Kao umjetnički pokret najpoznatiji je u slikarstvu, glazbi, kazalištu, filmu, književnosti, umjetnosti

općenito. Ekspresionizam zauzima važno mjesto među mnogim književnim pravcima početkom 20.
stoljeća u Europi. Zahvaća zapravo gotovo najšire područje i najutjecajniji je pravac toga doba.

Ekspresionizam je dobio naziv od latinske riječi expressio (izraz). Postoje mnoga različita mišljenja o
podrijetlu i značenju samog ovog naziva. Francuski slikar Matisse tvrdi da je tvorac naziva likovni
kritičar Louis Vauxcelles. Berlinski časopis Der Sturm (Juriš, 1910.) označava tim nazivom skupinu
slikara. Ekspresionizam se kao književni pravac pojavio od 1910. do 1924. u Njemačkoj i Austriji.

Prethodnici ekspresionizma u Njemačkoj bili su pjesnici moderne, od kojih je najpoznatiji Rainer

Maria Rilke (1875.). Ekspresionistički časopisi Der Sturm i Die Aktion bili su najpoznatiji časopisi tog
vremena. Teoretičari ekspresionizma bili su Hermann Bahr (austrijski pisac, dramaturg, novinar) i
Gottfried Benn (njemački esejist, lirik).

Ekspresionizam napušta uobičajeni doživljaj stvarnosti, nastoji izraziti unutarnji svijet umjetnika kao
pojedinca. Predstavlja otpor, pobuni mlađeg dijela umjetnika koji su se izričito borili protiv psihološke
krize, moralne nepravde i loših utjecaja tadašnjeg vremena.

Ekspresionizam je zapravo ništa drugo no stanje duha, atmosfere koja je u tom vremenu vladala u
svijetu, iščekivanje u velikom strahu, odnosno tjeskobi. Umjetnost je predstavljala glasan krik, jasan
poziv upomoć. Osnovni cilj ekspresionzma je bio što je moguće više, negirati objektivnu stvarnost
utvrđivanjem europskog stila. Futurizam se kao stil nazivao i kubizam, a u Njemačkoj je označavan
prvenstveno kao ekspresionizam.

Ekspresionizam je, dakle nastao iz otpora prema književnoj, realističkoj tradiciji. On je antirealistička,
odnosno antimimetička umjetnost. Ekspresionizam je isticao važnost izraza u svjetskoj umjetnosti pa
je njihova kritika prvenstveno bila upućena ideji sustavnog oponašanja zbilje (naturalizam), ideji
slobodnog prihvaćanja posebnih dojmova. Takvu ideju zastupao je impresionizam, i to najviše na
području slikarstva i književnosti.

