Nhung Ke Xuat Chung - MalCom Gladwell

Nhng k xut chng | MalCom Gladwell
1|http://www.taisachhay.com
MALCOLM GLADWELL
Nhng k xut chng

Cch nhn mi v ngun gc thnh cng
OUTLIERS | THE STORY OF SUCCESS
Bn quyn ting Vit 2009 Cng ty Sch Alpha
Diu Ngc dch
NH XUT BN TH GII
Bin tp Ebook: http://www.taisachhay.com
Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.
Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi,

ngi dch v Nh Xut Bn
NI DUNG
Nhng k xut chng ......................................................................................... 2
Con ng dn n thnh cng? .................................................................. 4
Li gii thiu ......................................................................................................... 7
Phn Mt ...............................................................................................................16
Chng I. Hiu ng Matthew .......................................................................17
Chng II. Quy tc 10.000 gi .....................................................................37
Chng III. Mi phin phc vi cc thin ti, Phn I .........................71
Chng IV. Mi phin phc vi cc thin ti, Phn II ........................94
Chng V. Ba bi hc ca Joe Flom......................................................... 121
Phn Hai ............................................................................................................. 167
Chng VI. Harlan, Kentucky .................................................................... 168
Chng VII. L thuyt chng tc ca cc v ri my bay.............. 184
Chng VIII. Nhng rung la nc v bi kim tra Ton .......... 235
Chng IX. Tha thun ca Marita ......................................................... 262
Phn kt. Cu chuyn Jamaica .................................................................. 284
Ti nng hay C hi? ..................................................................................... 302
Con ng dn n thnh cng?

TRNG GIA BNH
Ch tch Tp on FPT
Bn lun mong mun thnh cng? Bn m c tr thnh mt

nhn vt xut chng? Nu bn lm trong lnh vc cng ngh thng
tin, nhng yu t no gip bn c th tr thnh mt ngi nh
Bill Gates? Nu hot ng trong lnh vc ngh thut, bn tng bao
gi so snh mnh vi ban nhc The Beatles hay thin ti Mozart
cha? Trong cun sch gin d ny c nhng ch dn, gi m con
ng hng mi ngi ti thnh cng nh mong c.
Malcolm Gladwell, tc gi cun sch Nhng k xut chng v hai

tc phm ni ting khc l Trong chp mt v im bng pht,
nm 2005 tng c Tp ch Times bu chn l mt trong 100
ngi nh hng nht th gii.
V sao ng c tm nh hng ln nh vy, tht n gin, v ng c

kh nng xut sc a ra nhng nhn nh v quy lut x hi
tng chng nh rt bnh d m li rt su sc. Nhng nhn nh
ca ng trong cun Nhng k xut chng gip cc bc lm cha m
tin on kh nng: Con ci h c th tr thnh vn ng vin th
thao ni ting? C th thnh cng rc r trong ngnh cng ngh
thng tin? Hoc c th tr thnh lut s danh ting?
T nhng l gii v thnh cng ca ban nhc lng danh The

Beatles, t ph phn mm Bill Gates, cc lut s ni ting ph Wall,
cng rt nhiu thin ti khc tc gi ch ra rng cuc i ca
nhng ngi thnh cng tun th nhng im chung th v. ng

thi ng cng a ra cch l gii y thuyt phc cho tht bi
ng bun ca nhng thn ng c ch s IQ rt cao. Pht hin ny
lm cun sch c sc v khc bit v quan im pht huy tim
nng con ngi.
Tc gi qu quyt rng cc v nhn khng t dng m c, cng

khng c thc y bi ch c thin ti hay ti nng. Qu ng
nh cha ng ta ni: C cng mi st c ngy nn kim, v nhn l
ngi bit nm bt c hi t mi trng v hon cnh, v cng
vi mit mi kh luyn m h vn ln nhng nh cao ngi
khc khng th t ti. Mi chng ta, nu c kht vng lm c
nhng iu ln lao, tr thnh ngi xut chng, th hy chm ch
rn luyn k nng v nm bt c hi vn ti nh cao. Chng
ta cng c th hng dn con ci mnh ngay t by gi gip chng
c c nhng li th c bit mt ngy no chng ta c th
t ho. Bit u bn s tr thnh b m ca nhng Bill Gates, hay
ca nhm Beatles tng lai
Vi cun sch nh ny, bn c th tm c nhng gi n gin

nhng v cng hu hiu cho con ci hoc chnh bn thn bn.
T cch nhn v nhng lp lun trong cun sch, suy ngh v Vit
Nam, chng ta c th thy v sao c nhng th h vng trong tt c
cc lnh vc t th thao n khoa hc hay trong x hi, ti sao
thnh cng ca th h ny rt khc bit vi thnh cng ca th h
khc cng nh c th d on v thnh cng ca chnh th h
mnh
Hin ti l nguyn kh ca quc gia. Hy vng cun sch nh ny

gi m cho mi gia nh, mi c nhn cch thc hun c nguyn
kh Vit Nam!
Thng 7 2009
Li gii thiu
B n Roseto
NHNG NGI NY QUA I V TUI CAO. C VY THI.
1.
Roseto Valfortore nm cch thnh Rome khong mt trm dm v

pha ng nam di chn i Apennine, thuc tnh Foggia ca
Italia. Cng ging nh nhng ngi lng mang phong cch trung c,
th trn ny quy qun xung quanh mt qung trng trung tm
rng ln. i din vi qung trng l Palazzo Marchesale lu
i ca dng h Saggese, tng c thi l lnh cha giu c vng
ny. Mt li i c mi vm bt u t mt m hng thng ra nh
th Madonna del Carmine. Nhng bc thang hp chy dc ln
sn i, p lin hai bn l nhng cn nh xy bng lp ngi
san st thnh cm vi nhau.
Trong sut nhiu th k, nhng nng dn ca Roseto lm vic

cc m hoa cng trong nhng qu i xung quanh, hay cy
cy trng trt trn cc tha rung thung lng pha di, cuc b
bn hay nm dm ng xung ni mi sm mai v ri li cn
mn i ht qung ng di tr v khu i khi chiu mun. Cuc
sng tht gieo neo. C dn th trn khng h bit ch, ngho t ti
v chng c my hy vng c ci thin v mt kinh t cho n
khi tin tc v mnh t ca vn hi bn kia b i dng cht n
vi Roseto hi cui th k XIX.
Thng Ging nm 1882, mt nhm 11 ngi Roseto mi ngi

n ng v mt cu trai dong bum n New York. m u tin
h ng ngay trn sn qun Little Italia ng Mulberry, khu
Manhattan. Sau h liu th vn may i v pha ty, cui cng
tm c vic lm trong mt m c-oa cch mi chn dm
v pha ty thnh ph New York, gn th trn Bangor, bang
Pennsylvania. Trong nm tip sau, mi lm ngi Roseto ri
Italia n vi nc M, vi ngi trong cng dng chn
Bangor, st cnh vi nhng ngi ng hng trong m c-
oa. Nhng ngi nhp c y bo tin cho qu hng Roseto v
min t ha vng Tn Th Gii v rt nhanh chng ht nhm
ngi Roseto ny theo chn nhm ngi khc gi ghm c ti
dt thng tin ti Pennsylvania, cho ti khi lch ngun nhp c
ban u tr thnh mt cn l cun. Ch tnh ring nm 1894,
khong mt nghn hai trm ngi gc Roseto xin h chiu nhp
cnh Hoa K, li tt c li ph ni lng qu c ca mnh hoang
liu.
Ngi Roseto bt u mua li t ai trn sn i ln nhn

ni vi Bangor bng mt con ng xe sc vt ko mn vt v dc
thoai thoi. H xy dng nhng cn nh bng hai tng san st
thnh cm vi mi lp c oa trn nhng con ng hp chy
ngon ngoo ln xung sn i. H dng ln mt nh th, gi n
l Madonna del Carmine v t tn con ph chnh ni nh th ta
lc l i l Garibaldi tn mt v i anh hng thng nht nc
Italia. Thu ban u, h gi th trn ca mnh l Tn Italia. Nhng
rt nhanh sau h i li thnh Roseto ci tn dng nh
thch hp nht biu th rng hu ht h u n t cng mt
ngi lng Italia.
Vo nm 1896, Cha Pasquale de Nisco mt mc s tr tui nng

ng tip qun cng vic ti nh th Madonna del Carmine. Cha
De Nisco to dng nhng cng ng tn gio v t chc cc dp l
lt. ng khuyn khch c dn th trn lm sch t ai, trng hnh
ty, u a, khoai ty, da chut v cc cy hoa qu trong nhng
mnh vn pha sau nh h. ng phn pht ht ging v hnh c.
C th trn bng bng sinh kh. Ngi dn Roseto bt u nui
ln sau vn v trng nho ru ti gia. Vi trng hc,
mt cng vin, mt tu vin v mt ngha trang c xy dng. Cc
ca tim v hng bnh ngt, nh hng v qun bar m ca dc
theo i l Garibaldi. Hn mt t nh xng bung ra sn xut o
chong cho ngnh may mc. Th trn Bangor lng ging a phn l
ngi x Wales v Anh quc, th trn k bn ch yu l ngi gc
c da vo mi quan h cng thng gia ngi Anh vi ngi
c cng nh ngi Italia trong nhng nm thng y r rng th
trn Roseto ch gm ton c dn Roseto sinh sng m thi. Nu
bn do bc ngc xui nhng con ph Roseto bang
Pennsylvania trong mt vi thp nin sau nm 1900, bn s ch
nghe thy ting Italia, m khng phi l th ting Italia no khc
ngoi loi phng ng min Nam Foggia chun xc vn c s
dng Roseto. Roseto nm trong lng bang Pennsylvania l mt
th gii nh b ring bit t cp t tc tt c, nhng li khng
h c nhng cng ng xung quanh bit ti v c l mi vic
s vn duy tr nh th nu khng xut hin mt ngi n ng c
tn Stewart Wolf.
Wolf vn l mt bc s. ng nghin cu v h tiu ha v d dy,

dy hc ti trng Y thuc i hc Oklahoma. ng tri qua ma
h ti mt nng tri Pennsylvania, khng xa Roseto l my d
c th ng nhin iu chng gh gm g, bi Roseto qu

m ui trong th gii bit lp ca ring mnh n mc d ai
sng ngay th trn k bn cng chng hay bit g nhiu v n.
Mt ln ti v ngh h c l l hi cui nhng nm 1950
Ti c mi n ni chuyn ti mt hi Y t a phng, nhiu
nm sau Wolf k li trong mt cuc phng vn. Sau khi cuc
ni chuyn kt thc, mt v bc s a phng mi ti i lm mt
chu bia. Trong khi chng ti ung, anh ta ni, Anh bit y, ti
hnh ngh c mi by nm. Bnh nhn ca ti n t khp
mi ni, th m hu nh ti cha gp mt trng hp ngi
Roseto no di su lm tui mc bnh tim.
Wolf sng st thc s. l vo hi nhng nm 1950, nhiu nm

trc khi xut hin cc loi bit dc lm gim cholesterol cng
nh nhng bin php tch cc hng ngn nga bnh tim mch.
Nhng cn au tim l mt th bnh dch nc M. Chng l
nguyn nhn hng u gy t vong i vi ngi tui di
65. Ni theo cch thng thng l, khng th c chuyn anh lm
bc s m li cha gp ca bnh tim no ht.
Wolf quyt nh iu tra. ng tranh th s tr gip t mt s sinh

vin v ng nghip Oklahoma. H tp hp cc giy chng t
ca c dn trong th trn, ln ngc tr li ti a s nm m h c
th. H phn tch cc ghi chp y khoa. H xem xt lch s bnh l
v xy dng cc ph h gia nh. Chng ti bn ti bi, Wolf ni.
Chng ti quyt nh tin hnh nghin cu s b. Chng ti bt
u vo nm 1961. V th trng ni, 'Tt c cc ch em gi ca
ti s gip cc anh.' ng ta c bn ch em gi. ng tip, 'Cc anh
c th s dng phng hp ca Hi ng th trn.' Ti hi li, 'Th
10 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
cc ng s hp hi ng u?' ng p li, ' vng, chng ti s

hon li mt cht.' Cc b cc c mang ba tra ti cho chng ti.
Chng ti c nhng cn lu nh ly mu v lm in tm
(EKGs). Sau ti tr chuyn vi nh chc trch. H cho chng ti
s dng trng hc trong ma h. Chng ti mi ton b dn
Roseto ti kim tra.
Kt qu tht ng chong vng. Roseto, r rng khng c ai

di tui 55 b cht do au tim hay c bt c du hiu no ca
bnh tim. Vi nhng ngi trn 65 tui, t l t vong do bnh tim
Roseto ch khong bng mt na so vi t l chung ca nc
M. T l t vong do mi nguyn nhn Roseto, trn thc t cn
thp hn 30 n 35% so vi d tnh.
Wolf li mi ti mt ngi bn tn l John Bruhn mt nh x hi

hc Oklahoma, gip ng. Ti thu cc sinh vin chuyn
ngnh y khoa v cc sinh vin x hi hc tt nghip n y
tin hnh phng vn. Chng ti n tng nh, tr chuyn vi tt
c c dn t 21 tui tr ln, Bruhn nh li. Vic y xy ra hn
nm mi nm v trc, th m trong ging ni ca Bruhn vn
m v kinh ngc khi ng miu t nhng g h pht hin c.
Khng h c t t, khng nghin ru, khng nghin ma ty v
rt t ti phm. Khng c ai phi sng da vo phc li. Sau
chng ti xem xt n cc vt lot trong h tiu ha. H cng
chng h mc phi cht no. Nhng ngi ny nu cht u do
tui cao. C vy thi.
Nhng ngi trong gii y khoa ca Wolf c mt ci tn gi

nhng ni nh Roseto mt ni nm ngoi nhng tri nghim
hng ngy, nm ngoi nhng quy lut thng thng. Roseto l

mt K xut chng.
2.
Suy ngh u tin ca Wolf l ngi Roseto hn phi tun th

nghim ngt nhng thi quen n king theo li Cu Th Gii
khin h khe khon hn hn nhng ngi M khc. Nhng ng
thy ngay rng iu khng c cn c. Ngi Roseto s dng
m ln nu nng thay v dng loi du -liu lnh mnh hn
nhiu m h vn vn s dng Italia. Pizza Italia l ci bnh
mng vi mui, du v c th thm cht c chua, c trng hay
hnh ty. Pizza Pennsylvania l bnh bt m nho cng thm
xc xch, ht tiu, xc xch Italia, tht xng khi v i khi c trng
na. Nhng loi ngt nh bnh biscotti v tarralli thng c
dnh cho dp Ging sinh v L T n; nhng Roseto h dng
chng quanh nm sut thng. Khi Wolf nh cc chuyn gia v dinh
dng phn tch thi quen n ung in hnh ca ngi Roseto,
h pht hin ra con s gh gm l 41% lng calori trong khu
phn n ca ngi Roseto c ngun gc t cht bo. y cng
khng phi l mt th trn m ngi dn thc dy t tinh m
tp yoga hay chy b qung ng su dm lin. Ngi Roseto
Pennsylvania nghin thuc rt nng v nhiu ngi phi vt ln
vi bnh bo ph.
Nu ch n king v tp luyn khng gii thch c cho nhng

pht hin v sc khe, vy ngun gc di truyn th sao? Ngi
Roseto l mt nhm gn b khng kht n t cng mt vng t
ca nc Italia, v suy ngh tip theo ca Wolf l t hi xem liu
nhng ngi ny c phi thnh vin trong c mt dng tc khe
mnh dn dy khc thng bo v h khi tt bnh hay khng.

Ngh vy nn ng truy du h hng thn thch ca ngi
Roseto sng ri rc nhng vng khc ca nc M xem liu
h c cng chung hng th sc khe trng kin ng n nh
nhng ngi anh em Pennsylvania hay khng. H khng h.
Tip theo ng xem xt n khu vc a l m ngi Roseto sinh

sng. Liu c kh nng no vic sinh sng vng chn i pha
ng Pennsylvania li c th g tt cho sc khe ca h khng?
Hai th trn gn k Roseto nht l Bangor, ch xui pha di khu
i v Nazareth, cch vi dm. C hai th trn u c quy m c
nh Roseto v dn chng u l ngi chu u nhp c lm lng
chm ch tng t nhau. Wolf sc so tt c ghi chp y khoa ca c
hai th trn. la tui trn 65, t l t vong do bnh tim c
Nazareth v Bangor u cao gp ba ln so vi Roseto. Li sa vo
ng ct.
iu Wolf bt u ng ra l b mt ca Roseto khng nm ch

n king hay tp luyn hay di truyn hay a th. phi l chnh
bn thn Roseto. Khi Bruhn v Wolf do b quanh th trn, h
pht hin ra nguyn c ti sao. H chnh mt trng thy cch
ngi Roseto thm hi nhau, dng li tr chuyn bng ting Italia
trn ng ph, hay nu nng gip nhau ngay trong vn sau
nh. H hiu v h thng i gia nh nng c cu trc x
hi ca th trn. H chng kin cc gia nh vi ba th h cng
chung sng di mt mi nh cng nh cc bc ng b c tn
knh n th no. H n ch m ng t tp nh th Madonna
del Carmine v cm nhn c hiu ng ca s thng nht v
bnh an ca nh th. H m c hai mi hai t chc dn s
khc nhau tn ti trong mt th trn ch vn vn hai nghn dn. H

mt ti c tnh bnh qun ch ngha ni bt ca cng ng,
ngn cn nhng k giu c ph trng v gip cho nhng ngi
km thnh cng che giu bt tht bi.
Trong qu trnh di thc vn ha dn c vng nam Italia n khu

i min ng Pennsylvania, ngi Roseto sng to nn c mt
cu trc x hi vng chi v kin c kh nng c lp h khi
nhng p lc n t th gii hin i. Ngi Roseto khe khon
bi chnh ni h xut thn, bi chnh th gii m h sng to
nn cho mnh ngay trong khu th t nh b gia vng i ni.
Ti vn nh ln u tin t chn ti Roseto, bn s trng thy

ngay nhng ba n ca cc gia nh ba th h chung sng, nhng
tim bnh m, ngi dn do bc qua li trn ng ph, ngi
hng hin tr chuyn vi nhau, nhng phn xng may mc ni
ph n mit mi lm vic c ngy di, trong khi n ng lm vic
trong nhng m c-oa, Bruhn ni. Tht k diu!
Khi Bruhn v Wolf ln u tin cng b nhng pht hin ca mnh

trc gii y hc, bn c th tng tng ra ngay thi hoi nghi
m hai ngi bn h phi i mt. H bc vo nhng phng hi
tho ni cc ng s by sn hng dy dng dc s liu sp vo
nhng bng biu phc tp lin quan n loi gene ny hay quy
trnh sinh l hc khc, v chnh bn thn nhng ngi li pht
ngn thay v c nghe ni v nhng tc dng k l v thn diu
ca vic ngi ta dng bc tr chuyn vi nhau trn ng
ph hay ba th h gia nh cng chung sng di mt mi nh.
c mt cuc sng trng th, tr tu tp th khi khng nh
rng, vic xt trn phm vi rng ph thuc vo ci chng ta l
ai ng th, chnh l m di truyn (gene). N ty thuc vo

nhng quyt nh chng ta a ra v vic chng ta la chn n
thc g, chng ta la chn tp tnh bao nhiu, v c vic h thng
y t iu tr hiu qu ti mc no. Khng mt ai quen vi vic suy
ngh v sc khe trn kha cnh cng ng.
Wolf v Bruhn phi thuyt phc gii y khoa suy ngh v sc khe
v cc bnh tim mch theo mt phng cch hon ton mi m:
hai ngi buc phi ch cho bn h thy rng s khng th hiu
c ti sao mt ngi no li khe mnh nu tt c nhng g
ngi lm ch l ngh v nhng la chn hay hnh ng ca
mt c nhn ring r bit lp. H buc phi nhn rng hn, ra
ngoi c th . H buc phi hiu v nn vn ha m anh ta/c ta
l mt phn cu thnh trong , hiu xem b bn v gia nh ca
ngi ra sao, xem ni chn m h xut thn th no. Ngi
trong gii y hc s phi coi trng tng rng nhng gi tr ca
th gii m chng ta ang sinh sng cng nh nhng ngi vy
bc quanh ta c tc ng su sc n vic nh hnh nn mi
chng ta.
Trong cun sch Nhng k xut chng ny, ti mun l gii v

thnh cng ging nh cch Stewart Wolf l gii cho chng ta v
sc khe.
Phn Mt
C HI
Chng I. Hiu ng Matthew

V PHM AI C, TH C CHO THM V S C D THA;
CN AI KHNG C, TH NGAY CI ANG C, CNG S B LY I.
Matthew 25:29
1.
Vo mt ngy ma xun m p thng Nm nm 2007, hai i

Medicine Hat Tigers v Vancouver Giants chm trn nhau trong
gii v ch khc cn cu Memorial Cup Vancouver, bang British
Columbia, Canada. Tigers v Giants l hai i xut sc nht Gii
ngoi hng khc cn cu Canada, cng chnh l gii v ch khc
cn cu tr cht lng nht th gii. y u l nhng ngi sao
tng lai ca mn th thao nhng tuyn th mi by, mi
tm v mi chn tui, nhng ngi trt bng v nh bng
t hi h mi ch l cc cu b va chp chng bit i.
Trn u c pht sng trn knh truyn hnh quc gia Canada.
Ngc xui trn nhng con ng khu trung tm bun bn ca
Vancouver, cc bng rn v Memorial Cup treo php phi cc
tr n. Sn vn ng cht cng ngi. Mt di thm tri di
trn mt bng v xng ngn vin gii thiu nhng v tai to mt
ln d khn trn u. u tin l Th hin bang British Columbia
ngi Gordon Campbell. Tip , gia nhng trng pho tay no
ng, Gordie Howe mt trong nhng huyn thoi ca mn th
thao ny bc ra. Tha cc qu b v qu ng, xng ngn vin
h ln. y l Ngi Hookey!
Trong su mi pht tip sau, c hai i cng hin mt trn

khc cn cu hng hc kh th v ging co quyt lit. Vancouver
n bn trc, ngay u hip hai, trong mt c bt bng ca Mario
Bliznak. n cui hip hai, ti lt Medicine Hat ghi im, khi tay
sn bn hng u Darren Helm chm ngi mt c nh nhanh
vt qua th thnh Vancouver Tyson Sexsmith. Vancouver p
tr vo hip ba, ghi c bn thng quyt nh ca trn u v ri,
khi Medicine Hat mc th thnh ca mnh chng tuyt vng,
Vancouver ghi bn ln th ba.
Sau trn u, cc tuyn th v gia nh ca h cng nh phng

vin th thao trn khp Canada len li chen chc vo phng thay
ca i thng trn. Bu khng kh nng nc khi thuc l, hi
sm-panh v trang phc u khc cn cu t m m hi. Trn
tng treo mt di bng rn v tay: Nm chc cuc chi.
chnh gia cn phng, hun luyn vin i Giants, ng Don Hay t
ra y xc ng. Ti qu t ho v nhng chng trai ny, ng
ni. C nhn quanh phng thay m xem. Tt c bn h u dc
ton tm ton vo trn u.
Mn khc cn cu Canada ng l mt h thng tuyn la nhn

ti. Hng nghn cu b Canada bt u chi mn th thao ny
cp hc ngh thm ch cn trc khi chng i nh tr. T
thi im tr i, c cc gii v ch cho mi la tui, v
mi cp nh th, cc tuyn th li c sng lc, phn loi,
nh gi v kt qu l nhng tay chi ti nng nht s c tch
ring v chun b cho cp tip theo. Khi cc tuyn th ny bc
vo tui t 13 n 19, nhng ngi xut sc nht trong s ny
li c thi th trong mt gii u danh gi c tn l Major Junior
A, chnh l nh ca kim t thp. V nu i bng Major Junior A

ca bn c chi Memorial Cup, iu ng ngha vi vic
bn ang nh chp ca kim t thp.
y chnh l con ng chn la nhng ngi sao tng lai hu

ht cc mn th thao. y l cch thc chn la ca mn bng
chu u v Nam M, cng l cch cc vn ng vin Olympic
c tuyn la. Cch thc ny, cng khng nhiu khc bit lm so
vi cch m ngh thut m nhc c in la chn nhng ngh s
bc thy trong tng lai, ngh thut v ba l tuyn chn nhng
ngh s ma tng lai, hay cc h thng gio dc tinh hoa la chn
ra cc nh khoa hc v tr thc k tip ca mnh.
Bn khng th no mua tm v tham d gii khc cn cu Major

Junior A. Bt k cha m bn l ai, ng bn gh gm ra sao, hay gia
nh bn lm ngnh ngh g. Cng chng h hn g nu nh bn
sng tn ng ngch ho lnh no ca mt tnh cc nam
Canada. Nu bn c ti nng, mng li rng ln nhng ngi
chiu m v pht hin ti nng khc cn cu cng s tm n bn,
v nu bn t nguyn chp nhn pht trin nng lc y, h thng
s tng thng cho bn. Thnh cng trong mn khc cn cu
c da trn cng trng c nhn v c hai t u quan
trng nh nhau. Cc tuyn th c nh gi thng qua nhng
mn trnh din ca ring h, khng phi ca ai khc, v da vo
nn tng ti nng ca h, ch khng phi cn c vo nhng lp
lun cng nhc no .
Liu c phi nh vy?
2.
y l mt cun sch ni v nhng k xut chng, v nhng con

ngi lm c nhng vic vt ra khi chun mc thng
thng. Theo din tin ca nhng chng tip sau, ti s ln lt
gii thiu n cc bn cc dng ngoi hng: thin ti khoa hc,
ti phit kinh doanh, ngi sao ca nhc, cc lp trnh vin phn
mm. Chng ta s h l b mt ca nhng lut s danh ting, tm
hiu xem iu g khc bit gia nhng phi cng c nht vi nhng
ngi lm n my bay, v th pht hin xem ti sao ngi chu
li gii Ton n vy. Trong khi kho st cuc sng ca nhng
ngi ni bt ngay gia chng ta nhng ngi ti kho, gii
giang, tin phong ti s khng nh rng c nhng sai lm su
sc trong cch chng ta nhn nhn v thnh cng.
Cu hi chng ta vn thng t ra khi ni v nhng ngi thnh

cng l g? Chng ta mun xem h ra sao h s hu tnh cch
nh th no, h thng minh n c no, phong cch ca h c g
c bit, hay h vn sinh ra vi th ti nng thin bm no. V
chng ta mt mc cho rng chnh nhng phm cht c nhn
gii thch cch mt ngi t ti nh cao.
Trong nhng cun t truyn c cc t ph, doanh nhn, ngi

sao ca nhc hay nhng ngi ni ting xut bn nhan nhn hng
nm, cu chuyn lc no cng y nguyn mt kiu: ngi hng ca
chng ta c sinh ra trong nhng hon cnh gieo neo, nh
nhng n lc bn b v ti nng m tm c con ng i n
s v i. Trong Kinh thnh, Joseph vn b nhng ngi anh em
ui i v bn lm n l, sau vn ln tr thnh cnh tay
phi ca pharaoh l nh vo tr thng minh v t duy xut sc ca
mnh. Trong nhng cun tiu thuyt ni ting hi th k XIX ca
Horatio Alger , nhng chng trai tr sinh ra trong cnh bn hn

vn ln tr thnh giu c nh vo s kt hp gia lng gan d
qu cm cng vi c sng to. Ti ngh xt cho cng l iu bt
li, Jeb Bush c ln by t v vic l con trai ca mt Tng
thng M, em trai ca mt i Tng thng M khc ng thi l
chu ca mt thng gia ngn hng Ph Wall kim ngh s Hoa K
c nh hng ra sao ti s nghip ca ring ng. Khi ng tranh c
chc thng c bang Florida, ng nhn i nhn li v bn thn
mnh nh mt ngi t lp, v cng l mt thc o th hin
rng chng ta gn cht thnh cng vi nhng n lc ca c nhn
su sc ti mc chng my ngi cn mt ti li din t
na.
Nhiu nm v trc, trong bui ra mt tng i ngi anh hng

v i ca nn c lp Hoa K Benjamin Franklin , Robert
Winthrop ni vi m ng cng chng: Hy ngng u, hng
mt vo hnh nh ca mt ngi vn ln t tay trng, khng
c tha hng cht no t dng di gia nh hay cc mi bo
tr, ngi khng c hng th nhng li ch t gio dc ban
u vn chng rng m li hng trm ln rng m vi tt c
cc bn, ngi m nhn nhng cng vic con i ngi bc
nht ti nhng ni ng lm, nhng sng mt cuc i vinh
quang v cht i nhng danh ting ca ng c th gii s chng
bao gi qun lng.
Trong cun Nhng k xut chng, ti mun thuyt phc cc bn

rng nhng kiu gii thch mang tnh c nhn v thnh cng nh
th khng c tc dng g. Con ngi ta khng vn ln t ch
hon ton trng trn. Chng ta vn tha hng t nhiu g t
dng di gia nh hoc s bo tr. Nhng ngi thnh cng trng

c v t thn lm lng mi iu. Nhng trn thc t, h vn lun
l k th hng nhng li th n giu v nhng c may phi
thng cng nh nhng di sn vn ha cho php h hc hnh,
lm vic chm ch v nhn nhn v th gii bng nhng cch thc
m k khc khng th. Vic chng ta sinh trng u v vo
thi gian no r rng lm nn nhng iu khc bit. Nn vn ha
m chng ta thuc v v nhng di sn do ng b t tin li
nh hnh nhng khun mu thnh cng bng nhng cch thc
m chng ta khng ti no tng tng ni. Ni cch khc, s
khng y nu chng ta ch bit hi xem nhng ngi thnh
cng c c im nh th no. Ch thng qua vic hi xem h xut
thn t u chng ta mi c th lm sng t nhng lgic ng sau
vic mt s ngi thnh cng cn ngi khc th khng.
Cc nh sinh vt hc thng vn ni v sinh thi hc ca mt

sinh th: cy si cao ln nht trong rng s d cao ln nht khng
phi ch bi n ny ra t qu si cng cp nht; n l cy cao ln
nht bi khng c cy ci no chn mt nh sng mt tri ca n,
t ai xung quanh n va su va mu m, khng c con th no
gm mt v cy khi n cn non t, v cng khng c tay th rng
no n h khi n cha cng cp. Chng ta u bit nhng cy
si cao ln vn ln t nhng ht mm cng ci. Nhng liu
chng ta c hiu bit nhiu v th nh sng mt tri si
m cho nhng ht mm , v th th nhng m trong chng
cm su b r, v c nhng con th hay tay th rng m chng
may mn trnh thot khng? Nhng y khng phi cun sch ni
v nhng cy i th. y l cun sch ni v nhng khu rng
v mn khc cn cu ng l mt xut pht im hp l bi cch
gii thch xem ai chim lnh nh cao trong mn khc cn cu thc

s th v v phc tp hn rt nhiu so vi v bn ngoi. Trn thc
t, ng l khc bit r rng.
3.
Di y l danh sch tuyn th ca i Medicine Hat Tigers nm

2007. Hy c tht k v th xem liu bn c pht hin ra iu g
l lng trong hay khng.
Bn c nhn ra khng? ng vi chn nn nu bn khng thy g,

bi bit bao nhiu nm trong gii khc cn cu chng ai pht hin
ra c iu g c bit c. Tnh trng c duy tr cho ti tn
gia thp nin 1980, khi mt nh tm l hc ngi Canada tn l
Roger Barnsley ln u tin khin ngi ta ch n nhng hin
tng tng ng vi la tui.
Barnsley n xem mt trn u khc cn cu ca i Lethbridge

Broncos nam Alberta mt i bng cng chi gii Major
Junior A, ht nh Vancouver Giants hay Medicine Hats Tigers. ng
n cng v l Paula v hai cu con trai. Ngi v c k danh
sch khi i ngang qua bng nim yt tuyn th ht nh bng tn
bn nhn thy trn.
Roger, c gi, anh c bit nhng cu trai ny sinh vo khi no

khng?
Barnsley ni c. Chng u trong la t mi su n hai mi,

th nn phi sinh vo khong cui nhng nm 1960.
Khng, khng phi th, Paula tip tc. Thng no c?
Ti ngh l c y ri vic qu, Barnsley nh li. Nhng ti ng

qua , v ti cht hiu iu m c y thc mc. Bi mt nguyn
c no , xut hin mt s lng ng kinh ngc ngy sinh
thng Mt, Hai v Ba.
Barnsley tr v nh m y v kim tra ngy sinh thng ca tt

c nhng vn ng vin khc cn cu chuyn nghip m ng c
th tm ra. ng nhn ra mu hnh tng t. Sau Barnsley, v
ng v mt ng s A. H. Thompson cng nhau thu thp s
liu ca mi tuyn th trong gii v ch khc cn cu Ontario

Junior. Cu chuyn vn nh vy. C nhiu cu th sinh vo thng
Ging hn bt c thng no khc, v vi mc chnh lch p o.
Th cn thng sinh ph bin th hai th sao? Chnh l thng Hai.
ng th ba? L thng Ba. Barnsley pht hin ra rng s tuyn
th chi gii v ch Ontario Junior sinh vo thng Ging gp
gn nm ln ri so vi s ngi sinh vo thng Mi Mt. ng
xem xt cc i hnh ngi sao la tui mi mt v mi ba
gm cc tuyn th tr c la chn vo nhng i du u u t.
Cu chuyn tng t. ng li xem tip n thnh phn cu thnh
ca Gii v ch khc cn cu quc gia. Vn l nh vy. Cng xem
xt, Barnsley cng tin chc rng nhng g ng thy khng phi l
th trng hp ngu nhin, m l mt quy lut bt bin ca mn
khc cn cu Canada: trong bt c nhm cu th khc cn cu u
t no xut sc nht trong nhng ngi xut sc c n 40%
tuyn th ra i trong khong t thng Ging n thng Ba, 30%
trong khong thng T n thng Su, v 10% trong khong
thng Mi n thng Mi Hai.
Bit bao nm thng trong ngh tm l hc, ti cha bao gi gp

phi mt hiu ng rng ln n th ny, Barnsley ni. Bn thm
ch khng cn phi thc hin bt c phn tch s liu no. Ch cn
nhn vo n.
Hy quay tr li danh sch ca i Medicine Hat. Gi bn thy

cha? Mi by trong tng s hai mi lm cu th ca i sinh
vo thng Mt, Hai, Ba hoc Bn.
Cn y l on tng thut ti ch hai bn thng trong trn

chung kt Memorial Cup, by gi ti th thay th ngy sinh thng
vo tn ca h. N khng cn v g ging vi gii v ch khc

cn cu tr Canada na. Gi y n mang hi hng mt th l
nghi th thao l i dnh cho nhng cu b tui teen sinh di
cc cung hong o Ma Kt, Bo Bnh v Song Ng.
11 thng 11 bt u quanh qun mt bn li ca Tiger, chuyn

bng cho ng i l mng 4 thng 1, cu ny y sang cho 22
thng 1, anh chng vt li cho 12 thng 3, cu th ny vt thng
vo khung thnh ca Tiger, 27 thng 4. 27 thng 4 chn c c
nh, nhng qu bng b bt li bi mng 6 thng 3 ca
Vancouver. Cu ta vt bng! Cc hu v mng 9 thng 2 v 14
thng 2 ca Medicine Hat nhoi ngi chn bng trong khi mng
10 thng Ging ng nhn bt lc. Mng 6 thng 3 ghi bn!
Gi hy chuyn sang hip hai.
n lt Medicine Hat. Tay ghi bn hng u ca Tigers 21

thng Ging qun xuyn pha cnh phi sn u. Cu ta dng li
v xoay ngi, lch qua hu v 15 thng 2 ca Vancouver. 21
thng Ging sau kho lo chuyn bng cho ng i 20 thng
12 ! cu ta lm g vy?! Anh chng thot c s truy cn
ca hu v 17 thng 5 ang lao ti v chuyn mt c tt ngang
cm a tr li cho 21 thng Ging. Cu ta vt bng! Hu v 12
thng 3 ca Vancouver nhoi ra, c gng chn c nh. Th thnh
Vancouver, 19 thng 3 lao ln v vng. 21 thng Ging ghi bn!
Cu gi cao tay mng chin thng. ng i mng 2 thng 5 nhy
ln lng cu vui sng.
4.
Ct ngha cho vic ny cc n gin. Chng c g phi bn n

chim tinh hc, v ba thng u nm cng khng c g ng gi l
thn diu c. Ch n gin l Canada, vic ngt on tuyn la
cho khc cn cu theo la tui l ngy mng 1 thng Ging. Mt
cu b ln 10 vo ngy 2 thng Ging, theo , s chi cng chiu
vi nhng bn kp bc vo tui ln 10 cho n tn cui nm v
vo la tui y, giai on v thnh nin, khong cch mi hai
thng tui biu hin s khc bit to ln v mc trng thnh
th cht.
Canada, t nc cung m mn khc cn cu bc nht hnh

tinh, cc hun luyn vin bt u la chn tuyn th cho cc i
hnh tiu biu du u nhng i ton ngi sao vo la tui
chn hoc mi, v c nhiu kh nng h s coi nhng cu th ln
hn, bit cch phi hp hn, vn c tha hng nhng ch li
t vi thng di d then cht gi dn v th cht l nhng tay
chi ti nng.
V iu g xy ra khi mt tuyn th c la chn vo i hnh

tiu biu? Cu ta s c hun luyn tt hn, c nhng ng i
tt hn, v cu chi nm mi n by mi lm trn u trong
mt ma bng thay v hai mi trn mt ma nh nhng bn
ng la b rt li trong nhng gii u cy nh l vn, v cu
c luyn tp gp hai ln, thm ch l ba ln so vi vic nu
khng bc chn c vo y. Lc khi u, u th ca cu
khng phi ch cu vn gii giang hn m ch l ch cu
ln hn cht nh. Nhng bc vo tui mi ba hay mi bn,
vi li ch c c t qu trnh hun luyn tt hn v tt c
nhng tp luyn ph tr khng my chnh ng khc, cu thc s
xut sc hn, vy nn cu chnh l ngi c nhiu kh nng s

thng tin ti gii v ch Major Junior A, v t tm ng n
nhng gii u ln.
Barnsley lp lun rng nhng kiu phn b la tui lch lc nh

th ny s tn ti khi c ba iu xy ra: la chn, xp t cc nhm
theo nng lc v kinh nghim khc bit. Nu bn phi a ra mt
quyt nh xem ai gii v ai khng my gii la tui nh; bn
tch ring k ti nng ra khi nhng k km ti; nu bn mang
ti cho nhng k ti nng nhng tri nghim tt, kt qu l bn
s em li li th to ln n cho mt nhm nh nhng ngi c
ngy sinh st nht vi ngy ngt ngn.
M, cch la chn, phn nhm bng v bng r khng theo

nng lc v khu bit ha khc nghit qu mc nh Canada. Kt
qu l, mt a tr c th ui hn mt cht v mt th cht
trong nhng mn th thao y vn c tham gia chi nhiu tng
ng vi nhng bn ng trang la gi dn hn. Nhng trong
mn bng chy th ngi ta li lm nh th. Ngy ngt ngn i
vi hu ht cc gii v ch bng chy phi hc ng Hoa K l
ngy 31 thng By, kt qu l s lng tuyn th chi trong
nhng gii ch cht sinh vo thng 8 nhiu hn hn cc thng
khc. (Nhng con s ny r nh ban ngy: nm 2005, trong s cc
tuyn th M chi gii v ch bng chy th c ti 505 ngi
sinh vo thng 8 so vi 313 ngi sinh vo thng 7).
Mn bng chu u, tng t nh th, li c t chc ging

nh mn khc cn cu v bng chy v phn b ngy sinh trong
mn th thao cng lch nghim trng. Anh, mc ngy la
chn l mng 1 thng Chn, v gii ngoi hng ca Lin on
bng Anh tnh trong thi im nhng nm 1990, c ti 288 cu

th sinh trong khong gia thng Chn v thng Mi Mt v ch
c 136 cu th sinh gia thng Su v Tm. Tm hiu trong mn
bng quc t, ngy ngt ngn thng ri vo mng 1 thng
Tm, v trong mt gii v ch tr ton th gii din ra gn y,
ti 135 cu th c ngy sinh ri vo ba thng ngay sau ngy 1
thng Tm, ch c 22 ngi sinh ra vo thng Nm, Su v By.
n nay, ngy ngt ngn ca bng tr quc t l ngy mng 1
thng Ging. Hy th nhn vo danh sch ca i tr quc gia
Czech tham d vng chung kt Cp bng tr th gii.
Chng ta li tip tc:
Trong nhng t kim tra thnh tch trong i tuyn quc gia, cc
hun luyn vin bng ca Czech rt c th s bo tt c nhng
ai sinh sau thi im gia h rng h nn gi ghm c ri v
nh.
Khc cn cu v bng ch l nhng tr chi, nn tt nhin, ch

lin quan n mt s t ngi c la chn. Nhng nhng thin
lch hon ton tng t cng th hin trong cc lnh vc dn n
nhiu h qu hn th, nh gio dc chng hn. Cc bc ph huynh
c con ci sinh vo cui nm dng lch thng tm cch cho con
mnh i hc sm nh tr: v s tht kh khn cho mt a tr
nm tui phi bt kp vi mt a tr sinh trc n nhiu thng.
Hu ht cc bc cha m, d nhin cng c nhng ngi nghi ngi,
li ngh rng bt li m mt a tr non tui hn phi i mt
nh tr ri cng s qua. Tuy nhin, hon ton khng phi vy.
Cng ging nh mn khc cn cu, li th ban u nh b ca mt
a tr sinh ra trong khong thi gian u nm vt tri so vi
a tr sinh vo cui nm c th tip din. N kha cht tr em
vo nhng khun mu thnh cng v khng thnh cng, khuyn
khch v ngn tr c ko trin min t nm ny sang nm khc.
Gn y, hai nh kinh t hc Kelly Bedard v Elizabeth Dhuey

xem xt mi quan h gia thng sinh v im s trong chng
trnh Nghin cu xu hng trong mn Ton v Khoa hc Quc t
vit tt l TIMSS (cc bi kim tra ton v khoa hc c t chc
bn nm mt ln i vi tr em nhiu quc gia trn khp th
gii). H pht hin ra rng gia cc hc sinh lp Bn, nhng em
thng tui ln hn c im s cao hn khong 4-12% so vi
nhng em nh hn. iu ny, nh li Dhuey gii thch, l mt tc
ng to ln. N c ngha l nu bn nht ra hai em hc sinh lp
bn tng ng nhau v tr tu vi ngy sinh hai u ngc
nhau ca ngy ngt ngn, em ln hn c th t c thnh tch
8/10, trong khi em nh hn c th ch t c 6,8/10. chnh
l s khc bit gia p ng tiu chun ca mt chng trnh ti

nng v khng.
Ging ht trong cc mn th thao, Dhuey ni. Chng ta thc

hin vic phn nhm ti nng ngay trong thi th u. Chng ta c
nhng nhm c nng cao v cc nhm ton nng cao. Vy nn,
ngay t u, nu chng ta nhn vo cc em nh, nh tr v lp
mt, cc gio vin thng ln ln gia s trng thnh vi nng
lc. V h a nhng a tr ln hn vo cc nhm nng lc nng
cao, ni chng c hc nhng k nng tt hn; v n nm tip
theo, bi chng trong nhng nhm cao hn, chng cn lm mi
th tt hn; v nm tip na, nhng iu tng t tip tc xy ra,
v chng thm ch cn lm tt hn na. Quc gia duy nht khng
thy tnh trng ny din ra l an Mch. H xy dng mt chnh
sch quc gia m khng h c vic phn nhm ti nng cho
n tui ln mi. an Mch ch i thi im a ra quyt
nh tuyn la cho n khi nhng khc bit v trng thnh cn
c theo la tui hu nh b san phng.
Dhuey v Bedard sau tin hnh nhng phn tch tng t, c

iu ln ny xem xt trng i hc. H tm thy c g? Ti
cc trng i hc h bn nm M h cao nht ca gio dc
cao ng v i hc cc sinh vin thuc nhm c v tr nht
trong lp chim khong 11,6%. Khc bit v li th trng thnh
ban u khng mt i theo thi gian. N tip tc tn ti. V i vi
hng nghn sinh vin, bt li ban u chnh l s khc bit gia
vic vo i hc, c hc qua bc trung cp v khng .
ti l, tht nc ci, Dhuey ni. Tht k quc rng la chn

ty tin cc ngy ngt ngn ca chng ta li gy ra nhng tc
ng lu di nh th ny, m dng nh chng c ai tm v

iu .
5.
Hy th ngh mt cht xem cu chuyn v khc cn cu v ngy

sinh sm hn ni g v thnh cng.
N cho thy cch chng ta thng ngh rng nhng ngi gii
giang v ni bt nht vn ln khng ngng ngh t ti
nh cao tht qu u tr. ng, nhng cu th khc cn cu chuyn
nghip chc chn phi ti nng hn bn hay ti. Nhng bn h
cng c c s khi u thun li to ln m h khng xng v
cng khng phi ginh ly. V chnh c hi y li ng vai tr then
cht trong thnh cng ca h.
Nh x hi hc Robert Merton tng gi rt hay hin tng ny

l Hiu ng Matthew da theo bi Tn c trong Li dy ca
Matthew: V phm ai c, th c cho thm v s c d tha;
cn ai khng c, th ngay ci ang c, cng s b ly i. Chnh
nhng ngi vn thnh cng, ni cch khc, nhng ngi c
nhiu kh nng nht s nhn c nhng loi c may c bit
nht dn ti thnh cng hn na. Chnh nhng ngi giu s
nhn c nhng khon ct gim thu kch x nht. Chnh nhng
sinh vin gii giang nht s c c s dy d tt nht v c
ch nhiu nht. V chnh nhng em nh la tui chn hay
mi c nht s c c s hun luyn, iu kin luyn tp tt
nht. Thnh cng chnh l kt qu ca ci m cc nh x hi hc
gi tn l u th tch t. Mt tuyn th khc cn cu chuyn
nghip khi u tt hn cht xu so vi nhng bn b ng la.
V khc bit nh nhoi y dn ti mt c hi lm cho khc bit

ln hn mt cht, v mi nhn y quay tr li dn ti c hi khc,
th khin cho khc bit nh b ban u tip tc ln hn v c
th c th cho ti khi cu th khc cn cu y tr thnh mt k
xut chng thc th. Nhng anh ta khng h khi u nh mt k
xut chng. Anh ta khi u ch kh hn mt cht.
n d th hai ca th d v khc cn cu l cc h thng m chng

ta xc lp nn xc nh xem ai s tin ti c bit khng c hiu
qu. Chng ta ngh rng bt u nhng gii u ton sao v cc
chng trnh ti nng cng sm cng tt l cch hay nht m
bo rng khng c mt ti nng no b lt li. Nhng th nhn li
i hnh i tuyn bng Cng ha Czech. Khng h c cu th
no sinh vo thng By, Mi, Mi Mt hay Mi Hai, v ch c
mt sinh vo thng Tm v mt vo thng Chn. Nhng ngi sinh
vo na sau ca nm b tc mt c hi, b b qua hay b y
ra khi mn th thao. Ti nng ca khong mt na s lng vn
ng vin Czech b lng ph.
Vy th bn s lm g nu bn l vn ng vin tr ngi Czech m

li xui xo sinh vo na cui ca nm? Bn kh lng chi bng.
Nhng dn xp nh mnh t trc c sp t chng li bn.
Th nn c l bn c th chi mt mn th thao khc m ngi
Czech cng b m nh khng km mn khc cn cu. Nhng
gm hng. (Ti ngh l bn bit iu g ang ti). y l i hnh
ca i tuyn khc cn cu tr Czech ginh c v tr th nm
gii v ch th gii.
Nhng ngi sinh vo qu cui cng ca nm c l cng nn t b

mn khc cn cu i thi.
Bn thy nhng hu qu ca cch thc chng ta la chn

ngh v thnh cng cha? Bi chng ta thng c nhn ha thnh
cng, chng ta b l cc c hi nng nhng ngi khc
ln nh cao. Chng ta nh ra nhng lut l chng li chnh thnh
tu. Chng ta vi v xa s ngi ta nh nhng tht bi. Chng ta
qu knh s ngi thnh cng v li qu th bo vi nhng ai sy
bc. V, trn ht, chng ta tr nn qu th . Chng ta coi
thng vic chnh mnh ng vai tr ln n mc no qua t
chng ta ti c ch c x hi trong vic xc nh ai s lm nn
chuyn v ai khng.
Nu chng ta chn lm vic , chng ta c th nhn thc rng

nhng ngy ngt ngn c vai tr quan trng. Chng ta c th xy
dng hai hay thm ch l ba gii u khc cn cu, chia ra cn c
vo thng sinh. cho cc tuyn th c pht trin trn nhng

ng ua tch ring nhau v ri mi la ra cc i tuyn ton-
sao. Nu tt c cc vn ng vin ngi Czech v Canada sinh vo
cui nm c c hi cng bng, th cc i tuyn quc gia ca Czech
v Canada hn nhin s c tuyn la t mt s lng ng o
gp i.
Cc trng hc cng c th lm vic tng t. Trng tiu hc v

trung hc c th xp cc hc sinh sinh t thng Mt n thng T
vo mt lp, t thng Nm n thng Tm vo mt lp, v nhng
em sinh vo thng Chn cho n thng Mi Hai s xp vo lp
th ba. Cch lm s cho php cc hc sinh c hc cng v
cnh tranh vi nhng em khc cng mc trng thnh. N s
c thm i cht phc tp v mt qun l. Nhng khng nht thit
tiu tn thm nhiu tin bc n th, v n s san phng sn chi
cho nhng ngi vn khng phi do li lm ca chnh mnh
phi i ph vi mi bt li to ng n t pha h thng gio
dc. Chng ta c th d dng iu khin cng c t c
thnh tu khng ch trong cc mn th thao, m nh chng ta s
thy, trong c nhng lnh vc sn sinh nhiu h qu na. Nhng
chng ta khng lm vy. Ti sao? Bi chng ta c bm cht ly
tng rng thnh cng ch n thun l cng trng c nhn, rng
th gii trong tt thy chng ta ln ln v nhng lut l chng
ta chn vit ra vi t cch mt x hi u chng c g quan trng.
6.
Trc trn chung kt Memorial Cup, Gord Wasden cha ca mt

cu th i Medicine Hat Tigers ng bn l sn bng, ni v
cu con trai Scott ca ng. ng i mt chic m li trai bng
chy v mc chic o T-shirt mu en ng phc ca i Medicine

Hat. Khi Scott mi bn hay nm tui, Wasden nh li, cn cu
em mi tp i, n lun gii vo tay cu em chic gy khc cn cu
v chng chi khc cn cu trn sn bp, t sng bnh ti ti
khuya. Scott lun lun c sn am m dnh cho khc cn cu. N
chi khc cn cu du u cc gii tr. N lun lun c
tham gia cc i bng Triple A. Khi cn l mt ch nhc b ht
tiu nm th nht, n lun lun chi trong i hng u. Nhn
Wasden bn chn thy r: con trai ng sp chi trn bng quan
trng nht cuc i. N lun lm vic rt chm ch v bt c
th g n t c. Ti rt t ho v n.
l nhng nguyn liu ca thnh cng cp cao nht: am

m, ti nng v lm vic cn c. Nhng cn c c yu t khc na.
Wasden ln u tin c c cm gic rng con trai ng rt c
bit l vo khi no? Bn bit y, n lun l mt a tr ln
hn so vi la tui ca mnh. N khe mnh v c s trng ghi
bn ngay t khi cn rt b. Scott lun c mt ci g xut sc
hn so vi la tui, mt i trng thin bm trong i bng ca
n...
a tr ln hn so vi la tui? Tt nhin l th. Scott Wasden

sinh ra vo ngy 4 thng Ging, mt trong ba ngy thuc nhm
ngy sinh tuyt i hon ho to nn mt cu th khc cn cu
u t. Cu l mt trong nhng ngi may mn. Nu nh ngy
tuyn chn mn khc cn cu Canada vo thi im no mun
hn trong nm, cu c l theo di vng chung kt Memorial
Cup t ngoi ng bin thay v chi trn mt bng.
Chng II. Quy tc 10.000 gi

HAMBURG, CHNG TI PHI CHI TM TING NG H.
1.
Nm 1971, trng i hc Michigan khai trng Trung tm My

tnh mi trong mt ta nh mi xy dng ti Beal Avenue Ann
Arbor, vi cc bc tng gch bn ngoi mu be v mt tin p
knh ti mu. H thng my ch to ln ca trng ta lc gia cn
phng mu trng rng ri. Mt thnh vin trong khoa nh li,
Nhn vo ht nh mt trong nhng cnh cui cng ca b
phim 2001: A Space Odyssey (Tm dch: 2001: Cuc du hnh v
tr). Ngay m bn l hng t cc c my c phiu c l th
trong nhng thng ngy y lm nhim v nhp d liu cho nhng
thit b u cui my tnh. Vo nm 1971, l thnh tu tin tin
hng nht ca thi i. i hc Michigan nm trong tay mt trong
nhng chng trnh khoa hc my tnh tin tin nht trn th gii
v trong sut thi gian tn ti ca Trung tm My tnh, hng ngn
sinh vin bc qua cn phng trng y, v ngi ni ting nht
trong s l mt chng trai tr nht nht mang tn Bill Joy.
Joy nhp hc trng Michigan ng vo nm Trung tm My tnh

khai trng. Cu mi su tui, cao v rt gy, vi kiu u ng
ngc. Trng cp trung hc North Farmington, ngoi Detroit,
ni cu hc, bu chn cu l Hc sinh sing nng nht. M
theo nh cu gii thch, c ngha cu chnh l mt k nghin my
tnh v thi hn. Cu tng ngh mnh s tr thnh mt nh
sinh vt hc hoc nh ton hc. Nhng cui nm th nht, tnh c

sa chn vo Trung tm My tnh v cu b vng ngay vo.
K t thi im tr i, Trung tm My tnh chnh l cuc sng

ca Joy. Cu lp trnh bt c khi no c th. Kim c vic lm
vi mt gio s khoa hc my tnh nn cu c th lp trnh sut
ma h. Vo nm 1975, Joy theo hc khoa sau i hc ti trng
i hc California Berkeley. Ti , cu thm ch cn dn su
hn vo th gii phn mm my tnh. Trong bi kim tra vn p
cho k thi Tin s ca mnh, cu xy dng mt thut ton c
bit phc tp v chng bay n ni, nh mt trong nhng ngi i
m cu tng vit, lm kinh s cc v gim kho n mc mt
v sau v tri nghim nh l 'Jesus lm b mt cc bc
tin bi.'
Cng tc vi mt nhm nh cc lp trnh vin, Joy m trch

nhim v vit li UNIX, mt h thng phn mm c pht trin
bi AT&T cho cc my trung tm. Phin bn ca Joy rt tt. N tt
n mc, trn thc t, n tr thnh v hin vn duy tr vai
tr h iu hnh m ng theo ngha en hng triu my tnh
khp th gii vn hnh nh vo . Nu m chic my Mac ca
bn ch c th nhn thy phn m ngun, Joy ni, Ti s
nhn thy nhng th m ti nh mnh vit ra hai mi lm
nm v trc. V, bn c bit ai vit ra hu ht phn mm cho
php bn truy cp vo Internet khng? Bill Joy.
Sau khi tt nghip Berkeley, Joy l ng sng lp hng Sun

Microsystems Thung lng Silicon, mt trong nhng cng ty d
phn then cht nht trong cuc cch mng my tnh. Ti anh
vit li mt ngn ng my tnh khc Java v huyn thoi v
anh cng tr nn gh gm hn. Gia nhng ngi trong ngh

Thung lng Silicon, Joy c nhc ti vi nhiu n trng kiu nh
Bill Gates ca Microsoft vy. Anh i khi cn c gi l Edison
ca Internet. Nh David Gelernter, nh khoa hc my tnh trng
Yale, ni: Bill Joy l mt trong nhng ngi c nh hng nht
trong lch s hin i ngnh my tnh.
Cu chuyn v ti nng thin bm ca Bill Joy c k bit bao

nhiu ln, v bi hc lun l nh th. Lnh vc ny l mt th gii
thun khit nht trong s cc ch hin ti. Lp trnh my tnh
khng vn hnh nh mt th hi vui tui gi, ni bn thng tin
nh vo tin bc hay cc mi quan h. N l mt sn chi rng m
trong tt c nhng ngi tham d c nh gi ch da trn
ti nng v thnh tch ca h. l mt th gii ni nhng ngi
xut sc nht ginh thng li, v Joy r rng l mt trong nhng
ngi nh th.
Mc d vy, s d dng hn nhiu tip nhn phin bn y ca

cc s kin, nu chng ta khng nhn vo cc cu th khc cn cu
v bng . Lnh vc ca h cng tng c nhim v phi l mt
ch ni ti nng l iu tin quyt. C iu n khng phi
hon ton nh vy. l cu chuyn v Nhng k xut chng
trong mt lnh vc ring bit no vn ti v th cao ngt ca
h thng qua s kt hp gia nng lc, c hi v u th khng b
rng buc ti a.
Liu c kh nng mu hnh tng t ca nhng c hi c bit

cng khai trin trong mt th gii thc hay khng? Hy cng quay
tr li vi cu chuyn ca Bill Joy v th khm ph.
2.
Trong sut gn mt th h, cc nh tm l hc trn khp th gii

tham gia vo cuc tranh lun hng say xung quanh cu hi:
phi chng hu ht chng ta c th coi l c nh hnh t xa
xa. Cu hi l th ny: c tn ti th g kiu nh l ti nng
bm sinh khng? Li p hin nhin l c. Khng phi tt c mi
cu th khc cn cu sinh vo thng Ging rt cc u c th chi
cp chuyn nghip. Ch mt vi ngi c ti nng thin bm,
lm c. Thnh cng chnh l ti nng cng vi s chun b. v
cc nh tm l hc cng xem xt k lng hn s nghip ca cc
nhn ti thin bm bao nhiu, th vai tr ca ti nng bm sinh
dng nh cng nh b hn v vai tr ca s chun b dng nh
to ln hn by nhiu.
u nhng nm 1990, trong cuc tranh lun v ti nng, nh tm

l hc K. Anders Ericsson v hai ng s ti Hc vin m nhc
danh gi ca Berlin, tin hnh mt nghin cu mang tn
Exhibit A. Vi s tr gip ca hai gio s Hc vin, h phn nhng
ngi chi violin trong trng ra thnh ba nhm. Nhm u tin
bao gm cc ngi sao, nhng sinh vin c tim nng tr thnh
nhng ngh s solo ng cp th gii. Nhm th hai l cc sinh
vin c nh gi thun ty l tt. Nhm th ba l cc sinh
vin c v s khng bao gi chi nhc chuyn nghip v nhng
ngi c nh tr thnh gio vin m nhc trong h thng
trng cng. Tt c nhng ngi chi violin sau u c hi
mt cu ht nhau: xuyn sut qu trnh rn luyn trong ton b
s nghip ca mnh, k t ln u tin cm cy v cm, bn
luyn tp bao nhiu gi ng h?
Tt c mi ngi thuc c ba nhm u bt u chi vo

tui nh nhau, khong nm tui. Trong vi nm u tin, mi
ngi luyn tp vi khi lng tng ng nhau, khong hai
hoc ba gi mt tun. Nhng khi cc hc sinh ln tm tui, nhng
khc bit thc s bt u xut hin. Nhng hc sinh cui cng tr
thnh xut sc nht trong lp bt u luyn tp nhiu hn cc bn
khc: su gi mt tun vo chn tui, tm gi mt tun lc mi
hai tui, mi su gi mt tun lc mi bn tui, v c nng cao
nng cao thm. n khi bc vo tui hai mi th h luyn
tp chi th nhc c h yu thch theo cch c ch nh v y
chuyn tm vi mc ch trau di cho mnh xut sc hn mit
mi hn ba mi gi mt tun. Trn thc t, bc vo la tui hai
mi, mi ti nng u t c tng cng mi ngn gi luyn
tp. Ngc li, nhng hc sinh chi tt thun ty ch c tng cng
tm ngn gi, cn cc gio vin m nhc tng lai th ch c hn
bn nghn gi.
Ericsson v cc ng s ca ng sau so snh cc tay chi

dng cm nghip d vi cc ngh s dng cm chuyn nghip.
Hnh mu tng t li ni ln. Nhng ngi chi nghip d khng
bao gi luyn tp nhiu hn ba gi mt tun trong sut thi th
u, v cho n khi hai mi tui, h c tng cng hai nghn gi
luyn tp. pha cn li, thi gian luyn tp ca nhng ngh s
chuyn nghip tng rt nhiu, cho n tui hai mi, h, ging
nh cc ngh s v cm, t ti mi nghn gi.
iu ni bt trong nghin cu ca Ericsson l ng v cc ng s

khng th tm ra bt c ngi c khiu t nhin no, tc khng
c ngh s no d dng vn ti nh cao m li luyn tp ch bng
mt phn nh so vi thi gian cc bn ng trang la b ra. Hay

h cng khng th tm ra bt c k cn c no nhng ngi
lm vic chm ch hn tt c k khc, m li khng hi t
nhng g cn thit lt vo tp xut sc nht. Nghin cu kt
lun rng mt ngh s m nhc no c nng lc bc vo
mt trng m nhc nh cao, th th phn bit mt ngh s
trnh din vi nhng ngi khc chnh l anh ta/c ta lm vic
chm ch n u. L vy y. Hn th, nhng ngi ng trn
nh cao khng ch lm vic chm ch hn hay chm ch hn nhiu
so vi nhng ngi khc H lm vic chm ch hn rt, rt
nhiu, rt nhiu.
tng rng: thc hin hon ho mt nhim v phc hp i

hi mt mc luyn tp ti thiu mang tnh then cht xut
hin tr i tr li trong cc nghin cu v nhng ti nng chuyn
mn. Trn thc t, cc nh nghin cu c mt nim tin tuyt i
v mc thi gian cn thit t n s tinh thng thc s, l
con s k diu: mi nghn gi ng h.
Kt qu ca nhng nghin cu chng minh: mi nghn gi

ng h luyn tp l i hi bt buc t c cp tinh
thng v kh nng tr thnh mt chuyn gia ng cp th gii
trong bt c lnh vc no, bc s chuyn khoa thn kinh hc
Daniel Levitin vit. Trong nhng nghin cu khc nhau v cc
nh son nhc, cu th bng r, cc cy bt sng tc tiu thuyt,
vn ng vin trt bng, ngh s dng cm, tuyn th c vua,
nhng tn ti phm lo luyn hng s ny lun tr i tr li. Tt
nhin, iu ny khng l gii ti sao mt s ngi li thu hoch
c nhiu t nhng bui luyn tp hn ngi khc. Nhng cho
ti nay cha ai tm thy mt trng hp no trong mt tay lo

luyn tm c th gii li t c mc hon thin trong khong
thi gian ngn hn. C v nh no b phi mt tng y thi gian
hp thu tt c nhng g n cn t ti s tinh thng thc th.
iu ny l tht s ngay c vi nhng ngi chng ta thng ngh

n nh nhng nhn vt phi thng. Th d nh Mozart, bt
u vit nhc rt c t hi ln su. Nhng, nh tm l hc Michael
Howe vit trong cun sch Genius Explained, (Tm dch: L gii
thin ti) :
So vi cc tiu chun dnh cho nhng nh son nhc thun

thc, nhng tc phm ban u ca Mozart khng h xut sc.
Nhng tc phm s khi nht gn nh chc chn u do cha ng
vit, v c l c sa i, nng cp... Rt nhiu trong s cc tc
phm thi th u ca Wolfgang, nh by bn u tin trong s cc
concerto dnh cho piano v dn nhc, phn ln u l son li t
tc phm ca nhng nh son nhc khc. Cn trong s nhng bn
concerto ch bao gm m nhc nguyn bn ca Mozart, tc phm
sm nht gi y c coi l mt kit tc (No.9, K.271) c sng
to nn khi ng hai mt tui: vo thi im Mozart sng tc
concerto c mi nm ri.
Nh ph bnh m nhc Harold Schonberg cn i xa hn khi cho

rng: Mozart, thc ra l pht trin mun, v phi sau hn hai
mi nm sng tc ng mi c c tc phm v i nht ca
mnh .
tr thnh mt kin tng c vua c v cng phi mt khong

mi nm. (Ch c huyn thoi Bobby Fischer t ti ng cp
tinh hoa trong khong thi gian ngn hn mt cht: ng mt

chn nm). Cn mi nm l th g vy? vng, i khi l
chuyn mt bao nhiu lu thc hin c mi ngn gi luyn
tp nghim chnh. Mi nghn gi l con s thn k ca s v i.
y chnh l li gii thch cho tm l hoang mang m danh sch

i hnh ca cc i tuyn th dc th thao quc gia Czech hay
Canada gy ra. Thc t l khng c ai trong nhng i tuyn y
sinh sau ngy 1 thng Chn, th dng nh chng c ngha g.
Bn s ngh rng c l tn ti mt con s ng k nhng tuyn th
c khi mn khc cn cu hay tc cu Czech sinh vo khong
cui nm, nhng ngi qu ti nng n ni h cui cng cng
n c nh cao nh nhng ngi trng thnh tr tui, bt k
ngy sinh ca h.
Nhng i vi Ericsson v nhng ai lp lun phn li vai tr u

vit ca ti nng, iu chng ng ngc nhin cht no. Rng
tay c khi sinh sau mun khng c la chn vo i ton-
sao nh mt a tr tm tui l bi v cu ta cn qu b. Vy nn
cu khng c c phn luyn tp ph tri. V thiu mt phn
luyn tp ph tri y, cu khng c c hi no t ti mc mi
nghn gi vo thi im cc i khc cn cu chuyn nghip bt
u tm kim tuyn th. V thiu mt mi nghn gi kinh
nghim, chng c cch no cu ta c th vn dng thnh thc
nhng k nng cn thit chi trnh nh cao. Thm ch c
Mozart thin ti m nhc v i nht mi thi i cng khng
th no t ti s tin b ca mnh cho ti khi ng nm trong tay
mi nghn gi ng h rn gia. Luyn tp khng phi th bn
lm khi bn gii giang. N l th bn lm khin mnh gii

giang.
Mt iu th v khc v mi ngn gi . ng nhin mi

nghn gi l mt khi lng thi gian to ln. Nhng li bt kh thi
t ti con s mt thn mt mnh cho ti tn khi bn l mt
ngi trng thnh tr tui. Bn buc phi c b m khuyn
khch v h tr bn. Bn khng th ngho tng, bi nu bn phi
gi rt ly mt cng vic lm thm kim k sinh nhai, s khng
cn thi gian trong ngy luyn tp cho y . Trn thc t,
hu ht mi ngi c th t ti con s ch khi h tham gia vo
loi chng trnh c bit no nh l mt i tuyn ton-sao
mn khc cn cu hoc gi nu h c c mt vn may phi
thng no mang li cho h c hi t c tng ny ting
ng h.
3.
Quay tr li vi Bill Joy. l vo nm 1971. Anh cao nghu v

ngng nghu v mi su tui. Anh l thn ng ton hc, nhng
loi sinh vin th cc trng kiu nh MIT, Caltech hay i hc
Waterloo tuyn vo mi nm c l c trm. Khi Bill cn l mt
a tr, n mun bit mi iu v mi th trc c khi n bit
l n mun bit, cha ca anh, William ni. Chng ti tr li cho
n bt c khi no c th. V khi khng th, chng ti s a cho n
mt cun sch. n lc tham d tuyn sinh vo i hc, Joy
t c im ti a trong phn ton ca bi Kim tra Nng khiu
ca trng Trung hc. Cng chng kh khn gh gm g lm,
anh ni thnh thc. Cn c ng thi gian kim tra li ln
na.
Anh c ti nng ln. Nhng khng phi nguyn c duy nht.

