AFRIKAANS AFRIKAANS

ENGELS ENGLISH

Verbeterde Drietalige Woordeboek

Improved Trilingual Dictionary
DOCUMENTA 25
UNISA 1982
 Thalusamaipfi
ya nyambotharu
yo khwiniswaho

LUVENDA A

LUVHURU LUISIMANE

Vhavhekanyi
P J WENTZEL
T W MULOIWA

YUNIVESITHI YA AFURIKA-TSHIPEMBE
PRETORIA
1982
 Verbeterde Improved
drietalige trilingual
woordeboek dictionary

VENDA
AFRIKAANS AFRIKAANS
ENGELS ENGLISH

Samestellers Compilers
P J W ENTZEL
T W MULOIWA

UNIVERSITEIT UNIVERSITY
VAN SUID-AFRIKA OF SOUTH AFRICA
PRETORIA
1982
© 1982 Universiteit van Suid-Afrika © 1982 University of South Africa
Alle regte voorbehou Ail rights reserved

Tweede druk 1990 Second impression 1990

Derde druk 1994 Third impression 1994
Vierde druk 1999 Fourth impression 1999
Vyfde druk 2003 Fifth impression 2003
Sesde druk 2009 Sixth impression 2009

ISBN 978-1-86888-295-3 ISBN 978-1-86888-295-3

Gedruk deur BusinessPrint Printed by BusinessPrint

Uitgegee deur die Published by the

Universiteit van Suid-Afrika University of South Africa
Muckleneuk, Pretoria Muckleneuk, Pretoria
 Zwi re ngomu • Inhoud • Contents

MARANGAPHANDA vi
VOORWOORD vii
PREFACE viil

1 LUVENDA • AFRIKAANS • ENGLISH 3-82

Kha vhashumisi
Zwiga na zwikhau

2 AFRIKAANS • LUVENDA 85-146

Vir die gebruiker
Simbole en afkortings

3 ENGLISH • LUVENDA 149-207

For the user
Symbols and abbreviations

(v)
 Marangaphanda

Nzudzanyo iyi yo khwiniswaho ya D rieialige E lem en têre W oord eb oek/T rtlin g u al E lem en tary D ic­
tion ary: V E N D A ■ A F R IK A A N S E N G L IS H , Yunivesithi ya Afurika-Tshipembe 1976 a i athu u
vha nzudzanyo yo tandavhuwaho ye ya vha yo lavhelelwa sa zwe zwa bulwa kha 'Marangaphanda' a
mushumo wo bulwaho afho n(ha
Nzudzanyo ya mathomo ya thalusamaipfi ya nyambo tharu yo vha hone nge ha vhonala thodea
kha matshudeni vhane vha ita khoso ya Tshipentshela (Spesiale kursus/Special Course) ya Luvenda
uri vha fariswe nga mutevhe wa maipfi ane a shumiswa nga misi. Nga murahu ha u gandiswa, zwo do
vhonala urí dzangalelo na u todea ha mushumo wo raliho zwo zwa zwihulusa vhukuma u ya nga he
zwa vho lavhelelwa na uri zwo sumbedza u todea ha thalusamaipfi thukhu ya maipfi a shumiswaho
nga misi
Siani {a (halusamaipfi kha luambo lu ngaho Luvenda, ri wana hu na thodea idzi:
1. Thalusamaipfi thukhu ya nyambo mbili kana tharu ya maipfi a shumiswaho nga misi
2. Thalusamaipfi yo tandavhuwaho ya nyambo mbili kana tharu ine ya katela zwinwe-vho sa maipfi
a shumiswaho kha maambele na khalo dza maipfi
3. Thalusamaipfi sa ya Vho-Van Warmelo me ya pfi T shiven da-E nglish D iction ary (1937) ine
nzudzanyo yayo yo sedzuluswaho ya lavhelelwa u do wanala hu si kale

Sa zwenezwo, vhavhekanyi vho diimisela u thoma nga liga la u thoma nga u bveledza thalusaipfi iyi
thukhu ine nga vhuphara - na musi hu tshi dzhielwa nzhele zwi re ngomu - ya do fhambana na
mushumo wa u thoma wo rangaho uno. Tshivhalo tsha maipfi o dzheniswaho kha nzudzanyo ino yo
sedzuluswaho, tsho engedzedzwa kavhili; nahone, nga linwe sia tsumbo dza kushumiselwe ndi dzo
elwaho u ya nga he zwa wanala dzo tea u vha hone Khalo a yo ngo tsha sumbedzwa, zwi sa ambe uri
vhadzudzanyi vho vhona i sa tou vha na mushumo muhulwane Khalo yo tea u vha hone kha
mushumo wo buliwaho kha 2 afho ntha Ngauralo, ndi lutamo lwa vhavhekanyi u thoma nga liga Ja
vhuvhili hu si kale.
Zwi humbulelwa uri avho vha tamaho u shumisa bugu iyi, vha na ndivho thukhu ya phen^aluambo
na sisiteme ya mibvumo ya Luvenda. Ngauralo, zwinwe-vho zwi elanaho na izwi a zwi nga do newa
afha
Musi hu tshi vhekanywa thalusamaipfi iyi ho shumiswa thalusamaipfi na mitevhe ya maipfi zwo
vhalaho hune idzi dzi tevhelaho dza vha khulwane:
(a) Thalusamaipfi ya Vho-Van Warmelo yo bulwaho afho ntha kha 3
(b) Venda Terminologie en Spelreëls | Venda Terminology and Orthography no. 3 (1972) yo
vhekanyiwaho na u kandiswa nga Muhasho wa Pfunzo na Vhugudisi

Fulw ana 1982

 Voorwoord

Hierdie verbeterde uitgawe van die D rietalige E lem en têre W o o r d e b o e k : V EN D A ■ A F R IK A A N S •

E N G E L S , Umversiteit van Suid-Afrika 1976 is nie die meer volledige uitgawe wat oorspronklik in
die genoemde werk se ‘Voorwoord' in die vooruitsig gestel is me.
Die oorspronklike uitgawe van die Drietalige Woordeboek het voortgespruit uit die behoefte wat
daar bestaan het aan 'n praktiese woordelys wat deur studente wat die Spesiale Kursus in Venda aan
die Umversiteit van Suid-Afrika volg, geraadpleeg kon word Na publikasie is daar egter gevind dat
daar 'n wyer belangstelling in so 'n woordeboek bestaan en dat die primêre behoefte ’n praktiese
klein woordeboek is.
Op die gebied van woordeboeke vir ’n taal soos Venda bestaan daar naamlik minstens die
volgende behoeftes:
1. 'n Praktiese twee- of drietalige elementêre woordeboek
2. 'n Omvattende twee- of drietalige woordeboek wat oa ook idiomatiese gebruik en toon van
woorde bevat.
3. 'n Naslaan-woordeboek soos NJ van Warmelo se T shiven da-E n glish D ictionary (1937) waarvan 'n
grondig hersiene uitgawe hopelik irt die nabye toekoms die lig sal sien

Die samestellers het dus besluit om by stap een te begin en hierdie verbeterde woordeboek te
produseer wat in ’n groot mate - ook wat inhoud b e tre f- sal verskil van die elementêre werk wat dit
voorafgegaan het. Die aantal inskrywings is verdubbel, maar terselfdertyd is voorbeelde van gebruik
in die hersiene uitgawe beperk tot enkele gevalle waar dit as onontbeerlik beskou is. Ook is
weggedoen met toonaanduiding wat nie beteken dat die samestellers dit daarmee as minder belang-
rik wil afmaak nie. Dit hoort egter tuis by 'n werk soos dié wat in punt 2 hierbo genoem word Dit
word dan ook in die vooruitsig gestel dat daar so spoedig moontlik met hierdie tweede fase begin sal
word
Dit word aanvaar dat persone wat die boek wil gebruik 'n elementêre kennis van die grammatika
en klanksisteem van Venda het en verdere toeligting van hierdie aspekte word dus nie hier verskaf
me.
By die samestelling van hierdie woordeboek is daar van verskeie bestaande woordeboeke en -lyste
gebruik gemaak waarvan die belangrikste die volgende twee is:
(a) Die woordeboek van Van W arm elo in punt 3 hierbo genoem
(b) Die Venda-terminologie en spelreëls no. 3 (1972) soos opgestel en uitgegee deur die Departe-
ment van Onderwys en Opleiding.

Ju lie 1982

(vii)
 Preface

This improved edition of the Trilingual E lem en tary D ictionary: V EN D A A F R IK A A N S E N G ­

L IS H , University of South Africa 1976 is not yet the more comprehensive edition that was envisaged
in the ‘Forew ord’ of the above work
The original edition of the Trilingual Dictionary was the result of the need to provide those
students who follow the Special Course in Venda with a practical word list. After publication it was
found, however, that the interest in and need for such a work was much wider than anticipated and
that the basic need pointed towards a small practical dictionary
In the field of dictionaries for a language like Venda there are at least the following needs:
1. A practical bi- or trilingual elementary dictionary.
2. A comprehensive bi- or trilingual dictionary which inter alia also includes idiomatic use and tone
of words.
3. A reference dictionary like Van W arm elo’s T shiven da-E nglish D ictionary (1937) of which a
thoroughly revised edition is envisaged for the near future

The compilers therefore decided to start with step o n e by producing this improved dictionary which
to a large extent - also as far as content is concerned - will differ from the elementary work which
was its forerunner The number of entries were doubled in the revised edition but at the same time
examples of use were limited to only the few instances which were found to be indispensable Tone is
no longer indicated, which does not imply, however, that the compilers regard it of lesser signifi­
cance. Tone is considered to belong to a work like the one mentioned in 2 above. It is therefore also
the intention to start with this second phase as soon as possible
It is taken for granted that those who want to make use of the book, have at least an elementary
knowledge of the grammatical and sound systems of Venda and therefore further information on
these aspects will not be supplied here.
In compiling this dictionary use was made of several existing dictionaries and word lists of which
the following two need special mentioning:
(a) The dictionary of Van Warmelo as mentioned in point 3 above
(b) The Venda terminology and orthography no. 3 (1972) as compiled and published by the
Department of Education and Training.

Ju ly 1982

(viii)
 Kha vhashumisi
( Vir d ie g eb r u ik er : Kyk deel twee)
(F o r the user : See part three)

Heyi thalusamaipfi yo khethekhanyiwa nga zwipida zwiraru zwine zwa vha:

TSH IPID A TSH A 1 Luvenda-Luvhuru-Luisimane;
TSH IPID A TSH A 2: Luvhuru-Luvenda;
TSH IPID A TSH A 3: Luisimane-Luvenda.

Mutevhe wa alifabete ndi wa misi lune a u todi (halutshedzo nga nndani kha zwi tevhelaho he ha
shumiswa tswayo u itela u engedza alifabete ya Tshiroma:
Zwiga zwa dentala (ndumalulimt) |, n na J dzi rangela d, I, n na t ngeno vela n yone i tshi
tevhela n

Izwi zwi amba uri maipfi ane, sa tsumbo, a thoma nga o vhekanywa nga tshao na hone a rangela a
thomaho nga d.
Maipfi a Luvenda a wanalaho kha tshaka mbili dza maipfi dza tsiko dzi re m ad zin a na m ain, ho ngo
tou sumbedzwa, arali hu si afho fhedzi hune ha nga bveledza khanganyiso. Afho ndi hune madzina a
sumbedzwa nga (nw | n), maiti nga (ww J vb). Zwi songo ralo, maiti o nwalwa sa matsinde fhedzi o
rangwa nga tshifhandi (-) u sumba un ndi matsinde nge thangi u- ya siiwa Tshakha dzinwe dzo(he
dza maipfi dzo sumbwa kha zwitangi, tsumbo lidadzisi nga (byw |adv); jitaluli nga (ad j), na manwe.
Madzina o newa na thangi dza vhunzhi (hune dza wanala) dzo nwalwa zwitangini; tsumbo m uthu
(vha-) hune ra kona u vhona uri m uthu ndi dzina line kha vhunzhi la vha vhathu. Ngauralo-ha, zwi a
konadzea-vho u toda vhunzhi ha madzina fhasi ha vhuthihi hao nga u shumisa thangi ya vhuthihi
vhudzuiom ha thangi ya vhunzhi Ngauralo, dzina |i ngaho vhatu kan a |i do lavheleswa nga fhasi ha
mu lu kan a
Afho hune ndivhanyiso yo raliho i sa konadzee u ya nga u tevhedza ndila iyo zwi tshi khou itiswa
nga tshanduko ya mibvumo, zwothe vhuthihi na vhunzhi zwo fhiwa, hu tshi tevhedzwa alfabete. Izwi
zwi kwama madzina a tshakha li-lm a- na a lu -ldzi(n )-, sa
gole (makole) wolk i cloud

hune vhunzhi ha hone ha vha ho newa hu hothe

makole c f gole

ngauri a zwi konadzei u wana vhuthihi nga u shumisa thangi ya vhuthihi.//- vhudzuloni ha thangi m a-,
luvhabvu (mbabvu) c/luvhabvu

vhunga kha dzina mbabvu, thembanyungi (nasala) ya thangi d zi(n -) i ita uri themba ya u thoma ya
tsinde -vhabvu i kwamiwe nga tshanduko ya mubvumo.
Afho hune thangi (dzi-) ya tevhela ipfi |o dzheniswaho. hu fanela u dzhielwa nzhele vhukuma:
Izwi a zwi ambi uri nga khombe-khombe vhunzhi hu fanela u thoma nga dzi- Naho hu uri dzi- i nga
di shumiswa. kanzhi a i anzeli u wanala. sa k h o lo m o (dzi-) hune k h o lo m o la vha dzina li re kha
vhuthihi na vhunzhi (naho hu uri kha vhunzhi hu nga di pfi d z t k h o lo m o ) Afha dzi- i vho shuma sa
'tshisumbi' tsha kha vhunzhi tshi sumbaho uri dzina ndi la lushaka lufhio Iwa madzina. Ho raloho
phambano vhukati ha vhuthihi na vhunzhi i vhonala nga pfano (maimela) dzi farakanyaho manwe
maipfi fhungoni na madzina o raliho. sa
k h o lo m o yan ga i d an gan i (My bees is in die kraal ! My beast is in the kraal)
k h o lo m o á ia n g a dzi dan gan i (My beeste is in die kraal |My cattle are in the kraal)

3
Majaluli a (alulaho madzina a lushaka Iwa n -ldzi(n )- na one a (Jisa tshanduko dza mibvumo.
Ngauralo-vho a zwi konadzei u a Jo<)a nga n^ila ya misi One o riwalwa ho fhambanaho, sa
-rema (adj) swart |black

fbedzi ri dovha ra wana

thema (ad j k l \c l n-/dzi(n)-) c f -rema

Tsumbo dzi tevhelaho dzi bvisela khagala muhumbulo uyu

tshimange tshan ga tshirem a ‘My swart kat |my black cat’

fhedzi
m m b w a yan g a th em a ‘My swart hond |My black dog’
(d zi)m m b w a dza n g a th em a ‘My swart honde |My black dogs'

Madzina a lushaka Iwa vhu- a nga shunwa nga ntjila tharu dzo fhambanaho:
(i) nga u sumbedza uri vhunzhi vhu dzhia thangi m a-, sa vhuriha (m a-), hune vhunzhi ndi m arih a
(ii) nga u sumbedza vhunzhi na vhuthihi un ndi zwithihi, sa vhusiku (mv dieselfde |pi the sam e),
ndi uri vhusiku i nga vha ‘nag |night' kana ‘nagte |nights’
(iii) nga a sumbedza uri dzina ndi [a ngelekanyo (abstrak | abstract), sa vhu bva (abstr) ndi uri
vhungelekanyo ha v hu bva a vhu na vhuthihi kana vhunzhi

K h a lo y a m u z ik a i re na vhuimo vhuhulwane kha sisiteme ya mibvumo ya Luvenda, a i ngo

sumbedzwa nzudzanyoni iyi. A i vhonali yo tea kha nzudzanyo iyi {hukhu, zwi tshi itiswa nga:
Khalo sa zwe ya sumbedzwa nzudzanyoni ya u thoma, i fanela u vhonwa i khalo theo fhedzi, ndi
un musi maipfi a tshi bulwa o ima o(he, a tshi dzhiiwa o ralo sa zwiga zwi re maipfi luamboni Zwi a
konadzea uri khalo idzi dzi shanduke vhukuma musi ipfi )o shumiswa mafhungom Vhunga tsha­
nduko idzi dza khalo dzi tshi langulwa nga milayo ya khalo i kondaho. a zwo ngo tea u katela khalo
kha mushumo uyu. Ane a sa vhe muambi wa Luventja ha nga ^o kona u shumisa milayo iyi arali a sa
fariswi nga muambi wa Luvenda. Muthu o raloho a nga vhuelwa lu sa vhudziswi a edzisela zwine
n^evhe dza pfa. Vhaambi vha Luvenda a vha na khakhathi malugana na kholo.
Khalo yo sumbedzwa fhedzi afho hune ra wana maipfi mavhili ane a fana, ngeno zwine a amba zwi
tshi fhambanywa nga khalo, sa
(hoho (dzi-) (h h ) kop ) head
|hoho (dzi-) (Ih) aap |monkey, ape

Khalo tharu dzine dza shumiswa dzi sumbedzwa dzi zwitangeni nga ndila hedzi
(h) : n[ha
(l) : fhasi
(d |f ) : i waho

Hu na tshiga tshithihi tsha mupelejo tshine tsha fanela u dzhielwa nzhele - ndi l. U rangani ho vha hu
tshi shumiswa tshiga tshithihi tsha fonetika u tshi imela - ndi tsha mubvumo wa khokhonya u
bulwaho musi (hodzi ya lulimi i tshi kwama luthihi kha a h v eo la sa musi ri tshi ri -lila Zwino-zwino
tshiga itshi tshi vho tjivhonadza kha tshinwe tshiga tsha fonetika tshine tsha vha themba-laterala i sa
thithiswiho, sa kha / ya ifpi la Luisimane ‘long’ Luvendani mubvumo uyu u wanala kha maipfi-
mapambwa a musalauno, sa
alim an aka Afr almanak
h osttele Afr hostel
k h a len d a A fr kalender
erop u len i Eng aeroplane
litha Eng litre

Fhedzi-ha na henefha zwi a shanduka, vhunga I i tshi nga vha themba-khokhonya kha mahwe
mapambwa, sa

4
 lag an e: Afr laken

hune / i sa vhe laterala.

Zwiga na zwikhau
Vhunzhi ha zwiga zwine zwa shumiswa afha zwi khagala U tinya khanganytseo zwi tevhelaho zwo
tea u bulwa:
u fhanda maipfi a Luvhuru na Luisimane
u fhanda maipfi ane a fhambanywa nga minwe mibvumo, sa p o s w o lb o s w o
~ tshi imela ipfi lo swifhadzwaho kana ja mutheo

Zwikhau zwo talutshedzwa nga Luvhuru na Luisimane kha 'Vir die gebruiker' na kha ‘For the user’
 A
aa! groetvorm (slegs deur vroue) i form of greet­
ing (by women only)
abunomala c f Eng abnormaal ! abnormal
-adza c f -ala dek (tafeldoek oorgooi). ooprol/
uitsprei soos 'n mat | put on table cloth,
spread out/unroll as mat
-adzama bedek j cover (with cloth, etc)
-adzima leen aan van borrow; lend
adzo (p oss) van hulle. hulle (s'n) of them.
their(s)
•adzulula mat oprol verwyder roll or fold up
(eg a mat)
afha hier here
afho daar ! there; yonder
Afurika Afrika Africa
Afurika-Tshipembe Suid-Afrika i South Africa
aho ( p o s s ) daarvan. sv (h aar); van hulle. hulle
(s'n) |of it. thereof, its; of them , their(s)
-aina c f Eng stryk. pers iron, press
aini (dzi-) c f Eng strykyster 1 iron (instrument)
aisi (slegs , on ly k l 1 cl n-) c f Eng ys ice
-akha strek (soos tou) stretch (as rope)
-akhamadza verras, laat wonder, verstom. ver-
wonder take aback, take by surprise, cause
to wonder; abash, astonish
-akhamala verwonderd/verras/verstom wees j be
taken aback, be taken by surprise, be
abashed
akhaunthu (dzi-) c f Eng rekening ! account
akwo ( p o s s ) daarvan, sy (haar) ! of it. thereof, its
ala (ma- d em o n slr) doerdie ! yonder
ajo ( p o s s ) daarvan. sy (haar) j of it, thereof, its
-ala uitsprei 1 spread out
-alafha -lafha genees, gesondmaak ; heal, cure,
doctor
-alamela broei I brood
-alamula gaap ! yawn
-alavha sell ; sail
alikoholi (dzi-) c f Eng alkohol i alcohol
alimanaka almanaka (dzi-) c f A fr almanak. ka-
lender |calendar
alitare (dzi-) c f A fr altaai altar
-alusa laat opgroei. grootmaak let grow up.
rear
-aluwa grootword, aangroei (bevotking); gedy
grow up, increase (population): thrive
aiwo (p oss) daarvan. sy (haar) t of rt, thereof, its
-amba praat, gesels, bespreek; bedoel I speak.
talk, discuss; mean
-amba-amba babbel \chatter
-ambadza aantrek (iemand anders) 1dress/clothe
(someone else)
-ambara aantrek. dra i dress oneself, wear,
clothe
7
-ambe(le)la verdedig (saak). praat namens ; ad­
vocate, defend (a case), speak for
-ambisa vry, mekaar die hof maak, aanlê 1 court
(try to win someone's affection), woo
-ambulula blootlc, openbaar disclose, reveal
-ambusa laat help oor rivier gaan 1 ford across;
assist in crossing water
-ambuwa deur rivier gaan. deur rivier waad
ford; wade through
anu (p o s s ) van julle. julle s'n |of you. vour(s)
-anwa vrugte dra (plante en hom e), (op)lewer
bear fruit (plants and trees); yield
-ana sweer. eed neem swear, take an oath, vow
-andana saamwerk |co-operate
-anda verm eerder. meer word, aangroei Í in­
crease. become numerous
-andedza bevrug |fertilize
-andesa vreeslik baie wees; wemel, krioel be
very many/much: teem
-andisa verm eerder. vermenigvuldig ; increase in
quantity, multiply
-anea in son ophang om droog te word ! hang out
or put in sun to dry
-anetshela (////) vertel aan narrate, relate
-anetshela (h h h l) vir iemand iets in die son sit of
ophang om droog te word | put or hang up
something to dry in sun for somebody
anga (p o ss ) van my. my(ne) of me. my, mine
-anganya beoordeel; verbeel 1 evaluate , imagine
ano (ma- d em o n slr) hierdie hier naby | these
here nearby
-anza c f -andisa
ao (p oss) van hulle. hulle (s'n); daarvan 1 of
them, their(s); its
apula (ma-) c f A fr appel ! apple
apulakoswo (ma-) c f A fr appelkoos apricot
(fruit)
-apulava c f Eng aansoek doen apply (for post)
-ara opereer. oopsny (vmt) ' operate (medi­
cally). cut (a boil)
arali as I if (v oeg w ' con f)
-aravha antwoord gee (met uitroep) i respond
(with a call)
ashu (p oss) van ons. ons (s'n) i of ns. our(s)
asi (dzi-) c f A fr as , axle
-atama mond oopm aak. wyd oop wees tenige
opening): breed/wyd wees ! open mouth: be
wide open (of any opening), be broad/wide
-ajamisa verbrecd. wver maak widen, broaden
-athu (» ii v erb al elern ) nog me not yet eg a thi
athu fhedza ek het nog nie klaar nie I I have
not yet finished
-atsamula nies , sneeze
atsho ( p o is) daarvan. sy (haar) ol it. thereof, its
au
au (p o s s ) van jou, jou(ne) |of you. your(s)
•avha ( ww \vb) (kos) opskep |dish up, serve up
food
avha (vha- d em on str) hierdie, hier |these here
avho (p o ss) van hulle, hulle (s’n) | of them.
their(s)
avho (vha- dem on str) daardie |those
avhudi (k w a lif p o s s | p o s s q u a lif) goeie | good,
nice eg ma^i avhutji goeie water ( nice water
awara (dzi-) c f E ng uur hour
awe (p oss) van horn, sy, syne; van haar, haar.
B
baba (vho-) pa, vader |daddy, father
babalasi (slegs k l n- \c l n- on ly ) c f A fr ‘bew era-
s i e ’ nadors i hangover
-babamela fladder j flutter (bird)
bada (dzi-) c f A fr pad |road; — ya fulaimatshini
aanloopbaan |runway
badela (dzi-) vergoeding |fee
-badela c f A fr betaal |pay
badzhi (dzi-) c f A fr baadjie |coat, jacket
bafu (m a-) c f Eng bad |bath
bafurumu (dzi-) c f E n g badkamer |bathroom
-baga/-baka c f A fr bak |bake
bai (ma-) kombers |blanket
-bainda c f E ng 'b in d ’ bind ('n boek) | bind (a
book)
baisigira (dzi-) c f E ng fiets j bicycle
bais(i)kopo (dzi-) c f E ng bioskoop |bioscope
bakete (m a-) c f E n g emmer | bucket (unit of
capacity)
bako (mapako) grot |cave
-bala misluk i fail to do
-balangana uitmekaar gaan, verdaag |disperse,
scatter, adjourn
-balanganya (tr) uitmekaargaan |disperse
bale (mavhale) vlakte j plain
-balea bars j burst
-balelwa oorwin wees; faal om te doen |be over­
com e; fail to do
baloni (m a-) c f A fr ballon |balloon
bambahosi (m a-) c f A fr p a m p e lm o e s ’ pomelo
pomelo, grapefruit
-bambela swem I swim; bathe
bambelo (m a-) swembad ) swimming pool
bammbiri (m a-) c f A fr papier |paper
-banda plat lê ) lie flat
-bandedza afplat, plat of gelyk maak j flatten
-bandisha c f E ng 'bandage' (wond) verbind |
dress (a wound)
bandishi (dzi-) c f E ng verband j bandage
banga (mapanga) groot mes; swaard j big knife;
sword
8
bentshe
hare |of him, his; of her, her(s)
-awela rus; verdaag Í rest; repose; adjourn
awo (p oss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof, its
axennde (dzi-/maaxennde) c f A fr 'agent' advo-
kaat, prokureur |advocate, lawyer, attorney
aya (ma- dem on str) hierdie hier I these here
ayo (p o s s ) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s’n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
ayo (ma- dem on str) daardie |those
azwo (p o s s ) van hulle, hulle (s'n) i of them,
their(s)
bango (mapango) groot paal |big pole
bani (mapani) vlakte van mupanibome j plain of
mupani trees
bannda (ma-/dzi-) c f A fr band, strop, platriem
strap
bannga (dzi-) bank vir geld; bank sonder rug-
leuning | bank for money; bench without
back rest
-bannga c f E ng deponeer, belê l deposit, bank
baolodzhi (k l \cl n-) c f Eng biologie |biology
bapawe (m a-) c f A fr papaja |paw paw
baphathi (m a-) plaatyster |sheet-iron
bapu (m a-) vlerklose sprinkaan |wingless locust
|grasshopper
bara (dzi-) c f E ng kruiwa; kroeg i wheelbarrow;
bar
basari (dzi-) c f Eng beurs ] bursary ’
basi c f bisi
-basoba c f A fr pasop!, oppas! j be careful!, look
out!
-bata met hande vang (slegs insekte en ander
klein v o o rw erp e)! catch with the hands (only
small animals and insects)
-baudela c f A fr ‘b o u t’ vasbout |bolt (up)
baudu (dzi-) c f A fr bout j bolt
-bea yster bewerk, yster smee |forge iron
-beba verwek, baar. lewe/geboorte skenk; abba
(op rug) | beget, bear, give birth; carry on
back (child)
-bebelwa gebore word vir |be born for
bebu! ( id e o f j id eo p h ) uitroep gebruik om baba
te nooi om op rug getel te word |exclamation
used to invite baby to be put on back
-bebwa gebore word ! be born
bege (dzi-) c f Eng ‘b a g ’ handsak j handbag
bekhari (dzi-) c f E ng bakkery j bakery
bele (dzi-) c f E ng 'bale' rol | roll; c f E ng 'bell'
toeter |hooter, horn
bengele (ma-) c f E ng armband j bangle
bennde (dzi-) c f E ng orkes j band (music)
bentshe (dzi-) c f E ng bank (met rugleuning) |
bere
bench, desk (with back rest)
bere (dzi-) c f A fr perd j horse; ~ ya nduna
(dzi-): hings | stallion; ~ va tsadzi (dzi-):
merrie |mare
beregisi (m a-) c f A fr perske . peach
bete (ma-1 kakkerlak ! cockroach
betshelo (ma-) aambeeld 1 anvil
bibi (dzi-) c f A fr pyp ! pipe
-bidiga omrol (soos donkie) ! roll over (as don­
key)
-bidigama omrol (soos wanneer in pyn) | roll
over (as of pain)
bidzi (dzi-) c f A fr puts' put j well, pit
bigiri (dzi-) c f A fr (drink-) beker I jug. mug.
goblet
-bika kook cook
biko (ma-) sweet Í perspiration, sweat
bindu (ma-) besigheid; profyt. wins, bate i busi­
ness; profit, gain
-bindula profyt/wtns maak; baat by 1 make a
profit, gain
birifikheisi (dzi-) c f Eng aktetas , briefcase
biriki (dzi-) c f A fr rem. briek ! brake, ~ ya muya
(dzi-): lugrem i air brake
bisi/basi (dzi-) c f A friE n g bus j bus
bisimusi (dzi-) c f Eng besigheid I business
Bivhili (dzi-) c f A fr Bybel Bible
-bocja wind opbreek |belch
bodelo (ma-) c f A fr bottel ! bottle
bodelotshitolo (dzi-) c f Eng drankwinkel bottle-
store
bodoro (dzi-) c f A fr bolter ' butter
-boda dutk, induik j dent
bodo (dzi-) c f A fr pot (vir kook) I pot (cooking)
bofu (m a-) blinde |blind person
bogisi (m a-) c f Eng doos, kassie j box, case
bokoto (m a-) bokram j billy-goat/he-goat
bola (dzi-) c f Eng bal |ball
-bommba c f A fr pomp, oppomp ; inflate, pump
bommbi (dzi-) c f A fr ‘p o m p ’ kraan, pyp (vir
water, ens) I tap, pipe (for water, etc)
bommbo (dzi-) c f A fr pomp (vir lug, olie) ) pump
(for air, oil)
bomo (dzi-) c f A fr bom |bomb
bonndo (dzi-) c f A fr pond i pound
bono (m a-) visioen, gesig; toneel (in drama) !
vision; scene (in drama)
bontshisi (dzi-) c f A fr b oon tjies' groenboon |
green bean
-bonya oë toemaak 1 close eyes
-bonyolola oë oopmaak I open eyes
-bonyolosa oe laat oopmaak |let eyes open
-bonyolowa oop wees (van oe) | be open (of
eyes)
bonvongo (ma-) laMtaai, rumoer ! commotion,
hubbub
-bora-vhora c f A fr boor ! drill, bore
9
-bveledza
boro (dzi-) c f A fr boor |drill
boroho (dzi-) c f A fr brug \bridge
boroto (dzi-) c f A fr bord |plate
boswo c f poswo
bothani ( k l ! cl n-) c f Eng botanic 1 botany
bovhelo (m a-) duik, deuk j dent
-buba baie vroeg opstaan 1 rise very early in
morning
-bubela vroeg gaan na I go early to
-bu^a kortpad steek I take short cut
-buda-buda (rond)swerf, (rond)dwaal | roam,
wander
budo (m a-) ngting [ direction (course taken)
bugu (dzi-) c f A friE n g boek I book; — ya nyimbo
(dzi-) liederebundel I hymnbook; — ya u
vhala (dzi-) leesboek j reader
-bula openbaar maak; bely; erken; uiter j dis­
close. reveal; confess, profess, admit; pro­
nounce
bulannga (m a-) c f A fr plank I plank
bulasi (dzi-) c f A fr plaas 1 farm
-bulasitela -pulasitela c f Eng pleister , plaster
bulasitele pulasitele (dzi-) c f E ng pleister ! plas­
ter
bulatifomo (dzi-) c f E ng perron |platform
-bulatsha c f Eng borsel I brush
bulatsho (dzi-) c f E n g borsel i brush
buli (m a-) gat (soos in klere) | hole (as in
clothes)
bulo (mapulo) skuim j foam
Bulugwane Pietersburg ] Pietersburg
buluvhulu (m a-) paddavis j tadpole
-bumpaZ-humpa mis ( n teiken) |miss (a target)
bundu (mapundu) galbult, klont, geswel, gewas
[ tumour/Iump (on skin)
bune (m a-) aan-aan (spel) j game of ‘touch'
bunga (ma-)latrine |latrine
bunyu (m a-) kaal persoon |naked person
buphuthe (m a-) idioot, domkop |idiot
buranndi (dzi-) c f E n g brandewyn |brandy
buse (m a-) stof |dust
buto/butu (maputo/maputu) bondel (klere), pak
|pack, bundle (clothes)
butswu (dzi-) c f E n g stewel |boot (shoe)
butu (dzi-) c f E n g bagasiebak j boot (of car); c f
buto
buvhi (m a-) spinnekop j spider
-bva opkom (son); uitgaan; kom van. uitkom,
voortspruit, ontstaan | rise (of sun); go out,
come out; em erge, originate; ~ malofha
bloei |bleed
-bvafha lui wees |be lazy
bvani (m a-) waatlemoen |watermelon
-bvela kule padgee 1 go out of the way
-bvela phan^a aangaan, voortgaan, vooruitgaan,
gedy |go ahead, proceed, advance, thrive
-bveledza veroorsaak, aanleiding gee tot, t(
-bvelela
gevolg hê. laat verwesenlik; oplewer, op-
bring j cause, result, materialize; produce,
yield
-bvelela voorkom, aangetref word, verskyn, ver­
wesenlik. tot gevolg hê; slaag; gedy |appear,
occur, happen, materialize, result; succeed;
thrive
-bvelelaho gevorderd, modern I advanced, mod­
ern
-bvisa verwyder; uithaal; uitskakel; afhaal, weg-
laat | take/cut out; produce; eliminate, re­
move; ~ tshika skoonmaak, lett verwyder
vullis |clean, lit remove dirt
-bvou (hulpwvv |au x v er b ) so pas |just
-bvuda lek ! leak
-da kom, opdaag |com e, turn up
<Jaba(laba (m a-) domkop, dwaas, gek |fool
dabula (ma-) c f A fr aartappel |potato
-(ladza volmaak |fill
-tjadzisa laat volmaak, byvoeg ! let fill up,
supplement
(Jafula/Jafula (dzi-) c f A fr tafel I table
tfaka (ma(aka) veld; bos, woud [ forest; bush,
wood
-dala vol word, oorstroom ; volop word, baie
wees I be plentiful, be abundant; become
full, flood
^ale^ale (m a-) vuilgoedhoop, ashoop, vullis-
hoop |rubbish-heap, ash-heap
^ambatshekwa (m a-) krap |crab
(lambuwo (m a-) oorgang (oor rivier); drif |drift;
crossing/ford (over river)
(iamu (ma-) bors, uier j breast, udder
dana (m a-) honderd |hundred
dara(a (dzi-) c f A fr draad |wire; ~ ya sefo (dzi-)
sifdraad |wire mesh
(Iasi (byw \ad v ) onder, verder af |below, further
down
(lavhu (m a-) rietbok |reedbuck
-(le (hulpw w |au x vb) uiteindelik |ultimately
-<jeka c f A fr dek (dak) |thatch
-dela kom vir, kom na, kom namens |come for,
come in one's stead
(jembe Is legs ek v li- ( sing Ji- on ly) wonder
marvel, wonder
$i (ww | v erb al e le m ) gedurig/voortdurend doen
|do continually
-diadza uitgestrek wees (land) |be outstretched
(country)
-<Ji(lowedza jouself gewoond maak I to accustom
oneself
10
-gilukufhadza
-bvula uittrek, afstroop, afhaal (hoed); abdi-
keer, neerlê, afstand doen van 1 unclothe,
undress, take off (h at), strip; abdicate
-bvuma dreun, donder, brom, gons I thunder;
roar; drone
-bvumba voorspel, waarsê, raai I tell fortunes,
guess, predict, foretell
-bvumela antwoord op n groet i reply to a greet­
ing
bvumo (m a-) roem , faam | fame
bvungwi (by w \ad v ) agter in hut |deep in back
of hut
-bwa grawe in grond |dig
bwere (m a-) pulp, moes |pulp
bwerepwere (m a-) lafaard |coward
bwindi (m a-) pulp, moes I pulp
-(Jidzima jouself ontsê; vas; onthou van | stint
yourself; fast; abstain
-difara jouself gedra ! behave yourself
-difha lekker/geurig/smaaklik wees | be sweet,
taste nice/good
-ijifbisa lekker/geurig/smaaklik maak ' flavour,
be made nice
-(Jifunza leer (jouself leer) |learn (teach oneself)
-(ligeda ontspan ) relax, be comfortable
-dihudza trots wees; jouself eer; te groot vir jou
skoene wees |be proud; honour yourself; be
too big for one’s boots
-(Jihwala swanger wees |be pregnant
-dikukumusa trots wees ] be proud
-tjikumedza (toe)wy, bestee ( offer, devote
-(Jilandula ontken |abnegate
-(Jinekedza oorgee, jouself onderwerp; toewy,
bestee |submit oneself, surrender; devote
dinga (m a-) kluit j clod
-(iinyadza beskeie wees [ be modest
-^iphina geniet. plesier hê |enjoy
(lirama (dzi-) c f A fr drama |drama
diresi (dzi-) c f A fr adres j address (of letter)
^iromu (m a-) c f A fr drom ( drum (container)
-dirovhedza berou hê I repent
^irowa (dzi-) c f Eng laai [ drawer
-^isa laat kom, bring; indien, inbring; voorsien,
aflewer | let com e, bring, submit, supply;
deliver, introduce
-gisedza aflewer ; deliver (goods)
disi (m a-) (grond)gebied I territory
-tjisola berou he, belv, betreur [ regret, repent,
confess
-(Jitukufhadza jouself verootmoedig/verneder,
nederig/beskeie wees i humble oneself; be
modest/humble
4ithu
yiithu (madithu) monster J monster
■di'ha ken. weet. herken know, recognise
Divhabivhili (A7 <7 n-) Bybclstudic Biblical
studies
-divhadza rapporteer, venvittig. voorstel. he-
kendstel. bekend maak introduce, make
known to. announce, inform, notice, report
divhafhungo (gecn m\ n o p i) sintaksts syntax
divhakhemiki (A/ ■ cl n-) chcmie.'skeikunde
chemistry
divhamhalelano (k l cl n-) rekeningkunde ac­
countancy
ylivhambalo (slegs ek\ n- j dug n- on ly) reken-
kunde |arithmetic
divhamela (k l , cl n-) botanie ' botany
divhamurungo ( k l n-, gecn m v cl n- n o p i)
naaldwerk (as vak) 1 needlework (as subject)
dishapfunzo (k l \cl n-) opvoedkunde i education
(subject)
divhashango (k l c l n-) aardrvkskunde geogra­
phy
divhavhukonesi (k l \cl n-) kuns 1 art
divhavhulimi (k l cl n-) landboukunde : agricul­
tural science
divhavhutshilo (k l 1 c l n-) biologic i biology
divhavhuvhambadzi (k l ' cl n-) handel (vak) j
commerce (subject)
divhazwakale (dzi-) gcskicdems history
-divhea bekend wees I be known
-divhika rapporteer aanmeld (vir werk) j report
(for work), announce
-divhisa kennisgee. verwittig. aankondig. aan­
meld. vcrklaar I inform, announce, notice.
I)
dagafala (dzi-) c f A fr d a g v a a r dagvaarding
summons
-dagafala c f A f r dagvaar summons
-daha (w w \ vb) rook, snuíf I smoke, take snuff
daisi (ma-) c f Eng dobbelsteen Í die (pi dice)
dakalo (m a-) blydskap, vreugde, gejuig, geju-
bel. plesier, genot 1 gladness, happiness, joy,
jubilation, pleasure
-dala (ww vb) kuier, besoek aflê ! visit, call
upon
-dala (ad)) groen (klcur) j green (colour) eg muri
mudala n groen boom | a green tree; furi
lidala n groen pampoen [ a green pumpkin,
mafhuri madala groen pampoene | green
pumpkins; tshitaka tshidala n groen struik i
a green shrub; bugu dala groen boek(e) |
green book(s); lufayo ludala n groen merk
a green mark; vhuruku vhudala n groen
11
-díka
proclaim
-dhhofha blv (bv bcsluit); jouself vasmaak
abide (by decision): tie oneself
-diwanela verwerf. aanleer. aanskaf acquire
-do (lo e k o m e n d c i\'d form a t Im ure tense f» r'
nun) sal : will, shall
-dodza smeer (met salt), salf anoint, grease
sm ear, rub in
-dola aansmeer. sail smeat anoint
•dologa c f A ir tolk. verlolk. uitlê interpret
dologi (dzi-) tolk interpreter
domukiri (dzi-) c f A f r domkrag 1 jack
dongololo (m a-) duisendpoot ! millipede
donzhe (k l cl K-) gom. lym glue, gloy
dora (m a-) dors thirst
dnrobo (dzi-) c f A fr dorp, stad ! village, town
city
-dowedza gewoond maak. aankweek: oefen
(verstandelik) I accustom , make someone
used to. cultivate (a habit): exercise (m en­
tally)
-dowela gewoond raak aan. geneig wees om ' get
used to; be inclined to
dukwane tukwane (matukwane) lyk opgewek
deur toorkrag zombi, corpse revived by
witchcraft
dula (m a-) padda : frog
dulu (m a-) graanskuur granary
dumbu (ma-) storm, stormwind storm, gale
-dura c f A fr duur expensive
-duresa baie duur 1 be very expensive
duvha (ma-) son. dag j sun, day
-duvhudza vervel cast (skin)
broek I a green pair of trousers; kuruku ku-
dala 'n groen broekie | a green little pair of
trousers
-dalela besoek bring aan (bring visit to
dali (m a-) malaria, koors I malaria, fever
damu (m a-) c f A fr dam |dam for storing water
danana (m a-) gek, domkop, dwaas |fool
danda (matanda) paal pole
danga (m a-) beeskraal 1 cattle kraal
-dantsa c f A fr dans j dance
dantsi (dzi-) c f A frIE n g dans |dance
datumu (dzi-) c f A fr datum |date
davhi (mafavhi) tak branch
davhuha (m a-) karos, velkombers |kaross
-dededza kind leer om te loop; onderrig | help
child to take his first steps, teach
-dedeleka steier |stagger
-deka c f A fr dek (tafel) |lay (table)
dekesela
dekesela (dzi-) c f A fr deksel (kastrol) | lid
(Europ pot)
-dekulula tafel afdek |clear a table
-dembelela swaai |swing
dembutete/dembetiti fma-) swaai swing
denga r / tabula
denga halfvol (houer soos pot, koppie, ens) j
half-full (container like pot, cup, etc)
dennde (dzi-) c f A fr tent |tent
-denya (a d j) dik | thick eg muri mudenya n dik
boom |a thick tree; miri midenya dik borne
thick trees; danda Jidenya n dik paal |a thick
pole, (hamu ndenya n dik stok j a thick stick;
lu)anga ludenya n dik riet | a thick reed;
(hanga ndenya dik riete |thick reeds
deri (dzi-) c f E n g melkery I dairy
dethe(le) (m a-) skedel, kopbeen |skull
-devha afdop, uitdop |shell
devhula (by w \a d v ) noorde |north
-dia aanval, slaan; dek (van diere) |attack, beat,
hit; copulate, cover (of animals)
diaboulo (vho-) Satan |Satan
dibeithi (dzi-) debat debate
-dimela verdwyn |vanish
-dina pla, hinder, teister, steur, aanstoot gee;
bekommer j harrass, trouble, disturb, annoy,
offend; worry
-dinalea gepla wees, bekommerd wees, wan-
hoop oor 'n saak |be troubled/worried, des­
pair about something
dindi (ma-) groot gat in grond j big hole in
ground
-dinwa aanstoot neem, gepla word | take of­
fence. be troubled
-diphosita c f Eng belê, deponeer I deposit, bank
diphositi/diphosito (dzi-) c f E n g deposito, beleg-
ging |deposit
disitshatsha (dzi-) c f E n g ontslag (uit werk) j
discharge (from work)
diso (m a-) skof, beurt j shift, turn
-divhitha klop, pols, bons |throb, palpitate
-doba optel |pick up
-dobedza optel; versamel ! pick up lot of things
-dodela bekruip |stalk, steal upon
dodo (m a-) idioot, dotnkop |idiot
-dodoma koes-koes hardloop |run dodgingly
dogima (dzi-) c f E n g leerstelling, dogma; leer
doctrine, dogma
dokotela (m a-) c f A fr/E n g dokter, arts; doktor I
medical doctor, surgeon; doctor; o o k \a ls o c f
vhodokotela (eervorm ! respect form)
dokotirini (dzi-) c f E ng leerstelling, dogma; leer
|doctrine, dogma
domba (m a-) luislangdans; inisiasieritueel | ini­
tiation rite
dombo (matombo) rots |rock
dondo (m a-) vlek j stain
12
dzau
donngi (dzi-) c f A fr donkie |donkey, ass
dope (slegs ek v Ji- | sing |i- on ly) klomp sagte
modder |mass of soft mud
-dovha herhaal, weer doen |repeat, do again
-dovholola herhaal oor en oor; hersien ! repeat
continuously; revise
-dubekana toustaan 1 queue
duda (ma-) verkoue |cold (ailment)
-dudedza warm maak \warm up
-dudela warm wees, lou-warm wees [ be warm,
lukewarm
dududu! ideof van vreedsaamheid | ideoph of
peacefulness
•duga vlam, opvlam, in vlamme opgaan, met
vlam brand |flare up, burn up with a flame,
blaze
dugu (dzi-) doek; sakdoek; kopdoek J cloth;
handkerchief; head gear
dukana (ma-) niksnuts seun, sterk jong seun
(neerhalend) |strong lad (disparagingly)
dumba (matumba madumba) murasie; ruine van
hut, verlate hut | ruins of a hut; old unoccu-
pied/abandoned hut
dundelo (m a-) blaas |bladder
-dunga sout word/wees |be/become salty
dungammbwa (m a-) oogtand |canine
dungi (m a-) suur |acid
dungo (m a-) lit (van vinger/riet, ens); letter-
greep, sillabe 1 node (of finger/reed, etc);
syllable
dupo (m a-) belydenis j confession
dwadze (malwadze) epidemie ; epidemic
dyambila (m a-) swart mamba ) black mamba
dyelo (m a-) krop (van voël) 1 crop (of bird)
dzadza (m a-) flenter i rag
dzadzo (p oss) van hulle, hulle, hulle (s’n) | of
them, their(s)
dzaho (p o s s ) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s'n) ] of it, thereof, its; of them, their(s)
dzakwo (poss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
dzalo (p o ss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof, its
dzala (kl | cl li-. geen m v \ n o p i) slymenge
diarree j slimy diarrhoea
dzalwo (p oss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
dzanu (p oss) van julle, julle (s’n) | of you,
your(s)
dzanga (m a-) lekkerny ! delicacy
dzanga ( p o s s ) van my, my(ne) |of me, my, mine
dzanganda (m a-) toiing, flenter |tatter
dzao (p oss) van hulle, hulle (s'n); daarvan of
them, their(s); its
dzashu (p o ss) van ons, ons (s'n) 1 of us, our(s)
dzatsho (p oss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
dzau (p o s s ) van jou, jou(ne) |of you, your(s)
dzavho
dzavho (p oss) van hulle, hulle (s'n) j of them,
their(s)
dzavhudi (k w a lif p o s s \p o s s q u a lif) goeie |good,
nice eg khonani dzavhudi goeie vriende
good friends
dzawe (p oss) van hom, sy(ne); (van) haar. hare
of him. his: of her, her(s)
dzawo ( p o s s ) daarvan, sy (haar) of it. thereof,
its
dzayo (p oss) daarvan, sy (h aar): van hulle. hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
dzazwo (p o s s ) van hulle, hulle (s'n) i of them.
their(s)
-dzea n vrou trou marry a woman
-dzedza laat opbly j stay up late
dzedze (ma-) sandvlooi; luis (op hoen-
ders/honde. ens) | sand flea; louse (on
fowls/dogs. etc)
-dzekisa lobola betaal (vader vir seun) pay
dowry (eg father for son)
dzekiso c f thakha
dzema (ma-) gewoonte habit
dzembe (malembe) ploeg. skoffelpik: snvtand
plough, hoe; incisor
dzenengu (m a-) groot soort kriek cricket (large
species)
dzeu (ma-) kiestand. maaltand molar
-dzeula herkou ruminate
dzhafurou (vho-) c f A fr 'juffrou' dominee se
vrou I minister's wife
dzhamu (dzi-) c f Eng konfyt (fyn) jam (pre­
serve)
dzharata (dzi-) c f A fr jaart (lengtem aat); erf.
werf. terrein (soos van skool) Í yard (m ea­
sure of length), yard (as of school)
dzhasi (ma-) c f A fr jas j over-coat
-dzhavhula skielik met geweld gryp j seize lav
hold of forcibly/suddenlv
dzhege (dzi-) c f Eng ‘p ig (drink)bcker goblet.
c f Eng domkrag ! jack
dzhekiseni (dzi-) c f Eng inspuiting j injection
dzheh (dzi-) c f Eng jellie I jelly
dzhele (dzi-) c f Eng tronk I jail
-dzhena ingaan. bywoon 1 enter, attend (a meet-
ing/school)
dzhenala (dzi-) c f Eng tydskrif periodical, jour­
nal
dzhenerala (vho-) c f Eng gcneraal ! general
-dzhenisa laat ingaan: inbring let enter intro­
duce
dzhenuwo (ma-) skrik. skok ! fright, shock
Dzheremane Duitsland Germany
dzhesi (dzi-) c f E ng trui jersey
dzhesi (ma-) dun riet (vir matte 'le g ) i thin reed
(for plaiting mats)
-dzhia neem; konfiskeer, verbcurd verklaar.
beset (gcbied); beskou 1 take, fetch: confis­
13
d/.ulo
cate, occupy territory; regard
-dzhiela nzhele let wel I nota bene
d zhiph ioc/Eng 'G PO ' hoofposkantoor ! general
post office
-dzhiulula tcrugkry recover (eg stolen goods)
dzhogo (dzi-) c f A fr juk i yoke
dzhulu (m a-) soldaat-termiet I soldier termite
-dzida kerm, kreun, steun. kla ! moan, groan
-dzidzivhala bewusteloos wees 1 be unconscious
-dzika (wind) bedaar; (water) verhelder: (pyn)
afneem, verminder 1 abate, calm down;
(water) clarify
dzila (dzi- dem o n str) doerdic I yonder
dzima (m a-) ploegtyd 1 ploughing time
-dzima uitdoof. blus (vuur of vlam ); dors les.
snoep, beroof, ontneem |extinguish (a flame
or fire); stint, be stingy, keep back from,
deprive, quench
-dzimula (dors) les |quench (thirst)
dzina (m a-) naam; naamwoord; opskrif. titel
name; noun; title
-dzinga doof word/wees I be/become deaf
dzingandevhe (m a-) dowe deaf person
-dzinginya skud; voorstel shake; propose
-dzinginvea skud. bewe (aarde) shake, quake,
tremble (as earth)
-dzinginyisa laat skud make to shake
dzingu (m a-) streek, gebied region
dzino (dzi- dem on str) hierdie hier naby these
here nearby
dzinwe (ltd) dzin-) c f -nwe
dzivha (ma-) kuil (w ater), pocl pool (in river)
-dzivha voorkom prevent
-dzivhisa verhinder. voorkom, helet prevent,
prohibit, forbid
-dzivhulusa iemand laat bykom ! cause a person
to recover (eg from swoon)
-dzivhuluwa hvkom recover one s senses
dzomo (malomo) groot mond i big mouth
dzone (selfst vmv ! ab s p ro n ) (k l ' cl dzin-) hulle
they
dzothe (kw antit k l dzin- qnnnlit cl dzin-) alles.
almal; alleen i all; alone
-dzou (hidpw w tuts verb) goumaak hurrv
-dzudza laat regop sit (eg sieke) : make one sit
up (eg a sick person)
-dzudzanva beplan. (voor)berei plan, prepare
dzudzu (m a-) watte: depper cotton-wool; swab
-dzula (» u vb) gaan sit: woon. hly sit down:
live. stav. dwell, abide, reside, (lu ilp» » •aux
vb) gedurig (doen) : (do) continually
dzuli-dzuli (itle o f id eo p li) kort-kort doen. ge­
durig doen met onderbreking : do time and
again, do continually with interruptions eg ~
o bva hv gaan kort-kort uit he goes out time
and again
dzulo (m a-) sitting session
-dzumba
-dzumba wcgsteek ! hide
-dzumbama wcgkruíp. jouself versteek I hide
oneself
-dzumhulula versieekte voorwerp tevoorskyn
haal í reveal something hidden
-dzumbuluwa skielik vcrskyn ! appear suddenly
dzunde (ma-) werk vir kaptein gcdoen; ploeg-
land van kaptein i labour performed for a
chief; cultivated land of chief
dzungu (k l \cl li- ubstr) duiseligheid ! dizziness,
giddiness
E
ea? {hi) stem nic saam met wat gedoen word
does not approve with what is done
ea? (//;) is dit so? |is that so’’
-edana gelyk wees, so groot wees soos; pas | be
equal to. as large as; suit, fit
-edanyisa gelyk maak ! make even
-edela gaan lê; slaap; aan die slaap , lie down,
sleep; asleep
-edza naboots; namaak; wees soos; rol speel (in
toneelstuk) f mimic, imitate; be like; act
-edzisa probeer; navolg. naboots. na-aap j at­
tempt; ape. imitate, mimic
ee! ja! |yes!
ekezozo (dzi-) c f E ng uitlaatpyp ! exhaust (ve­
hicle)
ekiselereita (dzi-) c f E ng versneller. gaspedaal j
accelerator
ekisirei (dzi-) c f Eng X-strale i X-rays
ekonomi { k l \cl n-) c f /1/rekonom ie ! economics,
economy
-ela m eet; vloei Í measure; flow (of river)
-elekanva dink oor saak, mediteer |think about
a m atter, meditate, ponder
-elela vloei (rivier) ! flow (river)
-eleledza gelykmaak. assimileer j assimilate
-elelwa onthou; in herinnering bring; in gedagte
hou Í rem ember; recollect; keep in memory
F
-fa doodgaan. sterf Í die
faburiki (dzi-) c f A fr fabriek j factory
faduku (dzi-) c f A fr vadoek |dish-cloth
faela (nn , n) (dzi-) c f E ng leer, omslag i file
-faela (ww I vh) liasseer 1 file documents
-fafadzela bespuit ! spray
fagi (ma-) c f A fr vaatjie. drom. kuip ! barrel
(container), drum
famba (ma-) skouerblad ! shoulder-blade
14
fanitsha
-dzungudza skud (vloeistof/kop); swaai (stert)
shake (liquid/head); wag (tail)
•dzungulusa (ir) roteer [ rotate
-dzunguluwa (mb') roteer |rotate
dzuvha (maluvha) bloeisel. blom i blossom,
flower
-dzwala lewe skenk (diere). lam i give birth
(animals), lamb
dzwatswatswa (ma-) jagspinnekop hunting spi­
der
-eletshedza waarsku. herinner. aanmaan, raad-
gcc; wvsheid meedeel i remind, advise,
warn; impart wisdom
emere (dzi-) c f A fr emmer I bucket (unit of
capacity)
-emula begeer \covet, crave, desire
-enda reis; gaan; loop |go; walk; journey
-endedza leiding gee; vervoer | guide. lead;
transport
ene (selfst vnw I ah s p ro n ) hy; sy ! he; she
-engedza byvoeg. wvsig; aanlas ! amend, add.
extend; supplement
-engedzea aangroei (m eer word) ! increase
-engedzedza oordryf. vergroot. meer byvoeg
exaggerate, enlarge, add some more
ennge (dzi-) c f A fr ink ink; ~ va u gandisa
drukkersink |printing ink
epistola (dzi-) sendbrief epistle (c/le tte r)
eregisi (dzi-) c f A fr ertjie ! pea
eropuleni (dzi-) c f Eng vliegtuig 1 aeroplane
ethe ( kw antil \qu an t) alleen alone
evangeli (dzi-) c f A fr evangelie j gospel
evho! O nee! (slegs vroue) j O no! by no means
(used by women only)
-exa c f A fr eg harrow
exe (dzi-) c f A fr eg I harrow
-fana ooreenstem . ooreenkom . lyk soos, eners
wees |resemble, be similar to
-fanela moet (as hulpww); behoort te. verplig
wees; pas Í must (as aux vb). ought; be
obliged, be under obligation, have to do
something; suit
-fanelaho ( i w ret ! vb ret) geskikte. toepaslike
appropriate
fanitsha (dzi-) c f Eng meubels. huisraad I furm-
-fanyisa
ture
-fanyisa (-fanyisedza) vergelyk met, teken, afte-
ken, beskrywe, fotografeer ] compare with,
liken, depict; photograph
-fanyisedza c f -fanyisa
-fara vashou. hou vas, aangryp; vang; vat, gryp.
arresteer i hold; catch, grasp; take; seize;
arrest
-farakana saamwerk |co-operate
-farakanea besig wees (sodat jy nie ander nood-
saakhke dtnge kan doen nie) |be engaged (so
as to be unable to attend to other urgent
matters)
-farela verskoon, vergeef, verontskuldig | ex­
cuse, forgive
-farelaho ( w rel \vb rel) waarnemende |acting
-farelela vashou aan l hold onto
-farisa help help, assist
-farwa gevat word; gearresteer word be held
be arrested
-fasha vang (eg vis/diere) | catch (eg fish/ani-
mals)
fasiko|i (dzi-) c f A fr voorskoot I apron
fasitere (ma-) c f A fr venster |window
-faya merk I put one's mark on one's property
feila (nw n) (dzi-) c f A fr vyl j file
-feila (ww \vb) c f Eng druip; afvyl 1 fail; file
feisi (ekv n-. m v ma- i sin g n-, p i ma-) c f A fr vuis;
boks (sport), bokskuns |fist; boxing
fekhithiri (dzi-) c f E ng fabriek ! factory
-fela sterf vir ! die for
-fema asemhaal i breathe
-fembedza snuif i sniff, take snuff
feme (dzi-) c f E ng firma I firm
ferese (dzi-) c f A f r vers |verse
fesheni (dzi-) c f E ng mode . fashion
-fha gee, skenk, voorsien. toeken i give, present.
provide, award, offer
fhafhu (ma-) long 1 lung
-fhahea ophang. unhang oor hang out over
-fhahula uitskep (mecl uit stamper), afhaal (lets
wat hang); kastreer scoop out (meal from
m ortar), take down (something hanging);
castrate
-fhahulula afhaal van hoe plek lift off some­
thing that is hanging high
fhala doer, daar ver 5 yonder
-fhala krap 1 scrape
-fhaladza (tr) laat oorstroom cause to overflow
-fhalala (bu r) oorstroom ! overflow
-fhambana verbvsteek (mekaar vcrbvsteek op
pad); kruis. uitmckaar gaan; vcrskil ! cross
(on way), part; go apart; differ, disagree
-fhambanya onderskei ' distinguish, differentiate
-fhambuwa vuilmaak. ontlas (slegs vir babas)
defecate (infants only)
-fhandula kloof, oopkap in twee kap
-fhinduwa
cleave, cut in half
fhano ( b y * \ad v ) hier ; here
-fhanza(khuni) kloof (hout) | split (wood) into
pieces
-fhanzhela instamp/indruk/inpak (in houet)
ram in (into container)
fhasi op grond; onder; vloer j below, under­
neath; floor
-fhata bou I build
-fhatela bou vir; bou om ( build for; build around
-fhatusa wakker maak ] wake up somebody else
-fhatutshedza seen; laat sien (vir eerste maal) |
bless; cause to see (for first time)
-fhatuwa wakker word/wees |awake(n)
-fhedza klaarmaak, afhandel. volbring, uitvoer,
vervul, finaliseer, beëindig ] finish, com ­
plete, bring to an end, accomplish, conclude,
settle, finalise, terminate
fhedzi ( voegw \co n j) slegs, maar, sommer maar !
but, only, merely; (byw \ adv) nakend j
naked
-fhedzisa voltooi | make an end to; do for last
time
-fhefha son trek water | four to five o'clock in
afternoon
-fhefheda wapper, fladder i flutter, stream (flag)
-fhefhera wan I winnow
-fhela ophou; opraak; eindig \ come to an end,
finish
-fhelekedza/-fheletshedza vergesel ! accompany
-fhelisa afskaf, ophef, herroep; uitroei. uitwis
abolish; exterminate
-fhembeledza c f -rudza mhilu stilmaak. laat be-
daar, paai, kalmeer; oorhaal, ompraat, aan-
moedig. oorreed; vlei. pamperlang [ pacify,
appease, console, calm down; coax; encour­
age, persuade
-fhenda ontleed fn sin) ! analyse (a sentence)
-fhenya verslaan, oorwin, wen, te bowe kom
defeat, conquer, win. overcome
-fheta verraai; boor (kalander. houtboorder),
draai (b\ met meelmenger wanneer pap
begin kook) : betray, bore (as of weevil or
woodborer); whisk (eg porridge in early
stage of cooking)
fhethu (lokn l : lo c a l) pick, persecl place, local
itv; site
fhethuvhupo (lokn l lo c a l) milieu, omgewing
milieu
-fhidza al’wesig wees; dag oorslaan . be absent:
skip a day
-fhihamelwa kortasem raak get short of breath
-fhima verdink suspect
-fhina -phina stvf vasmaak tie tightly
-fhindula antwoord answer
-fhindutshela vroeg gaan na go earlv to
split. -fhinduwa vroeg opstaan rise very early
15
 -fhio
-fhio? watter? j which?
-fhira (h h ) verbygaan, oortref; lei (in spel);
skerp wees (mes) j pass, surpass; lead (in
gam e); be sharp (knife)
-fhira (II) ontwrig, verswik, verstuit j dislocate
-fhirea ontwrig/verswik/verstuit wees | be dislo­
cated
-fhirela verbygaan vir [ pass by for
-fhirisa aangee, oorhandig; oorsein, uitsend | fobvu (ma-) dief ) thief
hand over to; transmit
-fhisa warm; verbrand, skroei ] hot; burn, scorch
-fhodza gesondmaak |heal, cure
-fhodzisa afkoel; koud blaas | cool; blow on to
cool
-fhola gesond word, aansterk; koel word ) re­
cover, recuperate, heal (a wound); become
cool
-fhoma (be)smeer j smear (with dirty substance)
fhondo (ma-) voelkutken |chick of bird
-fhufha vlieg; spring; spring oor I fly; jump,
jump over
-fhufhela oorspring; oorvlieg; spring op | fly
over; jump over/onto
-fhufhuma bloei (borne); oorkook | blossom;
boil over
-fhufhumisa bloei (borne); opkook | blossom;
boil up
-fhufhura afstof |dust
-fhufhurea blare verloor |lose leaves
-fhula dors; mielies afmaak | thresh; shell
(maize)
-fhulufhedza c f -fulufhedza
-fhulufhedzea/-fulufhedzea betroubaar wees |be
reliable
fhulufhedziso (ma-) belofte |promise
-fhulufhela/-fulufhela vertrou, hoop |hope, trust
fhulufhelo/fulufhelo (ma-) hoop, vertroue |trust,
hope
-fhulufhudza/-fulufhudza laat wanhoop j cause
to despair
-fhulufhuwa/-fulufhuwa wanhoop |despair
fhulufhuwo/fulufhuwo (ma-) wanhoop } despair
-fhululedza skril vreugdeklanke maak |ululate
-fhulu(a skrop, afvee, opvee, dweil, skoonvee | -fula (ll) pluk (vrugte) |pick (fruit)
wipe off, clean off, swab
-fhumudza stilmaak; troos, paai | console,
pacify, com fort; silence
-fhumula stilbly |be silent
-fhungo (ma-) (v eral m v \ esp p lu ral) saak;
woord; sin |word; sentence; matter
-fhungudza(rr) verminder, kleiner maak, af-
neem, aftrek, verlig | diminish, take off
from, decrease, relieve, subtract, lessen, re­ fuletse (dzi-) c f E ng woonstel |flat
duce, lower
-fhungudzea (intr) afneem, aftrek, verminder | fulobo (dzi-) c f Eng koevert |envelope
decrease
-fhura bedrieg; kul |deceive; cheat
16
fuloutu
-fhu(a steek na/in (soos in vuur) ! poke at/into
(as into fire)
figara (dzi-) c f E n g tekening, diagram | figure,
diagram
-finya oprol (m oue, ens) ! roll up (as of sleeves,
etc)
firidzhi (dzi-) c f E n g yskas |fridge
-firifa c f A fr vryf (vloer) |rub, polish (floors)
-foda c f E n g 'photo' fotografeer | photograph,
take a photo
fodo (dzi-) c f E ng ‘p h o t o ’ kamera [ camera
fogisi (ma-) c f E n g ‘f o x ’ speurder |detective
fola (ma-) tabak; snuif |tobacco; snuff
-fola (militêre) dril |(military) drill
fomo (dzi-) c f E n g vorm j form; ~ ya khumbelo
(dzi-) aansoekvorm |application form
forogisi (ma-) c f A fr ‘vu u rhou tjies’ vuurhoutjie-
doos [ matchbox
forogo (dzi-) c f E ng vurk (tuin en huis) ) fork
(garden and house)
-foroma (zwidina) c f A fr 'v orm ’ stene maak |
mould/form bricks
foromo (dzi-) c f A fr ‘v o r m ’ steenvorm | brick-
mould
fosholo (dzi-) c f E n g skopgraaf j shovel
fuina veertig j forty
-fuiwa vee teel I rear cattle
-fuka aantrek, jouself bedek (met kombers, ens)
|cover oneself (eg with blanket)
-fukedza (III) gat met grond opvul I cover/fill in
hole with earth
-fukedza (h h h ) met lap of kombers bedek { cover
with cloth or blanket
-fukula (h h h ) afhaal/oopmaak (bedekking) j un­
cover
-fukula (III) uithaal (grond uit gat, ens) 1 remove
(soil from hole, ditch, etc)
-fula (h h ) spring van oog |twitch of eye
-fula (h h ) smee (yster bewerk) |forge (iron)
-fula (U) afhaal (pot van vuur) | remove (pot
from fire)
-fula (//) wei |graze
fula (ma-) maroelavrug I- fruit of marula tree
fulaha (dzi-) c f A fr vlag |flag
fulaimatshini (dzi-) c f E ng ‘f ly m achin e' vliegtuig
| aeroplane; bada ya aanloopbaan | run­
way
fulafa (dzi-) c f Eng woonstel |flat
fulauru (dzi-) c f E ng meelblom, fynmeel j flour
-fulela dek (dak) |thatch
fulo (ma-) jag, jaggeselskap |hunt
fuloro (dzi-) c f Eng vloer |floor
fuloutu (dzi-) c f Eng strykplank (van messelaar)
-fulufhedza galamulo
float (of builder) -funga (h h ) aan brand steek, aansteek i kindle a
-fulufhedza -fhulufhedza vertrou. glo ; trust, be­ fire, set alight
lieve -funga (//) merk, brandmerk |brand
-fulufhedzea -fhulufhedzea betroubaar eerlik -fungelela gretig wees (ten spyte van problemel
wees be trustworthy/honest be eager, be keen (in spite of hardships)
-fulufhedzisa -fhulufhedzisa belowe promise funguvhu (mahunguvhu) kraai crow
fulufhedziso fhulufhedziso (ma-) belofte j pro­ -funwaho (utv rel vb rel) geliefde |beloved
mise -funza leer, onderrig; opvocd. lesgee, preck
-fulufhela-fhulufhela glo in vertrou; hoop I teach, instruct; educate, conduct lesson,
trust, believe; hope preach
fulufhelo fhulufhelo (ma-) vertroue. geloof in; -funzedza onderrig deur demonstrasie 1 teach by
hoop I trust in. faith in; hope demonstration
Fulwana Julie July Fura Frankryk France
Fulwi Junie June -fura (h h ) versadig raak wees I be satiated
fumalo tagtig eighty -fura (II) vuur aanblaas met blaasbalk |blow fire
-fumba ge'inisieer/besny word, ingewy word be with bellows
initiated/circumcized -furalela jou rug draai op; ignoreer, negeer
fumbili twintig twenty turn one’s back upon; ignore
-fumbisa c f -rubisa iemand stuur vir inwyding furaru dertig ! thirty
send someone to be initiated furathi sestig |sixty
fumbu (slegs k l li- ek v j cl li- sing on ly) masels Fureisitata c f A fr Vrystaat |Orange Free State
measles -furema c f E ng raam I frame
fumi (mahumi) tien ten fureme (dzi-) c f E n g raam |frame
fumiina veertien 1 fourteen furi (mafhuri) pampoenplant; pampoen |pump­
fumimalo agtien |eighteen kin plant; pumpkin
fumimbili twaalf twelve furu (dzi-) c f A fr groenvoer |fresh fodder; c f A fr
fumiraru dertien |thirteen voering [ lining
fumirathi sestien |sixteen -fusha bevredig, versadig laat raak; kwalifiseer
fumisumbe sewentien j seventeen satiate, satisfy; qualify
fumifahe negentien nineteen -fushea tevrede gestel wees |be satisfied
fumi;hanu vyftien ( fifteen fusumbe sewentig j seventy
futahe negentig |ninety
fumithihi elf I eleven
futhanu vyftig |fifty
-fumula neus blaas I blow nose
-futelela entoesiasties wees j be enthusiastic
-funa wil; hou van, liefhê, bemin; verkies; beno- futhi ( k o n j |co n j) boonop |furthermore
dig; wens ] desire, wish, want; love, like, futhibola (geen m v as sp e l \ n o p i as g am e) c f
prefer, favour; require Eng voetbal; sokker |football; soccer
-funana mekaar liefhé i love each other fuvhalo (ma-) besering |injury
-fumjedza c f -funzedza -fuwa boer met, vee aanhou, teel (diere); mak
-funea beminlik |lovable maak (tern) | farm, rear, raise, breed (live­
-funeaho (ww rel \vb rel) beminlike, innemende stock); domesticate, keep (animals)
t amiable fuyu (mahuyu) wildevy; vy |wild fig fruit; fig

