vadeli trend dorusunu gstermektedir. Trendlerin
yorumlanmalar daha sonra verilecei iin imdilik sadece izim
tekniini renmeniz yeterlidir. rnein yukardaki grafikte 1 ve 2
noktalarndan geen trend dorusunu izmeye gerek var mdr?
Sorusunu daha sonra cevaplayacaz.
c. Yatay Destek ve Direnler
Fiyatlar belli bir deer etrafnda hareket ediyorsa bu grnm

oluabilir. Fakat bu tr trendler fazla uzun srmezler. izilmeleri ise
224
aratan veya azalan trend mantyla olur. Aadaki resimde fiyatlar

uzun bir sre yatay bir kanalda hareket etmitir.
Resim IV.4.1-3
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000)

2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
10000
5000
x1000000
August September October November December 1999 February
Peki trend izmemizin bize ne faydas dokunacaktr? Bunu

ileride yorumlanmas srasnda aklayacaz.
d. Kanallar
Kanal ise fiyatlarn artp azald en yksek ve en dk fiyatlar

baz alnarak izilmi olan iki paralel dorudan oluur. Kanallarn
izilebilmesi iin ncelikle bir trendin izilmesi ve buna paralel bir
izginin de en yksek veya en dk fiyat seviyelerinden geirilmesi
gerekir. Az nce verdiimiz Resim IV.4.1-1deki 1 ve 2 noktalarndan
geen trendin kanal halinde gsterilmesi aadaki Resimde verilmitir.
Resim IV.4.1-4: Artan Kanal izimi
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000)
3000
1 ve 2 numarali noktalardan geen trend dogrusunun

paralel izgisi 2500
`
2000
1500
1000
_
^
10000
5000
x1000000
Sep Oct Nov Dec 1999 Feb Mar Apr May Jun Jul A
Yukardaki Resimde artan kanal izgisinin nasl izildiini

gsterdik. nce ykselen bir trend izildi ve arkasndan buna paralel
bir izgi alnarak fiyatlarn tepe yapt noktalardan geirildi.
imdi de Resim IV.4.1-2de verilen uzun vadeli azalan trend

izgisine ilikin kanaln nasl izildiini aadaki resimde grelim. Bu
resimde de daha nce 1 ve 4 numaral noktalardan geen azalan bir
trend izilmiken, buna paralel bir izgi alnarak bu sefer fiyatlarn en
dk seviyelerinden geirilmitir. Aadaki grafikte izilen paralel
izginin fiyatlarn en dk seviyesinin biraz zerinde kaldn
gryorsunuz. Aslnda en dk seviyeden gemesi gerekir fakat dier
en dk seviyelere de baktnzda genel bir ortalama en dk seviye
belirlemek daha uygun olacaktr. nk bu tr bir seviye belirlendii
zaman, ani ve geici sert dleri dlam oluyorsunuz ve ortalama
olarak en dk seviyeleri belirlemi oluyorsunuz. Dolaysyla daha
salkl bir ekilde destek noktalar belirlenmi oluyor ve ani olaylarn
etkisi dlanm oluyor.
226
Resim IV.4.1-5: Azalan Kanal izimi
^ ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000) 13000

12500
12000
11500
11000
10500
10000
_ a 9500
9000
8500
8000
7500
7000
6500
1 ve 4 numarali noktalardan geen trend 6000
dogrusunun pareleli olarak izilmitir 5500
5000
4500
15000
10000
5000
x1000000
pr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2001 Feb Mar
e. Destek ve Diren izgileri
Artan trendler daha sonra destek izgisi olutururken, her bir

azalan trend de bir diren izgisi oluturur. Fiyatlarn destek veya
diren izgisine arptnda tekrar geri dnp kanal iine girecei
kabul edilir. Eer az sonra gstereceimiz artlar gerekleip de fiyatlar
destek veya diren izgilerini aa yada yukar krarlarsa destek
izgileri diren, diren izgileri de destek izgisi haline gelebilir.
Aadaki grafikte yukar eimli olarak izilen trend izgileri

krldktan sonra, diren blgeleri oluturmulardr.
Resim IV.4.1-6
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000) 13000

12000
11000
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
15000
10000
5000
x1000000
p Oct Nov Dec 2000 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oc
Bunun dnda destek ve diren izgileri uzun vadede yatay birer

izgi olarak da izilebilirler. Bu yatay izgiler izilirken gz nne
alnmas gereken nemli nokta senedin uzun vadede en dip veya en
tepe yapt noktalarn belirlenerek buralardan yatay izgiler
izilmesidir.
Aadaki grafikte yatay destek ve diren izgileri rnek olarak

gsterilmitir.
228
Resim IV.4.1-7: Destek ve Diren izgileri
Yatay Direnc
5000
4500
Yatay Direnc ve destek

4000
3500
3000
Yatay destek
30000
20000
10000
x1000000
Nov Dec 2002 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2003 Mar Apr May Jun Jul Aug Se
f. Yorumlanmas
izilen trendler, destek ve diren izgileri fiyatlar iin birer

referans noktalardr. Yorumlamadaki en nemli konu bu izgilerin
krld, yani fiyatlarn bu izgilerin altna indii veya stne kt
durumlardr. Trend krlmalar nemli trend dnm sinyalleri
olabilmektedir. Trend deiimlerini belirlemede ok nemli bir analiz
aracdr.
Trendlere ilikin zellikler ve temel kurallar aadaki ekilde

sralanabilir.
Trendler ne kadar salamdr? Bu soruya karlk olarak

nemli faktr belirtmek istiyoruz. Bu faktrler trendin ne
kadar salam olduuna ilikin fikir verecektir.
o Trend izgisinin gemi olduu tepe veya dip says. Bir

trend izgisi ne kadar ok dip veya tepe noktasndan
gemise o kadar salamdr. nk fiyatlar defalarca trendi

krmaya yanam ve baarl olamam demektir.
o Trend izgisinin uzunluu. Bir trend izisinin sresi ne

kadar uzun olursa o kadar salamdr. 30 gnlk bir artan
trende karlk 60 gnlk bir artan trend daha salamdr.
o Trend izgisinin eimi. Bir trend izgisinin eimi yatay ise,

fiyatlarn bu trendi krmas durumunda daha fazla
decei, eer eim dik ise trend krlmalarndan sonra fiyat
dlerinin fazla olmayaca sylenebilir. Dolaysyla daha
dik bir trend izgisi daha gvenilirdir.
Trend izgilerinin krlmalar durumu. Diyelim ki artan bir

trend izgisini fiyatlar yukardan aaya doru krd. Acaba
fiyatlar dmeye devam edecek mi sorusuna cevap verebilmek
iin u kriterlere baklmaldr.
o Fiyatlar artan veya azalan bir trend izgisini krd andan

itibaren %3-5 deer kaybetmise veya kazanmsa trend
krlm saylabilir, fakat aadaki kritere de bakmaldr.
o Fiyatlar trend izgisini krdktan sonra 3 gn arka arkaya

der veya ykselirse yine trend izgisi krlm saylr.
o Trendlerin krlmalarna ilikin ok nemli bir dier kriter

ise udur; Fiyatlar bir trend zerinde hareket ederken,
trendi aaya veya yukarya doru krmsa ve ilem hacmi
artyorsa, bu durum trendin deitiini veya krldn
gsterir.
Fiyatlar belli bir trendi krdktan sonra yukardaki artlar

gereklemeye yakn olabilir, fakat fiyatlar tekrar trend iine
dnebilir. Bu gibi durumlar Boa ve Ay tuza olarak
adlandrlrlar. Eer fiyatlar artan bir trendi aaya doru krp
sonra tekrar trend iine dnerse buna Ay tuza ad verilir.
Aksi durumda ise; fiyatlar azalan trend izgisini yukar doru
krp da tekrar trend iine girerse buna da Boa tuza ad
verilir. Bu durum aadaki ekilde gsterilmitir.
230
ekil IV.4.1-1: Boa ve Ay Tuza
Genellikle Ay ve Boa tuzaklarnda fiyatlar trendi krsa da ilem

hacmi artmaz ve aksine ilem hacmi iyice azalr. lem hacmine
bakarak trend krlmalarnn ay veya boa tuza olduunu
anlayabilirsiniz.
Fiyatlar belli bir trendi krdktan ve trend deiiminin

gerekletii anlaldktan sonra krlan trend izgisi bir destek
veya diren izgisi haline dnebilir. Bu durum ekil
IV.4.1-1de gsterilmitir. Fiyatlar belli bir trendde artarken
trendin aa doru krlmasyla birlikte fiyatlar ykselme
teebbsnde bulunsa da daha nce destek yaratan trend
izgisini yukar kramamlar ve trend izgisi bir diren haline
gelmitir.
ekil IV.4.1-2: Trendin Diren Haline Dnmesi

g. Trendler ve Kanallar Sorgulanyor
u ana kadar bir trendin nasl izileceini ve yorumlanmas

gerektiini anlattk. Fakat o kadar kolay m? Bilgisayarda bir grafii
atnz anda nereden balayacanz bilemeyebilirsiniz.
Trend izerken iki tane dip veya tepe nokta belirleyin dedik ama
o kadar ok tepe ve dip nokta var ki; hangi birisini dikkate almalsnz?
te bu sorular bu blmde cevaplamaya alacaz. Sonrasnda ise
trend analizini kullanrken gerekten bir ie yarayp yaramadnn
yorumunu vermeye alacam.
Resim IV.4.1-8: Trend izmeye balayalm
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
^ _ 1100
1000
900
800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
ct Nov Dec 1998 Mar Apr Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 1999 Mar Apr May Jun Jul Aug
Yukardaki grafik zerinde hibir alma yaplmamtr. imdi

trend izmeye nereden balayacaz. Grafik 1998 ve 1999 yllarn
kapsamaktadr.
Grafikte saa doru baktmzda gzle grlr bir art trendi

vardr. Dolaysyla ksa vadede artan bir trend sz konusudur. rnein
1 ve 2 noktasnda iki tepe olumu olmasna ramen daha sonra
fiyatlar bu tepenin zerine kmtr. imdi isterseniz daha nce diren
232
olan 1 ve 2 no'lu tepelerden geen yatay bir doru izelim. Bunu

izdiimizde aadaki grafii elde edeceiz.
Resim IV.4.1-9
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
^ _ 1100
1000
900
800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
Fiyatlar 2 numaral tepeyi de grdkten sonra hzla aa

dm ve 3 ve 4 numaral noktalar arasnda dipler yapmtr.
Dolaysyla 1 ve 2 numaral tepeler ok nemli diren seviyesi haline
dnmtr. Dikkat edilirse 3 ve 4 numaral dipler arasnda artan bir
eim vardr. Dolaysyla yukar doru bir trend izebiliriz. ki dip
noktay birletiren bir trend dorusunu izdiimiz zaman bu
dorunun altnda baka dip noktalar kalmamaldr. Aadaki grafikte
3 ve 4 numaral noktalar birletiren ve saa doru uzatlm trend
dorusunu grmektesiniz.
Resim IV.4.1-10'da grld zere artan bir trend dorusu

saa doru uzamaktadr. Fakat dikkatimizi eken dier nokta, fiyatlar
gitgide bu trend dorusundan uzaklamtr. 1 ve 2 numaral tepe
seviyelerine kadar km ve bu seviyeleri yukar krmak iin bir hayli
zorlanmtr. 1 ve 2 numaral tepelerden izilen yatay izginin altna ve
stne hareketler yapm ve sonuta bu diren blgesini yukar
amay baarmtr.
Bu diren seviyesi yukar aldktan sonra 5 ve 6 numara ile

gsterilen dip noktalar da olumutur. 5 numaral dip noktas aslnda
bir ay tuza olarak ortaya kmtr. nk yatay diren blgesini
yukar getikten sonra yeniden bu seviyenin altna sert gerilemi ve
adeta 1 ve 2 numaral blgede oluan direnci yukar kramaynca
aa doru d yapyor grnm vermi ama yeniden sert bir
ekilde yukar dnmtr.
Resim IV.4.1-10
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
^ _ 1100
1000
c 900
b 800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
Fiyatlar gitgide 3 ve 4 numaral trendden uzaklat iin imdi

daha yukar seviyelerde yeni destekler olutu. Bu yeni destek
seviyelerini belirlemek iin daha ksa vadeli yeni trend izmemiz
gerekiyor. Aadaki grafikte grld gibi, 4 ve 5 noktalarn
birletiren bir trend daha izelim.
Grafikte grld zere 4 ve 5 noktasn birletirdiimizde 6

noktas bu trend izgisinin altnda kalmtr. Artan bir trend dorusu
izdiimiz zaman bu dorunun altnda yeni dip noktalar kalmamalyd.
Dolaysyla 4 ve 5 numaral noktalar birletiren trend dorusu bize
gerek destek seviyelerini salkl bir ekilde vermemektedir. Aslnda 6
numaral nokta grafik zerinde grnmyor olsayd, 4 ve 5 numaral
234
noktalar birletiren trend doru trend olacakt. Ama 6 numaral grafik

iinde yer aldndan dolay o an analiz yapan biri 4 ve 6 numaral
noktalar birletirmelidir. Buna "4-6 trendi" adn verelim. Bu da Resim
IV.4.1-12'de gsterilmitir.
Resim IV.4.1-11
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
^ _ 1100
1000
c 900
b 800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
Resim IV.4.1-12
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
^ _ d 1100
1000
c 900
b 800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
4 ve 6 numaral noktalar birletiren trend dorusu ayn

zamanda 7 numaral dip noktadan da gemektedir. Fiyatlar 6
numaral dip noktasn grdkten sonra ykselmi ve daha sonra
de geince 4 ve 6 numaral noktalardan geen trend dorusuna 7
numaral noktada arparak yukar dnmtr. Dolaysyla son trend
izgisi destek grevini yerine getirmitir (fakat unutmaynz ki
getirmeyebilirdi).
Grafii incelemeye devam edelim gerekli trend izgilerini izelim.

8 numaral noktaya dikkat ediniz. Bu blgede fiyatlar 1700'l
seviyelere gelince direnle karlamaktadr. Dolaysyla bu blgede 1
ve 2 numaral noktalarda olduu gibi nemli bir diren mevcuttur.
imdi bu blgeye de yatay bir diren izgisi izelim. Aadaki grafikt
bu grlmektedir.
236
Resim IV.4.1-13
YATAY DIRENC BOLGESI e 1800

1700
1600
1500
1400
1300
1200
^ _ d 1100
1000
c 900
b 800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
Bu aamada fiyatlar 1550 ile 1750 Tl arasnda hareket

yapmaktadr ve yaklak 2-33 ay vadeli bir kanal olumutur. imdi
oluan bu kanal da grafik zerinde gsterelim. Ayrca 4 ve 6 numaral
noktalarn birletiren trend dorusunun paralelini alarak yukar
doru olan trend kanaln da izelim.
Resim IV.4.1-14
KANAL
1700
1600
4 ve 6 nolu diplerden 1500
cizilen trendin paraleli
1400
1300
1200
^ _ d 1100
1000
c 900
800
700
600
500
a 400
` 300
20000
15000
10000
5000
x1000000
Buraya kadar olan anlatmmzda ekranmzda ak olan grafiin

zerine gerekli tm trend izgilerinin nasl izileceini verdik. Asl
nemli olan nokta bundan sonraki yorum ve analizdir. Fakat
unutmaynz ki, eer varolan grafikte doru izimler yapmazsanz
yorum ve analiziniz de salkl olmayacaktr.
Btn bu izimler sonrasnda imdi yoruma geelim. Eer

fiyatlar 8 numaral blgede gsterilen kanal aa krarsa 4 ve 6
numaral noktalardan geen trend dorusu zerine kadar gerileyebilir.
Dolaysyla bu tr bir durumda 1350-1450 aral grlebilir. Bu
nedenle 1550 seviyesinin altnda bir kapan olursa ve trend krlma
kurallar gerekleirse sat yapp, alm iin 1400 seviyelerine kadar
beklemekte fayda olacaktr. Eer 1700 seviyelerinde oluan diren
izgisi yukar krlrsa bu durumda fiyatlarn ykselerek 4-6 trendinin
paraleli olan izgiye doru hareket eder ki, 200 seviyelerine doru bir
hareketten bahsedebiliriz.
Bu yorumlar sonrasnda iki seenek var. Birincisi 1550 aa

krlrsa sat ve alm iin bekle, kincisi ise; 1750 yukar krlrsa
pozisyonunu bozamdan bekle veya yeni pozisyon al.
238
Acaba bundan sonra ne oldu? Bu sorunun cevabn inann,

anlatmmn doal olmasn istediim iin ben de bilmiyorum, ama
imdi birlikte incelemeye devam edeceiz. Yukarda verdiimiz grafii
biraz daha yaknlatrdk yukardaki analizlerimiz sonrasnda biraz
sre geti ve aadaki grafii elde ettik. Alttaki grafik son fiyat
hareketlerini biraz daha yakndan gstermektedir.
Resim IV.4.1-15
KANAL
1700
1600
4 ve 6 nolu diplerden
1500
1400
1300
1200
_ d 1100
1000
c 900
800
700
600
500
a 400
`
15000
10000
5000
x1000000
un Jul Aug Sep Oct Nov Dec 1999 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep O
Bu grafikte yatay destek oluturan ve 1550 seviyesinden geen

izgi aa krlmtr. Aa krlma sonrasnda ise, aada ok daha
fazla bytlm grafikte grld zere 4 ve 6 numaral
noktalardan geen ykselen trend dorusuna kadar gerilemi ve
trende 1425 Tl noktasnda dedikten sonra 1475 seviyesinden
kapanmtr.
Yani yukar doru izilen trend erisi test edilmi ama bu trend
dorusunun altnda bir kapan olmamtr. Aadaki grafii dikkatle
inceleyiniz. Yukardaki grafiin son blmndeki hareketleri net bir
ekilde gstermektedir.
Resim IV.4.1-16
1800
e 1750
1700
1650
1600
1550
1500
1450
1400
1350
1300
1250
1200
d 1150
1100
1050
15000
10000
5000
x1000000
7 14 21 28 5 12 19 26 2 9 16 31 6 13 20 27 4
ne July August September Octobe
Dikkat edilirse fiyatlar yatay 1550 desteini aa gemi ve bu

izginin altnda 3 gn kapan yaptktan sonra hzla 1425 seviyesine
kadar gerilemitir.
Az nceki kararlarmz hatrlaynz. Eer fiyatlar trend erisine

kadar gerilerse, yani 1400'e gelirse alm yapacaktk. Varsayalm ki,
1550 aa krldnda 1500 seviyesinden sat yaptk ve fiyatlar aa
doru gerileyince trend destei olan 1425 fiyatndan alm yaptk. Dikey
kesikli izgi ise alm yaptmz noktalara yakn bir noktay
gstermektedir. Daha sonraki grafiklerde bu dikey kesikli izgiyi tekrar
size hatrlatacam. unu unutmamalsnz ki, 4-6 numaral trend
izgisi bir destek oluturmaktadr, fakat bu trend aa krlrsa
zararna sat yapmak gerekecektir.
Dikey kesikli izgi sonrasndaki 3-5 gn iindene olduuna da

yakndan bakalm. Aadaki grafik bunu gstermektedir.
240
Resim IV.4.1-17
1800
e 1750
1700
1650
1600
1550
1500
1450
1400
1350
1300
1250
1200
d 1150
1100
1050
15000
10000
5000
x1000000
14 21 28 5 12 19 26 2 9 16 31 6 13 20 27 4 11
July August September October
Grafikte grld zere 4-6 numaral trend izgimiz test

edildikten sonra fiyatlar tekrar yukar dnmtr. Fiyatlar hatta 1400
lirann da altn grmtr. Daha sonra son gn hzla ykseli
olmutur. Ayn grafiin uzaktan grnm ise aadaki ekildedir.
Burada dikkat etmeniz gereken noktalar var. 4 ve 6 numaral

diplerden izdiimiz ykselen trend dorusunu fiyatlar 7 numaral
noktada test etmi fakat altna gememitir. Daha sonra dikey kesikli
izginin olduu yerde (Resim IV.4.1-18'deki 9 numaral nokta) fiyatlar
tekrar trend izgisine demi, hatta altnda kapan da yapm fakat
trend krlma kurallar gereklemeden yeniden ykselie gemitir. 9
numaral nokta yeni bir dip nokta olmutur. Dikkat edilirse fiyatlar 4-
6 trendini 2 defa daha test etmi ve yukar dnmtr. Bu da bu
trendi ok daha gl hale getirmitir. Bu nedenle pozisyonlar
korunmaldr. 9 numaral nokta civarnda ilem hacmindeki sert
de de dikkatiniz ekmek isterim.
Resim IV.4.1-18
YATAY DIRENC BOLGESI KANAL

e 1800
1700
1600
4 ve 6 nolu diplerden 1500
cizilen trendin paraleli 1400
f 1300
1200
d 1100
1000
c 900
800
700
600
a 500
400
`
15000
10000
5000
x1000000
Aug Sep Oct Nov Dec 1999 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct
imdi bundan sonra ne olduuna bakalm. Aadaki grafikte

(Resim IV.4.1-19) grld zere fiyatlar 4-6 trendinin paraleli olan
kanalda ykselmi ve 10 numaral noktaya kadar kmtr.
Eer 9 numaral noktada fiyatlar 4-6 trendini aa krsayd, bu

durum bir sat sinyali ve orta vadeli pozisyonunu azalt sinyali olacakt.
Elbetteki her zaman ay ve boa tuzaklarna yakalanma olaslnz
vardr. Fakat nemli olan ve can alc nokta, yeni gelimelere hazrlkl
olmaktr. Aadaki sorular cevaplyorsanz sorun yoktur ve her trl
tehlikeye kar korumanz almsnz demektir.
Eer trend aa krlrsa ne yapmalym?
Eer trend aa krlmazsa ve fiyatlar yeniden yukar dnerse ne

yapmalym?
Eer hi beklemediim bir gelime olursa ne yapmalym?

242
Resim IV.4.1-19
4 ve 6 nolu diplerden g
2000
YATAY DIRENC BOLGESI KANAL
e
1500
f
d
1000
c
a 500
`
20000
15000
10000
5000
x1000000
ep Oct Nov Dec 1999 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov D
Aadaki grafik zerinde trendleri, yatay destek-diren

dorularn ve kanallar iziniz, ardndan da yorum gelitiriniz.
Resim IV.4.1-20
3500
3000
2500
2000
1500
1000
40000
30000
20000
10000
x1000000
A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O
Resim IV.4.1-21
Yatay diren
3500
2'
3000
1'
Yatay diren ve destek 2500
3
2000
1500
2 Yatay destek
1 1000
40000
30000
20000
10000
x1000000
A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O
Yukardaki grafikte trendler izilmitir. Siz de kendi izdiiniz

trendler ile karlatrnz. Gelitirmi olduunuz yorumlar ne olursa
olsun, fiyatlarn belirli bir hareketi sonrasnda, ne tr hareket
yapacanza karar vermenizi salayacak ekilde olmaldr.
Yukardaki grafikte ykselen bir trend vardr. Ykselen kanalda

olduunuz iin u anki pozisyon "tut" eklinde olmaldr. Orta vadeli
dnen birisi asndan "AL" konumu da geerlidir. nk ykselen
bir trend vardr. 2700 TL seviyesinin altna olacak bir d ksa
vadeli sat sinyali retir. Fakat "yatay destek ve diren" olarak
adlandrlan orta ksmdaki yatay destek izgisi destek oluturaca
iin 2700'n aa krlmas durumunda 2500 civarnda yeni alm
yaplmaldr.
imdi aada verilen grafii inceleyiniz. Kesikli dikey izgi

sonrasnda nasl gelimeler olduu verilmektedir. Aadaki grafikte
trendlerin yerini yeniden ayarlamak gerekir mi? Yeni yatay destek ve
diren izgileri izmek gerekir mi? Bu sorulara cevap vererek grafik
zerinde gerekli deiiklikleri yapnz.
244
Resim IV.4.1-22
4500
4000
Yatay diren
3500
2'
3000
1'
Yatay diren ve destek
2500
3
2000
Yatay destek 1500

2
1 1000
40000
30000
20000
10000
x1000000
S O N D 2001 A M J J A S O N D 2002 A M J J A S O N D 2003 A M J J
u ana kadar rnekler hep ykselen trendler ile ilgili oldu.

Aadaki grafikte ise d trendinde olan bir fiyat hareketi vardr.
Bu grafik zerindeki trendleri iziniz.
Resim IV.4.1-23
16000
15000
14000
13000
12000
11000
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
50000
x10000
00 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 200
Yukarda verilen grafiin trend izgileri izilmi hali ve daha

sonras aadaki grafiklerde verilmitir.
246
Resim IV.4.1-24
1 16000
15000
14000
13000
12000
11000
2 10000
1'
9000
8000
7000
6000
5000
4000
2' 3000
50000
x10000
00 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 200
Resim IV.4.1-25
1 16000
15000
14000
13000
12000
11000
2 10000
1'
9000
8000
7000
6000
5000
4000
2' 3000
2000
1000
20000
15000
10000
5000
x100000
2000 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec2001 Mar May Jun Jul Aug Sep
Resim IV.4.1-25 'de verilen grafiin son blmnde fiyatlar 2000

TL seviyesini grdkten sonra yzde 100 artarak 4000 TL seviyelerine
kmtr. Fiyatlar yzde 100 artmken alm yapar mydnz? st
grafikte 2' olarak belirtilen nokta aslnda yatay izgi ile destek noktas
olarak gsterilmiti. Fakat fiyatlar bu yatay destek izgisini aa
krmt. imdi ise 4000 TL'nin zerine karak yeniden bu yatay
izginin zerine oturdu (yani direnci yukar krd). lem hacmindeki
deiime de dikkat ediniz.
Bu noktada alm yapmaya karar verdiyseniz sat fiyatnz ne

olurdu? Bu yukar hareket yeni bir ykselen trendin balangc olabilir
mi?
lem hacmi ile trendler arasnda nemli bir iliki var. Gemile
karlatrldnda ok yksek bir hacim vardr. Yeni bir trendin
baladnn en nemli gstergelerinden biri uzun sre yatay hareket
sonrasnda ilem hacmi artmasna ramen dn devam etmemesi
ve hacmin ykseli getirmesidir. Aadaki grafikte bundan sonrasnda
ne olduu verilmektedir. Grafii inceleyerek yeni trend destek ve diren
izgileri ile kanallar iziniz.
Resim IV.4.1-26
19000
18000
17000
1 16000
15000
14000
13000
12000
11000
1' 2 10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
2' 3000
2000
1000
20000
10000
x100000
2000 2001 2002 2003

248
Buraya kadar trendlerin, kanallarn, destek ve diren izgilerinin

nasl izildiini ve nasl yorumlanabileceini verdik. Elbette ki
milyonlarca rnek verilebilir. Kendinizi gelitirirken yapacanz nemli
eyler var. Yukarda sizlere nasl bir test uygulamsam aynsn
kendinize uygulayabilir ve tecrbenizi artrabilirsiniz. Yani nce bir
grafik anz ve gemi bir tarihte gerekli trend izgilerini izerek
yorum gelitiriniz.
Sonra grafikte 1-2 gn ilerleyerek neler olduuna baknz ve bu

noktalarda kararlar veriniz. Alm yada satm noktalarnz ve tut
noktalarnz belirleyiniz. Bu arada stop-loss dediimiz zarar kesme
noktalarn da belirleyerek trend aa krldnda sat yapnz veya
nemli bir diren yukar krldnda alm yapnz.
h. Trend Krlmalar, Ay ve Boa Tuzaklar
Resim IV.4.1-27
b
18000
17000
16000
15000
a
14000
3 13000
12000
11000
2 10000
9000
8000
7000
6000
5000
1 4000
20000
15000
10000
5000
x100000
May June July August September November December 2003 Fe
Yukardaki grafikte ykselen bir trend vardr. 1ve 2 noktalar

birletirilerek izilmitir. 3 noktasnda trend aa krlacak gibi olmu
ama trend aa krlmam yeniden yukar dnmtr. 2 numaral dip
noktadan sonra fiyatlar trendden uzaklam, 3 numaral noktadan
sonra ise trende ok yakn hareket eder olmutur. st blgede "a"

noktasndan geen paralel trend vardr. Dikkat edilirse "b" noktasna
yaklaan fiyatlar kanaln bu blgesinde direnle karlaarak aa
dnmtr.
1-2 trendine doru yaklaan fiyatlarn aadaki grafikte ok

daha yakndan gsterildii ekilde bir hareket yaptn grdnzde
acaba trend aa krlm mdr?
Resim IV.4.1-28
18000
17500
17000
16500
16000
15500
15000
14500
14000
13500
3 13000
12500
12000
10000
5000
x100000
18 25 2 9 16 23 30 6 13 20 27 3 17
December 2003 February
Trend seviyesi 15.000 TL'dir. Kapan ise 14.500 TL seviyesinden

olmutur. Yani 500 liralk bir d olmutur. Yzde olarak ifade
etmek gerekirse 500/15000=0.033=%3.33 rakam bulunur.
Dolaysyla trendin krld noktadan itibaren yzde 3 ile 5 arasnda
bir d gerekletii iin ilk trend krlma kural gereklemitir.
Trendin krld noktadan itibaren 2 gn art arda d henz yoktur
bir sonraki gn beklememiz gerekir. Trendin krldn
dndmz noktada ilem miktar nceki 2 gne gre art
gstermitir. nceki 2 gnde 100 bin lot ilem miktar gerekleirken,
trendin krld noktada 203 bin lot ilem miktar ortaya kmtr.
Dolaysyla nc kriter de gereklemitir. Bu nedenle trendin
250
krlyor olmas olasl ykselmektedir. imdi aadaki grafikte daha

sonraki gnlerde ne olduuna yine yakndan bakalm.
Resim IV.4.1-29
18000
17500
17000
16500
16000
15500
15000
14500
14000
13500
3 13000
12500
12000
11500
11000
10500
10000
5000
x100000
16 23 30 6 13 20 27 3 17 24 3 10
2003 February March
Kesikli dikey izgi sonrasnda trendin krld noktadan sonra

fiyatlar 14.500 ile 15.000 arasnda kalm olsa da gitgide trendden
uzaklatna dikkat ediniz. Daha dorusu trend dorusu ykselmeye
devam etmektedir. Ardndan ok sert bir d gelmitir. Zaten trend
aa geildikten sonra piyasa belirli bir konuda beklemeye girmitir.
Mart 2003 tarihinde ABD askerlerine Trkiye'den gei izni verecek
olan tezkere meclisten gemeyince bu tr bir sert hareket olmutur.
imdi de aadaki grafii (Resim IV.4.1-30) inceleyiniz. Sizce

aa doru krlma gereklemi midir? Trendin krld nokta 530 TL
seviyesidir ve hisse 500 TL seviyesinden kapanmtr. Yani trendi
krd noktadan itibaren 30/500=%6'lk d olmutur. Dolaysyla
ilk kurala gre trend krlmtr. Grafikte net bir ekilde grlmese bile,
trendin krld noktada ilem miktar 75 bin lot olmutur. Fakat iki
gn ncesindeki ilem miktar ortalamas 40 bin lot civarndadr.
Dolaysyla ilem miktar trendin krld noktada artmtr.
Unutmaynz ki aa doru krlmalarda ilem miktarnn birka gn
ncesine gre artm olmas yeterli koul iken, yukar doru trend
krlmalarnda trendin yukar krld noktadan nceki bir haftalk
ortalama ilem miktarnn en az 1,5 veya 2 katna kmas ilem
miktarnn da yeteri kadar arttn gsterecektir.
Resim IV.4.1-30
600
550
500
450
2'
400
1'
350
300
2
250
1
10000
5000
x100000
11 18 25 2 9 16 23 2 13 20 27 3 12 24 3 10 17 24
ber December 1997 February March
Aadaki grafik ise yukardaki grafik sonrasnda ne tr

gelimeler olduunu vermektedir.
252
Resim IV.4.1-31
600
550
500
450
2'
400
1'
350
300
2
250
1
10000
5000
x100000
1 18 25 2 9 16 23 2 13 20 27 3 12 24 3 10 17 24 31 7 14 28 5
ber December 1997 February March April Ma
Resim IV.4.1-32
850
800
750
700
650
AYI TUZAGI
600
550
Fiyatlar trendi asagi kirmis fakat asagi
kirilma olayi gerceklestikten sonra islem 500
miktari artsa da dusu devam etmemis
ve fiyatlar trend icine donmustur. 450
2 400
1
40000
30000
20000
10000
x10000
7 14 28 5 12 20 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 1 8 15
pril May June July August September
Yukardaki grafikte ay tuzana ilikin bir rnek verilmitir.

Grafik zerinde yazl yorumu okuyunuz.
Aada verilen grafikte ise yukar doru bir trend krlmas

rnei verilmitir. Bu trend krlmasn inceleyiniz. lk grafikte trendin
azalan trendin yukar krldn dnr mydnz? Trendin krld

noktada alm yapar mydnz? Alm yapacak olsaydnz, bir n nce
650 Tl olan fiyatn imdi 800 Tl seviyelerine gelmi olmas sizi etkiler
miydi? Yoksa nasl olsa trend yukar krld diyerek alm yapmak m
daha akllcadr? Trendin yukar doru krlacan dndnz
yerde volatilitenin de nasl arttna dikkat ediniz.
Resim IV.4.1-33
^ 1200
1150
1100
_ 1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
40000
30000
20000
10000
x10000
ctober November December 1998 February March Apr

254
Resim IV.4.1-34
^ 1200
1150
1100
_ 1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
a 600
550
` 500
40000
30000
20000
10000
x10000
er November December 1998 February March April May June
Asl en nemli soru, trendin krld yerde alm olsanz bile

nerede satacaksnz? Bu nedenle trend krlmas al sinyalidir ama size
nerede satacanz sylemez. Yukardaki grafikte 3 ve 4 numaral dip
seviyelerden izilen yeni bir ykseli trendi balamtr. Acaba bu
ykseli trendi zerinde kalmak m gerekir? Yoksa baka gstergelere
bakarak sat yapmak m gerekir?
Yaplan en byk hatalardan biri, trend yukar krld diyerek

alm yapmak ve stokastik(3,5) gstergesine gre sat yapmaktr. Yani
biri orta vadeli dier ok ksa vadeli iki stratejidir. Eer trend yukar
krld diye alm yapmsanz sat kuralnz da net bir ekilde
belirlemelisiniz. Ya yeni ykselen trend zerinde kalmalsnz, yada
orta vadeli gstergeleri kullanmalsnz. Sonu olarak orta vadeli alm
karar sonras ksa vadeli gstergeye gre sat yaparsanz. Yukardaki
grafikte daha sonra ne olduuna bakalm;
Resim IV.4.1-35
1100
V V
1050
i
V P 1000
V k k 950
i i X 900
P
V i X 850
X 800
X 750
700
SATIS 650
850TL
a ALIS
600
800TL 550
` 500
10000
5000
x100000
February March April May June July August Septe
Bu grafikteki glen ve somurtan suratlar 800 TL noktasnda alm

yaptktan sonraki duygusal durumlarnz gstermektedir. Bu kadar
deiken ve dalgal bir ruh yaps iinde mekanik bir kurala bal
olmak gerekten de zordur.
Varsayalm ki ykselen trend zerinde kalyorsanz, bu trend

aa krlmad srece sat dnmyorsunuz fakat varsayarsak,
yukardaki rnekte bu strateji baar getirmemitir. nk yaklak 6
ay bekleyip 800 liradan aldnz hisseyi 850 liradan satyorsunuz.
Aslnda 850 liradan sattnz da garanti deil. Belki geciktiniz ve hisse
ertesi gn 700 liraya kadar dt. Eer bu tecrbeyi yaamsanz,
asla bir daha bu tr strateji izlememek konusunda kesin kararlar
vereceksiniz. Daha dorusu siz bilinli olarak byle dnmeseniz bile,
bilinaltnz srekli olarak ekingen davranmanza sebep olacaktr.
800 liradan alm yaptktan sonra biraz ykselince satmaya
kalkacaksnz. nk artk bilinaltnza trend zerinde kalnsa bile
uzun srede fazla bir getiri salanamayaca kaydedilmi olacaktr.
Yukardaki rnekte yaayacanz duygusal ve psikolojik durumlar
bunlardr. imdi tam tersi bir duruma bakalm.
256
Varsayalm ki yukardaki gibi bir tecrbe yaamadnz ve trend

zerinde kalarak para kazanmay kafaya koydunuz. nk bir
arkadanz size bu tr hareket ederek, ok para kazandn syledi,
yada u an okuduunuz bu kitaptaki rnekler size bu tr izlenim
verdi.
Aadaki grafii grdnz ve ertesi gn 3650 fiyatndan alm

yaptnz.
Resim IV.4.1-36
4500
Yatay Diren
AL 4000
3500
_ 3000
^
10000
5000
x1000000
17 24 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 20 26 2
bruary March April May Jun
imdi trend zerinde kalarak para kazanmay dnyorsunuz.

Aadan yukar doru izilen 1 ve 2 numaral diplerden geen trend
dorusu aa krlmadan asla sat yapmayacanza kendi kendinize
sz verdiniz. Ayrca bu trend zerinde ykseliler olursa
sevinmeyeceinize, dler olursa da zlmeyeceinize dair kendinize
telkinde bulundunuz. Mekanik olarak, trend aa krlnca sat
yapacanz ve sat yaptnz noktann da bir zarar noktas
olabileceini biliyorsunuz. Yani bu tr bir beklentiniz de var. Bu tr
bir durum olursa zlmeyeceksiniz.
Resim IV.4.1-37
Yatay Diren
AL 4000
`
3500
_ 3000
^
10000
5000
x1000000
24 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 20 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4
ry March April May June July A
3 numaral noktada trend aa krlyor gibi oldu ama yeniden

fiyatlar trend iine dnd. Dolaysyla sabrla beklemeye devam
ediyorsunuz ve grafikteki son gn itibariyle fiyat 4200 seviyesinden
kapanm durumda. Daha nce sevinmeyeceinizi sylemi olsanz bile
elbetteki sevinmemek elde deil.
Aadaki grafikte ise daha sonra ne olduu grlmektedir.

Yatay diren blgesi de yukar krlmtr. 4 numaral noktada yeni bir
dip olumutur. Bu yzden 3 ve 4 numaral noktalar birletirerek
ikinci bir ykselen trend izgisi izilmitir. Fakat daha sonra fiyatlar
ok daha sert bir eimle artmaya balaynca 4 ve 5 numaral dip
seviyeleri birletiren nc bir trend dorusu izilmitir. Artk bizim
iin satta referans olarak kullanacamz trend dorusu 4 ve 5
numaral diplerden geen trend dorusudur. Dikkat edilirse son gn
bu trend aa krlmtr. Dolaysyla artk SAT zamandr ve 6500
liradan sat yaptmz varsayyorum.
258
Resim IV.4.1-38
7500
7000
6500
SAT
AL b 6000
5500
Yatay Diren 5000

4500
a 4000
3500
`
3000
^ _
2500
10000
5000
x1000000
3 February April May June July August September November
Yukardaki rnekteki stratejiyi izleyen kii Haziran ayndan

Kasm ayna kadar olan alt aylk dnemde yzde 100'e yakn para
kazanmtr.
imdi bu rnee bakarak bundan sonra bu tr bir strateji izleyip

srekli al-sat yapmamay dnebilirsiniz. Ama daha nceki rnekte 6
ay sonra zararna sat yapldn da hatrlaynz. Demek ki imdi ok
nemli bir soru sormak gerekiyor.
Trendlere gre alm satm stratejisi izlemek acaba yzde ka

baar salyor? Yukardaki iki rnekten biri kaybettirdi, dieri
iyi kazandrd. Bunu test etme imkanmz var m?
Aslnda bunu test etme imkan var ama ciddi biimde

matematiksel modelleme ve ileri dzey forml yazma kurallarn
gerektirdii iin burada ayrntya giremiyorum. Fakat sizlere ok daha
kolay ve anlalr bir yol nereceim.
Varsayalm ki bir hisse aa trendde iken, bu trendi yukar krd

ve trend krlma kurallar da gerekleti. Siz de alm karar verdiniz.
Bundan sonra nasl bir getiri umabilirsiniz? Bundan sonra yeni
balayan ykseli trendi aa krlncaya kadar beklerseniz ne tr bir

getiri olasl vardr?
Bu sorulara cevap vermek ok da zor deildir. Bu tr durumlar

ilgili hissede daha nce en az birka kere daha gereklemitir. O
gereklemeler srasndaki baar oranlarna bakabilirsiniz.
lgili hissenin grafiini ilk verisinden itibaren anz. Daha sonra

simlasyon yapnz. Varsaynz ki u anki duruma benzer ekilde alm
yaptnz. Grafii ileri doru gtrerek, ilk "AL" kararnzn nasl
sonulandna baknz. Ne kadar srede ne kadar getiri elde ettiinizi
bir yere not ediniz. Daha sonra buna benzer ekilde analizi devam
ettirerek son alm karar verdiiniz noktaya kadar geliniz. Bu tr bir
sre iinde ka defa al ve sat yaptnz? Ortalama ne kadar srede ne
kadar getiri saladnz? Bu sorular cevapladnzda u an yaptnz
yatrma ilikin olarak bir fikir oluacaktr. Fakat elbetteki son alm
kararnz ok deiik sonulanabilir. Fakat en azndan ortalama olarak
hangi srede ne tr bir getiri ortalamas olduuna dair bir fikir
oluacaktr.
Bu tr bir analiz grafik zerinde yaklak yarm saatinizi

alacaktr. Fakat para kazanmak iin almak gerekiyor. Bu blmn
sonuna geldiimiz bu satrlarda u nemli noktalar hibir zaman
aklnzdan karmaynz.
1. Trendler, kanallar veya destek ve diren izgileri fiyatlarn ne yne

gidecei konusunda fikir vermez sadece fiyatlarn hareket ettii yn
zerindeki nemli diren ve destek seviyelerini gsterir.
2. Destek veya direnler krlmaz deildir. Bilakis krlp krlmayaca

dikkatle izlenmesi gereken noktalardr.
3. Destek denilen nokta alm noktas deil, aa krlp krlmayaca

dikkatli izlenmesi gereken noktadr. Bir bakma aslnda sata
hazrlkl olunmas gereken noktadr.
4. Diren seviyeleri ise, ksa vadeli olarak sat iin kullanlsa bile
yukar doru krlp krlmayaca dikkatle izlenmesi gereken
noktalardr.
260
5. Teknik analizde trendler ne kadar baarl olmutur? Sorusu

anlamsz bir sorudur. Az nce de belirttiim gibi trendler izilir ve
fiyatlarn genel olarak yn bulunarak bu yn zerindeki destek ve
diren seviyeleri saptanr.
6. Trenlerin krld noktalarda trend krlma kurallarna dikkat

edilmelidir. Sadece bir tane trend krlma kural gereklese dahi
trend krlabilir veya art birden gereklese dahi trend
krlmayabilir.
IV.4.2. Andrewsin atal (Andrews Pitchfork)
Andrewsin atal ayr paralel izgiden oluur. Grnm bir

atal andrd iin bu isim verilmitir. Bu izgileri izebilmek iin ise;
bar grafik zerinde ayr nokta belirlenir. Eer uzun vadeli aa bir
trend iin bu noktalar belirleniyorsa srasyla bir tepe, bir dip ve bir
tepe (birinci tepeden daha aada olan) iaretlenir. Daha sonra bu
iaretlenen noktalardan trend ynnde birbirine paralel tane aa
eimli izgi izilir.
Eer uzun vadeli yukar bir trend durumu iin bu noktalar

belirleniyorsa bir tane dk dip noktas, bir tane en yksek tepe
noktas ve bir tane daha dip noktas (birinci dip noktasndan daha
yukarda olan) iaretlenir. Daha sonra bu iaretlenen noktalardan
trend ynnde birbirine paralel tane yukar eimli izgi izilir.
a. Bilgisayar Uygulamas
Resim IV.4.2-1
Resim IV.4.2-1de A harfi ile gsterilen daire iinde iki adet ok

vardr. Bu oklardan sa yada sol ok tklatldnda alt alta sralanm
olan ikon grubu srasyla deiecektir. Resimde gsterilen ikon grubu
ekrana geldiinde alttan ikinci ikon (B Harfi ile gsterilen ikon)
Adrewsin ataln izdirmek iin gerekli olan ikondur.
Bu ikonun zeri tklatldktan sonra fare ile fiyat grafii zerinde

3 ayr noktann tklatlmas gerekir. Bu noktalar nasl belirlenecektir?
ncelikle grafik zerinde fiyatlarn artan m, azalan m bir trend iinde
olduuna baklr.
Eer artan bir trend iinde ise fiyatlarn dip yapt fiyat seviyesi
tklatlr. Burada bir + iareti oluacaktr. kinci nokta olarak birinci
dip noktadan sonra oluan en tepe nokta tklatlr. Yine bu seviyede de
+ iareti oluacaktr. kinci noktadan sonra (fiyatlarn tepe yapt
yerden sonra) fiyatlarn yeniden en dip seviyeye geldii nokta tklatlr.
nc nokta belirlendii anda birbirine paralel adet artan eimli
izgi oluacaktr.
262
Resim IV.4.2-2: Andrewsin atal (noktalarn belirlenmesi)
Resim IV.4.2-2de hisse fiyat artan bir trend sergilemektedir ve

noktann nasl belirlendiine ilikin bir rnek verilmitir. Fiyatlarn
en dip olduu seviye 1 numaral ember iindeki alandr. Bu yzden
Andrews pitchfork ikonu tklatldktan sonra bu dip seviye tklatlm
ve burada bir + iareti olumutur. Ayn ekilde 2 nolu ember
iindeki blge, fiyatlarn en tepeye geldii yerdir ve fare ile ikinci yer
olarak buras tklatlmtr. 3 numaral emberin ii tklatldnda ise
Resim IV.4.2-3de gsterildii ekilde Andrewsin atal oluacaktr.
Dikkat edilirse burada izgiden oluan bir kanal hareketi
mevcuttur. Fiyatlar orta izginin zerinde uzun bir zaman gittikten
sonra bu trend aa krlm ve orta izgi bir diren blgesi haline
dnmtr.
Resim IV.4.2-3: Andrewsin atal (rnek)
Aadaki grafikte de aa doru bir trend mevcut olduu iin

nce tane nokta belirlenmi ve bu noktalardan aa eimli
birbirine paralel tane trend erisi izilmitir.
264
Resim IV.4.2-4
b. Nasl Yorumlanr?
Yorumu normal trend ve kanal oluumlarnda olduu gibidir.

izgiler izildiinde iki kanal oluur ve fiyatlarn bu kanallar iinde
hareket edecei dnlr. Fiyatlarn kanal aa veya yukar doru
krmas durumlarnda trend deiim ve kanal deiim kurallar
geerlidir. lem hacmi de bu gibi durumlarda dikkatle gzlenmelidir.
Aadaki grafikte grld zere 1, 2, ve 3 olarak belirtilmi

noktalar belirlenerek Andrewsin atal bilgisayar tarafndan
izdirilmitir. Bu izim ne iimize yarayacaktr? Bundan sonraki
gnleri takip edeceiz. Eer kanal aa krlrsa, sat orta izgi yukar
krlrsa al yapacaz. nk trend krlma kurallarn uyguluyoruz.
Resim IV.4.2-5: Andrewsin atal
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 375

370
365
360
355
350
345
340
335
330
325
_ 320
315
310
305
300
295
290
285
280
` 275
270
265
260
255
250
245
240
235
230
225
^ 220
10000
5000
x100000
3 10 17 24 31 7 14 28 5 12 20 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18
March April May June July August
Yukardaki grafik 1 numaral grafiktir. Aradan 1 gn getikten

sonra orta izgi aadaki grafikte gsterildii zere yukar krlmtr.
O gnk kapan fiyat 327 liradr. Bu kapan fiyatndan alm
yapyoruz.
266
Resim IV.4.2-6
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 375

370
365
360
355
350
345
340
335
330
325
_ 320
315
310
305
300
295
290
285
280
` 275
270
265
260
255
250
245
240
235
230
225
^ 220
10000
5000
x100000
3 10 17 24 31 7 14 28 5 12 20 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18
March April May June July August
nk Andrewsin atal kuralna gre fiyatlarn orta izgiyi

yukar krdktan sonra st izgiye kadar yani 350 liraya kadar
ykselmesi beklenir.
imdi aadaki grafie bakalm. Drt gn sonra ne olduunu

aadaki grafikte gryoruz. Fiyatlar 340 lira seviyesine kadar
ktktan sonra, 350 lira seviyesini grmeden aa dmeye balam
ve orta izgiyi tekrar aa krmtr.
Resim IV.4.2-7
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000)

440
430
420
410
400
390
380
370
360
350
340
330
_ 320
310
300
290
280
`
270
260
250
240
230
^ 220
10000
5000
x100000
10 17 24 31 7 14 28 5 12 20 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25
ch April May June July August
Dolaysyla grafikteki hareket ortaya kt anda sat yapmak

gerekiyor. Kapan fiyat 318 TL olduu iin grafikte grlen son gnde
318 liradan sat yaparak zarar ediyoruz. Hatrlayacak olursanz 327
liradan alm yapmtk. imdi izlemeye devam edelim. Aadaki grafik
ise biz sat yaptktan sonraki be gnde ne olduunu gstermektedir.
Aadaki grafikte grld zere fiyatlar yeniden Andrewsin

atalnn alt izgisine dayanmtr. Bunun anlam ise fiyatlarn bu
seviyede destek bulacadr. Dolaysyla yine alm yapmamz gerekiyor
ve kapan fiyat 318 liradr. 318 liradan alm yapm olalm ve bundan
sonra ne olduunu izleyelim. Aadaki grafikte en son alm yaptmz
gn ok iareti ile gsterilmitir.
268
Resim IV.4.2-8
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000)

440
430
420
410
400
390
380
370
360
350
340
330
_ 320
310
300
290
280
`
270
260
250
240
230
^ 220
10000
5000
x100000
17 24 31 7 14 28 5 12 20 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 1
April May June July August Se
Resim IV.4.2-9
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000)

440
430
420
410
400
390
380
370
360
350
340
330
_ 320
310
300
O 290
Son alim yeri 280
`
270
260
250
240
230
^ 220
10000
5000
x100000
5 12 20 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13
May June July August September October
Grafikte ok net grld zere son alm yerinden itibaren

fiyatlar Andrewsin atalnn alt izgisi zerinde hareket etmi, daha
sonra orta izgiyi yukar krm ve st izgiye kadar ykselmi,

ardndan bu ykselen kanal iinde uzun sre dalgalanmtr.
Eer kanaln alt izgisini aa krm olsa, sat yaplacak ve

yeni dip olutuktan sonra artk yeni Andrews atal izmek
gerekecekti.
Buradaki rnekte grld zere belirli bir kanal iinde hareket

gereklemitir ve ilk AL sinyalimiz yanl km, ama daha sonraki
hareketler Andrewsin atal kuralna gre uyumlu gitmitir.
Bu grafiksel yntem iin belirli bir formlasyon yaparak test

sonucu elde etmek mmkn deildir. Ama en azndan grsel olarak
belirli bir fiyat trendi olumuken, Andrewsin atalna gre fiyatlar
nasl bir hareket sergiliyor buna bakmak gerekir.
Aadaki grafikte yine nokta alnmtr. Bu grafiin devam

ise bir sonraki grafiktir. lk grafikteki gnde olduunuzu varsaynz ve
daha sonraki gnlerde ortaya kan hareketleri inceleyiniz.
Resim IV.4.2-10
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000)

445
440
435
430
425
420
415
410
405
400
395
390
385
380
375
370
365
360
355
350
345
340
335
330
325
320
315
310
305
300
295
290
285
280
90000
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
x10000
8 15 22 29 5 12 19 26 2 9 16 23 2 9 16 23 30 13 20 27 4 11 18 25 1 8 15 22
mber 1998 February March April May June
270
Resim IV.4.2-11
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000)

500
490
480
470
460
450
440
430
420
410
400
390
380
370
360
350
340
330
320
310
300
290
280
90000
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
x10000
12 19 26 2 9 16 23 2 9 16 23 30 13 20 27 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17
998 February March April May June July August
Aadaki grafiklerde aa eimli Andrews atalna rnek

verilmitir. Birinci ve ikinci grafii dikkatli bir biimde inceleyiniz.
Resim IV.4.2-12
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
30000
25000
20000
15000
10000
5000
x100000
26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 25 1 8 15 22 1 8 15 22 5 12 19 26 3 10 17 24 31 7 14
November December 1999 February March April May June
Resim IV.4.2-13
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000)
800
750
700
650
600
550
500
450
30000
25000
20000
15000
10000
5000
x100000
8 15 22 1 8 15 22 5 12 19 26 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 19 26 2 9 16 31 6 13 20 27
ebruary March April May June July August September
Siz de incelediiniz grafiklerde daha nceki fiyat hareketlerini

incelemeli ve Andrewsin atalnn aldnz kararlarda faydal olup
olamayacan test etmeli, yani Andrewsin ataln sorgulamalsnz.
Kitaplarda size unu yle kullann, bunu byle kullann gibi
ifadelerle anlatlan her eyi mutlaka test ediniz, sorgulaynz ve faydal
olduuna inanrsanz kullannz. Aksi halde kk yatrmc olarak
kalmaya devam edersiniz. Byk yatrmc olmak iin sorgulamanz ve
gerekten faydal olduunu grdnz gsterge ve analiz aralarn
kullanmanz gerekiyor.
IV.4.3. Gann Alar Analiz (Gann Angles)
1878 ve 1955 yllar arasnda yaam olan nl borsac W.D.

GANN fiyat grafikleri zerinde almalar yapmak iin geometrik
alardan oluan ve fiyat hareketleri ile zaman eksenleriyle
birletirilen teknikler gelitirmitir. Ganna gre geometrik alar
kullanlarak fiyatlarn nereye kadar ykselip azalacana dair
tahminlerde bulunulabilir.
272
9 adet Gann as vardr. Bunlar aadaki ekilde

belirlenmilerdir.
AI SM DERECE AI SM DERECE
1x8 82.5 derece 2x1 26.25 derece
1x4 75 derece 3x1 18.75 derece
1x3 71.25 derece 4x1 15 derece
1x2 63.75 derece 8x1 7.5 derece
1x1 45 derece
Bu alardan en nemlisi 45 derecelik bir a oluturan 1x1

izgisidir. Fiyatlarn bu a zerinde hareket ediyor olmas boa
piyasasnda, altna gemi olmas ise ay piyasasna girilmi olacann
bir iaretidir. imdi aada yorumlanmasn eitli rneklerle
gsterelim.
a. Yorumlanmas
Kitabn trendler,kanallar, destek ve diren izgileri blmnde

trendlerin nasl yorumlanaca verilmiti. Gann alarnn
yorumlanmas da bundan farkl deildir. Bu yzden burada
anlatlanlar daha iyi anlamak iin ncelikle trendler blmn
okuyunuz.
Aada bir rnekte Gann alarnn yorumlanmas verilecektir.