Khng bao gi. Cha kha cho s pht trin ca anh chnh l anh
sa bc vo ta nh kh t ta lc trn i l Beal .
Hi u nhng nm 1970, khi Joy ang hc v lp trnh, kch c

cc c my tnh chim trn nhng cn phng. Mt my ring l
(c l cng sut v b nh nh hn c l viba ca bn ngy nay) c
th tr gi trn mt triu -la tnh theo thi gi 1970. My tnh
rt him hoi. Nu bn tm ra mt ci, rt kh c th tip cn
c n; nu bn c c tip cn, thi gian v chi ph thu mn
n cng tiu tn c gia ti.
Hn na, bn thn mn lp trnh cng t nht v cng. y l thi

i khi cc chng trnh my tnh c sng to s dng cc th
dp l bng ba cng. Mi hng code (m) li c ng du ln
chic th bng mt my t l. Mt chng trnh phc hp c th
bao gm hng trm, nu khng phi l hng nghn nhng chic
th xp thnh chng cao. Khi mt chng trnh sn sng, bn
bc ti bt c my ch no bn c tip cn v a c chng
th cho mt ngi iu khin my. Bi v cc my tnh ch c th
x l mt nhim v trong mt thi im, ngi iu khin my
phi c cuc hn cho chng trnh ca bn, v ty thuc vo vic
c bao nhiu ngi ang xp hng trc bn, bn c l cha th
ly li nhng chic th ca mnh trong vng vi gi hoc thm ch
l c ngy. V nu bn nh mc mt li nh thm ch l li in n
trong chng trnh ca mnh, bn s phi ly li cc tm th,
truy du sai st, v lm li c quy trnh t u.
Di nhng iu kin nh vy, s l cc k kh khn cho bt k ai

mun tr thnh mt chuyn gia lp trnh. ng nhin tr thnh
mt chuyn gia vo la tui i mi mng t cng bt kh thi.

Khi bn ch c th lp trnh vi pht ngn ngi trong mi gi bn
b ra phng my tnh, lm cch no bn gom cho mi nghn
gi luyn tp? Lp trnh vi cc tm th dp l, mt nh khoa
hc my tnh thi nh li, khng dy cho bn cch lp trnh.
N dy bn s kin nhn cng cch c v sa bn in th.
Tnh hnh ko di nh th tn n gia thp nin 1960, khi mt

gii php dnh cho vn lp trnh mi ni ln. Cc my tnh cui
cng mnh ti mc chng c th x l hn mt cuc hn
cng lc. Nu h iu hnh ca my tnh c vit li, cc nh
khoa hc my tnh nhn ra, thi gian ca c my c th c chia
s; my tnh c th c hun luyn x l hng trm nhim v
trong cng mt khong thi gian. iu , ngc tr li, ngha l
cc lp trnh vin khng cn phi thao tc tay chn a hng
chng th my tnh dp l ca h cho ngi iu khin na. Hng
t thit b u cui c th c xy dng, tt c kt ni vi mt
my ch thng qua ng dy in thoi, v mi ngi c th lm
vic trc tuyn cng mt lc.
y l mt on s liu ng thi miu t v s xut hin ca

vic lm vic trc tuyn cng mt lc:
y khng ch l mt cuc cch mng. N l mt cuc khai sng.

Hy qun i ngi iu khin my, nhng gi cha th, s ch
i. Vi vic s dng ng thi, bn c th ngi ngay my in
bo nh ch ca mnh, nhp vo mt vi lnh, v nhn cu tr li
ngay sau v ti . S dng ng thi chnh l tng tc: Mt
chng trnh c th i hi li hi p, ch i bn nh cu
vo, x l n trong khi bn ch i, v ri hin th cho bn thy

kt qu, tt c trong thi gian thc.
y chnh l ni m Michigan gp mt, bi Michigan chnh l mt

trong nhng trng i hc u tin trn th gii chuyn sang
hnh thc s dng ng thi. Vo nm 1967, nguyn mu u tin
ca h thng c lp t v vn hnh. n khong u thp
nin 1970, Michigan c trong tay my tnh cng sut cho
mt trm ngi c th lp trnh ng thi ti Trung tm My tnh.
Vo cui nhng nm 1960, u nhng nm 1970, ti khng ngh
rng c ni no khc ging c nh Michigan, Mike Alexander,
mt trong nhng nhn vt tin phong ca h thng my tnh
trng Michigan ni. C th l MIT. C th l Carnegie Mellon.
C th l Darthmouth. Ti khng ngh c nhiu ni nh vy.
y chnh l c hi cho n Bill Joy khi anh bc chn vo khun

vin Ann Arbor vo ma thu nm 1971. Anh khng h la chn
Michigan v cc c my tnh y. Anh cha tng lm vic g vi
my tnh trng cp ba. Anh vn ch hng th vi ton hc v
c kh. Nhng con su lp trnh va trng anh vo nm u tin,
anh nhn thy mnh bi mt tai nn tt lnh nht ngay ti
mt chn him hoi trn th gii, ni mt k mi mi by tui c
th lp trnh tt c nhng g anh ta mun.
Bn c bit s khc bit gia nhng chic th my tnh v s

dng ng thi l g khng? Joy ni. N l s khc bit gia chi
c qua mail v c siu tc. Lp trnh khng cn l mt bi tp v
tht vng v mng na. N l tr vui.
Ti sng khu khun vin pha bc, v Trung tm My tnh cng

ta lc chnh ti khun vin pha bc, Joy tip tc. Ti dnh
bao nhiu thi gian ? , nhiu lm y. Ni m ca 24/24.
Ti l c m v ch tr v nh vo sng sm. Tnh trung bnh
mt tun trong nhng nm thng y, ti dnh nhiu thi gi
Trung tm My tnh hn c cho cc bui hc. Tt c chng ti
u thng xuyn gp c mng v vic qun mt phi c mt
lp hc, thm ch l khng nhn ra rng chng ti c tuyn
vo trng.
Thch thc chnh l ch h cung cp cho tt c sinh vin mt ti

khon vi s tin c nh, vy nn thi gian ca bn s cn sch.
Khi bn ng nhp, bn s dn ht bao nhiu thi gian bn mun
vo chic my tnh. H dnh cho bn, t d nh, mt gi ng h.
l tt c nhng g bn c. Nhng c ai pht hin ra rng
nu bn nhp vo 'time=' v ri n mt k t, v nh t=k, h s
khng tnh tin bn, anh ni, bt ci v k nim . C mt li k
thut trong phn mm. Bn c th nhp vo t=k v ngi l
mi lun.
Hy nhn vo c dng chy c hi cun n vi Bill Joy. Nh vic

n hc mt trng xa xi ho lnh nh i hc Michigan, anh
c th luyn tp trn mt h thng s dng ng thi thay v vi
nhng th t l; li na, h thng ca Michigan bng nhin tn
ti mt li k thut anh c th lp trnh bt k th g anh mun;
v trng ny t nguyn chi tr tin bc Trung tm My tnh
m ca 24/24, nn anh c th thc trng m ; v v anh c
th dc vo rt nhiu thi gi, nn n thi im anh t nhin
c mi vit li UNIX, anh chc chn sn sng n nhn
nhim v. Bill Joy tht thng minh. Anh mun hc. Nguyn c ny
ng vai tr quan trng. Nhng trc khi Joy c th tr thnh mt
chuyn gia thc th, ai phi em n cho anh mt c hi
hc cch tr thnh mt chuyn gia.
Ti Michigan, ti lp trnh tm hoc mi gi mt ngy, anh ni

tip. n lc Berkeley ti lm vic c ngy ln m. Ti c
mt b thit b u cui nh. Ti thc n tn hai hay ba gi
sng, xem nhng b phim c k v lp trnh. i khi ti ng gc
ngay trn bn phm anh din t bng iu b u mnh gc trn
bn phm v bn c bit l mt phm s nhn i nhn li ra sao
cho n cui cng, ri n bt u ku beep, beep, beep? Sau khi
chuyn xy ra ba ln, n lc bn phi i ng ri. Ti vn
tng i km ngay c khi ti n Berkeley nhng ti bt u
thnh tho vo nm th hai. y chnh l thi im ti vit ra
nhng chng trnh vn c s dng n tn ngy nay, ba mi
nm k t khi . Anh tm dng i cht lm mt php tnh
trong u th i vi mt ngi nh Bill Joy khng mt my th
gi. Michigan nm 1971. Lp trnh hn hoi nghim chnh vo nm
th hai. Thm c nhng dp h, v ri nhng bui ban ngy v ban
m trong nm th nht Berkeley. Th th, th th c l l...
mi nghn gi? anh ni, cui cng. Khong chng nh vy
y.
4.
Quy tc mi-nghn-gi chnh l quy lut chung ca thnh cng?

Nu chng ta bi su xung pha di b ngoi ca tt c nhng
ngi thnh cng v i, liu chng ta c lun tm thy nhng th
tng t nh Trung tm My tnh Michigan hay i tuyn ton-
sao mn khc cn cu tc mt kiu c hi luyn tp c bit no

khng?
Hy kim nghim tng ny vi hai v d, v n gin d

hiu, ta s la chn v d cng quen thuc cng tt: Beatles, mt
trong nhng ban nhc rock ni danh nht t trc ti nay; v Bill
Gates, mt trong nhng ngi giu nht th gii.
Beatles vi bn thnh vin John Lennon, Paul McCartney,

George Harrison, v Ringo Starr t chn ti nc M vo thng
Hai nm 1964, bt u ci gi l Cuc xm lng Anh quc vo sn
khu m nhc Hoa K v cho ra i mt lot nhng bn thu m
nh cao bin i c din mo ca nn m nhc i chng.
iu quan st th v u tin v Beatles phc v cho nhng

mc ch ca chng ta l h st cnh bn nhau c bao lu
tnh n thi im h t chn n M. Lennon v McCartney
trc ht bt u chi nhc vi nhau vo nm 1957, by nm
trc khi b vo M. (Tht trng hp, khong thi gian gia
thi im thnh lp ban nhc ca h cho ti nhng thnh tu
ngh thut c th cho l v i nht ca h album Sgt. Pepper's
Lonely Hearts Club Band v The Beatles (White Album) l mi
nm). V nu bn quan st k hn nhng nm thng chun b
dng dc y, bn s nhn thy mt th kinh nghim l, so snh
trong bi cnh nhng tuyn th khc cn cu v Bill Joy hay c
nhng ngh s v cm ng cp th gii, n c v gn gi khng
khip. Vo nm 1960, trong khi h mi l mt ban nhc rock ca
trng trung hc d dm tm ng, h c mi n chi
nhc Hamburg, c.
Hamburg vo nhng thng ngy y khng h c cc cu lc b

rock-and-roll. N ch c cc cu lc b thot y, Phillip Norman,
ngi chp bt cun tiu s v Beatles c tn Shout! cho bit. C
mt ng ch cu lc b khc ngi tn l Bruno, vn xut thn l
ng bu ch phin. ng ny c sng kin a cc nhm nhc rock
vo chi cc cu lc b khc nhau. Cc cu lc b ng lm
theo cch ny. Hy th hnh dung, l mt bui biu din lin
min khng ngng ngh, vi rt nhiu ngi long chong i vo
v nhng k khc long chong i ra. Cc ban nhc s chi lin tc
li ko s ch ca xe c ngang qua. Ti mt qun n ca
nc M, h gi n l thot y v lin tc (nonstop teaser).
Rt nhiu ban nhc chi Hamburg u n t Liverpool,

Norman ni tip. l mt s trng hp ngu nhin. Bruno ti
London tm kim cc ban nhc. ng ta tnh c gp Soho mt
thng gia t Liverpool ang xui xung London tm kim c hi.
V ng dn xp chn a vi ban nhc ti Hamburg. l
cch nhng mi lin kt c xc lp. V cui cng, The Beatles
to nn mi lin h khng ch vi ring Bruno m vi c nhng
ng ch cu lc b khc na. H tip tc quay tr li v y
ry ung c cn v sex.
C iu g c bit Hamburg ch? c phi l ni tr cng hu

h? Khng h. Hay m thanh tht tuyt? Cng khng. Hay l
khn thnh gi rt am hiu v n trng ban nhc? Chng mt
nguyn nhn no trong s ng c. Ch l khi lng thi gian
tuyt i m ban nhc b buc phi chi.
Trong mt bui phng vn sau khi Beatles tan r, k v nhng

bui biu din ca ban nhc ti mt cu lc b thot y Hamburg
mang tn Indra, John Lennon ni:
Chng ti chi kh hn v thm t tin. iu l tt yu sau

nhng tri nghim do vic chi nhc sut m di mang li. Thm
ci li na h l ngi nc ngoi. Chng ti phi c gng thm
ch nhiu hn na, trt tt c tri tim v tm hn vo , vt
qua chnh mnh.
Liverpool, chng ti mi ch chi trong nhng sut din di mt

ting ng h, v chng ti thng chi i chi li mt s ca khc
t ca mnh trong mi bui biu din. Hamburg, chng ti phi
chi sut tm ting ng h, nn chng ti thc s phi tm kim
mt cch chi mi.
Tm ting ng h?
Cn y l Pete Best, tay trng ca Beatles lc by gi: Mi khi c

tin tc lan ra v vic chng ti ang thc hin mt s din, cu lc
b bt tay vo dp tt n ngay. Chng ti chi sut by ti mt
tun. Mi u chng ti chi gn nh mt mch khng ngh ti
khi cu lc b ng ca lc hai mi ba gi. Nhng khi chng ti
chi kh hn, m ng khn gi thng li ti tn hai gi
sng.
By ngy mt tun?
Beatles rt cc ti Hamburg nm ln trong khong gia nm

1960 ti cui nm 1962. Trong chuyn i u tin, h chi 106
ti, nm hay su ting mt ti. Trong chuyn th hai, h chi 92
sut. Ti chuyn i th ba, h chi 48 ln, tng cng l 172 gi

trn sn khu. Trong hai hp ng biu din cui cng
Hamburg, vo thng 11 v 12 nm 1962, c thm 90 gi ng h
biu din na. Tng cng, h biu din tn 270 m ch trong
vn vn mt nm ri. Tnh n thi im h c c t bng
n thnh cng u tin vo nm 1964, th trn thc t, h biu
din live c chng hng trm lt. Bn c bit iu phi
thng ti c no khng? Hu ht cc ban nhc ngy nay khng
biu din nhiu n mc hng trm sut tnh trong ton b s
nghip. Th thch gt gao Hamburg l mt trong nhng iu
khin Beatles khc bit hon ton.
H chng c g xut sc trn sn khu vo thi im h ti

nhng lc quay tr v h rt c, Norman tip tc. H khng
ch hc c kh nng chu ng. H cn phi hc mt khi lng
ln cc ca khc phin bn bng m nhc ca tt c nhng g bn
c th ngh ti, khng ch rock & roll, thm mt cht jazz na.
Trc h khng h c k lut trn sn khu. Nhng khi quay
tr li, h mang phong thi khng ging vi bt c ai. l iu
lm nn chnh h.
5.
Gi hy cng quay tr li vi lch s ca Bill Gates. Cu chuyn

ca ng cng ni ting tng t nh ca Beatles. Mt thn ng
ton hc thng minh, tr trung khm ph vic lp trnh my tnh.
B hc d chng trng Harvard. Khi s mt cng ty my tnh
c tn Microsoft vi bn b. Bng tr thng minh v tham vng
cng nh lng qu cm tuyt i, ng xy dng n tr thnh
ngi khng l ca th gii phn mm. ch l ng vin ngoi

rng ln thi. Hy o vo su thm mt cht.
Cha ca Gates l mt lut s giu c Seattle, v m ng l con gi

mt ch nh bng pht t. T khi cn l mt a tr, Bill sm
tinh khn v nhanh chng thy chn ngn vic hc hnh. Vy nn
cha m chuyn ng ra khi trng cng v, vo u nm lp
by, gi ng n Lakeside, mt trng t dnh ring cho cc gia
nh danh gi Seattle. Vo khong nm hc th hai ca Gates ti
Lakeside, nh trng bt u m mt cu lc b my tnh.
Cu lc b Cc b m ca trng t chc dp bn lc xoong

hng nm, v lun l lng mt cu hi rng khon tin y s i v
u, Gates nh li. Mt t vo chng trnh ma h, ni
nhng a tr ni thnh s t tu tham gia trong khun vin
trng hc. Mt t s ri vo ti cc gio vin. Nm y, h chi ba
nghn -la cho mt b thit b u cui my tnh cn phng nho
nh vui v ny m sau chng ti c kim sot. tht l mt
th hay ho.
l mt th hay ho, tt nhin ri, bi v hi y l nm 1968.

Vo nhng nm 1960, hu ht cc trng i hc cn cha c
c nhng cu lc b my tnh. iu ng ch hn na chnh
l loi my tnh m Lakeside mua v. Trng ny khng hc
sinh hc lp trnh bng h thng th my tnh nng n, nh hu
ht mi ngi u lm hi nhng nm 1960. Thay vo ,
Lakeside ci t ci c gi l ASR-33 Teletype, mt b thit b
u cui s dng ng thi, kt ni trc tip n mt my tnh
trung tm khu trung tm mua sm Seattle. Ton b tng v
s dng ng thi ch c pht kin hi nm 1965, Gates tip
tc. Ai thc s bit nhn v tng lai. Bill Joy c c mt

c hi phi thng, sm sa hc lp trnh trn h thng s dng
ng thi khi cn l sinh vin nm nht trng i hc, nm
1971. Bill Gates li c lp trnh thi-gian-thc hi l mt cu
hc sinh lp tm vo nm 1968.
T giy pht y tr i, Gates sng trong phng my tnh. ng

v nhng ngi khc bt u t hc cch s dng thit b mi m
l lng ny. ng nhin, vic mua thi gian ca my tnh trung
tm m ASR ang kt ni vo rt l t k c i vi mt c
s gio dc giu c nh Lakeside v chng bao lu th s tin
3.000 -la c Cu lc b Cc b m ti tr sch nhn. Cc
bc ph huynh li gy thm qu. Hc sinh li tiu i. V ri mt
nhm lp trnh vin ti i hc Washington lp nn mt hng
c tn gi Computer Center Corporation (C-Cubed) cho cc doanh
nghip a phng thu thi gian s dng my tnh. Tnh c lm
sao, mt trong nhng sng lp vin ca hng Monique Rona li
c mt cu con trai hc Lakeside, trc Gates mt nm. Liu cu
lc b my tnh ca Lakeside, Rona t hi, c mun chy kim tra
cc chng trnh phn mm ca cng ty vo dp cui tun i li
bng thi gian lp trnh min ph khng? Chc chn ri! Sau gi
hc, Gates nhy xe bus n vn phng ca C-Cubed v lp trnh
n tn ti mt.
C-Cubed cui cng b ph sn, nn Gates v cc bn bt u quanh

qun trung tm my tnh ti trng i hc Washington. Trc
, h theo ui mt hng c tn gi l ISI (Information Sciences
Inc.), ni ng dnh cho h thi gian s dng my tnh min ph
i li bng vic chy mt phn mm t ng ha h thng tr
lng trong cng ty. Trong khong thi gian by thng hi nm

1971, Gates v nhm bn ca ng s dng my tnh sut 1.575
gi ng h trn my ch ca ISI, tnh trung bnh l tm ting mt
ngy, by ngy mt tun.
l ni m nh vi ti, Gates ni v nhng nm u tin

trung hc ca ng. Ti b tit th dc. Ti n vo ban m.
Chng ti lp trnh vo cui tun. Him hoi lm mi c mt tun
m chng ti khng tiu tn vo hai mi hay ba mi ting
ng h. C mt khong thi gian Paul Allen vi ti vng vo
chuyn rc ri v n cp mt lot password v lm sp h thng.
Chng ti b tng c. Ti khng c s dng my tnh trong sut
ma h. Khi y ti mi mi lm, mi su tui. Sau , ti pht
hin ra l Paul tm c mt my tnh trng i hc
Washington. H t nhng chic my ny trung tm y t v khu
iu tr. Nhng chic my ny c t k hoch lm vic 24/24,
nhng c mt khong thi gian nhn ri, vy nn trong khong t
ba gi n su gi sng h khng ln k hoch g c. Gates ci.
Ti ri khi nh vo bui m, sau gi i ng. Ti c th cuc b
n i hc Washington t nh. Hoc ti s bt xe but. l l
do ti sao gi y ti lun ho phng vi i hc Washington, bi
h tng ti n cp qu nhiu thi gian s dng my tnh.
(Nhiu nm sau , m Gates ni, Chng ti c thc mc ti sao
li thng b li kh s n th khi phi thc dy vo bui sng).
Mt trong nhng sng lp vin ca ISI, Bud Pembroke, sau

nhn c mt c in thoi t cng ty cng ngh TRW, ni va
k kt hp ng lp t h thng my tnh ti nh my in
Bonneville rng ln pha nam bang Washington. TRW khn
thit cn n nhng lp trnh vin quen thuc vi loi phn mm

c bit m nh my in s dng. Trong nhng ngy thng s
khi ca cuc cch mng my tnh, nhng lp trnh vin vi kinh
nghim chuyn mn kiu y rt kh tm. Nhng Pembroke bit
chnh xc ngi ng phi gi: nhng cu chng trung hc n t
Lakeside vn hnh my tnh hng ngn gi ng h trn my
ch ISI. Gates lc y ang hc nm cui, v bng cch no cu
gng thuyt phc cc gio vin cho php cu bng hc ti
Bonneville di chiu bi mt d n nghin cu c lp. cu
tri qua c ma xun vit code di s hng dn ca mt
ngi n ng c tn l John Norton, ngi sau ny Gates ni rng
dy mnh v lp trnh nhiu hn bt c ai.
Nm nm t lp Tm ti cui trung hc, chnh l khong thi

gian Hamburg ca Bill Gates, v xt theo kha cnh no , ng
cng c ban tng mt lot c hi thm ch cn phi thng
hn c Bill Joy.
C hi th nht l vic Gates c chuyn n Lakeside. Liu c

bao nhiu trng trung hc trn khp th gii c tip cn vi
mt b thit b u cui hi nm 1968? C hi th hai l vic cc
b m trng Lakeside c tin bc tr cc khon ph my
tnh ca trng. Th ba l, khi s tin cn sch, mt trong s
cc v ph huynh bng nhin li lm vic C-Cubed, ni bng
nhin cn ai kim tra code vo dp cui tun, v iu cng ngu
nhin xy ra l h chng thm bn tm vic nhng ngy cui tun
li tr thnh nhng m cui tun. Th t l chuyn Gates bng
nhin li pht hin ra ISI, v ISI li bng nhin cn n ai lm
vic vi phn mm chm cng tr lng ca h. Th nm l Gates
bt ng thay li sng mt khong cch gn c th i b ti

i hc Washington. Th su l trng i hc ny bng nhin li
c khong thi gian my tnh ri ri t ba n su gi sng. Th
by l TRW bng nhin li gi Bud Pembroke. Th tm l nhng
lp trnh vin m Pembroke bit l ph hp nht vi vn cn
x l bng nhin li l hai cu choai trung hc. V th chn l vic
trng Lakeside ng cho hai cu b vit code trong c ma
xun mt ni cch nhiu dm.
Vy hu ht tt c nhng c may c im g chung? Chng

mang li cho Bill Gates khong thi gian ph tri luyn tp.
n thi im Gates ra khi trng Harvard sau nm th hai
th bt tay vo cng ty phn mm ring ca mnh, trn thc t cu
lp trnh khng ngng ngh trong sut by nm lin tip. Cu
Gates tr tui khi y c c con s ln hn mi nghn ting
ng h rt nhiu. Liu c bao nhiu thanh thiu nin trn khp
th gii c c th tri nghim ging nh Bill Gates? Ti khng
tin l c qu nm mi ngi trn ton th gii c th c nh
vy, ng ni. Nhng vic chng ti lm C-Cubed v h thng
tnh lng, ri n TRW tt c nhng vic gp li. Ti c
t vo bi cnh ca ngnh pht trin phn mm la tui tr
hn bt c ai thi by gi, v tt c l do c lot c hi may mn
phi thng nh th.
6.
Nu chng ta tp hp nhng cu chuyn ca cc tuyn th khc

cn cu, ban nhc Beatles cng Bill Joy cng nh Bill Gates li vi
nhau, ti ngh chng ta s c c bc tranh hon thin hn v
con ng dn ti thnh cng. Joy v Gates v ban nhc Beatles
u ti gii khng ci vo u c. Lennon v McCartney s hu

ti nng m nhc c l ch xut hin c nht trong c mt th h,
cn Bill Joy, chng ta ng qun, l ngi c tr no nhanh nhy
n mc c th dng c mt thut ton phc tp v lch trnh
bay khin cc v gio s phi kinh ngc. Nhiu nh th l r
rng.
Nhng iu thc s lm nn lch s khc bit ca h khng phi

ti nng phi phm m l nhng c may phi thng ca h. Ban
nhc Beatles, v nhng nguyn c ngu nhin nht, c mi
ti Hamburg. Nu khng c khong thi gian Hamburg, Beatles
rt c th i theo mt con ng khc hn. Ti rt may
mn. Bill Gates ni nh vy ngay t lc bt u cuc phng vn.
iu khng c ngha l ng km xut sc hay khng phi l mt
thng gia phi thng. N ch ni ln rng ng hiu vic chuyn
n Lakeside hi nm 1968 l mt c may tt p ti chng no.
Tt c nhng nhn vt xut chng m chng ta quan st cho n

by gi u l nhng ngi hng li t mt vi c hi bt
thng no . Nhng c duyn may mn dng nh khng phi
l th g ngoi l i vi cc t ph phn mm v cc ban nhc
rock hay cc vn ng vin ngi sao. Chng dng nh ging mt
kiu quy lut.
Hy ti mang ti cho bn thm mt v d cui cng na chng

minh cho nhng c may ngm n m nhng Nhng k xut chng
ca chng ta c hng li. Th thc hin mt phin bn khc
ca vic phn tch nin lch m chng ta lm trong chng
trc vi cc tuyn th khc cn cu, c iu ln ny l nhn vo
nm sinh, ch khng phi thng sinh. bt u, hy quan st k
bng danh sch by mi lm nhn vt giu c nht trong lch s

nhn loi di y. Ti sn ca mi ngi trong s c tnh
theo gi tr -la ngy nay. Nh bn c th thy, n bao gm cc v
n hong, nh vua, pharaoh t nhiu th k trc v c nhng t
ph ng thi nh l Warren Buffett v Carlos Slim.
Bn bit iu g th v bng trn khng? Trong s by mi lm

ci tn, c ti mi bn l ngi M sinh vo chn nm khong
gia th k XIX. Th suy ngh v iu mt cht. Cc nh s hc
bt u t Cleopatra v nhng v pharaoh ri lng sc vo mi
ngc ngch ca th gii tm kim du tch nhng khi ca ci
phi thng, v chim gn 20% tng s nhng ci tn h lc ra u
xut pht t mt th h duy nht mt quc gia duy nht.
Danh sch nhng ngi M v nm sinh ca h:
1. John D. Rockefeller, 1839
2. Andrew Carnegie, 1835
28. Frederick Weyerhaeuser, 1834
33. Jay Gould, 1836
34. Marshall Field, 1834
35. George F. Baker, 1840
36. Hetty Green, 1834
44. James G. Fair, 1831
54. Henry H. Rogers, 1840
57. J. P. Morgan, 1837
58. Oliver H. Payne, 1839
62. George Pullman, 1831
64. Peter Arrell Brown Widener, 1834
65. Philip Danforth Armour, 1832
iu g ang xy ra y? Cu tr li tr nn hin nhin nu bn

chu suy ngh v n. Vo nhng nm 1860 v 1870, nn kinh t M
tri qua mt cuc chuyn i c l l v i nht trong lch s. y
chnh l thi im cc tuyn ng st c xy dng v th
trng Ph Wall ni ln. l thi im ngnh sn xut cng
nghip khi u. l thi im tt c nhng quy lut chi phi
nn kinh t truyn thng b ph v v c sng to li. iu m
bn danh sch ny ni ln chnh l vic bn bao nhiu tui vo
thi im cuc chuyn i ny xy ra c ngha ht sc quan
trng.
Nu bn sinh ra vo cui thp nin 1840, bn l c may. Bn

cn qu tr tn dng c khonh khc y. Nu bn sinh ra
vo nhng nm 1820, bn li qu gi: u c ca bn b nh
hnh bi m thc tinNi-chin-M. Nhng li c mt khung ca
chn-nm c bit, nh hp va vn hon ho quan st thy
nhng tim nng m tng lai mang ti. Tt c mi bn ngi
n ng v n b trong danh sch k trn u c tm nhn v ti
nng. Nhng h cng c trao tng mt c hi phi thng, vi

cch thc ging ht nh chuyn cc tuyn th khc cn cu v tc
cu sinh ra vo thng Ging, Hai, Ba c trao tng mt c hi phi
thng vy.
Gi hy th lm mt phn tch tng t vi nhng ngi nh Bill

Joy v Bill Gates.
Nu bn tr chuyn vi cc cu binh Thung lng Silicon, h s

k bn nghe rng giai on quan trng nht trong lch s cuc
cch mng my tnh c nhn l vo thng Ging nm 1975. l
thi im tp ch Popular Electronics ng ti trn trang ba cu
chuyn v mt loi my mc phi thng c tn l Altair 8800. My
Altair 8800 c gi 397 -la. l mt c my t-thao-tc k cc
m bn c th lp rp ti nh. Bi bo c git tt rt hp dn:
T PH SNG TO! B ngh my tnh mini u tin trn th
gii cnh tranh vi cc kiu mu trn th trng.
i vi nhng c gi ca t Popular Electronics Thnh kinh

ca th gii phn mm v my tnh non nt thi by gi, dng
tiu y chnh l mt s ng tnh. Tnh n thi im my
tnh vn ch l nhng cm my trung tm cng knh, t ging
nh th my chm ch gia c ngi trng tot ca Trung tm My
tnh Michigan. Sut bao nhiu nm rng, tt c mi tin tc cng
nh nhng ti nng tr ca lnh vc in t u c ao n ngy
no s xut hin mt chic my tnh nh gn v t t
hn mt ngi bnh thng c th s hu v s dng. Ngy y
cui cng n.
Nu thng Ging nm 1975 chnh l bui bnh minh ca k nguyn

my tnh c nhn, vy th ai vo tnh th tt nht c th tn
dng c hi ny? Nhng quy lut tng t p dng y cng
c vin ti trong k nguyn ca nhng John Rockefeller v
Andrew Carnegie.
Nm 1975, bn l mt ngi ng tui, vy th chc chn bn

c sn cng vic hng IBM sau khi ri trng i hc, v mt khi
ngi ta khi s IBM, th thc s s phi tri qua mt khong
thi gian cam go thc hin cuc qu sang mt th gii mi,
Nathan Myhrvold nhiu nm m nhim v tr iu hnh ti
Microsoft ni nh vy. Tp on nhiu-t--la ny vn ch to
ra cc my trung tm, v nu anh l mt phn trong , anh s
ngh ti sao phi ph phm th gi vi nhng ci my tnh b t
thm hi ny ch? i vi h mi l ngnh cng nghip my
tnh, v h chng bn tm g n cuc cch mng mi m ny c.
H b che mt bi cch nhn nhn mt chiu v ngnh my tnh.
H kim sng tt. V chng c c hi no m ra khin h c th
tr thnh mt k giu kch s v c nh hng ton th gii.
Nu tnh n nm 1975 bn ra trng c vi nm, vy th

bn thuc v th m thc c k. Bn mua c mt cn nh.
Bn kt hn. Mt a con sp ra i. Bn khng c v g s t
b cng vic v khon ph cp ngon lnh ch theo ui mt b
lp rp my tnh tr gi 397 -la vin vng huyn tng. Vy hy
loi tr tt c nhng ngi sinh trc nm 1952, v d th.
Cng thi im , du sao, bn cng khng c tr qu. Bn

mun tham gia vo vch xut pht ca cuc th vn may ri, ng
vo nm 1975, bn s khng th lm vy nu vn cn ang hc
cp III. Vy th loi tr tip bt c ai sinh khong sau nm 1958.

Ni cch khc, la tui l tng c c hi c th thi vn
nm 1975 l phi gi dn tr thnh mt phn ca cuc cch
mng sp ti nhng li khng c cng tui ti mc b l cuc
chi. L tng l, bn phi hai mi hoc hai mt tui, tc l sinh
nm 1954 hoc 1955.
C mt cch n gin kim nghim l thuyt ny. Bill Gates

sinh nm no?
Bill Gates: 28 thng Mi nm 1955.
l mt ngy sinh hon ho! Gates chnh l kiu vn ng vin

khc cn cu sinh ng vo mng 1 thng Ging. Bn thn nht
ca Gates trng Lakeside l Paul Allen. Paul cng thng
xuyn lui ti phng my tnh vi Gates v tri qua nhng bui ti
ng ng cng Gates ti ISI v C-Cubed. Allen sau tip tc
cng Bill Gates sng lp nn Microsoft. Vy Paul Allen sinh nm
no?
Paul Allen: 21 thng Ging nm 1953
Nhn vt giu c th ba Microsoft l ngi iu hnh mi hot

ng ca cng ty k t nm 2000, mt trong nhng nh lnh o
c knh n nht trong th gii phn mm Steve Ballmer. Ngy
sinh ca Ballmer th sao?
Steve Ballmer: 24 thng Ba nm 1956
V cng ng qun mt ngi ni ting khng thua km cht no

so vi Gates: Steve Jobs, ng sng lp hng My tnh Apple.
Khng ging nh Gates, Jobs khng xut thn t mt gia nh giu

c v ng cng khng t chn ti trng Michigan nh Joy.
Nhng cng chng cn phi iu tra nhiu v qu trnh sinh
trng ca Jobs nhn ra rng ng cng c mt qu trnh
Hamburg ca ring mnh. Jobs ln ln vng Mountain View v
tr tuyt i trung tm ca Thung lng Silicon. Lng ging quanh
ng ton l cc k s ca hng Hewlett-Packard, cho n ngy nay
vn l mt trong nhng hng in t quan trng bc nht trn th
gii. Khi cn l mt cu thiu nin, Jobs ln vng vng quanh
cc khu ch tri Mountain View, ni nhng k yu thch v
thnh tho thit b in t mua i bn li cc linh kin ri. Jobs
khi y ln ht th bu khng kh ca chnh lnh vc lm
n m sau ny ng s thng tr.
on vn di y c trch t cun Accidental Millionaire (Tm

dch: Nh triu ph tnh c), mt cun tiu s v Jobs, s khin c
gi cm nhn c nhng tri nghim thi th u ca Jobs phi
thng n c no.
Tham d cc cuc ni chuyn bui ti ca nhng nh khoa hc

hng Hewlett-Packard. Cc bui chuyn tr y ni v nhng thnh
tu tin tin nht trong lnh vc in t cn Jobs th th hin mt
kiu vn l c im khc bit trong tnh cch ca mnh, bm rit
ly cc k s Hewlett-Packard v moi mc thng tin t h. C ln
cu thm ch cn gi c Bill Hewlett mt trong nhng nh sng
lp ca hng vi vnh linh kin. Jobs khng ch nhn c
nhng linh kin cu cn m cn thnh cng trong vic xin c
mt vic lm thm ma h. Jobs lm vic trn mt dy chuyn lp
rp dng cc my tnh, cu ho hng ti mc cn c gng thit

k kiu my tnh ca ring mnh...
Gm hng. Bill Hewlett a cho Jobs cc linh kin ri? iu

c tm vc tng ng vi vic Bill Gates c tip cn v thi
hn vo h thng u cui thao tc ng thi hi mi ba tui. N
cng ging nh vic gi s bn yu thch thi trang m ngi lng
ging trong nhng nm thng bn trng thnh tnh c lm sao
li chnh l ng hong thi trang Giorgio Armani. M Jobs sinh vo
thi gian no nh?
Steve Jobs: 24 thng Hai nm 1955
Mt nhn vt tin phong khc trong cuc cch mng phn mm l

Eric Schmidt. ng iu hnh Novell mt trong nhng hng phn
mm quan trng nht Thung lng Silicon, v vo nm 2001, ng
tr thnh gim c iu hnh ca Google. Ngy sinh ca Eric?
Eric Schmidt: 27 thng T nm 1955
D nhin, ti khng c gi ra rng mi ng trm phn mm

Thung lng Silicon u sinh nm 1955. Vi ngi khng nh th,
cng ging nh khng phi tt c nhng doanh nhn v i nc
M u sinh ra vo gia thp nin 1830. Nhng c nhng hnh
mu rt r rng y, v iu ng ch l vic dng nh
chng ta t mun tha nhn chng. Chng ta v rng thnh cng
ch ring r l chuyn ca cng trng c nhn. Nhng chng c g
trong s nhng on tiu s chng ta theo di t u ti gi li
ni ln rng mi th ch n gin c vy. Thay vo , u l cu
chuyn v nhng con ngi c trao tng mt c hi vng
lm vic chm ch thc s v nm cht ly n, v cng l nhng
ngi tnh c trng thnh vo thi im m n lc phi

thng y c ton b x hi tng thng. Thnh cng ca h
khng ch l kt qu t vic t mnh gy dng. N l sn phm ca
c th gii trong h sinh ra v ln ln.
Tin y, cng ng qun mt Bill Joy. Nu nh ng cng tui hn

mt cht v nu nh ng phi i mt vi s vt v cc nhc ca
vic lp trnh vi nhng th my tnh, nh li ng ni, th ng
chuyn sang nghin cu khoa hc. Bill Joy huyn thoi my tnh
c th tr thnh Bill Joy nh sinh hc. V nu Bill Joy trng
thnh mun mt vi nm, cnh ca nh hp vn mang li cho ng
c hi vit m h tr cho Internet ng sp mt ri. Xin nhc
li, huyn thoi my tnh Bill Joy c th phi l nh sinh hc Bill
Joy. Vy Bill Joy ra i khi no?
Bill Joy: 8 thng Mi Mt nm 1954
Sau cng vic Berkeley, Joy s tip tc tr thnh mt trong bn

ngi sng lp hng Sun Microsystems, mt trong nhng tp
on phn mm k cu v quan trng bc nht Thung lng
Silicon. V nu bn vn khng khng ngh rng s tnh c v thi
im, ni chn v nm sinh khng quan trng n th, th y l
ngy sinh ca ba sng lp vin cn li hng Sun Microsystems:
Scott McNealy: 13 thng Mi Mt nm 1954
Vinod Khosla: 28 thng Ging nm 1955
Andy Bechtolsheim: 30 thng Chn nm 1955
Chng III. Mi phin phc vi cc thin ti,
Phn I
BIT V CH S IQ CA MT CU B CNG CHNG GIP CH G
MY NU BN PHI I MT VI C MT NHM NHNG CU
B THNG MINH.
1.
S th Nm ca lot chng trnh tr chi truyn hnh M mang

tn u trng 100 (1 vs. 100) nm 2008 n cho v khch
c bit ca mnh mt ngi n ng c tn Christopher
Langan.
u trng 100 l mt trong rt nhiu chng trnh truyn hnh

bung n theo gt thnh cng mang tnh hin tng ca game
show Ai l triu ph? (Who Wants to Be a Millionaire?). Trong
chng trnh c mt l c nh gm mt trm khn gi bnh
thng ng vai m ng (mob). Mi tun, h tr thng
minh vi mt khch mi c bit. Tin thng ln ti mt triu
-la. Khch mi cn phi thng thi tr li chnh xc nhiu
cu hi hn mt trm i th ca anh ta/c ta v vi tiu chun
y, c v chng my ngi c iu kin xut sc nh Christopher
Langan.
m nay m ng khn gi s phi i mt vi cuc u cam go

nht t trc ti nay, li ngi dn chng trnh bt u vang
ln. ng Chris Langan c nhiu ngi mnh danh l
nhn vt thng minh nht nc M. My quay qut chm qua
mt ngi n ng b b, vm v la tui ng tun. Mt ngi

bnh thng c ch s IQ khong 100, ging thuyt minh tip tc.
Einstein l mt trm nm mi. Chris c ch s IQ mc mt
trm chn mi lm. Hin gi anh ang tp trung b no c b
ca mnh vo mt l thuyt v v tr. Nhng liu hp s ngoi c
ca anh c h gc m ng khn gi ginh c mt triu
-la hay khng? Hy tm cu tr li ngay by gi trong chng
trnh u trng 100.
Langan bc ln khn i trong ting v tay c v nng nhit.
Anh khng ngh l anh cn phi c trnh hc vn cao chi

tt trong chng trnh u trng 100 sao? ngi dn chng
trnh Bob Saget hi Chris. Saget nhn vo Chris y t m, nh th
anh ging mt kiu vt mu trong phng th nghim vy.
Thc lng m ni, ti ngh c th l mt tr ngi, Langan p

li. Anh c mt ging ni thm trm, thn nhin. S hu ch s IQ
cao, bn c xu hng chuyn bit ha, t duy su. Bn b qua
nhng chi tit lt vt. Nhng gi y ti phi i mt vi nhng
khn gi ny anh lic nhn m ng, v hi hc le ln trong
mt h l rng anh cm thy tt c nhng g ang din ra nc ci
ti mc no Ti ngh l ti s chi tt.
Sut trong thp k trc , Chris Langan gt hi c th

danh ting k l. Anh tr thnh gng mt thin ti ca cng
chng trong i sng M, mt trong nhng k xut chng. Anh
nhn c li mi t cc chng trnh tin tc v c a tiu
s trn cc t tp ch, anh tr thnh ch trong mt phim ti
liu thc hin bi nh lm phim Errol Morris, tt c ch bi mt

no b bt ng thch thc mi m t thng thng.
Chng trnh tin tc truyn hnh 20/20 c ln mi mt chuyn

gia tm l hc thn kinh a ra cho Langan mt bi trc nhim IQ
ring bit bi im s ca Langan thc s vt khi mi bng
biu nh gi qu cao c th o c chnh xc. Mt ln khc,
Langan thc hin mt bi kim tra IQ c thit k ring cho
nhng ngi qu thng minh trong nhng bi kim tra IQ thng
thng. Anh tr li ng tt c ch tr mt cu hi. Bit ni hi
mi su thng tui. Khi ln ba, Langan nghe radio vo cc ngy
Ch nht khi pht thanh vin c to nhng cu chuyn r tin, th
cu c th c theo mt mnh cho n lc t dy mnh bit c.
Lc nm tui, Langan bt u hi ng mnh v s tn ti ca Cha
tri v rt tht vng vi nhng cu tr li nhn c.
trng, Langan c th bc vo mt gi kim tra ca lp ngoi

ng m khng cn phi hc hnh g trc , v nu c c hai
hay ba pht trc khi gio vin vo lp, anh c th lt qua sch
gio khoa v hon thnh xut sc bi kim tra. Vo tui thiu nin,
trong khi lm vic nh mt cng nhn nng trng, anh bt u
m rng vic tm hiu cc khi nim ca lnh vc vt l l thuyt.
n tui mi su, anh t mnh nghin ngm mt kit
tc uyn thm ni ting ca Bertrand Russell v Alfred North

Whitehead Nguyn l Ton hc (Principia Mathematica). Anh t
c kt qu hon ho trong k thi SAT d anh ng qun mt lc
trong gi thi.
Chris lm ton sut mt ting ng h, cu em trai tn Mark ni

v thi quen ma h ca Langan hi trung hc. Ri anh y hc
ting Php mt ting. Ri hc ting Nga mt ting. Ri anh y c
trit hc. Chris c lm th u n, hng ngy.
Mt ngi anh em khc ca Langan, Jeff th k Bn bit khng,

khi Christopher mi bn, mi lm tui, anh y v vi mi th
cho vui, v tc phm th trng c nh mt bc nh vy. Mi lm
tui, anh y c th khp vi ngi sao nhc Rock Jimi Hendrix tng
nhp mt trn cy guitar. Boom. Boom. Boom. Mt na thi gian
Christopher khng h n trng. Anh ch c mt vo cc gi
kim tra v h chng th bt b g v vic c. i vi chng
ti, iu tht vui nhn. Chris c th tm lc ng gio trnh
ngang vi c mt hc k ch trong hai ngy, tp trung vo bt c
th g anh y phi n, ri sau quay tr li vi nhng cng
vic anh y ang lm d trc .
Trong cuc chi u trng 100, Langan tht nh c v t tin.

Ging anh trm su. i mt nh v sng. Anh khng lng vng v
cc ch , tm ra ngay cm t ng. Tng t nh th, Langan
khng ni m hay hay s dng bt c li xoa du i thoi no
ht: cc cu ni ca anh c th tht ra, cu sau tip cu trc, lch
s v qu quyt, ht nh cc anh lnh v tr duyt binh. Mi cu
hi Saget t ra vi anh, Langan u dp sang mt bn, nh th n
ch l th g vt vnh tm pho. Khi s tin thng cuc ln ti
250.000 -la, Langan t nhin thc hin mt tnh ton trong
u rng mi nguy c thua trng thi im to ln hn nhng
li ch tim nng ca vic li. Bt ng, Langan dng cuc chi.
Ti s ly tin, anh ni. Anh bt tay Saget tht cht v kt thc
ra khi sn khu khi nh cao ht nh cch cc thin ti vn lm

chng ta thng ngh vy.
2.
Sau Th Chin, Lewis Terman mt ging vin tm l hc ti i

hc Stanford gp c mt cu b rt ng ch c tn Henry
Cowell. Cowell vn c nui dy trong cnh ngho kh v hn
lon. Cu b khng theo kp nhng a tr khc, v nm ln by
tui cu khng c n trng na. Cu nhn vic trng nh cho
mt lp hc ring l khng xa khun vin trng Stanford, v
sut c ngy, Cowell lun tm cch ln vo chi cy n dng
cm ca trng. Nhng giai iu m cu chi tuyt p.
Chuyn mn ca Terman vn l trc nghim tr thng minh. Bn

kim tra IQ tiu chun m hng triu ngi trn khp th gii
thc hin trong nm mi nm tip sau c tn Stanford Binet
chnh l sng to ca Terman. Vy nn ng quyt nh trc
nghim IQ ca Cowell. ng suy lun: thng b t phi thng minh
lm, v ng tin chc v iu . Cowell c ch s IQ trn 140.
Terman b m hoc. ng t hi: Cn bao nhiu vin kim cng th
cha c khm ph nh th na?
ng bt u kim tm nhng ngi khc. ng tm thy mt c b

thuc ch ci t hi chn thng tui, mt b khc c Dickens v
Shakespeare lc mi ln bn. ng cn gp c mt chng trai b
ui khi trng lut bi gio vin ca cu khng tin trn i c
chuyn mt con ngi bng xng bng tht li c th sao chp
chnh xc cc on di dng dc nhng phn quyt ca ta n ch
da vo tr nh.
n nm 1921, Terman quyt nh bin nghin cu v thin ti

tr thnh s nghip c cuc i ng. c nhn mt khon tr
cp ln t Qu Thnh vng chung (Commonwealth Foundation),
ng tp hp mt i chuyn vin nghin cu in d v c h v
cc trng tiu hc ti California. Gio vin ti cc trng
c yu cu tin c nhng em hc sinh xut sc nht trong lp.
Nhng hc sinh y nhn c mt bi kim tra tr tu. Cc em
nm trong nhm 10% t im s cao nht s nhn c mt bi
trc nghim IQ, ri nhng em t im s trn 130 trong bi kim
tra y s li c mt bi trc nghim IQ th ba, t mt b kt qu y
Terman chn ra nhng em xut sc v thng minh nht. n thi
im Terman kt thc iu tra, ng xp loi khong 250.000
hc sinh tiu hc v trung hc, t nhn din c 1.470 tr em
c IQ trung bnh hn 140 v cao dn ti mc 200. Nhm thn
ng y dn c bit ti vi tn gi Nhm Mi (Termites) v
cc em chnh l i tng ca mt cng trnh v sau tr thnh
nghin cu tm l hc quan trng bc nht trong lch s.
Trong sut phn i cn li, Terman trng coi nhng ti nng ca

mnh ht nh g m vy. Cc em c theo di v kim tra, o
lng v phn tch. Cc thnh tch gio dc c ghi li, tnh hnh
hn nhn c theo st, m bnh c lp bng k, sc khe tm
l hc c dng biu v mi ng thi thng tin hay thay i
cng n vic lm u c ghi chp li y cn trng. Terman vit
cho h cc th tin c cng vic v n ng k chng trnh sau
i hc. ng ho phng ban pht khng ngng ngh nhng khuyn
rn, dy bo, lin tc ghi chp pht hin ca mnh vo nhng tp
h s dy mu c ta Genetic Studies of Genius (Tm dch:
Nghin cu di truyn v thin ti).
Khng c iu g thuc v mt c nhn quan trng bng IQ ca

anh ta, c l ch ngoi tr nhn cch ca anh ta m thi, Terman
c ln ni vy. V i vi nhng ngi s hu mc IQ rt cao,
Terman tin rng Chng ta buc phi kim tm phng cch sn
xut ra cc nhn vt lnh o thc y tin b khoa hc, ngh
thut, nh nc, gio dc v phc li x hi ni chung. Khi nhng
i tng nghin cu cng tui hn, Terman cng b nhng
thng tin cp nht v qu trnh ca h, ghi chp nhng thnh cng
phi thng. Terman vit y bng hong: Gn nh tt c cc
bi bo tng thut bt k s kin thi u hoc hot ng no
California c tr em tham gia u xut hin cc thnh vin trong
nhm ti nng ca chng ti trong danh sch cc qun qun....
ng ly cc mu bi vit ca mt vi i tng c u c ngh s
nht v a cho cc nh ph bnh vn chng em ra so snh vi
nhng chp bt u tin ca cc tc gia ni ting. H khng th
tm ra iu g khc bit. ng ni: Tt c cc du hiu u ch ra
mt nhm ngi vi tim nng tr thnh tng i anh hng.
Terman tin tng rng Nhm Mi ca ng c nh ot tr
thnh tng lp tinh hoa tng lai ca nc M.
Ngy nay, rt nhiu tng ca Terman vn duy tr vai tr trng

tm trong cch chng ta suy ngh v thnh cng. Cc trng hc
c ring chng trnh dnh cho thn ng. Nhng trng i
hc danh gi thng i hi sinh vin phi tri qua bi kim tra
tr tu (v nh bi thi SAT) trong k tuyn sinh. Nhng tp on
cng ngh cao nh Google hay Microsoft cn cn thn o lng
cc nng lc c lin quan n nhn thc ca nhn vin tng lai
xut pht t nim tin tng t: h b thuyt phc rng nhng
ngi nh cao nht ca thang IQ s c tim nng ln nht.
(Hng Microsoft vn nc ting vi truyn thng cc ng vin b

hi mt l lc cu hi vn thit k ring nhm kim tra tr thng
minh ca h, bao gm c nhng cu kinh in kiu nh: Ti sao
np cng li trn? Nu bn khng bit cu tr li l g, bn khng
thng minh lm vic Microsoft u ).
Nu ti c trong tay quyn nng thn diu v gi s tng IQ ca

bn ln 30 im, bn s ni ng phi khng no? Bn cho l
iu s gip bn tin xa hn trong th gii ny. V khi chng ta
nghe v ai nh Chris Langan, phn ng trong tim thc ca
chng ta cng ging phn ng trong tim thc ca Terman khi
ng gp Henry Cowell gn mt th k trc y. Chng ta thy
knh s. Cc thin ti chnh l nhng k xut chng tt cng. t
hn chng c th g c th km chn nhng ngi nh vy.
Nhng c tht th khng?
Tnh n lc ny trong cun Nhng k xut chng, chng ta

thy rng thnh cng phi thng dnh dng n ti nng t hn l
c hi. Trong chng ny, ti mun th o su hn vo gii thch
ti sao li nh vy thng qua vic quan st mt mu hnh k xut
chng trong dng hnh thun khit v tinh ty nht ca n thin
ti. Bit bao lu nay, chng ta vn hnh x theo li nhng ngi
nh Terman gi khi ng ti vn thu hiu v tm quan
trng ca mc tr tu siu vit. Nhng nh chng ta s thy,
Terman mc sai lm. ng sai lm v Nhm Mi ca mnh, v
nu nh ng gp phi trng hp chng trai tr Chris Langan t
tm hiu v Nguyn l Ton hc hi mi mi su tui, ng cng
s sai lm v Langan vi nguyn do tng t. Terman khng hiu
mt k xut chng thc s l nh th no, v cng l sai lm

m chng ta vn tip tc mc phi ti tn ngy nay.
3.
Mt trong nhng bi trc nghim tr tu c s dng rng ri

nht c tn l Raven's Progressive Matrices (Tm dch: Ma trn
tng tin Raven). N khng i hi k nng ngn ng hoc dng
c th no ca nhng kin thc tch ly c. N l mt th
thc o cc k nng suy lun tru tng. Mt bi trc nghim
Raven in hnh bao gm bn mi tm cu, mi cu li kh hn
cu trc , v IQ c tnh ton da trn s cu tr li chnh
xc.
Di y l mt cu hi, in hnh cho loi c s dng trong

bi trc nghim Raven.
Bn nhn ra khng? Ti on l hu ht cc bn u lm c.
Cu tr li ng l C. Nhng gi th hy th cu ny. N l mt
dng cu hi thc s kh nhn xut hin phn cui bi trc
nghim Raven.
Cu tr li ng l A. Ti phi th thc l ti cng khng ti no

pht hin ra, v ti on l hu ht cc bn cng khng lm c.
D sao th, gn nh chc chn Chris Langan lm tt. Khi chng ta
ni nhng ngi nh Langan tht l thng minh, chng ta c
rng h s hu th tr no c th gii c nhng cu kiu
nh cu hi cui cng va ri.
Bao nhiu nm qua, mt khi lng ln cc nghin cu c

thc hin vi n lc xc nh lm th no s th hin ca ngi
no trong mt trc nghim IQ kiu nh bi test Raven li c th
chuyn thnh thnh cng trong i thc. Nhng ngi nm
mc y vi IQ di 70 b coi l thiu nng tr tu. Mc im
100 l bnh thng; chc chn bn cn phi t trn mc c
th x tr vi chng trnh i hc. lt vo v thnh cng vi
chng trnh sau i hc vi mc cnh tranh va phi ng
ngha vi vic bn chc chn cn phi t IQ 115 l t nht. Ni
chung, cng t mc cao, bn s cng c th hng gio dc
cao hn, bn c kh nng kim c nhiu tin hn, v d tin
hay khng bn cng s trng th hn.
Nhng c mt ci by y. Mi quan h gia thnh cng v IQ

ch c tc dng n mt ngng no m thi. Khi ngi no
t mc IQ vo khong 120 im, th c thm vi im IQ ph
tri na dng nh cng chng chuyn ha thnh bt c u th
no o m c trong cuc sng thc t.
Vic ai c ch s thng minh l 170 im c kh nng t duy

tt hn ngi ch c IQ 70 c minh chng y , nh tm
l hc ngi Anh Liam Hudson vit, v iu ny vn chnh xc
khi mc so snh gn hn gia hai mc IQ 100 v 130. Nhng
mi lin quan ny dng nh gy khi ai so snh hai ngi
u c mc IQ tng i cao... Mt nh khoa hc vi mc IQ 130
c nhiu kh nng ginh gii Nobel tng ng mt ngi c IQ
l 180.
iu Hudson ni chnh l IQ c rt nhiu im ging vi mn

bng r. Liu mt ngi c chiu cao khong mt mt su tm c
c hi no thc t chi bng r nh ngh khng? Khng chc.
Bn cn phi cao t nht l mt tm hoc mt tm ba chi bng
r trnh , v, tt c mi th u rt sng phng, chc chn
l mt mt tm su hay hn l mt mt tm ba, v mt mt tm
chn li tt hn mt mt tm su. Nhng vt qua mt im nht
nh no , chiu cao khng cn ng vai tr quan trng n th.
Mt tuyn th vi chiu cao hn hai mt li khng chc gii
hn ai thp hn anh ta nm phn. (Michael Jordan tuyn th
bng r v i nht trong lch s cng ch cao c mt mt chn tm
m thi.) Mt cu th bng r ch cn cao v iu cng
chnh xc vi tr thng minh. Tr thng minh c mt ci ngng.
Phn gii thiu ca chng trnh u trng 100 ch ra rng

Einstein c IQ l 150 im cn Langan l 195. IQ ca Langan cao
hn 30% so vi Einstein. Nhng iu khng c ngha l Langan
thng minh hn Einstein 30%. Tht nc ci. Tt c nhng g
chng ta c th ni l khi phi t duy v nhng lnh vc thc s
phc tp nh mn vt l, th r rng c hai ngi u thng
minh.
Ti nhn ra l: tng cho rng IQ c mt ngng nht nh i

ngc li trc gic ca chng ta. V nh, chng ta vn ngh l
nhng ngi ginh gii Nobel trong cc mn khoa hc s phi s
hu mc IQ cao nht c th; rng h t hn l kiu ngi t im
s hon ho trong k thi tuyn sinh vo i hc, ginh c tt c
cc loi hc bng sn c, v chc phi c bng thnh tch siu sao
bc trung hc ti mc h c cc trng i hc hng u
trong nc bng ln bng c.
Nhng hy xem hai mi lm ngi M ginh c gii Nobel Y

