1

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ
ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ
Αναπλ. Καθηγητής Γιώργος Νάνος

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Ι
Σημειώσεις για ειδικά θέματα

Βόλος 2014
 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αυτές οι σημειώσεις γράφηκαν για συγκεκριμένα θέματα που καλύπτονται στο
μάθημα Δενδροκομία Ι για να βοηθήσουν τους φοιτητές να κατανοήσουν μερικά
αντικείμενα πιο απλά σε σχέση με την παρουσίαση τους στο βιβλίο και να γνωρίσουν
κάποιες καινοτομίες που δεν περιέχονται στο βιβλίο. Δεν αποτελούν αντικείμενο που
θα οδηγήσει σε γνώσεις που απαιτούνται για την επιτυχία στις εξετάσεις, αλλά σκοπό
έχουν την εκ παραλλήλου μελέτη (!?) των σημειώσεων με το βιβλίο.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η συμπεριφορά ενός πολύπλοκου οργανισμού, όπως είναι ένα οπωροφόρο δέντρο,
εξαρτάται από τη γενετική του σύσταση, τις καλλιεργητικές φροντίδες και το
περιβάλλον. Ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν ζημιές στην ηρτημένη παραγωγή
αλλά, πολύ συχνά, και στο φυτικό κεφάλαιο με αποτέλεσμα τις απώλειες παραγωγής
και εισοδήματος για περισσότερα του ενός έτη. Ζημιές από χαλάζι, ανεμοθύελλα,
πλημμύρες, υψηλές θερμοκρασίες και, πάνω από όλα, παγετούς είναι συνηθισμένες
και τόσο εκτεταμένες μερικές χρονιές που επηρεάζουν την οικονομία ολόκληρων
περιοχών. Ελάχιστα μόνο στοχευμένα στοιχεία θα δοθούν κατωτέρω για κάθε
περιβαλλοντικό παράγοντα και πως αυτός επηρεάζει τα οπωροφόρα.

ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
Ο ήλιος προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για τη φωτοσύνθεση και θέρμανση
του οπωρώνα. Δευτερευόντως είναι συχνά απαραίτητος για τη δημιουργία
επιχρώματος (κόκκινο χρώμα φλοιού) σε καρπούς (ποιοτικό και διατροφικό στοιχείο)
και τη διαφοροποίηση ανθοφόρων οφθαλμών για την επόμενη χρονιά (ουσιαστικά η
ηλιακή ακτινοβολία μέσω της φωτοσύνθεσης παράγει υδατάνθρακες και η επάρκεια
αυτών συγκεκριμένη εποχή για κάθε είδος βοηθά στη διαμόρφωση περισσότερων
ανθοφόρων οφθαλμών και μείωση του φαινομένου της παρενιαυτοφορίας σε
συνδυασμό με τροποποίηση των σχέσεων συγκεντρώσεων και δράσης των φυτικών
βιορυθμιστών). Βέβαια η υψηλή ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει υπερβολική
αύξηση της θερμοκρασίας στα εκτιθέμενα φυτικά μέρη (κύρια φύλλα, καρπούς,
φλοιό κορμού νεαρών δέντρων, και, σε περιπτώσεις έντονου κλαδέματος, όλο το
φυτικό σκελετό) με αποτέλεσμα ζημιές από ηλιόκαυμα, λόγω της υψηλής
περιεκτικότητας των φυτικών μερών σε νερό και της υψηλής θερμοχωρητικότητας
του νερού. Σκίαση από αντιχαλαζικά δίκτυα πάνω από τις σειρές των δέντρων,
βάψιμο των κορμών (ή και βραχιόνων αν είναι εκτεθειμένοι) με ασβέστη ή λευκό
πλαστικό χρώμα, εφαρμογή καολίνη (ορυκτού σε υδρόφιλη μορφή για ψεκασμό της
κόμης), ψεκασμός των δέντρων με νερό κατά τις θερμές ώρες της ημέρας με μπεκ
τοποθετημένα πάνω από την κόμη, και σωστή διαμόρφωση και κλάδεμα, ώστε η νέα
βλάστηση να προστατεύει τους καρπούς (ιδιαίτερα στα νάνα δέντρα μηλιάς και
αχλαδιάς που σήμερα επεκτείνονται), είναι μέθοδοι που μειώνουν το ηλιόκαυμα ή
ανακλούν μέρος της προσπίπτουσας ακτινοβολίας και μειώνουν τη θέρμανση του
δέντρου και σαν αποτέλεσμα μειώνουν και τη χρήση νερού και την καταπόνηση που
δέχεται αυτό.

ΑΝΕΜΟΣ
 3

Ο άνεμος είναι χρήσιμος στις εξής περιπτώσεις: ελαφρύς άνεμος κατά τις αίθριες
νύχτες το Χειμώνα και αρχές Άνοιξης ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο παγετού, ελαφρύς
άνεμος κατά την άνθιση βοηθά στην επικονίαση των ανεμόγαμων ειδών, όχι δυνατοί
άνεμοι γενικά μειώνουν τον κίνδυνο επέκτασης ασθενειών (Άνοιξη – Καλοκαίρι,
καθώς στεγνώνουν από υγρασία τα φυτικά μέρη σχετικά γρήγορα) και δροσίζουν
κατά τους θερινούς μήνες σε περιόδους καύσωνα, αλλά αυξάνουν τη διαπνοή και
επομένως τις ανάγκες του φυτού σε νερό. Αν αυτές οι ανάγκες δεν μπορούν να
καλυφθούν από απορρόφηση νερού στις ρίζες και τη μεταφορά του μέσω των
αγγείων στο υπέργειο τμήμα, τα στομάτια των φύλλων κλείνουν και μειώνεται ο
καθαρός ρυθμός φωτοσύνθεσης και παραγωγής υδατανθράκων του φυτού. Αυτό
συμβαίνει καθημερινά τις μεσημβρινές ώρες του θέρους στα περισσότερα
οπωροφόρα ανεξάρτητα το πόσο νερό έχουν διαθέσιμο οι ρίζες.
Δυνατοί άνεμοι είναι επιβλαβείς στην άνθιση (παρεμποδίζεται η πτήση των
επικονιαστών εντόμων) και κατά την περίοδο ανάπτυξης των καρπών, οπότε και
προκαλείται ποιοτική υποβάθμιση (μωλωπισμοί, γδαρσίματα φλοιού), πτώση καρπών
ή και σπάσιμο ολόκληρων κλάδων, ενώ παρεμποδίζονται οι ψεκασμοί
φυτοπροστατευτικών.
Ζεστοί ξηροί άνεμοι παρεμποδίζουν την επικονίαση (στεγνώνει το στίγμα στην
ελιά το Μάιο) και το καλοκαίρι (λίβας) προκαλούν καταπόνηση στα δέντρα και
μείωση της παραγωγής (μηλιά, ακτινιδιά) λόγω του κλεισίματος των στοματίων.
Προστασία από τους ανέμους εφαρμόζεται σε κάποια ευαίσθητα οπωροφόρα όπως
ακτινιδιά, εσπεριδοειδή, γιγαρτόκαρπα με χρήση ανεμοφρακτών από κυπαρίσσια,
ευκαλύπτους, αλμυρίκια, καλάμια και (μόνο σε φυτώρια) με κατακόρυφα
τοποθετημένα πλαστικά δίκτυα. Η ύπαρξη αντιχαλαζικών δικτύων προστατεύει εν
μέρει από τους ανέμους. Η χρήση υψηλών δέντρων για ανεμοφράκτη προκαλεί
σκίαση στις γειτονικές σειρές των καλλιεργούμενων φυτών αλλά και ανταγωνισμό
των ριζών τους για θρεπτικά και νερό. Οι άνεμοι που μεταφέρουν σταγονίδια
θαλασσινού νερού θα προκαλέσουν σημαντική ζημιά στα ευαίσθητα στο αλάτι φυτά
όπως τα εσπεριδοειδή.

ΧΑΛΑΖΙ
Το χαλάζι δημιουργείται από τη βίαιη ανοδική κίνηση σύννεφων και την απότομη
ψύξη των υδρατμών κάτω από ορισμένες κλιματικές συνθήκες. Αρχικοί
παγοκρύσταλλοι ξεκινούν τη δημιουργία τεμαχιδίων πάγου, ανάλογα τις συνθήκες
αποκτούν διάφορα μεγέθη και σχήματα και, αφού μεταφερθούν με τα νέφη, πέφτουν
με τη βαρύτητα ξανά στη γη σε κάποια απόσταση. Το χαλάζι δημιουργείται κύρια
από το Μάιο έως το Σεπτέμβριο. Οι ζημιές που προκαλεί είναι καταστροφή του
φυλλώματος, μωλωπισμοί και πτώση καρπών και σχίσιμο του φλοιού των βλαστών
με μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες στην υγεία και παραγωγικότητα του
οπωροφόρου. Η προστασία από το χαλάζι είναι δύσκολη και αυτή τη στιγμή
εκτελείται κύρια από τον ΕΛ.Γ.Α. σε δενδροκομικές περιοχές της Θεσσαλίας (Αγιά)
και Κεντρικής Μακεδονίας. Στην Αγιά έχει τοποθετηθεί δίκτυο ‘κανονιών’
ασετυλίνης και με τη βοήθεια ειδικού ραντάρ στη Λάρισα, όταν εντοπισθεί
χαλαζοφόρο νέφος να κινείται προς την περιοχή, τα κανόνια λειτουργούν παράγοντας
ηχητικό σήμα το οποίο και ‘σπάζει’ τους χαλαζόκοκκους σε μικρότερα κομμάτια.
Στην Κεντρική Μακεδονία και μέρος της Θεσσαλίας ραντάρ από τη Θεσσαλονίκη ή
τη Λάρισα, αντίστοιχα, εντοπίζουν χαλαζοφόρα νέφη και την κίνηση τους και με τη
βοήθεια αεροσκαφών γίνεται ‘σπορά’ μέσα στο νέφος ιωδιούχου αργύρου ή
μολύβδου, οι πυρήνες του οποίου απομακρύνουν μόρια νερού από τους
παγοκρυστάλλους με αποτέλεσμα να τους ‘μικραίνουν’ και να πέφτουν σαν βροχή.
 4

Επίσης κανόνια εξαπολύουν οβίδες με ιωδιούχο άργυρο προς τα χαλαζοφόρα νέφη

(στο μέλλον ελπίζουμε να χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην Ελλάδα). Τέλος, σε
πολλές περιοχές του κόσμου και ατομικά για όποιον ενδιαφέρεται στην Ελλάδα (με
υψηλή επιδότηση του ΕΛΓΑ σήμερα), τοποθετούνται πλαστικά δίκτυα πάνω από τις
σειρές της καλλιέργειας που παρεμποδίζουν τους χαλαζόκοκκους να φτάσουν τα
φυτά. Τα πλαστικά δίκτυα μαζεύονται πάνω από τη γραμμή το Φθινόπωρο και
απλώνονται στη θέση τους μετά την άνθιση, καθώς παρεμποδίζουν το πέταμα των
μελισσών που βοηθούν στη γονιμοποίηση αρκετών οπωροφόρων που καλύπτονται με
δίκτυα. Τα δίκτυα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τη σκίαση των καλλιεργειών.
Αρχικά το προτεινόμενο χρώμα των δικτύων ήταν μαύρο, μετά έγινε λευκό και
πρόσφατα γκρι, καθώς αυτό φαίνεται λιγότερο και επομένως παραμορφώνει το τοπίο
λιγότερο από τα προηγούμενα. Πρόσφατα, διάφορα άλλα χρώματα δικτύων
μελετώνται στα οπωροφόρα (και πολύ περισσότερο στα λαχανικά) για την
αποτελεσματικότητά τους στη φυσιολογία του δέντρου (βλαστική ανάπτυξη,
φωτοσύνθεση, καταπόνηση) και την ποιότητα του καρπού (χρώμα φλοιού, γευστική
ποιότητα).

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
ΕΥΝΟΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΥΨΗΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ
Κάθε οπωροφόρο έχει ανάγκη μιας ποσότητας θερμότητας για να βλαστήσει και
καρποφορήσει κανονικά. Σε πιο ψυχρά κλίματα η παραγωγή και η ποιότητα των
καρπών σε πολλά οπωροφόρα θα είναι μειωμένη και η καλλιέργεια μη εμπορική. Το
σύνολο των μονάδων θερμότητας για κάθε ποικιλία είναι μια σχέση μεταξύ
θερμοκρασίας κάθε ημέρας (όρια παίρνονται μεταξύ 10 και 28 ºC) και καρπικής
περιόδου (ημέρες από την πλήρη άνθιση έως τη συγκομιδή). Έτσι μια πρώιμη
ποικιλία ροδακινιάς (ωρίμανση νωρίς τον Ιούνιο) απαιτεί 400 μονάδες, ενώ μια μέσης
εποχής (μέσα Ιουλίου) ωρίμανσης 800. Οι κερασιές απαιτούν κάτω από 500 μονάδες,
οι μηλιές πάνω από 1500 και η ακτινιδιά 1800. Αχλαδιά, ευρωπαϊκή δαμασκηνιά
(Prunus domestica), μηλιά και κερασιά καρποφορούν και σε περιοχές με
χαμηλότερες σχετικά θερμοκρασίες κατά τη βλαστική περίοδο από τη ροδακινιά και
βερικοκιά, ενώ η αμυγδαλιά απαιτεί σημαντικά υψηλότερες θερμοκρασίες για να
συμπληρώσει τον ετήσιο κύκλο της. Τα υποτροπικά είδη (εσπεριδοειδή, ελιά)
απαιτούν ακόμη υψηλότερες θερμοκρασίες και τα τροπικά είδη (μπανανιά, μάνγκο,
ανανάς) τις υψηλότερες (και, καλύτερα, τη μακρύτερη διάρκεια βλαστικής περιόδου).
Έτσι η ροδακινιά φυσικά θα μπορούσε να καλλιεργηθεί στη Γερμανία, αλλά η
παραγωγή και ιδιαίτερα η ποιότητα των καρπών θα ήταν χαμηλή. Όπως είναι
κατανοητό, οι μονάδες θερμότητας σχετίζονται με την πρωϊμότητα μιας ποικιλίας σε
συγκεκριμένο μικροκλίμα. Εκτός της καθυστέρησης της άνθισης, μερικά είδη
οπωροφόρων στις βόρειες χώρες (π.χ. τα κεράσια ωριμάζουν τον Ιούλιο στη
Γερμανία) θα ωριμάσουν πιο αργά τους καρπούς τους σε σχέση με την Ελλάδα (τα
αντίστοιχα κεράσια ωριμάζουν μέσα Ιουνίου), κύρια λόγω της καθυστέρησης
συσσώρευσης των μονάδων θερμότητας που απαιτούνται από την άνθιση έως την
ωρίμανση των καρπών. Φυσικά, δροσερή άνοιξη θα καθυστερήσει και την ωρίμανση
των αντίστοιχων κερασιών για λίγες ημέρες στην Ελλάδα. Μεγαλύτερο είναι το
πρόβλημα των ειδών που ωριμάζουν αργά τους καρπούς τους και επομένως απαιτούν
πολλές μονάδες θερμότητας. Εδώ η διάρκεια της βλαστικής περιόδου (να το θέσουμε
χονδροειδώς από τον τελευταίο παγετό της Άνοιξης έως τον πρώτο παγετό του
Φθινοπώρου) είναι καθοριστική στο αν μια ποικιλία μπορεί να καλλιεργηθεί σε μια
περιοχή.
 5

ΕΥΝΟΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΜΗΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ

Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα απαιτούν ψύχος κατά την περίοδο ληθάργου για να
ανθίσουν κανονικά την Άνοιξη. Αν δεν δεχθούν αρκετό ψύχος, τότε οι ανθοφόροι
οφθαλμοί νεκρώνονται ή δίνουν ατελή άνθη, η ανθοφορία είναι παρατεταμένη, η
καρπόδεση μικρή και η ποιότητα (μέγεθος, σχήμα) των καρπών κακή. Οι ανάγκες σε
ψύχος των ανθοφόρων οφθαλμών κάθε κύριου φυλλοβόλου οπωροφόρου φαίνονται
στον Πίνακα 1. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι δραστικές είναι οι θερμοκρασίες κάτω
των 7 ºC αλλά και άνω του μηδενός. Οι οφθαλμοί είναι ικανοί να συσσωρεύουν ώρες
που η θερμοκρασία βρίσκεται στα ανωτέρω όρια. Στη ροδακινιά δραστικές
θερμοκρασίες είναι μεταξύ 2,5 και 9,1 ºC. Θερμοκρασίες άνω των 16 ºC αφαιρούν
συσσωρευμένες ώρες χαμηλών θερμοκρασιών, ενώ θερμοκρασίες κάτω του μηδενός
δεν προσθέτουν ώρες στο βιολογικό ρολόι των ανθοφόρων οφθαλμών. Ώρες χαμηλών
θερμοκρασιών στα όρια που προαναφέρθηκαν έχουμε <200 για τη νότια Κρήτη,
>700 για το Βόλο, και >1000 για τη Θεσσαλία – Μακεδονία. Οι ανάγκες σε χαμηλές
θερμοκρασίες μπορεί να καλυφθούν μερικά μόνο και με τη χρήση κάποιων χημικών
ουσιών, που συνήθως δεν επιτρέπονται στην ολοκληρωμένη παραγωγή ή δεν
εμπορεύονται πια στην Ευρώπη.
Η ελιά είναι το μοναδικό υποτροπικό είδος που απαιτεί ώρες χαμηλών
θερμοκρασιών για τη διακοπή του ληθάργου και την κανονική ανάπτυξη των
ανθοφόρων οφθαλμών της σε ανθοταξίες με τέλεια άνθη. Οι κρίσιμες θερμοκρασίες
είναι κάτω από 10 έως 16 ºC και τις χαμηλότερες θερμοκρασίες και τη μεγαλύτερη
διάρκεια σε αυτές τη χρειάζονται οι ποικιλίες της κεντρικής και βόρειας Ελλάδας
(Κονσερβολιά, Χονδρολιά Χαλκιδικής) (αρκετές εκατοντάδες ώρες στις ανωτέρω
θερμοκρασίες), ενώ την ελάχιστη διάρκεια και υψηλότερες θερμοκρασίες απαιτούν οι
ποικιλίες της νότιας Ελλάδας (Κορωνέικη).
Τέλος, τα σπέρματα πολλών φυλλοβόλων οπωροφόρων και της ελιάς έχουν επίσης
λήθαργο και απαιτούν παραμονή για συγκεκριμένες ώρες (συνήθως μερικές
εκατοντάδες) σε θερμοκρασίες 2 έως 7 ºC. Τα σπορόφυτα μερικών οπωροφόρων μας
είναι χρήσιμα ως υποκείμενα για τον εμβολιασμό σε αυτά των εμπορικών ποικιλιών.
Ελλείψει ικανού ψύχους τα σπέρματα δεν βλαστάνουν ή τα σπορόφυτα είναι
καχεκτικά και ακατάλληλα για χρήση τους ως υποκείμενα στον πολλαπλασιασμό.

Πίνακας 1. Ώρες χαμηλών θερμοκρασιών που απαιτούνται ανά είδος οπωροφόρου για
την κανονική διακοπή ληθάργου των ανθοφόρων οφθαλμών
Είδος οπωροφόρου Ώρες με θερμοκρασίες 0-7 ºC
Μηλιά 1000-1600
Αχλαδιά 500-1000
Κυδωνιά <500
Ροδακινιά 400-800 (αλλά και cvs με 100)
Κερασιά 900-1200
Δαμασκηνιά P. domestica 800-1200
P. salicina <800
Βερικοκιά 200-400 (αλλά νέες cvs >700)
Αμυγδαλιά 180-350 (αλλά και 10-14 ºC για
500-1000 ώρες)
Καρυδιά 500-1500
Φιστικιά 1000
Συκιά, φράουλα, ακτινιδιά, ροδιά <400
 6

ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΥΨΗΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ

Ενώ για την ικανοποιητική ανάπτυξη και καρποφορία των οπωροφόρων
απαιτούνται, ανάλογα με το είδος, υψηλές θερμοκρασίες κατά τη βλαστική περίοδο,
οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες (συνήθως άνω των 35 ºC) προκαλούν αυξημένες
απώλειες νερού (διαπνοή και εξάτμιση), μείωση της καθαρής φωτοσύνθεσης και
μείωση της παραγωγής. Καθώς οι φυτικοί ιστοί περιέχουν πολύ νερό, θερμαίνονται
με απορρόφηση θερμότητας του ηλιακού φωτός από το νερό και ψύχονται μόνο τόσο
όσο μπορεί να καλύψει η διαπνοή, η οποία και δεν είναι ικανή τις θερμές ώρες του
καλοκαιριού να λειτουργήσει αποτελεσματικά (δηλ. τα στομάτια κλείνουν καθώς οι
ρίζες αδυνατούν να απορροφήσουν και το σύστημα των αγγείων των βλαστών
αδυνατεί να μεταφέρει τόσο πολύ νερό). Έτσι οι φυτικοί ιστοί υπερθερμαίνονται και
εγκαύματα προκαλούνται κύρια σε καρπούς, βλαστούς αλλά και σε εκτεθειμένους
από θερινό κλάδεμα ή κλάδεμα ανανέωσης βραχίονες και κορμούς. Ιδιαίτερα
ευαίσθητοι είναι οι κορμοί των νεοφυτευμένων δενδρυλλίων οι οποίοι και πρέπει να
προστατεύονται κατά τα πρώτα δύο έτη στο χωράφι με άσπρισμα (ασβέστη ή λευκό
πλαστικό χρώμα εσωτερικών χώρων) ή με νάρθηκα από χαρτόνι ή αδιαφανές
πλαστικό.
Κατά την περίοδο λήθαργου, θερμοκρασίες άνω των 16 ºC προκαλούν απώλειες
συσσωρευμένων ωρών χαμηλών θερμοκρασιών (για τη διακοπή του ληθάργου των
ανθοφόρων οφθαλμών), ενώ από το πέρας του ληθάργου (Φεβρουάριο), υψηλές
θερμοκρασίες (>15 ºC) θα προκαλέσουν ταχεία ανάπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών
και της νέας βλάστησης κάνοντας τους νέους ιστούς ευαίσθητους σε ανοιξιάτικους
παγετούς.

ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΜΗΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ

Πτώση της θερμοκρασίας του αέρα κάτω από το μηδέν μπορεί να προκαλέσει
πήξη του νερού των φυτικών ιστών το οποίο μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τη ζημιά
από παγετό. Η θερμοκρασία στην οποία πήζει το νερό σε κάθε φυτικό ιστό και η
ζημιά που θα προκαλέσει εξαρτώνται από το φυτικό ιστό και την εποχή. Υποτροπικά
και τροπικά είδη μπορεί να ζημιωθούν και από θερμοκρασίες άνω του μηδενός (και
συνήθως κάτω των 14 ºC) ανάλογα με τη διάρκεια παραμονής τους σε αυτές. Αυτή η
ζημιά ονομάζεται Chilling και δεν θα μας απασχολήσει περαιτέρω για οικονομία
χώρου. Το μόνο που ενδιαφέρει εμάς είναι η συντήρηση των τροπικών καρπών σε
θερμοκρασίες που δεν θα προκαλέσουν chilling. Ως παράδειγμα αναφέρεται το ότι η
μπανάνα ή το μάνγκο δεν πρέπει να διατηρείται στο οικιακό ψυγείο, όταν αυτοί οι
καρποί δεν είναι ώριμοι για κατανάλωση.
Τις μεγαλύτερες ζημιές παθαίνει το φυτικό κεφάλαιο από εαρινούς και χειμερινούς
παγετούς, με καταστροφή της παραγωγής για τη χρονιά ή και καταστροφή του
φυτικού κεφαλαίου για μερικά χρόνια. Στην Ελλάδα αργά το Φθινόπωρο, το Χειμώνα
και τις αρχές Άνοιξης συνθήκες άπνοιας, αίθριου ουρανού και χαμηλού
βαρομετρικού πολύ συχνά προκαλούν απώλεια θερμότητας από το έδαφος προς τον
ουρανό τις νυκτερινές και πρώτες πρωινές ώρες σε τέτοιο βαθμό ώστε η θερμοκρασία
κοντά στην επιφάνεια του εδάφους να πέφτει κάτω του μηδενός και να δημιουργείται
συχνά πάχνη (λευκός παγετός ή παγετός ακτινοβολίας). Θύλακας παγετού είναι
περιοχή στην οποία εγκλωβίζεται ψυχρός αέρας (στις κοιλάδες) και ψύχεται
περαιτέρω (όπως μόλις περιγράφηκε), ώστε η περιοχή – θύλακας να κινδυνεύει
περισσότερο από ζημιές από χαμηλές θερμοκρασίες σε σχέση με περιοχές όπου οι
ψυχρές μάζες μπορούν να παρασυρθούν παρακάτω (όπως στις πλαγιές). Καθώς η
θερμοκρασία κοντά στο έδαφος μειώνεται, δημιουργείται μια στρωμάτωση
 7

