etin KORUK ki Telli Cura

K TELL CURA
(KOZA A CURASI)

etin KORUK

ZET
Teke blgesinde kitelli ismi ile anlan kitelli Koza a Curas
yapsal ve almsal zellikleri bakmndan telli Curadan
farkllklar gstermektedir. Bu al mada kitelli Curann yresel,
fiziksek, tnsal ve aln zelliklerinden ayrca yrede yaygn
olarak kullanlan telliden farkll irdelenmeye al lm tr.

Anahtar Szckler: ki Telli Cura

ABSTRACT
Two-stringed Kozagac Cura, known as Two-stringed inTeke
Region, varies in terms of structural and instrumental features. In
this study, apart from the regional, physical, tonal, and playing
features of Two-stringed Cura, its difference from the Three-
stringed, which is widely used in the region, has been studied
carefully.

S.D.. Mzik Kltr Ara trma ve Uygulama Merkezi Mzik Okutman

120 Burdur E itim Fakltesi Dergisi

ki Telli Cura etin KORUK

GR
Teke yresinde kitelli olarak adlandrlan cura, yrede en yo un olarak
Burdurun avdr ilesine ba l Koza a kynde alnr. Bu yzden yrede
Koza a Curas ad ile de anlr. Altta ve stte iki teli bulunan bu sazn
toplam drt telinin olu u ve orta telinin olmay , alnacak yresel ezgilerin
zelliklerine gre nc telinin yerinin ve akordunun de i tirilerek alnmas
bu saz yredeki di er curalardan farkl klmaktadr.

1. kitelli Curann yapsal zellikleri:

Teke blgesinde tekne boyu 21 ile 25 cm, tekne a z geni li i 8 ile 12,5
cm arasnda olan sazlar cura, tekne boyu 25 cmnin zerinde, tekne a z
geni li i 12,5 ile 16 cm olan sazlar ise Telli Ba lama olarak adlandrlr.
Koza a curas, kitelli ba lama veya kitelli Burdurun avdr lesine ba l
Koza a kynde yo unlukla yaplp ve alnmaktadr. Teke blgesinde
Kaza a Curas yada kitelli ismiyle adlandrlan bu saz yapsal ve almsal
zellik bakmndan telli curadan farkllk gsterir. Dut veya kzl ardtan,
genellikle sap ve tekne btn olarak oyulur, armudi (damla) ( ekil1a-b), oval
( ekil 2a-b), ve balta ( ekil 3a-b-c), ekillerinde olmak zere tipte yaplr.
Teke blgesindeki iki ve telli ba lamalarda g s ve sap bombe verilerek
yaplr ve bu sayede el ile almda kolaylk sa lanm olur. Bu teknik en
belirgin olarak Ramazan Gngrn yapt sazlarda gzlemlenir. Zamanla
sap dzle tirilmi g se yaplan bombe de azaltlm tr. Ses deli i tekne
arkasna byke bir delik olarak de il g s zerine kk delikler olarak
alr. Son zamanlarda tekneye de delik ald grlmektedir. Bu sazlarn
boyutlarnn kk olu u Yrk ya antsnn bir gere i olarak ortaya
km tr. Gebe olan Yrk topluluklar srekli hareket halinde
olmalarndan dolay ta mas kolay olan bu ebatlardaki sazlar yapm ve
alm lardr.
kitelli veya ikitelli saz Anadolunun pek eski bir saz e idi ve
herhalde ikitelli kopuz hatras oldu u iin adn birle ik yazmak
do rudur. Bu saz imparatorlukta Msr ve Yunanistanda da ok
yayld iin baz arkiyatlar esasen birle ik yazm lardr.
Yunanllar kitelis ekline sokmu lardr. XVI. Yzyl ba lar
Rumelisinin nl halk airi Kaygusuz Abdal, saz ve ahenklere
ayrd messir manzumesinde onu yle anar:

Otuz kopuz, krk e te, elli kl rebab

Hub alnsun odada ikitelli saz ile.

stanbulda ikitelli bazen iftetelli oyun adyla anlamda e olarak ta

kullanlm t (Herhalde oyunda ald iin). stanbulda Bakrkye ba l bir
kentin ad hala ikitelli kydr.(Gazimihal 1975: 123)

Burdur E itim Fakltesi Dergisi 121

 etin KORUK ki Telli Cura

ekil 1 a Armudi tipteki kitelli cura Ekinci, A.

ekil 1 b Armudi tipteki kitelli cura Ekinci, A.

Armudi tipteki ikitelli curann lleri:

Tel boyu 51 cm
Tekne boyu 25 cm
Tekne eni 12 cm
Tekne derinli i 12 cm
Sap boyu 32,3 cm
Burguluk boyu 14 cm
Tm boy 71,5 cm
Sapn st e ik ksmndaki geni li i 2,2 cm
Sapn son perde ksmndaki geni li i 3 cm

122 Burdur E itim Fakltesi Dergisi

ki Telli Cura etin KORUK

ekil 2 a Oval tipteki kitelli cura Ekinci, A.

ekil 2 b Oval tipteki kitelli cura Ekinci, A.