Dc gn y nht, bt u t nm 2007 tt nghip t nhng
trng i hc no
Trng Antioch
i hc Brown
Trng Berkeley
i hc Washington
i hc Columbia
Hc vin Cng ngh Case
Hc vin Cng ngh Massachusettes
Caltech
i hc Harvard
Trng Hamilton
i hc Columbia
i hc Bc Carolina
i hc DePauw
i hc Pennsylvania
i hc Minnesota
i hc Notre Dame
i hc Johns Hopkins
i hc Yale
Trng Union, Kentucky
i hc Illinois
i hc Texas
Holy Cross
Trng Amherst
Trng Gettysburg
Trng Hunter
Khng ai ni rng bn danh sch ny tiu biu cho nhng la

chn trng i hc, cao ng ca nhng hc sinh trung hc gii
nht nc M. Yale, Columbia v MIT u c trong danh sch,
nhng DePauw, Holy Cross v trng Gettysburg cng gp mt.
y ch l danh sch nhng trng tt m thi.
Vn cng mch , di y l trng i hc ca hai mi lm

ngi M ginh gii Nobel Ha hc gn
y nht
i hc New York
i hc New York
i hc Stanford
i hc Dayton, Ohio
i hc Rollins, Florida
MIT
i hc Grinnell
MIT
i hc McGill
Hc vin cng ngh Georgia
i hc Ohio Wesleyan
i hc Rice
Trng Hope
i hc Brigham Young
i hc Toronto
i hc Nebraska
Trng Dartmouth
i hc Harvard
i hc Berea
i hc Augsburg
i hc Masachusettes
i hc Washington State
i hc Florida
i hc California, Riverside
i hc Harvard
tr thnh mt ngi ot gii Nobel, ng nhin, bn buc

phi thng minh bc chn vo mt trng i hc ch t
cng phi n nh Notre Dame hay i hc Illinois. Vy y.
y phi chng l mt kin cc oan? Gi s a con gi b

bng ca bn pht hin ra rng chu c nhn vo hai trng
i hc Harvard v i hc Georgetown, Washington DC. Bn
mun con b vo u? Ti on l Harvard, bi Harvard l trng
tt hn. Hc sinh ca trng t im cao hn 10-15% trong k

thi tuyn sinh.
Nhng vi nhng g chng ta c bit v tr thng minh, tng

rng cc trng cng c th c phn hng, nh cc tay ua trn
ng chy chng c ngha g ht. Sinh vin ca trng
Georgetown c th khng thng minh mc p o nh sinh vin
ca Harvard. Nhng r rng l tt c cc em u thng minh,
v nhng ngi thng gii Nobel tng lai n t nhng trng
nh Georgetown ht nh t trng Harvard thi.
Nh tm l hc Barry Schwartz gn y xut rng nhng

trng u t nn t b quy trnh tuyn sinh phc tp ca mnh i
v ch n gin t chc mt cuc x s cho tt c nhng ai t
trn mc ngng. Sp xp mi ngi vo hai nhm, Schwartz
ni. gii v khng gii. Nhng ngi gii i chung mt
m. Nhng ai khng gii th b t chi. Schwartz tha nhn
rng tng ca ng chc chn khng c chp nhn. Nhng
ng hon ton ng. Nh Hudson vit (hy nh rng Hudson
thc hin nghin cu ca mnh nhng trng ni tr dnh cho
nam sinh hng u ca Anh quc hi nhng nm 1950 v 1960),
Bit v IQ ca mt cu b cng chng gip ch g my nu bn
phi i mt vi c mt nhm nhng cu b thng minh.
ti a cho bn mt v d v hiu ng ca ngng i vi

hnh ng. Trng lut thuc i hc Michigan ging nh nhiu
c s o to danh ting khc ca Hoa K, s dng chnh sch
hnh ng tch cc i vi nhng th sinh xut thn t hon cnh
thit thi. Khong 10% tng s sinh vin trng Michigan tuyn
vo mi ma thu l thnh vin ca cc sc tc thiu s, v nu
trng lut khng ni lng r rt nhng yu cu tuyn sinh i

vi cc sinh vin y chp nhn h vi thnh tch bc i hc
cng nh im s ca cc bi kim tra tiu chun thp hn nhng
ngi khc th t l c tnh ch t di 3% m thi. Hn na,
nu chng ta so snh thnh tch hc tp m cc sinh vin thuc
nhm sc tc thiu s v nhm bnh thng t c trong
trng lut, chng ta thy rng cc sinh vin da trng nhnh hn.
Chng c g ngc nhin: nu mt nhm no c c thnh tch
bc i hc v im s cc bi kim tra cao hn, gn nh chc
chn cng s c c thnh tch tt hn trng lut. y l mt
l do gii thch v sao chng trnh hnh ng tch cc li gy
tranh ci n th. Thc ra, gn y mt co buc v chng trnh
hnh ng tch cc ca i hc Michigan c chuyn ln Ta
n ti cao Hoa K. Vi rt nhiu ngi, vic mt c s o to tinh
hoa li n vo nhng sinh vin km tiu chun hn cc bn ng
la tht ng phin lng.
Vi nm trc, i hc Michigan quyt nh quan st k cng

xem cc sinh vin thuc nhm thiu s ca trng lut sinh sng
ra sao sau khi tt nghip. H kim c bao nhiu tin? H tin xa
n u trong cng vic? H hi lng ti mc no vi s nghip
ca mnh? H c nhng ng gp g cho x hi v vi cng ng?
H ginh c nhng thnh tu g? i hc Michigan xem xt tt
c nhng g c th l tiu ch cho thnh cng trong cuc i thc.
V nhng g pht hin ra khin h ngc nhin.
Chng ti tm hiu v ri bit rng cc sinh vin thiu s ca

mnh, rt nhiu trong s , sng rt n, Richard Lempert, mt
trong s cc tc gi tin hnh ti nghin cu ca trng
Michigan ni. D tnh ca chng ti ch l s tm ra mt na

hoc hai phn ba cc nc y, v cho rng cc sinh vin thiu s
hn s khng n bng nhng bn b da trng, th m rt nhiu
ngi thc s thnh cng. Kt qu tht ng kinh ngc. Chng
ti pht hin ra rng h chng km cnh g. Chng ti khng nhn
ra bt k s tn ti khc bit gh gm no.
iu Lempert ang ni chnh l ch qua mt thc o duy nht m

trng lut thc s quan tm cc sinh vin tt nghip ra sao
trong cuc sng thc th sinh vin thiu s khng h b thua
km. H cng thnh cng ht nh nhng sinh vin da trng vy.
V ti sao? Bi v cho d nhng chng ch hc tp ca cc sinh
vin thiu s ti trng Michigan khng tt bng cc bn b da
trng, cht lng ca sinh vin trng lut ni chung vn
cao tt c h u ng mc trn ngng. H thng minh.
Bit v im s kim tra ca mt sinh vin lut chng c my tc
dng nu bn ang i mt vi c mt lp hc gm ton nhng
sinh vin lut thng minh.
4.
Hy cng y tng v ngng xa thm mt bc na. Nu tr

thng minh ch gi vai tr quan trng n mt im nt no ,
vy th vt qua im nt y, nhng th khc nhng th khng
lin quan g n tr thng minh s phi bt u th hin vai tr
nhiu hn. Li ging nh mn bng r: mt khi ai cao, th
tip theo chng ta s bt u quan tm n tc v cm gic
trn u, s lanh l, k nng cm bng v nhy cm ghi bn.
Vy th, nhng yu t khc y c th l g y? Th ny nh, gi s

thay bng vic o ch s IQ ca bn, ti s a cho bn mt loi
bi trc nghim hon ton khc.
Hy vit ra tt c cc cng dng m bn c th ngh ti cho nhng

vt th di y:
1. Mt vin gch
2. Mt ci chn
y l mt v d cho ci gi l trc nghim phn k ( i lp

vi mt bi trc nghim kiu Raven, i hi bn la chn qua mt
danh sch cc kh nng v ng quy v ng cu tr li chnh
xc). N i hi bn phi s dng tr tng tng ca mnh v
a tr c mnh i theo cng nhiu phng hng cng tt. Vi
mt bi trc nghim phn k, hin nhin l khng ch c mt cu
tr li chnh xc duy nht. iu m ngi ra tm kim chnh l
s lng v tnh c o trong cc cu hi p ca bn. V th m
bi trc nghim ny o lng khng phi l tr thng minh phn
tch, phi l iu g khc bit su sc iu g gn gi hn
vi sc sng to. Cc bi kim tra phn k cng thch thc chng
km g so vi trc nghim ng quy, v nu bn khng tin nh
vy, ti khuyn khch bn nn dng li th cu hi gch-v-
chn ngay by gi.
Di y l nhng cu tr li cho trc nghim cng dng ca cc

vt th c Liam Hudson thu thp c t sinh vin tn Poole
ti mt trng trung hc hng u Anh quc. Theo Poole:
(Gch). Dng cp ph ca hiu. Gip c cn nh khng b

p. S dng trong mt tr chi c quay ca Nga nu bn mun c
c sc mnh ngay lp tc (gch i mi bc, quay li v nm
khng hnh ng ln trnh no c php). c nh mt ci
chn lng v trn ging bng cch t mi gc mt cc gch.
p v nhng ci chai Coca-Cola ht sch.
(Chn). s dng trn ging. che y cuc my ma ln lt

trong rng. Nh mt ci lu. to ra m hiu bng khi. Lm
thnh bum cho mt con tu, xe y hai bnh hoc xe trt tuyt.
Nh mt cch thay th cho khn bng. Nh mt ci bia tp nm
cho ngi cn th. Nh mt th ngi nhy ra t nhng ta
nh chc tri ang chy.
Khng kh c nhng cu tr li ca Poole v cm nhn xem

tr no ca cu hot ng ra sao. Cu vui nhn. Cu hi ni lon v
dm ng. cu c s thnh nhy vi nhng th kch thch cm
gic mnh m. Tr c ca cu nhy t hnh nh bo lc sang tnh
dc, t nhng ngi nhy ra t cc ta nh chc tri ang chy
sang nhng vn rt thc t, v nh lm th no gi cht mt
ci chn lng v trn ging. Cu mang li cho chng ta n tng
rng nu cho cu thm mi pht na, cu s a ra thm hai
chc cng dng khc na.
By gi, nhm mc ch so snh, hy xem xt cc cu tr li t

mt sinh vin khc trong mu ca Hudson. Tn ca cu l
Florence. Hudson cho bit Florence l mt nhn vt phi thng
vi mc IQ vo loi cao nht trng.
(Gch). Xy dng cc th, nm.
(Chn). Gi m, dp la, buc vo cy v ng trong (nh mt

ci vng), cng dng tm.
c tng tng ca Florence u? Cu ch nhn din nhng

cng dng thng thng v ph bin nht ca gch v chn ri
n gin l dng li. IQ ca Florence cao hn Poole. Nhng iu
chng c ngha g nhiu, bi c hai hc sinh u mc trn
ngng. iu th v hn l tr c ca Poole c th nhy t hnh
nh bo lc sang tnh dc ti nhng ngi nhy ra t cc ta nh
chc tri ang chy m khng h vp vp g, nhng tr c ca
Florence khng th lm th. Gi th bn ngh ai trong s hai sinh
vin ny ph hp hn thc hin loi cng vic thng minh, giu
c tng tng ot gii thng Nobel?
l nguyn do th hai gii thch vic nhng ngi ot gii

thng Nobel cng n t trng Holy Cross nh Harvard vy,
bi Harvard khng tuyn la sinh vin ca mnh da trn nn
tng h thc hin bi kim tra cc cng dng ca vin gch tt
n mc no v c l trc nghim cc cng dng ca vin gch
li l th tin bo hay hn cho kh nng ot gii Nobel. cng
l l do th hai m Trng Lut Michigan khng th tm ra s
khc bit gia cc em trong chng trnh hnh ng tch cc vi
nhng cu sinh vin khc ca trng. Tr thnh mt lut s
thnh t ph thuc vo nhiu iu hn l IQ n thun. N i
hi phi c tr no phong ph nh Poole vy. V cc sinh vin
thiu s ca trng Michigan t thnh tch thp hn trong cc
bi trc nghim ng quy khng c ngha l h khng di do
nhng c im then cht khc.
5.
y l sai lm ca Terman. ng qu yu chung mt thc t rng

Nhm Mi ca mnh chim lnh nhng nh cao tuyt i trn
thang bc hc thc nh ca nh (99% ca 99%) m khng h
nhn ra rng s thc dng nh phi thng y li chng c
ngha g my.
Khi Nhm Mi n tui trng thnh, sai lm ca Terman s l ra

r rng. Mt vi thn ng ca ng ln ln v xut bn sch, cng
b cc bi vit mang tnh hc thut hay pht t trong cng vic
kinh doanh. Mt s th iu hnh cc cng s, c hai ngi tr
thnh thm phn ta n ti cao bang, mt thm phn ta n thnh
ph, hai ngh s bang California, mt quan chc lin bang c
trng vng. Nhng chng my trong s cc thin ti ca Terman
tr thnh cc nhn vt nc ting ton quc. H c xu hng kim
sng tt nhng khng c bit tt. Phn ln s hu mt s
nghip ch c th coi l bnh thng, v mt phn ng ngc nhin
trong cui cng ch t c th s nghip m Terman coi l
tht bi. Cng khng c bt c ai ot gii Nobel trong nhm thin
ti m Terman tuyn la thu o y. Nhng chuyn vin
nghin cu in d ca Terman thc ra tng kim tra hai hc
sinh s hc m sau ny ginh c gii Nobel William
Shockley v Luis Alvarez v loi b c hai ngi ny. Ch bi
IQ ca h khng cao.
Trong mt bi bo vi ging iu ch trch gay gt, nh x hi hc

Pitirim Sorokin ch ra rng nu Terman ch n gin gom vo
mt nhm tr em c la chn ngu nhin t nhng hon cnh
gia nh tng t nh Nhm Mi v b qua chuyn kim tra ch
s IQ chc ng rt cc cng s c trong tay mt nhm lm c
hu ht nhng vic n tng nh nhm thin ti m ng dng

cng chn la. Khng suy rng nhng tng tng hay cc tiu
chun v thin ti, Sorokin kt lun, th y n thun l nhm
ti nng gm ton nhng ngi ti nng, vy thi. Cho n lc
Terman cng b tp th t ca Nghin cu di truyn v thin ti,
t thin ti hon ton bin mt. Chng ti nhn thy,
Terman kt lun, vi thi cn hn c tht vng, rng tr tu v
thnh cng khng h tng ng vi nhau.
Ni cch khc, iu ti ni vi bn ngay t u chng ny v tr

thng minh siu phm ca Chris Langan chng c my tc dng
nu chng ta mun hiu v nhng c hi thnh cng trong cuc
i thc. ng th, Chris Langan l mt ngi vi tr no c mt
khng hai cng kh nng t tm hiu v Nguyn l Ton hc hi
mi mi su tui. V cng ng, cc cu tr li ca anh c th
tht ra, cu sau tip cu trc, lch s v qu quyt, ht nh cc
anh lnh v tr duyt binh. Nh th th sao ch? Nu chng ta
mun hiu v kh nng tr thnh mt K xut chng thc s ca
Chris Langan, chng ta phi bit nhiu hn th v anh.
Chng IV. Mi phin phc vi cc thin ti,
Phn II
SAU NHNG CUC M PHN KO DI, NGI TA NG TNH
RNG ROBERT S PHI CHU QUN CH.
1.
M ca Chris Langan xut thn t San Francisco v vn b gia nh

gh lnh. B sinh ra bn a con, mi a c mt ng b khc
nhau. Chris l con c. Cha mt tch trc khi Chris cho i v c
tin n rng ng cht Mexico. Ngi chng th hai ca b b
st hi. Ngi chng th ba t vn. Ngi chng th t l mt anh
k gi tht th tn Jack Langan.
Ti tn gi ti cng cha tng gp mt ai m hi th u gia nh

li ngho kh ti ni nh nh chng ti, Chris Langan ni. Chng
ti khng c ni hai ci tt lnh cng mt i. Giy nham nh.
Qun o thng l ch. Chng ti ch c c mt b qun o. Ti
vn nh ti vi cc em vo nh tm git b qun o duy nht.
Lc y bn ti trn nng nng bi chng c ci g khc mc.
Jack Langan sau trin min kht kh ru ch v ri mt tch.

ng ta vn thng kha cht t chn my a b khng th ly
trm thc n. ng ta dng roi da trn p v sai khin l tr.
ng ta kim c vic ri li tht nghip, ri chuyn c nh n
th trn khc. C ma h c nh trong mt cn lu rch ti vng
dnh ring cho ngi Da , gng gng qua ngy bng b lc vi
bt ng chnh ph tr cp. C thi gian, h sng th trn
Virginia, bang Nevada. Ch c mi mt tay cnh st trong c th

trn, v khi bn u trm ui cp trn n, ng ta trn bit
pha sau vn phng, Mark Langan nh li. Ti vn nh c mt
qun bar tn l Bucket of Blood Saloon.
Khi bn tr ang tui i hc, c nh li chuyn ti Bozeman, bang

Montana. Mt cu em ca Chris li gia nh u cn nhng
a tr khc n trng gio dng.
Ti khng ngh l trng hc c lc no bit c

Christopher c ti nng thin bm, cu em Jeff ni. Chc nh
inh ng ct l anh y khng th hin ra cht g. y l
Bozeman. N chng ging by gi cht no ht. Khi chng ti ln
ln , n vn ch l mt th trn b xu v qu ma. chng
ti khng c i x t t my. H coi c nh ti ch l mt l n
bm. bo v bn thn mnh v cc em, Chris bt u tp nng
t. Mt hm, lc y Chris 14 tui, Jack Langan li gy g v nh
p bn nh. ng ta vn thng nh th. Chris h gc ng ta ngay
lp tc. Jack b i v khng bao gi tr li na. Sau khi tt nghip
trung hc, Chris nhn c hai hc bng ton phn, ca i hc
Reed Oregon v ca i hc Chicago. Anh chn Reed.
l mt sai lm ln, Chris nh li. Ti ri vo tnh trng sc

vn ha thc s. Ti ch l mt thng b u hi cua vn lm vic
chn nui gia sc trong ma h Montana, th m ti li ,
gia c mt m tr thnh ph tc di v hu ht chng n t
New York. L tr ny c phong cch khc hn vi li ti vn quen.
Ti khng th xen vo li no trong gi hc. Chng n rt tc
mch. Lc no cng hi han lia la. Ti b nhi vo mt phng ng
tp th. C bn a tt c, ba a kia li sng hon ton khc vi
ti. Chng n ht canabis (mt loi thuc phin-ND). Chng n

cn dn c bn gi v phng. Ti cha tng ht canabis bao gi c.
Nn v c bn, ti bt u trn bit trong th vin.
Anh k tip: Th ri ti l mt hc bng... ng ra m ti phi

in vo bn khai tnh trng ti chnh xin gia hn hc bng
nhng b li l l vic y. M ti rt lng tng vi cc yu cu kiu
nh vy. n khi pht hin ra hc bng khng c gia hn, ti
n vn phng trng hi l do. H ni vi ti l, , chng c ai
gi cho h bn khai tnh trng ti chnh ht nn h cp pht
xong tin hc bng ri, ht sch ri, ti khng cn hc bng y
na. Ci kiu l vy. n gin l h khng thm . H
khng thm m xa g n sinh vin ca h c. Khng c khuyn
rn, khng c t vn, chng g ht.
Chris ri khi Reed trc t thi cui k, mang theo mnh mt

bng ton im ch F (im km). Trong hc k u tin, cu t
ton im A. Cu tr li Bozeman v lm vic trong ngnh xy
dng, ri lm vic nh mt lnh cu ha bo v rng trong sut
mt nm ri. Tip cu vo hc trng ca bang Montana.
Ti theo hc lp ton v trit hc, anh nhc chuyn c. V ri

trong k hc ma ng, khi ti li xe cch th trn ti mi ba
dm, trn ng Beach Hill, hp truyn ng ca xe b long ra.
Lc ti i vng hi ma h, my a em s dng xe. Chng n
lm vic cng ty ng st v li xe trn ng ray. Ti
khng c tin sa xe. Ti tm n gio vin hng dn v c
ch nhim khoa na trnh by v vic rc ri mnh ang vng
phi. Em c tit hc vo by ri sng v tm ri sng, nhng
hp truyn ng ca chic xe b long ra. V th, nu thy c th
lm n chuyn em xung bui hc chiu ca cc lp y, em s rt

cm kch. C mt ngi hng xm l ch tri gia sc s gh qua
n em vo mi mt gi hng ngy. Thy gio hng dn ca ti
l ngi n ng ngoi hnh cao bi vi b ru gng, vn chic o
vt vi tut trong nh ny y. ng ta ni, Ny con trai, sau khi
xem bng im ca cu Trng Reed, ti cho rng gi hn cu
ng ra vic mi ngi buc phi chp nhn hi sinh c c
t nhiu kin thc. ngh ca cu khng th chp nhn c.' Ti
n gp ch nhim khoa. Kt qu vn vy.
Ging anh anh li. Anh ang k li nhng chuyn xy ra hn

ba mi nm trc, nhng k c vn khin anh gin d. Lc y
ti nhn ra rng, ti y, gia ma ng Montana, qung mnh
bn chi kim tin hng tm mi cch quay li trng. Ti tnh
nguyn i nh xe vo th trn hng ngy, lm bt c th g c th,
ch n c trng. Vy m h chng bng lng lm iu g v
ti ht. Tht in tit. n lc y ti quyt nh rng ti c th
xoay xa m khng cn n h thng gio dc bc cao. Thm ch
nu ti khng th lm g c, th c ci h thng tn t qu
sc vi ti n mc ti s khng gng gng thm cht no na.
Th l ti b hc, n gin vy thi.
Nhng tri nghim ca Langan i hc Reed v Montana ng

vai tr bc ngot trong cuc i anh. Khi cn l mt a tr, anh
lun c m tr thnh mt vin s. ng l ra anh c c
hc v Tin s; cc trng i hc chnh l nhng c s gio dc
ch yu c xy dng nn dnh cho nhng ngi c nim
hng th v lng ham hiu bit su sc vi tri thc nh anh vy.
Khi anh y vo c i hc, ti ngh ri anh y s thnh cng,
ti thc lng ngh th, cu em Mark ni. Ti ngh bng cch no

y anh y s tm ra c mt ngch hp. V th, lc anh y ri
khi trng, ti hon ton khng hiu ni.
Khng mt mnh bng trong tay, Langan khng bit nn lm g.

Anh lm vic cng trng xy dng. Mt ma ng gi lnh anh
lm vic trn con thuyn m trai s Long Island. Anh nhn vic
vt trong nh my ri lm nhn vin qun trong ngnh dn chnh,
cui cng cn tr thnh mt tay bo k mt qun bar Long
Island. l cng vic ch yu trong hu ht nhng nm thng
trng thnh ca anh. D vy, anh vn tip tc c su v trit
hc, ton hc v anh mit mi vit mt chuyn lun m anh gi l
CTMU Cognitive Theoretic Model of the Universe (tm dch: M
hnh l thuyt lin quan n nhn thc v v tr). Nhng do khng
c bng cp chng ch i hc, anh khng c cht hi vng g cng
b cng trnh ca mnh trn mt tp ch chuyn ngnh.
Ti ch l mt g tay m mi tri qua mt nm ri trng i

hc, anh ni, vi mt ci nhn vai. V lc no khi chuyn lun
ny lt vo tm ch ca tng bin tp, khi ng ta ly bi vit v
gi cho nhng ngi thm nh, h s c gng tm kim v tra cu
v ti nhng chc chn s chng tm thy ti u. Ri h s ni
rng, tay ny ch c nm ri hc i hc. Lm sao anh ta bit anh
ta ang vit v ci g ch?
l mt cu chuyn au lng. Ti hi Langan, gi nh i hc

Harvard a ra ngh mt cng vic vi anh, liu rng anh c
nhn. , mt cu hi kh y, anh tr li. ng nhin, l mt
ging vin Harvard th ti s c gi tr. Nhng kin ca ti s
c trng lng, ti c th s dng v th v t cch ca mnh
Harvard truyn b tng. Mt c s o to nh th chnh l

mt ngun nng lng tri thc di do, v nu ti mt ni nh
vy, ti c th hp th mi rung ng tinh t nht ca bu khng
kh hc thut . Ti bng nhin cm nhn r rt rng Chris c
c bit bao. Anh y, mt con ngi vi kht khao hc hnh v
tn, th m trong hu ht phn i trng thnh li b p buc
sng trong cnh c lp v tri thc. Trong mt nm ri hc i
hc, ti thm ch cn cm nhn c th nng lng tri thc y,
anh ni, gn nh l tic nui bun b. Nhng tng c sn
trong bu khng kh. l mt ni chn y kch thch.
Nhng mt khc, anh tip tc, Harvard v c bn l mt th tp

on c t son trt phn, vn hnh vi ng c li nhun. l
th thc y n. Trng c cp vn hng t la. Nhng ngi
iu hnh ngi trng khng nht thit phi kim tm chn l v
tri thc. H ch mun tr thnh nhng nhn vt nh m, v khi
bn n nhn mt chi phiu lng t tay nhng ngi ny, mi
s s l ging co gia iu bn mun lm, iu bn cm thy ng
nhng mu thun vi nhng ci h bo bn c th lm ri
nhn c mt chi phiu lng khc. Khi bn , h s c
quyn khng ch bn. H gng sc m bo rng bn khng bc
ra khi vng.
2.
Cu chuyn ca Chris Langan ni ln iu g vi chng ta? Nhng

li gii thch au lng ca anh, ging nh chnh cu chuyn, cng
c i phn l lng. M anh qun in vo n xin tr cp ti
chnh v nh th khng c hc bng. Anh gng sc chuyn gi
hc bui sng sang bui chiu, mt vic m mi sinh vin vn lm
hng ngy, nhng b t chi. V ti sao cc gio vin ca Langan

Reed v Montana li c x kht khe nh th vi cnh ng khn
kh ca anh? Gio vin thng thng rt hng th vi nhng b
no thng minh xut sc nh anh. Langan ni v vic phi i mt
vi trng Reed v Montana nh th cc trng l kiu b
my quan liu chnh ph cng knh v cng nhc. Nhng cc
trng cao ng, c bit l trng cao ng ngh thut c lp
nh Reed, th thng khng c khuynh hng tr thnh nhng
b my quan liu cng nhc. Thm ch cc gio vin cn
thng gy dng cc khon tr cp di danh ngha gip ai
li trng hc.
Ngay trong cch lun bn v Harvard, dng nh Langan cng

khng h c khi nim g v vn ha v nhng nt ring bit ca
c s gio dc m anh ang ni n. Khi bn n nhn mt chi
phiu lng t tay nhng ngi ny, mi s s l ging co gia
iu bn mun lm, iu bn cm thy ng nhng mu thun vi
nhng ci h bo bn c th lm ri nhn c mt chi phiu
lng khc. G th ny? Mt trong nhng l do chnh m cc ging
vin i hc chp nhn mc lng thp hn mc h c th nhn
c t cc trng t l bi mi trng i hc em li cho h s
t do lm bt c iu g h mun v h cm thy ng n.
Langan hiu lm v Harvard.
Khi Langan k ti nghe cu chuyn cuc i anh, ti khng th

trnh khi vic ngh v cuc i ca Robert Oppenheimer , nh
vt l tr danh i u trong n lc ca nc M nhm pht trin
bom ht nhn thi k Th chin th hai. Theo nhng thng tin thu
thp c, Oppenheimer vn l mt a tr c tr no rt ging
vi Chris Langan. Cha m ng coi cu con trai l thin ti. Mt gio

vin ca ng nh li : Cu b n nhn tt c mi tng mi
theo cch p v hon ho. Robert lm cc th nghim khoa
hc t hi lp ba, hc vt l v ha hc hi lp nm. Lc ln chn,
c ln cu yu cu my ngi anh em h: Hi em mt cu
bng ting Latinh i ri em s tr li bng ting Hy Lp.
Oppenheimer vo hc Harvard v tip n l i hc Cambridge

theo ui hc v tin s ngnh vt l. , Oppenheimer vn
phi tranh u vi ni tuyt vng m nh sut c cuc i,
ngy cng nn ch. Ti nng ca ng vn dnh cho vt l l thuyt,
v ngi hng dn ca ng gio s Patrick Blackett (ngi sau
ny ginh c gii Nobel vo nm 1948), p Robert phi lm
nhng cng vic vt l thc nghim vn vt, th Robert rt cm
ght. Robert ngy cng tr nn bt n nh v cm xc, v sau ,
trong mt ng thi k quc n mc ti tn ngy nay cng cha
c ai hiu thu o, Oppenheimer ly mt t ha cht phng
th nghim ri tm cch u c thy gio hng dn.
Rt may mn l Blankett pht hin ra iu g bt thng nn

thng bo cho trng. Oppenheimer b gi ln qu trch. V
iu xy ra sau cng hoang ng chng km g so vi bn
thn m mu ti c. Di y l nhng tnh tit lin quan c
miu t trong cun sch American Prometheus (tm dch:
Promethe ca nc M) cun tiu s Oppenheimer ca hai tc
gi Kai Bird v Martin Sherwin: Sau nhng cuc m phn ko
di, ngi ta ng tnh rng Robert s phi chu qun ch v c
nhng cuc tip xc thng xuyn theo mt liu trnh iu tr tm
l vi mt chuyn gia tm thn hc tr danh Ph Harley

London.
B qun ch?
y chng ta c hai sinh vin tr tui cc k thng minh, mi

ngi u vng vo mt rc ri no khin cho s nghip hc
hnh ca h gin on. M ca Langan th qun np n xin h
tr ti chnh cho anh. Cn Oppenheimer th tm cch u c thy
gio hng dn. c th hc tip, h b yu cu phi gii thch
trc nhng ngi c thm quyn. Nhng iu g xy ra? Langan
b tc mt hc bng, cn Oppenheimer b gi n bc s tm l.
Oppenheimer v Langan c th u l thin ti, nhng xt v
nhng kha cnh cn li, h khc xa nhau.
Cu chuyn Oppenheimer c b nhim lm gim c khoa hc

ca D n Manhattan hai mi nm sau c l l mt th d tt
p nht cho nhng khc bit ny. V tng ph trch D n
Manhattan l Leslie Groves lng sc khp nc M, c gng tm
cho ra mt ngi ph hp ch o n lc ch to bom nguyn
t. Thng thn m ni, Oppenheimer chng c my c may. Khi y
ng mi ba mi tm tui, ch l n em so vi rt nhiu ngi
m ng s phi lnh o. Robert ch l mt nh l thuyt, m y
li l cng vic i hi nhng nh thc nghim v k s. Lai lch
chnh tr y vt en: tng thn thit vi loi bn b. Nhng
iu ng k nht l ng cha tng c cht kinh nghim iu
hnh d n no c. Anh ta l mt g thiu thc tin lm, mt
trong s nhng ngi bn ca Oppenheimer v sau ni vy.
Anh ta c i long qung vi i giy mn qut v ci m nc
ci, v, quan trng hn, anh ta chng bit g v my mc thit b
c. Nh li mt nh khoa hc Berkeley tm li rt sc tch ngn

gn l: Anh ta cn chng iu hnh ni mt quy bn do
hamburger.
, m trong lc ang hc tin s, ng cn c gng kh gio vin

hng dn ca mnh. y chnh l bn l lch ca ngi n ng
ang c nm bt mt cng vic c th ni khng cht khoa
trng l mt trong nhng cng vic quan trng bc nht ca
th k XX. V iu g xy ra? Mt th tng t vi iu tng xy
ra trng Cambridge hai mi nm v trc: Robert
Oppenheimer bt phn cn li ca th gii phi nhn nhn mi
th theo cch ca ring ng.
Li dn li ca Bird v Sherwin: Oppenheimer hiu rng Groves

canh gi cnh ca dn vo D n Manhattan, v bi th anh vn
dng mi ti php v tr thng minh ca mnh. l mt mn
trnh din khng th chi t. Groves chong vng. Sau ny Groves
tm s vi mt k gi. 'Anh ta l mt thin ti. Mt thin ti thc
s.' Groves l mt k s qua o to bi bn vi mt tm bng
cao hc ti MIT v Oppenheimer suy ngh cc k khn ngoan
khi quyt nh phi li cun phn con ngi ca Groves. Bird
v Sherwin tip tc: Oppenheimer chnh l nh khoa hc u tin
m Groves gp mt trong s nhng ng vin tim nng s nm
trong tay vic nghin cu ch to qu bom ht nhn, mt cng
vic i hi tm kim nhng gii php thc tin cho mt lot
nhng vn phc tp chng cho... Groves nhn ra mnh gt
u ng khi Oppenheimer say sa quan st phng th nghim
trung tm c dnh cho mc ch ny, ni m sau ng
nhn xt l, 'chng ta c th bt u n lc nghin cu cc vn
ha cht, luyn kim, c kh v qun nhu nhng th cho ti lc

vn khng c coi trng my.
Liu Oppenheimer c nh mt hc bng ca mnh Reed khng?

Liu ng c ri vo cnh lc bt tng tm khi mun thuyt phc
gio vin cho chuyn xung lp hc bui chiu khng? ng
nhin l khng v khng phi bi Robert Oppenheimer thng
minh hn Chris Langan. Ch bi Robert nm trong tay mt th
hiu bit cho php c c iu ng mun t cuc sng.
H bt tt c mi ngi phi hc nhp mn tch phn, Langan

ni v qung thi gian ngn ngi Montana State. V ti tnh c
gp phi mt ng thy dy rt kh khan, vn vt. Ti chng hiu
ti sao ng y li dy nh vy. Th nn ti t cu hi ngc cho
ng y. Thc ra ti phi chy theo ti tn vn phng ca ng
y. Ti hi, 'Ti sao thy li dy nh th? Ti sao thy li ngh l
phng php ny ph hp vi mn tch phn c ch?' V ngi
gio vin ny, mt ngi cao lu u, lng bn tay lun rn m hi,
quay li nhn ti v ni, 'Cu bit y, cu chc chn phi thng
thn i mt rng: Mt s ngi khng c c th n by
tr thnh cc nh ton hc.'
H , mt gio vin v mt thin ti, v iu thin ti mong mi

r rng l c gn b, sau bit bao sng gi tr ngi, vi mt u
c yu chung ton hc nhiu nh mnh vy. Nhng Langan
tht bi. Thc t v y cng l kha cnh au lng nht Chris
c gng c mt cuc i thoi trn vn vi gio vin mn
tch phn nhng li khng h ng n mt yu t no c
nhiu kh nng thu ht nht vi mt gio vin tch phn. Ngi
gio vin y khng bao gi nhn ra c rng Chris Langan gii

mn tch phn.
3.
Th k nng chuyn bit cho php bn c th bin h cho mnh

thot khi ti st nhn, hoc thuyt phc gio vin chuyn bn t
lp hc bui sng xung bui chiu chnh l th m nh tm l
hc Robert Sternberg gi l tr thng minh thc tin (practical
intelligence). i vi Sternberg, tr thng minh thc tin bao gm
cc th nh bit ni iu g vi ai, bit khi no th ni, v ni ra
sao t c hiu qu ti a. N mang tnh quy trnh: t bit
lm mt iu g nh th no m khng cn thit phi hiu xem
ti sao bn li bit hoc kh nng gii thch iu . khng
phi l s hiu bit v mc ch kin thc m l nm c bn
cht s vic. S hiu bit khin bn c th nm bt c chnh xc
yu cu tnh hung v cch thc t c th mnh mun. Tm li
l th tr thng minh tch ri khi nng lc phn tch c o
lng bng ch s IQ. Ni theo thut ng k thut th, tr thng
minh ni chung v tr thng minh thc tin trc giao vi nhau:
s tn ti ca ci ny khng bao gm ci cn li. Bn c th s hu
tr thng minh phn tch di do nhng li c rt t tr thng minh
thc tin, hoc rt nhiu tr thng minh thc tin nhng li chng
c my tr thng minh phn tch hoc, trong nhng trng hp
may mn nh ai kiu Robert Oppenheimer bn tha thi c
hai loi tr thng minh.
Vy nhng th kiu nh tr thng minh thc tin c ngun gc t

u? Chng ta bit tr thng minh phn tch c t ni no. Ch t
th phn no n cng bt ngun t m di truyn (gene). Chris
Langan bt u bit ni t khi mi su thng tui. Langan t dy

mnh c khi ln ba. Anh l ngi thng minh bm sinh. mc
no , IQ chnh l th thc o nng lc thin ph. Nhng thi
khn ngoan trong ng x vi x hi li l mt loi kin thc.
l mt b k nng buc ngi ta phi hc. N phi bt ngun
t u , v gia nh dng nh l ni chng ta hc c nhng
thi v k nng nh th.
C l cch gii thch tt nht m chng ta c c v qu trnh ny

n t nh x hi hc Annette Lareau, gio s x hi hc trng
Temple, bang Pennsylvania, ngi vi nm trc c nghin
cu th v v mt nhm hc sinh lp 3. C la ra nhm tr em da
trng, da en, nhm t cc gia nh giu c v c ngho kh, tp
trung nghin cu vo khong hai mi gia nh. Lareau v cng
s n thm mi gia nh t nht hai mi lt, mi ln ko di
hng ting ng h trong sut mt thi gian tin hnh nghin cu.
Lareau v cc tr t ca mnh yu cu cc i tng nghin cu
khng phi quan tm n h, ch cn coi h nh ch nui ca gia
nh. C nhm theo chn cc thnh vin gia nh n nh th,
n cc trn bng v cc cuc hn vi bc s, mt tay th sn
my ghi m v tay kia cm s ghi chp.
C th bn s mong ch rng b ra c mt khong thi gian di

nh th vo hai mi gia nh, th bn thu lm li c s phi
l hai mi kin khc nhau v cch nui dy con ci: s c
nhng bc cha m nghim khc v nhng ngi d di, nhng bc
ph huynh can thip thi qu v nhng ngi du dng mm
mng, vn vn v vn vn. Vy m, iu Lareau pht hin ra li rt
khc bit. Ch c ng hai trit l lm cha m, v chng phn
tch gn nh hon ton theo ng giai tng x hi. Cc bc cha m

giu c nui dy con mt kiu, v nhng ngi ngho tng dy
con theo mt cch khc.
Nhng v ph huynh giu c can thip mnh m vo thi gian

rnh ri ca con tr, h a con mnh qua li nh thoi t hot
ng ny sang hot ng khc, cn vn con v gio vin, cc hun
luyn vin v bn b ng i. Mt trong nhng a tr nh giu
m Lareau theo di chi trong mt i bng chy, hai i bng ,
mt i bi v c mt i bng r vo ma h, cng thm c chi
trong mt dn nhc v d lp dng cm.
Kiu sp xp lch trnh cht ch nh th hu nh vng bng hon

ton trong i sng nhng a tr nh ngho. Vui chi vi cc em
ny khng phi l tp bng hai ln mt tun. ch l by tr
chi bn ngoi vi cc anh ch em cng m tr con lng ging.
Nhng th bn tr lm b cha m chng coi l iu g v vn v
chng c my gi tr. Mt em gi xut thn t gia nh lao ng
Katie Brindle c ht trong dn ng ca sau gi hc trng.
Nhng em t mnh n ng k v cng t i n ch luyn tp
ng ca. Lareau vit:
iu m b Brindle khng lm mt chuyn vn thng tnh vi

cc b m tng lp trung lu, l coi s thch ht h ca con gi
nh mt du hiu tm kim nhng cch thc khc gip em pht
trin th vui y tr thnh ti nng thc s. Tng t nh th, b
Brindle cng khng bn lun v s thch din kch ca Katie hay
by t nui tic rng b khng c iu kin chm bm cho
ti nng ca c con gi. Thay vo , b chp ni nhng k nng
v s thch ca Katie nh th nhng nt c trng ca mt nhn
vt ht h v din kch l mt phn khin Katie ng l Katie.

B ch thy nhng v din m con gi sm vai l d thng v
nh mt cch Katie thu ht s ch .
Cc bc cha m trung lu tr chuyn n ni n chn vi con ci,

lp lun v phn tch vi chng. H khng n thun ra mnh
lnh. H mong i con ci tr chuyn vi h, m phn, t
cu hi vi nhng ngi ln vai tr ca ngi c thm quyn.
Nu bn tr t kt qu km ci trng, cc bc cha m giu c
s cht vn gio vin. H thay mt con ci can thip vo mi
chuyn. Mt a tr m Lareau theo di va b loi khi mt
chng trnh thi hc sinh gii th m ca em ny dn xp em
c thi li ring, kin ngh vi nh trng v lm cho con gi
mnh trng tuyn. Cn cc bc cha m ngho th ngc li. B
quyn hnh da dm v s hi nh trng, h phn ng th ng
v ch rt r ng np pha sau. Lareau vit v mt bc ph huynh
c thu nhp thp:
Ly th d, trong mt cuc hp ca ph huynh v gio vin, b

McAllister (mt ngi tt nghip cp ba) t v th . Bn tnh
ham thch giao du v thn mt sung s m b th hin nh
c giu kn trong khung cnh ny. B ngi thu ngi trn gh
v ko kha o khoc ln kn c, ngi rt lng l. Khi gio vin
thng bo Harold cu con trai b khng np bi tp, b
McAllister lng i v kinh ngc, nhng tt c nhng g b ni ch l
Thng b lm bi nh ri m. B khng h theo st gio vin
hay th thay mt Harold xem li iu gio vin ni. Trong suy
ngh ca b, qun l vic hc hnh ca con trai hon ton ty
thuc vo cc gio vin. l vic ca h, khng phi ca b.
Lareau gi phong cch nui nng con ci ca tng lp trung lu l

nui dy c tnh ton (converted cultivation). l n lc ch
ng bi dng v c nh ti nng, quan im v k nng ca
mt a tr. Cc bc cha m tng bn th ngc li c xu hng
thun theo mt chin lc thc hin trng thnh t nhin. H
ngh mnh c trch nhim quan tm n con ci nhng chng
t trng thnh v pht trin.
Lareau nhn mnh rng phong cch ny khng h u vit hn v

o c so vi phong cch khc. Trong suy ngh ca b, nhng
a tr ngho thng c x tt hn, t nhng nho, sng to hn
trong vic s dng thi gian rt hiu qu, v s hu mt thc
c lp c pht trin lnh mnh. Nhng xt v kha cnh thc
t, vic nui dy c tnh ton li c nhng u th rt ln. Mt a
tr trung lu vi lch trnh c sp xp cht ch c t vo
mt lot nhng tri nghim bin i lin tc. a tr s hc c
cch lm vic theo nhm, hc cch ha nhp trong nhng hon
cnh c b tr cht ch. N c dy cch giao tip mm mng
vi ngi ln, v c cch ln ting khi cn. Trong ngn ng ca
Lareau, tr em tng lp trung lu hc c th thc v quyn
c lm (entitlement).
D nhin, t y cng c ngha tiu cc xt trong bi cnh ngy

nay. Nhng Lareau mun cp n nhng ngha tt p nht
ca thut ng ny: Cc em c x nh th chng c quyn theo
ui s thch c nhn v ch ng kim sot nhng mi tng tc
trong cc bi cnh trng s ; chng sn sng chia s thng tin
v i hi s ch ... Mt k nng thng thng cc tr em tng
lp trung lu l bin i cc mi tng tc sao cho ph hp vi s
thch ca chng. Chng bit r quy lut. Thm ch ngay c lp

4, cc em nh trung lu c v hnh ng trn danh ngha ca
chnh mnh ginh u th. Chng a ra nhng yu cu c bit
cc gio vin v bc s iu chnh th tc sao cho ph hp vi
nhng mong mun ca mnh.
Ngc li, nhng tr em thuc tng lp lao ng hoc nh ngho

li c m t c im l mt cm gic xa cch, ng vc v b
kim thc cht. Cc em khng bit phi lm th no theo
mnh, hoc lm th no ty bin (customize) ni theo mt
thut ng tuyt ho m Lareau sng to ra t c nhng
mc ch ca mnh, bt k cc em ang trong mi trng no.
Lareau miu t chuyn i khm bc s c bit n tng ca Alex

Williams, mt cu b chn tui cng vi m em, Christina. Gia nh
Williams l mt nh giu c.
Trn ng n phng khm bc s, Christina ni vi con: Alex,

con phi ngh xem con mun hi bc s vn g. Con c th hi
bc s bt c th g con mun. Con c th hi bt c iu g.
Alex suy ngh mt pht, ri ni, Con c my ch ni cc di

cnh tay v ci ln kh mi. Christina: Tht ? con l ti ci ln
kh mi mi h? Alex: Vng. Christina: , th th con nn hi
bc s.
Lareau vit, m ca Alex dy cu b rng cu c quyn ln ting

rng cho d cu sp c mt trong mt cn phng vi mt ngi
ln tui hn v l mt nhn vt c quyn nng, th vn hon ton
n tha nu cu b mun i hi quyn li cho mnh. H gp bc
s, mt ngi n ng trc t tun hin hu. ng bo Alex rng

cu b nm trong nhm 95% v chiu cao. Alex lin ngt li:
Alex: Chu thuc nhm g c?
Bc s: Th ngha l trong s mt trm cu b mi tui th chu

cao hn chn mi lm a.
Alex: Chu khng phi mi tui.
Bc s: , h minh ha chu tui ln mi. Chu chn tui

v mi thng. H thng ly nm gn st nht a vo th.
Hy xem Alex ngt li bc s d dng ra sao Chu khng phi

mi tui. chnh l quyn c lm: m cu b cho php thi
bt knh bnh thng nh th bi c mun con trai mnh hc
cch i hi quyn li cho bn thn n trc nhng ngi v th
c thm quyn.
Bc s quay v pha Alex: No, gi s n cu hi quan trng nht.

Chu c iu g mun hi trc khi bc khm cho chu khng?
Alex: m... ch mt thi . Chu b ni cc my ch di cnh tay,

ngay ch ny (ch phn di cnh tay).
Bc s: Pha di phi khng?
Alex: Vng .
Bc s: c ri. Bc s th xem ch trc khi khm k hn

kt lun. Bc s xem vt th no v c th lm g. C au hay
nga khng chu?
Alex: Khng, ch th thi .
Bc s: , bc s xem my vt y cho chu.
Vi nhng a tr tng lp di, kiu tng tc ny n gin l

khng xy ra, Lareau ni. Chng s lng im, ngi ngoan ngon, mt
hng ra ch khc. Alex kim sot c thi im y. Bng cch
nh vic a ra cu hi chun b t trc, cu b thu ht
c s ch ca bc s v xoy vo mt vn m n la chn,
Lareau vit.
Bng cch , cu b chuyn dch thnh cng cn cn quyn lc

xa khi nhng ngi ln v hng v pha mnh. S chuyn i y
din ra m ru. Alex quen vi vic c i x vi thi tn
trng. Cu c coi l c bit v xng ng nhn c s ch
v nim vui thch t pha ngi ln. y chnh l nhng c im
mu cht ca chin lc nui nng c tnh ton. Alex khng h
khoe m trong bui khm. Cu b c x ging nh i vi cha m
cu lp lun, m phn v c tru a vi s thoi mi tng t.
Vic hiu xem kh nng kim sot tnh hung c bit y c ngun
gc t u l rt quan trng. khng phi l di truyn. Alex
Williams khng h c di truyn nhng k nng giao tip vi cc
nhn vt uy quyn t cha m v ng b ging nh cch cu tha
hng mu mt. Cng khng phi vn chng tc: y khng
phi l phng php ring bit ca ngi da en hay da trng.
Thc t, Alex Williams l ngi da en cn Katie Brindle da trng.
y chnh l li th vn ha. Alex c c nhng k nng y bi
trong sut qung thi gian th u ca cu, cha m cu vi n
np ca nhng gia nh c gio dc dy bo cu b cn thn,
thc y, khch l v ch cho cu thy nhng quy tc ca tr chi,

n c l cuc tp dt ngay trong xe hi trn ng n phng
khm bc s.
Khi ni v u th thuc v tng lp x hi, Lareau lp lun, chng

ta ch yu m ch iu ni trn. Alex Williams tri hn Katie
Brindle bi cu b giu c hn v bi cu c hc trng tt
hn, nhng cng v mt l do c l cn ng vai tr then cht
hn thc v quyn c lm m cu b c dy d chnh l
th thi ph hp hon ho cho vic ginh c thnh cng
trong th gii hin i.
4.
y chnh l li th m Oppenheimer s hu cn Chris li thiu

ht. Oppenheimer c nui nng mt trong nhng khu vc
ngoi giu c nht ca Manhattan, l con trai ca mt ha s
thit k v nh sn xut may mc thnh cng. Tui th ca
Oppenheimer chnh l hin thn ca phng php dy c tnh
ton. Vo dp cui tun, c gia nh Oppenheimer s do quanh
vng nng thn trn mt chic xe Packard c ti x li. n ma
h, cu b Oppenheimer c a n chu u thm ng ni. Cu
hc ti trng Vn ha Lun l Central Park West, c l l mt
trong nhng c s gio dc tin tin nht c nc, m theo li
nhng ngi chp bt tiu s cho Oppenheimer th l ni cc
hc sinh thm nhun nim rng h c chun b ci cch c
x hi. Khi gio vin mn ton ca Robert nhn thy cu t ra
bun chn, c chuyn cu hc tr sang lm bi tp c lp.
Khi cn l mt a tr, Oppenheimer am m su tp cc loi

. Ln mi hai tui, cu bt u trao i th t vi cc nh a
cht hc a phng v cc h m cu nhn thy Central Park,
v cu gy n tng mnh ti mc h mi cu n din thuyt ti
Cu lc b Khong vt hc New York. Nh li Sherwin v Bird
vit, cha m Oppenheimer phn ng vi s thch ca cu con trai
bng mt cch thc gn nh l v d chun mc cho sch gio
khoa v chin lc nui dy c tnh ton:
Khip m vi suy ngh phi ni chuyn trc thnh gi ngi

ln, Robert van ni cha cu gii thch gip Cu lc b hiu rng
h mi mt cu b mi mi hai tui. V cng thch th, Julius
khch l con trai mnh n nhn vinh d ny. Vo bui ti c
hn, Robert xut hin ti cu lc b vi cha m mnh, nhng ngi
t ho gii thiu con trai mnh l J. Robert Oppenheimer. Thnh
gi gm cc nh a cht hc v nhng ngi su tp nghip
d git mnh ngc nhin v ln ci khi Robert bc ln khn
i: ngi ta phi tm mt chic thng g cho cu ng ln, nh
th m thnh gi c th trng thy nhiu hn m tc th xon b
x nhoi ln pha trn bc din thuyt. Ngng ngng v lng tng,
nhng Robert cui cng vn c ht nhng ghi chp chun b
v c tng cho c trng pho tay nng nhit.
Liu c phi l k tch khi Oppenheimer xut sc vt qua

nhng th thch trong cuc i mnh? Nu bn c sn mt ngi
cha thnh cng trong th gii kinh doanh, n lt bn s bit
phi m phn th no thot ra khi mt tnh hung kh khn.
Nu bn c gi n hc ti Trng Vn ha Lun l, vy th bn
s khng s hi trc mt dy cc v tai to mt ln trng
Cambridge dn hng cht vn bn. Nu bn hc vt l ti i hc

Harvard, vy th bn s bit phi lm th no tr chuyn vi
mt v tng tng hc ngnh c kh ngay ti trng MIT.
Chris Langan th hon ton tri ngc, ch bit ti s m m

Bozeman, mt mi nh c on v gia trng di tay mt
ngi cha dng gin d v say kht. (Jack) Langan c on
v hnh h tt c chng ti, Mark ni. Mi chng ti u nui
lng on gin s c on . chnh l bi hc m Langan c
c t tui th: nghi ng quyn lc v t ra c lp. Langan
chng bao gi c c ngi cha ngi m dy anh trn ng
ti phng mch bc s xem phi t ln ting ra sao hay lp lun
th no, m phn vi nhng ngi c chc, c quyn. Langan
khng h c c hi hc v quyn c lm. Anh ch hc c s
kim thc. c v l mt iu nh nht, nhng li l mt bt li
mo m cn tr vic xc nh phng hng gia mt th gii
rng ln bn ngoi Bozeman.
Ti cng khng th tm c bt c khon tr cp ti chnh no,

Mark ni tip. Chng ti khng c cht kin thc no, thm ch
m tt v quy trnh. Lm th no np n, cc biu mu giy
t... u phi mi trng ca chng ti.
Nu Christopher c sinh ra trong mt gia nh giu c, nu

anh l con trai ca mt bc s uy tn v c v tr ch cht, ti m
bo vi bn rng anh tr thnh mt trong s nhng nhn vt
m bn vn c thy mt ngi nhn tm bng Tin s tui
mi by, cu em tn Jeff ca Chris ni. Chnh mi trng m
bn nhn thy mnh tn ti trong quyt nh iu y. Kh khn
vi Chris l anh lun cm thy qu bun chn khi phi ngi yn v
lng nghe gio vin ging dy. Nu ai nhn ra tr thng minh

ca anh v nu anh xut thn t mt gia nh coi trng gio dc,
h t s gip anh khng thy chn ngn.
5.
Khi Nhm Mi bc vo tui trng thnh, Terman xem xt cc

ghi chp v 730 ngi v chia h thnh ba nhm. Trong 150
ngi chim 20% ri vo mt nhm m Terman gi l Nhm A.
H u l nhng ngi thnh cng thc s lut gia, nh vt l,
k s v vin s. 90% nhm A tt nghip i hc v h ginh c
98 tm bng bc sau i hc. 60% gia thuc vo Nhm B,
nhng ngi t mc hi lng. 150 ngi di cng l Nhm
C, nhng ngi Terman nh gi l pht huy c t nht nng
lc tr tu siu vit ca mnh. H ch l cc cng nhn bc vc hoc
nhng nhn vin k ton lng nhng v c nhng ngi nm cho
queo trn gh bnh ti nh m chng c ngh ngng g.
Mt phn ba ca Nhm C b d i hc hay cao ng. Mt phn

t ch c bng trung hc, v tt c 150 ngi Nhm C nhng
ngi tng c lc c gn cho ci mc thin ti tng cng li
ch c tm tm bng bc sau i hc.
Vy im khc bit gia nhng ngi Nhm A v Nhm C l g?

Terman phn tch tt c nhng cch l gii c th hiu c.
ng xem xt sc khe th cht v tinh thn, cc ch s nam
tnh/n tnh v c nhng s thch cng nh hng th ngh
nghip ca h. ng so snh tui h bt u tp i v tp ni
cng nh mc IQ chnh xc h t c tiu hc v trung hc.
Cui cng, ni ln mt th ng vai tr quan trng: hon cnh gia

nh.
a s p o ca Nhm A xut thn t tng lp trung v thng

lu. Nh ca h y cht sch v. Mt na s ngi cha ca Nhm
A c trong tay tm bng i hc hoc trn i hc v iu xy
ra vo thi im m gio dc i hc vn l him hoi. pha bn
kia, Nhm C li xut thn t mt hon cnh khc hn. Gn mt
phn ba nhm ny c cha hoc m b hc trc lp tm.
n mt thi im, Terman cho cc chuyn vin ca mnh n

thm tt c cc em trong nhm A v C, xp loi tnh cch v hnh
vi ca chng. iu h pht hin ra cng chnh l tt c nhng g
bn c th mong i nu em so snh con tr c nui dng
trong bu khng kh nui dy c tnh ton vi tr em nui dy
theo cch cho pht trin t nhin. Cc em nhm A c nh
gi l hot bt, t ch, li cun v c n mc p hn. S thc l
im s trn c bn chiu kch ny cch bit n ni khin bn
ngh l bn ang nhn vo hai loi ngi khc hn nhau. Tt nhin
l khng phi th. n gin l bn ang nhn thy s khc bit
gia nhng em c gia nh gio dc th hin mt tt p
nht trc cuc i v mt bn l nhng em b chi t tri
nghim y.
Nhng kt qu nghin cu ca Terman tht ng au bun. ng

qun rng cc i tng nhm C tng ti nng gh gm n
mc no. Nu bn gp cc em tui ln nm hay su, bn t b
p o bi s hiu k, u c lanh li v v lp lnh tot ra t tr
thng minh ca chng. Cc em l nhng k xut chng thc th.
S tht hin hin trong nghin cu ca Terman l, hu nh khng
c thn ng no xut thn t tng lp di li t c thnh

cng to ln trong cuc i sau ny.
Vy th cc i tng nhm C thiu ht iu g? Chng phi th g

t hoc v phng tm kim; khng phi th g c m
ha trong DNA hoc ni cng vo cc vi mch ca no b. Cc em
thiu i mt th m nu bit chng cn, ta hon ton c th mang
ti cho chng: mt cng ng xung quanh gip chng chun b
tht thch hp vi th gii. Nhm C b lng ph ti nng. iu
m chng khng ng phi chu.
6.
By gi, Chris Langan sng trong mt nng tri nui nga vng
nng thn Missouri. Anh chuyn v y vi nm trc, sau khi kt
hn. Anh gi vo tui ng tun, nhng trng tr hn rt
nhiu so vi tui thc. Anh c tm vc to khe, ngc vng n nang
vi bp tay to b, tc chi ngc t trn ra pha sau. Anh c mt
b ria gn gng mu xm v eo knh kiu phi cng. Nu nhn vo
mt anh, bn c th thy v thng minh rng rc trong .
Mt ngy in hnh ca ti l th ny: thc dy v pha c ph, ri

i vo phng, ngi trc my tnh v bt u vi bt c th g ti
ang lm d hi m trc, anh k ti nghe khng lu trc y.
Ti nghim ra l nu ti i ng vi mt cu hi treo sn trong
u, th tt c nhng g ti phi lm l tp trung vo cu hi
trc khi ln ging v chc chn l ti lun c c cu tr li
vo bui sng. i khi ti tm ra cu tr li bi ti m thy v
ti c th nh c n. Nhng ln khc th ti ch cn cm gic
c cu tr li, ti bt u g bn phm v cu tr li hin ln

trn mt giy.
Anh bt u c cc tc phm ca gio s ngn ng hc Noam

Chomsky. C hng chng sch cht ngt trong phng lm vic ca
anh. Anh lin tc mn sch th vin. Ti lun cm thy l
cng tip cn gn hn vi nhng ngun thng tin ln, bn s cng
c iu kin tt hn, anh ni.
Langan c v mn nguyn. Anh c trong tay l nga trong trang

tri chm nom, nhng cun sch c v c ngi v m anh
yu thng. l mt cuc sng tt p hn nhiu so vi vic
lm mt anh bo k.
Ti khng ngh l ngoi kia c ai thng minh hn ti, anh tip

tc. Ti cha tng gp mt ai nh ti hay cha tng nhn ra mt
du hiu no cho thy c ai thc s s hu nng lc nhn thc
cao siu hn. Cha bao gi gp v ti khng ngh ti s gp c.
Ti c th u c ti hon ton ci m trc mi kh nng. Nu
ai thch thc ti 'Ny, ti ngh rng ti thng minh hn anh
y' ti ngh l ti c th nh bi ngi .
Nhng g anh ni c v khoe m, nhng khng hn vy. M l iu

ngc li mt cht tm thi phng ng. Sut my chc nm nay
anh thc hin mt d n vi mc tinh vi gh gm nhng
hu nh cha c phn no trong cng trnh nghin cu ca anh
tng c cng b, cc nh vt l, cc nh trit hc v ton hc
nhng ngi c kh nng kim nh gi tr ca nhng nghin cu
cng cha bao gi c. Langan y, mt ngi s hu tr no
c mt khng hai, nhng n gi vn cha h c bt c nh
hng no ln th gii. Anh cha tng din thuyt mt bui hi

tho chuyn ngnh, cha tng ch tr mt bui bo co tt nghip
ti mt trng i hc danh ting no. Anh vn sng trong mt
trang tri nui nga kh ti tn pha bc Missouri, mc qun
jeans v o ba l ngi trong chic gh ta. Hn ai ht anh hiu r:
y chnh l tnh cnh tr tru gh gm ca thin ti Chris
Langan.
Ti cha tng eo ui mt nh xut bn danh ting no, iu

m ng ra ti nn lm, anh tha nhn. Vo ve xung quanh, t
vn vi cc nh xut bn, c gng tm ra mt i din gip ti
xut bn. Ti cha tng lm th, v ti cng chng hng th g vi
vic .
l mt li th nhn v tht bi. Mi tri nghim anh tng c

bn ngoi tr c ca mnh rt cc u nhum v bun thm. Anh
hiu mnh cn phi ho nhp vi th gii tt hn na, nhng anh
khng bit phi lm th no. Anh thm ch chng thit lp ni mt
cuc tr chuyn vi gio vin dy mn tch phn. C nhng iu
m ngi khc vi tr tu km hn li gii quyt d dng. Nhng
l bi h nhn c s gip trong sut qu trnh, cn
Langan th cha bao gi. khng phi mt ci c, m l hin
thc. Anh phi t xoay xa mt mnh. V khng ai khng mt
ngi sao ca nhc, khng mt vn ng vin chuyn nghip, khng
mt t ph phn mm, thm ch khng c thin ti no n
thng c m li c th thnh cng.
Chng V. Ba bi hc ca Joe Flom

1.
Joe Flom chnh l sng lp vin cn sng cui cng gp tn trong

hng lut Skadden, Arps, Slate, Meagher v Flom . ng c mt gc
lm vic trn tng chp ca ta nh Cond Nast Manhattan. ng
thp v hi g. u to, tai ln vi di tai di, i mt nh mu
xanh n sau mt knh kiu phi cng to qu kh. Gi th ng kh
gy, nhng trong nhng thng ngy huy hong, ng rt b v. ng
lt tt khi bc i. ng ng sng khi suy ngh. ng lm bm khi
tr chuyn, v khi ng bc xung khu snh ca Skadden, Arps,
nhng cuc i thoi ch cn l lo pho im lng.
Flom sinh trng ti vng ph cn Borough Park ca Brooklyn,

ng trong thi k i khng hong . Cha m ng l dn nhp c
Do Thi n t ng u. Cha ng Isadore vn l ngi t chc
nghip on trong ngnh may mc, sau chuyn sang cng vic
may m vai cho trang phc n. M ng th nhn trang tr th
cng v lm thm ti nh. H ngho tng thm thng. Khi Joe
ln, hu nh nm no gia nh ng cng chuyn nh, v thi by
gi, theo thng l ch nh s cho ngi thu mi min ph mt
thng tin nh, iu rt quan trng i vi gia nh Flom.
Ln ln, Flom d tuyn vo trng trung hc cng lp Townsend