θερμοκρασίας ώστε κοντά στο έδαφος να έχουμε τη χαμηλότερη θερμοκρασία και

καθώς ανεβαίνουμε να αυξάνεται η θερμοκρασία έως τα 20-40 μέτρα όπου έχουμε
ένα μέγιστο (θερμοροφή). Από εκεί και πάνω η θερμοκρασία αρχίζει να μειώνεται
καθώς επηρεάζεται από το χαμηλό βαρομετρικό και μετά από εκατοντάδες μέτρα
μπορεί να είναι πολύ πιο χαμηλή. Όταν υπάρχει χιονόστρωση, η θερμοκρασία είναι
ελάχιστη ακριβώς πάνω από την επιφάνεια του χιονιού λόγω της μέγιστης ανάκλασης
της θερμότητας και της χαμηλής θερμοκρασίας του χιονιού. Νύκτες με συννεφιά ή
μεγάλοι παρακείμενοι όγκοι νερού εμποδίζουν την πτώση της θερμοκρασίας με
συγκράτηση της θερμότητας ή έκλυση θερμότητας, αντίστοιχα. Ο άνεμος επίσης
παρεμποδίζει την πτώση της θερμοκρασίας καθώς ανακατεύει τις ψυχρές μάζες με
θερμότερο αέρα από υψηλότερα στρώματα και δεν επιτρέπει την έντονη μείωση της
θερμοκρασίας αέρα κοντά στο έδαφος. Τέλος, οτιδήποτε εμποδίζει τη συσσώρευση
θερμότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας (ζιζάνια, τύπος εδάφους, ξηρό έδαφος,
βόρεια έκθεση του οπωρώνα) ή αυξάνει την απώλεια θερμότητας τη νύκτα (ζιζάνια,
φρέσκο αναμοχλευμένο έδαφος) αυξάνει τον κίνδυνο παγετού. Σε βόρειες χώρες,
πολικές αέριες μάζες με χαμηλή υγρασία μπορεί να έχουν τόσο χαμηλή θερμοκρασία
ώστε να προκαλέσουν έντονο παγετό (μελανός παγετός), φαινόμενο σπανιότατο στην
Ελλάδα.
Ζημιές από παγετούς
Στην Ελλάδα τα φυλλοβόλα οπωροφόρα κινδυνεύουν κύρια από τους
ανοιξιάτικους παγετούς και πιο σπάνια από Φθινοπωρινούς (ηρτημένη καρποφορία
ζημιώνεται σε θερμοκρασίες <-3 ºC) ή χειμερινούς παγετούς. Τα φυλλοβόλα
οπωροφόρα έχουν τη δυνατότητα σκληραγώγησης για να αντιμετωπίσουν τους
χειμερινούς παγετούς ώστε να είναι ικανά να επιβιώσουν χωρίς ή με ελάχιστες ζημιές
σε θερμοκρασίες από -25 έως -35 ºC. Πολλές ποικιλίες καρυδιάς είναι πολύ πιο
ευαίσθητες και μπορεί να ζημιωθούν σημαντικά σε θερμοκρασίες <-15 ºC (παρόμοια
ευαισθησία έχουν και τα είδη θερμών εύκρατων περιοχών όπως είναι η ροδιά και
λωτός). Η σκληραγώγηση των φυλλοβόλων οπωροφόρων γίνεται, σύμφωνα με την
επικρατέστερη θεωρία, σε τρία στάδια. Με τις βραχυήμερες συνθήκες του
Σεπτεμβρίου το δέντρο ξεκινά τις διαδικασίες ληθάργου με τη συσσώρευση
αποθηκευτικών ουσιών (υδατάνθρακες, πρωτείνες) και τη δημιουργία υδρόφιλων
κολλοειδών ουσιών στο κύτταρο που δεσμεύουν νερό ώστε αυτό να μην μπορεί
εύκολα να κρυσταλλωθεί. Αρκετοί τύποι κυττάρων έχουν αυτή την ικανότητα όπως
μεριστωματικά κύτταρα οφθαλμών και παρεγχυματικά κύτταρα στις ηθμαγγειώδεις
μοίρες (όχι βέβαια τα φύλλα και οι καρποί). Έτσι αυτά τα κύτταρα και τα όργανα
κατ’ επέκταση τον Οκτώβριο έχουν αντοχή σε θερμοκρασίες έως και -8 ºC. Ύπαρξη
καρπών, υπερβολική όψιμη αζωτούχος λίπανση, όψιμη άρδευση και θερινή
αποφύλλωση από εχθρούς ή ασθένειες ή ξηρασία παρεμποδίζουν την είσοδο σε
λήθαργο, καθώς ωθούν το φυτό σε έντονη κίνηση χυμών και νέα βλάστηση το
Φθινόπωρο ή, με άλλα λόγια, στην αδυναμία των φυτών να αποθηκεύσουν
υδατάνθρακες. Οι 2-3 πρώιμοι ελαφροί παγετοί του Οκτωβρίου – Νοεμβρίου και η
ύπαρξη φύλλων στα φυτά στέλνουν το μήνυμα για την περαιτέρω σκληραγώγηση στα
ανωτέρω κύτταρα ώστε αυτά να γίνουν ανθεκτικά σε θερμοκρασίες έως -21 ºC και,
ανάλογα το είδος, ακόμα χαμηλότερα. Το τρίτο στάδιο σκληραγώγησης (αντοχή σε
ακόμα χαμηλότερες θερμοκρασίες) είναι ταχύτατο (σε 1-2 ημέρες) όταν έχουμε
μόνιμο παγετό (δηλ. 24 ώρες την ημέρα θερμοκρασίες <-1 ºC) και χάνεται επίσης
ταχύτατα (σε 1-2 ημέρες) με την άνοδο της θερμοκρασίας άνω του μηδενός. Αυτές οι
συνθήκες απέτρεψαν την εκτεταμένη καταστροφή των φυλλοβόλων οπωροφόρων
κατά τους παγετούς του Δεκεμβρίου 2001 στην περιοχή της Θεσσαλίας. Όταν
συμπληρωθούν οι απαιτούμενες ανά είδος και ποικιλία ώρες χαμηλών θερμοκρασιών,
 8

διακόπτεται ο λήθαργος και οι ανθοφόροι οφθαλμοί καθώς και τα λοιπά

παρεγχυματικά κύτταρα χάνουν τη σκληραγώγηση τους (γίνονται ευαίσθητοι σε
θερμοκρασίες -6 έως -8 ºC) και ετοιμάζονται για την επερχόμενη Άνοιξη. Τέτοια
εκτεταμένη ζημιά έπαθαν πολλά οπωροφόρα το Φεβρουάριο του 2003. Έτσι με την
έκπτυξη των οφθαλμών έχουμε και ευαισθησία σε χαμηλές θερμοκρασίες που
φαίνονται στον Πίνακα 2, ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης των οφθαλμών. Αυτοί οι
ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν τις μεγαλύτερες ζημιές σε άνθη και καρπίδια στα
φυλλοβόλα οπωροφόρα στην Ελλάδα χωρίς να βλάπτουν τη βλάστηση. Επίσης σε
είδη όπως καρυδιά, κυδωνιά και ακτινιδιά, οι ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν
πάγωμα του νεοεκπτυσσόμενου βλαστού ο οποίος αργότερα θα έφερε τα άνθη και
καρποφορία. Έτσι εδώ έμμεσα χάνεται η καρποφορία, ενώ άλλοι κοιμώμενοι
οφθαλμοί εκβλαστάνουν και πλαισιώνουν το δέντρο με βλάστηση.
Οι ενέργειες που μπορεί να κάνει ένας γεωπόνος περιλαμβάνουν:
Πριν τον παγετό: τοποθέτηση θερμομέτρων μεγίστου-ελαχίστου, έλεγχο με χρήση
ρυθμιζόμενου καταψύκτη (σε συνδυασμό με κατάλληλα εξοπλισμένα εργαστήρια)
της αντοχής των κύριων ειδών και ποικιλιών της περιοχής σε χαμηλές θερμοκρασίες,
γνώση των κρίσιμων φάσεων του κάθε είδους και θερμοκρασιών που προκαλούν
ζημιά από βιβλιογραφικές πηγές και διαδίκτυο, ενημέρωση των παραγωγών για
εφαρμόσιμες μεθόδους σκληραγώγησης των φυτών και παθητικής και ενεργητικής
προστασίας, ενημέρωση από μετεωρολογικούς σταθμούς ή διαδίκτυο για επικείμενες
καιρικές συνθήκες.
Μετά τον παγετό: άμεσα λήψη παρατηρήσεων από θερμόμετρα μεγίστου-
ελαχίστου (το ίδιο πρωί), λήψη φυτικών δειγμάτων και παρατηρήσεις έως το
απόγευμα της ίδιας ημέρας για ζημιά, κινητοποίηση παραγωγών και φορέων.
Πιθανόν την ίδια ημέρα χρήση χαλκούχων για προστασία των φυτών από μύκητες
που διέρχονται από τις νέες πληγές (προσοχή στην ευαισθησία των φυτικών μερών) ή
και φυτορυθμιστικών ουσιών (γιββεριλίνες) για παρθενοκαρπία ή απλά αύξηση
καρπόδεσης.

Πίνακας 2. Κρίσιμες θερμοκρασίες παγώματος ανθοφόρων οφθαλμών (για ζημιά στο

90% των οφθαλμών ή καρπιδίων) από ανοιξιάτικους παγετούς και για κρίσιμα στάδια
ανάπτυξης.
Είδος Ρόδινη κορυφή Πλήρη άνθιση Καρπόδεση
Αμυγδαλιά -2,8ºC -1,1ºC
Αχλαδιά -5,6ºC -4,5ºC -3,2ºC
Βερικοκιά -7,2ºC -5,6ºC -3,9ºC
Κερασιά -4,0ºC -3,9ºC -3,5ºC
Μηλιά -3,9ºC -3,9ºC -3,5ºC
Ροδακινιά -6,1ºC -4,4ºC -3,5ºC

Ζημιές από παγετό στα εσπεριδοειδή

Οι συχνότερες ζημιές στα εσπεριδοειδή συμβαίνουν από χειμερινούς παγετούς και
είναι πολύ συχνές στην Ελλάδα. Τα εσπεριδοειδή δεν έχουν ουσιαστικά δυνατότητα
σκληραγώγησης στο ψύχος, γι’ αυτό νεκρώνονται σε θερμοκρασίες κάτω του
μηδενός αλλά όχι πολύ χαμηλές. Έτσι μετά από παραμονή επί δύο ώρες στους -2,5 ºC
παγώνουν πράσινοι και ημιώριμοι καρποί πορτοκαλιάς και λεμονιάς, στους -2,8 ºC οι
ώριμοι καρποί και νεαρή βλάστηση, στους -4,5 ºC μεγάλης ηλικίας βλαστοί και οι
οφθαλμοί και στους -10 ºC νεκρώνονται ολόκληρα δέντρα πορτοκαλιάς. Τα
μανταρινοειδή είναι πιο ανθεκτικά και η λεμονιά πιο ευαίσθητη από την πορτοκαλιά.
 9

Επίσης τα φυτά με υποκείμενα υβριδίων τρίφυλλης πορτοκαλιάς είναι πιο ανθεκτικά

(κατά 1-2 ºC) από τα φυτά με υποκείμενο νεραντζιάς.
Ζημιές από παγετό στην ελιά
Η ελιά, παρότι είναι υποτροπικό είδος, έχει κάποια μορφή σκληραγώγησης στο
ψύχος. Η ελιά κινδυνεύει από τους πρώιμους φθινοπωρινούς παγετούς και τους
χειμερινούς παγετούς και τεράστιες ζημιές συμβαίνουν περιοδικά και στη χώρα μας.
Έτσι έως και το Δεκέμβριο οι καρποί θα παγώσουν στους -3 ºC, τα φύλλα στους -3
έως -6 ºC, ο φλοιός στους -7 ºC και το ξύλο στους μεγαλύτερης ηλικίας βλαστούς
στους -13 ºC. Τον Ιανουάριο τα ελαιόδεντρα έχουν σκληραγωγηθεί (εάν έχει
συλλεγεί ο καρπός) και οι οφθαλμοί και μεγάλης ηλικίας βλαστοί αντέχουν λίγο
περισσότερο (κατά 2-3 ºC πιο χαμηλά από ότι ανωτέρω) στο ψύχος. Με το πέρας του
ληθάργου η αντοχή στο ψύχος μειώνεται και ξεκινά η ανοιξιάτικη βλάστηση.
Παθητική προστασία από τους παγετούς
Νοτιοανατολική έκθεση, επικλινές έδαφος και μικρό υψόμετρο του οπωρώνα
βοηθούν στην αποφυγή ζημιών από παγετούς. Σε εγκατεστημένους οπωρώνες οι
ανεμοφράκτες μπορεί να δημιουργήσουν θύλακα παγετού και να προκαλέσουν
μεγαλύτερη της αναμενόμενης ζημιά. Η χημική ζιζανιοκτονία ή χαμηλή κοπή
(καθαρό από ζιζάνια, ακαλλιέργητο έδαφος) και το υγρό έδαφος μειώνουν τον
κίνδυνο παγετών. Όψιμη αζωτούχος λίπανση και αρδεύσεις το προηγούμενο
καλοκαίρι, υπερβολική καρποφορία, καθυστερημένη συγκομιδή, πρώιμο κλάδεμα
κατά την περίοδο του ληθάργου, αποφύλλωση από εχθρούς και ασθένειες την
προηγούμενη βλαστική περίοδο, ακατάλληλο υποκείμενο και γενικά διάφορες
καταπονήσεις (έλλειψη ανόργανων στοιχείων και νερού, κ.λπ.) κάνουν το δέντρο πιο
ευαίσθητο στους παγετούς. Μείωση του κινδύνου ζημιών μπορεί να επιτευχθεί με
ψεκασμούς με χαλκούχα σκευάσματα τα τέλη Χειμώνα για μείωση των πληθυσμών
των παγοποιητικών βακτηρίων (Pseudomonas syringae) στην επιφάνεια των φυτών
(καθώς τα βακτήρια είναι υπεύθυνα για την έναρξη των παγοκρυστάλλων) ή με
κάλυψη των φυτών (φράουλα με άχυρο) ή κορμού (ακτινιδιά με μονωτικά υλικά)
ώστε να αποφύγουν την άμεση έκθεση στις ελάχιστες θερμοκρασίες. Η καθυστέρηση
της άνθισης μελετάται αλλά δεν εφαρμόζεται ακόμα πουθενά διεθνώς. Καθυστέρηση
της άνθισης μπορεί να επιτευχθεί με εφαρμογή ethephon το Φθινόπωρο, με περιοδικό
τεχνητό δροσισμό (με αρδευτικά μπεκ) μετά το πέρας του ληθάργου και με την
εφαρμογή πυκνών ελαίων (παράλληλα με την αντιμετώπιση ζωικών εχθρών) τα τέλη
του χειμώνα.
Ενεργητική προστασία από παγετούς
Μια επιτυχής ενεργητική προστασία από παγετούς προϋποθέτει τη γνώση της
αντοχής των φυτών εκείνη τη στιγμή στις χαμηλές θερμοκρασίες, κατάλληλη
πρόγνωση του καιρού τουλάχιστον λίγες ώρες πριν (πόσο χαμηλά θα πέσει η
θερμοκρασία και για πόσες ώρες) και την εγκατάσταση μιας μεθόδου
παγετοπροστασίας. Διεθνώς ενεργητική προστασία γίνεται με θέρμανση του
οπωρώνα με καύση υλικών όπως άχυρου, παλιών ελαστικών, ή με κατάλληλες
θερμάστρες που χρησιμοποιούν λάδια, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Η μέθοδος αυτή
εγκαταλείπεται λόγω των επιπτώσεων που έχει στο περιβάλλον ή απαγορεύθηκε
τελείως σε πολλές περιοχές του κόσμου όπως και στην Ευρώπη. Ενεργητική
προστασία μπορεί να γίνει (σπάνια) με χρήση ελικοπτέρου το οποίο πετώντας χαμηλά
(<30-40 m από την επιφάνεια του εδάφους) μεταφέρει αέρα από τα θερμότερα
στρώματα προς την επιφάνεια του εδάφους. Οι πιο εκτεταμένες μορφές ενεργητικής
προστασίας από παγετούς διεθνώς και στην Ελλάδα είναι η χρήση ανεμομικτών και η
τεχνητή βροχή. Οι ανεμομίκτες κοστίζουν πολύ, απαιτούν συγκεκριμένη διαδικασία
για να λειτουργήσουν (όταν χρησιμοποιείται πετρελαιομηχανή) ή απαιτείται
 10

ηλεκτρικό ρεύμα, μπορούν να καλύψουν 20-40 στρέμματα οπωρώνα και να

ανεβάσουν τη θερμοκρασία στο ύψος των δέντρων, ανάλογα με το βάθος και ύψος
της θερμοροφής και τον άνεμο, κατά 2-4 ºC το πολύ. Συνδυασμός των μεθόδων
καύσης υλικών και ανεμομίκτη χρησιμοποιούνται σε μερικές περιοχές του κόσμου
ακόμα και για μείωση των ζημιών από έντονους παγετούς του Χειμώνα. Ο πιο
επεκτεινόμενος τρόπος ενεργητικής προστασίας από παγετούς είναι η άρδευση με
ατομικά μπεκ (τεχνητή βροχή) που βρίσκονται μέσα ή πάνω από την κόμη του
δέντρου. Η εφαρμογή από νωρίς το βράδυ νερού στην επιφάνεια του φυτού και
εδάφους προκαλεί έκλυση θερμότητας (κατά την ψύξη και κατόπιν πήξη του νερού)
αλλά και μόνωση των ιστών που καλύπτονται από πάγο ώστε να αποφευχθεί η πτώση
της θερμοκρασίας αυτών κάτω του -1 ºC ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία του αέρα.
Αυτός ο τρόπος παγετοπροστασίας απαιτεί υψηλή παροχή νερού και ύπαρξη δικτύου
άρδευσης με πίεση, μπορεί να προκαλέσει σπάσιμο των κλάδων, αλλά θεωρείται ο
αποτελεσματικότερος των μεθόδων που χρησιμοποιούνται. Στην Ελλάδα τα
εσπεριδοειδή προστατεύονται εκτεταμένα με άρδευση με τεχνητή βροχή και με
ανεμομίκτες, ενώ τα φυλλοβόλα προστατεύονται πιο σπάνια και με τη χρήση
τεχνητής βροχής.
 11

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ

Το χειμώνα
Τα φυλλοβόλα και εν μέρει η ελιά (αν έχουν συγκομιστεί οι καρποί) είναι
σκληραγωγημένα όπως έχει περιγραφεί αλλού για την αντιμετώπιση των χαμηλών
θερμοκρασιών του χειμώνα.
Τα φυλλοβόλα βρίσκονται σε λήθαργο. Αυτή την περίοδο οι ανθοφόροι οφθαλμοί
συσσωρεύουν τις ώρες ψύχους που απαιτούνται και διαμορφώνονται μικροσκοπικά
και μερικώς μακροσκοπικά. Οι ηθμαγγειώδεις μοίρες είναι επίσης σε λήθαργο και δεν
μεταφέρουν νερό και ανόργανα και οργανικά στοιχεία καθώς κανένα σημείο του
δέντρου δεν τα χρειάζεται. Φυσικά οι ρίζες δεν απορροφούν νερό και θρεπτικά από
το έδαφος και δεν αναπτύσσουν νέα ριζίδια. Γι’ αυτό η λίπανση αυτή την περίοδο
στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ανόητη συμπεριφορά των παραγωγών και
γεωπόνων. Μόνο όταν οι οφθαλμοί βγουν από το λήθαργο (κανονικά κάποια στιγμή
το Φεβρουάριο), τότε οι αποθηκευμένες ουσίες (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και
ανόργανα) διαλυτοποιούνται και αρχίζει η κυκλοφορία χυμών στο δέντρο κύρια από
τις ρίζες και βλαστούς προς τους οφθαλμούς με θετική πίεση λόγω των πολλών
διαλυτών ουσιών στις ρίζες και βλαστούς και των ελάχιστων ή των
καταναλωνόμενων στους οφθαλμούς. Αυτή η έξοδος από τη σκληραγώγηση και η
ενεργοποίηση όλου του φυτού φυσικά το κάνει πιο ευαίσθητο στους παγετούς αλλά
δεν συνοδεύεται από απορρόφηση ανόργανων από το έδαφος μέχρι και το Μάρτιο
λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών του εδάφους αυτή την περίοδο σε σχέση με τον
αέρα που αρχίζει να γίνεται πιο ζεστός.
Στα εσπεριδοειδή η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική. Τα δέντρα έχουν τα
φύλλα τους όλο το έτος και πολλές φορές και τους καρπούς. Επομένως απορροφούν
νερό (για τη διαπνοή) και ελάχιστα θρεπτικά καθώς οι καρποί έχουν συνήθως
ωριμάσει, δεν υπάρχει νέα βλάστηση και το έδαφος είναι σχετικά κρύο για τη
λειτουργία των ριζών. Λόγω των ανωτέρω δεν σκληραγωγούνται ώστε να
αντιμετωπίσουν έντονους παγετούς. Αντίθετα, οι οφθαλμοί των εσπεριδοειδών
διαφοροποιούν με το χειμώνα (ή καλύτερα με την περίοδο μη ανάπτυξης λόγω των
χαμηλών θερμοκρασιών) τα άνθη τους και μικροσκοπικά αυτά αναπτύσσονται έως τις
πρώτες θερμότερες ημέρες της άνοιξης.

Την Άνοιξη
Με την αύξηση των θερμοκρασιών αέρα έχουμε σταδιακή έκπτυξη των
βλαστοφόρων και των ανθοφόρων οφθαλμών. Συνήθως οι ανθοφόροι οφθαλμοί
εκπτύσσονται πρώτοι (πυρηνόκαρπα). Αλλά στους μικτούς οφθαλμούς (μηλιά,
αχλαδιά) έχουμε εμφάνιση των φύλλων και πριν αυτά ωριμάσουν έχουμε και την
άνθιση (φυσικά τα φύλλα βρίσκονται πάντα πάνω σε βλαστό όσο μικρός και αν είναι
αυτός). Με άλλα λόγια στα περισσότερα φυλλοβόλα δεν υπάρχουν ώριμα φύλλα να
είναι παραγωγοί και εξαγωγείς υδατανθράκων για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη
των ανθέων έως και την αρχική ανάπτυξη των καρπών αλλά και την αρχική βλαστική
ανάπτυξη. Όλες λοιπόν οι διεργασίες γίνονται με αποθηκευμένες στις ρίζες και
βλαστούς ουσίες (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και ανόργανα) από το προηγούμενο
φθινόπωρο έως σταδιακά τα ώριμα φύλλα να ξεκινήσουν να καλύπτουν τις ανάγκες
της βλάστησης και της ανάπτυξης των καρπών με υδατάνθρακες και πρωτεΐνες.
Αυτές οι ουσίες είναι ολόκληρα κιλά αποθηκευμένων ουσιών και εδώ έχει σημασία η
κατάσταση των δέντρων το προηγούμενο φθινόπωρο έως την πτώση των φύλλων.
Υπάρχουν βέβαια και φυλλοβόλα οπωροφόρα που ανθίζουν σχετικά αργά πάνω
στη νέα βλάστηση (καρυδιά, καστανιά, ακτινιδιά, κυδωνιά). Αυτά τα άνθη
υποστηρίζονται από την ήδη εκπτυχθείσα βλάστηση, που για την ανάπτυξη της
 12

βέβαια χρησιμοποίησε μια ποσότητα αποθηκευμένων ουσιών από την προηγούμενη

χρονιά.
Η ανάπτυξη του καρπού ξεκινά με την άνθιση. Καρπός συνήθως θα γίνει ο ύπερος
του άνθους, αν η επικονίαση και διπλή γονιμοποίηση προχωρήσουν κανονικά. Στη
δενδροκομία λέμε ότι έχουμε επιτυχημένη αρχική καρπόδεση, όταν αρχίσει να
διογκώνεται ο ύπερος εμφανώς μακροσκοπικά. Παράλληλα έχουμε την πτώση των
αγονιμοποίητων ανθέων. Θα ακολουθήσει τουλάχιστον μία ακόμη πτώση καρπιδίων
το Μάιο λόγω ανταγωνισμού μεταξύ των ‘δυνατότερων’ και μεγαλύτερων καρπιδίων
και των πιο αδύναμων. Αυτό οφείλεται στην παραγωγή αυξίνης από τα
αναπτυσσόμενα σπέρματα που θα εξαχθεί από τους ‘δυνατούς’ καρπούς και θα
προκαλέσει την πτώση των αδύναμων που βρίσκονται κοντά. Σε πολλές περιπτώσεις
έχουμε αποτυχία στην καρπόδεση, δηλ. είχαμε ικανοποιητικό αριθμό ανθέων αλλά
ελάχιστα άνθη αναπτύσσονται σαν καρποί. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε ανοιξιάτικο
παγετό (πάγωσε τον ύπερο), σε χαμηλές θερμοκρασίες στην άνθιση (οι
επικονιάστριες μέλισσες δεν πετούν, ο γυρεοσωλήνας δεν αναπτύσσεται
ικανοποιητικά), σε έλλειψη επικονιαστών εντόμων αλλά και επικονιαστριών
ποικιλιών στα σταυρογονιμοποιούμενα είδη (το τελευταίο θα συνέβαινε κάθε χρόνο
και όχι περιοδικά όπως στις άλλες περιπτώσεις), σε έλλειψη βορίου και σε έλλειψη
ικανοποιητικού ψύχους το χειμώνα (εδώ θα είχαμε παρατεταμένη άνθιση με πολλά
ατελή άνθη).
Η ανάπτυξη του καρπού περιλαμβάνει κύρια κυτταροδιαιρέσεις κατά τις 2-6
εβδομάδες μετά την πλήρη άνθιση (πλήρη άνθιση έχουμε όταν >80% των ανθέων
είναι ανθισμένα, τα πρώτα πέταλα πέφτουν από τα δέντρα και υπάρχουν ακόμα
μερικά άνθη - <10% - που δεν έχουν ανθίσει, ημερομηνία χρήσιμη που πρέπει να
καταγράφεται κάθε έτος για κάθε ποικιλία σε κάθε περιοχή). Κατόπιν και έως τη
συγκομιδή τα υπάρχοντα κύτταρα ουσιαστικά μόνο διογκώνονται. Επομένως, κακός
καιρός ή κακές συνθήκες καλλιέργειας τις πρώτες εβδομάδες μετά την άνθιση είναι
καθοριστικές για την τελική παραγωγή και μέγεθος των καρπών.
Παράλληλα με την ανάπτυξη του καρπού έχουμε και τη βλαστική ανάπτυξη όπου
νέοι βλαστοί και φύλλα δημιουργούνται στα φυτά από περίπου την άνθιση έως
(συνήθως) τον Ιούνιο. Με άλλα λόγια η περίοδος μετά την άνθιση είναι η πιο
‘έντονη’ για τα δέντρα και συμβαίνει συνήθως τους μήνες Απρίλιο έως Ιούνιο. Αυτή
την περίοδο οι απαιτήσεις σε ανόργανα θρεπτικά, ικανοποιητικές θερμοκρασίες και
αρκετή εδαφική υγρασία είναι μεγάλες και έλλειψη τους θα προκαλέσει μείωση στη
βλαστική ανάπτυξη αρχικά (γεγονός που συχνά το επιζητούμε και μελετάται
συστηματικά για πρακτική εφαρμογή) αλλά και μείωση της ανάπτυξης των καρπών
(γεγονός που φυσικά θα έχει αρνητικές συνέπειες στην παραγωγικότητα του
οπωρώνα). Φυσικά αυτή την περίοδο το ριζικό σύστημα επίσης αναπτύσσεται και
λειτουργεί έντονα και οποιαδήποτε συνθήκη που παρεμποδίζει τη σωστή λειτουργία
του (χαμηλές θερμοκρασίες εδάφους, υπερβολική υγρασία εδάφους ή έλλειψη της,
ανεξέλεγκτη ανάπτυξη ζιζανίων) θα έχει αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη των
βλαστών και καρπών αλλά μπορεί να καταλήξει και σε ανάπτυξη μυκήτων που
προσβάλουν τις αδύναμες ρίζες. Ενέργειες που εκτελούν με προσοχή οι έμπειροι
παραγωγοί που σχετίζονται με τα ανωτέρω είναι η περιορισμένη άρδευση, η ορθή
διαχείριση των ζιζανίων (εποχή και μέθοδος), η μερική αζωτούχος λίπανση σχετικά
όψιμα, μερική κοπή του ριζικού συστήματος και η χαραγή ή δακτυλίωση του κορμού
το Μάιο. Με την τελευταία ενέργεια δεν τρέφονται καλά οι ρίζες και δεν στέλνουν
πολύ νερό και θρεπτικά για την ανάπτυξη της βλάστησης (κυρίως) για 2-3 εβδομάδες
έως ότου επουλωθεί η πληγή, σταματά έτσι η βλάστηση και οι περίσσιοι
υδατάνθρακες των φύλλων μετακινούνται στους καρπούς και στη διαμόρφωση
 13

περισσότερων ανθοφόρων για την επόμενη χρονιά (δεν κάνουμε δακτυλίωση στα
πυρηνόκαρπα). Παρόμοια αποτελέσματα έχουμε και με το κόψιμο ριζών ή την
περιορισμένη άρδευση τον Απρίλιο-Μάιο.
Φυσικά την άνοιξη οι κλιματικές συνθήκες είναι συνήθως κατάλληλες (καλές
θερμοκρασίες και υψηλή σχετική υγρασία ή συχνές βροχοπτώσεις) αλλά και οι
νεαροί ιστοί των φυτού ευαίσθητοι στις προσβολές από ασθένειες αρχικά και έντομα
και ακάρεα αργότερα. Οποιαδήποτε ζημιά στα νεαρά φύλλα αλλά και στα άνθη και
καρπίδια θα προκαλέσει μείωση της παραγωγής καρπών, γι’ αυτό γίνονται μεθοδικά
ψεκασμοί την άνοιξη.