G
gabelo (ma-) golf |wave
-gada (hh) plat druk |press down
-gada (11) perdry; gallop |ride a horse; gallop (of
horse)
-gadedzela vasstamp (paal in gat), indruk in |
ram down (pole in hole), press down into
-gadeledza vasdruk; indruk in houer (soos
groente in kookpot) | press down into con­
tainer; press down (in wrestling)
-gadza pot op vuur sit |put pot on fire
-gaela bespot, uitkoggel |mock
gaga (ma-) groen vrug | unripe (immature/
green) fruit
gai (makai) neet |nit
gaidi (dzi-) c f E ng gids (boek) |guide (book)
galaga (dzi-) c f A fr kalk |whitewash, lime; — ya
vhulimi; landboukalk |agricultural lime
-galaga c f A fr 'kalk' afwit |whitewash
galakuni (ma-) c f A fr kalkoen |turkey
galamulo (ma-) gaap |yawn

17
gali
gali (makali) groot klelpot |large clay pot
-gama c f A fr kam (hare) j comb (hair)
gambogo (slegs k l n- |c/ n- on ly) c f A fr kapok
snow
gammba (dzi-) c f A fr kamp j camp
Gammbani op Sibasa; letl in die kamp | at Si-
basa; lit in the camp
gamu (dzi-) c f A fr kam (vir hare) j comb (for
hair)
-ganama op rug lê j lie on one's back
-gandisa-kandisa druk (boeke), publiseer |print
(books), publish
gant)iso c f khandiso
ganda (makanda) groot vel; skil, dop, skaafsel
big hide/skin; shell, peel
gani (raa-) c f A fr kan |can
ganunu (dzi-) c f A fr kanon |cannon
ganzhe (ma-) hangslot |padlock
-gara c f A fr karring |churn
garadzhi/giradzhi/giratshi (dzi-) c f A fr garage I
garage
garaja (dzi-) c f A fr kaart j card
-gasha (vas)bind j tie, bind
gathi (slegs m et neg si | with n eg si on ly) mm |
few; eg vhathu vha si — min mense | a few
people
gatho (ma-) slinger |sling
-gaya maal (in meul) |grind (in mill)
gazete (dzi-) c f Eng staatskoerant, gaset |gazette
gedela (dzi-) c f A fr ketel |kettle
-gega stol, verdik, vries |coagulate, freeze
gegulu (ma-) lelike ou vrou J ugly old woman
-gekha stamp teen; bots | strike/knock against;
clash, bump, collide
gemo (ma-) bod, aanbod (by veiling) |offer (in
auction)
-gera c f A fr 'skêr' knip met skêr j cut with scis-
sors/clipper; shear
gere (dzi-) c f Eng rat |gear
Gerika Griekeland |G reece
gese (dzi-) c f E ng gas |gas
gethe (dzi-) c f E n g hek |gate
gi! ideof van mielies stamp/van lekker gaati sit j
ideoph of stamping mealies/of sitting down
nicely
gidi (zwigidi) c f tshigidi duisend j thousand
-gidima hardloop |run
-gidimedza jaag |chase
giradzhi c f garadzhi
giramafoni c) gramafoni
giranadila (ma-) c f A fr/E n g grenadellavrug |gre-
nadilla fruit
giratshi c f garadzhi
giravhuio (dzi-) c f Eng gruis j gravel
-girisa c f A fr/E n g ghries |grease
girisi (dzi-) c f A fr/E n g ghries |grease
girivhana (dzi-) c f A fr kruiwa |wheelbarrow
18
-gudisa
-goba (II) (-gobela) plant (mielies, ens) | plant
(maize, etc)
-goba (h h ) raakskiet j hit the mark
-goda trek, verhuis |move, migrate
godi (ma-) donga, spoelsloot |donga
-godima afklim, afkom, afgaan | descend, go
down
gofhi (dzi-) c f A fr koffie |coffee
-gogodedza voorwerp laat leun teen |lean object
against
-gogotjela leun teen (persoon) | lean against
(person)
gogo (ma-) menigte mense |crowd
gokoko (ma-) groot blik ) large tin
gole (makole) wolk; swerm sprinkane I cloud;
swarm of locusts
golofo (dzi-) c f A fr/E n g gholf |golf
goloi (dzi-) voertuig, rytuig, (sleep)wa |carriage,
waggon, trailer
-gomala stomp word ] become blunt (like a
knife)
gomane (dzi-) c f A fr ‘k o m m a n d o ' troep |troop
-gomela kerm, kreun I moan, groan
gomelelo (ma-) droogte |drought
gona (ma-) knie |knee
gondo (ma-) bree voetpad |broad track/path
goni (ma-) arend f eagle
gonobva (k l \cl li-) lusteloosheid I listlessness
-gonya opklim (berg, boom), opstyg, opvaar,
opgaan ! ascend
gonyongo (ma-) halfvol (houer soos sak, ens)
half-full (container like bag, etc)
gohoiio (ma-) kewer, tor |beetle
goo! ideofoon van yskoud wees ! ideophone of
being icecold
gopwa (magopwa/makopwa) armholte I armpit
goroi (dzi-) c f A fr koring I wheat
goswi (ma-) lafaard ) coward
gota (ma-) indoena, hoofman; raadslid |induna,
headman; councillor
-gotsha -otsha braai |roast (over fire)
govha (ma-) vallei |valley
-govhela omdraai (draad), beleer; vinnig in
mond stop I wind around (wire); besiege;
quickly stuff into mouth
govho (makovho) (Ih) bloedklont j blood-clot
govho (ma-) (II) haakstok | crook(stick) (stick
with hook at end)
govholano (ma-) oorlog |battle
gramafoni/giramafoni (dzi-) c f E ng grammofoon
gramophone
gramu (dzi-) c f E ng gram |gram
guda (ma-) veranda, stoep |verandah, stoep
-guda leer, studeer |learn, study
gudedzi (ma-) onderwyserskollege | teacher
training college
-gudisa onderrig, leer, oplei |teach, train
gufha
gufha (ma-) bosluis bush-tick
-gula bedrieg. kul , cheat
gulokulo (ma-) adamsappcl. strottehoof, larinks
adam's apple, larynx
gulu (dzi-) (b h ) c j A fr koeel bullet
gulu (ma-l (//i) grootpens (van diere) I paunch
(of animals), rumen
-guma (lilt) cindig, becindig. ophou i end (come
to an end), stop, terminate
•guma (//) (tne vb) alsluk (poeieragtige stof
soos suiker. meel. snuif) : swallow (powder-
ish substance like flour, sugar, snuff)
guma (ma-) (mv n) swcrm bye swarm of bees
gumba (makumba) eier egg
gumbese (ma-l c f A fr kombers blanket
gumbululo (ma-) donga, spoelsloot donga
gundo (ma-) wen. oorwinmng win. victory
-gunea c f -gwinea
-gungula kla ; grumble
gungwa (ma-) boot, kano |boat, canoe
-gunubedza c f A fr k n o o p knoop vasmaak i but­
ton up
gunubu (dzi-) c f A fr knoop ! button
H
-ha ( en klitiese I enclitic elem ) dan (dui nadruk.
ens aan) j then (expresses emphasis) eg ri do
mu wana-ha ons sal horn dan kry we shall
then find him
habe (k o n j j con j) boonop furthermore
-hada skoonmaak (land), grassny clear (land),
cut grass (with sickle)
-hadzima c/-adzima
-hadzinga braai (droog soos koffiebrand) roast
(dry in a pot like coffee)
hadzo (p oss) van hulle. hulle (s'n) of them.
their(s)
hafha (d em o n s !) hier here
hafhu (by w j ad v ) weer ('n keer) ! again; (roegu
Í con j) maar |but
haho (p oss) daarvan. sy (haar); van hulle. hulle
(s'n) I of it. thereof, its; of them, their(s)
hai! nee' no!
haka (dzi-) c f A fr haakspeld. haak i safety-pin,
hook
hakwo (p oss) daarvan. sy (haar) |of it, thereof,
its
halo (p oss) daarvan, sy (haar) I of it. thereof, its
-halifha woes/kwaai/braaf wees; skerp (soos
mes) Í be fierce/brave; sharp (like knife)
-halimedza vlietende blik laat gaan |give sweep­
ing glance
•halulusa bleik I bleach
-haluluwa bleek word, verbleik j become blea­
-hangwa
-gunuhula losknoop unbutton
gunwe (ma-) duim. grooltoon thumb: big toe
gurannda (d/i-) c f A fr nuusblad. koerant: pets
newspaper; press
guvhukuvhu (ma-) waterval waterfall
guvo (ma-) maalklip grinding stone
-gwadama kniel 1 kneel
-gwadamela aanbid , worship
gwala (ma-) bred oopgctrapte pad broad track
or trail/path
gwama (slcgs A7 ji- cl |i- on ly ) tesouric treasury
-gwara bespot. uitkoggel mock
gwati (makwati) has i bark (thick)
gwavha (ma-) cf E ng koejawcl guava
gwavhavha (makwavhavha) koggelmander.
klipsalmander rock-lizard
gwed/.ho (m a-) boorgatpomp pump on bore
hole
gwekwe (ma-) c/ tshikwekwe
-gwinea -gwineha teruggaan op woord. terugval.
afvallig word go back on o n e s word,
backslide
gwitha (makhwitha) uil : owl
ched/pale. fade
halwa (ma-, ek v . sing vhu-) bier, sterk drank
beer, alcoholic drink
halwo (p oss) daarvan. sy (haar) of it. thereof,
its
-hama melk Í milk
hamula (dzi-) (mv I n) c f A fr hamer 1 hammer
-hamula (ww | vb) uitdroog (weefstof); uitdruk
(vloeistof) I wring (cloth): squeeze out (fluid)
hanu (p oss) van jullc. |u11e (s'n) 1 of you. your(s)
hanwani ( lo k a l ! lo c a l) in die mond j in the
mouth
hana (mv I n) (k l \ cl vhu- abstr) kinderjare:
kinderagtigheid I childhood; childishness
-hana (w w vb) ontken. stry. objekteer. weier.
beswaar maak. weerstaan I refuse, deny, ob­
ject, resist
-hanedza opponeer; ontken | deny, refuse to
admit; oppose
-hanedzana argumenteer, verskil I argue, dis­
agree
-hanela beroof; ontneem; vertel. verhaal | de­
prive; narrate, relate
-hanelela/-hanela vertel. verhaal j narrate, relate
hanga (p oss) van my. my(ne) I of me. my, mine
-hanganea in ellende bring, raad-op wees, kwel i
distress
hangei (dern on str) doer ver I there, yonder
-hangwa vergeet; ignoreer. negeer | forget; ig-
19
-hangwela
no re
-hangwela vergeef [ forgive
hani? (v raag iv |m ierr) hoe? i how?
-hanisa verbied prohibit, forbid
-hanya lewe; ontkom met lewe ! live; escape
with one's life
-hanvisa red. verlos uit dood I save, redeem
from death
hao ( p o s s ) van hulle. hulle (s'n); daarvan | of
them, their(s); its
harafu (dzi-) c f A fr graaf |spade
harane harani (dzi-) gare. garing 1cotton, thread
-harika c f A fr hark j rake
hariki (dzi-) c f A fr hark rake
-hasa strooi. rondstroot I scatter
-hasekanya (rond)strooi \scatter
-haseledza gesels ! chat
-hasha (rond)strooi. saai; natspat (water gooi
na). spat; uitsaai | scatter; sow; splash out
(water at); broadcast (on radio)
hashu (p oss) van ons. ons (s'n) I of us. our(s)
Hasikhukhuni ( lo k a l ' lo c a l) Sekoekoenieland
Sekukuniland
-haswela lap (klcre) 1 patch (clothes)
-hafula besleg fn saak); regspreek. vonms fel ’
settle (a case); pass sentence, judge
Hatshivhasa Sibasa
hatsho (p oss) daarvan, sy (haar) Í of it, thereof,
its
hatsi (k! \cl vhu-, k o lle k lie f i collective: m v p i
mahatsi) gras 1 grass
hau ( p o s s ) van jou. jou(ne) j of you. your(s)
havha (vha- d em on str) hierdie cinste ! these very
ones
havhala dit is doerdies ! they are yonder ones
havhiya (dzi-) senuweeaanval ! hysterics
havho (p oss) van hulle. hulle (s'n) j of them.
their(s)
havho (vha- dem on str) daardie einste j those
very ones
havhuda (k w a lif p o s s j p o s s q u alif) goeie I good,
nice eg vhudzulo ~ n goeie sitplek a nice
seat; u tshimbila — goeie reis (om te reis) !
good/nice travelling
hawe (p oss) van horn, sy(ne); (van) haar. hare (
of him. his; of her. her(s)
hawo (p oss) daarvan. sy (haar) i of it. thereof, its
haya (ma-) (mv | n) tuiste. woonplek 1 home,
dwelling place
-haya ( w I vb) inspuit i vaccinate
haya (ma- d em o n str) hierdie einste ; these very
ones
hayani (frytv j ad v ) huis toe. tuis I at home
havo (p oss) daarvan. sy (haar); van hulle. hulle
(s'n) |of it. thereof, its; of them, their(s)
havo (ma- d em on str) daardie einste I those very
ones
20
-hona
Hazulu Zoeloeland |Zululand
hazwo (p oss) van hulle, hulle (s'n) j of them,
their(s)
hedzi (dzi- dem on str) hierdie einste ! these very
ones
hedzo (dzi- d em on str) daardie einste I those very
ones
heke (dzi-) c f A fr hek |gate
heli (li-; di- d em on str) hierdie einste | this very
one
helo (li- ; di- d em on str) daardie einste j that very
one
hele (lo k a t j lo c a l) c f A fr hel I hell
hemmbe (dzi-) c f A fr hemp I shirt
henengeo daar there, thither
hetshi (tshi- dem on str) hierdie einste ! this very
one
hetsho (tshi- d em on str) daardie einste i that very
one
-hevhedza fluister [ whisper
he.vi (mi-; n- d em on str) hierdie einste ) these/this
very one(s)
heyo (mi-; n- d em on str) daardie einste I those/
that very one(s)
hezvvi (zwi- d em on str) hierdie einste |these very
ones
hezwo (zwi- d em on str) daardie einste I those
very ones
-hira c f A fr huur i rent, hire
histiri (dzi-) c f E ng geskiedenis : history
-hoda c f E ng bestel ; order (goods)
hodela (dzi-) c f A fr hotel Í hotel
-hoha trek |pull
hoho (vhu-; u- d em on str) daardie einste | that/
those very one(s)
hohu (u- d em on str) hierdie einste |this very one
hokhi (dzi-) c f A fr!E n g hokkie J hockey
hokoko (ma-) dicf \thief
hoku(ku- d em on str) hierdie einste ; this very one
hokwo(ku- dem o n str) daardie einste 1 that very
one
-hola verdien. salaris ontvang I receive salary,
earn
-holedza bespot. uitkoggel I mock, ridicule
-holefhadza verlam, kruppel/lam maak ( cripple,
make lame
-holefhala (intr) lam wees ! be lame
holo (dzi-) c f Eng saal |hall
holodeni (dzi-) c f Eng vakansie holiday; ~ ya
Mvuwo (dzi-) Paasvakansie E aster holiday
holosela (dzi-) c f Eng groothandel I wholesale
holu(lu- d em on str) hierdie einste 1 this very one
holwu(!u- d em on str) daardie einste j that very
one
-homela c f -hoya
-hona c/-khina toesluit I bar. lock (as door)
-hona snork j snore
hone
hone (v oeg w \con j) maar ! but; ( b y iv ( ad v ) daar.
teenwoordig I present
honndo (dzi-) c f A fr steenoond; oond brick­
kiln. oven
-honza vuuropmaak, vuur aansteek kindle light
a fire
hos(i)|ele (dzi-) c f Eng hostel |hostel
ho|he almal, alles. alleen; orals | all, alone;
everywhere
hothe-hothe orals everywhere
-hojola hoes , cough
hovho (shu- d em o n s tr) daardie einste
■those very one(j)
hovhu (vhu- d em v n sir) hierdie einste i this these
very one(s)
-hoya bespot. uitkoggel mock, ridicule
hoyo (mu- d em on str) daardie einste | that very
one
hoyu (mu- d em on str) hierdie einste this very
one
-hudza vergroot ! enlarge, extend
-hudzedza oordrvf. vergroot exaggerate, en­
large. extend
hufha aangesien seeing that
huhulu (adj u-) r/-hulu
hula (u- d em o n s tr) daardie yonder
-hula groei. groot word; gedy grow, attain
maturity; thrive
hulapfu (ad j u-) c f -lapfu
-hulisa laat groot word; eer. respekteer. vercer.
ophemel. verhef ! let grow big; exalt, hon­
our. respect, show respect
-hulu (ad j) groot ! big. large eg muthu muhulu n
groot persoon a big person; vhathu vhahulu
groot mense 1 big people, lito lihulu n groot
oog a big ev e. tshinoni tshihulu n groot vocl
a large bird; mmbwa khulu groot hond(e)
big dog(s); vhusunzi vhuhulu groot miere
large ants
-hulunga pleister plaster
-hulwane (ad j) groot. volwasse. uitgcgroeide.
belangrike big. mature, adult (elder), im­
portant eg muthu muhulwane n belangrike
volwasse persoon an important/adult
(elder) person; vhathu vhahulwane belang-
rike/volwasse mense important adult
(elder) people miri mihulwane volwasse
(uitgegroeide) borne adult (m ature, lull-
grown) trees: mahosi mahulwane belangrike
idzi (dzi- d em on str) hierdie hier 1 these here
idzo (dzi- d em on str) daardie 1 those
ifa (mafa) erfenis inheritance
ija
kapteins | important chiefs; mbudzi khul-
wane uitgegroeide bok(ke) | mature goat(s);
lutsinga luhulwane n belangrike aar | an
important vein
huma omdraai na. terugkeer. agtcruitgaan;
krimp ! turn back, reverse; shrink
-humhela versoek. vra; aansoek doen. pic it
beg. request; ask for. apply (for post); plead
-humbelela vra namens ! beg on behalf of
-humbudza adviseer. wysheid meedeel advise,
impart wisdom
that -humhula onthou. dink oor; oorweeg; inagneem
remember, recollect, think over, consider;
decide by oneself
-humbulela verdink: verbeel i suspect; imagine
-humisa terugbesorg return something
-humpa -bumpa mis ( n teiken) I miss (a target)
-hunga vasmaak. op Ivn steck tie up. (eg goats)
-hungulula losmaak (diere) untie (animals)
huno (u- dem on str) hierdie hier naby this here
nearby
hunwe ((a d j u-) cf -nwe; (byte ad v ) elders
elsewhere: ~ na oral(s). waar ook al !
anywhere
huthihi (adj) c f -Ihihi
-huvha hlaf ! bark
-huvhadza wond. seermaak. beseer: benadcel.
beskadig. kwaad aandocn wound, hurt, in­
jure. harm
-huvhala seerkry. beseer word be injured, get
injured
-huvhelwa gepik/gebyt word (deur slang) be
bitten (hv snake)
-huwelela roep. hard roep na call, shout
-hwahwamala krimp shrink
-hwala dra. aandra. vernier; ontvoer carry:
transport: abduct
hwaya krap scratch
-hwelela aankla ! lay a charge
-hwenya (link strip walk briskly
-hwesa optel oplig op lift onto: — mulandu
beskuldig . accuse
hweta (vho-) </ Eng kelner waiter
-hwetekana krimp shrink
hwii! ideol ran doodstil wees ideoph of living
absolutely quiet
-hwivha land skoonmaak: gras sny (met sekel)
clear (land): cut grass (with sickle)
I
ii! ja! yes!
iina! ina! (tussenw interj ) |<i. werklik yes. trul\
ila (mi-; n- d em on str) docrdic yonder
21
 m kafanu
ili (II-; di- d em o n sir) hierdie hier ; this here
ilo (li-; di- d em o n str) daardie j that
-ila tahoe wees J be taboo
-ima opstaan, gaan staan; stop ! stand up (on
one's feet); stop
-imba sing ] sing
-ime(le)la wag vir; verteenwoordig; (saak)verdc-
dig; simpatie gaan betoon aan bedroefdes
wait upon; represent; defend (a case); pay
visit of condolence to bereaved person
-imisa oplig, stuanmaak; rem. stop, opskort
place upright, cause to stand; stop, brake;
suspend
-imiswa verdaag ' adjourn
ino/Jino (mano) tand [ tooth
India Indie India
-inga byvoeg 1 supplement
-ingamela inspekteer j inspect
inu (mi-; n- d em o n s tr) hierdic hicr naby ! these
this here nearby
inwi {selfsi i’rnr Í ah s p r o n ) jy/julle you
iiiwe (a d j n-) c f ■hwe
ipfi (maipfi) woord; stem; term (in taal) I voice;
word; term (in language)
IQ (dzi-) c f E n g intelligensiekwosient I intelli­
gence quotient
-ka pluk (blomme. vrugtc); water skep pick
fruit; pluck flowers; draw water
-kadzinga -hadzinga bak. braai (in houer) 1 roast
(in container)
-kaidza teregwys: uitskel. berispe. waarsku re­
buke; scold, reprimand, warn
-kakamela hakkel stutter, stammer
-kakarika -kakatika worstel; rondskarrel. baie
besig wees struggle: hurry to and fro
-kala c f A ir 'skua! wceg weigh
-kalaha oud word (m an) age: grow old (men
only)
kale (bi n a</\) lank geledc long ago
kamara (dzi-) c f A fr kamer 1 room
-kamba dronk maak intoxicate
-kambisa dronk maak intoxicate someone
-kambiwa dronk wees be drunk
-kambwa dronk besopc wees drunk (to be
drunk)
-kana ( m iv vb) oes harvest, reap
kana ( b y if a d v ) c f luna
kana (v oeg w 1 con /) of or, whether
-kana-kana huiwer. in twyfel wees hesitate, be
in doubt
-kanda stenig; kap (met hamer) i stone; hammer
-ira noem, benoem, naam gee i name
iri (dzi-) c f A fr uur hour
-isa stuur; laat gaan: aflewer. neem na; lei I take
to. deliver; send; lead
-isedza aflewer deliver (goods)
isha (maisha) mecr , lake
ishaho volgende jaar next year
itali (l oegn con j) tog after all
ito/lito (mat») oog; visicr eve; sight (of firearm)
-ita doe it. maak. vervaardig do. make, manu­
facture
-itea moontlik uitvoerbaar wees I be possible/
feasible
-itesa oordocn 1overdo
-itisa aanleiding gee tot. veroorsaak ! cause
itshi (tshi- d em o n str) hierdie hier this here
itsho (tshi- d em o n s tr) daardie I that
-itulula losmaak (eg knoop) undo
iwe jy 1 you
ivi (mi-; n- dem on str) hierdie hier i thesc/this
here
iyo (mi-; n- d em on str) daardie ! those/that
iztvi (zwi- dem on str) hierdie hicr j these here
izwo (zwi- d em o n str) daardie |those
izwo! (tu ssen tv interj) nou!. dan!, dus1 now
then!, thus!
-kandekanva stukkend kap met hamer i hammer
to pieces
-kandisa c f -gandisa
-kanda trap : step on trample, tread
-kanga braai roast over open fire
-kanganyisa verwar puzzle, baffle
-kanuka (ver)wonder; verbaas verras wees
wonder; marvel at
-kanukana aangrens border on
-kanukisa verbaas. verras surprise
kan/hi (hvu ad\ ) dikwels. gewoonlik often,
usually
-kanzwa m eedcel. declagtig maak: voed im­
part: feed
kaiiwe (by w 1 ad v ) eenmaal . once
Kapa cf A fr Kaapprovinsie i Cape Province
kaputeni (vho-) c f A fr kaptein captain
kararu (byw \ad v) c/luraru driemaal \thrice
-karusa wakkermaak. wek (a)rouse. wake from
sleep
-karuwa opskrik. wakkerskrik. wakker wees;
opstaan (uit slaap) awaken, arise (from
sleep), be awake
-kaswa oplek (soos hond) ' lap up (as dog)
katanu c/lutanu
katekasasi
katekasasi (dzi-) c f A fr kntkisasie 1 catechism
katekisima (dzi-) c f Eng kategismus ' catechism
(publication)
kathihi gelyktydig, eenmaal simultaneously,
once; r/lulhihi
-kavha neerstryk land (soos vliegtuig/voël) I land
(like plane/bird)
•kavhanga bedink, versin i devise
kavhili r/ luvhili
-kegula oud word (vrou) ' age (woman)
kereke (dzi-) c f A fr kerk : church
kha (b y >> ek sten sie í ad v ext) op. na. by 1 on. to.
at
khaba (d z i-) skaapram ram. male sheep
-khada handgee ! shake h.inds
kha d i [net beveslig ' p ositiv e on ly ) nog ' s till
-kh ada dryf. aanjaag/aandryi (eg beestc) drive
(eg cattle)
-khadela injaag : drive into
khadi (dzi-) spnngtou skipping rope
khadzimutavha (dzi-) springhaas i springhare
khagala (b\w ; ad v ) in die openbaar. (buiten-
kant) |in public (outside)
khaidzo (dzi-) waarskuwing warning
-khakha verbrou. fouteer. sondig. oortree.
skend \ err. make mistake, do wrong, sin;
trespass, violate
khakhathi (dzi-) probleem. moeilikheid; gc-
woel. aktiwiteit; oproer trouble, problem;
bustle, activity; uproar
-khakhea verkeerd wees be wrong
-khakhedza in hock dryf. op heterdaad betrap
drive into a corner, catch red-handed
-khakhela aanstoot gee. benadeel; oortree. mis-
dryf i give offence, wrong a person
khakhelo (dzi-) oortreding. misdryf. aanstoot
offence
-khakhisa mislei i mislead
-khakhisea mislei wees ! be misled
khakho (dzi-) fout. vergissing error, mistake
-khakhulula hervorm. regmaak verbetcr
form. improve, correct, put right
khakhululo (dzi-) reformasie. hervorming. ver-
betering 1 reform, improvement, reform a­
tion. correction
khalenda c/khalenda
khaladzi (dzi-) suster van manlike persoon;
broer van vroulike persoon sister of male
person; brother of female person
khalafhasi (dzi-) laagtoon low tone
khalantha (dzi-) hoogtoon high tone
khalendakhalenda (dzi-) c f A fr almanak. ka-
lender 1 calendar
khali (dzi-) kleipot (vir kook) earthenware pot
(for cooking)
khalo (dzi-) aksent. klem: toon(hoogte) 5 accent:
tone, pitch (in music)
khavhiso
khamba (dzi-) bergskilpad l mountain tortoise
khambana (dzi-) snuifdosic : snulf-box
khamelo (dzi-) (mclk)emmer (milk)pail
khamera (dzi-) c f Eng kamera camera
khano (dzi-) oes I harvest
khana (dzi-) hors I chest
khandela (nia-) c f Eng kers , candle
khandiso (dzi-) dnik. uilgawc. pers I print, press
khanda c f lukanda
k h a n d o c f vhukando
khanedzano (dzi-) debat debate
khanedzo (dzi-) ontkenning denial
khanga (dzi-) tarentaal guineafowl
khangala cj khagala
khangala (dzi-) giltige slang venomous snake
khanganeo (dzi-) ellende. kwclling nood dis­
tress
khanganyiso (dzi-) verwarring puzzle
khangwa (dzi-) vergeetagtigheid forgetfulness
khangwelo (dzi-) vergifnis forgiveness
khani (dzi-) argument argument: (m e 1 vh)
dzhia -- debattecr debate
khani? (kha mini?) waarin ’ . waarop'’ in what ’ ,
on what
khanthini (dzi-) cl A fr kanticn (drinkplek) can ­
teen
•khantsela cf Eng kansellcer (in rekenkundc)
cancel (in arithmetic)
-khanya i f -pensa
khanyisavhaiiwe (vho-) redder rescuer
khaphethe (dzi-) c f Eng mat carpet (woven)
khaphu (dzi-) c f Eng koppie. trofee (beker)
cup (drinking), trophy (cup)
khaphuthendeleki (dzi-) wisseltrofee (lloating
trophy)
-kharamedza stool ( n persoon) push (a per
so n)
-khatha slol. verdik coagulate
khathulo t dzi-) uilspraak beslissing: oordeel
vonms : sentence, judgement; verdict
re­ -khathutshela genade betoon. ontferm oor
h.tve mercy upon, pity
khathutshelo (slegs k l n- cl n- on ly ) genade
ontferming medclye I mercy, pity
-khaukana in stukke breek (soos n lyn): n eindc
maak aan break to pieces (as with a rope)
make an end to
-khaula afbreek (soos lyn); afkorl. eindc maak
aan n saak; in die ban doen break off (as a
rop e); abbreviate: make an end to an affair:
excommunicate
-khauledza kortpad sleek: einde maak aan
make an end to; take short cut
khauln (dzi-) afkortiilg abbreviation
-khavhisa versier. dekorcer decorate
khavhishi (dzi-) c f Eng kool cabbage
khavhiso (dzi ) versiering decoration
23
khavho
khavho (dzi-) skeplepd (vir bier) I ladle (for
beer)
khavhu (dzi-) vlam |flame
khedzi (dzi-) sak I bag, sack
kheisi (dzi-) c f Eng kassie |case
khekhe (dzi-) c / Eng koek [ cake
-khelusa laat afdwaal |coax away
-kheluwa afdwaal, terugval (kerklik) j deviate,
desert (one's church)
khemisi (dzi-) c f Eng apteek ) chemist
khemisitiri (k l I cl n-1 c f E ng chemie, skeikunde
chemistry
khere/kheri (dzi-) c f A fr kerrie j curry
-kherefa c f E ng 'care o f adresseer j put on ad­
dress
kherefo (dzi-) c f E ng 'care o f adress | address
(of letter)
kheri (dzi-) ( / khtre
kherotse (dzi-) c f E n g geelwortel I carrot
-khesha c f E ng 'cash' wissei |draw (cheque)
kheshe (dzi-) c f E ng kontant ! cash
-khetha kies, verkies, uitsoek, stem I elect,
choose, select, vote; isolate
-khethekanya skei, verdeel ! separate
khethekanyo (dzi-) afdeling. skeiding, verdeling.
gedeelte, isolasie | section, separation, iso­
lation
khetho (dzi-) keusc, stem; verkiesing |selection,
vote; election
-khethwa (ad j mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-, en s J
etc ) heilige |sacred, holy
khezwil? (tussenw interj) verbaasde onsteltenis
|surprised annoyance
khii/khivi (dzi-) c f E ng sleutel key
khilogramu (dzi-) c f E ng kilogram j kilogram
khilolitha (dzi-) c f Eng kiloliter ) kilolitre
khilomitha (dzi-) c f E n g kilometer ! kilometre
-khina sluit /lock
-khinulula oopsluit \unlock
khirikhethe (dzi-) c f Eng krieket j cricket (game)
Kh(i)risimusi c/Khushumusi
khirayoni (dzi-) c f Eng kleurkryt, tekenkryt
crayon
-khisa c f E ng soen 1 kiss
khisi (dzi-) c f E n g soen Í kiss
-khiya c f -khina sluit lock
khivi c/khii
-khiyuiula oopsluit 1 unlock
khohvu (dzi-) pampoenpulp ! pulp of cooked
pumpkin
-khoda eer, prys |praise
khofhe (dzi-) slaap ) sleep
khofheni in die gesig, gesig |face, in/on the face
khohe c/lukhohe
-khokha ophoop I heap up. pile up
-khokhekhana (in tr) opgehoop wees j be piled
up
24
khotsi
-khokhekanya (tr) ophoop (baie dtnge opme-
kaar) | pile up (many things on top of one
another)
khokho (dzi-) (h h ) c f Eng kakao j cocoa
khokho (dzi-) (//) hoop (klippe, ens) heap
(stones, etc)
khokhokho! ideof van klop aan dcur I ideoph of
knocking at door
khokhonya (nw j n) (dzi-) houtkapper (voël)
woodpecker
-khokhonya (ww j vb) klop j knock at
kholedzo (dzi-) bespotting mockery
kholidzhi/kholishi (dzi-) c f E ng kollege |college
kholodiringi (dzi-) c f Eng 'cooldrin k' koeldrank
soft (cold)drink
kholomo (dzi-) bees; koei I head of cattle; cow;
beast
khoma (dzi-) c f Eng komma i comma
khomba (dzi-) hubare jongmeisie ! girl of mar­
riageable age
khombe (dzi-) oujongkêrel [ unmarried man ie
bachelor
khombetshedzo (dzi-) aandrang |insistance
khonibisi (dzi-) c f E ng ingemaakte vleis ' canned
meat-, corned beef
khombo (dzi-) gevaar; ramp; ongeluk misfor­
tune, danger; accident
khombole (dzi-) fluit (met lip en tande) I whistle
(by lip and teeth)
khondelo (dzi-) weerstand van liggaam teen
siekte 1 resistance of body against disease
khono (dzi-) sleutel j key
-khona c f Eng corner' draai maak |take a turn
khonani (dzi-) vriend |friend
khondo (dzi-) agterdeel (dier) |rump
khone (dzi-) c f E ng hoek I corner
khongoni (dzi-) wildebees Í wildebeest
khonkhela (dzi-) beton I concrete
khonkhirithi (dzi-) c f Eng beton ! concrete
khonwali (dzi-) tikmasjien ! typewriter
khonwalo (k l \cl n-) tikskrif! typewriting
khophi (dzi-) c f E ng afskrif, kopié I copy
khoro (dzi-) poort/ingang na stat; vergaderplek
vir mans; raad, hof gateway/entrance to
village; meeting place for men; council, court
khorosa c f E ng kruis fn tjek) i cross (a cheque)
khosi (dzi- mahosi) kaptein, koning(in) \ chief,
king, queen
khoso (dzi-) c f E ng kursus ! course (of instruc­
tion)
khosikhulu (dzi-) opperhoof |paramount chief
khothe (dzi-) c f Eng hof, geregshof i court
khothe (u nwa ~ ) verdrink I drown
khothesheni (dzi-) c f Eng aanhaling J quotation
khotho (dzi-) reunhond |male dog
khothoni (dzi-) tronk |jail
khotsi (vho-) vader |father
khotsimuhulu
khotsitmihulu (vho-) oom (vader sc ouer broer)
uncle (father's elder brother)
khotsimunene (vho-) oom (vader se jonger
broer) uncle (father's younger brother)
khoudu (dzi-) c f Eng kode 1 code: ~ ya poswo
boswo (dzi-) poskode postal code
-khoutha c f Eng aanhaal ! quote
khovhe (dzi-) vis , fish
khovhekanyo (dzi-) verdeling. uitdeling distri­
bution
Khristo c f Eng Christus Christ
Khubvumedzi September I September
khuda (dzi-) hoek corner
khudano (dzi-) botsing j clash, collision, bump
khudavhavha c/lukudavhavha
-khuda beskut shelter, shield
khufhi (dzi-) bol. knol tuber
khuhu (dzi-) hoender fowl
khuhumulambo (dzi-) waterhoender 1 waterfowl
-khukhula laat struikel. verlei |cause to stumble,
lead astray (fig )
-khukhulea verlei wees (fig ) 1 be misled, be led
astray (fig)
-khukhulisa laat struikel. verlei (fig) J cause to
stumble; lead astray (fig)
-khukhulwa struikel oor, verlei word (fig ), laat
struikel cause to stumble, stumble over; be
led astray (fig)
khukhwana (dzi-) kuiken 1 chicken; c f luku-
kwana
khulane (dzi-) gerf 5 sheaf
khuleanungo (k l cl n-, ab slr) uitputting i ex­
haustion
khuli (dzi-) (h h ) mis. mistige weer, misnewel Í
fog. vapour, mist
khuli (dzi-) (II) heupgewng i thigh joint
khuliso (dzi-) respek, eer, agting i respect, hon­
our
khulu (a d j n- dzin-) c f -hulu
khulunoni (dzi-) troon I throne
khulwane (a d j n- dzin-) c/-hulwane
khumba (dzi-) slak; skulp I snail; shell (of snail)
khumbelo (dzi-) applikasie, aansoek (ora betrek
king); versoek i application (for post); re­
quest
khumbi c/lukumbi
khumbudzo (dzi-) herinnering, advies; aanma-
ning |advice; reminder; remembrance
khumbulelo (dzi-) verbeelding |imagination
khundu (dzi-) middellyf, heup : hip. waist
khungulu (dzi-) bol, sfeer (ronde voorwerp)
sphere
khuni (dzi-) hout, vuurmaakhout wood, fire­
wood; c f luhuni
-khunveledza uitvoer, vervul, volbring | ac­
complish
khunyeledzo (dzi-) uitvoering, voltooiing i ac-
25
kolonele
complishment
-khunvelela (inlr) vcrgader. versamel, byeen-
kom l gather, assemble
khunyeleli (dzi-) vergadering, byeenkoms (by
hoofman) |assembly, meeting, gathering (at
chief)
khunzi (dzi-) baasspeler. bullebak. belhamel.
voorbok |bully, ringleader
khunzikhunzi (dzi-) rivierwal j river-bank
khura (nw ! n) c f luhura
-khura (ww | vb) bewe (van koue, vrees); ont-
bied. byeenroep; gelykmaak (skraap) i shi-
ver/tremble (of cold, fear); summon; level (a
surface like road)
khurukhuru (dzi-) loerie I lourie (purple
crested)
-khurumula afhaal/oopmaak (bedekking) i un­
cover
khushini (dzi-) c f Eng kussing (stoel) ! cushion
Khushumusi (dzi-) c f E ng Kersfees j Christmas
-khuthadza troos; paai. kalmeer Sappease, con­
sole, pacify
khuthadzo (dzi-) vertroosting, troos; paaiery !
appeasement, consolation
khuvhangano (dzi-) vergadering , meeting
khuvhanganyo (dzi-) versameling, insameling,
samestelling ! collection, compilation
khwairi (dzi-) c f E ng koor |choir
khwali (dzi-) patrys j partridge
khwanda (dzi-) hoef I hoof
-khwatha sterk/stewig wees; vet wees; hard wees
(hout) ! be strong/firm; be powerful; be fat;
be hard (wood)
-khwathisa versterk; bevestig, bekragtig. aan-
moedig, aandring, beklemtoon, verseker |
emphasize, strengthen, assure, confirm, ac­
centuate, encourage, insist
khwathisedzo (dzi-) bevestiging, goedkeuring |
confirmation
khwatha (dzi-) beuel, trompet bugle, trumpet
khwea c/lukwea
khwine beter j better
-khwinisa verbeter. wysig ; improve, amend
kilasi/kilasi (dzi-) c f A fr/E n g klas i class
kilasirumu/kilasirumu (dzi-) klaskamer class­
room
kilatshi (dzi-) c f E ng koppelaar ! clutch
kilabu (dzi-) c f E ng klub j club
kiliniki/kliniki (dzi-) c f E ng klintek i clinic
-kima c f E ng knoei. planne beraam I scheme
kofi c f gofhi
-kokodza trek, aantrek |pull, draw, haul, attract
-kokota uitskraap (aanbrandsel uit pot) |scrape
out crusts/last bits of food from pot/spoon
-kokovha kruip \crawl
-koloda c f A fr 'skuld' skuld ! owe
kolonele(vho-) c f A fr kolonel |colonel
-kombama
-kombama krom wees (eg paal) |be crooked (eg
pole)
-kombamisa krom maak, buig I make crooked,
bend
-kombetshedza verplig, dwing, forseer, aan-
spoor, aandring |force, compel, insist, urge
-kombodza verblind |blind
-kombodzala verblind word |be blinded
komiki (dzi-) c f A fr 'kom m etjie' koppie |cup
-kona kan; in staat/geskik/bekwaam wees, be-
meester, regkom, slaag j be able to, be cap­
able, manage, succeed, master
-konadzea moontlik wees [ be possible
-konana omgang hê; vriende wees, bevriend
wees j associate with; be friends
-konda moeilik wees, swaar wees be hard/diffi-
cult
-kondelela verduur. volhard, aanhou, uithou.
verdra, trotseer ) persevere, tolerate, brave
-konea moontlik/uitvoerbaar wees j be possible/
feasible
konforomasi (dzi-) c f A fr 'kon fin n asie' bevesti-
ging in kerk, aanneming (afiegging van ge-
Ioofsbelydenis) |confirmation
kongongo! ideof van baie donker wees 1 ideoph
of being very dark
-koniwa reggekry word |be possible to be done
-konou (-konau) (hulpw w \aux vb) slaag om te
doen |manage to do
kontiraka (dzi-) c f A fr kontrak |contract; -ita
kontrakteer |contract
-konyola breek (kryt/stok) |break (chalk/stick)
-kopa c f Eng transkribeer, oorskryf \transcribe,
copy
kopi (dzi-) (h h ) c f A fr koppie \cup
koporala (vho-) c f A fr korporaal \corporal
-koreka c f E ng 'correct' merk. nasien (eksa-
menskrifte, ens) j mark, correct (examina­
tion scripts, etc)
-korola c f A fr aanlê, korrel |aim
-koropa c f A fr skrop |scrub
-kotama buk, krom wees; kniel |bend forward,
stoop; kneel
kotara (dzi-) c f E ng kwartaal, termyn | quarter
(in time), term
kotishi (dzi-) sylyn, syspoor |siding
•kovha uitdeel |divide, allot
-kovhekanya uitdeel, verdeel |distribute
-kovhela ondergaan |set (sun)
-khovelana verdeel onder mekaar ! divide among
each other
-kovhola kop beseer met klipgooi J injure head
by throwing stone
-kuga(na) bots, stamp teen | clash, collide,
bump against
-ku^edza aanhits, opstook I abet
kudala (a d j) c f ■dala
26
kuno
kudambo (zwi-) riviertjie |rivulet
kudambwana (zwi-) spruit, riviertjie | runnel,
rivulet
kudenya (ad j) c f -denya
kuduna (zwi-) kwaal, siekte ! ailment
-kudzela eiers lê I lay eggs
kuhulu (ad j) c f -hulu
kuhulwane (ad j) c f -hulwane
kuitele (zwi-) manier van doen, prosedure I way
of doing; procedure
kukalana (zwi-) klein kleipotjie |small clay pot
-kukumedza aanhits, aanspoor, opstook I insti­
gate, incite, urge
-kukumusa n ballon opblaas |inflate a balloon
-kukumuwa opswel I swell up
-kukuna knibbel, Jtene kou |knibble, gnaw
ku|a (ku- d em on str) doerdie j yonder
-kula uittrek (tand, bylsteei, ens) I extract
(tooth), pull out (as axe handle)
kulala (ad j) c/-lala
kulapfu (a d j) c f -lapfu
kule (by w \ad v ) ver |far
-kulukusha uitspoel (mond) I rinse (mouth)
-kulumedza aanhits j incite, urge
-kuma bulk, brul |bellow
-kumba versamel met hande, heeltemal weg-
neem, soos wegspoel deur rivier j gather with
hands, take/wash away completely as by
river
-kumbela versamel vir |collect for
-kumedza sluimer, dut, aan slaap raak; vaak
wees; oorhandig, neerlê, abdikeer \slumber,
doze, drop off to sleep; be sleepy; hand over,
abdicate
kunu (ad j) c f -nu
-kunama oorhel, kantel, skuins staan I incline,
tilt
-kunamisa kantel |tilt
-kunda wen, te bowe kom, oorwin, verslaan,
oorweldig, oorrompel |win, overcome, con­
quer, defeat
-kundwa verloor (wedstryd); faal om te doen
lose (match); fail to do
-kunga verlei; aanlok, aantrek (skoonheid) ! en­
tice; attract (beauty)
kungafha (ad j) c/-ngafha
kungafhala (a d j) c f -ngafhala
kungafhani? (a d j) c f -ngafhani?
kungafhano (ad j) c f -ngafhano
kungafho (ad j) c/-ngafho
-kungulusa (tr) afrol (teen helling) j roll down
(slope)
-kunguluwa (intr) afrol (teen helling) I roll down
(slope)
kunko (zwi-) klein potjie |small pot
kuno (ku- dem on str) hierdie hier naby j this here
nearby
kuhwe
kuiiwe (ad j) c f -nwe
-kupa grondvloer vasslaan pound a mud floor
kupali (zwi-) partikel. deeltjie particle
kupeletele (g een mi n o p i) spelling j spelling
kupfufhi (a d j) r / pfufhi
kupida (zwi-) partikel. deeltjie particle
kurema (ad j) c f -rema
-kurufulula c/ A fr s k r o e f losskroef ' unscrew
kusekene (ad j) c f -sekene
kusetha (ad j) c f -setha
kuswa (adj) c f -swa
kutuku (ad j) c f -tuku
kuthihi (ad j) c f -thihi
kutshena (adj) cf-tshena
kutswu (ad j) c f -tswu
kutswuku (ad j) c f -tswuku
-kuvha n lap was. wasgoed was. klaar raak van
vrugte van boom af j wash (as clothes); get­
ting finished of last fruit
kuvhande (zwi-) baanblad i pitch (on cricket
field)
-kuvhangana (intr) vergader. saamkom, byeen
kom, byeenbring I gather, collect, assemble
-kuvhanganya (Ir) bvmekaarmaak. saamstel.
vergader, stapel. ophoop, kollekteer j col­
lect. gather, assemble, pile, heap up
-kuvhatedza omhels i embrace
kuvhi (ad j) c f -vhi
kuvhisi (ad j) c/-vhisi
kuvhumbele (zwi-) bou 1 build
kuvhuya (ad j) c/-vhuva
-kuya maal (op klip) ! grind (on stone)
kwadzo (p oss) van hulle. hulle (s'n) \ of them.
their(s)
kwaho (p oss) daarvan, sy (haar), van hulle,
hulle (s’n) ! of it, thereof, its; of them.
their(s)
kwakwo (p oss) daarvan, sy (haar) | of it,
thereof, its
[a eet I eat
adzo (p o s s ) van hulle, hulle (s’n) | of them,
their(s)
aho (p oss) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s’n) |of it, thereof, its; of them, theirfs)
aiburari (dzi-) c f Eng biblioteek |library
faisa c f A fr 'laai' oplaai |load
(aisulula aflaai, afpak |unload
jakwo (p o ss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
lajo (p oss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof, its
Jalwo (p o s s ) daarvan, sy (haar) |of it, thereof, its
lanu (p o ss) van julle, julle (s’n) |of you, your(s)
27
lavhudi
kwalo (p oss) daarvan. sy (haar) : of it. thereof,
its
kwalwo (p oss) daarvan, sv (haar) , of it. thereof,
its
-kwama aanraak j touch (lightly)
kwanu (p oss) van tulle, julle (s'n) of you.
your(s)
kwana (zwana) kindjie ■small child
kwanga ( p o s s ) van my. mv(ne) j of me. mv.
mine
kwao (p oss) van hulle. hulle (s'n). daarvan of
them, their(s); its
kwashu ( p o s s ) van ons. ons (s'n) 1 of us. our(s)
-kwata c f A fr kwaad word/wees ; be/become
cross
kwatsho (p oss) daarvan. sy (haar) of it.
thereof, its
-kwatula iets wat styf vassit afstroop (eg has.
seël) Í strip something that is firmly fixed (eg
bark, stamp)
kwau (p oss) van jou, jou(ne) j of you. your(s)
kwavho (p oss) van hulle. hulle (s'n) of them.
their(s)
kwavhudi (k w a lif p o s s ! p o s s q u a lif) goeie |
good, nice eg kwana kwavhudi n goeie kin­
djie |a nice little child
kwawe (p oss) van horn, sy(ne); (van) haar, hare
[ of him, his; of her, her(s)
kwawo (p oss) daarvan. sy (haar) 1 of it. its.
thereof
kwayo (p oss) daarvan sy (haar); van hulle. hulle
(s'n) I of it, thereof, its; of them, their(s)
Kwazulu Kwazulu j Kwazulu
kwazwo (p oss) van hulle, hulle (s'n) ; of them,
their(s)
-kweta krap |scratch
kwothe (kw an ta \ q u an ta) almal, alles; alleen;
die hele |all; alone; the whole
langa (p oss) van my. my(ne) |of me, my, mine
|ao (p oss) van hulle, hulle (s’n), daarvan | of
them, their(s), its
Lara November |November
lashu (p o ss) van ons, ons (s'n) ] of us, our(s)
latsho (p oss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
lau ( p o s s ) van jou, jou(ne) |of you, your(s)
lavho (p oss) van hulle, hulle (s’n) | of them,
their(s)
lavhutji (k w a lif p o s s \p o s s q u a lif) goeie | good,
nice eg ^uvha lavhudi ’n goeie dag | a nice
day
Vavhuna
Favhuna Donderdag j Thursday
^avhuraru Woensdag j Wednesday
kavhujanu Vrydag |Friday
Lavhuvhili Dinsdag ! Tuesday
lawe (p oss) van hom, sy. syne; van haar, haar.
hare |of him. his; of her, her(s)
lawo (p oss) daarvan. sy (haar) of it, thereof, its
lavo (p o ss) daarvan, sy (haar): van hulle. hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
Jazwo (p o s s ) van hulle. hulle (s'n) | of them,
their(s)
-lea eetbaar wees |be edible
ledere (ma-) c f A fr letter |letter of alphabet
legere (ma-) c f A fr lekker(goed) |sweet
-Jela iemand se deel eet j eat somebody's share
leri (dzi-) (II) c f A fr leer |ladder
leri (ma-) (II) c f A fr luier. babadoek j napkin
-Jesa ooreet |overeat (oneself)
levhe|hirii (dzi-) c f E ng latrine ) lavatory, latrine
jiafukhada (ma-) c f A fr avokado ! avocado
liambele (ma-) idioom. idiomatiese uitdrukkmg I
idiom, idiomatic expression
jianga (ma-) aasvoël [ vulture
lihodetshelo (ma-) duik. deuk i dent
libu (ma-) perdeby j wasp
libulafhethu (ma-) lokatief; locative
libulazwithihi (ma-) sinoniem j synonym
lidadzisi (ma-) bvwoord 1 adverb
lidala (ad j) c f -dala
lidenya (ad j) c f -denya
lidyavhathu (ma-) kannibaal i cannibal
lifanyamuthu (ma-) personifikasie personifica­
tion
lifanyisi (ma-) vergelvking 5 simile
lifhambanyi (ma-) teenoorgestelde opposite
jifhasi (ma-) wéreld, aarde 1world, earth
lifhata (ma-) tweeling twin
lifurannda (ma-) grenadellavrug grenadilla
fruit
liga (ma-) tree, skrede; stadium Í pace; stage
Hgero (ma-) c f mugero
Ligwa Vaalrivier Vaal River
lihaha (ma-) liggaamshare (menslik) human
hair on body
lihamakholomo (ma-) witreier, bosluisvoel ; cat­
tle-egret
lihanisi (ma-) c f E ng tuig, harnas harness
Jihevudzi (ma-) ashes asbestos
lihoro (ma-) politieke party : political party
lihulu (ad j) c f -hulu
lihulwane (ad j) c/-hulwane
lihwarahwara (ma-) skurk, skelm rogue
liidioma (ma-) c f A fr! E ng idioom idiom
Liisimane (ma-) c f Eng Engelsman Englishman
liiti (ma-) werkwoord verb
liitilitaluli (ma-) werkwoordrelaticf verbal rela-
tive
28
lisala vhukuma
liivha (ma-) duif |dove
likhathulambilu (ma-) tragedie 1 tragedy
likhavha (ma-) kapmes, hakmes |matchet
likhuwa (ma-) witmens I White man; European
likonyotsheli (ma-) stomp (van tand) |stump (of
tooth)
likumedzwa (ma-) voorstel, mosie ! proposal,
motion
lija (li-; ^i- dem on str) doerdie \yonder
lila (mala) ingewande |great intestine
lilakhanthana (ma-) toiing, flenter |tatter
lilala (adj) c f -lala
lilapfu (ad j) c f -lapfu
lilema (ma-) kannibaal |cannibal
lilidzavhana (ma-) boskraai trumpeter hornbill
lilinga (ma-) wiel ■wheel
liluvha/dzuvha (maluvha) blommetjie; bloeisel |
small flower, blossom
limaga (ma-) c f A fr 'm aak' fabriek factory
limudi (ma-) c f Eng wyse. modus J mood; — la
tsumbo indikatiefmodus i indicative mood;
~ la thendelo subjunktiefmodus subjunc­
tive mood; —lilaeli; imperatiefmodus ; im­
perative mood; ~tshitevheli: partisipiale
modus (situatiefmodus) ! participial mood
bno c f ino
linu (ad j) c f -nu
linulakhovhe (ma-) reier heron
lingafha (ad j) c f -ngafha
lingafhala (a d j) c f -ngafhala
lingafhani? (adj) c f -ngafhani?
lingafhano? (adj) c f -ngafhano?
Jingafho (ad j) c f -ngafho
lingavha (ma-) pakdier i pack-animal
lingwende (ma-) muntstuk (silwer) i coin (silver)
linngo (ma-) c f A fr mango |mango
lino (li-; di- d em on str) hierdie hier nabv j this
here nearby
linvanyu (ma-) ideofoon 1 ideophone
linzani (ad j) c f -nzani?
[iiiwalo (ma-) dokument. geskrif document,
writing
liiiwe (ad j) c f -iiwe
liovhelwa (ma-) ooievaar, sprinkaanvocl stork
lipfanisi (ma-) konkord. skakel concord
lipfufhi (ad j) c f -pfufhi
lipongoro (ma-) hek se dwarspaal pole to bar a
gateway
lirangadzeu (ma-) voorkiestand pre-molar
lirema (ad j) c f -rema
lisa voer. voed, laat cet 1 feed, cause to eat
lisala (ma-) voornaamwoord pronoun
lisalambalo (ma-) kwantitatiewe \nw quantita­
tive pronoun
lisala vhukuma (ma-) selfstandige vnw i absolute
Jisala vhushaka
pronoun
Jisala vhushaka ( m a ) relatiewe vnvv relative
pronoun
jisasaladzi c f litalazaza (ma-) Itgstraal |ray
lisekene (ad j) c f -sekene
lisetha (ma-) (mv I n) silwergeld ! silver coin
lisetha (adj) c f -setha
lisumbi (ma-) demonstratief demonstrative
lisunzi (ma-) taamlike groot mier | fairly large
ant
Jiswa (ad j) c f -swa
liswole (ma-) c f A fr soldaat ! soldier
JisHiihana (ma-) jongman i young man
Utaylulu (ma-) hemel l heaven
litalazaza (ma-) ligstraal. sonstraal sunbeam,
ray of light
litaluli (ma-) adjektief 1 adjective
litanganvi (ma-) voegwoord j conjunction
[itatiwa (ma-) toneelstuk play
lito c f ito
lituku (ad j) c f -tuku
litete (ad j) c f -tete
litherorisi (ma-) c f Eng terroris ' terrorist
lithihi (ad j) </-thihi
lithumbu (ma-) binneband i tube
[itikedzi (ma-) hulpwcrkwoord auxiliary defi­
cient verb
litshena (a d j) c f -tshena
litshudeni (ma-) student student
I
labi (ma-) c f A fr lap. materiaal. dock, kle-
dingstof cloth, rag. material
-ladza laat gaan slaap put to bed
-iaedza rigting aanwys; boodskap gcc: verwys
direct a person, give a message: refer
-laela instruksies gcc. opdrag gee (veral laaste
vvense uitspreek); voorskryf; totsiens sc in­
struct (as on leaving or before one's death);
direct: say goodbye
-lafha behandel medies ' treat with medicine
lagane (ma-) c f A fr laken sheet
laisentsi (dzi-) c f Eng lisensic licence
•lakatedza rondstrooi litter
-lala ( uw vb) gaan Ic; slaap lie down; sleep
-lala (ad j) oud old eg muthu mulala ou persoon
old person, vhathu vhalala ou niense old
people: mudi mulala ou stat old village:
midi milala ou statte : old villages: gungwa
lilala ou boot old boat: magungwa malala
ou bote 1 old boats; tshithu tshilala ou ding
old thing: zwienda zwilala ou skoene old
shoes. thovho ndala ou mat(te) i old mat(s)
lufhanga lulala ou mes : old knile
29
-lapfu
litswu (a d j) c f -tswu
litswuku (ad j) c/-tswuku
livhadzi (ma-) merk. litteken scar
livhanda cf tshivhanda
livhanga (ma-) mededinger , rival
livhele (ma-) mielieplant I mealic plant
livhi (adj) c/-vhi
livhida (ma-) graf 1 tomb, grave
livhisi (ad j) c/-vhisi
livhoda/voda (mavhoda) kalf I calve
livhudzisi (ma-) vraagwoord , interrogative
livhumbi (ma-) partikel (in gramm): vormele-
ment. morfeem I formative, morpheme; par­
ticle (in grammar)
livhungu (ma-) grenadellavrug Í grenadilla fruit
Livhuru (ma-) Boer (onaangename betekenis) !
Boer (less pleasing connotation)
livhuva (ad j) c f -vhuya
livi (dzi-) c f E ng verlof : leave
lixantsi (ma-) c f A fr gans 1 goose
lizhakandiia (ma-) pionier 1 pioneer
Jondoria (dzi-) c f Eng waskamer laundry
lone [setfsl vnw I ah s p ro n ) dit it
lorana (dzi-) c f Eng lorry bakkie van
lori (dzi- ma-) c f Eng vragmotor lorry, truck
lothe (kw antit qu an t) alleen; die helc alone:
the whole
-lalama lank leef 1 live long
-lalela aandetc nuttig. voorlc have one's sup­
per; waylay
-lamba weier refuse
Lambamai April April
lammba (ma-) c f A fr lamp lamp
-lamukisa bevrv. red rescue
-lamula tussenbeide tree, vegtendes uitmekaar
maak separate fighting party: interfere on
behalf of
-lamulela verdedig: tussenbeide tree defend
losing side
-landula weier. ontken. aisweer refuse, deny,
abnegate
-langa bchcers: toesig hou, kontrolecr have
control over: control, supervise
-langana afspraak maak. (saam) besluit: kom-
plot since make appointment, decide to­
gether. plot (scheme)
-lapfa lank hoog wees be long tall high
-lapfesa bale lank word grow very tall
-lapfu (ad j) lank, hoog long tall, high eg muthu
mulapfu n lang persoon a tall person, vha-
-laja
thu vhalapfu lang mcnse | tall people; miri
milapfu lang/hoë borne | tall trees; danda
lilapfu lang paal | long pole; matanda ma-
lapfu lang pale j long poles; tshidimela tshi-
lapfu lang trein |long train; nndu ndapfu hoë
huis(e) I high house(s); lufhanga lulapfu lang
mes J long knife; vhusiku vhulapfu lang nag
long night
-laja weggooi, vermors, verspil; verlaat i throw
away, discard, waste; abandon
-laula administreer, kontroleer; beheers; waar-
sê; dirigeer | administrate, direct; control,
foretell; conduct
-lavhelesa kyk (na); ondersoek (deur dokter);
inspekteer, toesig hou | look (at); examine
(by doctor); inspect, supervise
-laya beveel; raadgee, aanraai. wysheid mee-
deel, dws onderrig | command; advise, ad­
monish. impart wisdom, ie teach
lebula (dzi-'ma-) c j A fr lepel I spoon
lefuthenente (vho-) c f Eng luitenant |lieutenant
-lela kind oppas/grootmaak \bring up a child
-leludza vereenvoudig ! simplify
-leluwa lig wees 1 be light (in weight)
-lema kind bederf I spoil child
-lemedza swaar/moeilik maak; beklemtoon
burden, overburden; accentuate
-lemela swaar wees, swaar druk op, moeilik wees
I be heavy, weigh down upon; be hard
(work)
-lenga laat wees I be late, delay
-lengisa vertraag |delay
-lepalepa steier. struikelend loop stagger, walk
stumbling
-levha stout; kwaai. venvnig. boosaardig | be
naughty: be vicious, mischievous
-levhudza swaai \swing
-lidza (tr) laat huil; betreur. bespeel; lui (rr) <
cause to cry; deplore; cause to sound; ring a
bell; play a musical instrument
-lifha betaal. skuld/boete betaal. kompenseer.
vergoed | pay. compensate, pay fine/debt.
settle account
-lifhedza wreek. wraak neem ; take revenge,
retaliate
-lifhedzela wreek. wraak neem j avenge
-lifhisa beboet ' fine
-lila (intr) huil. kla. (be)treur. weeklaag. rou: lui
(klok) ! cry. complain, lament, mourn; re­
sound (eg bell)
-liladza (rr) oc opslaan i lift up eves
-lilata ( intr) kop oplig: oe ophcf [ lift up head;
look upwards
-lilisa vertroos \console
-lima ploeg. spit. pik. grond bewerk. boer
plough, dig. cultivate, till, farm
-limeaho ploegbaar wees I be arable
30
lu a n a k h a
-limuwa/-limuha besef; opmerk J realise; note
-linda waghou, uitkyk guard, protect, watch
over
-lindela wag vir |await, wait for
-linga tempteer, versoek; probeer, aandurf; on­
dersoek, toets ! tempt, dare; try; risk; exa­
mine. test
-lingana ewe groot wees, genoeg wees, pas, plat/
gelyk wees [ be equal/enough. fit; be flat/
even
-linganahn (w w rel I vb rel) voldoende, genoeg '
adequate, enough
-linganya afplat. plat of gelyk maak | flatten
make even
-linganyisa gelyk maak; grootte/vorm, ens ver-
gelyk; vergoed, kompenseer: standardises !
level; compare size/form, etc: compensate:
standardise
-lingedza probeer, trag |attempt
lini? (vraagw ; interr) wanneer? i when?
lini na lini { b y ic a d i ) vir altyd cn altyd j for ever
and ever
-lisa vee oppas herd
litha (dzi-1 c f E ng liter I litre
litheretsha (dzi-) c f E n g letterkunde |literature
-litsha los. laat gaan. vrylaat, laat vaar leave.
leave alone, release, let go
-litshedza prysgee. laat vaar; in steek laat |aban­
don: forsake
-livha reguit gaan in rigting van | go straight
for/proeced in direction of
-livhala vergeet I forget
-livhana kyk na mekaar, teenoor mekaar wees
face each other, be opposite each other
-livhuha dank, bedank. dankbaar wees ! thank,
be thankful/grateful
logobugu (dzi-) c f A fríE n g logboek I log-book
loko (dzi-) slot 1 lock
-londa spoorsny j track, follow a spoor
-longa insit j put into
-longela insit |put into
-lora droom I dream
-losha groet (nederig groet met hande klap);
salueer | greet (humbly by clapping hands);
salute
-loshana/-reshana mekaar groet greet each
other
-lovha tot nict gaan. sterf (mense). oorlede wees
perish, die (people), be dead
-lovhea week, natmaak |soak (in water)
-lovhedza onderdompel: doop immerge/im-
merse; baptize
-lowa-lova toor Í bewitch
-lozwa laat verlore raak. laat omkom cause to
get lost/to perish
luambo (nyambo ngambo) taal j language
luanakha r/lwanakha
luare
luare (nyare) lemmetjic (skeer) razor blade
luaviavi (nyaviavi vhuaviavi) verkleurmannetjie
chameleon
lubada (vhu- mbada) staf. wandelstok | staff,
walking stick
lubuvhi (vhu-) spinnerak I web
Iti^i (slegs ek\ ; sing on ly ) vloeistof liquid
ludimuya (geen m v \ n o p i) wasem, damp ! va­
pour
ludala (a d )) c f -dala
ludt-dc (ndede) gordel (vir vroulike persone)
girdle (for females)
ludenva (a d j) r/-denya
ludima (vhu-) strook land i strip of land
ludivhitha (vhu-) slagaar artery
luduna (vhu-) lang skraal man tall slender man
ludungela (abstr) souterigheid saltiness
Ludzheremane Duits ; German (language)
ludzi (nnzi) lyn, tou 1 string, twine
ludzimo (abstr) suinigheid i stinginess
lufavo (pfayo) merk mark
lufhafha (phapha) vlerk wing
lufhalafhala (phalaphala) beuel. trompet 1
bugle, trumpet
lufhanga (phanga) mes j knife
lufhanza (phanza) houtsplinter splinter of
wood
lufhefha (geen m v ; n o p i) ligte windjie ! breeze
lufheto (phetho) klitscr (klitsstok om pap te
roer) I whisk
lufhiha ( k l ' cl lu-) tering. tuberkulose 1 tubercu­
losis
lufhimavhaeni (cnn i a d v ) (aand)skemer(ing)
twilight, dusk
lufhuri (phuri) pampoenplant pumpkin plant
lufo (mpfo) (skep)lepel (van hout) ! ladle (of
wood), wooden spoon
lufu (mpfu) dood, sterfgeval ! death, case of
death
lufuno ( k l cl lu- a b str) liefde; wil ■ love; good­
will, will
Lufura Frans 1 French
-luga goed 1 be in order, good
lugauswu (vhu-) c f A fr 'kous' frokkie vest
Lugerika Grieks Greek (language)
-lugisa regmaak. voorbcrei; herstel put in
order, put right, fix up. prepare; repair
-lugisela regmaak vir Í prepare for
lugubo (ngubo) diarree. maagwerking (by kal-
wers) J diarrhoea (with calves)
Luhevheru Hebreeus |Hebrew (language)
luhotola (khothola) hoes ( I B) ! cough (TB)
Luhuhi Fcbruarie 1 February
luhuni (khuni) stuk hout | single piece of lire
wood
luhulu (ad j) c f -hulu
luhulwane (a d j) c/-hulvvane
31
lAinaevneie
luhura (khura) hcining ! fence, hedge
luimho (nyimbo) lied, gesang |hymn, song
Luisimane c f E ng E nglishm an Engels English
(language)
-luka brei, vleg |plait, braid, knit
Lukalanga c f Tshikalanga (geen m v \ n o pi)
Shonataal i Shona language
-luka rnaano plan bedink. beplan 1plan, devise a
plan
lukanda (khanda) vel (van mens) 1 human skin
Eukhada c/Tshikhada
lukhohe (khohe. vhukhohe) mcerkat. rooi-muis-
hond I mcerkat. slender mungoose
lukoko (vhu-) aanbrandsel , crust of food burnt
fast to sides and bottom of pot
lukudavhavha (khudavhavha) elmboog i elbow
lukukwana (vhu-) kuiken j chicken
lukumbi (khumbi) privaat stoep van hoofman se
slaaphut [ private verandah of chief's sleep­
ing hut
lukunda (vhu-/ma-) armband, voetring. enkel-
ring I bracelet, bangle
lukwea (khwea) sekel |sickle
lula (lu- d em o n slr) doerdie 1 yonder
lula (vhu-) ingewand * bowel, intestine; m v \p i
mala ingewande. binnegoed intestines, en­
trails; mala mahulu: dikderm | colon; mala
masekene klein ingewande 1 small intestines
(cattle)
lulala (ad j) c f -lala
I -lulama reguit wees be straight
-lulamisa verbetcringe aanbring; reguit maak
straighten; make corrections, correct
lulapfu (ad j) c/-lapfu
lulebvu (ndebvu) baard , beard
lulege (ndege) cl A fr ’hltk (m et d ek sel)' kantien
billycan
lulimi (ndimi) tong; taal ! tongue; language
-luma byt. pik bite
lumano (vhu-) tang j tongs, pliers, pincers
Lumbelule Olifantsrivier Olifants River
-lumelisa groet. groete stuur greet, send greet-
ings/regards
lumende (vhu-) milt spleen
-lumula (af)spcen wean, ablactate
lumuya (geen m v n o p i) ligte windjie : light
breeze
lumvelo (vhu-) strook papier strip of paper
luna kana ( b y iv ad v ) viermaal four times
lunala c/lwala/nala
lunanga ((dzi)nanga) horing horn; — Iwa ndou
olifanttand elephant tusk
lunu (ad/) c f ■nu
lunwenwe (vhu-) moeras, vlei swamp
lunako (abstr) aantreklikheid, skoonheid ! at­
tractiveness. charm, beauty
Fundcvhele (geen m v i no pi) Ndebeletaal 1 Ndc-
 -lunga
bele language
-lunga sout opsit/byvoeg |put salt on, add salt
lungana? (byw \ad v ) hoeveel maal? ( how many
times?, how often?
lungafha (ad j) c/-ngafha
lungafhala (ad j) c f -ngafhala
lungafhani? (ad j) c f -ngafhani?
lungafhano? (ad j) c f -ngafhano
lungafho (ad j) c f -ngafho
lungano ((dzi)ngano) volksverhaal, dierever-
haal, fabel j folktale, fable
luno (lu- d em on str) hierdie hier naby |this here
nearby
lunyadzo (ab slr) skaamteloosheid I impudence
lunzani? (ad j) c f ■nzani?
-lunzhedza inryg |string
lunwalo (ma-) brief 1 letter
luhwe (ad j) c f ■nwe
lunyunyu (vhu-) muskiet [ mosquito
lunzhi (byw I ad v ) dikwels |often
lupendelo (phendelo) soom ! hem
lupenyo (phenyo) glans, bliksem |lightning
lupepelele (vhu-) sny, skvf |slice
lupfufhi (ad j) c/-pfufhi
lupfumo (geen m v I n o p i) rykdom, skat ! trea­
sure, wealth, riches
lurale (thale) draad |wire
luranga (thanga) pampoenplant |pumpkin plant
luraru/kararu (by w \ad v ) driemaal |thrice
Lurashia Russies |Russian (language)
lurema (ad j) c f -rema
lurere (geen m v \n o p i) botsels I buds
lurofhe ( k l |c l lu-) slym, modderige slym I slime,
muddy slime
lurumbu (geen m v \n o p i) sy (van liggaam) |side
(of body)
lurwanzhivha (vhu-) valk |hawk
lusekene (ad j) c f -sekene
luselo (tselo) wanmandjie ! winnowing basket
lusese (tsetse) clan, stam |clan
lusetha (ad j) c f -setha
lushada (geen m v | n o p i) geraas, lawaai | din.
noise
lushaka (tshakha) ras, soort; clan, stam, familie,
volk, nasionaliteit, tipe, spesie | race, type,
tribe, clan, family, nation, breed, species,
nationality
lushie (vhu-/tshie) pasgebore baba, baie klein
suigling I newly born baby, very small infant
lusie (tsie) wimper. ooghaar \eyelash
lusunzi (vhu-) miertjie |small kind of ant
luswa (a d j) c f -swa
luswayo (tswayo) merkie |tick (mark)
Luswazi (geen m v | n o p i) Swazitaal I Swazi
language
luswetho (ab slr) ongehoorsaamheid j disobedi­
ence
32
luvhele
luswielo (tswielo) besem j broom
luswinga (tswinga) versperring, hindernis | bar­
rier
luta (ntha) bedryf 1 act
lutaha (thaha) kakebeen, kaak jawbone, jaw
-lutana rusie maak met mekaar I be at logger-
heads with someone
lutanga (thanga) riet j reed
lutanu/katanu (byw \ad v ) vyfmaal Í five times
lutavula (geen m v : n o p i) herfs I autumn
lutingo (thingo) telefoon ( telephone
lutuku (ad j) c f -tuku
lutambo (vhu-) tou, lyn ] rope, string, twine
lutamo (slegs ek v \sing on ly) wil, begeerte I will,
desire
lutanda (vhu-/thanda) dun paal, stok 1 thin pole,
stick; — Iwa mulilo (thanda dza . . . ) vuur-
houtjie [ match
lutange (geen m v 1n o p i) spruit, loot, uitloopsel
sprout
lutavhi (vhu-) takkie twig
lutendo ( k l j cl lu-) geloof I faith, belief
lutete (a d j) c f ■tete
luthithi (ad j) c f -thihi; (byw \ ad v ) c f kathihi
eenmaal |once
Luthoza Xhosataal ! Xhosa language
lutombo (geen m v \n o p i) uitspansel; blou; groot
plat rots |sky: blue; large flat rock
Lutshaina Sjinees (taal) |Chinese (language)
lutshele (vhu-) groen waterpadda j green water-
frog
lutshena (adj) c f -tshena
lutshetshe (vhu-) baie klein baba I very small
infant
lutsinga (tsinga) aar vein
lutswu (adj) c/-tswu
lutswuku (adj) c f -tswuku
luunzhi (nunzhi nvunzhi) els awl
Luvenda Vendataal |Venda language
-luvha eer betoon, huldig; aanbid do homage;
worship
luvhabvu (mbabvu) ribbebeen Í rib
luvhadzi (ma-) merk, litteken |scar
luvhale (ma-) boomlose vlakte I treeless plain
luvhalelo (mbalelo) lat (vir dak opsit) | strip or
withy (used as wattling of roof)
luvhande (mbande) speelveld, sportgrond,
skoon stuk grond ! open piece of land as
playground, clearance, sportsfield
luvhanda (mbanda) poeier ) powder
luvhando (mbando) klap ' clout, smack
luvhata (mbata/mbate) dorsvloer thrashing/
threshing floor
-luvhedza doodmaak/slag vir rituele doeleindes;
kastreer j kill/slaughter for ritual purposes;
castrate
luvhele (geen m v \n o p i) soort sorghum I species
 luvheledza
of millel
-luvheledza pleit, smeek ! plead, beseech, im­
plore
-luvhelela bale nederig wees; smeek, pleit | be
very humble; implore, plead
luvhemba (mbemba) laag (grond, ens) |layer (of
soil, etc)
luvhengelambiluni (abstr) wrok i grudge
luvhengo (abstr) haat hatred
luvhenzhelele (vhu- mbenzhelele) honderdpoot |
centipede
luvhi (ad j) sleg(te) I bad; (n w i n) (abstr) die
dood |death c/lufu
luvhili kavhili (byw ad v ) tweemaal twice
luvhilo (geen m v n o p i) spoed speed
luvhisi (adj) rou, groen 1 raw, green; (mv 1 n)
(geen mv |no p i) vars melk 1 fresh milk
luvholela (mbolela) steek ' sting
luvhomba (geen m v \n o p i) room cream
luvhondo (mbondo) muur ( wall, as of hut
luvhone (mbone) lamp 1 lamp
luvhonela (geen m v \-no p i) swak gestg 1 poor
sight
luvhudzi enkele kophaar |single hair on head
luvhudzuleli (mbudzuleli) blaaspyp I blowpipe
luvhungu (k o llek t, m v s e lfd e \ collect, p i sa m e)
boorwurm i stalk borer
Luvhuru (geen m v \ n o p i) Afrikaans I Afrikaans
Luvuvhu Levuburivier Levubu River
luvhuva (ad j) c f -vhuya
luvi (mmvi) enkele grys haar |single grey hair
luwa (nngwa) krans. afgrond j cliff, precipice,
krantz
luzhambo (nzhambo) gil i scream, shriek, yell
Luzulu Zoeloe-/Zulutaal 1 Zulu language
luzwa (nnzwa) riem |riem, thong
-Iwa veg, baklei; worstel 1 fight, struggle
Iwadzo (p o s s ) van hulle, hulle (s'n) 1 of them,
their(s)
Iwaho (p oss) daarvan, sy (haar); van hulle. hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
lwakwo (p oss) daarvan. sy (haar) of it. thereof.
maaladadzha (slegs m v ! p i on ly ) oorlogsalarm j
war alarm
maambele (slegs mv 1p i on ly ) manier van praat,
idiomatiese uitdrukkings | manner of speak­
ing. idiomatic expressions
maambiwa (slegs m v \p i on ly ) notule |minutes
maambwaita (slegs m v p i on ly) bedrywende
vorm \active voice
maambwaitwa (slegs k l ma- | cl ma- on ly) !y
dende vorm, passief 1 passive voice
mahebo
its
Iwalo (p oss) daarvan. sy (haar) of it. thereof, its
Iwala (nala) nael 1 nail
-Iwala siek/ongesteld wees he ill/unwell
Iwalwo (p oss) daarvan. sy (haar) |of it. thereof,
its
Iwanu (p o s s ) van julle. ju11e (s'n) ■ of you.
your(s)
Iwanakha luanakha (nvanakha) struik vir hci-
nmgs |shrub for hedges
Iwanga (p oss) van my. tny(ne) 1of me. my, mine
Iwanzhe (nralwanzhe) see i sea
Iwao (p oss) van hulle. hulle (s'n); daarvan of
them, their(s); its
Iwashu (p o s s ) van ons, ons (s'n) |of us. our(s)
Iwatsho (p oss) daarvan. sy (haar) |of it. thereof,
its
Iwatsi grashalm 1 blade of grass
Iwau (p oss) van jou. jou(ne) ] of you. your(s)
Iwavho (p oss) van hulle. hulle (s'n) j of them,
their(s)
Iwavhudi (k w a lif p o s s 1p o s s quulif) goeic \good,
nice eg luimbo Iwavhudi 'n goeie lied j a nice
song
Iwawe (p oss) van horn, sy(ne); (van) haar. hare
of him, his; of her, her(s)
Iwawo (p oss) daarvan, sy (haar) j of it, thereof,
its
Iwayo (mv | n) (nayo) voet, voetspoor | foot,
footprint
Iwayo (p oss) daarvan. sy (haar); van hulle, hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
Iwazwo (p oss) van hulle. hulle (s'n) ! of them,
their(s)
Iwefha (nyefha) slegte reuk. stank I bad smell,
stench
-Iwela veg vir; verdedig ! fight for; defend
Iwendo (nyendo) reis; toer ! journey; trip; ~ nga
mufhe (nyendo , . . ) lugreis |air-travel
Iwobo (ndwobo) c f A fr loop (van geweer) |bar­
rel (of gun)
Iwone (selfst vn w labs p ro n ) dit 1 it
M
maan^a/manntja (slegs m v \ p i on ly) krag, le-
wenskrag, vitaliteit l strength, power, vital­
ity; force, vim
maanea ( k l I cl ma-; ek v en m v s e lfd e \sing an d
p i sa m e) stelwerk, opstel | essay, composi­
tion
maano (slegs m v \ p i o n ly ) planne; slinksheid,
streke |plans; cunning, tricks
mabalane (vho-) klerk l clerk
mabebo (slegs m v j p i on ly ) geboorte | birth.
33
mabulannga makunzwu
duvha la ~ : geboortedag I date of birth; magazini (dzi-) c f E ng tydskrif magazine
redzhista ya geboorteregister ! register of magege (slegs m v \ p i on ly) dikmelk I curdled
birth milk
mabulannga (slegs m v \ p / o n ly ) c f A fr ‘plan k magumo (slegs m v j p i on ly) end, slot, uiteinde |
timmerhout, planke |timber, planks end. conclusion
mahuto/mahutu c/buto mahada (Ihh) c f shada
madai/midai (sleg s m v I p i on ly ) humor, geestig- mahada (llli) (slegs m v ; p i on ly) ryp ! frost
heid |humour mahala c f sala
madautsha (by w \a d v ) dagbreek i dawn mahola c f liwahola
madembe (slegs m v ; p ! on ly) wonderwerk mahono (slegs k l ma- i cl ma- only) snork ! snore
miracle ( c f dembe) mahosi c/khosi
madi (slegs m v I p i on ly ) water i water; ~ a u mahothi c f vothi
tamba badwater |bath water; ~ a (sheledzo/ mahulu (a d j) c f -hulu
mugero; besproeiingswater |irrigation water, mahulwane (ad j) c f -hulwane
~ a u nwa; drinkwater |drinking water; — a mahumi c f fumi
mvula, reënwater | rain-water; — a tie: tee- mahumi maria c f fuina
water |tea-water mahunguvhu c f funguvhu
madaisi (slegs m v \p i on ly ) c f E ng ‘dies' skroef- mahuyu c f fuyu
draad; c f o o k daisi |thread (on bolt); c f also maine (vho-) geneesheer. spesialis, dokter ! doc­
daisi tor. specialist
madala (a d j) c f •dala maipfi c f ipfi
madekwana (by w \ ad v ) aand | evening; ~ a maisha c/isha
matshelo: móreaand ! tomorrow night maitele (m v s e lfd e | p i sa m e) tradisie; sisteem.
madekwe (by w \ a d v ) gísteraand, laasnag I last stelsel |tradition; system
night makai c/ gai
madenya (ad j) c/-denya inakali c f gali
maduda (slegs m v [ p i on ly ) slym (van neus) j makanda c f ganda
mucus (nasal) makete (ek v in mu- kl, m v in mi- k l \sing in mu-
madzanga (ek v |sin g dzanga) enigiets lekkers of cl, p i in mi- cl) c f Eng mark market eg
moois |anything nice or beautiful makete muthithi een mark ! one market;
madzharini/madzharina (sleg s m v | p i on ly ) c f makete minzhi baie markte 1 many markets
E n g margarien j margarine makhadzi (vho-) vader/kaptein se suster, suster
madzheno (slegs m v |p i on ly ) aanknopingspunt ) aan vaderskant |chief's/father's sister
starting-point makhaha (slegs m v | p i on ly) graansorghum I
madzhisitarata (vho-) c f A fr magistraat | magis­ sorghum millet
trate makhethe (slegs m v p i on ly) dikmelk |curdled
madzhoro (vho-) c f A fr majoor J major milk
madzimba (slegs m v |p i on ly) laat mielies (wat makhulu (vho-) grootouer; grootvader, oupa;
laat geoes word) | late mealies (harvested grootmoeder, ouma; skoonvader/-moeder;
late) skoonouer (man se kant); (slegs m v) skoon-
mafhande (slegs m v |p i on ly ) kruispaaie |cross­ familie |grandparent, grandfather/-mother);
roads father-in-law; mother-in-law; in-law
mafhata (slegs m v \p i on ly ) tweeling |twins makhulukuku (vho-) verre voorsaat, voorvader |
mafhi (slegs m v |p i on ly ) melk |milk remote ancestor, fore-father
mafhungo ( c f ek v j sing fhungo; g eb r u ik lik in m v makhulu-tshinna (vho-) skoonvader (vrou se
| com m on ly used in p i) nuus; saak, aange- vader) j father-in-law (wife's father)
leentííeid, boodskap; woorde I news; affair, makhulu-tshisadzi (vho-) skoonmoeder (vrou se
message; words moeder) |mother-in-law (wife’s mother)
mafhungoswa (slegs m v |p i on ly) nuus [ news makhwitha c f gwitha
mafhuri c f furi makole c f gole
mafulo c f pfulo makopwa c f gopwa
mafuloni (slegs m v j p i on ly) weiveld j grazing makovho c f govho
area, at pasturage makumba c/gu mba
mafulufulu (ab str) entoesiasme, ywer, geesdrif | makunzwu (slegs m v j p i on ly) oorwas; drade-
enthusiasm, zeal rige weefsel binne pampoen, ens waarin pitte
mafumo c f pfumo voorkom l ear-wax; soft contents of pump­
mafunda </ niathakhu kin, etc, wherein pips are embedded