Harris danh gi, mt trng m trong bn mi nm tn ti
sn sinh ra ba ngi ginh gii Nobel, su ngi ot gii Pulitzer,
mt thm phn Ta n Ti cao Hoa K, cha k n George
Gershwin v c Jonas Salk, nh sng ch vaccine bi lit. Flom
c tuyn vo trng. M Flom cho cu mi xu n im tm

mi sng ba chic bnh rn, nc cam v c ph ti ca hiu
Nedick's. Sau gi hc, Flom lm thm vic y xe ct kt ti khu
may mc. ng tri qua hai nm hc ca m ti Trng City khu
thng Manhattan, lm vic qun qut c ngy trang tri cuc
sng, ng k gia nhp qun i, hon thnh ngha v ri ng
tuyn vo Trng Lut Harvard.
Ti c m c vo ngnh lut t hi mi su tui, Flom

ni. Cha c mt tm bng no trong bng thnh tch nhng
trng Harvard vn ng nhn ng. Ti sao ? Ti vit cho
h mt bc th thuyt phc h rng ti chnh l cu tr li tuyt
ho . Cch Flom gii thch s vic, vi li ni vn tt c trng
thuyt phc c Harvard nhn ng vo hc, l thi im cui
nhng nm 1940. Hc ti trng, ng chng bao gi ghi chp.
Nm th nht, chng ti thng p dng mt phng php hc
bng cch ghi chp cn thn v tnh hung trn lp, tm tt li, ri
ghi ln na vo mu giy, dn ln trn u mi h s , Charles
Harr mt bn cng lp vi Flom nh li. l cch chng ti
hc v cc v x n. Nhng Joe th khng. Anh y chng lm g c.
anh y c mt phm cht m chng ti lun ngh v xp vo
nhm t duy nh lut s . Anh y c nng lc phn x tuyt
vi.
Flom c vinh danh trong tp ch Law Review mt vinh d

dnh cho sinh vin ng u lp. Trong dp ngh l Ging sinh hi
nm th hai, sut ma tuyn dng, Flom n New York d
phng vn vi nhng hng lut ln thi . Ti l mt thng b
bo bu lng ngng, vng v. Ti khng thy thoi mi lm, Flom
nh li. n cui ma tuyn dng, ti l mt trong hai a cn li

ca lp khng kim ni mt cng vic. Th ri mt ngy kia, mt
trong s cc ging vin ni rng c my ngi ang khi s mt
hng lut. Ti gp h v trong sut bui gp, h ni cho ti nghe
v nhng mo him ca vic chung tay gp sc vi mt hng lut
v danh, cha c ly ni mt khch hng. H cng ni, ti cng
thch h hn. Th nn ti bo ngay: th sao ch, ti mun n
nhn c hi ny. Tt c gom gp li vi nhau c ba nghn su
trm -la mt nm, cng l mc lng khi im. Ban u,
ch c Marshall Skadden v Leslie Arps c hai u b mt hng
lut quan trng ti Ph Wall t chi v John Slate, vn lm vic
hng hng khng Pan Am. Flom l cng s ca h. H c mt vn
phng nh xu trn tng chp ca ta nh Lehman Brothers Ph
Wall. Chng ta chuyn v lnh vc lut no? Flom ni ri ci
vang. Bt c v no n tay!
n nm 1954, Flom m nhn v tr qun l cho Skadden, v

hng lut ca h bt u pht trin mnh. Rt nhanh chng, cng
ty c mt trm lut s. Ri hai trm. Khi t ti con s ba trm,
mt trong s cc cng s ca Flom Morris Kramer n gp Flom
v by t rng ng cm thy rt ti li v tuyn vo nhng
ngi tr tui mi tt nghip t trng lut. Hng Skadden pht
trin qu mnh, Kramer ni, n mc kh lng tng tng ni
cng ty s pht trin hn nh th c th bt bt c ai trong
s nhng nhn vin y. Flom ni vi Kramer, C sao u, chng
ta s tng ln thnh mt nghn nhn vin. Flom chng bao gi
thi tham vng.
Ngy nay hng Skadden, Arps tr thnh mt trong nhng

hng lut ln v quyn lc nht th gii, c gn hai nghn lut s
ti hai mi ba vn phng trn khp th gii, v thu v hn 1 t
la mi nm. Trong vn phng ca mnh, Flom trng nh ng
chp vi tng thng George Bush (cha) v Bill Clinton. ng sng
trong cn h rng thnh thang thuc mt ta nh xa hoa khu
thng Manhattan. Trong sut gn ba mi nm, nu mt cng ty
no nm trong danh sch Fortune 500 sp b thn tnh hay
ang nh thn tnh ai , hoc n gin l mt nhn vt tai to
mt ln trong lnh vc no gp rc ri, Joseph Flom t hn phi
l lut s cn Skadden, Arps l hng lut i din cho h nu
khng phi th, cng ty chc hn phi c gi m c
Skadden, Arps bo v.
2.
Ti hi vng by gi bn ang hoi nghi v kiu cu chuyn th

ny. Mt a tr ngun gc nhp c thng minh vt qua i
ngho v i khng hong, khng th tm ni mt cng vic ti
nhng hng lut c h hp hi ni thnh th, t lm nn nghip
ln da vo cnh tranh v nng lc thc s. l mt cu chuyn
t khn kh i ln giu sang, v tt c nhng g chng ta hc c
cho n lc ny t cc tuyn th khc cn cu, cc t ph phn
mm cho ti Nhm Mi u gi ra mt iu: thnh cng khng
din ra theo cch . Nhng ngi thnh t khng lm nn mi
th mt mnh. Vic h xut thn t u l rt quan trng. H
khng phi l sn phm ca nhng ni chn v mi trng ring
bit no .
Cng ging nh cch chng ta tm hiu v Bill Joy v Chris Langan,

hy bt u vi Joseph Flom, ln ny vn dng tt c nhng g
chng ta thu nhn c t bn chng u tin ca cun sch
ny. Khng ni thm g na v tr thng minh, tnh cch hay tham
vng ca Joe Flom, mc d hin nhin l ng c tha ba yu t
ny. Khng cn thm bt c li khen ngi no t cc khch hng
v ti nng thin bm ca Flom. Khng thm bt c cu chuyn
mu m no v ci s ni nh cn ca hng Skadden, Arps, Slate,
Meagher & Flom.
Thay vo , ti s k mt lot cu chuyn gp nht t th gii

dn nhp c New York ni Joe Flom ln ln theo li ca
mt bn hc trng lut, mt cp cha con tn gi Maurice v Mort
Janklow, cp v chng c bit Louis v Regina Borgenicht vi
hi vng gii p c mt cu hi then cht: Nhng c hi ca Joe
Flom l g? Bi chng ta bit rng Nhng k xut chng lun nhn
c s gip trn con ng lp thn lp nghip, liu chng ta
c th r sot trong h sinh thi bao quanh Joe Flom v nhn din
nhng iu kin gp phn nh hnh nn chnh anh?
Chng ta c k nhng cu chuyn t khn kh tr thnh giu c

bi chng ta cm thy iu g tht cun ht trong tng v
mt ngi anh hng n thng c m chin u ngoan cng
trc nghch cnh p o. Nhng cu chuyn tht v cuc i Joe
Flom ha ra li hp dn hn nhiu so vi phin bn m tnh thn
thoi bi tt c nhng iu c v l bt li trong cuc i rng
ng l a tr ngho kh sinh trng trong gii cng nhn may;
rng ng l ngi Do Thi gia thi bui dn Do Thi b phn bit
i x nng n; rng ng ln ln trong giai on i khng hong
th tri vi d tnh, li tr thnh nhng li th ca ng. Joe Flom

l mt k xut chng. Nhng ng khng phi mt k xut chng
bi nhng l do nh bn thng ngh, v cu chuyn v s qut
khi ca Joe l mt hnh mu thu hiu s thnh cng trong
ngnh lut. Thc ra, n cui chng ny, chng ta s thy rng
hon ton c th ly bi hc ca Joe Flom p dng cho th gii
lut gia New York, v d on hon cnh gia nh, tui tc v
ngun gc ca nhng lut s quyn lc nht trong thnh ph, m
khng cn bit n bt c mt chi tit ph tr no v h. Nhng
trc ht chng ta i tip .
Bi hc s Mt: Tm quan trng ca vic l mt ngi Do Thi
Alexander Bickel l mt trong nhng bn hc ca Joe Flom ti

Trng Lut Harvard. Cng nh Flom, Bickel l con trai mt gia
nh Do Thi nhp c t ng u v sng Brooklyn. Ging nh
Flom, Bickel tng hc ti trng cng New York v tip n l
Trng City (CCNY mt trong nhng c s ging dy sau i hc
thuc i hc New York). Ging nh Flom, Bickel cng l ngi sao
sng trong lp hc trng lut. Thc ra, nu s nghip khng b
ct ngang bi cn bnh ung th, Bickel c l tr thnh chuyn
gia v hin php xut sc nht trong th h ca ng. Cng ging
nh Flom v cc bn hc cng lp cn li trng lut, Bickel
n Manhattan trong sut ma tuyn dng dp l Ging sinh hi
nm 1947 tm vic.
im dng chn u tin ca Bickel l hng lut Mudge Rose

ca Ph Wall, mt ni cng truyn thng v c k nh bt c hng
lut no thi by gi. Mudge Rose c thnh lp t nm 1869.
chnh l ni Richard Nixon hnh ngh nhiu nm trc khi c
c tng thng M vo nm 1968. Chng ti ging nh mt qu b

ch mun tn mnh xut hin trn mt bo hai ln khi ra i v
lc cht i, mt trong nhng thnh vin ch cht ca Mudge Rose
v von y chun xc v phng chm hot ng ca hng.
Bickel c dn i vng quanh cng ty v b ht ngi ny n
ngi kia phng vn, cho n khi ng c a n th vin
trnh din trc mt trong nhng lut s ch cht ca hng. Bn
c th tng tng ra khung cnh : mt cn phng tng p ti
mu, tm thm Ba T tinh xo sn, nhng tuyn tp lut ba da
cht chng lp lp, nhng bc tranh mu du ha chn dung qu
ng Mudge v qu ng Rose trn tng (tc l hai ngi sng lp
nn hng lut ny ND).
Nhiu nm sau Bickel k li, Sau khi h dn ti qua c bui phng

vn v mi th khc, ti c a n (ch lut s thnh vin
chnh), ngi lnh trch nhim ni vi ti rng vi mt ngi c
lai lch nh ti, bn c th tng tng c Bickel t hn phi
ngng li trc khi nhc li cm uyn ng ch thn phn nhp c
ca ng, ng nhin s tin xa. Nhng ti buc phi hiu rng
kh nng tuyn dng mt k c lai lch nh ti vo mt hng lut
nh th l t i ti c no. V trong khi ng ta chc mng nhng
tin b ca ti, ti nn hiu l ng nhin ng ta khng th nhn
ti vo lm. Tt c bn h u rt vui mng c gp ti v ch
th m thi.
C th thy r rng t bn sao nhng hi tng qu kh ca

Bickel rng ngi phng vn ng thc s chng bit phi x tr ra
sao vi thng tin y. Tnh n thi im bui phng vn, Bickel
nh cao thanh danh. ng tham gia tranh tng cho v n ti
Ta n Ti cao. ng chp bt cho nhng cun sch ni ting

nht. Vic Mudge Rose ni khng vi Bickel bi lai lch ca ng
ging ht vic Chicago Bulls t chi Michael Jordan bi h chng
ly lm thch th vi nhng anh chng da en n t khu Bc
Carolina. iu tht v ngha.
Nhng vi nhng siu sao th th no? ngi phng vn hi li,

rng: Liu h c dnh ngoi l no cho anh khng?
Bickel: Siu sao, nhng vn l ngi nhp c thi ...
Vo thp k 1940 v 1950, nhng hng lut lu i ca New York

hot ng nh mt cu lc b t vy. H u t tr s ti nhng
ta nh sang trng, mt tin p granite trung tm Manhattan,
ngay Ph Wall. Cc thnh vin nhng hng lut hng u u tt
nghip t nhng trng thuc nhm Ivy League, lui ti nhng
nh th ging nhau, v cng ngh h ti nhng th trn ven bin
Long Island. H vn nhng b vest xm mu th cu. Mi hip
ng cng tc gia h c bit ti nh l nhng hng giy
trng r rng l m ch nhng k vn trng bnh tn cc
cu lc b in d hoc tic coctail, v h rt kht khe vi nhng
ngi h tuyn vo. Nh trong nghin cu v gii lm cng vic
php l thi by gi, Erwin Smigel vit trong tc phm The Wall
Street Lawyer (tm dch: Lut gia Ph Wall): Bn h tm kim:
nhng lut s gc Bc u, c tnh tnh d chu v v b ngoi sch

s a nhn, l sinh vin tt nghip t nhng trng tt, c lai
lch x hi v nhng kinh nghim trong cc s v ca th gii
thng lu, v c ph cho sc chu ng to ln. Mt v cu
trng khoa trng lut trong khi tho lun v nhng phm cht
m cc sinh vin cn c ginh c mt cng vic, a ra

mt bc tranh c l cn thc t hn: c c mt cng vic
(cc sinh vin) cn phi c nhng quan h gia nh ng k, c
nng lc ng k v c nhn cch ng k, hoc l s kt hp ca
nhng yu t ny. Ci gi l kh nng c tip nhn c to ra
t tng ho cc yu t ny. Nu mt ngi c bt c yu t no
trong s nhng iu ny, anh ta c th kim c mt cng vic.
Nu anh ta c c hai, anh ta c la chn cng vic; nu anh
ta c c ba, anh ta c th i bt c u.
Tc Bickel khng chi bng mt. Mt anh cng khng c mu

xanh dng. Anh ni ting Anh vi mt ging kh cng, cc mi
quan h gia nh th ch yu ch l con trai ca ng b Solomon v
Yetta Bickel Bucharest, Romania, v gn y nht, th mt khu
ho lnh Brooklyn. Thn th ca Flom cng chng kh khm g
hn. ng ni rng cm thy khng thoi mi khi n phng
vn khu trung tm, v ng nhin l th tht: Flom ln, lng
ngng, l ngi Do Thi v tr chuyn vi cht ging mi u u
mang gc gc Brooklyn, v bn c th tng tng ra Flom b
nh gi ra sao qua con mt ca mt k tc bch kim vn con nh
trm anh th phit. Nu bn khng c c gc gc, tn gio v
tng lp x hi tt v bn li tt nghip t trng lut vo thi
by gi, bn s phi xin vo mt hng lut nh hn, mt hng
hng hai, kiu mi pht ln cn xa mi snh kp nhng tn tui
gh gm khu trung tm, hoc n gin l bn phi t gy dng
vic lm n cho mnh v nhn bt c v no n tay bt c s
v dnh dng n php l no m nhng hng nh m khu
trung tm khng thm m xa n. iu c v bt cng khng
khip. Nhng ging nh trng hp rt hay xy ra vi nhng k
xut chng, vic nm bt ly mt khong li tm thi nh th

chnh l mt c hi bng vng.
4.
Nhng cng ty lut k cu Ph Wall c nim rt r rng v vai

tr ca h. H l cc lut s hp thnh lin on. H i din cho
nhng tp on ln v danh ting nht nc M, v i din
ng ngha vi vic h gii quyt cc cng vic lin quan n thu
m v php l ng sau vic pht hnh c phiu v tri phiu, m
bo rng cc khch hng ca mnh khng m b vo cc c quan
lin bang. H khng tin hnh cc v kin tng, tranh chp; ng
th, rt t hng lut c ring mt b phn chuyn trch tranh tng
v trnh cc v kin co, t tng. Nh li ca Paul Cravanth
mt trong nhng sng lp vin ca hng Cravath, Swaine & Moore
hng lut thun kiu giy-trng c ln din t nh th
ny, cng vic ca lut s l dn xp cc tranh chp trong phng
hi ngh ch khng phi phng x n. Trong s cc bn hc ca
ti Harvard, cng vic m nhng ngi tr trung sng sa nht
lm l lin quan n chng khon hoc thu , mt hi vin thuc
mt hng giy-trng khc nh li. l nhng lnh vc sang
trng, danh gi nht. Kin tng ch l th dnh cho hng vai u tht
bp, khng dnh cho nhng ngi nghim tc. Thi by gi cc
tp on khng kin co ln nhau.
Lnh vc m cc hng lut k cu cng khng ng n chnh l

vic tham gia vo nhng v thn tnh cng ty th bo. Vic tht
kh m tng tng trong thi bui ngy nay, khi m nhng k
sn tm cng ty v nhng doanh nghip c phn t nhn mi mit
nut chng ht cng ty ny n cng ty khc. Nhng cho ti trc
thp nin 1970, s l tri o l nu mt tp on mua li mt tp

on khc trong khi i tng khng mong mun. Nhng ni nh
Mudge Rose hay cc cng ty lut khc Ph Wall s khng nhn
nhng v lm n kiu vy.
Vn vi cc v thn tnh th bo chnh l ch chng th

bo, Steven Brill ngi sng lp ra t tp ch thng mi
American Lawyer ni. Nh th l khng nam nhi i trng phu.
Nu ngi bn thn nht trng Princeton ca bn ang l CEO
ca Cng ty X, anh ta b tut dc sut mt thi gian di, mt k
sn cng ty no xut hin v ni rng cng ty ny chn qu, n
lm anh thy thp thm khng vui. Bn s ngh l, nu anh y ra
i, th th c l ti cng ra i. chnh l ton b nim v vic
khng lm xo trn s yn tnh c bn v trt t n nh ca mi
th.
Th cng vic n tay i vi th h lut s ngi Do Thi n

t Bronx v Brooklyn hi nhng nm 1950 v 1960, chnh l
nhng s v m cc hng lut giy-trng coi r: cc v kin tng
tranh chp v quan trng hn, l nhng cuc tranh u bng y
quyn (proxy fights) nhng th on php l trung tm ca
cc cuc u thu mua li th bo. Mt nh u t c hng th vi
mt cng ty no ; anh ta s t co ban qun l l bt ti v dng
v gi th n cc c ng, c gng li ko h trao cho anh ta s
y quyn anh ta c th b phiu nh bt ban lnh o cng
ty. V thc hin cuc tranh u bng y quyn nh th, lut s
duy nht m nh u t c th trng cy c l mt nhn vt
kiu nh Joe Flom.
Trong cun Skadden, nh s hc php l Lincoln Caplan miu

t th gii nhng cuc thao tng cng ty thu s khi:
Ngi chin thng trong mt cuc tranh u bng y quyn c

quyt nh ti hang rn (Cch gi chnh thng phi l phng ti
v). Lut s ca mi bn gp g cc thanh tra vin, cng vic
chnh l chp nhn hoc bc b nhng y nhim c vn . S v
ny thng din ra kh sung s, d sinh s v rt si ni. Cc i
th i khi vn T-shirt, n da hu hoc chia s vi nhau mt chai
ru scotch. C nhng v him hoi, kt qu ca vng u hang
rn li thay i c kt cc cui cng ca phi v v dn ti phi
phn x bng mt l thm duy nht.
Cc lut s thng c gng nh ot mt bui tranh u nh th

bng cch sp xp triu tp nhng thanh tra vin vn chu n h;
cc thanh tra vin thng thng ht nhng iu x g m hai bn
mi. Lut s ca ban qun tr cng ty phn i vic y quyn ca
pha i th (Ti thch thc vic ny!) v ngc li Cc lut s
ginh th thng phong trong vng hang rn ny thng vt
qua c li phn i . C nhng lut s nm r cc quy tc ca
cuc tranh u y quyn, nhng khng ai c th c khi hn Joe
Flom trong mi cuc chin
Flom bo (pht ph ti hn mt trm cn Anh, mt lut s tng k

li), dng v km hp dn (trong mt mt cng s, Flom ging
nh con ch vy) v bng quan vi li ng x x hi t nh (ng ta
s trung tin ngay chn cng cng hoc ph khi x g vo mt
ngi i thoi m khng thm xin li). Nhng theo nh gi ca
cc bn hc v mt vi i th, ch chin thng ca Flom l
khng th vt qua v ng lun rt xut sc.
Cc hng lut giy-trng cng s vi n Flom bt c khi no c

mt k sn tm cng ty tin hnh tn cng mt trong nhng khch
hng ca h. H s khng ng chm g vo s v ht. Nhng h
rt vui lng c chuyn v vic sang cho hng Skadden, Arps.
Chuyn mn ban u ca Flom chnh l cc v tranh u bng y
quyn, v khng phi th chng ti lm, cng ging nh l
chng ti khng tip nhn nhng s v lin quan n hn nhn
vy, Robert Rifkind, mt lut s thnh vin lu nm ca hng
Cravath, Swaine & Moore ni. V th l chng ti khng c
mong mun bit thm g v vic . Ti vn nh mt ln chng ti
gp s v lin quan n tranh chp bng y quyn, mt trong
nhng cng s cao cp ca hng ti ni rng, c ri, li Joe vo.
Anh ta bc vo mt phng hi ngh, chng ti ngi xung quanh
trnh by vn , anh ta by cho chng ti cch phi lm g v
bc ra. Ti ni, 'Chng ta cng c th lm nh th m, anh bit
ch.' V ngi cng s ca chng ti ni ngay, 'Khng, khng,
khng, khng c. Chng ta khng lm vic u.' Ch n gin
bi chng ti khng lm nhng vic .
V ri n thp nin 1970. Mi c cm dai dng i vi cc v kin

tng phi chp nhn tht bi. Vic vay mn tin bc d dng
hn, lut l lin bang c ni lng, th trng tr nn quc t
ha. Cc nh u t quyt lit hn v kt qu l mt t bng n
c v s lng v quy m cc cuc thn tnh cng ty. Nhng nm
1980, nu anh n d Bn trn Doanh nghip (hip hi cc lnh
o tp on chnh yu ca Hoa K) v ly kin thm d xem
liu cc cuc thn tnh th bo c nn c cho php hay khng,
hai phn ba s ni Khng, Flom k. Gi y, cuc b phiu s gn
nh ng lng nht tr rng C. Cc cng ty cn phi c bo v
trong cc cuc kin tng chng li ch th ca mnh. Nhng k

kin tng th bo cn phi b tr n. Nhng nh u t mun n
ti nut sng nhng i th t khng va lng cng cn n s
gip cho chin lc php l ca mnh, v cc c ng th cn
n ngi i din chnh thc. S tin tr cho cc s v ny ngy
cng ln. T gia thp nin 1970 cho n cui nhng nm 1980,
khon tin vo cc v sp nhp v mua li cng ty hng nm
Ph Wall tng ln 2.000%, t nh im l xp x mt phn t
nghn t -la.
Vy l nhng s v m cc hng lut k cu khng mun ng tay

vo nhng v thn tnh cng ty v kin tng th bo gi y
tr thnh cng vic m mi hng lut u mun lm. V chuyn
gia trong hai lnh vc php l tr nn cm cn nh vy l ai?
Chnh l nhng cng ty lut c thi ch chu ra v xp v tr th
cp, c khi dng bi nhng ngi khng th kim c cng
vic no ti cc hng lut khu trung tm thnh ph hi mi hay
mi lm nm trc .
(Cc hng giy-trng) vn khng quan tm ti cc v thn tnh,

sp nhp khi cuc chi vo hi kh rm r. Ti lc h quyt
nh rng c l nn tham gia vo vic lm n , th chng ti
tung honh lu lu ri, Flom ni. V mt khi bn gy dng
c ting tm trong vic thc hin nhng s v kiu y, cng
vic s tm n bn u tin.
Th ngh xem iu ny gn gi ra sao vi nhng cu chuyn ca

Bill Joy v Bill Gates. C hai ngi bn h u lm vic cc
nhc trong mt lnh vc kh v danh tiu tt m chng my hi
vng to tt t c thnh cng thc t. Nhng ri BM! cuc
cch mng my tnh c nhn n ra, v hai ngi h c sn mi

nghn gi tch ly trong tay. H sn sng. Flom cng c tri
nghim tng t. Sut hai mi nm ng mi gia hon thin
ngh nghip ca mnh ti Skadden, Arps. Ri th cuc i thay v
ng sn sng. ng khng h chin thng nghch cnh. Thay vo
, th ban u vn l nghch cnh cui cng li tr thnh mt c
may.
Khng phi my ngi l nhng lut s thng minh xut

chng g, Rifkind ni. Ch l bi h c mt k nng vn c trui
rn sut bao nhiu nm t nhin li tr nn rt c gi tr.
Bi hc th Hai:
May mn v mt nhn khu hc
5.
Maurice Janklow trng tuyn vo Trng Lut Brooklyn nm

1919. ng l con trai c trong mt gia nh Do Thi nhp c t
Romania. ng c tt c by anh ch em. Ngi em t kinh doanh
mt tim bch ha nh Brooklyn. Hai ngi khc lm n trong
lnh vc may mc dnh cho nam gii, mt ngi c studio thit
k ha, mt ngi khc lm m lng, v mt ngi na lm
trong lnh vc ti chnh tp on xy dng Tishman Realty.
Mc d vy, Maurice l ngi duy nht hc i hc, hc cao hiu

rng nht trong gia nh. ng nhn c bng lut v gy dng
ngh nghip ti Ph Court khu trung tm Brooklyn. Maurice l
mt ngi n ng dng v lch lm vn hiu Brooks Brothers
v m mm. Ma h, ng i mt chic m rm ca ngi cho
thuyn. ng kt hn vi Lilian Levantin c con gi xinh p ca

mt nhn vt c thanh th ng h truyn thng v gio l Do Thi.
ng i trn mt chic xe hi ln. ng cng gia nh chuyn n
sng Queens, mt trong nhng khu ng c sm ut nht
thnh ph New York. V sau ng cng mt cng s na tip
qun mt doanh nghip sn xut giy vit c nhng du hiu
ha hn s to nn c to ln.
Tt c nhng du hiu , xt trn bt c kha cnh no cng ch

ra rng ng l kiu ngi s c th pht t vai tr mt lut s
ca New York. ng thng minh v c hc hnh cn thn. ng
xut thn t mt gia nh c nui dy t t ph hp vi nhng
quy tc ca h thng ng thi. ng sng ti mt khu vc kinh
t pht t. Nhng c mt iu k l: thnh cng khng bao gi
xy n. S nghip ca Maurice Janklow khng h ct cnh nh
ng hi vng. Lun lun trong suy ngh ca mnh, ng thc s cha
bao gi vt ln khi Ph Court Brooklyn. ng cht vt v long
chong c tin ln.
Tuy vy, Maurice Janklow c mt ngi con trai tn Mort v sau

cng tr thnh mt lut s, v cu chuyn ca cu con trai th
khc nhiu so vi ngi cha. Mort Janklow gy dng mt cng ty
lut t ng nt hi nhng nm 1960, sau kin to nn mt
trong nhng h thng nhng quyn thng hiu truyn hnh cp
sm nht ri bn li vi ci gi cao ngt ngng cho Cox
Broadcasting. Mort khi s mt i din xut bn hi nhng nm
1970 v gi y l mt trong nhng i din xut bn c uy tn
nht th gii. Mort s hu mt chic phi c. Tt c nhng gic m
tng chi b ngi cha gi y c ngi con thc hin trn

vn.
V u Mort Janklow thnh cng trong khi Maurice Janklow th

khng? D nhin c hng trm li p tim nng cho cu hi y.
Nhng hy cng gi li trang sch c phn tch v cc nh ti phit
kinh doanh sinh hi nhng nm 1830 v cc lp trnh vin phn
mm sinh vo nm 1955 v nhn vo s khc bit v th h gia
hai cha con nh Janklow. C tn ti mt thi im hon ho cho
cc lut s gc Do Thi New York ra i khng? Ho ra l c, v
y cng l mt thc t tng t gip gii thch mt iu: thnh
cng ca Mort Janklow chnh l chic cha kha th hai lm nn
thnh cng ca Joe Flom.
6.
Nghin cu ca Lewis Terman v thin ti c gi hn vn nh

trong chng vit v Chris Langan l cng trnh iu tra xem
mt s tr em sinh trong khong 1904 n 1917 vi mc IQ cao
s th hin ra sao khi trng thnh. V nghin cu ny pht hin
ra rng c mt nhm gm nhng ngi thnh cng thc th v
cng c mt nhm gm ton nhng ngi tht bi, v rng nhng
ngi thnh cng c nhiu kh nng xut thn t cc gia nh giu
c. Xt v kha cnh y, nghin cu Terman cng nhn mnh thm
lp lun m Annette Lareau a ra, rng nhng g cha m bn lm
duy tr cuc sng, nhng c im i km vi giai tng m cha
m bn vn thuc v gi vai tr quan trng.
C mt cch khc ph b nhng kt qu ca Terman, l thi

im cc i tng trong Nhm Mi ra i. Nu bn chia Nhm
Mi ra thnh hai cm, nhng ngi sinh trong khong 1903 n

1911 sang mt bn, nhng ngi sinh t 1912 n 1917 sang mt
bn, kt qu l nhng k tht bi trong Nhm Mi ch yu sinh ra
trong cm u tin.
Li gii thch c lin quan n hai bin ng to ln ca th k XX:

Cuc i khng hong kinh t v Th chin th hai. Nu bn sinh
vo nm 1912 n khong nm 1915 bn tt nghip i hc sau
khi thi im ti t nht ca Khng hong qua, v khi y bn li
b gi vo qun dch vo tui tr trung va vn n mc vic
xa nh chinh chin ba hoc bn nm l mt c hi ng thi cng
chnh l mt s gin on (tt nhin phi gi thit l bn khng b
cht trong chin cuc).
Nhm Mi sinh vo trc nm 1911, tt nghip i hc chnh vo

thi k cao im ca Khng hong, khi c hi vic lm tht khan
him, v h bc vo na cui la tui ba mi khi Th chin
th hai n ra, ng ngha vi vic b bt vo qun dch, h buc
phi b ngang s nghip, gia nh, cuc sng ca mt ngi
trng thnh vn u vo y. Sinh ra trc nm 1911 chnh
l gp bt hnh v mt nhn khu hc. Nhng s kin khc lit
nht ca th k XX va trng bn ng vo thi im khng
thch hp.
Logic nhn khu hc tng t cng p dng vi cc lut s ngi

Do Thi New York nh Maurice Janklow. Cnh ca vo cc hng
lut nh m khu trung tm ng sp trc mt h. Vy nn
h ch yu l nhng ngi hnh ngh ring l, gii quyt cc vn
lin quan n di chc, ly hn, son tho hp ng v nhng
tranh chp nh l khc. n thi k Khng hong, cng vic dnh
cho ngi hnh ngh t do bin mt. Gn mt na s thnh

vin ca gii lut s thnh th ch kim c di mc sng ti
thiu ca cc gia nh M, Jerold Auerbach vit v nhng nm
thng Khng hong New York. Mt nm sau 1.500 lut s
phi a ra li tuyn th xc nhn mnh l ngi ngho theo lut
nh tiu chun nhn tr cp vic lm. Cc lut s Do Thi
(c tnh chim mt na gii lut s thnh th) pht hin ra rng
vic hnh ngh ca h tr thnh con ng ng hong dn
n cht i. Bt k h bn chi hnh ngh bao nhiu nm
i na, thu nhp ca h thp hn r rt so vi cc ng nghip
Thin cha gio. Maurice Janklow sinh nm 1902. Khi thi k
Khng hong bt u, ng mi ci v, mi mua chic xe hi b,
mi chuyn n khu Queens v nh mt canh bc ln vi vic
kinh doanh giy vit. S sp t thi gian ca ng khng th t hi
hn.
ng sp gy dng nn c mt gia sn, Mort Janklow ni v

cha mnh. Nhng cuc i Khng hong bp cht ng v mt
kinh t. ng khng c bt c khon d tr no, cng khng h da
dm c g vo gia nh. V t v sau, ng tr thnh mt lut
s kiu cng chng vin. ng khng cn cht qu cm no
chp nhn ri ro na. qu vi ng. Cha ti thng m
nhn cc loi th tc mua bn bt ng sn vi gi hai mi lm
-la. ng c mt ngi bn lm Ngn hng Tit kim Jamaica,
ngi vn qung cho ng t cng vic. i ly hai mi lm -la,
ng sn sng lm tt c cc khu th tc mua bn bt ng sn.
Ch hai mi lm -la!
Ti vn nh cnh b m ti mi bui sng, Janklow ni tip. B

s ni vi m, 'Anh c mt -la by mi lm xu. Anh cn mi
xu i xe bus, mi xu i tu in ngm, hai mi lm xu mua mt
ci sandwich,' v b s a cho m ch cn li. H lao ao khn
kh n vy y.
7.
Gi hy i lp tri nghim y vi tri nghim ca mt ngi khc

v nh Mort Janklow, cho i hi nhng nm 1930.
Hy th quan st bng di y, trong th hin t l sinh ca

nc M t nm 1910 n nm 1950. Vo nm 1915, c xp x ba
triu b s sinh ra i. n nm 1935, con s gim bt khong
su trm nghn, v trong vng mt thp nin ri tip theo, con s
li tr v trn mc ba triu. Th hin n bng con s chnh xc
hn, th c mt nghn ngi M, c 29,5 tr sinh ra vo nm 1915;
18,7 tr sinh vo nm 1935; 24,1 tr sinh vo nm 1950. Thp
nin 1930 c gi l vng trng nhn khu hc. i ph vi
tnh hnh kinh t kh khn ca cuc Khng hong, cc gia nh
thng ngng vic sinh con, v kt qu l, th h ra i trong thp
nin t ng k so vi th h trc cng nh th h tip ngay
sau.
Di y l ghi chp ca nh kinh t hc H. Scott Gordon v

nhng li ch ring c ca vic l mt trong s nhng ngi ra i
gia mt th h t i:
Khi anh m mt cho i, l mt bnh vin rng thnh thang,

trang thit b y sn sng phc v c mt ln sng (sinh
) trc anh. i ng y bc s ho phng rng ri vi th gi ca
mnh, bi h chng c my vic phi lm trong khi tri qua mt
khong thi gian yn n tm thi cho ti khi ln sng (sinh )
tip theo trn ti. Khi anh n tui ti trng, nhng ta nh b
th sn sng n nhn; i ng gio vin ng o cho anh
vi cnh tay dang rng. trng trung hc, i bng r khng
c c nh trc y nhng mun s dng sn tp phng th
cht bao lu cng chng vn g. Trng i hc l mt ni chn
th v, c bit bao nhiu phng hc v phng , khng cnh chen
chc cht chi cng-tin, cc ging vin quan tm tn tnh. Ri
n lc anh bc chn vo th trng vic lm. Ngun cung lao
ng mi th thp trong khi mc cu li cao, bi c mt t sng
rng ln cun ti ngay sau lng anh, mang ti mc cu mnh m
i vi hng ha v dch v t pha nhng ngi s dng lao ng
tim nng ca anh.
Ti New York, th h sinh vo u thp nin 1930 t i ti mc

quy m lp hc chc ch bng mt na so vi hai mi lm nm
trc . Cc trng s, vn c xy dng dnh cho c mt th
h ng c trc , vn cn mi, v ngh gio vin hi thi k
i Khng hong c coi l mt ngh danh gi.
Cc trng cng thnh ph New York hi nhng nm 1940

c nh gi l nhng trng tt nht c nc, Diane Ravitch,
mt ging vin ca i hc New York mt ngi vit rt nhiu

v lch s gio dc ca thnh ph, ni. C mt la cc nh s
phm tui ba mi v bn mi, nhng ngi nu vo
thi bui khc ng l phi l ging vin i hc. H rt xut sc,
nhng h khng th c c cng vic mnh mong mun, nn vic
ging dy ti trng cng chnh l vic h lm, bi cng vic
an ton, c tin tr cp hu tr v chng bao gi b sa thi c.
Th ng lc tng t cng mang li li ch cho nhng thnh vin

thuc th h khi h bc ra khi trng i hc. Di y l
cu chuyn ca Ted Friedman mt trong nhng lut s tranh
tng hng u New York hi nhng nm 1970 v 1980. Cng
ging nh Flom, Friedman ln ln trong cnh i ngho, con ca
mt gia nh Do Thi nhp c gieo neo cht vt.
Nguyn vng ca ti l Trng City v i hc Michigan,

Friedman ni. Trng City th min ph cn Michigan hi ,
cng nh by gi, l mt trong nhng i hc hng u M, phi
ng 450 -la mt nm. Ci hay l sau nm u tin, bn c th
ginh c hc bng nu im s cao, Friedman ni. Vy nn ch
c nm u tin l ti phi ng tin thi, nu ti hc n ni n
chn. Friedman lc u ng v kh nng li New York. Vng,
ti n hc trng City ng mt ngy, ti khng thch ch y.
Ti ngh bng, li thm bn nm na kiu trng Khoa hc Bronx
(trng trung hc m Friedman va tri qua), th l ti v nh gi
ghm t trang, vy xe i nh n Ann Arbor. ng k tip:
Ti c my trm -la dn ti t hi ma h. Ti lm vic

Catskills kim tin tr bn trm nm mi hc ph m
vn cn mt t dn ti. Th ri ti kim c chn chy bn ti
mt nh hng sang trng Ann Arbor. Ti cn lm thm ban m

River Rouge, nh my rt ln ca Ford. y l tin thc th. Ti
chng kh khn my kim c vic lm. Cc nh my tm
kim nhn cng. Ti cn c mt vic khc na, vic ny em li
thu nhp tt nht m ti tng c trc khi tr thnh lut s, l
lm cng trng. Sut c ma h Ann Arbor, chng ti xy
dng bi th nghim Chrysler. Ti lm my ma h trong
sut thi gian hc trng lut. My vic c tr hu h lm, t
hn bi v bn lm thm gi qu nhiu.
Hy ngh v cu chuyn ny mt lt. Nguyn nhn th nht chnh

l Friedman t nguyn lm vic chm ch, t chu trch nhim v
bn thn, t nui mnh n hc. Nhng nguyn c th hai, c l
mi l bi hc quan trng hn ng tnh c xut hin vo mt
thi im nc M m nu bn t nguyn lm vic chm ch,
bn c th chu trch nhim v bn thn v t nui mnh n hc.
Friedman khi nh cch chng ta gi by gi, l gp bt li v
kinh t. Friedman vn l mt a tr ni thnh khu Bronx, c
b ln m ng u cha tng qua i hc. Nhng c th nhn xem
ng c c vic hc hnh t t d dng n th no. Friedman
tt nghip t trng trung hc cng New York vo thi im
m cc trng cng ca thnh ph New York chnh l ni ghen t
ca ton th gii. Nguyn vng u tin ca ng Trng City, li
min ph, cn nguyn vng th hai i hc Michigan li ch i
hi c 450 -la nhn bn ngoi th quy trnh tuyn sinh tht
thng thong, d di, th nn anh chng Friedman khi mi c
th hm nay chn trng ny ngy mai trng khc.
V lm cch no Friedman n ni? Vi s tin kim hi ma h

trong ti, ng bt xe i nh. Khi n ni, Friedman lp tc c
c mt lot cng vic n chi tr cho cuc sng, v cc
nh my ang tm ngi. V ng nhin l h phi lm vy: h
buc phi tha mn nhu cu ca c mt th h ngay trc nhng
ngi sinh ra vo vng trng nhn khu hc ca thp nin 1930
v c cn bng n dn s s trn ti ngay sau . Tnh kh thi cn
thit c c thnh cng khng ch n t bn trong mi
ngi hay t cha m chng ta. N cn c ngun gc t thi i ca
chng ta: t nhng c may c bit m mt ni chn c bit no
trong lch s trao tng cho chng ta. Vi mt chng trai tr s
tr thnh lut gia tng lai, ra i hi u nhng nm 1930 chnh
l thi im thn diu, cng ht nh vic ra i vo nm 1955 l
mn qu dnh cho mt lp trnh vin phn mm, hoc ra i vo
nm 1835 l c hi cho mt nh thu khon.
Ngy nay, Mort Janklow c mt vn phng vng thng Park

Avenue cht y nhng tc phm ngh thut hin i lng ly
ca Dubuffet, ca Anselm Kiefer. Anh k nhng cu chuyn vui
nhn. (M ti c hai ngi ch em gi. Mt ngi sng ti 99 tui
cn ngi kia th qua i tui 90. B d 99 tui l mt ngi ph
n khn ngoan. B kt hn vi ng ch Al ca ti, ngi tng l
gim c bn hng ca hng ni y ph n Maidenform. Mt ln ti
ni vi ng, Phn cn li ca t nc ra sao h ch Al? V ng
tr li, Nhc con. Khi chu ra khi New York, mi ni u l
Bridgeport ). Janklow mang li cm gic rng c th gii u
c sng to ra dnh ring cho ng. Ti lun l mt ngi
dn thn mo him, Mort ni. Thu s khi, khi ti gy dng
cng ty sn xut cp, ti k kt cc thng v m nu khng c
gng thc hin thnh cng, ti c th ph sn. Ti lun tm

nim rng mnh c th khin n tin trin c.
Mort Janklow i hc khi cc trng cng thnh ph New York

ang vo thi k phong nh cao. Thi Maurice Janklow i
hc nhng trng ny vo giai on ng c qu mc. Mort
Janklow n hc ti Trng Lut i hc Columbia, bi nhng
a tr sinh vo thi im vng trng nhn khu hc c
quyn kn chn trng lp cn thn. Maurice Janklow n hc
Trng Lut Brooklyn ging nh nhng g mt a tr ngun gc
nhp c c th lm hi nm 1919. Mort Janklow nhng li c
ngi sn xut cp ca mnh ly hng chc triu -la. Maurice
Janklow x l cc loi th tc giy t mua bn bt ng sn ly hai
mi lm -la tin cng. Cu chuyn ca nh Janklow ni vi
chng ta rng thnh cng nhanh chng ca Joe Flom khng phi
chuyn thi no cng c. K c nhng lut s ti nng nht, c
trang b y nhng bi gio dc lun l ca gia nh cng
khng th no thot ly khi nhng hn ch ca th h anh ta.
M ti vn minh mn cho n tn nm, su thng cui i, Mort

Janklow k. V trong giai on m sng b ni v nhng iu
b cha tng k bao gi. B ri nc mt trc ci cht ca bn
b hi dch cm nm 1918. Th h y th h ca ba m ti
tri qua qu nhiu bin c. H sng qua trn dch y, trn dch
cp i mt phn mi dn s ton th gii. Khip s lan trn cc
ng ph. Chng kin bn b cht. V ri n Th chin th
Nht, ri i khng hong, tip n Th chin th Hai. H chng
c my c hi. l mt giai on tht khc nghit. B ti ng l
ra thnh cng hn rt nhiu nu vo mt thi i khc.
Bi hc s Ba: Ngnh cng nghip may mc v nhng cng vic c

ngha
8.
Nm 1889, Louis v Regina Borgenicht ln tu thy Hamburg

khi hnh n M. Louis xut thn t Galacia, ni sau ny thuc
v Ba Lan. Regina n t mt th trn nh b Hungary. H kt
hn c my nm, c mt a con nh v ang sp c a th
hai. Trong sut chuyn i ko di mi ba ngy, h ng trn
nhng m rm t di mt sn ngay trn khoang my, bm
cht vo bt c th g mi khi tu tri ln hp xung. H c mt
ngi thn New York: ngi ch em ca Borgenicht Sallie
nhp c vo M c mi nm. H ch c tin cm c gii
lm l vi tun. Cng ging nh rt nhiu ngi nhp c vo M
khc thi by gi, chuyn i ca nh Borgenicht ng l mt bc
bin i v lng tin.
Louis v Regina tm thu c mt cn h b xu ti ng

Eldridg, vng h khu ng Manhattan vi gi 8 -la mt thng.
Sau Louis bt u ln ph kim vic lm. ng nhn thy l
ng ken cht cc xe bn do, hng rong v nhng ngi bn
hoa qu. Ting n, hot ng v sc sng ni y khin nhng g
ng tng bit Cu Th gii tr nn b nh thm hi. Cm gic
u tin l chong ngp, sau li thy dng nh c tip
thm sinh lc. ng n ca hng c ca ngi ch em trn ng
Ludlow v thuyt phc b cho ly c trch bn tr chm. ng dng
quy hng ngay trn l ng vi hai thng c, do qua do li
gia hai thng v rao bng ting c:
Dng rn
Dng lm bnh
Dng nu nng
n vo u ngon
C trch lm ra mi ba n
V dnh cho mi tng lp
n cui tun, ng li c 8 -la. n tun th hai l 13 -

la. l nhng mn ng k. Nhng Louis v Regina khng bit
c phi lm th no vic bn c trch trn ng ph tr
thnh vic lm n c t chc. Sau Louis quyt nh th lm mt
anh y xe bn do. ng bn khn tm, khn tri bn m chng
gp nhiu may mn lm. ng chuyn sang s sch, ri chui, ri
tt di tt ngn. Liu c tng lai thc s no vi xe y khng?
Regina sinh a th hai, mt c con gi v s thc p dn ln
Louis cng tng ln. Gi y ng phi lo cho bn ming n.
Cu tr li n vi ng sau nm ngy ng ng do ln do
xung nhng con ph ca vng h khu ng, ngay vo thi khc
ng sp t b mi hi vng. ng ngi trn mt ci thng p ngc,
tru tro ba tra mun l my ci bnh sandwich m Regina lm
cho ng. Cu tr li l qun o. Mi ni xung quanh ng cc ca
hng m rng b , vy vc, qun ym, o s mi, vy ngn, o
chong, qun, tt c may hon chnh v sn sng mc. Vn
n t mt th gii m qun o c may v bng tay ti nh
hoc t may theo s o, y ng l mt s gic ng.
Nhiu nm v sau, khi tr thnh mt ng ch sn xut y phc

ph n v tr em pht t, Borgenicht vit: i vi ti iu ngc
nhin ln nht khng n thun l s lng phong ph cc loi
may mc sn, mc d bn thn iu thi cng l mt php
nhim mu ri, -, m thc t rng ti nc M thm ch nhng
ngi ngho kh cng c th tit kim cng sc lao ng, thi
gian b vo vic may v qun o bun t ch bng mt vic n
gin l i vo mt ca hng v ri bc ra vi mn h cn. C
mt lnh vc anh dn thn vo, mt lnh vc khin anh phi
thy rng mnh xc ng.
Borgenicht li cun s ghi chp nh ra. i ti ni no, ng cng

u ghi li xem ngi ta mc g v c th g by bn qun o
nam gii, qun o ph n, qun o tr em. ng mun tm ra mt
mn g mi l, th g m ngi ta mc nhng li cha
c by bn trong cc ca hng. ng do bc khp no ph
phng hn bn ngy na. Cui cng, vo mt bui ti khi trn
ng v nh, ng trng thy na t cc b gi ang chi nhy l
c. Mt em trong s mc mt chic tp d b xinh bn ngoi
vy, ct thp ng trc vi mt nt buc pha lng, n khin
ng bt thn kinh ngc, bi trong nhng ngy xem xt khng
ngng ngh cc ca hng may mc vng h khu ng trc ,
ng cha tng trng thy ca hng no by bn tp d c.
ng v nh v k vi Regina. B c mt chic my khu c k m

h mua hi mi n nc M. Sng hm sau, ng n tim vi v
ph tng qun o mua mt trm thc vi bng k v nm mi
thc vi sc trng. ng quay tr v cn h nh b ca h v by
ng ra bn n. Regina bt tay vo ct vi bng c nh cho
tr chp chng bit i, ln hn cho bn tr nh nh cho n khi

c bn mi chic tp d. B bt u may. n na m, b i
ng v Louis tip tc cng vic b lm d. Sm tinh m, b tr dy
tha khuyt v m khuy. Mi gi sng, ch tp d hon
tt. Louis gom chng ln tay v thng tin n ng Hester th
vn may.
Tp d tr em! Tp d b gi y! Tp d mu mi xu! Tp d
trng, mi lm xu! Tp d b gi y!
n mt gi chiu, c bn mi chic tp d ht veo.
Mnh i, chng ta c vic lm n ri y, ng ht ln vi Regina

sau khi chy mt mch t ng Hester v nh.
ng m ly eo b v bt u xoay vng vng.
Em phi gip anh mi c, ng tht ln. Chng ta s lm vic

cng nhau! Mnh i, y l cng chuyn lm n ca chng ta!
9.
Ngi Do Thi nhp c nh nh Floms v Borgenicht hay Janklow

khng ging nh nhng nhm ngi nhp c t chn ti nc
M hi th k XIX v u th k XX khc. Ngi Ireland v Italia
vn l dn ngho, t in lm thu t nhng vng nng thn cng
kh ca chu u. Ngi Do Thi th khng th. Trong sut nhiu
th k chu u, ngi Do Thi b cm s hu t ai, vy nn h
t hp thnh cc nhm thnh ph v th trn, bt tay vo bun
bn v lm ngh th cng. By mi phn trm dn Do Thi ng
u x n Ellis Island trong sut ba mi nm hoc tng t
nh th hi trc Th chin th Nht c sn trong tay t nhiu

k nng ngh nghip no . H s hu nhng ca hng tp
ha hoc tim trang sc nho nh. H vn l th ng sch hoc
th lm ng h. Chim phn p o trong , kinh nghim ca h
ch yu t vo ngh kinh doanh may mc. H vn l th may, th
lm qun o cho ph n, th lm m, ngi bun bn da lng th
v th thuc da.
in hnh nh Louis Bogenicht ri b gia nh ngho kh ca

cha m t hi mi mi hai tui lm vic v tr thu ngn cho
mt ca hng tp ha trong th trn Brzesko ca Ba Lan. Khi c c
hi lm vic trong ngh Schnittwaren Handlung (ngha en: cng
vic mua bn cc loi vi vc hoc tm hng dt, nh h vn
c bit n), ng khng b l. Thi , nhng anh hng xn
chnh l ngi mang may mc n vi ton th gii, ng vit,
v trong ba yu t cn ct thit yu vi i sng trong x hi gin
n , n thc ung v ni tr ng ch l chuyn xong xnh
tm thng. Vic n vn mi l qu tc. Nhng ngi lm ngh
may mc, nhng ngi bun bn cc loi vi vc tuyt vi t mi
ng ngch chu u, nhng thng gia thm th cc khu trung tm
ngnh trong cc chuyn tun du mi nm tt c u l nhng
ng hong li bun thi tui tr ca ti. Li ni ca h c lng
nghe, sc nng ca h c th cm nhn c.
Borgenicht lm trong ngh li vi ny cho mt ngi n ng tn

Epstein, sau chuyn n mt ca hng mang tn Brandstatter
khu Jaslow ln cn. Chnh ni Borgenicht hc c
nhng c tnh phc tp ca hng t cht liu vi vc khc nhau,
n mc m ng c th vut tay ln mt tm vi v ni cho bn
bit mt si vi, tn nh sn xut cng nh ngun gc xut x

ca vi. Vi nm sau , Borgenicht chuyn n Hungary v gp
Regina. C Regina vn kinh doanh tim may o qun o ph n
t hi mi su tui. H cng nhau m ra mt lot ca hiu dt
may, cn thn hc hi tng chi tit ca thut kinh doanh doanh
nghip nh.
tng bt ng v i ca Borgenicht vo ngy y, khi ang ngi

trn chic thng p ngc ng Hester cng khng phi th
t trn tri ri xung. ng vn l mt cu binh ca Schnittwaren
Handlung, v ng l mt th may qun o n theo ma. y chnh
l s trng ca h. Vo thi im gia nh Borgenicht gy dng
ca tim nh ngay trong cn h b xu ca mnh, hng ngn ngi
nhp c Do Thi khc cng ang lm cng vic tng t, pht huy
ht nhng k nng khu v, may ra s dng, n khong
nm 1900, quyn kim sot ngnh may mc chuyn giao hu
nh ton b vo tay nhng ngi mi n t khu vc ng u.
Nh li Borgenicht din gii, m su bm r vo mnh t mi
ang mi gi v gng sc nh nhng k mt tr lm mi th
mnh bit.
Ngy nay, vo thi bui m New York tr thnh trung tm ca

mt khu vc thnh th rng ln mun mu mun v, s d dng
qun bng mt tm quan trng ca mt lot k nng m nhng
ngi nhp c nh gia nh Borgenicht mang n Tn Th Gii.
T cui th k XIX cho ti th k XX, may mc chnh l ngnh ngh
kinh t si ni nht trong thnh ph. C nhiu ngi may qun o
hn bt c cng vic no khc, v c nhiu sn phm may mc
c sn xut New York hn bt c thnh ph no khc trn
th gii. Nhng to nh chuyn bit n gi vn ta lc vng h

khu Broadway ca Manhattan t nhng dy nh kho s ti
hai mi phn khu xui di qung trng Thi i cho n
nhng cm gc xp kin c ca SoHo v Tribeca hu nh tt c
u c xy dng quy kn cc th may o chong, th lm
m v nhng ngi may lt n, nhng cn phng rng ln ken
cht n ng v n b g lng bn nhng chic my khu. Bc
chn n thnh ph New York hi nhng nm 1890, c kinh
nghim may qun o n, thu tha hay Schnittwaren Handlung
chnh l mt bc i dn ti c c nghip tt lnh phi thng. N
cng ging nh vic trnh din Thung lng Silicon vo nm 1986
khi trong tay c sn mi nghn gi ng h kinh nghim lp
trnh.
Khng c g nghi ng rng nhng ngi nhp c Do Thi y

n New York vo mt thi im hon ho, vi nhng k nng
hon ho, nh x hi hc Stephen Steinberg ni. tn dng ti
a c hi, anh phi c nhng c tnh nht nh, v nhng ngi
nhp c y lm vic tht cn mn. H hi sinh. H cht bp, tit
kim v u t khn ngoan. Nhng bn cng phi nh rng ngnh
may mc thi by gi pht trin tht nhanh tht mnh. C nn
kinh t khao kht c c nhng k nng m h s hu.
Louis v Regina Borgenicht, cng nh hng nghn ngi t chn

n vng t ny trn nhng con tu ging nh h, c trao
tng mt c hi bng vng. Con ci v chu cht h cng vy, bi
nhng bi hc m cc cng nhn may mc y mang theo mnh v
nh vo mi bui ti li tr thnh iu ct yu c th tin ti
nhng bc tng mi trong x hi.
10.
Mt ngy sau hm v chng Louis v Regina Borgenicht bn ht

lot bn mi chic tp d u tin, Louis thn chinh n Cng
ty H. B. Claflin, ging ht nh Brandstatter Ba Lan vy. n ,
Borgenicht yu cu tm mt i din bn hng ni ting c, bi
ting Anh ca Louis gn nh bng khng. ng cm trong tay ton
b s tin tit kim c i ca c hai v chng 125 -la, v vi
khon tin y, ng mua vi lm tip mt chc t tp d na.
Sut ngy m, ng v Regina ct v may. ng bn ht sch c
mi t trong hai ngy. Quay v ng li n Claflin lm lt na.
H cng bn cho ng. Rt nhanh sau , v chng Borgenicht
thu mt ngi nhp c cng mi va xung tu, gip h coi sc
bn tr Regina c th dnh ton b thi gian may v, tip n
l mt ngi na lm th hc vic. Louis th vn may khu ni
xa xa nh Harlem, bn cho cc b ni tr trong khu chung c. ng
thu mt tin ca hng Ph Sheriff vi mt khu sinh hot pha
sau. ng mn thm ba c gi na, v trang b my khu cho tt
c h. ng bt u c bit n nh mt ngi bn tp d. ng
v Regina bn tp d cng chng vnh nh tc h lm ra vy.
Khng lu sau, gia nh Borgenicht quyt nh vn rng ra. H

bt u may c tp d cho ngi ln, vy lt di, ri n trang
phc ph n. n thng Ging nm 1892, nh Borgenicht c tt
thy hai mi ngi lm cng, hu ht l ngi nhp c Do Thi
ging nh h. H c xng sn xut ring vng h ca ng
Manhattan cng mt danh sch khch hng ngy cng di ra, bao
gm c mt ca hiu khu ni thuc s hu ca mt gia nh
ngi nhp c Do Thi khc anh em nh Bloomingdale. Hy nh
rng v chng con ci nh Borgenicht tnh n thi im mi

t chn n t M c c ba nm. H him khi ni ting Anh.
H chng d dt giu c g d bn c tng tng phong ph ra
sao. Bt k khon li no kim c h cng ti u t vo cng
vic lm n ht v Borgenicht ni rng ng ch c vn vn 200 -
la trong ti khon ngn hng. Nhng ng t nh ot c s
mnh ca mnh.
y chnh l li th to ln th hai ca ngnh may mc. Khng ch

bi n pht trin nhanh thn tc, n cn l mt ngnh kinh doanh
r rng. Qun o khng c sn xut ra t mt nh my c quy
m ln duy nht. Thay vo , mt lot nhng doanh nghip c
thnh lp tham gia vo thit k mu m v chun b vi vc,
tip n cng on thu, bm, nh khuy phc tp u c
chuyn sang cc nh thu nh l. V nu mt nh thu no
phnh ra ln, hoc tham vng, anh ta s bt u thit k
mu m ca ring mnh v chun b cht liu vi vc ring. n
nm 1913, ng chng c khong mi su nghn cng ty ring
l trong ngnh may mc ca thnh ph New York, rt nhiu trong
s ging ht nh ca tim nh Borgenicht trn Ph Sheriff.
Mc ban u bc vo vic lm n l rt thp. V c bn ch l

mt doanh nghip gy dng nn t my ci my khu, m my
khu th chng tn km lm, Daniel Soyer, mt s gia vit rt
nhiu v ngnh dt may ni. Th nn anh chng cn ln lng
nhiu vn lm. Giai on chuyn sang th k XX, chc ch mt nm
mi -la sm mt hay hai ci my khu. Tt c nhng g bn
cn lm tr thnh mt nh thu l c trong tay my ci my
khu, my ci bn l, vi ba cng nhn. Chnh lch li nhun rt

thp nhng bn c th kim c cht nh.
Hy nghe xem Borgenicht miu t ra sao v quyt nh vn rng

ra ngoi mt hng tp d ca ng:
T nhng nghin cu v th trng, ti bit l ch c ba nh sn

xut may mc tr em vo nm 1890. Mt l tay th may ngay
gn ti, vn ch may theo s o t hng, trong khi hai ngi kia
th lm ra th sn phm t tin m ti chng ham h cnh tranh
lm g. Ti mun lm ra nhng th gi c bnh dn trang phc,
t tm, len d. Mc tiu ca ti l sn xut ra may mc
qung i qun chng c th chp nhn c, nhng th qun o
t gc kinh doanh m ni c th tiu th ngang nhau cc
ca hng ln nh, c thnh ph v vng nng thn. Vi s gip
ca Regina c y lun c khiu thm m v kh nng thm
nh tuyt ho ti to ra mt lot sn phm mu. Trng
chng ra cho cc khch hng thn thit cng bn b, ti nh
trng nhu cu cc gia nh xt v mi kha cnh may mc ca
ti s tit kim cng vic cho cc b ni tr, cht liu v ng
kim mi ch tt ngang nga, thm ch chc chn tt hn bt c th
g c lm th cng ti nh, gi c cng rt thch hp mua
may bn t.
n mt dp, Borgenicht nhn ra rng c hi duy nht bn

hng gi r hn cc hng sn xut ln khc chnh l b i khu
trung gian, thuyt phc cc nh bun bn vi trc tip cho ng.
Louis n gp ng Bingham no Cng ty Lawrence, mt g
Yankee cao ln, v d tn, ru trng vi i mt mu lam nh
thp. Hai ngi bn h mt ngi nhp c n t vng
nng thn Ba Lan vi th ting Anh ngc ng i mt vi mt g

Yankee hng hch. Borgenicht ni rng ng mun mua bn mi
kin vi cashmere. Bingham cha bao gi bn hng cho mt cng
ty ring l, ng ni l mt ca hng lo to vn nh trn Ph
Sheriff.
Anh mt dy my dn m n y v hi xin ti lm n lm
phc! u tin Bingham ln ting nt n. Nhng cui cng ng
ta ni ng .
iu Borgenicht gt hi c trong nhng ngy di bn ba mi

tm ting ng h chnh l mt bi hc v nn kinh t hin i.
ng hc c cch nghin cu th trng. ng hc c v
t chc sn xut. ng hc c cch lm th no m phn
vi mt ngi Yankee knh kiu. ng hc c cch lm th
no ho mnh su vo nn vn ha i chng nm bt c
nhng xu hng thi trang mi.
Nhng ngi nhp c Ireland v Italia n New York vo cng

thi im y khng c c li th . H khng c ni mt k
nng c bit ph hp vi nn kinh t thnh th. H lm lao ng
cng nht, ngi gip vic v cng nhn xy dng nhng cng
vic m h c lm trong sut ba mi nm tri m khng bao gi
hc c cht no v nghin cu th trng, sn xut hay cch
no iu hng cho nn vn ha i chng, cch no m
phn vi nhng ngi Yankee vn ang thng tr th trng.
Hay th nhn vo s phn ca nhng ngi Mexico nhp c vo

California t nm 1900 n cui thp nin 1920 lm vic nhng
va rau qu ln. n gin ch l h chuyn t kip sng bn nng
phong kin Mexico sang i dn ngho California. Nhng

iu kin trong ngh may mc cng ti t chng khc cht no,
Soyer ni tip. Nhng l mt cng nhn dt may, bn s gn vi
trung tm cng nghip hn. Nu bn lm vic trn mt cnh ng
California, bn chng c cht manh mi no xem iu g xy
ra vi sn phm khi n b chuyn ln xe ti. Nu bn lm vic
trong mt tim may mc nh, lng lu th thp cn cc iu kin
th khng khip, thi gian lm ng ng, nhng bn c th quan
st chnh xc xem nhng ngi thnh cng ang lm g, v bn c
th nhn xem cch gy dng cng vic ca ring mnh ra sao.
Khi Borgenicht tr v nh vo bui m vi cc con, c th ng

mt mi, ngho nn v ngp ln v cng vic, nhng ng vn sng.
ng l ngi ch ca chnh mnh. ng chu trch nhim v nhng
quyt nh v phng hng ca chnh mnh. Cng vic ca ng
phc tp: n li cun c tm c v tr tng tng ca ng. V
trong cng vic ca ng, c tn ti mt mi lin h gia n lc v
tng thng: Louis v Regina cng thc may tp d mun bao
nhiu, ngy hm sau h cng kim c nhiu tin hn by nhiu.
Ba yu t s c lp, phc tp v mi lin h gia n lc v

tng thng nh nhiu ngi ng tnh, chnh l ba phm cht
phi hi mt cng vic tr nn ng hi lng. Khng phi
n gin l chuyn lm ra bao nhiu tin trong khong t chn gi
sng n nm gi chiu khin chng ta hon ton hnh phc.
l chuyn liu cng vic c tha mn chng ta hay khng. Nu

ti ngh bn la chn gia mt bn l cng vic kin trc s vi
mc lng 75 nghn -la mt nm v mt bn l lm vic ti nh
giam hng ngy trong sut phn i cn li ca bn vi th lao
100 nghn -la mt nm, bn s chn ci no? Ti on l la

chn u tin, bi c c phc tp, s c lp v mi lin h
gia n lc v tng thng trong vic thc hin nhng cng vic
mang tnh sng to, v l iu ng gi hn c tin bc i vi
hu ht chng ta.
Cng vic tha mn c c ba tiu ch ni trn c coi l c

ngha. Lm mt gio vin c ngha. Lm mt nh vt l hc c
ngha. Lm mt nh kinh doanh cng vy, v s nhim mu ca
ngnh dt may vi bi cnh tn khc v u m ng thi cng
l th cho php nhng ngi nh gia nh Borgenicht, va mi
bc chn xung tu, tm c th g c ngha lm. Khi
Louis Borgenicht tr v nh sau khi nhn thy chic tp d tr em
ln u tin, ng nhy chn so. ng cha h bn c th g.
ng vn khn cng, khng mt xu dnh ti v ng bit rng lm
ra th g t tng ca mnh s i hi hng nm tri lao
ng ct lc. Nhng ng ngy ngt phn chn, bi vin cnh
nhng nm thng lao ng cc nhc lin min khng c v g l
gnh nng vi ng. Bill Gates cng c cm gic tng t khi anh
ngi vo g bn phm my tnh ln u tin Lakeside. V nhm
Beatles khng chn bc trong khip hi khi h c thng
bo rng h phi chi tm ting mt m, by ngy mt tun. H
chp ly c hi. Lm vic vt v s l li tuyn n ch khi n chng
c cht ngha g. Mt khi mang ngha, n tr thnh mt th
khin bn m gh ly eo v mnh v vui phi phi.
Kt qu quan trng bc nht t php l ca ngnh dt may chnh

l iu xy n vi nhng a tr trng thnh trong nhng gia
nh ni cc cng vic c ngha c thc hin. Th tng
tng xem mi th ra sao khi chng kin thnh cng nhanh

chng ca Regina v Louis Borgenicht qua i mt con ci ca h.
Chng s c c bi hc m cu nh Alex Williams nhn c
gn mt th k sau bi hc ng vai tr then cht vi nhng
ai mun ng u vi nhng tm cao ngh nghip nh lut hay
y dc: nu bn lm vic chm ch v bit i hi cho bn thn
mnh, bit vn dng u c v tr tng tng ca mnh, bn c
th nh hnh th gii theo nhng ham mun ca ring mnh.
11.
Vo nm 1982, mt sinh vin chuyn ngnh x hi hc tn l

Louise Farkas n ving thm mt lot nh iu dng v khu
cn h thnh ph New York v Miami Beach. C tm kim nhng
ngi nh gia nh Borgenicht hay chnh xc hn l nhng a
tr ca cc gia nh nh nh Borgenicht, nhng ngi ti New
York trong ln sng t ngi nhp c Do Thi thi k chuyn
ngot th k trc. V vi mi ngi phng vn, c u xy
dng cy ph h gia nh th hin xem mt dng di gm cha m,
con ci, chu v, trong mt s trng hp l c cht na lm g
kim sng.
y l phn miu t ca i tng s 18:
Mt th may ngi Nga t chn n M, bc vo ngh kim ch,

lm vic trong mt tim len vi ng lng t i. Sau nhn
may mc lm nh vi s gip ca v v a con ln.
gia tng thu nhp, ng lm vic thu m sut sng. Sau ng
sng to ra mt mn v bn trn ng ph New York. ng
tch ly c cht vn ling v bc vo mt v u t lm n vi
my a con trai. H m mt ca tim may y phc nam. Bc th

may ngi Nga v cc cu con trai tr thnh nh sn xut qun o
nam cung cp cho vi hiu nam... Cc con trai v ngi cha tr
nn giu c pht t... Con ca my cu con trai tr thnh nhng
chuyn gia c gio dc cn thn:
Di y l mt v d na. l mt th thuc da di c t Ba Lan

hi cui th k XIX:
Cc cy ph h ca nhng gia nh Do Thi m Farkas dng ln

ko di sut nhiu trang, mi trang li ng nht r rt vi trang
trc , cho ti khi kt lun tr nn khng th no chi b: cc
bc s v lut s ngi Do Thi khng tr thnh nhng ngi
chuyn nghip bt chp xut thn thp hn. H tr thnh nhng
ngi chuyn nghip chnh nh xut thn hn km y.
Ted Friedman v lut s tranh tng li lc hi nhng nm 1970

v 1980, vn nh hi cn l mt a tr i xem ha nhc vi m
Nh ht Carnegie. H ngho rt v sng nhng x xnh khut
no nht ca khu Bronx. Lm th no h lo c v? Mary ly gi
25 xu, Friedman ni. C mt c Mary vn l ngi sot v, v
nu bn a cho Mary hai mi lm xu, c y s cho bn ng
ban cng tng hai m khng cn v. Nh ht Carnegie chng bit g
v vic . Ch l b mt gia bn v Mary thi. Cng phi i c

mt qung ng y, nhng chng ti lun quay li mt hai ln
mi thng.
M ca Friedman vn l mt ngi Nga nhp c. B khng ni

c my ting Anh. Nhng b i lm th may t hi mi lm
tui v tr thnh mt ngi t chc nghip on dt may xut
sc, v iu bn hc c t cng vic l thng qua sc mnh
thuyt phc v khuyn khch, bn c th a cc con mnh ti Nh
ht Carnegie. Khng c bi hc no dnh cho mt lut s ang
tim tng ny n tt hn th. Ngnh dt may chnh l doanh
tri hun luyn tn binh cho cc ngnh ngh.
Vy cha ca Joe Flom lm g? ng may mt m vai cho y phc n.

