İSTATİSTİK Temel Kavramlar

Doç. Dr. Adem AKPINAR Doç. Dr. Adem AKPINAR

Temel Kavramlar Temel Kavramlar

 İstatistik biliminin temel amacı planlanmış bir çalışmada
yada bilimsel bir araştırmada ortaya çıkan (gözlenen)
rasgele sonuçların tanıtılması, yorumlanması ve
değerlendirilmesidir.

Bu bağlamda kayda geçirilen belgelenen herhangi
bir değer gözlem (ölçüm) terimiyle adlandırılır.

Sayılabilen yada ölçülebilen, toplandığı biçimiyle kayda
geçirilen ve kaynak olarak kullanılan bilgilere işlenmemiş
veri (düzenlenmemiş veri, kaba veri) denir.

İstatistikte kaba verilerin elde edilmesini sağlayan
süreç için deney terimi kullanılır.

Herhangi bir rasgele deneyin yada olayın mümkün
olabilen tüm sonuçlarının oluşturduğu ortama yaygın
terimle toplum (popülasyon, ana kütle) ve olayın
bir bölümüne ilişkin sonuçların elde edilmesi işlemine
örnekleme elde edilen sonuçlara da kısaca örnek
denir.

Temel Kavramlar Temel Kavramlar

Örneği tanımlayan sayısal bir değere istatistik denir; Kesikli Değişkenler

örnek ortalaması değeri ve standart sapması gibi.

Değişkenler

Toplumu belirten sayısal bir değer de parametre Sürekli Değişkenler

(değişken) terimiyle adlandırılır.

....... no'lu AGİ na ait 1 günlük akım değerleri
Dört Büyük ilde 1 yılda gözlenen
100
4 den büyük şiddete sahip deprem sayıları
80

Olasılık ve istatistikte, değişkenler önceden ne olacağı 12
Q (m³/s)

10 60
8
Adet/yıl

6 40
kesin olarak tahmin edilemeyen rastgele karakterdedirler. 4
2
20

0 0

Bu nedenle rassal değişken (random variable, stochastic Adana Ankara

İstanbul İzmir 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

İll er Zaman (saat)

variable) olarak adlandırılırlar.

INS2001 İstatistik 1
 Temel Kavramlar Temel Kavramlar

 Veri Tipi Örnekleri  Veriler Nasıl Ölçülür?

1. Sayısal 1. Nominal Ölçek

a. Kesikli

Bu ölçek dört tip ölçeğin en zayıf olanıdır.
Şu Anda Kaç Adet Dergiye Abonesiniz?(Sayı)
b. Sürekli
Bir cisim veya olayı belirli bir isme göre diğer cisim ve
Boyunuz Ne Kadar? ___ (Cm)
olaydan ayırmaya yarar.

2. Kategorik Örnek verilecek olursa;

Hisse Senedine yatırım yapar mısınız? __ Evet__ Hayır
 Fabrikada imal edilen ve paketlenmek üzere yürüyen bir şerit üzerinde
taşınan mamüllerin hatalı veya hatasız olarak sınıflandırılması.

 Yeni doğan çocuklarının kız ya da erkek olarak sınıflandırılması.

Temel Kavramlar Temel Kavramlar

 Veriler Nasıl Ölçülür?  Veriler Nasıl Ölçülür?

2. Sıralama Ölçeği

Nominal ölçekten bir derece daha hassas veya karmaşık
olan ölçek sıralama ölçeğidir.

Gösterdikleri bazı karakteristiklerin nisbi miktarlarına
göre bir nesne veya olayı diğerinden ayırmak için
sıralama ölçeği kullanılmaktadır.
Örnek verilecek olursa;
 Belirli bir hastalığın en hafiften en şiddetliye doğru sıralanması.
 Pazarlamacıların olayları en zayıftan en iyiye doğru sıralaması.
3. Aralık Ölçeği

Eşya ve olayların birbirinden ayırt edilip sıralanabildiği ve
ölçümler arasındaki farkın da bunlara ilave olarak anlamlı
olduğu durumlarda en elverişli ölçek aralık ölçeğidir. Belli
iki değer arasında sonsuz değer alabilir.
Örnek verilecek olursa;
 Fahrenheit ve Celcius türü termometrelerde sıfır derece sıcaklığın
olmadığı anlamına gelmez.
 Bununla birlikte sıfır derece kendisinden daha yüksek ve düşük
sıcaklığın olduğunu belirtmektedir.