Resim IV.4.3-1: Gann Alar 1
1X4 8000
1X8 1X3
7500
1X1
2X1 7000
1X2 45 derece
6500
3X1 6000
5500
4X1
5000
4500
4000
8X1 3500
3000
2500
2000
1500
1000
M J J A S O N D 2002 A M J J A S O N D 2003 A M J J A S O N D
Grafikte nce temel bir dip noktas belirlenmi ve Gann alar

bu dip noktadan itibaren daha nce verilmi olan alara gre
izilmitir. Fiyatlar nce 1x1 izgisinin (45 derece) zerinde hareket
ederken bu izgiyi daha sonra krm ve 3x1 izgisinde destek
bulmutur. Buradaki destek veya diren izgilerinin hangi durumda
krlm saylaca ve krlmalarla ilgili kurallar iin trendler blmn
inceleyiniz. 2x1 izgisi 3 defa test edilmesine ramen fiyatlar uzun sre
3X1 izgisi zerinde kalmay baarmtr. Bir ara 4X1 izgisine kadar
gerileme olsa bile daha sonra yeniden 3X1 izgisi zerinde hareket
ettii grlmtr. Dolaysyla 4X1 izgisi nemli bir destek seviyesini
gstermektedir.
Ganna gre 8x1 izgisi de aa doru krlsa bile fiyatlar bunun

aasn kabul etmez ve bir sre sonra yukar dner. Dolaysyla bu
gibi senetlerde fiyatlarn 8x1izgisinin altna dmesi durumlarnda
orta vadede nemli kar imkanlar doabilir. Bu seviyelerden alm
yaplmas gereklidir.
Bir baka senet iin 8x1 izgisinin altnda olumu olan dip
noktadan itibaren yeniden Gann alar izdirelim. Bu da aadaki
grafikte verilmektedir.
274
Resim IV.4.3-2: Gann Alar 2
Yukarda anlattmz gibi yeni gann alar izilmitir. grld

gibi fiyatlar u an 1x1 izgisi destek oluturacak ekilde 1x1 izgisinin
zerinde bir kanal iinde dalgalanma yapmakta ve 2x1 izgisi nemli
bir diren seviyesi oluturmaktadr. u an bu senet iin boa
piyasasnda olduumuz grafikte aka grlmektedir. Ksa vadede
14000 TL civarnda nemli bir destek vardr. Eer bu destek krlarak
1x1 izgisinin altna inilirse ve 1x1 izgisinin altna inilmesi
durumunda 2 veya 3 gn boyunca fiyatlar derse arkasndan orta
vadeli inili kl bir d devam edebilir ki bu da ay piyasasna
girildiini gsterecektir.
IV.4.4. Hz Diren izgileri (Speed Resistance Lines)
Hz diren izgiler Fibonnaci yelpaze izgilerine ok benzer.

(Fibonnaci yelpaze izgileri iin ilgili blm inceleyiniz). Aradaki tek
fark hz diren izgilerinin fiyat art miktarn 3 eit arala
blmesidir. rnein fiyatlar 10.000 TLden 16.000 TLye kmtr. Bu
durumda 6.000 TLlik bir art olduunu anlyoruz. Eer 6.000 TLyi
3e blersek 2.000 TL elde ederiz ki hz diren izgilerinin ilki 14.000

TLden (16.000-2.000) izilmeli, ikinci hz diren izgisi ise 12.000
TLden (16.000-4.000) izilmelidir.
Aadaki grafii inceleyiniz ve aklamalar okuyunuz.
Resim IV.4.4-1: Hz Diren izgilerinin izilmesi, Ykseli

Durumu
Grafikte grld gibi 12000 TLden 22500 TLye bir art

olmutur ve art miktar 10500 TLdr. 10500 TLyi e bldmzde
3500 TL saysn elde ederiz. En alttaki hz diren izgisini bulmak iin
12000 TLye 3500 TL eklenir ve 15500 TL seviyesi bulunur. kinci hz
diren izgisi bulunurken ise 3500 TL 2 ile arplr ki bu da 7000 TL
sonucunu verir. 12000 TLye 7000 TLyi eklediimizde 19000 TL
seviyesini buluruz ki ikinci hz diren izgisi de buradan gemektedir.
Hz diren izgileri sadece ykseli durumlarnda izilmez.

D durumlarnda da nce bir tepe sonra da bir dip noktas
birletirilir ve ne kadar d olduu hesaplanr. Bu miktar e
blnr ve bulunan saylar tepe noktasndaki fiyat seviyesinden
kartlarak hz diren izgilerinin geecei yerler bulunur. Aadaki
276
grafikte d durumuna gre izilen hz diren izgilerini

grmektesiniz. Hesaplamalarn siz yapnz.
Resim IV.4.4-2: Hz Diren izgileri, D

Durumu
a. Yorumlanmas
Hz diren izgileri aynen trend izgileri ve Fibonnaci yelpaze

izgileri gibi yorumlanr. Fakat burada ksaca bir yorum verip rnek
olaya incelemesi yapacaz.
Fiyatlar belirli bir ykseli sonrasnda aa dmeye

balamsa, nce 2/3 izgisi (ilk izgi) zerinde destek grr ve
tekrar yukar dner. Eer bu izgi aa doru krlrsa bu
durumda ikinci izgiye kadar debilir ve burada destek
grebilir. Bir destek izgisi krldktan sonra diren izgisi
haline dnr.
Eer fiyatlar belirli bir tepe noktasndan dip noktasna

gelmise, yani d kaydetmise ve tekrar ykselmeye
balamsa, nce birinci izgiye kadar gelir ve burada direnle
karlar. Eer birinci izgi krlrsa ikinci izgiye kadar gider
ve orada direnle karlar. kinci izginin de krlmas

durumunda fiyatlar bir nceki en yksek tepeye kadar
gidebilir.
b. Hz Diren izgileri Uygulamalar
Daha nce izgilerin nasl izilecei anlatlrken verilmiti. imdi

bu grafii yorumlayalm. Grafikte grld gibi fiyatlar 22500 TL
seviyesinden dmeye balam ve 2/3 izgisine (ilk izgi) kadar
geldikten sonra burada bir destekle karlaarak tekrar ykselmeye
balamtr. Ama bu ykselite bir nceki tepe noktasna ulaamadan
ilk izgiyi aa doru krm ve ikinci izgiye kadar dmtr. Dikkat
edilirse ikinci izgi fiyatlar iin nemli bir destek noktas
oluturmutur. Fiyatlar bu izgi zerinde bir ykselip bir dmektedir.
Eer bu izgi de aa doru krlrsa fiyatlar nemli miktarda aa
debilir. Nereye kadar deceini hesaplamak iin ise Fibonnaci
izgilerini de izdirip bakabiliriz.
Resim IV.4.4-3: Hz Diren izgileri, rnek 1

278
Resim IV.4.4-4: Hz Diren izgileri, rnek 2
Resim IV.4.4-4de daha nce verilmi olan grafiin aynsn

grmektesiniz. Grafik zerinde verilen yorumu dikkatle okuyunuz.
zellikle bir diren izgisinin nasl destek izgisi haline dnt bu
grafikte bariz bir ekilde grlmektedir.
u ana kadar verilen rneklerde Hz diren izgilerinin nasl

yorumlanmas gerektii verilmitir. rneklerde ne kadar da gzel
altn gryorsunuz.
Aadaki grafikte de gsterildii zere, trend izgilerindeki

yorumlardan farkl bir yorum yapmak mmkn deil. Destek ve diren
seviyelerini grebiliyorsunuz. Fakat daha nce de belirtildii zere,
destek ve diren demek, aa yada yukar krlmaz seviyeler demek
deildir. Dikkatle izlenmesi gereken ve krlma durumlarnda harekete
geilmesi gereken seviyelerdir.
Resim IV.4.4-5
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
30000
20000
10000
x100000
7 14 21 28 11 25 1 8 15 22 1 8 15 22 5 12 19 3 10 17 31 7
ember 1999 February March April May June
Yukardaki grafikte hz diren izgileri genileyen bir kanal

oluturmutur. Bu grafikteki fiyatlarn daha sonra nasl bir seyir
izledii ise aadaki grafikte verilmitir.
Resim IV.4.4-6
2000
1500
1000
500
30000
20000
10000
x100000
1999 February March April May June July August October N
Grld zere ilk izdiimiz hz diren izgilerinin orta izgisi

etrafnda dalgalanan bir fiyat hareketi olumutur.
280
IV.4.5. Quadrant izgileri (Quadrant Lines)
Quadrant izgileri 5 yatay izgiden oluan bir grnm arz

ederler. Bu izgilere baklarak o dnem iinde en yksek , en dk ve
ortalama fiyatlar daha net grlebilir.
Quadrant izgileri izilirken ncelikle bir dip (tepe) sonra da bir

tepe (dip) noktas belirlenir ve bu noktalar doru bir izgi ile
birletirilir. Bilgisayar programlar quadrant izgilerini otomatik olarak
izerler. Fakat en dk ve en yksek fiyat seviyesi arasnda ne kadar
ykseli veya d olduu saptanarak bu rakam drde blnr ve
yatay izgilerin nerelerden geecei bulunur. Bu ise ele alnan dnem
iin en yksek, en dk ve ortalama fiyatlarn daha net
grlebilmesini salar (Aada rnek olay incelemesini inceleyiniz.)
a. Yorumlanmas
Kesin olarak ileriye dnk karar vermede yardmc olacak bir

teknik analiz arac olmaktan ziyade fiyatlar hakknda genel bir bilgi
elde edilebilmesi iin izilir. Ayrca daha nce trendler blmnde
anlatld gibi fiyatlarn destek ve diren blgelerini de belirtir.
b. rnek Olay
Aadaki grafikte Bileik endeks iin quadrant izgileri

izdirilmitir. Dikkat edilirse grafiin en sol tarafnda nce bir tepe
sonra bir dip noktas belirlenmi ve buna ilikin 5 adet yatay izginin
izdirilmesi salanmtr. Grafiin orta blmnde ise nce bir dip
sonra da bir tepe belirlenerek quadrant izgileri izdirilmitir. En son
izdirilen quadrant izgileri ise daha uzun bir dnemi kapsamaktadr.
Resim IV.4.5-1: Quadrant izgileri
IV.4.6. Fibonnaci almalar (Fibonnaci Studies)
Fibonnaci denilen talyan bir matematiki, 11. yzylda Msr

ziyaretinde piramitleri incelerken baz saylar saptayarak lkesine geri
dnmtr. Bu saylar daha sonra, borsa ile ilgilenenler tarafndan
borsaya uyarlanm ve Fibonnacinin gelitirdii saylar temel alarak
eitli hesaplamalar yaplmtr. Deiik kiiler tarafndan bu saylar
temel alarak gelitirilen teknik analiz aralarnn tmne Fibonnaci
almalar ad verilir.
Burada nce Fibonnaci saylarnn neler olduuna deinip daha

sonra da Fibonnaci saylaryla ilgili olarak yaplm almalar
srasyla inceleyeceiz.
a. Fibonnaci Saylar
Bu saylar aadaki ekilde bir sra izlemektedir.
1 1 2 3 5 8 13 21 34 55 89 ..........
282
Burada ana kural ilk iki say olarak 1leri yazdktan sonra
sonraki sayy bir ncekine eklemektir. yani 2= 1 + 1, 3= 2+1, 5=3+2
eklindedir. Peki bu saylarn ne zellii vardr?
3 saysndan sonra gelen saylara uyguland takdirde ndeki

sayy bir sonraki sayya bldnzde hep ksuratl 0.6 sonucunu
bulmaktasnz. Yani 3 / 5 = 0.6 , 5 / 8 = 0.6 , 8 / 13 = 0.6 eklindedir.
Bu blme ilemini sonsuza kadar uzatrsak en son 0.618 rakamna
eriilmektedir.
Dier bir ilgin balant da 3 saysndan itibaren balamak zere

eer sonraki say bir nceki sayya blnrse sonu 1.6 ve ksurat
eklinde ortaya kmaktadr. rnein 5 / 3=1.6 , 8 / 5=1.6 ,
13 / 8=1.6 gibi. Burada da sonsuza doru uzatma yapldnda 1.618
rakamna eriilmektedir.
Bundan baka eer bir say kendisinden iki sra nce gelen
sayya blnrse sonu 2.6 kmaktadr. rnein; 8 / 3 = 2.6 ,
13 / 5 = 2.6 eklinde devam etmektedir. Dier blmelerde olduu gibi
burada da 2.618 rakamna eriilmektedir.
Yukarda vermi olduumuz saylarn kendileri arasndaki bu

ilgin ilikileri ise Fibonnaciden yzyllarca sonra analistler mal ve
menkul kymet borsalarnda kullanlmak zere teknik analiz arac
irmilerdir. Aada anlatlan tm Fibonnaci almalar yukarda
anlatlan saylar temel alnarak hazrlanmlardr.
b. Fibonnaci Yaylar (Fibonnaci Arcs)
Fibonnaci yaylar da yukardaki saylar baz alnarak izilmitir.

ki tr Fibonnaci yay izilebilir. Bunlar ykselen piyasadaki ve den
piyasadaki Fibonnaci yaylar olarak adlandrlabilir. Ykselen
piyasadaki yaylar destek noktalar olarak kendini gsterirken den
piyasadaki yaylar diren noktalarn gsterirler. izimin yaplmas
aamalar aada verilmitir.
Ykselen piyasadaki yaylarn izilmesi: Resim IV.4.6-1deki

rnek ele alnarak aadaki aklamalar yaplmtr.
ncelikle fiyat grafii zerinde en dip ve en tepe noktalar

belirlenir ve dip noktas ile tepe noktasn birletiren bir doru izilir.
(rneimizde dip noktas 4150TL ve tepe noktas 6600TLdir)
Belirlenen dip noktasndan tepe noktasna kadar olan aralkta ne

kadar fiyat art olduu bulunur. Art miktar bulunduktan sonra,
rneimizde 2450TLlk bir art vardr. Bu rakamn %38.2si, %50si
ve %61.8si hesaplanr. rneimizde bu bulunacak sonular 935.9TL,
1225TL ve 1514.1TLdir.
Bu fiyatlar dip noktadaki fiyata eklenerek Fibonnaci yaylarnn

izilen yukar eimli doruyu nerede kesecekleri belirlenir. Dolaysyla
ilk kesime noktas 4150+935.9=5085.9TL, ikinci kesime noktas
4150+1225=5375TL ve nc kesime noktas 4150+1514.1=5664.1
TL olarak bulunmutur.
Kesime yerleri belirlendikten sonra ise bu noktalardan geen ve

negatif eimli yarm daireler izilerek Fibonnaci yaylarna ulalr.
Resim IV.4.6-1: Fibonnaci Yaylarnn izilmesi 1

284
c. Den Piyasadaki yaylarn izilmesi:
1. Ykselen piyasadakinin aksine nce bir tepe, sonra da bir dip

noktas belirlenir ve tepeyi dipe balayan bir doru izilir. Tepeden
dibe inene kadar ne kadar fiyat d olduu bulunur.
2. kinci aamada ise yukardaki mantk erevesinde bu d

miktarnn daha nce belirtilmi olan yzdeleri hesaplanr ve tepe
fiyatndan karlarak izilmi bulunan dorunun kesime
noktalar belirlenir.
3. Ykselen piyasann aksine, alalan piyasada daireler yukar doru

eimlidir ve fiyatlar ykselmeye baladnda nerede Direnle
karlaaca grlr
4. Diren blgeleri krld andan itibaren destek noktalarna

dnr.
Resim IV.4.6-2: Fibonnaci Yaylarnn izilmesi 2
Genel olarak yorumu ise; eer ykselen bir piyasada isek

fiyatlarn dmeye balamas durumunda ilk yayda fiyatlar bir
destekle karlalacak ve geri dnecektir. Eer trend analizinde

anlatld ekilde, fiyatlar ilk yay aa doru krarsa ikinci yayda bir
destek grecek, eer bu yay da aa doru krlrsa nc yayada bir
destekle karlalrken, ikinci yay bir diren blgesi haline gelecektir.
d. Fibonnaci Yelpaze izgileri (Fibonnaci Fans)
Yelpaze izgileri de yaylardaki mantkla izilir ve ykselen veya

alalan fiyatlar iin iki ayr trde oluturulabilir. Burada ykselen
fiyatlar iin yelpaze izgileri izilecektir. Ayn mantkla tersten gidilerek
alalan fiyatlar iin de yelpaze izgileri izilebilir. Aada bilgisayarda
izilmi yelpaze izgilerini grmektesiniz.
Resim IV.4.6-3
1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
40000
30000
20000
10000
x100000
May June July August September October November Decemb
Ykselen Piyasada Yelpaze izgilerinin izilmesi
1. Ayn yaylarn izilmesinde olduu gibi, nce bir dip sonra da bir
tepe noktas belirlenir ve bu noktalar bir doru izgi ile birletirilir.
2. Dip noktadan tepe noktaya kadar ne miktarda bir fiyat art

olduu hesaplanr ve hesaplanan bu miktarn srasyla %38.2, %50
ve %61.8i hesaplanr.
286
3. Dip nokta ile tepe nokta arasna dikey bir izgi izilir ve yukardaki
aamalarda bulunan rakamlarn dipteki fiyata eklenmesiyle
yelpaze izgilerinin bu dikey izgiyi nerelerde kesecei bulunur.
4. Tepe noktasndan itibaren dikey izgi zerindeki kesime

noktalarndan itibaren adet aa doru eimli izgiler izilir. Bu
izgiler destek seviyeleri olarak kendilerini gsterirler.
Resim IV.4.6-4: Aa eimli yelpaze izgilerinde hesaplama
TEPE = 1034 TL
741 TL = 268 + (766*0.618)
1000
900
651 TL = 268+(766*0.5)
800
l 700
l 600
TEPE ve DIP FARKI l
1034 - 268 = 766 TL 500
400
561 TL = 268+(766*0.382) 300
DIP = 268 TL
40000
30000
20000
10000
x100000
bruary March April May June July August September November

Resim IV.4.6-5 : Ykselen eimli yelpaze izgilerinde hesaplama
TEPE=7700 TL
6487 = 7700-(3175*0.382)
7500
7000
TEPE ve DIP FARKI
7700-4525=3175 TL
m 6500
m 6000
m
5500
6113 = 7700-(3175*0.5)
5000
DIP = 4525 TL 5738 = 7700-(3175*0.618) 4500
18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 24 1
September October November Decem
Genel Olarak yorumu: Yelpaze izgilerinin yorumu da yaylarn

yorumuna benzemektedir. Ykselen bir piyasada yelpaze izgileri de
yukar doru izilmi olacaktr ve her bir izgi birer destek blgesini
gsterirler. Fiyatlar bir dip noktasndan tepe noktasna ulatktan
sonra yelpaze izgileri izilir. Fiyatlar dmeye baladnda nerelerde
destek grecei bu izgiler yardmyla belirlenir. Genel kural olarak
fiyatlar derken ilk izgide bir destekle karlaacak ve ilk izgiyi
aa krarsa ikinci izgide bir destekle karlaacak, fakat birinci izgi
bir diren blgesi haline dnecektir.
Aadaki grafikte grld gibi 0.618 izgisi nce bir destek

noktas iken aa doru krlarak bir diren seviyesi haline
dnmtr. Daha sonra ise 0.50 izgisi de aa krlarak bir diren
seviyesi haline dnmtr. Bu grafikte zellikle yzde 61.8
izgisinin de aa krlmas nemli bir sat sinyali olmutur.
288
Resim IV.4.6-6: Fibonnaci Yelpaze izgileri
7500
%38.2 %50
7000
%61.8
6500
6000
5500
5000
4500
20000
15000
10000
5000
x10000
19 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 2 16 23 30 6
September October November December 2003
e. Fibonnaci Geri Dn izgileri (Retracements)
Fibonnaci geri dn izgileri daha nce anlatlm olan yay ve

yelpaze izgilerinin izilme mantyla izilen yatay destek ve diren
izgileridir.
Fibonnaci Geri Dn izgilerinin izilmesi:
1. ncelikle bir dip ve tepe noktas belirlenir. Eer fiyatlar artan bir
seyir izliyorsa dip noktadan tepe noktaya bir doru izilirken, eer
fiyatlar dyorsa tepe noktadan dip noktaya bir doru izilir.
2. ki nokta arasnda ne kadar bir fiyat art veya azal olduu

hesaplanr. Bulunan bu fiyat artnn srasyla %0, %23.6, %38.2,
%50, %61.8 ve %100 hesaplanr.
3. Bulunan yzde miktarlar tepe noktasnda oluan fiyattan

karlarak 4 adet yatay izginin nerelerden geecei bulunur.
4. Eer izilen doru bir tepe noktasndan dip noktaya izilmise ne

kadar bir fiyat d olduu bulunur. Bu miktarn srasyla az
nce verilen yzdeleri bulunur ve dipteki fiyat seviyesine bu yzde
miktarlar eklenerek yatay izgilerin nereden geecei bulunur.

Aadaki grafikte bu durum gsterilmitir.
Resim IV.4.6-7: Fibonnaci Geri ekilme izgileri (Retracements)
TEPE=7500 TL
100.0% 7500
TEPE ve DIP FARKI
7500-4400=3100 TL
6316 TL = 4400+(3100*0.618) 7000
5950 TL= 4400+(3100*0.5) 6500

61.8% m 5584TL= 4400+(3100*0.382)
50.0% m 6000
38.2% m 5500
23.6%
5000
0.0% 4500
DIP = 4400 TL
20000
15000
10000
5000
x10000
tember October November December 2003 February March
rnek grafikte bu izgilerin nasl birer destek ve diren seviyesi

haline dnt aka grlmektedir. Fiyatlarn 4400TL seviyesine
dmesinden sonra Fibonnaci geri dn izgilerini izdiimizi
dnrsek; fiyatlarn %23.6 izgisinde bir direnle karlatn ve
geri dndn ve daha sonraki gnlerde bu diren seviyesini krarak
bir destek blgesi haline geldii grlmektedir. Bundan sonra da uzun
bir sre fiyatlarn %23.6 ve %50 izgileri arasnda gidip geldiini
gryoruz.
Yzde 23.6 izgisi aslnda Fibonnaci saylarndan elde edilmemi

daha sonra bu analize eklenmitir.
Geri dn izgileri analizinin faydas ise ksa vadede fiyatlarn

nereye kadar ykselip decei konusunda bir fikir vermesidir.
f. Fibonnaci Zaman Blgeleri (Time Zones)
Fibonnaci zaman blgeleri dikey izgilerden olumaktadr. Bu

izgiler gittike birbirinden uzaklaan bir seyir izlemektedir.
Aralarndaki mesafeler ise Fibonnaci saylar olan 1, 2, 3, 5, 8, 13,
290
21,... rakamlaryla belirlenir. Genel kural ise, nemli fiyat dnm

noktalarnn bu dikey izgiler veya bu izgilere yakn yerlerde
oluacadr.
Fibonnaci zaman blgeleri analizi bunu iddia etmektedir.

Elbetteki bu iddiay yzde yz doru kabul etmek yanl olacaktr.
Aada analizin nasl yapld ve analize uygun rnek verilmitir.
ncelikle fiyatlarn dip yat bir nokta belirlenir ve buradan

itibaren Fibonnaci saylarna karlk gelen gn saylarndan birer
dikey izgi izilir.
Grafik 11.5de zaman izgileri izildikten sonra grafik zerinde

gerekli aklamalar yaplmtr. Dikkat edilmesi gereken nokta ise bu
izgilerin etrafnda bir yerde fiyatlardaki hareketin ynnn deimi
veya daha fazla hz kazanm olmasdr.
Grafii dikkatle incelerseniz, son zaman izgisine doru

fiyatlardaki dn devam ettiini grmekteyiz. Fakat son zaman
izgisinden itibaren uzun sre d kaydetmi olan fiyatlarda bir
trend deiimi olmasn bekleyebiliriz. Bunun gerekleip
gereklemediini grebilmek iin bir grafik daha eklenmi ve
olduuna baklmtr. Gerekten de fiyatlarn trendi son zaman
izgisinden itibaren deime kaydetmi midir? Bunu grmek iin
aadaki grafii inceleyiniz.
Resim IV.4.6-8: Fibonacci Zaman Blgeleri (Time Zones) 1
KEREVTA TEMMUZ - KASIM 1995
Zaman izgisi
zerinde fiyatlar
duraklam, fakat Zaman izgisinden
ykseli hemen bir hemen sonra
sre sonra devam fiyatlarda nemli bir
etmitir. d yaanmtr
Zaman izgisinden
hemen sonra nemli
bir fiyat d
balamtr.
Zaman izgisinden
hemen sonra nemli
bir ykseli
balamtr. Bu blgede fiyatlar son zaman
izgisine yaklamaktadr. Fiyatlarn
son zaman izgisine demelerinden
sonra bir ykseli bekleyebiliriz. Ne
olduunu merak ediyorsanz bir
sonraki grafii inceleyiniz.
Resim IV.4.6-9: Fibonacci Zaman izgileri (Time Zones) 2
KEREVTA EYLL 1995 - 9 OCAK 1995
stteki Grafikteki
son zaman izgisi
Son zaman izgisinden

sonra fiyatlar aniden
trend deitirmi ve
ykselmeye balamtr.
292
Grafikte grld gibi son zaman izgisinden sonra fiyatlar

aniden yn deitirmi ve yukar bir trend izmeye balamtr. Diyelim
ki; fiyatlar zaman izgilerini geti. Bundan sonra dier gstergelere de
baklarak bir trend deiimi iareti olup olmadna veya trendin
devam edeceine dair iaretlerin gerekleip gereklemediinin
incelenmesi gerekir.
Yukarda verilen rnekte analiz tutarl bir grnm sergiledi.

Fakat ilk izgiyi koyduunuz yere bal olarak, ciddi biimde yanla
gtren sonular da elde edilebilir. Aadaki grafikteki durumu
inceleyiniz. zellikle zaman blgelerini belirten dikey izgilerden
hemen nce veya sonra sistematik bir ekilde ortaya kan
Resim IV.4.6-10
DOHOL E (1,930.00, 1,710.00, 1,710.00, -190.000)

2150
2100
2050
2000
1950
1900
1850
1800
1750
1700
1650
1600
1550
1500
1450
1400
1350
1300
1250
1200
1150
1100
1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
99999
49999
x1000000
September November 2002 February April May June July August September November 2003 February April M
g. Bilgisayarda Fibonnaci Uygulamas
Eer bu almalarn bilgisayarda nasl yaplaca konusunda

fazla fikriniz yoksa, ncelikle daha nce Metastok programn
anlatrken verdiimiz blm tekrar okumanz tavsiye ederim. Eer
Metastock programna aina iseniz, aada ksaca gsterilen
aamalar izleyerek, Fibonnaci almlarnn bilgisayarda nasl

yaplacan renebilirsiniz.
1. Adm: Ekrannzda bir hisse grafii atktan sonra, aadaki

grafikte daire iinde gsterilen ok tularna basarak Fibonnaci
almalar mensn ekrana getiriniz.
Resim IV.4.6-11
2. Adm: Hangi fibonnaci almasn grafik zerinde izdirmek

istiyorsanz, ilgili butonu tklaynz. Mouseun sa alt kesinde ilgili
almann ikonu grlecektir.
3. Adm: Belirli bir dip (yada tepe) noktasn balang kabul

ederek, dier tepe (yada dip) seviyeye kadar mouseu uzatnz.
Aadaki resimde Fibonnaci geri dn izgilerinin izilmi hali yer
almaktadr.
294
Resim IV.4.6-12
0.0% 6000
5500
23.6% 5000
38.2% 4500
50.0% 4000
61.8% 3500
3000
2500
2000
100.0%
May June July August September October No
Bu grafikte de grld zere, 2000 seviyesinin altndaki

fiyatlardan 6000 Tl seviyesine kadar bir doru izilerek fibonnaci geri
dn izgileri izdirilmitir. Ayn rafik zerinde bu sefer Fibonnaci
yaylar ikonunu tklayarak ayn dip ve tepeyi birletirdiimizde bu sefer
aada grld ekilde Fibonnaci yaylar izilmi olacaktr.
Resim IV.4.6-13
0.0% 6000
5500
23.6% 5000
38.2% 4500
50.0% 4000
61.8% 3500
3000
2500
2000
100.0%
May June July August September October No

h. Fibonnaci Uygulamalar Analizi ve Sorgulamas
Teknik analiz renenlerin en ok zorlandklar noktalardan biri,

Fibonnaci almalarn yaparken hangi dip veya tepeyi referans
alacaklardr. imdi adeta yeni bir analize balyormu gibi zerinde
hibir alma yaplmam bir grafii aalm.
Resim IV.4.6-14
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
49999
x1000000
23 30 6 13 20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 30 5 12 19 26 3 10 19 24 2
August September October November December 2002
Yukardaki grafikte fiyatlar 600 lira seviyesinden 2000

seviyelerine kadar kmtr. Burada Fibonnaci yaylar, fanlar, geri
dn izgileri ve zaman izgileri analizi yaplabilir. Burada Fibonnaci
analizi yaplmasnn amacn tekrar hatrlayalm.
Belirli bir ykseli veya belirli bir d sonrasnda bu analizleri

yapyorsunuz.
Eer bir ykseli olmu ve fiyatlar bir tepe yaptktan sonra

aaya doru ynelmise ve siz de bunu net bir ekilde gryorsanz,
296
Fibonnaci analizleri yardmyla dn nereye kadar olabileceini ve

fiyatlarn hangi seviyelerde destek bulabileceini belirlemeye
alabilirsiniz. Bu tr bir durumda izeceiniz yaylar, fan izgisi, geri
dn izgileri bu seviyeleri verecektir.
Yukardaki grafikte ykseli olmutur ama dikkat ederseniz

belirgin bir d yoktur. Bu nedenle Fibonnaci analizi bu aamada
elzem deildir. Eer dip seviye ile tepe seviyeyi birletirerek bir fan
izersek, bir gerileme olmas durumunda fiyatlarn hangi seviyelere
kadar gerileyeceine dair bilgi sahibi oluruz. Ama nemli olan nokta
fiyatlar belirli bir tepe yaptktan sonra aaya doru dndnde
Fibonnaci analizine bavurmaktr.
Yukardaki grafiin 5-10 gn sonrasnda fiyatlarn tepe yaparak

de getiini aadaki grafikte gryoruz. imdi artk Fibonnaci
analizine geebiliriz.
Resim IV.4.6-15
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
49999
x1000000
6 13 20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 30 5 12 19 26 3 10 19 24 2 14 2
Fibonnaci almalar iinde en baarl bulduum yntem "geri

dn izgileri" olmutur. Genel olarak fiyatlar yzde 38.2 ve yzde
61.8 izgilerinde nemli destek bulmaktadrlar.
Aadaki grafikte btn Fibonnaci almalar ayn grafik

zerinde gsterilmitir. Az nce de belirttiim gibi fiyatlar belirli bir
tepe yapp de getii iin u an Fibonnaci izgilerini izdik.
Resim IV.4.6-16
0.0% 2000
1900
1800
1700
23.6%
1600
1500
38.2%
1400
50.0% 1300
1200
61.8% 1100
1000
900
800
700
600
100.0%
500
20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 30 5 12 19 26 3 10 19 24 2 14 21
Yukardaki grafikte fiyatlar yzde 23.6 izgisine kadar

gerilemitir. Bundan sonra ne olduunu aadaki grafikte
grebilirsiniz.
298
Resim IV.4.6-17
2100
0.0% 2000
1900
1800
1700
23.6%
1600
1500
38.2%
1400
50.0% 1300
1200
61.8% 1100
1000
900
800
700
600
100.0%
500
ber October November December 2002 February March April
Bu grafikte de grld zere Fibonnaci yaylar ciddi bir destek

yada diren oluturmazken, Fibonnaci fanlarndan nc izgi ciddi
bir destek oluturmu, geri dn izgilerinden yzde 50 izgisi nemli
bir destek grevi grmtr.
Aadaki grafikte ise, d sonrasnda izilen Fibonnaci

almalar vardr.
Fiyatlar nemli bir d sonrasnda yukar dnmtr ve

yukar doru hareket srasnda karlaaca diren seviyelerini
grmek istiyoruz.
Resim IV.4.6-18
1400
100.0%
1350
1300
1250
61.8%
1200
50.0%
1150
38.2% 1100
23.6% 1050
1000
0.0% 950
900
February March April May June July
Bu izim sonrasndaki fiyat hareketleri de aadaki grafikte

gsterilmitir. Dikkat edilirse 1200 lira seviyelerinde bulunan yzde
61.8 geri dn izgisi nemli bir diren oluturmu ve fiyatlar daha
sonra 2000 lira seviyesine kadar k yapmtr.
300
Resim IV.4.6-19
1.618 izgisi 2050

2000
1950
1900
1850
1800
1750
1.382 izgisi 1700
1650
1600
1550
1500
1450
1400
1350
1300
1250
1200
1150
1100
1050
1000
950
900
850
February April May June July August September October N
IV.5. FORMASYONLAR
Bu blmde en ok bilinen ve MKB hisselerinde en ok ortaya
kan formasyonlara deineceiz, literatrde nasl yorumlandklarn
vereceiz, bu yorumlara gre hareket edilirse sonular neler olabilir,
bunu tartacaz ve formasyonlar elimizden geldiince
sorgulayacaz. En zor sorgulamalardan biri formasyonlardr. nk
matematiksel bir forml yazarak yzde ka tuttu yada tutmad
eklinde kesin sonular elde edemiyoruz.
Formasyon dediimizde senedin fiyat grafii zerinde ortaya

kan ve birok senedin fiyat grafiinde grlen ekilleri anlyoruz. En
ok bilinenleri ise Omuz Ba Omuz, gen, Bayrak, Flama,
Takoz,ift tepe, l tepe gibi formasyonlardr.
Aada bu formasyonlarn oluturduu ekiller ve bu

formasyonlar oluurken genellikle ortaya kan ilem hacmi
hareketlerinden bahsedeceim. Yorumlar konu iinde verilecektir.
Formasyonlar sorgulanmas ve geriye dnk testlerinin

yaplmas en zor teknik analiz aralardr. Kitapta yer yer
vurguladm gibi, hibir teknik analiz aracn kr krne
kitapta yorumland ekilde kullanmaynz. En azndan grsel
olarak geriye dnk testler yapmak sizi birok zarardan
koruyacaktr.
IV.5.1. Omuz Ba Omuz Formasyonu
En ok bahsedilen ve analistlerin en ok bildii formasyonlardan

biridir. Senedin fiyat hareketleri yle bir grnt oluturur ki ortaya
kan ekil bir omuz Ba Omuzu andrr. Bu formasyon meydana
karken ilem hacimlerinde meydana gelen deimeler de aada
izilen eklin hemen altnda verilmitir.
302
ekil IV.5.1-1
BA
OMUZ
OMUZ
Boyun izgisi
Yukardaki ekilde dikkat eken nemli noktalar belirtelim.
lk omuz oluurken fiyatlar artmakta ve ilem hacmi de fiyatlarla

doru orantl olarak artmaktadr. Omzun yksek ksm tamamlanp
fiyatlar de getiinde ilem hacmi de dmektedir.
Fiyatlar ba ksmn olutururken yine ilem hacmi artmaktadr.

Fakat burada nemli olan nokta, fiyatlar birinci omuz ksmnn zerine
kmasna ramen ve ilem hacmi artyor olmasna ramen birinci
omuzdaki ilem hacmi seviyesine ulamaz. Genellikle ba ksm
olutuunda ilem hacminin ulat en yksek seviye birinci omuz
ksm oluurkenki ilem hacmine eit olabilir yada daha dk
gerekleir.
Fiyatlar ba ksmn oluturup aa doru dndnde ilem

hacmi de gzle grlr biimde azalr. Buraya kadar anlattmz
blm eer bir senet iin gereklemise, ilem hacmindeki deimeleri
dikkatle gzlemlemeliyiz. lem hacmi arta geip de fiyatlar da yukar
doru bir hareket balyorsa ikinci omuzun oluacan syleyebiliriz.
te bu noktada AL karar verilmelidir. kinci omuzun nereye kadar
kacan ise Fibonnaci izgileri yardmyla kestirmek mmkn
olabilir. Omuz Ba Omuz formasyonlarnda, ikinci omuz oluurken,
ilem hacmi hibir zaman birinci omuz ve ba seviyesindeki ilem
hacmine ulamaz. ok byk bir olaslkla daha dk gerekleir.
kinci omzun en yksek noktasna eritikten sonra fiyatlarn

dmeye balamasyla birlikte ilem hacmi de der. Fakat ok nemli
bir nokta udur; ne zaman fiyatlar boyun izgisini aa doru krarsa
genellikle birden ilem hacmi artar. te bu durumda fiyatlarn daha
da deceini anlayan yatrmclar kattan karlar ve fiyatlarn tekrar
ykselmeye balamas olasl azdr.
Bu formasyon trnn zaman aral 2-3 haftadan tutun da bir

seneye kadar srebilir.
Yukardaki ekilde dikkat edilirse boyun izgisi yatay bir izgi

olarak izilmitir. Fakat boyun izgisinin kesin olarak yatay olmas
diye bir ey sz konusu deildir. Omuz ba omuz formasyonu
aadaki ekillerde de oluabilir. Dikkat edilirse boyun izgileri aa
veya yukar eimli olabilir. lem hacimleri de daha nce anlattmz
ekildedir.
ekil IV.5.1-2
Omuz ba Omuz formasyonu ters olarak ortaya kabilir. Bu

durumda Ters Omuz Ba Omuz (TOBO) formasyonundan
bahsedebiliriz. Bunun ekli de aadaki gibidir.
304
ekil IV.5.1-3
Boyun izgisi
OMUZ
OMUZ
BA
Yukardaki ekilde ilem hacimleri ile fiyatlar arasndaki ilikiyi

inceleyerek yorumlar siz gelitiriniz.
a. Omuz Ba Omuz Sorgulanyor
imdi omuz ba omuz (OBO) formasyonuna baknca insan

unu sylemekten kendini alamyor. Bir fiyat hareketi OBO
formasyonu yaparsa formasyon bittikten sonra bizim haberimiz oluyor.
Yani ilk omuz oluurken bunun OBO formasyonu olacan nceden
bilebilir miyiz?
Bu soruya cevabmz hayr. lk omuz oluurken OBO yerine

ift tepe formasyonu da oluuyor olabilir, l tepe formasyonu da
olabilir veya bir baka formasyon da olabilir. Yani OBO oluurken
bundan haberimiz olmayacak ve formasyon oluumu bittikten sonra
bundan haberimiz olacak. Peki bunun yarar var m?
Yarar olabilir. nk OBO bir tepe formasyonudur. Yani fiyatlar

anlaml bir miktarda ykseldikten sonra ortaya kar ve boyun izgisi
aa krlnca genellikle sat yaplmaldr. nk hzl dler
olabilir.
Aada Petkime ait fiyat grafiini grmektesiniz. Petkim 20

Mays ve 20 Eyll 1995 tarihleri arasnda omuz ba omuz formasyonu
yapmtr. Daha sonra ne olmutur? Boyun izgisi aa krldktan
sonra 39.000 TL seviyesinden 29.000 TL seviyesine kadar ciddi bir
d olmutur. imdi bu rnei aklnzda tutunuz. Kitaplarda

yazld gibi OBO formasyonu olutuktan sonra fiyatlar boyun
izgisini krnca satan bir yatrmc kendini byk bir zarardan
korumutur. u anki grafik byle diyor.
imdi yazacaklarm dikkatli okuyunuz. Varsayalm ki gerek

hayatta yatrmc, fiyatlar boyun izgisini aa krdktan sonra 38.000
seviyesinden sat yapt. OBO formasyonu fiyatlarn ne kadar decei
konusunda bir ey sylyor mu? Cevap Hayr.
OBO formasyonu sadece unu sylyor; Boyun izgisi aa

krlnca satnz.
Tamam sattk da imdi nereden alacaz? te gerek hayatta

yatrmc her an senedin tekrar ykselecei korkusuna kaplr. Fiyat
36.000 seviyesine dtnde yeniden alm yapmay dnemez mi?
Birok yatrmcnn bana gelen ey de budur. Her an senedin yeniden
ykselmeye balayaca korkusuyla yeniden 36.000 veya 35.000
fiyatndan alm yapabilir. Daha sonra da niin acele ettim diye kendi
kendine dvnr durur. nk fiyatlar 29.000 seviyesine kadar
dnce zararlar yine bymtr ve kitaptan rendii teknik analiz
veya OBO formasyonu kendisinin hibir iine yaramamtr.
306
Resim IV.5.1-1
Bu durumda ite sorgulama yaptmzda yeni bir ey

reniyoruz. Acaba OBO formasyonu aa krlrsa yeniden alm
yapmak iin ne kadar beklemeliyiz, yada fiyatlarn yzde ka
dmesini beklemeliyiz? Acaba OBO formasyonu aa krldktan
sonra hangi teknik analiz aralarn kullanarak yeni alm karar
vermeliyiz?
Bu aamada yatrmcnn zekice bir ey yaptn varsayalm.

Petkimin gemi btn verilerine baksn ve ka kere OBO formasyonu
yaptn tek tek ortaya karsn ve u sorulara cevap versin.
Bu senette ka kere OBO formasyonu olumutur?
Her OBO formasyonu olutuunda illaki boyun izgisi aa

krlm mdr? Yada ka defasnda boyun izgisi aa krlmtr.
Boyun izgisi aa krldnda, fiyatlar yzde ka d

yapmtr?
Boyun izgisi aa krldktan sonra ortalama olarak d

yzdesi nedir?
Ben bu sorular Petkim iin cevapladm. OBO formasyonu oluan

zamanlar elimden geldiince bulup ortaya karmaya altm ve bir
sonraki sayfadaki grafikte bu blgeleri daire iine aldm. ok net
grlmese de, bir fikir vermesi asndan faydal olabilir. Petkimde
deiik vadelerde (bazen 3 hafta sren, bazen 7 ay sren) 16 adet OBO
formasyonu olumu. Bunlardan 8 tanesinde boyun izgisi aa
krlm ve 8 tanesinde de boyun izgisi ya aa krlmam yada aa
krlyor gibi olmu ama ondan sonra ykseli gelmi.
Petkim iin bir sorgulama yaptk ve sonu sizce de artc deil

mi? lk verdiim grafikte, Petkimin 38.000den 29.000 seviyesine
kadar dn grdnzde evet, boyun izgisi aa krlnca
hemen satmak gerekiyormu demediniz mi? Ama imdi 16 tane
OBO formasyonundan 8 tanesinde boyun izgisi aa krlmamsa
bunun istatistiksel anlam udur; yzde 50 olaslkla boyun izgisi
aa krlyor, yzde 50 olaslkla aa krlmyor. Demek ki; Petkim
hissesinde yeniden bir OBO formasyonu ile karlarsak, boyun
izgisinin aa krlmas olasl yzde 50dir. Bu tr bir olaslk
rakam size bir anlam ifade ediyor mu veya ne derece anlamldr?
Petkimde bu tr bir durum ortaya ktnda, bir madeni para ile yaz-
tura atp boyun izgisini aa krp krmayacan kestirmek daha
akllca deil mi?
308
Ama hangi teknik analiz kitabna bakarsanz bakn (benim

nceki kitabm da dahil olmak zere) omuz ba omuz formasyonunu
anlatan blmlerde sizlere bu tr bir formasyon olutuunda sat
yapmak gerektii ve boyun izgisinin aa krlaca anlatlr ve bunu
destekleyen birka rnek verilir. Ama hibir okuyucu az nce
yaptm ekilde basit bir grsel analiz yapmay ve olaslklar ortaya
karmay aklna getirmez. Bakar ki OBO formasyonu olutu, bunun
zerine sat yapar (nk kitaplar yle yazar) ve sattktan sonra senet
yukar gider.
Burada vermek istediim mesaj zannedersem bir kez daha net

bir ekilde anlalmtr. Kitaplar ne yazarsa yazsn, sizler bunlarn
doruluunu senetler zerinde test etmek ve hangi olaslklarla alm
yada satm yapmann akllca olduuna karar vermek zorundasnz.
Resim IV.5.1-2
Yukardaki grafikte ise Ters Omuz Ba Omuz (TOBO)

formasyonunun olutuu grlmektedir. Bu grafikte de grld gibi
TOBOnun boyun izgisi yukar krlnca fiyatlar ciddi biimde
310
artmtr. imdi bu grafii genellemeye kalkarsanz en byk hatay

yaparsnz. Yani, Ters omuz ba omuz formasyonu olutuu zaman,
boyun izgisi yukar krld anda alm yapmak her zaman aadaki
grafikteki sonucu getirmeyebilir. Dolaysyla, ilgili senette daha nceki
benzer durumlar ortaya karlmal ve bu tip formasyon olutuunda
yzde ka olaslkla boyun izgisinin yukar krld hesaplanmaldr.
Varsayalm ki boyun izgisi yukar krldktan sonra alm yaptnz, peki
nerede satacaksnz? te bu soruya da bir cevap vermelisiniz.
Psikolojik olarak buna kendinizi hazrlamazsanz ne yapacanz
bilemezsiniz. Fiyat yukar giderken duygularnzla veya seans
ierisinde tahtann dengelerine bakarak, yada alc ve satclara
bakarak karar vermeye kalkarsanz hata yapma olaslnz ykselir.
Peki ne yapmal?
Size TOBO formasyonu nerede satacanz syleyemez. Sadece,

boyun izgisi yukar krlrsa alm yaplr der. Satacanz yeri
Fibonnaci analizleri, stokastik, momentum, RSI, talep endeksi,
Bollinger bantlar ve bu kitapta verilen dier teknik analiz aralarn
kullanarak belirlemeye alabilirsiniz. Bu konular kitabn ilgili
blmlerinde anlatlmaktadr.
imdi aadaki grafii dikkatle inceleyiniz. Akal Tekstilde

aadaki ekilde bir fiyat hareketi ve OBO olumu. Varsayalm ki
elinizde 23.000 TL maliyetli bu senetten var. Size u ana kadar
anlatlanlar gznnde bulundurarak, nasl bir karar verirdiniz?
Resim IV.5.1-3
B
27000
O O 26000
25000
24000
23000
22000
21000
20000
19000
18000
17000
16000
15000
20000
10000
x10000
0 February March April May
imdi bu soruyu adm adm analiz edelim. ncelikle teknik

analiz kriterleri asndan bakldnda OBO formasyonu olumutur.
lem miktarlarndaki hareketler ise OBO formasyonu ile uyumludur.
lk aklnza gelen ey, OBO formasyonunda fiyatlarn boyun izgisini
aa kraca beklentisidir ve 22.000 fiyatndan sat dnebilirsiniz.
Peki 22.000den satmak karar doru mudur? Teknik analizde

belirli bir an iin doru yada yanl diye bir karar yoktur. Aradan
geecek zaman sizin doru yada yanl yaptnz gsterir. 22.000den
sat yaptnzda senet 1 hafta iinde 16.000e kadar derse karar o
an iin dorudur, ama eer 4 hafta sonra 27.000e kadar karsa karar
yanltr.
Bu tr durumlarda kesin olarak yanl olan bir ey vardr, o da

u anki grafie bakp OBO formasyonu olutu diyerek, 22.000den
satmaya karar vermektir. Peki ne yapmamz gerekiyor?
Daha nce de anlattmz gibi nce gemi fiyat hareketlerine bir

bakalm ve daha nce OBO formasyonu olutuunda neler olmu
312
onlara bir bakalm. Doru olan ey budur. Ben bunlara baktm

gemite 9 defa OBO formasyonu olumu ve 5 defasnda boyun izgisi
aa krlm, 4 defasnda ise senet yukar doru hareket yapmtr.
Dolaysyla sadece OBO formasyonuna baklarak verilecek bir tutma
yada satma karar kesin olarak yanltr. Bunun yerine bir madeni
para ile yaz-tura atmak daha salkl olabilir.
te bu aamada unu anlyoruz. Demek ki; bu tr bir durumda

omuz ba omuz formasyonuna gre bu senette karar vermek bir
samalktr. Teknik analiz burada samalyor. Eer 9 olayn 8
tanesinde boyun izgisi aa krlm olsayd rahatlkla bu formasyonu
kararmzda kullanabilirdik. Ama imdi kullanmak akllca deil.
Teknik analizin baka aralarnn bize burada yardmc olup
olmayacan aratrmak gerekir. imdi bakalm bu formasyon
olutuktan sonraki gnlerde ne olmu? Aadaki resim bunu
vermektedir.
Resim IV.5.1-4
B
O O
25000
20000
15000
20000
10000
x10000
2000 February March April May June
Boyun izgisi test edildikten sonra senet 28.000 fiyat seviyesine

kadar kmtr. Kitaplarda yazld gibi eer boyun izgisi aa krlr
diye sat yapm olsak yanl karar olacakt. Peki bundan sonra ne
olmu?
Aadaki resimde de grlecei zere 28.000 seviyesi

grldkten sonra 23.000 seviyesine kadar d olmu, daha sonra
tekrar 26.000 seviyesine kla birlikte sadaki daire iinde
gsterildii ekilde yeni bir OBO formasyonu olumu ve boyun izgisi
aa krlnca fiyatlar 15.000 seviyesine kadar dmtr.
Yani son iki OBO formasyonundan birinde boyun izgisi aa

krlmad, ikincisinde krld. imdi siz bu formasyonu nasl
kullanmanz gerektiine karar veriniz. Ben bu formasyonun
kullanln Akal Tekstil hissesinde sizler iin sorguladm.
lgilendiiniz baka katlarda da siz sorgulaynz.
314
Resim IV.5.1-5
B
B
O O
O
25000
20000
15000
20000
10000
x10000
000 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug
Yani son iki OBO formasyonundan birinde boyun izgisi aa

krlmad, ikincisinde krld. imdi siz bu formasyonu nasl
kullanmanz gerektiine karar veriniz. Ben bu formasyonun
kullanln Akal Tekstil hissesinde sizler iin sorguladm.
lgilendiiniz baka katlarda da siz sorgulaynz.
Katili bulmaya alan bir dedektif gibi, kitaplarda eer yle

olursa, byle olur gibi nermeleri sorgulaynz. Bakalm yazlanlar
gemite ne kadar geerli yada baarl olmu.
Omuz ba omuz formasyonu ile ilgili olarak u ana kadar

yaptm sorgulamalar, tecrbeler ve analizlerin belirgin sonularn
sizlere ksaca yle zetleyebilirim.
Bir k trendi yeni balamsa ve dip seviyelerden itibaren ba

seviyesine kadar %30-50den fazla bir art olmamsa, ve OBO
formasyonu bu seviyelerde olumusa aa krma olasl zayf
oluyor (aa krmaz demiyorum fakat olasl zayflar diyorum)
OBO formasyonunun oluum sresi greceli olarak uzun bir

zamana yaylmsa aa krma olasl daha yksek oluyor.
rnein 2-4 hafta iinde olumu bir OBO formasyonu yerine 3-
4 aylk bir srede ortaya kan bir OBO formasyonunun aa
krma olasl daha yksektir.
IV.5.2. gen Formasyonlar
gen formasyonlar da fiyatlarn yapm olduu gene

benzeyen ekiller dolaysyla ortaya kar. Fiyatlar belirli bir tepe
yaptktan sonra de geer fakat d srasnda belirli bir fiyat
seviyesinde destek grrlerse genellikle bu tip formasyonlar ortaya
kar. gen formasyonlar e ayrmak mmkndr. Bunlar
simetrik genler, artan gen ve azalan gendir. lgili genlere
ait ekiller aada verilmitir.
ekil IV.5.2-1
Simetrik Artan Azalan
Simetrik gen : Bu tr gende fiyatlar belirli bir tepeye

ulatktan sonra dmeye balar ve belirli bir seviyede destek grerek
tekrar ykselmeye baladnda bir nce yapm olduu tepeye
varmadan direnle karlaarak tekrar aa dner. Fakat fiyatlar
dmesine ramen bir nceki destek noktasndan daha yukarda bir
yerden yine destek bularak ykselir. Sonuta art ve azal miktar
arasndaki marj gittike daralr. genin yukardaki izgisi aa
eimli, aadaki izgisi ise yukar eimlidir.
316
Artan gen : Bu gen trnde de genin st izgisi yatay

bir izgidir ve belirli bir diren seviyesi oluturmutur. Aadaki izgi
ise artan bir doru eklindedir. Dolaysyla dirence her arpp geri
dndnde bir nceki dip seviyesinden daha yukarda dipler yaparak
dirence doru hareket eder.
Azalan gen : Bu gen tipinin aadaki izgisi yatay bir

ekilde destek seviyesi oluturmutur. stteki izgi ise aa eimlidir.
Dolaysyla fiyatlar her ykseldiinde bir nceki tepenin altnda tepe
yaparak destek izgisine doru hareket eder. Sonuta yine her
gende olduu gibi fiyat aral gittike daralr.
genlerin oluturduu destek ve diren seviyelerinin

krlmas ve fiyatlarn gidebilecei yeni fiyat seviyeleri : ncelikle
belirtmekte fayda vardr ki; fiyatlar bir gen formasyon oluturuyorsa
eninde sonunda bu gen ya aa doru yada yukar doru
krlacaktr. nk fiyatlarn artp azalma miktarlar gittike azalr ve
yatrmcya kar elde etme imkann zayflatr. Sonuta da fiyatlar
geni krarak yeni fiyat seviyelerine hzla hareket ederler. Bu
konudaki genel kurallar ise yledir ; eer fiyatlar simetrik bir gen
oluturursa, genin krldnda fiyatlarn aa yada yukar gidecei
ynnde bir ey sylemek mmkn deildir. Fiyatlarn geni krmas
beklenir ve bundan sonra karar verilir. Eer oluan formasyon bir
artan gen eklinde ise genellikle fiyatlar geni yukar doru, azalan
bir gense aa doru krarlar. Peki fiyatlar geni krdktan sonra
nereye kadar kabilir veya debilir? Bu soruya cevabmz aadaki
ekillerle aklamaya alacaz.
genin tipi ne olursa olsun aada verilen kurallar

uygulayarak fiyatlarn nereye kadar gidebileceini tahmin etmek
mmkn olabilmektedir.
ekil IV.5.2-2
Alt izginin paraleli
Fiyatlarn en az ykselebilecei
nokta
Fiyatlarn en az debilecei nokta
st izginin paraleli
Yukardaki ekilde de grld gibi st ve alt izginin birer

paraleli genin balad noktalara eklenerek fiyatlarn nereye kadar
ykselebilecei bulunur. Fakat bu paralellerin belirttii seviyeler
minimum seviyelerdir. Yani fiyatlar en az bu seviyelere kadar
ykselebilir veya debilir.
Bir baka nemli nokta da udur; genlerin aa veya yukar

krlma durumlarnda genellikle ilem hacmi nemli lde artar.
genlerin oluma ve krlma sreleri ise 2 haftadan 6 aya kadar
srebilir.
a. gen Formasyon rnekleri
Resim IV.5.2-1te Akansaya ait grafii ve oluan simetrik

geni gryorsunuz. Grafik zerinde yaplan aklamay
okuyunuz.
Resim IV.5.2-2te ise Raks elektronike ait fiyat grafiini ve

olumu olan gen formasyonu grmektesiniz. Grafik zerindeki
aklamalar okuyunuz.
318
Resim IV.5.2-1
Resim IV.5.2-2
IV.5.3. Bayrak, Flama ve Kama Formasyonlar
Daha nce grm olduumuz formasyonlar genellikle en az bir

aylk bir srede oluurken bu formasyon trleri zellikle fiyatlarn ok
ani hareketlerinde ksa bir sre iin (en fazla bir iki hafta iin) ortaya
karlar ve nemli kar potansiyeli yaratrlar.
Bayrak Formasyonu : Aada bayrak formasyonunun ekli

izilmi ve aklamalar verilmitir.
ekil IV.5.3-1: Bayrak Formasyonu
X Bayrak Grnm
Bayran sap
Yukardaki ekilde bayrak formasyonunun nasl olutuuna

ilikin ekil verilmitir. Fiyatlar ksa bir srede artm ve
duraksamtr. Fakat ksa bir sre ini ktan sonra tekrar ayn hzla
artmtr. Bu formasyonun en byk zellii dip noktadan itibaren
fiyatlar X kadar artmsa, bayrak blgesi krldktan sonra en az X
miktarnda fiyatlarda art olur. Ayrca bayran krlmasyla birlikte
ilem hacmi de nemli oranda artar. Fakat bayrak ekli oluurken
ilem hacmi ok dk seviyeler iner. Bayran ekli tam bir
dikdrtgen olmak zorunda deildir. Bu dikdrtgen aa veya yukar
eimli olabilir. Aadaki ekilde aa eimli bayra grmektesiniz.
320
ekil IV.5.3-2: Aa Eimli Bayrak
X Bayrak Grnm
Bayran sap
Flama Formasyonu : Bu tip formasyon ise aslnda k ksa

sreli oluan bir gendir. gen formasyonlara benzemesine ramen,
normal gen formasyonlardan ok daha ksa srelidir ve fiyatlar hzl
bir oranda srekli ykseldikten sonra ortaya kar. Aadaki ekilde
flama formasyonu verilmitir.
ekil IV.5.3-3: Flama Formasyonu
X Flama Grnm
Flamann sap
Bayrak formasyonu iin yukarda yapm olduumuz yorumlarn

ayns bu formasyon iin de geerlidir. Oluan flama aa, yukar veya
simetrik flama eklinde olabilir.
Kama Formasyonu : Bu formasyon tr flamaya benzer fakat

oluan gen aa eimlidir ve daha keskin ve sivri bir grnm arz
eder. Aadaki ekilde kama formasyonunun grnts verilmitir.
ekil IV.5.3-4
X Kama Grnm
Kamann sap
Daha nce bayrak ve flama formasyonu iin sylediklerimiz bu

formasyon iin de geerlidir. Kama formasyonu olumaya balayana
kadar ilem hacmi ok yksektir. Fiyatlar dmeye balad anda
ilem hacmi ok azalr, fakat kama formasyonunun yukar doru
krlmasyla birlikte ilem hacmi nemli oranda artar. te bu durumda
AL karar verilmelidir.
Yukardaki tm formasyonlar ykseli durumu iin izilmitir.

