See

discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/305407579

SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm

Veri Analizi

Book July 2016

CITATIONS READS

0 14,553

2 authors:

Sibel Balc Berat Ahi

TED Universitesi Kastamonu niversitesi
34 PUBLICATIONS 133 CITATIONS 34 PUBLICATIONS 27 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

NTAY-II Nitel Temelli Aratrmalara Yolculuk 2017 View project

Kitap Blm View project

All content following this page was uploaded by Sibel Balc on 19 July 2016.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 KULLANMA
KILAVUZU
SPSS LE ADIM ADIM VER ANALZ

SPSS SURVIVAL MANUAL

A STEP BY STEP GUIDE TO DATA ANALYSIS
USING IBM SPSS
JULIE PALLANT

evirenler
Do. Dr. Sibel BALCI
Yrd. Do. Dr. Berat AH

Ankara
2016
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

SPSS KULLANMA KILAVUZU

SPSS LE ADIM ADIM VER ANALZ

evirenler
Do. Dr. Sibel BALCI
Yrd. Do. Dr. Berat AH

SPSS SURVIVAL MANUAL

A STEP BY STEP GUIDE TO DATA ANALYSIS USING IBM SPSS
JULIE PALLANT

Tm Haklar Sakldr.
Bu kitabn basm, yayn, sat haklar An Yaynclk Eitim ve Danmanlk San. Tic. Ltd. ti.ne aittir. Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn
tm ya da blmleri herhangi bir bilgi depolama ve eriim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da baka yntemlerle
oaltlamaz, baslamaz, aktarlamaz, datlamaz.
TRKE basks ANI YAYINCILIK tarafndan yaplmtr.

This sixth edition first published in 2015

Copyright Julie Pallant 2002, 2005, 2007, 2011, 2013, 2015

Tm haklar sakldr. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including
photocopying, recording or by any information storage and retrieval system, without prior permission in writing from the publisher. The
Australian Copyright Act 1968 (the Act) allows a maximum of one chapter or 10 per cent of this book, whichever is the greater, to be
photocopied by any educational institution for its educational purposes provided that the educational institution (or body that administers it)
has given a remuneration notice to Copyright Agency Limited (CAL) under the Act.

Yaync Sertifika No : 16003

Matbaa Sertifika No : 13268
ISBN : ..
Kapak Tasarm : An Yaynclk - Kezban KILIOLU
Mizanpaj : An Yaynclk - Kezban KILIOLU
Dil Kontrol : Saliha KARAGZ GZEL
Bask : Szkesen Matbaas
Adres : vedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit Mrk. No:2/40 Yenimahalle-ANKARA
Tel : 0.312 395 21 10

KTPHANE BLG KARTI

evirenler:
BALCI, Sibel
AH, Berat

SPSS KULLANMA KILAVUZU

SPSS LE ADIM ADIM VER ANALZ
An Yaynclk, 1.Bask, (6. Basksndan tercme edilmitir.) Ankara/Trkiye
2016, 384 Sf, 18 x 25 cm
ISBN .

statistik, Veri, Test, Faktr Analizi, lme

An Yaynclk
Kzlrmak Sok. 10/A
Bakanlklar / ANKARA
Tel : 0 312 425 81 50 pbx
Faks : 0 312 425 81 11
info@aniyayincilik.com.tr
http:// www.aniyayincilik.com.tr
A harfinin evrimi

2
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

indekiler
n Sz 5
Veri Dosyalar ve nternet Sayfas 7
Giri ve Genel Bak 9

Birinci Blm Balarken 13

1 almann tasarlanmas 15
2 Kod izelgesinin hazrlanmas 23
3 SPSSi tanmak 27

kinci Blm Veri Dosyas Hazrlama 37

4 Veri dosyas oluturmak ve veri girii 39
5 Veri tarama ve temizleme 55

nc Blm n Analizler 63
6 Betimsel istatistikler 65
7 Veri tanmlamak ve kefetmek iin grafiklerin kullanm 79
8 Verilerin manipulasyonu 97
9 Bir lein gvenirliinin kontrol 113
10 Doru istatistii seme 118

Drdnc Blm Deikenler Arasndaki likileri ncelemek iin Kullanlan

statistiksel Teknikler 137
11 Korelasyon 144
12 Ksmi korelasyon 159
13 oklu regresyon 164
14 Lojistik regresyon 187
15 Faktr analizi 199

Beinci Blm Gruplar Kyaslamak in Kullanlan statistiksel Teknikler 224

16 Parametrik olmayan istatistikler 233
17 T-testleri 265
18 Tek faktrl varyans analizi 276
19 ki faktrl varyans analizi 292
20 Kark gruplar aras-ii varyans analizi 302
21 ok deikenli varyans analizi 311
22 Kovaryans analizi 326

Ek: Veri Dosyalarnn Ayrntlar 350

nerilen Okumalar 367
Kaynaklar 371
ndeks 376

3
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

eviriye n Sz

Deerli Okurlar,
niversitelerin en temel grevlerinden birisi, aratran, merak eden ve tespit ettii soruna
kar zm nerisi sunabilen bireyler yetitirmektir. Birok farkl anabilim dal, hem lisans
hem de lisansst dzeyde bu temel greve ynelik dzenlemeleri hayata geirmektedir.
Farkl bak alar ve felsefeler olmakla birlikte bilimsel bir verinin temel istatistiksel sre-
lerden gemesinin nemi, alanyazn tarafndan genel kabul grmektedir. statistik, bu kitabn
ierisinde de sk tekrar edildii gibi hem lisans hem de lisansst dzeyde genel olarak n-
yargyla yaklalan bir alan veya ders olarak gze arpmaktadr. evirmenler olarak bizlerin
de lisans ve lisansst eitim srelerimizde, sonrasnda ise retim yelii srecinde hem
derslerimizde hem de bilimsel almalarmzda pek ok adan bizi zorlayan ve renme
srecimizi srekli aktif tutan bir istatistik sreci olmutur ve olmaktadr.
evirisini hazrladmz ve Trke alanyazna kazandrdmz bu kitapla lisansst ei-
tim srecimizde karlatk ve retim yeliimiz boyunca da kitabn farkl srmlerini ya-
kndan takip ettik. zellikle lisansst derslerimizde ve danmanlmzda yrtlen tez s-
relerinde, istatistik ve SPSS kullanm konusunda rencilerimizin temel kaynaklara ula-
mada zorluklar yaadn ve Trke geni ierikli kitaplara ihtiya duyduklarn fark ettik.
Bunun zerine elinizdeki bu kitabn evirisini yapmaya karar verdik.
Elinizdeki kitap, ierik olarak ngilizce terimlere yer vermektedir. Bu terimleri Trkeye
evirmedik. nk SPSS ne yazk ki Trkeyi desteklememekte ve ilemler ngilizce yr-
tlmektedir. Bu adan program kullanmada zorluk yaanmamas adna zellikle istatistiksel
sreleri anlatlrken SPSS ierisinde yer alan komutlarn tamam orijinal dilinde braklmtr.
Ayrca, SPSS ktlar da ayn sebepten dolay ngilizce olarak braklmtr.
Kitabn eviri fikriyle gittiimiz An Yaynclka, bata Sayn zer DAAN olmak
zere tm alanlara, sre ierisindeki anlay ve destekleri iin teekkr ederiz. Kitabn
eviri sreci boyunca bizlere desteklerini esirgemeyen ailelerimize ve bizi bu noktada des-
tekleyen rencilerimize teekkr bir bor biliriz. mit ediyoruz ki bu kitap lisans ve lisan-
sst dzeyde gerekletirilecek bilimsel almalarn gelimesine katk salayacak ve Trk
bilim dnyasna hatr saylr bir katk yapacaktr.
Mays, 2016
Dr. Sibel BALCI
Dr. Berat AH