Cha ca Robert Oppenheimer lm g? ng l mt nh sn xut
dt may, ging nh Louis Borgenicht. T gc lm vic ca Flom ti
hng Skadden, Arps xui xung mt t cu thang chnh l vn
phng ca Barry Garfinkel ngi c mt Skadden, Arps lu
xp x Flom, ngi sut nhiu nm ng u b phn tranh tng
ca hng. M ca Garfinkel lm g? B l th lm m. B khu m
ti nh. Hai cu con trai ca Louis v Regina lm g? H i hc
trng lut v c chnh nhng a chu ca h khng km ly
mt ngi cui cng u tr thnh bc s v lut s.
Di y l cy ph h gia nh ng ch nht ca Farkas. N

thuc v mt gia nh ngi Do Thi xut thn t Romania, vn
s hu mt tim tp ha nh c quc v ri n New York m
mt ca hng khc, ngay vng h khu ng Manhattan. y
chnh l cu tr li tinh t nht cho cu hi xem tt c nhng Joe
Flom c ngun gc t u.
12.
Cch tr s Skadden, Arps mi dy nh v pha bc, vng

trung Manhattan chnh l vn phng ch th ng gm ca Joe
Flom, mt hng lut ni chung c coi l tt nht th gii.
Hng ny t tr s bn trong mt ta cao c vn phng danh gi

c bit vi ci tn Black Rock. Vic c tuyn dng vo y
i hi mt cht php thn. Khng ging nh nhng hng lut
chnh yu khc New York, nhng hng c trong tay hng trm
lut s ri rc khp cc th quan trng trn th gii, cng ty
ny ch trin khai hot ng ra bn ngoi ta cao c Manhattan
n nht thi. N khc t cc thng v nhiu hn so vi
tip nhn. Khng ging nh tt c cc i th, n khng tnh ph
theo gi. N ch n thun t ra mt ci gi. C ln, khi bo v
hng Kmart khi mt v thn tnh, cng ty a gi 20 triu -
la cho hai tun lm vic. Kmart tr tin rt vui v. Nu cc lut
s ca hng ny khng khn ngoan hn bn, h s gii quyt cng
vic gii hn bn, v nu h khng th lm vic c hn bn, h s
chin thng hon ton thng qua da dm. Trong sut hai thp k
va qua, khng mt hng lut no trn th gii lm ra nhiu tin
hn th, ht la lut s ny n la khc. Trn tng vn phng
Joe Flom, ngay k bc nh ca Flom cng George Bush Sr. v Bill
Clinton, c mt bc ng chp chung vi lut s thnh vin hng
i th.
Khng c ai vn n nh cao ca ngh lut New York tr phi

anh ta hay c ta thng minh, tham vng v lm vic cn mn, r
rng l bn ngi n ng sng lp ra hng Black Rock ph hp
vi miu t y. Nhng chng ta bit hn th rt nhiu, phi vy
ch? Thnh cng khng phi th hnh ng ngu nhin. N ny
sinh t mt lot hon cnh v c hi c th d on v y quyn
nng, v tnh n thi im ny, sau khi xem xt cuc i ca Bill
Joy v Bill Gates, nhng tuyn th khc cn cu nh ngh v
nhng thin ti, Joe Flom, gia nh Janklow, gia nh Borgenicht,
s chng kh khn g pht hin ra xem mt lut s hon ho c
gc gc t u.
Ngi ny s phi ra i chnh vo vng trng nhn khu hc,

nh vy m c hng nhng iu tt p nht cc trng
cng thnh ph New York v c thi k d dng nht ti th
trng vic lm. Anh ta s phi l ngi Do Thi, ng nhin, v
v th, b chn chn ngoi ca nhng hng lut k cu khu trung
tm bi nguyn do lai lch ca anh ta. Cha m ca ngi ny t
hn cng lm mt cng vic no c ngha trong ngnh dt
may, truyn li cho con ci mnh tinh thn t gic, tnh kin tr v
mi lin h gia n lc v tng thng. V mt trng hc tt
mc d n khng nht thit phi l mt trng gh gm s l
ni l tr ca gia nh n hc. Cu chng cng khng nht thit
phi l ngi thng minh nht lp, ch cn thng minh l c.
Thc ra, chng ta cn c th chi li chnh xc hn th. Cng ht nh

vic c mt ngy sinh hon ho cho mt v ti phit kinh doanh
th k XIX, mt ngy sinh hon ho cho mt ng trm phn mm,
cng s c ngy sinh hon ho cho mt lut s Do Thi New
York na. l vo nm 1930, bi iu s em li cho v lut

s li th ca mt th h t i may mn. N cng khin anh ta c
thm 40 tui i tnh n nm 1970, khi cuc cch mng trong
ngnh lut bt u, khong thi gian y s chuyn thnh giai on
Hamburg gm mi lm nm y lnh mnh trong nghip v st
nhp, mua li trong khi nhng lut s giy-trng b chm tr v
m tt v nhng ba tra thn mt kiu lai rai i m. Nu bn
mun tr thnh mt lut s New York v i, lm k chu ra li l
mt li th, v cha m bn lm nhng cng vic c ngha li l
mt li th na, v, cn na, s l li th nu c ra i vo
nhng nm u thp nin 1930. Nhng nu bn hi c ba li
th ny bao trm ln trn mt liu lng va ca ti nng v
n lc th chnh l mt s kt hp khng g ngn chn ni.
iu ging ht vic l mt tuyn th khc cn cu sinh vo
ng mng 1 thng Ging.
Hng lut Black Rock chnh l Wachtell, Lipton, Rosen & Katz.
Lut s thnh vin u tin ca hng l Herbert Wachtell. ng
sinh nm 1931. ng ln ln trong khu nh nghip on Cng nhn
May Hp nht ngang qua Cng vin Van Corlandt Bronx. Cha m
ng l ngi Do Thi nhp c t Ukraine. Cha ca ng lm
trong mt doanh nghip sn xut lt n cng vi cc anh em,
trn tng su ca mt ta nh gi y l mt l sang trng
ng Broadway & Spring, khu SoHo. ng i hc trng cng
thnh ph New York hi nhng nm 1940, sau l Trng City
khu thng Manhattan, ri n Trng Lut thuc i hc New
York.
Lut s thnh vin th hai l Martin Lipton. ng sinh nm 1931.

Cha ng l gim c mt nh my. ng l hu du ca gia nh Do
Thi nhp c. ng hc ti trng cng thnh ph Jersey, tip n
l i hc Pennsylvania, sau l Trng Lut thuc i hc New
York.
Thnh vin th ba l Leonard Rosen. ng sinh nm 1930. ng ln

ln trong cnh ngho kh khu Bronx, gn sn vn ng Yankee.
Cha m ng l ngi Do Thi nhp c t Ukraine. Cha ng lm
cng vic mt th t dp ti khu dt may Manhattan. ng vo
hc trng cng thnh ph New York hi nhng nm 1940, sau
l Trng City khu thng Manhattan, tip n l Trng
Lut thuc i hc New York.
Thnh vin th t l George Katz. ng sinh nm 1931. ng ln ln

trong mt cn h tng trt mt phng ng khu Bronx. B m
ng l con ci ca nhng ngi Do Thi nhp c t ng u. Cha
ng bn bo him. Cn ngi ng sng cch vi dy nh, l
mt th may trong mt doanh nghip may mc, lm vic khon
ngay ti nh mnh. George Kratz i hc trng cng thnh ph
New York hi nhng nm 1940, sau l Trng City khu
thng Manhattan, tip n l Trng Lut thuc i hc New
York.
Th tng tng rng chng ta gp ai trong s bn thanh

nin mi tt nghip t trng lut ny, ngi trong phng ch
thanh nh ti hng Mudge & Rose ngay k bn mt ngi Bc u
mt xanh xut thn t mt hon cnh thch hp. Chng ta chc
s t cc cho ngi Bc u kia. V c th chng ta sai, bi
nhng ngi nh Katz, nh Rosen, nh Lipton v nh Wachtell s
hu mt s th m mu ngi Bc u kia khng c c. Th gii

ca h nn vn ha, th h v lch s gia nh h em li cho h
nhng c hi to ln nht.
Phn Hai
DI SN
Chng VI. Harlan, Kentucky

HY CHT NH MT THNG N NG, NH CCH ANH TRAI
MY LM.
1.
mm ng nam ca Kentucky, phn ko di ca dy ni

Appalachia, vn c bit ti vi ci tn cao nguyn Cumberland
ta lc th trn Harlan nh b.
Cao nguyn Cumberland l mt vng hoang d, trp trng vi khu

nh phng, nhng vch ni cao t nm trm n mt nghn b,
cc thung lng hp, c ni ch rng cho con ng mt ln men
theo mt nhnh sng. Khi vng ny c khai ph ln u tin,
cao nguyn vn cn c bao ph bng c mt khu rng nguyn
sinh rm rp. Nhng cy bch dng tulip vn cao nhng ni
kn o v pha chn i, mt s thn cy c ng knh rng ti
by hay tm b. K bn chng l nhng cy si trng, cy d, cy
phong, cy c ch, cy tiu huyn, cy bul, liu, tuyt tng, thng
v c c cn, tt c mc cun vo mt tm li dt nn bi
nhng thn nho di, cha ng mt trong nhng qun th
thc vt to ln nht trn khp bn cu Bc. Trn mt t l gu,
s t ni v rn chung; trn ngn cy, c mt by sc dn hng
ngang tht l lng; di lng t, nhng va than dy xp lp lp
ln nhau.
Ht Harlan c thnh lp nm 1819 nh tm gia nh nhp c t

vng pha Bc nc Anh. H n Virginia th k XVIII v ri
chuyn v pha ty ti dy Appalachia tm kim t ai. Ht
ny cha bao gi giu c. Trong sut mt trm nm u tin, dn

c y rt t i, chng my khi vt qua con s mi nghn
ngi. Nhng ngi nh c u tin y nui ln v chn th
cu cc vng i, kim k sinh nhai trn nhng trang tri nh
b gia vng thung lng. H v chng ct ru whiskey vn
sau nh, n h cy, th chng xui theo dng sng Cumberland
vo ma xun, khi con nc ln cao. Cho ti tn th k XX, i n
trm xe la gn nht cng phi mt hai ngy xe sc vt ko. Li
duy nht ra khi th trn l i ngc ln ni Pine, vn l sn
dc di ti chn dm trn mt con ng thi thong vn ly li v
lng chng . Harlan l mt ni khut no v l lng, chng h
c cng ng rng ln xung quanh n bit ti, v c l n vn
s tip tc nh vy nu khng tn ti mt thc t l hai trong s
cc gia nh sng lp th trn nh Howard v nh Turner cm
chng lnh, canh chng ngt vi nhau.
V trng tc ca dng h Howard l Samuel Howard. ng xy

dng ta n v nh t ca th trn. Ngi ng nhim vi ng l
William Turner, vn s hu mt qun tr v hai ca hng tp ha.
Mt ln trn bo ko sp hng ro bao quanh t ai nh Turner,
mt con b nh hng xm long qung trn t ca h. Chu trai
ca William Turner c tn l Jim Qu s (Devil Jim) bn cht con
b. Nh hng xm qu khip hi khiu ni v b trn khi
ht. Ln khc, c ngi th m mt ca hng cnh tranh vi tim
nh Turner. Gia nh Turner ln ting nt n ti ni ng ny phi
ng ca hng v chuyn n Indiana. Nhng ngi ny tht
chng d chu g.
Mt m Wix Howard v Little Bob Turner chu trai ca

Samuel v William, ginh nhau phn thng lc chi bi x ph.
Ngi n t co k kia gian ln. H nh ln. Ngy hm sau h
ng trn ng v sau mt cn ma sng n, Little Bob
Turner gc ng vi mt pht n xuyn vo ngc. Mt tp ngi
nh Turner ko n ca hng nh Howard lng m b Howard. B
s nhc, b lin k li cho con trai Wilse Howard, tun sau anh
ta u sng vi mt chu trai khc nh Turner Will Turner tr
tui ngay trn ng dn ti Hagan, Virginia. m , mt
ngi nh Turner cng a bn tn cng nh Howard. Hai gia
nh sau ng ngay bn ngoi ta n Harlan. Trong trn u
sng, Will Turner b bn cht. Rt ng ngi gia nh Howard
sau n gp b Turner m ca Will Turner v Little Bob
ngh ngng bn. B c tuyt: Chng my khng th no ra
sch ch mu c, b ni, ch ngay ra ch vt mu ni con
trai cht.
Mi th nhanh chng chuyn t ti t sang kinh hong. Wilse

Howard lao n ch Little George Turner v bn cht anh ta gn
th trn Sulphur Springs. Ngi nh Howard phc kch ba ngi
bn nh Turner thuc gia nh Cawood v git sch c ba. Mt
i v trang c c n kim tm ngi h Howard. Trong
trn u sng chung cuc, thm su ngi na b git hoc b
thng. Wilse Howard bit tin nh Turner ang truy ui anh ta,
anh ta cng mt ngi bn dong n Harlan v tn cng nh
Turner. Quay tr li, ngi nh Howard li b phc kch. Trong
trn chin, li thm mt ngi na b cht. Wilse Howard chy
n nh Little George Turner v bn anh ta nhng trt, li git
cht mt ngi khc. Mt i cnh st bao vy nh Howard. Li
mt trn u sng na. Li thm ngi cht. C ht ri vo mt

cn no ng. Ti ngh l bn nhn thy bc tranh. Th k XIX,
trn t Hoa K, c nhng ni chn con ngi sng ha thun.
Nhng Harlan, Kentucky khng phi l mt ni nh th.
Thi i! b m ca Will Turner ngt li ngay lc anh ta lt v

nh, r ln au n sau khi b bn trng trong cuc u sng ta
n vi nh Howard. Hy cht nh mt thng n ng, nh cch
anh trai my lm! B thuc v mt th gii vn qu quen
thuc vi sng n tn khc n mc b c sn d tnh v vic
phi chu ng ra sao vi nhng s tnh kiu . Will bn vo
ming mnh, v anh ta cht.
2.
Gi s bn c c ti Harlan hi cui th k XIX iu tra

nguyn nhn ca mi cu hn Howard-Turner. Bn tra hi tt c
nhng ngi d phn cn sng st cn thn ht mc c th. Bn
i cung cp mi t liu, ly li khai v nghin ngm cc bin bn
phin ta cho ti khi thu c nhng gii thch cn k v chnh
xc nht v tng giai on trong cuc tranh chp y cht chc
ny.
Bn s bit c bao nhiu y? Cu tr li l, chng c my.

Bn s ch bit rng c hai gia nh Harlan khng a g nhau
lm, bn s xc nhn rng Wilse Howard k phi chu trch
nhim cho bit bao nhiu hnh ng bo lc, chc chn phi ng
sau vnh mng nga. Nhng vic xy ra Harlan s vn cha tr
nn r rng cho ti khi bn quan st tnh trng bo lc y mt
phm vi rng ln hn.
Mt hin thc ng vai tr then cht trc ht Harlan l cng

thi gian hai nh Howard v Turner nh git ln nhau, th nhng
cuc ng gn nh vy cng xy ra nhng th t nh b ri
rc trn di dy Appalachia. Mi hn th kht ting gia hai nh
Hatfield McCoy vng gip ranh gia Ty Virginia, Kentucky
khng xa Harlan khin hng chc ngi b git hi trong c mt
chui hnh ng bo lc ko di sut hai mi nm tri. Cn mi
cu hn French Eversole ht Perry, Kentucky th khin hai
mi ngi cht, su trong s b git hi di tay Bad Tom
Smith (Tom Xu xa trong cun Days of Darkness Nhng ngy
en ti, John Ed Pearce vit l mt g, ngu n khng
bit s l g, thng minh tr nn nguy him v l mt tay
thin x c khi). Mi cu hn Martin Tolliver ht Rowan,
Kentucky hi gia thp nin 1880 dn ti ba cuc u sng, ba
cuc phc kch, hai ln tn cng vo nh v kt thc vi mt cuc
u sng sut hai ting ng h c s tham gia ca mt trm
ngi n ng c v trang. Mi th Baker Howard ht Clay,
Kentucky bt u t nm 1806, vi vic mt cuc sn nai sng
tm t nhin tr nn ti t, v khng chm dt cho ti tn nhng
nm 1930, khi vi ngi nh Howard git cht ba ngi Baker
trong mt cuc t kch.
V y ch mi l nhng mi hn th c bit ti nhiu. Ngh s

bang Kentucky l Harry Caudill c ln xem xt phng lm vic
ca mt th k phin ta lu ng ti mt th trn vng cao
nguyn Cumberland, ng tm ra n mt nghn co trng st nhn
tri di t hi cui Ni Chin, thp nin 1860 cho ti tn u th
k XX v y ch l i vi mt khu vc cha bao gi t ti con
s hn mi lm nghn dn, ni rt nhiu hnh vi bo lc thm
ch cha cu thnh ti st nhn. Caudill vit v mt phin ta xt

x ti git ngi ht Breathitt hay Breathitt m mu, ci
tn n dn c bit ti cui cng kt thc t ngt khi ngi
cha ca b co, mt ngi n ng vi ln ru gng to b v hai
khu sng lc t chng, bc ln ch quan ta v chp ly cy
ba.
Con ngi thu hiu thi th g vo bn quan ta v tuyn b,

Phin ta kt thc v mi ngi c th v. Chng ta s khng c
bt c phin ta no y ht, b con . V quan ta mt ta
tai vi vng ng thun li tuyn b phi thng y v ngay lp tc
ri khi th trn. Khi phin ta c triu tp ln sau , bi thm
on v cnh st trng c bo v bi su mi lnh, nhng b
co khng th c mt ti bui xt x. Hn b git trong mt
cuc tp kch.
Khi gia nh ny gy ln vi gia nh khc, l mt mi th hn.

Khi nhiu gia nh nhng th t nh b nh nhau trn cng mt
rng ni gy chin ln nhau, th l mt hnh mu.
Vy u l nguyn c sn sinh ra hnh mu Appalachia? Trong

sut nhiu nm tri, nhiu cch l gii tim nng c kim
nghim v tranh ci, ri s ng thun l din rng khu vc ny b
gy phin nhiu bi mt khuynh hng c bit c hi m cc
nh x hi hc gi tn l nn vn ha danh d (Culture of
Honor).
Nn vn ha danh d c xu hng n su bt r cao nguyn

cng nh cc vng t mu m kh trng trt khc, nh Sicily hay
x Basque trp trng i ni Ty Ban Nha. Nu bn sinh sng
trn mt khu i ni ln nhn si no , th t hn, bn khng

th trng trt. Bn chc phi nui d hoc cu, v th vn ha ny
n khi bn l mt anh chn cu s rt khc vi th vn ha ny
sinh xung quanh vic cy cy trng trt. S sng cn ca mt
ngi nng dn ty thuc vo s cng tc ca nhng ngi khc
nhau trong cng mt cng ng. Nhng mt ngi chn gia sc
th t mnh xoay xa. Ngi nng dn cng khng phi lo lng
rng sinh k ca mnh s b n cp vo bui m, bi v cy trng
khng th d dng b cum mt, tr phi, ng nhin c chuyn
mt tn trm mun chuc phin phc vo thn bng vic t mnh
gt sch c tha rung. Nhng mt ngi chn gia sc th c
nhiu iu phi lo lng. Anh lun b t di mi e da tn gia
bi sn trin min do mt mt gia sc. Vy nn anh ta phi quyt
lit: anh ta phi t ra rnh mch, thng qua li ni v hnh ng
rng anh ta khng yu t. Anh s phi bng lng chin u p
tr vi thch thc d l nh nht i vi thanh danh ca mnh
v nn vn ha danh d mang ngha . l mt th gii ni
danh d mt ngi n ng v tr trng tm gia k sinh nhai v
lng t trng ca anh ta.
Thi im then cht i vi s pht trin ca thanh danh ngi

chn gia sc tr tui chnh l cuc gy hn u tin ca anh ta,
nh dn tc hc J. K. Campbell vit v mt nn vn ha mc sc
Hy Lp. Cc cuc ci c tt yu xy ra ni cng cng. N c th
din ra ti qun c ph, qung trng lng hay thng xuyn nht
l vng vnh ai chn th ni mt cu chi th hoc hn m
mt mc ng khc nm vo con cu l ng i lc ca anh chnh
l mt s s nhc nht thit i hi cch p tr bng v lc.
Vy ti sao Appalachia li nh th? Nguyn do l t ni chn m

nhng c dn ban u ca khu vc ny xut thn. Nhng ni
c gi l cc bang nng nghip tha ngi ca nc M min
nam v ty bin gii Pennsylvania cho ti Virginia v Ty Virginia,
Kentucky v Tennesse, Bc Carolina v Nam Carolina, v vng cc
bc ca Alabama v Georgia c nh c a phn bi nhng
ngi nhp c n t mt trong nhng nn vn ha danh d d
di nht th gii. H l nhng ngi Scotland-Ireland xut
thn t nhng vng t thp x Scotland, cc ht pha bc nc
Anh v tnh Ulster Bc Ireland.
Nhng vng bin gii nh cch ngi ta vn gi nhng khu vc

ny l nhng lnh a xa xi v v trt t vn giao chin lin
min hng trm nm rng. Ngi dn ca khu vc ny m chm
trong bo lc. H l nhng ngi chn gia sc, kim k sinh nhai
trn t ai si v t mu. H nng tnh th tc, p tr vi s
khc nghit v tnh trng ln xn ca mi trng mnh sinh sng
bng cch xy dng nhng mi c kt gia nh bn cht v t s
trung thnh huyt thng ln v tr thng tn. V khi h nhp c
vo Bc M, h di chuyn vo su trong ni a M, n nhng
vng ho lnh, khng lut php, si ln nhn v t mu m nh
Harlan cho php h c ti sn sinh ngay ti Tn Th Gii mt
nn vn ha danh d m h gy dng nn Cu Th Gii.
i vi nhng ngi nh c trc nht, vng nng thn tha

ngi ca nc M l mt mi trng nguy him, ging ht vng
bin nc Anh, nh s hc David Hackett Fischer vit trong cun
Albion's Seed (Tm dch: Ht mm thi ca).
Phn ln vng cao nguyn pha nam u l t ai c th tranh

chp v kha cnh ng bin ca nhng lnh a trong tnh
trng tranh ot m khng h c s can thip ca chnh quyn
chnh thc hay bt c quy nh php lut no. Nhng ngi dn
vng bin quen thuc hn hn nhng k khc vi mi trng hn
lon ni y, vn rt ph hp vi h thng gia nh ca h, tinh
thn chin binh ca h, nn kinh t trng trt v chn th ca h,
thi ca h i vi t ai v ca ci cng nh tng v cng
vic v quyn lc. Nn vn ha vng bin thch nghi vi mi
trng ny n mc nhng tc ngi khc c khuynh hng sao
chp li n. Nhng c tnh ca vng bin gii pha nam nc Anh
dn dn thng tr mnh t tm ti v mu me ny, mt phn
bi sc mnh to ra t s lng ng c, nhng ch yu bi n
l mt cch thc sinh tn gia th gii nguyn s v nguy him
ny.
Chin thng ca nn vn ha danh d gip gii thch ti sao kiu

phm ti min nam nc M li lun khc bit n th. T l st
nhn cao hn so vi ton b phn cn li ca t nc. Nhng
trm cp ti sn v kiu ti phm ngi l v nh bp c t
ng sau cp ca li thp hn. Nh nh x hi hc John
Shelton Reed tng vit, Min Nam nc M c v chuyn vi
kiu hnh ng git ngi m trong mt k xu s b git bi
tay mt ngi no m anh ta (hoc thng l c ta) bit, v
nhng nguyn c m c k git ngi v nn nhn u hiu.
Reed ni thm: S liu cho thy rng nhng ngi min Nam no
c th n khi nhng v tranh ci hoc ti ngoi tnh th cng an
ton nh mi ngi dn M khc, thm ch hu nh chc chn l
an ton hn th. nhng vng nng thn tha ngi, bo lc
khng phi nhm kim chc v kinh t. N l chuyn c nhn. Anh

chin u v danh d ca mnh.
Nhiu nm v trc, mt ch bt t bo min nam Hodding

Carter k cu chuyn v vic mt anh chng tr tui c i
x ra sao trc ban bi thm. Nh Reed miu t th:
V x n t trc mt bi thm on c lin quan n mt tay

nng ny sng ngay cnh mt trm bm. Trong sut vi thng tri
anh ta l ci bia cho bit bao tr tru ct by v bi nhng
ngi phc v cng nh thnh phn v cng ri ngh tp
nham ln l quanh trm bm, bt chp nhng li cnh bo v c
nhng cn gin thong qua nhng r rt ca anh ta. Mt bui
sng, anh ta x sch n ca khu sng ngn hai nng vo nhng
k chm chc phin nhiu, git cht mt, gy thng tt vnh vin
cho mt k khc v lm b thng k th ba... Khi ban bi thm
c trng cu kin do yu cu ca v quan ta vn cn hoi
nghi, Carter l bi thm vin duy nht b phiu kt ti. Nh li
ca mt trong s nhng ngi cn li kt lun, Anh ta s chng
phi thng n ng cho lm nu khng x sng vo my anh
chng kia.
Ch c trong mt nn vn ha danh d th mi khin mt anh

chng nng tnh chc mm trong u rng bn vo ai l cch
p tr tng xng vi mt tr xc phm c nhn. V cng ch c
trong mt nn vn ha danh d th mi khin bi thm on ngh
rng mt tn st nhn trong nhng iu kin hon cnh
khng phi l ti phm.
Ti nhn ra rng chng ta thng vn cnh gic vi vic a ra

nhng khi qut ha rng ri nh th v nhng nhm vn ha
khc nhau v vi nguyn do hp l. y l l li m cc khun
mu sc tc, chng tc la chn. Chng ta mun tin rng chng ta
khng phi l nhng k b cm t bi lch s chng tc mnh.
Nhng s thc gin n l nu bn mun hiu xem iu g xy

ra nhng th trn nh b bang Kentucky hi th k XIX, bn
buc phi ngc tr li qu kh v khng ch l mt hay hai th
h. Bn phi quay tr li hai, ba hay bn trm nm, ti mt t
nc bn kia b i dng, quan st tht gn xem chnh xc l
nhng c dn mt khu vc a l c th y kim k sinh nhai
ra sao. Gi thuyt v nn vn ha danh d ni rng vic bn n
t u rt quan trng, khng ch lin quan n vic bn sinh
trng u hay cha m bn sinh trng u, m cn lin quan
n vic c, k bn sinh trng u, thm ch l c t tm i
dng tc bn sinh trng u na. l mt thc t k l v
y sc mnh. Du vy, cng ch mi l khi u, bi v qua
nhng kim nghim st sao hn, nhng di sn vn ha cn l lng
v quyn nng hn th.
3.
Hi u nhng nm 1990, hai nh tm l hc i hc Michigan

Dov Cohen v Richard Nisbett quyt nh ch tr mt cuc thc
nghim v vn ha danh d. H bit rng nhng g xy ra cc
ni nh Harlan hi th k XIX, xt trn mi kh nng, u l sn
phm ca nhng hnh mu vn ngm n nhng vng bin vin
nc Anh hng nhiu th k v trc. Nhng mi quan tm ca
h li l thi hin ti. Liu c kh nng tm ra nhng tn d ca
nn vn ha danh d trong thi hin i? Vy nn h quyt nh

tp trung mt nhm nhng ngi tr tui v s nhc h. Chng
ti ngi xung v c tm ra xem tr xc xim no s i thng vo
tim c mt ngi mi-tm-n-hai-mi-tui, Cohen ni.
Chng mt thi gian lm a ra c t ' khn'.
Cuc thc nghim din tin nh th ny. Khu ging ng ngnh

khoa hc x hi ca i hc Michigan c mt hnh lang di, hp
di tng hm vi nhng t ng ti liu sp hng la lit. Nhng
sinh vin tr c gi vo mt phng hc, tng ngi tng ngi
mt, v c yu cu in vo mt bng hi. Sau h b bt phi
t bn cu hi cui hnh lang v quay tr li phng hc mt
bi tp gin n v dng nh trong sng.
i vi mt na s sinh vin tr tui th ng l vy. H l nhm

c khng ch. i vi na cn li, c mt ci by. Khi h bc
dc xung hnh lang vi bng hi, mt ngi n ng k ng
mu vi nhng ngi thc hin thc nghim bc vt ln h
v li mt ngn ko trong t ti liu ra. Hnh lang vn cht hp
gi cng tr nn cht hp hn. Khi nhng ngi tr tui gng sc
chen qua, ngi ng mu kia nhn mt ln, chc tc. ng ta
y ci ngn ko t ti liu vo, dng vai x nhng ngi kia, v,
bng mt ging h thp nhng nghe r, vng ra t kha:
khn.
Cohen v Nisbett mun o lng, cng chnh xc cng tt xem b

gi bng t khn l nh th no. H quan st khun mt ca
cc i tng v c tnh xem h thy cn gin n c no. H
bt tay nhng sinh vin kia xem liu ci xit tay c cht hn
bnh thng khng. H ly cc mu nc bt t sinh vin, c
trc v sau khi b xc phm, xem vic b gi l khn c

khin cho mc testosterone v cortisol nhng hormone
quyt nh s tnh thc v hung hng gy hn tng ln khng
Cui cng h yu cu cc sinh vin c cu chuyn di y v
a ra kt lun:
Lc Jill ko Steve ra ngoi, h mi c mt ti ba tic c khong

hai mi pht, r rng l c b phin phc v mt vic g .
Sao th em? Steve hi.
L Larry. em l, anh ta bit mnh nh hn, nhng anh ta c

c tnh st qua em hai ln bui ti nay y.
Jill bc tr li vo m ng, cn Steve quyt nh s mt n

Larry. Tt nhin, ch trong vng nm pht, anh thy Larry sp
li v c hn Jill.
Nu bn b s nhc, liu bn c xu hng tng tng Steve s

ra hnh ng v lc no vi Larry khng?
Kt qu khng c g phi bn ci. C nhng khc bit r rng trong

cch thc nhng sinh vin tr p tr li vic b h nhc bng mt
t xu. i vi mt vi ngi, cu s nhc thay i hnh vi ca h.
i vi mt s ngi th khng. Nhn t quyt nh trong cch h
phn ng khng phi l ch h vng vng v cm xc ra sao, h
l ngi lm vic tr c hay vn ng vin th thao, hoc chuyn
v th cht h c cao to ng b hay khng. Th ng vai tr
quan trng v ti ngh l bn c th on c th ny bt
ngun t u chnh l vic h xut thn t ni no. Hu ht
nhng ngi tr tui n t min bc nc M u ng x trc
tai nn y bng thi vui v. H ci ph ln. Ci xit tay ca h

khng thay i. Mc cortisol thc s gim xung, c nh th l
h v thc gng sc lm du cn gin d ca mnh. Ch mt vi
trong s h cho Steve gy hn bo lc vi Larry.
Nhng cn nhng ngi min nam? i, tri. H gin d. Mc

cortisol v testosterone tng vt. Ci xit tay ca h cht li. Steve
s x p Larry.
Chng ti cn by tr chi k nht gan (game of chicken), Cohen

ni. Chng ti bo cc sinh vin quay xung hnh lang v u
kia c mt k ng mu khc bc ti. Hnh lang b kha cht,
vy nn ch ch trng cho mt ngi i qua. Ngi n ng m
chng ti s dng cao mt mt tm chn, nng trn 100 kg. Anh ta
tng chi trong i tuyn bng ca trng i hc. Gi y
anh ta l nhn vin bo v ca qun bar trong trng. Anh ta
bc dc hnh lang vi dng iu ang thc thi nhim v kiu
si bc khi anh c gng dp tan mt cuc nh ln trong qun
bar. Cu hi l: h s ti gn tay bo v kia ti mc no trc khi
trnh ng? V hy tin ti, h s lun lun nhng ng.
i vi nhng ngi min bc, hu nh chng c tc ng g ht.

H trnh ng trc nm hay su b, bt k h c b xc xim
hay khng. Nhng ngi min nam th ngc li, th hin s tn
trng r rt trong nhng tnh hung thng thng, bc sang mt
bn trong khong hn chn b. Nhng nu h va mi b xc
phm xong? Di hai b. C th gi mt ngi min nam l
khn m xem, chc chn anh ta s nga ngy nh ln ngay. iu
m Cohen v Nisbett quan st thy trong hnh lang di y chnh l
nn vn ha danh d th hin ra bng hnh ng: nhng ngi
min nam phn ng ht nh cch Wix Howard hnh x khi Little

Bob Turner buc ti anh ta gian di trong tr x ph.
4.
Nghin cu y tht k l, phi khng no? D dng kt lun

rng nhng nhm ngi sng trong cc hon cnh ging vi t
tin mnh cng hnh x rt ging t tin h. Nhng nhng sinh
vin min nam trong nghin cu thc hin ti dy hnh lang
khng h sng trong cc iu kin tng t nh t tin ngi Anh
ca h. Thm ch khng chc rng h c t tin l ngi Anh.
H ch tnh c sinh trng min Nam. Khng c ai trong s h
tng lm ngh chn gia sc. Cha m ca h cng chng phi ngi
chn gia sc. H sng vo cui th k XX ch khng phi cui th
k XIX. H l sinh vin ca i hc Michigan, ta lc mt trong
nhng bang vng cc bc nc M, iu ng ngha vi vic
xut pht t min nam h lang bt vt qua hng trm dm
ng ti trng i hc. Khng iu no trong s ng vai
tr quan trng. H vn c hnh x ging nh h sng ti Harlan,
Kentucky hi th k XIX vy.
Sinh vin trong nhng nghin cu ca bn xut thn t mt

gia nh kim c mt trm ngn -la mi nm, m l thu
nhp vo nm 1999, Cohen ni. Nhng chng sinh vin min
nam m chng ti thy xut hin hiu ng ny khng phi nhng
a tr n t vng i ni Appalachia. H c nhiu kh nng l
con ci ca nhng lnh o iu hnh trung-cao cp ca hng
Coca-Cola ti Atlanta. V l mt cu hi ln. Ti sao chng ta li
thy nhng hiu ng h? Ti sao mt ngi no li c
nhng hiu ng kiu vy sau hng trm nm? Ti sao nhng a
tr vng ngoi Atlanta li biu hin ra li hnh x vn thuc v

vng bin gii?
***
Cc di sn vn ha l nhng ngun lc y quyn nng. Chng n

su bm r v trng tn. Chng tn ti, t th h ny qua th h
khc, c th thy chng suy suyn g my, thm ch ngay c khi cc
iu kin kinh t, x hi v nhn khu hc vn sinh ra chng
bin mt, v chng ng vai tr ng k trong nh hng thi
v hnh vi n mc con ngi s khng th no hiu c th
gii ca mnh nu thiu vng chng.
Tnh n gi, trong cun Nhng k xut chng ny, chng ta

thy thnh cng ny sinh t s tch ly vng chc cc u th: thi
im v ni chn bn ra i, th cng vic cha m bn lm
kim sng, nhng hon cnh trong qu trnh nui nng trng
thnh ca bn l tt c nhng g to nn s khc bit r rt xem
bn s sng n ti mc no trong x hi. Cu hi dnh cho phn
th hai ca cun Nhng k xut chng l liu cc truyn thng v
thi m chng ta tha hng t cc bc t tin tin bi c ng
vai tr tng t khng. Liu chng ta c th, thng qua vic nhn
nhn cc di sn vn ha tht s nghim tc, hiu thm c ti
sao mt ngi li thnh cng v cch thc no khin ngi t
c kt qu tt hn trong nhng vic h lm? Ti ngh l chng
ta c th.
Chng VII. L thuyt chng tc ca cc v
ri my bay
C TRNG, RADAR THI TIT GIP CHNG TA RT
NHIU.
1.
Bui sng ngy 5 thng Tm nm 1997, c trng chuyn bay

mang s hiu 801 ca hng Hng khng Hn Quc (Korean Air)
thc dy lc su gi. Sau ny, gia nh ca anh k li vi cc nhn
vin iu tra rng anh n phng tp th hnh khong mt ting,
sau tr v nh v c bn k hoch cho chuyn bay ti Guam
ngay bui ti hm . Anh chp mt v dng ba tra. n ba gi
chiu, anh ri nh ti Seoul, khi hnh va sm, v anh ni,
tip tc chun b ti Cng hng khng Quc t Kimpo. Anh l phi
cng cho Korean Air c gn bn nm k t khi chuyn sang t
Khng lc Hn Quc. Anh c tm nghn chn trm gi bay,
trong c ba nghn hai trm gi ng h kinh nghim vi my
bay chuyn ch hnh khch. Vi thng trc , anh c tng
gii thng an ton chuyn bay ca hng do x tr thnh cng
mt v hng hc ng c my bay ch khch tm thp. Anh bn
mi hai tui v c sc khe hon ho, ngoi tr mt cn bnh
vim ph qun c chn on mi ngy trc.
By gi ti, c trng, c ph v hoa tiu gp nhau v tp hp cc

giy t v chuyn bay. H s bay trn mt chic Boeing 747 loi
my bay vn c cho l kinh in trong gii hng khng. My
bay vo tnh trng vn hnh hon ho. N tng c thi l chuyn

c ca tng thng Hn Quc. Chuyn bay 801 ri ng bng vo
mi gi ba mi ti v ct cnh hai mi pht sau . Vic ct
cnh khng h c trc trc. Gn mt gi ba mi pht sng, my
bay xuyn qua mn my v phi hnh on thp thong thy c
nh sng pha xa xa.
L Guam phi khng? hoa tiu hi. Ri, sau mt cht ngng, anh
ni, L Guam, Guam y.
C trng phn chn. Tt!
C ph bo co vi Trm Kim sot Khng lu (ATC) rng my

bay khng vng phi Charlie Bravo (my tch ma) v yu cu
cho php h cnh xung ng bng s su.
My bay bt u h thp cao hng v sn bay Guam. H s

thc hin tip t trc quan, v c trng ni. Anh bay n
Guam t sn bay Kimpo tm ln trc , gn nht l cch y
mt thng, anh thng thuc sn bay v a hnh xung quanh .
Cng my bay th xung. Cnh t sau m rng mi . Vo lc
1h41 v 18 giy, c trng ni, M cn gt, hoa tiu m chng
ln. Tri ang ma. C ph sau ni, Khng nhn thy? Anh
ang tm kim ng bng. Anh khng h nhn thy. Mt giy sau,
H thng Cnh bo Mt t (Ground Proximity Warning System
GPWS) thng bo qua ging in t: Nm trm (b). My bay
cch mt t nm trm b. Nhng lm sao nh th c khi m
h khng th trng thy ng bng? Hai giy tri qua. Hoa tiu
tht ln: ? vi mt tng ging kinh ngc.
Vo 1:42 pht 19 giy, c ph ni, Tip t bt thnh (missed

approach), ngha l, hy nng cao v bay mt vng rng, c
gng h cnh li.
Mt giy sau, hoa tiu ni, Khng nhn thy. C ph ni thm,

Khng nhn thy, tip t bt thnh.
Vo lc 1:42 pht 22 giy, hoa tiu nhc li, Ln vng.
Vo 1:42 pht 23 giy, c trng nhc li, Ln vng, nhng

anh chm a my bay ln khi nhp h thp cao.
Vo 1:42 pht 26 giy, my bay m vo m i Nimitz, mt khu

i ni cy ci rm rp cch ba dm v pha ty nam sn bay 60
triu -la v 212 nghn kilogram thp trt di trn nn ln
nhn vi vn tc 100 dm/gi. My bay trt mt qung hai trm
b, nghin t mt ng ng dn du v n gy nhng cy
thng trc khi ri xung mt hm ni v chy bng ln. n thi
im cc nhn vin cu h n c khu vc chy n, 228 trong
tng s 254 ngi trn my bay t nn.
2.
Hai mi nm trc v n my bay KAL 801, mt phi c Boeing

707 ca hng Hng khng Hn Quc i lc vo khng phn Nga
v b my bay qun s X Vit bn h trn vng bin Barents.
l mt tai nn, ngha l mt s v him hoi v mang tnh thm ha
nh th, di bn tay sp t ca Cha, c th xy n vi bt c
hng hng khng no. V tai nn c iu tra v phn tch.
Nhng bi hc c rt ra. Cc bo co c trnh.
V ri, hai nm sau , mt chic Boeing 747 ca Korean Air li n

tung Seoul. Hai v tai nn trong vng hai nm khng phi du
hiu tt p g. Ba nm sau , hng ny li tn tht mt chic 747
na ngay gn o Sakhalin ca Nga, tip sau l mt chic
Boeing 707 b ri trn bin Andaman vo nm 1987, hai v n
khc vo nm 1989 Tripoli v Seoul v ri mt v na vo nm
1994 o Cheju, Hn Quc.
hiu c r hn, c th so snh t l tn tht ca mt hng

hng khng nh hng hng khng Hoa K United Airlines trong
giai on 1988 n 1998 l 0,27/1 triu ln ct cnh, iu c
ngha l h b tn tht my bay do tai nn khong 1 ln trong s
bn triu chuyn bay. T l tn tht ca Korean Air trong cng
giai on l 4,79/1 triu ln ct cnh cao gp mi by ln.
My bay ca Korean Air b ri nhiu ti mc U ban Quc gia v

An ton Giao thng (NTSB) mt c quan ca M chuyn trch
iu tra cc v n my bay trong phm vi lin quan ti Hoa K
thc hin bn bo co v v n Guam, c quan ny cn b
buc phi thm vo mt bn ph lc lit k tt c cc tai nn ca
hng Korean Air mi xy ra t khi cuc iu tra bt u: my bay
Korean Air 747 n khi h cnh sn bay Kimpo ti Seoul, ch gn
mt nm sau s kin Guam; mt chic my bay chy chch khi
ng bng ti phi trng Ulsan Hn Quc tm tun sau ; chic
McDonnell Douglas 83 ca Korean Air hc vo nn tng ti sn
bay Pohang vo thng Ba tip; v mt thng sau, mt chic my
bay ch khch ca Korean Air b n ti mt khu dn sinh ca
Thng Hi. Nu NTSB ch thm vi thng na, n c th b
sung thm vo danh sch ca mnh: my bay ch hng Korean Air
b n ngay sau khi ct cnh t sn bay Stansted London, bt

chp vic chung cnh bo vang ln trong bung li khng
di mi bn ln.
Vo thng T nm 1999, Delta Air Lines v Air France tm

ngng vic hp tc chuyn bay vi Korean Air. Bng mt mnh
lnh ngn gn, Qun i Hoa K, vn duy tr qun i ti Hn
Quc, cm nhn vin ca mnh bay bng hng hng khng ny.
Xp hng an ton ca Hn Quc b C quan Hng khng Lin
bang Hoa K (US Federal Aviation Authority) h cp cn cc quan
chc Canada th thng bo vi ban lnh o Korean Air rng h
ang cn nhc vic thu hi cc c quyn bay vo v h cnh trong
khng phn Canada.
Ngay gia cao tro cuc tranh ci, mt bn nh gi t bn ngoi

v hot ng ca Korean Air b r r ra cng chng. Bn bo co
di bn mi trang nhanh chng b cc quan chc Korean Air ch
trch l d kch ng v khng mang tnh i din, nhng n thi
im , l qu mun cu vn danh d ca cng ty. Bn
nh gi miu t t m cc v d v vic phi hnh on ht thuc
trn mt ng bng trong qu trnh tip nhin liu v trong
khoang hng ha; c khi my bay ang trn khng trung;
Thnh vin phi hnh on c bo trong chuyn bay, bn bo
co ch r, thng xuyn vi t bo dng ln theo cch m nu
nh n cnh bo sng ln, s khng th nhn thy. Bo co cng
miu t chi tit biu hin tinh thn b rc, hng lot sai phm quy
trnh v c kt lun bo ng rng cht lng hun luyn phi cng
li chic 747 c in qu yu n ni quan ngi rng cc C ph
trn phi c Kinh in ny liu c kh nng h cnh c khng

nu C trng hon ton mt kh nng iu khin.
n thi im xy ra v n Thng Hi, Kim Dae-jung Tng

thng ng nhim ca Hn Quc buc phi ln ting. Vn
ca Korean Air khng cn l chuyn ca mt cng ty ring l na
m l vn ca c t nc Hn Quc, ng ni. Uy tn ca t
nc chng ta ang b e da. Dea-jung sau i chuyn c
tng thng t my bay ca Korean Air sang i th mi ca hng,
Asiana.
Nhng sau xy ra mt s thay i thn k. Korean Air

nhanh chng t nng cp bn thn. Ngy nay, hng ny l thnh
vin cao cp ca lin minh SkyTeam danh gi. H s an ton ca
hng t nm 1999 lun sch s tinh tm. Vo nm 2006, Korean
Air c tng Gii thng Phoenix ca Air Transport World
trong vic ghi nhn s bin chuyn ca hng. Cc chuyn gia hng
khng s ni vi bn rng Korean Air gi y cng an ton nh
bt c hng hng khng no trn th gii.
Trong chng ny, chng ta s ch tr mt cuc iu tra cc v ri

my bay: lng nghe hp en my ghi m trong khoang li,
kim tra cc bin bn chuyn bay; nhn vo thi tit, a hnh v
cc iu kin phi trng; v so snh v n Guam vi nhng v
n my bay rt tng ng khc, tt c vi mt n lc nhm hiu
chnh xc xem lm th no cng ty bin i chnh bn thn
mnh t mt hng vi an ton thp nht tr thnh mt trong
nhng hng hng khng hng u th gii. l mt cu chuyn
phc tp v i lc l thng. Nhng n ty thuc vo mt thc t
tng t xuyn sut lch s ln xn ca Harlan v cc sinh vin
trng Michigan. Korean Air khng thnh cng n khng

tin hnh chnh n bn thn cho n khi nhn thc r v tm
quan trng ca nn tng vn ha.
3.
Cc v ri my bay trong thc t khng ging nh trn phim nh.

ng c khng n tung gia bng bng tia la. Cnh ui li
khng t ngt gy tch do phn lc ca c ct cnh. C trng
khng h hc ming kinh ngc i Cha lng lnh! lc ng vt
lng ra gh ngi. Mt my bay thng mi in hnh trnh
pht trin nh hin nay ng tin cy gn nh mt chic my
nng bnh vy. Phn ln cc v n my bay xy ra l kt qu ca
s tch t nhng tr ngi nho nh v nhng s c c v lt vt.
Ly th d, trong mt v ri my bay in hnh, thi tit t

khng nht thit phi khng khip lm, nhng ti lm cho
phi cng cm thy hi cng thng hn bnh thng. Trong a s
cc v tai nn, my bay b chm so vi lch trnh, nn cc phi cng
vi v. Trong 52% tng s v ri my bay, tnh n thi im xy
ra tai nn, phi cng thc sut mi hai ting ng h hoc hn
th, ngha l anh ta mt mi v khng cn suy ngh tnh to
na. Trong 44% s v, hai vin phi cng cha tng bay cng nhau
bao gi, th nn h chng ly g lm thoi mi bn nhau. Th ri
nhng trc trc bt u m khng ch vi mt sai lm. Mt v
tai nn in hnh c lin quan ti by sai lm lin tip do con
ngi to ra. Mt trong s cc phi cng lm vic g sai th bn
thn n cha phi l vn nghim trng. Thm mt sai lm khc,
kt hp vi sai lm u tin th vn cha gy ra tai ng.
Nhng ri h gy ra sai lm th ba chng ln nhng sai lm c, ri
thm mt sai lm, thm mt ln na v thm sai lm khc, chnh

s kt hp ca tt c nhng sai lm ni trn dn ti thm ha.
Hn na, nhng sai lm ny him khi ny sinh t kin thc hay k

nng bay. khng phi l vic cc phi cng khng tm c ting
ni chung khi thao tc k thut then cht no . Nhng loi sai
lm gy ra cc v ri my bay lun vn l vng mc trong lm
vic nhm v i thoi. Mt phi cng bit c iu g quan
trng v v c g khng ni vi phi cng kia. Mt phi cng lm
vic g sai lm, v ngi cn li khng nhn ra li. Mt tnh th
rc ri i hi c gii quyt thng qua mt lot cc bc phc
tp v v l do no cc phi cng khng th phi hp vi nhau,
v th h b qua mt trong s cc bc y.
Thit k ca ton b khoang iu khin vn nhm mc ch cho

hai ngi cng iu khin my bay, v vic vn hnh t hiu
qu tt nht khi c mt ngi kim tra ngi kia, hay c hai ngi
t nguyn tham gia, Earl Weener, mt ngi tng v tr k s
trng v an ton ca hng Boeing ni. Khng c c hi
sa li nu bn khng lm mi vic ng n. V tri qua thi
gian di, r rng l nu hai ngi cng hp tc vn hnh my bay,
s c c qu trnh hot ng an ton hn l ch c mt phi cng
n c li my bay cn ngi kia n gin l c mt tip
qun trong trng hp vin phi cng kia mt kh nng li.
Hy th xem xt th d, v ri my bay mang s hiu 052 Hng

khng Avianca, Colombia vo thng Ging nm 1990 ni ting
trong gii hng khng. V tai nn ca Avianca minh ha hon ho
cho nhng du hiu in hnh ca mt tnh hung ri my bay
hin i vn c hc trong cc trng dy bay. Trn thc t,
nhng g xy ra vi chuyn bay y tng t iu s xy ti vo

by nm sau Guam n ni n l mt im thch hp bt
u cuc iu tra ca chng ta v nhng v ri my bay y b
him ca hng Korean Air.
C trng ca my bay l Laureano Caviedes, c ph l Mauricio

Klotz. H ang trn ng t Medellin, Colombia ti phi trng
Kennedy, thnh ph New York. Thi tit m rt xu. Gi ng
bc thi mnh vng b bin pha ng, mang theo sng m
dy c. Hai trm linh ba chuyn bay b hon phi trng
Newark. Hai trm chuyn bay khc b hon phi trng
LaGuardia, 161 chuyn Philadelphia, 53 chuyn phi trng
Logan thnh ph Boston v 99 chuyn sn bay Kennedy. V l
do thi tit, Avianca b Trm Kim sot Khng lu cnh bo ti
ba ln trn ng bay ti New York. Chic my bay ln vng
trn bu tri Norfolk, Virginia trong mi chn pht ng h, trn
bu tri thnh ph Atlanta trong hai mi chn pht v thm hai
mi chn pht na khu vc cch phi trng Kennedy bn
mi dm v pha nam.
Sau mt ting mi lm pht tr hon, Avianca c php h

cnh. Khi my bay chun b tip t, cc phi cng thnh lnh ng
phi cn gi nghch chiu khc lit. C lc h bay vo vng gi
ngc mnh, buc phi gia tng tc duy tr ln xung.
Ngay sau , khng h bo trc, cn gi nghch gim t ngt,
trong khi my bay vn ang bay vi vn tc qu ln. Trong tnh
hung c th ny, my bay s c chuyn sang trng thi li t
ng, i ph ngay lp tc v tng ng vi trn gi nghch
hng. Nhng ch li t ng trn my bay trc trc v b
tt i. Vo khonh khc cui cng, vin phi cng nng cao v

thc hin c ln-vng. My bay ln mt vng rng bn trn
Long Island v tip t ln na xung phi trng Kennedy. t
nhin, mt trong s cc ng c ca my bay b hng. Vi giy sau,
ng c th hai hng tip. Ch cho ti ng bng vi! vin phi
cng go ln, mong ngng tuyt vng rng anh tip cn gn
vi sn bay Kennedy bng cch no ln chic my bay qu
qut xung cho mt c h cnh an ton. Nhng phi trng
Kennedy cch tn mi su dm.
Chic 707 trt xung c ngi thuc s hu ca ngi cha mt

nh v ch tennis John McEnroe, ti th trn Long Island sang
trng bn vnh Oyster. By mi ba ngi trong tng s 158 hnh
khch trn my bay t nn. Khng cn mt n mt ngy
xc nh nguyn nhn v n: cn kit nhin liu. My bay khng
hng hc. Sn bay khng mc sai lm g trong vic iu hnh bay.
Cc phi cng khng say xn. Ch v ht sch xng.
4.
l mt ca kinh in, Suren Ratwatte, mt phi cng k cu,

ni. ng tham gia nhiu nm vo chng trnh nghin cu cc
nhn t con ngi chnh l vic phn tch v cch con ngi
tng tc vi nhng h thng phc hp nh nh my nng lng
nguyn t v my bay. Ratwatte l mt ngi Sri Lanka hot bt
t tun, li my bay thng mi trong sut qung i
trng thnh ca mnh. Chng ti cng ngi snh khch sn
Sheraton, Manhattan. Chic my bay ch khch Ratwatte li va
h cnh xung phi trng Kennedy sau mt chuyn bay di t
Dubai. Ratwatte bit r v v tai nn Avianca. ng bt u tch ra
nhng iu kin c trc in hnh ca v n. Gi ng bc.

Chuyn bay b tr hon. Trc trc k thut nh vi thit b li t
ng. Ba qung bay di ch h cnh ng ngha vi vic khng
ch ba mi pht thi gian bay ph tri m cn l bay ph tri
tm thp, s tiu tn nhin liu hn nhiu so vi khi bay trong
vng khng kh long pha trn cc m my.
H bay trn mt chic By-Khng-By, mt chic my bay c

hn v rt kh khn vn hnh, Ratwatte ni. Ci i hi
nhiu vic lm. H thng iu khin bay khng c cp nng
lng bng hi nc. Chng c kt ni bi hng lot puli
truyn ng v thanh ni vi b mt kim loi bn ngoi ca my
bay. Anh phi thc s khe khon thao tc c vi chic my
bay . Anh nhc bng n quanh bu tri. Vic cng l n lc
th cht ngang vi cho mt ci thuyn. Vi chic my bay hin ti
th ti ch vn hnh bng cc ngn tay thi. Ti dng mt cn iu
khin. Cc thit b ca ti to ng. Thit b ca h ch to c my ci
cc c ph. Thit b li t ng li hng ri. Vy nn c trng
buc phi lin tc quan st c chn thit b ny, mi th ch bng
ci cc ung c ph, trong khi tay phi ang khng ch tc , tay
tri ang li. Anh ta b y n cc im. Anh ta khng cn
phng cch lm bt c th g khc. iu xy ra khi bn mt
mi l nhng k nng ra quyt nh ca bn b chui i. Bn
bt u qun n st kia nhng th m ngy hm trc bn
thuc vanh vch.
Trong hp en c tm thy ti khu vc my bay ri, ngi ta

nghe thy C trng Caviedes trong sut gi ng h cui cng
ca chuyn bay hi i hi li vic dch sang ting Ty Ban Nha
nhng ch dn phng hng t ATC, c nh th rng ng khng

cn sc dng ting Anh ca mnh na. Chn ln, ng yu cu
nhc li ch dn phng hng. Ch dn cho ti to hn na, ng
ni ngay gn thi im cui cng. Ti khng nghe thy g. Khi
chic my bay ln vng c bn mi pht ng h ngay
pha ng nam phi trng Kennedy lc mi ngi trong khoang
li u bit r rng h ang cn kit nhin liu vin phi cng
ng l c th d dng yu cu c h cnh Philadelphia, cch
vn vn su mi lm dm. Nhng ng khng lm th: c
nh th ng b kha cng vi New York. Trong ln tip t bt
thnh, H thng Cnh bo Mt t ca my bay thng bo
khng di mi lm ln cho c trng rng ng ta h my
bay xung qu thp. ng dng nh qu m qung. Khi h cnh
tht bi, ng ra ng phi ln vng ln ngay lp tc, vy m
ng khng h lm vy. ng kit sc.
Trong sut qu trnh , khoang li trn ngp s im lng nng n.