Fiyatlar aniden dmeye baladnda da bu tip formasyonlar
oluabilir. Yani fiyatlar hzl bir d yapar ve duraksar. te bu
durumlarda bu tip formasyonlarla karlalr. D durumlarnda
kama formasyonu genellikle yukarya doru eimlidir.
Daha nce de belirttiimiz gibi bu formasyonlar ksa srede

oluur. 3 haftay getikleri ok nadirdir.
322
a. rnek Olay
Resim IV.5.3-1: Bayrak, Flama ve Kama Formasyonlar
Yukardaki grafikte hem bayrak hem de kama formasyonu

olutuunu grmektesiniz. Bu formasyonlar oluurkenki ilem
hacimlerini ve yaplan aklamalar dikkatli bir biimde inceleyiniz.
b. Dier Formasyonlar
Formasyonlar ierisinde en ok karlam olduum

formasyonlar yukarda anlatlanlardr. Bunun haricinde u isimdeki
formasyonlar da mevcuttur. Elmas, anak, Ters anak, ift Tepe,
l Tepe, Ters Tepe, Ters l Tepe, Dikdrtgen, Takoz v.b. Bu
konuda ayrntl bilgi edinmek isteyen okuyucular Yusuf Sarnn
Borsada Teknik Analiz kitabna bavurabilirler. Ayrca Mahmut
ahinin yazm olduu Borsada Teknik Analiz isimli kitaptan
yararlanabilirler. ngilizce kaynak olarak da Pistolese tarafndan
yazlm olan Using Technical Analysis kitab balang kitab olarak
kullanlabilir.
IV.6. HAREKETL ORTALAMALAR ve BANTLAR
IV.6.1. Hareketli Ortalamalar (Moving Averages)
Hareketli Ortalama (HO), belirlenmi olan bir sre iin, bir

serinin (hisse senedine ait kapan fiyatlar serisi rnek gsterilebilir.)
ald ortalama deerdir. rnein A hissesinin 25 gnlk hareketli
ortalamas denildiinde son 25 gn iinde oluan fiyatlarn toplanp
25e blnmesiyle basit hareketli ortalama (BHO) bulunur. Fiyatlarn
deimesiyle birlikte HO da deiecek ve fiyatlar ynnde hareket
edecektir. Son birka gnlk fiyatn belirlenen bir dnem iin
hesaplanan HO ile karlatrmas fiyatlarn trend deiimi veya
trendin devamll zerinde nemli ipular vermektedir.
Gnmzde en ok kullanlan ve Teknik Analiz bilgisayar

programlar tarafndan hesaplanp grafii izdirilebilen be tr HO
vardr. Bu HOlarn arasnda ok nemli ayrlklar veya sapmalar
yoktur. Belli bal en nemli ayrlk, HO hesaplanrken belirlenen
dnem ierisinde en ok son gnlere mi, daha eski tarihlere mi veya
eit her tarihe eit nem mi verildiidir. rnein basit HOda ele alnan
dnemin her gnne ayn arlk verilirken, arlkl HOda son gnlere
daha fazla arlk verilir. gensel (triangular) HOda ise dnem
ierisinde ortaya den tarihlere daha fazla arlk verilir. imdi
aada, sylediimiz bu be hareketli ortalamann nasl
hesaplandna dair forml ve aklamalar verelim.
a. Hareketli Ortalama Trleri Nelerdir?
Basit Hareketli Ortalama (Simple Moving Average)
Belirlenen gn says n iin BHO aadaki formlle hesaplanr.

n
Kapanis Fiyati i
BHO = i =1
n
324
Bir hisseye ait fiyatlarn 21 gnlk BHOsn hesaplamak

istiyorsak son 21 gn itibariyle oluan fiyatlar toplanr ve 21e
blnr. Buradan oluturulan deer, fiyat grafii zerinde gsterilir .
Tm serinin BHO hesaplandnda bir eri olarak fiyatlarla birlikte
izlenebilir.
Arlkl Hareketli Ortalama (Weighted Moving Average)
Arlkl Hareketli ortalama (AHO), belirlenen dnem iinde son

gnlere daha fazla arlk verilerek hesaplanr. Bunun hesaplan ise
aada 8 gnlk bir AHO hesaplanarak gsterilmitir.
A B C D
Tarih K. Fiyat Arl Arlkl Fiyat (B*C)
1 Aralk 1300 1 1300
2 Aralk 1400 2 2800
3 Aralk 1250 3 3750
4 Aralk 1350 4 5400
5 Aralk 1300 5 6500
6 Aralk 1400 6 8400
7 Aralk 1500 7 10500
8 Aralk 1550 8 12400
TOPLAM 11050 36 51050
AHO 51050 / 36 = 1418.06 (8 Aralk tibariyle)
Bu serinin BHO ise 1381.25dir ve grld zere son gnlere

daha fazla arlk verilerek hesaplanan AHO, BHOdan ok daha
yksektir. Yorumlara ise daha sonra deinilecektir.
ssel Hareketli Ortalama (Exponential Moving Average)
Farz edelim ki belirli bir dnem iin dne kadar olan ssel
hareketli ortalama (HO) bulunmu olsun. Bugnk oluan fiyatn
belirlenen bir yzdesi eer dnk HOya eklenirse bugnk HO
bulunmu olur. Forml ise aadaki ekildedir.
HO = Bugnk kapan * 0.09 + Dnk HO * 0.91
HO hesaplanrken, verilerin ilk balad gnden itibaren

hesaplama yaplaca iin, eer 21 gnlk ssel ortalamay bulmak
istiyorsak nce 21 gnlk basit HO hesaplanr. Daha sonra da

yukardaki forml uygulanr.
Diyelim ki; ilk 21 gn iin BHO 1450 TL bulundu. 22nci gn

kapan fiyat 1500 TL olsun. Bunun HO yle bulunacaktr.
HO22nci gn = (0.09 * 1500) + (0.91 * 1450 )

= 1454.5 TL
Peki niin 1500 TLyi 0.09 ile , ve dnk HOy 0.91 ile
arpyoruz? Burada 0.09 katsays 21 gnlk ortalamaya kar
gelmektedir de ondan. Bunu nasl anlyoruz? 0.09 katsaysnn 21
gne eit geldiini de aadaki formlle hesaplyoruz.
2
Yuzde oran =
Gun Sayisi + 1
rneimizde 21 gnlk HOy bulmak istediimiz iin
yukardaki formlde gn says yerine 21 yazarak yzde kaa denk
geldiini bulalm.
2
Yzde oran = = 0.09
21 + 1
Eer gn 35 gnlk HOy bulmak istiyorsak alacamz yzde
oran aadaki ekilde bulunur.
2
Yuzde oran = = 0 . 055
35 + 1
35 gnlk HO iin ise dnk kapan deerini (1-0.055=0.945)
ile arpmamz gerekecektir.
gensel Hareketli Ortalama (Triangular Moving Average)
gensel harekeli ortalama (HO) belirlenen gn saysnn

orta ksmna den gnlere daha fazla arlk vererek HOnn
hesaplanmas yoludur. Burada son gnlere fazla arlk vermekten
ziyade daha nceki gnlere daha fazla arlk verilmesi sz konudur.
rnein 12 gnlk HO hesaplanacaksa ortaya den 4,5,6,ve 7nci
326
gnlere daha fazla arlk verilir. Bir rnek olarak 18 gnlk HOnn
nasl hesaplanacan aamalaryla grelim.
Hesaplamak istediiniz gn saysna 1 rakamn ekleyin

(rneimizde 18+1=19dur)
Bulduunuz sayy 2ye bln. (19 / 2 = 9.5)
Eer bu say kesirli bir say kmsa en yakn st sayya

tamamlayn. (9.5 10 a tamamlanyor)
Basit HO yntemini kullanarak 10 gnlk BHOy hesaplayn
Bulmu olduunuz basit hareketli ortalamann da 10 gnlk

basit hareketli ortalamasn bulun. (yani hareketli ortalamann
hareketli ortalamasn bulmu oluyorsunuz. Burada 10 gn
almamzn sebebi 3nc aamada buluumuz saynn 10
olmasndan dolaydr.)
Deiken Hareketli Ortalama (Variable Moving Average)
Bu hareketli ortalama tr 1992 ylnda Tushar Chandenin

yazm olduu makale ile Teknik Analiz literatrne girmitir.
Deiken Hareketli Ortalama (DHO) ise yine ssel bir hareketli

ortalamadr. Fakat tek fark zellikle fiyatlarn belli bir yerde
skmalar durumunda dier HOlarn verecei yanl sinyalleri
dikkate alarak daha hassas bir sonu vermesidir. Bu tr HO trend
ynn dier HOlara gre daha erken sinyal verir.
Hesaplanmas ise aadaki ekildedir.
DHO = (YO * DO * Kapan) + (1-YO * Dnk DHO)

Burada;
YO : Yzde Oran (ssel HOda verildii ekliyle)
DO : Dalgalanma Oran (Fiyatlarn dalgalanma Oran)
Fiyatlarn dalgalanma orannn (DO) nasl bir deer alaca ise

Yatay Dikey Filtre Oranna baklarak kararlatrlr ve Yatay Dikey
Filtre Oran Dalgalanma Oran olarak alnrsa daha salkl sonular
elde edilir. Dikey - Yatay Filtre oran blmn inceleyiniz.
b. Bilgisayar Uygulamas
Kitabnzn gstergelerin izdirilmesi blmnde herhangi bir

gstergenin nasl izdirilecei anlatlmt. Yine ayn yntemi
kullanacaksnz. Yani gsterge penceresinden "Moving Average"
seeneini tklayp farenin sol tuu zerinden elinizi kaldrmadan fiyat
grafiinin iine srkleyeceksiniz. Bu arada fiyat grafiinin eflatun
renge dntn greceksiniz. Fareden elinizi braktnzda
aadaki pencere karnza gelecektir.
Resim IV.6.1-1
Time Periods: kutusu iine ka dnemlik hareketli ortalama

aldrmak istiyorsanz bu rakam yazacaksnz. Eer fiyat grafii haftalk
bazda ise buraya yazacanz rakam hafta saysn gsterirken,
grafiiniz gnlk bazda ise buraya yazlan rakam gn saysn
gsterecektir.
Vertical Shift: Hareketli ortalama izildikten sonra eer grafik

zerinde bu hareketli ortalama noktalarnn gerek olmas gereken
yere gre yzde 10 yukardan izilmesini istiyorsanz bu kutuya 10
yazacaksnz. Dolaysyla bu tr bir hareketli ortalama olmas gereken
328
fiyat seviye4sinin yzde 10 zerinde olacaktr. Aadaki grafik

zerinde kapan fiyatlarnn 21 gnlk hareketli ortalamas
izilmitir. st taraftaki daha koyu olan hareketli ortalama yzde 10
yukar kaydrlm hareketli ortalamadr. Ortadaki kesikli izgi 21
gnlk normal hareketli ortalamadr. EN alttaki noktal izgi ise
hareketli ortalamann yzde 10 aa kaydrlm halidir. Yani vertical
shift kutusunun iine -10 yazdmzda en alttaki hareketli ortalamay
elde ediyoruz. Peki ne iimize yaryor. Grdz gibi bir bant
oluturduk ve fiyatlar genel olarak bu bandn iinde kalm grnyor.
Resim IV.6.1-2
AGIDA E (6,300.00, 5,700.00, 5,700.00, -550.000)

2600
2500
2400
2300
2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
1500
16 23 30 6 13 20 27 3 17 24 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 20 26
ber 2003 February March April May
Horizontal Shift: Bu kutuya gn says yazarak, hareketli

ortalamay istediiniz gn says kadar ileri ve geriye alabilirsiniz. Eer
bu kutuya be yazarsanz rnein belirli bir ayn 20'sine denk gelen
hareketli ortalama be gn ileri kaydrlm olacak yani 25'ine denk
gelecektir. Eer -5 yazlrsa bugn hareketli ortalama deerini be gn
geride greceiz.
rnein aadaki grafikte hareketli ortalama hem yzde 10

yukarda, hem de yzde 10 aada bant yapacak ekilde izilmi,
fakat horizontal shift kutusuna -5 yazld iin be gn geriden
gelmektedir. Dolaysyla son be gne ait hareketli ortalama rakamlar
yoktur ve hareketli ortalama erisi be gn ncesinde kesilmitir.
Resim IV.6.1-3
AGIDA E (6,300.00, 5,700.00, 5,700.00, -550.000)

6500
6000
5500
5000
4500
4000
8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 24 1
er October November Decemb
Method: Bu ksmda dikkat ederseniz bir liste almtr ve bu

liste iinde sizlere yukarda akladmz hareketli ortalama trlerinin
ngilizce isimleri vardr. Bu listeden arzu ettiiniz bir hareketli
ortalama tipini seerek izdirebilirsiniz. Bu liste iindeki kelimeler ve
Trke anlamlar u ekildedir.
ngilizce Trke
Simple Basit
Exponential ssel
Weighted Arlkl
Time Series Zaman Serili
Triangular gensel
Variable Deiken
Vol Adjusted lem miktar ayarlamal
Price Field : Bu blmde hangi fiyatlarn hareketli ortalamasn
izdirmek istiyorsanz o fiyat seeceksiniz ( Kapan, en yksek,
dk, medyan fiyat, tipik fiyat)
c. Hareketli Ortalamalar Nasl Yorumlanr ?
Hareketli ortalamalarn ok sayda yorumlanma teknii vardr.

En genel anlamda hareketli ortalamalar genel fiyat hareketinin ynn
gsterir. Uzun vadeli veya orta vadeli bir HOnn ykseliyor olmas
330
piyasann salamllna ve dmekte olmas ise piyasann zayflna

iarettir.
Teknik analizde bir hissenin deerini arz ve talep belirler. Fiyat

etkileyen her ey, zaten kapan fiyatnn iinde ierilmitir. Fakat
sadece bir gnlk kapan fiyat yeterli olmazsa fiyatn hareketli
ortalamas belirli bir sre iinde o hissenin deerini verecektir.
Aada Hareketli ortalamalarn sreye gre snflamas

verilmitir.
Vade Hareketli Ortalama

Uzun Vadeli HO 100 ila 200 gn
Orta Vadeli HO 30 ila 100 gn
Ksa Vadeli HO 5 ila 30 gn
ok Ksa Vadeli HO 5 ila 15 gn
Yaplacak olan yorumlar da HOnn vadesine gre deiecektir.

HOya ilikin yorumlar yaplrken en nemli kriter HOnn vadesidir.
Yorumlar aadaki ekilde snflayabiliriz.
lk yorum; fiyatlarn hareketli ortalamay aa yada yukar

kesmesi durumunda alm satm karar verilmesidir.
kinci yorum; biri ksa biri de uzun vadeli iki tane hareketli
ortalamann birbirini kesmesi durumunda alm satm yaplmas
konusudur.
nc yorum ise, ayn vadeye sahip fakat iki ayr yntemle

hesaplanm hareketli ortalamalarn birbirlerini kesmesi durumudur.
Fiyatlarn hareketli ortalamay kesmesi durumu
Hareketli ortalama vadesi belirlenir. Hareketli ortalama uzun

vadeli veya orta vadeli alnm olabilir. Bu tr bir durumda en bilinen
yorumu, fiyatlarla hareketli ortalama arasndaki ilikilere bakarak
karar vermektir. AL sinyali fiyatlarn uzun yada orta vadeli HOy
aadan yukarya doru krmas ile gerekleir. SAT sinyali ise tam
aksine fiyatlarn HOy yukardan aa doru krmasyla geekleir.
Hareketli ortalamalar bu noktalardan itibaren destek yada diren
noktas haline dnrler. Destek yada diren noktalarnn krlmas

trend deiimini ifade eder.
Fiyatlar HOy krdktan sonra trend krlmalarnda olduu gibi

yzde 3-5 kural ile arka arkaya en az iki gn fiyatlarn ayn ynde
hareket etmesi kriterlerine baklmas ve bunun da Fibonnaci
almalar ile desteklenmesi gerekir.
Hareketli ortalamalarda en nemli sorun ka gnlk hareketli

ortalamann analizlerde kullanlacann belirlenmesidir. Uzun vadeli
alm satmlarda uzun vadeli hareketli ortalamalarn hesaplanmas
gerekirken, ksa vadeli alm satmlarda da ksa veya orta vadeli
hareketli ortalamalarn hesaplanmas gereklidir. Eer bir hisse
senedinin 45 gnlk bir sre iinde ykselip tekrar balad noktaya
geldii saptanmsa ve bunu en az iki defa yapmsa 23 gnlk
hareketli ortalamann hesaplanp yorumlanmas daha uygun olacaktr.
Eer fiyatlar 23 gnlk HOy yukardan aaya doru krmsa ve bu
krlma da teyit edilmise SAT sinyali gereklemi demektir. Ne zaman
fiyatlar bu HOy yukar doru krarsa ve krlma teyit edilirse AL
sinyali gereklemi demektir.
imdi bir rnekle durumu aklayalm.
Resim IV.6.1-4
SAT = 2300 SAT = 1750

3000
SAT = 2450
2500
2000
1500
AL = 590 TL
1000
AL = 2200 TL
AL = 1950 TL
500
Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2000 Feb Mar Apr May Jun Jul
332
Yukardaki grafikte 21 gnlk basit hareketli ortalama izilmi

ve AL-SAT noktalar belirlenmitir. lk alm satmdan ciddi bir kar
domutur. kinci alm satmdan ise, zarar ortaya kmtr. Son alm
satmdan yine kar ortaya kmtr.
d. 21 gnlk hareketli ortalama sorgulanyor

Peki bu 21 gnlk hareketli ortalamay fiyatlar yukar kestiinde
alm yapsaydk ve aa kestiinde satm yapsaydk, bu senet iin ne
kadar srede yzde ka getiri salardk ve ka kere kazanp ka kere
kaybederdik.
Bu tr bir soruya nasl cevap vereceimizi kitabnzn Metastock

blmnde Sistem Test Edicisi ksmnda ayrntl olarak verdik. Fakat
orada sadece bir rnek verilmiti. imdi burada 21 gnlk hareketli
ortalamann baar snavn yapalm ve 21 gnlk hareketli ortalamay
sorgulayalm.
ncelikle System Tester ikonunu tklayarak yeni bir sistem test

yazacanz belirleyiniz.
ENTER LONG: cross(c,mov(c,21,s))
CLOSE LONG: cross(mov(c,21,s),c)
ENTER SHORT: Bir ey yazmaynz
CLOSE SHORT: Bir ey yazmaynz
System tester'in STOPS ksmnda hibir eyi deitirmeyiniz.

System Testing Options ksmn aadaki ekilde ayarlaynz.
Bu testler yapldnda rnein Arelik hissesi iin aadaki

sonular elde ettik.
334
Performans
Kar $10635.52
Performans 1064%
Yllk Bileik getiri performans 88%
AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? $2070.55
AL ve TUT yapsaydk getiri ne
olurdu? 207%
AL ve TUT stratejisi yllk bileik
getirisi 17%
LEM ZET
Toplam al-sat says 160
AL-SAT'n etkinlii -41.54%
Ortalama kar / Ortalama Zarar 3.53
Karl lemler
Normal al-sat says 49
Aa Al sat says 0
0
Ortalama Kar $573.86
En Yksek Kar $5264.52
En Dk Kar $2.54
Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? 5
Zararla sonulanan lemler
Aa Al sat says 0
0
Ortalama Zarar $-162.44
En Yksek Zarar $-1489.28
En Dk zarar $-2.20
Arka Arkaya en fazla ka zarar
edildi? 13
Bu tablo ilgin sonular ortaya koymutur. 20 Ekim 1991 ile
20 Kasm 2003 tarihleri arasn kapsayan 3000 gnlk sre iinde
eer Arelik hissesinin fiyatlar 21 gnlk hareketli ortalamay yukar
kestiinde alsaydk ve aa kestiinde satsaydk, tablonun
"performans" blmnde grld zere 10 bin 635.5 dolar kar
edecektik. Yani getiri yzde 1063 olacakt. Yllk bileik getiri
performans ise, yzde 87.9 olacakt. Yani yllk bazda sanki bir
bankann bizim dolarmza 1991 ylndan 2003 ylna kadar yzde 87.9
faiz vermesi ile ayn anlama gelmektedir.
Toplam 160 defa alm satm yaplm ve bunun 49 tanesi kar,

111 tanesi zararla sonulanmtr. Fakat 49 tane karla sonulanan
alm satmlarda kar miktar zara edilen duruma gre daha fazla
olmutur. Ortalama olarak karl ilemler zararl ilemlerin 3.53 kat
olmutur.
e. Hareketli Ortalamada En baarl sonu veren vade says nedir?

Yukarda sadece 21 gnlk HO ile fiyatlarn kesitii
noktalarda alm satm yapld varsayld. imdi akla yle bir soru
gelebilir. Acaba 20 gnlk hareketli ortalama ile kesitii noktalarda
al-sat yapsaydk daha yksek bir kar rakamna ulaabilir miydik?
te bu soruya cevap verecek forml aadadr. Yine system

tester blmn kullanarak belirli bir hisse senedi iin en yksek kar
potansiyelini salayan hareketli ortalama gn saysna eriebilirsiniz.
A hissesi iin 21 gn en yksek kar salarken, B hissesi iin

18 gnlk hareketli ortalama en yksek kar salayabilir. imdi
bunun formllerini verelim;
Hangi hisseyi test etmek istiyorsanz, nce bilgisayarda o hisse

senedinin grafiini anz. System tester ikonunu tklaynz. Karnza
gelen pencerede NEW tuunu tklaynz. Aadaki resim ekrannza
gelecektir.
336
Bu resimde Name kutusu iine Hareketli ortalama testleri

yazmaktadr. Biz bu ismi verdik, siz baka bir isim verebilirsiniz.

buraya ksa vadeli hareketli ortalama, orta vadeliyi yukar kestiine al
karar verecek matematiksel forml yazlmaldr. close long blgesine
ise sat yaplrken uygulanacak olan mekanik kuraln matematiksel
forml, metastok mant ile yazlmaldr. enter short ve close
deinmiyoruz. Bu blgelere yazacanz formller aadaki ekildedir.
ENTER LONG: cross(c,mov(c,opt1,e))
CLOSE LONG: cross(mov(c,opt1,e),c)
Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki

Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir.
Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki

pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri
giriniz. Yani bilgisayar hareketli ortalama iin nce 3 deerini
alacak, ikier ikier (step) artrarak 25 deerine kadar kacaktr. Bu
kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz.
338
Dolaysyla nce fiyatlarn 3 gnlk hareketli ortalamay kestii

noktalarda alm satm yapld varsaylacak ve oluacak kar
hesaplanacaktr. Daha sonra bu say 2 er artrld iin fiyatlarn 5
gnlk hareketli ortalama ile kesitii yerlerde alm satm yapld
varsaylacak ve bu ekilde 25 gne kadar tek tek test edilecektir.
Dolaysyla fiyatlarn hangi vadedeki ortalamay kestiinde en yksek
kara eritiini bulabileceiz.
Burada grlyor ki Arelik hissesi iin ele aldmz dnem

iinde, en baarl sonucu 3 gnlk hareketli ortalama ile fiyatlarn
kesitii noktalar vermitir. Buna gre 3000 gnlk sre iinde 483
defa al-sat yaplarak ve bunun 164'nda kazanl, 309 tanesinde de
zararl karak dolar baznda yzde 7059 getiri salanacakt. Ort getir
ile ortalama zarar oranladmzda bu stratejiye gre 1 kaybedersek

2.36 kazanyoruz.
Yukardaki tabloda dikkat ederseniz, en yksek ortalama Getiri /

ortalama zarar oran 17 gnlk hareketli ortalamadadr. Yani, fiyatlar
17 gnlk hareketli ortalamay kestii zaman alp sattnzda 1 dolar
kaybettiiniz zaman karlnda 3.67 dolar kazanyorsunuz. 8nci
sradaki bu ilemlere bakacak olursak toplam 202 ilemden sadece
55'inde kazan salanm, 147 tanesinde kayp gereklemitir. Yzde
getiriye baktmzda ise en dk getirilerden birini salamtr.
Bu test sonularna gre en iyi sonucu 3 gnlk hareketli

ortalama vermitir. Fakat bu tr bir sisteme gre al-sat yapmaya
kalktnzda yaptnz ilemden iki tanesinde kaybedeceinizi
bilmelisiniz. Fakat sonuta getiri asndan da en yksek getiriyi elde
edeceksiniz.
f. ki hareketli ortalamann birbirini kesmesi durumu

Hareketli ortalamalarn sadece fiyatlar iin izilmesi veya
hesaplanlmas zorunluluu yoktur. Dier gstergeler iin de bu
hesaplanabilir. rnein RSInn da hareketli ortalamas hesaplanarak
yukardaki ekilde yorumlanabilir.
Fiyatlarn uzun yada orta vadeli bir hareketli ortalamay krmas

aa doru durumunda fiyatlardaki d, ksa vadeli bir HOy
krmasna nazaran daha yksek olacaktr.
340
imdi gelelim en nemli noktaya. Yukardaki grafikte ksa vadeli

hareketli ortalama (6 gnlk) orta vadeli hareketli ortalamay (21
gnlk) yukar kestiinde AL, aa kestiinde SAT karar verilmitir.
Bu tr bir alm ve satm stratejisi izlemek, ciddi boyutta kar yaratm
izlenimi vermektedir. Peki gerekten de, sadece bu teknii
uygulayarak, alm satm yapsaydk ne kadar srede, ne kadar kar veya
zararmz olurdu? Bu teknii bu ekilde kullanmak ne derecede
anlamldr? Acaba 6 ve 21 gnlk hareketli ortalamalar kullanmak
yerine farkl gn saylarn kullansaydk daha yksek getiri salamak
mmkn olabilir miydi?

ikonunu tklaynz.
ENTER LONG:
When(Cross(mov(c,opt1,e),mov(c,opt2,e)))
CLOSE LONG:
When(Cross(mov(c,opt2,e),mov(c,opt1,e)))


giriniz. Yani bilgisayar ksa vadeli hareketli ortalama iin nce 3
deerini alacak, ikier ikier (step) artrarak 18 deerine kadar
kacaktr. Bu kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz.
Yukardaki pencerede OPT1in tanmn yaptk, imdi OPT2yi

tanmlamak iin yeniden Edit tuuna basnz ve OPT2yi
tanmlaynz. OPT2 iin de minimum: 10, maximum: 60 ve step iin
5 rakamn kullannz.
Daha sonra system tster'i altrnz.

342
Burada grlyor ki AFYON hissesi iin ele aldmz dnem

iinde, en baarl sonucu 5 ve 20 gnlk hareketli ortalamann
kesitii noktalar vermitir. Eer bu dnem iinde ne zaman 5 gnlk
HO, 20 gnlk hareketli ortalamay yukar kestiinde alm yapsak, ne
zaman aa kestiinde de satm yapsak yzde 13481 getiri
salayacaktk. Fakat bu sonular sadece bu hisse iin geerlidir. Eer
son bir yllk dnemi ele alrsanz daha farkl sonular elde
edebilirsiniz.
g. Ayn vadede iki ayr hareketli ortalama kesimise

Ayn vadeyi almanza ramen farkl hesaplama yntemlerine gre
hesaplanm hareketli ortalamalarn birbirini kestii noktalar da alm-
satm noktas olarak kullanan analistler vardr. rnein basit hareketli
ortalama, ssel hareketli ortalamaya gre daha yava hareket eder.
Dolaysyla ssel hareketli ortalamann son zamanlarda hzla arta
geip basit hareketli ortalamann zerine kmas AL, tam tersi olmas
ise SAT sinyali olabilir.
Aadaki grafikte bu duruma ilikin bir rnek verilmektedir.

Resim IV.6.1-5
ARCLK E (7,150.00, 7,000.00, 7,050.00, -50.0000) 5800

5700
5600
5500
21 Gunluk Ussel HO 5400
5300
5200
5100
5000
4900
4800
4700
4600
4500
4400
4300
4200
21 Gunluk Basit HO 4100
4000
3900
3800
3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 20 26
March April May
Eer 21 gnlk iki farkl hareketli ortalamaya gre yani, basit ve

ssel hareketli ortalamann kesitii noktalara gre al-sat yapsaydk
acaba ne kadar getiri salardk?
h. Basit ve ssel hareketli ortalama'nn 21 gnl sorgulanyor

Bu testi yapmak iin aadaki formlleri yine system tester'de
yazp test edebilirsiniz.
ENTER LONG: cross(mov(c,21,e),mov(c,21,s))
CLOSE LONG: cross(mov(c,21,s),mov(c,21,e))
Bu testi yaptnzda aadaki tabloda verdiim sonular ortaya

kmaktadr. 1000 dolar ile balarsak, binde 2 komisyon dersek ve
nakitte kaldmzda faiz kazanmazsak, 20Ekim 1991 ile Kasm 2003
dnemi iinde bu strateji ile dolar baznda yzde 1208 getiri
salayabilirdik. Yalnz bir eye dikkatiniz ekmek istiyorum. Dikkat
edilirse al-sat says 87'ye dm ve kazandran ilem says 43 iken,
kaybettiren ilem says 44 olmutur. Daha nceki testlerimizde
kaybettiren ilem says neredeyse kazandran ilem saysnn 2 katna
yaklayordu.
344
Performans
Kar $12082.06
Performans 1208%
AL ve TUT yapsaydk getiri ne
olurdu? 207%
AL ve TUT stratejisi yllk bileik
getirisi 17%
LEM ZET
Karl lemler
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $8.77

Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-2.76
Arka Arkaya en fazla ka zarar
edildi? 4
IV.6.2. Bollinger Bantlar (Bollinger Bands)
Bollinger bantlar John Bollinger tarafndan hesaplanm ve

yorumlanmtr. Bu bantlar yap olarak zarf bantlarna ok
benzemektedirler. Bu blm iyi anlayabilmeniz iin Hareketli
Ortalamalar blmnn iyi anlalm olmas gerekmektedir.
ncelikle bir fiyat serisinin hareketli ortalamas (HO)

hesaplanr. Bu hareketli ortalama deiken, basit, ssel, arlkl, ve
gensel olabilir. hareketli ortalamalar hakknda daha geni bilgi iin
hareketli ortalamalar blmn (sayfa 323)inceleyiniz.
Belirli bir gn says baz alnarak (genellikle 20-30 gn civardr)

hareketli ortalama hesaplandktan sonra orta bant bulunur.
n
Kapanis
i =1
i
Orta Band =
n
Burada n, hareketli ortalamann hesaplanmas iin gerekli gn
saysdr.
Hesaplanan Orta Banta genellikle HOnun 2 standart sapmas

eklenilip kartlarak Bollinger bantlarnn alt ve st snrlar
bulunur. Bu da aadaki ekilde hesaplanr.
n
(Kapanis Orta Bant degeri)
i
2

st Snr= Orta Band + D * i =1
n

n
( Kapana i Orta Ban degeri) 2
Alt Sn = Orta Band - D * i =1
n

Yukardaki st ve Alt snrn hesapland formldeki S harfi
eklenilip karlmas gereken standart sapma saysn vermektedir.
346
John Bollinger n=20 ve S=2 alarak bu hesaplamalar yapmtr.

zellikle ar dalgalanan hisse senetlerinde gn saysnn (n) 20-30
civarnda alnmasnn daha uygun olduu belirtilmitir.
Fiyatlar bu snrlar iinde hareket eder. Snrlarn genilemesi

fiyatlardaki dalgalanmann (ini ve klar) arttn, daralmas ise
fiyatlarn daha az bir marjda dalgalanmaya baladn gsterir.
Yorumlanmas ise aada verilecektir.
a. Bilgisayar Uygulamas
Senet fiyatlarnn zerinde Bollinger Bantlarnn izdirilmesi iin

ncelikle ilgilendiiniz senede ait fiyat grafiini anz (bunun iin
kitabnzn Metastok programnn kullanm ile ilgili blm
okuyunuz). Bundan sonra aadaki grafikte A harfi ile gsterilen
daire iindeki ok tuuna basarak gsterge listesini anz ve koyu
bandn iindeki Bollinger Bands yazsn seiniz (B harfi ile
gsterilen ember). Gsterge penceresi iinde Bollinger Bant yazs
grnecektir.
Bollinger Bant yazsnn zerini farenin sol tuu ile tklaynz

ve elinizi kaldrmadan senet fiyat grafiinin iine kadar fareyi
srkleyiniz.
Resim IV.6.2-1 : Bollinger Bilg. Uyg. 1
Senedin fiyat grafii eflatun bir renge dnecektir. Grafik

eflatuna dntkten sonra farenin sol tuu zerinden parmanz
kaldrnz.
Resim IV.6.2-2de gsterilen pencere karnza gelecektir.

348
Resim IV.6.2-2: Bollinger Band Bilg. Uyg. 2
Bu resimde time periods (zaman periyodu) yazan kutunun

iine ka gnlk Bollinger Bandn izdirmek istiyorsanz, gn saysn
yazacaksnz. Biz bu rneimizde 21 gnlk Bollinger Bandn
izdirmek istediimiz iin bu kutuya 21 yazdk.
Deviations kutusunun iine ise 2 yazlm durumdadr. Yani

21 gnlk hareketli ortalamaya, bu hareketli ortalamann 2 standart
sapmas eklenip karlarak alt ve st bant bulunacaktr (John
Bollingerin nerdii rakam 2dir). Eer arzu ederseniz 1 veya 3
standard sapma ekleyip kartarak aada yaptmz yorumlara gre
daha baarl alp almadn gzlemleyebilirsiniz.
Horizontal shift kutusunun iine ise 0 yazmanz gerekiyor.

Bu kutuya rakam yazarsanz ne olur? rnein bu kutuya 5
yazarsanz izilecek olan orta, alt ve st bantlar fiyatlarla ayn gne
denk dmeyecek, 5 gn sonrasna gidecektir.
b. Yorumlanmas
u an piyasadaki birok teknik analiz programnda Bollinger

bantlar fiyat grafiinin zerinde gsterilmektedir. Bu arada dier
gstergelerin de Bollinger bantlarnn izilebilecei ve yorumunun ayn
olduu unutulmamaldr. rnein MACD gstergesinin de Bollinger

band izilebilir.
Bollinger bantlarndaki en nemli zellik, fiyatlarn hep bu bant

iinde hareket edeceidir (bandn dna kma durumlar da vardr ve
bu durum aada aklanacaktr). Daha nce de belirttiimiz zere,
fiyatlardaki dalgalanma arttka bant genileyecek, fiyatlarda
durgunlama baladka bant daralacaktr. John Bollingerin zerinde
nemle durduu ve yorumlamada dikkat edilecek konular ise yle
sralanabilir.
1. Hzl ve keskin fiyat deiimleri genellikle bant iyice daraldktan

sonra ortaya kmaktadr. Bir baka deyile bandn gittike
daralmas bir trend deiimine iaret eder ve arkasndan hzl bir
fiyat deiimi gelir. Bu durumun psikolojik aklamas ise yle
deerlendirilebilir. Fiyatlardaki dalgalanmann gittike azalmas
durumunda, kat zerinden elde edilecek kar marj da daralr ve
kada ilginin artmas iin bir ekilde ksr hareketini krmas
gerekmektedir. Yani ok skk alanda hareket ende fiyatlar bir
sre sonra ok daha geni bir aralkta hareket etmeye balayacak
ve bant genileyecektir.
2. Fiyatlarn bandn dna kmas, srmekte olan trendin en

azndan orta vadede devam edeceini iaret eder.
3. st veya alt banda kadar gelmi fiyatlar byk bir ounlukla

dier banda ulaacak kadar hareket ederler ve ularlar. Bu yorum
fiyatlarn nereye kadar gideceinin snrlarnn belirlenmesinde ok
faydaldr.
4. Eer fiyatlar devaml olarak orta bandn altnda (stnde) hareket

ederken tamamyla orta bandn stne kmas (altna inmesi)
trendin deieceine dair bir iarete olarak alglanabilir.
5. Eer fiyatlar st bandn zerinde bir kapan yapmsa, bu durum

normal ve olaan fiyat hareketi snrlarnn dnda bir durumdur
ve yukar ynde balayan bu volatilitenin (dalgalanmann) devam
edecei belirtilir. Dolaysyla fiyatlar orta band geip st banda
dediinde ortaya kacak dalgalanma, getirisi pozitif olacak bir
dalgalanmadr. Bu nedenle de alm nerilir.
350
6. Dier taraftan eer fiyatlar alt banda deerse veya alt bandn
altnda bir kapan olursa, trendin aa doru dndne ve ksa
sreli de olsa bir d trendi baladna iarettir. Bu nedenle
sat yaplmas gerekir. Bu tr bir durumda da dalgalanmada art
vardr fakat 5. maddedeki durumun aksine bu dalgalanmann
artmas zarar getirecektir. Yani zarar etme riski ykselmitir.
7. Son olarak unu belirtmek istiyorum; Bollinger bantlarnn

genilemesi riskin arttn gsterir. Fakat bant genilerken fiyatlar
st banda doru hareket ediyorsa bu artan risk yksek getiri
salayabilir, eer alt banda doru hareket ediyorsa, artan risk ciddi
zararlar dourabilir.
c. Bollinger Bantlar rnekleri
Resim IV.6.2-3de Bollinger bantlarna ilikin bir rnek

verilmitir. Grafik zerinde gerekli aklamalar yaplmtr. nemli
olan noktalardan bir tanesi bantlarn daraldktan belli bir sre sonra
ani fiyat deiimlerinin gereklemi olmasdr. Dier bir nokta ise,
fiyatlarn st veya alt banda dedikten ksa bir sre sonra dier banda
hareket ediyor olmasdr.
A noktasndan itibaren fiyatlarn st bandn zerinde hareket

ediyor olmas trendin devamlln teyit ederken, A noktasndan sonra
ulalan tepe noktasnda bandn daralmaya balamasyla ve fiyatlarn
orta band aa krmasyla birlikte trend deimitir. C noktasnda ise
bant iyice daralm ve ardndan 3,5 ay sren aa trend yukar doru
dnmtr.
Resim IV.6.2-3: Bollinger Bantlar
d. Bollinger Bantlar Sorgulanyor
Az nce yorumlar verilirken, eer fiyatlar st bandn zerinde

kapatmsa alm karar verilmesinin uygun olacan dolaysyla yukar
doru bir fiyat hareketinin balad sinyalinin gelmi olacan
belirtmitik. Ayrca, eer fiyatlar alt bandn altnda kapatmsa trend
dnnn ve aa trendin baladna dair bir sinyal olabileceini
vurgulamtk.
imdi birlikte Arelik iin bu testi yapalm. Yani Fiyatlar

Bollinger st bandnn zerine kt anda alm yaptmz ve fiyatlar
orta bandn altnda kapatt zaman da sat yaptmz varsayalm.
Acaba bu durumda Arelik hissesinde ne kadar srede ne kadar kar
ederdik?
Aadaki grafikte bu tr durum iin al ve sat kararlar

gsterilmitir. Grafikte grnen o ki, ilk alm yaplan yere gre ikici
alm yaptmz yerde kar ok daha yksek olmutur.
352
ARCLK E (0.47730, 0.42991, 0.42991, -0.03963) 0.85

SAT 0.80
0.75
0.70
0.65
AL Y 0.60
3073 (36) 0.55
AL 0.50
0.45
SAT 0.40
0.35
O 0.30
O Y 3073 (36) 0.25
3711 (35) 3711 (35)
0.20
50000
x1000 00
16 31 6 13 20 27 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 11 17 24 31
September October November December 2000 Feb
Grafikte ikinci AL yaptmz yerden itibaren SAT sinyali gelene

kadar nemli bir kar olutuu grlmektedir. Fakat acaba Arelik
hissesinde hep bu kurala gre alm satm yapsaydk, grafiktejki
sonucu elde edebilecek miydik?
Bu testi yapmak iin Metastok programnda System Tester

fonksiyonuna girerek, aadaki formlleri system tester'a yazmanz
gerekiyor.
ENTER LONG: when(cross(c, BBandTop(c,21,e,2)))
CLOSE LONG: when(cross(mov(c,21,e),c))
Bu formller ile birlikte Arelik hissesi iin bu sistemi son 3000

gne ait verilerle test ettiinizde aadaki sonular ortaya kyor.
Performans
Kar $1886.19
Performans 189%
AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? 207%
AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi 17%
Yani 1000 dolarmz olsayd bu sre iinde 1886 dolar kazanm

olacaktk. Testleri dolar deerleri zerinden yaptmz iin getiriler de
dolar bazndadr ve sanki 1000 dolarmza yllk yzde 16 getiri
salam gibi bir durum ortaya kacakt.
LEM ZET
Karl lemler
Aa Al sat says 0
0
En Dk Kar $2.13
Arka Arkaya en fazla ka defa kar edildi? 4

Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-3.30
Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? 6
Toplam 51 tane al-sat yaplm. Bunlarn 22'sinde kar, 29'unda

zarar edilmi.
Grld zere bu tip bir strateji izlemek pek de karl

grnmyor. Yani grafik zerinde iyi kar salam grnen bu sistem
orta ve uzun vadede ciddi bir kar da salamyor. Dier taraftan eer
senedi alp tutsaydk ve hi hareket etmeseydik zaten 2070 dolar kar
edecektik. Dolaysyla bu al-sat taktii ciddi bir getiri salam deil.
354
imdi bir baka sorgulama yapalm. Yine fiyatlar Bollinger st

bandn yukar kestii anda alm yapalm, ama bu sefer, orta band
aa kesmesini beklemeyelim. Eer biz aldktan sonra kar etmeye
balarsak, elde ettiimiz kardan yzde 5 altna d olduunda sat
yapalm.
Bunun iin yazmamz geren sistem test formlleri yle

olacaktr.
ENTER LONG: when(cross(c, BBandTop(c,21,e,2)))
CLOSE LONG: Bir ey yazmaynz
Daha sonra "STOPS" blmne girerek "trailing" blmnde

"long" poizsyonu tklaynz ve "percent" blmn seiniz. Yzde
kutusunun iine de "5" yaznz. Bunun anlam, eer biz alm yaptktan
sonra kar etmeye balarsak kardan yzde 5 zarar ettiimizde satmak
istediimizi gstermektedir. Aadaki resimde Stops penceresinde
nereleri iaretleyeceiniz verilmitir.
Bu sistem testini altrdmzda Arelik hissesi iin aadaki

sonular elde ettik.
Performans
Kar $2703.94
Performans 270%
LEM ZET
AL-SAT'n etkinlii 36.54%
Karl lemler
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $2.33
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-18.97
Sonu olarak bu strateji ilkine gre 900 dolar civarnda daha

yksek getiri salamtr. Dier istatistikleri siz de inceleyebilirsiniz.
e. Bollinger st bandn yukar kesen hisseleri bulmak:
Bollinger st bandn yukar kesen hisseleri buldurmak

istiyorsanz, Metastokun "Explorer" zelliini kullanmanz gerekiyor.
Bunun iin kitabnzn "explorer" blmn inceleyebilirsiniz. Ben
burada sadece forml ve yaptm bir rnein sonucunu vereceim.
Explorer'da
Column A: close
356
Column B: volume
FILTER: When(Cross(C, BBandTop(C,21,E,2)))
Bunlar yazdktan sonra explorer' altrnz. Bir liste halinde

Bollinger bandn yukar kran hisseler karnza gelecektir. Ben 11
Kasm 2003 iin bu testi yaptrdmda o gn aadaki hisseler
Bolinger st bandnn zerinde kapan yapmlard.
Eer Bollinger alt bandnn altnda kapan yapm senetleri

buldurmak istiyorsanz, bu durumda formller u ekilde olacaktr.
Column A: close
Column B: volume
FILTER: When(Cross(BBandTop(C,21,E,2), C))
Aadaki resimde 11 Kasm 2003 gn Bollinger band alt snr

altnda kapan yapan hisseler yer almaktadr.
lk kolonda (Column A) kapan fiyatlar, ikinci kolonda (Column

B) ilem hacmi yer almaktadr.
IV.6.3. Zarflar (Envelopes)
Daha nce Bollinger bantlarn grmtk. Zarflar da yaps

itibariyle Bollinger bantlarna benzemektedirler. Fiyatlarn st ve alt
blgesine iki ayr eri izilir ve bu erilerin aras senedin hareket
etmesi gereken al ve st limitlerdir. Fiyatlarn bu limitler arasnda
hareket edecei dnlr.
Zarf erilerinin hesaplanabilmesi iin ncelikle fiyatlarn belli bir

dnem says baz alnarak hareketli ortalamasnn izilmesi gerekir.
Genellikle uygulamada ncelikle senedin ssel hareketli ortalamas
izilmektedir. Bu ssel hareketli ortalama izildikten sonra
hesaplanan hareketli ortalamann belli bir yzdesi hareketli
ortalamaya eklenilerek ve karlarak iki ayr eri elde edilir ki bunlar
zarf erileridir. Peki hesaplanlan hareketli ortalamann yzde ka
hareketli ortalamaya eklenilip karlacaktr? Bu soruya kesin bir
cevabmz yoktur. Fakat genellikle ok yksek dalgalanma gsteren
senetlerde %9 ile %12 arasnda yzdeler alnrken, daha az dalgalanan
358
senetlerde bu oran %6 ile %9 arasnda alnabilir. Zaten izdirmi

olduunuz zarf erilerine fazla veya az yzde verip vermediiniz
kendisini gsterecektir.
a. Yorumlanmas
Daha nce de sylediimiz gibi zarf erileri fiyatlarn

dalgalanma alt ve st snrlarn gstermektedir.
Fiyatlar st snra arptnda veya st snr getiinde

gereinden fazla bir fiyat art olmutur. Yani senet normal
hareketinin dnda bir hareket yapmtr. Bu yzden aa
doru dnme olasl ok yksektir ve SAT karar verilmelidir.
Yukardakinin aksine eer fiyatlar alt banda arparsa veya bu

bandn altna derse olmas gereke normal dalgalanmadan
daha fazla bir d olmutur ve AL karar verilmelidir.
Eer fiyatlar bandn tam zerinde ve bantla birlikte hareket

ediyorsa bu hareketin bir sre daha srecei dnlr.
zellikle tavan veya taban yapan senetler bu hareketini bant
zerinde bir sre daha srdrebilir, fakat ksa bir sre sonra
yn deitirecei dnlmelidir.
Tecrbelerime dayanan nemli bir dier nokta ise; eer fiyatlar

ilk tavann yapmsa yani tavandan kapatmsa ve st bandn
zerindeyse dahi ilk de gei gnn beklemeden SAT
karar verilmemelidir.
Daha nce Bollinger bantlar iin yaptmz yorumlar genellikle

zarflar iin de geerlidir.
b. rnek Olay
Aadaki grafikte 25 gnlk hareketli ortalamann %12 alt ve

st seviyeleri olarak izilen zarf erilerini grmektesiniz. Yapm
olduumuz yorumlara uygun olarak, fiyatlarn st veya alt banda
ulatnda geri dn yaparak ykseldiini grmekteyiz.
zellikle senetteki fiyat hareketlerinin son zamanlarna dikkat

ederseniz, st banda arpan fiyatlar dmekte ve ortada izilen
hareketli ortalamaya kadar gelerek orada destekle karlamaktadr.
Hareketli ortalamann aa doru krlmas ise fiyatlarn alt banda
kadar gidebileceini gsterir. Eer 11 Aralk 1995 tarih civarn dikkatli
incelerseniz burada fiyatlar hareketli ortalamay aa doru krmaya
alm ve sonunda krarak dier banda kadar gitmitir.
Bir nemli noktann da belirtilmesi gerekir. Fiyatlar hareketli

ortalamay krsalar dahi geri dnme imkanlar vardr. Eer bu krmalar
aa doru olurken ilem hacmi de nemli oranda dyorsa,
fiyatlarn tekrar hareketli ortalamann stne kacan syleyebiliriz.
Buna rnek olarak aadaki grafikte 12 ubat 1996 tarihlerindeki
fiyat hareketlerini inceleyiniz.
Resim IV.6.3-1: Zarf Erileri (25 gnlk)

360
IV.7. ELLOT DALGA TEORS

a. Nedir?
Bu teorinin temel dayana Dow Teorisi ve doada kendini
tekrarlayan olaylardr. Ralph Elliotun sylediine gre borsadaki fiyat
hareketleri dikkatli bir ekilde izlenerek ve oluan fiyat dalgalanmalar
kullanlarak ilerideki fiyatlar tahmin edilebilir. Fiyatlarn yapaca
dalgalar Fibonacci saylar temel alnarak hesaplanmlardr. Fibonacci
saylar konusunda daha geni bilgi iin ilgili blm inceleyiniz.
Temel olarak fiyat dalgalanmalar 5 dalga ykseli ve dalga

d eklinde ya da 5 dalga d, 3 dalga ykseli eklinde ortaya
kar. Bu teoriye gre, eer analist bu dalgalarn ritmini doru
yakalarsa nemli tahminler yapabilir. Peki nedir Elliot Dalgalar?
Aadaki ekil en basit durumuyla bunu aklamaktadr.
Resim IV.6.3-1
Elliot Dalgalar Ykseli Durumu (Elliot Waves) 1
Bu ekilde 5 dalga ykseli ve 3 dalga d durumu izilmitir.

1den 5e kadar olan dalgalar ykseli durumunu, 5den sonraki A, B
ve C dalgalar ise d durumlarn gstermektedir. 5 ve 3 saylar da
yine Fibonnaci saylar arasnda yer almaktadr ve 3 + 5 = 8 says da

yine Fibonnaci saylar arasndadr.
Aadaki ekilde ise 5 dalga d ve 3 dalga ykseli durumu

izilmitir.
Resim IV.6.3-2 : Elliot Dalgalar D Durumu (Elliot Waves) 2
Burada dalgalarn boyutlar belli bir hesaplama yaplarak deil,

gz karar izilmitir. u anki amacmz Elliott dalgalarnn ne
olduunu anlamaktr. Fakat bundan nce hemen unu belirtmekte
yarar vardr. Dalgalar orta veya uzun vadede (Trk piyasas iin 3
aydan 1 yla kadar bir sre) olumusa, her bir ykseli dalgas ve
arkasndan gelen d (dzeltme) dalgas 5 ykseli 3 d
grnmnde olabilir.
imdi ilk ekilde verilen ikinci dalgadan drdnc dalgaya gidii

de uzun vadeli bir dalga olarak varsayp kendi iinde 5 ykseli 3
d dalgas eklinde gsterelim.
362
Resim IV.6.3-3 Elliot Dalgalar, Dalga inde Dalga 3
Ayn ekilde uzun vadeli 5 dalga d 3 dalga ykseli

ierisinde de ksa vadeli 5 d 3 ykseli yaanarak iki uzun vadeli
dalga oluabilir.
b. Dalgalarn Davran Biimleri

Dalgalarn davran biimlerine gemeden nce belirtilmesi
gereken en nemli noktalardan birisi udur. Elliot hibir zaman 5
dalgal bir hareketi bir baka 5 dalgal hareketin izlemeyeceini
sylemitir. Yani 5 dalga ykselii hibir zaman 5 dalgal bir d
izlemez. Dier adan baklrsa 5 dalgal bir d hibir zaman 5
dalgal bir ykseli izlemez.
Elliot dalgalarnda Birinci, nc ve Beinci dalgalar etki

dalgalar, kinci ve Drdnc dalgalar ise dzeltme dalgalar olarak
ortaya kar.
Eer fiyatlar ok uzun vadeli bir tabana ulamsa, ilk dalga

srekli bir ykseli dalgas olarak ortaya kar. Bunun yannda dier
durumlarda tepki almlarnn balamasyla ilk dalga ekilleniyor
olabilir.
Birinci dalgann olumasndan sonra genellikle kar satlarnn

balamasyla ikinci dzeltme dalgas oluur. Oluan dalgalarn Elliot
Dalga Teorisi ile uyumlu olup olmadn anlamak iin ikinci dalgada
fiyatlarn nereye kadar dtne bakmak gerekir. kinci dalgann dip
noktas kesinlikle birinci dalgann balad noktadan aa
dmemelidir. rnein birinci ykseli dalgas 1000 Tl seviyesinden
balamsa, ikinci dzeltme dalgas 1000TL altna dmemelidir. Eer
derse Elliottun teorisine uygun deildir ve dikkatli olunmaldr.
kinci dalgadaki dzeltmeden sonra fiyatlar ykselmeye

baladnda ilem miktar da artmaya balyorsa ve fiyatlar birinci
dalgada gelinen seviyenin de zerine kmsa nc dalgann
yaplyor olduunu anlayabiliriz. Genellikle nc ykseli dalgas en
gl dalgadr.
nc dalgada fiyatlar nemli lde ykselmitir. Fiyatlarn

dmeye balamas ve iki- gn arka arkaya dn devam etmesi
durumunda dzletme dalgasnn baladn anlarz. Fakat dikkat
edilecek nokta; fiyatlarn dmesiyle birlikte ilem hacminin de
dyor olmasdr. Peki Beinci dalga gelecek midir, gelmeyecek midir?
Bunun iin ise drdnc d dalgasnn dip noktasnn Birinci
dalgada ulalan tepe noktasnn altna inmemesi gerektiidir.
Beinci dalga genellikle az dinamiktir ve fiyatlar ykselse de

kararszlklarn olumaya balad grlr. lem hacmi ile fiyatlarn
hareketi ters ynlerde olumaya balar. rnein fiyatlar derken
ilem hacmi ykselir.
Beinci dalgann bitiminden itibaren oluacak dalgal d

ise ilem hacminin ykselmesiyle birlikte geliir ve A harfi ile gsterilen
ilk dzeltme hareketi olur. A dalgasnn sonunda ilem hacmi zayflar
ve fiyatlar son bir defa daha ykselmeye abalarken B dalgas oluur.
B dalgas zarardan kar etmek iin iyi bir frsattr. Bu frsat
karldnda ise nemli bir d yaratacak C dalgas gelir.
Elliott dalgalaryla ilgili olarak daha geni bilgi iin Ahmet

Mergenin Kurtlarla Tango isimli kitabna bavurulabilir. Bu kaynak
konuyu detayl ve baarl bir ekilde incelemekte ve dalgalarn
nerelere kadar gidebilecei konusundaki hesaplamalar da
364
vermektedir. ok daha geni bilgi iin Frost ve Pretcherin yazm

olduu Elliott Wave Principle isimli kitaba bavurulabilir.
Bir dier nemli konu da Elliott dalgalarnn doru saylmasdr.