4
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

n Sz

Birok renci iin, istatistiksel bir ilemi tamamlama ya da aratrmalarnda istatistiksel

teknikleri kullanma dncesi, renim hayatlarndaki en temel stres ve hayal krkl
kaynadr. SPSS Survival Manualn ilk basmndan (2000 yl) beri en temel amac, SPSS
kullanlarak yrtlen veri analizi srecini basit bir ekilde ve adm adm anlatmaktr. Dier
istatistik kitaplarnn aksine bu kitap, istatistiksel tekniklerin matematiksel alt yaplarn
iermemekte, SPSSi veri analizinde bir ara olarak kullanmaya odaklanmaktadr. SPSS
Survival Manualin ilk basmndan beri, kitabn bu yaklamndan dolay, pek ok renciden
teekkrlerini ileten e-postalar alyorum.
Ayn basit yaklam, altnc baskda da devam ettirdim. Geen yllar ierisinde SPSSte
saysz deiimler oldu- ksa bir sre programn adnda da deiiklik oldu. 2009 ylnda
programn 18. srm PASW Statistics (Predictive Analytics Software) olarak
adlandrld. sim, 2010 ylnda tekrar SPSS olarak deitirildi. Kitabn tm blmleri,
ieriin byk bir ksm, nceki srmlerin kullanclarna da uygun olsa da, mevcut 23.
srme gre dzenlendi.
Bu baskda iki nite ierik olarak geniletildi: 7. nite (Grafikler) ve 16. nite (Parametrik
olmayan istatistiksel teknikler). 7. nitede, grafiklerin oluturulmasn salayan, grafik olu-
turma arac zerine odaklandm. Benzer olarak 16. nitede, parametrik olmayan istatistiksel
teknikler iin kullanlan yeni prosedrlere yer verdim.
Bu baskya, SPSSte yer alan dier veri dzenleme prosedrlerini de ekledim. 8. niteye,
SPSSte bulunan otomatik kodlama prosedr hakknda bilgi ekledim. Bu prosedr, yazl
(rn. erkek/kadn) verilerin SPSSe aktarlmas iin olduka kullanldr. almalarnda tarih
ve zaman aral kullananlar iin (rn. geli tarihi/ gidi tarihi), SPSSte artk kullanm mm-
kn olan, tarih ve zaman sihirbaznn kullanm hakknda bilgiler ekledim. Tarih ve zaman
sihirbaz, size, tarih ve zaman aral hesaplamalarnda faydal olacaktr. Bu sihirbazla, rne-
in verilerin sizde ne kadar sre kaldn, verileri ileme srenizi hesaplayabilirsiniz.
rencilerden, eitimcilerden ve hakemlerden gelen yeni balklar ekleme basklarna
direnerek, mevcut materyallerin ve ieriin gelitirilmesine altm. Bu kitap, SPSSte
yaplabilecek tm istatistiksel analizleri veya aratrmaclarn istatistik hakknda akllarna
gelebilecek her sorunun cevabn iermemektedir. Onun yerine, kitap, aratrmanza
5
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

balamanzda size kolaylk salamak ve verilerinizi analiz ederken program kullanma

konusunda kendinize gven duymanzda yardmc olmak zere tasarlanmtr. Pek ok iyi
istatistik kitab, kitap ierisinde nerilmektedir. nerilen kitaplar, her bir nitenin ilgili
ksmlarnda ve kitabn arkasnda yer alan nerilen Kaynaklar blmnde yer almaktadr.
Ek materyaller kitabn nternet sayfasnda yer almaktadr (ayrntlar bir sonraki ksmda
verilmektedir).

6
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

Veri Dosyalar ve nternet Sayfas

Kitap boyunca yer alan aratrma rnekleri iin hazrlanm pek ok veri dosyasn, kitaba ait
u adresten bulabilirsiniz: www.allenandunwin.com/spss
Bu siteden, ekrandaki ynergeleri takip ederek, veri dosyalarn bilgisayarnza veya harici
belleinize indirebilirsiniz. Bu dosyalar sadece SPSS kullanlarak alabilir.
lk veri dosyas (survey.sav), lisansst snfm tarafndan yrtlm bir aratrma
projesinin verilerinden olumaktadr. Bu dosya ile bir aratrma srecini bandan sonuna
kadar deneyimleyebilir, kendinizi bir aratrmann ierisinde hissedebilirsiniz. Ayrca Ek
Blmne, verilerin elde edildii lein bir blmn ve lekten elde edilen verileri
kodlamak iin oluturulan kod izelgesini ekledim. Bu dokmanlar, tm kitap boyunca yer
alan analizleri takip edebilmenizi ve farkl deikenler kullanma deneyimi yaayabilmenizi
salamak iin eklenmitir. lein tamam nternet sitesinden indirilebilir.
kinci veri dosyas (error.sav), survey.savn aynsdr fakat bu dosyaya 5. nitede, veri
dosyanz grntleme ve temizleme konularnda altrma yapmanz salamak zere, aka
belli olan baz hatalar ekledim.
nc veri dosyas (experim.sav), retilmi (sahte) bir veri dosyasdr. Bu dosya,
kitabn Beinci Blmnde yer alan tekniklerin (rn. ilikili rneklemler t-testi, tekrarl
lmler ANOVA) kullanmn gstermek amacyla oluturulmutur. Ayrca bu veri
dosyasna, kitap boyunca edindiiniz becerileri gelitirmeniz iin ilave deikenler
eklenmitir. Sakn bu dosya ile elde edilen sonulardan heyecanlanarak, bu sonular kendi
aratrmanz iin de aynen elde edebileceinizi dnmeyin!
Drdnc dosya (manipulate.sav), SPSSte yer alan ve 8. nitede aklanan veri d-
zenleme sreleri iin kullanabileceiniz hastane kaytlarn iermektedir. nitede ele alnan
sreler, verilerin yazl halden (Erkek, Kadn), istatistiksel analizler iin kullanlabilecek sa-
ylarla ifade edilen bir biime (1, 2) dntrlmesini ve yeni deikenlerin oluturulabilmesi
iin tarihlerin ve zaman aralklarnn dzenlenmesini iermektedir.
Kitapta yer alan rnekler iin kullanlan beinci veri dosyas depress.savdr. Bu dosya
16. nitede yer alan parametrik olmayan teknikler iin kullanlmaktadr.

