Ölçme Tekniği Ders Notları

stanbul niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm
LME TEKN
Yard. Do. Dr. enol ETNKAYA
Dersin amac:
lme Teknii ile ilgili temel konular tantmak
Neler reneceksiniz:
lme ve nemi
lme eitleri
l hatalar
l ve birim sistemleri
Deneysel bulgularn analizi
Boyut lmleri
Basn lmleri
Ak lmleri
Scaklk lmleri
1
lme ve nemi
lme ve nemi
2
lme eitleri
l Hatalar
3
lme Teknii le lgili Tanmlar
4
5
6
Temel SI Birimleri ve Tanmlar
Temel SI Birimleri ve Tanmlar
7
Temel SI Birimleri
Temel SI Birimlerinden Tretilmi Birimler
8
Temel SI Birimlerinden Tretilmi Birimler
Temel SI birimlerinin alt ve st katlar
9
DENEYSEL BULGULARIN
ANALZ
Deneysel Bulgularn Analizi (Hata Analizi)

Deneysel almalarn tm, eitli nedenlerden dolay hata ierir.
Deneysel almalarda yaplan bu hatalar genellikle gurupta toplanabilir.
1- Dikkatsizlik ve tecrbesizlikten kaynaklanan hatalar
rnek : lme cihazlarnn yanl seiminden veya lme sistemlerinin yanl

tasarmndan kaynaklanan hatalar
2- Sabit ve sistematik hatalar
rnek : Tekrar edilen okumalarda grlen ve nedenleri ounlukla tespit

edilemeyen hatalar
3- Rastgele hatalar
rnek : Deneyi yapan kiilerin deimesinden, deneyi yapanlarn dikkatlerinin

zamanla azalmasndan, elektrik geriliminin deimesinden, lme aletlerindeki
histerizis olaylarndan veya cihazlarn snmas nedeniyle elektronik lme
aletlerinde oluan salnmlardan kaynaklanan hatalar
10

Deneysel sonularn geerliliinin belirlenebilmesi iin mutlaka bir hata
analizi yapmak gerekmektedir. Deneylerden elde edilen veriler kullanlarak
hesaplanan parametrelere ait hata miktarlarnn/oranlarnn tespiti iin
pratikte bir ka yntem gelitirilmitir. Bu yntemler ierisinde
1- Aklc Yaklam
2- Belirsizlik Analizi
yntemleri en ok kullanlandr.
Son yllardaki almalarda hata analizinde; ilk olarak Kline ve McClintock

tarafndan ortaya atlan ve dierlerine gre daha hassas bir yntem olan
belirsizlik analizi yntemi daha ok tercih edilmektedir.
11
Hata Analizinde Aklc Yaklam
Bu hata analiz ynteminde, lme sisteminde bulunan btn lm
cihazlarnn ayn anda (pozitif veya negatif ynde) maksimum hatay yapt
kabul edilir.
rnek olarak; bir elektrik devresindeki g, gerilim ve akm iddeti arpm

olan; P = E I bants yardmyla hesaplanmak istensin.
Elektrik gerilimi ve akm iddetini len cihazlarn sabit hata miktarlar

(belirsizlikleri) srasyla, wE ve wI eklinde verilmi olsun.
Bu durumda; lme esnasnda elektrik gerilimi e olarak ve elektrik akm da i

olarak okunmu ise, E ve I iin u ifadeler yazlabilir.
Byle bir deney sonucundan hareketle aklc yaklama gre elde

edilebilecek en hatal iki deer:
Hata Analizinde Aklc Yaklam
12
Hata Analizinde Belirsizlik Analizi Yntemi
13
rnek: nceki rnek problemdeki verileri kullanarak belirsizlik analizinin kullanlmas

durumunda gcn tespitinde yaplacak hata miktarn yzdesel olarak tespit ediniz.
(E = 100 V 2 V) ve (I = 10 A 0,2 A)

rnek:
zm:
14
Hata Analizi le lgili rnek Sorular ve zmleri
15
16
[kg/m2s]
17
Deneysel Bulgularn statistik Analizi
18
Aritmetik Ortalama

Sapma
19
Standart Sapma
Varyans
rnek Standart Sapma
20
statistiksel Analiz le lgili rnekler ve zmleri
rnek:
Bir ocaktan kan kmr numunelerinde yaplan nem llmesinde
aadaki sonular bulunmutur. Bu deerlere gre aritmetik ortalamay,
sapmalarn mutlak ortalamasn, standart sapmay, varyans (deiiklii)
ve rnek standart sapmay bulunuz.
zm:
1 n 1
Aritmetik ortalama : X m =
n i =1
X i = (106) = 10,6 veya % 10,6
10
Hesaplanan aritmetik ortalama deerine gre aadaki tablo hazrlanarak

istenen deerler bulunabilir.
Sapmalarn mutlak ortalamas : = 1,24 veya % 1,24
21
1
1 2
Standart sapma : = (23,45) = 1,53 veya % 1,53
10
Varyans (Deiiklik) : = 2,35
1
1 2
rnek standart sapma : = (23,45) = 1,61
9
rnek:
Aadaki tablo fiziksel bir uzunluun lm sonularn yanstmaktadr.
lmlerin aritmetik ortalama deerini, sapmalarn mutlak deerinin
ortalamasn, standart sapmasn, varyansn ve rnek standart sapmasn
bulunuz.
zm:
1 n 1
Aritmetik ortalama : X m =
n i =1
X i = (56,13) = 5,613 cm
10
22
Hesaplanan aritmetik ortalama deerine gre aadaki tablo hazrlanarak
istenen deerler bulunabilir.
Sapmalarn mutlak ortalamas : = 0,4224 cm
1
1 2
Standart sapma : = (3,533) = 0,5944 cm
10
Varyans (Deiiklik) : = 0,3533 cm2
1
1 2
rnek standart sapma : = (3,533) = 0,6265 cm
9
23
Geometrik Ortalama
statistik Analiz le lgili rnekler ve zmleri
24
statistik Analiz le lgili rnekler ve zmleri
z
zm :
Gausien veya Normal Hata Dalm