Το καλοκαίρι
Ανάπτυξη καρπών: Απλή σιγμοειδής ή διπλή σιγμοειδής.
Απλή σιγμοειδής στα μήλα, λοιπά γιγαρτόκαρπα, εσπεριδοειδή: μικρή αρχική
ανάπτυξη λόγω κυτταροδιαιρέσεων (για περίπου 1 μήνα από την πλήρη άνθιση), μετά
αυξάνεται ο ρυθμός ανάπτυξης του καρπού για αρκετούς μήνες λόγω κύρια
διόγκωσης των υπαρχόντων κυττάρων και κοντά στη συγκομιδή μειώνεται ξανά η
ανάπτυξη του έως την ωρίμανση.
Διπλή σιγμοειδής στα ροδάκινα, λοιπά πυρηνόκαρπα και ελιές: αρχικά ταχεία
ανάπτυξη του καρπιδίου με κυτταροδιαιρέσεις με κύρια ταχεία ανάπτυξη του
ενδοκαρπίου (πυρήνας ή κουκούτσι), με την έναρξη σκλήρυνσης του πυρήνα
επιβραδύνεται πολύ η ανάπτυξη του καρπού έως τη λήξη της σκλήρυνσης του
πυρήνα. Ακολουθεί ραγδαία ανάπτυξη του καρπού (μόνο διόγκωση των κυττάρων
του περικαρπίου, του εδώδιμου δηλαδή μέρους του καρπού) έως την ωρίμανση (δηλ.
στην εμπορική ωριμότητα – λίγες μέρες πριν την ωρίμανση - ακόμα αυξάνεται ο
καρπός). Αναφέρουμε σαν παράδειγμα την ποικιλία ροδακινιάς Royal Glory. Στις 20
Μαρτίου έχουμε πλήρη άνθιση. Έως τις 20 Απριλίου θα έχουμε έντονες
κυτταροδιαιρέσεις και ανάπτυξη του πυρήνα. Από τις 20 Απριλίου έως τις 20 Μάιου
θα έχουμε σκλήρυνση του πυρήνα (κάνουμε αραίωμα, περιορισμένη άρδευση) και
από τις 20 Μάιου έχουμε ραγδαία ανάπτυξη της σάρκας έως τα τέλη Ιουνίου που
συγκομίζονται οι καρποί. Αλλά ο καρπός σε μια όψιμη ποικιλία νεκταρινιάς (π.χ. Red
Gold) από την άνθιση (20 Μαρτίου) έως τις αρχές Μάιου θα έχει κυτταροδιαιρέσεις
κ.λπ., από τις αρχές Μάιου έως τα μέσα – τέλη Ιουνίου θα έχουμε σκλήρυνση του
πυρήνα και από τα μέσα – τέλη Ιουνίου θα έχουμε την ανάπτυξη της σάρκας έως την
ωρίμανση στις αρχές Αυγούστου.
Σε πολλά οπωροφόρα, το καλοκαίρι έχουμε την ωρίμανση και συγκομιδή των
καρπών ώστε από εκεί και μετά το δέντρο να είναι ‘άδειο’, δηλ. να μην υπάρχουν
‘καταναλωτές’ για να απορροφήσουν τους παραγόμενους με τη φωτοσύνθεση
υδατάνθρακες ή να χρησιμοποιήσουν το άζωτο. Επομένως, θα πρέπει να
περιορισθούν αντίστοιχα οι εισροές.
Το πιο καθοριστικό συμβάν τους καλοκαιρινούς μήνες σε όλα τα φυλλοβόλα και
στην ελιά είναι η διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών, που θα ανθίσουν την
επόμενη χρονιά! Έτσι κάποια στιγμή συνήθως τον Ιούνιο αλλά και αργότερα το
καλοκαίρι, οι οφθαλμοί παρουσία περίσσειας υδατανθράκων και φυτορρυθμιστών (οι
κυτοκινίνες και αυξίνες βοηθούν, οι γιββεριλίνες μειώνουν) διαφοροποιούνται και
παίρνουν το μήνυμα να γίνουν ανθοφόροι. Αν οι υδατάνθρακες είναι περιορισμένοι ή
οι γιββεριλίνες σε υψηλή σχετική συγκέντρωση, το δέντρο θα δημιουργήσει
ελάχιστους ανθοφόρους οφθαλμούς για την επόμενη χρονιά. Αυτό το φαινόμενο
καταλήγει στην παρενιαυτοφορία: τη μία χρονιά έχουμε αρκετούς καρπούς και την
επόμενη ελάχιστους. Φυσικά η παρενιαυτοφορία συμβαίνει σε όψιμης ωρίμανσης
είδη και ποικιλίες και με διαφορετική ένταση. Έτσι στην κερασιά, παρότι οι ροζέτες
 14

είναι ημιμόνιμα καρποφόρα όργανα, καθώς οι καρποί συγκομίζονται ή έχουν

ωριμάσει τον Ιούνιο, τα ίδια καρποφόρα όργανα, εφόσον τα φύλλα τους είναι υγιή, θα
διαφοροποιήσουν ανθοφόρους οφθαλμούς και την επόμενη χρονιά. Αντίθετα, στη
μηλιά η καρποφόρος αιχμή πρέπει να θρέφει έως και το Σεπτέμβριο τον καρπό,
επομένως σπάνια θα διαφοροποιήσει ανθοφόρο οφθαλμό και για τον επόμενο χρόνο
και μόνο αν τα φύλλα της αιχμής είναι υγιή, το αραίωμα γίνει νωρίς αφήνοντας μόνο
ένα καρπό στην αιχμή και τα φύλλα φωτίζονται ικανοποιητικά σε ορισμένες
ποικιλίες. Δηλ. συνήθως την επόμενη περίοδο θα είναι μόνο βλαστοφόρα αιχμή και
με τη συσσώρευση υδατανθράκων θα είναι ικανή να δώσει ένα ‘δυνατό’ μικτό
ανθοφόρο οφθαλμό για τη μεθεπόμενη περίοδο. Στην ελιά το φαινόμενο είναι πιο
έντονο και επεκτείνεται σε επίπεδο δέντρου. Όταν αναπτύσσονται πολλοί καρποί, τον
Ιούνιο το δέντρο έχει μικρή διαθεσιμότητα υδατανθράκων καθώς όλοι πηγαίνουν
στους ταχέως αναπτυσσόμενους καρπούς και δεν διαμορφώνει ανθοφόρους για την
επόμενη χρονιά στην πολύ περιορισμένη νέα βλάστηση (προέκταση του
καρποφορούντα) που δημιουργείται ελλείψει υδατανθράκων την παρούσα χρονιά. Η
φιστικιά (κελυφωτό φιστίκι) έχει την πιο περίεργη και έντονη παρενιαυτοφορία.
Τέλος, η ροδακινιά, ακόμα και αν ωριμάζει τους καρπούς της τον Αύγουστο, λόγω
της εκπληκτικά έντονης ικανότητας βλάστησης έχει τόση πολλή δυναμικότητα
παραγωγής υδατανθράκων, που δεν παρουσιάζει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας.
Ας μην ξεχνάμε ότι, στην όψιμης ωρίμανσης ποικιλία, οι καρποί βρίσκονται στο
στάδιο της βραδείας ανάπτυξης (σκλήρυνση πυρήνα) για περίπου ένα μήνα κοντά
στον Ιούνιο, οπότε υδατάνθρακες περισσεύουν για παραγωγή ανθοφόρων οφθαλμών
εκείνη την περίοδο!
Το καλοκαίρι επίσης έχουμε και το ‘γέμισμα’ των βλαστών. Δηλ., ενώ οι νέοι
βλαστοί και οφθαλμοί έφτασαν στο τελικό τους μήκος και μέγεθος από τον Ιούνιο (αν
κάνουμε σωστά τις καλλιεργητικές εργασίες), το υπόλοιπο καλοκαίρι θα
συσσωρεύσουν ξηρά ουσία και θα προετοιμαστούν για το Φθινόπωρο. Η βλάστηση
μπορεί να συνεχιστεί και το καλοκαίρι σε καρποφορούντα δέντρα, όταν γίνουν
κάποιες λάθος ενέργειες από τον παραγωγό: έντονη αζωτούχος λίπανση το καλοκαίρι
σε συνδυασμό με πολύ αρδευτικό νερό και μειωμένη καρποφορία, πρώιμο θερινό
κλάδεμα, ζημιά στα φύλλα από ασθένειες και εχθρούς και φυλλόπτωση την άνοιξη
και νωρίς το καλοκαίρι. Αυτή η όψιμη βλάστηση δεν προλαβαίνει να ωριμάσει (να
συσσωρεύσει ξηρά ουσία όπως ανωτέρω) έως το φθινόπωρο, δεν δημιουργεί
συνήθως ανθοφόρους οφθαλμούς, σκιάζει τα σημεία όπου διαφοροποιήθηκαν
ανθοφόροι οφθαλμοί (και επομένως μειώνει την ποιότητα του άνθους και του καρπού
που θα προκύψει την επόμενη χρονιά) και κινδυνεύει από τους χειμερινούς παγετούς.

Το Φθινόπωρο
Σε πολλά είδη και ποικιλίες έχουμε την ωρίμανση και συγκομιδή των καρπών.
Αμέσως μετά, το δέντρο μπαίνει σε φάση συσσώρευσης υδατανθράκων κ.λπ. για τον
επερχόμενο χειμώνα.
Αυτή η προετοιμασία για το χειμώνα περιλαμβάνει τη διακοπή οποιασδήποτε
ανάπτυξης (μήκος βλαστών) και αλλάζει κατεύθυνση προς τη συσσώρευση ξηράς
ουσίας (που κανονικά έχει ήδη ξεκινήσει από το καλοκαίρι) και μετακίνησης από τα
γηράσκοντα φύλλα προς τις ρίζες και βλαστούς πολλών υδατοδιαλυτών
υδατανθράκων και αζωτούχων ενώσεων (σε μορφή αμινοξέων) μετά την υδρόλυση
εντός των φύλλων ποικίλων μακρομορίων. Έτσι τα φύλλα θα γεράσουν και θα έχουν
επιστρέψει στο δέντρο, πριν αποκοπούν, σημαντικό μέρος των ουσιών που
χρησιμοποίησαν κατά τη βλαστική περίοδο για να παράγουν υδατάνθρακες για τους
καρπούς και τη βλάστηση της επόμενης άνοιξης. Όταν βλέπουμε τα κίτρινα φύλλα να
 15

πέφτουν το φθινόπωρο, είναι προφανές ότι το ‘πράσινο’, δηλ. η χλωροφύλλη και το

ένζυμο RUBISCO των σκοτεινών αντιδράσεων της φωτοσύνθεσης στους
χλωροπλάστες που μαζί έχουν χρησιμοποιήσει το 80% τουλάχιστον του Ν του
φύλλου, έχει υδρολυθεί και μεταφερθεί στο φυτό (κύρια ρίζες και δευτερευόντως
βλαστούς και οφθαλμούς) για να χρησιμεύσει στη δόμηση πρωτεϊνών που βοηθούν
στη σκληραγώγηση και το μη πάγωμα των ιστών (heat-shock πρωτεΐνες) το χειμώνα
και για να δοθεί ξανά για την αρχική βλαστική ανάπτυξη και άνθιση και αρχική
ανάπτυξη των καρπών την επόμενη άνοιξη.
Ακολουθεί η φυλλόπτωση και η εντονότερη προετοιμασία για το ψύχος του
χειμώνα όπως έχει περιγραφεί αλλού.
Στα εσπεριδοειδή, αν καταπονήθηκαν σημαντικά το καλοκαίρι (δεν ποτίστηκαν
αρκετά και το καλοκαίρι ήταν σχετικά ζεστό), και όταν το φθινόπωρο έχουμε σχετικά
υψηλές θερμοκρασίες μέχρι τον Οκτώβριο, παρατηρούμε μια νέα άνθιση. Αυτή
οφείλεται στην καταπόνηση του καλοκαιριού που προκαλεί τη δημιουργία νέας
βλάστησης και ανθοφορίας το φθινόπωρο, όταν έχουμε παρατεταμένα καλές
θερμοκρασίες. Είναι μια φυσιολογική λειτουργία των εσπεριδοειδών και μας είναι
χρήσιμη μόνο στην περίπτωση των δίφορων ποικιλιών λεμονιάς σε θερμές περιοχές
της χώρας, που έτσι θα έχουν νεαρά καρπίδια το φθινόπωρο και χειμώνα και θα
ωριμάσουν καρπούς το επόμενο καλοκαίρι.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΡΠΩΝ

Τις τελευταίες δεκαετίες εφαρμόζονται διάφορα πρότυπα βάσει των οποίων πρέπει
να γίνεται η καλλιέργεια κάθε είδους. Αυτά εμπεριέχουν την εφαρμογή των νόμων
(π.χ. αυτό το χημικό επιτρέπεται να εφαρμοστεί για κάποιο έντομο έως τόσες ημέρες
πριν την ωρίμανση καρπών σε συγκεκριμένο είδος) αλλά και ποικίλες άλλες
παραμέτρους που σχετίζονται με την υγεία του παραγωγού και του καταναλωτή, την
ποιότητα των καρπών και την προστασία του περιβάλλοντος. Η πιστοποίηση των
προϊόντων ότι εφαρμόζουν συγκεκριμένους κανόνες (δες κατωτέρω) αποτελεί
προϋπόθεση για να διατεθούν τα φρούτα και λαχανικά σήμερα στην εθνική και
διεθνή αγορά, αλλιώς μπορούν να πωληθούν μόνο τοπικά.
Εταιρείες ή μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί ή χώρες και περιοχές εντός μιας χώρας
έχουν δημιουργήσει λεπτομερείς κανόνες εφαρμογής κάθε καλλιεργητικής τεχνικής ή
εργασίας για την παραγωγή καρπών. Στον κόσμο η GlobalGAP και στην Ελλάδα ο
ΟΠΕΓΕΠ έχουν δημιουργήσει γνωστούς εξειδικευμένους κανόνες. Οι παραγωγοί σαν
ομάδες με τη βοήθεια εξωτερικών γεωπόνων από εταιρείες συμβούλων
διαμορφώνουν τα πρωτόκολλα διαχείρισης του κάθε αντικειμένου (λίπανση,
άρδευση, κ.λπ.) και τα πρωτόκολλα διαχείρισης κρίσεων (πλημμύρισε η αποθήκη με
τα λιπάσματα, κ.λπ.) για τις ανάγκες τους. Δηλ. λεπτομερής περιγραφή του τι πρέπει
να κάνουν και πως. Ο επιβλέπων γεωπόνος της ομάδας φροντίζει να δίνει οδηγίες για
την εφαρμογή κάθε απαιτούμενης ενέργειας εκ μέρους των παραγωγών (πότε θα
κάνουν φυλλοδιαγνωστική και πως, τι φυτοφάρμακο θα εφαρμόσουν και πόσο-πότε,
που θα αποθηκεύσουν τα λιπάσματα, κ.λπ.) βάσει των πρωτοκόλλων και να λαμβάνει
κάθε έντυπο που αποδεικνύει ότι ο παραγωγός υλοποίησε την οδηγία (τιμολόγιο
αγοράς λιπασμάτων, υπογεγραμμένη την οδηγία ψεκασμού για το συγκεκριμένο
φυτοφάρμακο τη συγκεκριμένη ημέρα, αποτελέσματα φυλλοδιαγνωστικής, κ.λπ.) και
μαζί με άλλα βασικά έντυπα να δημιουργεί φάκελο για κάθε παραγωγό και
αγροτεμάχιο. Αυτός ο φάκελος μπορεί να ελεγχθεί από γεωπόνους των εταιρειών
ελέγχου που δίνουν το πιστοποιητικό ότι ακολουθήθηκαν οι οδηγίες που
περιγράφονταν στα πρωτόκολλα διαχείρισης και τότε οι καρποί θεωρούνται ότι
παρήχθησαν με βάση τις αρχές της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης και πιστοποιούνται.
 16

Αυτό το σύστημα προφανώς μπορεί να καταλήξει και στην ιχνηλασιμότητα της

κάθε παρτίδας προϊόντος αν ακολουθηθεί και μετά τη συγκομιδή κατά τη
μετασυλλεκτική μεταχείριση των καρπών έως το ράφι του λιανοπωλητή. Αυτές οι
καταγραφές επίσης δίνουν τη δυνατότητα ποικίλων υπολογισμών όπως πόσο άζωτο
χρησιμοποιείται ανά εκτάριο, πόσοι ψεκασμοί γίνονται ανά έτος για κάθε εχθρό ή
ασθένεια, πόση οργανική ουσία έχουν οι οπωρώνες στο έδαφος, κ.λπ. Αυτά τα
στοιχεία είναι και η ουσία της όλης γραφειοκρατικής δουλειάς και βοηθούν στην
παρουσίαση της δουλειάς του επιβλέποντος γεωπόνου και των παραγωγών της
ομάδας αλλά και στη συνεχή βελτίωση των πρακτικών που επιβάλλεται στην
ολοκληρωμένη διαχείριση (π.χ. το 2010 το 80% των οπωρώνων εφάρμοσαν ≤10 κιλά
αζώτου το στρέμμα και το 2013 αυτό το ποσοστό αυξήθηκε στο 95%, το 2010 ο
μέσος όρος οργανικής ουσίας στους οπωρώνες από τις εδαφολογικές αναλύσεις ήταν
1,5% και το 2013 έγινε 1,8%, το 2010 το 50% των παραγωγών έκαναν δύο θερινά
κλαδέματα και το 2013 το 95% αυτών έκαναν δύο θερινά κλαδέματα, κ.ο.κ.).
Σαν επίλογος, νομίζω ότι είναι προφανές ότι οι γεωπόνοι είναι το δεξί χέρι των
παραγωγών, αλλά και η δουλειά τους έχει γίνει πολύ λεπτομερής και απαιτεί
πρακτικές γνώσεις σε όλα τα πεδία της γεωπονικής επιστήμης, πράγμα σχεδόν
ακατόρθωτο με τη σημερινή σας εμπλοκή στα μαθήματα του Τμήματος. Και να
σκεφθείτε ότι αυτές θα είναι οι δουλειές του αύριο για εσάς – το δημόσιο μάλλον
τελείωσε οριστικά. Από την πλευρά μου οτιδήποτε σας παρουσιάζω βασίζεται στις
αρχές της ολοκληρωμένης παραγωγής καρπών και όχι πάντα σε αυτές τις πρακτικές
που εφαρμόζουν σήμερα οι παραγωγοί και πολλοί γεωπόνοι.
Τέλος, η ολοκληρωμένη διαχείριση δίνει σταδιακά τη θέση της σε άλλες μορφές
πιστοποιημένης παραγωγής με περισσότερη έμφαση στο περιβάλλον. Εδώ
συμπεριλαμβάνεται και η οργανική γεωργία. Υπάρχουν και τεχνολογίες που
προάγουν την εφαρμογή της ολοκληρωμένης διαχείρισης. Στις τελευταίες
περιλαμβάνονται η γεωργία ακριβείας με τις μεταβλητές δόσεις εισροών, η ανάλυση
των ενεργειακών εισροών – εκροών και η ανάλυση των ισοδυνάμων CO2 που
εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος (αποτύπωμα
άνθρακα) ή τα ισοδύναμα CO2 που δεσμεύτηκαν στο έδαφος ή σε βιομάζα ανά
επιχείρηση ή μονάδα επιφάνειας ή μονάδα προϊόντος ή το νερό που χρησιμοποιήθηκε
για την παραγωγή ενός κιλού εμπορεύσιμου προϊόντος (αποτύπωμα νερού). Με τη
βοήθεια της ανάλυσης εκπομπών και δέσμευσης CO2 έχουμε την παραγωγή
κλιματικά ουδέτερων προϊόντων. Με αυτά δεν εκλύεται τελικά CO2 στην ατμόσφαιρα
για την παραγωγή και μεταφορά έως το λιανεμπόριο. Εδώ περιλαμβάνεται και η
λεγόμενη εταιρική ευθύνη που μπορεί με την κατάλληλη διαφήμιση να προάγει τη
διάθεση των προϊόντων και να παράγει με κοινωνική δικαιοσύνη (εταιρεία από την
Ολλανδία αγοράζει ανανά από μεγαλοπαραγωγό της Ακτής Ελεφαντοστού και
συνάμα προστατεύει ένα τροπικό δάσος κάπου στην κεντρική Αμερική και στέλνει
μεταχειρισμένα παπούτσια στο χωριό όπου διαμένουν οι εργάτες της ανανοφυτείας,
ανακυκλώνει τα οργανικά σκουπίδια και τα κάνει λίπασμα για την καλλιέργεια ανανά
ή σε άλλη περιοχή του κόσμου για να μην καούν, κ.λπ.).
 17

__________________________________________________________________
*** Στα επόμενα δέκα κεφάλαια της γενικής δενδροκομίας μερικά κεφάλαια είναι
μόνο επιγραμματικά τα σημαντικότερα θέματα που πρέπει να προσέξετε και
καλύπτονται αναλυτικά από το βιβλίο ή τις σημειώσεις των διαλέξεων και πρέπει να
διαβαστούν από εκεί ***
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ
Στη Δενδροκομία έχουμε τις ποικιλίες και κλώνους. Τελευταία και τις ποικιλίες που
ανήκουν σε club (απαγορεύεται η φύτευση τους χωρίς άδεια).
Επίσης χρησιμοποιούμε συνήθως το υποκείμενο, γιατί έχει κάποιες ιδιότητες όπως
αντοχή σε διάφορους παράγοντες (ασθένειες και εχθρούς, ψύχος, ξηρασία, κ.λπ.),
προκαλεί νανισμό ή βελτίωση της ποιότητας καρπού του εμβολίου και αύξηση της
παραγωγικότητας του φυτού.
Το νέο φυτό έχει τις ιδιότητες της ποικιλίας ή κλώνου (εμβόλιο, κόμη) και του
υποκειμένου μαζί!
Το υποκείμενο προέρχεται από σπόρο (εσπεριδοειδή, ελιά, καρυδιά) ή μόσχευμα
(χειμερινό ή θερινό) ή ιστοκαλλιέργεια (όλα τα κλωνικά υποκείμενα γιγαρτοκάρπων
και πυρηνοκάρπων σήμερα από τα οργανωμένα φυτώρια).
Η ανάπτυξη του υποκειμένου απαιτεί μισή ή ολόκληρη βλαστική περίοδο στο
φυτώριο. Οι εμβολιοφόροι βλαστοί πρέπει να παίρνονται από μητρικά ελεγμένα
καθαρά και πραγματικά της ποικιλίας φυτά, αλλά συνήθως απλά λαμβάνονται από
καλλιεργούμενα δέντρα.
Κοιμώμενα φυτά: ο εμβολιασμός γίνεται τον Αύγουστο και πουλιούνται αμέσως, τον
ίδιο Οκτώβριο-Νοέμβριο. Ανεπτυγμένο φυτό: ο εμβολιασμός γίνεται τον Αύγουστο,
το εμβόλιο εκβλαστάνει στο φυτώριο την επόμενη άνοιξη, το εμβόλιο αναπτύσσεται
έως τον επόμενο Οκτώβριο και τότε το φυτό πουλιέται. Ημιανεπτυγμένο φυτό: το
υποκείμενο αναπτύσσεται γρήγορα έως τον Ιούνιο (μισή βλαστική περίοδο),
εμβολιάζεται με την ποικιλία τον Ιούνιο και εκβλαστάνει σύντομα μετά, ώστε να
αναπτυχθεί μερικά έως τον Οκτώβριο που πουλιέται.
Παραδείγματα για απόκτηση εμπειρίας (πότε και τι;):
 ελιά από φυλλοφόρο μόσχευμα
 ελιά με εμβολιασμό σε σπορόφυτο
 ελιά με εμβολιασμό σε αγριελιά
 ροδακινιά εμβολιασμένη σε υποκείμενο GF677 από χειμερινό μόσχευμα ή
από ιστοκαλλιέργεια
 καρυδιά εμβολιασμένη σε σπορόφυτο καρυδιάς.

