IMO Teknik Dergi, Ocak 1990, 25-48, YAZI2 Dikdértgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tagima Gicii Formiilleri ve Yaklagiklik Mertebeleri Adnan Gakiroglu* Erkan Ozer** 6z Bu galigmada bir ve iki eksenti egilme momenti ve eksenel kuwet etkisindeki dikdorigen ve daire betonarme kesitlerin tagima gic esasina gére hesabinda kullanilmak iizere basit for- moller éneriimigtit. Bu formillerle, hesap yiklerine ait kesit tesirlerinin veriimesi halinde do- nati miktani dogrudan dogruya bulunabilmektedir. Onerilen formillerle elde edilen gok sayidaki sonuglar kesin hesap sonugian ile kargilastiri- larak, bu formiillerin gok iyi bir yaklagim sagladigi gdsteriimistir. Uygulamada kullanilmakta olan diger baslica yéntemler de ézetlenmig ve sayisal bir Srnek ‘zerinde séz konusu yéntemler ve bu galigmada énerilen formiiller birbirleriyie ve kesin he- sap sonuglan ile kargilagtirimistir. Fakat matzeme emniyet katsayilarinin esas alinmasi halinde kullanilmak Uzere, tagima gi formilleri yeniden dizenlenerek veriimistr. ABSTRACT Ultimate Load Design for Reinforced Concrete Rectangular And Circular Sections And Their Order of Accuracy In this study, simple formulae are proposed for the ultimate load design of rectangular and circular sections subjected to axial force combined with uniaxial and biaxial bending. The required steel area for a given section subjected to internal design forces can directly be determined through these formulae. ‘An extensive study for the verification of the results of the proposed formulae has shown very good approximation of the theoretical values. Various design methods used in the practice are summarized. On a numerical example, these methods are compared with the exact solution and the formulae developed herein. A different version of the formulae Is presented in order to apply for the cases where different strength reduction factors are used. Not : Bu yaa, = Yayin Kuruluna 8 Ocak 1990 gna ulagmistr. = 30/Nisan 1990 gintne kadar tartigmaya agikur. Ingaat Fakdtesi, Istanbul ‘Prof Dr.LT.0. ingaat Fakates, IstanbulDikdértgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tagima GiicO Formillleri ve Yaklasiklik Mertebeleri 1. Glrls Betonarme gergevelerinde kolon ve ki- rislerinde, eksenel basing kuwvetiyle birlikte ikj eksenti egilme momentinin bulunmasi ha- line gok rastianilmaktadir. Iki dogrultuda gergeveleri bulunan yapilarin kolonlarinda, yainiz diigey yiklerden bile iki eksenli bi- lesik egilme durumu meydana gelmektedir. Sadece bir dogrultuda gergaveleri bulunan ve kolonlart diger dogruituda tabaniarindan ankastre konsol gubuk gibi galigan sistem- lere de, yatay deprem ve rizgar yikleri al- tunda iki eksenli bilesik egilme hallyle kargi- lagilmaktader. Bu durumiarda betonarme kesit hesap- laninin yaptlabilmesi igin baz: diyagram ve tablolar hazirlanmistir, [1], [2}, (3]- Ancak bu diyagram ve tabloiar kullanilirken ikili inter- polasyon yapilmasi gerekmektedir. Ayrica bu diyagram ve tablolar, bilgisayarla yapilan sistem hesaplarinin arkasindan kesit hesap- larinin yapiimasina da uygun dugmemekte- dir, Bu nedenlerle, iki eksenli egilme momen- ti ve eksenel basing kuweti etkisindeki dik- dértgen betonarme kesitlerin tigima gcd esasina gére hesabinda kullanilmak Gzere gok basit formiller gelistirilarek [4] de yayin- ladigimiz bir galigmada verilmigtir. Ozel bir durum olarak tek eksenii bilesik egilme halini de igeren bu formilller yardimiyla, kesit tesir- lerinin ve dikdértgen kesit boyutiarinin veril- mesi halinde toplam donati miktari dogrudan dogruya hesaplanabildigi gibi, dikdértgen kesitin boyutlari ile donatt miktarinin segil- mesi halinde tasiyabilecegi kesit tesirleri, kesit tesirlerinin ve donatt oraninin verilmesi halinde de dikdértgen kesitin boyutlan ko- layca tayin edilebilmektedir. Formiillerin gikantiginda, eksenel kuvve- tin basing olmasi, donatinin dért kigede top- 26 