Belirli hata oranna sahip bir seri deney yapldn varsayalm. Bu
deneylere ait x fiziksel byklnn belirli bir aralkta bulunma olasln
tespit etmek amacyla Gausien (veya normal) dalm ad verilen
aadaki eitlik kullanlr.
Bu eitlikte,
P(x) : olaslk younluunu,
xm : dalmn younlat ortalama deeri,
: standart sapmay gstermektedir.
Gausien dalm fonksiyonu, x = xm noktasnda maksimum deerine

ular. Bu noktadaki olaslk aadaki eitlik ile gsterilir.
25
Yandaki rnek Gausien dalm

incelendiinde standart sapma
deerinin kk olmas halinde
dalm erisi daha dik hale
gelmekte ve lmler xm ortalama
P(x ) 2
deeri etrafnda younlamaktadr.
Buna karlk standart sapma

deerinin artmas halinde ise
dalm erisi bask hale gelmekte
ve lm deerleri daha fazla
dalm gstermektedir. Bu
durumda lmlerdeki hatann daha
fazla olmas beklenmelidir.
x
Ortalama deeri 3, standart sapma deeri
0,5 ve 1 olan iki Gausien (veya normal) dalm

Bir deneyde yaplan lmlerin btn deney bulgularnn ortalamasndan
belirli bir x sapmas halindeki olasln belirlenmesi istenirse (xmx)
aralnda Gausien denkleminin integrali alnmaldr.
Bu denklemde
deiken dnm yapldnda
elde edilir. ntegral altndaki ifade Gausien hata fonksiyonu olarak

adlandrlr. Deiik deerleri iin bu fonksiyonun integrali, aadaki
Tabloda gsterilmitir.
26
Gausien Dalm le lgili rnekler ve zmleri
rnek: Deneysel lmler sonucunda elde edilen bulgularn xm ortalama

deerinden olan x sapma deerlerinin, standart sapmasnn
0.5, 1, 1.5, 2, 2.5, 3 ve 4 katnda sapma olaslk deerlerini bulunuz.
zm: oran 0.5, 1, 1.5, 2, 2.5, 3 ve 4 deerlerindedir.
P( ) = P(0,5) = =
= 2 (0,1915) = 0,383
= 0,5 deeri iin tablodan okunan deer
Benzer ekilde dier sapma deerleri iin hesaplar yapldnda;
sonular elde edilir.
27
Chauvenet Kriteri
Yaplan deneylerden elde edilen sonularn hepsi doru

olmayabilir.
Chauvenet kriteri, lm sonucunda elde edilen deneysel

bulgularn pheli olanlarnn elimine edilmesi amacyla
kullanlr.
Bu amala Chauvenet kriteri tablosundan yaplan lm says

iin kabul edilebilir maksimum sapmalarn (mutlak deerlerinin)
standart sapmalara oranlarna baklr.
Gerekli sonu yada sonular elendikten sonra standart

sapmann yeniden hesaplanmas gerekmektedir.
Cheuvenet kriteri istenirse iki hatta nc kez uygulanabilir.

Ancak pratikte uygulama says birdir.
Chauvenet Kriteri
28
Chauvenet Kriteri le lgili rnekler ve zmleri
29
b) Yukarda belirtilen formller kullanlarak istenen deerler bulunabilir.
30
b) Yukarda belirtilen formller kullanlarak istenen deerler bulunabilir.
31
5 numaral lm sonucu hesaplamalardan karldktan sonra bulunan deerler yeniden

tabloya ilenirse aadaki sonular bulunur.
En Kk Kareler Yntemi
Tek Deikenin veya Tek lmenin Olduu Sistemler
32
ki Deikenli Sistemler
x ve y gibi iki deikenin belirli bir aralkta lm sonras y ifadesinin
x deikenine gre analitik ifadesinin bulunmas istensin.
Bulunacak bant,
y = ax + b
eklinde dorusal (lineer) bir ifade varsaylsn. Burada ama, bu bantdaki

y deeri ile llen her bir noktann y deeri arasndaki fark azaltmaktr.
En kk kareler yntemine gre yazlan
ifadesinin ayr ayr a ve b katsaylarna gre ksmi trevleri sfra eitlenerek,

elde edilen denklemlerin zmnden a ve b katsaylar bulunabilir.
33
En Kk Kareler Yntemi le lgili rnekler ve zmleri
rnek : Yaplan bir deneyde elik bir malzemenin s iletim katsaysnn

scaklkla deiimi aadaki gibi bulunmutur.
En kk kareler yntemini kullanarak bu elik malzeme iin s iletim

katsaysnn scaklkla deiimini veren dorusal ifadeyi bulunuz.
34
En Kk Kareler Yntemi le lgili rnekler ve zmleri
zm :
y = ax + b eklinde bir eitlik aranmaktadr. Bunun iin ncelikle aadaki

deerler hesaplanmaldr.
(7)(100963) (2115)(388) (926681)(388) (2115)(100963)

a= = 0,0565 b= = 72,52
(7)(926681) ( 2115) 2 (7)(926681) (2115) 2
stenilen eitlik, y = -0,0565x + 72,52 eklindedir.
Korelasyon Katsays
35
Korelasyon Katsays le lgili rnekler ve zmleri
rnek : Bir nceki rnekte en kk kareler yntemine gre bulduumuz bant
iin korelasyon katsaysn hesaplaynz.
zm :
Verilen rnekte s iletim katsaylarnn aritmetik ortalamas
ve korelasyon denklemi ise yic = -0,0565x + 72,52 eklindedir.
Korelasyon katsays forml,
ve bu formlde geen ifadeler iin olan eitlikler
olduuna gre gereken deerler bir tablo halinde hazrlanrsa;
Korelasyon Katsays le lgili rnekler ve zmleri
Bu tablo yardmyla,
olarak bulunur. Korelasyon katsays ise;
36
Ortalama Deerin Standart Sapmas
Deneysel Bulgularn Analizi

(zet)
Deneysel bulgular
bulgular analiz ederken;
Verilerin kararlln inceleyin.
Uygun yerlerde verilere istatistiksel analiz yntemlerini uygulayn.
Sonularn belirsizliklerini bulun.
Teoriyi inceleyerek elde edilecek veriler hakknda bilgi sahibi olun.
Verileri ilgili fiziksel teorilerle ilikilendirin.
37
BOYUT LMLER
Boyut lm
38
Boyut lm
Boyut lm
elik Metre ve Cetveller
Atlyelerde en ok kullanlan lm aralardr.