34
makuse masalelabanngani
makuse (slegs m v I p i on ly ) skaamhare ' pubic astonish, abash; shock
hair -mangala verbaas/verras/verstom/verwonder
makw ati c f gwati wees | be surprised/amazed/taken aback/
makwavhavha c f gwavhavha abashed; marvel at
makwevho (slegs m\ p i on ly) handel, besigheid mangana? (ad j) c f -ngana?
business, commerce manngi (mimanngi) c f A fr mandjie 1 basket
maUwa (slegs m v ■ , p i on ly) eetware. voedseiware manweledzo (slegs m v ! p i on ly ) opsomming,
foodstuffs samevatting I summary
mala (slegs m v | p i on ly ) derms. ingewande | manyoro (slegs m v p i on ly ) c f E ng mis.
intestines; c/lula kunsmis, bemestingstof ! manure, fertilizer
-mala trou, lobola betaal I marry, pay dowry manzani? (ad j) c/ -nzani?
malala (ad j) c f -lala manzhi l a d j ) c f -nzhi
malalo (slegs mv 1p i on ly ) beddegoed |bedding Maiiwalo (mv van \p i o/lunwalo) die Skrif the
malamba (slegs k l ma- / cl rna- on ly) betaling, Scriptures
beloning, salaris 1 reward, renumeration, manwe (ad j) c f -liwe
pay, salary, wages maorapfene sononder sunset
malapfu (ad j) c f -lapfu mapa (mimapa) c f Eng landkaart |map
malasha (slegs m v p i on ly ) kole. steenkool mapako c/ bako
coal mapanga c f banga
malatwa (slegs m v j p i on ly ) vullis; uitskot | mapango c/ban go
refuse; waste mapani c/bani
malcge (slegs mv \p i on ly ) sinkplaat j corrugated mapazha (slegs k l ma- ! cl ma- on ly) omloop,
iron kruipseer I ringworm
malembe c f dzembe mapendane (vho-) c f Eng verwer ] painter
malende (slegs mv p i on ly ) dans(soort) met mapfufhi (ad j) c/-pfufhi
sang I dance with singing mapfunele (slegs m v \p i on ly) intrige. knoop (in
mali ((slegs ek v n- sing n- on ly ) geld, munt | letterkunde) j plot (in literature)
money mapfura (slegs m v : p i on ly) olie, vet |oil, fat
maliba (slegs m v \p i on ly ) graansorghum I sor­ mapulo c/bulo
ghum millet mapundu c/bundu
malo c f thanu-na-ntharu ag |eight maputo/mabuto c/buto/butu
malofha (slegs m v p i on ly ) bloed blood maraga (dzi-) c f Eng merk |mark
malomo c f dzomo maraho c f shaho
malugana na. . . omtrent concerning marama c f shama
malume (vho-) swaer (vrou se broer); oom (aan marambo c f shambo
moederskant) 1 brother-in-law (wife's marangaphanda (slegs m v I p i on ly ) inleiding |
brother); uncle (on mother's side) introduction
maluvha c f dzuvha mararu (ad j) c f -raru
malwadze c f dwadze; vhulwadze mare (slegs m v p i on ly) spuug. speeksel I saliva
-mama drink aan. suig (eg kind) 1 suck (as infant marema (ad j) c f -rema
at mother's breast) marifhi (slegs m v ( p i on ly) pos (briewe) | mail
-mamana soen kiss (post); c f vhurifhi
mambule (slegs m v I p i on ly ) net |net marimba c f shimba
-mametshedza -mometshedza/ momekedza vas- marinini (slegs m v p i on ly) tandvleis i gums (of
lym, vasplak |glue teeth)
-mamisa soog, laat suig |suckle maroroma (slegs m v j p i on ly) moeras, vlei I
mamvele (slegs m v | p i on ly ) lang dierehare; swamp
maanhaar j long hair of animals; mane marotha e/shotha
mana (ad j) c f -na marubi c f shubi
manu (ad j) c f ■nu maruda (slegs m v \ p! o n ly ) waterpokkies )
manditi mandithi (slegs m v 1 p i on ly) towerkuns chickenpox
(toorkuns) : magic marumbi (slegs m v ! p i on ly) skoot | lap; c f
manea c f maanea shumbi
maneto (a b slr) moegheid, uitputting |tiredness, masakha (slegs m v \ p i on ly) grens | border,
exhaustion, weariness boundary
-mangadza verbaas, verras. verstom. ver- masalela c f tsalela
wonder; skok |amaze, surprise, taken aback. masalelabanngani (slegs m v I p i on ly) banksaldo

35
masekene mazwale
|bankbalance matotatombo sononder |sunset
masekene (ad j) c f -sekene -matsha c f E ng marsjeer j march
maseo (slegs m v \p i only) gelag |laughter matshafa (slegs m v ! p i on ly) moeras, vlei |
maselha (a d j) c f -setha swamp
mashosho (slegs k l ma- |cl ma- on ly) stampmie- matshele (slegs m v |p i on ly) weer ! weather
lies |samp matshelo (byw ad v ) more J tomorrow
mashudu (slegs m v \p i o n ly ) seen, geluk. blyd- matsheloni (by w J a d v ) in die oggend ! in the
skap |luck, good fortune, happiness morning
mashudumavhj (a b str) ongelukkig I unfortu­ matshena (ad j) c/-tshena
nately matshilele (slegs m v ) p i on ly) manier van lewe,
mashumisele (slegs m v ' p i o n ly ) gebruik (van lewenswyse \way of living
iets) |use (of something) matsina c f mathina
masi (dzi-) c f E ng mis (kerklik) |mass (religious) matswu (a d j) c f -tsw u
masiari ( b y t v i a d v ) bedags. vroegmiddag | day­ matswuku (ad j) c f -tswuku
time, early afternoon; ~ tshivhangalala (bytv matulwi (slegs m v \ p i on ly) graansorghum
\ad v ) middag |midday sorghum millet
masilamusi (slegs m v |p i o n ly ) towerkuns (toor- matumha c f dumba
kuns) |magic mavhala c/vala
masimu c f tsimu mavhale c f bale/luvhale boomlose vlakte tree­
masipala (vhomasipala) c f E ng 'm unicipal' mu- less plain
nisipaliteit ! municipality mavhambe (slegs m v 1 p i on ly) gelyke spel I tie
masombesombe sigsagsgewys I zigzag (in competition)
maswa (ad j) c f -swa mavharivhari (slegs k l ma- cl ma- o n ly ) gerug i
maswikisi (slegs k l ma- ! cl ma- on ly) voorwoord rumour
|preface mavheevhee (slegs k l ma- ! cl ma- on ly) gerug
masworota (slegs m v I p i on ly ) skaafplek |chafe rumour
masworoto c f masworota mavhele mielies I maize; c f ek v j c f sing vele
maswurutu c f masworota mielieplant |maize plant
matafa/matyafa (slegs m v \ p i on ly) vlei | vlei, mavhi (ad j) c/-vhi
swamp, marsh mavhidani (lokat/locat) begraafplaas |graveyard
mafaka c f daka mavhili (ad j) c f -vhili
matamba c f samba mavhisi (a d j) c f -vhisi
matambi c f sambi mavhivho c f vivho
matanu (ad j) c/-tanu mavhudzi (m v van , p i o f luvhudzi/vudzi hare ;
mathaphuwo c f magumo (slegs m v \p i on ly) slot hair
(van geskrif) |conclusion mavhumbudu (slegs k l ma- | cl ma- on ly) opge-
matuku (ad j) c f -tuku hoopte grond vir plant l mound/ridge of soil
matalani (slegs m v ! p i on ly) werf. agterplaas j for planting
yard (enclosed ground) mavhusele ((slegs m v |p i on ly ) manier van re-
matanda c f danda g e e r , manner of ruling
matavhi c/davhi mavhuthu (slegs m v \p i on ly) menigtes; massas
matete (ad j) c f -tete crowds; masses
mathakho (slegs m v p i on ly ) vrygewigheid mavhuya (ad j) c f -vhuva
generosity mavili (slegs m v) boks (sport), bokskuns s box­
mathematiki ( ( k l j cl n-) c f E n g matesis, wis- ing
kunde \mathematics mavu (slegs m v j p i on ly) grond i soil, earth
mathihi (ad j) c/-thihi mawela (slegs m v \p i on ly) ongeluk I accident
mathina matsina (v oeg w ] con j) so i so mawi (slegs m v j p i on ly) pampoentjies I mumps
mathomo (slegs m v \ p i on ly ) begin, inleiding, mazha gelyktydig |simultaneously
aanvang; aanknopingspunt |start, beginning, mazwale (vho-) skoonsuster (manspersoon se
introduction; starting point; (abstr) herkoms, jonger broer se vrou); skoonmoeder (man se
oorsprong |origin moeder); skoonvader (man se vader); skoon-
mathukhwi (slegs k l ma- |c l ma- on ly) vuilgoed, ouer (vrou se kant); skoondogter j sister-in-
vullis [ rubbish law (male person's younger brother's wife);
matombo c f dombo mother-in-law (husband's mother); father-
matope (slegs m v \p i on ly ) sagte modder |soft in-law (husband's father); parent-in-law
mud (wife's side); daughter-in-law

36
mazwifhi mbungu
mazwifhi (slegs m v I p i on ly ) leuens. valsheid, mbeo (dzi-) aanstelling (in pos) I appointment
onwaarheid j lies; falsehood, untruth (in post)
mbabvu c/luvhabvu mbeu mbehu (dzi-) saad; seks |seed; sex
mbada (dzi-) wandelstok, staf | walking stick, mbevha (dzi-) muis I mouse
staff; c/lubada mbevhevhe (dzi-) stomme |dumb person
mbaylo (dzi-) byl ! axe, hatchet mbidi (dzi-) sebra |zebra
mbadelandisedzo (dzi-) afleweringskoste deliv­ mbidzo (dzi-) roeping |calling
ery charges mbifhombipo (absir. kl cl n-) lelikheid 1 ugli­
mbadelo (dzi-) betahng, vergoeding. kompensa- ness
sie i payment, fee, compensation mbila (dzi-) (II) xilofoon |xylophone
mbadelophanda (dzi-) voorskot advance (of mbila (dzi-) (h h ) dassie 1 dassie, rock-rabbit
money) mbilaelo (dzi-) ontevredenheid. klagte |dissatis­
mbaishaho jaar na volgende jaar ' year after next faction, complaint
year mbilamutondo (dzi-) xilofoon ! xylophone
mbalelano (dzi-) rekemng account (reckoning) mbili (adj n-dzin-) c f -vhili
mbalelo c/luvhalelo mbilisa/mbiliso (dzi-) suurdeeg yeast
mbalo (dzi-) getal, telling, syfer, nommer. aan- mbilu (dzi-) hart, kern, pit heart, kernel, core
tal; som (in rekenkunde) : number, figure, mbilwana (dzi-) vinnige humeur , quick temper
quantity; sum (in arithmetic) mbingano (dzi-) bruilof, troue(ry) wedding,
mbamahola ( b y w ad v ) voorlaasjaar the year bridal
before last mbipo c f mbifho
mbamatshelo (by w a d v ) oormóre 1 day after mbisi (a d j n- dzin-) cf -vhisi
tomorrow mbiti (dzi-) (ab sir) woede I rage, fit of temper,
mbambadzelano ya mikovhe aandelebeurs fury
stock exchange -mho (hulpw w \anx verb) dadelik 1 immediately
mbambadzo (dzi-) handel, verkoping 1 trade, mbodo (dzi-) duik, deuk dent
commerce, sale mbofhano (dzi-) eenheid unity
mbambe (dzi-) resies, wedloop 1 race mbofholowo (dzi-) vryheid, ontslag I freedom.
mbamulovha (by w \ ad v ) eergister ! the day discharge, acquittal
before yesterday mboho (dzi-) bul |bull
mbamphanda (by w ad v ) oormóre the day mbokoto (dzi-) bokram : he-goat
after tomorrow mbolela c/luvholela
mbamphanda-idaho (by w ! a d v ) oor drie dae | mbondo c/luvhondo
three days hence mbone c/luvhone
mbamulovha-ula (by w |a d v ) die dagvoor eergis­ mbongola (dzi-) donkie donkey, ass
ter I three days ago mbonzhe (dzi-) vars wond, sny fresh wound,
mbanda c f luvhanda cut
mbando c/luvhando m b u d zi (d z i-) bok ! goat
mbangisano (dzi-) dispuut. argument dispute m budziso (d z i-) vraag 1 question
mbata mbate c/luvhata m b u d z u le li c /lu v h u d z u le li
mbanzhe (dzi-) dagga [ dagga m buedzedzo (d z i-) vervanging replacement
mbahwahola c f mbamahola m buelo (d z i-) voordecl, wins inkomste, bate
mbanwakani (byw ad v ) jaar na volgende jaar 1 advantage, benefit, income, gain, profit, mu-
the year after the next thelo wa inkomstebelasting income tax
mbava (dzi-) dief ' thief m b u lu (d z i-) likkewaan (land) ! land iguana
mbebo (slegs ek v n- 1 sing n- o n ly ) nageslag, m b u lu m a d i (d z i-) waterhkkewaan ' water iguana
kroos ' offspring, descendants -m b u lu m b u w a ( m lr) c/ -p h ig u lu w a
mbehu c f mbeu m b u lu n g e lo (d z i-) pakkamer ! store-room
mbekanya (dzi-) tabellering/tabulering tabu­ m b u lu n g o (d z i-) deposito, belegging; begrafnis
lation deposit; burial, funeral
mbekanyamushumo (dzi-) program programme m b um be lo (d z i-) baarmoeder | womb
mbekanvo (dzi-) versameling, samestelling m b u m b o (d z i-) afleidmg; struktuur vorming
compilation derivation; formation, structure
mbele c/luvhele m b u m b w a (d z i-) bol pap of klei (soos met hand
mbelesa (dzi-) pakos I pack-ox gedruk) 1 lump or ball of porridge or clay
mbemba c/luvhemba (formed with hand)
mbenzhelele c/luvhenzhelele mbungu (dzi-) wurm, larwe, maaier \ worm,

37
mbungwa mpho
larva, maggot miswaswo (slegs m v I p i on ly) humor, geestig-
mbungwa c f mbumbwa heid |humour
mbuvha (dzi-) padkos |provisions for journey mijambi c f sambi
mbuya (ad j n-/dzin-) c f -vhuya mitanu (ad j) c/-tanu
mbwanana (dzi-) hondjie; saailmg j puppy; seed­ mijuku (ad j) c/-tuku
ling mitete (adj) c f -tete
mbwandamedza onderdompel | immerge/im- mitha (dzi-) c f Eng meter metre
merse mithihi (a d j) c f -thihi
medaia (dzi-) c f Eng medalje I medal mitshena (ad j) c f -tshena
medzha (vho-) c f E ng majoor |major mitswu (ad j) c f -tswu
-mela groei, ontkiem, uitspruit | grow, germi­ mitswuku (ad j) c f -tswuku
nate, sprout mivhi (ad j) c f -vhi
metshe (mimetshe) c f Eng wedstryd | match mivhili (adj) c f -vhili
mitjai (slegs m v \p i on ly ) grap |joke mivhisi (ad j) c/-vhisi
midala (ad j) c/-dala mivhuya (a d j) c f -vhuya
midenya (ad j) c f ■denva mmane (vho-) skoonsuster (vrou se jonger suster
mihani (slegs m v |p i on ly ) gesprek | conversa­ of manspersoon se ouer broer se vrou); tante
tion (moeder se jonger suster) j sister-in-law
mihovhi (abstr) vraatsug, gulsigheid | gluttony, (wife's younger sister or male person's elder
greediness brother's wife); aunt (mother’s younger sis­
mihulu (ad j) c f -hulu ter)
mihulwane (ad j) c/-hulwane mmawe! aanspreekvorm; uitroep van pyn form
-mila insluk, sluk i swallow of address; interjection used in pain/distress
milala (ad j) c/-lala mmbete (mimbete) c f A fr/E n g bed j bed
milapfu (ad j) c/-lapfu mmbi (dzi-) (mv 1 n) leer |army
milayo (slegs m v \p i on ly ) terme, voorwaardes mmbi (a d j n-/dzin-) sleg J bad
terms, conditions mmbo (dzi-) tsetsevlieg |tsetsefly
miledzo (slegs m v \p ! on ly ) grens |border mmbwa (dzi-) hond |dog
milieu (dzi-) c f Eng milieu |milieu mme (vho-) moeder Í mother
mililitha (dzi-) c f E ng milliliter j millilitre mmemuhulu (vho-) skoonsuster (vrou se ouer
milimitha (dzi-) c f E ng millimeter |millimetre suster); tante (moeder se ouer suster) j sister-
milora (ek v | sing mulora m e alg em een \ not in-law (wife's elder sister); aunt (mother's
c o m m o n ) as |ash elder sister)
mimanngi c f manngi mmvi c f luvi
mimuru c f muru modoro (mimodoro) c f A fr motor |car, motorcar
mina (ad j) c f -na modorosikepe (mimodorosikepe) c f A fr mod-
minu (ad j) c f -nu derskerm |mudguard
mingana? (ad j) c f -ngana? -momekedza -mometshedza c f -mametshedza
mini? (vraagiv |interr) wat? ! what? -mona wentel. draai. omdraai, omgaan (om
minisita (dzi-) c f minisita o tuwa; minisita dzo hoek) | rotate, revolve, go round corner,
tuwa (dw s ek v in k la s mu- ! ie sing in cl mu-) turn round
minister I minister -mona-mona wentel; draai, talm, versuim | lin­
minzani? <ndi) c f -nzani? ger, loiter about; tarry, go round and round
minzhi (au j) c f -nzhi monde (mi-) (mv ! /1 ) linkerhand |left-hand
minwe (ad j) c f -nwe monde (byw J ad v ) links |left
minwongo c/iiwongo mopo (mimopo c f E ng stokdweil/-feil. toudoek
mihwovha c f nwovha swab, mop
miora c f milora mpama (mipama) klap op oor | clout/smack
mipfufhi (ad j) c f -pfufhi (box) on ears
miraru (ad j) c f -raru mpengo (k l mu- van mu-/vha- m et m v k l mi- I cl
mirema (ad j) c f -rema mu- o f mu-/vha- with p i cl mi-) malle. krank-
rnisekene (ad j) c f -sekene sinmge j lunatic
misetha (ad j) c/-setha inpfo c f lufo
misho (slegs m v J p i on ly ) stuipe/stuiptrekkings Í mpfu c f lufu
convulsions mpho (dzi-) geskenk. present, aanleg. begaafd-
misi c/musi; (k o n j \c o n j) wanneer |when heid; aanbod; toekenning | talent, gift, pre­
miswa (ad j) c f -swa sent, offer; award