7
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

Mevcut dier iki veri dosyas, farkl disiplinlere ait deikenlerle, ilave altrmalar
yapmanz iin eklenmitir. Bu dosyalardan ilki (sleep.sav), insanlarn uyku problemlerinin
gndelik yaamlarna etkisini kefetmeyi amalayan bir aratrmann veri dosyasdr. Dier
dosya ise (staffsurvey.sav) geni lekli bir eitim kurumunda alanlarn, memnuniyet
dzeylerini iermektedir.
Daha ayrntl detaylar iin Ek Blmne bakabilirsiniz. Veri dosyalar dnda, kitabn
nternet sitesinde renci ve eitimciler iin ok sayda kaynak bulunmaktadr:
aratrma raporu hazrlamak iin klavuz,
altrmalar,
SPSSin yeni srmnde yer alan deiikliklere dair gncellemeler,
dier nternet siteleri,
ek okumalar,
eitmen klavuzu.

8
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

Giri ve Genel Bak

Bu kitap, rencilerin, aratrma yntemleri ve istatistik derslerini baaryla yrtebilmeleri

ve kendi aratrmalarn planl bir ekilde yapabilmeleri iin tasarlanmtr. mit ediyorum
ki, bu kitap, istatistiksel analizlerle sakin bir ekilde veya en azndan ok az stresle mcadele
etmenizi salayacaktr.
rencilerin istatistiksel analizlere ynelik kayglar, istatistiin jargonundan, teorilerin
karmak yaplarndan ve analiz srasnda ok fazla seenein olmasndan
kaynaklanmaktadr. Ne yazk ki, pek ok istatistik dersi ve kitab da bu kayglar
tetiklemektedir. Bu kitapta, istatistii, kolay anlalan ve arndrlm bir dille anlatmaya
altm.
SPSS Kullanma Klavuzu, verilerinizi analize hazrlamak ve analiz etmek iin gerekli
noktalar adm adm anlatacak ekilde tasarlanmtr. Verilerinizi bir yemein malzemeleri
olarak dnn. Yemeinizi, elinizde olan malzemelere gre farkl ekillerde
hazrlayabilirsiniz - aperatif, ana yemek veya tatl olarak. Malzemelerinize bal olarak, farkl
seenekler sunmanz mmkn olabilir veya olmayabilir (elinizde sadece tavuk eti varsa biftek
sunma olananz yoktur). Planlama ve hazrlanma, srecin en nemli parasdr (hem yemek
piirmede hem de istatistiksel analizde). Sre esnasnda, dnmeniz gereken noktalarn
bazlar unlardr:
Doru malzemelere doru miktarda sahip misiniz?
Malzemeleri, piirme ilemine hazrlamak iin ne tr hazrlklar yapmanz gerekiyor?
Yemeinizi hangi yntemle piireceksiniz? (kaynatma, kavurma, kzartma)
Sonucun neye benzeyeceiyle ilgili aklnzda bir resim var m? (rn. ikolatal kek)
Yemeinizin pitiini nasl anlayacaksnz?
Pitikten sonra yemeinizi nasl sunacaksnz?
Ayn sorular, verilerinizin analiz sreci iin de benzer ekilde sorulabilir. htiyacnz olan
bilgiyi, doru bir formatta alabilmeniz iin veri toplama srecini iyi planlamalsnz. Veri
dosyanz hakkyla hazrlamal ve verilerinizi dikkatlice girmelisiniz. Aratrma probleminizi
nasl ele alacanz konusunda yeterli bilgiye sahip olmalsnz. Deikenlerinizin trn gz
nnde bulundurarak hangi teknikleri uygulayp, hangilerini uygulayamayacanz
9
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

bilmelisiniz. Doru istatistiksel teknii semeli ve analiz sonucunda elde edilen kty doru
yorumlamalsnz. En son olarak, elde ettiiniz kt ile aratrma probleminizi ilikilendirmeli
ve ulatnz sonular daha iyi nasl raporlayacanz belirlemelisiniz.
Yemek piirmede de, veri analizinde de, tm malzemeyi geliigzel kartrarak, karmakark
bir halde onlar frna srerek, veya SPSSe, en iyi sonucu elde etmeyi bekleyemezsiniz. mit
ediyorum ki bu kitap, veri analizi srecini anlamnza ve iyi bir a olmak iin kendinize
olan gveninizin ve becerilerinizin gelimesine katk salayacaktr.

KTABIN YAPISI
SPSS Kullanma Klavuzu, aratrma srecini tasarlamadan, verilerin analizine ve analizden elde
edilen sonularn sunulmasna kadar olan sreci anlatan 22 nite iermektedir. Kitap be ana
blme ayrlmtr. Birinci Blm (Balarken), n almalar; bilimsel almann
tasarlanmasn, kod izelgesinin oluturulmasn ve SPSSin temel zelliklerini ierir. kinci
Blmde (Veri Dosyasnn Hazrlanmas), veri dosyasnn nasl hazrlanaca gsterilecek,
veri girii ve verilerin hatalardan arndrlmasndan bahsedilecektir. Betimsel istatistiklerin
yrtlmesi, grafiklerin oluturulmas gibi n analizler, verilerin dzenlenmesi, lein
gvenirliinin kontrol edilmesi sreleri nc Blmde ele alnacaktr. Verilerinize uygun
istatistiksel tekniklerin seimini nasl yapacanz yine bu blmde adm adm anlatlacaktr.
Drdnc Blmde, deikenler arasndaki ilikileri kefetmek iin kullanlan temel
istatistiksel teknikler (rn. korelasyon, ksm korelasyon, oklu regresyon, lojistik regresyon
ve faktr analizi) anlatlacaktr. Bu blmde her bir tekniin varsaymlar aklanacak,
sonularn nasl elde edileceinden bahsedilecek, ktnn nasl yorumlanmas gerektii
gsterilecek ve sonularn nasl raporlatralacana deinilecektir.
Beinci Blmde, gruplararas karlatrma iin kullanlacak teknikler tartlacaktr.
Blm, parametrik olmayan testleri, t-testlerini, varyans analizini, ok deikenli varyans
analizini ve kovaryans analizini iermektedir.