Genellikle 1 mmlik en kk deerlendirme aralna sahiptir.
Ksa elik metreler (1 m, 3 m, 5 m) elik eritlerden daha uzun metreler ise (10m, 20m)
daha hafif malzemelerden retilmektedir.
elik cetvel ise zerinde in ve mm blntleri bulunan paslanmaz elik saclardr.
* Metre ve cetvelleri ancak 1 mm deerine kadar blmlendirmek mmkndr.

Yani bu tip aletlerle ancak 1 mm hassasiyetle lme yapmak mmkndr. Daha
hassas lm yapmak iin kumpas, mikrometre gibi aletlere ihtiya vardr.
39
Boyut lm
Kumpaslar
Kumpaslarn Hassasiyet Trleri
mm cinsinden lm yapan kumpaslar in cinsinden lm yapan kumpaslar

1/10 mm hassasiyete sahip 1/32 in hassasiyete sahip
1/1000 in hassasiyete sahip
Boyut lm
Analog Kumpas rnei
40
Boyut lm
Kumpasla ap, D ap ve Derinlik lm
Boyut lm
1/10 mm hassasiyete sahip bir kumpas ile lm
rnekler:
39,5 mm 13,6 mm
41
Boyut lm
rnekler:
30,45 mm 19,40 mm
Boyut lm
rnekler:
18,74 mm 25,78 mm
42
Boyut lm
Mikrometreler
Mikrometreler; analog ve dijital olmak zere iki eittir. Bu l aletleri

mekanik kumandal vida-somun sistemine gre alr. Kumpaslara oranla
okuma hassasiyetleri daha fazladr. Vida ve somun sistemine gre ilerleme
hareketi yapan vidal milin bir devirdeki ilerleme miktar, vida admna gre
ayarlanabilir.
Duy Tambur
Boyut lm
ap, D ap ve Derinlik lm in Kullanlan Mikrometreler
43
Boyut lm
Mikrometrelerin Snflandrlmas
Hassasiyet trlerine gre mikrometreler:

1) 1/100 mm hassasiyete sahip mikrometreler (Hassasiyet : 0.01 mm)
Boyut lm
1/100 mm hassasiyete sahip bir mikrometre ile lm
rnekler :
2,29 mm 21,67 mm
44
Boyut lm
rnekler :
11,095 mm 11,795 mm
Boyut lm
rnek :
8,714 mm
45
Boyut lm
Komparatrler (l Saatleri)
Mukayese amac ile kullanldklar iin l saatlerine komparatr ad da verilir.
Komparatrler analog ve dijital olmak zere iki eittir.
Boyut lm
Komparatrler (l Saatleri)
Komparatrler kolay lm yapabilmek iin genellikle bir sehpa veya sabit bir l
ayana balanrlar.
Hassasiyetleri :
0.01mm ile 0.001 mm arasnda deiir
l Aralklar:
0 0.5 mm, 0 1 mm, 0 5 mm,
0 10 mm, 0 30 mm
arasnda deiir.
Komparatrler (l Saatleri) ile;
1.) D ap kontrol
2.) Ayn anda ok boyutlu kontrol
3.) ap kontrol
4.) Dorusal hareketin kontrol
5.) Ykseklik kontrol
6.) Yzeye diklik kontrol
7.) Karlkl konum kontrol
8.) Derinlik kontrol
9.) Salg kontrol
10.) retim kontrol
yapabiliriz.
46
Boyut lm
Mastarlar
Para boyutlarnn, geometrik biimlerinin ve bazen de para yzey kalitesinin
kontrolnde kullanlan genel olarak boyutlar standart llerde sabitletirilmi
kontrol aletlerine mastar denilir.
Endstri paralarnn kendi aralarnda deitirilebilir olmalarna olanak salamak
iin sabit l mastarlar gelitirilmitir.
Mastarlar endstrinin en hassas l elemanlardr.
Mastarlar yardmyla dier l aletlerinin ayar, kontrol ve kalibrasyonu yaplr.
Makine ve metal teknolojilerinde i paralarnn istenilen llerde retilmeleri
srasnda lme ilemini ortadan kaldrmak, lme yapan kiiye pratik lme
salamak iin kullanlan sabit l aletleridir.
BASIN LMLER
47
Basn lm le lgili Temel Bilgiler
Isl sistem tasarm kapsamnda yaplan deneylerde llmesi gereken en nemli

parametrelerden biri basntr.
Bu nedenle teknikte; basnc llecek sistemin yapsna, llecek basncn

byklne ve evre artlarna bal olarak zaman ierisinde eitli basn lme
yntemleri gelitirilmitir.
Basn, herhangi bir sv veya gaz akkann bulunduklar kaplarn birim alanlarna
uyguladklar kuvvet olarak tanmlanabilir.
Basn; P (Basn) = F (kuvvet) / A (yzey) olduundan

birimi: Newton/m2 = (kg.m/s2)/m2 = Pa eklindedir.
Genel olarak, basn ile gerilme ayn birimde ve ayn anlamdadr. Basn,
akkanlarda gz nne alnrken; gerilme, kat cisimlerde dnlr.
Bir akkann basnc, bu akkann bulunduu ykseklie, sahip olduu hza,

younluuna ve scaklna baldr.

Hareketli bir akkanda aka dik ynde uygulanan basn statik basn, basncn
maksimum olduu ak ynndeki basnca toplam basn, bu ikisi arasndaki fark ise
dinamik basntr.
Statik Basn = Bdeki Basn

Dinamik Basn = Adaki Basn Bdeki Basn
48
Aadaki ekilde grld gibi, herhangi bir akkann basncn atmosfer
basncna ve mutlak sfr basnca gre ayr ayr vermek mmkndr.
Atmosfer Basnc (Barometrik Basn): Atmosfer basnc bulunulan yerdeki hava
basncnn yol at basntr ve standart atmosferik basn olarak tanmlanr.
Standart Atmosferik Basn: 101325 Pa (1.01325 bar = 760 mmHg)
Efektif Basn :
Atmosfer basncna gre verilen basn, genellikle basn lme cihazlarnn
gsterdii deer olup efektif basn olarak adlandrlr.
Mutlak Basn:
Mutlak sfr basncna gre verilen basn ise mutlak basn olarak tanmlanr.
Vakum :
Vakum ise, atmosfer basnc altndaki basn olup, atmosfer basnc ile mutlak
basn arasndaki farktr.
Basn lmlerine Nerelerde htiya Duyarz?
Basn reten cihazlarda

(G reten makinalar, trbinler vb. g tketen makinalar kompresr, pompa)
Pnmatik yada hidrolik olan mekanik elemanlarda