Ngi ngay cnh c trng Caviedes l c ph ca ng Mauricio
Klotz, v trong bng ghi m chuyn bay, c nhng qung ko di
ca m thanh rt rt v ting n ng c. Chnh l trch nhim ca
Klotz trong vic ch tr mi lin lc vi ATC, c ngha rng vai tr
ca anh ta m hm l tuyt i then cht. Nhng cch hnh
x ca anh ta th ng mt cch k quc. Phi n ln ln vng
th ba pha ty nam phi trng Kennedy th Klotz mi thng
bo vi ATC rng anh ta khng ngh rng my bay c nhin liu
n c sn bay khc. Ch dn m phi hnh on nghe thy t
ATC l Ch v, tip theo l, c php h cnh xung sn
bay Kennedy. Cc nhn vin iu tra sau ny phng on rng
cc phi cng ca Avianca t hn lm tng ATC c cch cho h
ln xp u hng, u tin trc hng t my bay khc ang ln

vng pha trn Kennedy. Thc t, khng h c chuyn . Avianca
ch c thm vo cui hng. l mt hiu lm nghim trng,
m vn mnh ca chic my bay li hon ton ty thuc vo iu
. Nhng cc phi cng c nhc li vn , tm kim s cho php
khng? Khng h. H cng chng h cp thm mt ln no na
n vn nhin liu cho ba mi tm pht tip sau .
5.
i vi Ratwatte, s im lng trong khoang li l khng th hiu

ni. V nh mt cch gii thch nguyn do ti sao, Ratwatte bt
u k v vic xy ra vi ng vo bui sng trn ng bay
xut pht t Dubai. Chng ti c mt hnh khch n, ng ni.
Chng ti cho rng b ta b t qu. Co git. Nn ma. vo tnh
trng ht sc ti t. B ta l mt ph n n c con gi sng
M. Chng b khng ni c ting Anh, ting Hindi, m ch dng
phng ng Punjab. Khng ai c th i thoi vi ng ta. Nhn
dng v nh th ng ta va bc ra khi mt khu lng vng
Punjab v h tuyt nhin khng c tin. Thc ra khi s vic xy ra
ti ang trn ng ti Moscow, nhng ti bit l chng ti khng
th ti Moscow c. Ti khng bit l iu g s xy n vi
nhng con ngi ny nu chng ti bay n . Ti ni vi c
ph, Anh cm li i. Chng ta phi n Helsinki.
Vn st sn m Ratwatte phi i mt ngay lp tc l h mi

i cha c na qung ng ca c mt chuyn bay di, iu
ngh l h cn d qu nhiu nhin liu trong cc thng cha so
vi bnh thng khi n thi im phi h cnh. Chng ti b
vt qu su mi tn so vi khi lng h cnh ti a ng ni.
Vy nn gi ti phi a ra la chn. Ti c th tho bt nhin

liu. Nhng cc nc rt ght vic my bay tho nhin liu trn
khng v vn mi trng. V th, h s nh v cho ti bay ra
mt ni no trn vng bin Baltic, v vic s tiu tn ca ti
bn mi pht ng h cn ngi ph na kia hu nh chc chn
s cht. Th nn ti quyt nh s h cnh d th no i chng
na. l la chn ca ti.
iu c ngha l chic my bay h cnh nng. H khng th

s dng h thng h cnh t ng c bi n khng c b tr
vn hnh mt chic my bay nng n mc .
Trong tnh cnh y, ti phi tip qun vic iu khin, ng ni

tip. Ti phi chc chn rng my bay tip t an ton; nu
khng, s c nguy c h hi v kt cu. N c th tr thnh mt
ng nt thc s. Cng c c nhng vn v c im bay vi
mt chic my bay nng. Nu bn ri khi ng bay v phi
ln vng, c th bn s khng lc y ln cao li na.
Nhiu vic lm. Bn ang tung hng vi bao nhiu l bng. Bn

phi lm cho ng. Bi v l mt chuyn bay ng trng, c
hai phi cng na. Nn ti nh thc h dy, v h cng tham gia
vo lm mi vic. Chng ti c bn ngi , iu y thc s c
tc dng trong iu phi mi vic. Ti cha tng bao gi ti
Helsinki. Ti khng h bit phi trng ra sao, khng bit liu cc
ng bng c di khng. Ti buc phi tm mt phng cch
cn tin, tm ra xem liu chng ti c th h cnh khng, tm
ra cc tham s chuyn bay v thng bo vi cng ty xem chng ti
ang lm g. Cng mt thi im ti ni chuyn vi ba ni khc
nhau ni chuyn vi Dubai, ni chuyn vi Medlink, mt trm
dch v Arizona ni ngi ta sp xp mt bc s nghe my v

ti cn ni chuyn vi hai bc s ang chm sc ngi ph n
khoang sau. C lin tc khng ngng ngh sut bn mi pht
ng h.
Chng ti gp may l thi tit Helsinki rt tt, ng ni. Gng

sc thc hin mt c tip t trong thi tit xu, cng thm mt
ci my bay nng n, cng thm mt phi trng chng quen
thuc, khng tt cht no. Bi v l Phn Lan, mt quc gia
hng u th gii, mi vic u c b tr tt, rt linh hot. Ti
ni vi h, 'My bay ca ti ang qu ti. Ti mun h cnh ngc
chiu gi.' Anh mun lm mnh chm li trong tnh hung . H
ni, khng vn g. H cho php chng ti h cnh theo hng
ngc li so vi cch thng thng. Chng ti bay vo khu vc
thnh ph, ni h lun trnh bi l do ting n.
Th ngh v nhng g i hi phi c Ratwatte. ng buc phi l

mt phi cng c. iu ny cng khng phi bn ci nhiu: ng
phi c k nng thc hin k thut h cnh nng. Nhng hu
nh tt c nhng vic khc m Ratwatte lm khin cho c h
cnh khn cp thnh cng vt ra ngoi mi nh ngha kht
khe ca k nng li my bay.
ng buc phi t ln bn cn mt bn l nguy c gy h hi cho

my bay ca mnh vi mt bn l ri ro cho mng sng ca ngi
ph n, v ri, mt khi la chn c xc nh, ng li phi
thng sut v mi quan h mt thit gia Helsinki vi Moscow v
hng khch au m gh sau. ng phi t trang b cho mnh, tht
nhanh chng, cc tham s ca mt phi trng m ng cha tng
dng chn trc : liu n c th tip nhn mt trong nhng
my bay ln nht trn bu tri, vi tn su mi tn vt qu

khi lng h cnh thng thng? Nhng trn ht, ng phi tr
chuyn vi cc hnh khch, vi cc bc s, vi ngi li ph, vi
hai thnh vin m ng nh thc khi h ang chp mt, vi
thng cp tng hnh dinh Dubai, vi ATC ti Helsinki. C th
chc chn khng nh rng trong bn mi pht t lc cn t
qu ca hnh khch bt u cho n khi h cnh Helsinki,
khoang li ch im lng trong t giy ng h. iu i hi
Ratwatte chnh l i thoi, v i thoi khng ch vi mc ch
a ra mnh lnh m cn vi ngha khuyn khch, d dnh, trn
an, m phn v chia s thng tin bng cch thc r rng v minh
bch nht c th.
6.
Cn y, ngc li, l bn ghi t my bay Avianca 052, khi chic

my bay ang bc vo c tip t bt thnh ca mnh. Vn l
thi tit. Mn sng qu dy n ni Klotz v Caviedes khng th
nhn ra h ang u. Hy k, khng phi vo ni dung, m
l hnh thc cuc i thoi gia h. Hy lu n di ca
khong im lng gia li ni tht ra vi tng ging trong li bnh
lun ca Klotz:
CAVIEDES: ng bng, u ri? Ti khng thy n, ti khng

trng thy n.
H thu cng h cnh ln. C trng bo Klotz yu cu mt ch dn

khng lu khc. Mi giy tri qua.
CAVIEDES (dng nh ni vi chnh mnh): Chng ta khng c

nhin liu...
Mi by giy tri qua khi cc phi cng trao i cc ch dn k

thut vi nhau.
CAVIEDES: Ti khng bit chuyn g xy ra vi ng bng. Ti

khng h nhn thy n.
KLOTZ: Ti khng trng thy n.
Trm Kim sot Khng lu xen vo v bo h r tri.
CAVIEDES: Ni vi h l chng ta ang nguy cp!
KLOTZ (ni vi ATC): ang ch hng 180 v pha tay phi, ,

chng ti s th li ln na. Chng ti sp ht nhin liu.
Hy th tng tng khung cnh trong khoang li. My bay ang

b cn dn nhin liu rt nguy him. H va mi b l c hi h
cnh u tin. H khng bit chic phi c cn c th bay c bao
lu na. C trng tuyt vng: Ni vi h l chng ta ang trong
tnh trng khn cp! V Klotz th ni g ch? ang ch hng 180
v pha tay phi, , chng ti s th li ln na. Chng ti sp
ht nhin liu.
Trc ht, cm t ht nhin liu khng c ngha g trong h

thng thut ng ca Trm Kim sot Khng lu. V c bn, tt c
my bay khi tip t ti a im h cnh, u cn nhin liu. Hay
Klotz l chic 052 khng cn nhin liu bay tip n mt
ni khc, mt phi trng thay th? Hay ca anh ta l h bt u
lo ngi v nhin liu ca mnh? Tip theo, hy xem xt cu trc
ca cu ni then cht. Klotz bt u vi mt bo nhn thng
thng i vi ch dn t ATC v khng h cp n ni quan
ngi v nhin liu tn n na sau ca cu. C nh th l anh ta n

ni trong mt nh hng vy, Vng, ti dng thm t c ph na,
v, , ti ang b hc mt ci xng g. Ngi phc v s coi li
ni ca anh ta nghim tc n mc no? Nhn vin kim sot
khng lu m Klotz i thoi cng v sau xc nhn rng anh
ta ch coi l mt li bnh lun thong qua m thi. Trong
nhng m ma bo, cc nhn vin kim sot khng lu lc no
chng nghe thy cc phi cng ni v chuyn cn nhin liu. T
m Klotz chm vo gia hai na cu ng l thch hp vi vic
gim bt tm quan trng ca nhng g anh ta ang ni. Theo nh
mt nhn vin kim sot khc cng ch dn chic 052 vo m
th, Klotz ni vi thi rt th lnh m... Khng h c cht
cp bch no trong ging ni.
7.
Thut ng c cc nh ngn ng hc s dng miu t cch

m Klotz thc hin trong thi khc l li ni gim nh, m ch
n bt c n lc no nhm gim nh hoc bc ng cho
thc s c ni ti. Chng ta gim nh khi chng ta t ra lch s,
hoc khi chng ta xu h hay ngi ngn, hoc khi chng ta t ra
tn knh trc uy quyn. Nu bn mun ng sp ca mnh gip
mt iu g , bn s khng ni Ti s cn ci ny vo th Hai.
M bn s ni gim. Bn bo, Khng cn tm nu th ny
phin phc qu, nhng nu ng bt cht thi gian ng qua n vo
t cui tun th tht tuyt vi. Trong mt tnh hung nh th,
li ni gim hon ton ph hp. Tuy nhin, trong nhng hon
cnh khc v nh gia khoang li trong mt m ma bo th
l c vn .
Cc nh ngn ng hc Ute Fischer v Judith Orasanu c ln a

ra mt kch bn gi nh nh th ny vi mt nhm cc c trng
v c ph, hi xem h s phn ng ra sao:
Anh thy trn radar thi tit mt vng ma nng ht cch 25

dm v pha trc. (Phi cng) ang duy tr tc Mach .73, cho
d cn ma ging c thng bo trong phm vi ca anh v
radar bt u gp nhng nhiu lon va phi. Anh mun chc
chn rng my bay ca mnh s khng b lt vo khu vc ma
ging .
Cu hi: Anh s ni g vi phi cng?
Theo tng tng ca Fischer v Orasanu, c t nht su cch

th thuyt phc vin phi cng thay i hng i v trnh thi tit
xu, mi phng n vi mt mc gim nh khc nhau.
1. Mnh lnh: Sang phi ba mi . l cch trc tip v dt

khot nht khin cho vn tr nn d tng tng. Mc gim
nh bng Khng (0).
2. Tuyn b chc trch nhm cng tc: Ti ngh chng ta phi

chuyn hng sang phi ngay by gi. Hy lu v vic s dng
t chng ta v thc t l li ngh gi y bt c th. N
mm mng i mt cht.
3. Gi nhm cng tc: Hy trnh khu vc thi tit ra. ngm

n trong li ni ny l chng ta chung vai st cnh trong s v
ny.
4. Cht vn: Anh mun chuyn sang hng no vy? Cch ny

thm ch cn mm mng hn li gi nhm cng tc, bi v ngi
pht ngn tha nhn rng anh ta khng phi l trng nhm.
5. u tin: Ti ngh s l khn ngoan nu r tri hoc phi.
6. Bng gi m ch: Tn hiu phn hi cch y hai mi lm

dm c v ti t.
y chnh l li ni gim nh nht trong tt c.
Fischer v Orasanu pht hin ra l cc c trng phn ln u ni

rng h s ban hnh mnh lnh trong tnh hung . Sang phi
ba mi . H ang ni vi ngi di quyn. H chng c g
phi ngi t ra thng thng. pha kia, cc c ph li ang ni
chuyn vi sp ca mnh, vy nn h ch yu chn cch thay th
mm mng nht. H bng gi m ch.
Tht kh c bn nghin cu ca Fischer v Orasanu m khng

cm thy mt cht bo ng, bi mt li bng gi l cch ngh
kh nht gii m m li d nht t chi. Trong v my bay
Air Florida n ngay bn ngoi Washington, DC, nm 1982 c ph
c ni vi c trng ti ba ln rng c mt ng bng tuyt rt
nguy him trn mt cnh my bay. Nhng th nghe xem anh ta
ni vic nh th no. u ch l bng gi:
C PH: Nhn xem bng tuyt mc trn n, , ngay ng sau, ch

kia ka, thy khng?
Tip :
C PH: Trng thy nhng ct bng ngay pha sau kia v cc th

ch?
V ri:
C PH: Tri, y l mt trn chc chn tht bi vi vic lm tan

chy my th bng tuyt , n (mang li) cho anh mt cm gic
an ton t hi, tt c ch th thi.
Cui cng, khi h nhn c lnh ct cnh, c ph nng ln hai

mc a ra li gi nhm cng tc:
C PH: Hy kim tra mt trn (cnh) ln na, bi v chng ta

dng li y mt cht.
C TRNG: Ti ngh l chng ta s phi ri khi y trong vng

mt pht na.
iu cui cng m c ph ni vi c trng, ngay trc khi chic

my bay lao xung sng Potomac khng cn l mt li m ch
bng gi na, m l mt li xut, hoc mt mnh lnh. l
mt li nhn nh hin thc n gin v ln ny th c trng
ng vi anh ta.
C PH: Larry, chng ta ang lao xung, Larry.
C TRNG: Ti bit ri.
Li ni gim ni trnh gii thch mt trong nhng iu bt thng

to ln trong cc v n my bay. Trong cc hng hng khng
thng mi, c trng v c ph phn chia nhim v li ngang
bng nhau. Nhng trong lch s, cc v ri my bay c nhiu kh
nng xy ra hn khi c trng ang ngi gh li. Thot tin

iu l khng th l gii, bi c trng hu nh lun l phi
cng giu kinh nghim nht. Nhng hy th ngh v v tai nn ca
Air Florida. Nu c ph vo vai tr c trng, liu anh ta c m
ch n ba ln khng? Khng, anh ta s ra lnh v my bay hn
khng b ri. My bay an ton hn khi phi cng t kinh nghim
nht cm li, bi iu ng ngha vi vic phi cng th hai s
khng e ngi g khi phi ln ting.
Tranh u chng li li ni gim ni trnh tr thnh mt trong

nhng cuc thnh chin v i nht trong ngnh hng khng
thng mi sut mi lm nm va qua. Mi hng hng khng
ln gi y u c phn o to gi l Crew Resource
Management, (Tm dch: Qun l phi hnh on) c thit k
dy cho cc thnh vin phi hnh on cp di cch i thoi
r rng v cng quyt. Ly v d, nhiu hng hng khng
ging dy mt quy trnh tiu chun ha dnh cho phi cng cng li
(co-pilot) yu cu c trng trong trng hp anh ta/c ta ngh
rng c vic g ri vo tnh trng ti t. (C trng, ti lo
ngi v... Sau , C trng, ti khng thoi mi vi... V nu c
trng vn khng phn ng, C trng, ti tin l tnh th khng
an ton. V nu vn tht bi, c ph c i hi s phi tip
qun my bay). Cc chuyn gia hng khng s ni vi bn rng
thnh cng ca cuc chin chng li li ni gim ni trnh cng
ng vai tr to ln nh bt c yu t no khc gii thch cho s
gim st phi thng cc v tai nn my bay trong nhng nm gn
y.
mt mc rt gin n, mt trong nhng iu chng ti

nhn mnh hng hng khng ny l c ph v c trng gi
nhau bng tn, Ratwatte ni. Chng ti ngh iu c tc dng.
S kh khn hn nu phi ni, 'C trng, anh ang lm vic g
sai y,' so vi vic dng thng tn. Ratwatte coi vn ni gim
ni trnh rt nghim trng. Bn khng th no l mt ngi
nghin cu v v n Avianca m li khng cm thy nh th. ng
ni tip: Mt th m ring bn thn ti c gng lm l, ti c h
mnh xung thp cht. Ti ni vi phi cng cng li, 'Ti khng
bay thng xuyn lm. Ba hay bn ln mt thng. Anh bay hn
th nhiu. Nu anh thy ti lm ci g y ngu ngc, l bi ti
khng bay thng xuyn lm. Th nn ni vi ti nh. Hy gip
ti. Hi vng l, iu s gip h ln ting.
8.
Tr li vi khoang li ca Avianca 052. Chic my bay gi y

ang quay ngc li t pha phi trng Kennedy, sau n lc h
cnh tht bi u tin. Klotz va mi lin lc trn sng radio vi
ATC, c gng tm ra xem h c th th h cnh ln na u.
Caviedes quay v pha anh ta.
CAVIEDES: Anh ta ni g?
KLOTZ: Ti thng bo cho anh ta bit l chng ta sp th ln

na bi v va ri chng ta khng th...
Bn giy im lng tri qua.
CAVIEDES: Ni cho anh ta bit l chng ta ang trong tnh trng

khn cp.
Bn giy im lng na tri qua. Vin c trng th ln na.
CAVIEDES: Anh bo anh ta cha?
KLOTZ: , tha sp. Ti ni vi anh ta.
Klotz bt u ni chuyn vi ATC nhc li cc chi tit thng

thng.
KLOTZ: Mt-nm-khng duy tr hai nghn, Avianca khng-nm-

hai.
C trng r rng ang hong lon cc .
CAVIEDES: Ni vi anh ta l chng ta khng cn nhin liu.
Klotz tr li m thoi radio vi ATC.
KLOTZ: Nng cao v duy tr ba nghn v, , chng ti ang ht

nhin liu, tha ngi.
Li th na ri. Khng h cp n t ng thn k khn cp,

th m cc nhn vin kim sot khng lu vn c hun luyn
nghe. on cui cu, c mo trc bng t gim nh
ch l ht nhin liu, tha ngi. Nu bn ang m cc sai lm,
th phi hnh on ca Avianca t n mc hai con s.
CAVIEDES: Anh bo l chng ta ht nhin liu cha?
KLOTZ: , tha ngi. Ti bo cho anh ta...
CAVIEDES: Bueno (Ting Ty Ban Nha: Tt!)
Nu khng phi l khc do u ca c mt bi kch th cch

ti lui lui ti ca h s ging vi mt mn trnh din hi kch ca
Abbott v Costello.
Hn mt pht tri qua.
ATC: Avianca khng-nm-hai, , ti s chuyn cc anh sang

khong mi lm dm v pha ng bc v ri a anh tr li cn
tin. Nh th c n vi cc anh v nhin liu khng?
KLOTZ: Chc l th. Cm n rt nhiu.
Chc l th. Cm n rt nhiu. H sp ri bm xung! Mt trong

nhng thnh vin phi hnh on bc vo khoang li xem tnh
hnh nghim trng n mc no. Vin hoa tiu ch vo ng h
nhin liu cn sch v lm ng tc a bn tay ct ngang
c. Nhng anh ta khng ni g. Cng khng ai ni g trong nm
pht tip sau . Ch c ting trao i lin tc v cc cng vic
thng thng trn radio, v ri hoa tiu tht ln, Bt la ng
c s bn!
Caviedes ni, Ch cho ti ng bng, nhng ng bng cch

ti mi su dm.
Hai mi su giy im lng tri qua. Nhn vin iu khin khng

lu gi mt ln cui cng.
ATC: Cc anh, , cc anh c nhin liu n c sn bay

khng?
Bn ghi chm ht.
9.
Bn buc phi hiu mt iu v v n, Ratwatte ni, l cc

nhn vin kim sot khng lu New York vn ni ting bi thi
cc cn, quyt lit v hay bt nt. Nhng h cng rt c. H iu
khin lu lng giao thng phi thng trong mi trng b g p.
C mt cu chuyn ni ting k v mt vin phi cng b lc khi di
chuyn trong JFK. Bn s khng tng tng c nguy c d
dng b lc n th no nu cha t mnh t chn n JFK. l
mt m cung. V th, mt n nhn vin kim sot khng lu ni
a ln vi anh ta, v ni 'Thi ngay. ng c lm g ht. ng m
ming ni vi ti cho n khi ti ni vi anh.' V c mc anh ta
y. Cui cng vin phi cng nhc b m ln v ni, 'Qu c. C
phi l ti tng ly c lm v hi kip trc khng y?
Bn h khng ti no tng tng ni tnh hung . Cch m h

nhn nhn mi vic l th ny: 'Ti ang nm quyn iu khin.
Cm ngay v lm theo iu ti ni.' H s ngt li anh. V nu anh
khng thch nhng g h bo anh lm, anh buc phi ngt li li.
Khi h s ni, 'Thi c ri.' Nhng nu anh khng lm th,
h s bt p anh. Ti vn nh mt chuyn bay ca British Airways
n New York. H b nhi y tai mnh lnh ca Trm Kim sot
Khng lu New York. My vin phi cng ngi Anh ni, 'Cc
ngi nn n sn bay Heathrow (London) m hc xem phi iu
khin mt chic my bay ra sao.' y u l vn v tinh thn c.
Nu anh khng quen vi kiu n ming tr ming nh th, ATC
New York c th rt, rt hm da. V my ngi Avianca ch l b
hm da v c tng tng qu mau l ca chnh mnh.
Chng th no tng tng l Ratwatte li khng bo v mnh

thnh cng trc Kennedy ATC khng phi bi ng kh chu,
hunh hoang t cao hay c ci ti ln, m v ng nhn nhn th
gii khc hn. Nu ng cn n s gip trong khoang li, ng
s nh thc li ph dy. Nu ng ngh rng Moscow khng n, th
c ri, ng s n Helsinki, v nu Helsinki thng iu khin
cho my bay xui chiu gi, th, ng s bo vi h cho ng p
xung ngc chiu. Sng hm , khi h ri khi Helsinki, ng
a my bay vo nhm ng bng v li ph ca ng nhanh
chng ch ra li. K nim y khin ng bt ci. Masa l ngi
Thy S. Anh ta rt ly lm vui lng c chnh n ti. Anh ta
mt n ti sut c qung ng v.
Ratwatte ni tip: Tt c nhng g mi ngi phi lm l ni vi

nhn vin iu khin, 'Chng ti khng c nhin liu chiu
theo nhng g anh nh lm.' V tt c nhng g h (my bay
Avianca) phi lm l ni, 'Chng ti khng th lm th. Chng ti
buc phi h cnh trong vng mi pht ti.' H khng th
trnh by r rng t ca mnh vi nhn vin khng lu.
T thi im ny tr i, Ratwatte bt u ni nng thn trng, bi

ng s a ra kiu khi qut v vn ha vn thng khin chng
ta khng thoi mi cho lm. Nhng nhng g xy ra vi Avianca
th l lng qu i dng nh khng th l gii ni n ni n
i hi cch gii thch phc tp hn l kt lun n gin rng
Klotz bt ti v nng v vin c trng th mt mi qu. C iu g
su sc hn thuc v cu trc hn din ra trong khoang
li y. S ra sao nu vic phi cng l ngi Colombia lin quan n
v tai nn? Nhn xem, khng mt vin phi cng ngi M no li
nghin rng chu ng nh th. Vn l y, Ratwatte ni.

H s ni ngay, 'Nghe ny, bn thn mn. Ti phi h cnh.'
10.
Trong nhng nm ca thp nin 1960 v 1970, nh tm l hc

ngi H Lan Geert Hofstede lm vic cho b phn nhn s ca
tng s IBM chu u. Cng vic ca Hofstede l i li khp ton
cu v phng vn cc nhn vin, hi h th nh mi ngi gii
quyt vn ra sao, h lm vic cng nhau ra sao v thi ca
h vi uy quyn nh th no. Cc bn cu hi di dng v phc
tp, v theo thi gian, Hofstede c th pht trin c mt c s
d liu s phn tch cc cch thc m qua cc nn vn ha
khc bit vi nhau. Ngy nay thc o Hofstede l mt trong
nhng mu hnh c s dng nhiu nht trong ngnh tm l hc
so snh vn ha.
V d, Hofstede lp lun rng cc nn vn ha c th c phn

bit mt cch hiu qu cn c vo vic nhng nn vn ha y
mong i cc c nhn t chm sc mnh n mc no. Hofstede
gi thc o l thang o ch ngha c nhn ch ngha tp
th. Quc gia mc u mt c nhn ch ngha trong thang o
y chnh l Hp chng quc Hoa K. Khng c g ngc nhin, nc
M cng chnh l quc gia cng nghip ha duy nht trn th gii
khng cung cp cho cc cng dn ca mnh ch chm sc sc
khe ph cp. u mt bn kia ca thang o l Guatemala.
Mt chiu kch khc trong h thng Hofstede a ra l n trnh

ri ro (uncertainty avoidance). Mt nn vn ha dung th tnh
trng nhp nhng khng r rt c n mc no? Di y l
nhm 5 quc gia n trnh ri ro hng u, cn c vo c s d

liu ca Hofstede l nhng quc gia trng cy nhiu nht vo
cc quy tc v k hoch, c nhiu kh nng gn cht vo cc th
tc bt k hon cnh no:
1. Hy Lp
2. B o Nha
3. Guatemala
4. Uruguay
5. B
Nm quc gia di cng l nhng nn vn ha c kh nng

dung th tnh trng nhp nhng tt nht bao gm:
49. Hng Kng
50. Thy in
51. an Mch
52. Jamaica
53. Singapore
Cng rt cn thit phi lu rng Hofstede khng h gi rng c

chuyn ni ny ng n ni kia sai lm bt c im no trn
h thng thang bc m ng a ra. ng cng khng ni rng v tr
ca mt nn vn ha no trn mt trong s nhng chiu kch
ng phc ra l cng c d bo cng nhc v vic mt ngi no
n t mt quc gia s hnh x ra sao: ly v d, mt ngi n t
t nc Guatemala hon ton c kh nng li theo li c nhn

ch ngha mc cao.
Thay vo , iu m Hofstede a ra l th rt ging vi nhng

g Nisbett v Cohen khng nh sau nhng nghin cu thc hin
trong hnh lang trng i hc Michigan. Mi ngi trong chng
ta u c tnh cch ring bit. Nhng bao trm trn tt c li l
nhng khuynh hng, cch thc v nhng phn chiu c
truyn li cho chng ta bi lch s ca cng ng m chng ta vn
ha mnh sinh trng, v nhng khc bit y r rng v cng.
Ly th d, B v an Mch ch cch nhau mt gi ng h my

bay. Ngi an Mch nhn rt ging ngi B, v nu bn b th
xung mt gc ph no Copenhagen (th an Mch), bn
cng s chng nhn ra iu g khc bit vi mt gc ph
Brussels (th B). Nhng khi xt n tiu ch n trnh ri ro
th hai quc gia ny khng th khc nhau nhiu hn th. Trn thc
t, ngi an Mch c nhiu im chung vi ngi Jamaica trong
tiu ch chp nhn s nhp nhng hn khi n trong tng quan
vi nhng bn b u chu khc. an Mch v B c th chia s th
truyn thng t do dn ch kiu chu u rng khp. Nhng t
hng trm, hng trm nm v trc, hai quc gia ny c lch s
khc nhau, cu trc chnh tr khc nhau, truyn thng tn gio
khc nhau, ngn ng khc nhau, n thc ung, kin trc v vn
hc rt khc nhau. V tng ca tt c nhng khc bit y l trong
nhng kiu tnh hung ngu nhin no i hi phi ng x
trc nhng nguy c v ri ro, ngi an Mch c xu hng phn
ng theo li rt khc vi ngi B.
Trong s tt c nhng Chiu kch ca Hofstede, c l chiu th v

nht chnh l ci m ng gi l Ch s khong cch quyn lc
(Power Distance Index PDI). Khong cch quyn lc c lin quan
ti thi i vi tn ti trn di, c th l mt nn vn ha no
coi trng v tn knh uy quyn n mc no. nh lng n,
Hofstede hi nhng cu nh: Trong s nhng tri nghim ca
bn, vn di y xut hin thng xuyn n mc no: cc
nhn vin s phi th hin thi bt ng vi nhng ngi qun
l ca mnh? Nhng thnh vin km quyn lc hn trong cc t
chc v th ch chp nhn v d liu rng quyn lc c phn
b bt bnh ng trong chng mc no? Nhng ngi gi c
knh n v e s ti mc no? Nhng ngi nm quyn lc trong
tay c c trao cho nhng u i c bit khng?
Ti nhng quc gia c ch s khong cch quyn lc thp,

Hofstede vit trong chuyn lun kinh in Culture's Consequences
(Tm dch: Nhng h qu ca vn ha):
Quyn lc chnh l th m nhng ngi nm gi quyn lc trong

tay hu nh u cm thy xu h v h s c gng th hin t
hn vn c. C ln ti nghe thy mt quan chc i hc ca
Thy in (quc gia c ch s PDI thp) by t rng thc thi
quyn lc, ng ta s c gng trng khng c v quyn nng. Cc
nh lnh o c th cao v th khng chnh thc ca mnh bng
cch t chi tha nhn nhng biu tng chnh thc. Ti o (PDI
thp), Th tng Bruno Kreisky vn ni ting v vic i lc bt
xe in n nhim s. Vo nm 1974, ti cn tn mt trng thy
th tng H Lan (PDI thp) Joop den Uyl i ngh bng cn nh
di ng (motor-home) mt khu cm tri ti B o Nha. Hnh
x ca nhng ngi c quyn lc nh th rt t kh nng xy ra

nhng quc gia c PDI cao nh B hay Php.
Bn c th tng tng c hiu ng m nhng pht hin ca

Hofstede gy ra i vi nhng ngi trong ngnh hng khng.
Cuc u tranh v i ca h vi li ni nng gim nh v lm vic
theo nhm xt cho cng nhm mc ch g? Chnh l n lc gim
thiu khong cch quyn lc trong khoang li. Cu hi ca
Hofstede a ra v khong cch quyn lc Trong s nhng tri
nghim ca bn, vn di y xut hin thng xuyn n
mc no: cc nhn vin s phi th hin thi bt ng vi
nhng ngi qun l ca mnh? cng chnh l cu hi m cc
chuyn gia hng khng t ra vi cc c ph trong cch x tr ca
h trc cc c trng. V nghin cu ca Hofstede gi mt
iu g cha tng ny ra trong u ca ai trong gii hng
khng: nhim v thuyt phc cc c ph bit t khng nh bn
thn mnh s ph thuc rt ln vo xp hng khong cch quyn
lc ca nn vn ha m h thuc v.
cng l iu m Ratwatte ng khi ng ni rng chng c phi

cng ngi M no li chp nhn b hm da bi cc nhn vin
iu khin khng lu phi trng Kennedy. M l mt nn vn
ha c khong cch quyn lc thp truyn thng. Khi phi i mt
vi tnh th cp bch, ngi M da vo tnh cch M, v th tnh
cch M y ngha l mt nhn vin iu khin khng lu ch c
coi l mt ngi bng vai phi la m thi. Vy quc gia no u
mt bn kia trn bng xp loi ch s khong cch quyn lc?
Chnh l Colombia.
Ngay sau v n my bay Avianca, nh tm l hc Robert

Helmreich, ngi lm nhiu vic hn bt c ai khng nh
v vai tr ca vn ha trong vic l gii hnh vi ca phi cng,
vit mt bn phn tch xut sc v v tai nn, trong ng lp
lun rng bn s khng th hiu c cch c x ca Klotz nu
khng tnh n quc tch ca anh ta, rng tnh hung kh khn
anh ta gp phi hm cng l th tnh hung kh x ch c th
xy ra vi nhng ai vn c sn lng tn knh su sc v bt bin
i vi uy quyn. Helmreich vit:
Khong cch quyn lc cao vi ca ngi Columbia c th to

nn tnh trng mt phng hng c ph v c trng tht
bi trong vic th hin li a ra quyt nh rnh rt (nu khng
mun ni l chuyn quyn c on) vn c mong i trong
nhng nn vn ha c khong cch quyn lc cao. C ph th
nht v th hai c th ch i c trng ra quyt nh, nhng
cng vn c th khng tnh nguyn a ra nhng phng n thay
th.
Klotz t coi mnh l mt k di quyn. Gii quyt tnh th khng

hong khng phi vic ca anh ta. l vic ca c trng m
c trng li ang kit sc v chng ni nng g. Th ri n
nhng nhn vin iu khin khng lu hng hch ngo ngc ca
phi trng Kennedy ra lnh cho my bay ln vng. Klotz ang c
gng ni vi h rng anh ang gp rc ri. Nhng anh ta li s
dng c trng vn ha ca ring mnh, ni nng nh mt k di
quyn vi thng cp. Nhng nhn vin iu khin u phi
ngi Colombia. H l nhng ngi New York vi khong cch
quyn lc thp. H khng thy c khong trng no lin quan n
tn ti trn di gia h vi cc phi cng trn bu tri, v i vi

h, li ni gim nh xut pht t mt phi cng khng c rng
ngi pht ngn ang t ra tn knh mt cch thch hp trc
thng cp. N c ngha rng vin phi cng y chng gp vn g
c.
C mt im trong bn ghi ni s bt ng i thoi vn ha gia

cc nhn vin iu khin v Klotz tr nn qu r rng n mc
c ln tht au lng. l ln trao i cui cng gia Avianca v
trm iu khin, ch vi pht trc khi ri. Klotz ch ni Chc th.
Cm n rt nhiu tr li cho cu hi ca nhn vin iu khin
v tnh trng nhin liu ca h. C trng Caviedes sau quay
sang Klotz:
CAVIEDES: Anh ta ni g?
KLOTZ: Anh ta gin d.
Gin d! Cm xc ca Klotz ang b tn thng! My bay ca anh

ta th cn k thm ha. Nhng anh ta khng th no thot ra khi
th ng lc chi phi ln mnh bt ngun t nn vn ha trong
nhng ngi di quyn buc phi tun th mnh lnh ca
thng cp. Trong tm tr mnh, anh c gng v tht bi trong
vic thng bo tnh cnh him ngho ca mnh, v kt lun duy
nht l t hn bng cch no anh ta xc phm n nhng v
thng cp ng trn ta thp iu khin kia ri.
Sau v ri my bay sn bay Kennedy, ban lnh o ca hng

khng Avianca thc hin mt thao tc k tip. Avianca c n
bn tai nn trong mt thi gian ngn v Barranquilla, Cucuta,
Madrid v New York v trong c bn s v, hng hng khng kt
lun c lin quan n nhng chic my bay trong iu kin vn

hnh hon ho, phi hnh on khng h c hn ch no v th lc
v c nh gi l c nng lc bay mc trung bnh hoc trn
trung bnh, vy m cc v tai nn vn xy ra. (ch in nghing l
ca ti).
Trong v ri my bay Madrid ca tp on, bn bo co tip tc,

vin phi cng cng li c gng cnh bo cho c trng rng
tnh th khi nguy him n mc no:
Phi cng cng li ng. Nhng h t nn v nguyn do... khi

vin phi cng cng li a ra cu hi, nhng ngh ngm n ca
anh ta li rt yu t. Phn ng ca c trng ch l pht l anh ta
hon ton. C l vin phi cng cng li khng mun t ra chng
i, nghi ng nh gi ca c trng, hoc anh ta khng mun
lm tr ngc nghch bi anh ta bit rng c trng c c m kinh
nghim bay trong khu vc . Vin phi cng cng li t hn t
bo cha cho nhng suy ngh ca mnh bng mt cch mnh m
hn...
Kh nng thnh cng trong nhng vic chng ta lm gn b cht

ch vi vic chng ta n t u. V vic l mt phi cng tt vi
vic xut thn t mt nn vn ha c ch s khong cch quyn
lc cao qu thc l mt s ha trn kh khn. Tin y cng phi
ni lun, Colombia cng cha phi quc gia c PDI cao nht.
Helmreich v mt ng nghip ca ng Ashleigh Merritt c ln
tnh ton PDI ca cc phi cng trn khp th gii. S mt l
Brazil. S hai l Hn Quc.
11.
U ban Quc gia v An ton Giao thng ca M chu trch nhim

v vic iu tra cc v ri my bay, t tr s ti mt khu nh vn
phng thp tng xy theo kiu thp nin 1970 ngay dc b sng
Potomac Washington, DC. Nhng dy hnh lang di bn ngoi
tr s y ban l cc phng th nghim cht kn cc mnh xc my
bay: mt mnh st so nham nh ca tuc bin ng c, mt mnh
vt th c v l cnh qut ca trc thng. Trn mt gi ca
phng th nghim l my ghi d liu v ging ni trong khoang li
th c gi l hp en ly t v n my bay tan tc ValuJet
Florida hi nm 1996 lm 110 ngi thit mng. My ghi c
bc trong mt chic v c bng hp ng giy lm t thp ti
cng dy cp, v y ca chic hp l mt ci l lm chm, c nh
th ai hay, ng hn l th g ng mt ci di vo
vi lc cc ln. Mt s iu tra vin ca NTSB l k s, nhng
ngi dng li cc v ri my bay t nhng chng c vt cht.
Nhng ngi khc l phi cng. Mt con s ln n ng ngc
nhin trong , li chnh l cc nh tm l hc, cng vic ca h l
lng nghe bn ghi trong khoang li v ti hin li nhng g m phi
hnh on ni v lm trong nhng giy pht cui cng trc khi
my bay ri. Mt trong nhng chuyn gia hp en hng u ca
NTSB l tin s tm l hc Malcolm Brenner vo tui ng tun cao
gy, Brenner l mt trong nhng iu tra vin i su vo v ri
my bay Korean Air Guam.
Thng thng c tip t nh th vo Guam khng kh khn g,

Brenner bt u. Sn bay Guam c ci gi l n ri (glide scope),
th ging nh mt tia sng khng l chiu ln bu tri t sn bay,
v phi cng ch n gin l i theo tia sng y cho ti khi p
xung ng bng. Nhng trong ci m l thng y, n ri b
hng. N khng hot ng, Brenner ni. N c chuyn

sang mt hn o khc sa cha. Vy nn c mt thng bo gi
ti cc phi cng rng n ri khng lm vic.
Nhn chung vi tnh hnh nh vy, vic ny ng ra chng phi

vn g. Thi gian mt thng trong qu trnh sa cha n ri,
c khong mt nghn nm trm lt h cnh an ton sn bay
Guam. ch l mt th nh nht mt iu bt tin, hn nhin
khin cho nhim v h cnh mt chic my bay thm kh khn
cht xu.
Rc ri th hai l thi tit, Brenner tip tc. Thng thng

vng Nam Thi Bnh Dng ny, bn s gp mt s tnh hung
thi tit thong qua. Chng i qua rt nhanh. Bn khng gp phi
bo. l mt thin ng nhit i. Nhng m y, c mt t lc
xoy, v n ch va mi xy ra hi ti, h s bay vo mt trong
nhng dng hon lu y, cch phi trng vi dm. Vy nn c
trng phi quyt nh: quy trnh h cnh ca ti chnh xc l g?
H c cho php h cnh theo cch tip t VOR/DME. N rt
phc tp. ng l mt th phin toi. N i hi rt nhiu s phi
hp n c th sp t n tho. Bn s phi h xung theo
tng bc. Nhng sau , khi vic din ra, t cch phi trng
nhiu dm, vin c trng nhn thy nh sng t Guam. Vy
nn anh ta th lng. V anh ta ni, 'Chng ta s thc hin tip t
trc quan.'
VOR l mt thit b bo hiu pht ra tn hiu cho php cc phi

cng tnh ton cao ca mnh khi h tip t vo mt sn bay.
l th m cc phi cng phi trng cy vo trc khi c pht
minh n ri. Chin lc ca c trng l s dng VOR a
my bay v gn v sau , khi anh ta c th nhn thy nh sng

pht ra t ng bng, th s h cnh my bay mt cch trc
quan. iu ny c v hp l. Cc phi cng vn thc hin h cnh
trc quan. Nhng mi ln mt phi cng la chn k hoch no ,
anh ta cng lun phi chun b mt phng n d phng trong
trng hp mi vic t i. C trng ny khng lm th.
ng ra h phi phi hp vi nhau. Anh ta ng ra phi tm

tt cc bc h xung (kiu DME) ch, Brenner ni tip. Nhng
anh ta khng h ni v chuyn . Lc xoy vy quanh h, v
nhng g c trng c v ang lm ch l cho rng n thi im
no anh ta s xuyn thng mn my v trng thy phi trng,
v nu trong khong cch nm trm su mi b anh ta khng
trng thy n, anh ta s ch ln vng m thi. Lc ny, vic s
c tc dng, tr mt iu. Thit b VOR m da trn anh ta xy
dng chin lc h cnh ca mnh li khng nm sn bay. N
trn i Nimitz cch phi trng hai phy nm dm. Bit bao nhiu
sn bay trn th gii cng c tnh trng ny. i khi bn c th i
theo VOR h xung v n dn bn thng ti sn bay. Cn y
nu bn h xung theo VOR, n s dn bn thng xung i
Nimitz.
Vin phi cng bit v VOR. N c ch r trong bn ch dn

sn bay. Anh ta tng bay n Guam ti tm ln v thc t l, anh
ta cp v n mt cch chi tit c th trong bn ch dn phi
cng m anh ta a ra trc khi ct cnh. Nhng phi nhc n
chuyn, khi y l mt gi m, v anh ta thc dy t lc su gi
sng ca ngy hm trc.
Chng ti tin l s mt mi c lin quan y, Brenner ni tip.

l chuyn bay ngc-chiu-kim-ng-h. Bn bay v n ni
vo mt gi sng, theo gi Hn Quc. Ri bn tri qua vi ting
ng h trn mt t, v bay tr v khi mt tri va mi ln. C
trng va mi bay nh th mt thng v trc. Nhng ln y,
anh ta thip ng trn gh khoang hng nht. Ln ny anh ta
ang phi cm li v thc s mt mi.
L vy y, ba tin kinh in dn ti mt v ri my bay dn

dng tnh cnh ca Avianca 052: mt trc trc k thut nho nh;
thi tit xu v mt vin phi cng mt mi. Nu xt ring l th
khng yu t no trong s gy ra mt v tai nn. Nhng
c ba kt hp li s i hi nhng n lc tng hp ca tt c mi
ngi trong khoang li. V chnh l ch m Korean Air 801 gp
rc ri.
12.
Di y l bn tng thut ghi m ca ba mi pht cui cng

ca chuyn bay KAL 801: N bt u bng li than th kit sc
ca c trng
0120:01. C TRNG: Nu chuyn kh hi ny l mt chuyn

bay di hn chn gi, chng ta c th kim c cht g . Vi
tm ting ng h, chng ta chng c g. Tm gi ng h
chng gip c g cho chng ta... H khin chng ta lm vic n
mc cc im, n cc im. Hu nh chc chn theo cch ny...
cc chi ph khch sn s c tit kim cho cc thnh vin trong
cabin li, v tng ti a thi gian chuyn bay. Bt k th no, h
khin chng ta... lm vic n mc cc im.
C ting ng mt ngi ri khi ch ngi. Mt pht tri qua.
0121:13. C TRNG: i... thc tnh... bun ng qu (nhng t

kh hiu).
C PH: Tt nhin ri.
Th ri n nhng khonh khc mu cht ca chuyn bay. C ph

quyt nh ln ting:
C PH: Anh c ngh l ma nng ht hn khng? Trong khu vc

ny, ch ny ny?
C ph t hn suy ngh rt lu v kh khn trc khi a ra

bnh lun y. Anh ta khng c bay cng mt i d ng x nh
trong khoang li ca Suren Ratwatte. Trong cc phi hnh on ca
hng khng Hn Quc, kh nng c th xy ra trong nhng khong
thi gian ngh dc ng thng l nhng thnh vin t thm nin
s cc cung phc v c trng n mc chun b ba ti hoc
mua qu cho anh ta. Nh mt cu phi cng Korean Air tng by
t, cm gic ng tr trong rt nhiu bung li ca hng hng khng
ny l c trng nm quyn ch o v lm nhng g anh ta
mun, khi anh ta thch v theo cch anh ta mun lm, cn tt c
nhng ngi khc ngi im lng v chng lm g ht. Trong bn
bo co v Korean Air ca Delta c mt ngi nc danh
cng b trn Internet, mt trong nhng ngi chng kin k
chuyn v vic c mt trong mt chuyn bay ca Korean Air khi
c ph s sut trong lc nghe lnh ca Trm iu khin Khng
lu v a my bay vo nhm hng vn dnh cho my bay khc.
Hoa tiu pht hin ra c iu g sai st nhng khng ni g
c. Hoa tiu chng vui v nhng khng ni g... Cho d cc iu
kin trc quan (tt), phi hnh on khng h nhn ra bn ngoi v

nhn ra rng hng bay hin thi s khng th a h xung sn
bay. Cui cng radar ca my bay pht hin ra sai lm, v tip
n l mt cu then cht: C trng tt C ph bng mu bn tay
v gy ra li.
Tt anh ta bng mu bn tay?
Khi ba vin phi cng gp nhau vo bui ti hm y ti phi trng

Kimpo chun b trc chuyn bay, c ph v hoa tiu t hn
u gp mnh ci cho long trng trc c trng. Tt c h chc
u bt tay nhau. Cheo eom boeb seom ni da, (Ln u tin gp
anh) phi cng cng li chc ni th, y knh trng. Ting Hn
Quc c khng di su cp khc nhau trong xng h khi i
thoi, ty thuc vo mi quan h gia ngi nghe v ngi ni:
tn knh theo nghi thc, tn knh khng theo nghi thc, thng
thng khng gi t, gn gi, thn mt, mc mc. C ph s
khng dm s dng mt trong nhng cch thc thn mt hay gn
gi xng h vi c trng. y l mt nn vn ha trong c
s ch to ln t vo vai v tng quan gia bt c hai ngi
no trong mt cuc i thoi.
Nh ngn ng hc Hn Quc Ho-min Sohn vit:
Trong mt bn n ti, mt ngi vai v thp hn buc phi ch

cho ti khi mt ngi vai v cao hn ngi xung v bt u dng
ba trong khi iu ngc li khng bao gi xy ra; mt ngi s
khng c ht thuc trc mt mt ngi c v tr cao trong x
hi; khi ung vi mt ngi c v tr cao, ngi di phi che ly
ca anh ta v quay mt khi ngi b trn kia... khi cho hi mt
ngi c v th trong x hi (mc d khng phi l cp di ca

anh ta) mt ngi Hn Quc s phi gp mnh; mt ngi Hn
Quc phi ng dy khi mt nhn vt c vai v r rng xut hin
ti a im , v anh ta khng th i bng qua mt ca mt nhn
vt r rng l b trn. Tt c cc c x v hnh vi x hi u c
iu khin bi trt t theo thm nin v cp bc; l thng l,
chanmul to wi alay ka ita, c c tn ti trn di, trc sau thm
ch trong khi ung nc lc.
Vy nn, khi c ph ni, Anh c ngh l ma nng ht hn khng?

Trong khu vc ny, ch ny ny? chng ta bit rng anh ta c
rng: C trng. Anh m bo vi chng ti s tip t trc
quan, m khng h c phng n d phng, v thi tit bn ngoi
th t hi. Anh ngh rng chng ta s chc thng mn my kp lc
nhn thy ng bng. Nhng s th no nu chng ta khng lm
c nh vy? Bn ngoi tri ti en nh mc v ma xi x cn
n ri th hng ri.
Nhng anh ta khng th ni nh vy. Anh ta bng gi m ch, v

trong suy ngh ca mnh th anh ta ni nhiu ht mc c th vi
mt ngi v tr thng cp. C ph s khng cp n thi
tit mt ln na.
Ch ngay sau khonh khc y thi, th i khi, my bay x

toang mn my v i vo phm vi m cc phi cng c th nhn
thy nh sng.
L Guam phi khng nh? hoa tiu hi. Ri, sau mt cht ngng,
anh ni, L Guam, Guam y.
C trng phn chn. Tt!
Nhng chng tt cht no. ch l o tng. H va mi xuyn

thng mn my mt lt. Nhng h vn cn cch phi trng ti hai
mi dm, v vn cn c chng thi tit ti t ch i h pha
trc. Hoa tiu bit iu ny, bi trch nhim ca anh ta l theo
di thi tit, nn gi y anh ta quyt nh ln ting.
C trng, radar thi tit gip chng ta rt nhiu, anh ta ni.
Radar thi tit gip chng ta rt nhiu? Li bng gi m ch

th hai pht ra t khoang li. iu hoa tiu mun ni cng l th
m c ph m ch. y khng phi l mt m m chng ta c th
ch da vo i mt ca mnh h cnh my bay. Hy nhn xem
radar thi tit ni ln iu g vi chng ta: pha trc c vn .
i vi nhng i tai Ty phng, c v l lng khi hoa tiu ch

cp ti ch ny c mt ln. Giao tip ca phng Ty c mt
iu m cc nh ngn ng hc gi l nh hng ngi truyn
tin c ngha rng, vic din t cc kin mt cch r rng,
khng nhp nhng chnh l trch nhim ca ngi pht ngn.
Thm ch trong trng hp bi thm ca v n my bay Air
Florida, c ph cng khng h lm g hn ngoi m ch v mi
him nguy m m bng gy ra, anh ta vn c bng gi n bn
lt, din t nhng nh gi ca anh ta bng bn cch khc
nhau, trong mt n lc lm cho t ca mnh c sng r. C
th anh ta b kim thc bi khong cch quyn lc gia anh ta vi
vin c trng, nhng anh ta vn vn dng li y trong mt bi
cnh vn ha Ty phng, ni ngi ta quyt nh rng nu nh
c s nhm ln, th l li ca ngi ni.
Nhng Hn Quc, ging nh rt nhiu quc gia chu khc, li

nh hng theo ngi nghe. Hon ton ty thuc vo vic ngi
nghe hiu nh th no v nhng g c ni ra. Trong suy ngh
ca vin hoa tiu, anh ta ni rt nhiu.
Sohn cn a ra nhng i thoi di y lm v d minh ha,

mt cuc trao i gia nhn vin (anh Kim) v sp, mt trng
phng (kwacang).
KWACANG: Lnh qu, vi li ti hi i.
( ngha: Sao anh khng mua cht ung hay ci g y n?)
ANH KIM: Lm mt chn ru th sao nh?
( ngha: Ti s mua ung cho anh).
KWACANG: n thi m. ng .
( ngha: Ti s chp nhn li ngh ca anh nu anh nhc li

n).
ANH KIM: Anh chc l i lm ri. i ra ngoi th sao?
( ngha: Ti khng nh s tht i anh).
KWACANG: Lm th i nh?
( ngha: Ti nhn li).
C iu g tht p trong s tinh t ca cuc trao i, trong

s m mi bn dnh cho mc ch v mong mun ca ngi
kia. l lch s, theo ngha thnh thc nht ca t ny: n khng
cho php thiu vng cm xc v c m mt la.
Nhng li giao tip kiu khong cch quyn lc cao ch c tc

dng khi ngi nghe kh nng dnh s ch k cng, v n ch
c tc dng khi c hai bn trong cuc i thoi d d thi gian
hng bc tch c cc t ca nhau. N khng c tc dng trong
bung li my bay gia mt m ma gi bo bng vi mt vin
phi cng kit sc c gng h cnh xung mt phi trng c chic
n iu hng b hng.
13.
Cui cng, n nm 2003, Korean Air cng bt u hnh ng ci

t bng vic mi David Greenberg mt chuyn gia nc ngoi
ca Delta Air Lines sang ph trch iu hnh bay.
Bc u tin ca Greenberg l lm mt vic m s l v ngha

nu bn khng hiu cn nguyn thc s ca cc vn tn ti
trong Korean Air. ng nh gi nng lc Anh ng ca tt c cc
thnh vin phi hnh on trong hng. Mt s ngi trong s h
th n cn mt s khc th khng, ng nh li. Vy nn chng ti
b tr mt chng trnh nhm h tr v nng cao mc thnh
tho Anh ng hng khng ca h. Bc th hai ca ng l mi
Alteon mt cng ty Ty phng, chi nhnh ca Tp on Boeing
m nhn cc chng trnh hun luyn v ging dy ca cng ty.
Alteon t chc vic o to ca mnh bng ting Anh, Greenberg
ni. H khng ni ting Hn. Quy tc ca Greenberg rt n
gin. Ngn ng mi ca Korean Air l ting Anh, v nu anh mun
gi c ci gh phi cng trong cng ty, anh buc phi tri chy
th ngn ng . y khng phi mt cuc thanh trng, ng ni.
Mi ngi u c c hi nh nhau, v nhng ai cm thy vn
ngn ng qu kh khn hon ton c php i ra bn ngoi v
t hc bng chi ph ca ring mnh. Nhng y ngn ng l b

lc. Ti khng th triu hi bt k ai b thi vic v nhng hn
ch trong nng lc bay.
L do cn bn cho hnh ng ca Greenberg l ting Anh chnh l

ngn ng ca gii hng khng. Khi cc phi cng ngi trong khoang
li v thc hin tng bc trong bng lit k cc mc cn kim tra
m cc phi hnh on theo st tng im quan trng trong c
chui hnh ng, th bng lit k y vit bng ting Anh. Khi h
ni chuyn vi Trm iu khin Khng lu bt c ni no trn
th gii, nhng cuc i thoi y s l bng ting Anh.
Nu anh c gng h cnh xung JFK vo gi cao im, s khng

c trao i no bng vn bn ht, Greenberg ni. l ngi ni
chuyn vi ngi, vy nn anh phi cc k chc chn rng anh
hiu vic g ang din ra. Anh c th ni rng hai ngi Hn Quc
ngi bn nhau th cn g phi ni ting Anh. Nhng nu h ang
tranh ci v nhng iu m my ngi bn ngoi ang ni bng
ting Anh, hin nhin ngn ng l rt quan trng.
Greenberg mun em n cho nhng phi cng ca mnh mt c

tnh thay th. Vn l h b mc kt trong nhng vai tr vn
c iu khin bi gnh nng t di sn vn ha ca t nc h.
H cn c mt c hi bc ra khi nhng vai tr y khi ngi
trong khoang li, v ngn ng chnh l chic cha kha cho s
chuyn i y. Trong ting Anh, h s c gii thot khi cch
phn nh th bc trn di rch ri theo kiu Hn Quc: tn knh
theo nghi thc, tn knh khng theo nghi thc, thng thng khng
gi t, gn gi, thn mt, mc mc. Thay vo , cc phi cng s
tham d vo mt nn vn ha v ngn ng vi mt di sn hon

ton khc bit.
Tuy th, phn then cht trong cuc ci cch ca Greenberg li

chnh l vic ng khng h lm. ng khng bung xui tuyt vng.
ng khng sa thi tt c cc phi cng ngi Hn Quc ri bt u
li vi nhng phi cng n t mt nn vn ha c ch s khong
cch quyn lc thp. ng bit rng nhng di sn vn ha ng vai
tr quan trng rng chng y sc mnh, lan ta su xa v duy
tr bn b, rt lu k c sau khi nhng tc dng ban u ca chng
mt i. Nhng ng khng cho rng nhng di sn y l mt phn
khng th gt ra ni lm nn mi ngi chng ta. ng tin rng
nu nhng ngi Hn Quc thnh thc v vic h xut thn t
u v t nguyn i din vi nhng kha cnh di sn vn ha vn
khng ph hp vi gii hng khng, h c th thay i. ng
a ra cho cc phi cng mt th m tt c mi ngi t cc
tuyn th khc cn cu, cc ng trm phn mm cho ti nhng
lut s trong lnh vc thn tnh tp on c trao tng trn
con ng dn ti thnh cng: mt c hi bin i mi quan
h ca h vi cng vic.
Sau khi ri khi Korean Air, Greenberg gip gy dng mt

hng vn ti hng khng mang tn Cargo 360, v ng dn mt s
cc phi cng ngi Hn Quc theo mnh. H u l cc k s hng
khng, ngi ng th ba, sau c trng v c ph trong h
thng tn ti nghim ngt ca Korean Air thu ban u. Nhng
ngi ny thc hin cng vic trong mi trng c ti Korean
Air khong t mi lm ti mi tm nm, ng ni. H chp
nhn th vai tr ph thuc y. H tng bc thang di cng.
Chng ti ti o to h v a h vo vi cc phi i phng

Ty. H to nn mt thnh cng rc r. H u thay i phong
cch ca mnh. H ginh th ch ng. H nng cao phn gnh vc
trng trch. H khng ch i ngi khc ch th cho h. H u l
nhng ngi c thm nin, vo tui ng tun, giu kinh
nghim, h c o to li v gi y thc hin thnh cng
cng vic ca mnh trong mt khoang li ca phng Ty. Chng
ti a h ra khi nn vn ha ca mnh v ti tiu chun ha h.
l mt th d v s gii phng phi thng. Khi chng ta hiu

rng mt phi cng c khi phi l nh th no khi chng ta hiu
r nn vn ha, lch s v th gii bn ngoi mt c nhn ng vai
tr quan trng ti nhng no vi thnh cng ngh nghip th
chng ta s khng phi b tay tuyt vng trong mt hng hng
khng ni cc phi cng m my bay vo sn ni. Chng ta c
cch to nn thnh cng t chnh nhng tht bi.
Nhng trc ht chng ta phi thnh thc v mt ch m

chng ta vn qu thng xuyn tng l. Vo nm 1994, khi hng
Boeing ln u tin cng b cc d liu an ton th hin mt mi
tng lin r rt gia cc v ri my bay ca mt quc gia vi
im s ca quc gia trong h thng Thc o Hofstede, cc
chuyn gia nghin cu ca tp on trn thc t t lm mnh
ri beng bi vic c gng khng gy xc phm. Chng ti khng
h ni rng c iu g y, nhng chng ti ngh c vn g
y chnh l cch m k s trng v an ton bay din
t. Ti sao chng ta phi cu n n th? Ti sao thc t rng mi
chng ta u xut thn t mt nn vn ha vi s pha trn c
bit gia sc mnh v yu im, gia nhng thin hng v t
cht bm sinh li kh khn tha nhn n th? Chng ta l ai

khng th tch ri khi chng ta xut thn t u v khi chng
ta n trnh hin thc, th my bay ri.
14.
Quay tr li khoang li.
C trng, radar thi tit gip chng ta rt nhiu. By gi s

chng c phi cng no ni nh th. Nhng l nm 1997, trc
khi Korean Air xem xt vn khong cch quyn lc mt cch
nghim tc. Vin c trng mt mi, v t thc s trong li
ni ca hoa tiu ch lt qua tm tr c trng m chng h ng
li.
, c trng p li. Chng rt hu ch. ng ta khng nghe.
Phi c bay thng v hng thit b VOR cn VOR th sn ni.

Thi tit xu vn khng tan i. Vy nn cc phi cng khng th
trng thy g. C trng h cng my bay xung v m rng cnh
t sau.
Vo 1:41:48, phi cng ni, M cn gt, v hoa tiu m chng ln.

Tri ang ma.
Vo 1:41:59, c ph hi, Khng nhn thy g? Anh ta ang tm

ng bng. Anh ta khng nhn thy n. Rut gan anh ta cng
thng thp thm lm ri. Mt giy sau, ging in t ca Thit b
Cnh bo Mt t pht ra u u, Nm trm (b). My bay cn
cch mt t nm trm b. Mt t trong trng hp ny l sn
i Nimitz. Nhng phi hnh on b nhm ln bi h ngh rng
mt t y ngha l ng bng, m lm sao th c khi h

khng th nhn thy ng bng? Hoa tiu ni, ? vi tng
ging kinh ngc. Bn c th tng tng ra l h u suy ngh d
di, c gng iu chnh nhng nhn nh ca mnh v ni my bay
ang sp p xung vi nhng g cc thit b in t ang thng
bo vi h.
Vo 1:42:19, c ph ni, Thc hin mt ln tip t bt thnh.

Anh ta cui cng cng nng cp mt li bng gi m ch ln
thnh ngh theo chc trch ca thnh vin phi hnh on: anh
ta mun hy b c h cnh. V sau, trong cuc iu tra v tai nn,
ngi ta xc nh c rng nu anh ta nm quyn iu khin
chic my bay ngay trong khonh khc y th thi gian
nng cao my bay v n khi i Nimitz. chnh l vic m c
ph c o to thc hin khi h tin rng vin c trng
r rng sai lm. Nhng ch l th l thuyt hc trong lp m
thi, v n thc s rt khc vi vic thc hnh trn khng cng
ngi rt c th s tt anh bng mu bn tay nu anh phm sai lm.
1:42:20. HOA TIU: Khng nhn thy.
Vi nguy c tai ha s s trc mt, c c ph v k s phi

hnh cui cng u ln ting. H mun c trng bay vng,
nng cao v bt u h cnh li ln na. Nhng qu mun.
1:42:21. C PH: Khng nhn thy, tip t bt thnh.
1:42:22. HOA TIU: Ln vng.
1:42:23. C TRNG: Ln vng.
1:42:24:05. THIT B CNH BO MT T (GPWS): Mt trm.
1:42:24:84. GPWS: Nm mi.
1:42:25:19. GPWS: Bn mi.
1:42:25:50. GPWS: Ba mi.
1:42:25:78. GPWS: Hai mi.
1:42:28:78. (Nhng ting ng va chm u tin.)
1:42:28:65. (Ting ni)
1:42:28:91. (Ting rn r)
1:42:30:54. (Ting ni)
KT THC BN GHI
Chng VIII. Nhng rung la nc v bi
kim tra Ton

NGI C KH NNG THC DY TRC BNH MINH SUT BA
TRM SU MI NGY MT NM CHC CHN C TH LM CHO
GIA NH MNH TR NN SUNG TC.
1.
Con ng dn vo khu trung tm cng nghip ca min Nam

Trung Quc tri di ngt ngt qua nhng trng c rng mnh
mng, xanh ngn ngt ca ng bng Chu Giang. Khu t c
che ph di ln sng khi dy m mt. Cc xa l chen kn xe vn
ti ko hng. Nhng ng dy ti in ngang dc ct cho khung
cnh. Cc nh my sn xut my nh, my vi tnh, ng h, che
ma nng v o phng chen vai thch cnh vi cc khi cn h ken
dy gia cc cnh ng trng chui, trng xoi, ma ng, u
v da dnh cho th trng xut khu. C mt s ni trn th gii
bin i chng vnh ch trong mt khong thi gian ngn. Mi
mt th h trc, khng gian t hn trong lnh hn v nhng con
ng c l ch mi l hai ln. V mt th h trc na, tt c
nhng g bn c th nhn thy y chc chn ch l nhng cnh
ng la m thi.
Mt hai gi i ng, s ti u ngun Chu Giang ni thnh ph

Qung Chu ta lc, v ti Qung Chu nhng du tch ca t
nc Trung Hoa xa c c th tm thy d dng hn. Chn thn d
tr nn xinh p, nhng di i nhp nh c im xuyt bi
nhng tng vi l l trn bc nn l dy ni Lnh Nam. y

ri rc nhng cn lu p bng t bn mu xm xanh truyn
thng ca nng dn Trung Quc. Trong cc th t nh b, c
nhng khu ch sm ut: g v ngng nht trong nhng nm tre
an vt t mn, rau c by la lit trn nn t, nhng tng tht ln
trn bn, thuc l c bn thnh nhng kin ln. V khp mi
ni l la, nhng cnh ng tri di ht dm ny sang dm khc.
Vo tit ng, ng rung kh cong, ch cn nhng gc r tr li
t v ma nm ngoi. Sau khi ma mng c cy trng vo tit
u xun, khi nhng cn gi nm m bt u thi ti, cnh ng
chuyn mnh thnh mt thm xanh k diu, cho n thi im t
thu hoch u tin, khi ht thc my my tru u cnh, c
khng gian tr thnh mt bin vng tri ra v tn.
La go c canh tc Trung Quc t hng trm nm nay.

Cng chnh khi ngun t Trung Quc, cc k thut trng la
nc lan rng khp vng ng Nam Nht Bn, Hn Quc,
Singapore v i Loan. Nhng ghi chp lch s cho thy, ht nm
ny qua nm khc, ngi nng dn khp chu tip tc nhng
mu hnh canh tc nng nghip khng ngi ngh v y phc tp
ging nh th.
Nhng cnh ng la c xy dng nn ch khng n thun

l m ra nh cch ca nhng cnh ng la m. Bn khng ch
n sch cy, ry cc bi rm v si ri cy xi ln. Nhng tha
rung bc thang bm theo sn ni, i hay c khai khn trn
cc vng m ly v nhng nhnh sng. Nhng tha rung cn
c ti tm, vy nn mt h thng ti tiu phc tp cng
c xy dng chung quanh. Cc knh rch phi c o t ni
u ngun nc gn nht, v ngi ta xy dng cc ca cng

cc rnh nc dng nc c th cung cp mt lng va
cho cy la sinh trng.
Canh tc la nc cn c nhng iu kin th nhng nht nh.

Rung la phi c lp nn t cng bn di bi nu khng nc
s nhanh chng thm xung t. Nhng, tt nhin, cy la nc
khng th sinh trng c trn nn t kh cng, vy nn pha
trn ca lp t nn cng buc phi c mt lp bn dy, xp. V
nn t rn nh tn gi ca n, phi c x l k thut cn
thn c th chng ngp ng ng thi gi cho cy trng ngp
nc mc thch hp. Trong qu trnh sinh trng, cy la cn
c bn phn nhiu ln, cng on ny mang tnh k thut cao.
Theo truyn thng, ngi nng dn s dng phn xanh (cht
thi ca ngi) v mt hn hp ca phn trn, ph sa sng, thn
cy u , thn cy gai du t ln v h phi ht sc cn trng,
bi bn qu nhiu phn, hoc mt lng va nhng bn sai
thi im cng t hi nh qu t phn gio vy.
n thi im cy trng, mt ngi nng dn Trung Quc s c

ti hng trm ging la khc nhau la chn. Mi ging la
trong s li c nhng u v nhc im khc nhau, v nh, sn
lng v thi gian sinh trng, hay kh nng chng chu ra sao
trong iu kin kh hn, hay c th sinh trng th no trn t
bc mu. Ngi nng dn c th cng mt lc trng c t ging la
hoc hn th, iu chnh s kt hp y theo tng ma ng ph
vi nguy c ma mng tht bt.
ng ta hay b ta (hay, chnh xc hn, l c gia nh, bi trng la

l cng vic ca c gia nh) s gieo ht ging trong mt khonh
rung c chun b k lng. Sau vi tun, cy m non s c

di thc ra cnh ng, cy thnh hng cch nhau su inch mt cch
chnh xc cn thn, v ri c chm cht t mn.
Vic lm c c thc hin thng xuyn bi cy m non d dng

b cc loi cy c khc ln t v n ht mu. Trong sut c qung
thi gian cy la ln ln, ngi nng dn phi thng xuyn kim
tra v ti kim tra mc nc m bo rng nc khng b nng
qu di nh nng h chi chang. Khi la chn, ngi nng dn li
ko tt c bn b v b con h hng trong mt n lc hip ng
chung, thu hoch ma mng cng nhanh cng tt kp gieo trng
v th hai trc khi ma ng kh hanh bt u.
Mt ba sng min Nam Trung Quc, t nht i vi nhng ai c

th m bo c, bao gm cho tc cho go trng, vi rau
dip, c v mng. Ba tra th tng lng cho hn. Cn ba ti l
cm go t vi thc n mn. Go l th bn mang bn ch
mua v nhng th nhu yu phm khc ca cuc sng. chnh l
cch m s giu c v a v x hi c o lng. N chi phi hu
ht mi khonh khc lm vic hng ngy. La go l cuc sng,
nh nhn chng hc Goncalo Santos, ngi nghin cu v cc lng
mc truyn thng min Nam Trung Quc, ni. Khng c la go,
anh khng th tn ti. Nu anh mun tr thnh mt ai min
Nam Trung Quc, anh s phi c la go. N khin cho qu t
quay trn.
2.
Hy nhn vo dy s sau y: 4, 8, 5, 3, 9, 7, 6. c to chng ln.

