Arap Edebiyat Tarihi -1111 273

1-Siyasi Hutbeler
a-Emevilerin Hutbeleri:
Muaviye b. Ehi Sufyan Amu'l-cemaa (Birlik Yl) ad verilen
41/661 ylnda Medine'ye gelir, Kurey'in nde gelen ahsiyetleriyle
305
buluur, minbere karak onlara yle hitap eder:
~('\' -~, _.,, ~,- k'. . ,-.~,::. _.,, '.!\' ' ;,( 1~ ,. , ~f"
r.,r-:-J 'Li!JY.
.. ,,. ,,. ~r-- JJ 'r~ ~ ~,,. ~J
,,. ,,,
" ,,..J . ,,,, '~ J ,,.

p
,,. ,,, ,,. J ,,. ,,. o J ,,. '/f, ,,. ,,.

~}~ ,oW ~ i ~ ~ J ,:U~ .u. ~; ~ ~...,;,. ~ ~ ~ ~~

,:}- ~G oG ~~ ~ ~'~):, "~;G ~~ ~i ~ ~~ ,;J- p ~
J/! r1 0~ -~~ ~J~J c ~:? :~::'.~ ~ ~:, J ~}, ~ ~ ,J .,,,,, \ ,,_,. J _,. . "' J,
<'' .
,} ,1 / O ,,. ,,. ,,.

C. 1 J( ,~ , 0
'y . ,<'
~ ., ~
0
.'.....i 'y .::i( , aS'y
- J r'<' ~". " ~
r~
:J ~ ./ ~
'

~ ~ r ~ .Y ~ ~ u::-- , J
J/ ,,. o ,,.,,. J ,,, o iP

J/! ~ J~J ,~~ ~J ~~\ ;.; ~~ ~ :W ~~ YJ\ ~ d

.,, o ,,.

~
0

" ~o ; 'yl
o .... ,,, ,,. iP ,,. J Q ,, "' ,. ,,. o ,, "' J o ,,. 'l(J , 'il , ,.,

' c.$-:-,, ;,;,. b l ' \\ J ,; \ ';;_; ~- . : ~<\Ji J ' ~ : \ .l '..; ..15" ('~::.._., -i
,..r--- ~ ~ ~~r ~ -~ ~ , ~ ~ i.Y
".a:.;::, ,~-
J J
;-,-,.-J u, ,-.~~
'1j-' ~
,Gi-J r~ .,J ...?
,
1; i ,J'
~~ f ..r <~,-,
"Esas konuya gelince; Allah'a andolsun ki ben hilafeti sizden grd-
m bir sevgi ya da benim halifeliime kar duyduunuz bir sevin vasta
syla elde etmedim, ancak ben ite u klcmla sizlere kar mcadele ettim.
Ebu Kuhafe (Hz. Ebu Bekir)'nin yapt gibi sizlere kar nefsimi aalama
ya altm, halifelii mer'in elde ettii gibi elde etmeyi istedim, fakat bun-
dan son derece tiksindim. Halifelii Osman'n tarznda yerine getirmek iste-
dim, bu da bana uymad. Ben de bunun zerine hilafeti iinde hem benim
iin hem sizin iin yararlar bulunan bir yola soktum: Gzelce birlikte yiyip
imek. Beni en iyiniz olarak grmyorsanz da ben ynetici olarak en iyini-
zim. Allah'a andolsun ki, bana kar elinde klc olmayan kimseye u klc
m ekmeyeceim. Sizlerden birisi de sadece kendisini rahatlatmak amacyla
konuursa onun sylediklerini de duymazdan gelip kulak ard edeceim .
Beni sizin btn haklarnz yerine getiren biri olarak grmyorsanz eer,
hi olmazsa yerine getirdiim az haklannz kabul edin. Eer benden size bir

305
bn ' Abdirabbihl, el-'lkdu 'l-ferid, IV, 171; Ahmed Zeki Safvet, Cemheretu huta-
bi 'l-'arab, il, 182.
274 1 Emeviler Dnemi
iyilik gelirse bu iyilii kabul edin, nk eer sel coarsa ok zengin eder, se
az olursa az zengin eder. Bozgunculuktan saknn, nk bozgunculuk ha-
yat zindan eder, nimeti de bulandrr."