fanmasi ve paspayi oraninin 0,10 olmasi.hali esas alinmigtir, daha sonra, gegitli donati yerlesim durumlarina ve paspayl oranlarina ait dizeitme katsayilart verilerek formillerin, uygulama alani genisletifmigtir. Ayrica, ek- senel kuwetin gekme olmasi haline ait gok basit bir formiil de Snerilmistir. Narin koloniarin burkulma hesabi, yénet- meiiklere gare egilme momentieri attirilarak kesit hesabina déntistirildiigunden, gene bu formillerden yararlanilabilmektedir. Onerilen tagima gUcti formiillerinin uygu- lanmasina ait tiim ayrintilar, sayisal Smek- lore birlikte [4] de agiklanmigtir. Bu galigmada, gelistirilen tagima glcti formilllerinin BG II geligjine ait olan bir béta- mO verilerek formillerin uygulanmasi agik- lanmig ve énerilen formillerin yaklasiklik mertebeleri hakkinda kullanicilara bilgi ver- mek amaciyla, elde edilen sonuglarin kesin sonuglarla kargilastirmasi yapiimistir. Bunun igin, tek ve iki eksenli bilegik egil- me halleri igin ayn ayri olmak Uizere, kesin hesap sonucunda elde edilen tagima glct diyagramlan esas alinmig ve énerilen formil- fer ile bulunan sonuglar bu diyagramlar tize- rine igaretlenmistir. Yapilan bu kargilastirma, sonucunda, uygulamada ok karsilagitan normal kuwet ve donati orantarint igeren ge- nig bir bélgede, Snerilen formilllerin verdigi donati miktart Uzerindeki rBlatif hatalarin % 2-3 degerinin altinda kaldigi gdrllmektedir. Eksenel basing kuvveti ile birlikte iki ek- seni egiime momenti etkisindeki dikdorigen betonarme kesitlerin tagima giicii teorisine gére hesabi igin kullanilmakta olan diger y6ntemler de [5], (6], (7] bu galigmada ézet- lenmistir. Bir sayisal 6rnek Gzerinde, soz konusu yéntemier ve burada dnerilen for- miillor ile elde edilen sonuglarin kargtlagtir- masi yapiimig, ayrica her iki yola ait sonug-IMO Teknik Dergi, Ocak 1990, 25-48, YAZI2 Dikdértgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tasima Gicd Formilleri ve Yaklagiklik Mertebeleri Adnan Cakirogiut Erkan Ozer** 6z Bu caligmada bir ve iki eksenii egilme mamenti ve eksenel Kuwet etkisindeki dikdérigen ve daire betonarme kesitlerin tagima gic esasina gére hesabinda kullaniimak Uzere basit for- miller éneriimigtir. Bu forméllerle, hesap yiklerine ait kesit tesirlerinin verilmesi halinde do- nati miktari dogrudan dogruya bulunabilmektedir. Onerilen formillerie elde edilen cok sayidaki sonugiar kesin hesap sonugiar ile kargilagtiri- larak, bu formillerin gok iyi bit yaklagim sagladigi gdsterilmistir. Uygulamada kullaniimakta olan diger baslica yontemler de ézetlenmig ve sayisal bir 6rmek zerinde séz konusu yéntemier ve bu galigmada Snerilen formilller birbirleriyle ve kesin he- sap sonugian ile kargilagtinimistir. Fakat malzeme emniyet katsayilanain esas aliamasi halinde kullanilmak iizere, tagima gic formilleri yeniden dizentenerek veriimistir. ABSTRACT Ultimate Load Design for Reinforced Concrete Rectangular And Circular Sections And Their Order of Accuracy In this study, simple formulae are proposed for the ultimate load design of rectangular and circular sections subjected to axial force combined with uniaxial and biaxial bending. The required steel area for a given section subjected to internal design forces can directly be determined through these formulae. An extensive study for the verification of the results of the proposed formulae has shawn very good approximation of the theoretical values. Various design methods used in the practice are summarized. On a numerical example, these methods are compared with the exact solution and the formulae developed herein. A different version of the formulae is presented in order to apply for the cases where different strength reduction factors are used. Not : Bu yazi, = Yayin Koruluna 8 Ocak 1990 gina ulagmegt. = 80 Nisan 1999 gindne kadar tarigmaya agi. + Prof.Dr.L.7.0. Ingaat Fakiltes, Istanbul ** ProfDr.l7.0, Ingaat