KTABIN KULLANII
Bu kitab ve SPSSi etkili kullanabilmek iin temel bilgisayar becerilerine sahip olmanz
gerekmektedir. Kitapta yer alan rneklerin tamamnda sizlerin birer bilgisayar kullancs
olduunuzu ve temel Windows ilemlerini kullanabildiinizi varsaydm. htiyacnz olan baz
becerileri aada sraladm. Herhangi birini yapmakta zorlanyorsanz, imdiden yardm aln.
Aada belirtilen ilemleri yapabiliyor olmalsnz:
Windows aa alr menlerini kullanabilme,
farenin sol ve sa tularn kullanabilme,
metni iaretlemek iin tklama ve srklemeyi kullanabilme,
pencereleri kltebilme ve bytebilme,
10
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

programlar balatabilme ve sonlandrabilme,

ak programlar arasnda gei yapabilme,
dosyalar ama, kaydetme, yeniden adlandrma, tama ve kapatma ilemlerini yapa-
bilme,
ayn anda birden fazla dosyayla alabilme ve ak dosyalar aras gei yapabilme,
dosyalar bilgisayara veya harici bellee kaydedebilme,
dosya oluturma ve dosyalar aras hareket edebilme.

Bu kitap tek bana kullanlmak iin tasarlanmad. statistiin temelini anlamak iin farkl
istatistik kitaplarn okumanzda fayda var. nemli olan, SPSS kullanrken ve istatistiksel
analiz yaparken buz dann altnda neler olduunu anlamanzdr. SPSS, karmak
istatistiksel ilemleri yapabilen, ok gl bir istatistik programdr. Bu klavuz, SPSSte yer
alan btn istatistiksel teknikleri kapsamamaktadr, sadece en yaygn olan teknikleri
iermektedir. Klavuz, aratrma tasarmlarnzda ve analizlerinizde kendinize olan
gveninizi arttrmak iin tasarlanmtr.
Verilerinize ve aratrma probleminize bal olarak, SPSSte yer alan karmak analizlerle
ba etmek durumunda kalabilirsiniz. statistiksel tekniklerin ayrntlarn aklayan ok iyi
kitaplar bulunmaktadr. Okuyabildiiniz kadar ok okuyun. Kitaplnzn raflarnda,
istatistii, anlayabileceiniz dilde (en azndan bir ksmn) yazm olan kitaplar bulundurun.
Bu kitaplarla birlikte, istatistik dersinde ve aratrma projenizde topladnz tm materyalleri
bir araya getirerek bir kaynak havuzu oluturun. statistiksel analizleri aklayan ve analiz
sonularn sunan makale rneklerini de toplamak iinize yarayacaktr. Tm bu materyalleri
aratrma raporunuzu yazarken kullanabilirsiniz.
SPSS Kullanma Klavuzu, hem snf ierisinde retmeniniz size aratrma srecinin eitli
ynlerini aklarken hem de kendi aratrma projenizi tek banza yrtrken kullanlabilir.
Eer kendi banza bir renme sreci ierisindeyseniz kitabn nternet sayfasnda yer alan
veri dosyalarn kullanarak kitapta aklanan tekniklerle altrmalar yaptnzdan emin olun.
En iyi renme yolu uygulama yapmaktr. Kendi veri dosyanza balamadan nce kitabn
size sunduu veri dosyalaryla oynayn. Bu altrmalar, kendinize olan gveninizi arttracak
ve doru analizler yapmanz salayacaktr.
Bazen analiz sonucunda elde ettiiniz ktlar bu kitapta sunulandan farkl olabilir. Bu
durum, ou zaman kitapta ele alnan SPSS srmnden (SPSS Statics v23) farkl bir srm
kullanmanzdan kaynaklanr. SPSS dzenli olarak gelitirilmektedir. Programn gelimesi
asndan ok nemli olan bu durum bazen rencilerin kitapta grdklerinden farkl bir
ekran grmelerine ve kafalarnn karmasna neden olabilmektedir. Genellikle ok byk
farkllklar olumamaktadr. Bu nedenle sakin olmal ve program kefetmeye devam
etmelisiniz. Bazen bilgi orada olsa da sayfa farkl olabilmektedir. Deiiklikler ve ayrntl
bilgi iin SPSS nternet sayfasn ziyaret edin (www.spss.com).

11
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

ARATIRMA N PULARI
Eer aratrma projeniz boyunca bu klavuzdan faydalanacaksanz, size birka ipucu vermek
isterim.
Projenizi dikkatlice planlayn. Mevcut teorinizi iyi belirleyin ve aratrma projenizin
tasarm hakknda ayrntl aratrma yapn. Neyi, neden yapmak istediinizi iyi bilin.
lerisini dnn. Potansiyel problemler ve gzyalarna hazr olun- her projede sorun-
lar olur! Veri toplama aralarnza uygun olarak hangi analizlerin yaplabileceini belirle-
yin. Elde ettiiniz verilerin, belirlediiniz istatistiksel analiz teknikleri iin uygun olup ol-
madndan emin olun.
Organize olun. Aratrmanzla ilgili dier aratrmalar ve kaynaklar not edin. Makale
dann arasnda kaybolmamak ve daha sonra ihtiyacnz olan bilgiye kolaylkla ulaabil-
mek iin etkili bir dosyalama sistemi oluturun. Ar yklenmelerde ve kafa karklnda
dalmak kolaydr.
yi kayt tutun. Analizleri yrtmek iin SPSS kullanrken, yaptklarnz hakknda kayt-
lar tutun. rencilerime spiralli bir defter edinmelerini ve SPSSteki her bir oturumlarn
kayt altna almalarn neririm. Tarihi, oluturduunuz yeni deikenleri, yaptnz tm
analizleri ve kaydettiiniz dosya adlarn kaydedin. Eer bir sorunla karlar veya veri
dosyas zerinde byk ve korkun bir hata yaparsanz, bu bilgiler, geriye dnmeniz iin
size yardmc olacaktr.
Sakin olun! Eer ilk kez SPSS ile analiz yapyorsanz, bazen kendinizi yorgun ve ar
yklenmi hissedebilirsiniz. Derin bir nefes aln ve kendinizi gdleyin. Her eyi adm
adm yapn- bazen zihninizin karmasna veya hata yapmasna izin verin. Eer durduu-
nuzda kendinizi ar yorgun hissediyorsanz tekrar balamadan nce kafanz datn. Pek
ok renci bir kere baardktan sonra, SPSSi kullanm kolay olarak tanmlar. Yeni bir
beceri renir gibi, sadece ilk zamanlardaki kafa karklnz ve gven eksikliinizi ge-
ride brakmanz gerekecek.
Zaman ayrn. Aratrma sreci, zellikle veri girii ve veri analizi, beklediinizden daha
uzun srebilir. Bu nedenle bu iler iin zaman ayrn.
Arkadalarnzla birlikte aln. Dier rencilerden sre boyunca duygusal ve tek-
nik destek aln. Sosyal destek, stresin en nemli ilacdr.

