Osnove istraživanja u sportu i

fizičkom vaspitanju

ANTROPOLOŠKI STATUS
(Psihosomatski status)

Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Novi Sad

dr Željko Krneta
 PROBLEMI ISTRAŽIVANJA

Interesantni su naročito sledeći problemi:

• praćenje biološkog, motoričkog, psihološkog i
zdravstvenog statusa dece, omladine i odraslih,
• izrada i provera različitih tretmana (planova i
programa vežbanja) u predškolskim ustanovama,
školama, sportskim i sportsko-rekreativnim
klubovima,
• usmeravanje dece u za njih najprimerniju sportsku
disciplinu,
 PROBLEMI ISTRAŽIVANJA

• izbor nadarenih za aktivno i intenzivno bavljenje

odgovarajućim sportskim aktivnostima,
• transformisanje sposobnosti i karakteristika dece,
odraslih, a posebno sportista,
• prognoziranje rezultata vežbanja (nivoa sposobnosti i
karakteristika), a posebno u sportu (sportska forma,
takmičarski uspesi) i dr.
 MODEL ISTRAŽIVANJA

Da bi rešavali navedene probleme mora se adekvatno

opisati sistem kojeg proučavamo – čoveka. Jedan od
modela koji se upotrebljava za opisivanje čoveka,
odnosno sportiste, je psihosomatski status, odnosno
šire - antropološki status.
Model antropološkog statusa čoveka podrazumeva niz
dimenzija, odnosno faktora (karakteristika i sposobnosti)
čiji je varijabilitet toliki da se mogu diferencirati razlike
među ljudima i definisati odgovarajući status svakog
pojedinca.
 DIMENZIJE ANTROPOLOŠKOG STATUSA

• morfološke karakteristike tela,

• funkcionalne sposobnosti,
• motoričke sposobnosti,
• kognitivne (intelektualne) sposobnosti,
• konativne karakteristike (osobine ličnosti),
• vrednosti i stavovi,
• mikrosocijalni status,
• socijalni status i
• zdravstveni stautus.
 DIMENZIJE ANTROPOLOŠKOG STATUSA

Poznato je da svaka od nabrojanih domenzija ima

svoj sopstveni zakon razvoja, a da sa odgovarajućim,
manjim ili većim koeficijentom učešća učestvuje u
definisanju gneralnog antropološkog statusa svake
osobe.
Prikazaćemo model sa ograničenim brojem faktora, i
to onih koji definišu najprepoznatljiviji deo čoveka
kao bio-psiho-socijalnog bića, i koji su do sada
najviše proučeni.
 MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE

Definišu čoveka na osnovu njegovih morfoloških

obeležja, a najčešće pomoću odgovarajućih
antropometrijskih mera, odnosno karakteristika.
Morfološki status, najčešće se definiše kao :
1) longitudinalna dimenzionalnost skeleta,
2) transverzalna dimenzionalnost skeleta,
3) volumen i masa tela, i
4) potkožno masno tkivo.
 FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI

Određuju efikasnost funkcionisanja najvažnijih

organskih sistema. One se definišu kao:
• stabilnost i raspon funkcionisanja kardiovaskularnog
sistema,
• stabilnost i raspon funkcionisanja respiratornog
sistema, i
• stabilnost i raspon funkcionisanja gastrointestinalnog
sistema.
 MOTORIČKE SPOSOBNOSTI

Određuju efikasnost rešavanja motoričkih problema u

raznim motoričkim aktivnostima. Ti problemi mogu
da budu različito složeni, da zahtevaju različitu
energetsku potrošnju, različitog trajanja, brzine
izvođenja, različite trajektorije kretanja, itd., pa
se, prema modelu Gredelja, Metikoša, A. Hošek i
Momirovića (1975) mogu definisati na sledeći način:
 MOTORIČKE SPOSOBNOSTI