ΔΙΑΘΕΣΙΜΟ ΦΥΤΩΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ο χρόνος παραγγελίας των φυτών σας σε κάποιο σοβαρό φυτώριο είναι μια
χρονιά πριν τη φύτευση. Φυσικά από προηγούμενα η απόφαση σας απαιτεί μήνες
διαβάσματος, ψαξίματος, συζητήσεων με σοβαρούς συνομιλητές.
Τα περισσότερα δενδροκομικά είδη πωλούνται ως εμβολιασμένα φυτά. Πρέπει να
φυτέψετε αυτά τα φυτά στο ίδιο βάθος που ήταν στο φυτώριο, δηλ. 5-15 εκατοστά
του υποκειμένου (κάτω από το εμβόλιο) να είναι εκτός εδάφους όταν σταθεροποιηθεί
το έδαφος στη γούρνα φύτευσης. Αλλιώς το φυτό κινδυνεύει να πεθάνει ή να χάσει τα
θετικά της χρήσης του υποκειμένου.
Τα φυτά που αγοράζετε θα είναι ‘κοιμώμενα’, ημιανεπτυγμένα, ανεπτυγμένα ή
και διαμορφωμένα. Αυτά θα περιγράψω ένα-ένα πιο κάτω.
Το ‘κοιμώμενο’ φυτό που αγοράσατε είναι μια βέργα με το υποκείμενο αλλά
λίγο πάνω από εκεί που ήταν φυτεμένο στο φυτώριο έχει ένα ή δύο εμβολιασμούς
(ασπίδα με οφθαλμό της ποικιλίας). Προσοχή να μην σπάσει αυτός ο οφθαλμός!
 18

Αυτός θα αναπτυχθεί (και πρέπει να τον υποστηρίξετε αφαιρώντας τον ανταγωνισμό)

την άνοιξη να σας δώσει όλο το δέντρο που θα παράγει τους καρπούς. Τον οφθαλμό
θα τον βάλετε στη φύτευση να ‘βλέπει’ προς τον συχνότερο άνεμο της περιοχής για
να μην σπάσει αργότερα το εμβόλιο από ένα δυνατό αέρα. Αυτό το υποκείμενο
εμβολιάστηκε τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο 2-3 μήνες πριν το αγοράσετε και απλά ο
οφθαλμός της ποικιλίας ‘κοιμάται’ για το χειμώνα. Μειονέκτημα αυτού του φυτού
προφανώς είναι η μικρότερη ανάπτυξη του και η μικρή καθυστέρηση του να μπει
στην καρποφορία σχετικά με άλλα ανεπτυγμένα φυτά. Πλεονέκτημα, αν ξέρετε πώς
να το χειριστείτε, έχετε το ευκολότερο δέντρο να φτιάξετε όπως εσείς θέλετε, να το
διαμορφώσετε, να του δώσετε το σχήμα που πρέπει.
Πολύ συχνά αγοράζετε ημιανεπτυγμένα φυτά. Εδώ το υποκείμενο εμβολιάστηκε
τον Ιούνιο και ο οφθαλμός της ποικιλίας πρόλαβε μέσα στο καλοκαίρι να αναπτυχθεί
και να δώσει 20-50 εκατοστά βλαστού. Για εμένα είναι τα πιο δύσκολα φυτά να
αναπτυχθούν από ανθρώπους που δεν ξέρουν καλά τα δέντρα. Προφανώς το
υποκείμενο είναι ίδιας ηλικίας με τα ‘κοιμώμενα’ και το δέντρο δεν είναι πολύ
δυνατό. Πλεονέκτημα για τους φυτωριούχους είναι η πώληση τους νωρίς και σε καλή
τιμή. Για τον παραγωγό μάλλον κανένα πλεονέκτημα σε σχέση με τα ‘κοιμώμενα’.
Μειονέκτημα τους η αδύναμη ανάπτυξη του βλαστού και επομένως, αν μείνει αυτός
για την επόμενη άνοιξη, θα δώσει ένα ‘βλαμμένο’ φυτό.
Τα ανεπτυγμένα φυτά ήταν συνήθως το κλασικό φυτό. Εδώ το υποκείμενο
μεγάλωσε μια χρονιά (άνοιξη και καλοκαίρι), εμβολιάστηκε τον προηγούμενο
Αύγουστο- Σεπτέμβριο, ‘κοιμόταν’ ο οφθαλμός της ποικιλίας το προηγούμενο
φθινόπωρο και χειμώνα, εκβλάστησε το Μάρτιο που μας πέρασε, αναπτύχθηκε
άνοιξη και καλοκαίρι το εμβόλιο (η ποικιλία) για μια περίοδο 7 μηνών αλλά και το
υποκείμενο για δεύτερη χρονιά. Έτσι έχουμε ένα ανεπτυγμένο φυτό. Ανάλογα την
ποικιλία, είδος και υποκείμενο, το ριζικό σύστημα έχει αναπτυχθεί αρκετά, αλλά
πολλές από τις ρίζες του θα καταστραφούν κατά την εκρίζωσή του από το φυτώριο.
Το εμβόλιο μπορεί να έγινε έως και 2 μέτρα ύψος (αυτά που θέλουν οι ‘άμυαλοι’
παραγωγοί, μεγάλα φυτά!). Εσείς όμως τι θέλετε; Ένα δέντρο με 60 ή 80 εκατοστά
κορμό (γυμνό δηλ. από πλάγια βλάστηση) και από εκεί και πάνω, ανάλογα τη
διαμόρφωση που θέλετε να κάνετε, 3-4 πλάγιους δυνατούς και αδύναμο κατακόρυφο
στη μέση (για διαμόρφωση κύπελλο) ή δυνατό κατακόρυφο βλαστό και αρκετούς
αδύναμους σχετικά οριζόντιους βλαστούς (για διαμόρφωση σε ατρακτοειδή σχήματα
ή ελεύθερη παλμέτα). Το ανεπτυγμένο εμβόλιο έχει αναπτυχθεί για μια χρονιά
στριμωγμένο ανάμεσα σε άλλα φυτά στις γραμμές του φυτωρίου. Γι’ αυτό οι πλάγιοι
του είναι αδύναμοι έως νεκροί και ένας κεντρικός κατακόρυφος βλαστός προσπαθεί
να φτάσει στο φως, άρα επιμηκύνεται αφύσικα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι οι
πλάγιοι οφθαλμοί εκβλάστησαν και τώρα δεν έχει αρκετούς ‘δυνατούς’ οφθαλμούς το
φυτό για να φτιάξει τους 3-4 βραχίονες που θέλετε ή τους μπόλικους ήρεμους
πλάγιους που θέλετε! Το καλύτερο θα είναι αν έχετε ένα μονοστέλεχο ανεπτυγμένο
εμβόλιο, με κανένα δηλ. πλάγιο να έχει εκβλαστήσει ώστε, όταν το κόψετε στο ύψος
που θέλετε, να γίνει όπως το θέλετε απλά και γρήγορα. Όλα όμως βολεύονται.
Τέλος, στη μηλιά σήμερα και, μερικές φορές, στην κερασιά και αχλαδιά έχουμε
τα έτοιμα διαμορφωμένα φυτά. Σε αυτά αναπτύχθηκε το υποκείμενο μια χρονιά,
αναπτύχθηκε το εμβόλιο την επόμενη χρονιά (έως εδώ όπως το ανεπτυγμένο),
καρατομήθηκε στα 40 εκατοστά και αναπτύχθηκε για μια ακόμα χρονιά αλλά με την
εφαρμογή κατάλληλων χημικών (κυτοκινίνες) προκλήθηκε να εκπτύξει αρκετούς
ήρεμους πλάγιους (σχεδόν οριζόντιους) βλαστούς που θα είναι οι ψευδοβραχίονες
του διαμορφωμένου ήδη δέντρου σε άτρακτο (σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο) ή σε
μονόκλωνο (χωρίς ουσιαστικά μόνιμους βραχίονες). Καταλαβαίνετε ότι τα φυτά είναι
 19

πιο αραιοφυτεμένα στο φυτώριο, το υποκείμενο είναι 3 ετών και το εμβόλιο 2 ετών
και λίγο ως πολύ το φυτό είναι έτοιμο να καρποφορήσει! Εδώ το μόνο μειονέκτημα
είναι το υψηλό κόστος εγκατάστασης, καθώς χρειάζεστε πολλά φυτά το στρέμμα (και
τα φυτά είναι ακριβά), και στήριξη των δέντρων (πασσάλους και σύρματα), καθώς
μπορεί το υποκείμενο να ‘μεγάλωσε’ αλλά με την εκσκαφή από το φυτώριο οι
περισσότερες ρίζες κόπηκαν.

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΠΩΡΩΝΑ
Προετοιμασία εδάφους: Δεν απαιτείται βαθιά άροση συνήθως πια για
καλλιεργούμενα χωράφια εκτός αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι όπως υπεδάφιο
αδιαπέραστο στρώμα. Απαιτούνται επανειλημμένες αναμοχλεύσεις και αφαιρέσεις
φυτικών μερών προηγούμενης ‘μολυσμένης’ καλλιέργειας. Πριν την τελευταία
αναμόχλευση πρέπει να σημάνουμε τις θέσεις και σε μια λωρίδα 1-1,5 m πλάτος,
όπου στο μέσον να φυτευτεί το δέντρο, μπορούμε να σκορπίσουμε φωσφορούχα
λιπάσματα, καλιούχα, αν απαιτείται από την εδαφολογική, και από πάνω τους κοπριά.
Με την αναμόχλευση αυτά θα ενσωματωθούν και θα είναι διαθέσιμα στις ρίζες των
φυτών τα επόμενα χρόνια που δεν πρέπει να ξανααναμοσχεύσουμε κοντά στα δέντρα.
Επαναφύτευση: Είναι όταν εκριζώνουμε ένα οπωρώνα και επαναφυτεύουμε το
ίδιο χωράφι με δέντρα. Συνήθη προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι η
κόπωση του εδάφους από τοξίνες, εδαφογενείς ασθένειες, νηματώδεις και εξάντληση
θρεπτικών. Αντιμετώπιση γίνεται με ανθεκτικά υποκείμενα (GF677, ΕΜ9),
απολύμανση, που είναι οικονομικά ασύμφορη σήμερα), με σπορά ετησίων φυτών για
μερικά έτη), με φύτευση των νέων δέντρων σε σειρές που βρίσκονται στο μέσο του
διαδρόμου της προηγούμενης καλλιέργειας, κ.λπ.
Χάραξη - Σήμανση θέσεων: γίνεται βάσει της τελικής ανάπτυξης του φυτού που
θα φυτέψουμε και της διαμόρφωσης του.
Εποχή φύτευσης το Νοέμβριο σε ζεστές περιοχές, Φεβρουάριο – Μάρτιο σε
ψυχρές περιοχές όπου υπάρχει κίνδυνος δυνατών παγετών το χειμώνα.
Φύτευση: Οι οπές πρέπει να ανοίγονται μήνες πριν για να ηλιοαπολυμανθεί
σχετικά το έδαφος ή, συχνά πια στον κόσμο, δεν ανοίγονται οπές αλλά με ειδικό
αυλακωτήρα φυτεύονται τα δέντρα στην επιφάνεια του εδάφους με τη δημιουργία
αναχώματος, δηλ. δημιουργείται ένα ‘σαμάρι’ πάνω στο οποίο φυτεύονται τα δέντρα.
Το ανάχωμα χρησιμοποιείται συχνά στις φυτεύσεις για την προστασία του λαιμού και
των ριζών του δέντρου από εδαφογενείς ασθένειες, αλλά η αντιμετώπιση των
ζιζανίων πρέπει να γίνει τα επόμενα χρόνια μόνο με χημικά ζιζανιοκτόνα ή
εδαφοκάλυψη ή, πιο δύσκολα, με χειροκίνητα χορτοκοπτικά.
Φροντίδες μετά τη φύτευση: περιλαμβάνουν την άμεση διαμόρφωση όπως
περιγράφεται κατωτέρω, την προστασία από εχθρούς και ασθένειες, την
αντιμετώπιση ζιζανίων και την προστασία του κορμού από την ηλιακή ακτινοβολία,
τα ζιζανιοκτόνα και τυχόν ζωικούς κινδύνους. Η προστασία του κορμού γίνεται με
βάψιμο του κορμού με λευκό πλαστικό εσωτερικού χώρου με ή χωρίς 2-4%
βορδιγάλειο πολτό (β/β), κάλυψη με ειδικούς πλαστικούς νάρθηκες (να μην
‘κολλάνε’ στον κορμό αλλά να είναι ‘χαλαροί’ επάνω του) ή και, για μια μόνο
χρονιά, με νάρθηκα από χαρτόνι. Για την αντιμετώπιση των ζιζανίων
χρησιμοποιούνται μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα (δ.ο. glyfosinate) χωρίς να βραχεί ο
κορμός ή εδαφοκάλυψη με χαρτόνι ή πλεκτό μαύρο πλαστικό.
Συγκαλλιέργεια - Ενδιάμεσες φυτεύσεις: Μπορεί να γίνει φύτευση διπλάσιου
αριθμού δέντρων επί της γραμμής από την τελική απόσταση των δέντρων με σκοπό
τη συγκομιδή περισσότερων καρπών τα πρώτα χρόνια του οπωρώνα και, μετά από 4-
6 έτη, να αφαιρεθεί κάθε δεύτερο δέντρο επί της σειράς. Δεν γίνεται συχνά αυτό λόγω
 20

υψηλού κόστους εγκατάστασης. Συγκαλλιέργεια με λαχανικά ή φυτά μεγάλης

καλλιέργειας είναι συχνή και φέρει κάποιο εισόδημα τα πρώτα έτη στον παραγωγό.
Τα συγκαλλιεργούμενα φυτά δεν πρέπει να φυτεύονται κοντά στη σειρά των δέντρων
και μεγαλύτερες ποσότητες νερού πρέπει να χορηγούνται στον οπωρώνα. Άριστα
φυτά για συγκαλλιέργεια είναι τα χειμερινά και αυτά που δεν μεταφέρουν ασθένειες
που βλάπτουν και τα δέντρα: όσπρια, κρεμμύδι, σκόρδο, καλαμπόκι, σταυρανθή.
Συγκαλλιέργειες που λειτουργούν σε μικρούς οπωρώνες είναι μια σειρά ελιές σε
μεγάλο ύψος να προστατεύουν (από τον άνεμο) δύο σειρές εσπεριδοειδών, και
εναλλάξ μια σειρά ελιές και μια σειρά αμπέλι. Δεν επιτρέπονται για συγκαλλιέργεια
με τα δέντρα οι ντομάτες, τα πεπονοειδή, το βαμβάκι.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΥΛΛΙΩΝ ΣΤΗ ΦΥΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑ

Εδώ θα προσπαθήσω να καλύψω το θέμα της διαχείρισης των νεαρών δέντρων
αμέσως μετά τη φύτευση και τους επόμενους μήνες. Ουσιαστικά, δεν πρέπει απλά να
τα φυτέψετε, να τα κόψετε όπου θα σας πουν και να τα ποτίζετε και λιπαίνετε μόνο
για τους επόμενους μήνες. Θέλουν πολλές φροντίδες παραπάνω κύρια για τη
διαμόρφωση τους και την γρήγορη είσοδο στην καρποφορία!
Αείφυλλα με μπάλα χώματος. Η ελιά είναι συνήθως ανεπτυγμένο φυτό με κορμό
και διασταύρωση στο κατάλληλο ύψος από το φυτώριο. Εδώ αφαιρούμε τυχόν
σπασμένους βλαστούς, ελάχιστους εσωτερικούς που χαλάνε το σχήμα κύπελλο και,
όπου απαιτείται για να ‘σταυρώσουν’ οι αναπτυσσόμενοι βραχίονες, αφαιρούμε το
ανώτερο ¼ περίπου του βλαστού. Γενικά πάντως το κλάδεμα ενός υγιούς
ανεπτυγμένου δέντρου ελιάς στη φύτευση είναι ελάχιστο. Εξυπακούεται ότι είναι σε
‘μπάλα χώματος’ σε σακούλα και αφαιρούμε τη σακούλα αφήνοντας ανέπαφη τη
μπάλα χώματος με τις ρίζες κατά τη φύτευση. Την πρώτη χρονιά ουσιαστικά μόνο
αφαιρείτε τυχόν βλαστούς και παραφυάδες που εκπτύσσονται σε όλο το μήκος του
κορμού που θέλετε να φτιάξετε από τη βάση του δέντρου (‘λαιμός’) έως το
σταύρωμα (ξεκίνημα των βραχιόνων). Παρόμοια μεταχείριση έχουμε και για τα
εσπεριδοειδή.
Φυλλοβόλο ‘κοιμώμενο’ φυτό για κύπελλο. Εδώ έχετε το υποκείμενο και
κάπου χαμηλά υπάρχει ένας ή δύο οφθαλμοί εμβόλια. Προσέξτε μόνο να μην
σπάσετε αυτό τον οφθαλμό, που είναι και το μοναδικό σημείο έκφυσης της ποικιλίας,
κατά τη διαχείριση έως και τη φύτευση, αλλά και να μην τον θάψετε. Όταν λοιπόν
τοποθετηθεί στη θέση του, πρέπει απλά να κόψετε το υποκείμενο ακριβώς πάνω από
τον οφθαλμό πλάγια με την τομή να κατεβαίνει από τη μεριά του οφθαλμού προς την
αντίθετη πλευρά. Την άνοιξη άμεσα με την εκβλάστηση προσπαθείτε να
δημιουργήσετε ένα ζωηρό ευθυτενή βλαστό που προέρχεται από το εμβόλιο (αν
χρειάζεται με δέσιμο σε καλάμι), αφαιρείτε οποιαδήποτε πλάγια βλάστηση έως το
ύψος του επιθυμητού κορμού (40 έως 80 cm τις περισσότερες φορές) και αφήνουμε
κατόπιν ένα πλάγιο ανά 5-10 cm καθ’ ύψος και προς όλες τις κατευθύνσεις ώστε να
γίνει ένα κύπελλο με ισχυρά ‘δεμένους’ στον κορμό βραχίονες. Αφού εκπτυχθούν 3-4
βραχίονες σε κατάλληλα σημεία, μπορούμε να αφαιρέσουμε πια τον κεντρικό
βλαστό, δεν χρειάζεται να αναπτυχθεί περαιτέρω, ώστε να δώσουμε τη δύναμη του
φυτού στους βραχίονες. Αν οι βραχίονες φτάσουν το μήκος των 30-40 cm και έχει
ακόμα δύναμη (και χρόνο ανάπτυξης αργά το καλοκαίρι) το φυτό τότε αφαιρούμε το
1/3 του μήκους των βλαστών για να ‘σταυρώσουν’, εκπτύξουν δηλαδή τους
υποβραχίονες στις κατάλληλες κατευθύνσεις. Συνήθως αυτό όμως γίνεται την
επόμενη άνοιξη.
Φυλλοβόλο ημιανεπτυγμένο φυτό για διαμόρφωση σε κύπελλο. Εδώ το
εμβόλιο είναι 30-60 cm ύψος, καθώς αναπτύχθηκε από τον Ιούλιο και μετά το
 21

εμβόλιο. Δύο ενέργειες μπορείτε να κάνετε. Αν θέλετε χαμηλό κορμό, μπορείτε να

αφαιρέσετε ένα μικρό τμήμα του εμβολίου και από το υπόλοιπο να αφήσετε να
εκπτυχθούν οι βραχίονες, δηλ. αφαιρείτε από την έκπτυξη αρχές Απριλίου όλους τους
άχρηστους νεαρούς βλαστούς (πολύ χαμηλά στον κορμό και σε ακατάλληλη θέση)
και αφήνετε αυτούς που βρίσκονται σε κατάλληλη θέση (εκπτύσσονται προς τις
κατάλληλες κατευθύνσεις και από κατάλληλο ύψος) να αναπτυχθούν. Συνήθως θα
μπορέσετε να τους ‘τσιμπήσετε’ (αφαιρέσετε) το άνω 1/3 αργότερα νωρίς το
καλοκαίρι για να εκβλαστήσουν και οι κατάλληλοι πλάγιοι αυτών που θα γίνουν οι
υποβραχίονες. Στην Ισπανία και νότια Ιταλία αυτά τα φυτά τα διαμορφώνουν σε
‘Ισπανικό χαμηλό κύπελλο’ με 2-3 ‘θερίσματα’ της βλάστησης των βραχιόνων
(οριζόντια μηχανική κοπή) κατά τη θερινή περίοδο και δημιουργούν έτσι ένα χαμηλό
κύπελλο με πολλούς βλαστούς σχετικά οριζόντιους που θα καρπίσουν πολύ και
γρήγορα (είναι το πιο παραγωγικό και απλό σύστημα για τη ροδακινιά σήμερα).
Προσοχή, το τελευταίο αυτό ‘Ισπανικό’ σχήμα αυξάνει τον κίνδυνο ζημιάς από
παγετό γιατί η βλάστηση και ανθοφορία είναι χαμηλά στο έδαφος, όπου και η
θερμοκρασία είναι η χαμηλότερη. Σε περιοχές με συχνούς παγετούς θέλετε ψηλό
κορμό στα δέντρα.
Φυλλοβόλο ανεπτυγμένο μονοστέλεχο φυτό για κύπελλο. Δύσκολα φυτά για
διαμόρφωση σε κύπελλο είναι τα πολύ ανεπτυγμένα με πλάγιους βλαστούς όπου να
είναι, και τα φυτά που οι πλάγιοι οφθαλμοί έχουν εκβλαστήσει και οι βλαστοί αυτοί
είναι μικροί, ξηροί, απαράδεκτοι γενικότερα. Αυτά τα φυτά καλύτερα να μην τα
αγοράσετε, αλλά αν τα φυτέψατε, ελπίζετε (!) με καρατόμηση στα 80-90 cm,
καθάρισμα όλων των ξηρών ή σπασμένων πλάγιων, με βράχυνση τυχόν υγιών
πλάγιων σε 1-2 γόνατα, να μπορέσουν να εκπτύξουν πλάγιους δυνατούς και σε
κατάλληλα σημεία ώστε να δώσουν καλούς βραχίονες καθ’ ύψος στον κορμό.
Το ύψος του κορμού αποφασίζεται στη φύτευση με καρατόμηση σε ύψος 20-30
cm υψηλότερο από αυτό που θέλουμε για κορμό (π.χ. θέλουμε κορμό 60 cm,
καρατομούμε το φυτό που μόλις φυτέψαμε στους 80-90 cm). Ουσιαστικά το
ανεπτυγμένο φυτό πρέπει να καθαριστεί από οποιαδήποτε βλάστηση και να συνεχίσει
να καθαρίζεται περιοδικά τα πρώτα 1-2 χρόνια από βλαστούς που φύονται στο
κατώτερο μέρος του φυτού, αυτό που θα κάνετε κορμό (εδώ περιλαμβάνονται και οι
παραφυάδες). Στα ανώτερα 20-30 cm του φυτού αφήνουμε να εκπτυχθούν πλάγιοι
προς όλες τις κατευθύνσεις και καθ’ ύψος όσο είναι δυνατό. Αφαιρούμε από τον
Απρίλιο όλους τους άχρηστους βλαστούς για να δώσουμε δύναμη στους
μελλοντικούς βραχίονες ή αφήνουμε 2-3 μικρότερους μη ανταγωνιστικούς σχεδόν
οριζόντιους για πιθανή καρποφορία το επόμενο έτος. Συνήθως οι βραχίονες θα
αναπτυχθούν ικανοποιητικά μέχρι νωρίς το καλοκαίρι και επομένως μπορώ να
αφαιρέσω το ανώτερο 1/3 του μήκους τους ώστε να ‘σταυρώσουν’, να εκπτύξουν
δηλ. 2-3 δυνατούς πλάγιους (τους υποβραχίονες!). Έτσι διαμορφώνω άμεσα και καλά
το δέντρο.
Φυλλοβόλο ανεπτυγμένο μονοστέλεχο φυτό για κεντρικό άξονα. Εδώ δεν έχω
πλάγιους βλαστούς αλλά οι πλάγιοι οφθαλμοί του εμβολίου πρέπει να είναι υγιείς.
Συνήθως βραχύνω ελάχιστα το φυτό μου αφαιρώντας έως 20 cm του στελέχους του
εμβολίου στη φύτευση. Λίγο πριν το φούσκωμα ή στο φούσκωμα (το Μάρτιο)
αφαιρώ 2-3 οφθαλμούς κάτω από τον κορυφαίο οφθαλμό (που θα εκπτυχθεί για να
δώσει τη συνέχεια του κεντρικού άξονα και θα είναι ζωηρός κατακόρυφος), χαράζω
αρκετούς πλάγιους στις κατάλληλες θέσεις για να τους ωθήσω να εκβλαστήσουν. Τον
Απρίλιο πρέπει να: 1) αφαιρέσω τους πολύ κατακόρυφους δυνατούς πλάγιους, 2) να
‘γυρίσω’ με ελαφρύ βαρίδι ή δέσιμο τους καλύτερους και τους ευρισκόμενους στις
καλύτερες θέσεις νεαρούς βλαστούς μήκους 20-30 cm ώστε να ‘ηρεμήσουν’ (να μην
 22

γίνουν κατακόρυφοι μεγάλου μήκους, αλλά σχεδόν οριζόντιοι), 3) να αφαιρέσω

όσους δεν βρίσκονται σε κατάλληλη θέση. Αλλά θέλω αρκετούς ‘ήρεμους’ από την
πρώτη χρονιά (έως και 7-10).

ΑΡΑΙΩΜΑ ΚΑΡΠΩΝ
Γιατί; Γίνεται για να μειωθεί το φορτίο καρπών στο δέντρο (μείωση σπασιμάτων
βραχιόνων, βελτίωση ποιότητας υπόλοιπων, μείωση παρενιαυτοφορίας). Δύσκολο να
εφαρμοστεί στα μικρόκαρπα είδη.
Πως; Γίνεται με το χέρι (παντού στην Ελλάδα), με μηχανικούς δονητές (μερικές
φορές στα γιγαρτόκαρπα και πυρηνόκαρπα – ιδιαίτερα τα βιολογικά - σε άλλες
χώρες) και με χημικά αραιωτικά (NAA, κυτοκινίνες, κ.λπ.) σε άλλες χώρες του
κόσμου κύρια στα γιγαρτόκαρπα, ελάχιστα στην Ελλάδα.
Πότε; Το χημικό γίνεται στην πλήρη άνθιση (Sevin, απαγορεύτηκε στην Ευρώπη,
άλλα καυστικά διαθέσιμα) ή λίγες μέρες μετά (ΝΑΑ, 10-15 ΗΜΠΑ ή κυτοκινίνη πιο
πρόσφατα και πολύ αποτελεσματικά) στα μήλα και αχλάδια. Το αραίωμα με το χέρι
πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό, αλλά είναι πιο δύσκολο με τα μικρού
μεγέθους καρπίδια και το θερινό κλάδεμα πρέπει να γίνει αργότερα χωριστά με
επιπλέον ημερομίσθια.
Πόσο; Ανάλογα τη ζωηρότητα του δέντρου (πιο ζωηρό, πιο πολλούς καρπούς), το
τελικό μέγεθος καρπού που ζητά η αγορά (πιο μεγάλους θέλει η αγορά, πιο λίγους
αφήνουμε στο δέντρο), την πρωιμότητα της ποικιλίας (πιο πρώιμη ωρίμανση, πιο
λίγους καρπούς αφήνουμε), την ευαισθησία στην παρενιαυτοφορία (ευαίσθητη
ποικιλία, νωρίς έντονη αραίωση όταν πολλοί καρποί), τη θέση του βραχίονα ή
υποβραχίονα (πιο ψηλά στο δέντρο, πιο πυκνά αφήνουμε καρπούς).

ΚΛΑΔΕΜΑ – ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΩΡΙΜΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ

Το κλάδεμα γιατί γίνεται; 1) Μόρφωσης: Διαμόρφωση δέντρου στο χώρο που του
δίνεται, στο ύψος που επιθυμούμε, στο σχήμα που επιθυμούμε, βασικά τα πρώτα
χρόνια από τη φύτευση. 2) Καρποφορίας: για τοποθέτηση των καρποφόρων οργάνων
ή καρποφόρων θέσεων στο χώρο ώστε να μην έχουμε υπερβολική άνθιση και
καρποφορία ή ελάχιστη άνθιση και καρποφορία και να κρατήσουμε μια ισορροπία
μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας.
Τύποι κλαδέματος: Χειμερινό κλάδεμα, θερινό κλάδεμα, κλάδεμα ελιάς, κλάδεμα
για μείωση παρενιαυτοφορίας, κλάδεμα μετά από ζημιογόνο παγετό. Βραχύ ή μακρύ
κλάδεμα, απάλειψη ή βράχυνση ή ‘τακούνι’.
Κλάδεμα με το χέρι, μηχανικό κλάδεμα, χημικό ‘κλάδεμα’ με παρεμποδιστές της
δράσης της γιββεριλίνης, που προκαλούν πιο κοντούς ετήσιους με μικρά μεσογονάτια
διαστήματα (επιτρέπεται σήμερα η δραστική ουσία Prohexadione-Ca).
Διαμόρφωση δέντρου: Για τοποθέτηση των καρποφόρων σημείων στο χώρο και
καλή χρήση του φωτός και χώρου που αναλογεί σε κάθε δέντρο στον οπωρώνα. Το
άριστο, που είναι και αδύνατο να πετύχουμε, είναι να συλλέξουμε όλο το φως που
πέφτει σε μια επιφάνεια του οπωρώνα με την ελάχιστη φυλλική επιφάνεια (συνήθως
δείκτη φυλλικής επιφάνειας ίσο με 3).