Fakaites, IstanbulDikdérigen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tastma Giict Formilieri ve Yaklagikk Mertebeleri 1. GIRIs Betonarme gergevelerinde koion ve ki- rislerinde, eksenel basing kuvvetiyle birlikte iki eksenii egilme momentinin bulunmasi ha- line gok rastlaniimaktadir. Iki dogrultuda gergeveleri bulunan yapilarin kolonlarinda, yalniz diigey yiklerden bile iki eksenti bi- lesik egilme durumu meydana gelmektedir. Sadece bir dogrultuda gergeveleri bulunan ve koloniart di§er dogrultuda tabantarindan ankastre konsol gubuk gibi galigan sistem- tere de, yatay deprem ve rizgar yikleri al- tinda iki eksenii bilesik egilme haliyle kargt- jagimaktadir, Bu durumiarda betonarme kesit hesap- larinin yapilabilmesi igin bazi diyagram ve tablolar hazirlanmistir, [1], (2), [3]. Ancak bu diyagram ve tablolar kullanilirken ikili inter- polasyon yapiimasi gerekmektedir. Ayrica bu diyagram ve tablolar, bilgisayarla yapilan sistem hesaplarinin arkasindan kesit hesap- Jarinin yapiimasina da uygun dligmemekte- dir, Bu nedenlerle, iki eksenti egilme momen- ti ve eksenel basing kuweti etkisindeki dik- dértgen betonarme kesitlerin tigima giici esasina gre hesabinda kullanilmak izere ok basit formilller gelistirlerek {4] de yayin- ladigimiz bir galigmada verilmistir. Ozel bir durum olarak tek eksenii bitesik egilme halini de igeten bu formiller yardimiyla, kesit tesir- lerinin ve dikdértgen kesit boyutiarinin veril- mesi halinde toplam donati miktari dogrudan dogruya hesaplanabildigi gibi, dikdértgen kesitin boyutlart ile donati miktarinin sagil- mesi halinde tasiyabilecegi kesit tesirleri, kesit tesirlerinin ve donati oraninin verilmesi halinde de dikdértgen kesitin boyutlar: ko- tayca tayin edilebilmektedir Formiillerin gtkariliginda, eksenel kuvve- tin basing olmasi, donatinin dért kégede top- fanmasi ve paspay! oraninin 0,10 olmasi hali esas alinmigtir. daha sonra, gesitli donati yerlesim durumtara ve paspay! oranlarina ait duzeltme katsayilan verilerek formiillerin uygulama alani genisletilmistir. Ayrica, ek- senel kuwatin gokme olmasi haline ait ¢ok basit bir tormil de énarilmistir. Narin koloniarin burkulma hesabi, yénet- melikiere gére egilme momentieri arttirilarak kesit hesabina dénistirdidigiinden, gene bu formilierden yararlanilabilmektedir. Onerilen tagima gli formtllerinin uygu- lanmasina ait tim ayrintilar, sayisal Srnek- lerte birlkte [4] de agiklanmigtir. Bu caligmada, gelstirlen tagima guct formilierinin BG itl celigine ait olan bir béli- mQ veriterek formillerin uygulanmasi acik- lanmig ve énerilen formillerin yaklagiklik mertebeleri hakkinda kullanicilara bilgi ver- mek amaciyla, elde edilen sonuglarin kesin sonuclatla kargilagtirmast yapilmigtir Bunun icin, tek ve iki eksenli bilesik edil- me halleti icin ayri ayrt olmak Uzere, kesin hesdp sonucunda elde edilen tasima gic diyagramtart esas alinmig ve énerilen formal- ler ile bulunan sonuglar bu diyagramlar ize- tine igaretlenmistit. Yapilan bu karsilagtiema sonucunda, uygulamada cok karsilagilan normal kuwet ve donati orantarin: igeren ge- nig bir bélgede, énerlien formillerin verdigi donati miktar izerindeki rlatif hatalarin % 2-3 degerinin atinda kaldigi gérilmektedir. Eksenel basing kuvveti ile birikte iki ek- senii egilme momenti etkisindeki dikdérigen betonarme kesitlerin tagima glicti teorisine gére hesabi igin kullaniimakta olan diger yéntemier de (5], [6], (7] bu galigmada dzet- ienmistir. Bir sayisal érmek Uzerinde, séz konusu yéntemier ve burada énerilen for- miller ile elde edilen sonuglarin kargilagtir- masi yapilmis, ayrica her iki yola ait sonug-lat, [1] de verilen kesin yontemin sayisal uy- guiamalant igin hazirlanmis olan bir bilgisayar program! ile bulunan kesin sonugla karsi- fagtirimigur. Bu galigmada ayrica, eksenel basing kuvveti ve egilme moment etkisindeki beto- narme daire kesitlerin tagima giict esasina gére hesabinda kullanilmak uzere, benzer sekiide