Temel Kavramlar

 Veriler Nasıl Ölçülür?

4. Oran Ölçeği

Elde edilen ölçümler şimdiye kadar bahsedilen üç ölçeğin

Verilerin Derlenmesi
özelliklerini sağlamakla birlikte söz konusu ölçümlerin
oranları bizim için belirli bir anlam ifade ediyorsa
ve Sunumu
kullanacağımız ölçek oran ölçeğidir.

Örnek verilecek olursa;

 Ağırlık, boy ölçümleri, bu tür bir ölçeğin en karakteristik örnekleridir.

Doç. Dr. Adem AKPINAR

INS2001 İstatistik 2
 Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
 Ana kütleden (toplumdan) alınan örnek yardımıyla elde edilen
verilerin değişkeninin türüne göre sınıflandırıldıktan veya
gruplandıktan sonra çizelgeler ve grafikler halinde bir diğer
analize hazır olmak üzere incelenebilir.
Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
 Basit Seri

Araştırma veya analizlerde kullanılmak üzere elde edilen veri
sayısı az ise bu tür veri yapılarına BASİT SERİ adı verilir.

Verilerin büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe sıralanmasıyla
oluşturulan seridir.
Örnek verecek olursak;
 7 öğrencinin bir dersten devamsızlık sayıları 3,4,6,1,5,2,4 olsun.
Verileri küçükten büyüğe doğru sıraladığımızda
 basit seri; 1,2,3,4,4,5,6 elde edilir.
Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
 Gruplanmış Seri;

Bir seriyi özetlemek ve daha anlaşılır hale getirmek
istediğimizde gruplandırılmış seriyi kullanabiliriz.
Örnek verecek olursak;
 Bir mağazada satılan kot pantolonların bedenlerine göre satış
adetleri; 2 adet 28 beden, 5 adet 29 beden, 6 adet 30 beden, 7
adet 32 beden, 1 adet 33 beden 4 adet 34 beden
NOT: Frekans, olaydaki tekrar sayısıdır.
INS2001 İstatistik
Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
SERİ TÜRLERİ
Basit Seri Gruplanmış Seri Sınıflanmış Seri
 Ölçüm sonucu elde edilen ve büyük bir yığın oluşturan bilgilerin,
amaca uygun olarak ve özelliklerini de dikkate alarak sıralanması
ile elde edilen rakamlar dizisine istatistik seri denir.
Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
 Basit Seri Grafikleri;

Basit serilerde değişkenin sürekli veya kesikli olduğuna
bakılmaksızın verileri bir grafik halinde özetlemek amacıyla
ÇUBUK ve ÇİZGİ grafikleri kullanılır.
Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
 Gruplanmış Seri;

Basit serilerde değişken kesikli olduğundan verileri bir tablo
şekline getirip frekans dağılımı ve relatif frekans dağılımını
kullanabiliriz.

Relatif (göreli) frekanslar her bir grubun bütün
içerisindeki miktarı yüzde olarak ifade eden değerlerdir.
Kümülatif frekans ise mevcut grup ve kendinden önceki
grupların toplam içindeki yüzdesini ifade eder.
3
 Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

 Gruplanmış Seri;  Gruplanmış Seri Grafikleri;

Gruplanmış serilerde değişkenin kesikli olmasından dolayı
verileri bir grafik halinde özetlemek amacıyla ÇUBUK, ÇİZGİ
ve DAİRE(PASTA) grafikleri kullanılabilir.

Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

 Gruplanmış Seri Grafikleri;  Sınıflanmış Seri;

Verilerin sürekli değişken olduğu durumlarda her bir verinin
belirli kurallara göre oluşturulan bir sınıfa kaydedilerek
sınıflandırıldığı seridir.

Örnek verecek olursak;

 Bir sınıftaki erkek öğrencilerin kiloları hakkında bir araştırma

yapılmaktadır. Bu amaçla 50 öğrencinin kiloları ölçülerek
kaydedilmiştir. Ağırlıklar bir sonraki slaytta sunulmuştur.

Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

 50 öğrencinin ağırlıkları  50 öğrencinin ağırlıklarının frekans tabloları

INS2001 İstatistik 4
 Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
Tarih Yağış (cm) Sıralanmış Veri
 Hidrolojik değişkenlerle frekans Frekans tablosu
1990 23 Sınıflandırılmış seri
tablosu ve grafiklerinin Yağış (cm)
1991 21
irdelenmesi 1992 12 12 Yağış (cm) frekans
12
1993 23 12 2
21
1994 32
23 18 1
1995 12
23
 En küçük değer = 12
1996 45
23 3
 En büyük değer = 45 23
Mevcut 1997 37 32 32 2
veri
1998 23 32 43 1
1999 32 37
45 1
45

Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

Sıralanmış Veri Sıralanmış Veri Sınıf frekans
Gruplandırılmış
Frekans tablosu 10 – 15 2
Yağış (cm) Yağış (cm)
12 12 15 – 20 0
12 Sınıf frekans Sınıf frekans 12
20 – 25 3
21 21 Gruplandırılmış
23 10 – 20 2 < 20 2 23 25 – 30 0 Frekans
tablosu
23 20 – 30 4 20 – 30 4 23 30 – 35 2
23 23
32 30 – 40 3 30 – 40 3 32 35 – 40 1
32 40 – 50 1 > 40 1 32 40 - 45 1
37 37
45
Toplam 10 Toplam 10 45
Toplam 10

Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

Kümülatif
Sıralanmış Veri Sıralanmış Veri
frekans
Sınıf frekans % frekans
Yağış (cm) Yağış (cm)
10 – 20 2 20 Birikimli
12 12
(2/10)*100 Sınıf frekans frekans
12 20 – 30 4 40 12
(... den az)
21 21
30 – 40 3 30 10 – 20 2 2
23 23
40 – 50 1 10 2+4
23 (3/10)*100 23 20 – 30 4 6
23 Toplam 10 100 23
32 32
30 – 40 3 9
6+3
32 32 40 – 50 1 10
37 37
Toplam 10
45 45

INS2001 İstatistik 5
 Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu
Sıralanmış Veri  Frekans Tablosu
Birikimli
Sınıf frekans frekans
Yağış (cm) Birikimli % Birikimli
(... den fazla)
12 Sınıf frekans % frekans frekans frekans
12
10 – 20 2 10 8+2 (... den az) (... den az)
21 20 – 30 4 8 10 – 20 2 20 2 20
23
30 – 40 3 4 4 +4
23 20 – 30 4 40 6 60
23 40 – 50 1 1 30 – 40 3 30 9 90
32
Toplam 10 40 – 50 1 10 10 100
32
37 Toplam 10
45

Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

 Frekans Tablosu  Frekans Tablosu Sınıf Orta Noktaları

Sınıf
Sınıf frekans Orta
Noktaları
10 – 20 2 15
20 – 30 4 25
30 – 40 3 35
40 – 50 1 45
Toplam 10

Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Verilerin Derlenmesi ve Sunumu

 Frekans Histogramı ve Poligonu  Frekans Histogramı ve Poligonu

5
Sınıf frekans 4.5
4 4
Sınıf frekans 10 – 15 2
3.5
3
10 – 20 2 15 – 20 0 3
f

2 2.5
20 – 25 4
f

20 – 30 4 2
1 25 – 30 0 1.5
30 – 40 3 1
0 30 – 35 2 0.5
10 - 20 20 - 30 30 - 40 40 - 50
40 – 50 1 35 – 40 1 0
Frekans Yağış (cm) 10 - 15 15 - 20 20 - 25 25 - 30 30 - 35 35 - 40 40 - 45
Toplam 10 poligonu Frekans 40 - 45 1 Yağış (cm)
histogramı Toplam 10

INS2001 İstatistik 6
 Verilerin Derlenmesi ve Sunumu Yararlanılan Kaynaklar
• Biyoistatistik Ders Notları, Ankara Ü., Sibel A. Kemaloğlu, Esin K Babacan
 Kümülatif Frekans Histogramı
• İstatistik Ders Notları, Dokuz Eylül Ü.

• İstatistik Ders Notları, Celal Bayar Ü., Emre Yalamaç

12
Sınıf Birikimli • Olasılık ve İstatistik Ders Notları, İstanbul Teknik Ü., Mehmet Özger
Frekans 10
Kümülatif frekans

• İstatistik Ders Notları, Balıkesir Ü., Banu Yağcı

10 – 20 2 8
• Mühendislikte İstatistik Yöntemler Ders Notları, Erciyes Ü., Murat Çobaner
6
20 – 30 6 • İstatistik Ders Notları, Karadeniz Teknik Ü., Murat İhsan Kömürcü, Ömer Yüksek,
4
Murat Kankal
30 – 40 9 2
0
40 – 50 10
10 - 20 20 - 30 30 - 40 40 - 50
Yağış (cm)

INS2001 İstatistik 7