Gi bn hy quay i v dng hai mi giy ghi nh th t
trc khi c to chng mt ln na.
Nu bn ni ting Anh, bn s c khong 59% c may nh c

th t mt cch hon ho. Nu bn ni ting Trung Quc th,
bn gn nh chc chn ghi nh chnh xc trong mi lt th. Ti
sao li th? Bi chng ta dung np con s vo mt mch tr nh
ko di khong hai giy ng h. Chng ta ghi nh bt c th g
chng ta c th ni hoc c mt cch d dng nht trong qung
hai giy ng h y. V nhng ngi ni ting Trung Quc nh
c dy s 4, 8, 5, 3, 9, 7, 6 chnh xc hu nh trong mi lt th
bi khng ging nh ting Anh, ngn ng ca h cho php h t
va vn by con s y trong khong hai giy ng h.
V d ny c trch ra t cun sch The Number Sense (Tm dch:

Tri gic con s) ca tc gi Stanislas Dehaene. Nh Dahaene gii
thch th:
Cc s m trong ting Trung ngn gn mt cch ng ch . Hu

ht chng u c pht m trong khong thi gian ngn hn
mt phn t giy ng h (v d, 4 l si- t, 7 l qi- tht).
Nhng t tng ng vi chng trong ting Anh l four, seven
di dng hn: pht m nhng t ny mt khong mt phn ba
giy ng h. Khc bit v tr nh gia ngi Anh quc vi ngi
Trung Hoa nhn bn ngoi th hon ton c nguyn c t s sai
khc v di ny. Trong cc loi ngn ng a dng nh ting
Wales, ting Rp, ting Trung Quc, ting Anh v ting Do Thi,
c tn ti mi tng lin sn sinh t thi gian i hi pht m
cc con s trong mt ngn ng no vi qung tr nh (memory
span) ca ngi pht ngn. Trong lnh a ny, phn thng dnh
cho tnh hiu qu thuc v phng ng Qung ng (Cantonese)
ca ngi Trung Quc, th ting ny ban tng cho nhng c dn
Hng Kng mt qung tr nh ln ti khong mi con s.
Kt qu l cng tn ti s khc bit ln trong vic xy dng h

thng gi tn s gia ngn ng phng Ty v chu. Trong
ting Anh, chng ta ni fourteen (14), sixteen (16), seventeen (17),
eighteen (18) v nineteen (19), vy th ng l ra chng ta cng s
ni oneteen ( ch 11), twoteen (12), threeteen (13) v fiveteen
(15). Nhng khng phi th. Chng ta s dng mt hnh thc
khc: eleven (11), twelve (12), thirteen (13) v fifteen (15). Tng
t nh th, chng ta c forty (40) v sixty (60), c v ging vi
nhng t ch con s m chng c lin quan (four-4 v six-6).
Nhng chng ta cng ni fifty (50) v thirty (30) v twenty (20),
cng c v ging vi five (5) v three (3) v two (2), nhng khng
hon ton. Thm na, vi cc con s trn 20, chng ta t s
hng chc ln trc v s hng n v sau, v d: twenty-one
(21), twenty-two (22), trong khi vi cc s mi my (teen),
chng ta lm ngc li, v d: fourteen (14), seventeen (17),
eighteen (18). H thng s m trong ting Anh l bt quy tc cao
. Nhng Trung Quc, Nht Bn v Hn Quc th khng nh
vy. H c mt h thng s m rt logic. Eleven (11) l mi-
mt. Twelve (12) l mi-hai. Twenty-four (24) l hai-mi-t,
v.v...
Khc bit y ng ngha vi vic tr em chu hc m nhanh

hn nhiu so vi tr em M. Nhng em b Trung Quc ln bn
tui, tnh trung bnh c th m ti 40. Tr em M vo la tui y
ch c th m ti s 15, v hu ht u khng th m n 40
cho ti khi cc em ln nm tui. Tnh n lc nm tui, th ni
cch khc, tr em M b chm mt mt nm so vi cc bn ng
trang la chu xt v k nng ton hc cn bn nht.
Tnh quy tc trong h thng s m chu cng ng ngha vi

vic tr em chu thc hin cc php tnh c bn v d nh
php cng, d dng hn nhiu ln. Th yu cu mt a tr ni
ting Anh ln by tui lm php tnh nhm trong u: thirty-seven
(37) cng vi twenty-two (22), v em b s phi chuyn i t
ng sang ch s (37 + 22). Ch sau em mi bt u lm php
tnh c: 2 cng 7 l 9, 30 cng 20 l 50, kt qu ra 59. Yu cu
mt em nh chu lm php tnh ba-mi-by cng vi hai-
mi-hai, v ri tng s cn thit ngay , in ngay trong cu
ni. Khng cn phi c s chuyn i ch s no ht: l nm-
mi-chn.
H thng ca chu rt sng r, Karen Fuson, nh tm l hc

ca i hc Northwestern, mt ngi nghin cu rt t m v
nhng nt d bit chu v phng Ty, pht biu. Ti ngh n
lm cho ton b thi i vi Ton hc tr nn khc bit. Thay
v ch l mt th hc vt bnh thng, s phi c hn mt hnh
mu m ti c th tm ra. C l do mong i rng ti c th lm
c vic ny. C l do mong i rng l mt iu c th
nhn bit c. V d nh phn s, chng ta s ni l three-fifths
(3/5). Ting Trung Quc ch n gin l 'trong nm phn, ly ra ba
phn.' N ni cho bn bit v mt nhn thc rng mt phn s
l g. N khu bit gia mu thc v t thc.
Cn ng tnh ng k hn nhiu v mn Ton vi tr em phng

Ty bt u t nm hc lp Ba v lp Bn, Fuson lp lun rng c
l mt phn ca s v mng ny c nguyn do t vic mn Ton
c v khng th hiu ni; cu trc ngn ng qu ln xn; nhng
quy tc c bn ca ngn ng c v ty tin v phc tp.
Ngc li, tr em chu gn nh khng cm thy nhng tr ngi

tng t. Chng c th nh c nhiu con s trong u v lm
php tnh nhanh hn, v cch thc din t cc t s trong ngn
ng chu tng ng mt cch chnh xc vi bn cht ca mt t
s v c l chnh iu khin cho cc em hc sinh chu c xu
hng thch th mn Ton, chng c gng thm mt cht, hc
nhiu gi Ton hn v t nguyn lm bi tp hn, c th v c
th, l mt kiu vng trn khp kn hon ho.
Khi cp n mn Ton, th ni mt cch khc, ngi chu s

hu mt li th thit thn. Nhng l mt kiu li th bt bnh
thng. Sut bao nhiu nm tri, cc sinh vin n t Trung
Quc, Hn Quc v Nht Bn v c con ci ca nhng ngi
nhp c gn y vo M vn xut thn t cc quc gia ny
thc s vt tri v mn Ton so vi b bn phng Ty ng
trang la, v nhn nh kh in hnh l thc t ny c lin quan
ti thin hng Ton hc chu bm sinh. Nh tm l hc
Richard Lynn cn i xa hn ti mc xut mt hc thuyt tin
ha tinh vi c lin quan n dy Himalaya, kh hu lnh cng, cc
k nng sn bn tin hin i, kch c no b v h thng nguyn
m chuyn bit ha tt c nhm l gii nguyn do ti sao ngi
chu li s hu mc IQ cao hn. l cch chng ta vn ngh v
mn Ton. Chng ta cho rng vic th hin c khi nhng mng
nh tnh ton v i s l thc o gin n nh gi xem mt

ngi thng minh n mc no. Nhng s khc bit gia h thng
s m ca phng ng v phng Ty li gi ra iu g rt
khc rng vic gii Ton c th bt ngun t vn ha ca mt
nhm no .
Trong trng hp ca nhng ngi Hn Quc, mt kiu di sn

bm r su sc tn ti ngay trong cch thc thc hin cng vic
hin i l iu khin mt chic my bay. y chng ta li c
thm kiu di sn khc na, mt kiu m cui cng li ph hp
hon ho vi nhng nhim v ca th k XXI. Nhng di sn vn
ha ng vai tr quan trng, v mt khi chng ta thy c
nhng hiu ng ng kinh ngc trong nhng yu t kiu nh
khong cch quyn lc hay v d v c mt dy s c th c c
ra trong mt phn t giy thay v mt phn ba giy ng h, th
tht kh trnh khi t hi rng c bao nhiu loi di sn vn ha
khc cng c tc ng n nhng cng vic lin quan n tr no
ca chng ta trong th k XXI. S ra sao nu vic xut thn t mt
nn vn ha c nh hnh bi nhu cu trng cy la go cng
khin cho bn c hn trong mn Ton? Liu mt tha rung c l
nguyn nhn gy ra mt s khc bit no trong lp hc?
3.
Thc t ng ch nht v rung la chnh l kch thc ca n

mt iu s khng bao gi thc s c nm bt cho ti khi bn
ch thn ng ngay trn . N nh b. Mt tha rung in hnh
ch ln bng mt cn phng khch sn. Mt nng trang trng la
chu in hnh c th c to thnh t hai hay ba tha rung.
Mt ngi lng Trung Quc gm khong mt nghn nm trm c
dn c th t sn t tiu hon ton da trn 450 hc-ta t trng,

m nu tnh vng Trung Ty chu M th ch bng kch thc
ca mt nng tri gia nh. Trong phm vi y, vi cc gia nh gm
nm hay su ngi sng da vo mt nng tri c kch thc
bng hai phng khch sn, ngh nng bin i nhanh chng.
Xt trong lch s, ngh nng ca phng Ty c xu hng c

gii. phng Ty, nu mt ngi nng dn mun sn xut hiu
qu hn hay gia tng nng sut ca mnh, anh ta s a vo nhiu
thit b tinh xo hn na, nhng th cho php thay th sc lao
ng con ngi bng sc lao ng c kh: my p la, my ng
kin c, my gt p lin hp, my ko. Anh ta pht quang nhng
mnh rung mi v m rng din tch, v gi y my mc cho
php anh ta c th lm vic trn mt khonh t rng ln hn ch
vi lng cng sc b ra nh xa. Nhng Nht Bn hay Trung
Quc, ngi nng dn khng c tin mua my mc thit b v,
quan trng hn, ng nhin l khng th c bt c tc t d di
no c th d dng chuyn i thnh din tch trng cy mi. V
vy nng cao sn lng, ngi nng dn phi c k nng canh
tc thun thc hn, qun l thi gian tt hn v a ra nhng la
chn khn ngoan hn. Nh nh nhn chng hc Francesca Bray
tng kt, nn nng nghip trng la c xu hng k nng: nu
anh t nguyn lm c sing nng hn mt cht, thnh tho trong
cng on bn phn v dnh thm cht thi gian iu chnh mc
nc, x l nn t cng thm cht cho bng phng hon ton v
tn dng tng xng-ti-mt t ai trn cc tha rung ca mnh,
anh s gt hi c ma mng bi thu hn. Xuyn sut lch s,
khng c g ng ngc nhin, chnh nhng ngi nng dn trng
la nc lm vic cn c hn hu ht mi loi hnh nng dn khc.
Cu khng nh cui cng c v hi l lng, v chng ta lun c

cm gic rng tt c mi ngi trong th gii k nguyn tin hin
i u phi lm lng v cng cc nhc. Nhng iu y khng
hon ton ng. Tt c chng ta u c ngun gc t t tin sn
bn hi lm, v rt nhiu ngi lm ngh sn bn-hi lm
hng th cuc sng cc k nhn nh. Th dn !Kung vng sa mc
Kalahari (H Sahara) Botswana l mt v d. H l mt trong
nhng tc ngi cui cng cn p dng li sng trn tri t,
vn sinh sng trn mt khu vc sinh thi phong ph bao gm
loi hoa qu, du di, v r cy v cc loi qu hch c bit l
qu hch mongongo, mt loi thc n giu protein n mc phi
thng v nhiu bt ngn, cht ng trn mt t. H khng phi
trng trt g ht, m trng trt th li tn nhiu thi gian no l
chun b, trng cy, lm c, thu hoch, tr vo kho. H cng khng
nui gia cm gia sc. Thi thong n ng tc !Kung cng sn bn,
nhng ch yu l th thao gii tr. Tng cng, n ng v n
b !Kung lm vic khng qu mi hai n mi chn ting mt
tun, khong thi gian cn li dnh cho nhy nht ht h, vui chi
v thm ving h hng bn b. Vy nn ti a h cng ch c
khong mt ngn gi lm vic mt nm. (Khi mt ngi th dn
c hi ti sao khng lm ngh nng, anh ta t v y nghi hoc
v ni, Ti sao chng ti phi trng trt trong khi c sn qu
nhiu qu hch mongongo trn tri t ny?).
Hay th xem xt cuc sng ca mt bn nng chu u hi th k

XVIII. n ng v ph n thi by gi hu nh lm vic qun qut
t tinh m cho ti ban tra sut hai trm ngy mt nm, tnh ra l
khong mt nghn hai trm gi mi nm. Trong sut thi k thu
hoch hoc gieo trng v xun, ngy dng nh di hn. Vo ma
ng th ngn hn nhiu. Trong cun Discovery of France (Tm

dch: Khm ph nc Php), nh s hc Graham Robb khng
nh rng i sng bn nng mt t nc nh Php tn ti
th k XIX, v c bn vn ch l nhng cng vic thi v ngn ngi
ni tip nhng khong thi gian l th nng nhn.
ng vit: Chn mi chn phn trm hot ng ca con ngi

c miu t y v trong nhng ti liu khc (v i sng nng
thn Php), u din ra trong khong thi gian t cui ma xun
n lc chm thu. Trn dy Pyrenees v dy Alps, ton b lng
mc v c bn u ng vi t thi im c trn tuyt ri u tin
vo thng Mi mt, ko di tn n thng Ba hay thng T.
nhng vng kh hu n ha hn trn nc Php, ni nhit v
ma ng him khi h xung di mc ng bng, hnh mu
tng t cng din ra. Robb tip tc:
Nhng cnh ng ca ngi nng dn Php b b hoang hu nh

c nm. Mt bo co chnh thc v vng Nivre vo nm 1844
miu t s bin i k l ca nhng ngi lm vic cng nht khi
ma mng thu hoch xong xui v nhng gc cy c t
b: Sau khi lm xong cc cng vic sa cha dng c cn thit,
nhng ngi nng n y gi y dnh trn thi gian trn ging
ng, cun cht ngi li gi m v n t hn. H t lm yu
mnh mt cch c ch .
Ng ng con ngi l mt nhu cu cp thit c v sinh l v

kinh t. H thp t l trao i cht s ngn cn i vt kit nhng
ngun cung cp cht dinh dng... Ngi ta l bc v la , k c
vo ma h. Sau cch mng, vng Alsace v Pas-de-Calais, cc
lnh o a phng phn nn rng nhng ngi lm ru v
nng dn t do, thay v m trch mt ngh g yn bnh v c

th ngi lm trong nhng ma tha vic, th li b mc bn thn
trong s nhn tn xun ngc.
Nu bn l mt nng dn ngho min Nam Trung Quc th

ngc li, bn s khng ng vi sut c ma ng. Trong t ngh
ngi ngn ngi nh du bi ma kh, t thng Mi Mt ti
thng Hai, bn bn rn xoay xa vi nhng vic lt vt. Bn an r
hay m bng nan tre v em ra bn ch. Bn tu sa h thng
ho rnh trn tha rung ca mnh v trt thm bn ln cn lu
ca mnh. Bn gi mt trong s nhng cu con trai ca mnh i
lm thu cho ngi b con xm lng no ln cn. Bn lm u
ph v nhng bnh u kh, bt rn (chng qu l thc thi trn)
v by cn trng. n tit Lp Xun, bn quay tr li rung ng
mi lc hng ng. Lm vic trn cnh ng la i hi sc lao
ng gp mi n hai mi ln so vi lm vic trn mt cnh
ng ng hay la m vi din tch tng t. Mt vi nghin cu
a ra con s c tnh thi lng lao ng ca mt nng dn
trng la nc chu vo khong ba nghn gi ng h mt
nm.
4.
Th ngh mt lt v cuc sng ca mt ngi nng dn trng la

vng ng bng Chu Giang s nh th no. Ba nghn gi ng h
mi nm l mt khi lng thi gian lao ng gh gm, c bit
nu nh rt nhiu gi trong s vo vic khom lng di
tri nng gt, cy trng v lm c trn mt tha rung la.
Tuy nhin, th n b cho cuc sng ca mt ngi nng dn

trng la chnh l bn cht ca cng vic y. N rt ging vi ngh
may mc m nhng ngi Do Thi nhp c vo New York lm. N
c ngha. Trc tin, c mt mi quan h r rng gia n lc v
tng thng trong ngh trng la. Anh cng lm vic chm ch
trn cnh ng, n cng mang li thu hoch tt hn. Th hai, l
cng vic phc tp. Ngi nng dn trng la khng ch n gin
l gieo trng vo ma xun v thu hoch vo ma thu. ng/b ta
phi iu hnh hiu qu c mt kiu doanh nghip nh, huy ng
ngun lc gia nh, i ph vi ri ro trong sut qu trnh la
chn ht ging, xy dng v qun l mt h thng ti tiu tinh vi
v phi hp c quy trnh phc tp: thu hoch v ma u tin
trong khi ng thi chun b cho v ma th hai.
V, trn ht, l mt cng vic t qun. Nng dn ngho chu u

v c bn lm vic nh nhng n l chi ph thp di tay mt a
ch qu tc m chng my kh nng quyt nh vn mnh ca
mnh. Nhng Trung Quc v Nht Bn khng bao gi pht trin
mt h thng phong kin p bc ngt ngt nh th, bi v ch
phong kin n gin l chng th pht huy tc dng trong mt
nn kinh t la go. Trng la qu phc tp v rc ri i vi mt
h thng vn bt p v e nt ngi nng dn phi i ra rung
lm vic mi sm ban mai. n th k XIV v XV, a ch vng
trung v nam Trung Quc c mt mi quan h gn nh hon
ton khng can thip vi nhng ngi mn t: a ch s thu
li mt phn a t c nh v ngi nng dn t xoay xa vi
cng n vic lm ca mnh.
iu ng ni v vic trng cy la nc l, khng nhng bn cn

vo mt khi lng lao ng phi thng, m n cn i hi
rt kin tr, nh s hc Kenneth Pomerantz ni. Bn phi chm
cht tng li. S l vn khi mc nc rung la hon ho m
bn li tho nc vo ngp nga. t n st mc yu cu nhng
cha hn chnh xc cng s gy ra mt s khc bit ln trong sn
lng ca bn. Mc nc xm xp mt rung vo ng thi im
cng rt quan trng. V c s khc bit ln gia vic cy m
khong cch chnh xc vi vic cy ln xn ba bi khng thnh
hng li. N khng ging vi vic bn vi ng ln t vo gia
thng Ba v ch cn nhng cn ma ri xung vo cui thng, th
l n tha. Bn ang kim sot tt c cc yu t u vo bng mt
phng cch rt trc tip. V khi bn c mt cng vic i hi
nhiu bn tm n th th v lnh cha s phi c mt cch thc
no a ra nhng khuyn khch rng nu nh ma mng thu
hoch tt, ngi nng dn s c c phn chia ln hn. l
nguyn do ti sao bn c mc a t c nh, ni nhng tay a
ch ni rng ti ly hai mi gi la, bt k ma mng ra sao, v
nu n thun li tt lnh, anh ly phn d. Mt v ma khng th
bi thu nu p dng ch lao ng kiu n l hay tr cng. V
tht d dng cho ca cng iu tit nc ti tiu m toang
qu vi giy ng h v th l i tong c ng ln rung.
Nh s hc David Arkush c ln so snh tc ng ca nng dn

Nga vi Trung Quc, v s khc bit l rt r rt. Nu Cha khng
em n ti, mt t cng s khng ban tng n l mt tc ng
dn gian Nga in hnh. l kiu c trng thuyt nh mnh v
bi quan ch ngha ca mt h thng phong kin c xu hng n
p, ni ngi dn ngho khng c nguyn c g tin tng vo
tnh hiu qu trong lao ng ca ring mnh. Cn pha kia,

Arkush vit, tc ng Trung Hoa li rt ni bt nim tin rng lao
ng chm ch, toan tnh khn ngoan v t thn vn ng hoc
phi hp vi mt nhm nh s c n p kp thi.
Di y l mt s iu m nhng bn nng ngho nn x xc s

ni vi nhau khi h lm vic sut ba nghn gi ng h mt nm
di ci nng nh thiu v khng kh nng m trn nhng tha
rung la nc Trung Hoa (cng cn ni thm rng bt ngn
a):
Chng lng thc no c c m khng phi mu v m

hi.
Nng dn tt bt; nng dn tt bt; nu nng dn khng tt bt,

la go tch cho ma ng bit ly u ra?
Tit ng gi, k li nhc lnh cng n cht.
ng trng vo ng tri c lng thc, m chnh hai bn tay

anh phi n ly gnh nng.
Hi han v ma mng chng c ch li g, tt c ty thuc vo lm

lng chm ch v phn gio.
Nu con ngi lm vic chm ch, t ai cng s chng bing

li.
V, thuyt phc nht trong tt c phi l: Ngi c kh nng thc

dy trc bnh minh sut ba trm su mi ngy mt nm chc
chn c th lm cho gia nh mnh tr nn sung tc. Thc dy
trc lc bnh minh? 360 ngy mt nm? i vi nhng th dn
!Kung nhn nh gom nht qu hch mongongo hay nhng ngi

nng dn Php ng vi cho qua ma ng, hay bt c ai sng nh
vo sinh k no khng phi l ngh trng la nc, cu tc ng
y s l khng th hiu ni.
Tt nhin, y khng phi th quan st l lng v vn ha chu .

Bc chn n bt c khun vin trng i hc, cao ng
phng Ty no, bn cng s pht hin ra ngay rng cc sinh vin
chu lun ni ting l l trong th vin rt lu sau khi mi
ngi v ht. i khi nhng ngi c ngun gc chu tc
gin khi nn vn ha ca h b miu t theo li , bi h ngh
rng khun mu y b s dng nh mt hnh thc lm mt th
din. Nhng nim tin vo cng vic li c th chnh l mt biu
hin p . R rng l tt c nhng cu chuyn thnh cng chng
ta thy trong cun sch cho ti lc ny u c lin quan ti mt
ngi hoc mt nhm ngi no lm vic cn mn hn nhng
ngi cng trang la. Bill Gates mc nghin chic my vi tnh
t hi cn l a tr. Bill Joy cng vy. Ban nhc Beatles tri qua
hng nghn gi luyn tp Hamburg. Joe Flom lm vic ct lc
trong nhiu nm tri, hon thin ti ngh trong cc thng v
thn tnh trc khi c c c hi ca mnh. Lm vic thc s
chm ch chnh l th nhng ngi thnh cng thc hin, v tinh
thn ca nn vn ha hin hnh trn nhng tha rung la y
chnh l lm vic chm ch em li cho nhng ngi bn bi trn
rung ng mt phng cch tm thy ngha ngay gia bn
b ri ro cng ngho i. Bi hc y mang li li ch cho ngi
chu trong rt nhiu n lc nhng him khi n mc hon ho
nh trong trng hp mn Ton.
5.
Vi nm v trc, Alan Schoenfeld mt ging vin ton ti

trng Berkeley ghi li mt bng hnh v ngi ph n tn
Renee khi c c gng gii mt ton. Renee lc vo khong
gia la tui hai mi, tc en di v i knh gng bc mt trn.
Trong bng hnh, c ang thao tc vi mt phn mm c thit
k ging dy mn i s. Trn mn hnh l mt trc x v mt
trc y. Chng trnh yu cu ngi s dng nhp vo ta v
tip theo l v ng ni t nhng ta trn mn hnh. Ly
v d, khi c nh s 5 trn trc y v s 5 trn trc x, my tnh s
thc hin th ny:
n lc ny, ti on chc rng t nhiu k c m h v mn i

s cp trung hc ang quay tr li vi bn. Nhng m bo l, bn
khng cn phi nh li bt c kin thc no hiu c ngha
trong v d v Renee. Thc t l, khi bn lng nghe Renee tr
chuyn trong vi on tip sau y, ng tp trung vo nhng g
c y ni m vo cch c y ni v ti sao c y li ni nng theo
li y.
im ct yu ca chng trnh my tnh m Schoenfeld sng to

nn l dy cho hc sinh cch tnh ton h s gc ca mt ng
thng. H s gc nh ti chc rng bn vn nh (chnh xc hn,
ti c rng bn khng nh; ng nhin ti cng khng nh)
tnh bng tung chia cho honh . H s gc ca ng thng
trong v d l 1, bi tung l 5 v honh l 5.
V Renee . C ang ngi trc bn phm, c ang gng sc

tm ra xem phi nhp nhng con s no nhm khin cho my tnh
v ra mt ng hon ton thng ng, chnh xc l chng kht
ln trn trc y. Gi y, nhng ai trong s cc bn nh ra mn
ton hi cp 3 s bit rng thc t vic l bt kh thi. Mt
ng thng thng ng c h s gc khng xc nh. Tung
ca n l v hn: bt c im no trn trc y cng bt u t
khng v i n v cng. Honh ca n nm trn trc x, trong
khi li bng 0. V hn chia cho 0 khng phi l mt con s.
Nhng Renee khng nhn ra rng nhng g c ang c gng lm

s khng th thc hin c. ng hn l c ang b kim cht
bi ci m Schoenfeld gi l nhn thc sai lm v vang, v l do
m Schoenfeld mun trng ra cun bng hnh c bit ny bi n
l mt minh chng hon ho v vic lm th no mt nhn thc
sai nh th cui cng li a ra li gii.
Reene l mt y t. C khng phi mt ngi c bit hng th vi

mn ton trong qu kh. Nhng bng cch no c c c
phn mm v mi m vi n.
By gi, ci ti mun lm l v c mt ng thng vi cng

thc ny, song song vi trc y, c bt u. Schoenfeld ngi ngay
cnh c. C nhn ng lo lng. nm nm ri ti khng ng n

my th ny.
C bt u nghch ngm v vn vi chng trnh, nh vo nhng

con s khc nhau.
By gi nu ti thay i h s gc theo cch y... m 1 (-1)... gi

ci ti nh l lm cho ng ny i thng ln.
Khi c nhp cc s vo, ng thng hin trn mn hnh thay i.
i. Khng phi nh th ri.
C t ra lng tng.
C ang c gng lm g vy? Schoenfeld hi.
Vic ti ang c gng lm l v ra mt ng thng song song vi

trc y. Ti phi lm g y? Ti ngh ci ti cn l thay i ch ny
mt cht. C ch vo ch nhp s cho trc y. y l mt th ti
pht hin ra. Rng khi anh chuyn t 1 sang 2, c mt s thay
i kh ln. Nhng gi nu anh mun lm c th kia th anh
phi tip tc thay i.
y chnh l nhn thc sai lm v vang ca Renee. C rng

tung y c nhp vo cng ln th ng thng cng tr nn dc
ng. Vy nn c ngh cha kha to ra mt ng thng ng
ch l lm cho tung y ln.
Ti on l 12 hay 13 c th c ri. C th thm ch phi ln

n 15.
C cau my. C v Schoenfeld trao i i li. C hi ng vi cu.

ng gi cho c i ng hng mt cch nh nhng. C c th v
th, ht cch ny n cch khc.
n mt thi im, c nhp vo s 20. ng thng li dc ng

hn mt cht.
C nhp vo s 40. ng thng vn dc thm mt cht na.
Ti thy c mt mi lin h y. Nhng ti sao, ti khng hiu...

Nu nh ti nhp vo 80? 40 m cho ti mt na ng, vy
th chc l 80 s m cho ti c con ng n trc y ch nh. Vy

nn th xem chuyn g xy ra.
C nhp vo 80. ng thng dc ng hn. Nhng n vn khng

thng ng hon ton.
i. N l v hn, ng khng? S khng bao gi lm th c.

Renee n gn ch. Nhng ri c vn tr li vi nhn thc sai
lm ban u.
Th th ti cn ci g nh? 100? Mi ln anh gp i con s ln,

anh li i thm c na ng gn ti trc y. Nhng n s
khng bao gi chm ti c...
C nh vo s 100.
N rt gn. Nhng vn cha chm n .
C bt u ni to suy ngh ca mnh ra. R rng l c ang cn k

pht hin ra iu g . , ti bit iu ny... nhng... Ti bit n.
C mi ln s tng ln, n li chch i nhiu nh th. Nhng ti
vn thc mc ti sao...
C ngng li, ch mc vo mn hnh.
Ti ang b lng tng qu. H s gc l 0,1 ri. Nhng ti khng

mun n...
V ri c nhn thy.
! T thc c th l bt c s no, nhng mu thc bng khng.

L bt c s no chia cho 0! Khun mt c bng sng. Mt
ng theo phng thng ng chnh l bt c s no chia cho 0
v l mt s khng xc nh. . n ri. Gi th ti hiu ri. H s
gc ca mt ng thng ng l khng xc nh. . Gi th n
hp l ri. Ti s khng qun u!"
6.
Trong sut s nghip ca mnh, Schoenfeld ghi hnh v s sinh

vin khi h x l cc vn Ton hc. Nhng bng hnh ca Renee
l mt trong nhng cun a thch ca ng chnh bi n minh ha
p bit bao cho th m ng coi l b quyt hc Ton. Hai mi
hai pht tri qua k t thi im Renee bt u th chng trnh
my tnh cho n khonh khc c ct li, . Gi th n c ngha g
y ri. l mt khong thi gian di. y l ton lp Tm,
Schoenfeld ni. Nu ti t mt hc sinh lp tm thng thng
vo v tr ht nh Renee, ti on l sau vi ln th u tin, cc
em t s ni, 'Em khng hiu ni. Em mun thy gii thch cho
em.' Schoenfeld c ln hi mt nhm hc sinh trung hc xem cc
em s xoay xa vi mt cu hi bi tp v nh trong bao lu trc
khi kt lun rng n qu kh c th gii quyt c. Cu tr li
ca cc em dn tri t ba mi giy cho ti nm pht, v cu tr
li trung bnh l hai pht.
Nhng Renee th kin tr. C th nghim. C quay tr li cng mt

vn ht lt ny ti lt khc. C ni to suy ngh ca mnh. C
th v th. C n thun khng b cuc. mt chng mc l m
no c bit rng c iu g khng n vi l thuyt ca mnh
v cch v mt ng theo phng thng ng, v c khng dng
li cho n lc c hon ton chc chn rng c hiu ng n.
Renee khng phi mt thin ti ton hc. Nhng khi nim phc
tp nh h s gc v v hn r rng khng n vi c mt cch
d dng. Nhng c gy n tng mnh vi Schoenfeld .
C c mt ch thu hiu vn thc y nhng g c hnh

ng, Schoenfeld ni. C s khng chp nhn mt th nng cn
b mt kiu ' vng, anh ng ri' v bc i. khng phi l
tnh cch ca c. V iu tht khc thng. Schoenfeld tua li
cun bng v ch vo khonh khc khi Renee phn ng vi thi
kinh ngc thnh thc vi th g trn mn hnh.
Nhn ka, ng ni. C lm hai lt. Rt nhiu hc sinh s ch

n vt qua. Thay vo , c ngh, 'N khng ph hp vi bt c
th g mnh ang suy ngh. Mnh khng hiu n. iu rt quan
trng. Mnh mun c mt cch l gii.' V rt cuc khi c tm ra
cch l gii, c ni, ', n trng kht.'
Berkeley, Schoenfeld ging dy mt kha hc v gii quyt vn

, ton b mc ch ca n l lm cho sinh vin gt b nhng thi
quen Ton hc m cc em tch ly trn sut chng ng ti bc
i hc. Ti nht ra mt bi m ti khng bit lm th no
gii, ng ni. Ti bo vi cc sinh vin, 'Cc em s c mt bi
kim tra em v nh lm trong hai tun. Ti bit r thi quen ca
cc em. Cc em s chng lm g ht trong sut tun u tin v bt

u vo tun th hai, v ti mun cnh bo cc em ngay by gi:
Nu cc em ch dnh mt tun cho bi tp ny, cc em s khng
th gii quyt ni u. Cn nu bt u lm ng vo hm ti giao
bi thi gia k, cc em s nn lng y. Cc em s n ch ti vo
ni rng, Khng th lm c u.' Ti s ni: C tip tc lm i,
v n tun th hai, cc em s nhn ra rng mnh c c tin
b r rt.
i khi chng ta vn ngh v vic gii mn Ton nh mt nng lc

thin bm. Hoc bn c n hoc khng bao gi. Nhng i vi
Schoenfeld, nng lc khng chim phn nhiu bng thi . Bn
thnh tho mn ton nu bn t nguyn c gng. Thnh cng l
kt qu ca s kin nh, ngoan cng v t nguyn lm vic
chm ch trong sut hai mi hai pht ng h hiu c iu
g m hu ht mi ngi s t b ngay sau ba mi giy. a
mt nhm ngi kiu Renee vo lp hc, cho h khng gian v
thi gian t khm ph mn ton v bn c th vt qua mt
chng ng di. Hy th tng tng mt t nc m tinh
thn ngoan cng ca Renee khng phi l bit l m l mt c
trng vn ha, khc su ht nh nn vn ha danh d vng Cao
nguyn Cumberland. Gi y hn s l mt quc gia gii ton.
7.
C mi bn nm, mt nhm cc nh gio dc quc t li t chc

mt bi kim tra ton hc v khoa hc ton din dnh cho hc
sinh tiu hc v trung hc c s trn khp th gii. chnh l
TIMSS (cng l bi kim tra bn c u sch, trong phn tho
lun v s khc bit gia cc hc sinh lp Bn sinh cn ngy ngt
ngn bt u i hc v nhng em sinh u mt bn kia so vi

ngy ngt ngn), v mc ch ca TIMSS l nhm so snh thnh
tu gio dc ca quc gia ny vi quc gia khc.
Khi cc hc sinh lm bi kim tra TIMSS, h cn phi in vo mt

bng cu hi. N hi cc em th trn i, v nh trnh gio
dc ca cha m cc em nh th no, quan im ca cc em v mn
ton ra sao, bn b ca cc em th no. khng phi l mt bi
tp lt vt. N bao gm khong 120 cu hi. Tht ra, n l th
rm r v i hi kht khe n mc rt nhiu hc sinh trng
khong mi hay hai mi cu hi.
Gi th, n phn th v. Kt qu l, con s trung bnh cc cu

c tr li trong bn thm d y khc bit gia nc ny so vi
nc khc. Trn thc t, c th xp hng cc quc gia tham d
da vo s lng cc phn m hc sinh nc tr li trong bng
hi. Bn ngh iu g s xy ra nu so snh xp hng bng cu hi
vi xp hng mn ton trong danh sch TIMSS? Chng hon ton
ging ht nhau. Ni cch khc, nhng nc m hc sinh t nguyn
tp trung v ngi lu, chuyn ch vo tr li tng cu trong
bn thm d min man bt tn cng chnh l nhng quc gia c
hc sinh lm tt nht vic gii quyt cc vn ton hc.
Ngi khm ph ra thc t ny l mt nh nghin cu gio dc ti

i hc Pennsylvania tn l Erling Boe, ng pht hin ra iu
mt cch tnh c. N nh t trn tri ri xung vy, ng ni. Boe
cha th cng b nhng pht hin ca mnh trn bt c mt
chuyn san khoa hc no, bi, nh ng ni, n c phn hi k
quc. Hy nh rng, ng khng h ni kh nng hon thnh bng
cu hi v kh nng gii quyt xut sc bi kim tra ton l lin
quan n nhau. ng ch ni rng chng ging nhau: nu bn so

snh hai bng xp hng, chng ht nh nhau.
Hy ngh v iu ny theo cch khc. Tng tng xem hng nm,

c mt k Olympic Ton hc ti mt thnh ph ln no trn
th gii. V mi quc gia v vng lnh th u em n i tuyn
gm mt nghn hc sinh lp Tm. Quan im ca Boe l chng ta
c th d on chnh xc th t bng thnh tch t c k
Olympic Ton m khng cn phi a ra mt cu hi Ton no.
Tt c nhng g chng ta phi lm ch l a ra mt nhim v no
o lng xem cc em t nguyn lm vic cn mn n u.
Trn thc t, chng ta thm ch khng cn phi giao cho cc em
nhim v no. Chng ta c th d on nhng quc gia no gii
mn ton nht n gin bng cch nhn xem mc n lc v lm
vic chm ch ca nc no cao nht.
Vy th, nhng quc gia v vng lnh th no v tr cao nht

trong c hai danh sch? Cu tr li s khng khin bn ngc nhin:
Singapore, Hn Quc, i Loan, Hng Kng v Nht Bn. Hin
nhin c mt im chung l nhng nn vn ha c nh hnh
bi truyn thng nng nghip la nc v cng vic c
ngha. l ni chn trong sut hng trm nm qua, nhng
ngi nng dn ngho kh lao ng qun qut trn nhng cnh
ng la ti ba nghn gi mt nm, bo ban nhau bng nhng li
kiu nh: Khng ngi no c kh nng thc dy trc lc bnh
minh sut ba trm su mi ngy mt nm li tht bi trong vic
lm cho gia nh mnh tr nn sung tc.
Chng IX. Tha thun ca Marita

TT C CC BN B CA CHU BY GI U N T KIPP.
1.
Gia nhng nm 1990, mt trng cng lp thc nghim c tn

gi KIPP Academy (Tm dch: Hc vin KIPP) c m ra trn
tng th t ca Trng Trung hc C s Lou Gehrig trong thnh
ph New York. Lou Gehrig nm trong hc khu s By, hay cn
c bit n l South Bronx, mt trong nhng khu ph cn
ngho nn nht ca thnh ph New York. l mt ta nh theo
kiu kin trc thp nin 1960 thp b, mu xm bn kia ng
i li vi mt cm cao c dng v lnh lo. Cch my khi nh
pha trn l Grand Concourse, ng ph ln chnh yu ca khu.
y l nhng con ph m bn s chng ly g lm vui thch i do
mt mnh khi tri xm ti.
KIPP l mt trng trung hc. Cc lp hc u ln: lp Nm c hai

nhm vi ba mi lm hc sinh trong mi nhm. Khng c thi u
vo hay yu cu tuyn sinh g ht. Bt c hc sinh lp Bn no
sng trong khu Bronx cng c c hi bt thm c la chn
vo trng. Khong na s hc sinh l ngi M gc Phi, s cn
li gc Ty Ban Nha v B o Nha. Ba phn t s tr em u n
t cc gia nh cha hoc m n thn. Ti 90% trong s tiu
chun hng ba tra min ph hoc gim gi, tc l gia nh
cc em thu nhp t i n mc chnh quyn lin bang phi can
thip bn tr c th c n ba tra y .
Hc vin KIPP dng nh c v l mu trng hc nm trong

vng ph cn vi nhng loi hc sinh s khin cho cc nh gio
dc phi tuyt vng ch n khi bn bc chn vo khu ging
ng, r rng c iu g tht khc bit. Cc h sinh i li trt
t dc theo hnh lang thnh hng mt. Trong lp hc, cc em
c dy phi quay li v ton tm ton hng v ngi ang
ni vi mnh bng mt giao thc c gi l SSLANT: mm ci
(Smile), ngi yn (Sit up), lng nghe (Listen), t cu hi (Ask
questions), gt u khi ngi khc ni vi mnh (Nod when being
spoken to), v mt di theo (Track with your eyes). Trn nhng
bc tng dc theo hnh lang ca trng treo y c hiu ca
nhng trng i hc cao ng m cc hc sinh tt nghip t
KIPP tip tc theo hc. Nm ngoi, hng trm gia nh trn khp
khu Bronx tham d bui rt thm vo hai lp Nm ca KIPP.
Khng h qu li khi ni rng ch trong vng hn mi nm tn
ti, KIPP tr thnh mt trong nhng trng cng ng m c
nht ca thnh ph New York.
Lnh vc m KIPP nc ting nht chnh l mn Ton. khu Nam

Bronx, ch c khong 16% hc sinh trung hc p ng ng hoc
cao hn bc hc ca mnh v mn ton. Nhng KIPP, n cui
lp Nm, rt nhiu hc sinh ni Ton chnh l mn hc yu
thch ca cc em. Vo lp By, hc sinh KIPP bt u mn i
s ca bc trung hc. n cui nm lp Tm, 84% hc sinh p
ng ng hoc cao hn yu cu ca bc hc. iu th hin rng
nhm tr em gia nh thu nhp thp xut thn t nhng cn h
nhch nhc ti mt trong nhng vng ph cn ti tn nht nc
M c la chn mt cch ngu nhin v pha tp, cha m cc
em a phn cha tng t chn ti trng i hc hay cao ng,
li hc tt mn Ton khng thua km g nhng hc sinh lp Tm

vi y u i nhng vng ngoi giu c ca nc M.
Kin thc m m tr ca chng ti ang hc l hon ton ph
hp, David Levin ni, ng l ngi sng lp KIPP vo nm 1994
cng mt gio vin cng s Micheal Feinberg. Cc em phi vt
ln i cht vi k nng vit. Nhng khi ri khi y, chng rt
c mn Ton.
Gi y c hn 50 trng hc theo m hnh KIPP trn khp

nc M cng nhiu trng khc ang trong qu trnh thnh lp.
Chng trnh KIPP i din cho mt trong nhng trit l gio dc
mi m ha hn nht nc M. Nhng thnh cng ca n c
hiu chnh xc nht khng phi bng vic nh gi chng trnh
ging dy, i ng gio vin, ngun lc ca nh trng hay kiu
sng kin t thin no . KIPP chnh xc l mt t chc t
c thnh cng nh vo vic nhn nhn mt cch nghim tc vn
di sn vn ha.
2.
u th k XIX, mt nhm cc nh ci cch bt tay vo thnh lp

mt h thng gio dc cng lp trn t nc Hoa K. a im
c chn chuyn i mc ch s dng thnh trng cng lc
by gi ch l mt cm ln xn ba bi bao gm nhng ngi
trng mt phng hc do a phng t iu hnh v nhng lp
hc cc khu thnh th qu ng c nm ri rc trn khp t
nc. cc vng nng thn, trng hc ng ca vo ma xun
v ma thu, nhng hot ng sut ma h, nh vy m vo cc v
trng trt v thu hoch bn rn l tr c th gip c gia
nh. thnh ph, rt nhiu trng hc phn nh nhng lch
trnh cng vic di v ln xn ca cc bc ph huynh l tr thuc

tng lp lao ng. Cc nh ci cch mun m bo chc chn rng
tt c tr em c n trng v rng trng cng phi ton
din, ngha l tt c tr em c dy d y hc c, hc
vit, lm ton cn bn v thc hin cc nhim v nh nhng cng
dn hu ch.
Nhng nh s hc Kenneth Gold ch ra rng, cc nh ci cch

gio dc thi k u cng c bit quan tm n vic tr em
khng b dy d qu ti. Ly th d, vo nm 1871, U vin hi
ng gio dc M cng b mt bo co do Edward Jarvis, mt
nh nghin cu gio dc, thc hin v vn Mi lin quan gia
Gio dc vi Tnh trng mt tr. Jarvis nghin cu 1.741 ca
bnh mt tr v kt lun rng hc hnh qu ti l nguyn nhn
gy ra 205 ca trong s . Gio dc to ra nn tng cho phn ln
nguyn nhn gy ri lon v tr no, Jarvis ni. Tng t nh th,
nhn vt tin phong v gio dc cng ti Masachusettes Horace
Mann (1796 1859) tin rng bt sinh vin phi lm vic qu vt
v cng to ra mt nh hng nguy hi bc nht i vi tnh cch
v cc thi quen... Chng him khi chnh sc khe b hy hoi bi
vic kch thch tr no qu mc. Trong cc chuyn san gio dc
thi by gi, lun thng trc mi lo lng v vic i hi qu gt
i vi hc sinh hay qu nhiu bi v trng lp s lm cn
mn nhng nng lc t nhin ca chng.
Gold vit:
Cc nh ci cch tranh u cho nhng phng cch gim bt thi

gian dnh cho vic hc hnh, nhng giai on ngh ngi di hi c
th trnh cho tr no khi nhng thng tn. V l do , trong th
k XIX, vic loi b cc lp hc Ch nht, rt ngn ngy hc v ko

di k ngh c thc hin. Cc gio vin c cnh bo rng
khi yu cu (hc sinh) hc hnh, c th cc em khng nn b vt
kit sc lc bi vic p ch lu di, tr no cc em cng khng nn
b s chuyn tm ko di lm cho lng tng. Vic ngh ngi cng
a ra nhng c hi c bit tng cng cc k nng nhn
thc v phn tch. Nh mt cng tc vin cho tp ch
Massachusettes Teacher khuyn ngh, cng n lc gii ta
khi tnh trng cng thng lin quan n vic hc hnh thc t
trong cc c b v cu b, c nhng ngi n ng v ph n
hnh thnh cc thi quen t duy v phn nh, nh hnh nhng kt
lun ca chnh bn thn mnh mt cch c lp khi nhng g h
c dy d, c lp khi uy quyn ca nhng ngi khc.
tng rng nhng n lc b ra phi c cn bng li bng

vic ngh ngi tng xng ng nhin l rt khc bit so vi
nhng quan nim ca chu v hc hnh v lm vic. Nhng
cng phi nhc li, th gii quan chu c nh hnh bi nhng
cnh ng la nc. vng ng bng Chu Giang, ngi nng
dn trng la canh tc hai v i khi l ba ma v mi nm. t
ai ch b b hoang trong nhng khong thi gian ngn ngi. Trn
thc t, mt trong nhng c im ni bt ca canh tc la nc
l nh h thng ti tiu khoa hc, cc cht dinh dng c
chuyn ch theo dng nc bi p cho rung ng, v th mt
khonh t c thm canh nhiu bao nhiu, n cng mu m
by nhiu.
Nhng thc tin nn nng nghip phng Ty hon ton ngc

li. Nu mt cnh ng la m hay ng khng c b hoang vi
nm mt ln, t ai s b kit qu. Mi tit ng sang, rung ng

li trng tri. Nhng cng vic trng trt nng nhc vo ma xun
v thu hoch vo ma thu c ni tip u n bi nhp chm
ri hn vo ma h v ma ng. y chnh l logic m cc nh ci
cch p dng vo vic nui dng nhng tr no tr trung. Chng
ta xy dng nhng tng mi m da trn nhng s vt tng
ng, i t nhng g chng ta bit n nhng g cn cha bit,
v iu m cc nh ci cch bit r chnh l nhp ca cc v
ma nng nghip. Tr no buc phi c trau di. Nhng khng
th qu nhiu n khi b qu ti. V u mi l phng thuc
cha tr cho nhng him nguy ca tnh trng y? K ngh h di
mt di sn k l v khc bit ca nc M sn sinh ra nhng h
qu su xa i vi cc hnh mu hc tp ca hc sinh ngy nay.
3.
Trong cc cuc tranh lun v gio dc M, k ngh h l mt ch

him khi c cp ti. N c coi l mt thnh phn
thng trc v bt kh xm phm trong i sng hc ng,
ging nh bng bu dc hay d v trng trung hc. Nhng, hy
nhn vo im s kim tra ca cc trng tiu hc v th xem
nim tin ca bn vo gi tr ca nhng k ngh h di dng dc c
dao ng mt cch su sc hay khng.
Nhng s liu ny xut pht t nghin cu do nh x hi hc Karl

Alexander thuc i hc Johns Hopkins ch tr. Alexander theo
di tin trin ca 650 em hc sinh lp Mt trong h thng trng
cng Baltimore, quan st xem chng t kt qu ra sao trong cc
bi kim tra Ton hc v K nng c c s dng rng ri c
tn l California Achievement Test (Tm dch: Kim tra Thnh tch
California). Sau y l kt qu mn c hiu trong nm nm u

tin ca cp Tiu hc, c phn chia da theo giai tng kinh t x
hi H, Trung v Thng lu.
Hy nhn vo ct th nht. Cc em hc sinh khi u nm lp Mt

vi nhng khc bit r rt nhng khng n ni qu ln trong c
kin thc v kh nng. Cc em lp Mt n t nhng gia nh kh
gi c li th 32 im so vi nhng b bn ng trang la n t
cc gia nh ngho kh v cng phi ni thm, nhng em lp
Mt n t cc gia nh ngho Baltimore thc s bn cng. Gi
th hy nhn vo ct lp Nm. n khi y, tc bn nm sau,
khong cch khim tn ban u gia giu v ngho gp hn hai
ln.
Khong cch thnh tch ny l mt hin tng c quan st

nhiu ln, v v c bn n gi ra mt trong hai cch l gii. Cu tr
li th nht l nhng a tr thit thi hn n gin khng c
c nng lc vn c hc hnh nh nhng tr em xut thn t
hon cnh li th hn. Chng khng c thng minh nh th.
Cn th hai, mt kt lun c cht lc quan hn l, xt theo mt
cch no , cc trng hc ca chng ta t nh trt cc tr
em ngho: ch n gin l chng ta cha lm tt cng vic dy
d nhng k nng m cc em cn. Nhng y chnh l im m
nghin cu ca Alexander tr nn th v, bi ha ra chng c cch
l gii no trong s l chnh xc c.
Thnh ph Baltimore khng ch a ra bi Kim tra Thnh tch

California cho hc sinh ca mnh mi khi kt thc nm hc vo
thng Su. H cn t chc kim tra vo thng Chn, ngay sau khi
k ngh h kt thc. iu m Alexander nhn ra l b kt qu kim
tra th hai cho php ng a ra mt phn tch hi khc mt cht.
Nu ng nhn vo s sai bit gia im s ca mt hc sinh t
c khi bt u nm hc mi (thng Chn) v im s m em ny
t c vo thng Su nm sau , ng c th o c mt
cch chnh xc xem em hc sinh y lnh hi c bao nhiu kin
thc trong c nm hc. V nu ng nhn vo s sai bit gia im
s ca mt hc sinh vo thng Su v ri l vo thng Chn cng
nm , ng c th xc nh c em hc sinh y hc c bao
nhiu trong thi gian ngh h. Ni cch khc, ng c th pht hin
ra d t d nhiu, xem bao nhiu phn trong khong cch thnh
tch y l kt qu ca nhng g xy ra trong sut mt nm hc, v
n lin quan n mc no vi nhng g xy ra trong k ngh h.
Hy bt u vi nhng thu hoch ca nm hc. Bng di y th

hin im s ca cc em hc sinh tng ln bao nhiu im tnh
t khi cc em bt u vo hc (thng Chn) cho ti khi b ging
(thng Su). Ct Tng cng th hin tng s im tch ly c
trong c nm nm ca cp Tiu hc.
Cn di y li l mt cu chuyn hon ton khc vi cu chuyn

m bng im th nht gi ra. B kt qu kim tra u tin th
hin rng nhng a tr cc gia nh thu nhp thp dng nh

tt hu trong lp. Nhng y chng ta s thy r rng rng iu
khng chnh xc. Hy nhn vo ct Tng cng. Tnh trong c
nm nm bc Tiu hc, cc tr em ngho vt qua cc em nh
giu vi 189 im so vi 184 im. Chng ch tt li pha sau cc
em trung lu vi mt khong cch khim tn, v, thc t l, trong
mt nm lp Hai, cc em cn t kt qu tt hn c cc hc sinh
gia nh trung lu v thng lu.
Tip theo, hy cng xem iu g xy ra khi chng ta quan st im

s mn c hiu thay i trong k ngh h.
Bn thy sai bit cha? Hy nhn vo ct th nht, hy xem

iu g xy ra trong ma h ngay sau nm hc lp Mt. Nhng a
tr nh giu nht tr li trng hc vo thng Chn v im s
mn c hiu ca chng tng vt hn 15 im. Nhng a tr
nh ngho tr li trng hc sau k ngh v im s c hiu
gim xung khong 4 im. Nhng a tr ngho c th hc tt
hn cc bn nh giu trong sut nm hc. Nhng n ma h,
chng li b tt xa pha sau.
Gi hy nhn vo ct cui cng, tnh tng cng im s t

c trong tt c cc ma h t nm lp Mt cho ti lp Nm.
im s mn c hiu ca cc em ngho ch tng ln 0,26 im.
Khi xem xt k nng c hiu, tr em ngho hu nh khng hc
c g trong thi gian khng phi k hc. im s c hiu ca
cc em nh kh gi th ngc li, tng ln ng kinh ngc 52,49

im. C th thy li th m nhng hc sinh gia nh kh gi c
c so vi cc bn hc nh ngho chnh l kt qu ca nhng
khc bit trong cch m nhng tr em c iu kin sng tt tip
tc trau di khi khng trong mi trng lp hc.
Chng ta nhn thy g y? Mt kh nng rt thc t rng c

nhng h qu gio dc xut pht t nhng khc bit trong phong
cch gio dc con ci m chng ta tng ni n trong chng
v Chris Langan. Hy nh li Alex Williams, cu b chn tui m
Annette Lareau nghin cu. Cha m cu t lng tin vo
phng cch gio dc c tnh ton. Cu c dn ti cc vin bo
tng, ghi danh vo nhng chng trnh c bit v i n tri h,
tham gia cc lp hc. Khi cu cm thy bun chn nh, c bit
bao nhiu sch v cho cu c, v cha m cu coi vic thc y
con mnh tham d mt cch ch ng vo th gii xung quanh cu
l trch nhim ca chnh h. Chng phi kh khn g thy rng
qua ma h Alex s tin b hn v c hiu v Ton.
Nhng vic khng xy ra vi Katie Brindle, c b xut thn t

khu ngho kh. Gia nh khng c tin cho c b n tri h.
C khng c m li xe a n cc lp hc c bit, v cng
chng c sch chng cht quanh phng c b c nu cm thy
bun chn. Hu nh chc chn ch c mt chic v tuyn. Chc hn
c b cng c mt dp ngh h tuyt vi, lm quen vi bn mi, vui
chi ngoi tri, i xem chiu bng, tri qua nhng ngy h v t
phng khong m tt c chng ta u m c. Nhng khng th
g trong s c kh nng nng cao k nng mn Ton hc v c
hiu ca c, v mi ngy h v t tri qua li y c b li xa na,
xa na sau Alex. Alex khng chc thng minh hn Katie. Ch l

cu b hc nhiu hn c b: cu b tri qua vi thng tri hc
hnh lin tc sut ma h trong khi c b ch xem tivi v vui chi
ngoi tri.
iu m nghin cu ca Alexander gi chnh l cch thc ngi

ta vn tho lun v gio dc trn khp nc M tht ngc i.
Mt khi lng thi gian ln c b ra bn bc v cch
gim thiu quy m lp hc, bin son li gio trnh, mua cho mi
hc sinh mt chic laptop mi tinh v tng thm qu trng hc
tt c nhng ng thi y tha nhn rng c iu g sai lm cn
bn trong nhng vic m nh trng vn vn ang lm. Nhng
th nhn vo bng th hai, trong th hin nhng g xy ra t
khong thng Chn n thng Su. Gio dc trong nh trng c
tc dng. Vn duy nht vi trng hc i vi nhng em hc
sinh khng t thnh tch tt chnh l chng cha nhn c
s dy d t mi trng hc ng.
Trn thc t, Alexander thc hin mt php tnh rt n gin

chng minh iu s xy ra nu hc tr Baltimore n trng
quanh nm sut thng: Cu tr li l cc em nh ngho v cc em
nh giu, tnh n cui cp Tiu hc, s t trnh gn nh
tng ng nhau trong mn Ton v c hiu.
Xem xt trn quan im ny, bn s thy nhng nguyn c dn ti

v th u vit trong mn Ton ca chu tr nn sng r. Hc
sinh trong cc trng hc chu khng c nhng k ngh h di
hi. Ti sao li th? Nhng nn vn ha, vn vn tin tng rng
con ng duy nht dn ti thnh cng l vic cn mn thc dy
trc bnh minh 360 ngy mt nm, hu nh s khng i no li
phng tay cho l tr ti ba thng ngh ngi ma h. Mt nm hc

nc M, tnh trung bnh ko di 180 ngy. Nm hc ca Hn
Quc l 220 ngy. Nm hc Nht Bn l 243 ngy.
Mt trong nhng cu trong bi kim tra ton gn y cho hc sinh

trn ton th gii l: nhng cu hi v i s, Gii tch v Hnh hc
trong bi test ny bao qut c bao nhiu phn ni dung kin
thc ch yu cc em tng hc trn lp. i vi hc sinh lp
Mi Hai ca Nht Bn, cu tr li l 92%. chnh l gi tr ca
vic n trng 243 ngy mt nm. Bn c thi gian hc
c tt c nhng g cn phi hc v bn c t thi gian xa
b n. i vi hc sinh lp Mi Hai ca M, con s tng ng l
54%. i vi nhng em hc sinh thuc tng lp ngho, trng
hc ca M chng c vn g ht. Ch k ngh h l c vn , v
cng l vn m cc trng KIPP bt tay vo gii quyt. H
quyt nh em nhng bi hc c rt ra t nhng cnh ng la
nc n p dng cho nhng thnh ph ni nc M.
4.
Gi hc bt u vo lc by gi hai mi lm pht, David Levin

ni v cc hc sinh ti Hc vin KIPP Bronx. Cc em u tri qua
mt khong thi gian rn luyn k nng t duy n by gi nm
mi lm pht. Chng hc chn mi pht mn ting Anh, chn
mi pht mn Ton mi ngy, tr lp Nm, cc em hc hai
ting mn Ton mi ngy. t nht hai ln mi tun cc em s hc:
mt ting cho mn Khoa hc, mt ting cho Khoa hc X hi, mt
ting cho m nhc, v ri tri qua mt ting mi lm pht cui
cng cho ha nhc. Mi ngi u tham gia ha nhc. Mt ngy
hc ko di t by gi hai mi lm pht n nm gi chiu. Sau
khi tan hc lc nm gi chiu, hc sinh li trng tham gia vo

cc cu lc b lm bi tp v nh, hay i luyn tp th dc th
thao. C nhng hc sinh n trng t by gi hai mi lm pht
sng cho ti by gi ti. Ngy hc bnh thng, b qua mt bn
ba tra v gi gii lao, nhng a tr ca chng ta hc nhiu
hn so vi hc sinh trng cng truyn thng t 50 n 60% thi
gian.
Levin ng trong hnh lang chnh ca trng. Lc l gi n

tra, cc hc sinh ng vo hng ng trt t, tt c u mc ng
phc Hc vin KIPP. Levin chn mt em b gi ui o b bung ra
ngoi. Gip ch nh, khi no chu c c hi, ng gi vi theo,
lm mt c ch gi b mt. ng ni tip: Cc ngy th By, chng
hc t chn gi sng n mt gi chiu. Ma h thi gian hc l t
tm gi sng n hai gi chiu. Khi ni n ma h, Levin ang
nhc ti thc t rng cc em hc sinh ca KIPP tri qua thm ba
tun hc ph tri vo thng By. Xt cho cng, y chnh xc l
nhm tr em ca nhng gia nh thu nhp thp m Alexander
xc nh l b mt cn bn trong k ngh h di, vy nn cch ng
ph ca KIPP n gin l khng cho php mt k ngh h di na.
Khi u kh kh khn, ng ni tip. n cui ngy cc em ng

ngoy khng yn. Mt phn l chu ng, mt phn l ng lc.
Mt phn trong l nhng khuyn khch, tng thng v
nhng nim vui thch. Mt phn trong l k lut kiu truyn
thng c hiu qu. Bn trn tt c nhng th vo chung mt
ni. y chng ti ni rt nhiu v s bn b chu ng v t
kim sot. Bn tr bit r nhng t y c ngha g.
Levin bc dc hnh lang n mt phng hc Ton lp Tm v

ng yn lng cui lp. Mt em hc sinh tn Aaron ang ng
trc lp, t tm cch gii cho mt vn trong t bi tp k nng
t duy m tt c cc hc sinh KIPP c yu cu phi lm mi
bui sng. Gio vin mt ngi n ng ct tc ui nga
khong ba mi tui tn l Frank Corcoran, ngi mt bn, ch
thi thong xen vo ch dn cho cuc tho lun. l kiu khung
cnh vn din i din li hng ngy trong cc lp hc M
nhng vi mt im khc bit. Aaron ng ln trc lp, x tr
vi duy nht vn trong sut hai mi pht ng h mt
cch c phng php, tht cn thn, vi s h tr ca c lp,
khng ch l tm ra p n, m cn phi vt qua cu hi liu rng
c hn mt cch tm ra li gii hay khng. chnh l s ti din
li t u vic Renee t mn pht hin ra khi nim h s gc bt
nh.
iu m khong thi gian ph thm lm c chnh l em ti

mt khng kh th gin hn, Corcoran ni, sau khi gi hc kt
thc. Ti nhn thy vn tn ti trong vic dy hc mn Ton
chnh l cch tip cn theo kiu t bi hay l cht chm. Mi th
u l ganh ua chp nhong, v nhng em n ch u tin l
nhng ngi c tng thng. Vy nn mi dn ti mt th
cm gic l mn ton dnh ring cho mt s ngi cn nhng
ngi khc th khng. Ti ngh nhng khong thi gian ni rng
ra em li cho bn c hi gii thch cc th khi vai tr gio vin
v thm thi gian cho l tr ngi li v suy ngh k cng mi iu
ang din ra xem xt, lm tt c vi nhp chm ri hn.
Nh th c v ngc i nhng chng ti lm mi th vi nhp
chm ri hn v kt qu l, chng ti t c nhiu hn. Kin
thc c ghi nh, c hiu su sc hn. N cng khin ti thoi

mi hn cht. Chng ti c thi gian by ra cc tr chi. Bn
tr c th hi bt c cu no cc em mun, v nu ti gii thch
iu g , ti khng cm thy c ch v mt thi gian. Ti c th
lt li cc vn m khng cm thy p lc thi gian. Khong
thi gian ph tri cn em li cho Corcoran c hi bin mn Ton
tr nn c ngha: lm cho cc em hc sinh cm nhn r hn mi
lin h gia n lc v tng thng.
Trn cc bc tng quanh lp hc l hng t bng chng nhn

ca k kim tra U vin Hi ng thnh ph New York, xc nhn
v tr hng nht cho cc hc sinh ca Corcoran. Trong lp chng
ti c mt hc sinh n Corcoran ni. Em tng hc ton rt t
lp Nm. Mi khi chng ti thc hin gi b tr vo Ch nht
cho hc sinh yu mn ton, em thng khc. Nc mt ri l ch.
Nh li k nim c, Corcoran t ra i cht xc ng. Anh nhn
xung. C b va mi gi e-mail cho chng ti my tun trc.
Gi th em vo i hc. Em l tn sinh vin chuyn ngnh k
ton.
5.
Cu chuyn mang mu sc thn k v mt ngi trng bin i

nhng k tht bi thnh ngi chin thng, ng nhin, qu
quen thuc. l th nhan nhn trong nhng cun sch lng mn
v nhng b phim Hollywood st si y m. Hin thc nhng
ni nh Hc vin KIPP km ho nhong hn th nhiu. hiu
c v thi gian hc ph tri thm 50 n 60% l nh th no,
hy lng nghe m t v mt ngy in hnh trong i sng ca
mt hc sinh KIPP.
Tn ca hc sinh l Marita. Em l con duy nht ca mt b m

n thn. M em cha bao gi hc i hc. Hai m con sng trong
cn h mt phng ng khu Bronx. Trc y Marita hc ti
trng ca gio x cui ph, cho n khi m em nghe ni v
KIPP. Lc chu ang hc lp Bn, chu v mt a bn tn l
Tanya ng k vo KIPP, Marita k. Chu nh C Owens. C y
phng vn chu, v cch c y ni lm cho mi th c v kh khn
n ni chu ngh chu sp sa b cm t. Sut na chu bt
khc. Cn c y th ni kiu nh: Nu em khng mun, em khng
phi k u. Nhng m chu ngay y, th nn chu k.
Vi ch k y, cuc i c b thay i. (Hy lun ghi nh rng