gelistirilen tagima giici formilllari ve- tilerek bunlarin uygulanmas) agiklanmistir. Dairesel betonarme kesitler igin elde edilen kesin hesap sonucian ile yaptian kargilastit- malardan, énerilen formillerin vardigi donatt miktarian dzerindeki rélatif hatalarin da % 1- 2 degerinin altinda kaldigi gbruimektedir. Gesit nedenterte fark malzeme emniyet katsayilannin esas alinmast halinde kullanil- mak tizere tagima giict formiilleri yeniden, malzeme emniyet katsayilari harlg tutulmak suretiyle, dizenlenerek verilmiglerdir. Bu formillerden, ACI Amerikan betonarme yé- netmeligine gre yapilan kesit hesaplarinda da yararlanilabilmektedir. 2. TASIMA GUCU ESASINA GORE KESIT HESABt Eksenel basing kuwvetiyle, iki eksenti egilme momenti etkisinde bulunan dikdért- gen betonarme kesitlerin tasima giict esasi- na gére kesin hesabinin nasil yapilacagt [1] de agiklanmig ve ySntemin sayisal uygula- malani igin bir bilgisayar program gelistrit- migtit, Bu program yardimiyla gesitli donati yerlesim durumlan igin elde edilen diyagram- lar [1] ve [4] de verilmistir. Burada, énerilen tagima giicil formillleri- niin saglik derecesini belirlemek igin kullan'- tan bu kesin yéntemde, betonarmenin agag da aciklanan son kiastk kabuller! yapilmistir. - Kesit, sekil degistirmeden sonra diz- fem kalir. Adnan GAKIROGLU, Erkan OZER + Betonun gekme dayanim: teikeditmis- tir, - Beton ile gelik arasinda kayma yoktur. - Geriime-gekil degistirme bagintisi be- tonda parabol-dikdéirtgen, celikte ideal elas- toplastik olarak alinmigtir. + Gelikte en buyik birim uzama 0,01 alin- mistir. + Betonda en blyik birim kisalma, diz- gin yayili basing gerilmesi hatinde 0,002, basit egilme halinde 0,03, bu iki sintr durum arasinda da asagida agiklandigi gekilde 0,002-0,003 almmistis. Gelikte ve betonda esas alinacak olan ‘en bilyik birim boy degigmelerine ait sinir durumianini veren kesitler $ekil 1'de tanimla- nan ABC noktalarindan gegerler. Buna gére kesitler, A noktasi etrafinda AA’den bas- layarak AB ye kadar, B noktasi etrafinda BA dan baslayarak BD ye kadar C noktasi et- rafinda CD den baslayarak CC'ye kadar dbnerek sinir durumiarini verirler. 0,00 Boydegistirmelerinin sinir durumlariar veren kesitlor Seki 1: 27Dikdértgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tagima Giicii Formillleri ve Yaklagikik Mertebeleri - Hesaplarda, 28 giinlik beton silindir ba- sing dayanimi olan fy dageri 1,50/0,85 mal- zeme emniyet katsayisina béliinerek kul- laniimistir. Beton igin farklr bir emniyet katsayisinin éngérilmesi halinde, diyagrarn ve formilllerde {, yerine bunun yukarida be- litilen ve hesapta éngériilen emniyet kat- sayilaninin orani ile garpimindan olugan de- ger kullaniimalidir, Ornegin prefabrike sistemlerde beton icin maizeme emniyet katsayisi olarak 1,40/0,85 alindigindan, diyagram ve formilllerde fy yerine is fox alinmalidir. Bilindigi gibi, fy, degeri fox = fon - Af = fog - 1,286 (1) formiltyle hesaplanmaktadir. Burada, fon : 28 ginlUk beton silindir basing dayanimian ontalamasini, @ : standart sapmay: géstermektedir. 6 degarinin bilinmemesi halinde, yakiagik olarak fag = 12-16 Nimm? fy = 20-30 Némm? fa > 30 Nem? igin Af= 4Nimm? igin af = 6 Nimm? igin Af = 8 Némm? alinabilmektedir. - Donati geliginin akma geriimesi olan fy, degeri, 1,15 malzeme emniyet katsayis! ile béliinerek kuilanilmig ve BG Hl geligi igin fx=400 N/imm? degeri alinmigtir. Ancak so- nuctarda hissedilr bir degigme olmayacagin- dan, formilllerde bulunan fy yerine 380-420 Nimm? degerleri kullanilabilmektedir. Gunki 28 yakindan incelendigi zaman, ézellikle tek eksentl bilegik eilme halinde, BC Ive BC Il celiklerine ait diyagram ve formiller arasin- da bile hissedilir bir fark olmadigi gérilmek- tedir. 