ΑΡΔΕΥΣΗ ΟΠΩΡΩΝΑ
Γιατί αρδεύουμε;
- Για να πετύχουμε καλύτερη ποσοτικά και ποιοτικά παραγωγή.
- Για μακρά παραγωγική ζωή του οπωρώνα (το θέλουμε ή όχι;).
- Για πιο κανονική παραγωγή από χρονιά σε χρονιά (φύλλα που λειτουργούν καλά –
με ανοικτά στομάτια πολλές ώρες της ημέρας- παράγουν πολλούς υδατάνθρακες για
 23

τους αναπτυσσόμενους καρπούς, τους βλαστούς και τους ανθοφόρους οφθαλμούς της
επόμενης χρονιάς).
- Για να έχουμε αποτελεσματικότερη χρήση των θρεπτικών στοιχείων που
εφαρμόζουμε (ιδιαίτερα με την υδρολίπανση, που είναι πολύ εκτεταμένη στα
οπωροφόρα).
Όταν δεν αρδεύουμε (ξηρική καλλιέργεια) το δέντρο χρησιμοποιεί μόνο το νερό της
βροχής που αποθηκεύεται στο έδαφος και επομένως μεγάλες περιόδους του
καλοκαιριού το δέντρο υπολειτουργεί. Ξηρικά καλλιεργούνται λίγα είδη όπως ελιά,
καρυδιά, αμυγδαλιά, φιστικιά, καστανιά, που, φυσικά, επιβιώνουν αλλά έχουν λίγη
παραγωγή. Με την άρδευση και αυτά τα είδη παράγουν πολύ και καλύτερο καρπό.
Τρόποι εφαρμογής νερού: κατάκλυση (όπου έχουμε σχετικά επίπεδο έδαφος και
νερό χωρίς χρηματικό κόστος, αλλά το περιβαλλοντικό κόστος είναι απίθανα υψηλό),
αυλάκια (σε νεαρά δέντρα τα πρώτα 1-2 έτη από τη φύτευση πριν την εγκατάσταση
του μόνιμου συστήματος άρδευσης), καταιωνισμό με μεγάλα μπεκ πάνω από τα
δέντρα (για μείωση θερμοκρασίας καρπών και επομένως μείωση ηλιοκαύματος, για
μείωση θερμοκρασίας φύλλων και αυξημένη φωτοσύνθεση, για μείωση ζημιών από
εχθρούς όπως την ψύλλα στην αχλαδιά, για βελτίωση του κόκκινου επιχρώματος στα
κόκκινα μήλα με το δροσισμό, για προστασία από παγετούς αλλά με τεράστιες
απώλειες του αρδευτικού νερού στην ατμόσφαιρα με την εξάτμιση) ή ατομικά μπεκ
κάτω από τα δέντρα (για άρδευση μεγάλου σχετικά τμήματος της επιφάνειας του
εδάφους κάτω από την κόμη, δροσίζεται το μικροπεριβάλλον του οπωρώνα, αλλά
βρέχεται συνήθως ο κορμός με αρνητικές συνέπειες στην υγεία του), στάγδην
(επίγεια, υπερυψωμένη, υπόγεια), που είναι και ο οικονομικότερος τρόπος άρδευσης
όσον αφορά τις ποσότητες νερού, αλλά είναι ο ακριβότερος για εγκατάσταση και
λειτουργία και πρέπει να χρησιμοποιείται πολύ τακτικά (έως και κάθε ημέρα άρδευση
στις μηλιές το καλοκαίρι) και να βρέχει ένα περίπου 20-40% της επιφάνειας εδάφους
κάτω από την κόμη. Επίγεια στάγδην άρδευση είναι η πιο απλή μορφή στάγδην με το
σωλήνα άρδευσης πάνω στο έδαφος κατά μήκος της γραμμής των δέντρων. Με αυτό
το σύστημα δεν μπορούμε να κάνουμε μηχανική κοπή των ζιζανίων εύκολα πάνω στη
γραμμή και τα πουλιά τρυπούν τους σωλήνες, οπότε οι σταλακτηφόροι σωλήνες
χρειάζονται συχνή επίβλεψη και επισκευή. Υπερυψωμένη στάγδην άρδευση (δέσιμο
του σωλήνα στο πρώτο σύρμα του συστήματος υποστήριξης ή από δέντρο σε δέντρο)
γίνεται για να μην παρεμποδίζουν οι σωλήνες τις κοπές ζιζανίων. Υπόγεια στάγδην
άρδευση είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος άρδευσης (δεν εξατμίζεται νερό, δεν
φυτρώνουν ζιζάνια στη στεγνή επιφάνεια του εδάφους και δεν παρεμποδίζονται οι
καλλιεργητικές εργασίες), αλλά είναι ακριβή και δύσκολη η εγκατάσταση και
επισκευή ζημιών στους σωλήνες που έχουμε από τους τυφλοπόντικες ή τη συχνή
εισροή ριζών εντός των σταλακτών μειώνοντας ή εμποδίζοντας τη ροή του νερού
(αποφράσσονται με κατάλληλα χημικά). Προσοχή, επειδή μέχρι τώρα ελάχιστοι
δίνουν σημασία στη χρήση του, η χρήση νερού για άρδευση μπαίνει σε νέα πρότυπα
σύντομα με τις οδηγίες που ισχύουν στην Ευρώπη από το 2000 και πιο πρόσφατα,
όπου πρέπει να δικαιολογείται η χρήση του νερού από κάθε παραγωγό και για κάθε
καλλιέργεια και θα τιμολογείται σύντομα η χρήση του (φοβάμαι) πολύ ακριβά.
Πρέπει να μετράμε και υπολογίζουμε τις ανάγκες της καλλιέργειας(;): ή τη
διαθεσιμότητα νερού στο έδαφος ή την κατανάλωση νερού από την καλλιέργεια ή
από κάτι σχετικό (χλοοτάπητα, εξατμισοδιαπνοή αναφοράς). Πρέπει να εφαρμόζουμε
νερό σε διαφορετικές ποσότητες ανάλογα την κάθε φάση της καλλιέργειας κατά τη
βλαστική περίοδο (περισσότερο νερό όταν οι καρποί είναι παρόντες και
αναπτύσσονται γρήγορα και όταν έχουμε αρκετά ζιζάνια και λιγότερο όταν οι καρποί
συγκομιστούν ή δεν υπάρχουν ή η βλάστηση είναι πολύ έντονη).
 24

Μετρήσεις εδαφικής υγρασίας: με αγωγιμόμετρο (φθηνό) ή άλλα ακριβά και

μεγαλύτερης ακρίβειας όργανα.
Μετρήσεις χρήσης νερού: Χρησιμοποιούνται μετεωρολογικά δεδομένα, ο
δείκτης καλλιέργειας, υπολογισμοί. Αντίδραση καλλιέργειας στην καταπόνηση από
έλλειψη νερού, ώστε να εφαρμόζουμε λιγότερο νερό από τις ανάγκες του δέντρου.
Γενικά, όταν έχουμε μικρή καταπόνηση του δέντρου (εδώ είναι η μαγκιά του
έμπειρου γεωπόνου), τότε επηρεάζεται αρνητικά η βλάστηση (σταματά σχετικά
νωρίς, πράγμα που συνήθως επιθυμούμε) και δεν επηρεάζεται η ανάπτυξη των
καρπών.
Ποιότητα αρδευτικού νερού: είναι χαμηλή η ποιότητα όταν περιέχει νάτριο και
χλώριο, ή βόριο, ή ασβέστιο. Αυτά μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη των
ευαίσθητων οπωροφόρων αλλά και τη δομή και υγεία του εδάφους.
Αποτελεσματικότητα χρήσης νερού: κάποτε πρέπει να την κατανοήσουμε και
να την υπολογίζουμε. Παρουσιάζεται με διαφορετικούς τρόπους (κλασικά είναι πόσο
νερό χρησιμοποίησε η καλλιέργεια σε σχέση με αυτό που χορηγήσαμε), αλλά βασικά
είναι το πόσο νερό χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή μιας μονάδας εμπορεύσιμων
καρπών (αποτύπωμα νερού). Σε αυτή την έκφραση στηρίζεται και η οικονομικότητα
χρήσης του νερού και η κοστολόγηση του σύντομα.

ΛΙΠΑΝΣΗ ΟΠΩΡΩΝΑ
Γιατί λιπαίνουμε; Διατήρηση γονιμότητας εδάφους, καλύτερη ποιότητα και
ποσότητα καρπών, σταθερή παραγωγή ανά έτος.
Που βρίσκεται το κάθε στοιχείο (Ν, Ρ, Κ, Ca, κ.λπ) μέσα στο φυτό;
Πως μετρούνται οι ανάγκες των οπωροφόρων; Εδαφολογική ανάλυση (βλέπουμε
συνήθως τι έχει το έδαφος διαθέσιμο για τα φυτά αυτή τη στιγμή), φυλλοδιαγνωστική
(ο καλύτερος τρόπος ελέγχου των αναγκών του φυτού και της ‘κρυμμένης πείνας’
του), παρατήρηση συμπτωμάτων έλλειψης στοιχείων πάνω στο φυτό (τραγικά αργά
για ένα γεωπόνο ή επαγγελματία αγρότη), ανάλογα τις εκροές κα εισροές θρεπτικών
(ολιστική προσέγγιση για ‘ψαγμένους’ γεωπόνους).
Τι λιπάσματα χρησιμοποιούμε; Απλά (περιέχουν μόνο ένα κύριο στοιχείο, π.χ.
θειική αμμωνία) ή σύνθετα (τουλάχιστον δύο κύρια στοιχεία, π.χ. φωσφορική
αμμωνία ή 11-15-15 που περιέχει 11 kg N, 15 kg P και 15 kg K στα 100 κιλά
λιπάσματος), βασικά (διαλύονται αργά με την εδαφική υγρασία, εφαρμόζονται το
χειμώνα ή καλύτερα, νωρίς την άνοιξη) ή υδατοδιαλυτά (σε κρυσταλλική μορφή, για
διαφυλλικούς ψεκασμούς και για την υδρολίπανση) ή διαφυλλικά (συμπυκνωμένα για
διάλυση μικρών ποσοτήτων στο ψεκαστικό δοχείο). Προσοχή στην οξίνιση του
εδαφικού διαλύματος που προκαλείται από μερικά είδη λιπασμάτων (θειικά και
αμμωνιακά ή παρόμοια).
Πότε λιπαίνουμε; Όταν έχει μεγάλες απαιτήσεις η καλλιέργεια και όταν θα είναι ο
άριστος συνδυασμός εποχής εφαρμογής, εποχής διαθεσιμότητας στο φυτό και υψηλής
απορρόφησης από το φυτό. Γενικά μεγάλες απαιτήσεις σε Ν έχει το φυτό όταν
έχουμε έντονη βλάστηση, και μεγάλες απαιτήσεις σε Κ όταν έχουμε μεγάλη
παραγωγή και ρυθμό ανάπτυξης των καρπών.
Πως λιπαίνουμε; Με το χέρι (στα πεταχτά συνήθως κάτω από την κόμη των δέντρων
ή πάνω στη γραμμή τα βασικά λιπάσματα), σε λωρίδες στο έδαφος (ιδιαίτερα το Β
και το Ρ), με το λιπασματοδιανομέα (πρέπει να κατευθύνουμε το λίπασμα πάνω στη
γραμμή ή κάτω από την κόμη), με υδρολίπανση (η πιο αποτελεσματική εφαρμογή),
και με τους ψεκασμούς.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΙΖΑΝΙΩΝ ΣΤΟΝ ΟΠΩΡΩΝΑ

 25

Κατά την αντιμετώπιση των ζιζανίων πολλές φορές κάνουμε και αναμόχλευση του
εδάφους αλλά και τα αναπτυσσόμενα ζιζάνια επηρεάζουν τις ιδιότητες του εδάφους.
Τα ζιζάνια συνήθως ανταγωνίζονται τα νεαρά δέντρα για φως, νερό και θρεπτικά και
τα μεγαλύτερα δέντρα για νερό και θρεπτικά. Μπορούν ακόμα να μεταφέρουν
ασθένειες στο έδαφος και να τροποποιήσουν το κλίμα ή την πανίδα του οπωρώνα
θετικά (ωφέλιμα αρθρόποδα) ή αρνητικά (τρωκτικά). Στην ολοκληρωμένη διαχείριση
απαιτείται καταγραφή των ειδών και πυκνότητας ζιζανίων στους οπωρώνες το
φθινόπωρο και την άνοιξη (και δευτερευόντως το καλοκαίρι), μελέτη της μεταβολής
της βιοποικιλότητας (θέλουμε να βελτιώνεται) με τα χρόνια (και γι’ αυτό κάνουμε
την καταγραφή), εύρεση των κύριων περιόδων αντιμετώπισης των ζιζανίων και
στόχων που πρέπει να βάλουμε ανάλογα με το είδος των ζιζανίων, την καλλιέργεια
και τις καλλιεργητικές τεχνικές.
Γενικά, στα φυλλοβόλα οπωροφόρα διεθνώς η αντιμετώπιση των ζιζανίων
γίνεται με κοπές μεταξύ των σειρών (ακόμα και σε ξηρικές θερμές περιοχές) και
χημική ζιζανιοκτονία ή κοπές πάνω στις γραμμές. Οι κοπές βοηθούν τα μέγιστα την
υγεία του εδάφους, παράγουν βιομάζα και επομένως δεσμεύουν CO2 στο έδαφος
αυξάνοντας την οργανική του ουσία, βοηθούν στην κυκλοφορία των οχημάτων
ανεξαρτήτως καιρού και αυξάνουν τη βιοποικιλότητα των αρθρόποδων, επομένως και
των ωφέλιμων αρθρόποδων. Η χημική ζιζανιοκτονία μπορεί να περιλαμβάνει
μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα που δεν βλάπτουν ουσιαστικά (?) το περιβάλλον και
ελάχιστα προφυτρωτικά. Τα τελευταία εφαρμόζονται το φθινόπωρο ή το Μάρτιο. Τα
μεταφυτρωτικά εφαρμόζονται το Μάρτιο, Μάιο και τοπικά το καλοκαίρι όταν και
όπου εμφανιστούν ζιζάνια. Τα ζιζανιοκτόνα πρέπει να κρατούν γυμνή από ζιζάνια
λιγότερη από το 1/3 της επιφάνειας του οπωρώνα. Συνδυασμός κοπής και χημικής
ζιζανιοκτονίας με χαμηλή δόση glyphosate αμέσως μετά (chemical mowing) μεταξύ
των γραμμών μπορεί να δοκιμαστεί για εξοικονόμηση νερού και μείωση της χρήσης
μηχανημάτων στην Ελληνική δενδροκομία. Το Φθινόπωρο αφήνουμε τα ζιζάνια να
βλαστήσουν και πάνω στη γραμμή καθώς δεν ανταγωνίζονται τα δέντρα και
δεσμεύουν την περίσσεια εδαφικού αζώτου.
Ανάπτυξη των ζιζανίων τις τελευταίες εβδομάδες πριν τη συγκομιδή των μήλων,
που έχουν κόκκινο επίχρωμα, βελτιώνει το χρωματισμό και ποιότητα (γεύση και
τραγανότητα) των μήλων απορροφώντας το περίσσιο Ν, και αυξάνοντας την υγρασία
και μειώνοντας τη θερμοκρασία του οπωρώνα. Αυτό απαιτεί συχνές βροχές ή συχνή
αλλά σύντομη άρδευση με ατομικά μπεκ.
Στα επικλινή εδάφη δεν πρέπει να παραμένει ολόκληρο το έδαφος του οπωρώνα
γυμνό από βλάστηση οποιαδήποτε εποχή του έτους. Γι’ αυτό προτείνεται η κοπή ή
χημική ζιζανιοκτονία αφήνοντας λωρίδες βλάστησης εκεί που δεν παρεμποδίζουν τα
δέντρα μας. Αυτό βοηθά σημαντικά και στην ανάπτυξη και διατήρηση πληθυσμών
ωφέλιμων αρθρόποδων σε όλους τους οπωρώνες ιδιαίτερα την άνοιξη και φθινόπωρο.
Παρόμοια αποτελέσματα έχει και η ύπαρξη ακαλλιέργητης ζώνης στην άκρη
συνήθως του χωραφιού που επιβάλλεται σιγά-σιγά σε επικλινείς και μη οπωρώνες
από την Ολοκληρωμένη παραγωγή και τη φιλοπεριβαλλοντική γεωργία.
Χλωρή λίπανση: είναι η φθινοπωρινή φύτευση ψυχανθούς ή μίγματος ψυχανθούς
με αγρωστώδες και κοπή + τοποθέτηση της βιομάζας στην επιφάνεια ή ελαφρά
ενσωμάτωση το Μάρτιο ενδείκνυται ιδιαίτερα στη βιολογική γεωργία, αλλά δεν είναι
τόσο αποτελεσματική στη γραμμική φύτευση οπωρώνων με πυκνές φυτεύσεις όπου η
σπορά των φυτών χλωρής λίπανσης πρέπει να γίνει μόνο μεταξύ των γραμμών.
Βέβαια είναι σχετικά εύκολο να μετακινηθεί η παραγόμενη βιομάζα πάνω στη
 26

γραμμή των δέντρων κατά την κοπή με ειδικό μηχάνημα. Η δράση αυτή
συμπεριλαμβάνεται και στη δέσμευση C στον οπωρώνα και στη βελτίωση της υγείας
και παραγωγικότητας του εδάφους του οπωρώνα.
Η εδαφοκάλυψη (mulching) αποτελεί επίσης ένα τρόπο αντιμετώπισης των
ζιζανίων κοντά στους κορμούς ή πάνω στη γραμμή. Σαν υλικό εδαφοκάλυψης μπορεί
να χρησιμοποιηθεί πλαστικό φύλλο (μαύρο ή ανακλαστικό) ή οργανικά υλικά.
Δυστυχώς όμως και τα δύο είναι πολύ ακριβά και έχουν μειονεκτήματα ή ιδιαίτερες
απαιτήσεις. Χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια της φράουλας για αντιμετώπιση των
ζιζανίων και προστασία των καρπών. Το ανακλαστικό πλαστικό κάτω από την κόμη
των δέντρων μελετάται για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας χρήσης του
αρδευτικού νερού και τη βελτίωση της ποιότητας των καρπών στην κατώτερη κόμη,
που συνήθως λόγω σκίασης, έχουμε καρπούς κατώτερης ποιότητας. Το ανακλαστικό
πλαστικό χρησιμοποιείται ευρύτερα στον κόσμο σαν εδαφοκάλυψη μεταξύ των
γραμμών έως και τη συγκομιδή των καρπών για βελτίωση της ποιότητας των καρπών
της κατώτερης κόμης.

ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ
Τα δέντρα σαν μόνιμη καλλιέργεια (βρίσκονται επί σειρά ετών στη συγκεκριμένη
θέση) είναι επιρρεπή σε πολλούς εχθρούς και ασθένειες.
Περιλαμβάνονται ασθένειες φυλλώματος, βλαστών, καρπών (προ- και μετα-
συλλεκτικά), και δέντρου (εδαφογενείς). Αυτές προέρχονται από μύκητες, βακτήρια,
ιούς, μυκοπλάσματα.
Περιλαμβάνονται και ζωικοί εχθροί: έντομα, ακάρεα, νηματώδεις, τρωκτικά,
πουλιά, λοιπά θηλαστικά.
Εδώ και δεκαετίες μιλάμε για Ολοκληρωμένη Φυτοπροστασία: είναι η
εφαρμογή φυσικών, βιολογικών, μηχανικών και, μόνο όταν τα άλλα μέτρα δεν
μπορούν να ελέγξουν την αναμενόμενη ζημιά στο αποδεκτό επίπεδο, χημικών
μεθόδων για προστασία της καλλιέργειας. Τα χημικά μέσα είναι τα επιτρεπόμενα και
τα λιγότερο επικίνδυνα για τους φυσικούς εχθρούς, το περιβάλλον και τον άνθρωπο.
Πρέπει: να γνωρίζουμε ποιο είναι το επίπεδο προσβολής για οικονομική ζημιά,
ποιος είναι ο κύκλος ζωής του κάθε οργανισμού, να παρακολουθούμε τα στάδια
ανάπτυξης, τον υπάρχοντα πληθυσμό και την προσβολή (ή πιθανότητα προσβολής0
για κάθε επιβλαβή οργανισμό, να σχετίζουμε τις κλιματικές συνθήκες με την πιθανή
προσβολή, να σχετίζουμε τα επιμέρους χαρακτηριστικά του οπωρώνα και του
συνδυασμού ποικιλίας/υποκειμένου με την ευαισθησία στη ζημιά, να εφαρμόζουμε
και να μετράμε την αποτελεσματικότητα (;) μεθόδων φυτοπροστασίας.

ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ – ΜΕΤΑΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΩΠΩΝ ΚΑΡΠΩΝ

Η συγκομιδή γίνεται βάσει κριτηρίων συλλεκτικής ωριμότητας. Ποια είναι για τα
κύρια οπωροφόρα; Βασικό χρώμα φλοιού, σκληρότητα σάρκας, διαλυτά στερεά
συστατικά, δείκτης αμύλου ή οξύτητα). Η συγκομιδή γίνεται με τα χέρια συνήθως, με
βοηθητικά μέσα (ποια είναι για τα οπωροφόρα;), με προσοχή.
Φυσιολογία συγκομισμένων: αναπνοή, απώλεια νερού, αιθυλένιο, σήψεις.
Μετασυλλεκτικά: 1) διαλογή και τυποποίηση στο χωράφι και πώληση σε
εμπόρους ή λιανεμπόριο κατ’ ευθείαν, ή 2) μεταφορά σε διαλογητήριο-
συσκευαστήριο, διαλογή και συσκευασία, πρόψυξη, μεταφορά στις αγορές ή
ψυχροσυντήρηση και μεταφορά στις αγορές αργότερα.
 27

Ψυχροσυντήρηση: θερμοκρασία, σχετική υγρασία, ελεγχόμενη ατμόσφαιρα

(συνθήκες για τα είδη που μελετάμε!), νέα χημικά και μέθοδοι (1-MCP, όζον).

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ

Παρακαλώ κατανοήστε τους 4 κατωτέρω στόχους και πάντα να απαντάτε στις
εξετάσεις και σαν επαγγελματίες στην πραγματική ζωή σας βάσει αυτών:
 Άριστη ποιότητα αλλά και αρκετή ποσότητα ανά στρέμμα
 Γρήγορα στην καρποφορία από τη φύτευση
 Μείωση καλλιεργητικών δαπανών
 Καλλιέργεια βάσει των κανόνων της Ολοκληρωμένης Παραγωγής και με
σκεπτικό την προστασία του περιβάλλοντος
***********************************************************************************
ΜΗΛΙΑ
ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ - ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ
Κανονικές και Spur (στη θέση που εκπτύσσεται βλαστός άνω των 10 cm στις
κανονικές ποικιλίες, οι spur δημιουργούν μία αιχμή μήκους λίγων χιλιοστών). Έτσι οι
spur ποικιλίες (μόνο στα Red Delicious μήλα υπάρχουν σήμερα!) έχουν πολύ
μικρότερη βλάστηση, γίνονται πιο μικρά δέντρα, ολόκληρη η κόμη φωτίζεται
ικανοποιητικά και υπάρχουν πολύ περισσότερες φωτιζόμενες ‘δυνατές’ αιχμές όπου
θα παραχθούν άνθη κάθε έτος χωρίς να σπαταλιέται ενέργεια για παραγωγή βλαστών.
Φυσικά τα μικρότερα δέντρα σημαίνουν και περισσότερα στο στρέμμα και επομένως
μεγάλο κόστος εγκατάστασης, αλλά από ενωρίς μεγάλη παραγωγή ανά στρέμμα.
Κινδυνεύουν από υπερβολική καρποφορία που θα καταλήξει σε ελάχιστη βλάστηση
και πολλούς καρπούς εκτεθειμένους στον ήλιο και με ηλιόκαυμα.
Από τις κλασικές ποικιλίες σήμερα προτιμώνται στην Ελλάδα: Κίτρινες χωρίς
ευαισθησία στη σκουριά (κλώνοι της Golden Delicious), Κόκκινες της οικογένειας
ποικιλιών Red Delicious με πιο κόκκινο χρώμα και πιο μακρύ σχήμα, κύρια Spur
κλώνοι όπως οι Red Chief, Super Chief (στη Ζαγορά σήμερα), Scarlet, Red Cap,
Sandidge, Jeromine (στην Αγιά σήμερα) (ξανά προσοχή: spur κλώνοι υπάρχουν
εμπορικά μόνο στα Red Delicious!). Επίσης πολύ συχνά φυτεύονται στην Ελλάδα και
τον κόσμο διάφορες μερικά μόνο κόκκινες ποικιλίες (ονομάζονται δίχρωμες):
Jonagold (-red) (προσοχή είναι τριπλοειδής ποικιλία, θέλει δύο επικονιαστές),
Braeburn (μόνο Β. Ευρώπη), Gala, Fuji, που συχνά είναι πιο πρώιμες ή πιο όψιμες
από την Golden. Τοπική ποικιλία τα Πιλαφά στην Τρίπολη (ωρίμανση αρχές
Νοεμβρίου) και τα φιρίκια στο Πήλιο (ωρίμανση αρχές Οκτωβρίου). Νέες ποικιλίες
με υψηλή ποιότητα καρπού που ανήκουν σε κλειστά κλαμπ (δεν επιτρέπεται να
καλλιεργηθούν στην Ελλάδα): Pink Lady, Rubens, Pinova, Kanzi. Ανθεκτικές στο
φουζικλάδιο και καλή ποιότητα καρπού: Florina, Liberty, Modi, Prima, Sundowner,
Nova, EasyGro. Οι τελευταίες χρησιμοποιούνται για υγρές περιοχές και βιολογική
καλλιέργεια, διαθέτουν αρκετό έως καθόλου κόκκινο επίχρωμα αλλά είναι πιο όξινες
από τις γνωστές σε εμάς ποικιλίες. Παρήχθη στην Αυστραλία γενετικά
τροποποιημένη ποικιλία μήλων ονόματι Arctic, με τροποποίηση του RNA του
ενζύμου πολυφαινολοξειδάση, που είναι υπεύθυνο για την καστάνωση των ιστών του
μήλου μετά από μωλωπισμό ή τεμαχισμό (μειώνει την καστάνωση της σάρκας). Δεν
διατίθεται ακόμα στην αγορά.
Υποκείμενα που χρησιμοποιούνται: Νάνα: Μ9 (ικανοποιητικό για επαναφυτεύσεις),
Μ26 (από πολλούς θεωρείται πιο κατάλληλο από το Μ9 για την Ελλάδα και
χρησιμοποιείται πολύ συχνά), Payam 1 (πολύ καλό νάνο), Payam 2, Ημινάνα:
ΜΜ106 (ευαίσθητο στη φυτόφθορα και στις επαναφυτεύσεις), ΜΜ111 (σχετικά
 28