Pjesnik ovog doba nikoga ne želi imitirati, upravo suprotno. Želi prikazati sebe. Ekspresionisti su
odbacivali ideju ljepote kao sklada i harmonije. Oni su se zalagali za snagu izraza koji lomi sve
konvencije, potrebe oslobođene svakog sadržaja i vanjskog utjecaja. Kod ekspresionizma se ne želi da
umjetnost bude uobličena stvarnost svijeta koja je izgrađena na temelju postojeće stvarnosti koja nas
okružuje.
EKSPRESIONIZAM
Za razliku od impresionizma, koji je za cilj imao poticanje unutarnje emocije (impresija)
preko vanjskog podražaja (cilj je prikazati doživljaj trenutka), ekspresionizam za osnovni cilj
ima iznijeti unutarnje stanje autora, odnosno one emocije koje prožimaju samo njega i tako
oblikuju njegovo
viđenje svijeta. Te su misli i emocije uglavnom bile pesimistične i katastrofične, nastale pod
utjecajem Prvog svjetskog rata, nemilosrdnog i besmislenog klanja i otuđenja ljudi u
predratnom,
ratnom i poratnom periodu. Ekspresionizam je prvi jasan krik modernoga čovjeka koji de, u
periodu
kasnog modernizma dobiti svoje filozofsko uobličenje. Ekspresionizam spada u aktivnu
avangardu.
U ekspresionizmu, kao izrazu određenog odnosa prema stvarnosti koji je u najbližoj vezi sa
modernim individualizmom, naglašavanje likovnih sredstava i deformacija kompozicije i
figure bili su
vizuelni gestovi kojima je umetnik u sliku prenosio intimno iskustvo nelagode, putem kojih je
izricao
emocionalno obojene poruke ili se oslobađao emocija. Veze između vizuelnog izraza i
unutrašnjeg
života čoveka ili njegove neuroze bili su u kasnijim fazama ekspresionizma toliko naglašeni
da se taj
pokret ponekad opisuje kao "egzaltirano iznošenje subjekta na scenu".
U stilskom pogledu ekspresionisti su nejedinstven pokret, mada ih formalna rešenja, kada je u
pitanju slikarstvo, najviše približavaju francuskim fovistima. Kod fovista je boja formalni
elemenat i
kao takva vidljiva u umetničkom delu; kod ekspresionista boja je simbol unutrašnje nevidljive
sadržine. Ovu razliku su najbolje izrazila dva slikara: Matis, glavni predstavnik fovizma, koji
je rekao
da je slika "ritmičko raspoređivanje boje i linije na površinu" i Edvard Munk - predstavnik
ekspresionizma - koji je rekao da "umetničko delo može da dođe samo iz unutrašnjosti
čovekove".
Edvard Munch je bio norveški slikar. Tipičan predstavnik
ekspresionizma u slikarstvu. Kao vječito nespokojan,
pomalo morbidan pesimist, u strahu od samode ljudskog
bida, podjednako u gužvi velegrada kao i pred
uznemirujudom veličinom prirode. Spomenuta raspoloženja
Munch prenosi i na platno, služedi se linijama koje se
izdužuju i povijaju, kao i tonovima boja koje djeluju
melankolično. Takvu atmosferu stvorio je na slikama Krik,
Tjeskoba, Na mostu.
Krik, 1893. Najpoznatija slika norveškog ekspresionista
Edvarda Muncha koja prikazuje užasnutu, pomalo
demonsku figuru kako stoji na mostu nasuprot
krvavocrvenog neba. Slika bi trebala simbolizirati ljudsku
vrstu nadjačanu osjedajem egzistencijalnog straha i
tjeskobe. Pejsaž u pozadini je Oslofjord, gledan s jednog
brda nedaleko od Osla. Njegove slike Strah i Krik prvi su relevantni primjeri pesimistične
ekspresije
unutrašnjeg stanja koja de obilježiti ekspresionizam. Krik u svojoj izvornoj, koloriranoj
verziji, nastaje
ved 1893. (dakle, 12 godina prije utemeljenja prve ekspresionističke skupine!), a Strah 1894..
Kasnije,
točnije 1895., izradio je crno-bijelu verziju Krika uz obrazloženje da jedino bezbojnost doista
može
iznijeti pravo značenje krika.

Georges Rouault bio je francuski slikar i grafičar.

Izgradio je vlastito ekspresionističko vizionarsko

obilježje: unutar oštrih crnih kontura blješte plohe

čistih transparentnih boja. Motivi su mu tragični i

groteskni (muka Kristova, suci, cirkuski artisti, klauni,

skitnice, bludnice). Naglašavao je groteskne likove.

"Die Brücke" (Most)

Prva prava ekspresionistička skupina, "Die Brücke" (Most), nastaje u Dresdenu 1905. god. Njihov
manifest ističe važnost emocionalnog doživljaja kao testa moralnih i umjetničkih vrijednosti, a vrlo

važan oslonac njihovom slikarstvo bio je pejsaž. Ime su dobili su po rečenici iz Nietzcheovog djela

Tako je govorio Zaratustra: "Čovjeka čini velikim što je most a ne cilj". . Bili su pod utjecajem

njemačke srednjovjekovne umjetnosti, Matthias Grünewalda, primitivne umjetnosti, plemenske

afričke i umjetnosti oceanije, Van Gogha i Gaugena. Prihvadaju i njeguju grafičku tehniku drvoreza

kojeg su usvojili vjerojatno pod utjecajem Müncha. Ideja im je bila pobuna protiv običaja

malograđanske srednje klase, čiji su pripadnici živjeli bez životnog žara. Borbeni duh i angažiranost

najviše ih je razlikovala od fovista.

Ernst Ludwig Kirchner bio je njemački ekspresionistički slikar i grafičar; jedan od osnivača pokreta

Die Brücke u Dresdenu 1905. god. Kirchner je uglavnom slikao pejzaže, prizore s gradskih ulica,

aktove i portrete. Godine 1911. skupina se preselila u Berlin gdje je Kirhner dinamičnim načinom

slikanja naslikao slike velegrada s oštrim rubovima, tipičnim za njegov stil. Izraz mu je jednostavan i

koncizan u formi i sirov u boji, prožet sarkazmom i desperacijom velegradskog ambijenta (Berlinska

ulica). U kasnijoj fazi pokazuje tendenciju prema apstrakciji. Dinamičnim načinom slikanja naslikao

slike velegrada s oštrim rubovima, tipičnim za njegov stil.

