‘’2.

ULUSLARARASI MESLEKSEL VE ÇEVRESEL HASTALIKLAR KONGRESİ” NDE

SUNULAN PROF. DR. MUZAFFER METİNTAŞ’IN ‘’ZEOLİT TEMASININ SAĞLIK
ÜZERİNE ETKİLERİ’’ BAŞLIKLI BİLDİRİ ÖZETİNE ELEŞTİREL YAKLAŞIM

Türkiye Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü ile Biyosidal İş ve Çevre Sağlığı Derneği
tarafından 04-08 Mart 2018 tarihleri arasında Antalya’da düzenlenen ‘’2. Uluslararası
Mesleksel ve Çevresel Hastalıklar Kongresi” ne ‘’Tıbbi Jeoloji’’ konusunda ‘’Davetli
Konuşmacı’’ olan Prof. Dr. Muzaffer Metintaş’a ait ‘’Zeolit Temasının Sağlık Üzerine
Etkileri’’ başlıklı Bildiriler Kitabı sayfa 98’de yer alan AŞAĞIDAKİ BİLDİRİ özeti tıbbi
jeolojik yönden bazı bilimsel kriterlere ve etik ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir.
1- Bildiri özetinin, başlığı ile metni jeolojik ve tıbbi bilgiler içermesi dolayısıyla sunum
tıbbi jeoloji konusuna girmektedir. Bilimsel bir sunumda inceleme ya da giriş, araştırma yeri,
konusu, süresi/zamanı, yöntemleri, konu anlatımı, tartışma, sonuçlar ve yararlanılan
kaynaklar gibi özette başlıklar halinde olmasa da genel geçer kurallara ve aktarılan bilgilerin
de doğru ve etik bakımından tartışılmaz olması benimsenen husustur.
2-Bildiri özetinin başlığı ile metin uyumlu değildir. Başlıkta inceleme/çalışma
yerinin adının verilmediği görülmektedir.
Bu başlıkla; Türkiye’de hatta Dünyada zeolitlerin tümünün sağlığa etkisi…sanki tüm
zeolit mineralleri sağlığa olumsuz yönde etkiliyormuş gibi algıya yol açmaktadır. Zeolitler
tarımda, sanayide, sağlıkta vb. alanlarda yaygın kullanılmaktadır. Zeolit bir mineral grubu
adı olup, yaklaşık 150 türü bulunmaktadır. İçlerinden sadece ERİYONİT minerali tozlarının
uzun süre solunduğunda kanser nedeni olduğu bilinmektedir.
3- Bildiri özeti başlığında zeolit adı geçmesine karşın, ilk cümle ERİYONİT ile
başlamakta. Eriyonitin tanımı hatalı yapılmıştır.
Eriyonit, lifsi olmayıp, kristalleri iğnemsidir. Asbeste benzemez. Asbestle ancak
hastalık yapma türüyle benzerdir.
4-Kapadokya bölgesinde üç köyde eriyonite temas olduğu ve yüksek mezotelyoma
riski olduğu.. ifade edilmektedir.
Açıklanmayan bu üç köy hangileridir? Tüm Kapadokya, Mezotelyoma yani akciğer
kanseri riski altında mıdır?
5-…yörede yaşayanlar arasında Mezotelyoma’ya genetik yatkınlık… ve saha
çalışmaları yapıldığı.. ifade edilmektedir.
Genetik yatkınlıkla ilgili saha çalışmaları ne zaman kim tarafından yapılmıştır.
Referans verilmemiştir. Tüm Kapadokya’da (yani Aksaray, Niğde, Kayseri, Nevşehir ve
Kırşehir illerini kapsayan bölge) yaşayanların Mezotelyoma’ya genetik yatkınlığı mı vardır?
6- Bildiri özetinde, eriyonit ile temasın en yoğun olduğu köyden bahsedilmekte.
Eriyonit temasının en yoğun olduğu bu köy hangisidir?
7- Bildiri özetinde; ‘'Çalışılan köyde, 1984-2004 yılları arası, en az 20 yıl yaşayan
nüfusta…’’ diye başlayan ifadede, eriyonite bağlı hastalıkla ilgili KHORT çalışması istatistiki
bilgileri aktarılmakta ve bu ifadeden; Muzaffer Metintaş’ın, 1984-2004 yılları arasında söz
konusu köyde KHORT çalışması yaptığı anlaşılmaktadır.
Oysa ki Muzaffer Metintaş’ın 1980-1986 yılları arasında Tıp Fak. okuduğu ve 1986
yılında mezun olduğu, 1984 yılında 4. Sınıf Tıp Fakültesi öğrencisi olduğu özgeçmişinden
anlaşılmaktadır. Bu durumda şu soru sorulabilir? Daha 4.sınıf öğrencisiyken mi köyde
KHORT çalışmasına başlamıştır ve 20 yıl devam etmiştir? Eğer öyle değilse KHORT verileri
aşağıda verilen başka kaynaklardan alıntı mıdır? Alıntı ise kaynaklara niçin referans
verilmemiştir?
8- Bildiri özetinde bahsedilen ve adları açıklanmayan üç köy KARAİN, TUZKÖY VE
SARIHIDIR olup, çalışma yapıldığı ifade edilen köy de KARAİN köyüdür. Bildiri sahibi
tarafından bu köy adlarının açıklanmamasının hiçbir anlamı bulunmamaktadır. Anlatımdan,
adı açıklanmayan köyün Karain olduğunu tahmin edemeyen var mıdır? Bilimsel bir makale