Abdulmelik b. Mervan dneminde Mekke' de halifeliini ilan

eden Abdullah b. ez-Zubeyr'in kardei Mus'ab ldrld zaman
Abdulmelik Kufe'ye gelir, minbere kar, Allah'a hamd ve Hz. Pe -
gamber' e salat ve selam ettikten sonra u hutbesini okur: 306
o ,,, .. ,,, ,.. o.., .. o rP ,,, >-;

,:; ~ y:,;JI 0~ ,~81 4t

11' .-,,.

y:,;JI ) ~J \~J ::;. r-Lll 0)J 11

,,, ,,, ,,. il- J,l ,,, o .,. o .,. ,,._

~ _fa- J:.f.u ,~81 ~ .t. ~J ;._; ~ ,tALil_J tAt.a;; dA~jJ

s;k! ~J ,0:.Jr :i ~s,t.:.;,. 01) l~J \~::;._i :~~I ;.; J ,.s~I
~ 0J~;} ;J:1,f ~J ~Gf J ~ ~f:, ,0'),j~ 0<;T,'"~ JGf p
:G ~ ~~ ;l #
~:, ~l /~)11 ~ ;;) :):, d~ ;l ~',J
:4-S'~
o }J.~
<t-:, :-: ci~' ,:~
' ' .: ,J~ W-- -----J$'"'" .
\.~_(:
, ,
1 ~ ; ,, cf
. yu..
0