Biomedikal uygulamalarda (Kan basnc gibi)
Boru ve tnellerdeki basn kayplar
Atmosfer artlarnda (hava tahmini, ykseklik)
Akm hzlarnn dolayl lmlerinde
Basnl kaplarda
vb. alanlarda
49
Teknikte Yaygn Olarak Kullanlan Basn lme Yntemleri
Sv Stunlu Basn lme Cihazlar
U tipi manometre
Kuyu tipi manometre
Eik manometreler
Mikromanometreler
Barometreler
an tipi manometre
Dairesel dengeli manometre
Elastik Elemanlar ile Basn lm
Bourdan manometreleri
Diyaframlar
Kapsller
Krkler
Piezoelektrik Basnlerler
Bridgman Basnleri
Dk Basnlarn llmesi
McLeod cihaz
Gazlarn s iletim katsaysna dayanan basnlerler
Knudsen cihaz
yonizasyon cihaz
-Partikl retici ile basn lm
Sv Stunlu Basn lm Cihazlar
En basit tipten manometreler olup, zellikle laboratuarlarda srekli rejimde akkan

basnlarnn llmesi iin yaygn olarak kullanlrlar.
Bu tip cihazlara rnek olarak U tipi, kuyu tipi ve eik manometreler saylabilir.
lerine konulan uygun svlarn yksekliklerinin llmesi ile dorudan doruya

istenen basn veya basn farkllklar bulunabilir.
50
Sv Stunlu Basn lm Cihazlarna rnekler
U Tipi Manometre :
U seklinde kvrlm, ierisine orta seviyelerine kadar akkan konulmu, effaf cam veya
plastik bir borudur.
Kollara farkl P1 ve P2 basnlar uygulandnda kollardaki sv ykseklikleri farkl
seviyelerde dengede kalr.
Su seviyeleri arasndaki fark h, basnc ileten akkann younluu f, manometrede

kullanlan svnn younluu m ve yerekimi ivmesi g ise kollardaki basn dengesi;
P1 + gh f = P2 + gh m eklinde yazlabilir.
Basn fark ise; P1 > P2
P1 P2 = gh (m - f) eklindedir.
Eer basnc ileten akkan

hava ise, havann younluunun
manometre svs younluu
yannda ok kk olmas
nedeniyle, byle durumlarda
P1 P2 = P = gh
m
yaklak bants da kullanlabilir.

Kuyu Tipi Manometre :
Bu tip manometre kuyu ad verilen bir depo ile cam bir borudan meydana gelmektedir.
lme yaplrken byk basn kuyu, dk basn ise boru tarafna balanr.
P1 ve P2 basnlar uygulandnda kuyudaki seviye azalmas h2, borudaki seviye arts
h1, kesit alanlar A1 ve A2 ise;
Hacim eitliinden; Dk Basn
A1 h1 = A2 h2 olarak yazlr.
Bu durumda seviye fark;

h = h1 + h2 = h1 (1+ A1/ A2)dir.
Basn fark ise;
P1 P2 = P = hg (
m - f)
h1
eklindedir.
Eer basnc ileten akkan Yksek Basn
hava ise,
h2
P1 P2 = P = gh
m
Kuyu tipi manometrelerde sadece
borudaki seviye llerek basn
deeri bulunabilir.
51
Eik Manometre :
Kuyu tipi manometrenin lme kolunun eimli hale getirilmi eididir.
Daha hassas lm yaplmas gereken durumlarda kullanlr. Baz eik manometre
kollar ayarlanabilir ekilde retilerek istenen hassasiyet elde edilebilir.
Eik koldaki sv uzunluu L ise, seviye fark; h = L (sin + A2/A1) eklindedir.

A2 << A1 olduundan h = L sin yazlabilir. Burada kolun yatayla yapt adr.
Dolaysyla basn fark; P1 P2 = P = mgh = m g L sin eklinde yazlabilir.
Yksek Basn
Dk Basn Kesit Alan
Manometre Svs
Elastik Elemanlar le Basn lm
Baz elastik elemanlarn basn altndaki ekil deiimleri ile basn lme cihazlar
retilebilir.
Bu tip cihazlar ile 50 Padan 1000 MPaa kadar geni bir basn aralnda lme
yaplabilmektedir.
Bu tip cihazlara rnek olarak Bourdan manometreleri diyaframl manometreler ve

krkl manometreler saylabilir.
52
Elastik Elemanlar le Basn lmne rnekler
Bourdan Manometreleri :
Statik basn lmnde en ok kullanlan cihazdr.
yaps ogunlukla eliptik kesitli C eklindeki bir borudan meydana gelir. Boruya
basn uygulandgnda boruda elastik ekil degiimi meydana gelir ve bu deiim
borunun serbest ucundaki yay ve dili mekanizmas ile ibreye dnme hareketi olarak
iletilir.
Elastik Elemanlar le Basn lmne rnekler

Diyaframl Basnlerler :
Bu tip cihazlarda, diyaframdaki (metalik veya polimerik malzeme olabilir) sapmalar
belirlenerek basn lm gerekletirilir.
Krkl Basnlerler :
Bu tip cihazlarda, metalik kre uygulanan basn bu elemann ekil deiimine

neden olur. Bu ekil deiimi mekanik veya elektriksel yntemlerle gstergeye
iletilerek basn lm gerekletirilir.
53
Piezoelektrik Basnlerler
Piezoelektrik zellik : Mekanik sktrma neticesi voltaj reten; voltaj tatbik
edildiinde mekanik titreim elde edilen baz kristal ve seramiklere has zellik olarak
tanmlanabilir.
Baryum titanat, kurun zirkonat titanat ve potasyum sodyum niobat gibi baz
seramikler, piezoelektrik olay meydana getirecek zelliktedir.
Mekanik enerjiden voltaj retimine piezo olay; voltajdan mekanik titreim retimine
de ters piezo olay denir.
Piezoelektrik zellikli elemanlar zerlerine gelen basnca gre kk deerlikli bir
elektrik akm retir. Bu elektrik akmnn deeri basncn deeri ile doru orantldr.
Piezoelektrik zellikli elemanlar hzl tepki verdikleri iin ani basn deiikliklerini
lmede yaygn olarak kullanlr.
Bridgman Basnleri
Bu cihazn alma prensibi, ince tellerin basn altnda direnlerinin deiimine
dayanr.
Bu deiim;
R = R0 [1 + k (P P0)]
eklindedir.
R : lme telinin P basncndaki direnci ()