"Der Blaue Reiter" (Plavi jahač)

Druga ekspresionistička grupa, "Der Blaue Reiter" (Plavi jahač) osnovana je u Münchenu 1911.

godine. Ime su dobili po istoimenoj slici Vasilija Kandinskog, ruskog slikara koji je emigrirao u

Njemačku, koji s Franzom Marcom formulira estetske vrijednosti grupe. Radikalno pojednostavljuju

forme, istražuju značenjsku vrijednost boje, bitna im je duhovnost. Povezuju likovnu umjetnost i

muziku.

Vasilij Kandinski bio je ruski slikar. Jedan od najvažnijih slikara XX. stoljeda uz Picassa. Bio je vođa

ekspresionističke skupine iz Münchena koja je dobila ime po njegovoj slici Der Blaue Reiter („Plavi

jahač”). Njegova početna djela, uglavnom stvarana u duhu naturalizma, pokazivala su njegov interes

i fantaziju. Nakon Prvog svjetskog rata, Kandinskijeva apstrakcija postajala je sve geometričnija u

formi, sve više zapostavljajudi vodenast i nejasan oblik. U kasnijim djelima, prešao je na elegantniji,
kompleksniji stil, koji je rezultirao kristalno-čistim slikama. Kandinski se danas smatra jednim od

najutjecajnijih slikara svoje generacije, doprinjevši razvoju ekspresionizma i apstrakcije svojim

radom. Njegova djela spadaju u umjetnički pokret danas znan kao apsktaktni ekspresionizam.

Paul Klee, “Fen u Marcovu vrtu” (1915).

Njegove slike imaju dječiju notu. U

duhovnom pogledu blizak grupi 'Der

Blaue Reiter' jest švicarac Paul Klee koji

stvara vrlo osoban slikarski jezik. Ne

može se odrediti kao apstraktni slikar

premda su mu iskustva slična kao i u

Kandinskog. Na njegovim se djelima

uvijek javlja neko pozivanje na prirodu i

stvarnost, što Klee smatra neophodnim

izvorom nadahnuda. Zahvaljujudi

snažnom osjedaju za glazbu, stvara

kromatske kompozicije nadahnute

glazbenim jezikom.

Alexej von Jawlensky bio je ruski slikar i jedan od predvodnika pokreta Ekspresionizma. Umjetnik je

pod uticajem nasljeđa i ruske primitivne umjetnosti, njegov rad podsjeda na ikoničko slikarstvo.

August Macke (ekspresionizam + kubizam) je bio njemački slikar; suosnivač ekspresionističke likovne

skupine i časopisa „Plavi jahač” u Münchenu. Bio je veoma impresioniran čistim bojama koje se

nanose na platno neovisno od predmeta koji se slika. Njegov početni impresionistički stil evoluirao je

pod utjecajem Henrija Matissa u površinski nanos boja slobodnim potezom kista. Macke nikada nije

išao do potpune apstrakcije, ved je nadahnude temama prirode stapao s intenzivnom bojom fovista i
impresionista. Tematski se uglavnom bavio prikazima ljudi i njihove okoline, slikanjem parkova i

prizora na ulici, ali i arhitekture gradova i pejzaža. Njegovo je slikarstvo usmjereno prema osjetilnosti

doživljaja. August Macke bavi se prirodom, ali se hvata u koštac i s urbanim temama.

Franz Marc jedan je od najvažnijih predstavnika njemačkog ekspresionističkog slikarstva. Velik dio

sačuvanih radova Franza Marca tematski je vezan uz životinje, najčešde su to figure životinja u

prirodnom okruženju. Njegov rad opdenito karakteriziraju jarke čiste boje i skoro kubistički oblici, uz

vrhunsku jednostavnost i pročišdenost prikaza. Pritom njegovi radovi odaju duboku emotivnost,

zapaženu ved u njegovo vrijeme. Radovi su mu izrazito simbolički. Kod Marca se stalno javlja tema o

životinjama koje se stapaju s okolinom.

Oskar Kokoschka je bio austrijski slikar, grafičar i pisac, češkog podrijetla. Najpoznatiji je po svojim

intenzivnim ekspresionističkim portretima. razvio svoj osobiti ekspresionistički stil s dramatično

nervoznim načinom slikanja i skoro baroknom dinamikom oblika i boja. Značajan sastavni dio

njegovog stvaralaštva su portreti, čija psihološka izražajnost svjedoči o sposobnosti dubokog

uživljavanja u karakter portretirane osobe. Pored toga, Kokoschka je slikao i slike mitološkog i

alegorijskog sadržaja.

Egon Schiele bio je austrijski, crtač i slikar. Ispočetka je slikao u stilu

secesije, međutim poslije se razvija u ekspresionističkom maniru. Imao

je dobar crtež i često je slikao aktove, sa disproporcioniranim figurama

i grimasama.