!'""''""..'"
O
::~

.;1~
,,,
;..i r-_,.:s- )~,,,
,,, ,::; ,., ,,,
~ r~ ~:, ..;i ~ -.>Js ~ : ; -
,:; ,,, ,,,

~~~ ~ ~ ~~\ sf -2
\~?~ r:J J,,~ ~.~'ac J~ -3
-.>J, u. d:.:J
., , . ,, . ~~ i ft"
ft" J ,~
, . ;~
~: : w:G-f ~ ) -4
, l, ~ ,
} ~ ;~ .:/'J
;j 1~
s ; -.>, ,
..W:- ----g.~lk.. . . .,; ;be-:,;.. ~-:r _}, JIS' d -5
.s!
L::._j, .:
,

C , ifi-
, ~ ,~:, w-- ~~ ~ 0LS 01 ~~ ~f -6
J, Lf'J L ,. 111J ::__f 11'
.s--' ,J -.>,..w:-, G--J~ ;.~ ~ ) ) ~~) -7
"Ey insanlar! Sava gerekten zor ve acdr, bar ise gvenlik ve se-
vintir. Sava bizi itti, biz de onu ittik. Biz sava tandk ve ona alhk, t :.:
savan oullaryz o da bizim annemiz. Ey insanlar! Doru yol zere o:,-
nuz, insan kk drc arzular terkediniz, Mslman toplulukla . r

el-Kal, el-Emali, I, 11; Ahmed Zeki Safvet, Cemheretu hutabi 'l- 'arab, il, 194.
306
 Arap Edebiyat Tarihi -fili 275

birbirinden ayr dmesinden kannz ve bize ilk muhacirlerin yapt ile

ri yklemeyiniz. Kald ki siz onlarn yaptn yapmyorsunuz. Ben sizin
tten sonra ancak ktlkte daha da ileri gideceinizi, bizim de uyar ve
deliller getirdikten sonra size kar cezalandrmada daha da ileri gideceimizi
sanyorum. Artk bundan sonra kim eski durumuna dnmek isterse dnsn.
Benimle sizin durumunuz air Rifaa el-Ensarf'nin u szleri gibidir:
1-"Kim benim ateimle susuz ve gnahsz yere yanarsa, gaddar ol-
mayan soylu birinin ateiyle yanm olur.
2-Ben sizi aka uyaryorum, yasaklamam ve uyarmam iin knan
mayaym diye.

3-Eer bugn sylediklerime kar kp isyan ederseniz aka bir

utanla karlaacanz da kabul etmelisiniz.
4-(syannz durumunda) gerek bir yerde oturup sohbet edenlerin, ge-
rekse gece yolculuuna kp yryenlerin sohbetinde lanetlenmi bir sohbet
konusu olacaksnz.
5-Kimin benden bir istei varsa, ben bu istei ortaya kp yerine geti-
recek birisiyim,
6-Eer erilii varsa ben onun eriliini dzeltirim, ok sivriltip dz-
leyicinin ok aacnn daln dzeltmesi gibi.
7-Benden alacak bir kimse, bir mr bile urasa, bunu benden elde
edemez, ama ben nice leri almaya yetiebilirim."
Yezid b. el-Velid b. Abdilmelik'in, 126/743 ylnda el-Velid b.
Yezid'i ldrdkten sonra minbere karak halktan kendisine bey'at
etmelerini istemek amacyla okuduu hutbenin metni yledir: 307

307
el-Cahiz, el-Beyan ve't-tebyin, il, 141; bn Kuteybe, 'Uyimu'l-ahbiir, il, 248; bn
Abdirabbihi, el-'lkdul-ferid, IV, 183; et-Taberi, Tarihu'r-rusul ve'l-muluk, Vll,
_68; bn Kesir, el-Bidiiye ve 'n-nihiiye, XIII, 186; bnu'l-Esir, el-Kamil fi 't-tarih, IVx
487 (126 yl olaylar); ez-Zehebi, Tiirihu'l-islam, Vlll, 311-312; bnu'l-'Imiid,
ezeratu 'z-zeheb, il, 116; el-Me'iif, el-Ce/fsu 's-salih, il, 291-292.
276 1 Emeviler Dnemi

o ,,.. o ~ ,.. ,,, , 4 ,,,a >J' o

..J(J '~~\ r~ ~~ ':lJ '~~~ ~~ )\S' t_: ~\J ~ c: ,q_ ~IJ ,i:,_
~LJ '~;f J : ~~~ ~~ ~f~ ~ '> :M~ J ;is'J ~ \ J _;;, ~:;
< 1:/1' !".,/\ '' J,\, ,,,, ., J,\ .\(':
~ ~ ) '.iJ.:.! ..;-J ..r- ,J 0= Y ~) ' y ) ) ' ~
, o,-, o t\ o, ',it~
'~'t.
~I ' .
J -
.,,,, J \ ,,, ,,., ,J. ,,.. ,,.. ,,.. ,,.. o .... ! ,,
-i";J .:ili J~
,,
~J ,~"} ':lj,,..
~ J:,.;..
,,:;
~,,, ,;~J
,,
;.. ~ .'.l c~ J>
~ :,;,.;..J ,p ~ ~ 2'f ~ 0i i~;f ~J 01 ~ ~ 01 :~ :J
/'!,
~
illi ~
t:., ...:,f ;,_.,_~.'
',tt~ ,~~ ~f ~-' ,.ti; J' .ti;.
. ,, ---~) , . .r' r.S'"' - . ' - . ,J
~t_: '~:f ~' ',_.
.r- l ) ~ J

,c_y
,, f,, :_,, ,...; .J illi ~f
Y' YJ ,.,. ~, , . <./'" ,
J' ~;, : ' '':..~ 0~ ,..,
J .,r" ..r- ' ,: J~
0 ,-:., t.: ...:,f ~., :. :.
,, _:r- r-'.
u t<~, , __ 1 ''.''~' -:.~., ,.,:
:,- "' ,,, "'",,, J o J o ,.,
;'.:J; jj
-~, ~ ~ t ' J
::... _,.,,~,i:, ''
'
.. y,.,.J'Y-,)~.:,r.
11,

., ~r.S'"' ,-,
-~'ti
t' j
~
~