R0 : lme telinin standart P0 basncndaki direnci ()
k : Direncin basnla deiim katsays (1/Pa)
P : llen basn (Pa)
P0 : Standart basn (1,01325 x 105 Pa)
Bu tip cihazlar ile 100000 bar gibi yksek basnlarn llmesi mmkn
olabilmektedir.
Bu tip cihazlarda genellikle Manganin (% 84 Cu, % 12 Mn, % 4 Ni) diren teli

kullanlr.
54
Dk Basnlarn llmesi
Normal vakum (> 1 mmHg) deerlerini lmek iin Bourdan manometreleri,
diyaframlar yeterli olabilirken daha dk vakum deerlerini lmek iin zel
cihazlara ihtiya duyulmaktadr.
Vakum lmleri iin;

McLeod Cihaz ( 0.001 6500 Pa)
Is letim Katsaysna Dayanan Cihazlar (0.1 100 Pa)
Knudsen Cihaz (10-6 1 Pa)
yonizasyon Cihaz (10-6 0.1 Pa)
Alfatron Cihaz (0.1 105 Pa)
kullanlabilir.
AKI LMLER
55
Ak (Debi) lm le lgili Temel Bilgiler

parametrelerden biri de akkan hz, dolaysyla akkan debisidir.
Akkan hznn veya debisinin (hacimsel veya ktlesel debisinin) lm teknikte ak

lmeleri kapsamnda ele alnr. Bu nedenle; hz veya debisi llecek sistemin
yapsna, llecek hz ve debinin byklne ve evre artlarna bal olarak zaman
ierisinde eitli ak lme yntemleri gelitirilmitir.
Hacimsel debi, herhangi bir kesitten birim zamanda akan sv veya gaz akkann
hacimsel miktarna denirken; ktlesel debi ise, herhangi bir kesitten birim zamanda
akan sv veya gaz akkann ktlesel miktarna denir.
Buna gre;
Hacimsel debi :
Ktlesel debi :
eklinde formle edilir.
Teknikte Yaygn Olarak Kullanlan Ak lme Yntemleri

Ktlesel ve Hacimsel Debilerler
Ak Kanallarda Debi lm
Kapal Kanallarda Kesit Daralmas ile Debi lm
Venturimetre ile debi lm
Lle ile debi lm
Diyafram ile debi lm
Rotametreler
Mafsall Kanat ile Debi lm
Merkezka Etki ile Debi lm
Dikdrtgen kesitli kanall olanlar
Dairesel kesitli kanall olanlar
Vorteks reten Debiler
Manyetik Debiler
Isl Debiler
Haznesi Istlm Termometre ile Hz lm
Kata Termometresi ile Hz lm
Scak Tel ve Scak Levha Anemometresi (Hzler)
Pitot Tpleri
Ak Grnr Hale Getiren Yntemler
Doppler Olay ile Hz lm
Ultrasonik Doppler Debiler
Laser Doppler Anemometresi
Parack Grnt Hzleri
56
Ak lm Yntemlerine rnekler
Ktlesel Debi lerler :
Belirli zaman aralnda akan akkann

ktlesinin tartlarak tespiti en basit ve en hassas
yntemdir. Atmosferik artlarda buharlamayan
svlar iin olduka kolay bir yntemdir.
Buharlaabilen svlar ve gazlar iin
szdrmazl salamak iin zel nlemler almak
gerekmektedir.
Yandaki ekilde buharlamayan bir svnn bu

yntemle ktlesel debisinin tespitine ait bir
dzen grlmektedir. Debisi llmek istenen
ak, bir kol yardmyla aniden tart cihaznn
zerindeki kaba aktarlr. Bu kolun
dndrlmesi ile e zamanl olarak kronometre
ile zaman aral tespiti yaplarak ilgili akkann
debisi hesaplanabilir. Bu yntemde gazlar ve
buharlaabilen svlar iin kabn atmosfer ile
balantnn kesilmesi gerekmektedir.
Hacimsel Debi lerler :
Hacimsel debi lmnde; belirli bir zaman aralnda

akan akkan, hacmi bilinen veya hesaplanabilen bir
kapta toplanarak veya hacmi belirli kaptan belirli zaman
aralnda bu akkann kullanlmas ile hacimsel debi
bulunabilir.
rnek olarak iten yanmal motorlarn veya brlrlerin

yakt sarfiyatlarnn deneysel tespitinde kullanlmak
zere yandaki ekilde gsterildii gibi deiik apl cam
krelerden oluan bir sistem kullanlabilir. Bu cam
krelerinin says ve hacimleri istenen hassasiyete gre
seilmelidir. Cam krelerin hacimlerinin geometrik dizi
eklinde dzenlenmesi olduka hassas sonu verir.
57
Hacimsel Sprmeli lme Cihazlar
Hacimsel debinin srekli olarak
hesaplanabilmesi istendiinde hacimsel
sprmeli lme cihazlar kullanlr. Bu
cihazlarda llen deerler kmlatif
olarak deerlendirilir. Bu deer saysal
olarak dili mekanizmalar yardmyla
iletilerek cihaz zerindeki saya
zerinden okunabilir.
rnek : Pervaneli Debi lerler

Yandaki ekilde evlere ynelik olarak
hem su hem de gaz lmeleri iin
kullanlabilen tek girili pervaneli
debilerlerin prensip emas
grlmektedir. Bunlar genellikle,15 ila
40 mm giri apnda, en kk okuma
kapasitesi 0.001 m3, kmlatif toplam
okuma snr ise 10 000 m3
deerlerinde, maksimum kullanlabilme
basnc ise 10 bar deerindedir.
Ak Kanallarda Kullanlan Debi lerler (Savaklar) :
58
Kapal Kanallarda Kesit Daralmas le Debi lm :
m = 1 A1 V1 = 2 A2 V2 eklindedir.
59
60
Rotametreler :
Pratikte debi lmnde kullanlan bir aratr.
Dey saydam bir konik borunun iinde akkan

hareketi ile oynayabilen bir elemandan meydana
gelmitir.
Akkan koninin dar kesitinden girip geni

kesitinden kar.
Konik saydam borunun zerindeki taksimat

yardm ile hareketli elemann dengede
bulunduu ykseklik, akan akkann debisini
belirler.
Rotametreler :
Rotametrelerde debi, dorudan effaf konik silindir zerine iaretlenmi taksimatlardan