Oval tipteki ikitelli curann lleri:

Tel boyu 49 cm
Tekne boyu 23 cm
Tekne eni 10,4 cm
Tekne derinli i 10,4 cm
Sap boyu 31,8 cm
Burguluk boyu 6,8 cm
Tm boy 61,5 cm
Sapn st e ik ksmndaki geni li i 2 cm
Sapn son perde ksmndaki geni li i 3 cm

Burdur E itim Fakltesi Dergisi 123

 etin KORUK ki Telli Cura

ekil 3 a Balta tipteki kitelli cura (Parlak 2000 : 122)

ekil 3 b Balta tipteki kitelli cura (Parlak 2000 : 122)

ekil 3 c (Parlak 2000 : 123)

124 Burdur E itim Fakltesi Dergisi

ki Telli Cura etin KORUK

ekil 4

Burdur E itim Fakltesi Dergisi 125

 etin KORUK ki Telli Cura

2. kitelli Curann almsal zellikleri

ki telli koza a curasn yrede kullanlan telli curalardan ayran iki
nemli zellik vardr. Bunlardan ilki tellerinin iki sra altta, iki sra stte olmak
zere drt telli olu u ve orta telinin olmay dr. Bu tel dizimindeki akort ekli
birinci ikinci ve nc tel ayn sese, drdnc tel ise di er telin sesinden
tam drtl aralk pes olacak ekilde akortlanr. kitelli alclarnn nota
bilmeyenleri akort sistemlerini anlatrken tel ayn ses, drdnc tel biraz
kabadr(kalndr) diye, nota bilenleri ise, Alt iki tele la (piyanoya gre do), st
iki tel la re sesleriyle adlandrrlar.(piyanoya gre do fa) akort sesleri Si ve Re
arasndadr ve kullandklar telin ekimine gre de de i ir, tel inceldike
yaptklar akort da tizle ir. Akort iin herhangi bir ses kayna kullanmazlar,
kulaklarna yerle mi olan tnya gre akortlarn yaparlar. Kullandklar
tellerin kalnl gelenlikle 0,16 ile 0,18 mm dir. Baz ustalar ilk teli
0,16mm drdnc teli 0,18mm kullanrlar. Krk hava, Oynak hava (Oyun
havas) ve Teke zortlatmalar bu tel dizimiyle alnr. ( ekil 5) kinci nemli
zellik ise, tel diziminde, almda kullanlan tekni e ve alnan ezgilere gre
yaplan de i ikliktir. ekil 5de gsterilen nolu tel ortaya ekilir ve akord,
alt iki tel la la (piyanoya gre do) orta tel re (piyanoya gre fa), st tel mi
(piyanoya gre sol) olarak de i tirilir. Bu de i iklik Parmakla dvme, itme,
ekme, tarama tekniklerini kullana bilmek ve Gurbet havas, Av ar beyleri
gibi ezgileri alabilmek iin yaplr.( ekil 6) on drt perdelidir ve perdeleri
misine veya zel bir sarm tekni i ile bakr metal telle ba lanr, bu perde
ba lama tekni i yredeki di er curalarda da grlr. ( ekil 7)

ekil 5 kitelli Curann tel dizimi (Ekinci 1993:13)

126 Burdur E itim Fakltesi Dergisi

ki Telli Cura etin KORUK

ekil 6 kitelli curann telliye evrilmi tel dizimi (Ekinci 1993:13)

ekil 7 kitellinin metal telle ba lanan perdeleri Ekinci, A.

Burdur E itim Fakltesi Dergisi 127

 etin KORUK ki Telli Cura

ki telli ve telli ba lamalarda sap bir buuk oktav ses

kapasitesine sahip olup perdeler tampere sistemdedir. Perde
saylar yedi ile oniki arasna de i en bu sazlarda alt tel (ak) La
kabul edildi inde perdeler yledir:

Dikkat edildi i taktirde bu sazlarda Re diyez, Sol diyez perdeleri

bulunmamakta ve sap uygun olmasna kar n perdeler bir oktavda
son bulmaktadr. Yresel mzik kltrnde ekillenen bu anlay ,
Anadolunun el ile alnan di er sazlarnda oldu u gibi Asya
sazlarnda da vardr.(Parlak 2000 : 119)