ζωηρό, ανθεκτικό σε περιορισμένη άρδευση και χαμηλή γονιμότητα εδάφους αλλά

μικρή παραγωγικότητα, στο εξωτερικό χρησιμοποιείται με ενδιάμεσο εμβολιασμό το
Μ9 για μεγαλύτερη παραγωγή και μικρό δέντρο), Ζωηρά: σπορόφυτο φιρικιάς (θα
χρησιμοποιηθεί σήμερα μόνο σε μηλεώνες με μέτρια πυκνότητα φύτευσης, σε
χαμηλής γονιμότητας εδάφη, με περιορισμένη δυνατότητα άρδευσης και μόνο με spur
ποικιλίες κόκκινων μήλων). Οι spur ποικιλίες εμβολιάζονται συνήθως σε ημινάνα ή
ζωηρά υποκείμενα. Βέβαια όταν μιλάμε για υπέρπυκνες φυτεύσεις (<1 μέτρο επί της
γραμμής δέντρο από δέντρο), τότε φυτεύουμε μόνο spur ποικιλία πάνω σε νάνο
υποκείμενο και τα φυτά με ανεπτυγμένους πλάγιους, όπως περιγράφεται αμέσως πιο
κάτω.
Πρόσφατα είναι διαθέσιμα εμβολιασμένα φυτά με αναπτυγμένους πλάγιους
οριζόντιους βραχίονες της ποικιλίας. Σε αυτά το εμβόλιο έχει συνήθως αναπτυχθεί
για δύο έτη. Τη δεύτερη χρονιά την άνοιξη ψεκάζεται 2-4 φορές κάθε δεκαήμερο
0,02-0,04% βενζυλαδενίνη (κυτοκινίνη) στο νέο εκπτυσσόμενο βλαστό που προκαλεί
την έκπτυξη πλάγιων οριζόντιων βλαστών. Αυτά τα φυτά είναι έτοιμα για παραγωγή
καρπών από την πρώτη χρονιά φύτευσης.
Τέλος, στην Ευρώπη δημιουργούνται πρόσφατα τα φυτά Bi-Baum, που
εμβολιάζονται δύο φορές με την ποικιλία στο ίδιο ύψος υποκειμένου αλλά
αντιδιαμετρικά και έχουμε ανάπτυξη δύο βλαστών εμβολίου. Έτσι τα δέντρα
φυτεύονται πιο αραιά και οι δύο βραχίονες αναπτύσσονται παράλληλα με τη σειρά
των δέντρων (δημιουργούμε βασικά 2 κεντρικούς άξονες ανά δέντρο).
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΦΥΤΕΥΣΗΣ
Ελλάδα
Σε σπορόφυτο, διαμόρφωση κύπελλο, 8-10 m πάνω στη γραμμή, 8-10 m μεταξύ των
γραμμών, 10-14 δέντρα το στρέμμα, δεν εγκαθίστανται πουθενά πια τέτοιοι
μηλεώνες.
Σε ΜΜ106/spur ποικιλία, διαμόρφωση παλμέτα ή άτρακτος, 1,5 m πάνω στη γραμμή,
3-3,5 m μεταξύ των γραμμών, 190 δέντρα το στρέμμα
Σε ΜΜ106/κανονική ποικιλία, διαμόρφωση παλμέτα, 2-2,5 m πάνω στη γραμμή, 3,5
m μεταξύ των γραμμών, <120 δέντρα το στρέμμα
Σήμερα οι πιο σύγχρονοι μηλεώνες φυτεύονται σε Μ26 ή Μ9/κανονική ποικιλία,
διαμόρφωση άτρακτος, <1,5 m πάνω στη γραμμή, 3 m μεταξύ των γραμμών, >220
δέντρα το στρέμμα.
Ευρώπη
Κύρια σε Μ9 (λιγότερο Μ26) /κανονική ποικιλία, διαμόρφωση spindle bush ή
άτρακτος ή Υψιλον, 1,25 m πάνω στη γραμμή, 3-3,5 m μεταξύ των γραμμών, 260
δέντρα το στρέμμα. Σε Μ9/spur ποικιλία και ≤1 m πάνω στη γραμμή, περίπου 300
δέντρα το στρέμμα.
Η.Π.Α.
Σε Μ26 ή Μ9/κανονική ποικιλία, διαμόρφωση HYTEC ή άτρακτος ή Υψιλον, 1,2-1,5
m πάνω στη γραμμή, 3-3,5 m μεταξύ των γραμμών, 200-250 δέντρα το στρέμμα.
ΕΠΑΝΑΦΥΤΕΥΣΗ ΜΗΛΕΩΝΩΝ
Όταν επαναφυτεύουμε ένα μηλεώνα, τα νεαρά δέντρα αναπτύσσονται πολύ αργά και
είναι γενικά ασθενικά. Αυτό οφείλεται στο σύνδρομο της επαναφύτευσης ενός
μηλεώνα και οφείλεται σε διάφορα αίτια, κύρια όμως ασθένειες και νηματώδεις και
δευτερευόντως τοξίνες και ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων. Δεν υπάρχουν ανθεκτικά
υποκείμενα πλην του Μ9 που θεωρείται γενικά ανεκτικό, και δεν εφαρμόζεται πια
διεθνώς απολύμανση του εδάφους. Μέτρια έως καλή αντιμετώπιση του προβλήματος
γίνεται με καλλιέργεια για 1-2 περιόδους σιτηρών ή, καλύτερα, σταυρανθών, με την
προσθήκη εδαφοβελτιωτικών κατά τη φύτευση των δέντρων, το άνοιγμα των οπών
 29

φύτευσης μήνες πριν τη φύτευση και με το να βρίσκονται οι οπές φύτευσης μεταξύ

των γραμμών της προηγούμενης φυτείας (δηλαδή στους διαδρόμους), αν είναι
δυνατόν. Φυσικά το καλύτερο είναι να χρησιμοποιηθεί το υποκείμενο Μ9 και να
ζητηθεί από το Μπενάκειο Φυτοπαθολ. Ινστιτούτο ειδικό σκεύασμα που δίνει μερικό
έλεγχο από τη φυτόφθορα και στο οποίο εμβαπτίζουμε τις ρίζες των δενδρυλλίων
πριν τη φύτευση.
ΚΑΡΠΟΔΕΣΗ
Επικονιάστριες ποικιλίες και μέλισσες είναι απαραίτητες για την επιτυχή
γονιμοποίηση και τελική καρπόδεση του 5-10% των ανθέων της μηλιάς. Σαν
επικονιαστές χρησιμοποιούνται συχνά στο εξωτερικό και καλλωπιστικές μηλιές (crab
apple) των οποίων υπάρχουν διαθέσιμες πολλές ποικιλίες, ακόμα και ανθεκτικές στο
φουζικλάδιο, είναι spur και διαμορφώνονται με κατάλληλο υποκείμενο σε σχήμα
columnar (μπαλαρίνα). Στην Ελλάδα πρόσφατα υπάρχουν και μηχανήματα για
τεχνητή επικονίαση των ανθέων (συλλογή γύρης, ξήρανση και εφαρμογή με ρεύμα
αέρα στην πλήρη άνθιση της κύριας ποικιλίας).
ΑΡΑΙΩΜΑ ΚΑΡΠΩΝ
Το αραίωμα πρόσφατα γίνεται στην Ευρώπη και αλλού με τη χρήση κυτοκινίνης
(βενζυλαδενίνη) ή άλλες κυτοκινίνες σε συγκεντρώσεις 7,5-10 ppm δ.ο., όταν το
‘βασιλικό’ καρπίδιο έχει διάμετρο 15 mm (συγκέντρωση ανάλογα την ποικιλία και
εποχή εφαρμογής, απαιτείται τοπική δοκιμή για κάθε ποικιλία και παρακολούθηση
των μετεωρολογικών προβλέψεων). Τα μήλα Red Delicious είναι δύσκολα σχετικά
στην αραίωση τους με κυτοκινίνη μόνο, και γι’ αυτό δοκιμάζεται και συνδυασμός
κυτοκινίνης με ΝΑΑ (αυξίνη). Σε δοκιμές μας στην Καστοριά συνδυασμός 10 ppm
κυτοκινίνη με κανονική δόση ΝΑΑ προκάλεσε 100% καρπόπτωση.
ΑΝΤΙΧΑΛΑΖΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ
Εφαρμόζονται με επιδοτήσεις ΕΛΓΑ για μείωση των ζημιών από χαλάζι σε
εντατικούς μηλεώνες (μικρού μεγέθους δέντρα). Παράλληλα μειώνεται το ηλιόκαυμα
των μήλων αλλά μπορεί να μειωθεί η γευστική ποιότητα του καρπού.
ΗΛΙΟΚΑΥΜΑ ΜΗΛΩΝ
Τα πράσινα μήλα Granny Smith έχουν μια ιδιαίτερη δυναμική σήμερα αλλά
ηλιοκαίγονται (όπως και τα κόκκινα) ή χάνουν το έντονο πράσινο χρώμα φλοιού με
δραματική μείωση της αξίας και συντηρησιμότητας τους. Τα μήλα ηλιοκαίγονται
κύρια στα αδύναμα δέντρα που αναπτύσσονται σε νάνα υποκείμενα καθώς η
βλάστηση είναι ελάχιστη να προστατέψει τα φρούτα. Αντιχαλαζικά δίκτυα,
καταιωνιστές πάνω από την κόμη για ψεκασμό νερού τις μεσημβρινές ώρες των
θερμών ημερών, ψεκασμοί καολίνη ή αλλαγή της διαμόρφωσης του δέντρου με
έντονη βλάστηση στη νότια πλευρά του δέντρου μπορούν να δώσουν θετικό
αποτέλεσμα αλλά απαιτείται επιτόπια δοκιμή για κάθε περιοχή.
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΕΠΙΧΡΩΜΑΤΟΣ
Με το φαινόμενο του θερμοκηπίου σε οριακές περιοχές για την καλλιέργεια μήλων
τα μήλα γίνονται όλο και λιγότερο κόκκινα αλλά και μαλακά. Η βελτίωση του
επιχρώματος (χρώμα φλοιού) και της σκληρότητας του καρπού στη συγκομιδή
μπορούν να βελτιωθούν με τη μειωμένη αζωτούχο λίπανση, αύξηση της άρδευσης με
ατομικά μπεκ κάτω από την κόμη ή πάνω από την κόμη και περιοδική διαβροχή της
κόμης (προσοχή τις ασθένειες), ανάπτυξη ζιζανίων κοντά στη συγκομιδή
(απορροφούν και το περισσεύων Ν), καλύτερο φωτισμό της κόμης με θερινό κλάδεμα
και ψεκασμούς Ca από νωρίς το Μάιο.
ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
Από το 2011 απαγορεύτηκε η χρήση της διφαινυλαμίνης για μείωση του
επιφανειακού εγκαύματος (γίνονταν εμβάπτιση σε διάλυμα 1000 έως 2000 ppm
 30

δραστικής ουσίας διφαινυλαμίνης). Επιτράπηκε ξανά το 2012 για τα πράσινα μήλα,

αλλά με υψηλό κόστος διάθεσης του διαλύματος – αποβλήτου. Επίσης, η
μετασυλλεκτική χρήση μυκητοκτόνων (με εμβάπτιση των καρπών) σταμάτησε καθώς
οι μύκητες αποθηκών (Penicillium, Botrytis) είχαν εθιστεί σε όλα τα διαθέσιμα
μυκητοκτόνα και κοκτέιλ αυτών. Αντίστοιχα, από το 2010 εφαρμόζεται το σκεύασμα
SmartFresh με δραστική ουσία το 1-MCP αμέσως μετά τη συγκομιδή (υποκαπνισμός
του γεμάτου με μήλα θαλάμου συντήρησης) και διατηρεί τα μήλα σκληρά για
πολλούς μήνες σε κοινή ψύξη στους 0 °C, αλλά με μειωμένη γευστική ποιότητα
(απώλεια ικανότητας ωρίμανσης μετά από μακρά συντήρηση). Μελετάται η
συντήρηση των μήλων που δέχθηκαν 1-MCP σε θερμοκρασία 2 °C για μερική
ωρίμανση (καλύτερη γεύση) και μείωση του ενεργειακού κόστους. Συνεχής
εφαρμογή 300 ppm όζοντος μελετάται για τη μείωση των μετασυλλεκτικών σήψεων.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ ΜΗΛΙΑΣ

(IPM for Apples and Pears, U.C. D.A.N.R. Publ. 3340)

ΧΕΙΜΩΝΑΣ (Νοε-νωρίς Φεβρ)

* Δειγματοληψία εδάφους για εδαφολογική ανάλυση (κάθε 5 έτη)
* Κλάδεμα δέντρων συνετά και με σκοπό τον άριστο φωτισμό των ανθοφόρων
οφθαλμών και την εύκολη συγκομιδή των καρπών
* Απομάκρυνση και κάψιμο βλαστών με ωίδιο και βακτήριο, ξύλων με έντομα ξύλου
και λωρίδων οντουλέ χαρτί με διαχειμάζουσες καρπόκαψες (μερικές από αυτές τις
λουρίδες σε κατάλληλο δίκτυ για παρακολούθηση της εξόδου της πρώτης γενιάς
τέλειων καρπόκαψας)
* Αν είχαμε έντονη προσβολή φουζικλάδιου, συλλογή και κάψιμο των πεσμένων
φύλλων ή, καλύτερα, κομποστοποίηση τους πριν το Φεβρουάριο
* Έλεγχος χειμερινών - πολυετών ζιζανίων το Φεβρ πάνω στη γραμμή με
προφυτρωτικό (σπάνια στην ολοκληρωμένη) ή μεταφυτρωτικό χημικό ζιζανιοκτόνο
* Χειμερινός ψεκασμός εντομοκτόνου (λάδι και πυρεθρίνη), όταν τα αυγά και
έρπουσες μορφές σε κατάλληλο στάδιο και οι καιρικές συνθήκες σωστές
* Ενοικίαση και τοποθέτηση κυψελών (όχι στην Ελλάδα)

ΑΝΟΙΞΗ (Αργά Φεβρ-Απρίλιο)

* Κοπή ζιζανίων μεταξύ των γραμμών πριν την άνθιση
* Προστασία των ανθέων από παγετούς με ατομικά μπεκ (αν υπάρχουν, παγετοί
σπάνια στην Ελλάδα τον Απρίλιο)
* Εφαρμογή Αζώτου (το ½ του απαραίτητου) και Ρ, Κ, αν χρειάζεται (γίνεται φθηνά
αυτή την εποχή ή εναλλακτικά με πιο ακριβά λιπάσματα το καλοκαίρι!)
* Έλεγχος (σε πεσμένα φύλλα, σε παλιούς βλαστούς και νέα βλάστηση) και
καταπολέμηση για φουζικλάδιο, ωίδιο και βακτήριο (μπορεί να υποστηριχθεί από
κατάλληλα προγράμματα software και μετεωρολογικούς σταθμούς κατάλληλα
εξοπλισμένους)
* Έλεγχος και καταπολέμηση για έντομα (φερομονικές παγίδες και θερμοημέρες για
καρπόκαψα, αφίδες, τετράνυχους, φυλλοφάγα, παρατηρήσεις στη βλάστηση και στα
ζιζάνια για έντομα, παρατηρήσεις για ωφέλιμα ή τη δράση τους)
* Εφαρμογή μεταφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων πάνω στη γραμμή
* Χημικό αραίωμα (τέλη Απριλίου-Μάιο, σπάνια στην Ελλάδα, πολύ οικονομικός και
αποτελεσματικός τρόπος βελτίωσης της ποιότητας)
* Δυνατότητα μείωσης της βλάστησης σε ζωηρά φυτά με αντιγιββεριλίνη στα τέλη
Απριλίου με αρχές Μάιου (μη αποδεκτό στην ολοκληρωμένη διαχείριση).
 31

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ (Μάιος-Ιούλιος)
* Άρδευση κατά προτίμηση με ατομικά μπέκ ή στάγδην (καλό θα ήταν να γίνεται
κατόπιν κατάλληλων υπολογισμών της εξατμισοδιαπνοής με τη βοήθεια
μετεωρολογικών σταθμών ή και με όργανα μέτρησης της εδαφικής υγρασίας)
* Αραίωμα με το χέρι (όσο νωρίτερα, τόσο καλύτερα) σε συνδυασμό με το αρχικό
θερινό κλάδεμα (ή όταν ο μεγαλύτερος καρπός έχει διάμετρο 2 cm)
* Συνέχεια ελέγχου και καταπολέμησης ασθενειών φυλλώματος και καρπών
* Ψεκασμοί ασβεστούχου διαλύματος από το Μάιο έως και τον Αύγουστο για μείωση
της πικρής στιγμάτωσης και για ανθεκτικότητα των καρπών σε μετασυλλεκτικές
σήψεις
* Έλεγχος και καταπολέμηση εχθρών (φερομονικές παγίδες και υπολογισμός
θερμοημερών για καρπόκαψα, αφίδες, San Jose, έλεγχος φύλλων για τετράνυχους και
φυλλοφάγα, έλεγχος στη βλάστηση και στα ζιζάνια για βλαβερά έντομα και ωφέλιμα)
* Αντιμετώπιση καλοκαιρινών ζιζανίων (ζιζανιοκτόνα πάνω στη γραμμή, κοπές
μεταξύ των γραμμών)
* Εφαρμογή λιπασμάτων με υδρολίπανση ή διαφυλλικά (συνήθως αζωτούχα, π.χ.
ουρία, αλλά και ιχνοστοιχεία) (δυνατότητα κάλυψης όλων των αναγκών σε Ρ με
διαφυλλικούς ψεκασμούς από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο)
* Ιούλιο, δειγματοληψία φύλλων για φυλλοδιαγνωστική ανάλυση, συνήθως κάθε δύο
έτη
* Θερινό κλάδεμα (Ιούνιο ή Ιούλιο)

ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ (Αύγ.-Οκτ.)
* Συνέχεια ελέγχου και καταπολέμησης ασθενειών και εχθρών
* Τον Αύγουστο, τοποθέτηση παγίδων με χαρτί οντουλέ στους κορμούς για
παγίδευση διαχειμαζουσών ενήλικων καρπόκαψας
* Εφαρμογή ορμόνης ΝΑΑ (ή AVG στις ΗΠΑ) για μείωση προσυλλεκτικής πτώσης,
με την πτώση των πρώτων καρπών
* Συγκομιδή (βάσει κριτηρίων συλλεκτικής ωριμότητας, κύρια σκληρότητα σάρκας,
διαλυτά στερεά συστατικά και δείκτη αμύλου)
* Τελευταία εφαρμογή Ν μετασυλλεκτικά (ως ουρία από εδάφους ή καλύτερα με
διαφυλλικό ψεκασμό με διάλυμα 2-5% ουρίας και 300-500 ppm Β)
* Εφαρμογή μετασυλλεκτικά στους καρπούς μυκητοκτόνων ή ασβεστίου, αν
επιτρέπεται ή υπάρχει σοβαρός κίνδυνος
* Εφαρμογή προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων (αν χρησιμοποιούνται, πάνω στη
γραμμή, καλύτερα να χρησιμοποιούνται πιο αραιά από ανά διετία)
* Ψεκασμό στην πτώση των φύλλων με βορδιγάλειο πολτό για μείωση δημιουργίας
ασκοθηκίων φουζικλαδίου για την επόμενη άνοιξη
* Άρδευση, αν χρειάζεται, λόγω ξηρών καιρικών συνθηκών
* Αφαίρεση άρρωστων δένδρων, όργωμα και απολύμανση γύρω τους.

ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ ΜΗΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΕΠΟΧΗ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ
ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ
Royal Gala 15/8 Red Chief, Golden Delicious, Fuji, Granny
 32

Smith
Mondial Gala 20/8 Golden Delicious, Fuji, Granny Smith
Red Chief (+Red Αρχές R. Gala, Golden Delicious, Fuji, Granny Smith
Cap, SuperChief) Σεπτεμβρίου
Golden Delicious 15/9 Red Chief, Gala, Fuji, Gr. Smith
Fuji 10/10 Red Chief, Gala, G. Delicious, Gr. Smith
Granny Smith 20/10 Red Chief, Gala, G. Delicious, Fuji
Florina 5/10 Red Chief, G. Delicious, Gr. Smith
Jonagold 10/9 G. Delicious και Gr. Smith
(τριπλοειδής)

ΑΧΛΑΔΙΑ
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η παραγωγή αχλαδιών στην Ελλάδα είχε μειωθεί σημαντικά τη δεκαετία του 90
κυρίως λόγω του υψηλού κόστους καλλιέργειας και της καθυστερημένης
αναδιάρθρωσης της καλλιέργειας μετά την καταστροφική επιδημία βακτηριακού
καψίματος του 1988. Η παραγωγικότητα των αχλαδεώνων είναι πολύ χαμηλή. Με
70000 στρέμματα έχουμε περίπου 70000 τόννους αχλάδια μόνο! Δυστυχώς αυτή τη
στιγμή εισάγονται αρκετά αχλάδια για νωπή κατανάλωση στην Ελλάδα (έχουμε έως
μόνο 80% αυτάρκεια για τα αχλάδια, όταν για τα περισσότερα άλλα φρούτα έχουμε
πάνω από 100%) και οι ανάγκες κονσερβοποίησης είναι ικανές να διατηρήσουν και
επεκτείνουν την καλλιέργεια αχλαδιάς. Υπάρχουσα τεχνογνωσία όπως πρόβλεψη και
έγκαιρη αντιμετώπιση του βακτηριακού καψίματος (το οποίο προκάλεσε σημαντικές
ζημιές στο φυτικό κεφάλαιο το 2010 και 2011), ανθεκτικά στο βακτηριακό κάψιμο
υποκείμενα και ποικιλίες, πολύ παραγωγικές ποικιλίες στα πρώτα έτη από τη
φύτευση τους, υπέρπυκνες φυτεύσεις με σωστή διαμόρφωση, ολοκληρωμένη
αντιμετώπιση των εχθρών (καρπόκαψα και ψύλλα) δεν εφαρμόζονται ολοκληρωμένα
και σωστά από τους γεωπόνους και παραγωγούς για να μπορούμε να ελπίζουμε σε
μια ουσιαστική ανάκαμψη της καλλιέργειας. Πάντως το ενδιαφέρον για την
καλλιέργεια αυξάνεται ελαφρά και κύρια για τις ποικιλίες Τσακώνικη και Abate Fetel
παρά τον τεράστιο αριθμό ψεκασμών που γίνονται σήμερα σε εμπορικούς
αχλαδεώνες.
ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ
Κανονικές και μικρότερης ανάπτυξης (spur) όπως στη μηλιά.
Τα αχλάδια μπορεί να είναι πράσινα, με σκουριά, με κόκκινο επίχρωμα. Και
προορίζονται για νωπή κατανάλωση, χυμό, κονσέρβα.
Οι ποικιλίες Κόσια (ανθεκτική βακτηριακό κάψιμο), Κοντούλα (και διασταυρώσεις
της με Τσακώνικη, αρκετές φυτεύσεις, ευαίσθητα στο βακτηριακό κάψιμο), Σάντα
Μαρία, Ετρούσκα ωριμάζουν τον Ιούλιο.
Οι Williams (κύρια κονσερβοποιήσιμη και νωπή, 37% της Ελληνικής παραγωγής,
μειώνεται), Τσακώνικη ή Κρυστάλι (κύρια νωπή Ελλάδας, >41% Ελληνικής
παραγωγής, αυξάνονται οι φυτεύσεις, ζωηρή ποικιλία) και οι κλώνοι Spada (Ιταλία)
και Blanquilla (Ισπανία, μειώνεται γρήγορα) ωριμάζουν Αύγουστο. Μια νέα
Ελληνική ποικιλία, η Σίσσυ, που φέρεται ως ανθεκτική στην ψύλλα, σεπτόρια και
βακτηριακό κάψιμο, φυτεύεται αρκετά σήμερα (επικονιαστή την Κόσια ή Σάντα
Μαρία) (συγκομιδή όταν 7-8 kgF σκληρότητα σάρκας και >12% ΔΣΣ). Η Conference
(ωρίμανση τέλη Αυγούστου – αρχές Σεπτ.) είναι η πιο γρήγορα αναπτυσσόμενη
ποικιλία στην Ευρώπη λόγω της παραγωγικότητας και συντηρησιμότητας της, με
 33

σκουριά στο φλοιό. Η Harrow Sweet ανθεκτική στο βακτηριακό κάψιμο αλλά πολύ
ευαίσθητη στη Αλτερνάρια, δεν φυτεύεται.
Οι Αbate Fetel (ωρίμανση Σεπτέμβριο, spur ποικιλία) και Passa Crassana (ωρίμανση
Οκτώβριο, αλληλοεπικονιάζονται) εξαφανίστηκαν από την Ελλάδα λόγω
ευαισθησίας στο βακτηριακό κάψιμο. Η πρώτη επαναφυτεύεται σε ανθεκτικά
υποκείμενα OHF λόγω της ζήτησης της αγοράς. Αυτή τη στιγμή στην Ιταλία η Abate
Fetel είναι η σημαντικότερη ποικιλία, αλλά φυτεύεται και η ποικιλία Carmen.
Οι ποικιλίες J. Guyot (ωριμάζει Ιούλιο), Gen. Leclerc, Kaiser Alexander, Highland –
κύρια φυτεύεται - (ωριμάζουν Σεπτέμβριο) συνήθως χρησιμοποιούνται για
κονσερβοποίηση. Harrow Sweet για διπλή χρήση (ανθεκτική στο βακτηριακό
κάψιμο, ωρίμανση Σεπτέμβριο, με υποκ. το ΒΑ29).
Τέλος, υπάρχουν οι ασιατικές ποικιλίες αχλαδιάς με ιδιαίτερη (χαμηλή) γεύση και
πλούσια τραγανή χυμώδη αίσθηση, αλλά σκληρό φλοιό και άσχημη εμφάνιση.
Χαρακτηριστική η ποικιλία Nijisseiki, που ενώ οι περισσότερες απαιτούν
επικονιαστές, αυτή έχει χάσει το μέρος του γονιδιώματος (S-allele), που αναγνωρίζει
τη γύρη άλλων ποικιλιών του είδους και παρεμποδίζει την εκβλάστηση των
γυρεόκοκκων του ίδιου είδους και όλων των άλλων φυτών, και επομένως είναι
αυτογόνιμη.
ΠΟΛ/ΣΜΟΣ
Υποκείμενα: Σπορόφυτα (μόνο τα παλιά φυτεμένα μεγάλα δέντρα) ή εμπορικά στην
Ελλάδα σήμερα κύρια η Κυδωνιά (όλα ανθεκτικά στους νηματώδεις, ευαίσθητα στο
βακτηριακό κάψιμο) Προβηγγίας ΒΑ29 (πολλαπλασιασμός με ιστοκαλλιέργεια)
(σήμερα καλύτερα και πολύ νάνα τα υποκείμενα Quince C και Sydo). Το OLD
HOME * FARMINGDALE OHF 333 (ανθεκτικό στο βακτηριακό κάψιμο) ή 51 (το
πιο μικρό), και άλλες επιλογές OHF χρησιμοποιούνται ελάχιστα ως υποκείμενα λόγω
μειωμένης παραγωγικότητας. Οι κυδωνιές έχουν μερική ασυμφωνία με πολλές
ποικιλίες αχλαδιάς, γι’ αυτό συχνά (π.χ. για την ποικιλία Williams) απαιτείται
ενδιάμεσο εμβόλιο αχλαδιάς. Τα OHF είναι ανθεκτικά στο βακτηριακό κάψιμο, έχουν
καλή συγγένεια με όλες τις ποικιλίες, πολλαπλασιάζονται δύσκολα με μοσχεύματα,
πολλαπλασιάζονται εύκολα με ιστοκαλλιέργεια, έχουν ασταθή παραγωγικότητα,
προσοχή στην προσαρμοστικότητά τους, δεν χρησιμοποιούνται πολύ. Ήρθε και άλλο
νάνο υποκείμενο αχλαδιά, το Pyrodwarf.
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΗΣ
Στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται το κύπελλο (παλιές φυτεύσεις) και η παλμέτα
(διαμόρφωση υψηλού κόστους). Στο εξωτερικό οι αχλαδιές είναι διαμορφωμένες
σχεδόν ολοκληρωτικά σε κεντρικό άξονα. Οι πιο πρόσφατες φυτεύσεις στην Ελλάδα
είναι σχετικά πυκνές και η διαμόρφωση γίνεται σε κεντρικό άξονα. Μείωση της
βλάστησης στις ζωηρές ποικιλίες γίνεται με νάνα υποκείμενα (δες ανωτέρω),
διαμόρφωση σε κεντρικό άξονα και χρήση σκευάσματος prohexadione-Ca, μιας
αντιγιββεριλίνης, που κάνει μικρότερα μεσογονάτια διαστήματα στους βλαστούς και
μειώνει τη βλαστική ανάπτυξη και την ευαισθησία στο βακτηριακό κάψιμο.
ΚΑΡΠΟΔΕΣΗ
Εφαρμογή GA στην άνθιση έχει επεκταθεί στην Ελλάδα (αύξηση καρπόδεσης,
επιμήκυνση καρπού). Έπρεπε να εφαρμόζεται μόνο όταν ο καιρός στην άνθιση είναι
ακατάλληλος για μεταφορά γύρης και γονιμοποίηση των ανθέων. Είναι πιθανόν οι
βομβύνοι, και σίγουρα οι κυψέλες μελισσών, να βοηθούν την καρπόδεση.
ΧΗΜΙΚΟ ΑΡΑΙΩΜΑ
Εφαρμόζεται συχνά στον κόσμο κυτοκινίνη αμέσως μετά την πτώση πετάλων για
χημικό αραίωμα νωρίς τις χρονιές με μεγάλη καρπόδεση.
ΨΥΛΛΑ
 34