• efikasnost mehanizma za strukturiranje pokreta,

koji je odgovoran za koordinaciju pokreta, ili
efikasnost rešavanja složenih motoričkih zadataka, i
za kreaciju i reprodukciju motoričkog ritma,
• efikasnost mehanizma za regulaciju intenziteta
ekscitacije motoričkih neurona, koji je odgovoran
za količinu sile mišića koja se može manifestovati u
jedinici vremena,
 MOTORIČKE SPOSOBNOSTI

• efikasnost mehanizma za regulaciju trajanja

ekscitacije motoričkih neurona, koji je odgovoran
za količinu rada određenih grupa mišića, tj. za
različite tipove statičke i repetitivne snage i
• efikasnost mehanizma za sinergijsku regulaciju i
regulaciju tonusa efektorskih mišića, koji je
odgovoran za brzinu pokreta, za uspostavljanje i/ili
održavanje ravnoteže tela, fleksibilnost ili amplituda
pokreta u pojedinim zglobovnim sistemima i za
preciznost pojedinih pokreta.
 KOGNITIVNE SPOSOBNOSTI

Odgovorne su za efikasnost prijema, prepoznavanja,

čuvanja i obrade informacija kod ljudi. Prema kibernetskom
modelu kognitivnih funkcija Momirovića, K. Bosnar i S.
Horge (1982), kognitivne sposobnosti se mogu definisati
kao:
• efikasnost perceptivnog procesora,
• efikasnost serijalnog procesora,
• efikasnost paralelnog procesora,
• efikasnost pretraživanja dugotrajne memorije i
• efikasnost pretraživanja kratkotrajne memorije.
 KONATIVNE KARAKTERISTIKE

Opisuju efikasnost regulacije i kontrole ponašanja ljudi.

Prema kibernetičkom modelu Momirovića, S. Horge i K.
Bosnar (1984), ove osobine se mogu definisati kao:
• regulacija aktiviteta, koja se na ekstremnim
vrednostima manifestuje kao ekstravertirano, odnosno
introvertirano ponašanje,
• regulacija organskih funkcija, koja se na negativnom
ekstremu manifestuje kroz različite oblike
konverzivnog ili histeričnog ponašanja i funkcionalne
poremećaje funkcija različitih organa,
 KONATIVNE KARAKTERISTIKE

• regulacija reakcija odbrane, koja se na negativnom

ekstremu manifestuje kao anksiozno ponašanje,
• regulacija reakcija napada, koja se na negativnom
ekstremu manifestuje kao agresivno ponašanje,
• koordinacija regulativnih funkcija, koja se na
negativnom ekstremu manifestuje kao disocirano
ponašanje,
• integracija regulativnih funkcija, koja se na negativnom
ekstremu manifestuje kao nemogućnost adaptacije na
socijalno polje.
 VREDNOSTI I STAVOVI

Određuju odnos osobe prema opštim i specifičnim

prirodnim i društvnim pojavama. Vrednosti su u uskoj
vezi sa stavovima, kao stečenoj tendenciji da se reaguje
na određeni način prema različitim objektima i
pojavama.
Vrednosti i stavovi se stiču, stabilizuju i menjaju u toku
celog procesa socijalizacije i pod velikim su uticajem
neposredne socijalne okoline, a naročito porodice.
 MIKROSOCIJALNI STATUS

Određuje se položajem pojedinca u nekoj grupi, u

kojoj nalazi zadovoljavanje individualnih ili
socijalnih potreba.
Taj se položaj definiše u odnosu na količinu, kvalitet
i intenzitet interpersonalnih relacija sa ostalim
članovima referentne grupe, kao i na položaj u
hijerarhiji uloga koje su u funkciji efikasnosti grupe.
 SOCIJALNI STATUS

Definisan je položajem pojedinca u hijerarhijskoj

podeli društvenih uloga. Generalni socijalni status,
prema modelu Sakside i Petrovića (1972), sadrži
sledeće subsisteme:
• institucionalni - profesionalni status, društveno-
politički status,
• socijalizacijski - edukacioni status, primarni
rezidencijalni status,
• sankcijski (posledični) – ekonomski status, aktualni
rezidencijalni status.