3.1. kitelli curann perde oran, frekans ve frekans oranlarnn

hesaplanmas:
Perde Oran Hesaplanmas:
Perde oran hesaplanmak istenilen perdenin alt e i e olan uzakl nn,
kendisinden sonra gelen perdenin alt e i e olan uzakl na blnmesi ile
hesaplanr.
Lann alt e ige olan uzakl (bo tel) 51 cm
Si Bemol perdesinin alt e i e uzakl 48,1 cm
51 / 48,1 = 1,06029
Di er perdelerin birbirlerine olan oranlar da ayn sistemle hesaplanarak
tabloda verilmi tir.
Perde llerine Gre Frekansn Hesaplanmas:
Frekans hesaplanmak istenilen perdenin kendisinden nce gelen
perdenin, perdeye oran ile frekans arplarak hesaplanr. lann si bemole
olan oran ile lann frekansnn arpm Si bemoln frekansn verir.
La 440
Lann Perde oran 1,06029
440 * 1,06029 = 466,53
Di er perdelerin frekanslar da ayn sistemle hesaplanarak tabloda
verilmi tir
Frekans Orannn Hesaplanmas:
Frekans oran hesaplanmak istenilen perdenin frekans, kendisinden
sonra gelen perdenin frekansna blnmesi ile hesaplanr. Lann frekansnn
Si bemoln frekansna blnmesi ile Si bemoln frekans oran bulunur.
La 440
Si bemol 466,53
440 / 466,53 = 0,95426
Di er perdelerin frekans oranlar da ayn sistemle hesaplanarak tabloda
verilmi tir

128 Burdur E itim Fakltesi Dergisi

ki Telli Cura etin KORUK

3.2. Tel boyu 51 cm olan Armudi tipteki ikitelli curann perde ve frekans
lmleri:

Kullanlan
Perde Frekans
Sesler perde Frekans
Oranlar Oranlar
lleri
La (Bo Tel) 51 1,06029 440 0,94314
Si b. 48,1 1,04793 466,53 0,95426
Si 45,9 1,06005 488,89 0,94336
Do 43,3 1,06650 518,24 0,93764
Do d. 40,6 1,05181 552,71 0,95074
Re 38,6 1,12865 581,35 0,88601
Re d. Yok
Mi 34,2 1,06542 656,14 0,9386
Fa 32,1 1,05246 699,07 0,95016
Fa d. 30,5 1,05536 735,74 0,94754
Sol 28,9 1,13333 776,47 0,88235
Sol d. Yok
La 25,5 1,07595 880 0,92941
Si b. 23,7 1,04405 946,84 0,95781
Si 22,7 1,06075 988,55 0,94273
Do 21,4 1,12042 1048,6 0,89252
Do d. Yok
Re 19,1 1174,87

4. SONU

kitelli Koza a curasn ustalkla icra eden yrenin en nemli sanatlar

mer Ali nce, Nuri zyurt, akir zyurt, Kerim zyurt, Habip zyurt, Yusuf
Gk, Sabri zdemirdir. Bu aile ekolnn son temsilcilerinden Faik nce iyi
bir cura ustasdr ve T.R.T repertuarna derledi i pek ok trky
kazandrm bir mahalli sanatdr. 10.06.2004 tarihinde Antalyada
yapt mz alan ara trmasnda Faik nce ile gr memizde Koza a
Curasndan yukarda aklad mz zellikleriyle bahsetmi fakat kendisinin
bu curay de il de Av ar Curas olarak adlandrd bir curay ald n tespit
etmi tik. Faik ncenin Av ar curas diye adlandrd cura; tekne boyu 23,5
cm, tekne a z 14,5 cm, tekne derinli i 11cm, tel boyu 35,5 cm telli ve on
be perdelidir. Faik nce tarafndan enstrman yapmcs smail lmeze
yaptrlm tr ve yrede bu curay sadece kendisi kullanmaktadr. kitellinin

Burdur E itim Fakltesi Dergisi 129

 etin KORUK ki Telli Cura

akordunun di er halk mzi i sazlarnn akordu ile uyu mad n, bu yzden

toplu almada sorun ya ad n belirterek Av ar Curas diye adlandrd
curay, 40 cm tekne boyunda ksa sapl bir ba lamann bir oktav tizini
olu turmak ve akort sorununu ortadan kaldrmak amacyla kulland n
belirtmi tir. Yapt mz alan ara trmalarnda gr t mz Koza al di er
cura ustalar Av ar curasn benimsemediklerini ve yrenin gelene iyle
uyu mad n belirtmi lerdir. Faik ncenin ya ad sorunun temelini yrede
kullanlmayan 40 cm veya daha byk tekne boylu ba lamalar ile kitellinin
uyu mamas olu turmaktadr. Bu byklkteki ba lamalar yrenin mzik
kltrne ok yakn tarihte girmi tir. Dolaysyla gelene inde olmayan byk
ebatl bu sazlarla uyu mamas son derece ola andr. Di er yre sazlar ile
kitelli Curann ses aralklarnn ayn olmas, yzyllardr yrede, di er yre
sazlar ile birlikte alnmas kitellinin di er yre sazlar ile arasnda akort
sorununun olamayaca nn birer gstergesidir.

KAYNAKA

Ekinci A. (2004) Burdur merkezde kitelli Cura zerine yapt m ki isel

gr me.

Gazimihal, M.R. (1975) lkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarmz, Ankara:

Kltr Bakanl M FAD Yay. 15

Parlak, E. (2000) Trkiyede el ile ( elpe) ba lama alma gelene i ve al

teknikleri. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar,

130 Burdur E itim Fakltesi Dergisi