okunabildii gibi elektrikli veya pnmatik sinyaller almak mmkndr.
Cam veya plastik rotametreler 6 bara kadar olan basnlarda kullanlrken 16-64 bar
gibi yksek basnlarda konik boru elikten imal edilir.
61
Scak Tel Anemometresi :
Akkanlar mekaniinde ve sanayide kullanlan nemli
bir cihazdr.
Bu cihaz elektrik akm ile stlan ok kk

elemanlardan olumaktadr.
Gaz hzlarnn llmesinde kullanlan bu cihazn

problarnn boyu 1-3 mm uzunlukta ve 1-10 m apnda
tungsten, platin veya platin-iridyum alamndan retilir.
Avantajlar
ok hassas lmler yapabilir.
Yksek tepki frekans, (10 kHz - 400 kHz aras)
Dezavantajlar
Pahaldr.
Toz toplanmasndan dolay sklkla kalibrasyona
ihtiya duymas
Krlgan olmas. Cihaz sadece temiz hava aklarnda
kullanlabilir.
Ultrasonik Ak lerler :
Bu yntemde boru ierisinden akan akkan zerine ultrasonik ses dalgalar
gnderilir.
Gnderilen ultrasonik ses dalgalar akkan ierisinde bulunan partikl veya gaz
kabarcklarndan yansyarak alc elemana geri dnerler.
Gnderilen ve geri dnen ses dalgalarnn frekanslar llr. Frekans farkndan

ak hz tespit edilir.
62
Ultrasonik Ak lerler :
SICAKLIK LMLER
63
Scaklk lm le lgili Temel Bilgiler
parametrelerden biri de scaklktr.
Bir enerji ekli olan s ile termodinamik bir zellik olan scaklk kavramlarnn
kartrlmamas gerekmektedir.
Scaklk : Molekler aktivitenin (molekler kinetik enerjinin) gstergesidir.

Fiziksel bir byklktr. Temel bir boyuttur.
Is : Scaklk farkndan dolay iki sistem arasnda hareket eden enerji ekli olarak
tanmlanr.
Termodinamiin kinci Kanununa gre;

Is, yksek scaklktaki bir kaynaktan dk scaklktaki bir kaynaa doru akar.
ki farkl scaklktaki cisim birbirileri ile temasa getirilirse, scak olan cisim sourken,
souk olan cisim snp sonunda termodinamik bakmdan denge durumuna ular.
Termodinamii Sfrnc Kanunu da scaklk ile ilikilidir.

ki cisim nc bir cisim ile ayr ayr sl dengede iseler bu iki cisim birbirleri ile sl
dengededir, yani eit scaklktadr.
zet olarak; cisimler arasnda bir sl denge yoksa scaklklar farkldr.
Scaklk lm le lgili Temel Bilgiler

Scaklk Birimleri :
Scaklk leklerinin oluturulmasnda normal atmosfer basncnda (101325 Pa),
suyun donma ve kaynama noktalar referans alnr.
Dnm Formlleri
T (F) = 1,8 T (C ) + 32
T (K) = T (C ) + 273,15
Scaklk lm :
Bir referans sistemine gre scaklk len cihazlara termometre (scaklk ler) denir.
Termometrede scakl deerlendirmek iin kullanlan zellie ise termometrik zellik
denir.
Uzunluk, hacim, basn, elektrik direnci, potansiyel fark, renk deiimi ve yzeylerin
nm iddetleri gibi zellikler termometrik zelliklerdir.
Bu termometrik zellikler kullanlarak eitli scaklk lerler gelitirilmitir.
64
Teknikte Yaygn Olarak Kullanlan Scaklk lme Yntemleri
Sv Genilemeli Cam Termometreler

Basn Termometreleri
Bimetal Termometreler
Elektrik Diren Termometreleri

Termistrler
Termoelemanlar
Isl Inm ile Scaklklerler (Pirometreler)
Kzl tesi In Kameralar (Termal Kameralar)

Kuvars Kristal Termometresi
ekil Deiimi Prensibine Dayanan Scaklklerler
Renk Deiimi Prensibine Dayanan Scaklklerler

Ar Dk Scaklklerler
Sv Kristal Scaklklerler
Scaklk lm Yntemlerine rnekler

Sv Genilemeli Cam Termometreler :
Scaklk lmnde en ok kullanlan cihazlardan biri sv

genilemeli cam termometrelerdir. Temel alma prensibi,
hazne iindeki svnn, scaklkla genlemesi sonucu klcal boru
iinde ykselmesidir.
Basit, dorudan okuma imkan, tanabilir ve ekonomik olmalar
nemli avantajlardr.
Cam termometrelerde civa, toluen, etil alkol, petrol eteri ve
pentan gibi scaklkla hacimsel genlemeleri artan svlar
kullanlabilir.
En ok kullanlan sv civadr. Civa cam slatmaz ve saftr.
Ayrca atmosferik basnta -38.87 C / +356.58 C arasnda sv
fazdadr. Dier svlarn kullanlmamas hacimsel genlemeleri
fazla olmasna ramen cam yzeyini slatmalar nedeniyle
okumada glk karmalardr.
Endstriyel koruyuculu termometre

Basit cival termometre
65
Basn Termometreleri :
Bu tip cihazlar ile scaklk llmesi, kapal bir kap ierisinde bulunan akkann
scaklkla genlemesi sonucu oluturduu basncn bir manometre aracl ile
llmesi prensibine dayanr.
Basn termometreleri;
Gaz doldurulmu basn termometreleri

Sv doldurulmu basn termometreleri
Sv/gaz doldurulmu basn termometreleri
olmak zere 3 eittir.
Bu tip manometrelerde akkan olarak kullanlan malzemelere sv akkanlar iin

propil alkol; gaz akkanlar iin Azot; sv/gaz akkanlar iin ise Freon 22, metil klorid,
aseton rnek verilebilir.
Basn termometreleriyle, -150 C ile +600 C arasndaki scaklklar llebilmektedir.