~ic. .s,:f,,
-Y _,,, ~f ':!f'
~ J .J
0( J, ~.. Sj ~, 0(,J ,..,, : r'<" G'ti t'"'s:.:<;._
r----
"-~J J ~I ~::-,J \jJ, J_; J)f ,4t1, _j, ~;J ~li J4 Jjf G'ti ~
"Ey insanlar! Ben size dmanlk ve zulmetmek amacyla gelmedim
dnyaya hrsm olduu veya hkmdarlkta arzum olduu iin de gelme-
dim. Kendimi vmeye veya yaptklarm temize karmaya da almayaca
m. Eer rabbim bana merhamet etmezse gerekten kendime zulmetmi~
birisi olacam. Ancak ben, hidayetin izlerinin kaybolduu, takva ehlinin
nn sndrld, her sayg duyulmas gereken eyi kendisine helal
sayan inat bir zorbann, her bid'ate sarlan ve insanlarn nne konulan ve
takip edilen snneti (yolu) deitiren birinin kt bir zamanda Allah, Ra-
sul ve dini adna fkeyle, Allah'n kitabna ve elisinin snnetine davet
etmek amacyla ktm. Bununla birlikte (zelliklerini saydm) bu kii ne
kitab tasdik ediyor ne de hesap gnne inanyordu. 308 Bu kimse soyca benim

308Nitekim el-Mes'di, el-Velid hakknda bilgi verirken onun bir iirini nakleder ve
bu iir nedeniyle dinden ktn syler. el-Velid'in vahyi inkar ettii iiri yledir:

~,
;. Li~l,
':
~

~Ll~~
 Arap Edebiyat Tarihi - III I 277

amcam olu, nesep bakmndan benimle ayn nesebe sahip idi. Ben de bu
durumu grdmde ne yapmam gerektii hususunda Allah iin istihare
namaz klp O'ndan beni nefsime brakmamasn istedim, ailemden ve yne-
timimde bulunanlardan bana icabet edenleri de buna davet ettim. Bylece
Allah insanlar ve lkeyi ondan kurtarana kadar bu hususta aba gsterdim.
Btn bunlar elbette Allah'n gc sayesinde oldu, bizim gcmz sayesin-
de deil.
Ey insanlar! Eer sizin yneticiniz olursam, benim zerimde u hak-
knz vardr: Bu hak (sizin bu) lkenizin ihtiyalann gidermeden, halknn
ihtiyalann temin etmeden, halknz glendirecek eyi bu halkn fertleri
arasnda taksim etmeden bir baka yerde kerpi stne kerpi veya ta st-
ne ta koymamam, bu lkeden baka bir yere hi para aktarmamamdr. Eer
(bu lkeden toplanan paradan) fazla olan kalrsa, bunu bu parann geldii
yerin halkna ve bu paraya daha fazla ihtiyac olana geri veririm. Bunu ha-
yat artlannn Mslmanlar arasnda seviyeli olmas ve sizlerin de bu lke-
de birbirinize eit olmanz iin yapanm. Sizler iin ortaya koyduum artlar
zere bana beyat etmek isterseniz, ben de size yaptm vaatlerin arkasnda
duracam. Eer bu vaatlerimden saparsam bana beyat etme zorunluluu
nuz yoktur. Eer hulafete benden daha layk birini bulursanz ve ve ona
beyat etmek isterseniz ben o kimseye beyat edecek ve itaatine girecek ilk kii
olurum. Bu szm sylyorum ve Allah'tan kendim ve sizin iin ba
lanma diliyorum."
el-Haccac b Yftsuf Basra'ya geldiinde insanlar toplar, onlar
tehdit eder, onun tehdit dolu hutbesi yledir: 309

- "Kendisine ne vahiy ne de bir kitap gelmedii halde Haimi (peygamber)

halifeli/de oynat.
-Allah 'a syle benim yiyeceimi engellesin, Allah 'a syle, benim ieceimi
engellesin!" iir iin bkz. el-Mes'iidi, Murucu'z-zeheb, III, 216; ayrca bkz. bnu'l
'Imad, ezeratu 'z-zeheb, il, 111.
309 el-Kalkaendi, Subhu 'l-a', I, 220; en-Nuveyri, Nihayetu '1-ereb, VII, 189-190;

bn Nubata, Serhu'l-'uyunfi erhi risleti bn Zeydun, s. 122; Ahmed Zeki Safvet,

Cemheretu hutabi'l-'arab, 11,292.
278 1 Emeviler Dnemi
0
.yJ "
,~
,,, ,_ .u' $ :~
.- "-'>--
,,, ' 'J 11~
-=-1 "
.yJ "''
,o J y; ($~ oJ ~ o~
0 : "' ,, ..... -f .y
O , '
..t'..;,,
1$ 1 1 , . . ~,"
~

,)~
. , ~,: .ti~~~-~
., . ,. o~--"'~
.r- - ~ ...,, jtk,-'" . ~.:..-J ,;.fu, ~ ~;-,.,-J ;.,:.f-J ,.~ ,.;-
-l;~

:;J '~ ~J ~~ ~J :;J ,~p ~

.,. .,, J ..-.

~.1-;, :.:..:..::.:,:; '~ ~~J '~

J .,. - ,,. ,,,, ,,.

..-. J
'.1;1
("' ),
'

./:
.,
.....
,, ; ~
, ~

;J'::;,_,,