3. DIKDORTGEN KESITLER ICIN ONERILEN TASIMA GUCU FORMOLLERI Eksenel basing kuvvetiyle birlikte, iki eksenli egiime moment! etkisinde bulunan dikdérigen betonarme kesitier igin basit tagima giicii formiilleri geligtirilerek [4] veril- mistir. Daha énce, ayn’ amagla baz 6zel aller icin [8] de yayinladigimiz bir gaitgma béylece gelistiriimig ve genellestirilmig ol- maktadir. Asagidaki béltimlerde, bu formiillerin BG Il geligine ait olan bir béluimt veriterek for millerin uygulanmas: ve yaklagiklik merte- beleri agiklanacaktir. < x Dikdortgen kesit boyutlan ve kesit tesir- lori Sekit2:Sekil 2 den gérdldigii gibi, MaMa ¢ sirasiyla x ve y eksenleri etrafin- daki egiime momentlerini, eksenel basing kuvvetini, esitin strasiyla x ve y eksenleri dogrultularindaki kenar uzuniuk- lant Ny bh géstermektedir. Buradaki My, Myg, Ng Kesit tesirterinin Gegerleri, hesap yiklerine, yani igletme yuk- lorinin yk emniyet katsaytlari ile garpimlari- na karst gelmektedir. Bilindigi gibi, yalniz disey yakler etkisindeki yapi elemaniarinda yik emnivet katsayilan olarak, yapt yikleri igin 1,4, ilave yUkler (deQigen yOkler) icin ise 4,6 alinmaktadir. Hesaplarda, agagjidaki tanimlani yaptian boyutsuz parametreler kullanilmigtir. Ne Me My nee mye my Ba ty | Donati geliginin 4. mekanik ylizde orant da As fy Meth fa 8) ile tanimianmigtir. Burada, A, kesitteki toplam donati mik- tarint géstermektedir. fy, Ve fy, nin tanimlari ve aldikiari degerler yukarida agiklanmistir. Formillerin gikarihsinda donatinin dért késede esit olarak toplandigi ve b,h kenar- larina ait bf, hyh paspay! oraniarinin 0,10 olduge géz éntinde tutulmustur. Kégelerde toplanan donati cubuklarinin kesit agiritk merkezieri esas alinarak bulunan paspay! oranlarinin 0,10 olmast halinde de ayn for- miillerden yararianilabilecegi agiktir, Sekil 3. Gesitli donati yerlesim durumiarina ve Adnan GAKIROGLU, Erkan OZER diger paspay! oranlarina ait dizeltme kat- saytlar ileride Bélim 3.4 ve 3.5 de verile- cokterdir. : lo |e ° As h st |e ° { fab one ee x be b a=0,80 Ag=toplam donati nv 0,10, 0, 0, Fa 0.10 Sokil 3: Dbrt esit kOge donat haltDikdérigen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tasima Gicti Formiilleri ve Yaklagiktk Mertebeleri 3.1. BG Ill Geligine Ait Formiitler 1 < 0,20 hali mamgkmy — (mysm,) 4) k = (2-6,65n)m,+2,65n+0,20 (6a) = 2,86m+2,92n-1,48n (6a) 0,20 < n< 0,30 hali m=m,+km, — (m,sm,) (4) k = (-4,83425n)m,-2,05n41,14 | (Sb) p= 2,92m-0,192 (6b) n> 0,80 hal mem,tkm, {m,sm,) 4) k = (8,87-1,67n)m,-0,75n40,75 | (Sc) ft = 2,92m+0,62n7+0,254n-0,32 (6c) 3.1.1. Donati Miktarinin Bulunmast Nas Maar Myas B, Fs fess fy, veriimigtir. Ay topiam donati miktan aranmaktadir. Once (2) ile hesaplanan n,m,,my ve (Sa), (Sb) veya (5c) gikantan k, (4) de yerlerine konularak m bulunur, Daha sonra, n ve m, (6a), (6b) veya (6c) de yerlerine yazilarak tayin edilen y, (8) de yerine konur ve Aya yon @ ty ile A, toplam donatt miktari elde edi. Buradan gériildigii gibi, donat: miktari dogrudan dogruya bulunabilmektedir. 30 3.1.2. Kesit Tesirlerinin Bulunmast Aab.b.NaMyasfowtye veriimigtir. Kesitin tagtyabilecegi Mg egilme momenti aranmak- tadir. Strasiyia (2) den m, ve n, (8) den p, (5a), (5b) veya (Sc) den k, (6a), (6b) veya (6c) den m, (4) den m, bulunduktan sonra, (2) den gikariian Mya = Dh hagm, bagintisi ile M,, tayin edilir. 3.1.3. Dikdértgen Kesit Boyutlarinin Bulunmast a Tek eksenli egilme hati Nas Mas fem fas H ve b verilmistir. Kesitin hy yaksekligi aranmaktadir, 1 < 0,20 durumu (6a) da, m ve n nin (2) deki ifadelerinin yerlerine konulmasiyla bulunan denklemde B=0,74. Ne Hdl ”) 4 1 Mg Ne c. 1[ oo tesa Me kisaltmalanyla, h ylksekliginin tayini icin h=-8+VB4C 8) formili elde edilir. 