EK KAYNAKLAR
Bu kitapta, aratrma deseninden lek oluturmaya, temel istatistiksel tekniklerden (t-
testleri, korelasyon) gelimi tekniklere (ok deikenli varyans analizi, faktr analizi) kadar
birok konu yer almaktadr. Kitabn her blmnde ileri okumalar ve uygulamalar iin
kaynaklar nerilmektedir. zellikle, analizlerle ilgili herhangi bir sorunla karlatnzda,
nerilen kaynaklardan yapabildiiniz kadar ok okuma yapn.

12
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

BRNC BLM
Balarken

Veri analizi, aratrma srecinin sadece bir blmdr. Verilerinizi SPSSle analiz etmeden
nce yapmanz gereken birka ey bulunmaktadr. lk olarak, aratrmanz tasarlamanz ve
aratrmanz iin uygun veri toplama aracn semeniz gerekir. almanz tamamladktan
sonra, elde ettiiniz verileri, SPSSe, kod izelgesine, girmeye hazr hale getirmelisiniz.
Verilerinizi girebilmek iin SPSSin nasl altn anlamanz gerekmektedir. Tm bu
basamaklar Birinci Blmde tartlacaktr.
1. nite, iyi ve kaliteli veri elde etmek iin tasarlanan bir almaya dair ipular ve neriler
barndrmaktadr. 2. nite, kod izelgesinin hazrlanmasn ve almadan elde edilen
verilerin SPSS iin uygun formata dntrlmesini salayacak bilgiyi iermektedir. 3.
nitede program hakknda genel bilgilendirme yaplacak ve program kullanmak iin sahip
olmanz gereken temel beceriler tartlacaktr. Eer ilk kez SPSS kullanyorsanz, herhangi
bir analiz yapmadan nce 3. nitede yer alan bilgileri okumanz nemlidir.

13
SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

14
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

1
almann Tasarlanmas

Bir SPSS kitabnda aratrma deseninden bahsetmek biraz garip gibi grnse de, aratrma
deseni, aratrma srecinde elde edilen ve analiz edilen verilerin kalitesi iin byk bir neme
sahiptir. SPSS programna girilen veriler bir ekilde elde edilmektedir- lek formlar
uygulayarak, grmeyle bilgi toplayarak, eyleme dnen davranlar gzlemleyip
kodlayarak veya rnleri ya da performanslar nesnel lmlerle belirleyerek. Veriler, ancak
onlar toplamak iin kullanlan lm arac ve veri toplamaya rehberlik eden aratrmann
yaps kadar iyi olabilir.
Bu nitede, veri kalitesini etkileyebilecek, aratrma srecinde yer alan birtakm konular
tartlmaktadr. lk olarak, genel aratrma tasarmlarndan bahsedilmi; lek seiminde
dikkat edilecek hususlar aklanm ve son olarak lek hazrlamak iin gerekli ilkeler
sunulmutur.

ALIMANIN PLANLANMASI
yi bir aratrma, dikkatli bir planlamaya ve uygulamaya baldr. Bu srete- alanyazn
incelemesi, hipotez formlasyonu, aratrma deseni seme, katlmc seme, gzlem kayd ve
veri toplama- size yardm etmek adna aratrma yntemleri bal altnda ok sayda kitap
bulunmaktadr. Bu aamalarda verilecek kararlarn hepsi, analiz edeceiniz verinin ve
aratrma probleminizi ele al eklinizin kalitesini etkilemektedir. Kendi aratrmanz
tasarlarken, ok iyi bir aratrma ortaya koyabilmek iin, aratrma tasarlama srecinde acele
etmemenizi neririm. Bu alanla ilgili farkl metinleri okumak size yardmc olacaktr. Kitabn
sonunda, birka iyi ve takibi kolay kaynak, nerilen Kaynaklar Blmnde listelenmitir.

15
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

Aadaki ipularn, almanz tasarlarken dikkate aln:

Aratrma probleminizi ele almak iin en uygun yolu, yani aratrma ynteminizi (rn.
deneysel, tarama, gzlem) seerken ok dikkatli olmalsnz. Her aratrma ynteminin
gl ve zayf yanlar vardr. Mevcut aratrma probleminize en uygun yntemi semeli-
siniz. Setiiniz konuda daha nce yaplm olan aratrmalarla ilgili bilgi sahibi olmanz,
aratrma ynteminizi seerken size faydal olacaktr.
Eer deneysel yntemi kullanacaksanz, gruplar aras desenin mi (her bir deneysel durum
iin farkl katlmclar/vakalar) yoksa tekrarl lmler deseninin mi (tm katlmcla-
rn/vakalarn ayn durumlar altnda test edilmesi) aratrma probleminize uygun oldu-
una karar vermelisiniz. Her yaklamn gl ve zayf yanlar vardr, bu yzden ok dik-
katli lp bimek gerekmektedir.
Deneysel almalarda, bamsz deikeninizin yeterli sayda dzeyinin olduundan emin
olun. Sadece iki dzey (veya grup) kullanmak daha az katlmcya ihtiya duyacanz an-
lamna gelmektedir fakat bu durum aratrmanzda elde edeceiniz sonular snrland-
racaktr. Kontrol grubu almanz iin gerekli mi? Yoksa almanzda, kontrol grubu
olmasa da olur mu? Kontrol grubunun eksiklii, elde edeceiniz sonular snrlayacak
m?
Her zaman ihtiyacnz olandan daha fazla katlmc sein. Hepimizin bildii gibi insanlar
gvenilir deillerdir- beklendiklerinde gelmezler, hasta olurlar, lekleri bir anda brakr-
lar veya hakkyla doldurmazlar! Bu yzden bunlara gre plan yapn. Bardan dolu tara-
fndan deil, bo tarafndan bakn.
Deneysel aratrmalarda, her grup iin yeterli katlmcnzn olduundan emin olun (ve
mmkn olduunca her grup iin saylar eit tutmaya aln). Kk gruplarla, gruplar
arasndaki istatistiksel olarak anlaml farkllklar saptamak zordur (Beinci Blmde g
ile ilgili aklamalara bakn). htiyacnz olan rneklem bykln belirlemek iin kul-
lanabileceiniz hesaplamalar bulunmaktadr. Bu konu iin ayrca, Stangor (2006), veya
baka istatistik kitaplarnn g bal altndaki aklamalar incelenebilir.
Mmkn olduunda, var olan gruplardansa, katlmclar sekisiz (randomly) olarak deney-
sel gruplara atayn. Sekisiz atama, gruplar aras desenlerde, eit olmayan gruplarla al-
ldnda oluabilecek problemleri azaltr. Ayrca, ek lmler yaparak gruplarn birbir-
leriyle byk oranda farkllk gstermediklerinden emin olun. lmler sonucunda fark-
llk tespit ederseniz, bu farkllklar istatistiksel olarak kontrol edilebilirsiniz (rn. Kovar-
yans analizi kullanmak).
Geerli, gvenilir ve uygun baml deikenler sein (bkz. bu nitenin sonu). Farkl sa-
yda lm yapmak iyi bir fikirdir- baz lmler dierlerine gre daha hassastr. Sakn
tm yumurtalar ayn sepete koymayn!
almanz esnasnda d etki deikenlerinin (extraneous variable) veya bozucu deiken-
lerin (confounding variable) olas etkilerini tahmin etmeye aln. Bu deikenler, aratrma
sonularnza dair alternatif aklamalar salayabilir. Bazen kendi almanzn tasarmna
gmlmken bu deikenleri fark etmek zordur. Her zaman baka birilerinden (dan-
man, arkada), almay yrtmeden nce, aratrma tasarmnz kontrol etmesini rica
16
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

edin. Aratrma probleminizin dnda kalan, sonularnz etkileyebilecek potansiyel de-

ikenleri kontrol etmek iin elinizden geleni yapn. Aratrma alannz iyi bilmek bu
deikenlerin tanmlanmasnda size yardmc olur. Eer kontrol edemediiniz ek dei-
kenleriniz varsa, onlar lebilir misiniz? lerek onlar istatistiksel olarak kontrol edebi-
lirsiniz (rn. Kovaryans analizi kullanmak).
Eer bir lek uyguluyorsanz, ilk olarak lekte yer alan ynergelerin, sorularn ve lek
maddelerinin ak ve net olduundan emin olmak iin pilot uygulama yapn. Mmknse
pilot testi, asl almanzdaki katlmclarla benzer zelliklere sahip (rn. yetikinler, is-
sizler, genler, mahkmlar) katlmclara uygulayn. Katlmclarnzn, lek maddelerini
anladklarndan ve bu maddelere uygun yantlar verdiklerinden emin olmalsnz. Pilot
testin uygulanmas, katlmclar rahatsz eden sorularn veya maddelerin belirlenmesini
ve dzeltilmesini de salayacaktr.
Eer bir deney yrtyorsanz, pilot bir uygulama yapmak hem deneyi hem de ie kou-
lan baml deikenleri iletmek iin iyi bir fikirdir. Deney srasnda bir cihaz, bir dona-
nm ya da herhangi bir ara gere kullanacaksanz, bu malzemelerin doru altndan
emin olun. Eer deney srecinde sizin dnzda birileri de olacaksa, onlarn sre hak-
knda iyi eitilmi ve bilgi sahibi olduklarndan emin olun. Eer davranlar derecelen-
dirmek iin farkl gzlemcileriniz varsa gzlemcilerinizin nasl kodlama yapacaklarn bil-
diklerinden emin olun. Bir deneme yapn ve puanlayclar aras gvenirlii kontrol edin
(baka bir deyile farkl puanlayclardan tutarl lmler alma). Deney sresince yaplacak
ilemlerin ve lmlerin pilot testinin yaplmas, uygulama srasnda yaanabilecek aksak-
lklarn ve sonular olumsuz etkileyecek ek faktrlerin tanmlanmasnda yardmc olabi-
lir. Bu aksaklklarn bazlarn (rn. deneyin yrtld ortamn yaknnda yaplan inaat
almasndan kan grlt) nceden tahmin edemezsiniz, fakat elinizden geldiince
kontrol etmeye alabilirsiniz.

UYGUN LEK SEMEK

Aratrmanzn doasna bal olarak ok eitli veri toplama yollar bulunmaktadr. Veri
toplama yollar, performanslarn ya da rnlerin nesnel kstaslara gre belirlenmesi ya da
davranlarn birtakm kstaslara gre derecelendirilerek llmesini ierebilir. Ayrca,
dorudan llemeyen baz yap ya da zelliklerin (rn. z-sayg) ilevsel yani llebilir
hale getirilebilmesi iin lek kullanlmas da veri toplama yollarndan biridir. Aratrmalarda
kullanlabilecek, geerlii kabul edilmi binlerce lek bulunmaktadr. Amacnza uygun olan
lei bulmak bazen zor olabilir. Aratrma balnza ynelik detayl bir alanyazn taramas
yapmak, balamak iin ilk admdr. Alandaki dier aratrmaclar lme ilemini hangi
leklerle yapmlar? Bazen akademik makalelerin eklerinde lei oluturan asl maddelere
yer verilir; aksi durumda ilgilendiiniz lein tasarmn ve geerliini aklayan asl
makaleye ulaana kadar iz srmeniz gerekebilir. Baz leklerin telif haklar, yani orijinal
kopyalarnn kullanm, iin yayncsna cret denmesi gerekebilir. Baz leklerin tamam
ise basld dergi makalesinde yer alr ve kamu mal olarak deerlendirilir. Yani bu lekler,
yayncsna herhangi bir cret denmeden de kullanlabilir. Ne olursa olsun kullanlan
lein bilgilerine uygun bir ekilde atf yaplmas olduka nemlidir.
17
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

Kullanlacak lei seerken, lein iki karakteristik zelliine dikkat etmek gerekir:
gvenirlik ve geerlik. Her iki faktr, toplanan verinin kalitesini etkileyebilir. Kullanlabilecek
lekler incelenirken, her lein gvenirlii ve geerlii ile ilgili bilgi toplanmaldr. Bu
bilgilere aratrma raporunuzun yntem ksmnda ihtiya duyacaksnz. Kullandnz
lee dair ne kadar iyi gvenirlik ve geerlik deerleri raporlam olsanz da, hedef
rnekleminize pilot test yapmanz ok nemlidir. Bazen, leklerin gvenirlii baz gruplar
(rn. ngilizce konuabilen eitimli yetikinler) iin yksek olsa da, baz gruplar (rn.
ngilizce konuamayan ocuklar) iin olmayabilir.