. .r.--" w
,,
,,, J
' ~~ ~!;('.
), '
,,,

. u
,,,,. ,,,
.:,.J- ,,<'"'-"-'f'
.",-_,,

~ ~:...:,,f: uW
...,,- ('"" .,
... J
~~f:('""
,,,

' , ' , ' , ,' , < I , , ' I I ,

J,;-_l.,.1 iJ ,~~) ~_) ~:WI .pi~~ ~yJ ,~~I ~ ~ ~~IJ ,jJI ~ t:.;"~

;~~J ,;-}S. J ~n ,~ ~ ;~~fJ ,J?y ;~ r~'J rri' ~~ .;:;f ;G ~

t t t J J J ,,, ' ,, ,,, JJ J JJ

yly.l ~ yL;' ~ ~fa. )I ~:;_I .,.-"i ~ .i.lJ

,,. ,,,, ,,.
'J~ ~ ;~ 4l~J ,~ _j ,,,.

".~ 8" ._r': ;, ,4-L .J ._,ci ~ , , . ,: ~ '

,.,.;, _.. .xc~-;

"Ey insanlar! Kimi hastal bktrmsa ben de aresi var. Kim eceli-
ninin uzadn dnyorsa bana den ey bu eceli hzlandrmaktr. Ki-
min ba kendisine ar geliyorsa ondan bu ban arln kaldnrm. Kim
geen mrnn uzun olduunu dnyorsa onun iin mrnn geri kalan
ksmn ksaltrm. eytan iin bir hayal durumu vardr ve grnmez, ama
sultann grnen bir klc vardr. (Emevilere kar) kimin i dnyas sakat
olursa cezalandnlmas da gerekir. Suu kendisini alaltan kiiyi idam seh-
pasna ekilmesi ykseltir. Kendisine afiyet ve iyilik dar gelen kiiye lm
geni gelir. Kimin azndan dnmeden kt sz karsa, bu kii kendi
kannn aktlmas suretiyle bedeninden olur. Ben kiiyi uyarrm fakat za-
man tanmam. Kiiyi uyarrm ama daha sonra zr kabul etmem. Tehdit
ederim, ama sonra affetmem. Valilerinizin zaaf sizleri bozdu, akl ksa ola-
nn edebi de kt olur. Sertlik ve kesin kararllk benden sopay ald ve (size
kar sopann yetmeyeceini dnerek) onun yerine bana kl verdi. Bu
klcn kabzas elimde, klf boynumdadr, klcn keskin yz de bana isyan
eden iin bir gerdanlktr. Allah'a yemin olsun ki ben sizden birine mescidin
kaplarndan birinden kmasn emrettiim halde dier kapdan karsa
boynunu vururum."
el-Haccac' n Kufe' de 75 / 694 ylnn Ramazan aynda minbere
karak okuduu bir hutbeyi anmadan gemek mmkn deildir.
Anlatldna gre Abdulmelik dneminde el-Haccac Basra' dan ba
ka Kufa'nin de valiliini stlenir ve Kufeye gelir. Bu esnada Kufe
 Arap Edebiyat Tarihi - III 1 279

halk refah ve bolluk iindedir. Banda bir sarkla mescide gelir, y-

z de kapaldr ve sadece gzleri grnmektedir. Klc ve yay da
yanndadr. Minbere kar, hi konumadan uzun sre oturur, insan-
lar birbirlerine "Allah Emevilerin belasn versin, byle birini bize
nasl olur da vali gnderir" eklinde konumaya balar. nsanlar
Haricilerle savamaya tevik etmek iin minbere km olan el-
Haccac insanlarn anlamsz bir ekilde kendisine baktklarn grnce
yzn aar, sonra ayaa kalkp bir iir okur ve szlerini srdrr.
Onun bu hutbesinin metni yledir: 310

, J-J
"-:?,:.
,,,
,.J!., .. .;JJ
,,,,.,,.. ,, .. ..,.
,,. ,,.
,,,,,~ OJ:;.JJ
,,.
,...:.;..,,
,,.
u. 1\
,,. .r---'

' -::. ._ ~ ,y,:.
r,--
J .'.\J'
,,. ,,.
-,~t
< u--
~f ,jJ,,..,Y'J
..,<,; ,,, t .. J .,,, ,,, ., t ., ,,. t ,,
L. J~JJ
,, ',) JL:'
,M ,. ,, ,,

r<""'' 1'.'_' _1
./~ J ,'11":';:'""..,a, .j,J
Y '-e--~
1".~Le , '' ''"\
U.:>-J ~ ..\J ~
\j~( ' 11 (' -\ '{
. J ~ u : , J ~ .$J'J
,, O ,, !fi D , _, J S,
----:, ::...11( t.:... ,_ ., ~::u J .:.~,
~., .r' ...r- J \;, .:r- ~ : ..,-

310 el-Cahiz, el-Beytin ve't-tebyfn, I, 393; bn Kesir, el-Biddye ve'n-nihdye, XII, 244-
246; bnu'l-'Adim, Buyetu 't-taleb fi tarihi Haleb, V, 2077-2078; el-Hamdfui, et-
Tezkiratu '-hamdiniyye, I, 446-447; bnu'l-Esir, el-Kamil fi't-ttirfh, IV, 138; el-
Mes'udi, Muricu'z-zeheb, III, 127-128; el-Hasan el-Yusi, Zehru'l-ekemfi'l-emstil
ve 'l-hikem, III, 220; Ahmed el-Haimi, Cevtihiru 'l-edeb, s. 338; Ahmed Zeki Safvet,
Cemheretu hutabi'l-'arab, il, 288-291.
311 Nabi Suresi, l 12.
280 1 Emeviler Dnemi

"Ey Kufeliler! Allah'a andolsun ki ben ktle ktlkle karlk ve-

rir, ktl yine kendi ayakkabsyla takip eder (karln aynen verir) ve