38
mphwe
mphwe (dzi-) (//i) volstruis I ostrich
mphwe (dzi-) (//t) soetriet ! sweet sorghum
nipikisano (mi-) kompetisie 1competition
mpunga/mupunga (g raan : sleg s k l mu- g rain : cl
m u - onl\ : p lan t p lan t: mi-) rys rice
muaino (mi-) c j Eng strykwerk ironing
mualavhi (vha-) matrons '•sailor
mualuwa ( 'h a -) volwassene. grootmens 1 adult
muamharo (mi-) mode I fashion
muamhasada ( 'h a -) c f Eng amhassadeur am­
bassador
muamheli (vha-) advokaat advocate
muambi |vha-) spreker; redenaar speaker, ora­
tor
muamhiwa ('h a-) derdepersoon (grammatika)
third person (grammar)
muangelo (%ha-) c f Eng engel angel
muano (nti-i gelofte. eed vow . oath
muapostnla ('h a -) cl Eng apostel apostle
Muaraha (V ha-) Arabier Arab (person)
muari (vha-) chirurg j surgeon
muaro (mi-) operasie (medics) operation
(medical)
mubebi (vha-) ouer parent
mubiki mubikeli ('h a -) kok j cook
mubirigadia (vha-) c f Eng brigadier ! brigadier
mubulo (mi-) uitspraak 1 pronunciation
mubva ('h a-) luiaard 1 lazy person, sluggard
mubvana (vha-) jong getroude vrou met een
kind young married woman with one child
mubveledzi (vha-) produsent producer
mubvumbi (vha-) waarsêer; voorspeller
viner. foreteller, soothsayer. — wa mutsho
weervoorspeller one who forecasts weather
mubvumbi (mi-) wvdverspreide reen ; wide­
spread rain
mubvumo (mi-) dreuning. gedreun. donderslag,
donder(weer) 1 rumbling, roaring, thunder­
bolt
mudali (mi-) katoen. care ! cotton, cotton-plant
mudalo (mi-) vloed; oorvlocd; oorwinningsfecs
Hood; feast after victory; abundance
mudi (mi-) stat, baarmoeder ; village, kraal,
womb
mudifho (mi-) gcur. smaak j flavour, savour
niudigudisi (vha-) student : student
mudinda (vha-) boodskapper 1 messenger
mudirivhe (mi-) c f A fr 'druiwe' wynstok vine
mudisedzi (vha-) voorsiener , supplier
mudivhadzi (vha-) aankondiger. afkondiger
announcer
mudivhi (vha-) geleerde ! scholar
mudivhisi (vha-) aankondiger. afkondiger 1 an­
nouncer
mudoro (mi-) c f A fr turksvv. alle soorte kaktus
prickly pear, all kinds of cactus
muduhulu (vha-) swaer (suster se man); skoon-
muengedzo
seun; kleinkind; nefie/niggietjie (suster se
kinders) ! brother-in-law (sister's husband);
son-in-law; grandchild, nephew/niece (sis­
ter's children)
mudahi (vha-) roker Í smoker
mudala (ad j) c f -dala
mudali (vha-) besoeker j visitor
mudantsi (vha-) c f A frIE n g danser i dancer
ntudavhi (mi-) grasland. weiland. sportgrond,
speelgrond I meadow, grassy plain; sports-
field. playground
mudededzi (vha-) onderwvser teacher
mudenya (ad j) c f -denva
mudiafeisi (vha-) c f A fr 'cuts' bokser boxer
mudiakuni (vha-) c f A fr diaken i deacon
mudikoni (vha-) c f E ng diaken I deacon
mudivhitho (mi-) klop. bons. hartklopping.
polsslag |throb; palpitation
muduba (mi-) ry/tou (mense) ! queue/row (of
people)
nrudugo (mi-) vlam flame
mudulu (mi-) grassoort thick rush
muduthwa (mi-) bergrug |ridge of hill/mountain
mudzadze (vha-) vrou wat pas geboorte geskenk
het i recently confined woman
mudzedze (mu-) kam (van hoender) J comb (of
fowl)
Mudzheremane (Ma-) Duitser ; German (per­
son)
mudzi (mi-) wortel root
mudziauzwifha (vha-) leuenaar 1 liar
di­ mudzidzivhalo (a b str) bewusteloosheid uncon­
sciousness
mudzimba (vha-) jagter hunter
mudzimu (mi-) voorouer, stamvader; voorva-
derhke gees, god j ancestor, ancestral spirit,
god; — usili; afgod ' idol
Mudzimu (geen m v \ n o p i) God i God, - m u -
raru: Drie-eenheid j Trinity
mudzinginvo (mi-) skudding shaking, tremor.
~ wa shango (mi-) aardskudding -bewing I
earthquake, earth tremor
mudzio (mi-) kleihouer (houer van klei) 1 earth­
enware vessel
mudzudzo (mi-) skikking settlement
mudzulaphanda (vha-) voorsittcr I chairman
mudzulatshidzulo (vha-) voorsittcr I chairman
mudzuli (vha-) bewoner. inwoner dweller
mudzumbamo (mi-) wegkruipertjie (spel) j hide-
and-seek
mudzunguluwo (mi-) rotasic. draaiing i rotation
muedza (vha-) akteur actor
muelo (mi-) maat. afmeting measure!ment)
muendedzi (vha-) gids (persoon) ! guide (per­
son)
muengedzo (mi-) skedule; aanhangsel. byvoeg-
sel. vermeerdering j schedule; supplement;
39
mueni
increase; ~ wa muhoio (mi-) verhogíng [
increment
mueni (vha-) besoeker, kuiergas |visitor, guest
muevangeli (vha-) c f A fr ‘ev a n g elis’ evangelis
evangelist
mufaragwama (vha-) tesourier ! treasurer
mufara(mu)kovhe (vha-) aandeelhouer [ share­
holder
mufaramu(a (vha-) huisvrou housewife
mufarekano (vha-/mi-) bywyf, minnares; ook
vrou se geheime minnaar j concubine, mis­
tress; also woman's secret/illega! lover
mufarisi helper; eggenoot/eggenote j helper,
spouse/wife
mufaro (mi-) mandjie met deksel ) basket with
lid
mufemo (mi-) asemhaling, asem breathing,
breath
mufhafi (vha-) bouer; messelaar; argitek
builder; mason, bricklayer; architect
mufhatisani (vha-) buurman ! neighbour
mufhini (mi-) hef, handvatsel, steel i haft, han­
dle
mufhirifhiri (mi-) stryd |strife
mufhiso (mi-) hitte; koors i fever; heat
mufhoho (mi-) vingergiers (sorghumsoort met
aar soos vingers van hand) |finger-millet
mufhululu (mi-) gehuil [ ululation
mufhuri (vha-) bedrieër j deceiver, cheat
mufolo (mi-) (militêre) dril |(military) drill
mufu (vha-) oorledene, afgestorwene | late per­
son, deceased, dead
mufula (mi-) maroelaboom marula tree
mufulatsimbi (vha-) (grof)smid i (black)smith
mufuli (vha-) (grof)smid ! (black)smith
mufumakadzana (vha-) mejuffrou miss
mufumakadzi (vha-) vrouepersoon, mevrou,
dame; kapteinsvrou, koningin | woman,
lady, madam; chief’s wife, queen, missis/mis-
sus (Mrs)
mufumbi (vha-) tngewyde |initiate
mufumbu (mi-) semels j bran
mufunwa (vha-) skat, liefling, geliefde ; darling,
beloved one, favourite
mufunzi (vha-) leraar, predikant, dominee
minister of religion, reverend, parson
mufunzirumwa/mufunziruhwa (vha-) sendeling |
missionary
Mufura (Ma-) Fransman |Frenchman
mufurannda (mi-) grenadellaplant | granadilla
plant
Mufurukanere (Vha-) Afrikaner |Afrikaner
mufuwi (vha-) veeboer | one who rears cattle,
cattle rearer
mugalane (mi-) bosluiskoors |tick-bite fever
mugangisi/mukandisi (vha-) uitgewer i publisher
mugandiso (mi-) druk i print
40
muhwe
mugayi (vha-) meulenaar j miller
mugayo {geen mi n o p i) (mielie)meel 1 mealie-
meal
mugede (vho-) so-en-so |so-and-so
mugego (mi-) stolling/verdikking (van bloed)
coagulation (of blood)
mugekho (mi-) botsing ! clash, collision, bump
Mugerika (Vha-) Griek |Greek (person)
mugero (mi-) 'n voor, sloot |water-furrow
Mugivhela (mi-) Saterdag Saturday
mugodi (mi-) myn, mynskag. put 1 mine, shaft,
pit
mugovhelo (mi-) beleg, beleëring |siege
mugudeleli (vha-) spesialis i specialist
mugudisi (vha-) breier, afrigter I trainer, coach
mugudiswa (vha-) leerling, skolier > pupil,
scholar
Mugula (Ma-) Indier |Indian
mugumo (mi-) grens, einde |boundary, end
mugwarelo (mi-) gordel (vir manlike persone) I
girdle (for males)
muhadzinga (vha-) term wat vroue van pohga-
mis gebruik om na mekaar te verwys \ term
used by wives of polygamist to refer to each
other
muhali (vha-) held, dappere hero, courageous
person
muhami (vha-) melker j milker
muhanga (mi-) raamwerk I framework
muhashi (vha-) radio-omroeper radio an­
nouncer
muhasho (mi-) departement department (state
administration); eg — wa Pfunzo: Onder-
wysdepartement ) Education Department
muhatuli (vha-) regter I judge
muhedeni (vha-) c f A fr heiden pagan, heathen
Muhevheru (Vha-) Hebreër Hebrew (person)
muhoio (mi-) loon, salaris, ouderdomspensioen
salary, old age pension, pay, wages
muhoyo (mi-) sarkasme I sarcasm
muhulu (a d j) c f -hulu
muhulwane (ad j) groot, volwasse, uitgegroeide,
belangrike ! big, mature, adult, important;
(nw n) (vha-) ouderling. volwassene
church elder, adult
muhumbeli (vha-) applikant applicant
muhumbulo (mi-) gedagte, aanmerking, idee;
geheue j thought, idea, remark, comment;
memory
muhura (vha-) buurman neighbour
muhuyu (mi-) (wilde)vyeboom 1 (wild) figtree
muhwaba (mi-) biltong |biltong
muhwali (vha-) draer j carrier, one who carries a
load
muhwalo (mi-) bagasie, drag, vrag j luggage,
burden,load
muhwe (vha-) bruidegom |bridegroom
muhweleli
muhweleli (vha-) klaer (geregtelik) | com- I
plainant (in law), plaintiff
muhwelelwa (vha-) beskuldigde. verweerder.
aangeklaagde |defendant, accused
muimbi (vha-) sanger(es) 1 singer
muimeleli (vha-) advokaat advocate
muimeli (vha-) verteenwoordiger ! representa­
tive
ntuina (mi-) gat (klein rond soos muisgat) j hole
(small round like that of mice)
muingameli (vha-) inspekteur ! inspector
Muisimane (Ma-) c f Eng Engelsman I English­
man
muitanae (vha-) medepligtige |accomplice
muitatshinwi (vha-) duiker |diver
muitazwivhi (vha-) sondaar i sinner
muito (mi-) handeling I action
mukala (mi-) sening |sinew
mukalaha (vha-) ou man |old man
Mukalanga (Vha-) Shona (persoon) | Shona
(person)
mukaluli (vha-) dweper, yweraar zealot
mukandisi (vha-) drukker ! printer
mukando (mi-) melk van mense I milk of human
beings
mukano (mi-) grens |border
mukapu (mi-) slappap ! thin porridge
mukavhavhe (mi-) suurlemoenboom | lemon
tree
mukegulu (vha-) ou vrou I old woman
mukene (vho-) so-en-so I so-and-so
Mukhada (Vha-) Kgatla (persoon) l Kgatla (per­
son)
mukhaha (slegs ek v \sing only mu-) melk I milk
mukhakhi (vha-) oortreder [ trespasser
mukhethwa (vha-) heilige \saint
Mukhriste (vha-) c f A fr Christen I Christian
mukhwa (mi-) goeie maniere; gewoonte 1 good
manners; habit, custom
mukoki (mi-) biltong [ biltong
mukololo (vha-) prins, prinses |prince, princess
mukoma (vha-) hoofman, indoena t headman,
induna
mukomana (vha-) ouer broer van manlike per­
soon, ouer suster van vroulike persoon j
elder brother of a male person, elder sister of
a female person
mukombo (mi-) naeltjie |navel
mukonde (mi-) naboom, steen seep; opgeskepte
strook pap | naboom; bar of soap; strip of
ladled porridge
mukonjiraka (vha-) c f A fr k o n lr a k aannemer,
kontrakteur |contractor
mukonyi (mi-) stronk |stalk
mukonwo (mi-) voorarm ! forearm
mukosi (mi-) harde gil; alarm j long drawn-out
yell; alarm; scream, shriek, yell
41
Mulemba
mukoto (mi-) straat street
mukovhe (mi-) aandeel ! portion, share
mukovhori (mi-) naelstring I umbilical cord
mukukulume (mi-) haan cock, rooster
mukukumedzi (vha-) opstoker. aanhitscr |insti­
gator
Mukula (pleknaam I placename)
inukulo (mi-) keel I throat
mukumba (mi-) huid, vel; leer i hide, skin;
leather
mukutu (mi-) pvlkoker |quiver
mukuvhanganyi (vha-) samesteller, versamelaar
|compiler
mukuwe (mi-) grys loerie, kwê-voël | grey lou-
rie, go-away bird
mukwama (mi-) sak |bag, large pocket
mukwasha (vha-) bruidegom; swaer (suster se
man); skoonseun ; bridegroom; brother-in-
law (sister's husband); son-in-law
mulaifa (vha-) erfgenaam ! heir, successor
mujaiburari (vha-) bibliotekaris ! librarian
muli (vha-) eter |eater
muladza (mi-) oorskietkos (vir volgende dag) 1
left over food (for following day)
mulaedza (mi-) boodskap j message
mulafhazwifuwo (vha-) dierearts, veearts veter­
inary
mulala (a d j) c f -lala
mulalavhungu (mi-) melkweg milky way
mulalo (mi-) vrede |peace
mulambo (mi-) rivier |river
mulamu (vha-) swaer (vrou se broer) | brother-
in-law (wife’s brother)
mulamukisi (vha-) redder ( rescuer
mulamuli (vha-) middelaar Í mediator
mulanda (vha-) dienaar; onderdaan I servant;
subject
mulandu (mi-) skuld (fout of finansiële skuld);
aanklag, saak | fault, case; guilt; debt,
charge; (w w \ vb) wana veroordeel, skul-
dig bevind |convict
mulangadzulo (vha-) speaker |speaker (of house
of parliament)
mulangaluvhan^e (vha-) baanbeampte I track
official
mulangi (vha-) bestuurder, opsigter, opsiener I
manager, overseer
mulanguli (vha-) skeidsregter |referee
mulapfu ( a d j ) c/-lapfu
mulavhelesi (vha-) opsiener, superintendent
superintendent, supervisor, invigilator
mulayo (mi-) wet, gebod; akte | law, com-
mand(ment); act
muleli (vha-) kinderoppasser | nurse (of chil
dren)
mulemalema (mi-) vlermuis ! bat (insect eating)
Mulemba (Vha-) 'n Lemba |a Lemba
mulenzhe
mulenzhe (mi-) been, voet ! leg. foot
mulevho (mi-) proklamasie I proclamation
mulifho (mi-) boete. betaling. vergelding j retri­
bution; payment of fine
mulila (mi-) beespaadjie j cattle track
mulili (vha-) armlastige ; pauper
mulilo (mi-) vuur, vuurhoutjie |fire, match
mulimi (vha-) ploeër j person who ploughs,
ploughman
mulimisi (vha-) landbou-beampte agricultural
officer
mulimo (mi-) gif |poison
mulindi (vha-) wag, opsigter I watchman; care­
taker
mulindi (mi-) gat |hole in ground
mulinga (mi-) wiel |wheel
mulingi (vha-) eksaminator, versoeker exam­
iner. tempter
mulingo (mi-) versoeking; toets, eksamen
temptation; test, examination
mulisa (vha-) herder, veewagter. beeswagter
herdsman, herdboy, shepherd
mulisa (geen m v I n o p i) hik (by kinders) | hic-
cup/htccough (with children)
mulivhaduvha (mi-) sonneblom 1 sunflower
muloi (vha-) towenaar, towenarcs j sorcerer,
sorceress, witch, wizard
mulomo (mi-) mond; Up; snawel | mouth; lip;
beak; — wa n|ha; bolip 1 upper lip; — wa
fhasi: onderlip |lower lip
mulonga (mi-) stroombed; diep sloot ) water­
course; deep ditch
mulora (mi-) as |ash
mulori (vha-) dromer |dreamer
muloro (mi-) droom ! dream
mulovha (byw \ad v ) gister |yesterday
mulovhedzi (vha-) doper |baptist
muludzi (mi-) fluit (met lippe) I whistle (with
lips)
muluki breier, vlegter | one who plaits basket-
work/knits
mulwadze (vha-) pasiënt. sieke | patient, one
who is ill
mulwi (vha-) vegter, bakleier I fighter
mumono (mi-) omwenteling, revolusie | revo­
lution
-muna suig ( ’n lekker) |suck (a sweet)
munango (mi-) deur-opening, ingang [ doorway,
entrance
mune (vha-) eienaar, heer; Here | owner, mas­
ter, lord; Lord
muno (slegs ek v \sin g on ly ) sout |salt
munu (ad j) c f -nu
munamedzwa (vha-) passasier ! passenger
munameli (vha-) passasier |passenger
munango (mi-) keuse, keuring I selection
mundende (mi-) ouderdomspensioen | old age
42
mupfumedzi
pension
Mundevhele (Ma-) Ndebele (persoon) j Ndebele
(person)
mungafha (ad j) c/-ngafha
mungafhala (ad j) c f -ngafhala
mungafhani? (a d j) c f -ngafhani?
mungafhano (a d j) c f -ngafhano
mungafho (a d j) c f -ngafho
mungu (mimungu) kaf |chaff
munithi (mimunithi) c f E n g minuut | minute
(time)
munna (vha-) man, eggenoot man, husband
munnawavhane (vho-) manlike oorledene |late/
deceased male person
munukhelela (mi-) aangename reuk ) good smell
munukho (mi-) slegte reuk j bad smell
munwe (mi-) vinger; vingerafdruk ' finger; fin­
gerprint
munvadzea (vha-) verworpeling |abject
munyadziwa (vha-) c f mun vadzea
munyanya (mi-) fees, huweliksfees |feast, mar­
riage festival
munvanyavhalo (mi-) kwaal. siekte j ailment
munyanyuwo (mi-) opwinding, opgewondenheid
|excitement
munzani? (ad j) c f -nzani?
munadzi (mi-) hoed |hat
muhono (mi-) gebrom, gegons 1 drone (deep
humming sound)
muiiwaleli (vha-) sekretaris ! secretary
munwali (vha-) skrywer. skryfster, outeur \
author, authoress, writer
munwalo (mi-) handskrif |handwriting
muiiwalululo (mi-) transkripsie |transcription
munwanakiswa (vha-) aangenome kind
adopted child
munwe (ad j) c/-iiwe
muofisi (vha-) c f E ng 'office' beampte Í official;
— wa vhulimi (vha-) landbou-beampte |agri­
cultural officer
muofisiri (vha-) c f A fr offisier |officer
muoli (vha-) kunsskilder |artist, painter
muombano (mi-) worsteling |struggle
muomva (mi-) piesang (boom en vrug) |banana
(tree and fruit)
muongi (vha-) verpleegster | one who nurses a
patient
mupani (mi-) mopanieboom |mopani tree
mupapa (vha-) c f E ng pap al'I A fr 'paap' pous
pope
mupfa (mi-) doring |thorn
mupfudze (slegs ek v j sing on ly) mis |manure
mupfufhi (ad j) c f -pfufhi
mupfuki (vha-) oortreder I trespasser
mupfuluwo (mi-) trek J migration, trek
mupfumba (vha-) (kuier)gas |guest
mupfumedzi (geen mv |n o p i) middelaar 1 medi-
mupfumi
ator
mupfunii (vha-) ryk persoon. rvke I rich person,
wealthy person
muphulandila (vha-) pionier j pioneer
muphulusi (vha-) verlosser , saviour
mupinduleli (vha-) vertaler 1 translator
mupo (slegs ek v mu- sin g mu- on ly ) natuur
nature
mup(o)rofita (vha-) c j Eng siener. profeet seer;
prophet
ntupureki (vha-) predikant. prediker preacher
murado (mi-) lid (van liggaam of instansie)
member, part of body; limb; ~ wa khoro
(mi-) raadslid member of council
murafho (mi-) generasie. ras. geslag gener­
ation. race (of people)
muraga (muranga) (mi-) nuwe bouterrein,
halfklaar pasklaar gebou(e); veepos new-
building site, building(s) under construction,
newly constructed building(s); cattle-post
murahu murau ( by tv ; ad\) agter; agteruit. ag-
terwaarts behind; aback, backwards
murambo (mi-) patat ! sweet potato
muranga c f muraga
murangaphanda (vha-) leier leader, pioneer
Murashia (Ma-) Rus ! Russian (person)
muratho (mi-) brug bridge
murathu (vha-) jonger broer van manlike per­
soon; jonger suster van vroulike persoon
younger brother of male person; younger
sister of female person
murau c f murahu
muredzo (mi-) aanhaling j quotation
Murema (Vha-) (nw \n) Swarte j Black (person)
murema (ad j) c/-re m a
Murena (slegs ek v \sing o n ly ) meneer; die Here
the Lord; sir, mister
murena (ma-) prins, seun van kaptein prince,
son of chief
murendi (vha-) digter poet
murenganyiso (mi-) wisseling, ruiling 1 exchange
murengi (vha-) koper buyer
murengisi (vha-) handelaar trader, salesman
mureo (mi-) lokval. strik I trap, snare
murerelo (mi-) aanbidding 1 worship
mureremelo (mi-) bewing trembling; — wa
shango aardbewing (aardskudding) earth
tremor
murerisano (mi-) bespreking ! discussion
murero (mi-) spreekwoord. bespreking pro­
verb; discussion
muri (mi-) boom |tree
murivha (mi-) swerm voëls swarm of birds
muro (mi-) sous sauce
muroho (mi-) groente I vegetables
murole (mi-) ouderdomsgroep; skoolstanderd
age-group; school standard
43
rnushumisi
Muroma (Vha-) Romein Roman
murotho (mi-) koue I coldness, chilliness
muru (mimuru) c f A fr 'm oer' skroefdraad
thread on bolt
muruhurela (mi-) hitte I heat
murumiwa (vha-) boodskapper. gestuurde
messenger
murundo (mi-) urine urine
murundu (mi-) besnydenisskool circumcision
school
murungi (vha-) kleremaker 1 dressmaker, tailor
murungo (mi-) soom; naaldwerk i seam; needle­
work
murunzi (mi-) skadu(wee); hoed (koninklike
taal) |shadow, shade; hat (royal language)
muruiiwa (vha-) engel. gestuurde ! angel
mururo (mi-) trek trek
murutshu (mi-) aambei i pile (disease)
Murwa (Vha-) Boesman ! Bushman
murwa (vha-) seun |son
musadzi (vha-) vrou; eggenotc wife; woman
musadziwavhane (vho-) vroulike oorledene 1
late/deceased female person
musaintsi (vha-) c f Eng wctenskaplikc 1 scientist
musalauno (geen mi ' n o p!) moderne tye j
modern times
musanda (mi-) kaptein se stat j chief's village,
capital
musangwe (mi-) boks(sport). bokskuns I boxing
musekene (ad j) c f -sekene
muselwa (vha-) bruid bride
musendo (mi-) skaaf ; plane
.nusetha (ad j) c f -setha
museto/musetho (mi-) dubbeltjie devil's thorn
musetelare (vha-) c f A fr ‘sellaar' nedersetter j
settler
musevhe (mi-) pyl Í arrow
mushai c f mushayi
mushavhi (vha-) c/M ulemba; handelaar; vlug-
tehng |trader; fugitive
mushavho (mi-) vlug (in vrees) I flight (in fear)
musha(y)i (vha-) arme. armlastige | poor per­
son. pauper
mushidzhi (mi-) wewenaar(sgras); slagter
black-jack; butcher
mushinzhi (mi-) sw'erm insekte I swarm of in­
sects
musho (mi-) geskenk van man aan skoonfamilie
vir troue 1 marriage object given by man to
in-laws
mushonga (mi-) medisyne |medicine
mushumeli (vha-) dienaar, bediende; diaken
servant, attendant; deacon
mushumelwa (vha-) werkgewer |employer
mushumi (vha-) werker. werksman, arbeider
werknemer |worker, employee, labourer
rnushumisi (vha-) operateur operator (of ma
mushumo
chine)
mushumo (mi-) werk. taak. diens; nut. voor-
deel; plig. beroep pos ! job. work, use; duty;
occupation, post; service, task, labour
mushumogudwa (mi-) beroep. bedrvf (bou. ens)
t occupation, trade (building, etc)
musi (mi-) (/1/1) dag Í day
musi (mi-) ( / / ) stamper t pestle
musi/misi (voegw \conj) wanneer (as), terwyl
when (if), while
musiamelo (mi-) c f tshisiamelo kussing I pillow
musidzana (vha-) meisie ' girl
musiki (vha-) skepper ; creator; (slegs ekv I sing
only ) Skepper j Creator
musili (slegs ekv j sing only) kruit ! gunpowder
musilisili (mi-) korhaan j bustard, korhaan
musina (slegs ekv \sing only) koper (metaal) |
copper
musingavhadzimu (mi-) reënboog I rainbow
musingili (vha-) armlastige pauper
musingo (mi-) slurp ; trunk
musipha (mi-) spier muscle
musiwana (vha-) arme; weeskind |poor person;
orphan
muso ( k l ! cl mu-, geen rnv \no pi) graan(korrel)
! grain (of wheat, maize, etc); corn, wheat,
etc consisting of grains
musudzuluwo (mi-) beweging ! movement
musuku (geen mv no pi) goud ! gold (sub­
stance)
musumbavhaloi (mi-) voorvinger fore-finger
Musumbuluwo Maandag 1 Monday
Musuthu (Vha-) n Sotho i a Sotho person
muswa (vha-) (mv n) jongeling. jongmeisie I a
youth; (adj) c f ■swa
muswaswo (mi-) grap joke
Muswazi (M a-) Swazi (persoon) j Swazi (person)
musweleli (vha-) dweper. yweraar ! zealot
muswikeli (vha-) gunstehng : favourite
muswiko (mi-) u swika (infinil) aankoms I arrival
muswiri (mi-) lemoenboom ; orange tree
muta (mi-) werf. gesin I courtyard, family
mutahabvu (vha-) manlike oorledene late/
deceased male person
mutalano (mi-) egskeiding I divorce
mutalutshedzeli (vha-) vcrtaler I translator
mutalutshedzi (vha-) tolk interpreter
mutamatisi (mi-) c f A fr 'tammies' tamatieplant
tomato plant
mutana (mi-) rug j back
mutangano (mi-) vergadering. byeenkoms
meeting, gathering, assembly
mutanzieli (vha-) predikant. prediker preacher
mutanzwa (mi-) suurpruim (boom) |sour plum
(tree)
mutatisano (mi-) kompetisie competition
mutavha (mi-) sand ! sand
44
mutondo
muthannga (vha-) jongman |young man
mujhogomeli (vha-) opsigter ; caretaker
mutodzi (mi-/ma-) traan I tear
mutodo (mi-) ruggraat, werwelkolom [ spinal
column, vertebral column, backbone, spine
mutolo (vha-) weduwee |widow
mutolowadzi (vha-) wewenaar widower
mutoli (vha-) opsiener |supervisor
mutore (mi-) wei |whey
mutu (mi-) waterbessieboom Í waterberry tree
mutudo (mi-) filter i filter
mutuku (adj) c f -tuku
mutwa (kollekt | collect) termiet i termite
mutakalo (mi-) gesondheid ! health
Mutate Mutalerivier j Mutale River
mutalo (mi-) lyn |line (stripe)
mutambi (vha-) speler, atleet; akteur player,
athlete; actor
mutambisi (vha-) skeidsregter ! referee
mutambo (mi-) spel |game, play
mutande (mi-) rankplant. klimopplant : climber
mutavha (mi-) stel, versameling j set
mutendeleki (vha-) rondloper. swerwer j vaga­
bond. vagrant
mutendi (vha-) gelowige. Christen I believer,
Christian
mutengelele (mi-) sirkel |circle
mutengo (mi-) koste. prys. waarde ! cost, price,
value
muteo (mi-) fondament foundation
mutete (adj) c f -tete
mutevheli (vha-) opvolger j successor
mutevhetsindo (mi-) ritme |rhythm
muthada (vha-) kêrel ! chap
muthaiphi (vha-) tikster , typist
muthelo (mi-) belasting ! tax. taxation; — wa
mbuelo mkomstebelasting income tax
muthenga (mi-) veer I feather
muthetshelo (mi-) smaak |taste
muthihi (adj) c f -thihi
muthotho (mi-) sous sauce
Muthoza (M a-) Xhosapersoon Xhosa person
muthu (vha-) mens, menslike wese person,
human (being)
muthusi (vha-) helper helper
mutibo (mi-) deksel j cover, lid
mutikedzelo (mi-) subsidie subsidy
mutikedzi (vha-) aanhanger supporter
mutivho (mi-) melodie. wysie melody, tune
(music)
muto (mi-) nominasie. benoeming nomination
mutobvu (mi-) lood; soldeersel 1 lead; solder
mutoli (mi-) heuning 1honey
mutomba (mi-) mielie-uitloopsel sprout of
mealie
mutondi (vha-) weldoener ! benefactor
mutondo (mi-) kiaatboom teak, kiaat
mutovholo
mutovholo (mi-) vervolging |persecution
mutsekiso (wa shango) (mi-) aardskok earth-
shock
mutshaeli (vha-) (wa)drywer; sweep (van parle-
ment) I driver (of oxen with whip); whip (of
parliament)
Mutshaina (M a-) Sjinees (persoon) Chinese
(person)
mutshakavhili (mi-) verduistering I eclipse
Mutshangana (Vha-) Shangaan Shangaan
mutshato (mi-) troue(ry). bruilof. huweliksfees
wedding (feast), marriage festival
mutshelo (mi-) vrug I fruit
Mutshena (Vha-) (nu 1 n) Blankc , European.
White
mutshena (adj) c f -tshena
mutshenzhe (kollekticollect) termict |termite
mutsherere (mi-) witstertmuishong ) white-tailed
mongoose
mutsheto (mi-) klipmuur |stonewall
mutshidzi (vha-) verlosser. redder j saviour, res­
cuer
mutshila (mi-) stert; suffiks. agtervoegsel | tail,
suffix
mutshilitshili (mi-) ruggraat. werwelkolom ver­
tebral column, spinal column
mutshimbidzafulaimatshini (vha-) vlieenier.
loods I aviator, pilot
mutshimbidzamushumo (vha-) seremomemees-
ter I master of ceremonies
mutshimbidzi (vha-) bestuurder 1 driver
mutshimhili (vha-) reisiger traveller
mutshini (vha-) danser dancer
mutshini (mi-) c f A frE n g masjien 1 machine. ~
wa u gara (mi-) karring churn
mutshinyali (vha-) armlastige pauper
mutshipiso (mi-) c f Eng 'cheap' uitverkoping
sale
mutsho (nw n) die weer . weather; (byw \adv)
dagbreek. oggendkraai dawn, sunrise
Mutshona (Vha-) Shona-persoon ! Shona person
mutshudeni (vha- ma-) c f Eng student student
mutshutshisi (vha-) aanklaer ■prosecutor
mutsi (mi-) rook ; smoke
mutsidi (mi-) wasem. damp vapour
mutsila (vha-) ambagsman. vakman artisan,
craftsman
mutsinda (vha-) vreemdeling. uitlander
stranger, foreigner
mutsindo (mi-) voetstap footstep
mutsinga (mi-) nek neck
mutswi c f mbava
mutswu (adj) c f -tswu
mutswuku (adj) c f -tswuku
mutswule (mi-) gare/garing ! yarn
mutukana (vha-) seun ! boy
mutuku (mi-) suur pap 1sour porridge
45
muvhuya
mutuli (mi-) stampblok |mortar
inutumba (mi-) opslaan-hut |temporary hut
mutupo (mi-) totemgroepnaam |name of totem
group
mutupulo (mi-) uitroeiing, verdelging 1 eradica­
tion
muumo/muvumo (mi-) soort wildevyeboom |
species of wild fig tree
inuunga (mi-) akasiafamilie I acacia family
muvalelwa (vha-) aangehoudene 1detainee
muvango (mi-) mengsel ! mixture
Muven^a (Vha-) 'n Venda I a Venda person
muvhadabulannga (vha-) skrynwerker [ car
penter
muvhadi (vha-) skrynwerker. houtwerker 1 car
penter
muvhala (mi-) kleur I colour
muvhale (mi-) bergvlamboom 1 coral tree
muvhali (vha-) leser j reader (person)
muvhekanyi (vha-) samesteller, versamelaar 1
compiler
muvhera (vha-) jong getroude man |young mar­
ried man
muvhi (adj) c f -vhi; (mv n) slegte persoon 1 bad
person
muvhigo (mi-) rapport report
muvhilaeli (vha-) klaer ; complainant, plaintiff
muvhili (mi-) liggaam 1 body
muvhisi (adj) c/-vhisi
muvhofho (mi-) gordel (vir vroue na bevallmg);
spantou I girdle (for confined women); milk-
ing-rope/strap
muvhoni (vha-) toeskouer. siener. waarnemer
spectator, seer, prophet; observer
muvhuda (mi-) vlakhaas 1 plains hare, grey hare
muvhudakhomu (m i-) groot vlakhaas Í large
plains hare
muvhula (mi-) soort boom kind of tree
muvhulahi/muvhulai (vha-) moordenaar mur
derer
Muvhumbi (slegs ekv sing only) Skepper |Cre­
ator
muvhumbi (vha-) pottebakker 1 potter
muvhundu (mi-) koppie. rantjie. heuwel hill,
hillock
muvhungo (mi-) grenadellaplant granadilla
plant
M uvhuru (M a-) c f A fr Boer. Afrikaner Afrika­
ner . Boer
muvhusi (vha-) regeerder ruler
muvhuso (mi-) owerheid, regering. komnkryk,
staat authority, government, kingdom,
reign, state
muvhuya (adj) c f -vhuya (nw n) n goeie per­
soon i a good person
muvhuye
muvhuye (vha-) skoonsuster (vroulike persoon
se broer se vrou) |sister-m-law (female per­
son’s brother's wife)
muvhuyu (mi-) kremetartboom |baobab tree
muvii (vha-) iemand wat afslag |somebody that
slaughters
muvo c f muvuwo
muvoni (mi-) abattoir, slagpale |abattoir
muvula (geen mv j no pi) stuifmeel |pollen
muvumo c f muumo
muvutshelano (mi-) oproer, opstand |revolt
muvuwo (mi-) slagpale, abattoir |abattoir
muxwatu (geen mv i no pi) ys |ice
muya (mimuya) wind, lug; gees, siel |wind, air;
spirit, soul
Muyamukhethwa (geen mv \no pi) Heilige Gees
j Holy Spirit
muzhakan^ila (vha-) pionier |pioneer
muziamu (mi-) c f Eng museum I museum
muzika (mi-) c f Eng musiek Í music
Muzioni (Vha-/M a-) c f Eng Sionis ! Zionist
Muzulu (M a-) c f Eng Zoeloe-/Zulupersoon
Zulu person
muzwala (vha-) neef, niggie j cousin (cross-cou­
sin)
muzwifhi (vha-) leuenaar |liar
muzwimbelo (mi-) hardlywigheid, verstopping
constipation
muzwimi (vha-) jagtcr j hunter
mvelaphanda (dzi-) vooruitgang j progress; ad-
N
-na (adj) vier |four eg vhathu vhana vier mense |
four people; vhana vhana vier kinders j four
children; miri mina vier borne | four trees;
mano mana vier tande I four teeth zwithu
zwina vier goed ( four things; khuhu nna vier
hoenders | four fowls; vhurifhi vhuna vier
briewe |four letters
naasi/naasi c f namusi
nala (mv van pi o f Iwala/lunala) kloue |claws
naledzi/neledzi (dzi-) ster I star
nama (dzi-) vleis | meat; — ya kholomo: bees-
vleis I beef. ~ ya khuhu hoendervleis
chicken; — ya mbudzi bokvleis [ goat's
meat; — ya nguluvhe varkvleis |pork; ~ ya
nngu: skaapvleis | mutton; ~ ya phukha
wildsvleis ] venison, buck
-nama verdwyn vanish, disappear (slegs in j
only in: o nama o ya)
namana/namane (dzi-) kalf |calf
namusi/naasi/naasi (byw \a d v ) vandag |today
-nana baie word, vermeerder. erger word 1 in­
crease, become worse
46
nemeneme
vance
mveledzi (dzi-) oorsaak |cause
mvelelo (dzi-) sukses; resultaat, gevolg |success;
result, consequence
mvula (dzi-) reën |rain
mvulatswinga (dzi-) inleiding |introduction
mvuledzo (dzi-) beeindiging, afhandeling l con­
clusion
mvumbo ya mutsho weervoorspelling |weather
forecast
mvumi (dzi-) donderwolk |thundercloud
mvutshelano (dzi-) politieke opstand political
revolution
mvuvhelo (dzi-) kleipot vir water l earthenware/
clay pot for water
mvuvhu (dzi-) seekoei ! hippopotamus
mvuwavhafu (dzi-) opstanding |resurrection
Mvuwo (dzi-) Paasfees, opstanding uit dood
Easter, resurrection from dead
mwahola c f nwahoja
mwakani c f nwakani
mwedzi (mimwedzi) maan, maanlig. maanskyn;
maand | moon, moonlight, moonshine;
month
-mwermvela/-iiwenwela glimlag ! smile
-mwethuwa/-iiwethuwa glimlag skelm smile
slyly
mwongo (mv selfcie \p i sam e k l \ cl mu-/mi-)
murg marrow
-nanesa laat vermeerder j cause to increase
-nanisa oordryf, vergroot j exaggerate
nanga (dzi-) rietfluit | reed flute, blow pipe; c f
lunanga
-nanzwa lek (met tong) i lick
nanwaha (byw \adv) vanjaar |this year
nari (dzi-) buffel |buffalo
nawa (dzi-) boon bean; ~ thethe (dzi-) groen-
boon ) green bean
nayo c f Iwayo
-ne (relat uilg \suff) self (hyself/syself/hulleself,
ens) | self (himself/herself/themselves, etc)
eg ene i n l i n e hyself [ himself
-nea gee, skenk, aanbied. voorsien. toeken :
give, present, provide, award, offer; ~
ndaela beveel, bevel gee |give command
nefhungo (vho-) onderwerp (gramm) j subject
(grammatical)
-nekedza oorhandig aan, offer, aangee I hand
over to, offer to (pass)
nelete (dzi-) c f A fr naald |needle
nemeneme (dzi-) klein vlieendc termiet | small
nemutji
flying termite
nemudi (vho-) eienaar/baas van huis owner/
master of house/village
ncndila (vho-) bemiddelaar. tussenpersoon in­
termediary
-nenga wegsluip (ongemerk) i slip off (unobtru­
sively). sneak off/away
-netshedza c f -nekedza
•noka smelt; flou word melt; faint
nonzhe ( dzi-) gom (van boom); harpuis, bars I
gum (of tree); resin, glue
notshi (dzi-) (slegs in mi , [>l only) by; heumng j
bee; honey
notshinduna (dzi-) hommelby. waterdraer
drone
now a (dzi-) slang snake
nowana (dzi-) wurm (ingewands-) ] worm
(round, intestinal)
-nu (adj) nat (groen). vogtigc wet (green),
moist, damp eg muthu munu n nat persoon |
a wet person; vhathu vhanu nat mense i wet
people; muri munu groen (me droë) boom
green (not dry) tree, mavu manu nat grond |
N
-na reen i ram
na (k om iekn ef \connective) en. plus. ook. saam
(met) ! and, also. plus, (together) with
naa? 'n vraagwoord Í an interrogative word; cj
kani? nna?
naho (voegw lconj) alhoewel (al)though. even il
nahone (konj t conj) boonop furthermore
naho zwo ralo nogtans yet. nevertheless
-naka mooi. good beautiful, good
-nakaho ( unv rel vb rel) aantreklike. bekoorlike
i attractive
na kathihi nooit i never
-nakisa opknap. aan kant maak; versier. deko
reer tidy; decorate, make beautiful
nakiso (dzi-) versiering , decoration
nakudze namudze (vho-) dinges i what-do-you-
call-him -it; what's name
-naina lap (muur met pleister; klere) patch (a
wall or clothing)
-namhatedza vaslym. vasplak. aanheg. vasheg.
opplak (seel) glue, attach, stick onto
(stamp)
-namhatela kleef. aankleef. vasklem ! cling, stick
to. be attached to
-namela opklim. klim. bestvg; ry ; mount, climb.
ascend; ride
namudze c f nakudze
nandi! uitroep vir aandag trek l exclamation to
attract attention
47
ndou
moist soil; tshithu tshinu n nat ding | a wet
thing nguvho nnu nat kombers(e) wet blan­
k e ts ); luhuni lunu nat (groen) stuk hout |
wet (green) piece of wood; vhukopfu vhunu
nat mieliemeel I moist mcaliemeal
-nukadza natmaak. benat. bevogtig moisten,
wet
-nukala nat word/wees. deurweek; absorbeer
vog I be/become wet/soaked; absorb mois­
ture
-nula uit water oppik ! take out of water (as fish
by bird)
-nunedza sprinkel (sout, ens) i sprinkle (salt,
etc)
nunzhi c/luunzhi
•nupela sink (onderduik) [ submerge (dive under
water)
-nuvhela induik/insink in i dive down into
-nwa smelt; absorbeer (vog) I melt, smelt, ab­
sorb (moisture)
-nwelela geabsorbeer word (soos water deur
spons). insink, msak (water in grond) be
absorbed, sink in (as water in soil or sponge)
-nanga kies. keur. uitsoek. verkies elect,
choose, select
nangwe ( voegn: conj) seifs as although, even if
-napudza -napula pakgee i give hiding
Natala c f A fr Natal Natal
nati (dzi-) c f Eng moer (van bout) 1 nut (of bolt)
-navhula pakgee ! give hiding
ndala (dzi-) honger. hongersnood hunger, fa­
mine; -vha na —. -pfa — : honger wees j be
hungry
ndevhe (dzi-) oor 1 ear
ndila (dzi-) pad. voetpad. rocte. manier road,
footpath, route, way
ndivhadzano (dzi-) bckendstelling. voorstelling ;
introduction
ndivhadzo (dzi-) kennisgewing. aankondiging.
afkondiging ! announcement, notice (formal
intimation)
ndivhalaiburari (<kl , cl n-) biblioteekkunde
library science
ndivheo (dzi-) herkenning i recognition
ndivhiso (dzi-) kennisgewing. aankondiging. af­
kondiging I notice, proclamation, announce­
ment
ndivho (abstr) kennis. intellek. intclligensie
knowledge; intellect, intelligence; —nvanga-
redzi/~zwayo algemene kennis general
knowledge
ndou (dzi-) olifant ; elephant
 n^owedzo
ndowedzo (dzi-) oefening (van geheuc en skool-
werk) 1exercise (mental and school work)
ndowelo (dzi-) gewoonte | a being accustomed
to. habit
nduhu (dzi-) grondboon I peanut, monkey-nut
ndaedzo (dzi-) instruksie. gebruiksaanwysing;
verwysing ! instruction/direction for use: re­
ference
ndaela (dzi-) voorskrif; bevel, aanvoering; laaste
wense van sterwende ! prescription; com­
mand; advice (as especially last words/wishes
of dying man)
ndalelo (dzi-) hinderlaag 1ambush
ndalukano (dzi-) kwalifikasie [ qualification
ndangambebo (dzi-) geboortebeperking J birth-
control
ndangano (dzi-) komplot; afspraak I engage­
ment. appointment; plot (scheme)
ndango (dzi-) kontrole [ control
ndapfu (adj n-/dzin-) c/-!apfu
ndau (dzi-) leeu |lion
ndaulo (dzi-) bestuur. administrasie j adminis­
tration
ndayo (dzi-) instruksie; tug j order; discipline
ndebvu (kl |cl dzi-) baard 1 beard; c/lulebvu
ndede c f ludede
ndededzi (dzi-) leesboek vir beginners ! reader
for beginners
ndege c/lulege
ndeme (dzi-) waarde |value
ndenya (ad] n-/dzin-) c f -denya
ndifhedzo (dzi-) vergelding. (weer)wraak re­
venge, retaliation
ndifhiso (dzi-) boete. betaling J fine, payment of
fine
ndifho (dzi-) betaling, vergoeding. kompensasie
I payment, compensation
ndilo (dzi-) houtbord J wooden platter
ndima (dzi-) ploegland (stuk); hoofstuk
ploughed land (piece of); chapter
ndimana (dzi-) vers I verse
ndimi c f lulimi
ndimo (dzi-) akkerbou. grondbewerking |tillage
ndinganyiso (dzi-) vergoeding. kompensasie [
compensation
ndingedzo (dzi-) poging attempt
ndishi (dzi-) c f Eng skottel ! dish
ndivhanele (dzi-) verhouding (van getalle) [ ratio
(of numbers)
ndovhedzo (dzi-) doop |baptism
ndivho (dzi-) doel. mikpunt, oogmerk [ objec­
tive, aim
ndivhuho (kl \cl dzi-, abstr) erkentlikheid, dank,
dankbaarheid i gratefulness, gratitude,
l~ thanks
ndovhololo (dzi-) herhalingsoefening; herhaling,
hersiening |drill; repetition, revision
48
-ngafhani?
ndozwo (dzi-) verlies ■loss
ndugiselo (dzi-) voorbereiding i preparation
ndulamiso (dzi-) verbetering |correction
ndulu (dzi-) gal |gall, bile
ndumeliso ( slegs k l dzi- J cl dzi- only) groete
regards, greetings
nduna (dzi-) indoena i induna; c/mukoma
ndunduma (dzi-) koppie. rantjie 1 hill, hillock
nduvho (dzi-) teken van eerbetoon. hulde; ge-
skenk/present aan hoofman j (token of)
homage; present/gift to chief
ndwevha (dzi-) fluit I whistle
ndwobo c/lwobo
nekilesi (dzi-) c f Eng halsnoer 1 necklace
-nembeledza (ir) afhang; ophang hang down;
suspend
-nembelela (inlr) afhang j hang down
-nenga-ninga voorwerp tref hit object
-nengisa walg. vies maak; aanstootlik/beledi-
gend wees, naar maak Í be loathsome, dis­
gust, be offensive; cause nausea
-nengwa walg aan, vies wees be disgusted
nese (dzi-/ma-) c f Eng verpleegster ! nurse (of
sick)
-neta moeg word 1 become tired
netibola (dzi-) c f Eng netbal ! netball
-netisa uitput. moeg maak exhaust, tire
-netulusa verfris ! refresh
-nga lyk soos ! look like eg tshithu tshi no nga sa
itshi iets wat soos hierdie een lyk |something
that looks like this
-nga- (potensieel \potential) kan I can eg a nga
zwi ita hy kan dit doen , he can do it
nga (assosiatief I associative) omtrent j about
nga (instrum) deur middel van. met I by (means
of)
ngade (dzi-) c f Eng tuin |garden
-ngafha (adj) (antw oord op \ answer to -nga-
fhani?) só groot, soveel (nie telbaar) j so
big/so much eg tiwana mungafhani? (nwana)
mungafha hoe groot is die kind? so groot j
how big is the child? so big. mutavha munga­
fhani? (mutavha) mungafha hoeveel sand?
sóveel | how much sand? so much, matji
mangafha sóveel water so much water;
mbudzi nngafha só n groot bok I a goat so
big
ngafhadzo (dzi-) sein, teken |signal
-ngafhala (adj) so groot/soveel soos doerdie |as
big/much as yonder eg nwana mungafhaia n
kind só groot soos doerdie j a child as big as
yonder: mutavha mungafhaia sóveel sand
soos doerdie j as much sand as yonder c f
-ngafha
-ngafhani? (adj) hoe groot? hoeveel? (me tel­
baar) | how big?, how much9 eg nwana
I mungafhani? hoe groot/oud is die kind? (lett
-ngafhano
'n kind wat hoe groot0) 1 how old/big is the
child? (lit a child who (is) how big?); \liana
vhangafhani? hoc groot oud is die kinders?
how big/old are the children0 , mutavha
mungafhani? hoeveel sand? i how much
sand? miri mingafhani? hoe groot is die
borne? how big are the trees?; liivha linga-
fhani? hoe groot is die duif’ 1 how big is the
dove0 ; madi mangafhani? hoeveel water?
(lett water wat hoeveel?) •how much water?;
tshifhinga tshingafhani? hoe 'n lang tyd/hoe-
veel tyd? how much.long tim e’ , mbudzi
nngafhani? hoe groot bok(ke) how big
goat(s)°; vhutungu vhungafhani? hoeveel
pyn? 1 how much pain?
-ngafhano (adj) so groot/soveel soos hierdie hier
naby I so btg/much as this here nearby eg
nwana mungafhano 'n kind so groot soos
hierdie een hter naby 1 a child as big as this
one here nearby; mutavha mungafhano só-
veel sand soos hierdie (hier naby) i as much
sand as this (here nearby) c/-ngafha
-ngafho (adj) so groot/soveel soos daardie 1 so
big/much as that eg nwana mungafho 'n kind
só groot soos daardie |a child as big as that;
mutavha mungafho sóveel sand | so much
sand; madi mangafho sóveel water I so much
water, mbudzi nngafho n bok só groot soos
daardie I a goat as big as that
ngafhi? ( vraagw \ inlerr) waar°, waarheen0 |
where?, whereto?
ngagadeli (dzi-) domkrag j jack
-ngalangala verdwyn i vanish
ngalelo (dzi-) besetting (van vyandelike gebied) |
occupation (of enemy territory)
nga maanda (byw \ adv) veral, grootliks, erg !
especially, greatly, much
ngambo c/luam bo
ngamula (dzi-) heer |gentleman
-ngana? (adj) hoeveel? I how many? eg vhathu
vhangana? hoeveel mense? | how many
people?; m iri mingana? hoeveel borne0
how many trees?, mano mangana? hoeveel
tande? | how many teeth?; zwikolo zwinga-
na? hoeveel skole? I how many schools?;
mbudzi nngana? hoeveel bokke? |how many
goats?; vhurifhi vhungana? hoeveel briewe?
I how many letters?
nga ndani ha . . . behalwe ! except eg vho da
vhojhe nga ndani ha malume hulle het almal
gekom behalwe oom j they all came except
for uncle
nganea (dzi-) storie j story
nganeapfufhi (dzi-) kortverhaal \short story
nganetshelo (dzi-) vertelling, verhaal |narration,
narrative
nganganyo (dzi-) verbeelding l imagination
49
nipulu
ngani? hoekom0. waarom?: waarmee? I why0 ;
by what? (met kopul I with copul ndi)
ngani-ha? c f ngani?
ngangoho (byw 1 adv) werklik, regtig | really,
truly
ngano (dzi-) volksvcrhaal I folk tale; c/lungano
ngau c f ngauri
ngaurali (byw \adv) so, soos hierdie like this,
thus
ngauralo (bvw ' adv) so. soos daardie, daarom,
gevolglik thus, like that, therefore, conse­
quently
ngauri (voegw j conj) want i because, since
nga u tavhanva (byw i adv) vinnig |quickly, fast
ngavhe (voegw j conj) as. indien if, if only
ngavhuya (voegw ! conj) later, agterna later on,
afterwards
nge c f ngauri/ngavhe
ngedane (dzi-) c f A fr kettíng I chain
ngelelo (dzi-) oorweging |consideration
ngeletshedzo (dzi-) advies; waarskuwing, aan-
maning |advice; warning, reminder
ngeno (byw ! adv) hierheen, hiernatoe ; here,
hither
ngeo daar I there, thither
ngilasi (dzi-) c f Eng glas (die stof); drinkglas;
bril J glass (the substance); drinking glass,
spectacles, glasses
ngoho (dzi-) waarheid; feit j truth; fact
ngoho (byw |adv) inderdaad. waarlik, werklik
truly, indeed
ngoma (dzi-) trom; inisiasieskool; gesonke fon­
tanel (soos by siek babas) 1 drum; initiation
school; sunken fontanelle (as with sick
babies)
ngomu (byw adv) binne, binnekant/verkeerde-
kant van klere |inside, inside/wrong side of
clothes
ngosha (dzi-) lied j song
ngota (dzi-) dubbelbuik-kalbas. oa as waterbot-
tel deur reisigers gebruik 1 double-bellied
calabash used also as traveller's water-bottle
ngowa (dzi-) sampioen mushroom; ~mpengo
giftige sampioen |poisonous mushroom
ngubo c/lugubo
ngudo (dzi-) les |lesson
ngululu (dzi-) klipspringer klipspringer
nguluvhe (dzi-) vark ! pig
nguvho (dzi-) kombers; klere 1 blanket; clothes
nguwane (dzi-) hoed hat
ngwana (dzi-) lam ! lamb
ngwaniwapo (vho-) inboorling [ aborigine
ngwena (dzi-) krokodil; kampioen crocodile;
champion
-ninga c f -nenga
ningo (dzi-) neus |nose
nipulu (dzi-) c f Eng nippel |nipple
 -nita -nzani?
-nita c fE n g brei 1 knit weerstand j diligence; strength, force, resis­
nkho (dzi-) pot. kleipot I clay pot tance
nna (adj n-/dzin-) c f -na nungu (dzi-) (Ih) ystervark |porcupine
nna? c/ naa? nungu (vhulungu) (It) kraletjie, pêrel ! bead,
nne (selfst vnw \abs pron) ek J I pearl
nnu (adj n-/dzin-) c f -nu -nwa drink I drink
nnda (byw \adv) buite(kant) |outside -nwa/-nwela khothe verdrink j drown
nndu (dzi-) hut, huis |hut, house -nweledza opsom j summarise
nnda (dzi-) luis |louse -nya ontlas |relieve oneself, stool
nndwa (dzi-) geveg, oorlog, rusie j fight, war -nyadza ondermyn; verag, verwerp, minag, be-
nngafha (adj n-/dzin-) c f -ngafha ledig | undermine; underestimate; despise;
nngafhala (ad] n-/dzin-) c/-ngafhala insult, defy
nngafhani? (adj n-/dzin-) c f -ngafhani? -nyadzea geringskat |be counted little
nngafhano (ad] n-/dzin-) c / -ngafhano nyakhamadzo (dzi-) verbasing, verwondering
nngafho (ad] n-/dzin-) c f -ngafho astonishment
nngana? (ad] dzin-) c f -ngana? nyala (dzi-) njala; ui [ nyala; onion
nngu skaap |sheep; ~ ya tsadzi ooi |ewe -nyala ignoreer [ ignore
nngwa c/luw a nyalo (dzi-) oppervlakte |area
nngwe (dzi-) luiperd, tier |leopard, tiger -nyamalala verdwyn j vanish
nnyi? (vho-) wie? |who?; ~ na enígiemand J nyambo c f luambo
anybody nyamulemalema (vho-) vlermuis | bat; c f mule-
nnzani? (adj n-/dzin-) c/-nzani? malema
nnzhi (adj dzin-) c/-nzhi nyamunaithi (dzi-) c f Eng ’lem on ad e’ koeldrank
nnzi c f ludzi |cold (soft) drink
nnzwa c/luzw a nyanakha c/lw anakha
-no reeds |already nyandiselo (dzi-) produk van vermeningvuldi-
-nomala (poss slam \ stem) c f Eng normaal ging |product of multiplication
normal -nyanyula (tr) prikkel, aanspoor 1excite
-nona vet wees; vrugbaar wees (grand) |be fat; -nyanyuwa (intr) prikkel, aanspoor j excite
be fertile (soil) nyavhanvavha (dzi-) gewoel, drukte, bedrywig-
nothe (kwantit \quant) julle almal; julle alleen J heid j bustle
you all; you alone nyaviavi c/luaviavi
-notha c f Eng 'notice' aftree j retire nyawelo (dzi-) rus |rest
-nothisa c f Eng kennisgee |give notice nyefha c f Iweflia
noti (dzi-) c f Eng noot (in musiek) | note (in nyelelwo (dzi-) geheue, nagedagtenis [ memory
music) nyeletshedzo c f ngeletshedzo
notibugu (dzi-) c f Eng aantekeningboek j note­ nyemulo (dzi-) begeerte [ desire, will
book Nyendavhusiku Desember |December
notsi (dzi-) c f Eng geskrewe aantekening |writ­ nyendedzi (dzi-) gids (boek) |guide (book)
ten note nyendo c/lwendo
-nou seifs |even if nyimbo c/luim bo
ntha (byw \ adv) op, bo-op, bokant | (on) top nyito (dzi-) handeling, daad j act, deed
(of), above, up; c/lu ta nyofho (dzi-) vrees, skrik |fear, fright
nthu (dzi-) waterbessie |waterberry nyolo (dzi-) tekening, diagram |figure, diagram
njhwa (dzi-) groot vlíeënde termiet |large flying nyonesano (dzi-) vaarwel [ farewell
termite nyongwe (dzi-) gal j gall, bile
nthihi (adj n-) c f -thihi nyonyoloso (dzi-) (fisiese) oefening ) (physical)
ntho (dzi-) vars wond \fresh wound exercise
ntsa (dzi-) duiker |duiker -nyora bemes |fertilize
ntswa (adj n-/dzin-) c f -swa nyumo (dzi-) wildevy (vrug) j wild fig (fruit)
ntswu (adj n-/dzin-) c/-tswu nyungeledzo (dzi-) betowering |charm
nukha sleg ruik, stink j smell badly nyunzhi c/luunzhi
-nukhedza ruik aan, snuif j smell at, snuff, sniff -nzani? (adj) watter kleur? i what colour? eg
-nukhela sleg ruik vir |smell badly for modoro munzani? watter kleur motor? |what
-nukhelela lekker ruik j smell nice colour (is the) car?; mimodoro minzani? wat­
nundo (dzi-) hamer ! hammer ter kleur motors? | what colour (are the)
nungo (kl \cl dzi- abstr) ywer, fluksheid, krag; cars? liluvha linzani? watter kleur blom? |