Διατίθεται στην αγορά η ποικιλία Σίσσυ ανθεκτική στην ψύλλα και βακτηριακό
κάψιμο. Η ψύλλα είναι ανθεκτική στα περισσότερα εντομοκτόνα που εφαρμόστηκαν
τα τελευταία χρόνια. Βοηθούν στη μείωση των πληθυσμών ψύλλας η εφαρμογή
σκευάσματος διασυστηματικού χαλκού + αμινοξέα (μειώνει και το βακτηριακό
κάψιμο) με κατάλληλα λάδια, νέα νέου τύπου εντομοκτόνα, πλύσιμο των δέντρων με
σαπούνι πιάτων και οινόπνευμα, και απαιτείται μείωση της αζωτούχου λίπανσης και
άρδευσης, προσεκτικό θερινό κλάδεμα, εφαρμογή καολίνη.
ΒΑΚΤΗΡΙΑΚΟ ΚΑΨΙΜΟ
Ανθεκτικές ποικιλίες (Σίσσυ, Κόσια, Harrow Sweet, Seckel, Magness, Potomac),
ανθεκτικά υποκείμενα OHF, παράνομοι ψεκασμοί κτηνοτροφικών αντιβιοτικών,
χαλκούχα (όπως νέο σκεύασμα διασυστηματικού Cu με αμινοξέα), απαιτείται μείωση
της βλάστησης (λιγότερο Ν και νερό)
ΠΡΟΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΠΤΩΣΗ
Εφαρμογή ΝΑΑ λίγες ημέρες πριν τη συγκομιδή όταν παρατηρηθεί έναρξη ζώνης
αποκόλλησης στον ποδίσκο ή με την πτώση των πρώτων καρπών.
ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
Η συντήρηση σε Ελεγχόμενη Ατμόσφαιρα (1-2% Ο2 και περίπου 2% CO2) έχει
επεκταθεί σημαντικά στην Ευρώπη και ΗΠΑ. Οι καρποί μερικών ποικιλιών (όπως η
Williams) απαιτούν ψύξη για τουλάχιστον 2 εβδομάδες ώστε να ωριμάσουν
φυσιολογικά σε άριστη οργανοληπτική κατάσταση μετά την έξοδο από το ψυγείο.
Τελευταία εφαρμόζεται το σκεύασμα SmartFresh με δραστική ουσία το 1-MCP
αμέσως μετά τη συγκομιδή και διατηρεί τα αχλάδια σκληρά για πολλούς μήνες σε
κοινή ψύξη στους 0 με -1 °C.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ ΑΧΛΑΔΙΑΣ

ΧΕΙΜΩΝΑΣ (Νοε-νωρίς Φεβρ)

* Στην πτώση φύλλων (ή και πιο νωρίς) χαλκούχο για σεπτόρια, φουζικλάδιο, κ.λπ.
* Κλάδεμα δένδρων
* Απομάκρυνση και κάψιμο βλαστών με βακτηριακό κάψιμο
* Εδαφολογική ανάλυση κάθε 3-5 χρόνια
* Έλεγχος χειμερινών - πολυετών ζιζανίων πάνω στη γραμμή (αντιμετώπιση το Φεβρ
με ζιζανιοκτόνα)
* Παρακολούθηση πληθυσμών ψύλλας (χειμερινές μορφές και εκκόλαψη αυγών)
* Χειμερινό εντομοκτόνο για καταπολέμηση ψύλλας, κοκκοειδών, τετρανύχων όσο
πιο αργά γίνεται πριν την άνθιση με θερμό καιρό και όταν τα έντομα ‘κινούνται’

ΑΝΟΙΞΗ (Αργά Φεβρ-Απρίλιο)

* Κοπή ζιζανίων πριν την άνθιση μεταξύ των γραμμών
* Προστασία από παγετούς (σπάνια στην Ελλάδα, με ατομικά μπεκ)
* Εφαρμογή Αζώτου (1/2) (κοντά στην άνθιση). Τέλη Φεβρ. εφαρμογή Ρ, Κ, αν
χρειάζεται βάσει εδαφολογικής ή και φυλλοδιαγνωστικής ανάλυσης
* Έλεγχος και καταπολέμηση για φουζικλάδιο, σεπτόρια και βακτήριο (για το
τελευταίο δεν επιτρέπονται πια αντιβιοτικά)
* Έλεγχος και καταπολέμηση για έντομα (φερομονικές παγίδες και θερμοημέρες για
καρπόκαψα, τετράνυχους, φυλλοφάγα, έλεγχος στη βλάστηση και στα ζιζάνια για
έντομα και ωφέλιμα)
* Εφαρμογή μεταφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων πάνω στη γραμμή
* Χημικό αραίωμα (δεν εφαρμόζεται στην Ελλάδα αλλά παντού αλλού στον κόσμο)
 35

* Εφαρμογή GA για παρθενοκαρπία στην άνθιση (τέλη Μαρτίου, αν ο καιρός ή η

χρονιά το επιβάλουν)
* Αραίωμα με το χέρι νωρίς στις ασιατικές ποικιλίες

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ (Μάιος-Ιούλιος)
* Άρδευση (βάσει κατάλληλων υπολογισμών και οργάνων μέτρησης εδαφικής
υγρασίας)
* Αραίωμα με το χέρι στις ευρωπαϊκές ποικιλίες
* Συνέχεια ελέγχου και καταπολέμησης ασθενειών
* Έλεγχος και καταπολέμηση εχθρών
(φερομονικές παγίδες και θερμοημέρες για καρπόκαψα, San Jose, έλεγχο φύλλων από
κορυφαίους βλαστούς για τετράνυχους και ψύλλα, για φυλλοφάγα, έλεγχο για έντομα
στα ζιζάνια, ωφέλιμα)
* Αντιμετώπιση καλοκαιρινών ζιζανίων (ζιζανιοκτόνα πάνω στη γραμμή και κοπή
μεταξύ των γραμμών)
* Εφαρμογή λιπασμάτων (Ν, Ρ, Κ) (υπόλοιπο) με υδρολίπανση ή διαφυλλικά
* Ιούλιο, φυλλοδιαγνωστική ανάλυση

ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ (Αύγ.-Οκτ.)
* Συνέχεια ελέγχου και καταπολέμησης ασθενειών και εχθρών
* Αυξίνη για μείωση προσυλλεκτικής πτώσης 4-5 ημέρες πριν τη συγκομιδή
* Συγκομιδή (αρχές Ιουλίου έως αρχές Οκτωβρίου ανάλογα την ποικιλία)
* Τελευταία εφαρμογή Ν μετασυλλεκτικά.
* Εφαρμογή προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων (Οκτ πάνω στη γραμμή, αν
χρησιμοποιούνται)
* Άρδευση, αν χρειάζεται
* Αφαίρεση άρρωστων δένδρων, όργωμα και απολύμανση θέσης.

ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ
ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Η διεθνής παραγωγή ροδάκινων και νεκταρινιών (πλην της Κίνας) είναι περίπου 10
εκατ. τόνοι. Η Ελλάδα παράγει ετησίως από 300 χιλιάδες έως 1 εκατομμύριο τόνους,
εξαρτώμενη, όπως είναι προφανές, από τους ανοιξιάτικους παγετούς. Η Ελλάδα
παράγει λίγα νεκταρίνια, κανονικές προς μέτριες ποσότητες επιτραπέζιων ροδάκινων
(και οι φυτεύσεις αυξάνονται ταχύτατα) και ο κύριος όγκος της παραγωγής είναι
συμπύρηνα ροδάκινα που προορίζονται για κονσερβοποίηση (αλλά εκριζώνονταν
ταχύτατα λόγω των χαμηλών τιμών των προηγούμενων ετών και τώρα
ξαναφυτεύονται λόγω των καλύτερων τιμών τα τελευταία 2 έτη), καθώς η χώρα μας
είναι η μεγαλύτερη εξαγωγός χώρα κομπόστας ροδάκινου στον κόσμο. Οι απαιτήσεις
των διεθνών αγορών ανάγκασαν τους Έλληνες παραγωγούς συμπύρηνων ροδάκινων
να εφαρμόσουν και επεκτείνουν ταχύτατα την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της
καλλιέργειας ώστε σήμερα να είναι πιστοποιημένη όλη σχεδόν η έκταση με
ροδακινιές. Δυστυχώς από το 2008 και ιδιαίτερα το 2009 ο ανταγωνισμός από άλλες
χώρες σε κονσέρβα ροδάκινου (Ν. Αφρική, Κίνα) και χυμού (Χιλή) μείωσαν
σοβαρότατα τις Ελληνικές εμπορευόμενες ποσότητες στον κόσμο, αλλά πρόσφατα
ανακάμπτουν. Στα επιτραπέζια ροδάκινα και νεκταρίνια είμαστε μειονεκτικοί (αλλά
τις αγορές τις έχει η Ισπανία!!!), καθώς δεν εκμεταλλευόμαστε τις δυνατότητες της
χώρας σε πρωιμότητα ή οψίμιση της εποχής ωρίμανσης των κατάλληλων ποικιλιών
και δεν εκμεταλλευόμαστε την υπάρχουσα διεθνώς τεχνογνωσία. Πρέπει πάντως να
 36

τονιστεί ότι η διεθνής αγορά ροδάκινων είναι στάσιμη, αν όχι ελαφρά πτωτική, καθώς
η ποιότητα των νωπών ροδάκινων που φτάνει τους καταναλωτές είναι φτωχή. Η
χαμηλή ποιότητα των καταναλισκόμενων ροδάκινων είναι αποτέλεσμα των νέων
ποικιλιών που διαθέτουν επίχρωμα αλλά υπολείπονται σε γεύση, της πρώιμης
συγκομιδής για να αντέξουν στις μετασυλλεκτικές μεταχειρίσεις και της ελλιπούς
γνώσης των δυνατοτήτων μεθωρίμανσης και συντήρησης των πυρηνόκαρπων.
Προοπτικές: δημιουργία και άλλων ποικιλιών με υψηλότερα διαλυτά στερεά
συστατικά και οξύτητα <0,6%, συγκομιδή ελαφρά ώριμων ροδάκινων από το δέντρο
και συσκευασία στο χωράφι (‘κλαρίσια’), συγκομιδή σχετικά σκληρών ροδάκινων
(για ευκολότερη μεταφορά) αλλά, αντί για άμεση ψύξη, διατήρηση για 1-3 ημέρες
στους 20-25 °C (μεθωρίμανση, conditioning) πριν τη συσκευασία, πρόψυξη και
μεταφορά στις αγορές, διάθεση στο εμπόριο της κάθε ποικιλίας με διάκριση ανάλογα
τη γλυκύτητα ή υπόξινη γεύση της (σε χώρες της βόρειας Ευρώπης αρκετό ποσοστό
καταναλωτών προτιμούν τα υπόξινα ροδάκινα).
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ
Η διάρκεια ζωής της καλλιέργειας ροδακινιάς είναι 10-15 έτη. Έτσι οι κατάλληλες
για καλλιέργεια ροδακινιάς εκτάσεις έχουν επαναφυτευθεί τουλάχιστον 2-3 φορές
στην Ελλάδα. Για να αποφευχθεί το πρόβλημα της επαναφύτευσης, το μόνο
υποκείμενο που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα είναι το αμυγδαλοροδάκινο GF 677.
Το υποκείμενο αυτό πολλαπλασιάζεται εύκολα με φυλλοφόρα και χειμερινά
μοσχεύματα, αλλά τα μεγάλα φυτώρια το πολλαπλασιάζουν αποκλειστικά με
ιστοκαλλιέργεια. Επάνω του εμβολιάζονται οι ποικιλίες τον Αύγουστο, όταν το
υποκείμενο έχει αναπτυχθεί 5-6 μήνες στο φυτώριο. Ο οφθαλμός του εμβολίου θα
εκπτυχθεί τον επόμενο Μάρτιο και το αναπτυγμένο φυτό θα πουληθεί τον επόμενο
Οκτώβριο. Υπάρχει και μια πιο ταχεία μέθοδος, όπου τα υποκείμενα από
ιστοκαλλιέργεια μετά την ελάχιστη ανάπτυξη τους στην τράπεζα υδρονέφωσης,
εμβολιάζονται αργά το χειμώνα. Το εμβόλιο εκβλαστάνει αμέσως και έχει αναπτυχθεί
έως 20 cm έως τον Απρίλιο, όταν και μεταφυτεύεται στο φυτώριο να συνεχίσει την
ανάπτυξη τους και να γίνει αναπτυγμένο (έως 2,5 m ύψος) τον ίδιο Οκτώβριο (σε ένα
έτος!).
Το κλασικό υποκείμενο για επαναφυτεύσεις ήταν για δεκαετίες το αμυγδαλοροδάκινο
GF677. Αυτό είναι ζωηρό, για όλους τους εδαφικούς τύπους και ιδιαίτερα για ξηρά
ασβεστούχα εδάφη, δίνει ζωηρά δέντρα με σταθερή υψηλή παραγωγή, αλλά δεν
αντέχει την υψηλή εδαφική υγρασία, την Αρμιλάρια, το Agrobacterium και τους
κομβονηματώδεις. Τελευταία ήρθαν (ή έρχονται) στην Ελλάδα και τα υποκείμενα
Cadaman, Garnem, Adesoto 101 και Ishtara. Το υποκείμενο Cadaman είναι
ροδακινοδαμασκηνιά, ζωηρό, για όλα τα εδάφη, πολύ παραγωγικό, ελάχιστες
παραφυάδες. Το υποκείμενο Garnem είναι αμυγδαλοροδακινιά, ζωηρό, ιδανικό για
επαναφυτεύσεις, ανθεκτικό στη χλώρωση και νηματώδεις, όχι κατάλληλο για ζωη΄ρες
ποικιλίες. Το υποκείμενο Adesoto 101 (δαμασκηνιά) είναι ελαφρά νάνο (τουλάχιστον
-20% από GF677), άριστο για επαναφυτεύσεις, ανθεκτικό και στην Αρμιλάρια, δεν
αναπτύσσεται γρήγορα τα πρώτα χρόνια από την εγκατάσταση. Τo υποκείμενο
Ishtara (ροδακινοβυσσινιά) είναι ελαφρά νάνο (τουλάχιστον -30% από GF677), για
γόνιμα υγρά εδάφη, πρωιμότητα στην ωρίμανση και χρωματισμό καρπών, ευαίσθητο
στο εδαφικό ασβέστιο.
Ποικιλίες που φυτεύονται σήμερα είναι:
Συμπύρηνα (κίτρινο φλοιό και σάρκα): Κατερίνα (ωριμάζει 1ο 15θήμερο Ιουλίου),
Fortuna, Loadel (ωριμάζουν 2ο 15θήμερο Ιουλίου), Andross (ωριμάζει αρχές
Αυγούστου, η πιο παραγωγική), Everts (ωριμάζει τέλη Αυγούστου) και Ε45
(ωριμάζει αρχές Σεπτεμβρίου). Ανάλογα με την πρωιμότητα κάθε περιοχής
 37

διαθέτουμε φρεσκοσυλλεχθέντα ροδάκινα για κονσερβοποίηση για περίπου 70

ημέρες. Τα όψιμα ροδάκινα μπορούν να συντηρηθούν για 2-3 εβδομάδες και έτσι η
λειτουργία των κονσερβοποιείων με φρέσκο ροδάκινο διαρκεί έως τρεις μήνες.
Επιτραπέζια ροδάκινα: ωρίμανση Αρχές Ιουνίου: May Crest, Τέλη Ιουνίου: June
Gold, Spring Crest, Spring Belle, Αρχές Ιουλίου: Royal Glory, Red Haven, Flavor
Crest, Τέλη Ιουλίου: Maria Bianca (λευκόσαρκη), Αύγουστο: Elegant Lady, Fayette.
Νεκταρίνια: ωρίμανση μέσα Ιουνίου: Andriana, Αρχές Ιουλίου: Caldesi 2000, Τέλη
Ιουλίου: Red Gold, Αύγουστο: Venus. Οι διατιθέμενες από τα φυτώρια ποικιλίες
είναι ανεξάντλητες!
Τα πλακέ ροδάκινα (donut) παράγονται σήμερα και στην Ελλάδα. Η Ισπανία παράγει
>100000 τόνους πλακέ ροδάκινα (το 2011) και πολλές νέες γλυκές ποικιλίες με καλά
χαρακτηριστικά. Αυτές θα πρέπει να φυτέψουμε εμείς τα επόμενα χρόνια για
κατανάλωση εύγευστων ροδάκινων σαν σνακ. Το μεγαλύτερο πρόβλημα σε μερικές
ποικιλίες είναι το σχίσιμο του πυρήνα. Σε αυτές πρέπει να αραιώνουμε αργά (με τη
σκλήρυνση του πυρήνα). Στις ανθεκτικές στο σχίσιμο αραιώνουμε από την άνθιση.
Οι καλύτερες ποικιλίες πλακέ ροδάκινων (paraguajos) περιλαμβάνουν τις Platibelle
και Platifun (ωρίμανση αργά τον Ιούλιο, υψηλή ποιότητα), ASF07-96 (ωρίμανση
αρχές Αυγούστου, υψηλή ποιότητα και σκληρή σάρκα), Flatbella (ωρίμανση αρχές
Ιουλίου, δεν σχίζει ο πυρήνας, αραίωμα στην άνθιση). Οι καλύτερες ποικιλίες πλακέ
νεκταρινιών (platerines) είναι η Mesembrine (ωρίμανση αρχές Ιουλίου) και ASF 08-
70 (ωρίμανση τέλη Ιουλίου).
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΗΣ
Διεθνώς οι διαμορφώσεις κόμης που είναι συνήθεις είναι ο κεντρικός άξονας και
αναπτύσσεται το Ύψιλον. Στη νότια Ιταλία πέρασαν από το Ύψιλον στο Ισπανικό
χαμηλό κύπελλο. Στην Ελλάδα παραμένει η διαμόρφωση σε κανονικό κύπελλο και ο
κεντρικός άξονας δεν έχει καλή φήμη, καθώς εφαρμόστηκε περιορισμένα πλημμελώς
με αποτέλεσμα τον κακό φωτισμό και ποιότητα του προϊόντος. Ακόμη και στην
Ελλάδα ο κεντρικός άξονας (αν γίνει σωστά) έχει βρεθεί να δίνει καλύτερη
παραγωγικότητα και μικρότερη ζημιά από αφίδες σε σύγκριση με το κύπελλο. Αλλά
το παραγωγικότερο σύστημα φαίνεται να είναι το Ισπανικό χαμηλό κύπελλο.
ΠΡΩΙΜΙΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Η συγκομιδή ροδάκινων από τα τέλη Απριλίου και μέσα στο Μάιο (υπερπρώιμη
παραγωγή) θα φέρει πολύ καλό οικονομικό αποτέλεσμα στον παραγωγό. Στην
Ισπανία έχουν φυτευτεί πρώιμες ποικιλίες με μικρές απαιτήσεις σε ψύχος σε θερμές
περιοχές της Ισπανίας, όπου εφαρμόζεται κανονική άρδευση την Άνοιξη και λιγότερη
άρδευση μετασυλλεκτικά το καλοκαίρι. Στη νότια Ελλάδα υπάρχουν εκτάσεις που
καλλιεργούνται με εσπεριδοειδή, υπάρχει πολύ περισσότερο διαθέσιμο νερό από τη
νότια Ισπανία και κατάλληλες ποικιλίες θα μπορούσαν να παράγουν υπερπρώιμα
ροδάκινα. Στη νότια Ιταλία τα δέντρα πρώιμων ποικιλιών με ανάγκες για λίγες ώρες
ψύχους το χειμώνα διαμορφώνονται σε σχήμα Ύψιλον κάθετα στις γραμμές με
μεγάλο άνοιγμα των δύο βραχιόνων και υποστήλωση. Υπάρχει εγκατεστημένο
σύστημα κάλυψης σαν θερμοκήπιο και, αφού καλύψουν τις ανάγκες σε ψύχος κάποια
στιγμή μέσα στον Ιανουάριο, καλύπτονται με πλαστικό και ανθίζουν ένα μήνα πιο
νωρίς από το κανονικό και ωριμάζουν φυσικά από τα τέλη Απριλίου.
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΡΠΩΝ
Αναφέρθηκε ότι τα ροδάκινα συγκομίζονται σχετικά ανώριμα και η γευστική τους
ποιότητα είναι περιορισμένη. Η συγκομιδή πιο ώριμων ροδάκινων είναι μια λύση που
απαιτεί πιο προσεκτική συγκομιδή και μεταχείριση των καρπών έως τη συσκευασία
και πιο άμεση ψύξη. Εφαρμόζεται από κάποιες ομάδες παραγωγών με μερικές
ποικιλίες (αυτές που δεν μαλακώνει πολύ η σάρκα τους όταν ωριμάζουν) στην
 38

Ελλάδα. Για να διατηρηθεί η ποιότητα τους πιστεύω σύντομα θα έχουμε διαθέσιμο

και κάποιο χημικό αλλά αβλαβές σκεύασμα για διατήρηση της σκληρότητας.
Ως γνωστόν, τα ροδάκινα στο χαμηλό τμήμα του δέντρου είναι χαμηλής γενικά
ποιότητας γιατί δεν φωτίζονται αυτά και τα φύλλα ικανοποιητικά. Ανακλαστικό
πλαστικό σαν εδαφοκάλυψη εφαρμόζεται για παραγωγή υψηλής ποιότητας καρπών
στην Καλιφόρνια. Έτσι μειώνεται και η ανάγκη για άρδευση και για αντιμετώπιση
των ζιζανίων ανάλογα που τοποθετείται το πλαστικό. Τέλος, στην Καλιφόρνια τα
συγκομιζόμενα ροδάκινα, αφού τυποποιηθούν και συσκευασθούν, μένουν εκτός
ψυγείου για 1-3 ημέρες σε θερμοκρασίες έως 25 °C για μεθωρίμανση (conditioning),
παρακολουθείται η ποιότητά τους και κατόπιν προψύχονται και αποστέλλονται στις
μακρινές αγορές. Έτσι φτάνουν στον καταναλωτή σχετικά ώριμα και αποδεκτά.
ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΑΡΔΕΥΣΗ
Από τα φύλλα και τα ανακυκλωθέντα κλαδευτικά το 60 και 50% του αζώτου,
αντίστοιχα, επαναπροσλαμβάνεται από τις ροδακινιές. Άρα οι ανάγκες του δέντρου
μπορούν να είναι έως και (μόνο!) 6 kg Ν το στρέμμα με 2,5 τόνους καρπών το
στρέμμα. Η αζωτούχος λίπανση πρέπει να γίνεται μετά την καρπόδεση – στην έναρξη
της βλάστησης τον Απρίλιο με υδρολίπανση και το 20% του Ν να εφαρμόζεται ως
ουρία το Σεπτέμβριο διαφυλλικά. Επίσης, η άρδευση των ροδάκινων μέσης εποχής
ωρίμανσης απαιτεί 5000 m3 το εκτάριο, όταν γίνεται με ολοκληρωμένο τρόπο
(υπολογισμός των αναγκών των δέντρων και ελλειμματική άρδευση στο στάδιο ΙΙ –
σκλήρυνση πυρήνα και μετασυλλεκτικά), και όχι 6360 m3, όταν γίνεται συμβατικά.