0,20 0,30 durumuBenzer gekilde, 0,127Ng (1+ 0,32) bt 2 Mg Ng 2,92 —* + 0,62| 4] c bta* ire n+0,82 (10) kisaltmalanyla h=B4VB4C veya yaklagik olarak h yi veren (tt) het15¥O (it) formillari elde edilr. Yukarida agiklanan hesapta n degeri baslangicta bilinmediginden, ilk olarak, kul- Janilacak olan formillerin ait oldugu bélge seciimeli ve hesap sonucunda elde edilen h yoksekligine bagli olarak (2) den bulunan n degerinin bu bélgede oldugu kontrol edilmeli- ir. b- Iki Eksenfi Egilme Hall fosrfyopt ve b verilmistir. Kesi- aranmaktadir. (7), (@) ve (10) formilterinde bulunan Ma, bu halide baslangigta bilinmediginden, dir ardigik yakiagim yéntemi uygulantr. Asagida agiklanan yolda, yakinsaklik gok hizit oldugundan, hesabin bir kere tek- rariyla bile yetinilebilmektedir. Aslinda, h yiksekliginin kesinlikle tayinine de gok kere gerek yoktur. Ginki: bulunan h degeri en sonda yuvarlatilacagindan, bu h yaksekligi- ne karst gelen donati miktan yeniden tayin editecektir. Ardigik yaklasima heb kabuliyie bas- lanir, (6a), (Sb) veya (Sc) den k bulunduktan sonra, h=b igin (4) aide edilen Adnan GAKIROGLY, Erkan OZER Mg = Meg + KM 4) formiiliyle Mg tayin edit. Daha sonra, (8), (9) veya (11) ile h yuk sekligi bulunur. Ikinci adimda, verilen b ve bulunan h dederieri esas alinarak (5a), (5b) veya (50) ile k ve (4) ile de m bulunduktan sonra Mg = mbh*eg ite tayin edilen M, degeri (8), (9) veya (11) de yerine konularak h ylksekligi igin ikinci bir deger elde edilir. Ardigik iki adimda elde edilen h degerieri birbirine yeter derecede yakin olunca hesa- ba son verili. Uygulamada hesabin bir kere tekraniyla bile yetinilebllecegi gbrlimektedir. Yukaridaki biliimlerde BG Ill geligi icin verilen formillere benzer olarak, BC | geligi igin de tagima giiclt formiilleri gelistirilmig ve 4] de yayintanmigtit. Tek eksenil bilesik egilme durumu BG | ve BG Ill gelklerine ait tagima glict for- millleri kargtlagtinidiginda aralarinda belirgin bir fark bulunmadigi ve yukarida BC Ill geligi igin verilen formillerin, tek eksenli bilesik egilme durumunda, BG | igin de kullantlabile- cegi gérillmektedir. 3.2.Beton ve Donati Geligi igin Maizeme Emniyet Katsayi- larinin Digaridan Verilmesi Ha- linde Tagima Gdcd Formilleri Béldm 3.1 de verilen tagima giici formil- lerinde, TS 500 betonarme yénetmeligine [9] uygun olarak, beton ve donati geligi igin sirasiyla 1,50/0,85 ve 1,15 malzeme em- niyet katsayilan kullaniimist Gesitli nedenterle beton ve donati geligi igin daha farkli emniyat katsayilarinin esas anDikd6rigen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tagima Gilcd Formitlleri ve Yaklasikik Mertebeleri alinmasi halinde kullaniimak dzere tagima gllcd formalleri yeniden, 1,50 ve 1,15 em- niyet katsayilari harig tutularak duzentenmis ve agagida verilmistir. BG Ill, dort esit k6ge donatisi hali ve 0,10 (& = 0,80) paspay! oranina ait olan bu formillerde kesit tesitlerinin boyutsuz para- metreleti ile mekanik donati orant ne Ns ye Ms 0,85bhf,," 0,85bh tay” Mya (12) 0,85b hy mys ve Ta Ae _ tw Boh 05h 13) ile tanimlanmislardir. Burada fog : hesapta kullanilacak beton basing dayanimins fg: hesapta kullanilacak gelik daya- imi gdstermektedir. f,y Ve fy degerleri beton sifindir dayariminin ve gelik akma gerilmesi- nin beton ve donati geligi igin ongériilen mal- zeme emniyet katsayilarina bélunmesi ile elde edileceklerdir. 1 < 0,35 hali Mamekm, ( 0,50 hali Meomekm, — (msm,) (14) k = (2,08-0,54)m,-0,420+0,75 | (15¢) fi = 2,5417+0,30577+0,228-0,49 | (16c) Bu formalierden, ACI Amerikan betonar- me yénetmeligine [10] gdre yaptian kesit he- saplarinda da yararlanilabilmektedir. Bunun igin, yuk emniyet katsayilari ile garpiimig olan No, Myo, Myg Kesit tesitlerini ayrica mal- zeme emniyet katsayist ile buyUtmek ve yu- karidaki formillerde faq Ve fs yerine sirasiyla ft, beton silindir dayanimint ve f, celik akma geriimesini koymak yeterlidir. 