50
nzhambo
what colour flower ° . mbudzi nnzani? watter
kleur bok(k e)’ what colour goat(s)?; vhu-
rotho vhunzani? watter kleur hrood’’ ! what
colour bread0
nzhambo e/luzhambo
-nzhenzhenia c/-penya vonkel. flonker. flikker
sparkle, glitter
-nzhi [ad]) bate many much eg vhathu vhanzhi
bate mensc many people; miri minzhi baie
borne [ many trees, madi manzhi baie water
much water, zwithu zwinzhi baie goed I many
thtngs; tshelede nnzhi baie geld j much
money; vhuswa vhunzhi baie pap much
porridge; kholomo nnzhi baie beeste |many
name (dzi-) vrek. gierigaard i miser
-liana c f -roda
tianga (dzi-) toordokter, dokter I witch-doctor,
doctor
-naha argumenteer 1 argue
nee ideof van geluid van eg bosapie 1 ideoph of
noise of eg bush baby
-lienza knibbel I nibble
ho hoo ideof van stilte/vreedsaamheid ideoph
of quietness/peacefulness
-hoha brom (by vlieg) ' hum (bee/fly)
-liuhuna brom mutter/grumble
liwaha (mihwaha) jaar Í year
nwahola/mahola (byw \adv) laasjaar j last year
nwakani/mwakani (byw 1 adv) volgende jaar
next year
-nwala skryf; aanstip |write; note
-nwalisa registreer (as student) |register (as stu­
dent)
-nwalulula transkribeer. oorskryf transcribe,
copy
nvvana (vhana) kind i child
-nwanakisa aanneem (kind) |adopt (a child)
()
oda (dzi-) c f Eng 'order' bestelling (van gocdere)
|order (for supplying goods)
-ofha bang, bevrees |afraid, fear
-ofhisa bangmaak 1 frighten
-ofisi (dzi-) c f Eng kantoor; amp I office
oili (dzi-) c f Eng olie |oil
-ola (afjteken. beskrywe |depict, draw
-oma droog word, uitdroog; hard wees (grond)
dry away, become dry; be hard (soil)
-omba slaan (trom), aangryp. vasgryp | beat
(drum); hold firmly
-ombana worstel struggle
51
-omisa
cattle
nzhinga (dzi-) heer \gentleman
-nzhwanzhwamedza stvf vasmaak i tie tightly
nzie (dzi-) eetbare sprinkaan i edible locust
nzinzivhaln (absir) bewusteloosheid uncon­
sciousness
nzivhuluwo (dzi-) herstel ' recovery
nzudzano (dzi-) uitgawe I edition
nzudzanyo (dzi-) plan plan
nzulele (dzi-) geaardheid/natuur (van persoon of
ding) i nature (of person or thing)
nzwii nzwii-nzwii ideof van baie donker wees \
ideoph of being quite dark
nwananyana (vhananvana) mcisie |girl
nwando (mi-) dou ; dew
hwatela (mihwatela) sweer, geswel |ulcer
livvavha (minwavha) bergpas i mountain pass
-ii»e (adj) sekere. ander, sommige certain,
other some, another eg muiiwe muthu n
sekere/ander persoon ; a certain/another per­
son; vhathu vhanwe sekere/ander mense
certain/other people; riinwe miri sekere.
ander borne certain/other trees, jiiivve
duvha sekere/ander dag certain other day.
tshinwe tshikolo n sekere skool I a certain
school; ihwe khuhu n ander hoender I an­
other fowl; dzinwe khuhu ander hoenders |
other fowls
hwedzi c f mwedzi
nwenda (minwenda) kleed (tradisioneel vir
vrouepersone) i (traditional for females) gar­
ment
-nweiiwela c f -mwemwela
-nwethuwa c f -mwethuwa
tiwongo (minwongo) murg ] marrow
nwovha (minwovha) suikerriet |sugar-cane
-omba-omba klop knock
-ombedza slaan vinnig op/teen (eg trom); be-
klemtoon | beat fast on (eg drum); empha­
size
-ombedzela beklemtoon |emphasize
-ombela inslaan (spyker) |knock in (nail)
-ombesa inspan (forseer) |strain
-omelela weerstaan, sterk teenstaan; met alle
mag vashou/terughou; volhard. aandring |
oppose strongly, resist; persevere; hold on
with all one's might
-omisa (tr) uitdroog |dry away
•onda
•onda maer word \become lean
one (selfst vnw \abs p ro n ) hulle |they
-onesa groet (by vertrek), afskeid neem. vaarwel
sê |say goodbye/farewell
-onesana mekaar groet | say farewell to each
other
-onga verpleeg 1 nurse (sick person)
-ongolowa stadig doen |do slowly
-onyolosa oefen (fisies) |exercise (physically)
-pafula dwaal, swerf |wander (about)
-paka c f Eng parkeer; pak \park; pack
-pakata mieliekop dra aan mielieplant | bear -pfalaho (ww rel I vb rel) duidelike |clear
fruit/cobs (of maize)
-pala skrop |scratch
-pamba leen van |borrow
-pambuwa afwyk, afdwaal j deviate
-pamudza klap I smack
-pana c f A fr inspan, optuig ! harness, yoke
-pandamedza agtervolg i pursue, chase
-pandela wegjaag, uitsit, ontslaan (uit werk)
chase away, discharge, drive off, sack (from
work)
pani (dzi-) c f A fr pan \pan
-panulula c f A fr 'span' uítspan 1 unyoke, unhar­ pfarelo (dzi-) verskoning, ekskuus, apologie
ness
-papamala dryf (op vloeistof) ! float
-pajekanya saammaak; verbind I club together;
connect
-pata vasknyp (tussen bene) j seize/press (as with
tweezers), grip between legs
-pea wan |winnow
-pele{a c f Eng 'spelt' spel |spell
-pendela aflei. gevolgtrekking maak; (om)soom
conclude; hem
-penga mal word/wees be/become crazy, be
mad
peni (dzi-) c f Afr/Eng pen; pennie (geldstuk)
pen; penny (coin)
penisela (dzi-) c f Eng potlood ; pencil
-pennda c f Eng verf, skilder ! paint
pennde (dzi-) c f Eng verf |paint
-penya blink, glinster, skitter, flikker, skyn, von-
kel |shine, glitter, flash, sparkle
-penyisa blink maak; verheerlik, van gedaante
verander |polish; transfigure
pejiroli c f pitirolo
-peta vou Í fold
-pfa hoor, aanhoor, voel. proe; waarneem met
sintuie (oë uitgeslote); verstaan; spuug I
hear, feel, taste; perceive with sense organs
(eyes excluded); understand; spit
pfala (dzi-) vokaal, klinker I vowel
52
-pfufhi
-ora bak, warmmaak in son/by vuur 1 bask,
warm up in sun/at fire
-orosa terug dryf huis toe in aand (vee) |drive
home cattle in evening
-orowa terugkeer in aand (vee) |return in even­
ing (cattle)
othe (kwantit \quantit) alles, almal. alleen ) all,
alone
-otsha c f -gotsha
oveni (dzi-) c f Eng oond J oven
P
I -pfala verstaanbaar. hoorbaar j be audible, be
understandable
pfalandothe (dzi-) vokaal, klinker |vowel
pfalanyana (dzi-) semivokaal I semi-vowel
-pfalwo so sê Í say like that
-pfana klaarkom met mekaar I agree with one
another
pfanelo (dzi-) verpligting; plig; reg obligation;
what is meet and proper; right; duty
pfano (dzi-) verbond, bondgenootskap; goed-
keuring |alliance; agreement
pfanopheledzo (dzi-) rym |rhyme
pfanyisedzo (dzi-) gelykenis |parable
apology, pardon, excuse; (ww 1vb) -humbela
verskoning/ekskuus vra. apologie aante-
ken Í apologize
pfariso (dzi-) hulp ! help
pfavo c/lufavo
-pfela vhutungu bejammer, jammer kry | have
sympathy with
-pfelela bevredig. tevrede wees; versadig wees |
be satisfied; be satiated
pfene (ma-) bobbejaan |baboon
-pferula vuurhoutjie trek 1strike a match
-pfesesa begryp. goed verstaan, waardeer
understand well, appreciate
-pfi word gesê, heet |is said, is called; c /-r i
pfiriri (dzi-) oproer i uproar
-pfisa vhutungu teleurstel j disappoint
-pfufhi (adj) kort ! short eg muthu mupfufhi kort
persoon J short person; vhathu vhapfufhi
kort mense ! short people, miri mipfufhi kort
borne i short trees; danda lipfufhi n kort paal
a short pole; matanda mapfufhi kort pale
short poles; tshifhinga tshipfufhi n kort tyd
a short time; ngudo pfufhi kort les(se) j short
lesson(s); ludzi lupfufhi kort tou j short twine
(string); vhurukhu vhupfufhi n kort broek I
short pair of trousers; kuduna kupfufhi baie
kort mannetjie ) very short little man/mani-
kin
-pfufhifhadza
-pfufhifhadza verkort; afkort j abridge, abbre­
viate; shorten
pfufhifhadzo (dzi-) afkorting i abbreviation
pfufho (dzi-) prys. beloning |prize
-pfuka spring oor; oortree, skend; oorsteek
(pad); oorslaan 1 jump over; trespass, con­
travene; cross (a road); skip; violate
-pfula skiet (met pyl); spiesgooi | shoot (with
arrow); cast a spear
pfulo (mafulo) welding |grazing, pasturage
-pfulusa laat verhuis |cause to move/migrate
-pfuluwa trek, migreer, verhuts |migrate, move
-pfuma ryk word |become wealthy
-pfumedzan(y)a versoen twee partye |reconcile
two parties
-pfumela intree namens 'n skuldige ! intercede
on behalf of guilty one
-pfumelela voorspraak maak (namens iemand
wat gefouteer het) ! intercede (on behalf of
someone who has done wrong)
-pfumisa verryk |enrich
pfumo (ma- mafumo) assegaai, spies | spear,
assegai
■pfuna knoop ' knot
pfundo (ma-) knoop ! knot
pfunzo (dzi-) opvoeding, onderwys, onderrig,
les. preek; leer, leerstelhng, dogma j educa­
tion. instruction, lesson, sermon; doctrine,
dogma
-pfuredza vuur aanblaas |blow a fire
pfururedzi (dzi-) blaaslamp |blowlamp
pfushazwifuwo (dzi-) veevoer fodder
-pfutsekisa c f Afr voertsek’ wegjaag chase
away dog
-pfuvha faal fail to put something right
pha ideof van baie vol wees | ideoph of being
quite full
-phadaladza (tr) uitmekaargaan |disperse
-phadalala (intr) uitmekaargaan |disperse
phatji (dzi-) jeuksiekte I scabies
phaha (dzi-) wildekat j wild cat
phaiphi (dzi-) c f Eng pyp (water, ens) ! pipe
(water, etc)
-phakha mildadig gee/uitdeel i distribute/give
generously
-phakhela uitdeel (kaarte) |deal (cards)
phala (dzi-) rooibok I rooibok (impala)
phalamennde (dzi-) c f Afr parlement | parlia­
ment
phalaphala (dzi-) swartwitpens i sable antelope;
c f lufhalafhala
phamba (dzi-) medisyne (met magiese krag) |
drugs (with magical power)
phambala (dzi-) bok-ooi |she-goat
phambano (dzi-) dispuut, argument, verskil van
opinie |dispute, disagreement, difference of
opinion
53
phepha
phambanyiso (dzi-) skeiding, verdeling |separa­
tion
phambo (dzi-) hen |hen
phame (dzi-) skerpioen [ scorpion
phana (dzi-) graafstok j digging stick
phan^a (dzi-) (mv |n) voorkop; bles, kaalkop |
forehead; bald crown (of head); (byw |adv)
voor |in front, before; -ya/-isa ~ voortgaan,
aanhou |continue
phande (dzi-) mik (van boom) |fork (in branch)
Phando Januarie |January
phanga (dzi-) woestyn I desert; c/lufhanga
phangami (dzi-) leier |leader
phangwa (dzi-) vlakvark, vraat. gulsigaard |
warthog; glutton
-phanisha c f Eng straf |punish
phanishimennde (dzi-) c f Eng straf i punishment
phanza c/lufhanza
phanzi (dzi-) gevaar, ongeluk | danger, misfor­
tune
phapha c/lufhafha
phaphana (dzi-) klein drinkkalbassie |small ca­
labash used as drinking vessel
phara (dzi-) c f Eng mik (in boom); paragraaf [
fork (in tree); paragraph
pharafeni (dzi-) c f A fr paraffien, lampolie j par­
affin
-phasa c f Eng slaag; water uit mond spuit by
voorvader-aanbidding | succeed/pass (in
examination); squirt water from mouth dur­
ing ancestral spirit worship
phasedzhi (dzi-) c f Eng gang 1 passage, corridor
phasela (dzi-) c f Eng pakket |parcel
phashane (dzi-) sandaal 1sandal
pha{hekanyo (dzi-) samevatting. opsomming
summary
phajhutshedzo (dzi-) seen ( blessing
phathi (dzi-) c f Eng party (fees) I party
phavilioni (dzi-) c f Eng pawiljoen 1 stand, pavil-
lion
phedzo (dzi-) uitwissing, uitroeiing |extermina­
tion
phele (dzi-) hiëna (gespikkelde), wolf \ hyena
(spotted), wolf
pheletshedzi (dzi-) begeleier ! attendant
pheliso (dzi-) c f phedzo
phembeledzo (dzi-) paaiery ! appeasement, con­
solation
phendo (dzi-) sinsontleding | analysis (of sen­
tence)
phendelo c/lupendelo
phenyiso (dzi-) verheerliking (van Chnstus) |
transfiguration (of Christ)
phenyo c f lupenyo
phepha (ma-) c f Eng papier; vraestel | paper;
examination paper; ~ Ja mulingo (ma-) eksa-
menvraestel j examination paper
phepho
phepho (dzi-) koue [ cold, chilliness
phese (dzi-) c f Eng beursie ! purse
phesheni (dzi-) c f Eng pensioen ! pension
phetho c/lufheto
•phelha cj -kunyeledza beeindiging | finish, ter­
minate
phetho(dzi-) c/khunyeledzo (dzi-); lupeto besluit
|decision
-phetsha c f Eng lap (binneband) |patch
phetsho (dzi-) lap (op binneband) | patch (on
tube)
phidza (dzi-) afwesigheid |absence
-phigulusa (tr) c f -phiguluwa (inlr)
-phiguluwa (inlr) rol. omrol (soos donkie/stomp
hout/drom) [ roll over (as stone/log/donkcy)
philiphili (dzi-) rivieroewer j riverbank
philisi (dzi-) c f Eng pil j pill
phimo (dzi-) maat |measure: ~ ya ndivho/vhuta-
li/thalukanyo (dzi-) intelligensiekwosient j in­
telligence quotient
-phina c/-fhina
phindulelo (dzi-) vertaling |translation
phindulo (dzi-) antwoord \answer, reply
-phinyela verdwyn disappear; — nga zwituku
verbleik ) fade
-phirimela insak (soos bees in modder) I sink
away into (as in mud)
phiriodi (dzi-) c f Eng periode ! period (on time­
table)
phiriphiri (dzi-) peper \pepper
phisalema (dzi-) c f Eng psalm I psalm
phofu (dzi-) eland \eland
pholisa (ma-) c f Afr/Eng polisie ! police
-pholisha c f Eng poleer. opvrvf. poets I polish
pholishi (dzi-) c f Eng politoer. waks polish
phombwe (dzi-) egbreker ! adulterer
phondi (dzi-) moordenaar I murderer
-phopha c/'-rutha
phopho (dzi-) vratjie I wart
phosho (dzi-) lawaai. geraas. rumoer noise
phukha (dzi-) dier. wildcdicr. wild i animal, wild
animal, game
phula (dzi-) was I wax
-phula deurboor. dcursteek I pierce
phuleiri (dzi-) c f Eng tang pliers
phulethi pulethi (dzi-) bord 1 plate
phuli (dzi-) slaaf I slave
phulu (dzi-) os ox
phuluphithi (dzi-) c f Eng preekstoel \pulpit
-phulusa verfris: red. verlos. bevry J refresh;
save, redeem, deliver
phuluso (dzi-) redding, bevryding. verlossing |
redemption, deliverance
phuluvhulu (dzi-) steenbok |steenbok
phumudzo (dzi-) vertroosting. troos; paaiery )
appeasement, consolation, comfort
-phumula uitvee, afvee, uitwis. afdroog: deur-
54
posofisi
haal, kansellecr | dry (dishes), wipe off.
swab; cancel, erase
phungo (dzi-) reputasie |reputation
phungo mhuya (dzi-) roem. faam [ fame
phungubwephunguhwe (dzi-) jakkals |jackal
-phunya uitvee; afbreek (huis) i erase; break
down (house), demolish
phuphu (dzi-) pilaar |pillar
phuphula (dzi-) idioot. domkop |idiot
-phuphuledza bevoel. betas ; feel all over
-phuresa c f Eng pers (klere) I press (clothes)
phuri c f lufhuri
-phusukanva uitroei. vernietig ] destroy, annihi­
late
phuthumennde (dzi-) cj A fr portmanteau' reis-
tas, handkoffer |suitcase
phuvhe (dzi-) perdevlieg |horsefly
-pia pootjie |trip
-pida buig (bv yster) i make crooked, bend
-pika (hit) c f Afr pik' kap (met pik) j dig (with
pick)
-pika (II) vertrou op j rely on
piki (dzi-) c f Eng pik i pick
-pikisa uitlok tot ongeldigc argument |provoke
to an invalid argument
-pikisana wedywer. meeding I compete
-pikitera c f A fr inspekteer inspect
-pila afweer I ward off
-pilela beskut 1shield, shelter
-pima meet |measure
-pindulela vertaal |translate
pitirolo/petiroli (geen mv ; no pi) c f Afr/Eng
petrol ! petrol
-pofula blind word |blind (to become blind)
poi ideof van wink met oog |ideoph of winking
with eye
-poidza knipoog j blink
politiki (slegs kl n- ekv ] cl n- sing only) c f Afr
politiek politics
-pomba omdraai (verband). verbind (wond) |
wind around (bandage), bandage
-pombedza styf ombind wind tightly around
-pombolola (tr) afrol (van rol) unwind, unroll
-pombolowa (inlr) afrol (van rol. ens) ! unwind,
unroll
-ponda moor j murder
pone (ma-) eelt. blaar ! callosity, blister
-ponya oorleef |survive
-ponyoka lewendig ontsnap aan gevaar. oorleet
escape alive from danger, survive
-porofita c f A fr profeteer j prophesy
profito (dzi-) c f Eng profyt. wins profit
porompita (dzi-) c f A fr trompet |trumpet
-posa (hh) c f A fr in pos doen J post
-posa (II) gooi J throw
posmasta (dzi-) c f Eng posmeester |postmaster
posoOsi (dzi-) c f Eng poskantoor |post office
poswo
poswo (dzi-) c f Afr bctrckking post (occupa­
tion)
poswo/boswo (slcgs kl n- cl n- only) c f A fr pos
(briewe), briewc; poskantoor mail (letters),
letters; post office; — ya muyani lugpos
airmail
prinsipala (ma-) cf Eng prinsipaal. skoolhoof
principal, headmaster
pulaka (dzi*) c f Eng vonkprop spark plug
pulane (dzi-) c f Eng bouplan building plan
-pulasitela -bulasitela cf Eng pleister plaster
pulasitcle bulasitele (dzi-) c f Eng pleister plas­
ter
pulethi phulethi (dzi-) cf Eng bord plate
pulotn (dzi-) c f Eng erf. bouperseel. hoewe.
stuk(kie) grond: intrigc. knoop (in letter-
kunde) plot (of land; in literature)
pureke (dzi-) c f A fr preek sermon
R
raba (dzi-) c f Eng uitveer rubber
-rabela smeck. bid. aanbid implore. pr.i>.
worship
-rabeledza vlei. pampcrlang; smeck. plcit [ coax:
beseech, plead, implore
rabulasi (vho-) boer farmer
radio (dzi-) c f A fr radio, draadloos radio
-rafha uithaal (eg heuning) i take out (eg honey)
-rafhuwa stadig droog word (grond nu reen)
dry slowly (soil after rain)
raga raka (dzi-) cf Afr rak shelf
ragabii (dzi-) c f A fr rugby. voetbal rugbv
-raha skop kick
raisi (slegs kl n- cl n- only) c f Eng rvs . rice
raliwei (vho-) spoorweg (dws personifikasic)
railway (ie personification)
-ralo so. so maak so. like that, do like that, eg
ni ralo/ni ite nga u ralo maak so j do like that
Ramaandaothe Ramanndaothe Almagtige
Almighty
ramavhengele (vho-) cf Afr w inker winkelier
store-keeper, shop-keeper
ramavili (vho-) bokser boxer
-ramba uitnooi. saamroep : call together, sum­
mon. invite
ramilavo (vho-) prokureur. advokaat lawver.
attorney, solicitor
-randela voorskryf (boeke. ens) 1 prescribe
(books, etc)
-ranga begin, eerste doen do first, begin, lead
-ranga phanda voorgaan. lei i lead
-rangela eerste wees he first
rannda (dzi-) c f A fr Rand : Rand
Ranndani (lokal lo c a l) Rand Rand
55
-rema
purekesitulu (dzi-) c f A fr preekstoel pulpit
-puta verwclk; vuismaak wither; make fist
-putela oortrek. toedraai cover, wrap
-pwanyeledza (vas)druk. mdruk (in kamer)
squeeze (as into room), press
pwanyepwanye (dzi-) gewoel. drukte. bedrywig
heid bustle
-pwasha stukkend brock (pot glas). inbreek in
huis break (pot/glass/house); smash, shatter
-pwashea gebreek breckbaar wees (pot/glas) be
broken/breakable (pot glass)
-pwasheabo (uav rel vb rel) breekbare (pot/
glas) breakable, fragile (pot/glass)
-pwashekana (intr) in stukkies brock shatter
into pieces
-pwashekanya (ir) breek in stukke (pot/glas)
break in pieces (pot glass)
raposwo (vho-) posmeester I postmaster
-raru (adj) drie three eg M udzim um uraru die
Drie-eenheid the Trinity: vhathu vhararu
drie mense i three people; midi m iraru drie
statte three villages maivha mararu drie
duiwe three doves, zwikolo zwiraru drie
skole three schools; mbudz.i tharu drie
bok(ke) three goat(s): \hurifhi vhurarti
drie briewe three letters
-rasa (-ita phosho) c f A f r raas make noise
Rashia Rusland Russia
rasiti (dzi-) c f Eng kvvitansie. bewys receipt
rathi c f thanu-na-ntbihi ses i six
-rathisa uitsend. oorsein transmit
raundu (dzi-) c f Eng ronde (soos in boks)
round (as in boxing)
-rea visvang: wip stel fish: set a trap
-reda vuurmaakhout versamcl/bymekaarmaak
collect/gather firewood
-redza laat gly; aanhaal; naamgee. noem cause
to slip: quote: name
-redzemuwa gly slip
-redzhista(ra) (dzi-) cf Eng register register
rekhitha (dzi-) cf ling rektor rector
-rekhoda cf ling opneem record
-rckhodo (dzi-) c f Eng rekord . record
-rema (iru vb) kap. afkap: pyn chop (down),
ache
-rema (adj) swart (donker) I black (< / dark com­
plexion) eg muthu murema swart persoon
black person: rhathu vharema swart mense
black people; \ala lirema swart kontpleksie
black complexion; mavala marema swart
kompleksies 1 black complexions; tshiduna
-remba
tshirema 'n donker mannetjíe j a dark little
man; kholomo thema swart bees(te) | black
(head of) cattle; thoho thema i laya (hoho
tshena lett die swartkop adviseer die witkop,
dws ook die jongere kan die ouere van raad
bedien j lit the black head advises the white
head; ie also a young person can advise an
elderly one
-remba skinder. klets j backbite, slander, gossip
-rembeda los wees (nie styf) ! be loose
-rembulusa omdraai (iets anders); bekeer 1 turn
over (something else); convert
-rembuluwa omdraai; bekeerd raak turn
round; be converted
-renda prys, loof. versoek Í praise, beg, request
-renga (aan)koop ! buy. purchase, shop
-renganyisa wissel, ruil. ruilhandel dryf J ex­
change, barter
-rengisa verkoop, smous, handeldryf sell,
hawk, trade
-rengisedzana c f -renganyisa
-rengiselana c f -renganyisa
-rengulula terugkoop; verlos, loskoop ! buy
back; save, redeem, ransom
rennde (dzi-) c f Eng huur ! rent
-rera bespreek ! discuss
-rerela aanbid j worship
-reremela bewe, tril (aarde) |shake (earth)
-resha/-losha groet, begroet, salueer 1 greet, sa­
lute
-reshana/doshana mekaar groet ! greet each
other
-ri (ww |vb) sê I say; (hulpww \aux verb) wan-
neer. toe |when
rine (selfst vnw ! abs pron) ons |we
-rina nocm, benoem, naam gee |name
rinngi (dzi-) c f Eng ring ; ring
riphabuliki (dzi-) c f Eng republiek |republic
riphotho/ripoto (dzi-) c f Eng rapport I report
-ritha roer; karring |stir; churn
-rivesa c f Eng agteruitry. tru/troei 1 reverse (ve-
s
sa (vergelykings-element j elem ent o f com pari­
son) soos |like, as
sa athu (hulww \aux vb) voor before
-sabothedzha c f Eng saboteer j sabotage
saga (ma-) c f Afr sak j bag
sagadukusaduku (dzi-) c f A fr sakdoek j hand­
kerchief
saha (dzi-) c f A fr saag j saw
-saha (iw [ vb) c f A fr saag |saw
-saina c f Eng teken |sign
saintsi (kl i cl n-) c f Eng wetenskap ! science
56
samari
hide)
rivese (dzi-) c f Eng trurat |reverse (gear)
-rivhisa verdof/demp (motorligte) dim (lights
of car)
-ro (hulpww \aux vb) ongelukkig |unfortunately
roboto (dzi-) c f Eng robot |robot
-roda gulsig eet |eat greedily
rokho/rogo (dzi-) c f A fr rok |dress; ~ ya made-
kwana: aandrok 1evening dress
rolo (dzi-) c f A fr rol I roll
rothe (kwantit \quantit) ons almal; ons alleen
we all; we alone
-rotha drup |drip, drop (of tears, etc)
-rothedza plant (mielies, ens) 1 plant (as of
maize)
-rothisa mitodzi trane stort \shed tears
-rothodza afkoel j make cool, chill
-rothola koud/koel wees j be cold/chilly/cool
-ruba besny word ) be circumcized
-rubisa laat besny |cause to be circumcized
-ruda (mato) oe oopmaak (wyd), staar j open
eyes (wide), stare
-rudza stil maak, kalmeer, laat bedaar pacify,
calm; — mbilu c/-fhembeledza
rula (dzi-) c f Eng liniaal I ruler
-rula drag van kop afhaal, drag neersit; tevrede
wees 1 remove load from head, set down
load; be contented
-ruma stuur I send
-rumela stuur vir; wegstuur I send for; send away
rumu (dzi-) c f Eng kamer j room
-runda urineer |urinate, pass water
-runga steek; naaiwerk doen, weef, brei. aan-
werk, aannaai; uitspruit, ontkiem pierce,
stab (with horns/spear); do needlework,
weave, sew (on); sprout
-rura trek, verhuis i move, migrate
-rusa c f A fr roes ! rust
-rwa slaan; aanrand | beat; hit, strike, thrash,
whip; assault; — lutingo thelefoni telefoneer
telephone
saizi (dzi-) c f Eng nommer, grootte. maat size
sakaramente (dzi-) c f Eng sakrament | sacra­
ment
sala (mahala) houtskool 1charcoal
-sala agterbly |remain behind
saladi (dzi-) c f Eng slaai salad
sale (dzi-) c f A fr saal |saddle
-salutha c f Eng salueer ; salute
saluthi (dzi-) c f Eng saluut ! salute
-samaraisa c f -nweledza
samari (dzi-) c f Eng opsomming ] summary
samba
samba (majamba) vloek(-woord); belediging
curse; abuse, insult
sambelo (ma-) wasbak -kom, skottel | basin
sambi (ma- majambi mijambi) kudde, trop, vee-
trop | herd (of livestock); flock/troop (of
animals)
-sanda lemand se gevoelens seermaak j hurt
one's feelings
Sankambe (geen mv \ no pi) personifikasie van
hasie/skilpad | personification of tortoise/
hare
sanzwelo (ma-) wasbak | sink
sanzwo (ma-) waskamer Í laundry
-sasaladza kritiseer \criticize
sasaladzi (ma-) sonstraal j sunbeam
-sasamedza aanhits (hond) j urge, incite (dog)
Safhane (vho-) c f A fr Satan Satan
sa|he (ma-) roosterbrood ] toast
Savhatha (dzi-) c f Afr: Eng Sabbat | Sabbath
-sea lag; bespot | laugh; ridicule
-sea-sea aanhou lag [ keep on laughing
-sedza bekyk, aandag gee aan; ondersoek (deur
dokter) i observe, look at carefully; examine
(by doctor)
-sedzesa inagneem, dophou, oorweeg; inspek-
teer, ondersoek |consider carefully; inspect,
watch, investigate
sedzheni (vho-/ma-) c f Eng sersant |sergeant
-sedzisa laat bekyk |cause to observe
-sedzulusa hersien |revise
-sefa c f A fr sif j sieve, sift
sefo (dzi-) c f Afr! Eng sif; kluis |sieve; safe
sefo^araja (dzi-) c f A fr gaas-/sifdraad ! wire
mesh
segere (dzi-) c f A fr sekel ] sickle
segerete (dzi-) c f Eng sigaret j cigarette
seila (dzi-) c f AfrIEng seil |sail
-seisa laat lag j make to laugh
-sekene (adj) skraal, dun. nou | slender, thin,
narrow eg muthu musekene n skraal persoon
| a slender person; vhathu vhasekene skraal
mense |slender people; mugero musekene 'n
nou sloot l a narrow water-furrow; miri mise-
kene dun borne thin trees; danda lisekene n
dun paal | a thin pole; matanda masekene
dun pale 1thin poles; zwitanda zwisekene dun
stomp/stok ' thin stump/stick; boroho tsekene
nou brug/brúe j narrow bridge(s), vhuswa
vhusekene dun pap j thin porridge; kudambo
kusekene n nou riviertjie |a narrow rivulet
sekwa (ma-) eend |duck
-sela wan ! winnow
sele (dzi-) c f Eng uitverkoping j sale
seli (byvj I adv) anderkant, oorkant |beyond, on
other side, — na luja: oorkant |on other side;
— na luno duskant |on this side
-sema vloek, uitskel, beledig; teregwys, ver-
57
shango
maan, berispe | curse, abuse, insult, scold,
swear, reprimand
-semana twis |quarrel
semennde (dzi-) c f AfrIEng sement | cement
-senda skaaf, glad rnaak plane, smoothen
-sendama skuins wees | slant, be slanting
-sendeka voorwerp laat leun teen | lean object
against
-sendela naderkom i approach, move nearer
-sendelela naderkom na |approach to
-senengedza c f -sengenedza
-scnga saak in hof bespreek. verhoor word (in
hof) j discuss a case in court; be tried (in
court)
-sengenedza/-senengedza kielie j tickle
-sengisa verhoor 'n saak in hof | try a case in
court
-sengulusa kritiseer (literatuur, ens), ontleed;
ondersoek |criticize (literature), analyse; in­
vestigate
sente (dzi-) c f Eng sent j cent
senthimitha (dzi-) c f Eng sentimeter |centimetre
sentsasi (dzi-) c f AfrIEng sensus j census
-se(ha (adj) grys |grey
setelemennde (dzi-) c f Eng vestiging (van kolo-
nie) |settlement (of colony)
-setha c f Eng vraestel opstel; stel (masjien, ens) |
set paper; set (machine, etc)
sethe (dzi-) c f Eng stel, versameling (wiskunde) |
set
-seva c f Eng dien (in tennis) \serve (in tennis)
-sevha kos (pap) lekker maak met bykos; alarm
gee, waarsku |make food palatable by add­
ing relish; give alarm, warn of something
-sevisa c f Eng versien (voertuig) j service (a
vehicle)
sevisi (dzi-) c f Eng diens (tennis/voertuig) |ser­
vice (tennis/vehicle)
shaga (mahatJa) skouer |shoulder
shaho (maraho) sitvlak, boud |buttock
shaka (ma-) stam-/bloedverwant, famihebetrek-
king |relative, kinsman
shama (marama) wang, kies |cheek
shambo (marambo) been |bone
-shamula styf vasmaak j tie tightly (as with cord)
-shanavhi<)a kriewel, woel |wriggle, writhe
•shanda verdraai; iets omdop (soos klere) |turn
inside out (like clothes); distort, misinterpret
-shandukaZ-shanduwa verander raak (opinie ver-
ander) |change (also one’s opinion/mind)
-shandukisa (laat) verander, wysig, omsit, om-
wissel | (cause to) change, alter, convert,
amend
-shandula omkeer; herlei |reduce; turn over
-shandulula regte kant na buite omkeer (bv
klere) |turn right side out (eg clothes)
shango (ma-) staat, land, aarde, wêreld, gebied |
shangohaya
country, land, state (area belonging to tribe),
area, world, earth
shangohava (ma-) geboortegrond/-!and, tuisland
[ homeland
-shasha natsprinkel, natspat j sprinkle (with
water)
-shata besmeer; toepleister i smear; close up
with plaster
-shavha vlug vir, weghardloop | run away, es­
cape, flee
-shavhela vlug na/in rigtmg van |flee to/in direc­
tion of
shawara (dzi-) c f Eng stort(bad) |shower
-shaya kortkom, benodig, arm wees j lack, need,
be poor
shedulu (dzi-) c f Eng skedule |schedule
-shela ingooi, mskink, intap; operd |pour, pour
into; earth up
-sheledza natlei, besproei |irrigate, water
-shelela ingooi vir |pour in for
sheleni (dzi-; ma-) c f Eng tiensent-stuk ; sjieling |
ten cent coin; shilling
-shenga kou |chew
-shengedza terroriseer, sleg behandel, pynig,
martel 1ill-treat, torture, torment, terrorise
-shengela sukkel, swaarkry, ly ) suffer, be har­
assed
shere (dzi-) c f Eng aandeel (op aandelemark)
share (on stock exchange)
-shidzha keel afsny |slit throat
shimba (marimba) poot. klou |paw
-shishimisa beledigend wees, aanstootlik wees |
be offensive
-shona skaam wees |be ashamed
shondo (dzi-) smidswinkel |forge, smithy
-shonisa beskaam, skaam maak, verleë maak;
teleurstel |put to shame, abash; disappoint
shopho (dzi-/ma-) c f Eng winkel |shop
shotha (marotha) druppel j drop
shubi (m arubi) mine van stat |ruin of village
-shudufhadza seen, gelukkig maak |bless, make
happy
-shula met mis smeer (vloer) [ smear with dung
(floor)
-shulula uitgooi; bloed vergiet | pour out; shed
blood
-shuluwa uitgegooi wees; maag werk ! be poured
out; have loose stomach
-shuma werk, dien |work, serve, labour
shumbi (marumbi) dy; skoot j thigh; lap
-shumela bedien, dien, werk vir j serve, work for
-shumesa swoeg, swaar werk |toil
-shumesaho (rviv rel |vb rel) fluks ( diligent
-shumisa laat werk; gebruik, toepas; hanteer
(masjien) |cause to work; apply, use; oper­
ate (machine)
-shumisana mekaar help werk |help each other
58
-sinyuwa
in work
-shumisea bruikbaar, maklik om te gebruik
useful, easy to use
Shundunthule Mei |May
-shusha afskrik, skrik maak 1 scare, frighten
away
-shushedz.a bangmaak, skrikmaak; dreig, intimi-
deer |frighten, scare; threaten, intimidate
-shuvhama op maag lê |lie on stomach
sia (ma-) seksie, afdcling; rigting j section; direc­
tion
-sia agterlaat, verlaat i leave behind, abandon
sialala tradisie ! tradition
siangane (dzi-) agtergrond (van persoon) \back­
ground (of person)
siatari (ma-) bladsy |page
sibadela/tshibadela (zwibadela) c f A fr hospitaal
hospital
-siedza weglaat, oorslaan |leave out, skip
-siela laat bly vir 'n ander I leave over for an­
other
sifhere (dzi-) c f A fr syfer |figure (numeral)
sigarete c/segerete
-sika skep, formeer; komponeer, toonset; aflei;
vuurmaak | create; compose; derive; make
fire
-sikitedza invryf j rub in
-sila (ma-) lap. materiaal, kledingstof | cloth,
material
silabasi (dzi-) c f Eng leerplan, sillabus |syllabus
silaha (dzi-) c f A fr 'slag' slaghuis I butchery
silahapani (ma-) slagpale |abattoir
-sili (egte rel \ true rel) vreemde ( strange, for­
eign
siliga (dzi-) c f Eng systof |silk
-silinga stout wees |be naughty
-silingisa mislikheid veroorsaak |cause nausea
-silingwa mislik/naar wees have nausea
silini (dzi-) c f Eng solder, plafon ceiling
silivhere (dzi-) c f Eng silwer J silver
silivhindi (ma-) stink soort sprinkaan 1 smelling
species of locust
-sima uitbroei (insekte); plant (borne); insit
(lied) |breed (insects); plant (trees); start (a
song)
simbe (ma-) lewendige kool (vuur) I ember
-Simula oorplant, verplant transplant
-sina vrot word, bederwe, verrot |decay, rot
-sinda stamp (miehes) I crush, stamp (maize)
-sinya wink, knipoog |wink
-sinyedza wink/knipoog vir wink at
-sinyusa kwaadmaak, vertoorn, aanstoot gee
enrage, provoke, infuriate, offend
-sinyutshela kwaad wees vir iemand : be angry
with someone
-sinyuwa kwaad word; aanstoot neem |become
angry; take offence
sipikijere
sipikitere (zwi-) c f Eng inspckteur inspector
sipitikopo (zwipitikopo) c f Eng 'speed cop' vcr-
keersbeampte traffic inspector
sirapu tdzi-) c/ Eng stroop syrup
sisteme (dzi-) c f Eng stelsel. sisteem system
-sita sweer; sleg word van pap ! suppurate; por­
ridge turning bad
sofa (ma-) c f Eng rusbank I sofa
sofuthibola (dzi-) c f Eng sagtebal ' softball
soga (ma-) wildernis ! wilderness
sokou (hulpwiv ! au.tr i b) summer net 1simply
-sola skinder. foutvind 1 gossip, find fault
-solisea onbcvredigend unsatisfactory
-somha (ver)draai. (ver)wring twist, wring
-sombela wring draai vir wring twist for
-songa verdraai. verwring twist
songo (bevclvorm se negaliewe element nega­
tive form ative imperative) moenie don't
sosara (dzi-) c f Eng piering saucer
soso (dzi-) c f Eng sous sauce
-stela c f A fr stel set
-suda deursyg. filtreer. suiwer strain, filter
-sudzulusa vcrskuif. verplaas. oorplaas trans
fer. move, shift
-suka looi. brei (vel); knic tan. dress (hide),
knead
-sukanya verteer ] digest
sukhwa (ma-) laksman. janfiskaal j butcher-bird
suko (ma-) deeg dough
-sukumedza vooruit stoot ! push forward, shove
-suma verwittig. inligting gee (aan senior) i in
form (a superior)
-sumba wys, aandui. aanwys | show, indicate,
point at
sumbe sewe , seven; c f thanu-na-mbili
-sumbedza wys. bewys; uitstal, vertoon | show,
demonstrate, display; prove
-sunguvhela verdwyn ■disappear
sunzi (ma-) mier ant
-suta motreen drizzle
-sutula afslag |skin
-suvha gly 1slip
-swa (ww I vb) (aan)brand |burn, ablaze
-swa (ad]) jong (persoon); nuwe | young (per­
son); new; eg mufunzi muswa n nuwe/jong
predikant | a new/young minister (of reli­
gion); mini miswa nuwe borne | new trees;
malagane masrva nuwe lakens 1 new sheets;
zwienda zwiswa nuwe skoene ! new shoes;
diresi ntswa nuwe adres | new address; vhu-
dzulo vhuswa nuwe sitplek |new seat
-swadza skywe sny ! slice
-swaswa grapmaak ! joke
59
swuthu
swaramula (ma-) c f A fr suurlemoen lemoen
orange
-swajha aanraak in aan-aan -spel touch in
game of touch'
swathe! (idea) ideoph) cl -suatha
-swaya merk. brandmerk. swenk c f Aft 'swaai'
brand, put one s mark upon, swerve c f Afr
'swaai'
Swazini Swaziland Swaziland
-swenda skuifel (soos baba of persoon wat op
sitvlak by steil pick afgaan) | shuffle (like
baby or person who goes down steep place
on seat)
-swetha ongehoorsaam wees, veronagsaam ! dis­
obey
-swiela uitvec , sweep
-swielela uitvee vir; besoekers ontvang ! sweep
for; receive visitors
-swifhadza verduister. verdonkcr. swart maak
eclipse; blacken
-swifhala donker word ! become dark
swigiri (dzi-) c f A fr suiker sugar
-swika bereik. aankom; aanbreek (dag) arrive
reach; dawn
-swikela (ivic j vb) aankom vir. bereik I arrive
for, reach; (hulpww i aux vb) tot(dat) i until
-swikisa bekendstel, voorstel. aanmeld; by be-
stemming bring j introduce, announce; bring
to destination
swili (dzi-) parmantigheid. koppigheid 1 imperti­
nence. cheekiness, obstinacy, stubbornness
swina (ma-) vyand i enemy
-swinga blind word j blind (to become blind)
swiri (ma-) c f A fr 'stiur' lemoen orange (fruit)
-swiswa bruikleen, huurleen I leasc-lcnd
swiswi (ma-) duisternis, donkerte i darkness
-swiswita hyg j wheeze
-swita begrawe, wegsteek bury, hide
-switula middagete nuttig | have one's midday
meal/lunch
-switsha c f Eng aanskakel ! switch on
switshi (dzi-) c f Eng skakelaar |switch
swobo (dzi-) c f Afr sop 1 soup
-swoga aandryf, dryf, aanjaag |drive
swogisi (dzi-) c f A fr 'sokkies sokkic I sock
swole (dzi-) c f Eng sool |sole
-swolodela c f A fr soldeer |solder
Swondaha c f Afr Sondag I Sunday
-sworota/-swuruta skaaf (tussen bene, ens)
chafe (between legs, etc)
-swotola sktl (afskil) I pare, peel (off)
-swuruta c f -sworota
swuthu (dzi-) c f Eng pak klere |suit
 T
(atfa (pass) geel |yellow eg wa/tsha/zwa (atja
Jatjulu (byw |adv) in hemel |in heaven
(afula (dzi-) c/ A fr tafel |table
-lafuna kou j chew
(aha (ma-) heuningkoek |honeycomb
-(aha uitbreek (soos beeste); wegloop (meisie,
vrou) | break out (like cattle); elope (girl,
woman)
-(ahadza laat verweer, opdra (klere) j let be­
come worn
-(ahala verweer, oud word | wear out, become
old
[ahe c f (hanu-na-nna nege |nine
-(ahela (hhh) kortkom |lack, be short of. need
-(ahela (III) wegloop met man |elope with man
-(ahisa laat wegloop na jouself; ontvoer |cause
to elope to oneself; abduct
-(ahula skoffel |weed, hoe
-(ala skei, verlaat |divorce, desert
-{alifha slim/skrander/intelligent wees; slu/ge-
slepe wees |be intelligent/clever; be sly
-(alukanya onderskei, begryp, herken (verskil),
besef | distinguish, recognise, understand,
realize
-(alula voortrek; kwalifiseer (nw of, vnw) !
favour; qualify (n o r pron)
-falusa verduidelik; herken i explain; recognise
-(alutshedza verduidelik, duidelik maak; uitlê
explain, make clear difference; clarify; inter­
pret
-(alutshedzela vertaal; ophelder j translate; clar­
ify
(amafisi (ma-) c f A fr tamatie 1 tomato
•(amba was jouself, bad I wash oneself, bath
-(ambu(lu)wa urineer (eufemisties) | urinate.
pass water (euphemistic)
-(ana vertoon, uitstal i display
tanga (ma-) stronk |stalk
-(angana ontmoet, saamkom ! meet, come to­
gether, ~ (hoho verwar I confuse
-(anganedza toegang verleen. toegelaat word,
aanneem, opneem, verwelkom, aanvaar.
ontvang i admit (allow access), welcome,
accept, receive, contract for (work)
-{anganedzeaho (tviv rel \ vb rel) aanneemlike
acceptable
-(anganedzwa bevestig word, belydenis aflê (in
kerk); verwelkom word I be confirmed (in
church); be welcomed
-tanganya verbind, aaneenheg, aanmekaarbind.
aaneenskakel, saambring, verenig, saant-
voeg, optel (getalle) ! connect, bring/tie to­
gether, link, join, unite; add (figures); ~
(hoho (ir) verwar, deurmekaarmaak | con­
60
fuse
-(anganvisa bymekaartel, optel (getalle); meng,
laat saamkom 1 total (figures); mix, let bring
together
-(angula roof, plunder |rob, plunder, strip
(ano (ma-) vertonmg, uitstalling, skou j display,
show
-(anu (adj) vyf I five eg vhathu vha(anu vyf
mense j five people; miri mitanu vyf borne l
five trees; maduvha ma(anu vyf dae 1 five
days; zwinoni zwitanu vyf voels | five birds;
mbudzi (hanu vyf bokke [ five goats; vhurifhi
vhujanu vyf briewe |five letters
-(anza opgooi, vomeer, braak; jong, kleintjies
kry |vomit; litter
-tanziela bewys; getuig, getuienis aflê; verklaar;
preek j prove; testify, certify; witness; preach
-(anzwa (iets, kind) was, reinig, suiwer |cleanse,
wash (child)
(apita (dzi-) c f A fr tapyt 1 carpet (lino, not
woven)
-(arafa c f A fr straf I punish
tari (ma-) blaar; noot (papiergeld) j leaf; note
(money)
-(asela stroop, inval |raid
-?a(a redeneer, argumenteer, stry |reason, argue
-ta(ela (geweer) laai i load (a gun)
-tatisa met iemand redeneer argue with some­
one
-tatisana debatteer, redetwis, wedywer. mee-
ding i debate, dispute, compete
-tavha plant (saad); son styg aan hemele I plant
(seed); sun rises in heavens
-tavhanya gou maak. haas j hurry, hasten
-tavhanyedza vinniger gaan/doen; jaag ! go/do
faster; speed
-(ereka c f Eng staak ! strike; c f A fr trek (van tee)
|draw (of tea)
(eretere (dzi-) c f A fr trckker tractor
Thafamuhwe Maart 1 March
thaha c/lu(aha
(halukanyo (kl I cl n-, abslr) intellek. intelligen-
sie I intellect, intelligence
(halusamaipfi (dzi-) woordeboek dictionary
(haluso (dzi-) verduideliking, kommentaar ( ex­
planation. commentary
thalutshedzo (dzi-) verduideliking. interpretasie.
uitleg, vertolking. betekenis; vertaling ex­
planation, interpretation, meaning; transla­
tion
(hama (dzi-) vriend(in), maat friend, mate
(hambamadi thambelamadi (dzi-) swaeltjie
swallow
(hame (dzi-) sekretarisvoel |secretary-bird
(hamu
(hamu (dzi-) stok. lat, straf |switch, stick, pun­
ishment
(hanga (dzi-) (hh) dak ! roof
(hanga (//) c/lujanga
[hanganedzo (dzi-) toegang |admission
(hanganyelo (dzi-) som (totaal) |sum (total)
(hanganyo (dzi-) aaneenskakeling, las ! connec­
tion, joint
(hango (dzi-) byekorf ! beehive
(hangu (dzi-) dolosse |divining die
Thangule Augustus ! August
(hanu (ad} n-dzin-) c/-[anu
(hanzi (dzi-) getuie |witness
(hanziela (dzi-) sertifikaat I certificate; ~ ya ma-
bebo geboortesertifikaat |birth certificate
(hanzwa (dzi-) suurpruim (vrug) sour plum
(fruit)
(hanwe c/khamusi
-(haramudza strek (soos arms) | stretch (as
arms)
lharu (dzi-) luislang I python, boa constrictor
(hase (dzi-) vonk spark
!ha(ha braai (op oop vuur); brood rooster I roast
(on open fire); toast bread
(hathamula steierwerk, ens afbreek i break
down scaffolding, etc
thathuvha ondersoek (deur dokter) I examine
(by doctor)
-(havha inspuit; slag; stoot met honngs, deur-
boor ! inject; slaughter; stab with horns,
pierce
thavhanyedza (dzi-) iemand wat jaag ! one who
hurries
-(havhela inspuit; slag vir |inject; slaughter for
-(he (kwanttt I quanta) hele, almal whole, all
thingo c/lu(ingo
(hiraka (dzi-) c f Eng trok ! truck
thirei (dzi-) c f Eng skinkbord I tray
(hirekhe (dzi-) c f Eng baan (atletiek) I track
[hodea (dzi-) benodigdheid; vereiste require­
ment
thodzi (dzi-) spits, punt (van voorwerp) |point/
tip (of object)
-(hogomela aandag skenk aan. omsien na I pay
attention to. care for
(hogomelo (dzi-) aandag attention; nga — (adv)
aandagtig ! attentively
(hoho (dzi-) (hh) kop; hoof; hoofpyn; onder-
werp, opsknf, titel | head; headache; sub­
ject, heading, title, topic; — ya tshikolo (dzi-)
skoolhoof ! headmaster
(hoho (dzi-) (Ih) aap monkey, ape
tholana (dzi-) vers ! heifer
(holo (dzi-) inspeksie inspection
-(hompha eer, vereer. respekteer 1 honour, res­
pect
(hompho (dzi-) eer, respek, agting l honour.
61
-tuku
respect
(honi (slegs mv dzi- |p i dzi- only) beskeidenheid;
skaamte, skande |modesty; disgrace, shame
(honifha respekteer, respek betoon |respect
(honono (dzi-) kriek |cricket
-(hopha (op)stapel, (op)hoop | heap, pile
(stones, etc)
(horofolo (dzi-) c f A fr troffel |trowel
-(hojhona jeuk |itch
(hotshe (dzi-) aar (van graan) ear (of corn)
(hu^wa/(bu(ia (dzi-) kameelperd |giraffe
(hukhu (adf n-/dzin-) c f -tuku
-(hukhukana (inlr) breek in stukke (tou/riem) j
break into pieces (rope)
-Jhukhukanya (tr) breek in stukke (tou/riem) |
break into pieces (rope)
-(hukhula afsit, amputeer; breek (riem/tou) |
break (rope); amputate
(hulo (dzi-) rooihaas |red hare
(hulogutshi (dzi-) groot rooihaas j large red hare
(humetshedzo (dzi-) aanhegsel/bylae van boek |
addendum, appendix
thumo (dzi-) las. voeg (in houtwerk) | joint (in
carpentry)
thungu (dzi-) speen, tepel |nipple, teat
(hungununu (dzi-) visvanger (voël) |kingfisher
-(hupha bekommer, ontstel |worry, annoy
-{huphea bekommerd/ontsteld wees | be wor-
ried/annoyed
thu(huwedzo (dzi-) invloed, aanmoediging : in­
fluence, encouragement
-Jhuvha vere pluk ! pluck feathers
tironngo (dzi-) c f A fr tronk 1jail
-(oda soek, wil; benodig ! seek, search for; re­
quire
-(odea benodig word 1 be wanted
toylou (hulww \aux vb) amper 1 nearly, almost
-(odzimela loer oor ; peep over
-(ohola eerste stadium van mielies stamp ! first
stage of stamping maize
-(oka instamp/inslaan (pale) | ram in (poles in
ground); ~ dennde: tent opslaan \ pitch a
tent
-(okisa kruisvra I cross-question
-(ola spioeneer op; inspekteer; pasiënt besoek I
spy on; inspect; visit patient
-(olela loer deur I peep through
-(oma insit. insteek (eg kers in blaker) 1stick into
(as candle in candlestick)
-(omola uithaal, uittrek j extract, pull out
-(ovhosa wanhoop veroorsaak i cause despair
-(ovhowa wanhoop; opgee vir verlore j despair;
give up for lost
-(uda filtreer, deursyg, suiwer ; filter, strain
-(udza hink, mank loop i limp
-Jukisa uitspoel (wasgoed) ! rinse (washing)
-tuku (adj) klein, min, jong 1small, few, young.
-lukufhad/.a
little eg muthu mutuku n klein persoon | a
small person; vhathu vhatuku klein/min
mense j small/few people; muri mutuku n
klein boompie 1 a small tree; miri mituku
klein/min borne [ small/few trees; zwiri zwi-
tuku klein/min boompies | small/few little
trees, nndu thukhu klein huis of klein/min
huise |small house or small/few houses; kudu
kutuku klein huisie |small little house
-tukufhadza verneder. verlaag. nederig wees;
verklein | humble, diminish, abase, make
small
-tukufhala verneder word; klein word | humble
oneself; become small
tukwane c f dukwanc
-tulutshelwa/-tulutshela verlang na long/yearn
for
-luma (saam)voeg (soos by houtwerk); aanme-
kaar bind (soos tou) |join (as in carpentry);
make longer (as rope by adding another bit)
-tunga uittart, terg. uitlok |provoke, tease
T
-ta nomineer, benoem. kies, aanwvs ! nominate,
designate, choose
-taidza flikker. aanflits I flash, flicker
-takadza bly maak. verblv. verheug. aanstaan.
behaag. geval. vermaak. amuseer ! please,
delight, amuse
-takala bly wees; gesond wees be glad/happv.
rejoice; be healthy
-takalela blv/verheug wees oor; bewonder. waar-
deer; begunstig i rejoice, be glad of/about;
admire, appreciate, favour
-takula oplig. optel [ lift up. lift away
-takuwa opstaan (van sitplek) i arise, get up
(from seat)
tala (ma-) afdak ! lean-to
-tala lyn trek; swem |draw a line; swim
-talela onderstreep I underline
talente (dzi-) c f Eng talent ! talent
-tama begeer, bewonder, wens; gretig wees;
beny; verkies I wish, admire, desire, be
eager; envy; prefer, crave
-tamba sped, rol sped I play, act
-tamhisa (ver)mors. verspil; sped met waste,
play with
-tambudza pla. hinder; sleg behandel. terrori-
seer |trouble; ill-treat, terrorise
-tambula sukkel, swaarkry; worstel. ly suffer,
be harassed; struggle
-tameaho (iviv rel/vb rel) wenslike, verkieslike
desirable
-tamela toewens; bewonder vir, begeer vir
62
-fete
-tungufhadza bedroef, laat treurig voel I grieve,
deplore
-tungufhala treurig voel. betreur j feel sad. be
sad
-tungula wan |winnow
-tusa uitskakel; aftrek I eliminate, cut out; sub­
tract. deduct
-tutula slyp. skerp maak ; whet, sharpen
-tutuwedza beinvloed; aanmoedig | influence;
urge on; encourage
-tushela gaan na (in rigting van), weggaan van.
verlaat dws agterlaat [ go towards, go away
from, ie leave behind, desert
-tuvha verlang (na iemand) j long for (a person),
crave, yearn
-tuwa ( h' w 1 vb) vertrek. weggaan : leave, de­
part. go away; (hulpww ! aux vb) nctnou,
nou-nou ] just now'
-tuwisa laat vertrek j cause te depart/leave
twa (ww | vb) dag deurbring spend the day;
(hulpww i aux vb) geduríg Í continually
wish; admire for, desire for. wish for
-tamisa jaloers maak I make jealous
-tanda omdraai (draad/klimopplant om paal)
wind around (wire/climbcr plant around
pole)
-tandavhadza wvdsbeen laat sit I let sit with legs
apart
-tandavhala wydsbeen sit |sit with legs apart
-tanga omsingel; aankeer ! round up; encircle,
surround; c f -tinga
tanzhe (ma-) eersgeborene j first-born
•tata kleinserig wees j be over-sensitive
-tea pas styf, fondament lê; kwalifiseer (vir be-
trekking) j fit, suit, lay foundation, qualify
tenda (bh) (voegw lconj) mits. op voorwaarde
dat ( provided
-tenda (II) glo in; saamstem. instem, erken
believe in, assent, agree to. acknowledge; ~
mulandu erken skuld/aanklag ! admit a
charge
-tendela toelaat. toegang verleen. goedkeur
allow, admit (to premises), permit
-tendeleka dwaal. swerf I wander
-tengama dryf |float
teo (dzi-) term (in taal) |term (in language)
-tepa bewerig : shaky
-tete (adj) sag(tc) ! soft eg muroho mutete sagte
groente soft vegetables; legere litete n sagte
lekker a soft sweet; zwikoli zwitete sagte
mieliekoppe soft cobs of green maize; ndu-
hu thethe sagte grondbone soft peanuts;
-tetemela
lukanda lutcte n sagte vcl (van mens) soft
human skin; vhuswa vhutete sagte pap ! soft
porridge
-tetemela bewe quiver, tremble, shiver
-tevhekana in enkel-gelid loop ' proceed in single
file
-tevhela volg (op) follow . succeed
-tevhula uitgooi. stort pour out. spill
thabelo (dzi-1 gebed. diens. biduur. gods-
diensoefening 1 prayer, service, devotion
Thabelo >a Murena (slegs ekv sing only) die
Onse V'ader Lord's Prayer
thaela (ma-) c f Eng buiteband ; tyre
thagalu (dzi-) erdvark. miervreter 1antbear. ant-
eater
thai (dzi-) c f Eng das; raaisel : tie; riddle
thaidzo (dzi-) probleem 1problem
thaila (dzi-) c f Eng teel tile
-thaipha c f Eng tik typewrite
thaiphiraitha (dzi-) c f Eng tikmasjien j type­
writer
thakha (dzi-) huweliksbeeste; beeste in alge-
meen marriage cattle; cattle in general
thakho (dzi-) voordeel ’ benefit
thakhuwo (dzi-) hcmclvaart ascension
thale c f lurale
thambo (dzi-) (/t/t) pit (van vrug) 1pip (of fruit)
thambo (dzi-) (//) tou 1 rope
thambudzo (dzi-) mishandeling ill-treatment
thamhuln (dzi-) kwclling. lyding distress, sut-
fering
-thamuwa spring, huppel pimp. skip, hop
thanda (dzi-) stok. paal; timmerhout pole
stick; timber; cl lutanda
lhanele (dzi-) i f Eng tonncl tunnel
thanga (dzi-) mangels, pampoenplant; pam-
poenpit tonsils, pumpkin plant, pumpkin
pip. c f luranga
thangi (dzi-) voorvocgsel. prefiks prefix
thani (dzi-) c f Eng ton 1 ton
-thanva intelligent skrandcr slim wees; listisz ge-
slepe wees be intelligent/clever; be cunning
-thanvaho (mv rcl 1 i b rcl) geslcpe listige
cunning
-thanvesa te slim wees: slu'geslepe wees be too
clever, be sly
tharu (mlj n- dzin-) (7 -raru
thatha (dzi-) vlooi 1 flea
-thatha blare van tak afstroop: uitsit. wegiaag.
skors. verban remove leaves from branch;
chase away, banish, expel, sack
-thathamula losmaak uittrek (eg naaldwerk)
undo needlework
-thathedza omsingel. aanval (as groep) sur­
round. tackle (as group)
thaula (dzi-) c f Eng handdoek towel
thavha (dzi-) berg mountain
63
-thihi
thawa (dzi-) c f Eng toring ! tower
theilara (dzi-) c f Eng snyer. kleremaker I tailor
thekenelo (dzi-) antwoord (in wiskunde)
answer (in mathematics)
thekhisi (dzi-) c f Eng taxi, huurmotor taxi
-thela belasting betaal pay tax
thelefoiii (dzi-) c f Eng telefoon telephone
thelegiramu (dzi-) c f Eng telegram ! telegram
thelevishini (dzi-) c f Eng televisie ! television
thema (dzi-) (me i n ) swartrenoster I black rhi­
noceros; (adj n- dzin-) c/-rem a
themha (dzi-) konsonant : consonant
thembuluso (dzi-) verandering. wvsiging |altera
tion
thembuluwo (dzi-) bekering ! conversion
theme (dzi-) c f Eng term (in wiskunde) Í term (in
maths)
-themendela aanbeveel. goedkeur approve,
recommend
themendelo (dzi-) aanbeveling ! recommenda­
tion; vhurifhi ha —/lunwalo Iwa — aanbeve-
lingsbrief letter of recommendation
themometa (dzi-) c f Eng termometer j thermo­
meter
thempheretsha (dzi-) cf Eng temperatuur tern
perature
-thena snoei. kastreer i prune: castrate
thendele idzi-) tol (speelding) top (toy)
thendelo (dzi-) goedkeuring. tocstemming. oor
eenkoms. afspraak. permit, lisensie. (wets)-
bepaling : approval, assent, agreement, per­
mission. permit, licence, provision (in law)
thengiselano (dzi-) wisxeling. ruilhandel ex­
change. barter
thengiso (dzi-) uitverkoping sale
thengo (dzi-) aankoop purchase
thengululo (dzi-) verlossing. redding redemp­
tion. deliverance
thenisi (dzi-) c f Eng tennis tennis
theo (dzi-) aanleg lay-out
thepe (dzi-) c f Eng kraan tap
therisano (dzi-) bespreking discussion
there (dzi-) (skool)vak -onderwerp (school)
subject
theshano (dzi-) aanhel (b rief). begroeting salu­
tation
tliethe (adj n- dzin-) c f -tete
-Ihetshela proc taste
-thetshelesa luisler na. gehoorsuam listen to.
obev
thevhekano (dzi-) volgorde ' order (sequence)
-thihi (adj) ecu. selfde one. same eg muthu
muthihi een selfde persoon one same per­
son: muri muthihi een sellde boom one
same tree: lino lithihi cen selfde land vine-
same tooth, tshithu tshithihi een'selfde ding
ore same thing: mbudzi nthihi ecu sellde
thiibii
bok | one/samc goat; luvhone luthihi een/
selfde lamp j one/same lamp; kudu kuthihi
een/selfde huisie |one/same little house; vgl
o o k mv |also c f pl: vhathu vhathihi dieselfde/
verwante mense | the same/related people;
miri mithihi dieselfde soort borne |the same
type of trees; zwinoni zwithihi dieselfde soort
voëls |the same kind of birds
thiibii (geen mv \no pl) c f TB tering |tuberculo­
sis; c/lufhiha/luhotola
thikhithi (dzi-) c f Eng kaartjie |ticket
thikho (dzi-) aanhang J support
thikhwa (dzi-) hik j hiccup/hiccough
thili (dzi-) c f Eng 'till' kontantlaai, geldlaai, kas-
register |cash register, till
thimothimo (dzi-) twyfel I doubt
thimu (dzi-) c f Eng span (sport) | team (in
sports)
thini (dzi-) c f Eng blik { tin
thinwaipfi (dzi-) rededeel j part of speech
thiphotho (dzi-) c f Eng teepot |teapot
-thitha pyn veroorsaak, soos aan oop wond raak
( cause pain/annoyance (eg when touching
open wound)
-thithisa ingryp, 'n handeling onderbreek |inter­
fere, interrupt an action
thitho (dzi-) beweging (van gras, ens) | move­
ment (of grass, etc)
thitshara (ma-) c f Eng onderwyser j teacher
-thivha toestop, voorkom, belet, verbied,
(aan)keer; bedek (eg wolke) | prevent, for­
bid, plug, obstruct, barricade, round up;
close up (eg clouds), — vhudzulo: vervang
replace
-thivhela belet, verbied, voorkom; verskans,
versper; vermom | forbid, prevent, barri­
cade, obstruct, block; disguise
thivhelo (dzi-) verbod |prohibition
thoilethe (dzi-) c f Eng toilet |toilet
-thola aanstel, in diens neem, huur (’n persoon) Í
appoint, hire (a person), employ
tholelo (dzi-) vakature ] vacancy
tholo (dzi-) koedoe [ koodoo (kudu)
-thoma begin; aanknoop (gesprek); voortspruit.
ontstaan; begin met inisiasie j begin; enter
into conversation; originate, start; begin with
initiation
thomba (dzi-) pokke [ smallpox
thombo c/lutombo
-thomolola weer begin j start again
thonga (dzi-) (knop)kierie |knobkerrie, club
thoni (dzi-) c f Eng toon |tone
thophe ( slegs mv dzi- j p l dzi- only) sagte modder
|soft mud
thoro (dzi-) pit (van mielie), korrel (van sout,
suiker, koring) j grain (of salt, sugar, wheat)
-thositha c f Eng heildronk instel |toast
64
-tikedzela
thosithi (dzi-) c f Eng heildronk ) toast
-thotha doop in sous ] dip in sauce
-thothonya uitbroei; uitdop j hatch; shell; break
open an egg
Thovhela (slegs ekv \sing only) Kaptein ! Chief
thovho (dzi-) (hh) mat, slaapmat i sleeping mat
thovho (dzi-) (II) skoen, sandaal |shoe, sandal
thovholo (dzi-) wildernis, woestyn : wilderness,
desert
thovuma (dzi-) fontanel |fontanelle
-thuba plunder, beset (gebied) Í plunder, occupy
(territory)
thukhwi (slegs kl dzi- \ cl dzi- only) vuilgoed,
vullis |rubbish
-thula stamp (met motor) |bump (with car)
thulwi (dzi-) hoop (soos grond, sand) 1heap, pile
(as of soil, sand)
thumba (dzi-) tydelike hut Í temporary hut
thumbu (dzi-) buik, maag, pens |stomach, abdo­
men, belly
thumbuni diarree (by mense) diarrhoea (with
humans)
thumo (dzi-) sending i mission
thunda (dzi-) boggel ! hump
thundu (dzi-) besittings, bagasie ! possessions,
luggage, goods
thungo (byw \ adv) opsy, sywaarts, sy, kant,
langsaan |side, alongside, aside
-thuntsha skiet, afvuur (vuurwapen) |shoot, fire
(firearm)
thunzhi (dzi-) heupbeen I hipbone
thunzi (dzi-) vlieg |fly
thuiiwa (dzi-) boodskapper met bose opdrag
messenger on evil errand
-thupha ophoop (eg grond) | heap/pile up (eg
soil)
thuri (dzi-) muishond (stink) |polecat
-thusa help; verlig |help, assist; relieve, aid
thusedzi (dzi-) apparaat, toestel ! device
thuso (dzi-) hulp; verligting |help; relief, aid
thusula (dzi-) vuilsiekte, sifilis |syphilis
thutha (dzi-) hamel |wether
-thutha uitvee, uitwis. deurhaal; verniel, vernie-
tig, verwoes, afbreek, uitroei, kanselleer
erase, cancel; destroy, demolish, annihilate
thuthuthu (dzi-) motorfiets [ motorcycle, motor­
bike
thwelamadinga (dzi-) eg |harrow
-tiba toemaak (met deksel); beskut |close, put a
lid on; shade
-tibedza beskut |shade
-tibula deksel afhaal j take off lid
tie (dzi-) c f AfrIEng tee I tea
-tika ondersteun (soos 'n pilaar) |support (like a
pillar)
-tikedza stut, aanhang ) prop up, support
-tikedzela subsidieer |subsidize
-timatima
-timatima twyfel, huiwer |doubt, hesitate
-tinga omring, omstngel encircle, surround
-tinya koets (koes), ontduik. verhoed | dodge,
avoid
-titilidza vergroot, oordryf | augment, exagger­
ate
tombo (ma-) klip; grafsteen | stone; tombstone
-tonda met sorg hanteer | treat with care
-toolola vertel, verhaal | relate, narrate
-tota knyp | pinch
-tovhola vervolg, agtervolg |persecute, pursue
tou (ww /verbal elem ) gee ww intensiewe bete-
kenis dws 'werklik, inderdaad' | gives verb
intensive meaning, ie ‘indeed, really’
Transifala c f A fr Transvaal |Transvaal
Transkei Transkei Í Transkei
-tsa afklim, afkom; diep wees | descend, dis­
mount, get down from; be deep
tsadzi (dzi-) wyfie female animal
-tsaho (ww rel \vb rel) diep |deep
tsaino (dzi-) c f Eng 'sign' handtekemng |signa­
ture
tsalela (masalela) oorblyfsel |remains
tsanga (dzi-) strydbyl j battle axe
tsaiiwa (dzi-) klik met tong (van verontwaardig-
ing) | a lateral click with tongue (in anno­
yance)
tsatsaladzo (dzi-) kntiek, satire |criticism, satire
tsekene (adj n-/dzin-) c/-sekene
tselo c f luselo
tsemano (dzi-) twis ! quarrel
tsengo (dzi-) hof, hofsaak, regsgeding, verhoor
court, court-case, trial
tsenguludzo (dzi-) ondersoek |investigation
tsenguluso (dzi-) literêre kritiek; ondersoek,
ontledmg | literary criticism; investigation;
analysis
tsepe (dzi-) springbok | springbuck
-tseremuwa gly | slip
tsejha (ad] n-/dzin-) c/-se(ha
tsetse c f lusese
-tsetsema skuifelend loop |walk shuffling
tse-tse-tse ideof van skuifelend loop |ideoph of
walking shuffling
tsevhi (dzi-) iemand wat teen dreigende gevaar
waarsku, brandwag |one who warns against
impending danger, sentinel
tsevho (dzi-) waarskuwing |warning
-tsha (ww |vb) dag word, daag, ophou van reën |
become day, dawn, stopping of rain; (ww |
verbal elem ) nog me, nie meer nie |not yet,
no longer
-tshadzha c f Eng laai (battery) |charge (battery)
tshadzo (poss) van hulle, hulle (s’n) | of them,
their(s)
-tshaela slaan (met sweep) |whip
tshafumi (zwa-) tiende |tenth, tithe
65
tshavho
tshaho (poss) daarvan, sy (haar); van hulle,
hulle s'n |of it. thereof, its; of them, their(s)
tshaina (zwaina) 'n vierde/kwart | a fourth/
quarter eg tshaina tsha tshelede n kwart van
die geld |a quarter of the money
Tshaina Sjina |China
tshaini (dzi-) c f Eng ketting |chain
tshakha c/lushaka
tshakwo (poss) daarvan, sy (haar) | of it,
thereof, its
tsha[o (poss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
tshalana (dzi-) c f Afr tjalie |shawl
tshali (dzi-) c f A fr ‘tjalie' reisdeken |rug
tshalo (zwalo) graf |grave
tshalwo (poss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
tshanga (zwanda) arm, hand; handsknf; mou I
arm, hand; handwriting; sleeve; —
tshinna/tshihulu/tsha u la regterhand |right
hand; ~ tsha monde/tshisadzi: linkerhand |
left hand
tshanu (poss) van julle. julle (s’n) |of you, your,
yours
tshandukiso (dzi-) verandering, wysiging, omset-
ting |alteration, conversion
tshanduko (dzi-) verandering |change
Tshandululo (geen mv \no p i) Gereformeerde |
Reformed; eg Kereke ya Tshandululo Gere­
formeerde Kerk |Reformed Church
tshanga (nw | n) (dzi-) pupil van oog, kyker |
pupil of eye
tshanga (poss) van my, my(ne) | of me, my,
mine
tshao (poss) van hulle, hulle (s’n); daarvan |of
them, their(s), its
tshapo (dzi-) c f Eng 'shop' w erksw inkel \
w orkshop
tshararu (zwararu) een derde j one third
tsharathi sesde |sixth
tshashu (poss) van ons, ons (s’n) |of us, our(s)
tshasumbe sewende |seventh
tshafanu (zwa(anu) n vyfde |a fifth eg tshafanu
tsha tshelede ’n vyfde van die geld |a fifth of
the money
-tshata trou |wed, marry
-tshatsha ontslaan (uit hospitaal) | discharge
(from hospital)
tshatshaofisi (dzi-) c f Eng aanklagkantoor |
charge office
tshatsho (poss) daarvan, sy (haar) | of it,
thereof, its
tshau (poss) van jou, jou(ne) |of you, your(s)
tshauja regterkant |righthand
tshavhi (dzi-) vlugteling |refugee
tshavho (poss) van hulle, hulle (s'n) | of them,
their(s)
tshavhudi tshielo
tshavhudi (kw alif poss \ poss qualif) goeie impertinence
good, nice eg tshithu tshavhudi 'n goeie ding tshiamhi (zwi-) spreker |lecturer, speaker, ora­
a good thing tor
tshavhutungu (zwavhutungu) galhlaas \ gall tshiawelo (zwi-) rusplek; punt j place of rest; full
bladder stop
tshawe (p oss) van hom, sy. syne; van haar tshibadela c f sibadela
(haar). hare I of him. his; of her. her(s) tshibandidi (zwi-) c f A fr bandiet. gevangene \
tshavvo (poss) daarvan. sv (haar) |of it, thereof, convict, prisoner
its Ishib eli (geen mv [ no pi) Peditaal I Pedi lan­
-tshayaipfi (poss) stemlose |voiceless guage
tshavo (poss) daarvan. sv (haar); van hulle. hulle tshibigiri (zwi-) c f A fr spyker I nail
(s'n) ! of it. thereof, its; of them, their(s) tshibode (zwi-) skilpad |tortoise
tshazwo (p o ss) van hulle. hulle (s'n) j of them. tshihonda (zwi-) knopkierie |knobkerrie
their(s) tshibudzi (zwi-) latrine j latrine
-tshea sny |cut (with knife), slice; ~ mafhungo tshibveledzi (zwi-) aanleiding. oorsaak | cause,
besluit |decide motive, reason
tshedza (zwedza) lig |light tshibveledzwa (zwi-) opbrengs. produk Í pro­
tshee (hulpww j aux vb) nog j still duct. produce
-tshefa c f Eng skeer ( shave tshidalatshanda (zwi-) jong suigling van omtrent
tshefu (dzi-) c f A fr gif |poison drie maatide | young infant of about three
tsheke (dzi-) c f Eng tjek |cheque months
tshelede (dzi-) c f A fr geld ! money tshidamba (zwi-) c f A fr skimp' stampmielies |
tsheledzo (dzi-) besproeiing j irrigation samp
-tshelwa verslaap I oversleep tshidiitisi outomatiese i automatic
tshene (dzi-) onkruid |weed tshidolo (zwi-) salf. salwing ! ointment, anoint­
-tshena (adj) wit j white eg mulhu mutshena 'n ment
wit persoon | a white person; vhathu tshidula (zwi-) paddatjie |small frog
vhatshena wit mense ) white people; munadzi tshidumbumukwe (zwi-) warrelwind j whirlwind
mutshena n wit hoed |a white hat; minadzi tshidakwa (zwi-) dronklap drunkard
mitshena wit hoede ! white hats; mano tshidala (adj) c/ -dala
matshena wit tande | white teeth; tshinoni tshidenya (adj) c f -denva
tshitshena n wit voel | a white bird; khuhu tshidikadika (zwi-) uvula, kleintongetjie 1 uvula
tshena wit hoender(s) | white fowi(s); lu- tshidimela (zwi-) c f Eng ’steam ’ trein ; train
vhondo lutshena n wit muur j a white wall; tshidina (zwi-) c f A fr steen [ brick
vhurotho vhutshena wit brood j white bread; tshidini (zwi-) lastige iets; bekommernis, moei-
kudu kutshena wit huisie white little house likheid | something which troubles; worry,
tshengedzo (dzi-) mishandeling |ill-treatment trouble
-tshenisa wit maak |make white tshidodo (zwi-) insek insect
-tshenusa skrikmaak. skok |startle, shock tshidongo (zwi-) bak (vir bykos) I bowl
-tshenuwa (-tshuwa) skrik | start in fright, be tshidulo (zwi-) c f tshidzulo
startled tshiduna (zwi-) manlike dier j male animal
-tshenzhemo (abslr, k l |cl n-) ondervinding; ken- tshidza (zwi-) graf |grave
nisgewing; aandag | experience; notice; at­ -tshidza spaar (lewe); verlos, red j save (life);
tention redeem, rescue
tsheo (dzi-) besluit j decision Tshidzheremane Duits I German (language)
-tshesa laat opbly \stay up late tshidzimu (geen mv no pi) toordoktersfooi/ver-
tshete ideof van stil wees |ideoph of being quiet goeding I fee for treatment by witchdoctor
-tshetshekana (intr) opgesny word in klein stuk- tshidzivhaswina (zwi-) vesting |fortress
kies |be cut up into small pieces tshidzo (dzi-) verlossing, redding redemption,
-tshetshekanya (ir) opsny in klein stukkies j cut deliverance, salvation
up into small pieces tshidzulo tshidulo (zwi-) stoel. sitplek chair,
-tshetshela in stukkies sny |cut into pieces seat
tshiakha (zwi-) borsbeen; borsstuk | sternum; tshidzumbe (zwi-) geheimhouding I secrecy
brisket tshie c/lushie
tshialata/tshila(a (zwi-) graf |grave tshieletshedzi (zwi-) aandenking j keepsake (sou­
tshiambaro (zwi-) kleed |clothing, garment venir)
tshiambela (zwi-) astrantheid, parmantigheid | tshielo (zwi-) maat |measure