misliyle mukabele ederim. Ben tamahkar gzler, uzayan boyunlar, olgunla-
an ve hasat zaman gelen kelleler gryorum. Bu kellelerin sahibi benim.
Sarklarla sakallar arasnda parldamakta olan kanlar grr gibiyim.

Ey ayrlk ve nifakn kayna olan ahlaksz Irakllar! Biliniz ki benim

iin krba vurulmaz (Haccac burada eski dnemlerde kurumu krbaya kl
la vurularak hayvanlarn srldne iaret ediyor), olgunlamas iin
incire yapld gibi benim de iki yanm mahmuzlayp izemezsiniz. Ben
azm atm andan beri (doduum andan beri) zekiyim, Mminlerin
emiri tecrbeli birini arad ve beni buldu, ben de bylece tecrbenin zirvesi-
ne ulatm. Mminlerin emiri -Allah mrn uzun etsin- ok kuburunu
nne sat ve oklarnn iyi olup olmadn denedi, beni bu oklarn en acs,
krlmaya kar en salam olarak buldu ve beni sizlere frlatt. nk sizler
her zaman fitneye kotunuz, sapkln odakland yerlerde uyudunuz, sa-
pklklarn yolunu takip ettiniz. Yemin olsun ki ben aa dalnn kabuunun
soyulduu gibi derilerinizi soyar, (kvlcm kararak ate yakmak iin) ak-
mak talarnn birbirine vurulduu gibi sizleri birbirinize vurur, dikenli
aacn dallarnn birbirine baland gibi sizleri birbirinize balar, siyah
develere (yrmesi iin sopalarla) vurulduu gibi sizlere vururum. nk
sizler Allah'n (Halk gvenlik ve asayi iindeydi, rzklar her yerden bol
bol geliyordu. Ne var ki onlar Allah'n nimetlerine nankrlk ettiler. Allah
da onlara o yaptklar sanatla alk ve korku elbisesini tattrd) eklindeki
ayetinde geen ky halk gibisiniz. Yemin olsun ki ben, vaad ettiimi yapar,
niyetlendiimi yerine getirir, verdiim karar gcm yettiince uygularm.
Sakn bana bu fertler ya da topluluklar halindeki efaatileri gndermeyin,
oturup dedikodu etmeyin, sen ne dersin gibi szlerle bakalarnn dncele
rini soruturmayn. Btn bunlarla sizin ne iiniz olabilir?
 Arap Edebiyat Tarihi - 111 I 281

Allah'a yemin olsun ki ya dosdoru yola girersiniz ya da sizden her

birinin vcudunda (elini kesmek, ayan kesmek, gzn oymak vb. gibi)
kendisiyle megul olaca bir iz braknm. Mminlerin emiri bana sizlerin
atiyyelerinizi vermemi, el-Muhelleb b. Ebf Sufra ile birlikte dmannza
(haricilere) kar savamaya gndermemi emretti. Allah'a yemin ederim ki
atiyyesini aldktan sonra gn ierisinde buradan ayrlmam birini bu-
lursam kann dker, maln dier insanlara yamalattnr ve evini darmada-
n ederim."

Deyru'l-Cemacim savandan sonra yaph dier bir konuma

snda ise el-Haccac Irakllara hakaretler yadrarak yle syler: 312

, .:..:.kJ ~
CJ .
(J i-~(J r-
:~i lal~ "(':...-~ 1 ~ 0r..~.1, j, "-;( _i '"...f ,;"
~ , , - , .c ..r -
J" ~ ,j~;A ~-:,1 ~ 't~'llJ t~\ Jl ~I ~ ,J~IJ ~~')IJ Jl~')IJ
_., ,1 ,,. _, ,J. .,- D .,. , .J. "' ,,. ,,, O ,,,

,t2 ~; ~;.;~~ ,;~ ~~'J ,lii-J ~ r-5'~ 'c~J

,,. ... ti .., '{$,,. ,. ' .,,. ,,, fi, ,,. ,. ,, ,,

,~;-~ ~J
,,,, .,.,,, .J. .,.,,. '' .,.,_ ,,,, ,,,,,.

~ ji r'.)(..1 rS~-=--i ji wJ ~ ji a:.f--1 ~ ~ ,~J~...: = 7 :;,~J

.
Y:>

312el-Cahiz, el-Beyan ve't-tebyin, il, 138-140; bn 'Abdirabbihi, el-'lkdu'l-ferid, IV,

204-205; el-Mes'udi, Murucu 'z-zeheb, III, 132-133; en-Nuveyri, Nihfiyetu 'l-ereb,
VII, 190-191; bn Ebi'l-Hadid, erhu Nehci'l-bela, I, 344-345; bn Hamdfu, et-
Tezkiratu 'l-hamdniyye, V, 210-211; bn Kesir, el-Bidfiye ve 'n-nihfiye, XII, 519-
521; bnu'l-'Adim, Buyetu't-taleb fi tarihi Haleb, V, 2075; Ahmed Zeki Safvet,
Cemheretu hutabi'l-'arab, il, 293-295.
282 1 Emeviler Dnemi

,p(.,) ~ P'JP'J p:,;J ~ p~:J.J pl~I ~ p()~iJ ~) ;,ft;

,# ,, J O _,. O .- O O JD t f. O o,;,, J ,. ,, J O O

C. ;._ 0J'_J; 'd ,~l; ~ 01J ,~~I ~ 01J '~J ~ (.s'J).; Jl ~ 01

} ~Ui, ~~-,a~:",\ / /i- ~l~I / ~lr F ~ -~ 0J~ ~J