1
ya da bildiri özetinde çalışmanın yapıldığı yerin adı, lokalitesi, alanı, konusu vb. kural olarak
yazılır. Eğer stratejik ve çok vahim sonuçların doğmasına yol açacak ise açıklanmayabilir
ancak not şeklinde belirtilebilir.
9- Bildiri özetinde aktarılan bilgilerle ilgili hiçbir referans verilmemiş olması; bu
köydeki hastalık sorunu ve eriyonitin varlığı sanki ilk defa bildiri sahibi Muzaffer
Metintaş tarafından ortaya konmuş gibi bir algıya yol açmaktadır.
Oysa biliyoruz ki; bu köy adları ve eriyonit mineral tozlarına bağlı hastalık yapma
sorunu, 1960 yılından bu yana Türkiye ve tüm Dünya’da bilinmektedir. Karain’de ilk
KHORT çalışmaları 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak. Göğüs Hastalıkları Bölümü
öğretim üyesi Prof. Yusuf İzzettin Barış ve ekibi tarafından başlatılmış olup, sayın hocam
vefatına kadar (2013) 40 yıl boyunca Nevşehir yöresindeki mezotelyoma konusundaki
çalışmalarına aralıksız devam etmiştir. Bu yöreyle ilgili yıllardan bu yana yüzlerce yayın
yapılmıştır (birkaç tanesi aşağıdadır).
10- Bildiri özetinde önceki çalışmalara atıfta bulunulmayışı dolayısıyla; yörede
bundan sonraki yapılacak benzer çalışmalarda bu çalışmaya da refere edilebileceği
düşünüldüğünde, buradaki bazı verilerin kaynağı bakımından bilim etiğine aykırı bir
durum oluşturacaktır.
11-‘’Köye dışarıdan 64 gelin gelmişti. Bu gelinlerden 16 tanesi ölmüştü, 11’inde
ölüm nedeni Mezotelyoma idi…’’ diye bir ifade yanıltıcıdır.
Köye gelen bu gelinler arasında Mezotelyomadan ölen 11’i, eriyonit tozuna acaba,
gelin gelmeden önce yaşadığı köyde mi maruz kalmışlardır? Yoksa gelin geldiği Karain
köyünde mi daha sonra maruz kalarak ölmüşlerdir? Bu ifadelerin sözlü olarak alınan
verilere dayandırıldığı şüphesi uyandırmaktadır.
Köyde gelinlerin yaşama süresinin ortalama 38 yıl olduğu belirtilmekte.
Eğer bu gelinler köye geldikten sonra hastalığa yakalandılar ise, yaklaşık 18-20 yaş
arası gelin oldukları da düşünülürse, 38 yıl ilave edilince 56 ya da 58 yaşında
mezotelyomadan öldükleri ortaya çıkmaktadır. Böyle mi olmuştur?
12- Bildiri özetinde, ‘’…köy evlerinde sekiz çeşit taş kullanılmıştı. Kaya taşı,
Akkuşak taşı…’’ gibi ifade bilimsel bir tanımlama değildir.
Jeolojik anlamda böyle bir tanımlama yapılmaz. Jeolojik olarak taş ya da kayaların
yerel adları değil, bunların mineralojik/petrografik ve oluşumlarına göre tanımlamaları
verilir. Tüf, tüfit, kiltaşı, kumtaşı, çakıltaşı, bazalt, andezit vd. gibi. Bu anlamda buradaki
eriyonit minerali içeren kayaç türü volkanik volkanizma sonucu oluşmuş Tüf’tür.
Bu taş adları yerel halkın kullandığı adlardır. İlk defa Yusuf İzzettin Barış’ın
‘’Asbestos and Erionite Related Chest Diseases’’ adlı 1987 yılında İngilizce yayımlanan
kitabında (sayfa 124) geçmektedir. Ancak kitapta bu yerel taş adlarının açıklamaları
verilmiştir.
13- Bildiri özetinde ‘’bu taşların x-ray ve elektron mikroskop ile yapılan
mineralojik analizinde sadece Akkuşak taşında eriyonit lifleri tayin edildi’’ ifadesi doğru
değildir.
Bu mineralojik tayinler nerede, hangi laboratuvarda yapılmıştır? Kaya birimlerinin
dağılımı, fiziksel ve birçok özellikleri dikkate alınarak jeolojik terimlere göre belirlenir.
Akkuşak taşı ifadesi bilimsel olmayıp, sadece bu taşta eriyonit vardır demek, yanıltıcı olup,
doğru ifade değildir. Oluşum koşulları ve özelliklerine göre dağılım gösteren, özellikle
jeolojik olarak eski tuzlu gölsel ortamlarla ilişkili TÜF kayalarında eriyonit minerali
zenginleşebilmektedir.
Bildiri sahibinin ‘’…sadece Akkuşak taşında eriyonit lifleri tayin edildi’’ ifadesini
dikkate alırsak şu soruyu sormamız gerekiyor? Karain’e km’lerce uzaklıktaki Tuzköy,
Sarıhıdır, Karacaören, Çökek, Ulaşlı vb. bazı köylerde yaşayanlarda da Y.İzzettin Barış ve
ekibince yıllarca yaptıkları çalışmalarla mezotelyoma vakaları tespit edilmiştir. Bu nedenle
de Tuzköy başka yere taşınmıştır. Peki, Karain’e 60 km uzaklıktaki Tuzköyde de mi