66
tshienda
tshienda (zwi-) skoeti j shoe
tshienda-hongolo (zwi-) alleenloper hohbejaan
of aap; kluisenaar (figuurlik) | solitary ba­
boon or ape (kicked out); hermit (figurative)
tshiendedzi (zwi-) gids (voorwerp) j guide (ob­
ject)
tshiendeulu (zwi-) begraafplaas (van hoof-
manne) |graveyard (of chiefs)
tshiendisi (zwi-) voertuig i vehicle
tshienge tshihenge (zwi-) pynappel pineapple
tshievhe (zwi-) bosluis |bushtick
tshifakhole (zwi-) epileptiese tocval i epileptic
fit, epilepsy
tshifani (zwi-) c f A fr van j surname
tshifanvisamudzimu (zwi-) afgodsbeeld ! idol
tshifanyiso (zwi-) portret. prent, beeld, foto.
tekening, diagram; gelykenis i picture, fi­
gure, diagram; parable; portrait, likeness,
photograph
tshifaredzi (zwi-) skinkbord tray
tshifhambano (zwi-) kruis cross
tshifhande (zwi-) bergpas ' mountain-pass
tshifhango (zwi-) hael j hatl
tshifhati (zwi-) meesterbouer i masterbuilder
tshifhato (zwi-) gebou Í building
tshifhajuwo (zwi-) gesig. voorkoms, aangesig
face, countenance
tshifhajwa (zwi-) boustruktuur i building struc­
ture
tshifhe (vhotshifhe) priester |priest
tshifhefho (zwi-) laat herfs |late autumn
tshifhetashango (zwi-) terroris terrorist
tshifheti (zwi-) verraaier; kalander, houtboor-
kewer I traitor; weevil, wood-borer
tshifhinga (zwi-) tyd; geleentheid I time; oppor­
tunity
tshifhinganyana (zwi-) wyle. rukkie |while
tshifhiwa (zwi-) bydrae (vir kerk), geskenk.
present j contribution, present, gift (for
church) c f zwifhiwa
tshifi (dzi-) c f Eng skof I shift
tshifu (zwi-) val, wip 1 trap (for small animals)
tshifuiwa c f tshifuwo
tshifukedzi (zwi-) bedekking. oortreksel |cover
tshifuko (zwi-) c f tshiambaro kleed | garment,
clothing, dress
tshifumbo (slegs ekv \sing only) masels ! measles
tshifunga (geen mv I no pi) bilharzia i bilharzia
Tshifura Frans I French
tshifushathakha (zwi-) veevoer j fodder
tshifuwo (zwi-) huisdier, vee ! domestic animal
tshiga (zwi-) teken. simbool, kenteken; stand-
punt (in argument); punt (op agenda) |sign,
symbol, mark, token, keepsake; point (in
argument; on agenda)
tshigayo (zwi-) meul |flourmill
Tshigerika Grieks |Greek (language)
67
Tshikalanga
tshigero (zwi-) c f Afr 'sker' skaapskêr, tuinsker |
scissors, shears
tshigevhenga (zwi-) skurk. skelm rogue, thieve
tshigidi (zwi-) duisend ■thousand; c f Afr 'skiet'
geweer (met gegroefde loop) | rifle (with
grooved barrel); ~ tsha zwinoni (zwi-): wind-
buks i airgun
tshigina (zwi-) oorring ' ear-ring; c f tshinina
tshigodelo (zwi-) c f A fr skottel |dish
tshigontiri (zwi-) c f A fr koolteer teer |tar
tshiguthe (zwi-) boomstomp stump of tree
tshigwada (zwi-) groep I group
tshihali (zwi-) wapen j weapon
tshihaswa (zwi-) lap (op klere) |patch (on cloth­
ing)
tshihedeni (abslr) c f A fr heidendom I paganism
tshihenge c f tshienge
Tshihevheru Hebreeus |Hebrew (language)
tshihoho (zwi-) streepmuishond I banded mon­
goose
tshihole (zwi-) kreupele , cripple
tshihuka (zwi-) c f Eng h o o k vishoek i fish-hook
tshihule (zwi-) bondel gerwe 1bundle of sheaves
tshihulu (adj) c f -hulu
tshihulwane (adj) c/-hulwane
tshihumbudzi (zwi-) aandenking | keepsake
(souvenir)
tshihumbulwa (zwi-) feit |fact
tshihunde (zwi-) graspol tuft (of grass)
tshihwali (zwi-) draer |carrier
tshiila (zwi-) taboe |tabu
Tshiilafuri westelike Vendataal Í western Venda
language
tshiiledzwa (zwi-) taboe |taboo/tabu
tshiimabisi (zwi-) busstop |busstop
tshiimo (zwi-) grootte, statuur, bou | stature,
size, build
Tshiisimane c f Eng Englishman' Engels | Eng­
lish (language)
tshiitea (zwi-) voorkoms, gebeurtenis, verskyn
sel |occurrence
tshiitisi (zwi-) rede, aanleiding. oorsaak |
reason, cause, motive
tshiito (zwi-) daad i deed, act
tshiitwa (zwi-) voorwerp (grammaties) | object
(grammatical)
tshiivha (zwi-) duíf Í dove, pigeon
tshiivhaina) (zwi-) epilepsie, vallende siekte
epilepsy
tshika c f tshikha
tshikadzi (zwi-) vroulike i female
tshikafu (zwi-) c f Eng serp. halsdoek I scarf
tshikalakhalo (zwi-) toonhoogte | pitch (in
music)
tshikalamvula (zwi-) reenmeter j rain gauge
Tshikalanga (geen mv | no pi) Shonataal en
-kultuur |Shona language and culture
tshikambi
tshikambi (zwi-) drank (sterk/alkoholiese)
liquor, alcoholic drink
tshikavhavhe (zwi-) suurlemoen |lemon
tshikegulu (zwi-) derogatief vir I derogative for:
mukegulu
tshikei (zwi-) c f A fr skei, jukskei |yoke pin
tshikeleme (zwi-) c f A fr skelm, skurk |rogue
tshikepe (zwi-) c f Afr skip, lynboot, stoomboot
boat, liner (ship)
tshikete (zwi-) c f Eng romp, halfrok |skirt
Tshikhada (geen mv \no pi) Kgatlataal |Kgatla
(language)
tshikhatshika (zwi-) vullis |dirt, refuse
tshikhala (zwi-) afstand, distansie [ distance
tshikhau (zwi-) kortpad |short cut
tshikho^o (zwi-) pryslied j praise poem
tshikhokhonono (zwi-) insek j insect
tshikhopha (zwi-) aalwee (aalwyn) |aloe
Tshikhriste (abstr) Christelike sedes ] Christian
rites
(shikhuna (zwi-) koppigheid, ongehoorsaamheid
disobedience, obstinacy
tshikhwikhwi (zwi-) maag/magie van voël j sto­
mach of bird
tshikimu (zwi-) c f Eng skema |scheme
tshikokovhi (zwi-) reptiel ! reptile
tshikolara (zwi-) c f Eng geleerde, vakkundige |
scholar
tshikoli (zwi-) groenmieliekop I cob of green
maize
tshikolu (zwi-) c f A fr skool ! school
tshikolodo (zwi-) c f A fr skuld (finansieël) |debt
tshikolofisi (zwi-) c f Eng skoolfooi j school fees
tshikomjisi (zwi-) struikelblok |stumbling-block
tshikondo (zwi-) heiligebeen. kruis (van mens) j
rump, sacrum
tshikota (zwi-) graansorghum met hang-aar
sorghum millet with ear hanging down
tshikukwana (zwi-) kuiken |chicken
tshikumbu (zwi-) groot kalbas met lae bulk
large low-bellied calabash
tshikundisi (zwi-) moeilikheid, struikelblok |dif­
ficulty
tshikungulu (zwi-) kwartel |quail
tshikunwana (zwi-) kleintoontjie, toon | small
to e,to e
tshikuru^iraiva (zwi-) c f Eng skroewedraaier |
screwdriver
tshikurufu (zwi-) c f A fr skroef I screw
tshikwaikwai (zwi-) kmkhoes ! hooping/whoop-
ing cough
tshikwama (zwi-) sak (in klere); aktetas; beursie
|pocket; briefcase; purse
tshikwara (zwi-) klipkoppie |stony hill
tshikwavhavha c f gwavhavha
tshikwekwe (zwi-) strik |snare
tshila (tshi- dem onstr) doerdie |yonder
68
Tshindevhele
tshilai (zwi-) c f Eng sny, skyf | slice; c f Afr
(krop)slaai j lettuce
tshilanama (zwi-) roofdier \animal (of prey)
-tshila leef |live
tshilala (adj) c/-lala
tshilalelo (zwi-) aandete, Nagmaal ! supper.
Holy Communion; ~ Tshikhethwa Nagmaal
Lord's supper, Holy Communion
tshilapfu (adj) c/-lapfu
tshileithi (zwi-) c f Eng 'slate' dakteël |roof tile
Tshilemba Lembataal en -kultuur ) Lemba lan­
guage and culture
tshileme (zwi-) gewig, tarra, massa; aksent, klem
|weight, tare, mass; accent
tshilibana (zwi-) slagyster ! (spring-)trap
tshilidzi (kl \cl tshi- abstr) genade |grace, pity
tshilikadzi (dzi-) weduwee [ widow
tshiiilo (zwi-) gehuil I weeping
tshilimela (geen mv \no pi) Sewegesternte. Ple-
jades j Pleiades
tshilimo (zwi-) somer |summer
tshilinganyo (zwi-) standaard |standard
tshiliiiwa (zwi-) oes, gesaaide, gewas I crop
tshilonda (zwi-) seerplek, sweer, wond I sore,
wound, ulcer
tshiludi (zwi-) vloeistof |liquid
tshimama (zwi-) soogdier 1 mammal
tshimangadzo (zwi-) verrassing I surprise
tshimange (zwi-) kat |cat
tshimauswu (zwi-) c f A fr smous I hawker
tshimbevha (zwi-) komplot : plot, conspiracy; c f
tshiphiri
Tshimbedzi noord-oostelike Vendataal | north­
east Venda language
-tshimbidza lei, bestuur j lead, drive
-tshimbila loop, reis |walk, travel
-tshimbila-tshimbila wandel j stroll
-tshimbilelana assosieer met associate with
tshimebi/tshimibi (zwi-) sweep ! whip
tshimedzi (zwi-) lente |springtime
Tshimedzi Oktober |October
tshimela (zwi-) plant j plant
tshimima (zwi-) fees j feast
tshimota (zwi-) klein abses/sweer/geswel,
(bloed)vin(t), pitsweer |small abscess/ulcer.
boil
tshimuma (zwi-) stomme j dumb person
tshinoni (zwi-) voél j bird
tshinorobadzhi (zwi-) c f A fr onderbaadjie J
waistcoat
tshinu (adj) c f ■nu
-tshina dans, ingewy word, geinisieer word
dance; be initiated
tshinambatedzwa (zwi-) aanhegsel I attachment
tshinamo (zwi-) lap (op klere) |patch (on cloth­
ing)
Tshindevhele (geen rnv I no pi) Ndebeletaal en
Lshinepe
-kultuur ! Ndehele language and culture
tshinepe (zwi-) c f Eng foto ' photo(graph). snap
tshineri (geen mv ! no pl) swak Venda soos deur
Blankes gepraat |poor Venda as spoken by
Whites
tshingafha (adj) c/-ngafha
tshingafhala (adj) c f -ngafhala
tshingafhani? (adj) c/-ngafhani?
tshingafhano (ad/) c f -ngafhano
tshingafho (adj) c f -ngafho
-tshingama skuins wees be slanting
tshino (tshi- dem onstr) hierdie hier nabv | this
here nearby
tshinodo (zwi-) c f A fr sinode synod
-tshintsha wissel (geld), kleinmaak change
tshintshi (dzi-) c f Eng kleingeld change
(money)
tshinungo (zwi-) (hand-)gewrig, pols | wrist,
joint (in anatomy); — tsha Iwavo enkel
ankle
tshinwi (zwi-) kern/pit (van sweer) ] core (of
boil)
tshinwi, ita ~ duik (in water) dive: -fa — ver-
drink : drown
tshinwiwa (zwi-) drank |drink
-tshinya skend. vermors. verspil; beskadig. ver-
niel. bederf; sondig ! damage; err. do wrong,
sin; violate; waste
-tshinyadza verniel. vernietig. verwoes, beska­
dig. bederf (kanse). ruïneer ' destroy, dam­
age, spoil, ruin
tshinyadzo (dzi-) (hhl) kwaad. skade, beskadi-
ging. nadeel, vernieling. verwoesting |harm,
damage, destruction, mischief
tshinyadzo (zwi-) (III) belediging, minagting I
disrespect, insult
tshinvai (zwi-) roet soot
-tshinyala bederf raak; agteruitgaan (bederfbare
produk) i become spoiled/damaged; deterio­
rate
tshinyalelo (dzi-) verlies j loss
tshinyalo (dzi-) (hhl) skade. beskadiging Í dam­
age
tshinyalo (zwi-) (III) verstuiting ! sprain
tshinzani (adj) c f -nzani?
tshinzhovho/tshinzhovhi (zwi-) vishoek i fish­
hook
tshiiiaiiiai (zwi-) vuurvliegie ! firefly
tshiiiina tshigina (zwi-) oornng I ear-ring
tshiiiwe (adj) c f -nwe
-tshipa verwurg, smoor. goedkoop wees j stran­
gle, choke; be cheap
tshipanere (zwi-) c f Eng (moer-)sleutel |spanner
-tshipana stoei wrestle
tshipango (zwi-) bagasiebak ; boot (of car)
tshipano (zwi-) c f Afr span (osse) | span (of
oxen)
69
tshisekene
tshipanzi (zwi-) klein soort sprinkaan | small
species of locust/grasshopper
tshipata (zwi-) keerwal |weir (in river)
tshipatshi (zwi-) beursie. sakportefeulje ! purse,
wallet
tshipeidi (zwi-) c f Eng graaf |spade
tshipeke (zwi-) c f A fr spek ! bacon
Tshipembe (byw ! a d v ) Suide I South
tshipengo (zwi-) malheid. gekheid, kranksinnig-
heid ; madness, craziness
tshipere (zwi-) c f Eng noodwiel 1spare wheel
tshipfufhi (adj) c f -pfufhi
Tshiphani sentrale Vendataal central Venda
language
tshiphiri (zwi-) sameswering. geheim. komplot
plot, conspiracy, secret
tshipida (zwi-) stukkie (seep, ens); strook (pap);
porsie, gedeelte. passasie I piece, portion,
part; section; strip (of porridge); passage
tshipimhi (zwi-) koppigheid, ongehoorsaamheid
|obstinacy, stubbornness, disobedience
tshipinitshi (zwi-) c f Eng spinasie i spinach
tshipirinngi (zwi-) c f Eng veer (van voertuig/hor-
losie, ens) |spring (of vehicle/watch, etc)
tshipise (zwi-) warmbron , hot spring
tshipitshi (zwi-) c f Eng toespraak j speech
tshipoko (zwi-) c f Eng speek 1spoke
tshipuka (zwi-) klein diertjie ■small animal
tshipulumbu (zwi-) r/khungulu
tshiputeli (zwi-) oortrcksel \cover
tshiraho (zwi-) boom (van houer) Í bottom (of
container)
tshiranda (zwi-) beursie |purse
Tshirashia Russies 1 Russian (language and cul­
ture)
tshirathisi (zwi-) sender ] transmitter
tshirema (adj) c f -rema
tshirendo (zwi-) gedig, pryslied ! poem, praise
poem
tshirengululi (zwi-) losprys ransom
tshirethe (zwi-) hakskeen. polvy |heel
tshiri (zwi-) struik |shrub
Tshironga suid-oostelike Vendataal south-east­
ern Venda language
tshirukhwe (zwi-) hamerkop 1 hammerhead
tshirulu (zwi-) wolkbreuk, stortreen |
cloudburst, heavy downpour
tshirulwane (po.ss) geel | yellow eg wa/tsha/
zwa/dza tshirulwane
tshirumbi (zwi-) dy, bobeen : thigh, upper leg
tshirundu (zwi-) groot mandjie j large basket
tshisadzi (geen m v no pl) vrouemaniere |femi­
nine habits
tshisefamuya (zwi-) lugsuiweraar. lugfilter i air
cleaner/filter
tshisefaoili (zwi-) ohefilter j oil-filter
tshisekene (adj) c/-sekene
tshisele
tshisele (zwi-) ratel |ratel, badger
tshiseo (zwi-) gelag |laughter
tshisejha (adj) c f -setha
tshisevhi (zwi-) alarm ) alarm
tshisevho (zwi-) bykos (sous, ens by pap) |relish,
savoury, side dish
tshishasha (zwi-) bo-arm |upper arm
tshishelo (zwi-) tregter |funnel
tshishumiswa (zwi-) toestel, apparaat, werktuig I
device, tool, utensil
tshisiamelo (zwi-) kopkussing |pillow, headrest
tshisibe (zwi-) c f A fr seep j soap; ~ tsha u
tamba badseep j bath-soap; — tsha u kuvha
wasseep | wash-soap; ~ tsha luvhanda
poeierseep j powder soap
tshisikwa (zwi-) skepsel, kreatuur |creature
tshisima (zwi-) fontein, bron |spring, fountain,
source
tshisimana (zwi-) karkatjie |sty(e)
tshisiwana (zwi-) arme; weeskind | poor one;
orphan
tshisumbabudo (zwi-) rigtingaanwyser | direc­
tion indicator
tshisumhandila (zwi-) uithangbord. padwyser
signpost
tshisusu (zwi-) skoenlapper I butterfly
Tshisuthu tsha Devhula (geen mv , no pi) Noord-
Sotho j Northern Sotho
tshiswa (adj) c f -swa
Tshiswazi (geen mv I no pi) Swazitaal en -kul-
tuur |Swazi language and culture
tshiswitulo (zwi-) middagetc ) lunch, midday
meal
tshitafu (zwi-) c f ling personeel |staff
tshitaha (zwi-) nes nest
tshitaka (zwi-) struikgewas. bossie Ï under­
growth. small bush, shrub
tshitalula (zwi-) voortrekkery. begunstiging 1 fa­
vouritism
tshitandavhathu (zwi-) verhoog I stage, platform
tshitanga (zwi-) kombuis ' kitchen, cooking hut
tshitangu (zwi-) skild |shield
tshitarafu (zwi-) c f 4/rstraf i punishment
tshi(arata (zwi-) c f A fr straat j street
tshitarataiiiwa (zwi-) stopstraat ! stop street
tshitasi (zwi-) c f A fr 'staste' sendingstasie ! mis­
sion station
tshitefu (zwi-) ken j chin
tshitemmbe (zwi-) cl Eng stempcl. seël stamp
tshitereke (zwi-) c/ Eng staking ! strike
tshijerepe (zwi-) <■/ A fr strecp stripe
tshithavhelo (zwi-) (slag)offer offering, sacri­
fice
tshijhopho (zwi-) stapcl. hoop (soos klippe. ens)
heap, stack (as of stones)
tshitiki (zwi-) c f Eng vvandelstok . walking stick
tshi(iriki (zwi-) c f A fr streek. gebied region
70
Tshitshaina
tshi)iriri (zwi-) fluit |whistle
tshititshi (zwi-) c f A fr stasie |station
tshitofu (zwi-) c f A fr stoof |stove
tshitokisi (zwi-) (tronk)sel prison cell
tshitoko (zwi-) c f Eng voorraad j stock, supply
tshitoni (zwi-) rolystervark j hedgehog
tshitoropo (zwi-) c f A fr strop i strop (for oxen)
tshituhu (zwi-) wreedheid j cruelty
tshituku (adj) c f -tuku
tshitumbulwa (zwi-) uittreksel 1extract
tshitungu (geen mv \no pi) hoendervel |goose-
flesh
tshi;utulo (zwi-) slypsteen j whetstone
tshitutuwedzi (zwi-) motief. aansporing, dryf-
veer [ incentive, motive
tshituvho (zwi-) verlange na [ longing/yearning
for
tshitaela (zwi-) c f Eng styl, mode |style
tshitaitai c f tshihaihai
tshitakadzi (zwi-) pret, vermaak j amusement
tshitale (zwi-) c f A fr stal j stable
tshitamba (zwi-) gif poison
tshitambarekhodo (zwi-) platespeler ! record-
player
tshitambiswa (zwi-) speelding I toy
tshitanda (zwi-) blok, stomp I log. stump
Tshitandani (op) Louis Trichardt (at) Louis
Trichardt
tshitannde (zwi-) c f Eng standplaas stand (plot)
tshitatimennde (zwi-) c f Eng verklaring 1 state­
ment
tshitediamu (zwi-) cf Eng stadion stadium
tshiteidzhi (zwi-) c f Eng verhoog [ stage
tshitemba (zwi-) c f phaphana (dzi-)
tshitendeledzi (zwi-) ronde voorwerp round
object
tshitendi (geen mv no pi) gelowige se lewens-
wyse |believer's way of life
tshitete (adj) c f - tete
tshitheu (slegs ekv \sing only) namiddag I late
afternoon
tshithihi (adj) c/-thihi
tshithithisi (zwi-) terugslag. struikelblok set­
back. stumbling-block
tshithoma (zwi-) stippel. puntjie 1 point, small
dot
Tshithoza Xhosataal en -kultuur Xhosa lan­
guage and culture
tshithu (zwi-) iets. ding ; thing, object
tshitibo (zwi-) dcksel lid
tshitili (zwi-) c f Eng staal ! steel
tshitimu (zwi-) c f Eng stoom steam
tshitizi (zw i- 1 c f Eng stairs vcrdieping stores
tshitolo (zwi-) c f Eng pakkamer. u inkel : store­
room. shop
I'shitshaina Sjinees (taal en kultuur) 1 Chinese
(language and culture)
tshitshavha
tshitshavha (zwi-) stam. volk tribe
tshitshena (adj) c/'-tshena
tshitshidzi (zwi-) ding wat verlos : thing that
saves
tshitshimhili (z w i) grout abses/sweer. vint.
bloedvin(t). pitsweer ! boil, big ulcer/abscess
tshitshudeni (zwi-) c f Eng siudeni í student
tshitsiro (zwi-) skerm : screen
tshitswu [adj) c f -tswu
tshitswuku (adj) c/ -tswuku
tshitukana (zwï-) seuntjic , little boy
tshitumba (zwi-) varkhok. hoenderhok, bok-
kraal, skaapkraal pig sty. fowl pen. goat
kraal, sheep fold
tshitumbu (zwi-) lyk corpse
tshitundwana (zwi-) mandjie met dcksel basket
with lid
tshitungulo (zwi-) halssnoer (as talisman) ! neck
lace (as talisman)
tshitupu (zwi-) c f A fr stoep ( stoep
tshiukhuvha (zwi-) drumpel 1 threshold
tshiulu (zwiulu) rmershoop i antheap
tshiungulela (zwi-) sooibrand. smir heartburn
tshiuthwane (zwi-) blaarpens , omasum
tshiveki (zwi-) slot |float (raft)
Tshivenda (geen tnt Í no pi) Vendataal en kul-
tuur Venda language and culture
-tshivha jaloers wees op be jealous of
tshishalo (zwi-) aantal. hoeveelheid quantity,
number
tshivhana (zwi-) klein/nou inkomplek 1 narrow
entrance (at back of village enclosure)
tshivhanda (zwi-) gedierte. roofdier 1 beast of
prey
tshivhanga (zwi-) hoogte. (teen berg, ens)
slope, uphill place
tshbhangi (zwi-) aanleiding. oorsaak cause,
motive, reason
tshivhaso (zwi-) vuurherd hearth, fireplace
tshivhevhe (zwi-) kramp . cramp
tshivhi [adj) c f -vhi; (nn- n) (zwi-) sonde, slegtc
daad j sin. bad deed eg ri hangwele zwivhi
zwashu vergeef ons ons sonde j forgive us our
sins
tshivhidzo (zwi-) hyeenkomsof vergadcring soos
bclê deur regerendc persoon (magistraat.
hoofman. ens); gemeente ( meeting/assem-
bly/gathering as called by governing officer
(eg magistrate, chief); congregation
tshivhili (geen m\ no pi) in persoon in person
eg ndo muvhona nga tshivhili ek het horn in
persoon lewende lywe gesien i I saw him in
person
tshivhindi (zwi-) lower; moed. dapperheid
liver; courage, bravery
tshbhingwi (zwi-) bruin hiena brown hyena
tshivhisi (adj) c f -vhisi
71
tsiko
tshivhoni (zwi-) spieel mirror
tshivhotshwa (zwi-) gevangene. prisonicr. ban
diet I prisoner, convict
tshivhudzisi (zwi-) vraagteken 1 question mark
tshivhumhamvumbo (zwi-) eienskap. karakter-
trek : trait
tshivhumbeo (zwi-) vorm. bou. struktuur Í struc­
ture. build, shape, form
tshivhumhi (zwi-) partikcl (in grammatika)
vormelement. morfeem particle (in gram­
mar). formative, morpheme
tshivhumbwa c f tshisikwa
tshivhungu (zwi-) wurm. maaicr worn', maggot
tshivhunu (zwi-) anus anus
Tshivhuru (geen ini no pi) Afr taal en -kultuur
Í Afr language and culture
tshivhuya (ad/) r/ -vhuya; (nn 1 n) (zwi-) voor-
deel 1advantage, benefit
tshiwo (zwi-) voorkoms. gebeurtenis. vcrskynscl
! occurrence
tshixele (zwi-) kindjie. singling; oppasser small
child, infant; nurse
tshixwatusi (zwi-) yskas fridge
Tshizulu (geen mv no pi) Zoeloc- Zuliltaal en
-kultuur Zulu language and culture
tshizwa (zwi-) boud van dier (slagding) hindleg
of a beast
tshizwimbo (zwi-) groot sweer geswel suit.
bloedvin(t). pilsweer i boil, big ulcer
tshnko (dzi-) c f Eng kr\t chalk
tshothe (kwantil quanlil) die hele; alleen the
whole: alone; (by ir cult ) baic. heeltemal
very, completely, entirely, altogether
(shone (selfsl run abs p r o n ) dit it
-tshouka c f Eng smoor ( n masjien) choke (a
car)
tshouku (dzi-) c f Eng smoorklep choke
-tshova c f Eng shove kaarte skommel: kruiwa
stoot; fiets trap ; shuffle cards: push (as of
wheel barrow); pedal (as of bicycle)
tshovha (ma- dzi-) beesstertwaaici whisk
tshugela (dzi-) c f Eng suiker sugar
tshugulu (dzi-) witrenoster ! white rhinoceros
tshumelo (dzi-) diens ; service
tshuni (dzi-) c f Eng melodic, wysie melody,
tune
tshupu (dzi-) c f Eng hinneband Í tube
-tshutshudza intimideer intimidate
-tshuwa (/-tshenuwa
tsidco (dzi-) verstuiting dislocation (of |Oint)
tsie ( / lusie
tsikaipfi (k ! ! cl n-) vokalisasie vocalization
-tsikeledza pers. druk press
tsiki (dzi-) biologiese scl biological cell
tsikidzi (dzi-) weeluis, wandluis : bedbug
-tsikinyedza oc vryf rub eves
tsiko (dzi-) afleiding; vorming. skepping deri
tsilingwane
vation, formation, creation
tsilingwane (dzi-) mislikheid, naarheid I nausea
tsilu (ma-) domkop, dwaas |fool, blockhead
-tsilufhala dwaas/dom wees |be stupid
tsimba (dzi-) muskeljaatkat ! genet
tsimbe (dzi-) stoei I wrestling
tsimbi (dzi-) yster; klok |iron (metal); bell
tsimu (masimu) tuin, landery. ploegland | land
under cultivation, garden
tsinde (ma-) geslag (geneties); stam I race (ge­
netic); stem
tsinga c/lutsinga
tsini (byiv j adv) naby |near, nearby, close to; ~
ha naas, langs, langsaan, digby |beside, next
to
tsinyuso (dzi-) oortreding, misdryf; aanstoot
offence
tsinyuwo (dzi-) woede |anger, rage
tsira (dzi-) veiligheid |safety
-tsira beskut; verberg; uitsig bederf, verduister
(tussen iemand en bron van lig of hitte in
beweeg) | shade; obscure, screen, eclipse
(stand between person and source of light or
heat or view)
tsiravhulwadze (kl \cl n-) higiëne, gesondheids-
leer j hygiene
-tsireledza beskerm, beskut |shield, shelter, pro­
tect
tsireledzo (dzi-) versekering, beskerming, veilig­
heid ! insurance, protection, security
-tsiruwa bedank (uit pos); padgee uit iemand se
lig of gesigsveld j resign; move out of one’s
light or view
tsiruwo (dzi-) bedanking (uit pos) |resignation
-tsitsa/-tsisa verneder, verlaag, neerlaat, afbring
|abase, bring down, lower
-tsitsinyea kneus |bruise
tsitsinyeo (dzi-) kneus(plek) \bruise
tsotsi (ma-) tsotsi I tsotsi
tsudzuluso (dzi-) verplasing, oorplasing | trans­
fer
tsukanyo (dzi-) spysvertering j digestion
tsumbalandu (dzi-) rekening |account
tsumbavhune (dzi-) akte |deed, act
tsumbedzo (dzi-) aanduiding, voorbeeld l indica­
tion, example
tsumbo (dzi-) aanduiding, voorbeeld; bewys |
indication, example; proof
-tswa steel |steal
Tswane Pretoria
u
uho (vhu-; u- dem onstr) daardie |that/those
uhu (u-; vhu- dem onstr) hierdie hier j this/these
72
-ukhutha
tswayo c f luswayo
-tswela steel vir |steal for
tswielo c f luswielo
tswikiso (dzi-) bekendsteiling. voorstelling I in­
troduction
tswina (dzi-) akkedis 1 lizard
tswinga c/luswinga
tswio (dzi-) nier j kidney
tswipu! ideof van klap met sweet | ideoph of
flicking/striking with whip
-tswiridza kwetter, tjilp 1 chirp
tswititi! (id eo f \ideoph) van pylreguit wees |of
being absolutely straight
-tswitswima bloei (bloed) |bleed
-tswonzwa suig (met strooitjie) I sip (with straw)
tswotswi (ma-) tsotsi |tsotsi
-tswu swart |black eg musadzi mutswu n donker
vrou |a woman of dark complexion; vhasadzi
vhatswu donker vroue |women of dark com­
plexion; mushonga mutswu swart medisyne )
black medicine; mavu matswu swart grond |
black soil; bugu ntswu swart boek(e) [ black
book(s); lusunzi lutswu swart mier [ black
ant; vhusunzi vhutswu swart miere | black
ants
-tswuka ryp wees/word; vuil word ! be ripe,
become ripe; become dirty
-tswukaho (ww rel \vb rel) vuil I dirty
-tswukisa rooi maak; vuilsmeer 1 redden; soil,
dirty
-tswuku (adj) rooi [ red eg muthu mutswuku n
rooi persoon (lig van aanskyn) ( a red person
(of light complexion); mutshelo mutswuku n
rooi vrugj a red fruit, matombo matswuku
rooi klippe i red stones; zwiambaro
zwitswuku rooi klere I red clothes; (hanga
tswuku rooi dak(ke) red roof(s); lulimi
lutswuku rooi tong |red tongue
-tumba hurk |squat
-tumukana (intr) opgesny word in klein stukkies
! be cut up into small pieces
-tumukanya (rr) opsny in klein stukkies J cut up
into small pieces
-tumula (ir) kort afsny (lyn); amputeer j cut off
short (rope); amputate
-tumuwa (intr) tot skielike einde kom; kort afge-
sny word (lyn) |be cut off short (rope); come
to abrupt end
-tupula ontwortel, uitroei |eradicate (tear up by
roots), uproot
here
-ukhutha afskud, uitskud (stof) | shake out/off
uku
(dust)
uku |ku- demonstr) hierdie hier this here
ukwo (ku- dem onslr) daardie |that
u(a (mu- dem onstr) doerdie I yonder
ulu (Iu- demonstr) hierdie hier [ this here
ulwo (lu- dem onstr) daardie that
-unga-uunga (hhlhhh) donder dreun (van ri-
vier) ! thunder, roar, moan (as of river)
-unga (//) aanlok entice
unga vhunga (voegw conj) soos |as like
-ungeledza betower charm
V
vala (mavhala) streep I stripe
-vala toemaak l close (a door)
valavu (dzi-) c f Eng klep j valve
-valela toemaak vir; aanhou 1close for; detain
-vanga meng mix
•vangana (intr) gemeng raak . get mixed up
-vanganva (tr) meng J mix
-vanganyisa meng mix
va(erepasi (dzi-) c f A fr waterpas ! level (spirit-
level)
-vaya steek (doring) i prick (thorn)
veini (dzi-) c f A fr wyn |wine
-veka dryf (stil/gladweg) [ float (smoothly/
quietly)
vele c f mavhele
vemu (ma-) rower |robber
Venda (klaslclass li-) Venda(land) J Venda(land)
vengo (slegs ekv, kl li- I sing only cl li-) haat 1
hatred
veni (dzi-) c f Eng bakkie |van
vese (dzi-) (hh) c f Eng vers |verse
vese (dzi-) (hh) c f Eng frokkie : vest
-veta krap I scratch
-vha (kopulat ww \copulal vb) wees, word |be,
become
-vha^a houtwerk doen, skrynwerk doen |carve
wood, do carpentry
vhadzo (poss) van hulle, hulle (s’n) ! of them,
their(s)
vhafuwi (slegs mv \p i only) kaptein ! chief
vhaho (poss) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
vhahulu (adf) c f -hulu
vhahulwane (adj) c f -hulwane
-vhaima glinster, flikker, flonker ! glitter,
sparkle
-vhaisa seermaak; bedroef; benadeel, beskadig
hurt; grieve, harm
-vhaisala seergekry hê; bekommerd wees [ be
hurt; be troubled
vhakwo (poss) daarvan, sy (haar) j of it, thereof,
its
73
vhao
-ungula afskep, afroom |skim
uno (mu- demonstr) hierdie hier naby j this here
nearby
uri (voegw ; con/) dat. sodat that, in order that
-uunga c/-unga/-uunga (hhlhhh)
uvho (vhu- demonstr) daardie |that/those
uvhu (vhu- demonstr) hierdie hier [ this/these
here
uyo (mu- demonstr) daardie that
uyu (mu- dem onstr) hierdie hier this here
vhala (vha- dem onstr) doerdie 1yonder
vhalo (poss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof,
its
-vhala lees; leer, studeer ; read; study; count
vhalala (adj) c f -lala
vhalapfu (adj) c f -lapfu
-vhaledza bespreek (plek) j reserve (a seat)
-vhalela latwerk op dak sit j wattle
vhalwo (poss) daarvan. sy (haar) j of it, thereof,
its
-vhamba strek (soos nat vel met penne) j stretch
(as wet hide with pegs); kruisig |crucify; —
maano beplan : plan
-vhambadza handel dryf, smous I trade, hawk,
offer for sale, sell
-vhambadzaseli uitvoer j export
-vhambedza vergelyk, tabelleer ] compare, tabu­
late
vhamusanda (slegs mv \pi only) kaptein |chief
vhana (adj) c f -na
vhanu (poss) van julle, julle (s'n) I of you,
your(s); (adj) c f -nu
vhana c f nwana
vhananyana c f hwananyana
-vhanda klap, hande klap | clout, smack; clap
(hands)
-vhandalala jouself platdruk teen I flatten one­
self against
-vhanga (ww | vb) veroorsaak, aanleiding gee
tot; betwis, redetwis |cause; dispute
vhanga (poss) van my, my(ne) |of me, my, mine
vhangana? (adj) c f -ngana?
-vhangisa verskil, stry |raise a dispute/quarrel
vhano (vha- demonstr) hierdie hier naby |these
here nearby
-vhanyuludza pad oop forseer |force one’s way
through
vhanzani (adj) c f -nzani?
vhanzhi (adj) c f -nzhi
vhahwe (adj) c f -tiwe
vhao (poss) van hulle, hulle (s’n); daarvan | of
them, their(s); its
vhapfufhi
vhapfufhi (adj) c/-pfufhi
vhararu (a d j) c f -raru
vharema (adj) c f -rema
vhasa (vho-) c f A fr baas ! boss
-vhasa vuurmaak/-opmaak I kindle (a fire)
vhasekene (adj) c/-sekene
vhashu (poss) van ons. ons (s'n) j of us. our(s)
vhaswa (adj) c f -swa; (mr ! /1 ) (r ir ekv c f I fo r
sing c f rauswa)
vhatanu (adj) c f -tanu
vhatuku (adj) c f -tuku
vhathihi (adj) c f -Ihihi
vhathu (slegs mv \p i only) mensheid. bevolking.
mensdom I humanity, mankind, population,
human race; c f muthu
vhatshena (adj) c f -tshena
vhatsho (poss) daarvan, sy (haar) ! of it. thereof,
its
vhatswu (adj) c f -tswu
vhatswuku (adj) c f -tswuku
vhau (poss) van jou. jou(ne) ] of you. your(s)
-vhavha suur/bitter wees; pyn \ be sour/bitter;
ache
-vhavhalela omsien na |care for
vhavhi (adj) c f -vhi
vhavhili (adj) c/-vhili
vhavho (poss) van hulle. hulle (s'n) j of them.
their(s)
vhavhutii (kw atif poss \poss qualif) goeie j good,
nice eg vhathu vhavhudi goeie mense j nice
people
vhavhuya (ad)) c f -vhuya
vhawe (poss) van horn, sy, syne; van haar, haar,
hare j of him, his; of her, her(s)
vhawo (poss) daarvan. sy (haar) |of it, thereof,
its
vhayo (poss) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s’n) ! of it, thereof, its; of them, their(s)
vhazwo (poss) van hulle, hulle (s'n) 1 of them,
their(s)
-vhea neersit, opsit (op vuur); bêre, hou, spaar;
aanstel \ put down; put on fire; put away,
keep, spare; appoint
vhege (dzi-) c f A fr week |week
-vhekanya versamel, saamstel, (voor)beret,
groepeer, rangskik, pak | gather, prepare,
group, pack, arrange, put in order, compile
Vhembe Limpoporivier |Limpopo River
-vhenga haat, verfoei, verafsku | hate, detest,
abhor
vhengele (ma-) c f A fr winkel |shop; ~ [a bugu
boekwinkel |bookshop; ~ Ja halwa drank-
winkel |bottle-store
-vhengema (c/-penya) glinster, flonker, flikker J
glitter, sparkle
-vhetshela opsy sit; neersit vir | set aside, put
down for
74
-vhofha
-vheula skeer j shave
-vhi (adj) sleg(te) (lelike) |bad (ugly) eg muthu
muvhi 'n slegte persoon ) a bad person; vha­
thu vhavhi slegte mense | bad people; mudi
muvhi 'n slegte stat I a bad village; maitele
mavhi slegte dade bad deeds; tshikolo
tshivhi n slegte skool i a bad school nndwa
mmbi n slegte geveg i a bad fight; mbilu
mmhi slegte hart(e) | bad heart(s); vhuko-
nani vhuvhi slegte vriendskap bad friend­
ship; kuduna kuvhi n slegte mannetjie I a
bad little man
-vhibva rvp/gaar word ripen, get ready (like
food)
-vhibvela vrugbaar wees be fertile
-vhibvisa gaarmaak ! cook, prepare food
-vhidza roep ! call, summon
-vhidzelela roep hard na |call out loudly to
-vhifha lelik/sleg wees; haatlik/afskuwelik wees;
agteruitgaan |be ugly/bad; abhorrent, abom­
inable; deteriorate
-vhika aanhangig maak. klag lê. aanmeld ('n
saak) | report/announce (a matter), lay a
complaint
-vhila (hh) eis, opeis, aanspraak maak op
claim, demand
-vhila (II) kook; gis boil; ferment
-vhilaela kwel, kla, ontevrede wees, teleurstel,
gepla word 1 be troubled, dissatisfied; disap­
point, complain
vhili (ma-) c f A fr wiel ; wheel
-vhili (adj) twee | two eg vhathu vhavhili twee
mense j two people; miri mivhili twee borne |
two trees; mato mavhili twee oë I two eyes,
zwithu zwivhili twee goed i two things;
mbudzi mbili twee bokke | two goats; vhu-
rifhi vhuvhili twee briewe |two letters
-vhilula vroeg wees |be early
-vhimbila (rond)dwaal, (rond)swerf j wander,
roam
-vhinga trou. bruid huis toe bring |marry, bring
one/s bride home
-vhisi (adj) rou, groen (onryp) |raw, green (un­
ripe) eg mutshelo muvhisi groen (onryp) vrug
I green (unripe) fruit, linngo livhisi groen
mango | green mango; tshikoli tshivhisi rou
mieliekop | raw cob of maize, nama mbisi
rou vleis I raw meat, vhula vhuvhisi rou inge-
wande |raw entrails
-vhivha afgunstig wees, jaloers wees, jaloers
wees op |be jealous of each other
-vhivhana jaloers wees op mekaar |be jealous of
each other
-vho (enklities \enclitic) ook { also
-vhofha (vas)bind, vasmaak, (vas)draai,
(in)draai; rem |tie, screw in, bind, fasten, tie
together, tighten; brake
 vhofholola
-vhofholola losmaak. losdraai. ontslaan. \r\laat I
unscrew, loosen, untie; discharge, release
acquit, set free
-vhofholowa (inlr) c f -vhofholola
-vhomba brul I roar
vhomme (eervorm lhonorific) predikantsvrou
wife of minister of religion; c f Dime
-vhona sien. waarneem. beskou; besef ' see.
observe; regard; realize
-vhonadzaho (o n rel vh rel) holder clear
-vhonala sigbaar wees i be visible
vhone (selfst vnw abs pron) hulle the\
-vhonea (hhh) sigbaar wees ! be visible
-vhonea (III) ligmaak illuminate
-vhonetshela verlig, beskyn ! illuminate for
-vhonolola spioeneer op spy on
-vhora c f A fr boor j bore, drill, e/-bora
vhoro boro (dzi-) c f Eng boor 1 bore
vhothe (kwantii \ quantit) almal, hulle almal;
alleen j all, they all. everybody; alone
vhuada (abstr) onnetheid untidiness
vhuandani (abstr) betrekking, verhouding ! re­ -vhudzisa vra ( n vraag) j ask (a question)
lation. relationship
vhuawela (mw selfde I p i sam e) rusplek 1 resting
place
vhuawelo (abstr) rustigheid |restfulness
vhubebwa (m e selfde j p i sam e) geboorteplek
place of birth
vhubunvu (abstr) kaalheid. naaktheid | naked­
ness
vhubva (abstr) luiheid laziness
Vhubvaduvha (byivladv) Ooste |East
vhubvo (abstr) bron. oorsprong, herkoms ori­
gin, source
vhudabadaba (abstr) dwaasheid j foolishness
vhudi (abstr) goedheid. mooiheid , goodness
vhudidzimi (abstr) onthouding abstinence
vhudifari (abstr) gedrag. optrede j conduct, be­
haviour
vhudigedi (abstr) gemak |ease
vhudiitisi (nga byi\ adv) outomaties auto­ vhufhati (abstr) argitektuur, boukunde | archi­
matically
vhudikukumusi (abstr) trots |pride
vhudikumedzi (abstr) toewvding, eerbiediging ! vhufhetashango (abstr) terrorisme |terrorism
devotion
vhudinekedzi (abstr) toewyding. eerbiediging Í
devotion
vhudirovhedzi (abstr) berou [ repentance, regret
vhudisoli (abstr) berou Í repentance, regret
vhuditukufhadzi (abstr) beskeidenheid mo­ vhufuwi (abstr) veeteelt; boerdery |animal hus­
desty
vhudivhalaiburari (kl ; cl n-) biblioteekkunde
library science
vhudivhavhulafhazwifuwo (abstr) veeartseny-
kunde |veterinary science
vhudala (ad/) groen (kleur) |green (colour); (rm
n) (abstr) groenheid (van kleur) |greenness vhugudisi (abstr) oefening, opleiding |training
75
vhugudisi
(of colour)
vhudanana (abstr) dwaasheid. gekheid 1 fo o lis h ­
ness
vhudededzi (abstr) onderwvsberoep i teaching
profession
vhudele (abstr) nctheid. sindelikheid cleanli­
ness. tidiness
vhudele (pass) netjies ■ neat eg wa/tsha zwa dza
vhudele
vhudenva (adj) dik Í- thick; ( me i n) (abstr)
dikheid ; thickness
vhududn (abstr) warmte warmth
vhudvavhathu (abstr) kannibalisme 1 canniba­
lism
-vhudza vcrtel. rapporteer 1 tell, report
\hudzadze (abstr) bevalling. verlossing confine­
ment, accouchment
-vudzedza vuur aanblaas blow fire;-</ -kuku-
mudza
vhudzimha (mv selfde ! p i sam e) jag hunt
vhudzingandevhe (abstr) doofheid : deafness
-vhudzisela vraag vra namens i ask a question on
behalf of
vhudzivha (mv selfde \p i sam e) diepte I depth
-vhudzula afwaai, waai; doodblaas (kers) Í blow
off, blow, blow out (candle)
rhudzulo (mv selfde pi sam e) verhlyfplek.
tuiste. woning; sit pick; posisie. pick waar
iets staan j abode, dwelling, residence, seat,
position, place where object stands
vhudzumbamo (mv selfde 1 p i sam e) wegkruip-
plek hideout (hiding place)
-vhuedzedza terugplaas |replace
-vhuelwa absorbeer vog; baat, bevoordeel, voor-
deel trek I absorb moisture; gam, benefit
vhuendedzi (mv selfde \pi sam e) vervoer 1 trans­
port
vhuendi (k/ cl vhu-) verkeer I traffic
vhufa c f ifa (mafa)
tecture
vhufhelo (abstr) eindc I end. conclusion
vhufhulufhedzei vhufulufhedzei (abstr) eerlik-
heid |honesty
vhufhura (abstr) bedrog I deceit, fraud, cheating
vhufobvu (abstr) diefstal, stelery |theft, thieving
vhufuteleli (abstr) ywer I zeal
bandry, farming
vhugabelo (mv selfde j p i sam e) kus, strand
shore
vhugai? (vraagw \interr) hoeveel? i how much9
vhugedi (abstr) gerief, gemak comfort
vhugoswi (abstr) lafhartigheid ) cowardice
vhuhadzi
vhuhadzi (mv selfde \pi sam e) vrou se nuwe huis
by eggenoot |woman's new home with hus­
band
v h u h a l i (abstr) skerpheid; dapperheid, moed |
sharpness: courage, bravery
v h u h e d e n i (abstr) c f A fr heidendom | hea­
thenism
v h u h o s i (abstr) kapteinskap, koninklikheid |
royalty, chieftainship
v h u h o f a (abstr) sieklikheid, swak gesondheid,
swakheid |weakness, ill-health
v h u h u l u (adj) groot j big, large; (mv |n) (abstr)
grootte, nommer; grootheid | greatness,
largeness, size, bigness
v h u h u l w a n e (adj) groot. volwasse, belangrike |
big, adult, important; (mv j n) (abstr) groot­
heid. volwassenheid, belangrikheid | great­
ness. adulthood, importance
v h u h w a v h o (abstr) vriendelikheid I kindness
v h u i m a f u l a i m a t s h i n i lughawe |airport
v h u i m a n a (abstr) swangerskap |pregnancy
v h u i m e l i (abstr) verteenwoordiging j representa­
tion
v h u i m o (abstr) vakature; posisie |vacancy; pos­
ition
v h u i s e d z i (abstr) aflewering i delivery
v h u i t a t s h o g a ( n g a ~ , byw \ adv) outomaties
automatically
v h u i t w a (abstr) aktiwiteit I activity
V h u k a l a n g a Noorde |North
v h u k a l e (abstr) ouderdom ] age
v h u k a n d o ( k h a n d o ) voetspoor 1 footprint
v h u k a n g i (abstr) opposisie (in parlemcnt) 1 op­
position (in parliament)
v h u k a t i (geen mv \ no pi) kern, middelpunt
centre; (byw \ adv) in middel, tussenin Í in
middle/centre, in between
v h u k a t i h a in middel van i in middle of
v h u k a v h a fu la im a tsh in i cf v h u im a fu la im a tsh in i
v h u k a v h e l o (geen mv \ no pi) aanloopbaan
runway
v h u k h a k h i (abstr) fout. vergissing; misdaad
error, mistake, crime
v h u k h e t h w a (abstr) heiligheid holiness
v h u k h o n e k h o n e sigsagsgewys ! zigzag
v h u k h o p f u (geen mv j no pi) meel (gestampte)
meal (stamped)
V h u k h r i s t e (abstr) Christendom |Christianity
v h u k h u d o (mv selfde \ p i sam e) beskutting
shelter
v h u k o f h e (mv selfde i p i sam e) ('n) dutjie j (a)
nap
v h u k o l e (abstr) swangerskap |pregnancy
v h u k o m a (abstr) hoofmanskap I headmanship
v h u k o m a n i (abstr) vriendskap |friendship
v h u k o n d eleli (abstr) volharding,
tingsvermoë |perseverance
-vhumba
vhukonesi (abstr) kuns |art
vhukoni (abstr) bekwaamheid, vaardigheid, ver-
moë |ability, skill, efficiency
V h u k o v h e l a Weste |West
v h u k u k u m e d z i (abstr) opstokery, aanhitsing i
instigation
v h u k u l e (geen mv I no pi) afstand, distansie |
distance
v h u k u m a (byw \ adv) suiwer, werklike, egte;
baie |pure, real; much
v h u k u n g i (abstr) aanloklikheid |attractiveness
v h u k u s e (mv selfde \ pi sam e) skeerwol; kort
dierehare | fleece of sheep; short hair of
animals
vh u k w ila (abstr) kunsie, kunsgreep,
slenter(slag) |trick
v h u j a ( v h u - demonstr) doerdie |yonder
v h u l a (geen mv \no pi) ingewande |entrails; (mv
\pi m a l a c f l u l a )
- v h u l a h a doodmaak, moor |kill, murder
v h u l a l a (adj) oud |old; (mv |n) (abstr) oudheid,
ouderdom |old age (senility), oldness
v h u l a l i (geen mv j no pi) roes I rust
v h u l a l o (mv selfde \pi sam e) slaapplek 1sleeping
place
v h u l a m u k a n y i (abstr) justisie |justice (as of state
department)
v h u la n g a m b eb o (abstr) geboortebeperking
birth control
v h u l a p f u (adj) lank, hoog |long, tall, high; (mv
n) (abstr) lengte, hoogte [ length, height
-v h u la y a cf -v h u la h a
v h u l e m a (abstr) kannibalisme I cannibalism
v h u l e m e (abstr) swaarheid, struikelblok, moei-
likheid |difficulty, hardness, heaviness
v h u l e n d a (abstr) sagmoedighetd, nederigheid,
vriendelikheid 1 meekness, gentleness, kind­
ness
v h u l i m b o (mv selfde \pi sam e) voëllym i bird­
lime
v h u l i m i (afwir)geen mv | no pi) landbou; boer-
dery |agriculture; farming
v h u l o i (abstr) towery I sorcery, witchcraft
v h u l o n d a v h a t h u (abstr) welsyn ! welfare
v h u l o n d i (abstr) versigtigheid 1care, carefulness
v h u l u d u (abstr) eensaamheid |loneliness
- v h u l u n g a deponeer, opgaar, bêre, spaar, belê
deposit, store, save (money), bank
v h u l u n g u (geen mv no pi) halssnoer; krale (om
nek) |beads (string of, or single bead); neck­
lace
v h u l u v h i (geen mv J no pi) harsings |brain
v h u l w a (slegs kl v h u - 1 cl v h u - only) etter, vuil-
goed |pus, matter
v h u l w a d z e ( m a - ) siekte. kwaal 1disease, illness,
deurset- sickness
- v h u m b a vorm. skep; aflei ) mould, create; de­
76
-vhumbulusa vhusilondi
rive tion, deliverance
-v h u m b u lu sa (tr) c f - p h i g u l u w a (tntr) vhupo (mv selfde \pi sam e) omgewing, gebied |
- v h u m b u l u w a (intr) c / - p h i g u l u w a (mtr) area, surrounding
v h u m e s e l a n e ( abstr) c f A fr 'messelaar' messel- v h u p o f u (geen mv \no p i) blindheid |blindness