-~~jJ ~_;J~J ~~JTJ ~jJ".! ~12,~ ~~~ ,\
,,,,_~,,... ,,,~,:~<"
.oy...w J
t
r Jl ..._Alj, .;Jj..J , .....,-f-li''. ..,_...;,,.,J ...
4$,~
t
J, t
,,., , . . . . . ,
...,-f-...;. ~ u ''-' .c .r .
-;. .,,_, "....;'

J " ,.. ,. ,, t ,. , ,. o ,... ' J ,e J.,,, o ' ,., .,. t

J~IJ ,~t.:,a.;)'IJ :.Qj\JI ~I ,.,.l~IJ ~..WI ~IJ .,.;JIJ ~I ~I ,rGJI jAlli
".JJ1 ::D'ts>:; rM :'~\!, ~8'" .;; ~J ,~J_;J,J ~-i,_~,.; y~ ~ ,~~~,1
"' ,, ,,, J ,, o o .1 ... .J. ,,

"Ey Irakllar! eytan sizin iinize girmi, etinize ve kannza sinirle-

rinize ve kulaklannza, hlasa btn organlannza kanm, sonra da bey-
ninize ve kulaklannzn derinliklerine yerleip burada yuva kurmu, yu-
murtlayp yavrulamtr. Sonra da yava yava iinize mnafklk ve aynlk
l yerletirmi, ekimeyi kafalannza koymutur. Siz de onu; uyulacak
bir delil, itaat edilecek bir komutan, mavere yaplacak ve emri dinlenecek
gvenilir bir kimse edindiniz. Peki, size bir tecrbe nasl yarar salayacak
yahut bir olay nasl ders verecek, slam sizi belalardan nasl koruyacak ya da
bir aklama size nasl fayda salayacak?
Sizler Ahvaz'daki arkadalanm deil miydiniz? Orada hile ve tuzak
kurmak istediniz, ihanet etmeye altnz, anlatnz, kfiirde ittifak ettiniz
ve Allah'n, dinini ve hilafetini yardmsz brakacan sandnz. Allah'a
yemin ederim ki, ben mzramn ucuyla sizi vuracam, sizler de snmak
iin baka yerlere sratle kaacak ve hezimete urayacaksnz.
ez-Zaviye sava, nasl bir savat ez-Zaviye? Baanszla urad
nz, birbirinize dtnz, yardmsz kaldnz, Allah'n sizlerden yz
 Arap Edebiyat Tarihi - III 1 283

evirdii, dostlannzn sizi yz st brakt bir savat o. Vatanna doru

darmadank kaan, diz kecei yere doru koarken birbiriyle ekien r-
kek develer gibi gerilemitiniz. Ne bir kimse kardeini sorup soruturuyordu,
ne yallannz, ocuklannn durumuyla ilgileniyorlard. Sonunda da silah-
lar sizi srm, mzraklar sizi delmiti.
Ya Deyru'l-cemacim sava, nasl bir savat? Ba gvdeden uuran,
dostu dosta unutturan vurulann yaand iddetli ve kahramanlk dolu bir
savat o.

Ey Irakllar! Ey fadrlikten sonra kafir olanlar! Ey dostuna yardm b

raktktan sonra ihanet edenler, birbirinin zerine atlanlar! Sizleri snrlan
nz korumaya gndersem hyanette bulunursunuz, size verilen grevi yeri-
ne getirmezsiniz. Size eman tanyp gvenlikte yaamanz salasam dediko-
du eder, ortal velveleye verirsiniz. Korkuya kapldnzda mnafiklk
yaparsnz. Ne nimeti hatrlarsnz, ne iyilie kar kredersiniz. Ahdi bo-
zan bir kimse, sizden vakannz yitirmenizi istese, bir sapk sizden sapklk
yapmanz istese, bir zalim sizden yardm istese ya da yoldan kan bir kimse
sizden destek istese, onun arsna mutlaka icabet eder, onu iinize alarak
banndnr, yardmna koar ve onu temize karrsnz.

Ey Irakllar! Biri huzursuzluk karmaya, lk atmaya ya da seslice

bir nefes almaya grsn, mutlaka ona uyar ve yardmcs olursunuz.
Ey Irakllar! tler size fayda vermedi mi? Olaylar, sizin iin cayd
nc olmad m?

(Bundan sonra Haccac, amllara dnerek yle dedi:) "Ey amllar!

Ben _sizin iin, yavrulann koruyan, onlan pisliklerden uzak tutan, onlardan
talan uzaklatran, yamura kar rtp koruyan, kelerlere kar anlan
himaye eden, kurtlardan da muhafaza eden erkek bir deve kuu gibiyim. Ey
amllar! Sizler kalkan ve abasnz, sizler cephane ve ayakkabsnz. Sizler
dost ve yardmclarsnz. (Vcudumun) kllan ve derisisiniz. Sizin vasta
nzla rzlar savunulur, sizlerle dman ordulanna pskrtlr. nad edip
yz evirenler, sizin sayenizde bozguna uratlr."
Ziyad b. Ebih de, 45 / 665 ylnda Muaviye b. Ebi Sufyan tara-
fndan vali olarak atandnda Basra'ya gelir ve ahlakszln hakim
284 1 Emeviler Dnemi