3.3. Formilierin yaklagiklik Mertebesi Eksenel basing kuvvetiyle birlkte tek ve iki eksenti egilme moment! etkisinde bulunan dikdértgen betonarme kesitlerin tagima gilci teotisine gére kesin hesab icin gelisti- tilen bilgisayar programian ile elde edilen diyagramlar [1] de yayintanmigdir. Bu diyagramlardan, tek eksenii bilesik egilme durumu igin, BG Iti geligi, simetrik do- nati hali ve 0,10 paspay! oranina ait olant Sekil 4 te verilmistiz, Diyagramin giziminde, mekanik donati oraninin m = 0,1-1,0 degerie- 1i arasinda degigebilecegi gézéninde tutul- mustur. Uygulamada BG Ill geligi icin fy fox oraninin, beton sinifina bagi olarak genellik- le 15-20 arasinda deistigi gdzéniine alin- diginda bu degerlerAs Paar (17) geometrik donati oraninin p = %0,5-% 7 ara sinda degisimine kargt gelmektedir. Iki eksenii bilesik egiime durumunda, BG Ii, geligi, dort egit koge donatist, 0,10 pas- payi olmasi hail icin [1] de yayintanan diyag- ram, n = 1,0 ve 1,2 bélgeleri yerine uygula- mada daha ¢ok kullanilan n = 0,25 ve 0,3 béigeleri ektenerek yeniden gizilmig ve $ekil 5 te veriimistir. Bu diyagramda da mekanik donatt oraninin jt = 0,1-1,0 arasinda degistigi gdzéniinde tutulmustur. Burada énerilen tagima gUcti formillleti- Adnan GAKIROGLU, Erkan OZER nin yaklagikik mertebeleri hakkinda fikir vermek amaciyla, tek ve iki eksenti bilesik egilme halleri icin bu formiillerle elde edilen sonuglar sirasiyla Sekil 4 ve Gekil 5 tzerin- de nokta nokta igaretlenmislerdir. Tek eksenti bilegik egilme haline ait olan Sekil 4 teki kesin ve yaklagik egriler kargi- lagtinidiinda, 1<0,80 (p<%4-5,5) igin, do- nati miktari dzerindeki maksimum rélatif ha- tanin % 2-3 degerlerinin altinda kaldigi gorulmektedir. TS 500 yénetmeligince Sngériilen % 4 donati sinirinin tzerinde bulu- nan p= 0,9-1,0 degerlerinde bile donati ize- rindeki maksimum rélatif hata % 4 0 agme- maktadir. Ag/? Comme — BC Ml W/n29,0 - h — ys Ae Agstoplam, donct Bh fei gf? | mmm | ech | ae ne tt T Toi bh Tex oh mace ert On OS Sekil 4: Tek eksenii bilesik egilme igin tagima gicd dlyagramlariDikdérigen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tasima Gacii Formilleri ve Yaklagiktk Mertebeleri +t BGM K/n=b/> 2010 Ash Asie peak ge 8 wae Bho Toyo ings ys Feubhe ‘exbem As =toplom donati my ve my den baysgU m, KKistgU my olarek alincaktr. mT TagA08 o4 03 02 OA? | H | 04 o3 Qe Ot 34 {01 oz 025 7 03 t 4 | x rr ™; oF OO ‘Seki 5: ki eksentibilegik egilme igin tagrma gicd diyagramiartIki eksenli bilegik egilme haline ait olan Sekil 5 Uzerinde yapilan benzeri incelemede de, 150,8 (p$%4-5,5) donati orant igin, do- nati Uzerindeki en boydk rélatif hatanin %2- 3 degerini agmadigi gdrilmektedir, Sonug olarak, dnerilen tagima gilell for- milferinin kullantimas: halinde, donati miktari izerindeki en buylk rélatif hatanin %2-3 degerini agmadigi, uygulamada gok kargi- lagilan normal kuvvet ve donati orantarin! igeren genis bir bélgede ise rélatif hatanin bu siniriann daha da altinda kaldigt anlagil- maktadir. 3.4. Diger Donati Yerlesim Durumiari Boltim 3.4 de donatinin dért kégede esit olarak toplanmasi halire ait tagima giici for- milleri veriimisti. Bu bélmde agagida belirt- len gesitli donati yerlesim durumian igin, me~ kanik donati oraninin garpilmasi gereken ky dizeltme katsayilart verilecektir. Bu k, katsayrlan, gesitli donati yerlesim durumlarina ait kesin sonuglarin kargtlagtini- masindan elde edilmisti. a Bag Adnan CAKIROGLU, Erkan OZER k, katsayisinin verildigi donatt yerlegim durumian gunlardir: a) Dért kenar boyunca esit ve diizgiin yayti donatt hall, b) Kégelerde ve kenar ortalarinda topla- nan sekiz egit donati hal, ) Toplam donatinin kégelerde 3/16 sinin, kenar ortalarinda 1/16 sinin bulunmasi hal, 4) Kargilkh iki Kenarda esit ve dizglin yayili donati hal Bunlardan ilk iig halde, k, Katsay!larinin (2) ile tanumianan n parametresine, dérdin- ii halde ise beton geliginin cinsine ve m/m, parametresine biiyilk digiide bagh olduklar! gbrdlmastir. Déndineii halde veriien k, katsayilart my/m,£0,4 bélgesi igin gegerlidirler ve BG II eligi igin 2 kjy=t 2) ms) formal ile hesaplaniriar. Dart cesit donati yerlesim durumuna ait k, katsayilarini veren diyagramlar Sekil 6 da gésterlimiglerdir. (18) a y 4 ' As ky kag 2 ec 43 BCI 12 42 a6 “ “ 108 4 10 Lm © Sor Og 03 Of OS 06 07 08 09 10 0 04 02 03 04 — my mx ky ketsoylari Seki! 6: Donati yerlesim durumu katsayrlart (ky)Dikdértgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tasima Gicd Formiilleri ve Yaklagiklik Mertebeleri Buna gore, gesitli donati yerlesim durum- lanina ait kesit hesaplarinda, p mekanik do- nati oranini veren (6a), (6b), (6c) formiitlert ile bulunan degerler ilgili duruma ait k, deger- leri te gaspilarak kullantiacaklardir, Dikdértgen kesit boyutlarinin bulunma- sinda kullanilan (8), (9), (11) formillerindeki tyerine ise w/k, konulacaktir. 