werk I bricklaying v h u p o m b w e (geen mv I no pi) owerspel ! adul­

v h u m u t h u (abstr) persoonlikheid personality tery

v h u m v u m v u (abstr) eensaamheid 1 loneliness v h u p o n d i (mv selfde \p i sam e) moord I murder

v h u n a (adj) vier four, (mv ! n) (abstr) alvicr, v h u p o n y i (abstr) veiligheid |safety

vierde 1 all four, fourth (adj in AfrIEng) eg v h u p o r o f i t a (abstr) profesie j prophecy

v h u n a h a v h o lea die vier van hulle. dws hulle v h u p u l i (geen mv |no pi) slawerny ! slavery

alvier 1 in the four of them, ie all four of v h u r a (mv selfde j pi sam e) boog |bow

them, g e r e v a v h u n a die vierde rat I the v h u r a t j o (abstr) lidmaatskap membership

fourth gear v h u r a n g a n e (mv selfde ' p i sam e) ontbvt \break­

v h u n e n d i l a (abstr) bemiddeling ! intermediation fast

v h u n u (adj) nat (groen), vogtige wet (green), v h u r a n g a p h a n d a (abstr) leierskap I leadership

moist, damp; (mv ! n) (abstr) natheid (groen- v h u r a r u (mv j n) (abstr) derde (in rangorde)

heid). vogtigheid wetness (greenness), third (in order of rank); (adj) c f - r a r u

moistness, dampness V h u r a r u t h i h i (geen mv no pi) Drie-eenheid
v h u n a k i (abstr) aantreklikheid ! attractiveness, Trinity
charm v h u r e d z i (geen mv I no pi) gladheid. glyerigheid

- v h u n a m e l o (mv selfde \p i sam e) leer ( ladder slipperiness

v h u n g a (voegw ! conj) terwyl. aangesien seeing vhurema (adj) swart black; (me 1 n) (abstr)
that, whereas swartheid - blackness
v h u n g a f h a (adj) c f - n g a f h a v h u r e n a (abstr) glorie, roem. heerlikheid; ko-

v h u n g a f h a l a (adj) c f - n g a f h a l a ninklikheid ; glory; royalty

v h u n g a f h a n i ? (adj) c f - n g a f h a n i ? v h u r e n d i (abstr) digkuns poetry

v h u n g a f h a n o (adj) c f - n g a f h a n o v h u r i (mv selfde p i sam e) rooiblom. mieliegif,

v h u n g a f h o (adj) c f - n g a f h o rooibossie |witchweed
v h u n g a n a ? (adj) c f - n g a n a ? v h u r i f h i ( m a - ) c f A fr brief 1 letter

v h u n g o l o (abstr) diepte 1depth v h u r i h a ( m a - ) winter winter

v h u n n a (abstr) manlikheid masculinity, man­ v h u r o t h o ( m a - ) c f A fr brood ! bread

hood v h u r u k h u ( m a - ) c f A fr broek ( trousers

v h u n o ( v h u - dem onslr) hierdie hier naby 1 this/ v h u r u m i w a (abstr) sending j mission

these here nearby - v h u s a regeer ! rule over, govern

v h u n z a n i ? (adj) c f ■n z a n i ? ; (mv n abstr) gehalte v h u s a b o t h a d z h i (abstr) c f Eng sabotasie |sabo­

I quality
v h u n z h i (adj) c / - n z h i ; (ztw |n) (abstr) (hoe)veel-
heid. meervoud. meerderheid. massa. groot
getalle mass, great number, majority; plu­
ral; quantity
v h u i i a n g a (geen mv I no pi) beroep van medi-
syne-man te wees I art of medicine man
v h u n w e (adj c f - n w e
v h u o n g e l o (geen mv ! no pi) verpleeginrigting
nursing home
tage
v h u s a d z i (abstr) vroulikheid 1 femininity
v h u s e k e n e (adj) c f - s e k e n e ; (mv n) (abstr)
skraalheid, dunheid, nouheid | slenderness,
thinness, narrowness
v h u s e t h a (adj) c f - s e t h a ; (mv j n) (abstr) grvsheid
|greyness
v h u s h a i (abstr) armoede. gebrek. behoefte I
poverty, want, need
v h u s h a k a (mv i n) (abstr) stambloedverwantskap

v h u p a n g w a (abstr) vraatsug, gulsigheid ! glut­ kinship, blood relationship

tony, greediness vh u sh av h elo (mv selfde I pi sam e) toe-
v h u p f i w a (abstr) invloed influence vlug(soord) place of refuge
v h u p f u f h i (adj) kort ; short; (mv n) (abstr) v h u s h a v h i (abstr) handel 1 commerce, trade
kortheid 1 shortness v h u sh ie c/ lu sh ie
v h u p f u m e d z a n y i (abstr) versoening reconcile vhushum esi (abstr) ywer. fluksheid 1 diligence
ation vh u sifh elem b ilu (abstr) geduld j patience
v h u p h a r a (mv selfde ' pi sam e) wydte. breedte ; v h u s i k u (mv selfde ! p i sam e) snags, nag. nagte 1
breadth, width at night, night, nights
v h u p h o l i s a (geen mv \no pi) polisiemag ; police v h u s i k u k a t i (byw adv) middernag Í midnight
force vh u silo n d i (abstr) slordigheid, sorgeloosheid,
v h u p h u l u s i (abstr) verlossing. redding j redemp­ agtelosigheid |carelessness

77
vhusithetshelesi
v h u sith eC sh elesi (abstr) ongehoorsaamheid i dis­
obedience
v h u s o l i (abstr) sarkasme |sarcasm
v h u s u t o (slegs v h u - / v h u - only) motreen, reen-
bui |shower of rain, drizzle
v h u s w a ( m a s w a l (hh) pap [ porridge
v h u s w a (Ih) c f - s w a (adj): (nw \n) (abstr) nuut-
heid. jonkheid ! newness, youthfulness
v h u s w e l e l i (abstr) c f m a f u l u f u l u
v h u s w i n a (abstr) vyandskap. vyandigheid J hos­
tility, enmity
v h u t a f u t a f u (abstr) onsin |nonsense
v h u t a l a (mv sclfde \ pi sam e) voetspoor (mens
en dier) I footprint (man and animal)
v h u t a l i (abstr) intellek. intelligensie, wvsheid i
intellect, intelligence, wisdom
v h u t a m a (abstr) vriendskap 1 friendship; com­
radeship; ( ww ! vb) - i t a vriendskap be-
toon |befriend
v h u t a m b o (mv selfde ) p i sam e) fees (seremo-
niecl) |feast (ceremonial)
v h u t a n u (a d j) c f -t a n u ; (nw n) (abstr) al vyf.
vyfde | all fivc/thc five of, fifth eg v h u t a n u
h a v h o lett die vyf van hullc. dws hulle al vyf Í
lit the five of them, ie all five of them; g e r e v a
v h u t a n u die vyfde rat [ the fifth gear
v h u t a n z i (mv selfde 1 pi sam e) getuienis. seker-
heid, bewys |evidence, certainty, proof
v h u t o l o (mv selfde j p i sam e) wonderwerk I mi­
racle
v h u j u d z i (abstr) skandaal ] scandal
v h u t u k u (adj) klein, min j small, few; (mv \ n)
(abstr) kleinheid. jeitg(digheid). minheid
smallness, fewness, youth(fulness) eg v h u ­
t u k u h a w e sy kleinheid j his smallness; v h u t u -
k u n i h a w e in sy jeug(digheid) I in his youth-
(fulness); v h u t u k u h a z w o die minheid daar-
van ! the fewness thereof
v h u t u m a t h i n g o (mv selfde I p i sam e) telefoon-
sentrale \telephone exchange
v h u t u n g u (abstr) pyn; smart, droefheid. ver-
driet. leed, spvt; gif pain, ache, sorrow,
grief, sadness; poison
v h u t a m i (abstr) gretigheid eagerness
V h u t e n d i (abstr) Christendom 1Christianity
v h u t e t e (adj) sag(te) Í soft; (nw n) (abstr) sagt-
heid. pap van baie fyn mieliemeel ! softness,
porridge of very fine mealiemcal
v h u t e v h e l e l i (abstr) strengheid ; strictness
- v h u t h a (tr) bveenbring i assemble, gather
-v h u th an a (inlr) vergadcr. bveenkom ] as­
semble. gather
v h u t h e r o r i s i (abstr) c f Eng terrorisme terrorism
v h u t h e t s h e l e s i (abstr) gehoorsaamheid I obedi­
ence
v h u t h i h i (adj) c f - t h i h i ; (nw \n) (abstr) eenheid.
eendrag; enkelvoud l unity; singular
78
-vhuya
v h u th iv h a (abstr) voorkoming i prevention
v h u th o m i (abstr) oorspronkhkhetd originality
v h u t h u (lilt) (kl ! cl H -) regiment (soldate) |
regiment (of soldiers)
v h u t h u (II) (abstr) goedhartigheid. menslikheid
goodwill, charity, kindheartedness, benevo­
lence
v h u t o k o (geen m\ 1no pi) mis i fresh cattle dung
v h u t o t o ! ideof van moeilik wees ideoph of
being difficult
v h u t s h e n a (adj) c/-tshena; (nw \n) (abstr) wit-
heid ! whiteness
v h u t s h i l o (geen mv \no pi) lewc life
v h u t s h i l o t s h e d z a (abstr) beskawing ! civilization
v h u t s h i n y a d z i (abstr) sabotasic ! sabotage
v h u t s h i n y i (geen mv I no pi) sondiging; misdaad
1 sinning, sin; crime
v h u tsh iv h a (abstr) suinigheid. inhaligheid
elosefistedness. niggardliness
v h u t s i (geen mv \no pi) rook 1smoke
v h u tsila (abstr) vlyt, vakmanskap craft,
craftmanship
v h u t s i l u (abstr) dwaasheid, doniheid ! stupidity,
foolishness
v h u t s w u (atlj) c f - t s w u ; (nn n) (abstr) swart-
heid. donker kompleksie ' blackness, dark
complexion
v h u t s w u k u (adj) c f - t s w u k u ; (nw n) (abstr)
rooiheid. ligheid (van aanskyn) ! redness,
lightness (of complexion)
v h u u n g i (abstr) aanloklikheid ! attractiveness
v h u v e m u (abstr) rowery |robbery
v h u v h a d a b u l a n n g a (abstr) houtwerk, timmer-
werk ' carpentry
v h u v h a d i (abstr) timmerwerk. houtwerk; hout-
snywerk | carpentry, woodwork; wood car­
ving
v h u v h a n g a (abstr) verraad 1 treason
v h u v h a v a (abstr) stelery. diefstal 1theft, thieving
v h u v h i (adj) c f - v h i ; (nw \ n) (abstr) slegheid.
kwaad. euwcl ! badness, evil
v h u v h i l i (adj) c f - v h i l i ; (nw \ n) (abstr) altwee,
tweede i both, second (adj in Afr/Eng) eg
v h u v h i l i h a s h u r i f h a n o lett die twee van ons,
dws ons altwee is hicr I lit the two of us. ie we
both are here; n d i l i w a h a w a v h u v h i l i lett dit
is die jaar van die tweede, dws dit is die
tweede jaar |lit it is the year of the second, ie
it is the second year
v h u v h i s i (adj) c f - v h i s i ; (nw j n) (abstr) groen-
heid (onrypheid) |greenness (unripeness)
v h u v h u l a h i (mv selfde I p i sam e) moord ! murder
v h u v h u s i (geen mv \no pi) bestuur. administra-
sie |administration
v h u v h u y a (adj) c f v h u y a
v h u w e l e d i (abstr) c f Eng sweiswerk |welding
- v h u y a terugkeer| return
-\huva -wedza
-vh u ya (adj) goeic ! good eg m u t h u m u v h u y a 'n vod a c/ liv h o d a
goeie persoon j a good person; v h a t h u v h a - v o lo v o lo (m a - d zi-) c f Eng rewolwer 1 revolver
v h u y a goeie mense good people; m u t a m u - -v ota c f Eng stem I vote
' h u y a 'n goeie gesin a good family, m i t a v o f h i ( m a h o t h i ) deur (me die opening) door
m ish u y a goeie gesinne good families; (not opening)
fh u n g o liv h u y a n goeie idee a good idea; v o t o ( d z i - ) c f Eng stem vote
m a f h u n g o m a v h u y a goeie nuus ' good news; v u d z i l i v h u d z i ( m a v h u d z i ) kophare van mense
z w i t h u z w i v h u v a goeie goed good things; human hair on head
m h i l u m b u y a goeie hart (goedhartig) |good - v u l a oopmaak ; open
heart (good-hearted) l u p f u m o l u v h u y a goeie - v u l e d z a aflei. voltooi, klaarmaak gevolgtrek
rykdom good wealth king maak |conclude, finish, complete
- v h u y e l e l a aangroei (been) 1 knit (limbs) v u l u v u l u ( m a - ) pofadder puff-adder
' h u z i o n i (tibsrr) c f Eng Siomsme 1 Zionism v u m b a ( m a - ) klei ' clav
v h u z w i m b a t s i n g a t s h i v h u n u n i (geen mv no pi) - v u n d a breek (arm/been. ens) break (arm leg,
aambei pile, disease of lower rectum; c f etc)
m u ru tsh u - v u n d e a gebreek wees (arm/been, ens) i be bro­
-via opereer. afslag operate, skin ken (arm/leg, etc)
vili ( m a - ) vuis |fist - v h u n d e k a n a (inlr) breek in stukke 1 break into
- v i l i d z a boks 1 box pieces
v i l i n g a ( m a - ) verwarnng ; confusion v u n d u (ma-) provinsie ; province
- v i l i n g a n a (mtr) verwar dcurmckaar raak con­ v u r a n n d a ( d z i - ) c f Eng veranda |verandah
fuse - v u s a wakkermaak; groet rouse, wake; greet
- v i l i n g a n y a Ur) verwar, deurmekaarmaak con­ - v u s u l u d z a hernu Í renew
fuse - v u t s h e l a opstaan wakker word met doel om
vimu ( d z i - ) c f AfrIEng vim (wasmiddel) 1 vim vroeg gaan na; in opstand kom, rebelleer i
(washing agent) rise with purpose to .; go early to; revolt
v i n i g a ( d z i - ) c f Eng asyn vinegar - v u w a wakker word, opstaan wake up. arise,
v i v h o ( m a v h i v h o ) jalocsie : jealousy rise

w
-w a val , fall
w adzo (pass) van hullc. hullc (s'n) | of them,
their(s)
w a h o (pass) daarvan. sy (haar); van hulle. hullc
(s’n) i of it. thereof, its; of them, their(s)
- w a i n d a c f Eng opwen I wind-up
w a i n i ( d z i - ) c f Eng wvn ! wine
w a k v v o (pass) daarvan. sy (haar) ol it. thereof,
its
w a l o ( p a ss) daarvan. s\ (haar) i of it. thereof, its
w a l w o (poss) daarvan. sy (haar) of it. thereof,
its
w a n u (poss) van julle. |ulle (sn) of vou.
vour(s)
- w a n a vind. kry. verwerf. verkry. bekom. aan-
skaf; baat. bevoordeel; bepaal 1 find, obtain,
get. acquire, attain; gain, benefit; determine
- w a n a l a te vinde wees, verkrygbaar |be obtain­
able
w a n g a (poss) van my. my(ne) j of me. my. mine
- w a n e d z a betrap i catch red-handed
w a o (poss) van hulle. hulle (s'n); daarvan ! ol
them, their(s), its
w ashu (poss) van ons. ons (s'n) of us. our(s)
w atshi (dzi-) c f Eng horlosie i clock, watch; — v a
u l i l a wekker I alarm clock
w a t s h o (poss) daarvan. sy (haar) 1 of it. thereof,
its
w a u (poss) van jou. jou(ne) 1 of you. your(s)
w a v h o (poss) van hulle. hulle (s'n) ; of them.
their(s)
w a v h u d i (k u n lif poss i poss (piaHf) goeie ; good,
nice eg m u t h u w a v h u d i n goeie persoon a
good person; m u t a w a v h u d i n goeic gesin a
good family
wawe (poss) van horn, sy. syne; van haar. haar;
hare of him. his; of her. her(s)
wawo (/mss) daarvan. sv (haar) ol it. thereof.
Its
ssayo (/loss) daarvan. sy (haar); van hulle. hullc
(s'n) of it. thereof, its. of them, their(s)
w a z w o (poss) van hulle. hullc (s'n) of them.
their(s)
-wedza laal help oorgaan oor risier. icmand
sluur vir inwvding 1 let help someone cross a
river; send someone to be initiated

79
 wela
-w e la oor/deur rivier gaan, oorsteek (rivier) |
cross/ford (a river), wade through
- w e l e d a c/ Eng sweis [ weld
- w e l e l a plat wees |be flat
w i k i e n d e ( d z i - ) c f Eng naweek |weekend
- w i n a c f Eng wen I win
- w i s a laat val |let fall; drop
X
-xa opdroog, verdamp j run dry, evaporate
x a ra d e n e (d zi-) c f A fr gordyn ! curtain
- x a x a d z a gorrel ! gargle
- x a x a r a effentjies kook, prut |simmer
- x e d z a weggooi, iets verloor; mislei \lose some­
thing; lead astray, mislead
Y
-ya gaan |go
yadzo (poss) van hulle, hulle (s’n) | of them,
their(s)
y a h o (poss) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s’n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
y a k w o (poss) daarvan, sy (haar) I of it, thereof,
its
y a l o (poss) daarvan, sy (haar) |of it. thereof, its
y a l w o (poss) daarvan, sy (haar) j of it, thereof,
its
y a n u (poss) van julle, julle (s’n) |of you, your(s)
y a n g a (poss) van my, my(ne) \of me, my, mine
y a o (poss) daarvan, van hulle, hulle (s'n) |its. of
them, their(s)
y a s h u (poss) van ons, ons (s’n) |of us, our(s)
y a t s h o (poss) daarvan, sy (haar) [ of it, thereof,
its
y a u (poss) van jou, jou(ne) |of you, your(s)
y a v h o (poss) van hulle. hulle (s'n) ( of them,
their(s)
z
-zanyuka vinnig loop met lang tree i walk fast
with long strides
z e n n g e ( m a - ) c f A fr geriffelde sinkplaat, sink I
corrugated iron
z e r o c f Afr! Eng zero |zero
- z h a m b a skreeu, gil |scream, shriek, yell, shout
z h a m b u ! ideof van klap met sweep; ideof van n
klein bietjie bier of slaap kry | ideoph of
80
-zhuvhula
-w iv a c f Eng weef |weave
wone (selfst vnw \abs pron) dit [ it
w o n o y o (dem onstr k l \cl m u - ) daardie einste een
(naby jou) |that very one (near to you)
w o j h e (kwanlil \quanlil) alleen; die hele |alone;
the whole
w u l u (slegs ekv n - sing n - only) c f Eng breiwol |
wool for knitting
-xed zw a mislei wees, verlei word i be misled, be
led astray
- x e l a wegraak |get lost
- x i s a laat opdroog; oorwin in spel cause to run
dry; beat opponent in game
- x w a t u w a yskoud word/wees i be/become frozen
yavhudi (kw alif poss \poss quailf) goeie j good,
nice eg m i t a y a v h u d i goeie gesinne good
families, m m b w a y a v h u d i n goeie hond { a
good dog
y a w e (poss) van horn, sy, syne; van haar, haar,
hare |of him, his; of her, her(s)
yaw ee! cf yow ee!
y a w o (poss) daarvan, sy (haar) |of it, thereof, its
y a y o (poss) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s'n) j of it, thereof, its; of them, their(s)
y a z w o (poss) van hulle, hulle (s’n) of them,
their(s)
- v e l a gaan vir ! go for
y o n e (selfst vnw \abs pron) dit, hulle I it, they
y o t h e (kwanlil \quantit) alleen; almal, die hele j
all, the whole; alone
v o w e e l / y a w e e ! (interj) uitroep van pyn of verras-
sing |exclamation of pain or surprise
y u n i v e s i t h i ( d z i - ) c f Eng universiteit university
cracking a whip; ideoph of having a little bit
of beer or sleep
- z h a m b u l a met sweep klap; klein bietjie bier of
slaap kry; dut, uiltjie knip |strike with/crack
whip; have a little bit of beer or sleep; doze
z h a n a ( m a - ) jongby in koek |young bee in comb
z h e n d e d z i ( m a - ) agent |agent
- z h u v h u l a wegskeur, weggryp, gryp ( snatch
Ziloto
away, tear away, clutch, seize
Z i l o t o c f Eng Selote (sekte) |Zealot (sect)
z i p i ( d z i - ) c f Eng ritssluiter zip
z o u n i ( d z i - ) c f Eng sone zone
z u u ( d z i - ) c f Eng dieretuin |zoo
- z u z a afgooi, verloor (blare) shed
- z w a wind opbreek; maer(der) word j belch; get
thin/thinner
z w a d z o (p o ss) van hulle. hulle (s'n) of them
their(s)
z w a h o (poss) daarvan. sv (haar); van hulle, hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
z w a k w o (poss) daarvan. sy (haar) 1of it, thereof,
its
z w a l o (poss) daarvan. sy (haar) of it, thereof, z w i f u k o ( slegs mv pi only) klere j clothes
its
- z w a l a saai (met hand) sow (by hand)
z w a l o n i (lokai j local) begraafplaas graveyard
z w a l w o (poss) daarvan, sy (haar) j of it, thereof,
its
z w a n u (poss) van julle. julle (s'n) of you,
your(s)
zw anda cf tsh an d a
z w a n g a (poss) van my. my(ne) |of me, my, mine
z w a o (poss) van hulle, hulle (s'n) daarvan | of
them, their(s); its
z w a s h u (poss) van ons. ons (s'n) |of us, our(s)
z w a t s h o (poss) daarvan, sy (haar) |of it. thereof,
its
z w a u (poss) van jou. jou(ne) I of you, your(s)
z w a u r i (voegw \conj) dat that
z w a v h o (poss) van hulle, hulle (s'n) i of them,
their(s)
z w a v h o (voegn conj) dan maar but then
z w a v h u d i (byw ' adv) goed, mooi |well, nicely
eg v h o s h u m a z w a v h u d i hulle het goed ge-
werk ! they worked nicely; (kw alif poss \poss
qualif) goeie I good, nice eg n d i z w i t h u z w a -
v h u ^ i dit is goeie goed I they are nice things
z w a w e (poss) van horn, sy(ne); van haar, haar,
hare |of him, his; of her, her(s)
z w a w o (poss) daarvan, sy (haar) j of it, thereof,
its
z w a y o (poss) daarvan, sy (haar); van hulle, hulle
(s'n) |of it, thereof, its; of them, their(s)
z w a z w o (poss) van hulle, hulle (s'n) of them,
their(s)
zw ed za cf tsh ed za
z w e n e z w in o cf z w ez w in o
z w e z w i n o / z w e n e z w i n o (byw \adv) nou-nou [ just
now
z w i a d z w a (slegs mv \pi only) beddegoed j bed­
ding
z w i a m b a r o (slegs mv/pl only) klere l clothes
z w i a m b o (slegs mv |pi only) gesprek; skinder-
praatjies j talk , gossip
zwi^evhe (slegs mv \pi only) aanhalingstekens | z w i t s h e l e (slegs mv j p i only) skinderpraatjies |
81
zwitshele
quotation marks
zwidisedzwa (slegs mv \ pi only) verskaffing
supply
z w i d a l a (adj) cf - d a l a
z w i d e n y a (adj) c f - d e n y a
z w i d z i v h u l u s i (slegs mv 1 pi only) verversings I
refreshments
zwifanyiso (zwa muhumbulo) (slegs mv ! pi only)
beeldspraak 1 imagery
-zwifha heg 1lie, be false
z w i f h i w a (slegs mv \pi only) kollekte, kerkinsa-
meling j (church) collection
z w i f u w o (slegs mv \ pi only) lewende hawe i
livestock
z w i h u l u (adj) c f - h u l u
z w i h u l u h u l u veral, vernaamlik j especially
z w i h u l w a n e (adj) c f - h u l w a n e
z w i k a d z w a (slegs mv \pi only) slukkie j sip
z w i l a ( z w i - dem onslr) doerdie yonder
z w i l a (voegw \conj) as, wanneer when
z w i l i w a (slegs mv , pi only) kos; maal(tyd)
food; meal
z w i l a l a (adj) c f - l a l a
z w i l a p f u (adj) c f - l a p f u
- z w i m a jag I hunt
- z w i m b a opswel I swell up
- z w i m b e l a verstop. hardlywig maak j constipate
z w i n a (adj) c f - n a
z w i n u (adj) c f - n u
z w i n g a f h a soveel | so much
z w i n g a f h a l a (adj) c f - n g a f h a l a
z w i n g a f h a n i ? (adj) c f - n g a f h a n i ?
z w i n g a f h a n o (adj) c / - n g a f h a n o
z w i n g a f h o (adj) c / - n g a f h o
z w i n g a n a ? (adj) c f - n g a n a ?
z w i n o ( z w i - dem onslr) hierdie hier naby 1 these
here nearby; (byw \adv) nou |now
z w i n z a n i ? (adj) c f - n z a n i ?
z w i n z h i (adj) c f - n z h i
z w i i i w e (adj) c f - l i w e
z w i p f u f h i (adj) c f - p f u f h i
z w i p o t s o ( slegs mv I p i only) c f Eng sports’
atletiek |athletics
z w i r a r u (adj) c f - r a r u
z w i r e m a (adj) c f - r e m a
z w i s e k e n e (adj) c f - s e k e n e
z w i s e t h a (adj) c f ■s e ( h a
z w i s w a (adj) c f - s w a
z w i j a n u (adj) c f ■t a n u
z w i j u k u (adj) c f - { u k u ; (byw \ adv) effens, ' n
bietjie |slightly, a little
z w i j u k u j u k u (byw \ adv) baie klein bietjie 1 a
very little
z w i t e t e (adj) c f •t e t e
z w i t h i h i (adj) c f - t h i h i
zwitshena zwojhe
gossips
zwivhili (a d j) c/-vhili
zwitshena (a d j) c f -tshena
zwivhisi (adj) c f -vhisi
zwitswu (adj) c f -tswu
zwivhuya (adj) c f -vhuya
zwitswuku (adj) c f -tswuku
zwone (selfst vnw \abs pron) hulle |they
zwivhi (adj) cj -vhi; (/m 1 n c f tshivhi)
zwothe (kwantit \quanta) alleen. alles |all, alone

82
'
 Vir die gebruiker

Hierdie woordeboek is in drie dele verdeel. naamlik

DEEL 1 Venda-Afrikaans-Engels;
D E E L 2 : Afrikaans-Venda;
D E E L 3: Engels-Venda

Die alfabetiese volgorde is die normale en verg nie verdere vcrduideliking nie. behalwe in die
volgende gevalle waar daar van diakritiese tekens gebruik gemaak word om die Romeinsc alfabet
aan te vul:
Die dentale simbole d. 1. n en t gaan die gewone d. I n en t vooraf terwyl die velére n weer ná die
gewone n voorkom

Dit impliseer dat woorde wat byvoorbeeld met d aanvang eerste en apart geplaas word van woorde
wat met d aanvang.
Vendawoorde wat tot die primêre twee woordsoorte behoort. nl naam w oord en w erkwoord, word
slegs as sulks onderskei waar hulle teenoor ander inskrvwings wat daarmee ooreenstem. gestel word
Andersins word naamwoorde onderskei deur die klasprefikse wat daarna in hakies aangegee word;
werkwoorde word onderskei deur die koppeltekens wat vooraan die stamme gevoeg word om aan te
toon dat dit stamme is sonder die infinitiewe prefiks al die ander woordklasse soos bywoord,
adjektief, voegwoord word na die inskrywing in hakies aangedui
Die klasprefikse waaraan die naamwoorde uitgeken word, is die van die meervoudsvorms van die
naamwoorde, bv mulhu (vha-) waarvan afgelei moet word dat mulhu n naamwoord is met meer-
voudsvorm vhathu.
In die geval van die meeste naamwoordklasse kan meervoudsvorms dus ook nageslaan word onder
die enkelvoudsinskrywings - begin die woord bv met vha- word dié vervang met mu- en word die
woord onder mu- nageslaan. In gevalle waar so ’n omstelling weens klankverandering nie voor die
hand liggend is nie, word beide die enkelvouds- en meervoudsvorms gegee. Dit geld veral klasse //-
Ima- en klasse lu-ldzi(n)-, bv
gole (makole) wolk 1 cloud

met 'n aparte meqrvoudsinskrywing

makole c f gole

omdat die enkelvoudsvorm nie meganies verkry kan word slegs deur die weglating van ma- of die
vervanging daarvan deur ./- nie;
luvhabvu (mbabvu) ribbebeen |rib

met 'n inskrywing

mbabvu c f luvhabvu

omdat die nasaal van m babvu se klasprefiks (dzi)n- veroorsaak dat die aanvangskonsonant van die
naamwoordstam -vhabvu klankverandering ondergaan
Gevalle waar (dzi-) as meervoudsprefiks op inskrywings volg verdien spesiale aandag: Hier
beteken dit nie dat die meervoudsvorm noodwendig met dzi- moet aanvang nie Hoewel die dzi-
gebruik kan word, word dit in die reel weggelaat, bv k h olom o (dzi-) waar k h olom o beide enkel-

85
vouds- en meervoudsbetekenis kan hê (hoewel dz ik h olo m o ook ’n moontlike meervoudsvorm is) en
die dzi- dan slegs ’n aanduiding is van die klas waartoe die betrokke naamwoord behoort. In sulke
gevalle word die onderskeid na vore gebring deur die skakels wat ander woorde in die sin aan so ’n
naamwoord verbind, bv
k h olom o yanga i dangani ‘my bees is in die kraal’
k h olom o dzanga dzi dangani ‘my beeste is in die kraal’

Ook kan adjektiewe wat sulke naamwoorde kwalifiseer omrede van klankverandermge nie meganies
nageslaan word nie en hulle word as afsonderlike inskrywings hanteer, bv
-rema (adj) swart |black

maar dan ook

thema (adj kl \cl n-/dzin-) c f -rema

Dit blyk duidelik uit die volgende voorbeelde

tshim ange tshanga tshirem a ‘my swart kat'

maar
m m bw a yanga them a ‘my swart hond’
(dzi)m m bw a dzanga them a ‘my swart honde’

Vir naamwoorde wat tot klas vhu- behoort, is daar drie mamere waarop hulle hanteer word:
(i) deur aan te dui dat die meervoudsvorm in klas ma- is, bv vhuriha (ma-), dws met mv m ariha
(ii) deur aan te dui dat die mv dieselfde is, bv vhustku (mv selfde), dws vhusiku beteken ‘nag’ of
‘nagte’
(iii) deur aan te dui dat die naamwoord ’n abstrakte inhoud het, bv vhubva (abstr), dws die
abstrakte begnp ‘luiheid’ het nie ’n enkelvouds- of meervoudsinhoud me.

M usikale toon wat ’n belangrike deel uitmaak van die klanksisteem van Venda, word nie in hierdie
hersiene uitgawe oral aangedui nie. Dit word nie as noodsaaklik beskou vir so ’n klein-formaat
woordeboek nie en wel om die volgende redes:
Toonaanduidings soos dit in die oorspronklike uitgawe voorkom, moet slegs as basiese toon
beskou word soos wanneer die woorde in isolasie uitgespreek word as leksikale items. Binne
sinsverband kan hierdie toonpatrone radikaal verander Weens hierdie veranderlikheid word toon
dus nie in hierdie praktiese werk aangedui me daar dit vir die nie-Vendasprekende wat begin om die
taal aan te leer van weinig nut is omdat dit me vir horn moontlik is om ook die toonreëls wat in
sinsverband funksioneer te implimenteer nie. En vir die Vendasprekende is die toon van die taal in
elk geval nie n probleem me.
Toon word dus slegs in uitsonderlike gevalle aangedui om onderskeid te maak tussen woorde wat
behalwe vir toonverskille dieselfde uitspraak het. Byvoorbeeld:
{hoho (dzi-) (hh) kop j head
Jhoho (dzi-) (Ih) aap Í monkey, ape

Die verskillende toonhoogtes word dus soos volg in hakies aangedui:

(h) hoog
(l) laag
(d) dalend

Een skrifsimbool van die konvensionele skryfwyse in Venda, nl /, verdien spesiale verduideliking.
Oorspronklik het hierdie simbool ’n eenduidige fonetiese verwystng gehad, nl dié van ’n tikklank wat
met ’n enkele tik van die voortong teen die tandrif uitgespreek word soos in -lila ‘huil'. In die jongste
tyd word hierdie simbool / egter ook met ’n verdere fonetiese verwysing gebruik, nl as ’n laterale
duurkonsonant, dws soos die / van ‘lag’ in Afrikaans. Dit is die geval by verskeie leenwoorde van
meer resente oorsprong waarvan die woorde in die oorspronklike taal die klank bevat, bv

86
 alim anaka Afr almanak
hosi(ele Afr hostel
khalenda Afr kalender
eropuleni Eng aeroplane
htha Eng litre

Dit is egter 'n tendens wat nie na alle leenwoorde wat hieronder ressorteer, deurwerk nie, bv
lagane Afr taken

waar / 'n tikklank-verwysing het en nie 'n laterale nie.

Simbole en afkortings
Die meeste simbole en afkortings wat gebruik word, is voor die hand liggend, maar die volgende
moet genoem word om verwarring te voorkom:

I verdeling tussen Afrikaanse en Engelse inskrywings

/ om twee alternatiewe vorms te skei, eg posw olbosw o
verteenwoordig die sleutelwoord

adj adjektief (byvoeglike naamwoord)

byw bywoord
cf vergelyk (dié afkorting word verkies omdat dit vir beide Afrikaans en Engels geld)
demonstr demonstratief (aanwysende voornaamwoord)
eg byvoorbeeld (word om dieselfde rede verkies as cf)
ekv enkelvoud
íntr intransitief (onoorganklik)
kollekt kollektief
konj konjunktief (voegwoord)
kwatif kwalifikatief
kwantit kwantitatief
lett letterlik
mv meervoud
neg negatief (ontkennend)
nl naamlik
nw naamwoord
ow sk onderwerpskakel
pos positief (bevestigend)
poss possessief (besitvorm)
pred predikatief
rel relatief
tr transitief (oorganklik)
tussenw tussenwerpsel
vraagw vraagwoord
vw sk voorwerpskakel
ww werkwoord

87
 A
aaklig c f lelik wees
aalweeaalwyn tshikhopha (zwi-)
aalwyn tshikhopha (zwi-)
aambeeld betshelo (ma-)
aambei murutshu (mi-), vhuzwimbatsingatshi-
vhununi (geen mv)
aan-aan (mv) (die spel) bune (ma-); (ivw) ~-
speel: -swatha
aanbeland c/aankom
aanbeveel -themendela
aanbeveling themendelo (dzi-)
aanbevelingsbrief luiiwalo lwa themendelo
(ma-).vhunfhi ha themendelo (ma-)
aanbid -rabela, -rerela. -luvha, -gwadamela
aanbidding murerelo (mi )
aanbied c f gee
aanbind c f vasbind
aanblaas -vhudzedza; vuur met blaasbalk
-fura
aanbod (aanbiedm gs) mpho (dzi-), tshifhiwa
(zwi-); (eg by veiling) gemo (ma-)
aanbrand -swa
aanbrandsel lukoko (vhu-)
aan brand sleek c f aansteek
aanbreek -swika
aanbring (verbeicrmg) -khakhulula; (verande-
nng) -disa; heining, ens, -fhata
aand (byw) madekwana
aandag (mv) tshenzhemo (dzi-); thogomelo
(dzi-) ; (ww) — skenk -dzhiela tshenzhemo/
nzhele, -thogomela
aandagtig (byw) nga thogomelo
aandblad gurannda ya madekwana (dzi-)
aanddiens thabelo ya madekwana (dzi-)
aandeel mukovhe (mi-); ~ op aandelem ark
shere (dzi-) c f Eng 'share’
aandeelhouer mufara(mu)kovhe (vha-)
aandelebeurs-mark mbambadzelano ya mi-
kovhe (dzi-)
aandenking tshihumbudzi (zwi-); tshieletshedzi
(zwi-)
aandete (mv) tshilalelo (zwi-); (ww) ~ nutttg
-lalela
aandmaal tshilalelo (zwi-)
aandra c f dra
aandraai (vasdraai) -vhofha
aandrang khombetshedzo (dzi-)
aandring -omelela, -khwathisa. -kombetshedza
aandrok rokho/rogo ya madekwana (dzi-)
aandryf -khada. -swoga
aandui -sumba
aanduiding tsumbo (dzi-). tsumbedzo (dzi-)
aandurf linga
aaneenheg c f aanheg
89
aaneenskakel (anganya, -tuma
aaneenskakeiing thanganyo (dzi )
aanerd c/operd
aanflits r/flik k e r
aangaan -bvela phanda; c f vooruitgaan
aangaande malugana na , hu tshi humbulwa,
nga h a . . .
aangebore -mamela (om skrywm g dmv besits-
konstr) eg vhulwadze ha u mamela aange­
bore siekle, tshipengo tsha u mamela aange­
bore m alheid
aangee -nekedza, -fhirisa
aangehoudene muvalelwa (vha )
aangeklaagde muhwelelwa (vha-); c/verweerder
aangeleentheid mafhungo (slegs mv)
aangenaam -takadzaho (ww rel); van ~ wees
(ideof): khithi!
aangenome kind muhwanakiswa (vha-)
aangesien (voegw) hufha, matsina, vhunga
aangesig tshifhatuwo (zwi-), khofheni (lokat)
aangetekende c f geregistreerde
aangelref word -bvelela
aangrens -kanukana, -ita masakha
aangrensende -kanukanaho (ww rel), -itaho ma­
sakha (ww rel)
aangroei (m eer word) -engedzea, -anda, -aluwa;
~ van ledem aal -vhuyelela
aangryp -fara, -omba
aangrypend -rithaho ( wm rel), -kwamaho (tvn
rel)
aanhaal -khoutha c f Eng 'quote', -redza
aanhaling khothesheni (dzi-) c f Eng 'quotation',
muredzo (mi-)
aanhalingstekens zwidevhe (slegs mv)
aanhang (mv) thikho (dzi-); ~er: mutikedzi
(vha-); (ww) -tika
aanhangig maak -vhika (mulandu)
aanhangsel muengedzo (mi )
aanhef (van brief) theshano (dzi-)
aanheg -nambatedza
aanhegsel (aan brief) tshinambatedzwa (zwi-);
(bylae van b o ek ) thumetshedzo (dzi-)
aanhegting tshinambatedzwa (zwi-)
aanhits -kulumedza. -kudedza, -kukumedza;
hond -sasamedza
aanhitser c f opstoker
aanhitsing c/opstokery
aanhoor pfa. -thetshelesa
aanhoorder muthetshelesi (vha-)
aanhou (volhard) -kondelela; (voortduur eg
droogte) -ya/-isa phanda; d ief — (in straat):
-fara; skuldige — (in tronk): -valela; dtere
-fuwa; — lag -sea-sea
aanhoudend c/gedurig
 aanhouding aar
aanhouding u valelwa (infinit) aanmoedig -{utuwedza, -khwajhisa
aanjaag -khada (eg beeste) aanmoediging thuthuwedzo (dzi-)
aankeer -thivha, -tanga aannaai c f aanwerk
aankla -hwelela, -pota c f Eng 'report' aanneem (kind) -nwanakisa; (geskenk) -tanga-
aanklaer mutshutshisi (vha-) nedza; ~ vir ’n werk: tanganedza (kon{i-
aanklag mulandu (mi-) raka); (voorsteí) -tanganedza (likumedzwa)
aanklagkantoor tshatshaofisi (dzi-) c f Eng aanneemlike -tanganedzeaho (ww reí)
‘charge o ffic e ’ aannemer (kontrakteur) mukonjiraka (vha-) c f
aanklee c/aantrek A fr 'kontrak’
aankleef -nambatela aanneming (aflegging van geloofsbelydenis) u
aanklop -khokhonya tanganedzwa (infinit), konforomasi (dzi-) c f
aanknoop (gesprek) -thoma (mihani) A fr ‘konfirm asie'
aanknopingspunt mathomo (slegs m v), madzhe- aanraai -laya
no (slegs m v) aanraak -kwama
aankom -swika aanrand -rwa
aankomeling muswiki (vha-) aanskaf -wana, -diwanela
aankomende -daho (ww rel), -tevhelaho (ww aanskakel (elektrisiteit) -switsha c f Eng 'switch’
rel)\ ~ (voertuig): -sendelaho (ww reí) aansmeer -dola, -dodza
aankoms muswiko (mí-) aansoek (nw) (om betrekking) khumbelo (dzi-);
aankondig -divhisa, -divhadza; ~ o o r radio (ww) -apulaya c f Eng ‘apply’, -humbela
-hasha aansoekvorm fomo ya khumbelo (dzi-)
aankondiger mudivhisi (vha-), mudivhadzi aanspoor -tutuwedza, -kukumedza, -khwathisa
(vha-); (om roep er) muhashi (vha-) aansporing tshitutuwedzi (zwi-)
aankondiging (afkondiging) ndivhiso (dzí-); aanspraak maak op c/opeis
ndivhadzo (dzi-) aanstaan -takadza
aankoop (mv) thengo (dzi-); (ww) c f koop aansteek (vuur) -honza, -vhasa; (lam p) -funga c f
aankweek (g ew oon le) -dowedza opsteek
aanland c/aankom aanstel -vhea, -thola
aanlas -engedza, -tuma aanstelling mbeo (dzi-)
aanlê (korrel met gew eer) -korola c f A fr ‘korrel'; aansterk -fhola
~ by m eisie: -ambisa aanstip -iiwala
aanleer c/leer aanstoot (mv) khakhelo (dzi-), tsinyuso (dzi-);
aanleg ( van gebou e) theo (dzi-); (talent) mpho (ww) ~ gee: -khakhela, -sinyusa, -dina, -shi-
(dzi-) shimisa, -nengisa; ~ neem: -sinyuwa, -dinwa
aanleiding (mv) (oorsaak) tshiitisi (zwi-), tshi- aanstootlik wees c/beledigend wees
vhangi (zwi-), tshibvelcdzi (zwi-); (ww) — aantal tshivhalo (zwi-), mbalo (dzi-)
gee lot: -bveledza, -itisa, -vhanga; na ~ van: aanteken c f registreer
c/aangaande; weenslna — van nga nthani ha aantekening (kort brief) lunwalo (raa-); ge-
■ eg nga nthani ha phepho . . weens die skrew e notsi (dzi-) c f Eng ‘notes’
kou e, nga mulandu wa eg nga mulandu aantekeningboek bugu ya notsi (dzi-), notibugu
wa phepho weens die kou e (dzi-) c f Eng ‘n o te b o o k ’
aanliggend r/aangrensend aantrek (skoon heid) -kunga, -uunga; klere
aanlok -kunga, -unga -ambara, -ambadza, -fuka; (soos magneel)
aanloklike -kungaho (ww rel), -ungaho (ww rel) -kokodza
aanloklikheid vhukungi (abslr), vhuungi (abstr) aantreklike -nakaho (ww rel)
aanloopbaan vhukavheio (rnv selfde), bada ya aantreklikheid lunako (abstr), vhunaki (abstr)
fulaimatshini (dzi-) aanvaar -tanganedza
aanmaak (m eng) -vanganya (tr); (gemeng raak) aanval -dia; as groep c f omsingel
-vangana (intr) aanvang mathomo (slegs mv)
aanmaan -eletshedza, -humbudza aanvoer (beveel) -laya, -nea ndaela
aanmaning nyeletshedzo/ngeletshedzo (dzi-) aanvoering (bevel) ndaela (dzi-)
aanmekaarbind -tanganya. -vhofha aanwerk (met naald) -runga
aanmekaarheg c f aanmekaarbind aanwys c/aandui
aanmeld (persoon ) -swikisa, -divhisa; ~ vir aanwysing (van geb ru ik) ndaedzo (dzi-)
werk -divhika aap thoho (dzi-)
aanmerking muhumbulo (mi-) aar (b lo ed ) lutsinga (tsinga); (graan) thotshe
aanmerklik f/g roolliks (dzi-)