olduunu grerek burada bir hutbe okur, geleneksel olarak btn
hutbeler Allah' a hamd ve peygamberine salat ve selam cmleleriyle
balamasna ramen, Ziyad b. Ebih'in hamd, salat ve selam ile ba
lamamas nedeniyle el-Betra olarak adlandrlan uzun hutbesinin bir
ksm yledir: 313

u-~f .si ~\ ~~ ~ J-5 ,~;,~ ~J i:..:.. ~ ~ f tt !dlf ~

J ,,, ,! J J

J:W ~ ~J ,i ~ ~\,6.J:, p, ~ \ili . 8~ .s~' ~\ :~ ~ ~ J.UJ

J ,,. ,. - .,,. ,. ,,, ,,.,,, ,,..,,. - .. ,,.

, , "' , , , ,, , ,
~ ~:,::a; 4+' JI l~IJ ,8 ~~ \.4J 8~ ;..,.:?,li ,Q:, ~ J~)'IJ
L..,~
. ~-,J ~ ll. tiJ u., ..ltf_'
...
yJ 2~.
~ .b.-~ ~U:,
- ., ._,
,,.
y. Ll :..:.'.i

...
0-'
y ~ ...,-
... ...
w:~
,..
-~ ~(-.,~

~.:.. ~~ '~~ _~~ 1 ,;;~ '~ ~ \~ ~J '~~t:; ti)! ~J :~

,. JJ ! ... - ,. ,. ... ,. ... ... -
,.. J. J ...

~_,a / 'JJ . I ~ \ ~ J--J ,:J/,lf ~! ($~1 ~ J ,~ Jy.~~I

~ j ;f ~ ,~~ j /JJ ~J ,~'j.. j J~J ~ ~~ ~,~j r'1Z;
,,, ,. , I t ,,, .,,. ,,. , t"' ,, ,.,,, 4 ,,, ,..,.. ,,,

r )1\
'
0
'~ lA,;\
~ , '!( \.)\' . I< I~ "jS' '. ' )I .;j,\ J.:..
..1,~ J :J .r .5""' ~
.r ~I ('
.r-
:Jl.S:J O

~

r ~I
0

,. . .,
.
,, J o J. ' J ... .... - ,, ... J ' J. ,,,.
) <'
.r- )I C.
r--~ :-
.Sr
0
1 < 0 ,1;...JL' < ,., -' ~ 1 )\ .ill '\' .J'j.)I 1~; lA.;\i
.r J - frr .?.r-~r..?- , (""-1.J,, .5""' J,
,

"-~~~~
"Ey nsanlar! Biz sizlerin yneticisi ve savunuculannz olduk. Biz
sizleri Allah'n bize verdii hkmle ynetiyoruz ve yine Allahn verdii
ihsanla sizleri savunuyoruz. Bu nedenle bizler sizin zerinizde bize istedi-
imiz konularda boyun eip itaat etmeniz hususunda hak sahibiyiz. Sizlerin
de bizler sizi idare ederken bizim adil ve insafl olmamz isteme hakknz
vardr. yleyse bize ynelteceiniz nasihatlerinizle bizim adalet ve ihsan
mz hak ediniz. Biliniz ki ben bu ite kusur etsem bile konuda kusur et-
mem: Herhangi bir ihtiya sahibiniz gece vakti de kapm alsa onun kars
na kmaktan ekinmeyeceim; maa veya geim vastasn zamannda verme
konusunda ihmalkar olmayacam; sizi bir sefere gnderdiim zaman seferde

313 el-Cahiz, el-Beyan ve't-tebyin, il, 61-65; bn 'Abdirabbihi, el-'lkdu'l-ferid, IV.

199-202; et-Taberi, Tarihu'r-rusul ve'l-muluk, V, 217-221; bnu'l-Esir, el-Kamil
fi't-tarih, III, 304-306; bn Ebi'l-Hadid, erhu Nehci'l-belaa; XVI, 200-203; el-
Me'afi, el-Celisu 's-salih, il, 362; Ziyad'n bu hutbesinde hamd, salat ve selam oku-
duu da gelen rivayetler arasndadr.
 Arap Edebiyat Tarihi - III 1 285
uzun sreli kalmanz istemeyeceim (seferden dnmenize engel olmayaca-
m). Liderleriniz iin Allah'a iyi duada bulununuz, nk onlar sizin eiti
ci yneticileriniz, kendisine sndnz snanzdr, siz iyi olursanz
onlar da iyi olurlar. Kalplerinizi onlara kar buz ile doldurmaynz ki bu
buz nedeniyle fkeniz artmasn ve bu fke nedeniyle (cezalandnlacanz
dan) hznnz uzamasn, eer kalplerinizi buz ile doldurursanz bundan
bir ey de elde edemezsiniz. Eer sizin yneticileriniz hakkndaki bedduala-
rnz Allah tarafndan kabul edilirse bu sizin iin bir ktlk douracaktr.
Allah'n herkese hereyi elde edebilmesi hususunda yardm etmesini dilerim.
Beni sizin aranzda bir i yaparken grdnzde, bu i sizi ne kadar rahat-
sz edip alaltsa da siz de yapnz. Allah'a yemin olsun ki benim iin sizin
aranzda ldrlecek kimseler vardr, her biriniz ldreceim kii olmaktan
saknsn."

b-ia'nn Hutbeleri
Hz. Hasan'n hilafete ehl-i beytin daha layk olduu ve kendile-
rine beyat edilmesi gerektiini vurgulad yle bir hutbesi vardr: 314

314 el-Mes 'udi, Murcu 'z-zeheb, il, 431-432; Ahmed Zeki Safvet, Cemheretu huta-
bi 'l-'arab, il, 17.
315 Fussilet Suresi, 42.

316 Nisa Suresi, 59.

317 Nisa Suresi, 83.