3.8. Paspay! Katsaytlart Bdliim 3.1 de verilen formiillerde paspay! orant olarak 0,10 {1=0,80) alinmisti, Sekil 3. Gesitli paspay! oranlarina ait kesin so- nuglarin kargilastirilmasindan, herhangi bir a. degerine ait jig mekanik donatr oraninin, 20,80 degerine j1p.3 mekanik donati orani, (19) tanimianan bir ka katsay! ile carpilarak, yaklasik olarak elde edilebilecegi gértlmig- tar. Ha = keMoa 28 40,2 — (19) B40,2 a ko Burada, eksenel basing halinde, m/n=0, ky nin bire, basit egiime halinde ise, mince da, kz nin 0,8%x ya egit oldugu gérdlmekte- dir, Sekil 7. ' ws 10 ° 18 7 00] 2 oss| = 096 ooo] 089 oss! kp. ateoytony ‘Seki! 7: Paspayi katsayilart (kz) Kesit hesaplarinda, kz katsayisi da ky katsayisi gibi gézéniinde tutulacaktir. Hem donati yerlesim durumunun, hem de paspay! oraninin farklt olmast halinde, k, ve ky kat- sayrian birlikte hesaba katilacakiardir, 3.6. Perde Kesitleri Dikdortgen kesitli betonarme perdelerde, kesitin bir kenarinin digerine orani 4-5 veya daha biyUktur. Bu kesitlere, uzun bir kenar boyunca dizgiin yayili gévde donatilarn ko- nulmakta, ayrica iki kUgUk kenara da ek ug donatilari yerlestirimektedir. Bu tir perde Kesitteri de burada Snerilen formiller yardimiyla hesaplanabilrler. Bunun igin 6nce, givde donatilarinin bir kismi kiiguk kenatdaki ug donatilarina ekle- nerek dért Kenar boyunca esit ve dizgin yazili donati durumu elde edilir. Béylece elde edilen kisa kenar donatilarinin agirik mer- kezleri bulunarak « paspay! orani tayin edi- tip,daha énce agiklanan gekilde kesit hesabi yapilabilir, Sekil 8. ee dont tena kero aarti ® 3 ide iy uzun kenor deci ‘tes In ey i ® $Sekil8: Perde enkesitinde uzun ve kisa kenar donawlantHesaplari kisaltmak igin agagida agikla- nan yaklagik yoldan da taydataniiabili. Yapilan incelemelere gére, sinir durum- larinda bile a. > 0,90 oldugu gériildagiinden, ‘emniyetl tarafta kalmak Uzere a = 0,90 all- nabilmektedir, Bu degere kargi gelen kz kat- sayist, Sekil 7 ye gére, 1 ile 0,89 arasinda degistiginden ortalama olarak kz = 0,95 alt- nabilir, Dért kenarda esit ve dizgiin yayili donati durumunda k, igin, Gekil 6 ya gére or- talama olarak 1,25 degeri alinirsa, A, toplam donati miktan igin yaklagik few = @) Ave kaitth (0 1,20 ubh ve formiild elde edilir. Buradaki y, Bélim 3.1 de verilen formilller ile tayin edilecektir. Sayisal Ornek Boyutlan b=25 cm, h=400 om olan dik- dértgen kesitli betonarme perdeye etkiyen, hesap yiiklorine ait kesit tesirlori Nq=6000 KN, M,g=10000 kN, Myg=0 olarak verilmiglerdir. Malzeme BS 25 (f4=25 Nim), BG I ()=420 N/mm?) dor. A, topiam donati miktari bulunarak perde donatilacaktir. (2) formilleriyle Ng 6000 nat 6000 bhfa 0,25x4x25x10 = 0,240 My __ 10000 = 0,100 bhi 0,25x4%25x10 mys my=0 , m=m,=0,100 0,20 (31b) yaklagik bagintilari ile egdeger tek eksenli ‘egiime momenti bulunur. 3- Np eksenel kuvveti ve (31) dan elde edilen M,, veya M,, egilme momenti tek ek- seni bilegik egiime haline gore hesap yapila- rak donati segilir. 4- Yukarida agiklanan yéntemierden biri veya birkag! ile segilen donatinin yeterliigi dogrulanir. 5- Kesitin yetersiz ofmas: halinde hesap. tekrarlanir. Sayisal Ornek [6] da verilen ve yukaridaki yolun uygu- landigi bir Srnegin baslica adimian asagida verilmistir. Ornek ayrica, bu galigmada ne- rifen tagima giicti formilleri ile hesaplana- caktir. Sonra her iki yénteme ait sonugtar birbirleriyie ve [1] de verilen kesin yontemin