Bimetal Termometreler :
Bu tip scaklklerlerin alma prensibi, kat
cisimlerin scaklkla dorusal uzamalarna
dayanr.
Endstride kullanlan bimetal termometreler, iki
farkl metalin helisel biimde sarm yaplmas ile
elde edilir. Helisin bir ucu klf ierisine tespit
edilmi olup, dier ucu bir ibreye balanmtr.
Helisel bimetal, scaklkla genleince dairesel bir
hareket yapar ve ibreyi dndrr.
Bu scaklklerler, -50 ila +400 C aralnda
lme yapabilmektedirler.
Hassasiyetleri %1-3 arasndadr.
66
Elektrik Diren Termometreleri :
Bu tip cihazlar ile scaklk llmesi, baz diren elemanlarn (Platin, Nikel, Tungsten
gibi malzemeler) elektrik direnlerinin scaklkla deimesi prensibine dayanr.
RT = R0 [ 1 + (T T0)]
Bu tip termometrelerde scaklk artka dirente artmaktadr.
-260 C ile +750 C arasndaki scaklklar llebilir. Hassasiyet 0.01 C olabilir.
Diren termometrelerinin fiyatlar, termoelemanlara gre daha pahal olup, tepki

zamanlar da daha uzundur. Diren termometreleri yava deien scaklk
lmlerinde kullanldklarnda en iyi sonular verirler.
Bu termometrelerde en ok kullanlan malzeme ve scaklk aralklar u ekildedir.

Termistrler :
Termistrlerde scaklk ile direnteki deimeyi ler. Termistrler ok hassastrlar.
(Elektrik diren termometrelerinden 100, termoelemanlardan 1000 kat daha hassastr.)
Termistrler, kk scaklk deiimini alglayabilir ve hzldrlar. Yar iletken

seramiklerden yaplrlar. Scaklkla diren deiimi dorusal deildir.
Termistrler, kullanlan direncin pozitif scaklk sabiti veya negatif scaklk sabitine
sahip olma durumuna gre ikiye ayrlrlar.
1. Pozitif Scaklk Sabitine (PTC) Sahip Diren Kullanlan Termistrler
Pozitif scaklk sabitine (PTC) sahip direnler, snd zaman diren deeri byr.
Metaller, zellikle de baryum titanat ve tungsten bu zellie sahiptir.
2. Negatif Scaklk Sabitine (NTC) Sahip Diren Kullanlan Termistrler
Negatif scaklk sabitine (NTC) sahip direnler, snd zaman diren deerleri der,
Germanyum, silikon, ve metal oksit gibi maddelerden retilir.
67
Termoelemanlar (Isl iftler) :
Elektriksel scaklk lmeye dayanan yntemler arasnda pratikte en ok kullanlandr.
Termoelemanlar genelde termocouple adyla da bilinmektedir. Bu tip scaklklerler ile
-185 C ile +1820 C arasndaki scaklk deerleri llebilmektedir.
Isl ciftin alma prensibi Seebeck Etkisi olarak bilinen termoelektriksel olaya dayanr.
Seebecke gre farkl malzemelerden yaplm iki iletken veya yar iletkenin ular
birletirilir ve elde edilen ular farkl scaklklara maruz braklrsa ular arasnda bir
termik gerilim (elektromotor kuvvet, emk) meydana gelir. Bunun nedeni scak
kaynaktan souk kaynaa doru hareket eden elektronlarn dourduu elektromotor
kuvvettir. Elektron aksna zt ynde oluan bu kuvvete seebeck elektromotor kuvveti,
olaya Seebeck Termoelektriksel Olay ve bu ekilde oluturulmu devreye de Isl ift
(Termoeleman,Termocouple) Devresi denir.
eAB : Seebeck Voltaj
ki farkl metal telin oluturduu bu devrede; ular arasndaki scaklk farknn meydana
getirdii elektrik akmnn llmesiyle, ilgili noktadaki scaklk deeri tespit edilmi olur.

Termoelemanlar (Isl iftler) :
Pratikte Kullanlan Termoeleman iftleri ve Genel zellikleri
Konstantan : % 55 Cu, % 45 Ni
Kromel : % 90 Ni, % 10 Cr
Alumel : % 94 Ni, % 3 Mn, % 2 Al; % 1 Si
68
Isl Inm ile Scaklklerler (Pirometreler) :
Bu tip scaklklerler, cisimlerden yaylan sl nmn tespit edilmesi suretiyle
cisimlerin scaklnn belirlenmesinde kullanlrlar.
Toplam nm pirometresi ve optik pirometre olmak zere iki ayr tipi mevcuttur.
Her iki tip pirometre ile de, scakl llecek cisimlere temas olmadan cisimlerin
scaklklar llr.
Toplam nm pirometresi ile, +400 ila +3500 C arasndaki scaklklar

llebilmektedir.

Kzl tesi In Kameralar (Termal Kameralar) :
Bu kameralar (termografi veya termovision), yine sl nm esaslarna dayanarak
scaklk lm yaparlar.
Bu tip scaklklerler ile scakl llecek cisimlere temas olmadan, bu cisimlerin

btn yzeyindeki scaklk deerleri ayn anda uzaktan llebilir.
Genel olarak bu scaklklerlerin alma aral -30 ila +2000 C eklindedir.
69
Kuvars Kristal Termometresi :
almas; scaklk deiimi sonucunda kuvars kristalin rezonans frekansndaki
deiimin llmesi prensibine dayanan bu scaklklerler ile -40 ila +230 C
arasndaki scaklklar llebilmektedir. ok hassas ( 0.001 C ) termometrelerdir.
ekil Deiimi Prensibine Dayanan Scaklklerler :

Seger scaklk lerleri olarak da adlandrlr. eitli malzeme karmlarndan
hazrlanm baz geometrik ekillerin belirli scakllarda ekillerinin bozulmasna
dayanr. zellikle toprak (seramik) sanayisindeki, piirme frnlar iindeki
scaklklarn llmesinde, termoeleman, pirometre yerine seger koni veya
piramitleri yaygn olarak kullanlr. lme hassasiyetleri fazla olmamasna ramen
bu tip sanayiler iin yeterlidir. Deiik scaklklarda eriyebilen, eitli yzdelerde
hazrlanan ve standart hale getirilmi 60 adet karm sayesinde +600 ila +2000 C
arasndaki scaklklar, 20 ila 30 C scaklk farklaryla llebilmektedir.
TOrtam = ~1360 C
3 adet Seger piramiti ile scaklk lm
Renk Deiimi Prensibine Dayanan Scaklklerler :