2
Akkuşak taşı kullanılmıştır; ya da Karain köyündeki evlerde kullanılan Akkuşak taşını
kullanmayan evlerde yaşayanlarda mezotelyoma vakası tespit edilmemiş midir? Karain
köyünde mezotelyomadan ölenler evlerinde sadece Akkuşak taşı kullananlar mıdır?
14- Son paragraftaki ifadeler bilimsel veriye dayandırılmayıp, sözlü beyanlara
dayandırıldığı kuşkusu yaratmaktadır.
15- Bildiri özetinde ‘’sonuçlarını konu ettiğimiz köy dünyada en yüksek
mezotelyoma insidansına sahiptir’’ diye adı verilmeyen köy, Nevşehir ili ürgüp ilçesine
bağlı Karain köyü olup, yerleşik yerinde bulunan volkanik tüf kayalarının içinde bulunan
eriyonit minerali tozlarına bağlı hastalık yapma maruziyeti yaklaşık 50 yıldan bu yana
bilinmekte olup, adının bildiri özetinde gizli tutulmasının hiç bir anlamı bulunmamaktadır.
Aşağıda Karain ve çevresinde yapılan bazı tıbbi ve jeolojik çalışmalar verilmiştir.
16- Sonuç olarak, özellikle alan araştırması, KHORT çalışmasının konusu olan
çalışmadaki yer adının belirtilmemesi, derleme bilgilerin olduğu bilinen ancak, kaynak
belirtilmeyen, çelişkili veriler bünyesinde barındıran bu tür çalışmaların her zaman
bilimselliği tartışılır.
17- Bildiri özetinde ileri sürülen bilgilerin uygulamadaki nihai amacı ortadan
kalkmıştır. Çünkü KARAİN KÖYÜ, TIBBİ VE JEOLOJİK ÇALIŞMALAR DİKKATE
ALINARAK 2017 yılında ÜRGÜP İLÇE MERKEZİNDEKİ YENİ YERİNE TAMAMEN
TAŞINMIŞTIR.
18- İNCELEME YERİNİN ADI, LOKALİTESİ, VS. VERİLMEYEN ÇALIŞMALARIN,
BİR BAŞKASI TARAFINDAN DENETLENMESİ VE SINANMASI ŞANSI ORTADAN
KALKMAKTADIR. DOLAYISIYLA BU TÜR METİNLERİN, ALAN ÇALIŞMASI
YAPMADAN DA, HAZIRLANABİLMESİ HER ZAMAN OLANAKLIDIR.
Bu eleştirel yazıyı yazmamdaki amacım, kimseyi incitmek değil, söz konusu bildiri
özetinden yararlanacak olanları bilgilendirmek, doğru bilgiye ulaşmalarını sağlama
niyetidir.