Bu konuda yardmc bir gsterge olan zig-zag gstergesini
kullanabilirsiniz.
Resim IV.6.3-4
Resimde 5 dalga ykseli ve 3 dalga d durumunu

grmektesiniz. nc dalgadan Drdnc dalgaya olan hareket 3
dalga d eklinde bir ara dalga yapm ve ayn ekilde Birinci
dalgadan kinci dzeltme noktasna gidilirken 3 dalgal bir d
hareketi olmutur. Drdnc dalgadan Beinci dalgaya olan hareket
ise 5 dalgal ykseli eklinde gereklemitir.
Resim IV.6.3-5
Yukardaki grafikte grld zere Hisse 5 dalgal bir

hareketle ilk dalga k yapm ve bunu tek hareketli bir dzeltme
dalgas izlemi ve kinci noktaya ulalmtr.Bundan sonra ise Elliott
dalga prensibine uygun olarak nc k, Drdnc dzeltme ve
Beinci k dalgas izlemitir. Beinci dalgadan sonra ise dalgal
bir d hareketi yaanmtr. Daha sonra balayan yine 5 dalgal bir
k grmekteyiz. Bundan sonra B ve C dalgasnn gelmesi
beklenebilir.
366
IV.8. BU GSTERGELERE DKKAT

Bu blmde en ok kullanlan ve zerinde ciddi analiz yaplm
ve sorgulama testi sonularn verebileceimiz gstergeler yer
almaktadr.
ok nem verdiiniz bir gstergeyi bu blmde

bulamayabilirsiniz. Burada benim dikkatinizi ekmek istediim
gstergeler yer almaktadr. Dolaysyla kiiden kiiye bunlar
deiebilir.
IV.8.1. Greceli G Endeksi (Relative Strength Index, RSI)
Greceli g endeksi (RSI) senedin kendi i gcn len bir

gstergedir. Borsada analiz yapanlar tarafndan ok bavurulan bir
yntemdir denilebilir.
RSI erisi 0 ile 100 saylar arasnda deer alr. Bu gsterge

hesaplanrken yukar fiyat hareketi ortalamas ve aa doru fiyat
hareketi ortalamas dikkate alnarak fiyatlarn hangi ynde arlkl
olarak gitmeye alt bulunur. RSI forml aadaki gibidir.

100
RSI = 100
OYH
1 + OAH

Burada OYH : Ortalama yukar Harekettir. Ortalama yukar

hareket hesaplanrken ncelikle belirli bir gn says seilir. Diyelim ki
9 gnlk RSI hesaplamak istiyorsunuz. Bu durumda son 9 gn
iinde senedin art yapt gnlerdeki kapan fiyatlarnn ortalamas
bulunur. Eer son 9 gn iinde senet 4 gn ykseli kaydetmise bu 4
gnn kapan fiyatlar toplanarak 4e blnr ve OYH bulunur. te
yandan OAH : Ortalama aa harekettir. Aynen yukarda
akladmz gibi, belirlenen gn says iinde senedin hangi gnlerde
d kaydettii bulunur ve bu gnlerdeki kapan fiyatlarnn
ortalamas alnarak OAH bulunur. OYH ve OAH bulunduktan sonra
forml uygulanarak RSIa ulalr.
a. RSI'nn Yorumlanmas
Genellikle 9, 14 ve 25 gnlk RSI hesaplamalar ok yaygndr.

Fakat en baarl RSI her bir senet iin farkl gn says denenerek
bulunabilir. Fakat ben kiisel olarak genellikle 14 gnlk RSI
kullanmaktaym.
RSI genellikle 70 izgisi zerinde tepe ve 30 izgisinin de

altnda dip yapar.
Trendler blmnde trendlerin nasl izilecei ve nasl

yorumlanaca verilmiti. Ayn trend kurallar RSI iin de
uygulanabilir. Trendler RSIa uygulandnda destek ve diren
blgeleri daha net grlebilir. RSIn bir trendi krmas
durumunda fiyatlar trendi krmasa bile dikkatli olunmaldr.
zellikle aykrlklar RSI analizinde nemli bir yer tutar.

Diyelim ki fiyatlar bir tepe yapt ve RSI da tepe yapt eer
fiyatlar daha yksek seviyede yeni bir tepe yaparken RSI yeni
bir tepe yapmyorsa ve bir nceki tepenin altnda kalyorsa bu
bir aykrlktr ve fiyatlar tekrar aa dnebilir. Bu tr
durumlarda
RSIn bir baka zellii de formasyonlar blmnde anlatlan

gen, onuz ba omuz gibi formasyonlarn RSIda da olumas
halidir. Bu tip formasyonlar RSI grafiinde daha net grlebilir.
RSIn 30 izgisinin altna dp de tekrar ykselmeye

balamas durumunda AL karar, 70 izgisinin zerine kp
bir tepe yaptktan sonra tekrar aa dnmesi durumunda SAT
karar verilir.
Ka gnlk RSI kullanlmaldr sorusuna net bir cevap yoktur.

Al sat sklnza gre bu vadeyi belirleyebilirsiniz. Sadece
RSI'a gre trade (al-sat) yapmak istemeniz durumunda en
baarl sonucu bulmak iin gerekli olan system tester forml
aada verilecektir.
368
b. RSI Sorgulanyor
Aadaki grafikte Anadolu Cama ait fiyat ve RSI(14) (14 gnlk

RSI) grafiini grmektesiniz. 70 ve 30 referans izgisi baz alnarak
verilmi olan AL-SAT karar noktalar grafik zerinde gsterilmitir. Bu
noktalar inceleyip gstergenin baarl alp almadn kontrol
ediniz.
Resim IV.8.1-1
70 izgisi C
A B 50
30 izgisi
C' 750
700
650
B'
A' 600
550
500
450
AL 400
350
SAT 300
250
200
20000
x100000
3 20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 30 5 12 19 26 3 10 19 2 14
Az nce yukarda "yorumlanmas" blmn okuyan bir

okuyucunun, grafikte gsterilen hareketleri yaptn varsayalm. "AL"
yazan noktada RSI gstergesi 30 izgisini yukar kesmitir. Bu nedenle
alm karar kitaptaki yorumlama ile uygundur. Daha sonra RSI 80
izgisinin zerine km ve bu izgiyi aa krd nokta olan "SAT"
noktasnda da yatrmc satmtr. Bu hareket de kitap bilgisi ile
uyumludur.
Yatrmc 260 TL'den alm yapp, 390 TL'den satmtr.

Dolaysyla 1,5 ay gibi ksa bir srede yzde 50'den fazla kar etmitir.
Ama yatrmcnn satt noktadan sonra fiyatlar A noktasnda 500
TL'ye ykselmitir.
imdi bu sonu baar mdr? Baarszlk mdr? Bu soruya

vereceiniz cevap ok nemlidir. Bu soruya vereceiniz cevap baarnn
tanmna bal olacaktr. 1,5 ayda yzde 50 getiri salamak baardr

diyebilirsiniz veya RSI'a gre al-sat baarl olmutur diyebilirsiniz.
Fakat fiyatlarn arkasndan baktnzda ok net grld gibi bu
taktik veya strateji size erken sattrmtr. Bunu baarszlk olarak
deerlendirebilirsiniz.
Srekli olarak vurgulamaya altm bir nokta var. Hibir

teknik analiz arac kitaplarda yazld gibi hareket etmez.
Milyonlarca eit karakter sergileyebilir. nemli olan nokta; ise
yatrmcnn hangi vadede, hangi risk seviyesinde yzde ka getiri
salamak istediidir. Eer yatrmc alm yaparken bunlar
belirlemise, yzde 15 getiri saladktan sonra satm olsa bile
byk baardr. Ama yatrmc bunlara karar vermeden "RSI 30
izgisini yukar kesti" diye alm yapmsa ve 70 izgisini aa
kesince sat yapmsa ve kar elde etmise ans yaver gitmitir.
nk bu tr bir stratejinin ne getirip ne gtreceini nceden
test etmedii iin ans yaver gitmitir.
Yukarda Resim IV.8.1-1'deki incelemeyi devam ettirelim.

Dikkatiniz dalmamas iin ayn grafii bu sayfaya da alyorum.
70 izgisi C
A B 50
30 izgisi
C' 750
700
650
B'
A' 600
550
500
450
AL 400
350
SAT 300
250
200
20000
x100000
3 20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 30 5 12 19 26 3 10 19 2 14
Yatrmc 390 TL'den sat yaptktan sonra, yine "yorumlanmas"

blmnde verilen aykrlklar durumuna uygun bir gelime
olmadn gryoruz. A' ve B' noktalar arasnda fiyatlar artmaya
devam etmitir. A ve B noktalarnda RSI gstergesi aa doru
370
hareket etmektedir. Kitaplarn yazdna gre hareket edecek olursak

sat yapmamz gerekiyor. nk RSI aa giderken fiyatlar yukar
gitmektedir ve bu bir aykrlktr. Fiyatlar gstergenin gsterdii yne
dnecektir. nk kitaplarda byle yazmaktadr.
Aslnda B noktasnda sat yapldnda fiyat 540 TL'dir ve sat

sonrasnda fiyatlar 480 lira seviyelerine kadar gerilemi, RSI da 50
seviyelerine kadar gerilemitir. Fakat daha sonra fiyatlar 750 Tl
seviyesine kadar kmtr. Halbuki RSI 30'un altna gelip yeniden
yukar dnnce biz yine alm yapacaktk ve fiyatlar ondan sonra 750
liraya gidecekti. Ama bu hareket de kitabi olmad.
A ve B noktalar arasnda acaba "aykrlk" yorumu alm

mdr? Bu soruya hem evet hem de hayr cevab verebilirsiniz. nk
siz sattktan sonra fiyatlar 540 TL'den 480 TL'ye gerileme yapmtr.
Dolaysyla cevap evet eklindedir. Dier taraftan aykrlklara bakarak
yapm olduunuz sat sizi byk bir kardan mahrum etmitir.
nsan beyni dorusal dnr ve srekli olarak hep en net

cevab ister. Belirsizlikte asla holanmaz. RSI'n yukardaki rneine
bakarak genelleme yapabilir miyiz? Yoksa yukardaki rnek bir istisna
mdr? "RSI'nn Yorumlanmas" blmnde verilen yorumlar aslnda
genellemeyi gsteriyor olabilir mi?
Ne olursa olsun, hangi kitap ne yazarsa yazsn, sizler belirli

strateji oluturmak istiyorsanz, ilgili stratejinin size ne getirip ne
gtrdne bakmal, testlerini yapmal, ka ilemde ka defa
kar/zarar edeceinizi grmelisiniz. Eer gemi en az 1000 dnemlik
(gnlk) veri kullanrsanz en azndan gelecee dnk olarak neyle
kar karya kalabileceinizi bilirsiniz.
c. RSI(14) Sorgulanyor
Az nceki rnek sonrasnda imdi isterseniz Anadolu cam iin

eer son 3000 gn iinde eer RSI(14) 30'u yukar kesince alm, 70'i
aa kesince satm yapsaydk, aada yar-logaritmik grafikte verilen
noktalarda al-sat yaplacakt.
Resim IV.8.1-2
Relative Strength Index (66.1987)
50
3000
2000
1000
Y
O Y O3 (10)
O
4 (8) 4 (8) Y 3 (10)
O Y 6 (9) 6 (9)
OY 16 (7) 16 (7)
YO Y 2929(6)(6)
OY O YO 48 (5)
40 (4)
34 (2) 36 (3) 48 (5)
34 (2) 36 (3)
40 (4)
OY407 (1)
407 (1)
1991 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Anadolu cam iin verilen bu grafikteki al-sat'lar sonucunda

ortaya kan getiri ve dier istatistikler tablosu aadaki ekildedir.
Bu testi yapabilmek iin system tester'da aadaki

formlasyonu kullandk.
ENTER LONG: cross(rsi(14),30)
CLOSE LONG: cross(70,rsi(14))
Dier forml blgelerine herhangi bir ey yazmaynz. Bu

formller ile TL fiyatlar kullanlarak analiz edildii iin bu stratejinin
son 10 ylda yllk bazda sadece yzde 26 getiri salayacan
gryorsunuz. Zaten alp tutsanz 10 ylda Tl bazndaki getiri yzde
143 binin zerinde olacaktr. Dolaysyla kitaplarda yazd gibi bu
stratejiyi kullanrsanz doru drst bir kazan salamak bir yana ok
ciddi zararnz olacaktr.
Performans
Kar $3123.82
Performans 312%
372
LEM ZET
Karl lemler
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $92.36

Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-424.21
u ana kadar sadece bir tane kat iin bu testi yaptk. Dolar
baznda bu strateji daha birok katta denendi. Fakat salkl ve
baarl bir sonu ortaya kmad. Aadaki resimde buna ilikin baz
sonular (Metastok 8.0) verilmektedir.
Resim IV.8.1-3
d. RSI iin en uygun gn says nedir?
RSI(14)'n 30 ve 70 izgisini kestii alm ve satm noktalarna

gre performans ok kt kt. Acaba 14 gn yerine farkl periyot
kullansak farkl sonular elde edebilir miyiz?
Bunun formllerinin yazlmas ve test edilmesi de aadaki

ekilde olmaktadr.
ENTER LONG: cross(rsi(OPT1),30)
CLOSE LONG: cross(70,rsi(OPT1))

374
Resim IV.8.1-4

Resim IV.8.1-5
Daha sonra system tester' altrnz. Ben Ereli iin eldeksi son
3000 gnlk verileri kullanarak yapm olduum testte aadaki
sonular elde ettim.
Resim IV.8.1-6
Bu resimde de grld zere en yksek getiriyi 31 gnlk RSI

salamtr. Fakat unutmaynz ki bu sonular Ereli hissesine aittir.
Baka katlarda farkl sonular verebilir. Resim zerinde kaln ok ile
gsterilen ksmda ka gn kullanld grlmektedir. Net kar
kolonunda da ne kadar kar edildii verilmektedir. Dolar deerleri baz
alnd iin, tablodaki getiriler gerekten de dolar getirileri
vermektedir. Burada ayn zamanda binde 2 komisyon dendii de
varsaylmtr.
Kar/Zar kolonunda toplam ilem saysndan kanda kar

kanda zarar olduu verilmektedir. rnein bu sol bataki kolonda 4.
testte toplam 28 al-sat yaplm, bunun 17'si karl ilem, 11'i ise
zararl ilem olmutur.
Bundan sonra bir teknik analiz kitabnda "u gn says

kullanlmaldr" eklinde bir cmle okursanz, bunu test etmeden ve
sonularn kat baznda gremeden yapacanz ilemlere baz olarak
kullanmamalsnz. Baknz Ereli hissesi iin 31 gn rakam en
yksek kar verdi. Baka senetler iin de farkl gn saylar
bulunabilir. Kald ki, sadece RSI ile snrl deilsiniz. Dier tm
gstergelerden de seim yapmak zorunda kalabileceksiniz.
376
e. RSI(14) Nasl Kullanlmal?
Tecrbelerim ve yaptm testler gsterdi ki, RSI(14) 30 izgisini

yukar kesince almak yerine, dip seviyelerde aykrlk olumasn
beklemek ve daha sonra alm yapmak daha karl olmaktadr.
Aadaki rnee baknz. RSI 30'un altna geriledikten sonra ilk

yukar knda eer alm olsaydk, fiyatlar biz aldktan sonra uzun
bir sre daha decekti. Halbuki fiyatlar dibe doru giderken RSI
ykselmeye balayarak bir aykrlk oluturmutur.
Resim IV.8.1-7
80
70
60
50
40
30
20
80
70
60
50
40
30
20000
x100000
14 21 28 5 12 19 26 2 9 16 23 30 6 13 20 27 6 13 20 27 3 10 17 24 1 15
ber December 1995 February March April May
RSI(14) aa doru olan trendini, yukar krd yerde (ikinci

dikey kesikli izgi) alm yaplm olsa ykseliin balad yer
yakalanm olacaktr.
Tabi ki srekli sylediim gibi, yukardaki gibi bir tane rnek

sizleri asla ikna etmemelidir. Kendi strateji testlerinizi kendiniz
yapmalsnz.
f. Art Sinyali Veren Aykrlklar Bulan Forml
Yukardaki trden hisse senetlerini hepimiz bulmak isteriz.

Aada gelitirdiim forml, RSI iin, dip seviyelerde oluan
aykrlklar bulmaya almaktadr. Burada kesin olarak btn
aykrlklar yakalayacan syleyemem. Sizler daha iyi formller

gelitirebilirsiniz, ama bu forml bana faydal sonular vermitir.
Bugn hangi hisselerde aykrlk olutuunu bulmak istiyorsak

Metastok programnn "Explorer" zelliini kullanmamz gerekiyor.
Explorer' altrdktan sonra aadaki formlleri ilgili column ve
FILTER blmne harfi harfine yaznz. Aksi halde Explorer hata
verecektir.
COLUMN A
If ( (
Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 )
,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <45 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 )
,1,0 )
Bu arada ilk nce RSInn son 30 gn iinde en azndan gn

nceye kadar 33n altna dp dmediine baklmaktadr. Eer
dmse, ikinci ve nc bir art verilerek, RSIn son be gnlk
basit hareketli ortalamasnn 45den kk ama 35den byk olmas
art aranmaktadr. En son art olarak ise, RSIn 33 aa kestii
sradaki kapan fiyat ile fiyatlarn son be gnlk basit hareketli
ortalamas karlatrlarak, fiyatlarn o gnk kapantan daha
378
yukarda olmamas istenmitir. Bu tr hisseler bulunduunda Column

A blmne 1 yazacak, aksi halde 0 yazacaktr. Yani 1 deerini
alan hissede aykrlk olduunu anlayacaz ve "AL" sinyali retmi
olacak.
Formle + if eklinde balayan ikinci blmde ise her ey

ayndr, fakat bu formlde tek deiiklik RSIn 33 aa kestii
ortalamasnn karlatrmas srasnda fiyatlarn daha dk
seviyede olmas istenmitir. Bu yzden bu formlde 0 yerine -5
deeri baz alnmtr.
Eer bu formlde belirtilen art da gereklemise, ilk if ile

balayan komut satr da 1 deeri alan hisse, bu sefer 2 deerini
alarak daha gl AL sinyali oluturacaktr.
FLTER
When(colA>0)
Bu aamadan sonra dier kolonlara bir ey yazmanza gerek yok.

Yani sadece Column A ve FILTER blmne forml yazyorsunuz. Bu
explorer altrdnzda, karnza gelecek senetler listesinde
ColumnAda 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha
gl Al sinyali veren hisselerdir.
5 ubat 2003 tarihi iin bu Explorer altrlm ve aadaki

sonular elde edilmitir.
Resim IV.8.1-8
lgili tarihte bu listede verilen senetleri inceleyerek grafiksel

olarak ne kadar uyumlu olup olmadna bakabilirsiniz. Ben aada
TATKS(Tat Konserve) hissesi iin grafii verdim. Kesikli dikey izgi 5
ubat 2003 tarihini gstermektedir.
380
Resim IV.8.1-9
80
70
60
50
40
30
2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
20000
x100000
4 21 28 11 18 25 2 16 23 30 13 20 27 3 17 24 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 20 26 2 9
November December 2003 February March April May June
Ereli hissesi iin eer yukardaki forml ile tanmladmz

aykrlk durumu olutuunda alm yapp sonra da yzde 25 kar
edince satm olsak acaba dolar baznda ne kadar getiri salardk
sorusunu sorsaydk, cevabmz ne olurdu? Bunu system tester'de nasl
yazarz?
ENTER LONG:
WHEN (
If ( (
Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 )
,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND

Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <45 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 )
,1,0 ) ) = 1
CLOSE LONG: Bir ey yazmaynz.
"STOPS" blmn tklayarak "Profit Target" blmnde ilgili

bolua yzde 25 yaznz. Long kutusunu seiniz.
Daha sonra da system tester' altrnz. Ben tm bunlar

yaptm ve Ereli iin aadaki sonular elde ettim.
Performans
Kar $13052.20
Performans 1305%
LEM ZET
Karl lemler
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $251.96

382

Aa Al sat says 0
Karl Zamanlama GN
Ortalama elde tutma sresi 95
En uzun elde tutma sresi 413
En Ksa elde tutma sresi 4
Toplam al-sat sresi 1142
Zararna Zamanlama GN
Ortalama al-sat sresi 850
En uzun tutma sresi 850
g. D Sinyali Veren Aykrlklar Bulan Forml
Az nce art sinyali olarak alglanabilecek hareketleri bulan

forml vermitik. imdi de fiyatlar belirli tepelere geldiinde henz
de gemeden nce d sinyali veren aykrlklar bulan forml
verelim.
Burada Column A ve aada yazl olan dier kolonlara

tklayarak aada belirtilen ekilde formlleri yaznz.
Daha sonra securities blmn tklayarak hisse senetlerinizin

bulunduu dizini tanmlaynz. Hangi gn iin explore yaptrmak
istiyorsanz, options butonunu tklayarak tarihi belirlersiniz. Aksi
halde en son tarihi Metastok program explore tarihi olarak alacaktr.
COLUMN A
If ( ( Ref ( HHV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >75 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <65 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >50 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 ) ,CLOSE ) *100>-5 )
,1,0 )
+
If (
( Ref ( HHV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >75 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <65 AND
Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >50 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 )
,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 ) , CLOSE ) *100>0 )
,1,0 )
Kolon A iin yazm olduunuz forml, fiyatlar ve RSI arasndaki

aykrl bulan formldr. Bu arada ilk nce RSIn son 30 gn iinde,
en azndan gn ncesine kadar 75in zerine kp kmadna
baklmaktadr. Eer kmsa, ikinci ve nc bir art verilerek,
RSIn son be gnlk basit hareketli ortalamasnn 65den kk ama
50den byk olmas art aranmaktadr. En son art olarak ise, RSIn
70i yukar kestii sradaki kapan fiyat ile fiyatlarn son be gnlk
basit hareketli ortalamas karlatrlarak, fiyatlarn yzde 5den daha
aada olmamas istenmitir. Bu tr hisseler bulunduunda Column
A blmne 1 yazacak, aksi halde 0 yazacaktr. Yani 1 deerini
alan hissede aykrlk olduunu anlayacaz.
Formle + if eklinde balayan ikinci blmde ise her ey

ayndr, fakat bu formlde tek deiiklik RSIn 70i yukar kestii
ortalamasnn karlatrmas srasnda fiyatlarn daha yksek
seviyede olmas istenmitir. Bu yzde bu formlde -5 yerine 0
deeri baz alnmtr.
Eer bu formlde belirtilen art da gereklemise, ilk if ile

balayan komut satr da 1 deeri alan hisse, bu sefer 2 deerini
alarak daha gl sat sinyali oluturacaktr.
FLTER
When ( colA > 0 )
384

explorer altrdnzda, karnza gelecek senetler listesinde Column
Ada 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl
sat sinyali veren hisselerdir.
Resim IV.8.1-10
rnein Kopenhag zirvesi ncesinde eer bu explorer

altrsaydk, aykrlk oluan btn sentleri verecekti. 5 Aralk 2002
tarihi itibariyle, bu Explorer altrlarak aadaki sonular elde
edildi. Aadaki resimde grdnz gibi, bu explorera gre 5
Aralkta MKB-100 endeksi de 2 puan alarak gl SAT sinyali
retmi.
Resim IV.8.1-11
Relative Strength Index (64.1578) 80

70
60
50
40
30
#IMKB 100 (0.72494, 0.71020, 0.72332, +0.00876) 0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
0.65
4 Aralik 2003
0.60
0.55
49999
x10000000
3 30 7 14 21 28 4 11 18 25 2 16 23 30 6 13 20 27 3 17 24 3 1
October November December 2003 February March
h. RSI iin son sz
Yukarda RSI konusu ok ayrntl olarak irdelenmitir. Fakat

hala RSI iin anlatacak ok ey vardr. Sadece bu gsterge iin 20
sayfaya yakn yaz yazmz. Fakat burada verilen tm formlasyonlar
ve yorumlamalar dier gstergelere de kolaylkla uygulanabilir.
Sizler herhangi bir gsterge ile alrken ok titiz olunuz. Bu

gstergenin gemie dnk performans testlerini mutlaka yapnz ve
RSI' sorgulaynz. Aksi halde daha sonra kaybettiklerinize bakp kendi
kendinizi sorgulamak zorunda kalrsnz.
unu unutmaynz ki; eer bir gn RSI gstergesi 30 izgisinin

altna dmse, o hissede veya eer bu durum endeks iin
olumusa o lkede kriz veya krize yakn eyler var demektir. RSI'n
uzun bir dnem sonra 30'un altna gerilemesi, 2 aydan 6 aya kadar
srebilecek zayf performansl bir dnemin baladnn sinyali olabilir.
Tam tersi durumda, yani RSI'n 70'in zerine uzun zamandr ilk
defa kyor olmas en nemli trend dnm sinyalidir. Dolaysyla
ben yatrmclara, temel analiz yaparak, lkenin iinde bulunduu
koullar da gz ard etmeden teknik analizi kullanmalarn neririm.
386
Geici iyilemeler veya geici olumlu hareketler ile kalc olanlar

birbirinden iyi ayrt etmek gerekir. Eer RSI 70'in zerine km ve
orada ykselmeye devam ediyorsa, kalc bir iyilemeden bahsetmek
mmkn olabilir.
IV.8.2. Mal Kanal Endeksi (Commodity Channel Index, CCI)
Genellikle mal piyasalar iin Donald Lambert tarafndan

gelitirilmi Mal Kanal Endeksi (CCI), hesaplanndaki zellikler
nedeniyle rahatlkla hisse senedi piyasasna da uyarlanabilir. Diyelim
ki son gnlerde, kat fiyat ortalamaya gre ok daha yksekte olutu.
Bu neyi gsterir? Tabi ki, bunun altnda bir sebep aranmas gerekir.
Eer son gnlerde irket hakknda kan iyi bir haber dolaysyla bu
durum olumusa, dier artlar ayn kalmak artyla ksa zamanda
bir d beklenmez. Fakat speklasyon yaplyorsa, CCI size bunu
haber verecektir.
CCI hesaplanrken hisse senedi fiyatnn kendi istatistiksel

ortalamasndan aa veya yukar ne kadar sapt bulunur. CCI +100
ile -100 arasnda bir deer alr. +100n zerinde olmas demek,
kadn fiyatnn anormal derecede ykselmi olmas, -100n altnda
olmas ise anormal derecede dm olmas demektir.
CCInin hesaplanmas ise biraz karktr. Buna ramen, gnlk

veriler kullanlarak yaplabilecek bir hesaplamay aama aama
giderek aklamaya alacam. Bu arada unu nemle belirtmek
istiyorum ki; bilgisayar programlar iki ayr CCI hesaplamaktadr.
Bunlardan CCI(equis), mal piyasalar iin hesaplanan tr,
CCI(normal) ise hisse senetleri piyasasna gre dzenlenmi olandr.
Dolaysyla borsada analiz yapanlarn CCI(Normal)i kullanmalar
gerekmektedir. Aada normal olan CCIn hesaplanmasna ilikin
aklama verilmitir.
4. Gn ii ortalama fiyat bulunuz. Yani gn ii en yksek, en dk

ve kapan fiyatn toplayp 3e blnz. Bulduunuz bu fiyata tipik
fiyat ad verilir.
5. Her gne ait tipik fiyat bulunuz.

6. Eer 15 gnlk CCIyi bulmak istiyorsanz, bulduunuz tipik

fiyatlarn 15 gnlk basit hareketli ortalamasn (BHO) hesaplayn.
7. Bu 15 gnlk BHOy geriye doru gtrn. Yani bugne kadar

olan BHOy bulduktan sonra, dne kadar olan BHOy, evvelki
gne kadar olan BHOy ve daha nceki gnlere kadar olan BHOy
hesaplayn.
8. 3.nc aamada bulduunuz bugne ait deeri, 15 gn nceye ait

tipik fiyat deerinden karn. Dolaysyla 15 adet karma ilemi
yapacaksnz. Yani 3.nc aamada bulduunuz dne ait deeri 16
gn nceki tipik fiyattan karacaksnz.
9. 5.nci aamada bulmu olduunuz deerlerin mutlak deerini aln

ve bunlarn da yine 15 gnlk BHOsn aln ve kan deeri 0.015
ile arpn.
10. 3.nc aamada bulduunuz deeri 2.nc. aamada bulduunuz

deerden karn.
11. 7.nci aamada bulduunuz deeri ise 6.nc aamada bulduunuz

deere bln. CCI saysn hesaplam olacaksnz.
Biliyorum, olduka karmak gzkyor, fakat halihazrda

borsada Teknik analize ait programlar bunu hzl bir ekilde
hesaplayabildii ve grafiini de izebildii iin fazla iine girmeye gerek
yok. Bilmeniz gereken en nemli ey, bu gstergenin, halihazrda
oluan fiyatlarn ortalamadan ne kadar saptn gstermesidir.
Yorumlarmz da bunu temel alarak yaplacaktr.
a. Yorumlanmas
Daha nce de sylediimiz gibi CCI +100 ile -100 arasnda deer
alr. +100n zerine kmas ar alm olduunu, -100n
altna dmesi ise ar satm olduunu gsterir. Elbetteki,
borsa tecrbelerimizi kullanacak olursa, ar alma geilen
katlarda hemen ksa bir sre sonra kar satlarnn geleceini
biliyoruz. Bu yzden CCI +100n zerinde ise alm
yaplmamas gerekir. Aksine tecrbeli yatrmclarn da bildii
388
gibi, kadn fiyat olduka dmken ve ar satm blgesinde

iken alm yaplmaldr.
Az nce yukarda verdiimiz yorumdan daha nemlisi ise CCI

gstergesi ve fiyatlarn izdii seyir arasnda aykrlklar
olumas nemli gelimelere iaret ederler. Aykrlk deyince ne
anlyoruz? Bu konuda dier gstergeleri anlatrken de bahsettik.
rnein CCI ykseli trendinde iken fiyatlarn aa trendde
olmas aykrlktr. Bir sre sonra fiyatlarn da ykselie
geeceini haber verir.
Diyelim ki fiyatlar bir nce yapt tepeden daha yksek bir tepe
yapm. CCI de fiyatlarn ilk tepe yapt yerde tepe yapm ve
fiyatlar ikinci bir daha yksek tepeye giderken CCI kendisinin
bir nceki tepesine ulaamyorsa bu durum fiyatlarn ksa bir
sre sonra trend deitirip aa dneceine iarettir.
b. rnek Olay
Aadaki resimde CCI (CCI) gstergesi st, fiyat grafii de alt

grafikte gsterilmitir. izilen her iki grafikte de izilmi olan trend
izgilerini dikkatle inceleyiniz.
st ve alt grafiklerdeki solda izilen trend izgilerine bakldnda

stteki ve alttaki izgilerin eimi yukar dorudur. Bu ise fiyatlardaki
artn devam edeceini gstermektedir. Yani ykseli trendi devam
edecektir.
Resim IV.8.2-1: Mal Kanal Endeksi (CCI, CCI)
Bunun yannda sa tarafta izilen trendlerde ise stteki ve

alttaki trendlerin eimlerinin farkl olduunu gryoruz. CCInn trendi
aay gsterirken, fiyat trendi yukary gstermektedir. Bu noktadan
itibaren artk ykseli trendinin devam etmeyeceini ve ksa bir sre
sonra fiyatlarn d trendine dneceini syleyebiliriz. nk, CCI
ve fiyatlar ayr eyler sylemeye balamtr. Nitekim de ksa bir sre
sonra fiyatlar uzun vadeli bir d seyrine girmilerdir.
c. CCI Sorgulanyor
Dier gstergelerdeki sorgulama formllerine aina olduunuzu

dnerek, burada ok ayrntl aklamalara girmiyorum. Ama
maddeler halinde formlleri vereceim ve bu formllerin ne tr
sonular verdiini sizlere aktaracam.
Yukarda "yorumlanmas" blmnde verilen "+100'n zerine

karsa sat, -100'n altna inerse al" mant her zaman almaz ve
ciddi zararlarla sonulanabilir. Bir senet iin, CCI(14)'e gre ilem
390
yaptnzda ne tr sonularla karlaacanza dair system test

forml aadaki ekildedir.
ENTER LONG: cross(cci(14), -100)
CLOSE LONG: cross(100,cci(14))
Dier forml blgelerine herhangi bir ey yazmaynz.
d. En Uygun CCI Gn Says Nedir?
Eer, en karl sonucu veren CCI gn saysn bulmak istiyorsanz

aadaki ekilde formlleri kurarak optimize saylarn
belirlemelisiniz.
ENTER LONG: cross(cci(OPT1), -100)
CLOSE LONG: cross(100,cci(OPT1))

Resim IV.8.2-2


Resim IV.8.2-3
Ben bu testi Ereli iin yaptmda aadaki sonular aldm.

lgintir. Ereli iin en uygun CCI gn says 31 olarak kt. Aadaki
resmi dikkatlice inceleyiniz.
Resim IV.8.2-4
e. CCI Aykrlklarn veren forml
AL Sinyali veren Aykrlk Durumu

392
Explorer ile yzlerce hisse iinden CCI gstergesine gre AL

sinyali veren aykrln olutuu katlar bulmak isterseniz aadaki
formlleri kullanabilirsiniz.
COLUMN A
If ( (
Ref ( LLV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < -140 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < - 80 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > -120 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -80,CCI ( 21 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -80, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100<0
) ,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < -140 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < -80 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > -120 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -80,CCI ( 21 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -80, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100< -
5 ) ,1,0 )
FLTER
When(colA>0)
Sat Sinyali Veren Aykrlk Durumu

COLUMN A
If ( (
Ref ( HHV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < 150 AND

Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < 120 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > 80 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 120, CCI ( 21 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 120, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100>-
5 ) ,1,0 )
If ( (
Ref ( HHV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < 150 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < 120 AND
Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > 80 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 120, CCI ( 21 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 120, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100>0
) ,1,0 )
FLTER
When(colA>0)
Aslnda yukarda verilen al ve sat sinyali veren CCI aykrlklarn

tek bir Explorer iinde de yazabilirsiniz. Bu durumda Column A'ya al
sinyali vereni yazmsanz, Column B'ye de sat sinyalini verenleri
yaznz. FILTER blmne ise,
When( COLA >0 OR COLB >0)
eklinde yazdnzda bu Explorer hem al hem de sat sinyali

verenleri bulacaktr. A kolonunda 1 ve 2 deerini alm hisseler Al
sinyali verenler, B kolonunda 1 ve 2 deerini alm hisseler sat sinyali
verenler olacaktr.
IV.8.3. Momentum Gstergesi (Momentum)
Momentum, belirlenmi olan bir sre iinde fiyatlarn % ka

deitiini gsteren bir gstergedir. Bir baka deyile, ilgili senedin
belirli bir sre iinde ne kadar kazandrdn veya kaybettirdiini
endeks olarak belirten bir gstergedir. Fiyattaki yzde deime
394
gstergesi de (Price ROC) ayn ekildedir. Aralarndaki fark ise

momentumun referans izgisi 100 iken fiyattaki yzde deime
gstergesinin referans izgisi 0dr ve dikey eksende fiyattaki yzde
deime gsterilir.
Son gnk kapana ait momentum gstergesi aadaki

formlle hesaplanmaktadr;
Son Gunku Kapanis

Momentum = * 100
x Gun Onceki Kapanis
Bu gsterge x gn ncesine gre senedin getirisinin ne olduunu

verir.
a. Yorumlanmas
Momentum ayr ekilde yorumlanabilir. Bunlar aada

verilmitir.
Bilgisayar programlarnda genel olarak default olarak

(varsaylan) 12 gnlk momentum hesaplanr. Fakat siz
dileinize gre bu gn saysn ayarlayabilirsiniz. 12 gnlk
momentum hesaplandnda, 12 gn nceki fiyat seviyesi 100
olarak kabul edilir ve son gnk kapan fiyatnn 100n
altna dtne veya 100n zerine ktna baklr. 100n
altna dmse senedin getirisi negatif olmu, aksi halde
senedin getirisi pozitif olmutur. Bu gsterge de bir trend
izleme gstergesidir. En ok kullanlan yorumu ise u
ekildedir;
Momentum 100n altna dp belli bir dip yaptnda (ki, bu

genellikle 50-60 seviyelerinde olur), ve bu dip seviyesinden
sonra yukar dndnde AL karar verilmesi ngrlmektedir.
Aksi durumda ise momentum belli bir tepe yaptnda ve
tepeden sonra aa dndnde SAT karar verilmelidir.
Bunun anlam nedir? Yani niin momentum belli bir tepe yapp
da aa dndnde SAT karar veriyoruz? Bu sorunun cevab
ise basittir. Momentum belli bir tepe yatnda fiyatlar hzl bir
ekilde artm demektir ve momentumun aa doru dnmesi,
fiyatlardaki art hznn yavaladn ve senedi ykselten

faktrlerinin etkilerinin artk zayfladn ve bir sre sonra ise
fiyatlarn dmeye balayacan haber verir.
Yukarda verdiimiz ilk yorumdan farkl olarak momentumun

ok nemli bir fonksiyonu daha vardr. Eer momentum
gstergesi, greceli olarak gemite yapt tepelere oranla ok
yksek bir tepe yapmsa ve daha sonra aa dnmse dahi
satmamaldr. nk, bu gibi durumlarda momentum gelecei
haber veren bir gsterge olarak ortaya kar. Momentum aa
dnse bile bu gibi durumlarda daha yksek bir fiyata doru
gidileceini haber verebilir. (Verilen rnekleri inceleyiniz)
Fiyatlar bir tepe yaptnda Momentum da bir tepe yapar ve

daha sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe yapmaya
yneldiinde eer momentumun yeni tepesi bir nceki tepenin
altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi
eyleri sylemektedir. Byle bir durumda ksa sre sonra
fiyatlarn aa dnecei anlalr.
Bir baka nemli nokta ise momentumun tarihi dip seviyelerine

gelmesi durumudur. Bu tr bir durum fiyatlarn ileride ar
derecede zayflayacana iarettir. Momentum gstergesi tarihi
dip seviyelerine yaklatktan sonra, fiyatlar bir tepki k
yapsa da bu durum uzun vadeli bir d trendinin dahi
balangc olabilir. Tam aksi durumun ortaya kmas, yani
tarihi zirve seviyelerine ulaan momentum gstergesi de eer
fiyatlar dip seviyelerde iken gereklemise, nemli bir orta
veya uzun vadeli yukar trendin balangc olduu sinyali
olabilir.
Momentum gstergesi belirli bir dip seviyeye ulaabilir.

Genellikle ilk defa dip yaptktan sonra yukar doru
dnlerinde hemen alm yapmak riskli olabilir. Fakat alm
yaplacak zamanlama yle yaplabilir. Momentumun nemli
bir dip seviyeye ular ve yukar doru dner, (burada alm
yaplmamaldr) sonra aa doru yeni bir harekete balar
fakat daha nceki dip seviyeye kadar d yapmadan yeni bir
dip yaparak ikinci defa yukar dner. te bu tr zamanlarda
396
alm yaplmas dier durumlara gre daha az risklidir.

Aadaki ekil bu anlatlan durumu net bir ekilde
gstermektedir.
AL
1. Dip 2. Dip
Seviye Seviye
Yukardaki maddede anlatlan durumun tersi ise tepe

seviyelerde olutuunda sat yapmak daha salkl olabilir.
1. Tepe 2. Tepe
Seviye Seviye
SAT
b. rnek Olay
Aadaki adet grafik verilmitir. Bu grafikleri srasyla

dikkatli bir ekilde inceleyiniz.
Resim IV.8.3-1
Momentum (116.002)
100 100
300 300
250 250
200 200
150 150
40000 40000
20000
x10000
20000
x10000
27 3 10 17 24 31 7 14 21 28 7 16 28
1994 February March
Resim IV.8.3-2
Momentum (116.002)
110 110
100 100
90 90
80 80
70 70
4500 4500
4000 4000
3500 3500
3000 3000
2500 2500
2000 2000
20000 20000
10000
x1000000 10000
x1000000
27 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 19 26
August September October
398
Resim IV.8.3-3
Momentum (116.002)
100 100
15000 15000
14000 14000
13000 13000
12000 12000
11000 11000
10000 10000
9000 9000
8000 8000
7000 7000
99999 99999
49999
x1000000 49999
x1000000
6 13 20 27 4 11 18 2 8 15 22 29 5 12
vember December 2001 February
Yukardaki grafikte de momentum gstergesi tarihi olarak

ortalama dip seviyesi olan 80 izgisinin altna dtkten sonra MKB-
100 endeksi uzun sreli bir gerileme dnemine girmitir. Aslnda kriz
zamanlar olarak bildiimiz bu tr zamanlarda momentumun 80
izgisinin altna dm olmas endeksin en azndan birka ay
boyunca ok fazla getiri salamayacann ve hatta negatif getiri
salayacann bir habercisi olmutur.
Kesikli dikey izgiler momentum gstergesinin endeks iin tarihi

dip seviyeleri olan 80 izgisinin altna dt anlar gstermektedir.
rnein yukardaki son grafikte 2000 ylndaki Kasm krizinde
momentum 80in altna dtnde endeks 11 bin 500
seviyelerindedir ve daha sonra 7 bin seviyelerine kadar gerilemitir.
Grafik IV.8-1 : Momentum 1
130 nceki momentum zirveleriMomentum

geiliyor (122.754) 130
120 120
110 110
100 100
90 90
80 80
22000 22000
21000 21000
20000 20000
19000 19000
18000 18000
17000 17000
16000 AL 16000
15000 15000
14000 14000
13000 13000
12000 12000
11000 11000
10000 10000
50000 50000
x100000 x100000
bruary April May June July August September N
Yukardaki grafikte AL dediimiz noktada biraz nce yaptmz

yorumlar erevesinde al yaptmzda, fiyatlarn ykselmesiyle ne
kadar nemli bir kar elde edilecei ortaya kmaktadr. Momentum
gstergesi daha nce 115 seviyelerine gelip aa dnmken, ilk defa
kesikli izgilerle gsterilen blgede yeni bir zirve yapyor. Bu zirve ise
yeni bir yukar trendin baladnn habercisi oluyor. Demek ki,
zetleyecek olursak, momentumun daha nceki zirvelerine gre, daha
yksek bir seviyede zirve yapmas orta vadeli bir k trendinin ilk
sinyali olabiliyor.
Momentum Psikolojisi
Yukardaki satrlar okuyan biri, iin ne kadar da kolay olduunu

dnecek ve bunu uygulamaya kalkacaktr. Fakat burada bir
noktaya dikkatinizi ekmek istiyorum. AL sinyalinin geldii noktadan
sonra momentum yeniden 100 izgisinin altna derken, fiyatlar da
15 bin seviyelerine yaklatktan sonra yeniden aa dnm ve 13 bin
500 seviyelerine kadar gerilemitir.
400
Al noktasnda alm yapan biri yksek bir olaslkla 14 bin lira

seviyesinden alm, ama 15 bin seviyesinden satmay karm biri
olacaktr. Fiyat yeniden fiyat 15 bin seviyelerine yaklatnda ise daha
nce satmad iin piman olduundan, 15 bin seviyesinde satp
rahatlayacaktr. Fakat grld gibi bu hisse daha sonra 21 bin lira
seviyesine kadar ykselmitir.
Burada sizler bu satrlar okurken AL denilen nokta ile fiyatn

ulat en son noktay grmektesiniz. nk balang ve sonu sizi
ilgilendirmektedir. Beyniniz bu grafii ancak bu ekilde grmenizi
salamaktadr. Halbuki 21 bin lira seviyesine klrken ki yolu
izleyerek gitseniz, bu tr bir hareketi yapabilmenin hi de o kadar
kolay olmadn greceksiniz.
u an sakin bir kafa ile bu satrlar okuyorsunuz. Babakan

konumuyor, Trkiye ekonomisi hakknda ok kt bir yabanc rapor
gelmi deil, veya bir rating irketi notumuzu drm de deil. Yani
dardan hibir etki, haber veya dedikodu almyorsunuz. Eer bu
hisseyi AL noktasnda alm olsaydnz, hem irket hakknda hem de
borsay etkileyebilecek her trl haber hakknda kulaklarnz drt
ap, ekrana bakarken de gzlerinizi sekiz aacaktnz. O kadar youn
bir haber bombardman altnda kalacaktnz ki, az nce okuduunuz
satrlar beyninizden oktan uup gidecekti.
Sonu: Teknik analiz kurallarna gre yapm olduunuz bir alm

daha sonra bir sr baka sebeple, duyumla veya piyasann o anki
irrasyonel bir kararna uyarak sata dnecekti. Daha sonra da siz
teknik analizin tutmadn ve zarar ettirdiini syleyecektiniz. te bu
durumda hem teknik analiz kuraln nce sorgulamal ve baar
ansn bulmal, sonra da hangi artlarda alm yada satm yaptnz
sorgulamalsnz.
c. Momentum iin en uygun gn says nedir?
Bunun formllerinin yazlmas ve test edilmesi de aadaki

ekilde olmaktadr.
ENTER LONG: cross(MO(OPT1),100)
CLOSE LONG: cross(100,MO(OPT1))


Resim IV.8.3-4

Resim IV.8.3-5
402
Daha sonra system tester' altrnz. Ben Ereli iin eldeki son
3000 gnlk verileri kullanarak yapm olduum testte aadaki
sonular elde ettim.
Resim IV.8.3-6
Bu resimde de grld zere en yksek getiriyi 3 gnlk RSI

salamtr. Fakat unutmaynz ki bu sonular Ereli hissesine aittir.
Baka katlarda farkl sonular verebilir. Net kar kolonunda da ne
kadar kar edildii verilmektedir. Dolar deerleri baz alnd iin,
tablodaki getiriler gerekten de dolar getirileri vermektedir.
Kar/Zar kolonunda toplam ilem saysndan kanda kar

kanda zarar olduu verilmektedir. rnein sol bataki kolonda 4.
testte toplam 222 al-sat yaplm, bunun 86'si karl ilem, 136's ise
zararl ilem olmutur.
d. Momentum Nasl Kullanlmal?
Tecrbelerim ve yaptm testler gsterdi ki, momentum

gstergesi 100 izgisini yukar kesince Al, aa kesince Sat yapmak
yerine, dip seviyelerde aykrlk olumasn beklemek ve daha sonra
alm yapmak daha karl olmaktadr.
Aada gelitirdiim forml, Momentum iin, dip seviyelerde

oluan aykrlklar bulmaya almaktadr. Burada kesin olarak btn
aykrlklar yakalayacan syleyemem.
Bugn hangi hisselerde aykrlk olutuunu bulmak istiyorsak

Metastok programnn "Explorer" zelliini kullanmamz gerekiyor.
Explorer' altrdktan sonra aadaki formlleri ilgili column ve

FILTER blmne harfi harfine yaznz. Aksi halde formlnz
almayacaktr. Eer Metastok 7.0 veya daha eski versiyon
kullanyorsanz, ">" veya "=" veya "<" iaretleri arasna da "," (virgl)
koymanz gerekiyor.
COLUMN A
If ( (
Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 )
,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 )
,1,0 )
FLTER
When(colA>0)

Ada 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl Al
sinyali veren hisselerdir.
1 AUSTOS 2003 tarihi iin bu Explorer altrlm ve

aadaki sonular elde edilmitir.
404
Resim IV.8.3-7
lgili tarihte bu listede verilen senetleri inceleyerek grafiksel

olarak ne kadar uyumlu olup olmadna bakabilirsiniz. Ben aada
AYGAZ hissesi iin grafii verdim. Kesikli dikey izgi 1 Austos 2003
tarihini gstermektedir.
Resim IV.8.3-8
130
1 AGUSTOS 2003
120
110
100
90
4200
4100
4000
3900
3800
3700
3600
3500
3400
3300
3200
3100
3000
2900
2800
2700
2600
2500
10000
x100000
May June July August September October November December 2004
Bunu system tester'de nasl yazarz?
ENTER LONG:
WHEN(
If ( (
Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 )
,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND
Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND

406

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 )
,1,0 ) )=1
CLOSE LONG: Bir ey yazmaynz.
"STOPS" blmn tklayarak "Profit Target" blmnde ilgili

boluklara yzde 20 yaznz. Long kutusunu seiniz ve system tester'
altrnz.
e. D Sinyali Veren Aykrlklar Bulan Forml
Az nce art sinyali olarak alglanabilecek hareketleri bulan

forml vermitik. imdi de fiyatlar belirli tepelere geldiinde henz
de gemeden nce d sinyali veren aykrlklar bulan forml
verelim.
Burada Column A ve aada yazl olan dier kolonlara

tklayarak aada belirtilen ekilde formlleri yaznz.
Daha sonra securities blmn tklayarak hisse senetlerinizin

bulunduu dizini tanmlaynz. Hangi gn iin explore yaptrmak
istiyorsanz, options butonunu tklayarak tarihi belirlersiniz. Aksi
halde en son tarihi Metastok program explore tarihi olarak alacaktr.
COLUMN A
If ( (
Ref ( HHV ( Mo ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) > 125 AND
Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) <115 AND
Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) >105 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) )
,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100>-5 )
,1,0 )
+
If ( (
Ref ( HHV ( Mo ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) > 125 AND
Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) <115 AND
Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) >105 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100>0 )
,1,0 )
FLTER
When ( colA > 0 )

Ada 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl
sat sinyali veren hisselerdir.
Resim IV.8.3-9
Bu resimde grld zere 18 haziran 2003 tarihinde birok

senette momentum aykrlk oluturarak sat sinyali vermitir. Bu
hisselerden BSFREN'in grafii aada verilmitir. Dikey izgi 18
Haziran tarihini gstermektedir.
408
Resim IV.8.3-10
140
130
120
110
100
90
22000
21000
20000
19000
18000
17000
16000
15000
14000
13000
12000
11000
10000
x100
50000
x10
September November December 2003 February April May June July August
IV.8.4. Para Akm Endeksi (Money Flow Index)
Para akm endeksi hisseye para giri veya k gcn

belirleyen bir gstergedir. Bu gsterge greceli g endeksine
benzemekle beraber, hesaplamalarda ilem hacmi de dikkate
alndndan daha baarl bir gsterge saylabilir.
Aadaki bir seri forml hesaplandktan sonra Para Akm

Endeksine ulalr. lk olarak hesaplanmas gereken ey tipik fiyatn
bulunmasdr. Bunun iin ncelikle belirli bir srenin seilmesi
gerekmektedir. Tipik fiyat ise aadaki formlle hesaplanr.
EY + ED + K
T ip ik F iy at =
3
Burada :
EY : Belirlenen sre iindeki en yksek fiyat
ED: Belirlenen sre iindeki en dk fiyat
K : Belirlenen sre sonundaki kapan fiyat

Tipik fiyat hesaplandktan sonra Para Akm ise aadaki

formlle belirlenir.
Para Akm = Tipik Fiyat * lem Hacmi
lem hacminin sabit olduu varsaylrsa, bugnk tipik fiyatn

dnk tipik fiyattan yksek olmas durumunda senede pozitif para
akm var olduu, aksi durumda ise senetten para k olduu
(negatif para akm) dnlr.
Tabi ki yukarda vermi olduumuz formllerle hesaplanan

deikenler sadece bir gn iin deil gemie doru belli bir sre iin
hesaplanr. rnein en ok kullanlan sre 14 gnlk sredir.
Yukardaki formller kullanlarak belirli bir sre iinde (14 gn

olarak alnabilir) pozitif ve negatif para akmlar hesaplanr ve bu sre
iindeki pozitif para akmlaryla negatif para akmlar kendi aralarnda
toplanarak 14 gnlk toplam pozitif para akm ile negatif para akm
rakamna ulalr. Bu deerler bulunduktan sonra ise aadaki
formlle Para Oran denilen deiken hesaplanr.
Belirlenen Suredeki Pozitif Para Akimi Toplami
Para Orani =
Belirlenen Suredeki Negatif Para Akimi Toplami
Son olarak Para Akm Endeksinin hesaplanmasna sra gelmitir.