Marita mi mi hai tui khi c nhng dng di y) :
Chu thc dy vo lc nm gi bn mi lm pht sng, nh

rng, tm tp c b ni. Chu s n sng mt cht trng, nu
b n tr. Thng th chu vn b ry la v chu l m chm chp
qu. Chu gp cc bn Diana v Steven bn xe but v chng
chu ln xe but s Mt.
Thc dy lc 5:45 l tng i ph bin vi hc sinh KIPP, c

bit l chuyn nhiu em i xe but v tu in ng di u n
bng v thng n trng. Levin c ln bc vo mt phng
hc Nhc lp By vi by mi a tr trong v yu cu cc
em th gi tay xem chng thc dy lc my gi. Mt nhm nh
ni cc em dy sau by gi. Ba phn t ni cc em dy trc su
gi. V nhiu em ni rng chng thc dy trc 5:30. Mt bn
cng lp ca Marita cu b tn Jos, ni rng i khi em thc
dy vo lc ba hay bn gi sng, hon thnh nt bi tp v nh
cn li t hm trc v ri quay tr li chp mt thm mt cht.
Marita k tip:
Chu ri khi trng vo lc nm gi chiu, v nu chu khng la

c y th chu s v n nh vo khong nm gi ba mi.
Chu cho m tht nhanh ri bt tay vo lm bi tp. Nu hm y
khng c qu nhiu bi tp, th chu s mt khong hai hay ba
ting ng h v s lm xong vo khong chn gi ti. Hay nu
chng chu c bi lun th chu s xong xui vo khong mi
gi, hay mi gi ri m.
M thng xen ngang bo chu ngh tay n ti. Chu ni vi m

l chu mun lm xong lun mt th, nhng m ni chu phi n
ci . Nn khong tm gi, m cho chu ngh ngi n ti chng
na ting v ri chu tip tc lm bi. Sau , thng khi lm bi
tp xong, m chu mun nghe k v trng lp, nhng chu phi
ni tht nhanh v chu cn phi i ng lc mi mt gi. Th nn
chu chun b mi th sn sng v vo ging nm. Chu k m
nghe v ngy i hc v nhng chuyn xy ra. Khi chu k
chuyn xong, m chu thng g gt ng ri, nn chc l
khong mi mt gi mi lm. Sau chu ng, sng hm sau
hai m con li bt u mi vic ht nh th. Hai m con trong
cng mt phng. Nhng y l mt phng ng ln v c th chia
i, hai m con k ging hai bn. Chu vi m rt thn thit
vi nhau.
C b k chuyn vi kiu tht-th-nh-m ca nhng a tr

khng h bit rng tnh th ca cc em bt thng n nhng
no. Em tri qua nhng khong thi gian ca mt lut s gng
sc thuyt phc i tc hay ca mt bc s ni tr. Khng thy du
vt ca nhng qung thm di mt hay mt cc c ph nghi ngt

khi trc mt ch l v em cn qu nh cho nhng th .
i khi chu khng i ng ng gi, Marita tip tc. Chu i

ng vo lc chng mi hai gi khuya, v bui chiu hm sau, cn
bun ng s h gc chu. Chu s g gt trong lp hc. Nhng
chu phi c gng tnh ngay bi v chu cn phi nghe ging na.
Chu vn nh mt ln trong lp, chu ng thip i, thy gio
nhn thy v bo, 'Thy c th ni chuyn vi em sau gi hc ch?'
Thy hi chu, 'Sao em li ng gt?' Chu k vi thy l chu i
ng mun. V thy bo: 'Em phi i ng sm hn.'
6.
Cuc sng ca Marita khng phi cuc sng c trng thuc v

mt a tr mi hai tui. cng chng phi l iu chng ta
c ao cho mt a tr mi hai tui. Chng ta vn mun tin
tng rng tr em nn c thi gian vui chi, m mng v ng
ngoan. Nhng Marita c nhng trch nhim. Nhng th i hi
em cng ging ht nhng iu i hi i vi cc phi cng ngi
Hn Quc. tr thnh mt ngi xut sc lnh vc ca mnh,
h buc phi t b t nhiu c tnh ring, bi xuyn sut nn vn
ha Hn Quc vi lng tn knh su sc dnh cho uy quyn n
gin l khng th pht huy tc dng trong khoang li. Marita cng
phi thc hin iu tng t v di sn nn vn ha m c b c
tha hng khng h ph hp vi hon cnh ca em khng ph
hp khi m cc gia nh trung lu v trung thng lu tn dng
cc dp cui tun v k ngh h thc y con ci mnh tin v
pha trc. Cng ng xung quanh c b khng em li cho em
nhng g em cn. Vy c b phi lm g? T b nhng bui ti, k
cui tun th v v c bn b tt c nhng yu t ca th gii c

v thay th chng bng KIPP.
on di y l tm s c phn au lng ca Marita:
Khi chng chu bt u vo lp Nm, chu vn thng lin lc vi

mt trong s cc bn gi trng c, v c ri khi trng hc
vo ngy th Su l chu s n nh bn , li cho n khi m
chu i lm v. Vy nn chu s nh bn v s lm bi tp lun.
Bn chu th chng bao gi c bi tp v nh c. Bn y ni, i,
Cha i, cu phi y mun nh. Ri bn y bo mun vo hc
KIPP, nhng sau li ni rng KIPP th kh qu v bn y cng
khng mun phi lm nh th. Chu gii thch cho bn y rng,
Mi ngi u ni l KIPP kh, nhng mt khi cu hiu r n ri
th cng khng kh khn n th u. Bn y tr li, y l v
cu thng minh. Chu ni, Khng, tt c chng mnh u thng
minh m. Bn y khng ho hng g lm bi v chng chu phi
li trng n tn nm gi chiu v c rt nhiu bi tp v nh,
chu bo bn l lm bi tp v nh s gip chng chu hc trn
lp tt hn. Bn ni rng bn khng mun nghe ht bi thuyt
ging u. By gi tt c bn b ca chu u hc KIPP ht.
Nh th c phi l i hi qu nhiu mt a tr khng? ng

vy. Nhng hy ngh v mi th t gc ca Marita. C b c
mt giao ko vi trng hc. Em s thc dy vo lc nm gi-bn-
mi-lm-pht sng, i hc c vo ngy th By, lm bi tp n
mi mt gi khuya. Ngc li, KIPP ha hn rng n s n
nhn nhng a tr mc kt trong cnh i ngho nh c b v
em n cho chng mt c may thot ra khi . N s m
bo cho 84% tng s hc sinh t mc thm ch vt trnh cp
hc ca mnh v mn Ton. Nh vo vic thc thi li ha , 90%

hc sinh ca KIPP ginh c hc bng ca cc trng trung
hc t nhn hay trng thuc gio x thay v phi i hc ti
nhng h thng trng trung hc lng nhng trong khu Bronx. V
nh nhng tri nghim cp trung hc nh th, hn 80% hc
sinh tt nghip t KIPP s tip tc theo hc i hc/cao ng,
trong rt nhiu trng hp tr thnh ngi u tin ca gia
nh vo i hc.
Lm sao li l mt tha thun ti c? Tt c nhng g chng

ta tip nhn trong cun Nhng k xut chng ny ni ln rng
thnh cng lun tun theo mt chiu hng c th d on.
Khng phi c l ngi xut sc nht mi thnh cng. Nu nh
th, Chris Langan ngang hng vi Einstein ri. Cng khng phi
thnh cng ch n gin l tng cng ca nhng quyt nh, n lc
m chng ta thc hin nhn danh bn thn mnh. Thnh cng
ng hn l mt mn qu. K xut chng l nhng ngi c
ban tng cc c hi v h c c ni lc cng nh nng lc tr
no nm bt ly c may y. i vi cc tuyn th khc cn cu
v bng sinh vo thng Ging, c hi tt nht l c gp mt
vo i hnh ton-sao. i vi ban nhc Beatles, l Hamburg.
i vi Bill Gates, vn may chnh l c sinh ra vo ng thi
im v n nhn mn qu t b thit b u cui trng trung
hc c s. Joe Flom v nhng sng lp vin ca hng Watchtell,
Lipton, Rosen & Katz c rt nhiu vn may. H ra i vo ng
thi im vi cc bc cha m thch hp v c chng tc thch hp,
nhng iu cho php h rn luyn k nng mua bn st nhp
trong sut hai mi nm trc khi phn cn li ca gii lut gia
bt kp. Cch thc m hng hng khng Korean Air thc hin
khi ci t hot ng ca mnh, chnh l em li cho cc phi cng

ca hng c hi thot ly khi nhng p ch t di sn vn ha ca
chnh h.
Bi hc y rt n gin. Nhng iu r rng l chng ta thng

nh gi thp n. Chng ta b ng khung vo thn thoi ca
nhng hnh mu c nht, xut sc nht v t thn dng nghip
n mc chng ta ngh rng nhng k xut chng t nhin ny n
t lng t. Chng ta nhn vo anh chng Bill Gates tr tui v ly
lm kinh ngc rng th gii ny to iu kin cho cu b mi-
ba-tui y tr thnh mt doanh nhn thnh t rc r. Nhng
l mt bi hc sai lm. Th gii ca chng ta ch em li cho mt
cu b mi-ba-tui c hi truy cp khng hn ch vo mt b
thit b u cui lm vic ng thi hi nm 1968. Nu c triu c
cu b tui teen c trao tng vn may tng t, ngy nay chng
ta s c thm bao nhiu tp on Microsoft na? dng xy mt
th gii tt p hn, chng ta cn phi thay th vic chp v
nhng vn may ri rc v cc li th ty tin vn quyt nh
thnh cng ngy nay nhng ngy sinh thng y hnh vn
cng nhng tnh c y hoan h ca lch s bng mt x hi
mang li c hi cho tt c. Nu Canada c mt gii thi u khc
cn cu th hai dnh cho nhng em sinh vo na sau ca nm, th
gi y t nc ny hn c s hu gp i s lng ngi
sao khc cn cu trng thnh. Gi th hy nhn ln s lng ti
nng bng nhin bng n tt c cc lnh vc v ngnh ngh nh
th. Th gii c th s giu c thnh vng hn rt nhiu so vi
th gii m chng ta nh ot nn.
Marita khng cn mt ngi trng mi vi nhng sn chi rng

hng hcta v nhng trang thit b bng ln. C b khng cn mt
chic laptop, mt lp hc quy m nh, mt gio vin vi hc v
Tin s hay mt cn h rng ri hn. C b khng cn n mc IQ
cao hn hay mt tr no nhanh nhn nh ca Chris Langan. Tt c
nhng iu y s l rt tuyt, hn nhin. Nhng chng u i
chch hng. Marita ch cn mt c hi. V hy th nhn vo c
hi m c b c trao tng! Ai em mt phn nh b ca t
duy rung la n vng Nam Bronx v gii thch cho c b v s
thn k ca cng vic c ngha.
Phn kt. Cu chuyn Jamaica

NU NHNG A TR DA MU C SINH RA, CHNG S
C GII PHNG.
1.
Ngy 9 thng Chn nm 1931, mt ngi ph n tr tn Daisy

Nation h sinh mt cp b gi. C v chng Donald cng l
gio vin ca ngi trng trong mt khu lng nh b c tn
Harewood gio x Saint Catherine vng trung Jamaica. H t
tn cho hai b gi sinh i l Faith v Joyce. Khi Donald c tin
anh l cha ca hai a tr sinh i, anh qu xung v thnh
knh dng ln Cha li cu xin bo h cuc sng cho chng.
Gia nh Nation sng trong mt cn nh nh trn a phn ca nh

th Anh gio vng Harewood. Trng hc ngay bn cnh, l
mt ngi nh th s ch c mt phng dng trn nhng cy ct b
tng. Vi ngy trong nm c ti ba trm a tr chen chc trong
cn phng , nhng thng th ch cha y hai chc a. L tr
c tht to hoc tng thuc lng bng cu chng vit trn bng
en. Bt c lc no c th, lp hc s c chuyn ra ngoi
tri, di nhng cy xoi. Nu bn tr ln xn mt trt t, Donald
Nation s bc t bn ny qua bn kia cn phng, tay vung vy
chic roi da sang tri sang phi trong khi l tr nho nho x v
ch ngi.
Donald l mt ngi b v, t ni v ng tn knh, mt ngi yu

mn sch cung nhit. Trong th vin nh ca ng l nhng tc
phm thi ca, trit hc v c tiu thuyt ca nhng tc gi nh
Somerset Maugham . ng c bo hng ngy, bm st dng s

kin din ra trn khp th gii. Vo bui ti, ngi bn thn thit
nht ca ng l Archedeacon Hay, mt mc s Anh gio sng
bn kia qu i thng n chi. Ngi hin nh Donald, h cng
nhau m x nhng vn ca t nc Jamaica. V ca Donald,
b Daisy, n t gio x Saint Elizabeth. H thi con gi ca b l
Ford, cha b s hu mt ca tim tp ha nh. B l mt trong s
ba ngi con gi ca gia nh v ni ting xinh p.
Ln mi mt tui, cp song sinh ginh c hc bng ca mt

trng ni tr c tn Saint Hilda gn vng duyn hi pha nam.
l mt trng t Anh gio dnh ring cho tiu th thuc cc gia
nh tng l, in ch v c cng ngi Anh. T trng Saint
Hilda, hai c b np n ng tuyn v c nhn vo hc ti
trng University College London. Khng lu sau , Joyce, c
ch ca cp sinh i, c mi ti d ba tic sinh nht hai-mi-
mt tui ca Graham, mt nh ton hc ngi Anh. Ch nhn ba
tic ng ln ngm mt bi th nhng li qun mt my cu,
Joyce cm thy ngng ngng thay cho anh mc d chng c l
do g c phi cm thy xu h, c khng h quen bit anh. Ri
Joyce v Graham phi lng nhau v h lm m ci. H chuyn
ti sng Canada. Graham l ging vin Ton, cn Joyce tr thnh
mt nh vn v bc s chuyn khoa gia nh thnh cng. H c ba
cu con trai v sng trong ngi nh xinh p trn mt ngn i
vng thn qu. H ca Graham l Gladwell. ng chnh l cha ti
cn Joyce Gladwell l m ti.
2.
chnh l cu chuyn v con ng dn ti thnh cng ca m

ti nhng n khng chn xc. N khng di tr theo ngha l mt
cu chuyn ba t. Nhng n sai lm, ging nh vic k cu
chuyn v Bill Gates m khng nhc n chic my tnh
Lakeside l sai lm, hay gii thch v s tinh thng ton hc ca
ngi chu m khng quay tr v xem xt nhng rung la
nc l mt vic sai lm. Cu chuyn trn cng b qua rt
nhiu c hi v c vai tr quan trng ca di sn vn ha i vi
m ti.
V nh, vo nm 1935, khi m ti v ngi ch em song sinh ca

b ln bn tui, mt nh s hc c tn William
M. MacMillan n thm Jamaica. ng l gio s ti i hc

Witwatersrand Johannesburg, Nam Phi. MacMillan l mt ngi
i trc thi i: ng quan tm su sc ti nhng vn x hi
ca cng ng da en Nam Phi, ng tm n vng Caribe thc
hin ti tng t m ng lm qu nh Nam Phi.
Vn ch o trong nhng mi bn tm ca MacMillan chnh l

h thng gio dc ca Jamaica. Gio dc nh trng chnh quy
nu bn c th gi nhng g xy ra trong ngi nh g th s ngay
bn cnh nh ng b ti l gio dc nh trng chnh quy ch
ko di n nm mi bn tui. Jamaica khng h c trng
trung hc cng hay cc trng i hc. Nhng hc sinh ham hc
s tham gia cc lp bi dng thm vi v hiu trng trong
nhng nm thng thiu nin v nu may mn, h c th c vo
hc nhng trng cao ng nh ca cc gio vin mnh. Nhng
em c tham vng ln hn bng cch ny hay cch khc buc phi
t tm ng vo mt trng cng v t chuyn tip ln mt

trng i hc M hoc Anh.
Nhng hc bng qu t i v nh git, cn chi ph ca trng hc

t cao ti mc khng kham ni vi tt c mi ngi, tr mt s t
ngi c iu kin. Chic cu ni t cc trng tiu hc n
trung hc qu nh hp v bp bnh, nh MacMillan sau ny vit
trong mt tc phm ph bnh vi ta Warning from the West
Indies (Tm dch: Li cnh bo t min Ty n) ch trch v cung
cch hnh x ca nc Anh i vi cc thuc a ca mnh. H
thng trng hc khng h lm c iu g cho nhng tng lp
bn cng nht. ng tip tc: Nhng ngi trng ny khng l
th g khc ngoi mt nhn t lm su sc thm s phn cch x
hi. Nu chnh ph khng mang li cho ngi dn ca mnh
nhng c hi th ng cnh bo, s ny sinh rc ri.
Mt nm sau khi MacMillan xut bn cun sch, mt ln sng bo

ng v bt n trn vo vng Caribe. Mi bn ngi b git v
nm mi chn ngi khc b thng Trinidad. Mi bn ngi
b git v bn mi by ngi b thng Barbados. Jamaica,
hng lot cuc tn cng bo lc khin t nc nh tr, phi
tuyn b tnh trng khn cp. Qu lo s, chnh quyn Anh quc
phi xem xt cn thn toa thuc m MacMillan k, trong s rt
nhiu ci cch khc, h a ra mt lot cc hc bng trn-
ton-o-quc dnh c hi cho nhng hc sinh c t cht c
n hc ti cc trng trung hc cng. Hc bng bt u c
trao t nm 1941. M ti v ngi ch em sinh i ca b tham gia
cuc thi nhn hc bng vo nm sau . l con ng h
t c gio dc bc trung hc; nu h ra i sm trc hai,
ba hay bn nm, c th h s khng bao gi c hc hnh y

. M ti, vi din tin cuc i b phi chu n thi im ra
i thch hp, chu n nhng k gy bo ng hi nm 1937 v
chu n W.M. MacMillan.
Ti tng miu t b ti Daisy Nation l ni ting bi nhan

sc ca mnh. Thc s ch l nhng li hoa m ngho nn
ni v b. B l ngi c nh hng to ln ti mi vic. Thc t
vic m ti v ngi ch em sinh i c th ri Harewood ti
Saint Hilda's hc chnh l nh cng sc ca b ti. ng ti c th l
mt ngi kh knh v c hc, nhng ng ch l mt ngi l
tng ch ngha v m mng. ng chn vi bn thn vo sch v.
Nu ng c tham vng no dnh cho cc c con gi, ng cng
khng c vin kin v ngh lc bin chng thnh hin thc.
B ngoi ti th c. Saint Hilda's chnh l tng ca b: mt vi
gia nh giu c trong vng gi con gi h ti , v b hiu
mt ngi trng tt c ngha ra sao. Cc con gi ca b khng
chi vi l tr trong lng. Chng c sch. Ting Latinh v mn
i s l cn thit cho trng trung hc, vy nn b giao cc con
gi ca mnh cho Archdeacon Hay km cp.
Nu bn hi b v nhng mc tiu b t ra cho cc con gi mnh,

b s ni rng b mun chng thot ra khi ni , m ti nh
li. B cm thy bi cnh Jamaica khng c g ha hn. V nu c
sn c hi thng tin v kh nng nm bt, th i vi b, ch c
bu tri mi l gii hn.
Khi kt qu bo v, ch c d ti nhn c hc bng. M ti th

khng. li l mt thc t khc m bn miu t ban u ca ti
s sut b qua. M ti vn nh rng ng b ngoi ng ca ra
vo v tr chuyn vi nhau. Chng mnh khng cn tin na. H

tr hc ph cho k u tin, mua ng phc v vt sch
nhng khon tit kim. H phi lm th no khi ti hn phi tr
hc ph k hai cho m ti? Nhng ni i cng phi ni li, h
khng th cho mt a i hc cn a kia li khng. B ngoi ti
vn trc sau nh mt. B cho c hai ngi i hc v cu
nguyn n cui k mt, t nhin c mt n sinh trong trng
ginh c ti hai hc bng, vy l sut hc bng th hai c
nhng cho m ti.
n thi im vo i hc, d ti ngi c khuynh hng kinh

vin hn trong cp sinh i, ginh c mt sut gi l Hc bng
Bch nin (Trm nm). T Trm nm y m ch thc t rng
hc bng ny c thnh lp mt trm nm sau s kin bi b
ch n l Jamaica. Qu ny c dnh cho nhng hc sinh tt
nghip t cc trng tiu hc cng v, nh mt thc o th hin
nc Anh cm nhn su sc ti mc no vic trn trng hi c v
s kin th tiu ch n l, tng cng c mt hc bng Bch nin
c trao tng mi nm trn ton o quc, phn thng thuc
v nam sinh hoc n sinh xut sc nht lun phin nhau. Nm d
ti ng tuyn li ng l nm dnh cho n sinh. B gp may.
M ti th khng. M phi i mt vi vic phi kim ra mn tin
ln chi cho vic di chuyn sang Anh, tin phng , tin i li v
sinh hot ph cng hc ph ti i hc London. hiu c xem
con s y khin ngi ta nn ch n c no, bn nn bit rng gi
tr ca sut hc bng Bch nin m d ti ginh c gn nh
bng vi tng thu nhp lng hng nm ca ng ngoi ti. Ngn
hng khng c chng trnh cho sinh vin vay, khng c nhng
loi hnh dch v dnh cho cc gio vin vng nng thn. Nu
m c hi ng con, m ti k, th ng cng ch tr li, 'Chng ta

khng cn tin.'
Vy Daisy lm g? B n gp mt ngi ch tim th trn lng

ging. T th k XIX, Jamaica cng ng ngi Trung Quc ng
o thng tr i sng giao thng ca c hn o. Trong
phng ng Jamaica, mt ca tim khng n thun l mt ca
tim, n l mt Tim-Tu. Daisy tm n mt Tim-Tu gp
ng Chance hi mn tin. Khng ai bit c chnh xc b vay
bao nhiu nhng t hn phi l mt khon ln. V cng khng
ai hiu ti sao ng Chance li cho Daisy vay tin, ngoi tr vic b
l Daisy Nation, b dy nhng a tr nh Chance ti trng
Harewood v b tr nhng khon n ca mnh mt cch sng
phng. Khng my d dng khi l mt a tr ngi Trung Hoa
gia khun vin trng hc Jamaica. L tr ngi Jamaica s tru
chc m tr con Trung Quc. Bn Tu n tht ch. Daisy l mt
mu ngi hin ha v ng knh, mt c o him hoi gia bu
khng kh th nghch y. ng Chance c l cm thy chu n b.
B c ni vi m xem b ang lm g khng? M thm ch cn

chng hi b na, m ti hi tng. N c th din ra thi. M
ch n gin l np n vo trng i hc v trng tuyn. M
hnh ng hon ton da trn nim tin rng m c th da dm
vo m mnh m thm ch cn khng h nhn ra rng m
nng ta vo b na.
c hc hnh t t, Joyce Gladwell phi chu n trc ht ca

W. M. MacMillan, tip n l c bn trng Saint Hilda's
nhng sut hc bng cho mnh, tip n l ng Chance, v, trn
tt c, chu n Daisy Nation.
3.
Daisy Nation xut thn t vng a u ty bc ca Jamaica. ng

t ca b l William Ford. ng t Ireland t chn ti Jamaica vo
nm 1874 v mua li mt n in c ph. Khng lu sau khi n
ni, ng mua mt n n l v ly lm thip. ng mt n
b mt bn tu ti Alligator Pond, mt lng chi vng duyn hi
pha nam. B vn l mt th dn Igbo c gc gc t Ty Phi. H c
mt a con trai t tn l John. John, theo ngn ng ca thi
l mt mulatto ngi da trng lai en; ng l ngi da mu
v tt c nhng ngi nh Ford t thi im tr i ha vo
tng lp da mu ca Jamaica.
Cng vo thi k , min Nam nc M, vic mt ch n in

da trng quan h cng khai vi mt n l s l chuyn ng tri
gh gm. Quan h tnh dc gia ngi da trng vi ngi da en
b coi l ng gh tm v o c. Cc quy nh php lut c
ph chun, ngn cm hn nhn khc chng tc, v cho ti tn nm
1967, quy nh cui cng trong s mi c Ta n Ti cao
Hoa K bi b. Mt ch n in chung sng cng khai vi mt n
l n s b ty chay trong khp cng ng, v bt c a con no
sinh ra t s kt hp a chng tc ny cng s b y xung lm
n l.
Jamaica, thi ca cng ng vi s vic kiu ny rt khc.

Vng Caribe trong nhng nm thng y ch kh hn tri n l
hp mt cht. T l ngi da en v ngi da trng l mi trn
mt. Ph n da trng rt him hoi ly lm v, v kt qu tt
yu l a s p o n ng da trng ti vng Ty n u c th
thip l ngi da en hoc nu. Mt ch n in ngi Anh
Jamaica cn thn lu gi mt cun nht k chi tit v thnh tch

tnh dc chi li ca mnh, ng ny ng vi 138 ph n khc
nhau trong sut ba mi by nm sinh sng trn hn o, hu ht
trong s u l n l. V c ngi nghi ng rng, khng phi
tt c bn h u l nhng bn tnh t nguyn. Ngi da trng coi
nhng ngi lai en-trng con ci sinh ra t nhng mi quan h
y l cc ng minh tim nng, mt cu ni gia h v s lng
n l ng c trn hn o. Cc ph n lai en-trng c knh
trng nh nhng n ch nhn, con ci ca h, vi mu da sng
hn, di chuyn dn ln nhng nc thang x hi v kinh t cao
hn. Ngi lai en-trng him khi phi lm vic trn ng rung.
H c hng i sng lm vic d dng hn trong nh. H
chnh l nhng ngi c nhiu kh nng c tr t do. C nhiu
n ch nhn lai en-trng c tha k nhng khi ti sn kch
x theo di chc t nhng in ch da trng n mc c quan lp
php Jamaica tng phi thng qua mt o lut hn ch ti sn
li bng chc th mc di hai nghn bng (mt khon tin
khng l tnh theo thi gi khi ).
Khi mt ngi chu u t chn n vng Ty n v nh c

hoc lu tr vi khong thi gian di bt k bao lu, anh ta cng
cm thy cn thit phi t tm kim cho mnh mt qun gia hoc
n ch nhn, mt nh nghin cu lch s th k XVIII vit. C
hi cho anh ta la chn rt phong ph, ngi da en, mt ngi
da vng nu, mt ngi lai en-trng hoc mt mestee (con ca
mt ngi da trng vi mt ngi mang 1/4 dng mu da en)
mi ngi trong s c th mua vi gi 100 hay 150 bng Anh...
Nu nhng a tr da mu c sinh ra, chng s c gii
phng, hu ht trong s n nm ln ba hay bn tui u c

nhng ng b c iu kin gi i hc Anh quc.
y chnh l mi trng m John ng ca Daisy sinh trng.

ng thuc vo la c rt ra khi mt tu chuyn ch n l,
sng mt t nc c miu t chnh xc nht l chn lu y
chu Phi, v ng l mt ngi t do c tha hng mi ch li
t gio dc. ng kt hn vi mt ph n lai en-trng, mt ngi
mang na dng mu chu u v mt na Arawak, mt tc ngi
Anh-ing bn x Jamaica, h c vi nhau by a con.
Rt nhiu ngi da mu c v th trong x hi, nh x hi hc

Jamaica Orlando Patterson ni. n nm 1826, h c y
quyn t do cng dn. Trn thc th, h c c quyn t do
cng dn cng thi im vi ngi Do Thi Jamaica. H c
quyn b phiu, c quyn lm bt c cng vic g m mt ngi
da trng c lm v iu ny din ra trong bi cnh ni vn
l mt x hi n l.
L tng nht th h s c gng tr thnh th th cng. Hy nh

rng, Jamaica c nhng n in ma ng, khc bit rt ln so
vi nhng n in trng bng min Nam nc M. Bng vi
chnh l loi hnh canh tc nng nghip chim u th. Bn thu hi
bng, v hu nh ton b quy trnh u c thc hin
Lancashire hay min Nam. ng li l mt sn phm phc hp
nng-cng nghip. Bn buc phi c nh my ngay , v ma bt
u mt dn sucroza sau vi ting k t khi thu hoch. Bn khng
c la chn no khc ngoi vic phi sn sng ch bin ngay ,
nh my ch bin ng ma i hi hng lot loi hnh cng vic.
Th ng thng, th un, th mc v rt rt nhiu cng vic

khc c lp kn ch bi nhng ngi da mu.
cng l nguyn do gii thch v sao tng lp tinh hoa Anh quc
khng h ging vi nhng ngi cng thi vi h nc M, h
chng my hng th vi th d n lp quc v i. H ch mun
kim tin v ri quay tr v nc Anh. H khng c ham mun g
lu li ci ni m h coi l mt mnh t d dn. Vy nn nhim
v dng xy mt x hi mi cht cha trong mnh tht nhiu c
hi li cng ln vai nhng ngi da mu.
n nm 1850, th trng ca Kingston (th Jamaica) l mt

ngi da mu, Patterson ni tip. V c ngi sng lp t bo
Daily Gleaner (t bo chnh ca Jamaica) cng l ngi da mu. H
u l nhng ngi da mu, v thng tr cc ngnh ngh
chuyn nghip t thu s khi. Ngi da trng th mi m vi
kinh doanh v n in. Nhng ngi tr thnh bc s, lut s u
l da mu. cng chnh l nhng ngi iu hnh cc trng
hc. Tu vin trng ca Kingston cng l mt ngi da nu theo
phong cch c in. H khng phi tng lp tinh hoa v kinh t.
Nhng h l tng lp tinh hoa vn ha.
Bng di y th hin tnh trng phn tch gia hai nhm ngh
nghip Jamaica cc lut s v cc thnh vin ngh vin hi u
thp nin 1950. Tiu ch phn loi l tng mu da. Trng v sng
l ch nhng ngi hoc hon ton da trng, hoc nhiu kh nng
hn l nhng ngi c t nhiu gc gc da en nhng n gi
khng cn th hin r rt na. Olive di mt bc v nu
sng li di olive mt bc (mc d khc bit gia hai sc y
khng my r rt vi bt c ai ngoi tr mt ngi Jamaica). C
mt thc t cn phi ghi nh l thp nin 1950, ngi da en

chim 80% dn s Jamaica, vt tri so vi ngi da mu vi t l
nm trn mt.
Hy nhn vo th li th phi thng m mt cht sc t da trng

mang ti cho thiu s da mu. Vic c c mt v t tin lm
cng vic trong nh ch khng phi ngoi ng rung, ginh c
quyn cng dn trn vn vo nm 1826, c tn trng thay v b
p di ch n l, c th vn may ri vi mt cng vic c
ngha thay v phi ph thc s mnh cho nhng cnh ng ma
ng to nn s khc bit v thnh cng ngh nghip tri
sut hai hay ba th h sau .
Ni cch khc, tham vng ca Daisy Nation t vo cc con gi ca

b khng phi t trn tri ri xung. B chnh l ngi k tha c
mt di sn c quyn c li. ng anh trai Rufus, ngi m b n
sng cng khi cn b l mt gio vin, mt ngi hc hnh
nghin cu. Cu em trai Carlos sang Cuba v ri quay tr v
Jamaica, m mt nh my may mc. Cha b Charles Ford l mt
ng ch bn bun. M ca b Ann, vn l con gi nh Powell, li
mt gia nh da mu khc, c hc v khng ngng thng tin
chnh l nh Powell m hai th h sau sn sinh ra Colin
Powell . Ch ca b Henry th s hu c mt sn nghip ln.

ng ni ca b John Ford, l con trai ca William Ford vi ngi
t thip chu Phi, tr thnh mt linh mc. Khng di ba thnh
vin ca i gia nh Ford cui cng ginh c Hc bng
Rhodes . Nu m ti phi chu n W. M. MacMillan v nhng k
gy bo ng hi nm 1937 cng nh ng Chance v b ngoi ti
Daisy Ford, th b Daisy phi chu n ca Rufus, Carlos, Ann,
Charles v John.
4.
B ngoi ti l mt ngi ph n ng ch . Nhng cng cn nh

rng con ng tin ln nhng nc thang x hi vng vng m gia
nh Ford dn bc bt u vi mt hnh ng phc tp v mt
lun l: William Ford say sa n b c t ca ti ti mt
ch n l Alligator Pond v mua b v.
Nhng n l khng c la chn s ch c mt cuc i ngn

ngi v bt hnh. Jamaica, cc in ch cm thy hp l nht l
phi vt kit n mc ti a n lc c th t ngun nhn lc trong
khi nhng lao ng y vn cn tr trung phi p buc m n l
ca h lm vic cho n khi nhng ngi tr nn v dng hay
cht i v ri n gin l i ra ch mua mt lot ngi khc v
thay. H chng gp vn g vi mi mu thun v mt trit hc
gia mt bn l nng niu chiu chung nhng a tr sinh ra nh
chung ng cng mt n n l vi vic ng thi coi m n l
nh ti sn ca mnh. William Thistlewood mt in ch ghi
chp k lng thnh tch chi li v tnh dc ca mnh li c mt
mi quan h lu di bn cht vi mt ngi n l tn Phibbah m
theo nh tt c cc t liu ghi chp li, th ng rt yu thng,
cng l ngi h sinh cho ng mt cu con trai. Nhng i vi

nhng n l ngoi ng, ng ta thc s l mt tn qui vt, hnh
pht a thch ca ng ta dnh cho nhng k c gng o thot l
th m ng ta gi l liu lng Derby. K b trn s b nh p,
b xt mui, nc qu chanh v t him vo vt thng h ca
anh ta/c ta. Mt n l khc s bnh vo ming k dm c gan o
thot, v hn s b bt ming trong sut bn hay nm ting ng
h.
Khng c g ng ngc nhin l dn dn v sau tng lp da nu ca

Jamaica tr nn a chung v sng sa ca mnh. l li th to
ln ca h. H sm soi k lng sc da ca k khc v rt cuc
cng by tr chi mu da khng khoan nhng ht nh cch
ngi da trng lm. Nu nh c chuyn, nh thng vn hay
xy ra, l nhng a con vi sc da khc nhau trong cng
mt gia nh, nh x hi hc Jamaica Fernando Henriques tng
vit:
a tr c mu da sng nht s c u i ngay trn s thit thi

ca nhng a con khc. Trong giai on thanh thiu nin cho ti
tn khi kt hn, nhng thnh vin gia nh c mu da ti hn s b
buc phi trnh i khi cc thnh vin da trng hoc da sng hn
tip i bn b. a con c mu da sng hn c k vng s ci
thin mu da ca gia nh v t c thnh cng y, khng g
khc hn l mt cuc hn nhn c kh nng ci thin tt hn na
cc din mu da cho gia nh. Mt ngi da trng s phi c gng
ct t nhng mi quan h x hi m anh ta c th c vi nhng
ngi b con da en... nhng thnh vin c nc da sm mu hn
trong mt gia nh da en s khuyn khch ngi thn vn c sc
da sng sa n lc nhm c coi l da trng. Nhng thi l ca

nhng mi quan h trong ni b gia nh hnh thnh nn nn
tng cho kiu cch biu l cng khai nh kin v mu da.
Gia nh ti cng khng phi l ngoi l. Daisy tng t ho thi

qu v mt thc t rng chng b c mu da sng hn b. Nhng
thi nh kin tng t cui cng li cha vo chnh b: Daisy th
n thi, con cng bit m, b m chng ca Daisy s ni th,
nhng da n sm mu qu.
Mt ngi b con ca m ti (ti s gi l c Joan) cng lm vo

cnh b tc vi kiu sng bi mu da thi qu nh vy. C trng
tro v sng sa. Nhng chng ca c vn l mt ngi m dn
Jamaica gi l Injun mt ngi n ng vi nc da sm mu
v mi tc en thng mt con gi ca h mang mu da sm
ging ht b. Sau khi ngi chng qua i, mt ngy n c i tu
ti thm c con gi. Trn chuyn tu c tnh c gp v ny sinh
tnh cm vi mt ngi n ng nc da sng mu i cng toa.
Nhiu nm sau, vi s ti h gh gm, c k li cho ring m ti
nghe chuyn xy ra sau . Khi xung tu, c Joan bc qua con
gi nh mt ngi khng quen v c khng mun ngi n ng
c nc da sng mu v ng ao c nhng bit rng mnh
sinh ra mt a con gi en thui.
n nhng nm 1960, m ti vit mt cun sch v nhng tri

nghim ca b. Cun sch c nhan Brown Face, Big Master
(Tm dch: Gng mt nu, ng ti thng), gng mt nu
m ch chnh bn thn b, cn ng ti thng th, theo phng
ng Jamaica, m ch n Cha. C mt on, b miu t li khong
thi gian ngay sau khi cha m ti va kt hn, lc hai ngi
sng London v anh trai ti vn cn l mt nhc s sinh. Cha m

tm thu mt cn h v sau cuc truy tm mit mi, cha ti
kim c mt cn vng ngoi London. Th m, ngay sau hm
dn n, b ch bt h tr li nh. Anh khng h ni vi ti v
anh l ngi Jamaica, b ta qut vo mt cha ti trong cn thnh
n.
Trong cun sch ca mnh, m miu t li qu trnh u tranh lu

di ca chnh b l gii thi khinh mit ny, dung ha tri
nghim y vi c tin ca b. Cui cng, b buc phi tha nhn
rng ni gin d khng phi l mt la chn v rng, v tr l
mt ngi Jamaica da mu m gia nh sut nhiu th h tha
hng li ch t tn ti sc tc, b kh c th ch trch ngi khc
v cn bc ng phn loi mi ngi da vo sc mu da ca
h:
Ti th than vi Cha bng bit bao nhiu li l: Con y,

mt k i din y thng tch ca chng tc da en trong cuc
vt ln hng c tha nhn t do v bnh ng nh nhng k da
trng thng tr! Nhng Cha ch thy nc ci, li cu nguyn
ca ti khng ng s tht. Ti th li ln na. V ri Cha ct li,
Chng phi con cng lm vic tng t hay sao? Hy nh n
ngi ny, ngi kia, nhng k con tng coi khinh, hay n
trnh, hay c x km tn trng so vi ngi khc ch bi h sai
bit vi con b ngoi, v con ly lm h thn v b ng nht vi
h. Chng phi con tng vui mng rng con khng mang mu
da sm hn? Hay hoan h rng con khng phi da en? Ni tc
gin v cm ght ca ti i vi b ch nh tan bin. V kha cnh
y, ti chng tt p v cng chng t hi g hn... Chng ti u
mc li v thi t cao, kiu hnh v coi mnh khc bit m bi n,

chng ti y mt s ngi ra xa mnh.
Chng d dng g thnh thc v vic chng ta xut thn t ni

no. S n gin hn rt nhiu vi m ti nu ch n thun ha
nn thnh cng ca b nh mt chin thng thng thng trc
hon cnh nn nhn ca ti c, cng ging nh s n gin hn
nu ch nhn vo Joe Flom v xng tng ng l lut s v i nht
mi thi mc d thnh tu c nhn ca ng khng th no
khng gn qun cht ch vi chng tc, th h, nhng c th ca
ngnh ngh may mc cng nh nhng thnh kin khc thng
ca cc hng lut thnh th. Bill Gates c th n nhn danh hiu
thin ti v c mc thi. Vic nhn li cuc i mnh v ni
Ti tht may mn i hi Bill Gates mc khim nhng
khng h nh b. Nhng s tht ng l nh th khi Cu lc b
Cc b m ca trng Lakeside mua cho cu chng Gates mt
chic my tnh hi nm 1968. i vi mt vn ng vin khc cn
cu, hay Bill Joy hay Robert Oppenheimer hay bt k k xut
chng no khc, khng th c chuyn h nhn xung t v tr cao
nghu nghn ca mnh v by t chn thnh: Ti lm c tt
c nhng iu ny ch nh vo chnh bn thn mnh. Trong suy
ngh ban u ca chng ta, nhng lut gia hng u hay cc thn
ng ton hc, nhng doanh nhn phn mm... vn nm ngoi
nhng kinh nghim thng thng. Nhng h khng h. H chnh
l nhng sn phm ca lch s, ca cng ng, ca c may v di
sn. Thnh cng ca h khng phi l bit l v k b. Nn tng ca
n l c mt mng li li th v k tha, mt vi ngi xng
ng, mt s th khng, mt vi ngi ginh c, s khc n
thun may mn nhng tt c u ng vai tr khng th chi b
trong vic lm nn nhng con ngi y. K xut chng, xt cho

cng, chng h xut chng.
B c t ca ti c mua v t ch n l Alligator Pond. H qu

t hnh ng y mang li cho con trai b John Ford, mt c
u v mu da th gii phng ng khi kip n l. Nn tng
vn ha trin vng m Daisy Ford kin tr theo ui v a vo
ng dng y khn ngoan trn danh ngha cc con gi mnh thc
ra c truyn li cho b nh vo nhng c im d bit ca
cu trc x hi Ty n. Cn vic hc hnh ca m ti li l sn
phm sinh ra t nhng cuc bo ng nm 1937 cng nh s cn
c chm ch ca ng Chance. y chnh l nhng mn qu lch s
dnh cho gia nh ti v nu nh ti tho vt ca ngi ch tim
Tu y, kt qu ca nhng cuc bo ng y, nhng trin vng ca
nn vn ha y cng nh nhng c u ca sc da y c m
rng ti nhng ngi khc, liu chng ta s c thm bao nhiu
ngi na ang tn hng mt cuc sng y trong cn nh
xinh p cao cao trn mt qu i?
Ti nng hay C hi?

Tip ni thnh cng ca hai cun sch thuc dng t duy mi t
ph l im bng pht (Tipping Point) v Trong chp mt (Blink)
lin tc c xp trong s cc sch bn chy nht ti M trong vi
nm qua, Malcolm Gladwell va cho ra mt cun sch mi nht ca
ng mang tn Outliers m chng ti t tn l Nhng k xut
chng. Cun sch l mt cch nhn, khm ph mi m v thnh
cng ca nhng con ngi phi thng trn th gii. Nhn vic xut
bn cun sch ny, v theo li t duy ca tc gi trong cun sch,
chng ti cng mun bn v nhng k xut chng, hay l nhng
bc ngot, nhng s kin c th tin on c... Vit Nam
1/ Malcolm Gladwell l mt trong nhng hc gi hng u th gii

hin nay. ng l cu phng vin ca t Washington Post v The
New Yorker. Nm 2005, ng c tp ch Time bu chn l mt
trong 100 tc gi c nh hng nht trn th gii. Hin nay,
Malcolm Gladwell cn ng trong top 25 din gi c tr tin
cao nht th gii.
Outliers l mt thut ng ton hc ch nhng im bn ngoi

ng thng/ngi nm ngoi/im nm ngoi v c th gi l
im k d; nhng y ti mun dng l Nhng k xut chng,
m t nhng con ngi c thnh cng vt bc, hn hn ngi
khc. Vy nhng thnh cng do u? Cun sch ny ni v
ngun gc ca thnh cng, nhng theo mt cch tip cn hon
ton mi l: khng ch ni v thnh cng n thun m cn cp
n tht bi nh mt cch gii thch cho thnh cng. Trong lng
cun sch khng ch cht kn tn tui ca nhng ngi thnh cng
v ni ting nh t ph phn mm Bill Gates, lut s lng danh

ph Wall Joe Flom, ban nhc huyn thoi The Beatles... m cn
thp thong tn tui ca nhng ngi cc thng minh nhng li
tht bi nh ng ch tri nga Christopher Langan.
2/ c qu nhiu tc phm vit v ngun gc ca thnh cng, v

nh ho quang ca nhng ngi ni ting. Cu chuyn lc no
cng y nguyn mt kiu: ngi hng ca chng ta c sinh ra
trong nhng hon cnh gieo neo, nh c nhng n lc bn b v
ti nng m tm c con ng i n s v i. Malcom
Gladwell khng hon ton ph nhn nhng lp lun kiu .
Thm ch, chng 1 v chng 2 ng tip tc nhn mnh hn
na vai tr ca ch v ngh lc, ca c tnh sing nng v cn c
rn luyn i vi thnh cng. Nhng tip sau, ng khng i theo
t duy li mn na. Trong chng 3 v chng 4, ng tip cn
thnh cng bng cch ln tm n ci ngun ca tht bi, tng t
vic s dng phng php phn chng trong ton hc vy. ng c
gng l gii ti sao ngi ny tht bi, cn ngi khc li khng
bng nhng lp lun logic v iu kin cn v ca thnh cng,
ri sau a ra nhng minh chng tht sinh ng v cc mi
phin phc xy ra vi mt nhn ti.
Trong cun sch, Malcolm Gladwell lit k 75 ngi giu nht

trong lch s vi nghn nm ca th gii. T Pharaoh Amenophis
III ca Ai Cp c i, N hong Cleopatra n Marcus Licinius
Crassus, Nguyn lo La M c i; t Bill Gates n Warren Buffett
ca thi hin i... Nhng cu hi t ra l ti sao trong 75 ngi
giu nht th gii y c ti 12 ngi (gn 20%) l cng dn M
sinh vo thp nin 1830 nh: Vua du m Rockefeller 1939, Vua
thp Andrew Carnegie 1835, Jay Gould 1836; trm ngn hng J.
P Morgan 1837... Tip na, Gladwell nhn thy nhng nh lnh
o ngnh IT th gii u sinh trong nhng nm 1955-1956. Bill
Gates 28/10/1955, Steve Jobs 24/1/1955, Steve Balmer, Ch
tch hin nay ca Microsoft 24/3/1956, Paul Allen, ngi cng
sng lp Microsoft vi Bill Gates 21/1/1953; Eric Schmith, CEO
Google 27/4/1955...?
Bn c on c l do ti sao rt nhiu ngi xut chng li sinh

ra vo thi im khng? Khc vi nhng cch l gii nguyn
nhn thnh cng tng c nhiu ngi a ra, Gladwell ln
li lch s v nhn thy nhiu mc bin chuyn lch s c nh
hng quyt nh n s thnh cng ca nhng ngi ny. i
vi nc M, cuc cch mng cng nghip c l cng l s
chuyn i v i nht trong lch s t nc ny vi hng lot
nhng s kin rng ng nh: thit lp ng xe la t ng
sang Ty, tm ra m du Texas, ph Wall hnh thnh... din ra
trong thp nin 1860-1870. V nhng ngi bit chp ly c hi
ny lm giu cn phi tui 30 v nu bn sinh ra vo thp
nin 1840, tnh n 1860 bn mi ngoi 20 tui, c ngha l cn
qu tr, khng trng thnh, khng kinh nghim, quan h
chp c c hi c mt khng hai . Cn nu bn sinh trong
thp nin 1820, tnh n nhng nm 1860-70, bn chng 40
tui, t tng ca bn ng khung theo mtip t duy ca thi
k trc Ni Chin. Hn na, lc bn qu gi c th dm
chp nhn mo him.
Tng t nh vy, cng khng qu kh tm ra nguyn nhn

cho s thnh cng ca nhng ngi xut chng trong ngnh IT,
d c hi khc bit so vi trng hp k trn. Malcolm Gladwell

cho rng s kin cch mng trong ngnh IT th gii xy ra vo
thng 1/1975, khi tp ch Popular Electronic thng bo vic ra i
chic my k diu Altair 8800, m u k nguyn my tnh in
t c nhn. Vy vo thng 1/1975, th h no c iu kin tt nht
c hng li t c hi ny? chc chn khng th l
nhng ngi 30 hay 40 tui. Khi c l h ang gi v tr kha
kh IBM hay u , h khng dng cm v mo him ri
b v tr v chp ly c hi mi. T duy ca h cng khng
trng tinh lnh hi nhng cng ngh mi m. Cng khng th
l nhng hc sinh trung hc v h cha kh nng lm c
vic g cho bn thn. V Gladwell cho rng, tui tt nht cho
c hi ny l khong 20 tui. chnh l la Bill Gates, Steve Jobs,
Steve Balmer, Paul Allen, Eric Schmith...
3/ Theo Malcom, Nhng ngi thnh cng trng c v t thn

lm lng mi iu. Nhng trn thc t, h lun vn l k th
hng nhng li th n giu v c may phi thng cng nh
nhng di sn vn ha cho php h hc hnh, lm vic chm ch v
nhn nhn th gii bng cch thc m k khc khng th.
Nm chng cui ca cun sch, Malcom dnh bn v cc c

hi v di sn vn ha hai nhn t nn tng quyt nh kh nng
thnh cng ca mt nhn ti. Trong cuc i ca mi con ngi
u tng cha nhng c hi tri cho. Nhng chng ta u c
sng mt mnh trong chn khng m sng cng vi bao nhiu
ng loi, vi nhng vn hi ca t nc, ca thi i. Ai c kh
nng nhn din c nhng c may, vn hi , nm bt v tn
dng c chng th ngi s c nhiu kh nng thnh cng
hn. Nhng ngi thnh cng khng ch ngi ch c hi m h

thng ch ng to ra nhng c ch thun li t c mc
ch ca mnh. Nhn nh thng thin, thi th to anh hng
nhng chnh anh hng cng gp phn to nn v xoay chuyn thi
th.
K tha cc di sn vn ha, pht huy truyn thng ca gia nh,

chng tc, dn tc l yu t quan trng th hai quyt nh s
thnh cng. Ngi chu ni chung thng gii ton v t khi cn
b t, h phi thc khuya, dy sm; phi tnh ton thi tit, ma
v, ong m tng ht la, c khoai sinh nhai. Ngi Do Thi
lm rng danh dn tc ca mnh v qu kh au thng thi thc
h phi thnh cng tn ti v pht trin.
Gladwell a ra mt nhn xt kh khc thng na rng thng

minh xut chng i khi li l mt nhc im, qu thng minh
bn s khng c c hi thnh cng. Tht k cc! Nhng thc t
minh chng nh vy. Nhng ngi thng minh nht thng
lun tnh ton, lng tc c mi tnh hung, c hi cng nh
ri ro c th xy ra; h s khng dm mo him nm ly cc c hi
ln trc mt, ng ngha vi vic h khng th c c nhng
thnh cng vt tri. Gladwell pht hin rng khng ai trong s
nhng ngi c nh gi l c ch s IQ cao nht li lm nn
nhng thnh cng ln lao. Dng nh h u bin mt khi trng
thnh ch v h qu thng minh c th thnh cng. V d in
hnh l Chris Langan, c mnh danh l ngi thng minh nht
nc M vi ch s IQ 195, tham gia cuc chi u trng 100.
Chris Langan u hng, chn dng cuc chi khi t c mc
thng 250.000 -la... v khng dm mo him cu hi tip
theo. Nu n 250.000 -la ri m b cuc th lm sao c th

ginh c 1 triu -la? Trong khi tng c 3 ngi t c
mc 1 triu -la v chc chn ch s IQ ca h khng cao bng
Langan. Nhiu hc gi M cng tng kt rng, nhng nhn vt
thng minh nht khng th tr thnh Tng thng M. Gladwell
thng k v chng minh nhng ngi ot gii Nobel danh gi
cng thng khng phi l nhng ngi thng minh nht khi cn
b... Chng ta cng d dng quan st c hin tng ny trong
lng x hi Vit Nam: Khng him gp cc thn ng tui nh,
nhng khi ln ln hu nh rt t ngi thnh danh, dng nh h
bin mt khng du vt.
4/ Mt nguyn tc na thnh cng l phi kin tr rn luyn:

khng ai thnh cng m khng phi tri qua 10.000 gi luyn tp.
Hy xem xt cng lm vic ca nhng ngi xut chng nh
Bill Gates, ban nhc The Beatle hay gn y l Michael Jackson,
bn s hiu v nguyn l Kh Luyn Thnh Ti. Cng ng suy
ngh v con s 10.000 gi luyn tp m tc gi cun sch a ra.
Mi nm mi ngi ch lm vic 300 ngy l cng. Mi ngy mt
ngi lm vic nhiu l 8 gi, nhng gi l lm vic thc s c l
ch khong 3-4 gi. 10.000 gi nh vy tng ng vi trn 8
nm, v thng thng l 10 nm rn luyn. l cu chuyn v
nhng ngh s, nhc s ti danh
5/ Da trn cch phn tch ca Malcolm Gladwell, tham chiu bi

cnh x hi v nhng th h ngi Vit Nam s thy nhiu im
tng ng th v. V kinh doanh, giai on ci cch ca Vit Nam
din ra khong 1986-1989 vi du mc chnh l nm 1989. Nu
theo Gladwell, chp c c hi ci cch/m ca, phi l
nhng tay tm 30 tui (tc l sinh vo nm 1955-1960), v tui

mi c nn tng/c s tn dng c c hi lm giu.
Trong khi, nhng k mi ngoi 20 cn nh qu, va ra trng,
cha kinh nghim, k nng, quan h, vn ling... Nhng ngi
35-40 tui th c th qu gi dm mo him, dm b v tr tt
hin ti V thc t l rt nhiu CEO/Ch tch cc Tp on ln
ti Vit Nam sinh ra trong thi gian nh Trng Gia Bnh, Ch
tch HQT FPT sinh nm 1956; L Quang Tin, Ph ch tch FPT
1958; Bi Quang Ngc, Ph ch tch FPT 1956; L Vn Quang
Ch tch kim Tng gim c Cng ty Thu sn Minh Ph 1958;
Trn Kim Thnh, Cng ty c phn Kinh , 1960, on Nguyn
c, Ch tch HQT Tp on Hong Anh Gia Lai 1962, Trn
nh Long Ch tch HQT Tp on Ha Pht 1961, ng Vn
Thnh Ch tch HQT Ngn hng Si Gn Thng Tn 1960
6/ V khoa hc, gii hc gi Vit Nam lu nay vn b ch l him

c cc bi bo/cng trnh nghin cu ng trn cc bo, tp ch
khoa hc quc t, trong khi nhn sang nhng nc lng ging nh
Thi Lan, Malaysia, Singapore s lng ny nhiu hn hn.
khng phi do li ca cc hc gi Vit Nam. Nu mt ngi thng
minh, yu khoa hc, nhng khng c tip xc my tnh t cp
2, cp 3, khng c tip cn ngun thng tin mi m, hin i
ca th gii (sch khoa hc, tp ch, Internet...) v ngoi ng
khng tt c cc ti liu ting nc ngoi ngay khi cn l
sinh vin; th ng hng chen chn c vo lng khoa hc th
gii. V d th h chng ti: c tip xc vi my tnh ln u
tin l qung 1992-1993, bt u hc ting Anh vo khong nm
1990... ln u tip cn Internet khong 1997, v nhng ngi
kh nht cng ch c th tip cn cc tp ch quc t u tin vo

nhng nm 1995- 1996!
Qu thc trong s cc nh khoa hc ca Vit Nam rt t ngi c

kh nng vit cc bi bo, cng trnh ng tp ch quc t, khng
c my c hi tr thnh nh khoa hc c tm vc quc t,
ngoi tr vi trng hp c bit nh Ng Bo Chu c ra nc
ngoi sm, c tip cn sm vi ngoi ng/tri thc mi, tin
tin... V nh vy, theo quan im ca chng ti, la ngi Vit
Nam u tin c iu kin tr thnh nh khoa hc tm vc khu
vc hay th gii t nht phi sinh vo nhng nm 1980-1985. H
s ch t n trnh cao vo khong 35-40 tui. Nh vy, n
nhng nm 2015-2020, cc bi bo khoa hc ca Vit Nam may ra
mi ln lt c xut hin trn trng quc t.
Trn c s nh vy, chng ti cng suy lun v la doanh nhn

tm vc chu lc v quc t u tin ca Vit Nam. Ln li lch s,
du mc quan trng cho hi nhp quc t ca nc ta l 1997-
2007 khi Vit Nam bnh thng ha quan h vi M v gia nhp
WTO. Theo cch suy lun ca Gladwell, th h bt u bc chn
vo i hc lc ny mi c c hi hnh thnh t duy mi. V
nhng ngi ny thnh cng, t n nh cao ca s nghip kinh
doanh phi l nhng nm 45-50 tui, tc l nhng nm 2020-
2025, Vit Nam mi c th xut hin nhng t ph, nhng thng
hiu tm vc khu vc.
7/ Vt ln trn tt c nhng iu ni trn, trong Phn kt,

Malcom Gladwell cn mun a vo tc phm ca mnh mt trit
l nhn vn su sc: Con ngi ta khng c ai ngu dt, hn km
nhau ch ch c hay khng c c hi m thi. Malcom hiu rt su
sc khi nim ch s pht trin con ngi (HDI): mt quc gia,

ch s ny cao hay thp, suy n cng, l do nhng cng dn
quc gia c c hi v s la chn sng v lm vic theo
nguyn c ca mnh hay khng. T , ng mun ku gi: Hi
cc nh trng, cc gia nh v ton th x hi! Hy to ra nhiu c
hi bnh ng, thun li hn ngy cng c thm nhiu ngi
thnh cng, ng ti nng ca h b mai mt, ng h phi
mang danh phn l nhng ngi tht bi trong cuc i ny.
Quan im mi m ca M. Gladwell v thnh cng ca Nhng k

xut chng chc chn s gy ra nhiu kin tri chiu nhau, c
th bn ng tnh, cng c th cha hon ton thuyt phc bn
Vit Nam, liu cch nhn c ph hp? p dng cng thc ny
tm kim nhng ngi xut chng ca Vit Nam chc chn s
c mt danh sch rt di, bn thn chng ti khng th tng kt
ht. Chng ti rt mong mun kho cu thm v cuc i v s
nghip ca nhng ngi Vit Nam tng c gii thng quc t
hay cc la hc sinh, sinh vin trng chuyn, nhng thnh vin
cc i tuyn quc gia. Vic tm hiu nhng yu t nh hng n
thnh cng y c th gip cc nh hoch nh chnh sch, cc nh
ci cch gio dc a ra c quyt sch ng n trong s
nghip gio dc, o to th h nhn ti mi cho nc Vit, hay
mc khim tn gip cc bc lm cha m bit cch nui dy con
mnh tt hn, gip mi ngi chng ta t bit cch hc v rn
luyn trng thnh v thnh cng hn.
Chng ti mong nhn dp Alpha Books xut bn cun sch th v

ny s nhn c nhiu kin trao i ca cc hc gi cng nh
bn c quan tm n cun sch.
Thng 10/2009
NGUYN CNH BNH
- TRN MNH CUNG
Bin tp Ebook: http://www.taisachhay.com
Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.
Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi,

ngi dch v Nh Xut Bn

Nhung Ke Xuat Chung - MalCom Gladwell

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhung Ke Xuat Chung - MalCom Gladwell

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nhng k xut chng | MalCom Gladwell

Nhng k xut chng

OUTLIERS | THE STORY OF SUCCESS

Bn quyn ting Vit 2009 Cng ty Sch Alpha

Diu Ngc dch

Bin tp Ebook: http://www.taisachhay.com

Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi,

Nhng k xut chng ......................................................................................... 2

Con ng dn n thnh cng? .................................................................. 4

Li gii thiu ......................................................................................................... 7

Chng I. Hiu ng Matthew .......................................................................17

Chng II. Quy tc 10.000 gi .....................................................................37

Chng III. Mi phin phc vi cc thin ti, Phn I .........................71

Chng IV. Mi phin phc vi cc thin ti, Phn II ........................94

Chng V. Ba bi hc ca Joe Flom......................................................... 121

Phn Hai ............................................................................................................. 167

Chng VI. Harlan, Kentucky .................................................................... 168

Chng VII. L thuyt chng tc ca cc v ri my bay.............. 184

Chng VIII. Nhng rung la nc v bi kim tra Ton .......... 235

Chng IX. Tha thun ca Marita ......................................................... 262

Phn kt. Cu chuyn Jamaica .................................................................. 284

Ti nng hay C hi? ..................................................................................... 302

Con ng dn n thnh cng?

Bn lun mong mun thnh cng? Bn m c tr thnh mt

Malcolm Gladwell, tc gi cun sch Nhng k xut chng v hai

V sao ng c tm nh hng ln nh vy, tht n gin, v ng c

T nhng l gii v thnh cng ca ban nhc lng danh The

nhng ngi thnh cng tun th nhng im chung th v. ng

Tc gi qu quyt rng cc v nhn khng t dng m c, cng

Vi cun sch nh ny, bn c th tm c nhng gi n gin

Hin ti l nguyn kh ca quc gia. Hy vng cun sch nh ny

NHNG NGI NY QUA I V TUI CAO. C VY THI.

Roseto Valfortore nm cch thnh Rome khong mt trm dm v

Trong sut nhiu th k, nhng nng dn ca Roseto lm vic

Thng Ging nm 1882, mt nhm 11 ngi Roseto mi ngi

Ngi Roseto bt u mua li t ai trn sn i ln nhn

Vo nm 1896, Cha Pasquale de Nisco mt mc s tr tui nng

Wolf vn l mt bc s. ng nghin cu v h tiu ha v d dy,

c th ng nhin iu chng gh gm g, bi Roseto qu

Wolf sng st thc s. l vo hi nhng nm 1950, nhiu nm

Wolf quyt nh iu tra. ng tranh th s tr gip t mt s sinh

cc ng s hp hi ng u?' ng p li, ' vng, chng ti s

Kt qu tht ng chong vng. Roseto, r rng khng c ai

Wolf li mi ti mt ngi bn tn l John Bruhn mt nh x hi

Nhng ngi trong gii y khoa ca Wolf c mt ci tn gi

hng ngy, nm ngoi nhng quy lut thng thng. Roseto l

Suy ngh u tin ca Wolf l ngi Roseto hn phi tun th

Nu ch n king v tp luyn khng gii thch c cho nhng

mnh dn dy khc thng bo v h khi tt bnh hay khng.

Tip theo ng xem xt n khu vc a l m ngi Roseto sinh

iu Wolf bt u ng ra l b mt ca Roseto khng nm ch

khc nhau tn ti trong mt th trn ch vn vn hai nghn dn. H

Trong qu trnh di thc vn ha dn c vng nam Italia n khu

Ti vn nh ln u tin t chn ti Roseto, bn s trng thy

Khi Bruhn v Wolf ln u tin cng b nhng pht hin ca mnh

ai ng th, chnh l m di truyn (gene). N ty thuc vo

Trong cun sch Nhng k xut chng ny, ti mun l gii v

Chng I. Hiu ng Matthew

Vo mt ngy ma xun m p thng Nm nm 2007, hai i

Trong su mi pht tip sau, c hai i cng hin mt trn

Sau trn u, cc tuyn th v gia nh ca h cng nh phng

Mn khc cn cu Canada ng l mt h thng tuyn la nhn

A, chnh l nh ca kim t thp. V nu i bng Major Junior A