15.03.2018
DR. EŞREF ATABEY
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji Uzmanı
Tel: 0535 851 11 61
e-posta: esrefatabey@gmail.com

Karain Köyü ve Çevresine Ait Bazı Jeolojik ve Tıbbi Çalışmalar

Atabey, E. 2017. Mineral Dusts and Health. 296p.Lambert Academic Publishing-Düsseldorf-Germany,

ISBN: 978-622-2-07140-6.
Atabey, E. 2009. Türkiye’de Asbest, Eriyonit, Kuvars ve Diğer Mineral Tozları ve Etkileri. Ankara:
MTA Yerbilimleri ve Kültür Serisi: 6, 191s. ISBN:978-605-4075-44-7.
Atabey, E. 2002, Tüm Kapadokya risk altında mı? TÜBİTAK Bilim ve Teknik, Sayı: 412, 64-67
Atabey, E. 2007.Kapadokya yöresi jeolojik unsurları ve halk sağlığı. Kapadokya’nın Jeolojisi
Sempozyumu kitabı. 17-20 Ekim 2007, Niğde.
Atabey, E. 2000.Tuzköy ve Karain (Nevşehir)yeni yerleşim yer seçimi ve jeolojik ön etüt
raporu, MTA Rapor No: 10329.
Atabey, E. 2004. Karain köyü mevcut yerleşim yeri ile yeni yerleşim yeri jeoloji etüdü ve öneriler.
MTA rapor No: 10705.
Atabey, E. 2007. Karain köyü yerleşim yerine alternatif yeni yerleşim alanı Tıbbi jeolojik etüdü ve