Bu da aadaki formlle bulunur.
100
Para Akim Endeksi = -
1 + Para Oran
a. Yorumlanmas ?
Para akm endeksi 100 ile 0 arasnda deerler alr. Para akm
endeksinin ykseliyor olmas senede para girii, dyor
olmas ise senetten para k olduunu gsterir. Genel
yorumlama kurallar aadaki ekilde belirlenmitir.
Para akm endeksi ile fiyatlardaki deiim ve tepe ve dip

noktalar birlikte izlenmeli ve aykrlklar aratrlmaldr.
Aykrlktan kastettiimiz ey, az sonra rnek olay
incelemesinde aklanlacaktr. Ama ksaca bahsetmek
410
gerekirse yle bir rnek verebiliriz. Fiyatlar bir tepe yaptnda

para akm endeksi de bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar
daha yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer bu
endeksin yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir
aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu
durumda ksa bir sre sonra fiyatlarn aaya doru
ynelecei yorumu yaplr (Aada verilen rnek olay dikkatli
bir ekilde inceleyiniz)
Senetten senede deimekle birlikte para akm endeksinin 80e

yaklat durumlarda ar alm yapld ve bir sre sonra
satlarn gelecei dnlrken, endeksin 20 seviyelerine
dmesi durumunda ar satlarn meydana geldii ve artk
bundan sonra satlarn artmayaca ve almlarn gelerek
fiyatlarn ykselecei dnlr. Ksaca bu gsterge 75-80
seviyelerine yaklatnda SAT, 25-20 seviyelerine dtnde
ise AL karar verilir. Aada verdiimiz rnekleri inceleyiniz.
Gstergenin 75-80 seviyelerine ulamas durumlarnda senedin

nemli (tarihi) tepeler, 25-20 seviyelerine dtnde ise
nemli dipler yapt grlr.
b. MFI Sorgulanyor
Resimde Para akm endeksinin kullanlna ilikin bir rnei

grmektesiniz. Grafikte AL ve SAT noktalar belirlenmitir. Uzun vadeli
fiyat ve endeks hareketine bakldnda ise fiyatlar aa giderken
endeksin trendi yukar dorudur. Bu da belirli bir sre sonra fiyatlarn
artacan iaret etmektedir. Nitekim Ocak 1996nn sonundan itibaren
fiyatlar da ykselmeye balam ve nemli oranda ykselmitir.
Bu senet iin SAT sinyalleri genellikle 70-75 civarnda

olumutur. Dolaysyla sat karar vermek iin gstergenin 80e
kmasn beklemek anlaml deildir. Ayn ekilde AL sinyalleri ise
gstergenin 25 seviyelerine dtnde ortaya kmtr.
Resim IV.8.4-1: Para Akm Endeksi 1
Aadaki grafikte hibir yorum yaplmadan ilgili senede ait fiyat

hareketleri plak olarak verilmitir. Bu grafii inceleyiniz ve AL-SAT
noktalaryla aykrlk durumlarn belirleyip bu gstergenin yukarda
yaptmz yorumlarla ne derece uygun olduunu kontrol ediniz.
Size gre son gnk fiyat hareketinden sonra ne gibi bir gelime
olabilir? Fiyatlarn ne ynde gelieceini dnyorsunuz. AL-SAT
veya TUT karar m verirsiniz?
412
Resim IV.8.4-2: Para Akm Endeksi 2 (Deneme)
imdi sorgulamaya balayalm. Varsayalm ki MFI(14) (14

gnlk Para akm endeksi) 30 izgisini yukar kesince alm yapalm,
75 izgisini aa kesince sat yapalm. Bu durumda acaba ne kadar
ilem yapm olurduk? Ka ilemde zarar, ka ilemde kar ederdik?
Toplam karmz ne olurdu?
nce aadaki grafii inceleyiniz. Bu grafikte yukar kaln oklar

alm yerini gsterirken, "exit" levhalar da sat yerini gstermektedir.
Resim IV.8.4-3
90
80
70
60
50
40
30
20
4.5
4.0
3.5
Y 3.0
567 (20) Y 2.5
O Y O O 682 (21)
510 (18) 510 (18) Y 682 (21) 2.0

O 588 (19) 567 (20)
588 (19) 1.5
1.0
20000
10000
x100000
August September November 1998 February March April May June July August September
Grafikte bu stratejinin ciddi bir performans salamadna ilikin

grsel bir yargya vardm. Fakat, yukardaki al-sat noktalar sadece bir
kesittir. imdi kadn btn gemiine bu stratejiyi uyguladmzda
nasl bir sonu elde ettiimize bakalm.
Buna ilikin system tester formlleri aadaki ekildedir;
ENTER LONG: cross(mfi(14), 30)
CLOSE LONG: cross(75, mfi(14))
Bu testi yaptmzda Ereli iin aadaki sonular elde

edilmitir. Sonu olarak yllk dolar baznda yzde 25 getiri saladn
gryoruz.
Performans
Kar $3051.27
Performans 305%
414
LEM ZET
Karl lemler
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $10.83
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-33.27
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Bu sonular kendinize gre yorumlayabilirsiniz. Unutmaynz,
daha ok kar ettiren ve yaplan toplam ilem saysnda daha ok
kazandran strateji daha iyi stratejidir.
c. MFI in En Uygun Gn Says Nedir?
Yukarda 14 gnlk MFI kullanarak ilem yapldnda ne tr

sonu elde edilebileceini verdik. imdi MFI iin en karl sonucu
verecek gn saysn system tester ile test edelim. Formller yle
olmal.
ENTER LONG: cross(mfi(OPT1), 30)
CLOSE LONG: cross(75, mfi(OPT1))
Burada OPT1 olan yerlere daha nce RSI ve Momentumda

yaptmz gibi 3'den balayarak 45'e kadar ikier ikier gn saysn
artracak ekilde deneme yapabilirsiniz. Dolaysyla OPT1 seenei, 3-
45-2 olacaktr.
Resim IV.8.4-4
Bu resimde Ereli iin yaplm MFI gn testi vardr. En yksek

kar salayan gn says olarak 9 gn bulunmutur (OPT1 kolonuna
baknz). 9 Gnlk MFI'ya gre 56 defa ilem yaplm ve bunun 31
tanesi kar ile, 25 tanesi de zararla sonulanmtr. Ort/Getiri Zarar
kolonunda grld gibi bu ilemlerde 1.18 dolar kara karlk 1
dolar zarar edilmitir. Bu strateji yllk ortalama olarak dolar baznda
yzde 50'nin zerinde getir salamtr.
Burada bir noktay tekrar vurgulamak istiyorum. 56 ilem

yapyorsunuz ve bunun 31 tanesi kar ile 25 tanesi zarar ile
sonulanyor. Bu istatistii grdkten sonra herhalde artk "MFI 30'u
yukar kesti hep kazanacam" diyemezsiniz. nk ilemlerin
416
yarsnda zarar olaslnz var. Ama kar ettiinizde iyi kar ettiiniz iin
daha nceki zararlar gtrmektedir.
Bu testi 5 ayr hisseye daha uygulayarak dier katlarda uygun

gn saylarn bulmaya altm. En uygun gn says olarak 31 gn
kt. EN ok kazandran hisse ise Akbank oldu.
rnein Akbank hissesinde 31 gnlk MFI kullanlarak

yaplacak ilemlerden 10 ylda dolar baznda yzde 1820 getiri
salamak mmknken, C hissesi iin ayn dnemde - yzde 83
zarar edilmektedir. Bir baka deyile, eer son 10 ylda Akbank ve C
hisselerinde 31 gnlk MFI kullansaydnz bu derece farkl iki ayr
getiri elde edecektiniz. C iin en uygun gn says 41 gn olarak
kt. Bu durumda 10 yldaki dolar baznda getiri yzde 266 olacakt.
Bu getirinin de dk olduunu syleyebiliriz.
d. MFI gstergesi AL ve SAT sinyali veren hisseler
Eer birok senet arasnda MFI gstergesi 30'un zerine km

veya 75'in altna dm olanlar buldurmak istiyorsanz, Explorer
blmne aadaki formlleri yazarak eleme yapabilirsiniz.
COLUMN A:
If(MFI(14)>30 AND Ref(MFI(14),-1)<30,1,0)
COLUMN B:
If(MFI(14)<75 AND Ref(MFI(14),-1)>75,-1,0)
FILTER:
When(colA=1) OR When(colB=-1)
Bu formlleri kullandnzda aadaki trden bir liste karnza

gelecektir. Burada A kolonunda 1 deeri alm olan hisseler, MFI(14)
gstergesi 30'u yukar gemi olanlar iken, -1 deeri alm hisseler ise
MFI(14) gstergesi 75 seviyesini aa krm hisselerdir.
Resim IV.8.4-5
e. MFI Aykrlklarn Bulan Formller
MFI gstergesi sadece 30 ve 70 seviyelerinin aa ve yukar

krlmas eklinde kullanlmamaldr. Aykrlklar da nemlidir. Burada
aada hem AL hem de SAT sinyali veren aykrlklar veren Explorer
formlleri aada verilmitir.
COLUMN A: (Al sinyali verenler)
If ( (
Ref ( LLV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <30 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >30 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross (35,MFI ( 14 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 35,MFI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 )
,1,0 )
418
If ( (
Ref ( LLV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <30 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >30 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross (35,MFI ( 14 ) )

,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 35,MFI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100< -5
) ,1,0 )
COLUMN B: (sat sinyali verenler)
If ( ( Ref ( HHV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >80 AND

Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <70 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >60 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 )
,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 ) ,CLOSE ) *100>-5 )
,1,0 )
+
If ( ( Ref ( HHV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >80 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <70 AND
Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >60 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 )
,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 ) ,CLOSE ) *100>0 )
,1,0 )
FILTER
WHEN(COLA>0) OR WHEN(COLB>0)
Yukardaki formlleri explorer'a yazdktan sonra altrdnzda

aadakine benzer bir liste gelecektir. Bu listede A kolonunda eer 1
veya 2 rakam yer almsa, bu hisseler MFI(14)'e gre oluan aykrlk
zerine Al sinyali vermektedir. 2 rakamna sahip hisseler daha gl
al sinyali vermektedir. Eer A kolonu "0" iken B kolonu 1 veya 2
deerini alyorsa, bu hisseler de Sat sinyali vermektedir. B kolonunda
2 deerini alan hisseler daha sert sat sinyali veriyor demektir.
Resim IV.8.4-6
Aadaki grafikte yukardaki listede yer alan AKGRT hissesi

verilmitir.
Resim IV.8.4-7
90
80
70
60
50
40
4500
4000
3500
3000
2500
2000
14 21 28 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 1 8 15 22 29 5 1
420
IV.8.5. Stokastik Osilatr ( Stochastic Oscillator )
Stokastik Osilatr (SO) bir senedin kapan fiyatn verilen bir

periyot iinde seyrettii fiyat aral ile karlatran bir gstergedir. Bu
gstergeyi gelitirenler kadn son zamanlarda tarad fiyat
seviyelerine yakn kapanacan sylemektedirler. Yani eer fiyatlar
ykseliyorsa kadn kapan fiyat seilen periyot iindeki en yksek
fiyata doru gitme eiliminde olacak, eer fiyatlar dyorsa seilen
periyot iindeki en dk fiyata gitme eiliminde olacaktr.
SO, bilgisayar programlarnda iki ayr eri ile gsterilir ve

yorumlama bu erilerin karlatrlmas ile yaplr.
Ana eri yavalatlm %K erisi olarak adlandrlr ve %D olarak

adlandrlan ikinci bir eri daha verilir. Yavalatlm %K izgisi
genellikle kesiksiz devam eden bir izgi iken %D izgisi noktalarla
gsterilir.
Yavalatlm %K izgisi iin veriler hesaplanmadan nce %Knn

verilerinin hesaplanmas gerekir. %K erisinin hesaplan aadaki
forml yardmyla yaplr.
1 0 0 * (S G K F - E D .)
%K =
EY - ED
Burada eer son 5 gnlk sreyi periyot olarak almsak,
SGKF : Son gnk kapan fiyat
ED : Senedin son 5 gn iindeki en dk deeri
EY : Senedin son 5 gn iindeki en yksek deeri
Burada eer son gnk kapan fiyat son 5 gn iindeki en

yksek deere daha yaknsa fiyatlarn ykseleceine, aksi halde
fiyatlarn deceine dair yorum yaplr.
Yavalatlm %K erisi ise, %K erisinin belli bir periyot iin

hesaplanan hareketli ortalamasdr (hareketli ortalamalarn hesaplama
yntemleri iin ilgili blm inceleyiniz). Yavalatlm %K erisi
aadaki forml ile hesaplanr.
Yavalatlm %K = HO(x) [ %K ]
Buradaki HO(x), x dnem iin alnacak hareketli ortalamay ifade

etmektedir. Bu hareketli ortalama genellikle basit veya ssel hareketli
ortalama olur.
%D erisi ise yavalatlm %K erisinin belli bir periyot iin

hareketli ortalamasdr. Yani;
%D = HO (x) [Yavalatlm %K]]

Buradaki HO(x), ayn ekilde x gn iin hareketli ortalamay
ifade etmektedir.
a. Yorumlanmas
Yorumlamaya gemeden nce nemli bir noktay belirtmekte

fayda gryorum. Genellikle bilgisayar programlarnda incelenecek
sre olarak %K iin 5, yavalatlm %K iin 3 ve %D iin ise 3 gnlk
sreler baz alnmaktadr. Bu ise ok sk al-sat sinyalleri vermekte ve
yatrmclarn ba dnmektedir. eitli senetler iin deimekle
birlikte tecrbelerim %K iin 12, yavalatlm %K ve %D iin ise 5
veya 6 gnlk srelerin daha iyi sonu verdiini gstermitir. Tabi ki
daha uzun vadeli yatrmlar iin bu sreler daha da uzun alnabilir.
imdi stokastik osilatrnn yorumlanmasna ilikin genel

kurallar aada verelim.
SO 100 ile 0 arasnda deerler alr. Buna gre hisseden hisseye

deimekle beraber SO belli bir deerin zerine ktnda
satlr (rnein 80 deerini atnda), belli bir deerin rnein
20nin altna dtnde ise alnr. 80 ve 20 deerleri genel bir
kural olmamakla beraber ok ska kullanlmaktadr. Hissenin
nceki seyirleri izlenerek belli bir hisse iin farkl deerler
kullanlabilir.
Yavalatlm %K izgisi aadan yukar doru %D izgisini

keserse AL karar verilir. Eer tersi olursa yani %K izgisi %D
izgisini yukardan aaya doru keserse SAT karar verilir.
SO ile fiyatlardaki deiim ve tepe ve dip noktalar birlikte

izlenmeli ve aykrlklar aratrlmaldr. Fiyatlar bir tepe
yaptnda SO da bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha
422
yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer SOnun

yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir aykrlktr
ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu durumda
ksa bir sre sonra fiyatlarn aaya doru ynelecei yorumu
yaplr.
b. Stokastik rnekleri
Resim IV.8.5-1
Grafikte yukarda verilen birinci ve ikinci kritere gre alm-satm

yapld haller gsterilmitir. Stokastik osilatr hesaplanrken %K
iin 12, yavalatlm %K ve %D iin 5 gnlk periyotlar ele alnmtr.
Noktal izgi %Dyi ve kesiksiz eri ise yavalatlm %Ky
gstermektedir.
Grafik zerinde AL-SAT noktalar aka gsterilmitir. Eer

verilen ilk AL noktasna dikkat edilirse burada yavalatlm %K
izgisi, noktal %D izgisini alttan kesmitir. Kesime noktasnda fiyat
10,500 TL; SO, SAT sinyali verdii zaman ise 12,250 TLdir. Grafikteki
dier AL-SAT noktalar da buna benzer sonular vermitir.
Yalnz burada nemle belirtmek istediim bir nokta var. Bir senet
iin bu yolla AL karar verildikten sonra senedi satmak iin bu
gstergenin illaki SAT sinyalini vermesinin beklenmesine gerek yoktur.
nk SAT sinyali, fiyatlar belli bir tepe yaptktan ve bu tepeden
itibaren belli bir d gerekletirdikten sonra ortaya kmaktadr.
Dolaysyla senedi satmak iin belli bir gecikme olacaktr. Bunu
nlemek iin dier gstergeler, destek diren noktalar, Fibonnaci
almalar kullanlarak fiyatlar daha tepede iken ve henz Stokastik,
SAT sinyali verilmemiken satlarak kar oran artrlabilir.
Aadaki grafikte ise stokastik gstergesine ait aykrlk

durumlarna dikkat ekilmi ve fiyatlarn hareketinden nce aa veya
yukar gideceine ilikin yorumlarn nasl yaplacana dair rnek
verilmitir. Stokastik osilatr hesaplanrken %K iin 5, yavalatlm
%K ve %D iin 3 gnlk periyotlar ele alnmtr.
424
Yukarda grld gibi bir aykrlk durumu sz konusu; SO

20nin altndan yukar doru hareketle 80ler seviyesine ulamakta, bu
durumda fiyatlarn da yukar ynl olmas beklenir ancak dikey
izgilerle ayrlm blmde grld gibi fiyatlar yatay
seyretmektedir. Fiyatlar asl ykseliini SO, 80nin zerine ktktan
sonra yapmtr.
stteki grafikte ise SOnun aykrla ramen yanl sinyal

oluturduuna dair rnek verilmitir. Kesikli dikey izgilerle ayrlm
blgede SO(5,3) 90 seviyesinden 70 seviyelerine azalan trendde
derken, fiyatlar tam aksine 1300 TLden 1800 TLye doru artan bir
trendde yukar hareket etmektedir. Burada SOnun almadn
grmekteyiz. Stokastik, ubat 99 bandan itibaren srekli olarak SAT
vermekte iken, hisse ise ayn dnemde srekli olarak ykseli
kaydetmektedir.
Bunun sebebi ise Temmuz 98de balayan global krizin neden

olduu byk dn artk durmu olmas, endekste ve hisselerde
dip noktalara gelinmesi ve bu dip noktalardan destek bularak
endekste ve hisselerde ykseli trendine geilmesidir. Dolaysyla,
Stokastik gstergesi her zaman her hissede doru olarak
almayabilir. Hisse ve piyasa d trendinde ise Stokastiin AL
vermesinin hibir nemi yoktur nk den ve yatay piyasalarda bu
tip gstergeler pek baarl olmamaktadr. Yatrmc Stokastii referans
alarak hareket ediyorsa hissenin ve piyasann hatta global ekonominin
426
iinde bulunduu artlar da birletirerek analiz yapmamal ve ona

gre yatrm karar almaldr. SOnun dmekte olduunu gren bir
yatrmc 1300-1400 TL seviyesinden bu hisseyi satarak yaklak %
40lk bir primden mahrum kalmaktadr. Dolaysyla SO tek bana ele
alndnda alm-satm iin yzde yz geerli ve baarl bir kriter
olamamaktadr. Dier kriterler de SO ile birlikte deerlendirilip o ynde
hareket edilmelidir. Byle uygulanrsa kayplar minimize, kazanlar
maksimize edilebilir.
c. Yatrmc Psikolojisinin Stokastie Yansmas
SO, belli bir fiyat aralnda Boalar veya Aylarn fiyatlar st

veya alt snra yakn kapatma kapasitesini (gcn) lmektedir. Yeni
bir ralli balad zaman, fiyatlar en yksek noktasna yakn kapanma
eilimindedir. Eer, Boalar gn ierisinde fiyatlar ykseltiyorsa, fakat
yksee yakn kapatamyorsa SO dmeye balar. Bu, Boalarn
grndkleri kadar gl olmadklarn gsterir ve bu bir SAT
sinyalidir.
D trendlerinde, kapanlar gnlk en dk seviyelerine

yakn kapanma eilimindedirler. Gn ii fiyatlar en yksek seviyelere
yakn kapanyorsa, bu bize Aylarn, fiyatlar aa ekmeye
altklarn ancak bunda baarl olamadklarn gsterir. SOnun
yukar dn, bize Aylarn sanld kadar gl olmadklarn
gsterir ve bu bir AL sinyali olarak yorumlanr. 4
MKBde ilem yapan yatrmclarn AL-SAT kriteri olarak en ok

kabul ettikleri gsterge olan SO u ekilde kullanlmaktadr: SO,
20nin altna inince AL, 80in zerine knca SAT. Pek ok yatrmc,
gazete ve dergilerde verilen SO rakamlarna bakarak alm-satm
yapmaktadr. Bu ilemler bazen isabetli olsa da az nceki rnekteki
almama veya aykrlk durumlarnda yatrmc ya daha fazla
primden mahrum kalmakta yada kazan beklerken kaybetmektedir.
Hal byleyken, SOnun en iyi (Kayb en aza indirecek ) kullanm

eklini bulmak gerekmektedir. En ok kullanlan Stoch (5,3) gstergesi
4 Bkz. ELDER, Alexander. Trading For A Living sf: 158

5 gnlk fiyatlar baz alnd iin daha fazla dalgal olmaktadr. Oysa
Stoch (12,5) veya Stoch (14,6) kullanlrsa bu dalgalanmalar daha aza
inmekte ve AL-SAT seviyeleri Stoch (5,3)e gre daha kolay
belirlenebilmektedir.
Aada verilen grafikte Stoch (5,3) ile Stoch (12,5) ayn hisse
zerinde izdirilmi ve yaptklar primler ve de alm-satm kriterleri
karlatrlmtr:
Kesikli dikey izgiler, Stoch (5,3) iin alm-satm araldr. Dz

dikey izgiler ise Stoch (12,5) iin alm-satm araldr. Stoch (5,3),
20nin altna indii noktada 1270 TLden aldryor. 80in zerine kt
noktada ise 1235 TLden sattryor.
Stoch (12,5)de %K izgisi, kesikli %D izgisini 20nin altndan

yukar doru kestiinde, 1220 TLden aldryor. Krmz %K izgisi,
kesikli %D izgisini 80in zerinde aa krd zaman 1950 TLden
sattryor. Ayn zaman diliminde, Stoch (12,5), % 55-60 aras bir prim
yaptrrken; Stoch (5,3) ise zarar ettirmektedir. Borsann ykselie
getii bir dnemde Stoch (5,3)n zarar ettirmesi dikkat edilmesi
gereken bir noktadr.
428
Burada ayrca dikkat edilmesi gereken dier bir nokta ise artan
ilem hacmidir. lem hacminin artmaya balad noktadan itibaren
Stoch (12,5), AL veriyor, ilerleyen gnlerde daha da artan ilem hacmi
ve borsann ynnn yukar olmas bize bu hisseyi tutmamz
sylyor. Stoch (5,3), yatrmcy 15 gnde zarara uratmaktadr.
Borsann ynnn yukar dnd bir durumda yatrmcnn zarar
etmesi pek kabul edilebilir bir durum deildir. Stoch(5,3), Dohol
(Doan Holding) hissesinde 99 ubat banda SAT verdikten sonra
kendini 80 seviyesi etrafnda (st yatay izgi) dalgalanarak zaten
ykselii teyit ediyor. Bu bilgiler nda olumlu bir haber veya baka
olumlu bir etkenle yn yukar dnen borsada ksa vadeli gstergelere
gre AL karar verilebilir ancak SAT karar vermek rnekte de
grld gibi ya zarar ettirir yada daha yksek oranl karlardan
mahkum brakr. Stoch (12,5) ise 30 gnde % 60a yakn kazan

salyor.
rnek;Aada verilen grafikte nerelerde aykrlklar olduunu

kitabn zeride izim yaparak siz bulunuz. AL-SAT karar noktalarn
belirleyiniz ve ne derece doru gsterdiini yorumlaynz.
d. Stokastik Sorgulanyor
Bunun iin en klasik stokastik alm yntemini sorgulayalm.

Stokastik izgisi sinyal izgisini yukar keserse al, aa keserse sat
yaplm olsun. Bunun System tester'de forml ile ifadesi aadaki
ekilde olmaldr.
ENTER LONG:
Cross(stoch(14,6),mov(stoch(14,6),6,s))
CLOSE LONG:
430
Cross(mov(stoch(14,6),6,s),stoch(14,6))
Dier yerlere bir ey yazmaynz.
Bu testi Aselsan iin son 3000 gnlk veriye gre yaptmda

aadaki sonular elde edildi.
ASELS E (ASELS)
3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days)
Performans
Kar $7049.94
Performans 705%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $2.02
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-4.79
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Dikkat edilirse 186 ilem yaplm, bunun 81 tanesi kar
getirirken 105 tanesi zarar getirmitir. Fakat kar getiren ilemlerin
ortalama kar 567 dolar olurken, zarar yaratan ilemlerde ilem bana
den ortalama zarar 378 dolar olmutur.
e. Stokastik in En Uygun Gn Says
Yukarda 14,6 stokastik gstergesini sorguladk. Daha nce de

sorduumuz gibi imdi yine "acaba en uygun ka gn alnsayd,
Aselsan'da ayn srede ve artlarda kar en yksek dzeye
ulatrabilirdik" sorusunu soralm. Bunu test etmek iin system
tester'da yazmanz gereken formller aadaki ekildedir.
ENTER LONG:
Cross(stoch(OPT1,OPT2),mov(stoch(OPT1,OPT2),OPT2,s))
CLOSE LONG:
Cross(mov(stoch(OPT1,OPT2),OPT2,s),stoch(OPT1,OPT2))
Resim IV.8.5-2
Yukardaki sonularda da grld zere Aselsan iin son

3000 gn baz alnarak yaplan dolar baznda testte en iyi sonucu
STOCH(39,8) vermitir. En iyi ikinci sonucu ise Stoch(36,8) vermitir.
432
Bunlar tablodaki opt1 ve opt2 kolonlarndan okuyoruz. Eer

stoch(39,6)'ya gre ilem yapm olsaydk. Yani sinyal izgisini aa ve
yukar kestii noktalarda ilem yapsaydk aadaki sonu tablosunu
elde edecektik.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $61703.00
Performans 6170%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $29.06
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-4.94
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama

Bu tabloda grld zere yllk dolar baznda yzde 510 getiri
ve 10 ylda yzde 6170 getiri hi fena deil. Fakat dikkat edeceiniz
nemli nokta ise, toplam 119 ilem vardr, bunun 56 tanesi karl
sonulanrken, 63 tanesi zararla sonulanmtr. Dolaysyla yaptnz
iki ilemden birinde kaybetmektesiniz.
Yukardaki sonular Aselsan iin geerlidir. Siz de ilgilendiiniz

hisseler iin benzer testi yaparak, en uygun gn saysn bulabilirsiniz.
f. Stokastik Gstergesi Al ve Sat Verenlerin Bulunmas
Bunun iin explorer zelliini kullanmanz gerekiyor. Eer

stokastik(14,6) gstergesi sinyal izgisini yukar kesmi ve aa
kesmi olan hisseleri buldurmak istiyorsak forml u ekilde
yazacaz.
COLUMN A
If((Cross(stoch(14,6),mov(stoch(14,6),6,s))),1,0)
COLUMN B
IF((Cross(mov(stoch(14,6),6,s),stoch(14,6))),-1,0)
FILTER
WHEN(COLA=1) OR WHEN(COLB=-1)
Bu formlleri yazp explorer' altrdnzda karmza

aadaki pencere ald. Bu resimde grld zere Column A'daki
baz hisselerin "1" deeri almtr ve bu hisseler stockastik(14,6)'ya
gre al veren, yani sinyal izgisini henz yukar kesmi hisselerdir.
Column b'de "-1" deeri alm olan hisseler ise, stokastik(14,6)'ya gre
Sat veren hisselerdir.
434
Resim IV.8.5-3
IV.8.6. Stokastik Momentum Index (SMI)
William Blau tarafndan 1993 ylnda gelitirilen ve Technical

Analysis of Stocks and Commodities yaynlanan Stokastik Momentum
Indeksi bildiimiz stokastik osilatr gstergesini bir bakma
gelitirmitir.
Stokastik osilatr, kapan fiyatnn belirli bir dnem iinde en

yksek-en dk fiyatlara uzakln lerken, SMI gstergesi +/- 100
deerleri arasnda deien ve kapan fiyatnn belirlenen dnem
iindeki en yksek ve en dk fiyatn belirledii orta noktann
greceli olarak ne kadar altnda yada zerinde olduunu
gstermektedir.
Aadaki forml 13,25,2 olarak baz alnm SMI gstergesinin

izilmesini salayacaktr.
100 * ( Mov( Mov(C - (0.5 * ( HHV(H,13) + LLV(L,13))),25,E),2,E) /

(0.5*Mov( Mov( HHV(H,13) - LLV(L,13),25,E),2,E)))
Bilgisayarda bu gstergeyi izdirmek istediinizde aadaki

noktalar cevaplayacaksnz.
%K Time Periods: Buraya ka dnemlik stokastii izdirmek

istiyorsanz onu yaznz.
%K Smoothing Periods: Buraya yukarda belirlediiniz gn

saysnn ka dnemlik hareketli ortalamasn almak istiyorsanz o
rakam yaznz.
Double Smooth Periods: kinci hareketli ortalama deerini yaznz
%D Time Periods : Sinyal izgisi olarak izilecek olan izgidir.

Genel olarak stokastik iin aldnz dnem saysnn yarsn
yazabilirsiniz.
Method: Burada hareketli ortalama yntemini belirleyiniz.
Style: Grafik tipini belirleyiniz.
a. Yorumlanmas
Kapan fiyat eer belirlenen dnem iindeki en yksek ve en

dk fiyatlarn ortalamasnn zerinde ise SMI deeri pozitif,
aksi halde negatiftir.
SMI'nn yorumlanmas aynen Stokastik gstergesinde olduu

gibidir. Kritik blgeler alm ve satm amacyla kullanlabilir. Her
ne kadar net bir seviye belirtilmemise de rnein SMI -40'n
altna gerileyip sonra bu seviyeyi yukar kestiinde alm
yaplarak, +40 seviyesini yukar getikten sonra yeniden aa
kestiinde de sat yaplabilir. Fakat piyasada trend hakimse,
yani net bir art trendi veya net bir d trendi varsa, bu
gstergeyi bu ekilde kullanmak faydal sonu vermeyebilir.
Genel olarak yatay piyasalarda daha baarl sonu
vermektedir.
Dier bir kullanm ise SMI gstergesi sinyal izgisini yukar

kestiinde alm yapp, aa kestiinde ise sat yapmaktr. Bu
teknie gre al-sat yaparken yine dikkat etmeniz gereken
436
nokta, piyasann gl bir trend iinde olup olmaddr. Eer

yukar trend gl ise erken sattracaktr. Eer aa trend
gl ise erken aldracaktr.
Aykrlklara gre alm satm bu gsterge iin de geerlidir.

Fiyatlar yukar giderken gsterge aa gidiyor veya daha
nceki tepesini geemiyorsa bir sat sinyalidir. Fiyatlar aa
giderken, gsterge tersine yukar gidiyorsa bu da bir al
sinyalidir.
Gstergeyi gelitirmi olan Blau eer SMI deerleri 1,100,100

olarak alnrsa yani 1 gnlk SMI ve bunun 100 gnlk
yumuatlm ortalamalar alnrsa, bu erinin o srada
piyasann trendi konusunda net bir fikir vereceini sylemitir.
Bu erinin yukar doru hareket ediyor olmas, gl ykselen
trend, aa doru hareket ediyor olmas ise gl d
trendini sinyal vermi olacaktr.
b. SMI Sorgulanyor
Aadaki grafikte SMI gstergesi verilmitir. SMI gstergesi

zerindeki yatay izgileri -50 ve +50 seviyelerinden gemektedir. Grafik
zerinde -50 yukar krldnda alm yapp, +50 aa krldnda sat
yaplsa nasl bir performans elde edilebileceine baknz.
Resim IV.8.6-1
Stochastic Momentum Index (65.4468)

50
0
-50
3500
K
J K K K
J J J 3000
2500
2000
1500
March April May June July August September November 2001 February March April May
Tabi ki yukardaki grafie bakarak bu gstergenin bu hareketleri

yaptnda alm satm yapmayacak ve daha nceki konularda
gsterdiimiz gibi sistem testleri yapacaksnz.
Bu kurala gre ilem yapldnda nasl bir kar/zarar durumu

ortaya kard sorusunu cevaplamak iin System tester'da aadaki
formlleri yazarak ilgili hisse iin testleri yaptrmanz gerekiyor.
ENTER LONG:
cross(StochMomentum(14,6,6),-50)
CLOSE LONG:
cross(50,StochMomentum(14,6,6))
Dier blmlere bir ey yazmaynz. Ben bu testi -C hissesi iin

yaptm ve aadaki sonular ortaya kt. Toplam 3000 gn kullanld
ve dolar deerleri baz alnd.
ISCTR E (ISCTR)
3000 gnlk Bar 26.09.1991-26.12.2003
Performans
Kar $1612.49
Performans 161%
438

LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $22.04
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-1.39
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Yukardaki tablodaki bu deerler sadece bir tane rnektir. Bu
kurala gre toplam 23 ilemin 15 tanesi karl sonulanm fakat
ortalama olarak her karl ilemde 234 dolar kar edilirken, zararl
ilemlerde ortalama olarak 262 dolar zarar edilmitir.
c. SMI iin en iyi dnem says ka alnmaldr.
Yukarda SMI iin 14,6,6 deerleri kullanld. Bu gsterge iin

belirli bir hisse senedine ilikin olarak en ok kazandran SMI
deerlerini bulmak istiyorsanz, aadaki ekilde formle ediniz ve
system tester' altrnz.
ENTER LONG
cross(StochMomentum(opt1,opt2,opt3),-50)
CLOSE LONG
cross(50,StochMomentum(opt1,opt2,opt3))
OPTIMIZATIONS (Optimizasyonlar)
OPT1: min:12 max:35 Step:3
OPT2: min:5 Max:12 Step:2
OPT3: min:5 Max:12 Step:2
Bu ekilde system tester altrldnda ve Aselsan hissesi iin

son 3000 gnlk veri kullanlarak yapldnda, binde 2 komisyon
denildii ve yllk dolar baznda faizin yzde 3 olduu varsayldnda
aadaki sonular elde edilmitir.
Resim IV.8.6-2
440
Aselsan hissesi iin en uygun SMI deerleri OPT1, OPT2 ve OPT3

kolonlarnda gsterilmitir. Yani 24, 11,9 rakamlardr. Bu durumda
son 3000 i gn iinde Aselsan dolar baznda yzde 1472 orannda
kar salamtr.
Aselsan iin bu deerler en karl olarak ortaya kmtr. Ama biz

en fazla SMI deerini 35'e kadar aldk belki daha uzun vadeler daha
etkin sonu verebilir. Bunu test etmek ise size kalm.
d. SMI Gstergesi Al ve Sat Veren Hisleri Bulmak
Bunun iin explorer blmn kullanacaksnz. Explorer

blm altrdktan sonra formlleri aadaki ekilde giriniz.
Burada SMI(14,6,6) gstergesi, -50'yi yukar ve +50'yi aa krm
hisseler buldurulacaktr.
COLUMN A
If(cross(StochMomentum(14,6,6),-50),1,0)
COLUMN B
IF(cross(50,StochMomentum(14,6,6)),-1,0)
FILTER
When(colA=1) OR when(COLB=-1)
Aadaki resimde sonular verilmitir. Yaplan listelemede baz

hisseler "1" bazlar da "-1" deeri almtr. "1" deeri alanlar al sinyali
verenler, "-1" deeri alanlar ise sat sinyali verenlerdir.
Resim IV.8.6-3
e. SMI Aykrlklar
COLUMN A
If ( (
Ref ( LLV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < -65 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < - 45 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > - 55 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -

45,STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross (
-45, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < -65 AND

442
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < - 45 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > - 55 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -

45,STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross (
-45, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 )
FLTER
When(colA>0)

COLUMN A
If ( (
Ref ( HHV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < 88 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < 83 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > 70 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 88,

STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross (
88, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100>-5 ) ,1,0 )
If ( (
Ref ( HHV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < 88 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < 83 AND
Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > 70 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 88,

STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross (
88, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100>0 ) ,1,0 )
FLTER
When(colA>0)
Bu formlleri altrarak, ilk formlde AL verenleri, ikinci

formlde ise sat verenleri bulabilirsiniz.
IV.8.7. Talep Endeksi (Demand Index)
Belki de btn gstergeler iinde en dikkat edilmesi ve titizlikle

izlenilmesi gereken ve faydal sonular veren bir gstergedir.
lgilendiiniz hisse senedi piyasada ne derece ilgi gryor? Bu senede
kar ar bir talep var m? Yada borsada yatrmclar bu senetten
kayor mu? te btn bu sorularn cevabn dier gstergelere
nazaran daha baarl bir ekilde talep endeksi vermektedir.
Peki endeks nasl hesaplanmaktadr? James Sibbet tarafndan

gelitirilmi olan endeks forml, bu kitabn amacn ok amakta ve
kompleks bir seyir izlemektedir. Bu yzden burada endeksin
formlne deinilmeyecek ve direkt olarak yorumlanmasna
geilecektir. Hatrlatlmas gereken nokta bu endeksin senetten senede
deimekle birlikte -50 ile +50 arasnda hareket ettiidir.
Ksaca zetlersek, talep endeksi kada olan ilgiyi gsteren bir

gstergedir.
a. Yorumlanmas
Bu gstergeyi gelitirmi ve teknik analiz literatrne

kazandrm olan Sibbet yorumlanmasyla ilgili olarak 6 adet kural
ileri srmtr. Bunlar aadaki ekilde aklanabilir;
Fiyatlarn izmi olduu hareketlerle, talep endeksinin izmi

olduu hareketler arasnda bir aykrlk olumas, fiyatlarn
hemen olmasa da bir sre sonra talep endeksinin gsterdii
ynde gideceine iaret eder. rnek verecek olursak, fiyatlar
daha da st seviyelerde tepe yaparken talep endeksi de yeni
tepeler yapyor fakat talep endeksinin her yeni tepesi bir nceki
tepenin altnda kalyorsa fiyatlarn bir sre sonra aa
dneceine iaret eder.
Talep endeksinin gemie gre daha yksek bir noktada tepe

yapmasnn ardndan talep endeksi de gese de fiyatlar
444
daha da yksek seviyede bir tepe yapar. Bu haliyle talep

endeksi nceden haber veren bir gstergedir. rnein, gnlk
verileri kullanarak bir analiz yapyor olalm. Fiyatlar yukar
doru giderken talep endeksinin de gemi bir aya bakldnda
en yksek seviyeye ulat grlrse, bu durum fiyatlarn ksa
bir sre sonra (rnein 4-5) gn iinde yeni bir tepeye
ulaacan ifade eder (aada verilen rnek olay dikkatli bir
ekilde inceleyiniz).
Talep endeksi derken bir nce yapt tepelere gre daha

aalarda kalyorsa ve fiyatlar artyorsa, bu durum artk fiyat
artlarnn sonuna gelindiine iaret eder. Bundan sonra
fiyatlarn daha da ykselmesi olasl ok zayflamtr.
Talep endeksinin 0 izgisini aadan yukar veya yukardan

aaya kesmesi fiyatlarda endeksin gsterdii ynde trend
deiimi olacana iarettir.
Eer talep endeksi belli bir sre iin 0 izgisi etrafnda

dalgalanma gsteriyorsa fiyatlardaki hareketlenmelerin zayf
olduu ve ksa bir sre sonra fiyatlardaki trendin deiecei
anlalr.
Talep endeksi ile fiyatlar arasndaki uzun vadeli bir aykrlk

(rnein gnlk veri kullanlyorsa 3 ay uzun vade saylabilir)
genellikle fiyatlarn uzun vadeli bir tepe ta da dip yapt
noktalarda ortaya kar.
b. rnek Olay
Aadaki grafikte daha nce verilen yorumlara uygun olarak

belirtilen A noktasnda talep endeksinin gemi 1 aya gre en yksek
seviyeye ulatn gryoruz. Fakat dikkat ederseniz, talep endeksinin
nemli derecede ykselmesine ramen fiyatlar fazla ykselmemitir.
Bu durum ise kada bu fiyatlardan nemli derecede girildiini
gstermektedir. Yani kada olan ilgi ve talep artmtr. Beraberinde
yeni fiyat ykselilerini getirecektir. Gerekten de bir sre sonra talep
endeksi dse de fiyatlar ayn seviyede kalm ve ardndan ok daha
nemli bir fiyat tepesi gelmitir.
Resim IV.8.7-1: Talep Endeksi 1
Aadaki grafikte ise bir aykrlk durumunu grmektesiniz. 25

Aralk 1995e doru olan bir fiyat ykseliiyle birlikte talep endeksi de
bir hayli ykselmi ve talep endeksi ikinci tepesini daha yukarda
yaparken fiyatlar ikinci tepesini daha aada yapmtr. te bu
durum aykrlkn bariz bir oluumudur. Burada talep endeksine
gvenerek talep endeksi aaya dnmken alm yaplmal ve
fiyatlarn yeni ve daha yksek bir yerde tepe yapmasna kadar
beklenmelidir.
446
Resim IV.8.7-2: Talep Endeksi 2 (aykrlk durumu)
Bu iki rnei daha nce vermi olduumuz yorumlardan sadece

ikisini kullanarak hazrladk. Dier yorumlar iin deiik rnekleri de
sizler eitli katlar inceleyerek bulabilirsiniz. Aada vereceimiz
rnek iin yorum yapmyoruz ve yorumunu size brakyoruz. Yukarda
verdiimiz yorum kriterlerini tekrar okuyarak aada verilen grafii
inceleyiniz ve fiyatlarn gelecei konusunda yorum yapnz.
Resim IV.8.7-3: Talep Endeksi 3 (deneme)
Grafii inceleyerek aaya yorumlarnz yapnz. Fiyatlarn ne

ynde gelieceini dnyorsunuz?
c. Talep Endeksi Sorgulanyor
Aadaki formlleri yazarak system tester ile talep endeksinin

getirisini test edebilirsiniz. Aadaki formlde ifade edildii zere,
talep endeksi talep endeksinin 3 gnlk hareketli ortalamas eer,
gemi 60 i gn iindeki en yksek talep endeksi ve en dk talep
endeksi deerinin ortalamasnn 20 puan zerine karsa AL sinyali
verilmi olacaktr.
Bunun dier bir anlam ise talep endeksi nemli bir zirve yapm
olmaktadr. Bu tr bir durum ortaya ktnda alm yapacaz ve
yzde 20 kar ettiimizde de sat yapacaz.
ENTER LONG:
cross(mov(di(),3,s),(((hhv(di(),60)+llv(di(),50))/2)+20))
448
CLOSE LONG:
Bir ey Yazmaynz.
STOPS:
Profit target blmnde "long" kutusuna tick koyunuz ve "yzde"

blmn seerek kutu iin "20" yaznz. Bunun anlam, yzde 20
kazannca sat demektir.
Bu sistemi test ettirdiimizde Aselsan iin aadaki sonular

elde ettik.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $8936.69
Performans 894%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $226.03
Aa Al sat says 0
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
d. Talep Endeksi'ne Gre Al veren Hisseler
Bunun iin aadaki forml dizini explorer'a yazarak talep

endeksinde nemli artlar olmu hisseleri buldurabilirsiniz. Bu
konuda kendiniz de farkl formller gelitirebilirisiniz.
COLUMN A
ROC (mov(di(),5,s),3,%)
COLUMN B
ROC (mov(di(),5,s),1,%)
FILTER
When(colA>20) AND when(colB>15)
e. Talep Endeksi Aykrlklar Olan Hisseleri Bulmak
Aada talep endeksi zerinde oluan aykrlklar tespit ederek

listelemenizi salayan formller verilmitir. Hangi hisselerin talep
endeksi aykrlna gre Al ve Sat verdiini bulmak istiyorsanz,
aadaki formlleri kullanabilirsiniz. Fakat unutmaynz ki buradaki
formller sadece kendinizi gelitirmeniz iin rneklerdir. Sizler daha iyi
formlleri gelitirebilirsiniz.
COLUMN A
If ( (
Ref ( LLV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < -25 AND

450
Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 0 AND
Mov ( DI ( ) ,5,S ) > -15 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -20,DI ( ) ) ,CLOSE

) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -20, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 )
If ( (
Ref ( LLV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < -25 AND
Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 0 AND
Mov ( DI ( ) ,5,S ) > -15 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -20,DI ( ) ) ,CLOSE

) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -20, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 )
FLTER
When(colA>0)

COLUMN A
If ( (
Ref ( HHV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < 55 AND
Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 47 AND
Mov ( DI ( ) ,5,S ) > 40 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE

) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100>-5 ) ,1,0 )
If ( (
Ref ( HHV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < 55 AND
Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 47 AND

Mov ( DI ( ) ,5,S ) > 40 AND
( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE

) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100>0 ) ,1,0 )
FLTER
When(colA>0)
Bu formlleri altrarak, ilk formlde Al verenleri, ikinci

formlde ise sat verenleri bulabilirsiniz.
IV.8.8. BETA DEER
a. Beta Nedir?
Aadaki forml bir hissenin MKB-100 endeksine gre beta
deerini hesaplamaktadr. Peki beta deeri ne demektir?
Genel olarak, kafalardaki en nemli sorulardan birisi endeksin

yukar doru bir hareket yapmas durumunda en hzl kabilecek veya
endeksten daha hzl hareket edebilecek katlarn hangileri
olduudur.
te beta deeri, belirlenen bir dnem iinde bir hissenin

endekse gre nasl hareket ettiini gstermektedir.
Endeks hzl bir k yaparken, ilgilendiiniz hisse nasl hareket

yapmaktadr?
Endeks hzl bir d yaparsa elinizdeki hisse endeksten hzl

m, yoksa yava m decektir?
Endeksteki yzde 1lik deiim, hisse senedini hangi ynde

yzde ka deitirecektir?
Daha formal bir tanm yapacak olursak;
Beta: Bir hisse senedinin endeksin yzde 1lik deiimine karn,

hangi ynde ve yzde ka deieceini veren bir katsaydr. rnein bir
hisse senedinin beta deeri eer -1.2 ise; Endeksin yzde 1 yukar
hareket etmesi durumunda bu hissenin yzde 1.2 orannda d
yapmas beklenir. Tam tersi gr de dorudur. Eer endeks yzde
452
1lik bir d yaparsa ilgili hissenin yzde 1.2lik bir ykseli

yapmas beklenir.
Bu rnekte beta deerinin eksi olmas durumunu verdik.

Dolaysyla eksi beta durumunda ilgili hissenin endeksin tersine
hareket yapmas beklenmelidir.
Beta deeri art bir deer ise, bu durumda hisse endeks ile ayn
ynde hareket edecektir. rnein 1.5 beta deerine sahip bir hisse
iin, eer endeks yzde 1 art yapacak olursa ilgili hissenin yzde 1,5
art yapmasnn beklendiini, eer endeks yzde 1 d yapacak
olursa ilgili hissenin yzde 1,5 d yapmasnn beklendiini
syleyebiliriz.
b. Ka gnlk beta hesaplanmal?

Orta ve uzun vadeli yatrmc: Beta konusunda kafalardaki en
nemli sorunlardan biri de ka gnlk beta deerinin hesaplanmas
gerekliliidir. zellikle uzman portfy yneticileri, orta ve uzun vadeli
yatrm seenler genel olarak uzun vadeli beta deerlerini
kullanmaktadrlar. Bu balamda bir hisse iin 90-120-200-300 gnlk
beta deerleri hesaplanabilmektedir. Dolaysyla uzun vadede endeksin
kacan dnen ve ksa vadeli hareketlere girmek istemeyen
yatrmclar, uzun vadeli beta deerlerini hesaplayarak, uzun vadede
endeksten daha yksek getiri salayabilecek hisseleri grmek
isteyebilirler.
Ksa vadeli yatrmc: Bunun yannda, genel olarak ksa vadeli

hareket eden ve ortalama olarak hisseleri ellerinde tutma sresi 1-2
haftay amayan yatrmclar iin ise 15-20-30-45 gnlk beta
deerleri hesaplanarak, son zamanlarda endeksle en yakn hareket
eden katlar belirlenebilir ve ksa vadede endeksin ykselecei
dnlyorsa, beta deerleri yksek katlara, ksa vadede endeksin
decei dnlyorsa ksa vadeli beta deerleri eksi olan veya beta
deerleri ok dk olan hisse senetleri seilmelidir.
c. Betann Grafii Nasl izdirilir?

Arzu ettiiniz hisse senedinin grafiini ve ayrca endeksin
grafiini Metastok programnda ayr ayr anz. Daha sonra fare ile
endeksin grafiini klikleyip Ereli grafiinin iine braknz. Dolaysyla

hem Ereli hem de MKB-100 grafii ayn pencere iinde grnecektir.
Burada her ikisi iin de son 500 gn baz alnmtr. Daha ak renk
olan Erelinin grafii, siyah olan ise endeksin grafiidir.
Resim IV.8.8-1
kinci aamada Forml penceresinde beta isimli gstergeyi

bulunuz ve fare ile klik yaptktan sonra elinizi kaldrmadan siyah
renkle gsterilen endeks grafiinin zerine geliniz. Endeks grafii
eflatun renge dnecektir. Bu durumda fareyi serbest braknz.
Karnza aadaki pencere gelecektir. Bu pencerede overlay without
Scale seeneini seiniz ve OK tuuna basnz.
454
1. Beta deerleri grafik zerine izdirilecek ve karnza aadaki

grafik gelecektir.
Resim IV.8.8-2
Bu grafik zerinde ince izgi ile gsterilen eri, 21 gn baz

alnarak hesaplanm olan beta deerlerini gstermektedir. Buna
gre 24 Ocak 2003 itibariyle Ereli hissesinin 21 gnlk beta deeri
1.12 seviyesindedir. Fakat krmz eriden de grlecei zere, baz
zamanlarda Erelinin beta deeri 0.60 seviyelerine kadar gerilemitir.
Eer beta grafiini maousun sol tuu ile klik yapp hisse grafiinin
isim band zerine brakrsanz, aadaki grafii elde edeceksiniz ve
Beta deerlerinin daha net nasl gelitiini greceksiniz.
Resim IV.8.8-3
Bu grafikte beta deerinin deiik zamanlarda 1.6 seviyelerine

kadar ktn, deiik zamanlarda da 0.60 seviyelerine kadar
gerilediini gryoruz. Fakat burada 21 gn gibi ksa vadeli bir beta
hesapland iin beta deerleri ok deiebilmektedir.
d. Btn Hisseler iin Beta Deerlerini Hesaplatmak

Bunun iin nce Explorer altrn. Karnza gelen pencerede
new tuuna basarak yeni bir Explorer forml yazacanz belirtin.
Yeni formle BETALAR adn verin. Karnzda aadaki pencere
olacaktr.
456
Resim IV.8.8-4
Burada Column A ve dier kolonlara tklayarak aada

belirtilen ekilde formlleri yaznz.
COLUMN A
(( 7 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),7))-
( Sum( ROC( CLOSE,1,%),7) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 7))) /(( 7
* Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),7)) -
Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),7),2))
Bu forml 7 gnlk beta deerini hesaplayacaktr. ok ksa

vadeli olarak son 7 gnde endekse en yakn hareket yapan veya
endeksin tersine hareket eden katlar ortaya kacaktr.
COLUMN B

( Sum( ROC( CLOSE,1,%),21) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 21)))
/(( 21 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),21)) -
Bu forml 21 gnlk beta deerlerini hesaplayacaktr.

Dolaysyla A kolonundakine gre biraz daha vade uzamtr. Son 21
gnde hangi senetlerin endeksle birlikte hareket edip etmedikleri
ortaya kacaktr.
COLUMN C

( Sum( ROC( CLOSE,1,%),30) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 30))) /
(( 30 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),30)) -
Bu forml ile 30 gnlk beta deerleri hesaplanabilecektir.
COLUMN D

/
COLUMN E

/

458
COLUMN F

/
Bu formlleri yazdktan sonra kolon isimlerini de arzu ettiiniz

ekilde belirleyebilirsiniz. Ben Column A iin beta7 ismini , Column
B iin beta21 ismini verdim.
OK NEML: Bu ilemler sonrasnda ise explore yapmadan

nce endeks grafiini amanz ve bu grafiin zerini fare ile tklamanz
gerekiyor. MKB-100 grafiini anz ve fare ile zerini tklaynz.
Daha sonra Explorer penceresinde explore tuuna basarak

beta deerlerini hesaplaynz. Ben 24 Ocak 2003 itibariyle aadaki
hesaplamay yaptm. Karnza bu tr bir pencere gelecektir.
Resim IV.8.8-5
Bu pencerede grld zere MKB-100n kendisiyle

arasndaki beta deeri 1 dir. Byle de olmas gerekir. Aksi halde
hesaplamada bir hata yapmsnz demektir. Bu pencerede beta7
yazan kolon (Column A) zeri tklatldnda aadaki pencere ekrana
gelecektir.
Resim IV.8.8-6
Bu listede en dk betadan en yksek betaya doru bir

sralatma yapm oluyoruz. Yani son 7 gn baz alarak beta
hesaplamas yaptmzda z finans faktrn endeksin tersine hareket
etmektedir. Endeks nmzdeki gnlerde yzde 1 yukar giderse
zfinansn yzde 2 dmesi, endeks yzde 1 derse zfinansn
yzde 2 ykselmesi beklenir. Fakat zfinansn 120 gnlk betasna
baktmzda 0.69 olduunu gryoruz, yani orta ve uzun vadede
endeks ile birlikte, fakat endeksten zayf hareketler yapacaktr.
Ayn ekilde son 7 gnlk betas en yksek olanlara gre bir

sralama yapmak iin beta7 yazan kolonu tklaynca aadaki grafik
karmza gelecektir. rnein Haznedar tulann son 7 gndeki betas
3.06 iken, 200 gnlk betas 0.55 civarndadr. Bu da gven vermez ve
460
son gnlerde tesadfi bir ilikiyi gsterir. Deiik vadeler iin

hesaplanm betalar ne kadar birbirine yakn olursa o kadar gvenilir
olurlar.
Resim IV.8.8-7
IV.8.9. Williams'n %R Gstergesi (Williams %R)
Lary Williams tarafndan gelitirilmi bu gsterge, Alm-Satm

lem hacmi gstergesinde olduu gibi ar alm ve satm zamanlarn
tespit etmeye yneliktir. Ayrca bu gsterge daha nce aklanm olan
stokastik gstergesi ile yakn ilikilidir. Adeta Stokastik gstergesinin
ters evrilmi halidir. Williamsn %R gstergesi 0 ile -100 deerleri
arasnda dalgalanr.
Bu gstergenin yorumlanmasna gemeden nce aada nasl

hesaplandn verelim.
ncelikle W. %Rnin hesaplanabilmesi iin bir periyot belirlenir.

Bu periyot analistler tarafndan genellikle 14 gn olarak belirlenmitir.
Belirlenen n gnlk periyot iin aadaki forml kullanlarak

Williamsn %R gstergesi hesaplanr.
EY - Bugnk kapanis
Williams %R =
EY - ED * ( 100 )

Burada;
EY : n gn iindeki en yksek fiyat
ED : n gn iindeki en dk fiyattr.
Parantez iindeki rakamn -100 ile arplmas hem elde edilen

sonular bir endeks haline dntrebilmek hem de yorumlamay
daha da kolaylatrabilmek iindir.
a. Yorumlama Teknii
Gstergenin -80in altna dmesi normalden fazla sat basks

olduunu, -20nin zerine kmas ise normalden fazla alm gc
olduunu gsterir.
Buna benzer dier gstergelerde olduu gibi ar alm ve satm

blgelerinde bu gsterge de pek fazla kalamaz. Yani -20nin zerine
karsa 0 ile -20 arasnda ok fazla bir sreyle kalamaz. Fakat gsterge
bu blgede iken hemen sat yapmamak gerekir. Senedi satmak iin
fiyatlarn da yn deitirdiini grmek ve ondan sonra satmak gerekir.
Yukarda anlatlann tam aksi durum ise yledir; eer

gsterge -80in altna derse yine bu blgede uzun sre kalamaz ve
tekrar yukar dner. Fakat ar satm blgesi olan bu blgeye indikten
hemen sonra alm yapmamak gerekir. nce fiyatlarn ykselmeye
balamas beklenmeli ve sonra alm yaplmaldr.
Williams %R gstergesi, baz durumlarda fiyatlardaki trend

deiimini nceden haber veren bir gstergedir. Gstergeyi gelitiren
kii, fiyatlar, %R gstergesi tepe yapp aaya dndkten birka gn
sonra aa dneceini iddia etmektedir. Ya da tam tersini syleyecek
olursak, fiyatlar bir dip yapp ykselmeye balamadan bir ka gn
nce %R gstergesinin yukar doru dnmesi beklenir. Fakat bu
yorum daha nce talep endeksinde verdiimiz yorum kadar gl
462
deildir. Bu durum ok sklkla olmasa da baz hallerde ortaya

kabilmektedir.
b. rnek Olay ncelemesi
Aadaki grafikte, bir senede ait fiyat grafii ve 14 gn baz

alnarak hesaplanm Williams %R gstergesi gsterilmektedir.
Gsterge zerinde dikkat edecek olursanz, AL-SAT noktalar
verilmitir. Bu noktalar -80 ve -20 izgileri baz alnarak verilmitir.
Yani, gsterge -20 izgisini aa doru krd zaman SAT, -80
izgisini yukar doru krd zaman ise AL karar verilmitir. Burada
-80 izgisinin aadaki, -20 izgisinin ise yukardaki izgi olduuna
dikkat ediniz.
imdi gelelim en nemli noktaya. Yukardaki grafikte grnen

odur ki; bu tr bir alm ve satm stratejisi izlemek, ciddi boyutta kar
yaratm izlenimi vermektedir. Peki gerekten de, sadece bu teknii
uygulayarak, alm satm yapsaydk ne kadar srede ne kadar kar veya
zararmz olurdu? Bu teknii bu ekilde kullanmak ne derecede
anlamldr? te bu tr sorulara cevap verebilmek iin nce bu tr bir
alm satm tekniinin ortaya karaca kar ve zarara bakalm. Bunu

test edebilmek iin, Metastok programnn System tester
fonksiyonuna ihtiyacnz vardr.
System tester, kitabnzn daha nceki blmlerinde ayrntl

olarak incelenmiti. Ksaca tekrar etmek gerekirse, gelitirmi
olduunuz mekanik alm satm kurallarnn uygulamaya
konulduunda ne tr bir sonu saladn vermektedir.
unu merak ediyor olabilirsiniz; stokastik gstergesi 30un altna

dtnde alm yapsanz ve 70in zerine ktnda da satm
yapsanz acaba incelemekte olduunuz senet size hangi srede % ka
getiri salayacakt?
Bir baka soru da yukarda Williams % R iin sorduumuz soru

olabilir. Sorular oaltlabilir. MACD gstergesi sinyal izgisini yukar
kestiinde alm yapp, aa kestiinde de satm yapmak; RSI
gstergesi kendi 10 gnlk hareketli ortalamasn yukar kestiinde
alm yapp, aa kestiinde satm yapmak v.s gibi sorular sonucunda
belirli bir dnemde belirli bir senette ne kadar kar veya zararmz
olacakt.
c. Williams %R Gstergesi Sorgulanyor
Metastok 7.02 versiyonu ve daha nceki versiyonlarnda

aadaki ekilde sistem testi yaplabilir. Metastok 8.0 versiyonunda
ayn sistemi birden fazla senette test etmek mmkndr. Kitabnzn
Sistem Test Edicisi blmnde Metastok 8.0n ayrntl uygulama
rneklerini bulabilirsiniz.

ikonunu tklaynz. Karnza gelen pencerede NEW tuunu
tklaynz. Aadaki resim ekrannza gelecektir.
464
Resim IV.8.9-1
Bu resimde Name kutusu iine Williams %R AL-SAT

yazmaktadr. Biz bu ismi verdik, siz baka bir isim verebilirsiniz.

buraya Williams %R Gstergesi -20nin zerine ktnda alm karar
verecek matematiksel forml yazlmaldr. close long blgesine ise
sat yaplrken uygulanacak olan mekanik kuraln matematiksel
forml, metastok mant ile yazlmaldr. enter short ve close
deinmiyoruz. Yukarda anlattklarmz ieren pencere aadaki
ekilde olmaldr.
Burada name kutusunun iine bu sistemin ad, notes

kutusunun iine hangi kurala gre al-sat yapt ve enter long
kutusunun iine de hangi durum gerekletiinde alma gemesi
gerektii metastok mantyla matematiksel bir forml,
When( Cross(WillR(14),-75)) eklinde yazlmtr.
Resim IV.8.9-2
when komutu senet alm satm forml yazlmadan nce

yazlmal ve ardndan parantez almaldr. cross un trkesi
kesime anlamndadr ve bu komut WILLR gstergesinin -75
izgisini yukar kestii anda alm yaplmas gerektiini gstermektedir.
466
Cclose long kutusunun iine sata ilikin bir forml

yazlmaldr. Buna gre WILLR gstergesi -25 deerinin altna dnce
sat yapacaktr.
When( Cross(-25,WillR(14)))
Neden -25 ve -75 deerlerini kullandk? ou zaman bu gsterge

-80nin zerine ktktan hemen sonra, yeniden aa dnebilmektedir.
Bu nedenle -80nin zerine ktndan emin olabilmek iin ben -75
deerini kullandm ama sizler daha farkl deerleri yukar kestiinde
alm yapmasn salayabilirsiniz. Ayn mantkla -20 yerine -25
kullanlmtr.
Formller yazldktan sonra OK tuuna bastnzda ve

karnza gelen pencereden de TEST tuunu tkladnzda, o srada
grafik olarak hangi senet aksa, o senet iin test sonularn
alabileceksiniz. Test sonularn grmek iin, System Test Completed
penceresi ekrana geldiinde reports tuunu tklaynz. Biz bu testi
VESTEL iin yaptk ve aadaki sonular aldk.
Resim IV.8.9-3
Eer bu kural izleseydik, toplam 89 kere alm satm yapacaktk,

bunun 54 tanesinde kar, 35 tanesinde zarar oluacakt. Toplamda
yzde 16.85 kazanabilecektik. Ortalama kazanma ve kaybetme oran
0.67 olduu iin, zararla sonulanan bir alm satmda 1 dolar
kaybediyorsak, karla sonulanan bir alm satmda 0.67 cent

kazanmamz beklenir. Bu nedenle de yzde getiri ok dk kmtr.
Yukarda biz Williams %R gstergesinin 14 gnlk deerlerine

gre alm satm yaptk. Acaba farkl gn deerleri kullansaydk, daha
yksek bir kar veya alm satm saysnda baar oran elde etmek
mmkn olabilir miydi?. Bana en ok gelen sorulardan biri budur.
Herhangi bir gstergenin ka gnlk deeri kullanlmaldr? Buna biz
karar veremeyiz ve senetten senede deiir.
imdi yukarda yaptmz ilemlerini aynsn yeniden yapacaz,

fakat bu sefer bilgisayar en uygun gn saysn kendisi bulacak. Daha
dorusu en yksek kar salayacak gn saysn verecek Bunun iin
System Tester penceresinin forml blmne bu sefer aadaki
formlleri yaznz.
ENTER LONG :
When( Cross(WillR(opt1),-75))
CLOSE LONG :
When( Cross(-25,WillR(opt1)))

Resim IV.8.9-4
468

giriniz. Yani bilgisayar Williams %R gstergesi iin nce 5 deerini
alacak, er er artrarak 45 deerine kadar kacak ve bu arada en
ok kar salayan deeri bulacaktr. Eer siz step kutusunun iine
1 yazarsanz, 5den 45e kadar birer birer artracaktr. Bunun tek
sakncas bilgisayarn hesaplamasnn uzun zaman almasdr.
Bilgisayarnzn hzna gre birka dakika beklemek zorunda
kalabilirsiniz. Burada 45 deerini kullanmamn zel bir sebebi yok. Siz
istediiniz deeri verebilirsiniz.
Resim IV.8.9-5
OK tuuna basarak daha nce yaptnz gibi, testi yineleyiniz.