Gvenirlik
Bir lein gvenirlii, lein tesadfi hatadan ne kadar arnk olduunun gstergesidir.
lein gvenirlii iin sk kullanlan iki gsterge, test-tekrar test gvenirlii ve i tutarllktr.
lein test-tekrar test gvenirlii, ayn rnekleme, lein iki farkl durumda uygulanmas
sonucu elde edilen iki puan arasndaki korelasyon deeridir. Elde edilen yksek korelasyon
deeri, yksek gvenirlikli bir lei iaret etmektedir. Test-tekrar test gvenirliini
hesaplarken, lein lt yapnn doasn hesaba katmak gerekir. lein, lmesi iin
tasarlanan mevcut koullar haftalar boyunca sabit kalmaz. Sonuta lein test-tekrar test
gvenirlii byk ihtimalle azalr. Yine de llen zelliin sabit kald ve yksek test-tekrar
test korelasyonu gsterdii mit edilmelidir.
Gvenirliin dier bir gstergesi i tutarllktr. tutarllk, lei oluturan maddelerin
her lmde, ayn hedeflenen zellii lme derecesidir. tutarllk ok eitli yollarla
llebilir. En ok kullanlan istatistik Cronbach alfa katsaysdr (Cronbachs Alpha Coefficient)
(SPSS ile hesaplanabilir, bkz. 9. nite). Cronbach alfa katsays, lei oluturan tm
maddeler arasndaki ortalama korelasyonun gstergesidir. Deeri 0 ile 1 arasnda deiir ve
yksek deer, yksek gvenirlik gstergesidir.
lekler, doas ve amac gerei farkl derecelerde gvenirlik katsays gerektirse de,
madde saysna bal olarak lekten elde edilecek Cronbach alfa katsaysnn en dk .7
olmas nerilmektedir (Nunally, 1978). Eer lekte az sayda madde varsa (10dan az),
Cronbach alfa katsays dk kar. Bu durumda madde ii korelasyon ortalamasnn
hesaplanmas daha iyi olacaktr. Uygun madde ii korelasyon ortalamas, .2 ile .4 arasnda
deer alr (Briggs ve Cheek, 1986).

Geerlik
lek geerlii, lein istenilen zellii lme derecesidir. Ne yazk ki, lek geerliini
belirlemek iin kesin bir yntem yoktur. lek geerlii, lein kullanmna ilikin ampirik
kantlarla salanr. Temel geerlik trleri; kapsam geerlii, kriter geerlii ve yap
geerliidir.
Kapsam geerlii (content validity), lek veya lmn, ieriin tamamn veya belirli bir
blmn yeterli dzeyde ierip iermediine yneliktir. Kriter geerlii (criterion validity),
18
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

lek puanlar ile baz zel llebilir kriterler aras ilikiyle ilgilidir. Yap geerlii (construct
validity), lein sadece bir kriterle deil, llen deiken veya yapnn doasyla ilgili teorik
olarak retilmi hipotezlere kar test edilmesini ierir. Yap geerlii, lein hem ilikili
(uyum geerlii) hem de ilikisiz (ayrt edici geerlii) dier yaplarla olan ilikisini kefetmeyi
salar. eitli geerlik trlerine ynelik bir okuma iin Streiner ve Norman (2008) neririm.
Eer aratrmanzda lek kullanma niyetindeyseniz ileri okumalar yapmanz iyi olacaktr:
Psikolojik testler iin Klinea (2005) ve salk lekleri iin Streiner ve Normana (2008),
ayrca salk ve medikal lmler alannda yazlm kitaplara baknz.

LEN HAZIRLANMASI
Birok aratrmada katlmclarla ilgili veri toplamak gerekir. Bu veriler, katlmclardan,
onlar deneysel srelere tabi tutmadan nce toplanan demografik bilgiler olabilir. Ya da
evrenden seilen rnekleme datlan bir lekle veri toplanyor olabilir. Kt planlanm ve
tasarlanm bir lekten, aratrma problemine uygun, kaliteli veri alnamaz. lek
hazrlarken, elde edilecek bilginin nasl kullanlacana ve hangi istatistiin kullanlacana
dikkat etmek gerekir. Aklnzdan geen istatistiksel teknie bal olarak, kendinize belirli
yollarla soru sormal ve farkl cevap formatlar salamalsnz. lek tasarlama ve yapsn
oluturma ile ilgili ihtiya duyulan baz faktrleri gelecek ksmlarda bulabilirsiniz.
Bu ksmda sadece lek tasarmna hzlca gz gezdirilmektedir, bu yzden, eer kendi
leinizi tasarlayacaksanz benzer balklar altnda daha fazla okuma yapmanz tavsiye
ederim. Bu amala hazrlanm iyi kitaplardan biri De Vausdur (2002).

Soru Trleri
leklerde yer alan pek ok soru iki grupta snflandrlabilir; kapal ve ak ulu. Kapal ulu
sorular, katlmclara, tanml seeneklerden birine yant verme olana sunar. Katlmc,
cevaplarn tik atma, arp koyma veya daire iine alma vb., iaretlemelerle verir. Sorular,
Evet/Hayr, Erkek/Kadn gibi seeneklere veya bir dizi farkl seenee sahip olabilir. rnein,

En son tamamladnz eitim dzeyi nedir (Ltfen iaretleyin)?