Sv veya tebeir, kalem gibi kat fazda bulunabilen eitli madeni tuzlarn belirli
scaklk deerlerinde renk deiimlerinden yararlanarak bu deiim noktalarna
karlk gelen deerlerde scaklk lmek mmkndr. Scakl llecek yzeye
srlen bu boyalarda karakteristik scakla gelinince renk deiimi grlr.
Olduka ekonomik olmalarna karlk en nemli sakncalar tersinir olmamalar ve
sadece bir defa kullanlmalardr. Ancak herhangi bir elemann; kullanlmas,
tanmas ve depolanmas esnasnda ar snma nedeniyle zarar grp
grmediinin tespitinde bu boyalarn tersinir olmamalarndan yararlanlr ve bu
nedenle bu zelikleri ayn zamanda bir stnlk olarak da grlebilir.
Ar Dk Scaklklerler :
Yaklak olarak -200 C deerinin altndaki (cryogenic) scaklklarn llmesinde
silikon diod yongalar (silicon diode chip) kullanlmaktadr. Bu tip scaklklerler ile
yaklak olarak, -272 ila +202 C arasndaki scaklklar llebilmektedir.
70
Sv Kristal Scaklklerler :
Tabiattaki baz organik maddeler, kat, sv ve gaz faznn dnda drdnc bir faz
zelii gsterirler. Bu faz durumunda bu tip maddeler, kat ve sv zeliklerinin bir
karmna sahiptir.
Scaklk lmnde kullanlan sv kristaller, mekanik adan sv, optik adan ise
kristal gibi davranan organik maddelerdir. Bu nedenle sv ve kristal gibi, bir arada
bulunmalar bir eliki gibi alglanabilen iki kelimenin birleimi olan sv kristal
eklinde adlandrlmlardr.
Bu scaklklerler prensip olarak, stldklarnda veya soutulduklarnda molekler
yaplar scaklkla deitiinden, belirli bir scaklk aralndan geerken grlebilir
dalga boyu aralndaki tm renkleri sergilemek suretiyle scaklk lmn
gerekletirirler. Bu nedenle sv kristallerin, bir renk-scaklk kalibrasyonu yaplarak
bir scaklk lm yntemi gelitirilebilir. Sv kristaller ile -30 ila +250 C arasndaki
scaklklar llebilir ve sv kristaller, 1 Cden 50 Cye kadar olan scaklk
aralklarnda renk sergileyebilirler.
Scaklk lm Yntemleri
Teknikte Yaygn Olarak Kullanlan Scaklk lerlerin Karlatrlmas
71

Ölçme Tekniği Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ölçme Tekniği Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

stanbul niversitesi

Yard. Do. Dr. enol ETNKAYA

lme Teknii le lgili Tanmlar

lme Teknii le lgili Tanmlar

lme Teknii le lgili Tanmlar

Temel SI Birimleri ve Tanmlar

Temel SI Birimlerinden Tretilmi Birimler

Temel SI birimlerinin alt ve st katlar

Deneysel Bulgularn Analizi (Hata Analizi)

1- Dikkatsizlik ve tecrbesizlikten kaynaklanan hatalar

rnek : lme cihazlarnn yanl seiminden veya lme sistemlerinin yanl

2- Sabit ve sistematik hatalar

rnek : Tekrar edilen okumalarda grlen ve nedenleri ounlukla tespit

rnek : Deneyi yapan kiilerin deimesinden, deneyi yapanlarn dikkatlerinin

Deneysel Bulgularn Analizi (Hata Analizi)

Son yllardaki almalarda hata analizinde; ilk olarak Kline ve McClintock

rnek olarak; bir elektrik devresindeki g, gerilim ve akm iddeti arpm

Elektrik gerilimi ve akm iddetini len cihazlarn sabit hata miktarlar

Bu durumda; lme esnasnda elektrik gerilimi e olarak ve elektrik akm da i

Byle bir deney sonucundan hareketle aklc yaklama gre elde

Hata Analizinde Aklc Yaklam

Hata Analizinde Belirsizlik Analizi Yntemi

rnek: nceki rnek problemdeki verileri kullanarak belirsizlik analizinin kullanlmas

Hata Analizinde Belirsizlik Analizi Yntemi

Hata Analizi le lgili rnek Sorular ve zmleri

Hata Analizi le lgili rnek Sorular ve zmleri

Hata Analizi le lgili rnek Sorular ve zmleri

Deneysel Bulgularn statistik Analizi

Deneysel Bulgularn statistik Analizi

Deneysel Bulgularn statistik Analizi

rnek Standart Sapma

statistiksel Analiz le lgili rnekler ve zmleri

Hesaplanan aritmetik ortalama deerine gre aadaki tablo hazrlanarak

Sapmalarn mutlak ortalamas : = 1,24 veya % 1,24

Varyans (Deiiklik) : = 2,35

statistiksel Analiz le lgili rnekler ve zmleri

Sapmalarn mutlak ortalamas : = 0,4224 cm

statistiksel Analiz le lgili rnekler ve zmleri

Varyans (Deiiklik) : = 0,3533 cm2

statistik Analiz le lgili rnekler ve zmleri

Gausien veya Normal Hata Dalm

Gausien dalm fonksiyonu, x = xm noktasnda maksimum deerine

Yandaki rnek Gausien dalm

Buna karlk standart sapma

Gausien veya Normal Hata Dalm

deiken dnm yapldnda

elde edilir. ntegral altndaki ifade Gausien hata fonksiyonu olarak

rnek: Deneysel lmler sonucunda elde edilen bulgularn xm ortalama

zm: oran 0.5, 1, 1.5, 2, 2.5, 3 ve 4 deerlerindedir.

= 0,5 deeri iin tablodan okunan deer

Benzer ekilde dier sapma deerleri iin hesaplar yapldnda;

sonular elde edilir.

Yaplan deneylerden elde edilen sonularn hepsi doru

Chauvenet kriteri, lm sonucunda elde edilen deneysel

Bu amala Chauvenet kriteri tablosundan yaplan lm says

Gerekli sonu yada sonular elendikten sonra standart

Cheuvenet kriteri istenirse iki hatta nc kez uygulanabilir.

Chauvenet Kriteri le lgili rnekler ve zmleri

b) Yukarda belirtilen formller kullanlarak istenen deerler bulunabilir.

Chauvenet Kriteri le lgili rnekler ve zmleri

Chauvenet Kriteri le lgili rnekler ve zmleri

b) Yukarda belirtilen formller kullanlarak istenen deerler bulunabilir.

5 numaral lm sonucu hesaplamalardan karldktan sonra bulunan deerler yeniden