Aadaki trden bir pencere karnza gelecektir.
Resim IV.8.9-6
Burada grlyor ki VESTEL hissesi iin ele aldmz dnem

iinde, en baarl sonucu Williams %Rnin 26 gnlk deeri
vermitir. Eer biz WILLR(26) deerine gre alm satm yapm olsak,
ilgili dnem iinde yzde 1930 kazan salayabilecektik.
En kt sonucu ise, yzde 8.7 getiri ile 17 gn deeri vermitir

(Resimde grlmyor). Bizim bata kullandmz 14 gnlk deer
ise getiride sondan nc olmutur.
Unutulmamal ki, bu sonular VESTEL hissesinin ele alnan

dnemi iin geerlidir. Dier senetlerde de ayn ey geerli olacak diye
bir genelleme yaplamaz. Sizler belirli bir kural gelitirmi ve bu kurala
gre alm satm yapmaya karar vermiseniz, bu alm satm kuraln
gemite uygulasaydnz, size ne tr bir getiri salam olacan
system tester ile test etmelisiniz.
d. Williams % R'a Gre Al verenler
Peki bugn itibariyle WILLR(26) gstergeleri henz -25 izgisini

yukar krm senetleri 300 tane senet iinden bulmak iin ne
yapmalyz? Bunun iin Explorer kullanmalsnz. Daha nceki
blmlerde explorern kullanmna ilikin, ayrntl bilgi verildii iin,
burada sadece forml yazmakla yetineceim.
470
Explore mensn anz ve yeni bir explore tanmlaynz; Bu

forml ve explore size o gn itibariyle willR(26) deeri -25in altna
derek SAT verenleri veya -75in zerine karak AL verenleri
listelesin. Burada 26 deerini kullanmamn sebebi, az nce VESTELde
iyi sonu vermesi nedeniyledir. Fakat her senet iin ayn deer
kullanlacak diye bir genelleme yaplamaz.
COLUMN A
WillR(26)
FILTER
When(Cross(-25,WillR(26))) OR When( Cross(WillR(26),-75))
IV.8.10. Talep Konsantrasyon Erisi
Yllarca sren bir almann ardndan edindiim tecrbeler

sonucu basit bir ortalama alarak oluturduum bir gstergedir. Bu
gstergedeki ama, alm riski en az olan ve alm yapldnda, sabrla
beklenirse orta ve uzun vadede stres yaamadan srekli kazan
salayacanz senetleri seebilmektedir. u ana kadarki
tecrbelerimle ve yaptm simlasyonlarla baarl sonular aldm,
fakat aada vereceim stratejinin dikkatle ve dn verilmeden
izlenmesi gerekir.
Sizlerle burada sadece basit bir mekanik teknik vermekle

kalmayp ayrca strateji de nereceim. Bu gstergeye elbetteki
okuyucularn hepsinin katlmas beklenemez fakat sadece bu gsterge
iin deil, dier tm gstergeler ve yaplan yorumlar iin gemie
dnk testler yapmal ve tutarlln snamalsnz. Amerikay yeniden
kefetmemek iin daha nce gelitirilmi gsterge formllerinden
yararlanlmtr. Bu forml iine enjekte ettiim teknik gstergelerin
hepsinin ortak yan 0-100 veya 100 - +100 arasnda deiiyor
olmalardr. Bylelikle farkl gstergeler bir pota iinde eritilmektedir.
Fakat gstergelerin arlklar 8 yl kapsayan gnlk veriler
kullanlarak uzun testler sonucunda elde edilmitir. Yani farkl
arlklara sahiptirler.
a. Metastock Formatnda Talep konsantrasyon erisi Forml
(Stoch(14,6)+RSI(14)+Mo(14)+CCI(14)+DI()+WillR(14)+Ult(7,14,21))/7
Yukardaki forml verilmitir ve al sat amacna gre 14 gn

baz alnmtr. Daha uzun vadeli pozisyon almak isteyenler formlde
14 grdkleri yere rnein 21 veya 45 yazabilirler. Bu forml yeni bir
gsterge olarak Metastockun gsterge penceresine ekleyebilir ve
istediiniz senedin talep konsantrasyon erisi gstergesini
izdirebilirsiniz. imdi bunun nasl yaplacan ksaca aklayalm.
ikonunu tklaynz. Karnza aadaki pencerede verilen

ekran alacaktr.
Resim IV.8.10-1
Bu resimde oluturulmu olan gstergeler liste halinde

verilmitir. Herhangi bir gstergenin formlnde deiiklik yapmak
istiyorsanz Edit tuunu tklaynz ve daha nce yazlm forml
deitiriniz. Aada yeni bir forml yazmaya ilikin kurallar
472
anlatacaz buradaki kurallar forml deitirirken de

kullanabilirsiniz.
Yukardaki verdiimiz forml yazmak zere aadaki

pencerede New tuunu tklamak gerekiyor.
Resim IV.8.10-2
A harfi ile gsterilmi olan elips iine otomatik olarak New

Indicator yazs gelecektir. Bu kutuya gstergenin isminin ne olmasn
istiyorsanz o ismi yaznz. Varsayalm ki gstergenin ismi TKE(14)
olsun. B harfi ile gsterilmi ember iindeki kutunun tklatlmas bu
yeni gstergenin TKE(14) ad ile gstergeler listesine ekleneceini
gsterir. Formula yazan kutunun iini tkladmzda ve forml
yazdmzda karmza aadaki ekran gelecektir.
Resim IV.8.10-3
Bu resimde yukarda verilen forml yazlmtr. OK tuu

tklatldnda TKE(14) gstergesi de gstergeler listesinde
eklenmitir.
b. Yorumlanmas
Gsterge zaten 7 tane ok bilinen teknik analiz gstergesinden

olumaktadr. Bylece momentum yukar giderken, talep endeksi veya
RSI ne oluyor diye sormak zorunda kalmyoruz. Ek olarak, her bir
gsterge iin ayr ayr sistem testleri veya Explorer formlleri
gelitirmek yerine, hepsini tek bir eride izleme imkan buluyoruz.
Daha nce de belirttiim gibi bu gsterge, kaybettirme riski en

dk hisselerin bulunup, bu hisselerde pozisyon alnmasyla ilgilidir.
Buna u ekilde bir itiraz olabilir; nemli olan ey riski dk kalm
hisseleri bulmak deil, kaybetme riski dk olsa bile ksa zamanda
prim yapacak hisseleri belirleyebilmektir. te Talep konsantrasyon
erisi gstergesinin en byk avantaj da srekli olarak yatay gidecek
474
hisselerden ziyade ka balama olasl yksek hisseleri bulabilme

zelliine belirli bir dereceye kadar sahip olmasdr.
TKE genellikle 30 ve +100 arasnda deerler alr. -20nin altna

dmesi hissenin youn bir sat basks altnda ezildiini gsterir. Bu
yzden -20 izgisine doru yaklaan veya 0 izgisini aa krm
hisselerde sat basksnn bitmesi yani hisse fiyatnn bir sre daha
dmesi veya yatay gitmesi beklenmelidir.
Hisse seimi yaplrken TKE gstergesi 0 izgisinin altna inmi

ve 20 civarnda olan hisseler n plana karlmaldr. Burada dikkat
edilmesi gereken nokta; gsterge ilk defa 0n altna dtnde alm
yaplmamal fakat alm iin izlemeye alnmaldr.
Fiyatlar belirli bir seviyeye dtkten sonra TKE 0a

yaklatnda veya altna dtnde, fiyatlar yeni bir dip yaparken
gsterge daha da dmse alm tehlikelidir ve senet izlemeye devam
edilmelidir.
Fiyatlar belirli bir seviyeye dtkten sonra TKE -20ye

yaklatnda veya altna dtnde, fiyatlar yeni bir dip yaparken
gsterge art trendine girmise, nce gstergenin aa doru ksa
vadeli bir dn yapmas beklenmeli ve aa doru ksa bir d
yapp tekrar yukar dnmesi durumunda ise alm yaplmaldr. Fakat
alm yaplrken dikkat edilecek en nemli konu, alm yaptnz fiyat,
gsterge 20lerde iken oluan fiyattan en az %5-10 aada olmaldr
(aada verilen rnekleri inceleyiniz). Ayrca son bir haftalk ilem
hacmi en az son iki aylk gnlk ortalama ilem miktarna eit veya
daha fazla olmaldr. lem miktar greceli olarak ne kadar yksekse
alm yapmak o kadar salkldr.
Daha nceki teknik gstergelerde anlatld gibi bu gstergede

aykrlklar nemlidir bir yer tutar. Fiyat ve gstergenin aykr hareket
etmesi durumunda bir sre sonra fiyatlarn, gstergenin gsterdii
ynde hareket edecei anlalr.
Bu gsterge bir risk gstergesi olduundan gstergenin 80

seviyesinin zerine kmas durumunda sat iin hazrlkl
olunmaldr. Fiyatlar yukar gitmeye devam ederken gstergenin yeni
tepeleri srekli aada kalyorsa mutlak sat sinyali olarak
alglanmaldr. Ya da gstergenin kendi 12 gnlk hareketli

ortalamasn aa krmas sat sinyalidir.
Eer TKE 20nin altna dm ve sfra yaklarken henz

fiyatlar yukar giden bir trendi aa krmam olsa dahi fiyatlarn ok
byk bir olaslkla trendi aa kraca anlalr.
TKE gstergesi 0n altna dm ve 30 ile 0 arasnda yatay

dalgalanma yapyorsa kesinlikle alm yaplmamaldr.
SONU: TKE gstergesi 20ye dm senetler izlemeye

alnmal ve bu senetlerde alm dnmelidir. Alm kararn ise
yukarda anlattmz ekilde yapmalsnz.
c. TKE Sorgulanyor
Aadaki resimde grld zere TKE yukar doru giderken

fiyatlar gerilemeye devam etmi ve bir aykrlk oluturmutur.
Resim IV.8.10-4
TKE(14) (27.0107)
50
2500
2400
2300
2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
20000
10000
x1000000
14 21 28 4 11 18 25 2 9 16 23 30 6 13 20 27 3 10 17 24
June July August September
Bu gstergenin sorgulamas demek, bu gstergenin forml

iinde yer alan teknik gstergelerin ortalama bir hareketinin
sorgulanmas demektir.
476
lk olarak vurgulamamz gereken nokta: Gsterge, "0"n altna

gerileyip daha sonra, yeniden yukar dndnde ve 20 seviyesini
yukar kestiinde Alm yaplmas, gsterge 80 seviyesinin zerini
grdkten sonra 60'n altna gerilediinde ise sat yaplmasdr.
Formlleri aadaki ekildedir.
ENTER LONG:
when(Llv(Fml("tke(14)"),15)<0
And
cross(Mov(fml("tke(14)"),3,s),20))
CLOSE LONG:
when( hhv(Fml("tke(14)"),15)>80
And
cross(60,Mov(fml("tke(14)"),3,s)))
Bu sistemi test ettirdiimizde Akbank iin aadaki sonular

elde ettik.
AKBNK E (AKBNK)
Performans
Kar $35109.87
Performans 3511%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0

En Dk Kar $20.16
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-3.29
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Toplam 34 ilemden 26's karla, 8'i zararla sonulanmtr. Yllk
dolar baznda bileik getirisi ise yzde 289 olmutur. Siz de rnein bir
hisse senedi iin eer TKE(14) gstergesinin Al verdiini grmseniz,
bu testi o hisse iin yaptrarak, bu ilem stratejisinin hangi srede ne
kadar getiri saladn ve ka ilemden kanda kar ve zarar edildiini
grmelisiniz.
d. TKE'ye Gre Al ve SAT Verenler
imdi de birok hisse iinden TKE'ye gre al ve sat veren

hisseleri ayklayan bir explorer forml yazalm.
COLUMN A
If ( ( LLV ( Fml ( "tke ( 14 ) " ) ,15 ) <0 AND Cross ( Mov ( Fml ( "tke ( 14
) " ) ,3,S ) ,20 ) ) ,1,0 )
COLUMN B
478
If ( ( HHV ( Fml ( "tke ( 14 ) " ) ,15 ) >80 AND Cross ( 60,Mov ( Fml (
"tke ( 14 ) " ) ,3,S ) ) ) ,-1,0 )
FILTER
WHEN(COLA=1) OR WHEN(COLB=-1)
Bu forml altrdmzda aadaki ekilde bir liste elde ettik. Bu

listede ColumnA'da "1" deeri alm hisseler, al verenler, columnB'de
"-1" deeri alm hisseler ise Sat sinyali veren hisselerdir.
Resim IV.8.10-5
IV.9. DNYADA YEN TEKNK ANALZ

GSTERGELER
IV.9.1. Lineer Regresyon Gstergesi
a. Nedir?
Lineer regresyon gstergesi (LRG) belirlenmi bir sre iinde

hisse senedinin izledii trendi temel alan bir gstergedir. Fiyatlarn
izledii trend, en kk kareler yntemi kullanlarak hesaplanm olan
lineer regresyon trend erisi ile belirlenir. En kk kareler yntemi
fiyatlarn hareket ettii noktalarla, izilmi bir lineer regresyon
dorusu arasndaki farklar en aza indirmeye alan bir yntemdir.
Lineer regresyon gstergesi zerindeki herhangi bir nokta, lineer

regresyon trend erisinin son noktasna eittir. rnein, son 10 gnn
verilerini kullanarak ,lineer regresyon dorusal denklemini tahmin
ettiinizi varsayalm. Bu durumda elde edilen dorunun son noktas,
lineer regresyon erinin son noktasna eit olacaktr.
Lineer regresyon erisi gstergesi, zaman serileri tahmin

yntemine gre ok az farkllk gsterir. Zaman serileri tahmin
yntemi, son fiyat hareketlerini eriye daha abuk yanstr. nk
zaman serileri tahmin gstergesini, lineer regresyon erisinin eimini
son fiyat noktasna yanstr.
Lineer regresyon erisi ile ilgili olarak teknik aklamalar yaptk,

fakat buraya kadar yapm olduumuz aklamalardan, aslnda lineer
regresyon erisinin ne olduunu tam anladnz zannetmiyorum.
imdi bir rnekle olay aklamaya alalm.
Sadece 10'ar gnlk periyotlar iin bir doru izdiinizi

dnn. rnein aadaki grafikte grlecei zere 2 tane doru
izdik. Bu dorular izerkenki amacmz, 10 gnlk bir periyodu
kapsamas ve bu dorunun altnda kalan fiyatlar ile zerinde kalan
fiyatlar arasndaki fark en aza indirmek.
480
Resim IV.9.1-1
12000 12000
_
11500 11500
11000 11000
^
10500 10500
29999 29999
19999 19999
x10000000 x10000000
21 28 4 11 18 25
August
Ben bu grafikte sadece grsel olarak, 10 gn kapsayan bir

doru izip dorunun altnda ve stnde kalan alanlar eit brakmaya
altm.
Yukarda aslnda iki tane doru izilmitir. Varsayn ki her yeni

veri geldiinde son 10 gnn dorusunu iziyorsunuz ve bu dorularn
son noktalarn birletiriyorsunuz. izdiiniz dorularn zerinde ve
altnda kalan blgeler birbirine olabildiince eit kyor. te lineer
regresyon gstergesi bu son noktalar birletiren bir eri olarak ortaya
kyor.
Sonu olarak lineer regresyon gstergesi 10 gnlk izilmise,

son 10 gndeki fiyatlar baz alarak, tam bu fiyatlarn ortasndan geen
bir trend dorusu denklemini bulup son fiyat hesaplayan ve bunu da
bir fiyat tahmini olarak veren bir gstergedir.
b. Bilgisayar uygulamas
Bilgisayarda Metastok 7.0 ve zerindeki versiyonlarnda bu

gsterge yer almaktadr. Gsterge penceresinden bu gstergeyi seip
izdirmek istediinizde aadaki resimde verilen pencere karnza
gelecektir.
Resim IV.9.1-2
Bu resim zerinde "Time periods" yazan kutuya ka gnlk

olarak lineer regresyon gstergesini izdireceinizi yaznz. Yukardaki
kutuda 14 gn olarak belirlenmitir.
"Price field" kutusundan ise, lineer regresyon gstergesini hangi

fiyata gre (kapan, en yksek, en dk vs.) izdireceinizi
belirleyiniz.
Resim IV.9.1-3
19000 19000
18000 18000
17000 17000
16000 16000
15000 15000
14000 14000
13000 13000
12000 12000
11000 11000
10000 10000
49999 49999
x10000000 x10000000
une July August September October November December 2004

482
Yukardaki grafikte lineer regresyon gstergesi fiyatlarn zerinde

adeta bir hareketli ortalama gibi grnmektedir.
c. Yorumlanmas
Lineer regresyon gstergesinin yorumlanmas aynen hareketli

ortalamalarda olduu gibidir. Yani fiyatlar LRG'ni fiyatlar
yukar kestiinde alm, aa kestiinde sat yaplabilecei gibi,
farkl gn saylar kullanlarak gstergeden ksa vadeli olan
uzun vadeli olann yukar kestiinde alm, aa kestiinde ise
satm yaplabilir.
Her ne kadar LRG hareketli ortalamalara benzese de, hareketli

ortalamalara gre iki avantaj vardr. Birincisi, LRG'de hareketli
ortalamalarda olduu gibi pek fazla gecikme yoktur. Lineer
regresyon dorusu fiyat deiimlerine, hareketli ortalamalardan
daha duyarldr.
LRG aslnda yarnn tahmin deerini vermektedir. Dolaysyla

gemi verilerden hareketle aslnda yarn tahmin edilmeye
allmaktadr.
d. Lineer regresyon gstergesi Sorgulama Formlleri
System tester kullanarak bu gstergeyi sorgulamak istediinizde

aadaki formlleri kullanabilirsiniz. Aadaki formlde kapan
fiyatlar, 21 gnlk lineer regresyon gstergesini yukar kestiinde
alm yapld, aa kestiinde ise sat yapld varsaylmtr.
ENTER LONG
cross(c, LinearReg(c ,21))
CLOSE LONG
cross(LinearReg(c ,21),c)
Baka yerlere bir ey yazmanz gerek yoktur.

e. Lineer Regresyon Gstergesinde en Uygun Gn Says
Yukarda sadece 21 gn baz alnarak elde edilecek sonular

incelenebilir. Fakat eer en karl sonucu veren gn saysn bulmak
istiyorsanz aadaki ekilde olay formlletirebilirsiniz.
ENTER LONG
cross(c, LinearReg(c ,opt1))
CLOSE LONG
cross(LinearReg(c ,opt1),c)
OPTIMIZATIONS
OPT1 : Min: 10 Max: 50 Step: 3
f. Ksa ve Uzun Vadeli LGR Kesime Durumu
Yukarda sadece kapan fiyatlar LRG'ni yukar yada aa

kestii durumlarda nasl sonu alnabileceine ilikin formller
verilmitir.
Aada bir tane ksa vadeli, bir de uzun vadeli Lineer regresyon
gstergesi izdirilerek bunlardan ksa vadeli olan uzun vadeli olan
yukar kestiinde alm yaplrsa ve aa kestiinde sat yaplrsa nasl
sonular elde edebileceimiz veren formller vardr.
cross(LinearReg(c ,opt1), LinearReg(c ,opt2))
CLOSE LONG
cross(LinearReg(c ,opt2), LinearReg(c ,opt1))
OPTIMIZATIONS
OPT1: Min: 5 Max: 15 Step: 2
OPT2: Min: 15 Max:50 Step: 3
Yukardaki formlleri Aselsan'a uyguladmda en karl sonucu

veren gn saylar 5 ve 27 olarak bulundu. Yani 5 gnlk LRG eer 27
gnlk LRG'ni yukar keserse alm yapldnda, aa keserse sat
484
yapldnda aadaki grafikteki trden bir hareket elde edildi. Ayrca

bu strateji sonucunda 3000 gn iin aadaki tabloda verildii zere,
Aselsan yzde 10 bin 631 orannda getiri salad. Yllk dolar baznda
getiri ise yzde 878 oldu. Aadaki grafikten sonra verilen tabloyu
inceleyiniz.
Resim IV.9.1-4
ASELS, LR, LR
1.10
1.05
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
0.65
0.60
0.55
0.50
20000
15000
10000
5000
x100000
April May June July August September October November 2004
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $106312.90
Performans 10631%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $3.86
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-1.17
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Bu tabloda grld zere, getiri yksek grnyor ama

toplam 162 ilemin 76'snda kar, 86'snda ise zarar edilmitir.
IV.9.2. Tahmin Gstergesi (Forecast Oscilator)
Tahmin gstergesini Tushar Chande tarafndan gelitirilmi ve

lineer regresyon temelli gstergelerden biridir.
Tahmin gstergesini, tahmin edilmi fiyat ile gerekleen fiyat

arasndaki yzde fark bir eri ile gsterir. Eer eri "0"n zerindeyse
bu durumda tahmin edilmi olan fiyatn u anki fiyattan daha
yukarda olduunu anlarz. Eer bu eri "0"n altndaysa bu durumda
da tahmin edilmi olan fiyatn gerekleen fiyatn altnda olduunu
486
anlarz. ok nadir durumlarda, gerekleen fiyat ve tahmin edilen fiyat

birbirine eit olur.
Tahmin gstergesinin ne olduuna ilikin daha ayrntl bilgi iin

lineer regresyon ve zaman serileri analizi blmlerini inceleyebilirsiniz.
a. Yorumlanmas
Eer gerek fiyatlar srekli olarak tahmin edilmi fiyatlarn

altnda seyrediyorsa, ileride fiyatlarn deceine dair bir sinyal olarak
alglanr.
Eer gerek fiyatlar srekli olarak tahmin edilen fiyatlarn

zerinde seyrediyorsa bu durumda da ileride fiyatlarn artacana dair
sinyal olarak alglanr.
Ksa vade yatrm yapan yatrmclar, tahmin yaparken, ksa

sreleri baz almal, ve gerek fiyatlarla tahmin edilen fiyatlar
arasndaki farkllklarn sresi ksa tutulmaldr. Uzun vade
yatrmclar ise, tahmin yaparken uzun vadeleri baz almal ve tahmin
ile gerek fiyat arasndaki farkllk sresini daha uzun tutmaldr.
Tushar Chande, trenddeki deiimleri erken grmek iin, tahmin

gstergesinin 3 gnlk hareketli ortalamasnn sinyal izgisi olarak
kullanlabileceini belirtmitir. Eer tahmin gstergesini kendi 3
gnlk hareketli ortalamasnn altna derse, fiyatlarn deceinin
sinyali alnm olur. Tam tersi olduunda, yani tahmin gstergesini,
kendi sinyal izgisinin zerine ktnda fiyatlarn ykseleceine dair
sinyal olarak alglanr.
b. Bilgisayarda izdirilmesi
Gsterge penceresini kullanarak bu gstergeyi izdirmek

istediinizde aadaki ekilde bir pencere alacaktr.
Bu pencere zerinde "Time periods" blmne tahmin

osilatrn ka gnlk izdirecekseniz, bu gn saysn yazacaksnz,
"price field" blmnden kapan, en yksek veya en dk
fiyatlardan birini seeceksiniz.
"Signal moving average" blmnde ise sinyal izgisini ka

gnlk izdirmek istiyorsanz bunu belirleyeceksiniz. izginin tipini
style blmnden ayarlayabilirsiniz.
Resim IV.9.2-1
Aadaki grafikte endeks grafii zerine tahmin osilatr erisi

ve sinyal izgisi (14,5) olarak izdirilmitir. Bu grafikte fiyatlarn
zerine de lineer Regresyon gstergesi izdirilmitir. Grld zere,
ne zaman fiyatlar LRG'nin zerine karsa Tahmin osilatr de "0"
izgisinin zerine kmtr.
Tushar Chande bu durumun genel olarak fiyatlarn

ykseleceine dair sinyal olduunu sylemektedir.
Dier taraftan, farkl bir yorumlan ise daha nce belirttiimiz

gibi tahmin osilatrnn kesikli olan sinyal izgisini yukar kesmesi
durumudur. Bu tr bir durumda al, aa kesmesi durumunda ise sat
sinyali gelmektedir.
488
Resim IV.9.2-2
Forecast Oscillator (-1.13995)

10 10
5 5
0 0
-5 -5
-10 -10
14000 14000
13000 13000
12000 12000
11000 11000
10000 10000
9000 9000
49999 49999
x10000000 x10000000
23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 2 9 16 2
October November December
c. Tahmin Osilatr Sorgulama Formlleri
Aadaki formlleri kullanarak, rnein Tahmin osilatr "0"

izgisini yukar kestiinde al, aa kestiinde ise sat yapldnda
nasl bir getiri yada sonu elde edebileceinizi system tester ile test
edebilirsiniz.
ENTER LONG
Cross( ForecastOsc(c,14),0)
CLOSE LONG
Cross(0,ForecastOsc(c,14))
Baka yerlere bir ey yazmanza gerek yoktur.
Bu testi yaptmzda Aselsan iin aadaki tabloda verilen

sonular elde edilmitir.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $24751.89
Performans 2475%

LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $0.84
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-0.74
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Burada toplam ilem saysnn 317 olduuna ve bunlarn sadece
131'i kar getirirken, 186'snn da zarar ettirdiine dikkatinizi ekmek
isterim. Tushar Chande bu gsterge bu ekilde kullanlabilir diyor ve
getiri de olduka iyi grnyor ama neredeyse 3 ilemden ikisinde
zarar ediyorsunuz.
490
d. Tahmin Osilatr in En Uygun Gn Says
Yukardaki rnekte 14 gnlk tahmin osilatr deerleri

kullanld.
Acaba en yksek kar verecek gn says ne olmalyd. Bunu

buldurmak iin ise aadaki formlleri kullanabilirsiniz.
ENTER LONG
Cross( ForecastOsc(c,opt1),0)
CLOSE LONG
Cross(0,ForecastOsc(c,opt1))
OPTIMIZATIONS
OPT1: Min: 10 Max: 45 Step: 3
Yukardaki formlleri yine Aselsan'a uyguladmda en yksek

kar veren tahmin osilatr olarak 25 gn rakam kt. Eer biz 25
gnlk tahmin osilatr "0" izgisini yukar kestiinde alm, aa
kestiinde satm yapsaydk, yzde 8 bine yakn kar edecektik. Toplam
217 ilemin 87'si karl, 130'u da zarar yaratan ilem olacakt.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $78420.20
Performans 7842%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0

En Dk Kar $8.12
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-9.18
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Tahmin osilatrnn kendi sinyal izgisini yukar kestii ve

aa kestii durumlarda ilem yapan biri ne kadar kar veya zarar
ederdi? Bu soruyu cevaplayacak formleri de siz gelitiriniz.
Kitabnzn Metastok Forml dili blm sizin iin faydal olacaktr.
IV.9.3. Projeksiyon Bantlar
Projeksiyon Bantlar, zarflar, Bollinger bantlar eklinde izilen ve

yorumlanan bantlardr.
Aadaki resimde grld zere fiyatlarn st ve alt limitleri

baz alnarak izilmektedir. Bollinger bantlarndan farkl olarak,
projeksiyon bantlarnn forml gerei, fiyatlar srekli olarak bant
iinde kalrlar. Fiyatlar en fazla bandn st yada alt ksmna
deebilirler fakat dna kamazlar.
492
Fiyatlar st banda doru hareket ediyorsa, piyasada iyimserlik

havasnn hakim olduunu, alt banda doru hareket ediyorsa
ktmserliin hakim olduunu syleyebiliriz.
Bu bantlar hesaplanrken, stokastik gstergesinin lineer

dorusal denklemi bulunmakta ve bu denklemin eimi esas alnarak
st ve alt bandn yeri hesaplanmaktadr. Hesaplanmas iin
ekonometri ve dorusal denklem tahmin modellerini bilmenize ihtiya
vardr, fakat Metastok program bu gstergeyi otomatik olarak
izdirmektedir (Not: Bu gsterge Metastok 7.03 ve daha yukar
versiyonlarnda mevcuttur.)
Projeksiyon Osilatrne ilikin bir rnek izim aada

grlmektedir.
Resim IV.9.3-1
1.35
1.30
1.25
1.20
1.15
1.10
1.05
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
49999
x10000000
5 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 1 8 15 22 29 5 12
Bu gstergeyi izdirmek istediinizde aadaki ekilde bir

pencere alacaktr.
Resim IV.9.3-2
Bu pencerede "time periods" blmne band ka gnlk

izdirmek istiyorsanz ilgili gn saysn yazmanz gerekiyor. "OK"
tuunu tklattnzda fiyat grafii zerinde projeksiyon band izilmi
olacaktr.
Yorumlanmas ve kullanlmas ile ilgili genel kurallar Aada

verilen Projeksiyon Osilatrne gre yapnz.
IV.9.4. Projeksiyon Gstergesi (Projection Oscillator)
Mel Widner tarafndan gelitirilmi olan gsterge biraz

ekonometri bilgisi gerektirmektedir. Bu kitabn ieriini ok
geniletecei iin burada ayrca ekonometri blm eklenmemitir,
fakat ksaca aklamak gerekirse, bu gsterge eimi ayarlanm
stokastik gstergesinden baka bir ey deildir (Not: Bu gsterge
Metastok 7.0 veya zerindeki versiyonlarnda yer almaktadr.)
Projeksiyon gstergesi hesaplanrken stokastik erisinin eimi en

son gelen veriye gre dikkate alnmaktadr. Stokastik gstergesinden
en nemli fark ise, ani fiyat deiimlerine kar bu gstergenin ok
494
duyarl olmas, normal stokastik erisinden daha nce AL ve sat

sinyali vermesidir.
Bir baka deyile, projeksiyon osilatr cari fiyatn projeksiyon

bandna gre nerede olduunu gstermektedir. Projeksiyon bandnn
ne olduunu grmek iin projeksiyon bantlar blmn inceleyiniz.
Projeksiyon osilatr eer 50 ise, bantlarn tam orta yerinde

olduunu anlarz. Eer bu gsterge 100 deeri almsa, bu durumda
en st projeksiyon bandna dediini, eer "0" deeri almsa, alt
banda dediini anlarz.
Projeksiyon osilatr farkl dnemler iin izdirilebilir. Gnlk

veri kullanyorsanz 10-20 gn aras ksa vadeli olarak
deerlendirilebilir. Daha uzun gn saylar da orta ve uzun vadeli
olarak deerlendirilecektir.
Resim IV.9.4-1
Projeksiyon gstergesini izdirmek istediinizde karnza

resimde gsterilen pencere gelecektir. Burada "time periods" yazan
kutunun iine gn saysn, "slowing periods" yazan kutunun iine ise
gerekli olan hareketli ortalama gn saysn yazmanz gerekiyor.
Bylelikle gstergedeki sert hareketleri yumuatm oluyorsunuz.
izdirildiinde ise aadaki ekilde bir grnm oluuyor.

Gsterge "0" ile "100" arasnda deien deerler alabiliyor. Fakat
ounlukla alt snr "10", st snr deerleri ise "90" seviyeleri
olabiliyor. Gsterge ok nadiren 10 seviyesinin altna iniyor veya "90"
seviyesinin zerine kyor.
Resim IV.9.4-2
Projection Oscillator (73.9650)

50
1.3
1.2
1.1
1.0
0.9
0.8
0.7
49999
x10000000
May June July August September November 2004
a. Yorumlanmas
Projeksiyon osilatr hem ksa hem de orta vadeli bir ilem (al-
sat) gstergesi olarak kullanlabilir. 10-20 gnlk bir sre baz
alndnda ksa vadeli bir gsterge olacaktr ve 3 gnlk sinyal
izgisini yukar ve aa kestii noktalar kullanlarak ilem
gelitirilebilir.
Ar alm ve satm blgelerine gre yorumlanmas: Osilatr

belirli bir dip seviyenin altna (rnein 20) gerileyip yeniden bu
dip seviyeyi yukar doru krdnda alm yapp, ar yksek bir
seviyeye kp (rnein 80) yeniden bu seviyeyi aa krdnda
sat yaplabilir. Fakat elbetteki bu tr bir strateji izlemeye
balamadan nce, sistem testleri yaplarak baar sonular
grlmelidir.
496
nemli bir nokta vardr. Eer piyasada net bir yukar yada
aa trend hakimse bu gstergeye gre yaplacak ilemler ok
iyi performans salamayabilir. Eer, piyasada net bir trend
yoksa ve belirli bir yatay kanalda dalgalanan fiyatlar hakimse,
bu gstergeye gre yaplacak ilemler ok iyi karlar salayabilir.
Piyasann net bir yukar yada aa trend gstermesi

durumunda yapacanz ilemlerde eer projeksiyon
osilatrne gre karar veriyorsanz, yukar trendde iken
projeksiyon osilatr al verirse almal, fakat osilatr sat sinyali
verdi diye satmamalsnz. Eer aa trend hakimse
projeksiyon osilatrnn al dedii noktalar pas gemeli, fakat
sat dedii noktalarda sat yapmalsnz.
Aykrlklar dikkatlice takip edilerek, fiyatlar yeni tepeler

yaparken, eer gstergenin yeni tepeleri hep daha aada
gerekleiyorsa sat dnlebilir. Eer, fiyatlar yeni dipler
yaparken gsterge yukar doru gidiyorsa al dnlebilir.
b. Projeksiyon Osilatr Sorgulama Formlleri
Aadaki system test formllerini kullanarak bu gstergensin

belirli bir hisse senedi zerinde ne kadar baarl olup olmadn test
edebilirsiniz.
ENTER LONG
Cross(ProjOsc(14,3),25)
CLOSE LONG
Cross(75,ProjOsc(14,3))
Dier blmlere bir ey yazmaynz.
c. Projeksiyon osilatr iin En Uygun Gn Says
Aadaki formlleri yazarak "system tester"da projeksiyon

osilatr iin en yksek kar veren gn saysn buldurabilirsiniz.
ENTER LONG
Cross(ProjOsc(opt1,opt2),opt3)
CLOSE LONG
Cross(opt4,ProjOsc(opt1,opt2))
OPTIMIZATIONS
OPT1: Min:10 Max:45 Step:3
OPT2: Min: 3 Max: 12 Step:3
OPT3: Min: 20 Max : 30 Step:5
NOT: BU system tester Pentium IV ilemcili ve 256 Mb RAM'

olan bir bilgisayarda yaklak 5 dakika srmektedir. nk tam 720
ayr kombinasyon test edilmektedir.
Bu testi gerekletirdikten sonra en uygun rakamlar yle kt.

eer Aselsan iin son 3000 gnlk veri kullanlrsa Projeksiyon
osilatr en iyi performans (16,9) deerleri ile vermitir. Ne zaman
(16,9)'a gre izdirilmi projeksiyon osilatr 20 seviyesini yukar
kestiinde alm yaplrsa ve 85 seviyesini aa kestiinde sat
yaplrsa, yllk dolar baznda yzde 315 getiri salanmtr.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $38187.01
Performans 3819%
LEM ZET
Karl LEMLER
498
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $1903.28
Aa Al sat says 0
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Tabloda da grlecei zere, toplam 5 ilem yaplm ve bu be
ilemin 4' karla 1 tanesi de zararla sonulanmtr.
Projeksiyon osilatr iin aykrlklar yakalayan forml de

sizler gelitirmeye alnz. Bunun iin "Bu gstergelere Dikkat" isimli
blmdeki formlleri inceleyiniz.
IV.9.5. Polarize Fraktal Etkinlii (Polarized Fractal Efficiency)
a. Nedir?
Polarize Fraktal Etkinlii gstergesi (PFE) Hans Hannula

tarafndan 1994 ylnda gelitirilmitir. Mhendis, programc ve
borsada ilem yapan biri olarak Mr. Hannula, fraktal geometri
kanunlar ve kaos teorisini piyasalara uygulayarak 30 yllk birikimini
borsaclarla paylamtr.
Burada PFE gstergesinin hesaplanma ayrntlarna

giremeyeceiz. nk bu gstergenin hesaplanmas ileri dzey
matematik bilgisi gerektirmekte ve kitabn snrlar dna tamaktadr.
Fakat ilgilenen okuyucular, kitabn Kaos teorisi blmn be bu

blmdeki formlleri inceleyebilirler.
b. Yorumlanmas
Hannula bu gstergeyi fiyatlarn zaman ierisinde iki nokta

arasndaki hareketinin ne kadar etkin olduunu bulma
amacyla gelitirdi.
Fiyat hareketleri ne kadar dorusal ve etkin ise, bu durumda

iki nokta arasndaki fiyat hareketi de o derece ksa olacaktr.
Fiyatlarn hareketi ne kadar de kalka oluyor ise, iki nokta
arasndaki hareketi de o derece etkin olmayacaktr.
PFE gstergesinin en nemli kullanm, fiyat hareketinin ne

kadar gl bir trende sahip olduunun grlmesidir. Yani
fiyatlar belirli bir ynde hareket ederken bu trendin gcn
yada gszln PFE gstergesine bakarak anlayabileceiz.
PFE gstergesi eer sfrn zerindeyse trend yukar dnm

demektir. Bu seviyenin zerine kldka art trendinin
glendiini ve daha etkin bir fiyat hareketi olduunu anlarz.
PFE gstergesinin sfrn altna gerilemesi trendin aa doru

dndne iarettir. Gsterge ne kadar d gsterirse, aa
trend o kadar netlemi ve aa doru etkin bir fiyat hareketi
var demektir.
Eer gsterge sfr izgisi etrafnda aa yukar hareketler

yapyorsa, kaotik bir durum vardr ve bu tr durumlarda genel
olarak piyasa net bir yn bulmaya almaktadr. Bu tr
durumlarda aa ve yukar trenlerin balama noktasna yakn
olduumuzu anlayabiliriz.
PFE gstergesi eer sfrdan uzaklam ve olduka yksek

seviyelerde yatay hareket ediyorsa, gl bir yukar trend var
demektir. Bu trendin aa dnmesi ncesinde PFE gstergesi
500
sfr izgisine doru bir hareket yapar, ama sfrn altna

dmez. Daha sonra yeniden yukar doru ynelir. Bu durum
gl trendin devam etmesine ynelik son bir abadr ve
trendin artk aa doru yneleceine dair bir sinyal olarak
alglanmaldr. Aadaki resimde bu durum gsterilmitir.
Resim IV.9.5-1
Polarized Fractal Efficiency (9.64184)

5
0
-5
_ `
0.90
a b
0.85
^ 0.80
0.75
0.70
0.65
0.60
0.55
49999
x10000000
23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 2 16 23 30 6 13 20 27 3 17
October November December 2003 February
1 numaral noktada PFE gstergesi yukar doru hareket ederek

2 numaral noktada tepe seviyeye ulayor ve yatay hareket etmeye
balyor. Yani yukar doru gl bir trendin balad sinyalini
veriyor. 3 numaral noktaya kadar gl trend devam ederken PFE
gstergesi, bu noktada aa doru bir d yapyor. 4 numaral
noktaya gelindiinde ise PFE gstergesi yeniden yukar hareketi
deniyor ve baarsz oluyor. Sonrasnda 5 numaral noktada PFE'nin
sfr izgisinin altna gerilemesiyle birlikte sert bir d trendi
balyor.
Burada nemle vurgulamak istediim nokta ise, her zaman

yukardaki trden hareket olmayabilir. Yani PFE gstergesi 3 numaral
noktada aa doru d yaptktan sonra yeniden yukar dnerek
uzun sre yukar seviyelerde kalabilir ve gl trendin devam edecei
sinyalini verebilir. Aadaki resimde bu duruma rnek verilmitir.
Resim IV.9.5-2

5
0
-5
1.20
` a 1.15
_ 1.10
^ 1.05
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
49999
x10000000
30 7 14 21 28 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17
July August September October November
Yukardaki resimde grld zere, 2 numaral noktada PFE

gstergesi aa dnyor. 3 numaral noktadaki ykselii son bir k
abas olarak yorumlayabiliriz fakat yle olmuyor ve 3 numaral
noktadan sonra yukar trend glenerek devam ediyor. 4 Numaral
noktadan sonra trendin aa dn sinyalleri gelmitir.
PFE gstergesi dier birok nemli gsterge iin ila gibi

gelmitir. Stokastik gstergesi iin en byk eksikliklerden
biri, yukar doru gl olan trendlerde stokastik gstergesi
erken sattrabiliyor. Yada tam aksine gl aa trendlerde
stokastik gstergesi erken alm yaptrp ciddi zarar ettirebiliyor.
te bu eksiklikleri PFE gstergesini kullanarak giderebilirsiniz.
imdi aadaki grafikte stokastik gstergesinin ne kadar erken
sattrdn gryorsunuz. Yani Stokastik kendi sinyal izgisini
aa kestii noktada sat sinyali gelmi demektir.
502
Resim IV.9.5-3

5
0
-5
Stochastic Oscillator (84.8671)
50
1.20
SAT
AL SAT AL 1.15
1.10
1.05
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13
e July August September October
Bu grafikte Stokastik ilk alm yaptrd noktadan sonra SAT

sinyali verdii srada PFE gstergesinin st seviyelerde olduuna
dikkat ediniz. Yani Stokastik "Sat" demesine ramen, PFE gstergesi,
gl yukar trendin devam ettii sinyalini verdiini gryoruz. Resim
zerinde ikinci AL ve SAT noktasnda da ayn durum geerlidir.
Dolaysyla PFE gstergesi dier gstergelere yardmc olarak

kullanlabilir.
c. PFE Sorgulama Formlleri
Aadaki formlleri kullanarak, PFE gstergesi sfr izgisinin

zerine ktnda trend yukar dnd iin alm yapldnda, ve sfr
izgisini aa kestiinde sat yapldnda nasl bir performans elde
edilecei bulunabilir.
ENTER LONG
Cross(PFE(c,14,3),0)
CLOSE LONG
Cross(0, PFE(c,14,3))
Bu testi Aselsan iin son 3000 gnlk dolar baznda veri

kullanarak yapldnda aadaki sonular elde edildi. Yllk dolar
baznda yzde 179 getiri salarken, toplam 162 ilemden 54'nde kar,
108'inde ise zarar edildi. Fakat karl ilemlerin ortalama olarak elde
ettii kar, zararla sonulanan ilemlerin ortalamasndan yksek
olduu iin bu ekilde bir sonu ortaya kt.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $21645.38
Performans 2165%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $1.90
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-3.17
Karl Zamanlama
504

Zararna Zamanlama
d. PFE iin En Uygun Gn Says
Aadaki formlleri yazarak system tester'da Polarize Fraktal

Etkinlii gstergesi iin en yksek kar veren gn saysn
buldurabilirsiniz.
ENTER LONG
Cross(PFE(c,opt1,opt2),opt3)
CLOSE LONG
Cross(opt4,PFE(c,opt1,opt2))
OPTIMIZATIONS
OPT1: Min:10 Max: 30 Step:3
OPT2: Min: 3 Max: 12 Step:3
OPT4: Min: -6 Max : 0 Step:2
Bu testi Aselsan iin gerekletirdiimizde en yksek kar veren

parametre olarak PFE(10,6) gstergesi kt. Yani 10 gnlk, ve 6 gn
yavalatlm PFE gstergesi sfr izgisini yukar kestiinde alm
yapldnda, ve -4 seviyesini aa kestiinde sat yapldnda en
yksek getiriye ve kara ulalmaktadr.
Aadaki tabloda sonular verilmitir.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $85422.30
Performans 8542%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $15.87
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-50.17
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Toplam 81 ilemden 38'i karla, 43' ise zararla sonulanmtr.
Ayn sistem testini Abank hissesi iin uyguladmzda ise yine ayn
sonularla karlatk. Ne zaman PFE(10,6) gstergesi sfr izgisini
506
yukar keserse alm yapldnda ve -4 seviyesini aa kestiinde sat

yapldnda en yksek kar elde edilmitir.
Akbank'a ilikin sonular aadaki tabloda verilmitir. Bu hisse

iin toplam 3000 gn iinde 80 ilem yaplm, 40' karla, 40' zararla
sonulanmtr.
AKBNK E (AKBNK)
Performans
Kar $89322.64
Performans 8932%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $4.46
Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-0.81
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
IV.9.6. Klinger Osilatr (Klinger Oscillator)
a. Nedir?
Klinger Osilatr (KO) Stephem J Klinger tarafndan yeni

gelitirilmitir. Joseph Granville, Lary Williams ve Chaikin ile yakn
alarak ilem hacmini temel alan ve hem ksa hem de orta ve uzun
vadede faydal olabilecek bir gsterge gelitirmitir.
KO gstergesi hem ksa vadeli tepe ve dip seviyeleri bulmay, hem

de orta vadede senede olan para giri ve klarn yanstmay
amalamtr.
KO aadaki noktalar temel alarak hesaplanmtr.
Fiyat Aral (En yksek ve En Dk) hareketin boyutunu

gsterirken, ilem hacmi de bu hareketin arkasndaki gtr. En
yksek+En Dk+ Kapan fiyatlar trendi oluturur. Eer bugnn
toplam dnk toplamdan daha bykse katta toplama vardr. Tersi
olursa datm vardr. Eer bu toplamlar birbirine eit ise, trend devam
ediyor demektir.
lem hacmi fiyatta alm ve satm basks oluturarak gn iinde

aa yukar hareket etmesine neden olur. KO gstergesi toplanan ve
datlan lot miktarlar arasndaki fark hesaba katarak "hacim
gcn" hesaplar. Gl bir hacim gc, gl bir yukar trend ile
birlikte ortaya kmaldr ve yukar trendin sonuna yaklatka hacim
gc azalmal ve d trendinin balangcnda da iyice zayflamaldr.
D trendinin bittii ve toplamann balad yerlerde hacim

gc zayftr fakat gitgide artan bir hal alarak, yukar trendi
balatabilir.
Hacim gcn osilatr haline dntrmek iin, 34 ve 55

dnemlik hacim gc ssel hareketli ortalamas arasndaki fark alnr.
508
Bu ekilde bir eri bulunur. Bunun da 13 dnemlik ssel hareketli

ortalamas alnarak sinyal izgisi oluturulur. Bylelikle senede olan
para giri ve k hesaplanmaya allmaktadr.
Hesaplanan bu gstergenin gc ile, tepe ve dip seviyelerdeki

fiyatlarda ortaya kan aykrlklar karlatrlarak, dn noktalar
bulunabilir.
b. Yorumlanmas
Klinger bu gsterge kullanlrken aadaki noktalara dikkat

edilmesini neriyor.
En salkl al veya sat sinyalleri, KO gstergesinin trendin

ynnde sinyal izgisini veya "0" izgisini kesmesi durumunda
ortaya kar.
En nemli sinyal, aykrlklar durumunun ortaya kmasdr.

Fiyatlar yeni bir tepe yaparken, gstergenin tepelerinin aada
kalmas veya gstergenin d gstermesi SAT ynnde bir
aykrlktr. Tam tersine fiyatlar gerilerken, gstergenin
ykseliyor olmas ise Al ynnde bir sinyaldir.
Eer fiyatlar 89 gnlk ssel hareketli ortalamasnn zerinde

seyrediyorsa (yani yukar trenddeyse), KO sfr izgisinin
altndaki en dip seviyelerine yaklam ve daha sonra sinyal
izgisini yukar kesmise alm yaplmaldr.
Eer fiyatlar 89 gnlk ssel hareketli ortalamasnn altnda

seyrediyorsa (yani d trendindeyse), KO sfr izgisinin
stndeki tepe seviyelerine yaklam ve daha sonra sinyal
izgisini aa kesmise sat yaplmaldr.
Klinger, aadaki formln senede olan para giri ve k

gstereceini sylemitir. FORML: cum(kvo())
c. Klinger Osilatr Sorgulama Formlleri
Aadaki formlleri "system tester"'da yazarak Klinger

Osilatrne gre alm satm yaptnzda nasl sonular elde
edebileceinizi nceden grebilirsiniz.
ENTER LONG
when(c>mov(c,89,e)) and cross(KVO(),mov(KVO(),13,e))
CLOSE LONG
when(c<mov(c,89,e)) and cross(mov(kvo(),13,e),kvo())
Bu test Aselsan'a uygulandnda aadaki sonular ortaya

kt.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $3273.73
Performans 327%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $318.12
510

Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-39.25
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Tabloda da grlecei zere bu gsterge ok ciddi bir kar
getirecek sonu salamad. Siz farkl gn saylar deneyerek en yksek
kar getiren hareketi bulabilirsiniz.
d. Klinger Osilatr in En Uygun Gn Says
KO gstergesi 13 gnlk sinyal izgisini yukar kestiinde alm,

aa kestiinde sat yapld durumda yukardaki sonular elde
ettik. Aadaki formlleri kullanarak KO, ka gnlk sinyal izgisini
yukar veya aa keserse daha karl sonular elde edebiliriz sorusunu
yantlamaya altk.
ENTER LONG
when(c>mov(c,89,e)) and cross(KVO(),mov(KVO(),opt1,e))
CLOSE LONG
when(c<mov(c,89,e)) and cross(mov(kvo(),opt1,e),kvo())
OPTIMIZATIONS
OPT1: Min:10 Max: 30 Step:3

Aadaki resimde grlecei zere Aselsan iin son 3000 gnlk

dolar deerleri baz alndnda en yksek kar 28 gnlk sinyal izgisi
vermitir.
Resim IV.9.6-1
28 gnlk sinyal izgisini yukar ve aa kestii yerlerde alm

satm yapldnda aadaki sonular ortaya kmtr.
ASELS E (ASELS)
Performans
Kar $3852.39
Performans 385%
LEM ZET
Karl LEMLER
Aa Al sat says 0
En Dk Kar $257.09
512

Aa Al sat says 0
En Dk zarar $-45.67
Karl Zamanlama
Zararna Zamanlama
Yukardaki tabloda da grld zere, bu tip bir strateji kar
artrmtr ama ok ciddi bir farkllk yarattn syleyemeyiz. 24 ilem
yaplm, bunun 7 tanesi karla sonulanrken, 17 tanesi zararla
sonulanmtr. Sizler ok daha farkl varyasyonlar deneyebilirsiniz.
Baka senetlerde ok daha karl sonular bulmak mmkn olabilir.
Benim burada vermek istediim mesaj; eer KO gstergesine gre

Al-sat karar vermek zere iseniz, bu osilatre gre daha nce alm
satm yaptnzda nasl sonularla karlaacanz ncelikle test
etmeli ve daha sonra bu stratejiyi uygulamalsnz. Bu mesaj tm
gstergeler iin geerlidir.
IV.10. DER TEKNK ANALZ

GSTERGELER
IV.10.1. Alm-Satm lem Miktar Endeksi (Trade Volume

Index)
Bu gsterge seans ii hareketlere ynelik olarak, 1 dakikalk

grafikleri ve hatta saniyelik grafikleri izleyerek alm-satm yapmak ve
ok ksa vadeli kararlar vermek isteyen yatrmclar iin gelitirilmitir.
imdi nce gstergenin zne bir bakalm;
Biliyorsunuz hisse senetlerinin fiyatlar kademelerle ifade

ediliyor. rnein Ereli hissesi 11.250 al, 11.500 sat fiyatndan
ilem gryor. Yani 11.250 kademesinde alc var, 11.500
kademesinde ise satc var. Seans boyunca bu fiyatlardan ilem
grdn varsayalm. En azndan belirli bir sre boyunca bazen
11.250 fiyatndan aktif satlar oluyor, bazen 11.500 fiyatndan aktif
allar oluyor. 11.250 kademesine 150 lot sat oluyor, bir sre sonra
bakyorsunuz ki 11.500 kademesinden 275 lot al oluyor.
unu merak etmez miydiniz? Sadece iki kademede ilem

olurken, acaba allar m fazla yoksa satlar m fazla?
te bu gsterge bu soruya cevap aryor. Aadaki tabloya

baknz. 11.250 kademesinde olan ilemler negatif, 11.500
kademesinde olan ilemler ise pozitif olarak ele alnm.
514
lem fiyat lem miktar Arz ve Talep TVI

11250 50 -50 -50
11500 25 25 -25
11250 35 -35 -60
11500 67 67 7
11250 89 -89 -82
11250 56 -56 -138
11250 34 -34 -172
11500 21 21 -151
11250 34 -34 -185
Fiyatn belirlenen miktarda art yapmas durumunda her bir
ilem miktar bir nceki toplam miktara eklenir yada fiyatn belirlenen
miktarda d yapmas durumunda oluan ilem miktar bir nceki
toplam miktardan dlr. Bu ekilde TVI gstergesi hesaplanr.
Bu gstergenin hareket ettii nokta, sat fiyatndan yaplan

ilemlerin alm arlkl bir piyasa olduunu, al fiyatndan yaplan
ilemlerin ise sat arlkl bir durum olduuna dair fikir verir. Bu
gsterge 0 etrafnda dalgalanr. Gstergenin 0 deerinin zerinde
olmas al arlkl, altnda olmas ise sat arlkl bir piyasa
olduunu gsterir. Aadaki grafikte srekli olarak 11.250 ve 11.500
aralnda ilem olmaktadr ve alt kadrandaki TVI gstergesi 0
izgisinin altnda seyrederken, bu izginin zerine geme abas iine
girmitir. Fakat tam bu srada fiyatlar 11.750 seviyesinden tekrar
11.250 seviyesine dm, ama TVI o kadar sert d yapmamtr.
Yukar doru bir eim iine girmitir. Koyu izgi ile gsterilen blmde
ise fiyat 11.750ye yeniden geliyor fakat TVI 1.500n zerine kyor.
Metastok programnda bu gstergeyi izdirmeye kalktnzda

aadaki pencere karnza gelecektir.
516
Burada minimum tick yazan kutuya bir rakam yazmanz

gerekiyor. Eer dolar baznda analiz yapyorsanz bu kutuya 0.02
deerini yazmak u anlama gelecektir.
Eer fiyatlar 2 cent artarsa o ana kadarki ilem miktarn bir

nceki TVI deerine ekleyecektir, eer fiyat 2 cent azalrsa o ana
kadarki ilem miktarn TVI deerinden karacakt. Eer bu rakam
yerine 0.05 rakam seilseydi, 5 centlik bir yukar hareket olursa bir
nceki TVI deerine o ana kadarki ilem miktarn ekleyecek, eer 5
centlik bir aa d olursa o ana kadarki ilem miktarn bir nceki
TVI deerinden karacakt.
Yani TVI hesaplama forml 5 dakikalk grafikler iin u ekilde

oluyor;
lk TVI Deeri = minimum tick kadar ilk yukar veya aa

hareketteki ilem miktardr. Daha sonraki TVI deerleri fiyattaki aa
yada yukar hareketlere gre aadaki ekilde hesaplanr.
1) TVI = nceki TVI + son be dakikadaki ilem miktar
(eer minimum tick olarak 0.02 selimi ve fiyat son be

dakikann kapan itibariyle 2 cent yukar gitmise)
2) TVI = nceki TVI son be dakikadaki ilem miktar
(eer minimum tick olarak 0.02 seilmi ve fiyat kapan itibariyle

2 cent aa gitmise)
3) TVI = nceki TVI
(eer minimum tick olarak 0.02 seilmi ve fiyat kapan itibariyle

2 centlik hareket yapmamsa, yani 2 cent yukar gitmemi yada 2
cent aa gitmemise)
Eer TL grafik kullanyor ve analiz yapyorsanz minimum tick

kutusuna senedin ka liralk bir hareket yaparsa TVI deerinin
hesaplanmasn istiyorsanz bunu yazmalsnz. rnein 5300
fiyatndaki bir hisse iin bir kademelik hareket 100 TLdir ve bu
durumda minimum tick kutusuna 100 yazlabilir. Ama rnein bir
senedin fiyat 30.000 TL ise bir kademelik hareket 500 TLdir ve 500 Tl
yazmak doru olur. Fakat Metastok en fazla 100 deerinin
yazlabilmesine izin verdii iin bu kutuya 500 TL yazamazsnz.