1. lkokul
2. Ortaokul
3. Lise
4. Yksekokul
5. Lisans
6. Ykseklisans

19
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

Kapal ulu sorularn SPSS iin gerekli olan saysal formata dntrlmesi genellikle daha
kolaydr. Veriler girilirken, Evet 1, Hayr 2; Erkek 1, Kadn 2 olarak kodlanabilir. Yukardaki
rnekte olduu gibi cevaplara atanan numaralar da SPSSe girilebilir. rnein, lisans mezunu
seenei 5 olarak kodlanabilir. Cevaplara atanan numaralar kodlama srecine yardmc olur.
Veri girmek amacyla, katlmc yantlarnn nasl numaralandrlacana karar verilmeli ve
lek boyunca tutarllk ierisinde uygulanmaldr.
Bazen, katlmclarn verecei tm cevaplar tahmin edemeyebilirsiniz- bu durumlarda
ak ulu sorulara gereksinim duyulur. Ak ulu sorularn avantaj, katlmcnn,
aratrmacnn sunduu snrl cevaplardansa, kendisine gre cevap verme zgrlnn
olmasdr. rnein:

Yaamnzdaki en byk stress kayna nedir?

_________________________________________________________________
_________________________________________________________________

Ak ulu sorulara verilen cevaplar, farkl kategoriler altnda toplanarak SPSSe girilebilir. Bu
kategoriler genellikle katlmclardan gelen cevaplarn ieriine gre belirlenir. Baz olas
kategoriler de alanda yaplan nceki aratrmalar incelendikten sonra belirlenebilir.
Belirlenen tm kategorilere numara verilir (rn. i=1, gelir=2, iliki durumu=3) ve numaralar
SPSSe girilir. Bu blmle ilgili ayrntl bilgi 2. nitede kod izelgesi hazrlama ksmnda yer
almaktadr.
Bazen ak ve kapal ulu sorularn bir arada kullanlmas ok daha iyi olur. Bu durum,
katlmclarn, kendilerine sunulan seenekler ierisinden uygun cevab vermelerini eer
uygun cevap yoksa da, Dier kategorisini aarak kendilerine ait en uygun cevab yazmalarn
salar. Katlmcnn vermek istedii cevap iin bir veya iki sra boluk braklr. Kapal ve ak
ulu sorularn bir arada kullanlmas bir alanla ilgili almann zellikle ilk aamalarnda
faydal olur. Bu sayede, belirlenen yantlarn, katlmclarn vermek istedikleri tm yantlar
yeterli dzeyde kapsayp kapsamad belirlenmi olur.

Cevap Format
Katlmclara bir soru sorduunuzda, cevap formatna da karar vermek durumundasnz.
Seeceiniz cevap formatnn, istatistiksel analizleriniz zerinde etkileri olabilir. Baz
analizler (bkz. korelasyon) kkten bye doru, geni bir aralkta deerler alan srekli
deikenler gerektirir. Eer katlmclara yalarn kategoriler halinde (rn. 30dan dk, 31-
50 aras ve 50 st) sunarsanz bu durum korelasyon analizi iin uygun bir kullanm olmaz.
Bu yzden, eer katlmclarnzn yalar ile kelime hazneleri veya z-sayglar arasndaki
20
 SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

ilikiyi belirlemek istiyorsanz katlmclarnzn yalarn yl baznda almalsnz. Sizi

uyaryorum, baz insanlar gerek yalarn sylemekten holanmazlar (rn. 30 ya st
kadnlar).
Sorularnza ait ok eitli cevap seenekleri retmeye aln. Sonrasnda bu seenekleri,
eer ihtiyacnz olursa sadeletirebilirsiniz (bkz. 8. nite). Katlmclara, sadece katlyorum
veya katlmyorum seeneklerini sunmayn- Seenekleri kesinlikle katlmyorumdan,
kesinlikle katlyoruma kadar uzanan Likert tipi bir lek kullann.

Kesinlikle katlmyorum 1 2 3 4 5 Kesinlikle katlyorum

Bu tip bir cevap lei size ok geni aralkl puan toplama imkn salar ve yapabileceiniz
istatistiksel analiz eidini arttrr. htiyacnz olan, cevaplara ait numaralandrmaya (rn.
1den 5e kadar) karar vermektir. DeVellis (2003) farkl cevap formatna sahip leklerin
gl ve zayf ynlerini iyi bir ekilde tartmtr. Cevap formatnz ne olursa olsun, net ve
anlalr bir ynergeye sahip olmanz gerekmektedir. Katlmclarnzdan kutuya tik
atmalarn m, cevab daire iine almalarn m, yoksa farkl bir iaret kullanmalarn m
istiyorsunuz? Baz katlmclarnz ilk kez lek dolduracak olabilirler. Onlarn doru bir
ekilde iaretlemeyi bilmediklerini farz edin. Ak ve net bir ynerge verin, eer gerekirse
rneklerle aklayn ve rnekleminizi oluturan bireylerle pilot testler yapn. Yzlerce
anketinizi datmadan nce, karkla yol aabilecek sorunlara dair anlamazlklar ortadan
kaldrn. leinizi tasarlarken, katlmclarnzn, sorularnz nasl yorumlayacan ve
sorularnza verecekleri cevap seeneklerinin hepsini dnn. rnein katlmclarnzn
sigara iip imediklerini merak ediyorsanz, yle bir soru sorabilirsiniz:

Sigara iiyor musunuz? (Ltfen iaretleyin) Evet Hayr

Yukardaki rnek soruda, katlmclar, sigaradan kastnzn ne olduunu sorabilirler. Sigara,

puro veya nargile. Ne kadar sigara itiklerini (iki veya sigara ya karlk iki veya paket
mi?) veya ne sklkla itiklerini (her gn veya sadece sosyal ortamlarda m?) belirlemek istiyor
musunuz? Soracanz her soruyla ne tr bilgiler elde edip, ne tr bilgileri de karacanzn
farknda olmalsnz

Sorularda Kelime Seimi

Ak ve anlalr lek maddesi yazmak gerek bir sanattr. Bu srece rehber olacak kesin
kurallar olmasa da, sorularnzn ve dolaysyla verilerinizin kalitesini arttracak baz noktalar
bulunmaktadr. lek maddelerini hazrlarken, aadakilerden kanmaya aln:
21
View publication stats

SPSS Kullanma Klavuzu: SPSS ile Adm Adm Veri Analizi

uzun ve karmak cmleler,

yan yana gelen iki olumsuz ifade,
ift ynl sorular,
bozuk ifadeler, jargonlar ve ksaltmalar,
kltre ait zel kavramlar,
e anlaml kullanlabilecek szckler,
ynlendirici sorular,
duygu ykl szckler.

Uygun olduunda cevap trleri ierisine bilmiyorum veya uygun deil seeneklerini de
ekleyebilirsiniz. Soru yazmaya ynelik daha fazla okuma yapmak iin De Vausu (2002) ve
Kline (2005) inceleyebilirsiniz.

22