3
 öneriler, MTA rapor No:10973
Atabey, E. 2016. Niğde ili Tıbbi Jeolojik Unsurları ve Halk Sağlığı. Niğde Belediyesi Kültür yayınları.
Atabey, E. 2015. Kapadokya Tıbbi Jeoloji-Mezotelyoma (Aksaray-Niğde-Nevşehir-Kırşehir). Hacettepe
Üniversitesi Mezotelyoma ve Medikal Jeoloji Uygulama ve Araştırm Merkezi yayın No: 2.
107s. ISBN: 978-605-65516-1-1.Ankara.
Atabey, E. 2013. Nevşehir İli Tıbbi Jeolojik Unsurları ve Halk Sağlığı. Nevşehir Belediyesi yayınları.
399s. ISBN: 9944-5633-7-6
Atabey, E., Çubukçu, E. ve Emri, S. 2013. Ürgüp (Nevşehir) Karacaören taşocağı ve Kayakapı alanı
tıbbi jeolojik etüdü (eriyonit minerali için). T.C. Sağlık Bakanlığı kanser Dairesi-Ankara
Baris B, Demir AU, Shehu V, Karakoca Y, Kisacik G, Baris YI. Environmental fi brous zeolite
(erionite) exposure and malignant tumors other than mesothelioma. J Environ Pathol Toxicol
Oncol 1996 ; 15 : 183 – 9.
Baris YI, Sahin AA, Ozesmi M, Kerse I, Ozen E, Kolacan B, et al. An outbreak of pleural mesothelioma
and chronic fi brosing pleurisy in the village of Karain/Urgup in Anatolia. Thorax 1978 ; 33 :
181 – 92.
Baris YI. Fibrous zeolite (erionite)-related diseases in Turkey. Am J Ind Med 1991 ; 19 :374 – 8.
Baris, Y. İ. ve Grandjean, P. 2006. Prospective Study of Mesothelioma Mortality in Turkish Villages
With Exposure to Fibrous Zeolite. [J Natl Cancer Inst 98:414 – 7].
Barış, Y. İ. 1987. Asbestos and erionite related chest diseases, Semih Ofset Matbaası, 1987. Ankara.
Baris YI. Lung diseases related to asbestos and fibrous zeolite exposure in Turkey. The symposium on
nutrition, environment, and cancer, 31 March—3 April 2002, Ankara.
Barış, Y. İ., 1994. Bu doktoru rehin alalım: Anadolu’da bir kanser araştırması, 110s., Kent Matbaası,
1994. Ankara.
Barış, Y. İ., 2002. Türkiye’de asbest ve fibroz zeolit (eriyonit) ile ilgili akciğerhastalıkları. Beslenme,
Çevre ve Kanser Sempozyumu Bildiri Özleri, 22-23, Ankara
Barış, Y. İ., 2003a. ‘’Anne Bana Kerpeteni Getir’’ Anadolu’nun bitmeyen akciğer ve karın zarı kanseri.
224s., Bilimsel Tıp Yayınevi, 2003. Ankara.
Barış, Y. İ. ve Atabey, E. 2009. Turkiye’de Mesleksel ve Cevresel Hastalıklar, Koseleciler 1933, Magic
Digital Center. 221s. Bursa.
Çubukçu, H. E., Yurdakul, Y., Akkaş, E., Akın, L., Şen, E. ve Ulusoy, İ. 2015. Kapadokya’nin eriyonit
içeren ignimbiritleri: Süregelen bir sorun (http://www.academia.edu/26648492/KapadokyaNin_Eriyonit).
Doğan, A. U. ve Doğan, M. 2008. Re-evaluation and re-classification of erionite series minerals.
Environ Geochem Health, 30, 355-366.DOI 10.1007/s10653-008-9163-z
Dumortier P, Coplu L, Broucke I, Emri S, Selcuk T, de Maertelaer V, et al. Erionite bodies and fibres in
bronchoalveolar lavage fl uid (BALF) of residents from Tuzkoy, Cappadocia, Turkey. Occup
Environ Med. 2001 ; 58 : 261 – 6.
Duru, İ. 2010. Kanser ve Karain. Mega Basım Sanayi ve Ticaret A.Ş. İstanbul. 271s.
Emri, S. ve Demir, A. U. 2004. Malignant pleural mesothelioma in Turkey, 2000–2002. Lung Cancer,
45S, S17—S20
Emri S, Demir A, Dogan M, Akay H, Bozkurt B, Carbone M, et al. Lung diseases due to environmental
exposuresto erionite and asbestos in Turkey. Toxicol Lett 2002;127 (1-3):251—7.
Göktepeli, A., Ayan. Z., Artvinli, M., Şahin, A. ve Barış, Y. İ., 1983. İnsan sağlığı ve jeoloji. Türkiye
Jeoloji Kurumu, Yeryuvarı ve İnsan Dergisi, 11-14. Ankara.
Ozesmi M, Hillerdal G, Svane B, Widstrom O. Prospective clinical and radiologic study of zeolite-
exposed Turkish immigrants in Sweden. Respiration 1990; 57: 325 – 8
Sebastien P, Gaudichet A, Bignon J, Baris Yi. Zeolite bodies in human lungs from Turkey. Lab Invest
1981 ; 44 : 420 – 5.
Temel, A. ve Gündoğdu, M. N., 1996. Zeolite Occurrences and the Erionite-Mesothelioma Relationship in
Cappadocia, Central Anatolia, Turkey. Mineral Deposita, 31, 539-547.
Wagner JC, Skidmore JW, Hill RJ, Griffi ths DM. Erionite exposure and mesotheliomas inrats. Br J
Cancer 1985 ; 51 : 727 – 30.

4
5