Dolaysyla TL bazl analizlerde kullanm uygun deildir. Ama dolar
bazl analizlerde kullanlabilir.
a. Yorumlanmas
Tekrar nemle vurgulamalym ki bu gsterge daha ok seans ii

grafiklerde 1 dakikalk yada 5 dakikalk grafiklere bakarak gn ii
alm-satm amac tayan al-sat'lar (traderlar) iin gelitirilmitir.
Gnlk grafiklere uyguladnzda problemler kabilecek yada
gstergenin hibir anlam kalmayabilecektir. Buna aada bu
gstergeyi sorgularken deineceiz.
TVI yukar doru bir seyir izlerken aa dnerse ve nemli bir

d yaparsa bu durum sat basksnn geldiini gsterir. Byle bir
durumda TVI yukar dnmedii srece alma gememek gerekir.
Eer fiyatlar yatay bir diren seviyesi ile karlamsa ve bu

arada TVI artmaya devam ediyorsa fiyatlarn direnci yukar doru
kraca beklenir. nk bu srada senede talep artt iin TVI
ykselmektedir.
Eer fiyatlar yatay bir destek izgisine gelmise ve yatay izgiyi

aa doru krmyorsa ve bu arada TVI azalyorsa, fiyatlarn yatay
destek seviyesini aa doru kraca beklenir.
Fiyatlar art yaparken TVIn dmeye balamas bir aykrlk

durumudur ve fiyatlarn artnn uzun srmeyecei sylenebilir. Yani
ksa bir sre sonra fiyatlar yn deitirip aa dnecektir.
Eer TVI nemli bir d yaparsa fiyatlar dmeye balar. TVI

yatay bir hal alsa dahi veya tekrar yukar zayf bir hareket yapsa dahi
fiyatlardaki d devam eder.
b. TVI Sorgulanyor
Bu gstergeyi gnlk grafiklerde ve Metastok programnda

kullanmaya kalkarsanz hibir fayda salamadn grrsnz.
nk grafiini atnz senedin balang tarihi eer 1 Ocak 2001
ise, o gnden itibaren her senedin
518
Buraya kadar bu gstergenin ne olduunu ve nasl kullanlmas

gerektiini akladk. Fakat acaba yukarda TVI ile ilgili yazdmz
yorumlar uygulamaya kalkarsanz banza neler gelir? Acaba
yukarda yazdmz eyler ne derecede dorudur? Yukarda diyoruz ki;
Eer fiyatlar yatay bir destek izgisine gelmise ve yatay izgiyi

aa doru krmyorsa ve bu arada TVI azalyorsa, fiyatlarn yatay
destek seviyesini aa doru kraca beklenir.
Eer bu tr bir durumla kar karya kalsaydnz ve TVI aa

doru gidiyor olsayd ve siz satsaydnz doru bir karar m olacakt?
Teknik analist bunun testlerini yapmaldr.
u an seans ii grafiklerle analiz yapamadmz iin gnlk

grafiklerde TVI ile ilgili bir rnek vereceim. Kendi tecrbelerime
dayanarak gnlk grafiklerde sizlere bu gstergenin pek fazla faydal
olduunu syleyemem. Belki k dnemlerinde hzla artan TVI
deerleri alm konusunda iyi sinyal verebilir, fakat sat iin
kullanmak pek fayda salamayabilir.
Resim IV.10.1-1
rnein borsann 2000 ylnda 3,5 dolar getikten sonra,

balad d trendi srasnda TVI gstergesi srekli yatay hareket
ederek d trendinin balad sinyalini nceden haber
verememitir. fiyatlar takip eden bir gsterge niteliindedir. Yani nce
fiyatlar dm, sonra TVI dmtr. Bu adan bakldnda
yukarda nasl yorumlanr balyla verdiimiz, yorumlara gre
hareket etmek yerine, gemi fiyat hareketlerinin incelenerek bu
yorumlarn doruluu test edilmelidir.
Bu gstergenin ok yava hareket etmesinin nedeni ise grafikteki

ilk gnden itibaren TVI deerinin hesaplanmaya balamas ve toplam
ilem miktar rakam bydke, gnlk olarak TVI deerine eklenilen
ve karlan ilem miktar nispeten ok kk kalmakta ve bu eri ok
az art yada azal gstermektedir.
Bu gstergeyi sorguluyoruz. Yani diyoruz ki; gerekten sen ie

yarar bir gsterge misin? u ana kadarki aklamalardan, zellikle
gnlk grafikler kullanlarak yaplan yorumlarn pek faydal
olmayacan anlamsnzdr. Ama seans ii grafiklerde fiyat
kademeleri ok sk deimedii iin ve TVI deeri her seansn
balangcndan itibaren hesapland iin ok faydal olabilmektedir.
Senet rnein 5.400-5.500 fiyatlarndan ilem grrken TVI deerinin
srekli artmas, daha sonra senedin yukar doru hareket yapaca
sinyalini verebilmektedir. Yada bu fiyatlardan ilem olurken, TVI
deerinin srekli aa gitmesi senedin aaya doru gidecei sinyalini
verebilmektedir. Ama Metastok programnda seans ii grafikleri
kullanamadmz iin ok fayda salamamaktadr.
IV.10.2. Artan-Azalan izgisi (Advance-Decline Line)
Borsann genel endeksinin gcn len bir gstergedir. Hisse

senedi baznda artan-azalan erisi izilmez. Genellikle bu izginin
dt durumlarda borsa endeksinin performans gittike
zayflamakta, aksi durumda ise borsada kazan performans
artmaktadr.
Hesaplanmas ise aadaki ekilde olmaktadr. ncelikle

Artan/Azalan izgisinin balangc 0 olarak alnr ve ilk gnk artan
hisse senedi says ile azalan hisse senedi says bulunur. Daha sonra
520
fiyat itibariyle artan senet saysndan azalan senet says karlr ve

bulunan rakam 0 rakamna eklenir. kinci gn ise yine ayn ekilde
artan ve azalan senet says bulunup aradaki fark alndktan sonra bir
nceki gnk bulunan artan/azalan saysna eklenir. Bylelikle
fiyatlar artan senetlerin says azalan senet saysndan fazla
olduunda bu izgi yukar doru hareket ederken aksi durumda aa
doru harekete balar ve borsann zayflamaya baladn gsterir.
imdi artan-Azalan (A/A) izgisinin hesaplann bir rnekle

gsterelim.
Tarih Artan Azalan Fark A/A

1 Ocak 1996 120 100 20 20
2 Ocak 1996 80 140 -60 -40
3 Ocak 1996 100 120 -20 -60
4 Ocak 1996 150 70 80 20
5 Ocak 1996 110 110 0 20
Yukardaki tabloda Artan-Azalan izgisinin nasl oluturulduu

5 gnlk bir sre iin gsterilmitir.
a. Nasl Yorumlanr ?
Bu izginin devaml bir ykseli seyrinde olmas borsann

kazandrma performansnn gittike arttn, aksi bir durum ise tam
tersini iaret eder.
kinci ve en nemli yorumu ise aykrlk durumlarnn

olumasdr. Yani endeks daha nceki seviyelerine gre yeni bir tepe
yaparken A/A izgisinin yeni tepesi bir nceki tepenin altnda
kalyorsa her an bir dn geleceini haber verir. Deiik
senaryolara gre oluabilecek yorumlar aadaki tabloda verilmitir.
Genel Endeks Aratan/Azalan izgisi Yorum

Ykseli var D var D olacak
Ykseli var Ykseli var Ykseli devam edecek
D var D var D devam edecek
D var Ykseli var Endeks ykselecek
Aadaki grafikte MKB-100 endeksi ve Artan-Azalan erisinin

hareketlerini gryorsunuz. Burada dikkat eken en nemli nokta;
kaln dikey izgi sonrasnda MKB-100 endeksi yatay hareket
yapmasna ve 7500-15000 arasnda dalgalanma yapmasna ramen,
Artan-Azalan izgisi srekli olarak aa eimde dmeye devam
etmitir.
17000 1 #INX ART.AZALAN (934.000, 789.000, 934.000, +145.000)

17000
16000 ARTAN - AZALAN EGRISI 16000
15000 15000
14000 14000
13000 13000
12000 2 12000
11000 11000
10000 10000
9000 9000
8000 8000
7000 7000
6000
5000
3 6000
5000
4000 4000
3000 3000
2000 2000
1000 1000
0 0
#IMKB 100 (10,712.99, 10,454.92, 10,658.81, +203.890)

21000 21000
20000 1 20000
19000 IMKB-100 ENDEKSI 19000
18000 18000
17000 17000
16000 2 16000
15000 15000
14000 14000
13000 13000
12000 3 12000
11000 11000
10000 10000
9000 9000
8000 8000
7000 7000
6000 6000
5000 5000
O N D 2000 M A M J J A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O N D 2003 M A M J J
1 numaral erilerde dikkat edilirse A/A izgisi aa giderken

MKB-100 zerindeki 1 numaral izgi yatay hareket yapm, yani ift
tepe olumutur. ift tepe oluurken, A/A izgisinin aa eimli
olmas ise endeksin deceine dair sinyal olarak alglanmaldr.
Nitekim bu ok net grlmektedir. 2 ve 3 numaral izgilerin olduu
yerlerde ne tr hareketler olduunu siz inceleyiniz.
522
Vurgulanmas gereken nokta ise, endeksin eimi ve A/A

izgisinin eimlerini karlatrmaktr. Yani endeks aa doru eer 20
derecelik bir eimle hareket ederken, A/A izgisi ok daha fazla bir
eimle aa doru hareket ediyorsa, endeksin yukar doru yapaca
hareketler clz kalacaktr. Buna karn eer, endeksin yukar doru
eimi 20 derece iken A/A izgisinin eimi 30 derece ise, bu durumda
endeksin de hzl bir ekilde artacan sylemek mmkn
olabilecektir.
IV.10.3. Chaikin Osilatr (Chaikin Oscillator)
a. Nedir?
Chaikinin gelitirmi olduu bu gsterge daha ok toplama-
datm endeksi gstergesini temel alarak hesaplanmtr. Chaikinin
osilatr (CO) bir ilem hacmi gstergesidir.
Genellikle fiyatlarla ilem hacmi doru orantl olarak hareket

etmektedir. Yani ilem hacmi artarken fiyatlar artmakta ve ilem
hacmi derken fiyatlar dmektedir. Aksi durum sz konusu
olduunda ise nemli trend deiimleri meydana gelmektedir. te
Chaikin osilatr de bu gibi durumlarn saptanmasna yneliktir.
Gstergenin hesaplanmas ise aadaki ekilde olmaktadr.
CO = T/D (HO-10) - T/D (HO-3)
Burada;
T/D (HO-10) = Toplama / Datm Gstergesinin 10 gnlk

ssel hareketli ortalamas
T/D (HO-3) = Toplama / Datm Gstergesinin 3 gnlk ssel

hareketli ortalamas
Toplama / Datm gstergesi konusunda daha fazla bilgi iin

ilgili blm inceleyiniz.
Bu gstergeyi gelitiren Chaikin, gstergenin ayr amaca

hizmet ettiini belirtmitir. Bunlar aadaki ekilde sralanabilir.
Eer bir senedin fiyat o gnk en yksek ve en dk fiyatn

basit ortalamasndan daha yksekte kapanrsa bu durum senedin
toplanyor olduuna (senede girildiine) iaret eder. Kapan fiyat en

yksek fiyata ne kadar yaknsa kada giri o kadar fazladr. Aksine
kapan fiyat en dk fiyata ne kadar yaknsa o derece kattan k
vardr. Bir baka deyile gstergenin ykselen bir seyir izlemesi kada
giri olduunu, den bir seyir izlemesi ise kattan k olduunu
gsterir.
kinci nemli nokta ise; salkl bir fiyat ykselii ancak artan bir
ilem hacmi ile gereklemelidir. Fiyatlar artarken ilem hacminin
dyor olmas artk kadn fiyat art ivmesinin zayfladna ve
fiyatlarn aa dneceine iaret eder. Tersine fiyat dleri
genellikle ilem hacmindeki dlerle beraber gelmelidir. Eer fiyatlar
derken ilem hacmi artarsa kattan nemli derecede bir k
olduu gzlenir.
Son olarak, Chaikin osilatr sayesinde hem ksa, hem de orta

vadede senede giri ve klarn analiz edilmesiyle nemli tepe ve dip
noktalar belirlenebilmektedir.
Her teknik analiz aracnda olduu gibi bu gsterge de tek bana

kullanlmamal bir dizi dier aralarla da desteklenmelidir. Chaikin
zellikle zarf bantlar ile fiyatlarn uzun vadeli hareketli ortalamas
(rnein 90 gnlk) ile birlikte kullanlmasn ngrmektedir.
Aykrlk durumlarnn dikkatle incelenmesi gerekmektedir.

zellikle orta vadeli aykrlklar nemli ipular vermektedir.
Aykrlktan kastettiimiz ey ise yle aklanabilir. Fiyatlarla gsterge
ayn trendi gstermelidir. Osilatr aa trend yaparken fiyatlar yukar
bir seyir izliyorsa bu durum bir aykrlktr ve bir sre sonra fiyatlarn
deceini iaret eder. Tam aksi durumda ise, osilatr yukar bir trend
izerken, fiyatlarn azal trendi gstermesi bir sre sonra fiyatlarn
yukar dneceine iaret eder.
Fiyatlar 90 gnlk hareketli ortalamann altnda iken ve bu

gsterge 0 izgisi zerinde iken, gstergenin aa doru hareket
etmeye balamas SAT sinyali olarak kabul edilir. Fakat fiyatlar 90
gnlk hareketli ortalamann zerinde ise SAT karar verilmemelidir.
524
b. rnek Olay
Grafik IV.10-1de Chaikin osilatr ile fiyatlarn seyrinde

meydana gelen aykrlk incelenmitir. Grafikte gsterilen X(A) ve X(B)
noktalarndaki trendlere bakldnda osilatr aa giderken fiyatlar
yukar doru bir trend izmi ve arkasndan fiyatlar da osilatre
uyarak de gemitir.
Grafik IV.10-1 : Chaikin Osilatr 1
Y(A) ve Y(B) noktasnda ise ilgin bir durum sz konusudur.

Fiyatlar 60 gnlk hareketli ortalamann zerinde hareket ederken
osilatr ok nemli bir dip yapm ve yukar dnmtr. Bunun
anlam ise kadn bu fiyatlardan toplanmaya (kada giri olduuna)
iarettir ve 10 ubat 1996dan sonra fiyatlarn ykselmeye
balayacana inanyoruz (Fakat u unutulmamaldr ki, sadece bir
gstergeye baktk ve bu yorumu yaptk. Dier gstergelerin de
incelenmesi daha salkl bir karar almamza yardm edecektir.
IV.10.4. Denge lem Miktar (On Balance Volume)
a. Nedir?
Denge ilem miktar (OBV) fiyatlarla ilem miktar arasndaki
ilikileri gsteren bir gstergedir. Bu gsterge para akm endeksinde
olduu gibi parann senede akp akmadn belirler. Senedin fiyat bir
nceki gne gre daha yukarda kapand zaman o gne ait tm ilem
miktar artrc ilem miktar olarak adlandrlr. Eer tam aksi olursa,
yani senedin fiyat bir gn nceye gre daha aada kapanrsa o gne
ait ilem miktar azaltc ilem miktar olarak adlandrlr.
Bu gstergenin hesaplanmas ise aadaki formller yardmyla

olur. ncelikle balang gnndeki fiyat ve ilem hacimleri veri olarak
alnr ve
Eer bugnn kapan fiyat dnk kapan fiyatndan daha

yksekse ;
OBV = Dnk OBV + Bugnk lem miktar
Eer bugnn kapan fiyat dnk kapan fiyatndan daha

dkse;
OBV = Dnk OBV - Bugnk lem miktar
Eer bugnn kapan fiyat dnk kapan fiyatna eitse;
OBV = Dnk OBV
BU gsterge iin yaplan yoruma gre OBVdeki deimeler

fiyatlardaki deiimlerden nce ortaya kar. Yani OBV artarsa
arkasndan fiyatlar artar veya OBV derse fiyatlar der. Bunun
arkasndaki teori ise udur. Bilinli yatrmc senede giri yaptnda
OBV artar ve fiyatlarn artmaya balamasyla birlikte kk
yatrmcnn da piyasaya girmesiyle OBV daha da artar ve fiyatlar daha
da ykselir. Tabi ki bu satrlar okuduktan sonra herhalde, bu kural
aynen uygulamayacak ve kitabn giriinde belirttiimiz gibi,
sylenilenleri sorgulayacak, test edecek, deneyecek ve ondan sonra
kararlarnzda kullanp kullanmayacanza karar vereceksiniz. Biz
imdilik bu gsterge ile ilgili aklamalar vermeye devam edelim.
526
Fiyatlar ykselirken yapm olduu her yeni tepe bir nceki

tepenin zerinde kalyorsa OBV ykselmeye devam edecektir. Ayn
ekilde fiyatlar derken her yeni tepe bir nceki tepenin altnda
kalyorsa OBV decektir.
Eer OBV aadaki ekilde yatay ve dzensiz hareket yapyorsa

buna pheli hareket ad verilir ve fiyatlar belli bir sre sonra aa
veya yukar dnebilir.
Eer OBV aadaki ekilde ykselen bir trend iziyorsa bu

durum fiyatlarn artacana iarettir.
Eer OBV aadaki ekilde olduu gibi azalan bir trend eklinde
hareket ediyorsa bu durum fiyatlardaki dn sreceini
gstermektedir.
Trendler blmnde anlatld ekilde eer, OBV yukar

giderken bu trendi yukardan aaya doru krarsa, yani azal
trendine girerse arkasndan fiyatlarda dme gelir. Tam aksi durumda
ise, yani aa trend yapan bir OBV yukar doru bu trendi krarsa
fiyatlarda ykselme olaca anlalr.
b. rnek Olay
Grafik IV.10-1de elik halat senedine ait fiyat hareketleri ve

OBV verilmitir. Yukarda yorumlarn vermitik. Aadaki grafii
inceleyerek bu yorumlarn ne derece geerli olduuna karar veriniz.
Benim u ana kadarki ahsi izlenimlerim ise bu gstergenin ok
faydal sonular vermedii ynndedir. Baz durumlarda baz senetler
iin iyi alan bu gsterge birok durumda ileriye dnk iyi sonular
vermemektedir. Bu yzden burada sadece bir rnek vermekle bunlar

aklamakla yetineceim.
Grafik IV.10-1 : Denge lem miktar, OBV
IV.10.5. Dikey-Yatay Filtre (Vertical Horizontal Filter)
a. Nedir?
Bu gsterge tm gstergeler iinde en yenilerinden birisidir.
Adam White tarafndan 1991 ylnda gelitirilmitir. Yeni fakat ok
rabet gren ve kullanlan bir gsterge olduu sylenebilir.
Dikey yatay filtrenin (DYF) nasl bir gsterge olduuna gemeden

nce konuyu anlatmaya bir soruyla balamak istiyorum. Trendler
blmnde fiyatlar ykselmeye veya dmeye baladnda bu art
yada azal trendinin belirli bir sre devam edeceini sylemitik.
Diyelim ki fiyatlar ykselmeye balad. Peki bu ykseli trendi ne
kadar gldr? Yani trend ne kadar salamdr? Bu trend tekrar aa
dnebilir mi? Yoksa ykseliini devam ettirecek midir? te tm bu
sorulara ksmi de olsa bir cevap almak istiyorsanz DYF gstergesine
528
bakmanz gerekir. Bu gsterge, yeni balayan bir trendin ne kadar

salam olduunu belirlediini iddia etmektedir.
DYF gstergesi bir eri ile gsterilir. Bu eri 0 ile 1 arasnda

deiir. Hesaplanabilmesi iin bir periyodun belirlenmesi gerekir.
rnein ok sklkla 28 gnlk periyot kullanlmaktadr. Daha sonra
bu dnem iinde senedin ulat en yksek ve en dk fiyat seviyesi
bulunur.
EYF: Periyot iinde senedin ulat en yksek fiyat seviyesi
EDF: Periyot iinde senedin ulat en dk fiyat seviyesi
Bu fiyatlar belirlendikten sonra EYDden EDF karlr ve mutlak

deeri alnarak numaratr denilen rakam bulunur. Mutlak deer ile
kastedilen ey, iki rakam arasndaki fark - bile olsa + olarak ele
alnr.
Numaratr = Mutlak Deer (EYF - EDF)
Bundan sonra ise denominatr belirlenir. Denominatr

hesaplanrken, belirlenen periyot iinde her gn iin bir nceki gn ile
bugnn kapan fiyatlar arasndaki fark alnarak bunlarn mutlak
deerleri toplanr. Formlle gsterecek olursa;
n
Denominato r = Mutlak
i =1
Deger ( K i K i 1 )
Yukardaki formlde K harfi kapan fiyatn ifade etmektedir.

Numaratr ve Denominatr belirlendikten sonra DYF ise numaratr,
denominatre blnerek bulunur. Formlle gsterirsek,
N u m arat r
DYF =
D en o m in at r
Yukarda verilen ekilde hesaplanan DYFnin yorumlanmas ise

aada verilmitir.
b. Gstergenin yorumlanmas
Daha nce de belirttiimiz gibi, fiyatlar ykselmeye veya

dmeye baladnda bu gerekten bir art veya azal trendimidir?
yoksa fiyatlar nereye gideceini bilmemekte midir? sorularna cevap

buluruz.
MACD, RSI ve Stokastik gibi momentum gstergeleri trende bal

gstergelerdir. Yani fiyatlar devam ettii ynde trendini srdrrse bu
gstergeler kararlarmzda yardmc olabilir. Aksi halde bu gstergeler
yanl sinyaller verebilmektedir. Bu yzden trendin gl olup
olmadn anlamak iin DYF gstergesine baklr.
DYF deeri ne kadar yksekse fiyatlarn gittii yn de o kadar

kuvvetlidir. Byle durumlarda yukarda bahsettiimiz momentum
gstergelerine daha ok gvenilerek karar verilebilir.
DYFnin belirli bir ykseliten sonra aaya doru dnmesi

fiyatlarn trendinde zayflama olduunu ve bir kararszlk dnemine
girildiini gsterir.
Genellikle DYFnin yksek deerlere ulatktan sonra aaya

dnerek bir kararszlk dnemine girdii, belirli bir dip noktaya
ulatktan sonra ykselmeye baladnda ise nemli fiyat trendlerinin
balayaca beklenilir.
IV.10.6. Fiyat Osilatr (Price Oscilator)
Fiyat osilatr (FO), MACDye benzer. Yani fiyatlarn hareketli

ortalamas arasndaki fark alnarak hesaplanr (Hareketli ortalamalar
hakknda daha geni bilgi iin ilgili blm okuyunuz)
Fiyat osilatr son gnlerdeki fiyat ortalamalaryla , daha uzun

vadeli olarak belirlenmi bir periyottaki fiyat ortalamalarn
karlatrarak tek bir eri izilmesini salayarak fikir verir.
Hesaplanmas ise ncelikle biri ksa biri uzun olmak zere iki
ayr gn says belirlenir. rnein 10 gn ve 25 gn gibi. Fiyatlarn
hem 10 gnlk hem de 25 gnlk hareketli ortalamalar hesaplanr
(genellikle uygulamada ssel hareketli ortalamalar alnmaktadr). Ksa
ve uzun vade hareketli ortalamalar hesaplandktan sonra ksa vadeli
hareketli ortalamadan uzun vadeli hareketli ortalama karlarak
aradaki fark bulunur. stendii takdirde aradaki fark fiyat fark olarak
veya yzde fark olarak gsterilebilir. Formlle fiyat osilatrnn
hesaplan ise aadaki ekildedir.
530
FO = Fiyatlarn Ksa Vadeli HO - Fiyatlarn Uzun Vadeli HO
Eer fiyat osilatrn 100 bazl bir endeks olarak gstermek

istersek forml aadaki ekildedir.
Burada KHO : Ksa vadeli hareketli ortalama
UHO : Uzun vadeli hareketli ortalamadr.
Daha nce de belirttiim gibi uygulamada en ok ssel hareketli

ortalamalar kullanlmaktadr. Bunun sebebi ise ssel hareketli
ortalamann son gne daha fazla arlk vermesi ve son gnk fiyat
hareketlerini daha fazla dikkate almasdr.
Fiyat osilatrnn forml dikkatle incelendiinde nasl

yorumlanmas gerektii de ortaya kacaktr. Diyelim ki 10 gnlk
(ksa vade) ve 30 gnlk (uzun vade) hareketli ortalamalar arsndaki
fark hesapladk. Eer son 10 gndeki fiyatlarn ortalamas son 30
gnk fiyatlarn ortalamasndan daha bykse aradaki fark (+)
kacak, tam aksi olduu takdirde ise aradaki fark (-) kacaktr.
Eer fiyat osilatr 0 referans izgisini yukardan aaya

doru krarsa son zamanlarda fiyatlarn dmekte olduu, 0 referans
izgisini aadan yukar doru krarsa fiyatlarn son 30 gne gre
ykselmekte olduunu anlarz.
Temel olarak FOnun 0 referans izgisine aadan yaklap da

yukar doru krdnda AL karar verilir.
Yukardaki maddenin aksine FO 0 referans izgisine yukardan

yaklap da aaya doru krdnda SAT karar verilir.
FO izilerek ve gemi verilere baklarak nerelerde dip yapt

belirlenir. Ne zaman FO bu dip noktaya yaklap da yukar dnerse
yine AL karar verilir (Bu tip bir analizin daha baarl olmas iin FO
izgisini % artlar azallar eklinde izdirmek daha faydal olur.)
FO izgisinin ortalama olarak gemite hangi seviyelerde tepe

yaptna baklr ve FO bu noktalara yaklap da aa doru
dndnde SAT karar verilir. (Bu gstergenin yorumlanmasn

MACD ile birlikte yapmak faydal olur.)
a. Fiyat Osilatr Uygulamas
Aadaki resimde Trk Demirdkme ait fiyat grafiini ve

5 - 25 gn baz alnarak izilmi olan fiyat osilatr izgisini
grmektesiniz.
Resim IV.10.6-1: Fiyat Osilatr
Dikkat edilirse Trk Demirdkmn grafiinde fiyat osilatr

iin st ve alt snr izgileri de izilmitir. Grlmektedir ki ne zaman
fiyat osilatr 10 olarak belirtilen st snra yaklatnda veya bu
snr getiinde aaya dnmekte, alt snr izgisi olan 7.5 rakamna
yaklatnda veya bunu getiinde yukar doru dnmektedir. Burada
yaklak 10 aylk bir zaman dilimi ele alnmtr. AL - SAT noktalarna
dikkat ederseniz, FO ne zaman alt veya st snra gelip tersine
dndnde AL veya Sat sinyali olumutur.
Yukardaki yorumlarmzda eer FO 0 izgisini krarsa AL veya

SAT sinyalidir demitik. Fakat benim bu zamana kadarki tecrbelerim
532
bu kuralla hareket edildiinde kar marjnn ok dk kaldn

gstermekte ve FOnun bu ekilde yorumlanmas ge sinyal
vermektedir. Dolaysyla alt ve st snr izgilerine baklarak yaplacak
yorumlar daha salkl olmaktadr.
Resim IV.10.6-2: DYF Gstergesi (28 Gnlk)
IV.10.7. Fiyat ve lem Hacmi (Price/Volume Trend)
Bu gsterge hemen hemen denge ilem hacmi gstergesi ile

ayndr. Denge ilem hacmi gstergesinde fiyattaki art yada azala
gre bir nceki gnk denge ilem hacmine son gnk ilem hacmi
ekleniyor yada kartlyordu. Bu gstergede ise bir nceki kmlatif
ilem hacmine bugnk ilem hacminin belirli bir yzdesi eklenilir
yada kartlr. Bu yzde oran ise fiyatlardaki art yada azal oranna
gre belirlenir.
Forml ise aadaki ekildedir;
BK DK
F / I = * BIH + Dunku F/I
DK
Burada F/I : Fiyat ve lem Hacmi Gstergesi
BK : Bugnk Kapan
DK : Dnk Kapan
BIH : Bugnk lem Hacmi
Formle dikkat edilirse bugnk fiyatta dne gre yzde ka

art yada azal olmusa bu oran bugnk ilem hacmi ile arplarak
dnk F/Iya eklenmektedir. Dolaysyla eer fiyatlar nemli oranda
derken ilem hacmi de artmsa F/I de nemli oranda decektir.
Fakat fiyatlar nemli oranda derken ilem hacmi ok azalmsa F/
fazla dmeyecektir. Tam aksi durumda ise; fiyatlar nemli oranda
artarken ilem hacmi de ok artmsa F/I de nemli oranda
ykselecektir.
Daha nce bu gstergenin denge ilem hacmi gstergesine

benzediinden bahsetmitik. Dolaysyla yorumlanmalar da birbirine
benzemekle beraber F/I gstergesi daha anlaml sonular vermekte ve
daha baarl olmaktadr.
Eer F/I nemli bir d yapyorsa bu durum kattan nemli

oranda kldn gsterir ki arkasndan fiyatlar dmeye
devam edecektir. nk talep nemli lde azalyor ve arz
artyor demektir.
Yukardaki yorumun tam aksine eer F/I nemli oranda

ykseliyorsa, bu durum nemli lde almlarn baladn ve
kada olan talebin arttn gsterir ki fiyatlarn artacan
haber verir.
F/Inin kendi orta vadeli hareketli ortalamasnn altna

dmesi fiyatlardaki d trendinin, stne kmas ise
fiyatlardaki ykseli trendinin devam edeceini gsterir.
a. Uygulama
Birinci grafikte Trakya Cama ait fiyat ve F/I grafiini

grmektesiniz. Grafik zerinde yaplan aklamalara dikkat ediniz.
Daha nce de belirttiimiz gibi F/Inin bir anda aniden artmas yksek
534
bir ilem hacmi ile birlikte fiyatlarn nemli oranda arttn gsterir ki
bu da salkl bir ykselitir ve fiyat artnn devam edeceini gsterir.
kinci grafikte ise Akbanka ait fiyat ve F/ grafiini

grmektesiniz. Burada da nemli bir ilem hacmi art ve arkasnda
fiyatlarn dtn gryorsunuz. Dikkat edilirse, yukar fiyatlarn
trend, bu olaydan sonra aa dnmtr.
Resim IV.10.7-1: Fiyat ve lem Hacmi Gstergesi 1

Resim IV.10.7-2: Fiyat ve lem Hacmi 2
IV.10.8. Fiyat Yzde Deiimi (Price Rate of Change)
Fiyat yzde deiim (FYD) gstergesi bugnk fiyatn belirli bir

dnem nceye gre % ka arttn veya azaldn gsterir (gnlk
analiz yaplyorsa, ka gn nceye gre yzde ka deitiini
gsterecektir). Eer haftalk analiz yaplyorsa bu haftaki fiyatlarn
belirli bir hafta ncesine gre % ka artp azaldn gsterir.
Deiimler grafik zerinde % olarak gsterilirler. Bu gsterge
momentum ile ayndr. Aralarndaki tek fark, momentum endeks
halinde gsterilerek 100 bazl bir izgi olutururken, bu gsterge
deiimleri % 0 etrafnda dalgalanan bir eri olarak gsterilir.
Dolaysyla yorumlar momentum gstergesi ile hemen hemen ayndr.
Hesaplanmas ise aadaki formlle yaplr.
Bugunku Kapanis - x gun onceki kapanis

FYD = * 100
x gun onceki kapanis
536
a. Yorumlanmas
Gstergenin hesaplanndan da anlalaca zere, fiyatlar

artmaya baladnda FYD ykselir, fiyatlar dmeye baladnda
FYD der. Fiyatlardaki art veya d miktar ne kadar yksekse
gstergedeki deiim de ayn ynde o kadar yksek olur.
Genellikle bu gstergeye baklrken ksa dnem iin 12 gn,

uzun dnem iin ise 25 gn baz alnr.
1. FYD ar alm ve satm gstergesi olarak da yorumlanabilir.

Gstergenin ok ykselmesi ar alm yapldn, ok dmesi ise
ar satm yapldn iaret eder.
2. Ar alm ve satm blgelerinin snrlar belirlenirken gstergenin

daha nce izmi olduu seyre baklr ve en st ve an alt seviyeleri
civarnda bu snr belirlenir. Aadaki rnei inceleyiniz.
3. Gstergenin ar alm veya satm blgesine girdikten sonra

buralarda bir sre kald grlr. Bu ekilde bir sre gstergenin
ar alm-satm blgelerinde kalmas o an devam eden trendin
devam edeceine iarettir.
4. Bir de aykrlklar durumu vardr ki, bu MACD, Stokastik ve baz

dier gstergeler incelenirken aklanmt. Burada aykrln ne
olduunu tekrarlayalm; fiyatlar bir tepe yaptnda FYD de bir tepe
yapar ve daha sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe
yapmaya yneldiinde eer FYDnin yeni tepesi bir nceki tepenin
altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri
sylemektedir. Byle bir durumda ksa sre sonra fiyatlarn aa
dnecei anlalr.
5. Temel olarak FYDnin 0 referans izgisine aadan yaklap da

yukar doru krdnda AL karar verilir.
6. Yukardaki maddenin aksine FYD 0 referans izgisine yukardan

yaklap da aaya doru krdnda SAT karar verilir.
b. Uygulamas
Aadaki resimde Tpraa ait fiyat ve 12 gnlk FYD grafii

verilmitir. Yani verilmi olan FYD grafii en son kapan fiyatnn 12
gn nceye gre % ka artp azaldn gstermektedir. Grafikte

belirtilmi olan AL-SAT blgelerini inceleyiniz. Dikkat edilirse bu
blgelerden AL blgelerinde FYD ar alm blgesine dtkten sonra
yukar doru kmaya balam ve alt snrn da zerine kmtr. SAT
blgelerinde ise ar satm blgesinin st snr aaya doru
krlmtr. st ve alt snr blgeleri izilirken ise FYDnin daha nce
yapm olduu tepe ve dip noktalar gznnde bulundurularak
izilmitir.
Resim IV.10.8-1: Fiyattaki Yzde Deiim Gstergesi
u ana kadarki tecrbelerimde 0 referans izgisine gre deil

de ar alm ve satm snrlarna gre AL-SAT kararlarnda daha ok
kar marj olutuunu gzlemledim. Bu gsterge ise yaklak %70-75
olayda yatrmcnn doru karar vermesini salamaktadr.
IV.10.9. Fourier Transformasyonu (Fourier Transform)
a. Nedir?
Bu analiz teknii senedin ka gnlk bir sreden sonra arta
veya azala getiini gstermektedir. Yani senet fiyatlarndaki ritmik
538
hareketleri yakalamaya almaktadr, bir baka deyile senet

fiyatlarndaki dnemsel art azallar belirlemeye almaktadr.
Fourier transformasyonu mhendislik bilimlerinde gelitirilmi bir
teknik olup daha sonra teknik analiz literatrn de kazandrlmtr.
Bu konunun ayrntl analizi belki de bu konuda bir kitap yazlmasn
dahi gerektirebilir.5 Hesaplamalar ok karmak ve yksek matematik
bilgisi gerektirdiinden bu kitabn amacn amaktadr. Dolaysyla
burada yorumlanmasn vereceiz.
b. Yorumlanmas
Borsa analizi yaplabilen bilgisayar programlarnda fourer

transformasyonu grafik halinde gsterilebilmektedir. Fourier transform
iki yolla hesaplanarak grafii izdirilebilir. Bunlar interpreted
(yorumlanm) ve Raw (Ham) eklinde tanmlanabilir. Bunlardan
interpreted tipine ait rnek verilecek ve aklanacaktr. Raw tipini
hesaplatmak ve izdirebilmek iin ekstra forml bilgileri ve
yntemlerinin bilinmesi gerektiinden dolay burada
gsterilmeyecektir. Biz sadece basit bir yorumlanmasn vereceiz.
Aadaki grafikte Transtrk Holdingin Austos 1994 ve 18 Mart

1996 tarihleri aras gnlk fiyat hareketleri ve Fourier
transformasyonu verilmitir. Fourier transformasyonu interpreted
olarak izilmitir. Grafiin st ksmnda blok halinde dikey izgiler
grnmekte ve zerlerinde de gn says verilmektedir. Bu gn saylar
ne anlama gelmektedir?
5 Daha geni bilgi iin bkz. Technical Analysis of Stocks and Commodities Vol.1
No: 2-4-7; Vol. 2, No:4, Vol.3 No:2-7

Resim IV.10.9-1: Fourier Transformasyonu
Senedin piyasaya kndan itibaren art ve azallar dikkate

alndnda Transtrk Holding bir uzun vadede belli bir dip
noktasndan balayarak tekrar ayn seviyelere gelmesi 344 gn
almaktadr. Yani uzun vadeli bir dnemlik hareketini (salnm) 344
gnde tamamlamaktadr. Bir benzetme yapacak olursak Dnyann
Gne etrafndaki yrngesinde nasl ki bir tam dnmeyi 365 gnde
yapyorsa bu senet de balad bir fiyat seviyesine 344 gn civarnda
tekrar gelmektedir.
102 gn olarak belirtilen ksmda ise yukardaki uzun vadeli

hareket ierisinde 102 gnlk bir baka dnemsel hareketi olduunu
ve daha ksa vadede ise 37 gnlk bir dnemsel hareketi olduunu
anlyoruz. Dolaysyla ksa vadeli salnmlar 37 gndr.
IV.10.10. Herrick'in deme Endeksi (Herricks Payoff Index)
Bu gsterge bizim borsamzda uygulama bulamamaktadr ve

Herrick tarafndan vadeli ilemler (futures) piyasalarndaki fiyat
540
hareketlerini tahmin etmeye ynelik olarak ynelik olarak

gelitirilmitir.
Fakat ileride zellikle u sralarda zmir Ticaret Borsasnda vadeli

ilemler yaplmaya baland dnlerek ve belki de senetler
zerinde vadeli ilemlerin de yaplmaya balanaca gznnde
bulundurularak sadece burada nasl yorumlandn vereceim.
Yorumlanmas : Bu gsterge kitabn ileriki blmlerinde

anlatlan Para Akm Endeksi ve daha nce gsterilen Talep
endeksinde olduu ekilde gibi yorumlanmaktadr. Herrick deme
endeksi 0 izgisi etrafnda dalgalanr. Endeksin 0 izgisinin zerine
doru hareket etmesi vadeli ileme konu olan kymetin fiyatnn ileride
artacana tersi durum ise deceine iaret eder. Herrick deme
endeksinin artmas ilgili kymete olan talebin arttn, azalmas ise
talebin azaldn gsterir.
IV.10.11. lem Hacmi (Volume)
lem hacmi toplam alnp satlan senet saysn gsterir. rnein

ilem hacmi belli bir gn 100.000 ise bu durumda o gn borsada
100.000 (100 lot) senet satldn ve bunlarn alc bulduunu anlarz.
lem hacmi hareketleriyle fiyat hareketleri ileride oluacak gelimelere
ilikin nemli ipular verir. lem hacimleri devaml gzlenmeli ve
aada verilen yorumlar hibirzaman unutulmamaldr.
a. Yorumlanmas
Dk seviyedeki ilem hacimleri genellikle fiyatlarn yatay bir

hareket izdii durumlarda kararszlk belirtileri olarak ortaya
kar. Tabiki bu kesin bir kural deildir. Fiyatlar derken
ilem hacminin de dt grlr.
Salkl bir fiyat hareketinde ilem hacmi ykselirken fiyatlar

ykselir ve ilem hacmi derken fiyatlar der. Eer aksi bir
durum oluuyorsa, yani fiyatlarla ilem hacmi ters ynde
geliiyorsa bu durum piyasadaki trendin zayfladna ve bir
trend deiimi olacana iaret olabilir. Eer fiyatlar derken
ilem hacmi artyorsa, kattan k balam demektir ve
ertesi gn fiyatlar biraz ykselse bile orta vadede fiyatlar

dereceli olarak azalr.
Uzun bir dten sonra fiyatlarn artmaya balamasyla

birlikte ilem hacmi de artyorsa trendin deitiini ve salkl
bir ykseliin baladn syleyebiliriz.
Fiyatlar belli bir sre ykseldikten sonra de gemise ve

ilem hacmi de dyorsa, bu dn srekli olmayacan ve
fiyatlarn tekrar ykselmeye balayabileceini syleyebiliriz.
b. rnek Olay
Resim IV.10.11-1: lem Hacmi
Bu grafikte lem hacmi ve fiyat hareketleri birlikte gsterilmitir.

Grafik zerinde yazlm olan yorumlar okuyunuz ve daha nce
vermi olduumuz yorumlama kurallar ile karlatrnz.
542
IV.10.12. Fiyat Hareketleri Serbestisi (Ease of Movement)
Biroumuzun da katlaca gibi birok durumda baz senetlerin

fiyatlar az bir ilem hacmiyle dahi olsa bir anda ok ykselebilir.
Birok durumda ise nemli miktarlarda ilem hacmi gereklemesine
ramen fiyatlar bu ilem hacmi ile doru orantl olarak artmazlar.
Yani fiyat srklemek iin daha yksek ilem hacmi gerekir.
Bu gstergenin ana temas ise az bir ilem hacmiyle dahi olsa

kolaylkla artan senetleri belirlemektir. Bu gibi senetlere yatrm
yaparak kar etme oran ok daha yksektir. Fiyat hareketi serbestisi
(FHS) gstergesi bu yzden fiyatlar ve ilem hacmi arasndaki ilikileri
ortaya koyan bir gstergedir.
FHSnin hesaplanabilmesi iin bir seri n deer bulmak

gerekmektedir. Bunlardan ilki ortanca deer hareketidir (ODH).
Bunun nasl hesaplandn aada grelim.
BEY + BED DEY DED

ODH =
2 2
Burada ;
BEY : Bugnk en yksek fiyat
BED : Bugnk en dk fiyat
DEY : Dnk en yksek fiyat
DED : Dnk en dk fiyat
Bundan sonra Kutu Oran (KO) denilen bir baka deerin de

hesaplanmas gerekmektedir. Bu da aadaki formlle hesaplanr.
Bugunku Islem Hacmi
KO =
BEY - BED
Yukardaki iki deer hesaplandktan sonra ise Fiyat hareketi

serbestisi (FHS) gstergesi aadaki formlle hesaplanr.
FHS gstergesi hesaplandktan sonra, kk dalgalanmalardan

arndrlmak iin genellikle ssel hareketli ortalamas hesaplanr ve
ondan sonra yorumlanr. ssel hareketli ortalamas hesaplanrken
genellikle 14 gnlk sre ele alnr.
a. Yorumlanmas
FHS gstergesi 0 etrafnda dalgalanr ve senedin fiyatna gre

dalgalanma band deiebilir.
Dk ilem hacmi ile birlikte nemli fiyat artlar yaand

durumlarda FHS de yksek deerler alr. Tersi durumda ise,
yani nemli fiyat dleri dk ilem hacmi ile birlikte
gerekletiinde FHS de negatif deerler almaya balar, yani
ok der.
FHSnin genellikle 0 deeri etrafnda dalgalandndan

bahsetmitik. Eer yukar veya aa doru olan zayf fiyat
hareketleri ok yksek ilem hacmi ile gerekleiyorsa FHS de
0 izgisi etrafnda dalgalanacaktr.
Genel olarak hayatta uygulamas ise; eer FHS 0 izgisini

aadan yukar doru kesip arka arkaya iki gn boyunca
ykselirse AL karar verilir. Aksi durumda ise, yani FHS 0
izgisini stten aa doru kestiinde SAT karar verilir.
Resim IV.10.12-1de FHS gstergesi Ereli Demirelik iin

hazrlanmtr. Grafikte belirtilen AL-SAT noktalarna dikkat ediniz.
Bu blgelerde alm veya satm yaptktan sonra eer FHS erisinin 0
izgisini kesmesi beklenirse genellikle kar oran dmektedir. Bu
yzden 0 izgisinin altnda negatif blmde olsanz dahi bu izginin
ykselmeye balamas ve 0 izgisine doru hareket etmesi
durumunda AL karar verebilirsiniz. Aksi durumda ise, yani FHS
izgisi 0 izgisinin zerinde iken eer aa doru dn yaparsa SAT
karar verilebilir.
Fakat zerinde hep nemle durduum bir noktay burada

tekrarlamak istiyorum. Baka hi bir gstergeyi incelemeden sadece
544
FHS gstergesine deil hibir gstergeye tek bana gvenmemelisiniz.

Mutlaka en az 6 ila 10 arasnda gstergeye baklarak verdiiniz AL
veya SAT kararn desteklemelisiniz.
Resim IV.10.12-1: Fiyat Hareketi Serbestisi Gstergesi 1 (14

Gnlk)
IV.10.13. Korelasyon Analizi (Correlation Analysis)
Korelasyon, genellikle iki ayr deiken arasndaki ilikinin

derecesini len (sk veya zayf iliki durumu) bir katsaydr. Bu say -
1 ile +1 arasnda deiir. Katsaynn +1 olmas iki ayr deiken
arasndaki ilikinin ayn ynde ve birebir (tam) bir iliki olduunu
gsterir. Katsaynn -1 olmas ise iki deiken arasndaki ilikinin
tamamyla zt ynde ve birebir olduunu gsterir. Katsaynn 0
olmas durumunda ise iki deiken arasnda hi iliki olmad
anlalr.
Yukarda anlattklarmz imdi ksaca zetleyelim (r : korelasyon

katsays)
r = +1 : Ayn ynde birebir tam bir iliki
r=0 : Hi iliki yok
r = -1 : Ters ynde birebir tam bir iliki.
rnin sfrdan uzaklaarak (+) veya (-) yne doru hareket etmesi
ilikinin ayn veya ters ynde glenmeye baladn gsterir. rnein
rnin 0dan +0.70e kmas iki deiken arasndaki ilikinin ayn ynde
olmak zere glendiini gsterir.
0.40a kadar olan bir ilikinin zayf bir iliki olduunu,

0.40tan 70e kadar olan bir ilikinin gl saylabilecek bir iliki
olduunu ve 70den yksek bir ilikinin ise ok gl bir iliki
olduunu syleyebiliriz.
imdi diyelim ki bir gsterge ile fiyatlar arasndaki ilikiyi

grmek istiyoruz. rnein MACD gstergesi ile fiyatlar arasndaki iliki
ne derecede kuvvetlidir ya da gerekten de MACD artnca fiyatlar
artyor mu? Bu soruya cevap vermek iin MACD gstergesi ile fiyatlar
arasndaki korelasyona bakmak gerekmektedir. Korelasyon katsays
ne kadar +1e yaknsa MACDye gre karar vermek o derece
gvenilirdir.
ki deiken arasndaki, rnein MACD ile fiyatlar arasndaki,

korelasyon katsays aadaki forml ile bulunur.
r =
(xi * yi )
x i2 * y 2i
Burada xi belli bir sreye ait Fiyatlarn kapan deerlerini, yi de
ayn sreye ait MACD deerlerini gstermektedir. Eer talep endeksi ile
fiyatlar arasndaki ilikiye bakyorsak yinin yerine Talep endeksi
saylar konacaktr. Ayn mantkla dier gstergelerle fiyatlar
arasndaki iliki bulunabilir.
a. Yorumlanmas
Fiyatlarla bir gsterge arasndaki iliki incelendikten sonra, bu
gsterge ile fiyatlar arasnda ne kadar sk bir iliki olduunu bulmak
iin korelasyon analizi yaparz. Eer gsterge ile fiyatlar arasndaki
korelasyon katsays +1e yakn bir deer bulunursa, rnein +0.85
546
gibi, bu durumda gsterge artmaya baladnda fiyatlarn artacan,

gsterge dmeye baladnda fiyatlarn deceini syleyebiliriz. Eer
-1e yakn bir deer bulursak gsterge artmaya baladnda fiyatlarn
deceini ve, gsterge dmeye baladnda fiyatlarn ykseleceini
syleyebiliriz.
Peki bu iliki ka gnlk bir sre iin hesaplanacaktr?

Genellikle son 20 gndeki ilikiyi grmek iin 20 gnlk bir zaman
sresi ele alnabilir. 20 gnden aa bir zaman sresinin incelenmesi
kanmca olumlu sonular vermeyecektir. Aada verdiimiz rnek
olaylar inceleyiniz.
b. rnek Olay
Grafikte talep endeksi ve fiyat arasndaki korelasyon erisini
grmektesiniz. Talep endeksi blmn incelerseniz orada talep
endeksi arttka fiyatlarn aratacan nk kada giri olduunu
sylemitik. Gerekten de bu byle midir?
Resim IV.10.13-1: Korelasyon Analizi 1 (Talep Endeksi ve Fiyatlar

likisi)
Grafik incelendiinde grlyor ki talep endeksi ile fiyatlar

arasndaki korelasyon katsays bir defa hari olmak zere hep pozitif
olmu ve genellikle +0.5 ile +1 arasnda hareket etmitir. Yani
fiyatlarla talep endeksi arasnda uzun dnemli gl saylabilecek
pozitif bir iliki vardr. Bir baka deyile ne zaman talep endeksi
artmaya balarsa kada girilmelidir.
Aadaki grafiktede ise Adana C iin MACD ile fiyatlar

arasndaki korelasyon erisini grmektesiniz. 20 gnlk srelerle bu
eri hesaplanp incelendiinde MACD ile fiyatlar arasnda genelde
pozitif bir iliki olduunu gryoruz fakat bu iliki az nceki grafikte
(Resim IV.10.13-1) grlen ilikiden daha zayftr. nk korelasyon
erisinin negatif olduu durumlar olmutur. Yani MACD artarken
fiyatlarda dme olabilmitir. Fakat genel olarak korelasyon erisinin
0 izgisinin zeride seyretmesi ilikinin uzun vadede pozitif olduunu
gstermektedir.
Resim IV.10.13-2: Korelasyon Analizi 2 (MACD ile Fiyatlar likisi)

548
IV.10.14. MACD Gstergesi (MACD)
Daha nce hareketli ortalamalar gstermi ve detayl bir ekilde

hesaplan formllerini vermitik. MACD gstergesi ise trendleri
izleyen bir gstergedir. ki hareketli ortalama arasndaki ilikileri
kullanarak AL-SAT kararlar vermenizi salar. Genellikle bizim
borsamzda analizcilerin sklkla kulland fakat eksik kulland bir
gstergedir.
Hesaplanmas ise basittir. ncelikle fiyatlarn bir uzun vadeli

(26 gnlk) bir de ksa vadeli (12 gnlk) ssel hareketli ortalamas
bulunur. Bunlar bulunduktan sonra ksa vadeli hareketli ortalamadan
uzun vadeli hareketli ortalama karlarak MACD izgisine eriilir. Eer
son 12 gndeki fiyatlarn ssel hareketli ortalamas son 26 gnden
yksekse sonu pozitif kacaktr ve MACD gstergesi 0 izgisinin
zerinde olacaktr. Bu ise fiyatlarn art eiliminde olduunu
gstermektedir. Tersi durumda ise MACD gstergesi 0 izgisinin altna
decektir. Forml ise aadaki ekildedir.
MACD = 12 gnlk ssel HO - 26 gnlk ssel HO
Uygulamada ve bilgisayar programlarnda kesikli izgilerle

gsterilen bir de sinyal izgisi hesaplanr. Bu sinyal izgisi ise fiyatlarn
son 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanlarak izilir. Ne
zaman MACD gstergesi sinyal izgisi aadan yukar doru keserse
AL karar verilir. Eer MACD gstergesi sinyal izgisini yukardan
aaya doru keserse SAT karar verilir.
a. Yorumlanmas
MACDnin ilk yorumu yukarda anlattmz ekildedir. Yani

MACD izgisi kesikli sinyal izgisini yukardan aaya doru
kestiinde SAT, MACD gstergesi sinyal izgisi aadan yukar
doru kestiinde ise AL karar verilir.
MACDnin ar alm veya satm gstergesi olarak kullanlmas

da mmkndr. Yani bu gstergeye bakarak ilgili senet
zerinde ar alm veya satm yapldna karar verebilirsiniz.
Eer MACD son zamanlara gre ok yksek bir seviyeye
kmsa kada ar girildii, aksi halde yani MACD gstergesi
son zamanlara gre 0 izgisinin ok altna inmise ar satm

yapldna karar verilir. eer ar alm durumu mevcutsa bu
fiyatlarn gerekenden ok fazla ykseldiine iaret eder ki, ksa
bir sre sonra fiyatlar dmeye balayacak ve normal
seviyelerine dnecektir. Ar satm durumunda ise, fiyatlar
gereinden fazla dmtr ve bir sre sonra eski seviyelerine
dnmek iin harekete geebilecektir.
Son olarak bir de aykrlklar durumu vardr. MACD gstergesi

ile fiyatlardaki deiim ve tepe ve dip noktalar birlikte izlenmeli
ve aykrlklar aratrlmaldr. Aykrlktan kastettiimiz ey,
fiyatlar bir tepe yaptnda MACD de bir tepe yapar ve daha
sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe yapmaya
yneldiinde eer MACDnin yeni tepesi bir nceki tepenin
altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi
eyleri sylemektedir. Bu durumda ksa bir sre sonra
fiyatlarn aaya doru ynelecei yorumu yaplr. Aksi
durumda ise fiyatlar bir dip yaptnda MACD de bir dip yapar
ve daha sonra fiyatlar daha alt bir seviyede dip yapmaya
yneldiinde eer MACDnin yeni dip noktas bir nceki dip
noktasnn stnde kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile
fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu durumda ksa bir sre
sonra fiyatlarn yukar doru ynelecei yorumu yaplr.
(Aada verilen rnek olay dikkatli bir ekilde inceleyiniz).