ΒΕΡΙΚΟΚΙΑ
Παραγωγή: στην Ελλάδα η μέγιστη ετήσια παραγωγή ξεπέρασε τις 100.000 tn τη
δεκαετία του ’80 και μειώθηκε από τότε. Το ελάχιστο της παραγωγής ήταν 35.000 tn
τα έτη 1995-98 (με τη ραγδαία επέκταση της ίωσης Σάρκα) και η παραγωγή
αυξήθηκε στις 74.000 tn από 1,9 εκατ. περίπου δέντρα το 2000 και αυξάνεται ελαφρά
(88000 τόνοι το 2013, αλλά μόνο 60000 τόνοι το 2014 από 63000 στρέμματα).
Κινέζικη κομπόστα βερίκοκου και τούρκικα αποξηραμένα βερίκοκα υπάρχουν μόνο
και παντού σήμερα. Εξαγωγές το 2012 25867 τόνοι και το 2013 15945 τόνοι.
Ποικιλίες (2000): Μπεμπέκου 69.000 tn (ωρίμανση μέσα Ιουνίου), Πρώιμα Τιρύνθου
5.000 tn (ωρίμανση τέλη Μάιου) και Luizet 50 tn. Πολλές νέες ποικιλίες είτε πρώιμες
(Aurora, ωρίμανση 25 Μάιου, μαλακώνει γρήγορα, αυτόστειρη, δεν επεκτείνεται,
ευαίσθητη στη Μονίλια και απαιτεί πολύ ψύχος το χειμώνα), και Ninfa, ωριμάζει πριν
την Τύρινθος, μεσαίο καρπό αρκετά συνεκτικής σάρκας, για μη παγετόπληκτες
περιοχές ή και κάλυψη σε θερμοκήπιο) είτε με καλύτερη εξωτερική εμφάνιση είτε
τέλος με αντοχή στην ίωση Sharka (ποικ. Πέλλα, που είναι σπορόφυτο ποικ.
Μπεμπέκου, και πολλές αμερικάνικες και γαλλικές). Για τη Βόρεια Ελλάδα
φυτεύονται και οι Harcot (πολλές ώρες ψύχους, μαλακώνει γρήγορα, μάλλον όχι
ανθεκτική στη Σάρκα), Orange red (ωρίμανση αρχές – μέσα Ιουνίου, απαιτεί πολλές
ώρες ψύχους το χειμώνα – 1266 CU, μικρή παραγωγικότητα, ανθεκτική στη Σάρκα,
απαιτεί συγκεκριμένους επικονιαστές και ιδιόρρυθμο κλάδεμα). Διατίθενται και
Ελληνικές διασταυρώσεις μεταξύ των 2 Ελληνικών και κάποιων ανθεκτικών στη
Σάρκα Αμερικανικών ποικιλιών (Νιόβη, Νόστος, Νηρηίς). Πέραν των
προαναφερθέντων γίνεται επέκταση με πολλές νέες ποικιλίες όπως οι πολύ πρώιμες
(ωρίμανση μέσα Μάη) Tsunami, Primando, Lunafull, λιγότερο πρώιμες (ωρίμανση
τέλη Μάη – αρχές Ιούνη) Primaya, Rubista, και η ομάδα Farbaly, οι πιο όψιμες
(ωρίμανση Ιούλιο και Αύγουστο).
 39

Όσον αφορά τα υποκείμενα, νέα κλωνικά υποκείμενα ήρθαν στην Ελλάδα όπως το
Tetra και το Wavit, που είναι μερικώς νάνο, αλλά και τα μερικώς νάνα υποκείμενα
Adesoto 101 και Ishtara (δες ροδακινιά) χρησιμοποιούνται στην Ιταλία για
εμβολιασμό των ποικιλιών βερικοκιάς.
Κλίμα: σε θερμές περιοχές (πρώιμες!) ο χειμώνας μπορεί να είναι σχετικά ήπιος
κάποιες χρονιές. Σαν αποτέλεσμα η βερικοκιά δεν διακόπτει κανονικά το λήθαργο
των ανθοφόρων οφθαλμών της με αποτέλεσμα την οφθαλμόπτωση, ανθόρροια,
επιμήκυνση περιόδου ανθοφορίας και μείωση παραγωγής. Τεχνητά ένα μέρος του
λήθαργου μπορεί να καλυφθεί με εφαρμογή γιββεριλινών ή κυτοκινίνης πριν από την
έκπτυξη των οφθαλμών (μέσα – τέλη Φεβρουαρίου) και κατά τη διάρκεια ημερών με
θερμοκρασία 17-20 C. Όλα τα άλλα σκευάσματα που χρησιμοποιούνταν την
προηγούμενη δεκαετία δεν επιτρέπονται πια.
Οι ανθοφόροι οφθαλμοί αντέχουν το χειμώνα μέχρι -25 C και οι βλαστοφόροι και τα
ζωντανά κύτταρα του βλαστού έως -35 C. Το Μάρτιο βέβαια στο φούσκωμα των
οφθαλμών οι ανθοφόροι οφθαλμοί ζημιώνονται από τους -4 C και τα άνθη στους -2
C (άνθιση μέσα Μαρτίου). Βροχές στην ωρίμανση προκαλούν σχίσιμο καρπών και
ανάπτυξη μονίλιας στους καρπούς.
Υποκείμενα στην Ελλάδα: Χρησιμοποιούνται κύρια το Myrobalan 29C (ανθεκτικό
στην υγρασία και τις ασθένειες εδάφους, πολλαπλασιάζεται εύκολα με όλους τους
τρόπους αγενούς πολ/σμού) και το σπορόφυτο βερικοκιάς (ευαίσθητο στο υγρό
έδαφος και Verticillium). Ενοφθαλμισμός γίνεται αργά το καλοκαίρι με κοιμώμενο
οφθαλμό της ποικιλίας.
Εποχή κλαδέματος: Στις περιοχές που ενδημεί η αργυροφυλλία, κομμίωση ή ο
βακτηριακός καρκίνος το κλάδεμα πρέπει να γίνεται μετά τη συγκομιδή ή αργότερα
το καλοκαίρι. Αλλιώς κλάδεμα ελαφρύ το χειμώνα με ξηρό καιρό και κάλυψη των
πληγών.
Διαμόρφωση κόμης: Στον κόσμο εγκαθίστανται πολλοί οπωρώνες βερικοκιάς σε
γραμμική φύτευση με έως 4 μέτρα πάνω στη γραμμή και 5-6 μέτρα μεταξύ των
γραμμών με διαμόρφωση κόμης σε φυτικό τείχος (hedgerow). Στην Ελλάδα όλες οι
βερικοκιές διαμορφώνονται σε κύπελλο, ελάχιστες σε παλμέτα (σχεδόν ανοησία λόγω
της μικρής παραγωγικότητας).
Λίπανση της βερικοκιάς: Με 2,5 τόνους φρούτα το στρέμμα απομακρύνονται και 3,7
kg N, 0,4 kg P, 8 kg K. Πρόταση λίπανσης από Αυστραλία: στο φούσκωμα των
οφθαλμών προσθέτουμε το 60-70% του απαιτούμενου Ν, το 100% του Ρ και το 25%
του Κ. Κατά τη σκλήρυνση του πυρήνα προσθέτουμε το 50% του απαιτούμενου Κ.
Μετά τη συγκομιδή το 20% του Ν και νωρίς το Σεπτέμβριο το υπόλοιπο Ν και Κ.
Πρόταση λίπανσης από Καλιφόρνια: εκεί έχουν πολύ Κ στα εδάφη και εφαρμόζουν
μόνο μικρές ποσότητες Κ τέλη χειμώνα, ενώ το Ν το εφαρμόζουν μετά τη συγκομιδή
έως νωρίς το φθινόπωρο.
Βελτίωση μεγέθους και σκληρότητας: Αξίζει να δοκιμάσουμε κυτοκινίνη
(βενζυλαδενίνη) στα 100 γρ δ.ο. στον τόνο ψεκαστικού υγρού στο τέλος σκλήρυνσης
πυρήνα για καλύτερο μέγεθος και σκληρότητα καρπού.
Στη βερικοκιά μπορούμε να βοηθηθούμε από τα ακόλουθα:
Συμπτώματα Πιθανά αίτια
Άνθη, καστανά ή νεκρά (ή μέρη τους) Μονίλια ή βακτήριο ή παγετός
Φύλλα, περιφερειακά ‘δαγκωματιές’ ή Φυλλοδέτης και άλλα έντομα (Κολεόπτερα
 40

και όλο το έλασμα (όχι τα αγγεία) και Λεπιδόπτερα)

Φύλλα, τρύπες στο έλασμα Κορύνεο
Φύλλα, κοκκινωπές ή καστανές κηλίδες Κορύνεο, έλλειψη αζώτου, τοξικότητα Β ή
ή περιοχές στο έλασμα τοξικότητα ζιζανιοκτόνου
Φύλλα, παραμορφωμένα Αφίδες, έλλειψη Β ή τοξικότητα
ζιζανιοκτόνου
Φύλλα, κίτρινες περιοχές χωρίς Σκωρίαση, έλλειψη Mg, τοξικότητα
παραμόρφωση ελάσματος ζιζανιοκτόνων
Φύλλα, καθολικό κιτρίνισμα Ασθένειες εδάφους, έλλειψη N, K, Fe, Mn
Φύλλα, υπόλευκες ή γκρι περιοχές Ωίδιο ή γηρασμός Φθινοπώρου
Φύλλα, μικρά ή σε ροζέτα Έλλειψη Zn, τοξικότητα ζιζανιοκτόνου
Φύλλα, νεκρά ή μαραμένα, κορυφή Μονίλια, βακτηριακός καρκίνος, θρίπας,
βλαστού βλαστορύκτης, άλλα έντομα
Φύλλωμα, ολόκληρο κιτρινωπό ή Διάφορες ασθένειες εδάφους, νηματώδεις,
κοκκινωπό, δέντρο μαραμένο ποντίκια, καπνώδης
Καρποί, μικρές τρύπες Βλαστορύκτης και άλλα Λεπιδόπτερα
Καρποί, ρηχές τρύπες στην επιφάνεια Φυλλοδέτης, άλλα Λεπιδόπτερα, ακρίδες,
πουλιά
Καρποί, κοκκινωπές κηλίδες Κορύνεο, ψώρα Σαν Ζοζέ, μονίλια
Καρποί, καστανές κηλίδες έως ολική ξήρανση Μονίλια
Βλαστοί, κομμίωση Μονίλια, βακτηρ. καρκίνος, τοξικότητα Β
Βλαστοί, νέκρωση κορυφών Μονίλια, βακτ. καρκίνος, βλαστορύκτης
Βλαστοί, νεκροί οφθαλμοί Κορύνεο, τοξικ. ζιζανιοκτόνου, έλλειψη
χειμερ. ψύχους, έλλειψη νερού Φθινόπωρο
Βραχίονες, μαραμένοι ή νεκροί Ασθένειες εδάφους ή ξύλου από τομές,
ψώρα, ξυλοφάγα έντομα

ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ
Κυκλοφορεί μεγάλος αριθμός ποικιλιών ασιατικών δαμάσκηνων (Prunus salicina)
(plums) με σκοπό την παραγωγή δαμάσκηνων από τα τέλη Μαΐου έως το Σεπτέμβριο.
Καθώς τα ασιατικά δαμάσκηνα είναι πρωϊμανθή (μέσα Μαρτίου), επιβάλλεται η
φύτευση τους μόνο σε μέρη με σπάνιους ανοιξιάτικους παγετούς. Γενικά η
δαμασκηνιά είναι μικρό δέντρο και φυτεύεται σχετικά πυκνά (4*4 m). Υπάρχει όμως
και ένα υποκείμενο, το Saint Julien, που είναι σχετικά νάνο για πιο πυκνές φυτεύσεις
δαμασκηνιών (2*4 m).
Καρποφόρα όργανα: Σε μικτούς βλαστούς, λεπτοκλάδια και ροζέτες. Κάθε
ανθοφόρος οφθαλμός περιέχει 1-3 άνθη (Ευρωπαϊκή δαμασκηνιά, άνθιση τέλη
Μαρτίου – αρχές Απριλίου) ή 2-5 (ασιατική δαμασκηνιά) σε ταξιανθία σκιάδιο. Το
ώριμο δέντρο δαμασκηνιάς παράγει περίπου 100.000 άνθη και απαιτείται 1% τελική
καρπόδεση για καλή καρποφορία. Γι’ αυτό και πολλές φορές απαιτείται επίπονο
αραίωμα καρπών με το χέρι μετά την έντονη φυσική καρπόπτωση του Μαΐου.
Ξήρανση δαμάσκηνων: Τα αποξηραμένα δαμάσκηνα (prunes, Prunus domestica)
αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ξηρά φρούτα στον κόσμο. Κυριότερες
ποικιλίες που φυτεύονται στον κόσμο και στη Βόρεια Ελλάδα είναι οι Stanley
(ωρίμανση μέσα Αυγούστου, ανθεκτική στη Σάρκα, εκτεταμένες φυτεύσεις παντού
στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια) και President (ωρίμανση τέλη Αυγούστου - αρχές
Σεπτεμβρίου), οι οποίες και σταυρογονιμοποιούνται μεταξύ τους αλλιώς παράγουν
 41

λιγότερο αν είναι φυτεμένες μόνες. Πολλά ξηρά δαμάσκηνα παράγει η Γαλλία και η
Καλιφόρνια και συγκομίζονται με μηχανικό τρόπο. Άρχισε να εφαρμόζεται
ελεγχόμενη ελλειμματική άρδευση στις δαμασκηνιές με αποξηραινόμενα δαμάσκηνα
στην Καλιφόρνια πετυχαίνοντας έτσι υψηλότερη συγκέντρωση ξηράς ουσίας στον
καρπό κατά την ανάπτυξη του, πιο γρήγορη αποξήρανση μετά τη συγκομιδή (και
λιγότερη ενέργεια για την αποξήρανση) και φυσικά, εξοικονόμηση αρδευτικού νερού
και μείωση φυτοπαθολογικών προβλημάτων. Τα αποξηραμένα δαμάσκηνα περιέχουν
υψηλές ποσότητες φυτικών ινών (περίπου 12 g ανά 100 g προϊόντος), β-καροτενίου
και βιοενεργών ουσιών. Αλλά περιέχουν και πολλές θερμίδες (230 ανά 100 g
προϊόντος), γι’ αυτό δυστυχώς η κατανάλωση τους δεν επεκτείνεται στην Ελλάδα. Τα
δαμάσκηνα Σκοπέλου (παραλλαγή Agen) με επικονιαστή τα Αυγουλάτα (για
μεταποίηση) τοποθετούνταν σε ταψιά και ξηραίνονταν σε φούρνους (θερμοκρασία
περίπου 75 ºC) έως ότου η υγρασία μειώνονταν στο 26%. Κατόπιν γίνονταν διαλογή
και μείωση της υγρασίας στο 20% περίπου με ξήρανση στον ήλιο. Ο τουρισμός
σχεδόν εξαφάνισε την εν λόγω καλλιέργεια καθώς οι καρποί ωριμάζουν (και έπρεπε
να αποξηρανθούν) τον Αύγουστο!!! Αλλά η κρίση και ο … τουρισμός την
επαναφέρουν πρόσφατα! Η κεντρική Ευρώπη παράγει τεράστιες ποσότητες
Ευρωπαϊκών δαμάσκηνων με πληθώρα ανθεκτικών στη σάρκα ποικιλιών. Οι καρποί
τους χρησιμοποιούνται για τα πάντα: παραγωγή αποσταγμάτων, μαρμελάδας,
κομπόστας, χυμούς, νωπά.
Ασθένειες: μεγάλες ζημιές στα δέντρα προκαλούν οι ασθένειες εδάφους,
αργυροφυλλία, βακτηριακός καρκίνος, η ίωση Σάρκα και ένα μυκόπλασμα (στις
ασιατικές ποικιλίες).

Ποικιλία Δαμασκηνιάς Ημέρες από Άλλα σχόλια

July S. Rosa
Red Beaut -50 Ωρίμανση από τέλη Μαΐου
Black Beaut -30 Κύρια πρώιμη στην Καλιφόρνια
Santa Rosa -10 Κόκκινη, πολύ παλιά ποικιλία
Black Star -5
July Santa Rosa 15 July Η ‘βανίλια’ του Ιουλίου στην Ελλάδα
Black Diamond +0 Αντικαθιστά τη βανίλια
El Dorado +0
Black Amber +5 Καλύτερη από July Santa Rosa
Laroda +5
Friar +20 Σημαντική στην Καλιφόρνια
Casselman +30
Bella di Barbiano +30
Angeleno +50 Κύρια στην Καλιφόρνια, μαύρη
October Sun +70

Νεότερες ποικιλίες στο διεθνές εμπόριο (διάθεση μετά το 1990)

First Beaut -50 Φλοιός κόκκινος-μωβ
Showtime -15 Φλοιός μωβ-κόκκινος
Fortune +10 Φλοιός κόκκινος
Howard Sun +20 Φλοιός μαύρος
 42

ΚΕΡΑΣΙΑ
Παραγωγή: Κατά τη δεκαετία του 1990 φυτεύτηκαν αρκετές κερασιές στην Ελλάδα
ώστε ο αριθμός τους να φτάσει τα 2 εκατ. δέντρα, ενώ τα τελευταία χρόνια φυτεύεται
με πολύ γοργούς ρυθμούς και σε πυκνές φυτεύσεις. Η παραγωγή έχει επίσης αυξηθεί
στους περίπου 40.000 tn και αυξάνεται κάθε χρόνο. Αρκετά Ελληνικά κεράσια
εξάγονται με χρήση υπερσύγχρονων διαλογητηρίων – συσκευαστηρίων και
καλύπτουμε πλήρως τις ανάγκες της ντόπιας αγοράς. Αντίθετα δεν καλύπτουμε τις
ανάγκες μας σε μεταποιήσιμο κεράσι και βύσσινο (τα οποία παράγονται σε τεράστιες
ποσότητες στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη).
Άνθιση: γίνεται τα τέλη Μαρτίου και σπάνια έχουμε ζημιές από ανοιξιάτικους
παγετούς, λόγω των επικλινών εδαφών που συχνά φυτεύονται οι κερασιές στη βόρεια
Ελλάδα.
Ποικιλίες: Πέραν των περιγραφόμενων ποικιλιών στο βιβλίο τα τελευταία έτη
κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά και οι κάτωθι ποικιλίες:
Sunburst: μεγάλος κόκκινος καρπός, αυτογόνιμη ποικιλία, ωρίμανση +18 έως +22
ημέρες από την B. Burlat (που ωριμάζει μέσα Μάιου), σχίζει και μαλακώνει.
Επικονιαστές: Van, Durone 3.
Ferovia: μεγάλος κόκκινος καρπός, ωρίμανση +23 έως +25 ημέρες από την B. Burlat.
Επικονιαστές: Durone 3. Παραγωγικότητα όχι πάντα ικανοποιητική, αποσύρεται.
Early Star: ωρίμανση μέσα Μάιου, πολύ σχίσιμο, χαμηλή παραγωγικότητα, μέτριος-
μικρός καρπός. Lapins: μεγάλος κόκκινος καρπός, αυτογόνιμη ποικιλία, πολύ
παραγωγική, απαιτεί καλό κλάδεμα, ωρίμανση +20 ημέρες από την B. Burlat (αρχές
Ιουνίου), η πρώτη σε φυτεύσεις. Skeena: αυτογόνιμη, φυτεύεται πολύ. Ziraat 900:
πολύ εμπορική. Μπακιρτζέικα: όψιμη, μεγάλος υψηλής ποιότητας καρπός, ελαφρά
υπόξινος κατάλληλος για εξαγωγές. Germersdorfer: ωρίμανση αρχές Ιουνίου, πολύ
παραγωγική, μεγάλος καρπός, πολύ σχίσιμο. Κυκλοφορούν πολλές ποικιλίες σε κάθε
φυτώριο, πολλές με δικαιώματα χρήσης από συγκεκριμένους οίκους.
Όλες οι ανωτέρω είναι εμβολιασμένες ποικιλίες στα κατωτέρω αναφερόμενα
υποκείμενα. Για τη βυσσινιά όμως (και σε ορισμένες περιπτώσεις, ροδακινιά και
βερικοκιά), επειδή είναι αυτογόνιμες, συζητιέται και εφαρμόζεται (σε άλλες χώρες
και όχι την Ελλάδα) η φύτευση αυτόριζων φυτών από σπόρο. Ο σπόρος παράγεται σε
μονοποικιλιακούς οπωρώνες, ώστε η σταυρογονιμοποίηση να είναι μηδαμινή, ή από
μεμονωμένα δέντρα με πολύ καλά χαρακτηριστικά (δενδροκομικά και ποιότητας
καρπού).
Υποκείμενα: Τα σπορόφυτα άγριας κερασιάς και μαχαλεπίου δεν χρησιμοποιούνται
πια στην Ελλάδα. Όλες οι ποικιλίες κερασιάς εμβολιάζονται σε νάνα υποκείμενα
όπως το Maxma (Maxma 14 με 40-60% νανισμό, αντοχή στον καρκίνο και βαριά
εδάφη, βραχεία ζωή δέντρων), και τα καλύτερα πιο πρόσφατα Gisela 5 (>50%
νανισμό) και Gisela 6 (>70% νανισμό). Τέλος, με καλά χαρακτηριστικά τα νάνα Piku
1 και Piku 3 και 4. Όλα τα κλωνικά υποκείμενα πολλαπλασιάζονται κύρια με
ιστοκαλλιέργεια και για ταχύτητα παραγωγής, αλλά και για απαλλαγμένο από ιώσεις
φυτωριακό υλικό. Έτσι σε κατάλληλα υποκείμενα η κερασιά φυτεύεται σε
αποστάσεις έως και 1 m επί της γραμμής και 3-4 m μεταξύ των γραμμών, μπαίνει σε
καρποφορία γρήγορα (στο 3ο έτος), διαμορφώνεται σε κεντρικό άξονα, αδύναμο
μονόκλωνο (slender spindle) (εντατικές φυτεύσεις στην Ελλάδα) και υποστηριγμένο
Ύψιλον (σε άλλες χώρες) και συγκομίζεται σχετικά εύκολα. Ο κεντρικός άξονας
βοηθά στην πυκνή φύτευση με πολύ νάνα υποκείμενα και χρειάζεται διαμόρφωση
από τη φύτευση με τύφλωμα και χαραγές οφθαλμών και αφαίρεση ή ‘γύρισμα’ των
 43

κατακόρυφων βλαστών σε πιο οριζόντια θέση. Σύντομα θα έχουμε έτοιμα φυτά με

διαμορφωμένους πλάγιους βλαστούς όπως έχουμε σήμερα στη μηλιά και αχλαδιά (3-
5 σχετικά οριζόντιοι πλάγιοι βλαστοί δημιουργούνται με την κατάλληλη χρονικά
αφαίρεση φύλλων και εφαρμογή κυτοκινίνης κατά την πρώτη χρονιά ανάπτυξης του
εμβολίου στο φυτώριο).
Καρπόδεση: Απαιτείται υψηλό ποσοστό καρπόδεσης (25-30% των ανθέων να
δώσουν καρπούς), γι’ αυτό και είναι ύψιστης σημασίας η ύπαρξη κατάλληλων
επικονιαστών και κατάλληλες καιρικές συνθήκες κατά την άνθιση (η οποία και
λαμβάνει χώρα τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου). Αλλά αν έχουμε μεγάλη
καρπόδεση συχνά έχουμε και μικρό μέγεθος καρπού. Το αραίωμα γίνεται έμμεσα με
το κλάδεμα (απάλειψη βλαστών, βράχυνση βλαστών ή αραίωμα ροζετών) ιδιαίτερα
προσεκτικά στις αυτογόνιμες ποικιλίες ή στα νάνα πολύ παραγωγικά υποκείμενα
όπως τα Gisela 5 και 6 (απαιτούνται περίπου 200 cm2 επιφάνειας φύλλου ανά
καρπό!). Χρήση γιββεριλινών (αμέσως μετά την άνθιση) και άλλων άγνωστης
ταυτότητας ‘διεγερτικών’ (ματζουνιών!) γίνεται κατά κόρον για μεγαλύτερο μέγεθος
καρπού. Οι γιββεριλίνες οψιμίζουν την ωρίμανση γι’ αυτό και αυξάνεται το μέγεθος
του καρπού. Αλλά έχουν βρεθεί και να μειώνουν την άνθιση της επόμενης χρονιάς
(θετικό και αρνητικό αποτέλεσμα!). Οι κυτοκινίνες δεν βοηθούν στο μέγεθος καρπού.
Τέλος, το μέγεθος καρπού βελτιώνεται με τη σωστή αζωτούχο λίπανση. Η αζωτούχος
λίπανση πρέπει να γίνεται μετά τη συγκομιδή (το καλοκαίρι) σε δόσεις με την
άρδευση και όχι την άνοιξη. Επίσης, σημαντικό είναι να γίνουν δύο διαφυλλικοί
ψεκασμοί με ουρία (5% στις αρχές Οκτωβρίου και 4% πέντε ημέρες μετά) για
καλύτερη ανάπτυξη των οφθαλμών και μεγαλύτερη αντοχή στο ψύχος.
Κλάδεμα: πρέπει να γίνεται στο φούσκωμα των οφθαλμών το Μάρτιο ή καλύτερα
μετά τη συγκομιδή – προς το Σεπτέμβριο στις θερμές περιοχές της Ελλάδας ή Ιούλιο-
Αύγουστο σε πιο ψυχρές περιοχές με ξηρό καιρό. Προσοχή με φειδώ την αζωτούχο
λίπανση και άρδευση μετά το κλάδεμα, αν γίνει το καλοκαίρι, για να μην
προκαλέσουμε δευτερογενή βλαστική ανάπτυξη και καθυστέρηση εισόδου στο
λήθαργο. Με το καλοκαιρινό κλάδεμα μειώνεται το μέγεθος του δέντρου, φωτίζονται
καλύτερα τα καρποφόρα όργανα και μειώνονται οι ασθένειες ξύλου που ζημιώνουν
τα δέντρα και οι ανάγκες σε αρδευτικό νερό. Οι κοπές βλαστών γίνονται αφήνοντας
μικρό τακούνι από 5 έως 15 cm μήκος ανάλογα τη διάμετρο του βλαστού για να μην
εισέρχονται μύκητες και βακτήριο ξύλου. Δεν κάνουμε απάλειψη όλων των ετήσιων
βλαστών που βρίσκονται σε λάθος θέση για τη διαμόρφωση, αλλά αφήνουμε 10-20
cm σε αρκετούς από αυτούς, γιατί έχουν ανθοφόρους οφθαλμούς και δίνουν καλής
ποιότητας κεράσια.
Διπλά κεράσια: χαρακτηριστικό ορισμένων ποικιλιών, λόγω υψηλών θερμοκρασιών
το καλοκαίρι ή περιορισμένης άρδευσης. Το καλοκαίρι ψεκασμό καολίνη για μείωση
θερμοκρασίας και επομένως διπλών κερασιών την επόμενη χρονιά!
Διαμόρφωση εντατικού κερασεώνα σε μονόκλωνα δέντρα: απαιτούνται πάσσαλοι και
σύστημα στήριξης κόστους με την εγκατάσταση του περίπου στα 460 €/στρέμμα.
Αγορά 166 δέντρων το στρέμμα (1,5 m * 4 m) (4 €/δέντρο) και η φύτευση κοστίζουν
περίπου 694 €/στρέμμα. Και εγκατάσταση αρδευτικού δικτύου περίπου 310
€/στρέμμα. Σύνολο (το ελάχιστο) 1464 €/στρέμμα (τιμές 2011). Αυτά τα δέντρα δεν
γίνονται πάνω από 2,5 μέτρα ύψος και φυσικά μπορεί να εγκατασταθεί κάλυψη με
αντιβροχικό δίχτυ (δες παρακάτω) αλλά και πλαστικό φύλλο, ώστε να δημιουργηθεί
ένα είδος θερμοκηπίου που θα πρωιμίσει την παραγωγή στις σχετικά πρώιμες
ποικιλίες.
 44

Σχίσιμο καρπών: Δεν έχει βρεθεί ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα. Προτεινόμενες
μερικής αποτελεσματικότητας λύσεις είναι η διατήρηση σταθερής εδαφικής υγρασίας
(με κατάλληλη ποσότητα άρδευσης ανάλογα τις βροχοπτώσεις, θερμοκρασίες και
μηχανική σύσταση εδάφους) και η διαφυλλική εφαρμογή ασβεστίου κοντά στη
συγκομιδή. Το τελευταίο πρέπει να εφαρμοστεί ανά εβδομάδα τις τρεις τελευταίες
εβδομάδες πριν τη συγκομιδή (χλωριούχο ασβέστιο – 35% Ca) με 3 κιλά χλωριούχο
ασβέστιο στον τόνο. Μπορεί να διατηρήσει καλύτερα τη σκληρότητα καρπού αλλά
και να μειώσει το τελικό μέγεθος του καρπού. Άρχισε η τοποθέτηση αντιβροχικών
δικτύων πάνω από τα νάνα δέντρα που μειώνουν πάρα πολύ το σχίσιμο και
προστατεύουν και από το χαλάζι.
Ξηράνσεις κλάδων ή ολόκληρων δέντρων: Η κερασιά είναι ευαίσθητη σε αρκετά
παθογόνα εδάφους και ξύλου όπως Phytophthora, Verticilium, Cytospora leucostoma
και βακτήριο. Γι’ αυτό προσπαθούμε να στραγγίζει το έδαφος του κερασεώνα και να
κλαδεύουμε πάντα με ξηρό καιρό τις εποχές που αναφέρθηκαν ανωτέρω.
Διαλογή-Συσκευασία-Συντήρηση: γίνεται σε υπερσύγχρονα διαλογητήρια και
συσκευαστήρια σε ψυχόμενους χώρους μετά από ταχεία υδρόψυξη και πριν από
συντήρηση για έως λίγες ημέρες σε κοινή ψύξη (0 °C και 95% ΣΥ) ή ελεγχόμενη ή
τροποποιημένη ατμόσφαιρα (3-10% O2 +10-12% CO2). Στην τροποποιημένη
ατμόσφαιρα με υψηλό CO2, οι σήψεις σταματούν και η αναπνοή και γήρανση
καθυστερούν σημαντικά, ώστε να έχουμε ασφαλή επιμήκυνση της ζωής των
κερασιών κατά τη διακίνηση.