Aadaki resimde MACDnin ilk yorumuna ilikin bir rnek verilmi ve
AL-SAT noktalar belirlenmitir.
550
Resim IV.10.14-1: MACD Gstergesi 1
Ar
t bl i
Grafikte AL ve SAT noktalarnn yerine dikkat ediniz. lk AL

noktasnda MACD izgisi sinyal izgisini aadan yukar doru kesmi
ve buradan sonra fiyatlar belli bir sre ykselmitir. Ondan sonraki
SAT noktasnda ise satm yapmak akllca olmutur. Grafiin en
sanda ise yanl bir SAT karar grmektesiniz. Bunu zellikle
gstermek istedim ve temel amacm ise hibir zaman sadece bir
gstergeye bakarak yorum yaplmamasn vurgulamakt. Eer bu
gstergeye baktktan sonra destek ve diren izgileri de izilmi olsayd
o noktada nemli bir fiyat desteinin olutuu grlecekti ve yanl
karar vermekten kurtulabilecektik. Destek ve diren izgilerinin nasl
izildii iin trendler blmn inceleyiniz.
Resim IV.10.14-2: MACD Gstergesi 2
Bu resimde aykrlk durumu gsterilmitir. Burada MACD ve

fiyatlar ayn eyi sylememektedir. izilen trendler, fiyatlar ve gsterge
iin birbirinin tam zdddr. Yani fiyat trendi yukar doru iken
gstergenin trendi aa dorudur. Bu durumda MACDnin gsterdii
trende gvenmek gerekir ve ksa vadede fiyatlar biraz daha ykselse
bile bir sre sonra aa doru ynelecektir. Nitekim fiyatlar ikinci
tepeyi yaptktan sonra nemli miktarda fiyat d beraberinde
gelmitir. Bu durum dier birok gstergede de ayn ekilde
yorumlanmaktadr.
Aada verilen grafikte nerelerde aykrlklar olduunu kitabn

zeride izim yaparak siz bulunuz. Sizce 30 Ocaktan sonra fiyatlarda
ne gibi bir gelime olacaktr? Ayrca AL-SAT karar noktalarn
belirleyiniz ve ne derece doru gsterdiini yorumlaynz?
552
Resim IV.10.14-3: MACD Gstergesi 3 (Deneme)
pucu : Nisann ortalarndan itibaren Temmuza kadar olan fiyat

hareketlerini inceleyiniz. 30 Ocak itibariyle nasl karar verirsiniz?
IV.10.15. Mal Seim Endeksi (Commodity Selection Index)
Bu gstergenin temel amac ksa vadeli al satlarda hangi

kada yatrm yaplacan belirlemek, yani katlar arasndan seim
yapmaya yardm etmektir. Daha ok ksa vadeli ilem yapanlar iin
ideal bir gstergedir. Dier birok gstergede olduu gibi bu gsterge
de Welles Wilder tarafndan gelitirilmitir.
Baz gstergelerin hesaplan formllerini yeri geldike

vermekteyim fakat zellikle okuyucunun kafasn bulandracak olan
kark hesaplamalar bu kitab amacndan uzaklatrp bir el kitab
olmaktan karmaktadr. Bu yzden burada Mal Seim endeksinin
(MSE) hesaplann vermiyorum. Daha sonra kartmay dndm
kitap daha teorik bazl olacak ve forml ksmlarna oka
deinilecektir. imdi nasl yorumlanacan aklamaya alalm.
a. Yorumlanmas
MSE gstergesi senedin trendinin ne kadar gl olduunu ve

ne kadar deiken (inip kan) senet olduunu gsterir. Yksek
bir MSE deerine sahip bir senedin yukar k trendi o kadar
gldr. Fakat nemle vurgulanmas gereken bir nokta ise
MSE yksek bir deerde iken MSEnin aa dnd an
kayplar da o kadar fazla olur. Bu yzden bu gstergenin riski
seven yatrmclar iin uygun olduu sylenebilir.
MSE hesaplanrken 14 gnlk sre ele alnmas durumunda

Trk piyasas iin MSEnin 40000in zerinde olmas yksek
saylacak bir rakamdr.
Tekrar uyarmak istiyorum, bu gsterge riski seven yatrmclar

iin uygundur. Kazanlar yksek olabilecei gibi kayplar da
yksek olabilir. nk yksek bir MSE ayn zamanda
fiyatlardaki ar dalgalanmalarn da bir gstergesidir.
b. rnek Olay
Resim IV.10.15-1: Mal Seim Endeksi (14 Gnlk)

554
Bu resimde MSEye ait bir rnek olay verilmitir. Gl trend ve

fiyat dalgalanmas olan ikinci blgede fiyatlarn daha belirgin bir trend
izdiini ve nemli oranlarda arttn gryoruz. Bunun yannda
grafiin sol tarafnda gsterilen birinci blgede ise MSE 25000 ve
10000 arasnda oynamaktadr ve fiyatlardaki dalgalanma ve trend
daha zayftr.
IV.10.16. Mass Endeksi (Mass Index)
Kitabn daha nceki blmlerinde ve bundan sonraki

blmlerinde trendin deiimini haber verecek gstergelerden
bahsedilmitir. Mass endeksi de trend deiimini haber vermeyi
amalayan bir baka gstergedir. Bu endeks hesaplanrken en dk
ve en yksek fiyatlar arasndaki mesafenin artp azaldna baklr.
Eer en yksek ve en dk fiyatlar arasndaki mesafe genilerse Mass
endeksi artar, daralrsa azalr. Aada yorumlanmas verilecektir.
Fakat daha nce Mass endeksinin nasl hesaplandn ksaca verelim.
12. ncelikle fiyatlarn en yksek ve en dk seviyeleri arasndaki

farkn 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanr.
13. Yukardaki birinci aamada hesaplanm olan hareketli

ortalamann tekrar 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanr.
14. Birinci aamada bulunan hareketli ortalama, ikinci aamada

bulunan hareketli ortalamaya blnr.
15. nc aamadaki rakamlar bulunduktan sonra, belirlenmi

bir dnem iin, rnein 27 gn iin, bulunan rakamlar toplanr.
Forml ise aadaki ekildedir.
27 9 Gnlk HO (EY - ED)

M ass End. =
1 9 Gnlk HO ( 9 Gnlk HO (EY - ED)
a. Yorumlanmas
Yukarda formlleri verilen Mass endeksi gelitiren Dorsey 25

gn iin hesaplanan mass endeksin nce 27 seviyesinin zerine
kmas ve arkasndan 26.5un altna dmesi durumunda trendin
deieceini sylemektedir. Eer fiyatlardaki trend yukar doru ise

aa dnecektir, aksi durumda ise yukar dnecektir.
Trendin aa yada yukar olduunu belirleyebilmek iin fiyatlar

9 gnlk hareketli ortalamas izilir ve aa yada yukar olup
olmadna baklr. Eer mass endeksi 27nin zerine kp tekrar
26.5un altna dndnde fiyatlarn 9 gnlk hareketli ortalamas
yukar doru ise SAT karar verilir. Aksi durumda ise, mass endeksi
27nin zerine kp sonra 26.5un altna derse ve fiyatlarn 9
gnlk hareketli ortalamas aa doru ise AL karar verilir.
b. rnek Olay
Resim IV.10.16-1: Mass Endeksi 1
Bu resimde dikey izgi ile gsterilen blgenin sol tarafnda mass

endeksi nce 27nin zerine km ve sonra da 26.%un altna
inmitir. te tam bu noktada fiyatlara ve hareketli ortalamasna
baklacak olursa her ikisinin trendi de aa dorudur. Ama dikey
izgiden hemen sonra trend deimi ve fiyatlar yukar doru hareket
etmeye balamtr.
556
Aada verilen resmi dikkatli bir ekilde inceleyiniz ve daha nce

verdiimiz yorumlarla karlatrnz.
Grafik IV.10-2 : Mass Endeksi 2
IV.10.17. Medyan Fiyat (Median Price)
Medyan fiyat en basit gstergelerden birisidir. Dnem ii en

yksek ve en dk fiyatlar toplanarak 2ye blnd zaman medyan
fiyat bulunur. Formlle gsterirsek;
EY + ED
Medyan Fiyati =
2
Burada EY dnem ii en yksek fiyat, ED ise dnem ii en

dk fiyat gstermektedir. Ele alnan dnem eer gnlk verilerden
oluuyorsa EY gn ii en yksek fiyat, ED ise gn ii en dk fiyattr.
a. Yorumlanmas
zel bir yorumu yoktur. Tek faydas ise fiyatlarn basit bir
ortalama deerini yanstarak karmak fiyat seyrinden analizciyi
kurtarr.
b. rnek Olay
Aadaki grafikte MKB-100'e ait ift seans fiyat grafii verilmi

ve grafiin st blmnde ise medyan fiyat gsterilmitir. Bu da bize
fiyat gidiatn daha basit biimde grmemizi salamtr.
Resim IV.10.17-1: Medyan Fiyat
Median Price (18,146.05)

15000 15000
10000 10000
15000 15000
10000 10000
49999 49999
x10000000 x10000000
t Nov Dec 2003 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov 20
IV.10.18. Negatif lem Miktar Endeksi, NVI
a. Nedir?
Bu gsterge ilem hacminin bir nceki gne, haftaya veya aya
gre azalmas durumlaryla ilgilenir. Peki ilem hacmindeki azalmann
ne nemi vardr? Borsa uzmanlarnn inandklar ve birok borsada da
ortaya kan temel davran karakteristii yledir; Borsada
oynayanlardan byk hacimli ve piyasadaki btn bilgilerden
558
haberdar olan yatrmclar genellikle fiyatlar ve ilem hacminin

dmesi durumlarnda portfylerini oluturur, katlar ucuzken ve
kada ilgi azalmken almlarn yapmaya balarlar. Aksine, kk ve
piyasadaki bilgilerden haberdar olmayan yatrmclar, kat fiyatlar
artmaya baladnda ve hatta kat fiyatlar belirli bir ekilde arttktan
sonra kada ilgi duyup alm yapmaya balarlar. Dolaysyla ilem
hacminin ykseldii durumlarda genellikle bilgisi snrl olan bir
kalabalk (sr psikolojisi) kada ilgi duyarken, ilem hacminin
gittike dt durumlarda uzman yatrmclar pozisyon almaya
balarlar. Bu dnceden hareketle negatif ilem hacmi endeksi
(NHE) gelitirilmitir. NHEnin hesaplanmas ise aadaki ekildedir.
Eer bugnn ilem hacmi dnk ilem hacminden daha az

olursa yeni NHE hesaplanr, aksi halde bugnn NHEsi dnkne
eit olacaktr. Forml ise aadaki ekildedir.
Kapanis - Dunku Kapanis

NIHE = Dunku NIHE + * Dunku NIHE
Dunku Kapanis
Eer dnk ilem hacmi bugnk ilem hacmine eit veya daha
bykse bu durumda forml;
NHE = Dnk NHE

Formln hesaplanma yntemi nedeniyle genellikle NHE aa
doru eimlidir.
b. Yorumlanmas
Borsa uzmanlarnn yapm olduu analizlerde NHEden

oluturulan ok uzun vadeli Hareketli Ortalamay (150-200 gnlk
HO) eer NHE aadan yukar doru krarsa BOA piyasasna
girildiinin bir iareti olduu belirtilmitir. Norman Fosback Stock
Market Logic kitabnda NHEnin bu ekilde kullanlnn 100
olaydan 95inde doru olarak gerekletiini belirtmitir. Yani bu
yorum %95 baar ans vermektedir. Bununla birlikte eer NHE
kendi hareketli ortalamasn yukardan aaya doru keserse, AYI
piyasasna girildiinin iareti olduu anlamna gelmez. NHEnin
kendi hareketli ortalamasn aa doru krdnda ise yaklak 100
olaydan ancak 50sinde fiyatlarn aa gittii grlmtr.

Dolaysyla;
NHE kendi uzun vadeli hareketli ortalamasn aadan yukar

kestiinde AL, fakat, yukardan aa kestiinde ise SAT
olmayabilir.
NHEnin hareketli ortalamas hesaplanrken asgari 100-150

gnlk HO hesaplanmaldr.
NHE grafii ykselmeye baladnda bunun anlam udur;

lem hacmi derken fiyatlar artyor. leride yksek kar
olacan bilen ok az yatrmc sessiz sedasz pozisyon alyor.
Bir dier nokta ise fiyatlar artarken NHEnin de artmaya

balamas o katta maniplasyon olduunu iaret edebilir.
Yani speklatif bir ekilde (Bilano veya kadn temeli iyi
olmasa bile) fiyatlar artyor demektir. Bizim yatrmclarmz
tarafndan ok iyi bilinen ukurova ve Kepezde bunu
grmekteyiz.
IV.10.19. Toplama/Datm Endeksi (Accumulation-

Distribution Index)
Toplama-Datm Endeksi (T/D) ilem hacmi ve fiyatlardaki

hareketleri birletirerek fiyatlarn trendinin srp srmeyecei
konusunda fikir veren bir gstergedir. Bu gstergenin temel olarak
syledii ey udur; bir fiyat hareketi ne kadar ok ilem hacmiyle
birlikte gerekleirse o kadar gvenilirdir. Yani fiyat hareketi trendi
ynnde hareket edecektir. Gsterge yukar gittike senedin
topland, ve aa gittike senetten k olduu dnlr.
Hesaplan ise her gnk ilem hacminin belli bir oran (ki bu
oran fiyat deiimlerine baklarak hesaplanr) bir nceki gnn
kmlatif toplamna eklenir veya karlr. Gstergenin hesaplan
formll aadaki ekildedir.
(K ED ) (EY K )
T / D = T / D ( Dunku ) + * IH
( EY ED )
560
Burada:
K : Senedin gn ii kapan fiyat
EY: Senedin gn ii en yksek deeri
ED: Senedin gn ii en dk deeri
IH: Gn ii ilem hacmi
Bu formle gre eer kapan fiyat en yksek fiyata yaknsa bu

durumda gnlk ilem hacminin hesaplanan oran kadar bir miktar
dnk T/Dye eklenir. Aksi durumda ise, yani kapan fiyat en dk
fiyata daha yaknsa ilem hacminin hesaplanan oran kadar bir miktar
dnk T/Dden karlr.
a. Yorumlanmas
Daha nce de sylenildii gibi bu gstergenin ykselmeye

balamas, senedin toplandn, dmeye balamas ise senedin elden
karldn gsterir.
Gsterge belli bir dip noktaya ulap da tekrar ykselmeye

balarsa AL karar, belli bir tepe yaptktan sonra ise dmeye
balarsa SAT karar verilir. Genellikle gstergenin dip yapt
noktalarda artk bu senet yatrmclar bezdirmitir ve kattan
klar hzlanmtr. Bu arada tecrbeli ve uzman yatrmclar
artk senedin daha fazla aa gitmeyeceini grrler ve alma
geerler. Bu da T/D endeksini ykseltmeye balar. Aksi
durumda ise, yani gsterge nemli bir tepeye ulatnda
senede talep ok artmtr ve kk yatrmc senede girmeye
baladnda tecrbeli yatrmclar senedi elden karmaya
balarlar ki bu da gstergeyi aaya evirir.
kinci nemli bir yorum ise aykrlklarn analizidir. Herhalde

artk aykrlktan kastetiimiz ey, dier gstergeleri incelerken
de oka deindiimiz iin u ana kadar anlalmtr.
Aykrlklara rnek durumlar iin bkz. sayfa 184. Eer gsterge
yukar eim yaparken fiyatlar aa eim iindeyse bir sre
sonra fiyatlarn artaca, aksi durumda yani, gsterge aa
eimli iken fiyatlarn artyor olmas bir sre sonra fiyatlarn

deceine iaret eder (verilen rnek olay inceleyiniz).
b. rnek Olay
Grafikte T/D endeksine ait bir rnek grmektesiniz. Grafii

inceleyerek AL-SAT noktalarnn nasl altna baknz. lk AL
noktasnda T/D endeksi ok dk bir seviyededir ve AL karar
verilmitir. Hemen ardndan fiyatlarn hzla arttn gryoruz. SAT
noktalarndan sonra ise fiyatlarn de getii grlmektedir.
Resim IV.10.19-1: Toplama / Datm Endeksi 1
IV.10.20. Ortalama Doru Aralk (Average True Range)
Ortalama Doruluk Blgesi (ODB) fiyatlardaki dalgalanmann

boyutlarn len bir gstergedir. Dier gstergelerle birlikte
kullanldnda olumlu sonular vermektedir. ODBnin artyor olmas
fiyatlardaki deikenliin (hareketliliin) arttn, aksi durum ise
fiyatlardaki dalgalanmann dtn gsterir. Dolaysyla fiyatlar
aniden dmeye baladnda veya aniden ykselmeye baladnda bu
562
gsterge artar. Eer fiyatlar belirli bir deer etrafnda dalgalanyorsa

ODB decektir.
Hesaplanmas ise aadaki sra ile yaplr. ncelikle ayr

kritere gre doruluk oran (DO) bulunur.
DO1 = Mutlak Deer [EY(B) - ED (B)]
DO2 = Mutlak Deer [ K (D) - EY (B)]
DO3 = Mutlak Deer [ K (D) - ED (B)]
Burada mutlak deerle kastettiimiz ey, parantez iindeki

hesaplamann sonucu negatif olsa daha bu deer pozitif olarak
alnacaktr. Ayrca ;
EY (B) : Bugnk en yksek fiyat
ED (B) : Bugnk en dk fiyat
K (D) : Dnk kapan fiyat
Yukardaki ekilde ayr doruluk oran bulunduktan sonra

bunlarn iindeki en byk rakam esas alnr. Her gne ait bir
doruluk oran bulunduktan sonra ise senetten senede deimekle
birlikte, genellikle doruluk oranlarnn 14 gnlk ssel hareketli
ortalamas alnr (Hareketli ortalamann nasl hesapland konusu iin
bkz. sayfa 83). Daha ksa vadeli kararlar vermek isteyenler iin ise 9
veya 5 gn de baz alnarak hareketli ortalama hesaplanabilir.
a. Yorumlanmas
imdi u noktann ok iyi anlalmas gerekmektedir. Bunu bir

soruyla vurgulamaya alalm. ODBnin ani ekilde artmaya
balamas fiyatlarn da hzl bir ekilde arttnn bir gstergesi midir?.
Buna cevabmz HAYIRdr. Fiyatlar ani bir ekilde artmaya
baladnda ODB de artacaktr, FAKAT fiyatlarn ani bir ekilde
dmeye balamas da ODByi artrr. nk ODB fiyatlardaki
dalgalanmay lmektedir ve fiyatlar ister aa doru isterse yukar
doru artyor olsun ODB artacaktr.Yani fiyatlardaki dalgalanma
arttka ODB artacaktr.
Genellikle panik satlarn gelmesi durumunda ODBnin de ani

ekilde ykseldii grlmtr. Fiyatlar belli bir dip yaptktan
sonra (ki, uzun vadeli bir destek noktasna geldiinde) fiyatlarn
ykselmesiyle birlikte ODBnin ykselmeye balamasyla AL
karar verilir.
Fiyatlar belli bir tepe yapp da bir diren noktasna ularsa ve

orada durursa ve ODB ykselmeye balarsa SAT karar verilir.
ODBnin derek belli bir deer etrafnda dalgalanmaya

balamas bir sre sonra ani bir fiyat hareketinin oluacan
haber verir (Bu fiyat hareketi aa veya yukar yne doru
olabilir.
b. rnek Olay
Grafik 36-1de ODBye ilikin bir rnek grmektesiniz. Grafiini

sol tarafndaki fiyat ve ODB deiimine bakacak olursanz, fiyatlarla
ODB ters ynde hareket etmektedir. yani fiyatlar aa giderken ODB
yukar gitmektedir. Bu ise dn hzl olduunu ve devam edeceini
haber vermektedir.
Grafiin sa tarafnda ise tam aksi bir durum sz konusudur.

Fiyatlarla ODB ayn ynde hareket etmektedir. Fiyatlar belli bir dip
yaptktan sonra sonra ODBnin ykselmeye balamasyla birlikte
fiyatlar da ykselmitir.
564
Resim IV.10.20-1: Ortalama Doruluk Blgesi
IV.10.21. Parabolik SAR (Parabolic SAR)
Bu gsterge zellikle ne zaman senede girilmesi veya ne zaman

senetten klmas gerektiini baaryla yerine getiren bir gstergedir.
Fiyatlardaki artn durmas ve geri dnmesi durumunu ok ince bir
hesaplama yoluyla tespit etmekte ve zamannda AL-SAT karar
verilmesini salamaktadr.
Hesaplanmas ok uzun ilemleri gerektirdiinden burada

aklanmayacaktr. SAR kelimesi ise Stop And Reversal (Dur ve Geri
dn) kelimelerinin ba harfleridir. SAR noktalar fiyatlarn altnda veya
zerinde gsterilen ok kk noktalar eklinde kendini gsterir.
Birok borsa analiz bilgisayar program bunu hesaplamakta ve
fiyatlarla ayn grafikte gstermektedir.
Aada nasl yorumland verilecektir.

a. Yorumlanmas
SAR noktalar daha nce de sylediimiz gibi fiyatlarn altnda

veya zerinde ortaya karlar. nemli olan nokta SAR noktalarnn
fiyatlarn altnda veya zerinde hareketini srdrrken birden ters
yne getii an yakalamaktr.
Eer SAR noktalar fiyatlarn zerinde gzkrken ve bir sre

bu ekilde devam etmiken, fiyatlarn altna derse AL karar
verilir.
Yukarda verdiimiz yorumun tam tersi olursa, yani SAR

noktalar fiyatlarn altnda hareket ederken bu noktann
fiyatlarn zerine kmas ise SAT karar vermeyi gerektirir.
b. rnek Olay
Grafikte parabolik SARa ilikin bir rnek verilmitir. Grafik

zerinde AL ve SAT noktalar SAR noktalarnn aadan yukar veya
yukardan aaya gei yapt yerlerde verilmitir.
Resim IV.10.21-1 : Parabolik SAR

566
u ana kadarki analizlerimde Parabolik SARn byk bir

ounlukla olumlu sonular verdiini grdm ve teknik analizle
uraanlara bu gstergeyi iyi takip etmelerini neririm.
IV.10.22. Performans Gstergesi (Performance)
Bu gsterge senedin bir balang dnemindeki fiyatna gre

getirisini gsterir. rnein 1 Ocak 1996 itibariyle senet 1000 TL ise
ve 1 ubat 1996da fiyat 1300 TLye kmsa senedin bir aylk getirisi
%30dur. Demek ki; performans gstergesi belli bir tarihi baz alarak
senetten elde edilen kar veya zarar gstermektedir.
Hesaplanma forml ise;
Bugunku kapanis Ilk gunku Kapanis

Performans =
lk Gunku Kapanis
a. Yorumlanmas?
Yukarda akladmz gibi senedin getirisini veren bu gsterge

belirli bir senedin dier senetlerle getirilerini ve hangi senetlerin uzun
vadede daha ok getiri saladn belirlemekte kullanlr. Bunun
haricinde ileride oluacak fiyat hareketlerine ilikin kesin bir sonu
vermemekle birlikte, gemite performans iyi olan bir senedin
istatistiksel olarak eer finansal yaps da hala iyiyse gelecekte de ayn
performans srdrmesi beklenir.
Aadaki resimde Eczac laa ait fiyat grafii ve performans

erisi verilmitir. Dikkatle incelenirse grafiin en sol tarafndaki ilk
tarihe karlk gelen performans gstergesi 0 dr. Yani senedin
performans Haziran 1995 tarihinin ilk gnlerine gre llmektedir.
Austos 1995in balangcna gelindiinde senedin 3 ay iinde %50den
fazla bir getiri saladn gryoruz.
Resim IV.10.22-1: Performans Gstergesi
1996 ylna girilirken ise senedin Haziran 1995 bana gre

%25den fazla zarar ettirdiini gryoruz.
IV.10.23. Pozitif lem Miktar Endeksi (Positive Volume

Index)
Pozitif ilem hacmi endeks (PHE) gstergesi direkt olarak ilem

hacimleri hareketleriyle ilgilidir. nceki gne gre ilem hacmi
arttnda bugnn ilem hacmi dnk pozitif ilem hacmi endeksine
eklenir. Dolaysyla bu gsterge yukar doru giden seyir izler.
Hesaplanmasnda ise ncelikle belli bir tarihteki ilem hacmi baz

alnr ve takip eden gnlerde eer ilem hacmi artarsa bu rakama
ekleme yaplr. Formlle verirsek; bugnk ilem hacmi eer dnk
ilem hacminden daha yksek gereklemise
Kapanis - Dunku Kapanis

PIHE = Dunku PIHE + * Dunku PIHE
Dunku Kapanis
568
Eer bugnk ilem hacmi dnk ilem hacminden kkse

veya dnk ilem hacmine eitse, bu durumda forml;
PHE = Dnk PHE eklindedir.
a. Yorumlanmas
Yukarda verilen forml dikkatle incelenirse grlecektir ki;

dne gre ilem hacmi artarken fiyatlar dne gre dyorsa
bu durumda PHE aa bir seyir izleyecektir. Demek ki
PHEnin aa dnmesi fiyatlar derken ilem hacminin
arttn gsterir ki senetten kldna iarettir ve arkasndan
uzun sreli inili kl bir d gelebilir.
Eer PHE uzun vadeli hareketli ortalamasnn zerinde

seyrediyorsa bu durumda ykseliin devam edebilecei
sylenir. Aksi halde PHE uzun vadeli hareketli ortalamasnn
altnda seyrediyorsa bu da dn devam edecei konusunda
fikir verir.
Bu gsterge iin u ana kadarki tecrbelerime dayanarak Trk

borsasnda ok iyi sonu veren bir gsterge olmadn
syleyebilirim. Fakat bunun sebebi henz borsamzn geliiyor
olmas ve gemiinin ok ksa olmasdr.
b. rnek Olay
Resim IV.10.23-1: Pozitif lem Hacmi Endeksi
PHE ve fiyat hareketleri Akbank iin birlikte gsterilmitir. lem

hacminin artmasyla birlikteki fiyat dnden sonra PHE azalmaya
balamtr. Bu durum arkasndan dn devam edeceini gsterir,
nk kattan kldnn iaretidir. Eer ilem hacmi ve fiyatlar
birlikte ayn ynde hareket ediyorsa salkl bir trend var demektir.
Fakat PHEnin dmeye balamas veya fiyatlar artarken PHEnin
sabit kalmas fiyatlarn trendinin zayflna iarettir.
IV.10.24. Standart Sapma (Standart Deviation)
Standart Sapma (SS) fiyatlardaki dalgalanma miktarn len

istatistiksel bir gstergedir. Diyelim ki fiyatlar durgun bir seyir
izlemektedir. Bu durumda SS dk kacaktr. Eer fiyatlar daha
fazla dalgalanmaya balarsa SS rakam byyecektir. Bu gsterge tek
bana kullanlmamal ve dier gstergelerle birlikte kullanlmaldr.
nk tek bana kullanldnda fazla bir anlam ifade etmemektedir.
Hesaplanmas ise aadaki formlle olur.
570
(Kapanis i BHO )2
SS = i =1
n
Burada belirli bir gn says (n) ele alnarak SS hesaplanr.
BHO, ele alnan gn says iin kapan fiyatlarnn basit hareketli
ortalamasdr. rnein son 15 gn ele alnyorsa son 15 gndeki
kapan fiyatlar toplanr ve 15e blnerek BHO bulunur.
a. Yorumlanmas
Genellikle fiyatlar dalgalanmaya baladnda veya daha yksek

fiyat oynamalar olmaya baladnda SS rakam byyecektir.
Tecrbeler gstermitir ki nemli fiyat tepelerinden nce senedin SSsi
artmaktadr. Fakat illaki fiyatlar artmaya baladnda SS artar diye
bir kural yoktur. Fiyatlar zellikle trend deitirip de aniden dmeye
baladnda da SS artar.
b. rnek Olay
Facto Finans iin fiyat hareketleri ve 14 gnlk SS aada

verilmitir. Grafik zerinde yazlm olan aklamalar okuyunuz.
Resim IV.10.24-1: Standart Sapma
Yukardaki grafikte grld gibi SSnin artmasyla birlikte

fiyatlar ya hzla artmaya balyor yada daha hzl dmeye balyor.
IV.10.25. Toplam Yn Deiim Endeksi (Accumulation Swing

Index)
Bu gsterge iin bir seri hesaplama yaplmas gerekmekte ve

ncelikle yn deiim endeksinin (Swing Index) bulunmas
zorunluluu domaktadr. Yn deiim endeksi rakamlar
bulunduktan sonra kmlatif toplama son gnk yn deiim rakam
eklenerek Toplama yn deiim endeksi bulunur.
lkemizde veri datm irketleri al fiyatlarn

gndermemektedir. Halbuki bu endeks ve yn deiim endeksinin
hesaplanabilmesi iin kesinlikle al fiyatlarnn bulunmas
zorunludur. Bu yzden u anki bilgisayar programlar bu endeksi
hesaplayabilecek kapasitede olmasna ramen, al fiyatlar
olmamas nedeniyle bu endeks Trkiyede hesaplanamamaktadr.
572
leri bir tarihte al fiyatlarnn da salanmas durumunda,

kitabmzn sonraki basklarnda bu endeks trne de deinilecektir.
imdilik bu konuda daha fazla bir aklama yapma gereini
duymuyorum.
IV.10.26. Trendden Arndrlm Fiyat Osilatr (Detrended

Price Oscillator)
Fiyatlar belli bir trend iine girip de artmaya (art trendi) veya
azalmaya (azal trendi) baladnda bu trendi fiyat hareketlerinden
arndrdmzda fiyatlarn dnm noktalar (cycles) ile ar alm ve
satm blgelerini daha yakndan grebiliriz.
Fiyatlar trendden arndrma ilemi yaplmadan nce trendden

arndrlacak gn says belirlenir. Eer fiyatlarn 20 gnlk trendden
arndrlm fiyat osilatr (TAFO) hesaplanp grafii izilirse 20
gnden daha fazla sren fiyat art veya azal trendleri, bu gsterge
sayesinde elimine edilmi olur. Dolaysyla fiyatlarn 20 gnde bir
yapm olduu hareketler daha net grlebilir.
TAFOnun hesaplanmas ise aadaki formller yardmyla

yaplr.
TAFO hesaplanmadan nce fiyatlarn belirli bir gn baznda basit

hareketli ortalamas hesaplanr ve bu aadaki forml yardmyla
bulunur.
n

j =1
Kapanis j
Hareketli Ortalama =
n
imdi de bulduumuz bu hareketli ortalamay (n/2)+1 gn

nceki kapan fiyatndan karrsak TAFOyu buluruz. Yani;
TAFO = Kapan - (Hareketli Ortalama ((n / 2) + 1) gn nce)
a. Yorumlanmas
Uzun dnem fiyat dnm noktalar (cycles) bir ok ksa dnem

fiyat dnmleri gerekletikten sonra meydana gelmektedir. Bu
yzden uzun vadeli trendleri fiyatlardan arndrdmzda ortaya kan
grafik uzun vadeli fiyat hareketlerinden ziyade ksa vadeli fiyat

hareketlerini daha net gsterir. Eer senedin her 50 gnde bir yeni bir
tepeye ulatn dnyorsanz 50 gnlk bir TAFO izdirebilirsiniz
ve bu grnzn ne derece geerli olduunu grebilirsiniz. Eer bu
gsterge de her 50 gnde bir tepeye ulayorsa bir cycle (dnm
noktas) bulmusunuz demektir ve uzun vadeli stratejinizi
belirleyebilirsiniz. Aada verilen rnei inceleyiniz.
Fakat nemle vurgulamak istiyorum ki bu gstergenin faydal bir

ekilde kullanlabilmesi iin zerinde tecrbe kazanmanz
gerekmektedir.
b. rnek Olay
Resim IV.10.26-1 : Trendden Arndrlm Fiyat Osilatr (45

gnlk)
Grafikte hesaplanm olan 45 gnlk trendden arndrlm fiyat

osilatrn gryoruz. Trendden arndrdmzda fiyatlarn kk
574
dalgalanmalarla ortalama olarak her 40 gnde bir yeni tepeye

ulatn grmekteyiz. Dolaysyla kadn dnm noktalar 40-45
gn olarak belirlenmitir. Eer 20 gnlk TAFO hesaplanm olsayd
bunu grmemiz mmkn olmayacakt. Bu analiz trend erileri ve
Fibonnaci almalar ile desteklenerek daha salkl sonular elde
edilebilir.
IV.10.27. Trix Gstergesi (Trix)
Bu konuyu daha iyi anlamak iin hareketli ortalamalar

blmnn iyi anlalmas gerekir. zellikle ssel hareketli
ortalamaya ilikin aklamalar incelenmelidir.
Trix gstergesi bir momentum gstergesidir ve fiyatlardaki kk

ini klar elimine etmek iin, analist tarafndan belirlenmi sreler
iin kapan fiyatlarnn kere arka arkaya ssel hareketli ortalamas
alnarak hesaplanr. Bu sayede grafii izildiinde fiyatlarn trendi ok
daha net grlebilir ve yorumlanabilir.
Trix grafiini izdirebilmek iin ncelikle bir zaman dilimi

belirlenir. Bu zaman dilimi belirlenirken uzun, orta veya ksa vadeli
analiz dikkate alnr. Uzun vadeli analiz iin zaman dilimi genellikle
gnlk serilerde 90 gn veya zeri, orta vadeli analiz iin 30 ile 90 gn
sreleri ve ksa vadeli analiz iin ise 9 ile 1 ay aras zaman sresi
belirlenebilir. Bu zaman sresi belirlendikten sonra ise srasyla
aadaki hesaplamalar yaplr;
a. Belirlenen zaman sresi iin (rnein n gn iin) kapan

fiyatlarnn n gnlk ssel hareketli ortalamas alnr ve
yeni bir seri elde edilir.
b. Birinci aamada buluna serinin tekrar n gnlk ssel

hareketli ortalamas alnr ve yeni bir seri daha elde edilir.
c. kinci aamada elde edilmi serinin tekrar n gnlk ssel

hareketli ortalamas alnr ve son seri elde edilir.
d. Yukardaki son aamada bulunan son serinin eer gnlk

analiz yaplyorsa 1 gnlk yzde deimeleri bulunur ve
Trix gstergesi hesaplanm olur.
Hesaplama tekniine dikkat edilirse yanl sinyal oluturabilecek

btn kk fiyat hareketleri elimine edilmi olur ve fiyatlarn trendi
daha net grlebilir. Trix gstergesi 0 izgisi etrafnda dalgalanma
yapar.
Genellikle analistler trix gstergesini izdirdikten sonra n gnden

daha az sayda gn iin (rnein Trix 12 gn baz alnarak izdirilmise
bu durumda 9 gn baz alnarak) trixin sinyal izgisi izdirilir ve
MACDye benzer bir Resim elde edilir (MACD iin bkz. sayfa 110).
Yorumlamalar da bu Resim incelenerek yaplr.
a. Yorumlanmas
Trix 0 izgisi etrafnda dalgalanma yapar. Ne zaman 0

izgisinin stne ktktan sonra tepe yapar da tekrar de
geerse SAT karar, ne zaman 0 izgisinin altna dp de
tekrar ykselmeye balarsa AL karar verilir.
Trixin sinyal izgisi de izdirilmise yorum MACDde olduu

gibidir. Yani ne zaman trix izgisi sinyal izgisinin stten aa
doru krarsa SAT, ne zaman aadan yukar doru krarsa AL
karar verilir. rnein 12 gnlk trix izgisi izdirilmise trixin
9 gnlk hareketli ortalamas alnarak sinyal izgisi
izdirilebilir.
Bir de aykrlklar durumu vardr. Trix aa bir trende

dnmse ve yapt her yeni tepe bir nceki tepenin altnda
kalyorsa fakat bu arada fiyatlarn yapt her yeni tepe bir
nceki tepenin zerinde gerekleiyorsa gsterge ile fiyatlar
arasnda bir aykrlk olumu demektir. Bu durumda fiyatlarn
ksa bir sre sonra aa dnebileceini syleyebiliriz.
Yukardaki son yorumun tersi de geerlidir. Eer trixin yeni

tepeleri bir nceki tepenin zerinde oluurken fiyatlarn yeni
tepeleri bir nceki tepenin altnda oluuyorsa yine aykrlk
durumu vardr ve trixin gsterdii yne gvenmek gerekir.
Dolaysyla fiyatlarn ksa bir sre sonra yukar dneceini
syleyebiliriz.
576
b. rnek Olay
Resim IV.10-1 : Trix 1
Yukarda verilmi olan yorumlara paralel olarak
Resim IV.10-1de trixin ve fiyatlarn farkl ynleri iaret etmi

olmas aykrlk yaratm ve daha sonra fiyatlar gstergenin iaret ettii
ynde harekete geerek nemli kar potansiyeli yaratmtr.
Resim IV.10-2de ise AL-SAT noktalar Trix (12 gnlk) ve Trixin

9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanarak bulunan sinyal
izgisine gre belirlenmitir. Fakat dikkat edilirse bu tip bir karar
verme teknii aynen MACDde olduu gibi ge sinyal vermektedir.
Resim IV.10-2 : Trix 2
IV.10.28. Ynsel Hareket Gstergesi (Direc. Mov. Indicator)
Ynsel hareket gstergesi (YHG), adndan da anlalaca gibi

fiyatlarn belli bir yndeki hareketine ilikindir. Diyelim ki; fiyatlar belli
bir yne yeni dnmtr veya trend deitirmitir. Bu gsterge
fiyatlarn deitii ynde hareketini srdrecek midir? sorusuna
cevap bulmaya alr.
YHGnin hesaplanmas olduka karmak ilemler

gerektirdiinden ve bu da okuyucunun konsantresini
bozabileceinden burada vermiyoruz.6 Sadece unu sylemekle
yetinmek istiyorum. +DI ve -DI olarak iki ayr gsterge hesaplanr.
Bunlardan ilki pozitif yndeki fiyat hareketlerini dieri ise negatif
6 Bu konuda daha geni bilgi iin Welles Wildern New concepts in Technical
trading Systems kitabna bakabilirsiniz.

578
yndeki fiyat hareketlerini gstermektedir. Hesaplanan bu iki erinin

hareketleri incelenerek yorum yaplr.
a. Yorumlanmas
ncelikle yukarda belirttiimiz gibi +DI ve -DI hesaplanr. Fakat

bunun iin gn saysnn belirlenmesi gerekir. Genellikle dnya
borsalarnda 14 gn baz olarak alnmakta ve incelemeler 14 gn
zerinden yaplmaktadr. 14 gnlk incelemenin genellikle olumlu
sonular verdii grlmtr.
Ne zaman +DI -DIy aadan yukar doru keserse AL karar,

ne zaman +DI -DIy yukardan aaya doru keserse SAT
karar verilir.
+DI -DIy aadan yukar doru kestii durumda AL karar

verilmeden nce baklacak nemli bir nokta vardr. Bu da
kesimenin olduu gnk en yksek fiyata baklmas ve ertesi
gn fiyatn dnk en yksek fiyat gemesini beklemektir. Eer
bugnk fiyat dnk en yksek fiyat geemezse AL karar
verilmemelidir. nk birok durumda +DInn -DIy tekrar
yukardan aa kestii grlmtr.
+DInn -DIy yukardan aa kestii durumda ise hemen SAT

karar vermeden nce kesimenin olduu gnk en dk
fiyata bakmak ve ertesi gn fiyatlarn dnk en dk
seviyeden daha aa dmesi beklenmelidir.
Wildersn sylediine gre bu gsterge genellikle Mal Seim

Endeksi yksek seviyelerde olan hisse sentlerinde daha iyi
almaktadr. Eer senedin Mal Seim Endeksi gstergesi
derse bu durumda ynsel hareket gstergesine gvenmemek
gerekmektedir.
b. rnek Olay
Grafikte ynsel hareket gstergesine ilikin bir rnek

grmektesiniz. Grafik dikkatle incelendiinde 10 Ocak 1996 tarihinde
Alarko Sanayinin +DIs -DIsnn zerine km ve bundan sonra da
fiyatlar 17.000 TL seviyelerinden 25.000 TL seviyelerine kmtr.
Sylediimiz tarihte bu senedi alan bir yatrmc yaklak bir ay iinde

%50 civarnda kar etmitir.
Bu gstergenin her ikisini st ste izdirmek yerine gstergeler

(+DI ve -DI) arasndaki fark izdirip 0 noktasnn zerine kldnda
AL ve altna dldnde ise SAT karar verilmelidir. Fakat daha
nce de nasl yorumlanacana dair verdiimiz noktalar gznnde
bulundurulmaldr.
Resim IV.10-1 : (14 Gnlk +DI ve -DI)
c. +DX, DIy yukar kesen Hisseler

Metastok programnda Explorer ikonunu tklayarak bir explorer
forml yazabilir ve o gn iin +DXnn DIy yukar kestii
durumlarda olan hisse senetlerini sralatabilirsiniz.
Explore mensn anz ve yeni bir explore tanmlaynz; Bu

forml ve explore, o gn itibariyle 14 gnlk +DXin, 14 gnlk DXi
yukar kesen senetleri bulmanz salayacaktr.
Column A: Close
580
Column B:
pdi(14)
Column C:
mdi(14)
FILTER :
When(Cross(PDI(14),MDI(14)))
d. Ynsel Hareket Gstergesi Sorgulanyor

Acaba 14 gnlk deerleri kullanarak yukardaki endeks
grafiinde verildii ekilde alm satm yapsaydk son 1000 gnde
kazancmz ne olurdu?
Bu soruya da System Tester ile cevap vereceiz. Daha nceki

teknik analiz derslerinde system testeri ok defa anlatmtk Burada
sadece system test formllerini veriyorum.
ENTER LONG
When(Cross(PDI(14),MDI(14)))
CLOSE LONG
When(Cross(MDI(14),PDI(14)))
Resim IV.10.28-1
Yukardaki system tester sonularna gre, eer son 1000 gnde

MKB100 alp satma imkanmz olsayd ve +DX DXi yukar
kestiinde alm yapsaydk, aa kestiinde satm yapsaydk yzde 158
getiri salayacaktk. stelik yaptmz al-satlarn 9unda kazanp,
21inde kaybedecektik.
Bu sonular da gsteriyor ki, bir kural uygulamaya balamadan

nce system testlerini yapmak gerekiyor.
e. En Uygun +DX ve -DI Gn Says

Eer burada 14 rakamn yazmak yerine opt1 seeneini
kullanarak farkl gn deerlerine karn kar ve zararn ne kadar
olduunu grmek isteseydik ne yapacaktk. Bu durumda forml
aadaki ekilde deitirecektik.
ENTER LONG
When(Cross(PDI(OPT1),MDI(OPT1)))
CLOSE LONG
When(Cross(MDI(OPT1),PDI(OPT1)))
582
Resim IV.10.28-2
Bunu deitirdikten sonra en iyi sonucu veren +DX ve DX

deerlerini system tester bizim iin bulacaktr. En iyi sonucu veren
deeri bulmak iin 5 gnden balayacak, 3er 3er artracak ve 60 gn
de hesapladktan sonra en iyi sonu veren seenee gre
sralayacaktr.
Bu testlerin sonucu aadaki ekildedir.
Resim IV.10.28-3
Yukardaki tablo MKB100 endeksi iin en iyi sonucu veren

seenein, 11 gn olduunu gstermektedir. Eer 11 gn deerini
kullanm olursak, getiri yzde 346.89a kadar ykselecekti. kinci en

iyi sonucu veren seenek ise 8 gn seeneidir. Bunda da yzde 274.4
getiri salanm olacakt. u an yukardaki resimde grnmese de en
kt seenek, 59 gn seeneidir. nk getiri yzde 41e kadar
gerilemitir.
Burada ok nemle vurgulamak istediim bir baka konu vardr.

Biz endeksin son 1000 gnlk rakamn kullanarak bu sonular elde
ettik. Dolaysyla en iyi sonu veren 11 gn rakam eer son 500 gne
gre test yapsaydk, ayn ekilde kmayabilirdi. Ben bu testleri de
yaptm fakat sonu deimedi. Dolaysyla MKB 100 iin Ynsel
hareket gstergesi deeri olarak 14 gn yerine 11 gn deerini almak
daha anlaml olacaktr.
IV.10.29. Zig-Zag Erileri (Zig-zag)
Bu gsterge kk fiyat deimelerini elimine ederek fiyat art

ve azallarn, belirlenmi bir % oranna gre dorular halinde
gsterir. Fiyattaki deimeler belirlenmi olan % oranndan dkse
izilmi olan dorularda bu fiyat deiimi gzkmez. Ancak nemli
fiyat deimeleri olduunda izgi krlarak yn deitirir.
a. Yorumlanmas
Zig-Zag izgileri yorumlanrken bilinmesi gereken nemli

konulardan birisi udur. Diyelim ki son hareket olarak izgi aaya
dnd. Fiyatlar son gn yeni bir hareket yaptnda nceki gnk
izginin ynn etkileyebilir. Yani nceki gn aay gsteren izgi
yukar dnebilir. Zaten, son gnk fiyat deimelerine kar nceki
gnk grafiklerde deiiklik yapan tek gsterge zig-zag gstergesidir.
Bu sebepten dolay zig-zag izgileri gelecee dnk tahmin yapmaktan
ok, halihazrda oluan anlaml fiyat hareketlerini daha net grmeye
yarar. Peki bunu ne faydas olur? Eer Elliot Dalgalar blmn
okuyacak olursanz, Elliot dalgalarnn dikkatli bir ekilde saylmas
gerektiinden bahsetmitik. te Elliot dalgalar saylrken bu gsterge
yardmc olarak kullanlabilir.
584
b. rnek Olay
Aadaki grafikte Adana Cye ait fiyat ve zig-zag gstergesini

grmektesiniz. Grld gibi fiyat trendleri daha net bir ekilde
izlenebilmektedir.
Grafik IV.10-1 : Zig-Zag Gstergesi

586
KAYNAKA
ACHELS, Steven B., Technical Analysis, From A to Z, Porbus

Publishing, 1995, Cambridge-England
ARMS, Richard W., Jr. Volume Cycles in the Stock Market,

Salt Lake City, UT :EQUIS Internatonal,Inc., 1994
BROCK, W., Lakonishok, J., and LeBaron,B., Simple Technical

Trading Rules and Stochastic Properties of Stock Returns, The
Jurnal of Finance, Vol.XLVII, No.5, December 1992.
CALLEN. E., and Shapero. D., A Theory of Social Imitation,

Physics Today, July 1974.
COSINEAU, Phil. The Heros Jurney: The Wold of Joseph

Campell, HarperCollins publishers, New York, 1990.
DORSEY, Donald; Relative Volatility Index Revisited,

Technical Analysis of Stock and Commodities magazine (TASC),
September 1995.
DORSEY, Donald; Relative Volatility Index , Technical

Analysis of Stock and Commodities magazine (TASC), June 1993.
ERDN, Yaar.; Borsada Teknik Analiz El Kitab ; Siyasal

Kitabevi, Ankara, 1996.
ERDN, Yaar.; Borsada Analiz ; Siyasal Kitabevi, Ankara,

1998.
FOSBACK, Norman G. Stock Market Logic. Chicago, Dearborn

Financial Puplishing, Inc., 1992.
FROST, A.J., and PRETCHER, R. Jr., Elliott Wave Principle,

New Classics Library Puplishing, expanded edition, 1995, Georgia
USA
KRISHNAMURTI, J., The First and Last Freedom, Victor

Gollancz, London, 1954
MERGEN, Ahmet., Kurtlarla Tango, Mergen Yaynlar, 1993,

stanbul, Trkiye
MILLER, A., The Drama of Being a Child, Faber and Faber,

London, 1983
NAGEL, Darryl, The Psychology of Trading, Jurnal for the

Colleagues of the Internatonal Federation of Technical Analysts, IFTA,
1996/97 edition.
NILSON, Steve. Beyond Candlesticks. New York, John Wiley

and Sons, 1994.
ONEIL, William J. How to Make Money in Stocks, Second

edition, New York, McGraw-Hll, Inc., 1995
PECK, Scott, M., The Road Less Travelled, Simon and

Schuster, New York, 1978
PETERS; E., Clifford.,Using Technical Analysis, Irwin

Professional Publishing, 1994, London England
PRING, Martin j. Technical Analysis Explained, Third Edition.

New York McGraw-Hill,Inc.,1991
RISO; Don,R., Personality Types, Houghton Mifflin Co.,

Boston, 1987
ROBBINS, Anthony, Unlimited Power , Fawcett Colombine,

New York, 1986.
SANDSTORM, Roy E., Demsystifying Wall Street., Dear born

Financial Publishing, Inc., 1992.
VAGA, Tonis, Profiting From Chaos, Using Chaos Theory For

market Timing, Stock Selection, and Option Valuation, McGraw Hill,
1994
WALSH, Roger, Staying Alive: The Psycology of Humun

Survival. Shambhal Publications Inc., Boston, 1984.
YILMAZ, Metin; Tests of Weak From Efficiency In The stanbul

Stock Exchange, Unpublished MA dissertation, University of
Newcastle Upon Tyne, U.K., September, 1994.
ZWEIG, M., Double Barrel Buy Signal, Bararrons,

February 11, 1991.

Yatvetekanaliz PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yatvetekanaliz PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I.

I.1. BUKELEMUN, YUNUS ve YILAN

Borsada kazanmak mmkn m? Bu soruyu 20.000

Bu soruya ok iddial bir cevap vereceim. Evet, borsada

nternetteki web sitemde yatrmclara bir soru sordum. Borsay

Ben de bu soruyu Bill Williamsn (1995) kitabnda ilk

Borsa ile zdeletirilen ve nedeni aadaki ekilde verilmi;

Evcil Aslan: Besleyip duruyorsunuz ama o hep ayn byklkte

Deve: Kini bakmndan deve ile zdeletirirdim. Kimse her

Karnca: Yava yava hissettirmeden yiyip bitiriyor.

Yunus Bal: Yunus balna benzemekte, ne gariptir ki bu

Tilki : Sebep verilmemi ama siz nedeni konusunda bir fikir

Ylan : Biz acemilerin kuyruundan tuttuu bir YILAN. O bizi

Ylan ve Kirpi: Sebep verilmemi

Rodeo At: zerinde dururum zannediyorsunuz fakat o sizi

Balk: Kn karp byn tutmaya kalknca dibe

Bukalemun: Sebep verilmemi

Fare: Sebep verilmemi

Kafese kapatlm maymun veya atebcei: Maymun

Kurbaa: Sebep verilmemi

Aslan: Bazan a kalyor bazan tok oluyor.

Timsah: Timsahn gzyalar

Bir okuyucu uzunca bir cevap yazm; Tek bir hayvanla

Speklatrler = Akbaba: Hzl ve seri hareket eder, avn gzne

Yabanc yatrmclar = Austos Bcei: Zamannda girip

Kk yatrmc = Tavan: Aman kamasn derler, k

Yar Profesyoneller = Fare: Deliin ucundaki peyniri grdler

imdi gelelim benim cevabma. Bill Williamsn kitabnda ilk defa

Yukardaki cevaplarn tmnn ortak bir zellii, srekli size

imdi siz de borsay bir hayvan ile zdeletirin. Peki bunun ne

BORSA karnza kp cesurca savaan bir dman deildir.

veren bu eyin, btn zelliklerini renmeli ve ona gre

Trkiye'de 2000 ylnn balarnda borsadaki yatrmc says 600

Birok insan, ok paralar kaybetti. Borsa szn duymak bile

Eer borsay siz de zarar veren ve tehlikeli bir hayvan ile

ocukluumda Uzay 1999 adnda bir Amerikan dizisi vard. Bu

imdi siz de, borsa denen yaratn beynine girmeli ve ne zaman

Kitabmn ad Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor. Bu

kitaplarndan ok daha farkl bir yntem izliyorum. Bu kitabn yllardr

Sizlere "unu yapn kazann" demekten ziyade, ne

Bu kitabn her satrn dikkatle okuyunuz. Mekanik bilgileri

te size ilk ders: Bir gn pes etme durumuna geldiinizde,

Bir gn, kazanacanz paralar hayal ederek, planlar yapmaya

I.2. KAZANMANIN MUCZEV FORML

Borsada srekli kazandran mucizevi bir forml var m? Bu

I.2.1. Bilge Olmak Kolay m?

Her akam aynann karsna ge, ben kimim diye sor, bu

Gen bu cevaptan tatmin olmamt. Bu kadar kolay olamazd.

Bilge kii olmak ok zor ve meakkatlidir. Bunun iin nce

Gencin aklna yatmt. Bilge kii olmak ok zor olmalyd ve

imdi 5 yl boyunca her gn yarm saat aynann karsna ge

Gen armt. lk gittii kii de ayn eyi sylemiti. Demek ki;

Halbuki ilk gittii bilgenin dediini yapsayd en azndan 2 yl kazanm

Sonuta, aynann karsna geti ve ben kimim diye sordu.

nanlmaz skntl bir hal almt aynann karsna geip "ben

5 yl dolduunda spermin yumurta ile birlemesinden tutun da,

Yllar yl, ayna onu aydnlatmaya devam etmiti. Artk yan

sizden nce bu lkenin en byk iki bilgesine gittim ve soruma

Eer onlar cevap veremediyse benim de vermem mmkn deil,

Ben de bilge bir kii olmak istiyorum ne yapmalym?

Her gn aynann karsna ge ve 5 yl boyunca kendine ben

Hepiniz cahilsiniz, banzdan bizleri savmak iin szbirlii

Gen kapy vurup kt.