90
aard afvallig
aard -bvelela, -bvela phanda. -aluwa afklini isa, godima
aardbewing mudzinginyo (\va shango) (mi-) afkoel fhola; laal ~ fhodzisa, rothodza
aarde lifhasi (B vbelse term), shango (ma-) afkom tsa, -godima
aardrykskunde divhashango {kl n-) afkondig -divhadza
aardskok mutsekiso wa jifhasi (mi-) afkondiger c/aankondigcr
aardskudding mudzinginyo (wa shango) (mi-). afkondiging c f aankondiging
mureremelo (wa shango) (nn-) afkort -khaula, -pfufhifhadza
aardlrilling c f aardskudding afkorling khaulo (dzi-), pfufhifhadzo (dzi-)
aartappel dabula (ma-) c f A fr aflaai -laisulula
aasvoel jianga (maanga) aflei -sika, -vhumba; (gevolgirekking m aak)
abba -beba •fhedza, -vuledza. -pendela
abdikeer -bvula (\huhosi). -kumedza (vhuhosi) afleiding tsiko (dzi-), mbumbo (dzi-)
abnormaal -si wa misi. -si a misi. -si tsha misi. -si aflewer goedere -isa, -isedza, -disa, -disedza
ha misi, ens, wa/tsha/dza abunomala (p o ss) aflewering vhuisedzi (abstr)
c f Eng abnorm al . ~e i rag muhwalo wo aileweringskoste mbadelandisedzo (dzi-)
kalulaho (mi-) afmaak (m ielies) -fhula
abses (klein) tshimola (zwi-). {groot) tshitshi- afmeting muelo (mi-)
mbili (zwi); i/sw eer afneem (pyn) -dzika; c f verminder
absoluut (i>vw) vhukuma afplat -linganya. -bandedza
absorheer ( i og) vhuelwa. -nwa; ge~ word. afrigter mugudisi (vha-)
-nwelela Afrika Afurika
adamsappel gulokulo (ma-) Afrikaans Luvhuru (klas lu-). Tshivhuru (klas
adjeklief Jitaluli (ma-) Ishi-)
administrasie \huvhusi (geen rnv). ndaulo (dzi-) Afrikaner Mufurukanere (Vha-). Livhuru (Ma )
administreer -laula afrol (lecn helling) kunguluwa (inir). -kungu-
adres dircsi (dzi-) c / Ajr. kherefo (dzi-) c f Eng lusa (ir). -phiguluwa (inlr), -phigulusa (tr),
'ca're o f -vhumbuluwa (inlr), -vhumbulusa [ir)\ van
adresseer -kherefa c f Eng care o f rol ' : -pombolola (tr), -pombolowa (intr)
advies ndacla (dzi-), khumbudzo (dzi-). ngele- afroom c f afskep
tshedzo (dzi-) afsit </ amputeer
adviseer -humbudza, -eletshcdza afskaf Ibelisa
advokaat muimcleli (vha-). muambcli (vha-). afskeid neem -onesa
axennde (dzi-'maaxenndc) c f A jr 'agenl', afskep (a fr o o m ) -ungula
ramilayo (vho-) afskil -swotola
aflireek -thuiha. (sleierwerk. ens) -ihathamula, afskrif khophi (dzi-) c f Eng copy ’
(lyn) -khaula. {hut, hms) -phunya afskrik -shusha. -shushedza, -ofhisa
afbring -tsitsa afsku (gee aan) -nengisa; (hê aan) -nengwa
afdak tala (ma-). cj skuur afskud (stof) -ukhutha
afdek (lafel) -dekulula afskuHelik -vhifha
afdeling khethekanyo (dzi-). (seksie) sia (ma-) afslag -via. -sutula
afdop (uitdop) -thothonya. -devha afslagter muvii (\ha-)
afdroog -phumula afsluk -mila; (soos suiker. m eet) -guma
afdwaal -khcluwa. -pambuwa; lain — khclusa afsny -hada; (graslbossies) -hwivha. -gera; keel
afgestorwcne mufu (vha-) -shidzha
afgod mudzimu u sili ( mi-): ~sbceld: tshilanvisa- afspeen c f spcen ( h’m )
mudzimu (zwi-) afspraak (mr) ndangano (dzi-), (nvv) — m aak
afgooi [blare) -zuza. -wisa -langana
afgrond luwa (nngwa) afstand (mr) tshikhala (zwi-). vhukule (m\
afgunstig wres -vhivha scljde): (ivvt) — doen van -bvula. -kumedza
afhaal -bvisa. -bvula. -dzhia. deksel, ens ~ afstof fhufhura
•libula; ~ van h o e p lek : -fhahulula; blare van afstroop (k lcre) -bvula; (iets wai styf vassil soos
lak -thatha; vrag van k o p — -rula; bedck- bus o f seël) -kwatula; {blare) -thatha
king -lukula, -khurumula; pot van vuur afsweer -landula
~ -fula afteken -fanyisa, -ola
afhandel -fhedza aftree -notha c f Eng notice
afhandeling mvulcdzo (dzi-) aftrek fhungudza (tr). -fhungudzea (mlr). -tusa
afhang -nembclela (mir). -nembclcdza (ir) afvallig {word) c f terugval

91
afvee
afvee -fhuluta, -phumula
afvuur ('n gew eer) -thuntsha
afwaai -vhudzula
afweer -pila
afwesig (u 'e«) c f oorslaan (dag)
afwesigheid phidza (dzi-)
afwit -galaga c f A fr 'kalk'
afwyk -pambuwa
ag malo, thanu-na-ntharu
agent zhendedzi (ma-)
agtelosig c/sorgeloos
agtelosigheid vhusilondi (abstr)
agter (byw) murau/murahu
agterbly -sala
agterdeel (d ier) khondo (dzi-)
agterdog u humbulela infimt), u fhima (infinit)
agtergrond (van persoon ) siangane (dzi-)
agterhaal fhirela
agteriaat -sia; (laat agterbly vir) -siela
agterna nga murahu (byw ), nga vhuya (byw)
agterplaas c f werf
agteruitgaan -vhifha; (b ed erfb are produkte)
-tshinyala
agtervoegsel mutshila (mi-)
agtervolg -pandamedza, -tovhola
agterwaarts murahu (byw )
agtien fumímalo
agting thompo (dzi-), khuliso (dzi-)
akasia (fam ilie van doringbom e) muunga (mi-)
akkedis tswina (dzi-)
akkerbou ndimo (dzi-)
aksent tshileme (zwi-), khalo (dzi-)
akte tsumbavhune (dzi-), mulayo (mi-)
aktetas tshikwama (zwi-), birifikheisi (dzi-) c/
Eng 'briefcase'
akteur mutambi (vha-), muedza (vha-)
aktiewe -dalaho mafulufulu
aktiwiteit khakhathi (dzi-), vhuitwa (abstr). mu-
shumo (mi-)
alarm tshisevhi (zwi-), mukosi (mi-) oorlogs—
maaladadzha (slegs mv)
albei vhuvhlli ha- eg vhuvhili hashu albei van ons
algemene kennis ndivho nyangaredzi. ndivho
zwayo
alhoewel (voegw) naho
alkohol alikoholi (dzi-) c/ A f r
alkoholiese drank tshikambi (zwi-)
alleen ethe (kl mu- van mu-/vha-), vhothe (kl
vha), wothe (k l mu- van mu-/mi-), othe (kl
ma-), -dzothe (kl dzin-), ens (kwantitatief)
alles othe (kl ma-), yothe (kl mi-), dzothe (kl
dzin-), hothe (kl vhu-), ens, tshinwe na
tshihwe
Almagtige Ramaandaothe
almal vhojhe (k l vha-), yothe (kl mi-), othe (kl
ma-), zwothe(k/ zwi-), dzothe (k l dzi-),
hothe (kl vhu-); muiiwe na mutiwe
92
asetnhaal
almanak khalenda (dzi-) c/ A fr 'kalender', ali-
manaka/almanaka (dzi-) c f A fr
altaar alitare (dzi-) c/ A f r
altwee r/albei
altyd maduvha othe, tshifhinga tshothe. nga
misi. mlsi yothe; vir ~ en lini na Ilni
amhagsman c / vakman
ambassadeur muambasada (vha-) c f Eng am ­
bassador'
amp ofisi (dzi-) c f Eng o ffice
amper -todou (hulpww)
amputeer -tumula. -thukhula
amuseer c f vermaak ( u’iv)
ander (sekere, som m ige) -nwe (adj) (mu-. vha-.
mi-, li-. ma-. tshi-. zwl-. n- (íhwe). dzin-
(dzihwe). lu-. vhu-, hu-. ku-) vir vbb c f -nwe
in Ve afd
anderkant (berg) murahu (ha thavha)
antwoord (mv) phindulo (dzi-); (ivu ) -fhindula;
~ op g roet: -bvumela; ~ met uitroep: -ara-
vha; ~ in w iskunde: thekhenelo (dzi-)
anus tshivhunu (zwi-)
apologie (nw) plarelo (dzi-); (ww) — aanteken
-humbela pfarelo
apostel muapostola (vha-) c f A fr
apparaat thusedzi (dzi-). tshishumiswa (zwi-)
appel apula (ma-) c f A fr
appelkoos apulakoswo (ma-) c f Afr
applikant muhumbeli (vha-)
applikasie khumbelo (dzi-)
appliseer r/aansoek doen
April Lambamai
apteek khemisi (dzi-) c f Eng 'chemist
Arabier Muaraba (Vha-) c f Eng 'Arab'
arbeider mushumi (vha-)
arend goni (ma-)
argitek mufhati (vha-)
argitektuur r/boukunde
argument khani (dzi-); c f dispuut
argumenteer -nana, -tata. -hanedzana
arm (nw) (kyk hand) tshanda (zwanda); bo-~:
tshishasha (zwi-); voor~ mukohwo (mi-);
(ww) ~ wees: -shaya
armband lukunda (vhu-/ma-), bengele (ma-) c f
Eng 'bangle'
arme mushai/mushayi (vha-), musiwana (vha-)
armholte gopwa (magopwa/makopwa)
armlastige mulili (vha-), musingili (vha-),
mutshinyali (vha-), mushai (vha-)
arresteer fara
arts c/dokter
as (nw) (van vuur) milora (ekv mulora nie alge-
m een), (van voertuig) asi (dzi-) c f Afr
as (voegw) kana. arali
asbes lihevudzi (ma-)
asem mufemo (mi-)
asemhaal fema
asemhaling u fema (infmit) astrantheid tshiambela (zwi-), swili (dzi-)
ashoop daledale (ma-) asyn viniga (dzi-) c f Eng 'vinegar'
assegaai pfumo (mafumo) atleet c/speler
assimileer -eleledza atletiek zwipotso (slegs mv) c f Eng 'sports’
assosieer met -konana. -tshimbilelana Augustus Thangule
astrant parmantig wees -vha na swtli avokado jiafukhada (ma-) c f Eng 'avokado'

B
baadjie badzhi (dzi-) c f A fr bate c f wins
baan (atletiek) thirekhe (dzi-) c f Eng track' beampte muofisi (vha-) c/ Eng 'office', mushu-
baanbeampte mulangaluvhande (vha-) meli (vha-)
baanblad kuvhande (zwi-) beboet lifhisa
baar (verwek, gebore word) -beba bed mmbete (mimbete) c f Afr
baard lulebvu (ndebvu) bedaar (wind) -dztka; laat -fhembeledza.
baarmoeder mudi (mi-), mbumbelo (dzi-) -rudza (mbilu)
baas vhasa (vho-) c f A fr; ( van huis) nemudi bedags masiari (byw)
(vho-) bedank -livhuha
baasspeler khunzi (dzi-) bedanking tsiruwo (dzí-). ndivhuho (dzi-)
baat -vhuelwa. -wana beddegoed malalo (slegs m v). zwiadzwa (slegs
baba lutshetshe (vhu-) mv)
babbel -amba-amba bedek (jou self met kom bers) -fuka; (met lap o f
bad (nw) bafu (ma-) c/Eng 'bath'; (ww) -tamba iets) -fukedza: (duisternislkleed) -adzama;
badkamer bafurumu (dzi-) c f Eng 'bathroom' (w olke) -thivha
badseep tshisibe tsha u tamba (zwi-) bedekking tshifukedzi (zwi-)
badwater madi a u tamba bederf -tshinya; ~ raak -sina, -tshinyala; kind
bagasie muhwalo (m i-), thundu (dzi-) -lema
bagasiebak butu (dzi-) c/ Eng 'bool', tshipango bedien -shumela
(zwi-) bediende mushumeli (vha-)
baie (adj) -nzhi (vha-, mi-, ma-, zwi-, dzin- bedink -kavhanga; ’n plan -luka maano
(nnzhi). vhu-) vir vbb c f -nzhi in Ve a fd ; bedoel -amba
(byw ) nga maanda bedrieer mufburi (vha-)
baie ( wees) -data bedrieg -fhura, -gula
bak (nw) tshidongo (zwi-); (ww) b roo d —: -ba- bedroef -tungufhala (intr); -tungufhadza (tr),
ga/-baka c f A fr; eiers, ens —: -hadzinga/ -vhaisa, -thavha mbilu
-kadzinga bedrog vhufhura (abstr)
bakkery bekhari (dzt-) c f Eng 'bakery' bedryf (handel) mushumogudwa (mi-); (in to-
bakkie vem (dzi-) c f Eng 'van', lorana (dzi-) c/ neelsluk) luta (ntha)
Eng 'torry' bedrywende vorm maambwaita (slegs mv)
baklei -Iwa bedrywigheid c f gewoel
bal bola (dzi-) c f Eng 'ball' beeindig -fhedza, -guma, -phetha; saak
ballon baloni (ma-) c/ A fr •khaula. -khauledza
ban (in die ~ doen) -khaula beëindiging mvuledzo (mi-)
band bannda (dzi-/ma-) c f Afr beeld tshifanyiso (zwi-)
bandiet c/ gevangene beeldspraak zwifanyiso (zwa muhumbulo) (slegs
bangmaak -ofhisa, -shushedza mv)
bang (wees) -shavha. -ofha been (ledem aat) mulenzhe (mi-); shambo (ma-
bank (nw) (geld ) bannga (dzi-) c f A fr, (om op te rambo)
sit) bannga (dzi-) c f Afr, (met leunmg) bees kholomo (dzi ); ~boer: mufuwi (vha-);
bentshe (dzi-) c/ Eng b en ch ’; (vvw) -bannga, ~(te)pos. muraga (mi-); —kraal: danga
-vhulunga, -diphosttha c f Eng 'deposit' (ma-); —paadjie mulila (mi-); —trop sambi
banksaldo masalelabannganl (slegs mv) (ma-/matambi/rmtambi)
Bantoe Murema (Vha-) beeskraal danga (ma-)
bars -balea beespaadjie mulila (mi-)
bas gwati (makwati) beesstert-waaier tshovha (ma-/dzi-)

93
beesvel beset
beesvel mukumba (mi-) belediging samba (matamba), tshinyadzo (zwi )
beesvleis nama ya kholomo (k l n-) beleër -govhela
beeswagter mulisa (vha-) beleering mugovhelo (mi-)
begeer -tama, -funa, -emula, -toda beleg mugovhelo (mi-)
begeerte lutamo (thamo), nyemulo (dzi-) belegging c/deposito
begeleier pheletshedzi (dzi-) belel -Ihiva, -thivhela, -dzivhisa; c f verbied
begin ( íiw ) mathomo (slegs mv); (wvv) -thoma, belhamel khunzi (dzi-)
-ranga; weer -thomolola; 'n lied -sima belofte fulufhedziso/fhulufhedziso (ma-)
beginners-leesboek ndededzi (dzi-) beloning malamba (slegs kl ma-); c f prys
begraafplaas mavhidani (lokat), zwalom (lokat); belowe -fulufhedzisa/-fhulufhedzisa
~ van hoofm an ne: tshiendeulu (zwi-) bely -bula, -disola
begrafnis mbulungo (dzi-) belydenis (van sonde) u bula (infinil), dupo
begrawe -vhulunga, -swita (ma-); — aflê: -tanganedzwa
begroet -resha, -losha bemeester -kona
begroeting theshano (dzi-) bemes -nyora
begryp-pfesesa bemestingstof c/kunsm is
begunsliging tshitalula (zwi-) bemiddelaar nendila (vho-)
behaag -takadza bemiddeling vhunendila (abslr)
behalwe nga ndani ha bemin -funa
behandel (met m edisyne) -alafha, -lafha beminlik -funea; c/innemend
beheers -laula, -ianga beminlikheid c/innemendheid
behoefte vhushai (abslr) benadeel -huvhadza, -vhaisa; (persoon ) -kha-
behoort -fanela khela
beide vhuvhili ha eg vhuvhili hashu beide van benat -nukadza
ons benodig -funa, -toda, -shaya, -tahela
beinvloed -tutuwedza, -dzhenisa muya benodigheid thodea (dzi-)
bejammer -pfela vhutungu benoem ta-. -rina, -ira
bekeer -rembulusa (/r), ~ raak -rembuluwa benoeming muto fmi-)
(intr) beny -tama
bekend -divhea beoordeel -anganya; n geskrew e kunswerk
bekendmaak -divhadza -sengulusa
bekendslel -divhadza, -swikisa bepaal -wana
bekendstelling c f voorstelling bepaling (wets~) thendelo (dzi-)
beker (drinkbeker) bigiri (dzi-) c f A fr beplan (plan m aak) -dzudzanya, -vhamba/-!uka
bekering thembuluwo (dzi-) maano
beklemtoon -lemedza, -khwathisa. -ombedzela bêre -vhea, -vhulunga
bekom -wana; volwussenheid -hula berei c/voorberei
bekommer -dina berg thavha (dzi-)
bekommernis tshidini (zwi-) bergpas tshifhande (zwí-), nwavha wa thavha
bckoorlik c f aanlreklik (mihwavha . . .)
bekraglig -khwalhisa bergrug muduthwa (mi-)
bekruip -dodela bergskilpad khamba (dzi-)
bekwaamheid vhukoni (abstr) bergvlarnboom muvhale (mi-)
bekwame -konaho (ww rel) bereik -swika, -swikela
bekyk -sedza berispe -sema, -kaidza
belaglike -seisaho (ww rel), -sa pfalesi, -sa pfa- beroemde -divheaho (vvn- rel). wa/tsha/|a bvu-
liho (ww rel) mo/phungo mbuya (poss)
belangrike -hulwane (adj) (nui-. vha-, mi-, [i-. beroep mushumo(gudwa) (mi-)
ma-, tshi-, zwi-, n-/dzin- (khulwane), lu-, beroof -dzima, -hanela
ku-, ens) vir vbb c/-hulwane in Ve afd berou (nw) vhudisoli (abslr). vhudirovhedzi
belangrikheid vhuhulwane (abslr) (abstr)\ (unv) -disola. -dirovhedza
belasting (nw) muthelo (mi-); (nvv) ~ betaal beseer -huvhadza (ír); -huvhala (intr). iem and
-thela met klip -kovhola
belê -vhulunga, -diphosita c f Eng 'deposit', besef -límuwa/-hmuha
-bannga c f Eng 'bank' besem luswielo (iswielo)
beledig -nyadza, -sema besering fuvhalo (ma-)
beledigend (wees) -shishimisa. -nengisa, -shonisa beset (gebied) -thuba. -dzhia; sitplek -dzula

94
besetting
besetting (van vyandehke gebied) ngalelo (dzi-)
besigheid bisimusi (dzi-) c f Eng 'business’, ma-
kwevho (slegs m v), bindu (ma-)
besit -vha na
besittings thundu (dzi-)
beskaam -shonisa
beskadig -tshinya, -tshinyadza, -huvhadza,
-vhaisa
beskawing vhutshilotshedza (abslr)
beskeidenheid vhuditukufhadzi (abslr), thorn
(slegs mv dzi-)
beskeie -dinyadza
beskerm -tsireledza; c/beskut
beskerming tsireledzo (dzi )
beskou -dzhia, -vhona
beskrvwe -fanyisa, -ola
beskuldig vhea mulandu
beskuldigde muhwelelwa (vha-)
beskut -khuda, -pilela, -tsireledza, -tsira, -tiba,
-tibedza
beskutting vhukhudo (mv selfde)
beskyn vhonetshela
besleg ( n saak) -hatula
beslissing khathulo (dzi-)
besluit (mv) phetho (dzi-), tsheo (dzi-); (iviv) ~
in oorleg met ander: -langana; alleen
-humbula; -tshea mafhungo
besmeer -shata, -fhoma
besnv (word) -ruba, -fumba, laai -rubisa.
-fumbisa
besnydenis u ruba (infinit). u fumba (infinit);
~skool: murundu (mi-)
besoek — afié -dala; ~ bring aun -dalela; pa-
sient -tola
besoeker (gas) mueni (vha-), (na under plek)
mudali (vha-)
besope c f dronk
bespat c f spat
bespeel (musiekinstrumenl) -hdza
bespot -hoya, -holedza. -gwara. -gaela, -sea
bespotting u hoya (infinit), kholedzo (dzi-)
bespreek -amba. -rera plek - -vhaledza
bespreking thcrisano (dzi-), murerisano (mi-),
murero (mi-)
besproei -sheledza
besproeiing tshcledzo (dzi-)
besproeiingswater madi a tsheledzo. madi a mu-
gero
bespuit -tuiadzela
bestee -dinekedza. -dikumedza; geld
misa tshelede
bestel -hoda/oda c f Eng 'order'
bestelling (van goedere) hoda oda (dzi-) c f Eng
order', (afspraak) ndangano (dzi-)
bcste'ir (mv) ndaulo (dzi-); (wiv) (sank) -langa;
(m otor) -tshimbidza. -reíla c f A fr 'ry', -dirai-
va c f Eng drive’
beweging
bestuurder mulangi (vha-), mutshimbidzi (vha-)
bestyg (opklim ) -namela; -gonya
beswaar aanteken -hana
betaal -badela c f A fr, 'n skuld vereffen -hfha;
belasting -thela; huw eliksgoed -mala;
huw eliksgoed vir seun —: -dzekisa
betaling malamba (slegs kl ma-), mbadelo (dzi-),
ndifho (dzi-)
betas -phuphuledza
betekenis thalutshedzo (dzi-)
beter khwine; dit is ndi khwine
beton khonkhela (dzi-), khonkhirithi (dzi-) c f
Eng 'concrete'
betower -ungeledza, -tswa muhumbulo
betowering nyungeledzo (dzi-)
betrap (op helerdaad) -khakhedza, -wanedza
betreffende c f aangaande
betrekking (p os) mushumo (mi-), poswo (dzi-)
c f A fr 'pos', (verhouding) vhuandani (abstr)
eg vhuandani na khonani dzawe verhouding
met sylhaar vriende; met ~ tot: c f aangaande
betreur -lila (intr), -lidza (tr), -tungufhala (intr),
-tungufhadza (tr), -pfisa vhutungu, -disola
betreurenswaardige -lidzaho (ivw ret), -tungu-
fhadzaho (iviv rel), -pfisaho vhutungu
betroubaar -fhulufhedzea/-fulufhedzea
betroubare -fulufhedzeaho/-fhulufhedzeaho (ww
rel)
betwis -vhanga
beuel (trumpet) khwatha (dzi-), lufhalafhala
(phalaphala)
beurs basari (dzi-) c f Eng 'bursary
beursie tshipatshi (zwi-), tshikwama (zwi-),
phese (dzi-) c f Eng purse', tshiranda (zwi-)
beurt diso (ma-)
bevalling vhudzadze (abstr)
beveel -nea ndaela, -laya
bevel ndaela (dzi-), ndayo (dzi-)
bevestig -khwathisa; ~ word in k erk : -tanga-
nedzwa
bevestiging (aflegging van geloofsbelydenis)
khwathisedzo (dzi-); (in kerk ) u tanga-
nedzwa (infinit), konforomasi (dzi-) c f A fr
'konfirmasie'
bevoel c f betas
bevogtig -nukadza
bevolking vhathu (slegs mv) c/muthu
bevoordeel -vhuelwa, -wana
bevredig -fusha, -pfelela
-shu- bevrees -ofha
bevriend -konana
bevrug -simu. -andedza
bevry -lamukisa. -tshidza. -phulusa
bevryding phuluso (dzi-)
bewaar -vhulunga
bewe -reremela, -tetemela, -khura
beweging musudzuluwo (mi-); ~ van gras, ens:
95
bewerig boodskapper
thitho (dzi-) bleed malofha (slegs mv, klas ma-)
bewerig (vveei) -tepa bloedklont govho (makovho)
bewerk (yster) -bea, -fula bloedverwant shaka (ma-)
bewing murercmelo (mi-) bloedverwantskap vhushaka (abstr)
bewonder -tama, -takalela bloedvin(t) tshimota (zwi-), tshizwimbo (zwi-),
bewoner mudzuli (vha-) tshitshimbili (zwi-)
bewusteloos -dzídzivhala bloei (bloed) -tswitswima, -bva malofha; (borne)
bewusteloosheid mudzidzivhalo (abstr), nzinzi- •fhufhuma, -fhufhumisa
vhalo (abstr) bloeisel dzuvha (maluvha)
bewys (mv) vhutanzi (mv selfde), tsumbo (dzi-), blok c/stomp
rasíthi (dzi-) c f Eng 'receipt'; (ww) -tanziela, blom dzuvha/liluvha (maluvha)
-sumbedza blootlé c/openbaar
biblioteek [aiburari (dzi-) c f Eng 'library' blou lutombo (geen mv)
biblioteekkunde ndivhajaiburari (kl n-), vhudi- blus -dzima
vhalaiburari (kl vhu-) bly (wees) -takala; (woon) -dzula; ~ by besluit
bibliotekaris nudaiburari (vha-) -divhofha
bid -rabela blydskap dakalo (ma-)
biduur (diens) thabeio (dzi-) bo (byw) ntha
bier lialwa (mahalwa) bo-arm tshishasha (zwí-)
bietjie (byw) zwituku; (bate min) zwitukutuku bobbejaan pfene (ma-)
bilharzia tshifunga (geen mv) bobeen cf dy
biltong mukoki (mi-), muhwaba (mi-) bod gemo (ma-)
bind (vas~) -vhofha, -gasha bodem tshiraho (zwi-); c/boom
binne (byw) ngomu boek bugu (dzi-) cf Afr
hinneband tshupu (dzi-) c f Eng 'tube’, jithumbu boekwinkel vhengele la bugu (ma-)
(ma-) Boer Muvhuru (Ma-); Livhuru (Ma-) (deroga-
binnegoed mala (slegs mv) tief) cfAfr; Mufurukanere (Ma-) cfA fr ‘Afri­
binnekant (van klere) ngomu (byw) (dws ver- kaner
keerde kant) boer (mt ) rabulasi (vho-); (ww) -lima, -fuwa
binnekort hu si kale (byw) boerdery vhulímí (mv selfde). vhufuwi (mv
binneplaas muta (mi-) selfde)
biologie divhavhutshilo (kl n-). baolodzhi (kl n-) Boesman Murwa (Vha-)
c / Eng ’biology’ boete (geld) mulifho (mi-)
bioskoop bais(i)kopo (dzi-) c f Eng bioscope' boggel thunda (dzi-)
bitter -vhavha bok mbudzi (dzi-)
blaar (van boom) tari (ma-); (aan hande/voele) bokant (bo-op) (byw) ntha
pone (ma-) bok-ooi phambala (dzi-)
blaarpens tshiuthwane (zwi-) bokram bokoto (ma-), mbokoto (dzi-) c f Afr
blaas (nw) dundelo (ma-); (ww) -vhudzula; 'bok’
dood~: -dzima; trompet -lidza; neus boks -vilidza, -rwa nga vili
-fumula; vuur aan~: -vhudzedza, -pfuredza bokser ramavili (vho-), mudiafeisi (vha-) c f Afr
blaaslamp pfururedzi (dzi-) ' vuts ’
blaaspyp luvhudzuleli (mbudzuleli) bokskuns cf boksl sport)
bladsy siatari (ma-) boks(sport) mavili (slegs mv). feisi (ma-) cf Afr
blaf huvha ‘vuis', musangwe (mi-)
Blanke Mutshena (Vha ) bokvleis nama ya mbudzi
bleek (word) c/verbleek bol (sfeer) khungulu (dzi-), tshipulumbu (zwi-);
bleik -halulusa (van plant) khufhi (dzi-); (van pap o f klei)
bles c/ kaalkop mbumbwa (dzi-)
blik thini (dzi-) c f Eng 'tin'; grooi gokoko bom bomo (dzi-) c f Afr
(ma-); (met deksel) lulege (ndege) bondel (klere) butu (maputu). buto (maputo)
bliksem lupenyo (phenyo) bondgenootskap c/verbond
blind (word) -pofula, -swinga bons (klop) (mv) mudivhitho (mi-); (iviv) -di\i-
blinde bofu (ma-) tha
blindheid vhupofu (abstr) boodskap mafhungo (slegs mv). mulaedza (mi-)
blink -penya, -khanya, -vhengema, -nzhenzhe- boodskapper mudinda (vha-), murumivva (vha-):
ma; ~maak penyisa ~ met hose opdrag: thuiiwa (dzi-)

96
boog
boog vhura (mv selfde)
boom muri (mi-); — van houer: tshiraho (zwi-)
boomstomp c f stomp
boonop nahone (konj). futhi (konj). habe
(konj), nga ntha ha, nga nndani ha
boontjie nawa (dzi-)
bo-op ntha (lokat)
boor (mv) boro/vhoro (dzi-) c/ Afr; (tviv) -bora/
•vhora cf Afr
boorkewer tshifheti (zwj-)
boorwurm luvhungu (kollekt, geen mv)
boot -gungwa (ma-)
bord pulethi (dzi-) cf Eng ‘plate'. boroto (dzi-) c/
A fr
bors (Eng 'chest') khana (dzi-); (Eng 'breast')
damu (ma-)
borsbeen tshiakha (zwi-)
borsel (mv) bulatsho (dzi-) cf Eng 'brush' (ivvv)
-bulatsha c f Eng ’brush’
bos daka (mataka); klein ~sie: tshitaka (zwi-)
boskraai hlidzavhana (ma-)
bosluis tshievhe (zwi-), gufha (ma-)
bosluiskoors mugajane (mi-)
bosluisvoéi lihamakholomo (ma-)
bot -tuma lurere
botanie divhamela (kl n-), bothani (kl n-) c f Eng
'botany'
bots -kuda(na). -gekha
botsels lurere (geen mv)
botsing khudano (dzi-). mugekho (mi-)
bottel bodelo (ma-) cf Afr
botter bodoro (dzi-) cf Afr
bou (nw) tshiimo (zwi-), tshivhumbeo (zwi-),
kuvhumbelwe (zwi-); (ivw) -fhata
boud {van dier, slagding) tshizwa (zwi-); (sitvlak
van mens) vunu (mavhunu)
bouer mufhati (vha-)
boukunde vhufhati (geen mv)
bouperseel puloto (dzi-) c f Eng plot ’
bout baudu (dzi-) c/ Afr
bowendien nga nndani ha
braaf cf woes
braai (in houer) -hadzmga, -kadzinga; (op oop
vuur) -gotsha/-otsha, -thatha, -kanga
braak (vomeer) -tanza
brand (aan—, aan ~ wees) -swa; -fhisa
brandewyn buranndi (dzi-) cf Eng ‘brands'
brandmerk -swava. -funga
brandwag (op hoe uitkykpos) tsevhi (dzi-)
breed -atamaho (» u rel)
breedte vhuphara (mv selfde)
breek (ledernaai, stok, ens) -vunda: ledemaat,
siok. ens in stukke -vundekana (inlr),
-vundekanya (ír); (pot, glas, ens) -pwasha;
pot, ens, in stukke -pw'ashekana (tnlr),
-pwashekanya (tr); (tou, rtem, ens) -thu-
khula. -khaula; ton. ens, in stukke
bykom
•(hukhukana (intr), -thukhukanya (ir); (kryt,
stok, ens) -konyola; kryt, ens, in stukke
•konyokana (intr), -konyokanya (tr)
breekbaar -vhundea; -pwashea; -thukhuwa;
-konyowa
brei (met wol) -luka, -runga, -nita c f Eng ‘knit’,
velle -suka
breier (met wol) muluki (vha-); (in sport) mugu-
disi (vha-)
brief vhurifhi (ma-) cf Ajr lunwalo (ma-)
briek cf rent
brigadier mubirigadia (vha-) c f Eng 'brigadier'
bril ngilasi (dzi-) c f Eng 'glass'
bring (aan~) -disa
broei -alamela
broek vhurukhu (mv selfde) cf Afr
broer ouer — van manspersoon mukomana
(vha-); jonger ~ van manspersoon murathu
(vha-); ~ van vroulike persoon khaladzi
(dzi-)
brom -bvuma, -huhuna, -noha (bylvlieg)
bron tshisima (zwi-); vhubvo (mv selfde)
brood vhurotho (ma-) c f Afr
brug boroho (dzi-) c f Afr, muratho (mi-)
bruid muselwa (vha-)
bruidegom mukwasha (vha-), muduhulu (vha-),
muhwe (vha-)
bruidskat thakha (dzi-), dzekiso (ma-)
bruikbaar -shumisea
bruikleen (lewende hawe) -swiswa
bruilof mutshato (mi-), mbingano (dzi-)
brul -vhomba, -kuma
buffel nari (dzi-)
buig (eg yster) -pida, -kombamisa; (persoon)
-kotama
buik thumbu (dzi-)
buiteband thaela (ma-) cf Eng ‘tyre’
buite(kant) (byw) nnda
buitendien nga nndani ha; c f boonop
buk kotama
bul mboho (dzi-)
bulk -kuma
bullebak khunzi (dzi-)
bus bisi/basi (ma-) cf Eng ‘bus’
busstop tshiimabisi (zwi-)
buurman muhura (vha-), mufhatisani (vha-)
by (nw) (heuning—) notshi (dzi-); (byw eksten-
sie) kha, ha
Bybel Bivhili (dzi-) cf Afr
Bybelstudie Divhabivhih (kl n-)
bydrae tshifhiwa (zwi-)
byeenbring -kuvhanganya. -vhutha
byeenkom -kuvhangana, -vhuthana, -khunyelela
byeenkoms c f vergadering
byeenroep cf ontbied
byekorf thango (dzi-)
bykom (utt beswyming) -dzivhuluwa (intr), (laat
97
 bykos debatteer
~) -dzivhulusa (tr) byvoeg -inga, -engedza, -dadzisa; meer
bykos tshisevho (zwi-) -engedzedza
byl mba<)o (dzi-) byvoeglike naamword cf adjektief
bymekaarmaak (vergader) -kuvhanganya (fr); byvoegsel muengedzo (mi-)
vuurmaakhout -reda bywoon -dzhena
byniekaartel (optel) -(anganyisa bywoord li^adzisi (ma-)
byl -luma bywyf mufarekano (vha-/mi-)

c
chemie divhakhemiki (kl n-), khemisitín (kl n-)
c f Eng ‘chemistry’
chirurg dokotela (vho-/ma-), muari (vha-)
Christelike sedes Tshikhriste (geen mv)
Christen Mutendi (vha-), Mukhriste (vha-)
Christendom Vhukhriste (abstr), Vhutendi
(abslr)
Christus Khristo c f Eng ‘Christ’
elan (stam) lushaka (tshakha), lusese (tsetse)

D
daad nyito (dzi-), tshiito (zwi-) eg wawo, wajo, watsho, tshawo, tshalo,
daag (dag word) -tsha tshatsho
daagliks duvha liiiwe na Jniwe, duvha na duvha dadelik -mbo (hulpww); na zwenezwo, nga u
daar ngeo, afho, henengeo Javhanya
daardie uyo (mu muthu uyo ~ mens, muri uyo dag duvha (ma-); musi (mi-) eg musi wa mvula
~ boom)\ avho (vha-: vhathu avho ~ op ’n reëndag; ~ voor eergister: mbamulo-
mense); iyo (mi-, n-: miri iyo ~ bome; {hama vhauja (byw)
iyo ~ vriend); ilo (lí-, di-: ito i|o ~ oog; dithu dagbreek madautsha (byw), mutsho (byw)
ilo ~ monster)-, ayo (ma-: mato ayo ~ oë); dagga mbanzhe (dzi-)
itsho (tshi-: tshithu itsho ~ ding)', izwo (zwi-: dagvaar -dagafala c f Afr
zwithu ízwo ~ goed); idzo (dzi-: thama idzo dagvaarding dagafala (dzi-) c f Afr ‘dagvaar’
~ vnende); ulwo (lu-: luvhone ulwo ~ dak thanga (dzi-)
lamp)\ uvho (vhu-: vhuswa uvho ~ pap); uho dakteel cf teel
(u-, vhu-: u sea uho ~ soon gelag; vhuswa dam damu (ma-) c f Afr
uho ~ pap, c/uvho); ukwo (ku-: kuthu ukwo dame mufumakadzi (vha-)
~ dingetjie); ~ einste: hoyo (mu-: hoyo damp c f wasem
muthu ~ einste mens; hoyo muri ~ einste dan -ha (ww suff), ndi hone
boom); havho (vha-: havho vhathu ~ einste dank (nw) ndivhuho (abstr); (ww) -livhuha
mense); heyo (mi-, n-: heyo miri — einste dankbaar -livhuha
bome, heyo thama ~ einste vriend); helo (li-, dankbaarheid ndivhuho (kl dzi-, abstr)
di-: helo lijo ~ einste oog, hejo dithu ~ dans (nw) dantsi (dzi-) c f Eng ; ~ met sang:
einste monster); hayo (ma-: hayo mato — malende (slegs mv); (ww) -tshina, -dantsa
einste oë); hetsho (tshi-: hetsho tshithu — danser mutshini (vha-), mudantsi (vha-), nambi
einste ding); hezwo (zwi-: hezwo zwithu ~ (dzi-)
einste goed); hedzo (dzi-: hedzo thama — dapper c f moedig
einste vriende); holwo (lu-: holwo luvhone — dappere (held) muhalt (vha-)
einste lamp); hovho (vhu-: hovho vhuswa ~ dapperheid vhuhali (abstr), tshivhindi (kl tshi-.
einste pap); hoho (vhu-, u-: hoho vhuswa — abstr)
einste pap, c f hovho vhuswa; u sea hoho ~ das thai (dzi-) cf Eng ‘tie’
einste gelag); hokwo (ku-: kuthu hokwo ~ dassie mbila (dzi-)
einste dingetjie) dat (voegw) zwauri, uri
dáárdie cf doerdie datum datumu (dzi-) c f Afr
daarna nga murahu (byw) debat khanedzano (dzi-), dibeithi (dzi-) cf Eng
daarom ngauralo (konj) ‘debate’
daarvan (besitsvorm) besilskakel plus besilstam, debatteer -dzhia khant, -tatisana

98
deeg
deeg suko (ma-)
deesdae maduvha ano
dek (dak met gras) -fulela, -deka c f Afr; (tafel)
-deka cf Afr, (van diere) -dia
dekoreer -nakisa. -khavhisa
deksel tshitibo (zwi-), mutibo (mi-), dekesela
(dzi-) cfA fr
demonstratief hsumbi (ma-)
departement muhasho (mi-); ~ van landbou
muhasho wa vhulimi (mi-)
deponeer -vhulunga. -diphosita cf Eng deposit .
-bannga cf Eng bank'
deposito diphositi/diphosíto (dzi-) cf Eng 'de­
posit'. mbulungo (dzi-)
depper dzudzu (ma-)
derde (een derde) tshararu (zwa-); (in rangorde)
vhuraru eg gere ya vhuraru die — rat
derdens (fcyiv) tsha vhuraru cf -raru
derdeparty musizwawe (vha-), tsireledzo ya wa
vhuraru (dzi-)
derdepersoon (grammatika) muambiwa (vha-)
derm lula (vhula); groot~ lila (ma-)
dertien fumiraru
dertig furaru
Desember Nyendavhusiku
desnieteenstaande cf nogtans
deuk cf duik
deur (nw) vothi (mahothi); —opening munango
(mi-)
deur (instrumentaal) nga-
deurboor -thavha. -phula, -runga
deurbring (dag) -twa
deurgaan cf waad
deurgang ndila (dzí-), gondo (ma-), bada (dzi-)
c/Afr pad'
deurhaal cf uilvee
deurlopende -sa tumuwi, -sa tumuwjho (ww rel)
eg thaluso i sa tumuwiho ~ kommenlaar (len
kommenlaar wal me tot einde kom me)
deurmekaarmaak c/verwar
deur middel van (met) nga (tnslrum)
deurnat (in reen) -nukala
deuropening munango (mi-)
deursettingsvermoë cf volharding
deurskynend -vhonadza
deursleek (deurboor) -phula
deursyg -tuda, -suda
diagram c/tekening
diaken mushumeli (vha-). mudikoni (vha-) cf
Eng deacon . mudiakoni (vha-) cf Afr
diarree (by kalwers) lugubo (ngubo), (by
mense) thumbuni, u shela (infinity, slymertge
- : dzala (kl h- geen mv)
dief mbava (dzi-), fobvu (ma-), hokoko (ma-),
mutswi (vha-)
diefstal vhuvhava (abstr). vhufobvu (abstr)
dien -shumela; ~ in tennis: -seva cf Eng 'serve'
dogter
dienaar mushumeli (vha-), mulanda (vha-)
diens tshumelo (dzi-), mushumo (mi-); kerk~
thabelo (dzi-); ~ van voertniglin tennis se-
visi (dzi-) c/ Eng ‘service’
diep (»'#) — wees -tsa; (kwaltf) -tsaho (rvw rel)
dieple vhudzivha (abstr), vhungolo (abstr)
dier phukha (dzi-)
diercarts mulafhazwifuwo (vha )
dieretuin zuu (dzi ) c f Eng 'zoo'
diereverhaal lungano (ngano)
diertjie (klein ttpe) tshipuka (zwi-)
digby tsim ha
digkuns vhurendi (abstr)
digter murendi (vha-)
dik denya (adj) (mu-, mi-, |i-, ma-, tshi-,
n-/dzin- (ndenya), lu-, ku-, ens) vir vbb cf
-denya tn Ve afd
dikheid vhudenya (abstr) c / -denya
dikmelk magege (slegs mv), makhethe (slegs
mv)
dikwels (byw) lunzhi, kanzhi
dirigeer (koor) -laula
ding tshithu (zwi-)
dinges nakudze (vho-), namudze (vho-), mu-
kene (geen mv)
dink -humbula
Dinsdag Lavhuvhili
dispuut mbangisano (dzi-), phambano (dzi-)
distansie c/ afstand
dit (selfst vnw) wone, lone, tshone, yone, lwone,
hone, kwone; (basiese ow sk en vw sk) u-, |i-,
tshi-, i-, !u-, vhu-, hu-, ku-; (vohootde tyd ow
sk) wo-, jo-, tsho-, yo-, lwo-, ho-, kwo-;
(verhalende ow sk) wa-, )a-, tsha-, ya-, lwa-,
ha-, kwa-
dobbelsteen daisi (ma-) c/ Eng 'dice’
doel ndivho (dzi-)
doen (maak) -ita; (ongedaan maak) -itulula; laatl
help -itisa; ~ vir: -itela; ge— wees: -itwa;
laal ~ word itiswa; sladig -ongolowa;
oordoen (miens). -ítesa
doerdie (dáárdie, dws daar ver in afstand of in
tyd) u[a (mu-: muthu ula dáárdie mens - daar
ver o f na wie voorheen verwys is; muri ula —
boom); vha|a (vha-: vhathu vhaja — mense);
ila (mi-, n-: min ila dáárdie bome, (hama ija
dáárdie vrtend); li|a (li-, di-: lito jila ~ oog,
dithu hla — monster); ala (ma-: mato ala —
oë); tshila (tshi-: tshithu tshija dáárdte dtng);
zwila (zwi-: zwithu zwila ~ go dzija (dzi-:
thama dzila ~ vriende); lula (lu-: luvhone
lula dáárdte lamp); vhu|a (vhu-: vhula
vhuswa — pap); huja (u-: u sea hu|a dáárdie
soon gelag); kula (ku-: kuthu kula dáárdie
dtngeljie)
dogma c/deerstelling
I dogter nwana wa musidzana (vhana vha-); ~ van
99
dokter dubbeltjie
hoofman: mukololo (vha-) draer muhwali (vha-); tshihwali (zwi-)
dokter (nw) dokotela (ma-); cf vhodokotela drag muhwalo (mi-)
(eervorm), c f Afr; maine (vho-), nanga drama dirama (dzí-) cf Afr
(dzi-); (tvtv) -alafha drang u fhisea (infinit)
doktor dokotela (ma-) c/ Afr drank tshinwiwa (zwi-); sterk halwa (ma-.
dokument linwalo (ma-) ekv kl vhu-)- tshikambí (zwi-); koel~ kholo-
dolosse thangu (dzi-) diringi (dzi-). c f Eng 'cold drink' nyamunai-
dom -tsilufhala thi (dzi-) cj Eng 'lemonade'
domheid vhutsilu (abstr) drankwinkel vhengele [a halwa (mavhengele a
dominee (leraar) mufunzi (vha-) .). bodelotshitolo (dzi-) c f Eng 'bot­
domkop tsilu (ma-), danana (ma-), dabadaba tles lore'
(ma-); c/idioot dreig -shushedza
domkrag dzhege (dzi-) c f Eng 'jack', domukiri dreun -bvuma: ~ van rivier: -unga -uunga
(dzi-) c f Afr, ngagadeli (dzí-) dreuning mubvumo (mi-)
donder (balder) (nw) ~weer: mubvumo (mi-); drie -raru (adj) (Mu-; slegs vir Drie-eenheid.
(ww) -bvuma; (soos rivier) -unga/-uunga vha-. mi-. ma-. zwi-. dzin- (tharu). vhu-) vtr
donderbui tshirulu tsha rnibvumi (zwi-) vbb c f -raru in Ve afd
Donderdag Lavhuna Drie-eenheid Mudzimumuraru (geen rnv). Vhu-
donderslag mubvumo (mi-) raruthihi (geen mv)
donderstorm mvula ya mibvumo (dzi-) driemaal (byw) luraru, kararu
donderwolk mvumi (dzi-) drif dambuwo (ma-)
donga godi (ma-), gumbululo (ma-) dril (nw) (mtlilêre) mufolo (mi-); (herhulings-
donker (ww) ~ word -swifhala; (ideof) kongo- oefening) ndovhololo (dzí-); (ww) -fola
ngo! (ideof van bate ~ ) nzwii'; nzwii-nzwii! drink -nwa; ~ aan (sutg): -mama; laal — aan
donkerte swiswi (ma-) (soog): -mamisa
donkie mbongola (dzi-), donngi (dzi-) c f Af~ (drink)beker bigin (dzi-) c f Afr. dzhege (dzi-) cf
dood lufu (mpfu), luvhi (abslr) Eng ’jug’
doodgaan -fa, -lovha (net vir mense) drinkwater madi a u nwa
doodmaak -vhulaha/-vhulaya droefheid u tungufhala (infintt). vhutungu
doodstil (ideofvan ~ wees) hwii'?, noo! (abslr)
doof (wordlwi.es) -dzinga drom fagi (ma-) c f Afr 'vaatjie . diromu (ma-) cf
doofheid vhudzingandevhe (absir) Afr
dooie mufu (vha ) dromer mulori (vha-)
doop (mv) ndovhedzo (dzi-); (iviv) -lovhedza; in dronk (maak) -kamba; -kambisa; ~ weeslword:
sous -thotha -kambíwa. -kambwa
doos bogisi (ma-) c f Eng box’ dronkaard tshidakwa (zwi-)
dop (van eierlneutlpeulloester, ens) ganda (ma- dronklap tshidakwa (zwi-)
kanda) droog (word) -oma; (stadig na reen ~ ) -rafhuwa
doper mulovhedzi (vha-) droogte gomelelo (ma-)
doring mupfa (mi-) droom (nw) muloro (mi-); (wiv) -lora
dorp dorobo (dzi-) c/ A fr druif ndirivhe (dzi-) c f Afr
dors (nw) dora (ma-); (ww) ~ wees: -pfa dora/ druip -feila c/ Eng 'fad'
-vha na dora; ~ les: -dzimula dora; graan druiwestok c f wvnstok
-fhula druk (nw) khandiso (dzi-), mugandiso (mi-).
dorsvloer luvhata (mbata/mbate) (ww) -gandisa/-kandisa; (sknf) -nwala
dou nwando (mi-) drukker mukandisi (vha-)
dowe (persoon) dzingandevhe (ma-) drukkersink ennge ya u gandisa (dzi-)
dra ( ’n gewig) -hwala, -takula; ~ op rug: -beba; drukpers gandiso/khandiso (dzi-)
klere -ambara; vrugte -anwa drukte c f gewoel
draad lurale (thale), darata (dzi-) c f Afr. gaas~/ drumpel tshiukhuvha (zwi-)
sif~; sefodarata (dzi-) cf Afr drup -rotha, -phopha
draadloos cf radio druppei shotha (marotha)
draai (mv) khone (dzi-) c/ Eng corner’; (ww) dryf-papamala, -tengama; stillgladweg -veka
-somba; om as -mona; ~ maak -khona c f c/aandryf; vee huistoe -orosa
Eng corner’ dryfveer tshitutuwedzi (zwi-)
draaiing cf rotasie drywer (van osse met sweep) mutshaeli (vha-)
draal -lenga, -mona-mona dubbeltjie museto/musetho (mi-)

100
duidelik emmer
duidelik -vha khagala -sekene tn Ve afd
duidelike -pfalaho (u vv rel) dunheid vhusekene (abstr)
duif liivha (maivha), nzhivha (dzi-), tshiivha duskant sell na luno
(ZW1-) dut (uiltjie kmp) -zhambula; tdeof van ’n bteljie
duik (deuk) (mv) mbodo (dzi-), jibodetshelo zhambu!
(ma-). bovhelo (ma-); (ww) -boda; ~ in dutjie (mv) vhukofhe (mv selfde)
water -ita tshinwi duur dura c f Afr
duiker ntsa (dzi-); muitatshinwi (vha-) dwaal (rond~) -vhimbila, -buda-buda, -tende
duim gunwe (ma-) leka. -pafula
duiseligheid dzungu (kl ji-, abstr) dwaas (nw) c f domkop, gek (ivu) ~ wees; cf
duisend (tshi)gidi (zwi-) dom (wees)
duisendpoot dongololo (ma ) dwaasheid vhutsilu (abstr). vhudabadaba (abstr)
duisternis swiswi (ma-) dwarslat (vir dak) luvhalelo (mbalelo)
Duils Tshidzheremane, Ludzheremane dwarspaal (oor hek) lipongoro (ma-)
Duitser Mudzhcremane (Ma-) dweil cf opvee
Duitsland Dzheremane dweper (yweraar) mukaluli (vha-). musweleli
duiwel cj satan (vha-); (van sekte) ziloto cfE n g 'zealot'
dun -sekene (adj) (mu-. mi-, ji-, ma-, tshi-, zwi-, dwing -kombetshedza
n-/dzin- (tsekene), lu-. vhu-, ku-) vir vbb cf dy shumbi (marumbi), tshirumbi (zwi-)

eed (nw) muano (mi-); (ww) ~ neem ana (ww) -exa c f Afr, -rwela madinga
eelt pone (ma-) egbreker phombwe (dzi-)
een -thihi (adj) (mu-. H-. tshí-, n- (nthihi). lu-, eggenoot/note mufarisi (vha-); (slegs manlik)
vhu-, ku-) vtr vbb c/-thihi in Ve afd munna (vha-); (slegs vroulik) musadzi (vha-)
eend sekwa (ma-) egskeiding mutalano (mi-)
eendrag vhuthihi (abstr) eienaar (heer) mune (vhane); ~ van huts ne-
eenheid vhuthihi (abstr). mbofhano (dzi-) mudí (vho-)
eenmaal luthihi (byw). kanwe (byw). kathihi eienskap tshivhumbamvumbo (zwi-)
(byw) eier gumba (makumba)
eensaamheid vhumvumvu (abstr), vhuludu einde magumo (slegs mv), vhufhelo (abstr)
(abstr) eindig -fhela, -guma
eenvoudig c f maklik eis c/ opeis
eer (nw) thompho (dzi-), khuliso (dzi-); ( w ) ek (selfst vnw) nne; (bastese ow sk) pos: ndi-,
-thompha, -hulisa; c f huldig; ~ betoon neg: thi-; (voltootde tyd ow sk) pos ndo-,
-luvha neg: tho-; (verhalende tyd ow sk) pos en neg
eerbeloon (teken van) nduvho (dzi-) nda-
eerbied (honi (dzi-) ekonomie ekonomi (kl n-) c f Afr
eerbiediging cf toewyding eksamen mulingo (mi-)
eergister mbamulovha (byw) eksamenvraestel phepha ja mulingo (ma-)
eerlike fhulufhedzeaho/-fulufhedzeaho (vvvv rel) eksaminator mulingi (vha-)
eerlikheid vhufhulufhedzei/vhufuluíhedzeí ekskuus (nw) pfarelo (dzi-); (ww) ~ vra -hu-
(abstr) mbela pfarelo
eersgeborene tanzhe (ma-) eland phofu (dzi-)
eerste u thoma/u ranga (infinit) eg muthu wa u elders (êrens anders) huiiwe
thoma let: persoon van eerste, dws die eerste elf fumilhihi
persoon elkc -nwe na -nwe
eerstens (byw) tsha u thoma c/-thoma elkeen munwe na munwe, tshinwe na tshinwe,
eet -ja; ~baar: -lea, oor~: -lesa; galsig -roda ens
eetbaar -lea ellende (nw) khanganeo (dzi-); (ww) in ~ bring:
eetbare -leaho (ww rel) -hanganea
eetware maliwa (slegs mv) elmboog lukudavhavha (khudavhavha)
effens (byw) zwituku els luunzhi (nunzhi/nyunzhi)
eg (mv) exe (dzi-) c / Afr, thwelamadinga (dzi-); emmer emere (dzi-) c f Afr. bakete (ma-) c/ Eng

101
en op
'bucket , melk~: khamelo (dzi-) erf (nw) dzharata (dzi-) cf Eng 'yard', puloto
en na eg munna na musadzi man en vrou (dzi-) cf Eng 'plot'; (ww) ~ uit erflattng da
end magumo (slegs mv) ifa
eners -fana erfenis ifa (mafa), vhufa (abstr)
engel murunwa (vha-), muangelo (vha-) c f Eng erfgenaam mulaifa (vha-)
'angel' erg (bate) (byw) nga maanda, vhukuma
Engels Tshiisimane, Luisimane cf Eng 'English­ erger word (vermeerder) -nana
man ’ erken -tenda, -bula
Engelsman Muisimane (Ma-), Liisimane (Ma-) erkentlikheid ndivhuho (kl dzi-, abstr)
c f Eng 'Englishman1
ertjie eregisi (dzi-) c f Afr
enigiemand nnyi na nnyi
eter niu|i (vha-)
enkel tshinungo tsha Iwayo (zwi-)
enkelvoud vhuthihi (abstr) etter vhulwa (geen mv)
entoesiasme mafulufulu (abstr), vhusweleli euwel vhuvhi (abstr)
(abstr) evangelie evangeli (dzi-) cf Afr, mafhungo ma-
entoesiasties -futelela difha/mavhuya (slegs mv)
epidemie dwadze (malwadze) evangelis muevangeli (vha-) c f Afr
epilepsie tshifakhole (zwi-), tshiivha(na) (zwi-) ewebeeld tshifanyiso (zwi-)
erdvark thagalu (dzi-) ewige -sa gumiho, -sa fheliho (ww rel)

F
faal -pfuvha fluit (mv) ndwevha (dzi-), tshitiriri (zwi-); (met
faam c f roem mond) muludzi (mi-), khombole (dzi-); (ww)
fabriek limaga (ma-) c f Afr 'maak', faburiki -lidza ndwevha/tshitiriri/muludzi
(dzi-) c f Afr, fekhithiri (dzi-) c f Eng 'factory' flukse -shumesaho (ww ref)
familie lushaka (tshakha), muta (mi-) fluksheid vhushumesi (abstr), nungo (kl dzi-)
familiebetrekking cf bloedverwant abstr)
Februarie Luhuhi fondament muteo (mi-)
fees (nw) (seremonieel) vhutambo (mv selfde); fondament le -tea
huweliks—: munyanya (mi-); gewone tshi- fontanel thovuma (dzi-); gesonke ~ (soos by
mima (zwi-); oorwinnings—: mudalo (mi-); siek babas): ngoma (dzi-)
(ww) —vier -ita munyanya fontein tshisima (zwi-)
feil cf opvee formeer -sika, -vhumba
feit tshihumbulwa (zwi-); ngoho forseer -kombetshedza; pad oop -vhanyu-
fiets baisigira (dzi-) c f Eng 'bicycle' ludza
filter mutudo (mi-) foto tshifanyiso (zwi-), tshinepe (zwi-) c f Eng
filtreer -tuda, -suda 'snap'
finaliseer -fhedza fotografeer -fanyisa. -foda c f Eng photo’
lirma feme (dzi-) c f Eng ‘firm ’ foul khakho (dzi-), mulandu (mi-)
fouteer -khakha
fiadder -babamela, -fhefheda
foutvind -sola
fienter c/toiing
Frankrvk Fura
flikker (aanflits) -taidza; c f blink, vonkel Frans Tshifura, Lufura
flink stap hwenya Fransman Mufura (Ma )
flonker c f vonkel frokkie vese (dzi-) cf Eng 'vest', lugauswu (vhu-)
flou word -noka cf Afr 'kous'
fluister -hevhedza fynmeel cf meelblom

gaan -ya; weg~: -tuwa; (rets) -enda; voort~ op~:-gonya; vroeg ~ na: -bubela, -fhindu-
-bvela phan^a; uit~ -bva, -bvela nnda; uit- tshela; reguil — na -livha; — in rigting van
mekaar -fhambana; af~ -tsa, -godima; -(utshela

102
Saap
gaap (nw) galamulo (ma-); (viii') -alamula
gaar ((ryp) word) -vhibva
gaarmaak -vhibvisa
gaasdraad cf sifdraad
gal ndulu (dzi-). nyongwe (dzi-)
galagtig -vha na ndulu/nyongwe
galblaas tshavhutungu (zwavhutungu)
galbult bundu (mapundu)
gans lixantsi (ma-) c f Afr
gang phasedzhi (dzi-) c f Eng 'passage
garage giradzhi garadzhi/giratshi (dzi-) c f Afr
gare (ganng) harane harani (dzi-)
garing c f gare
gas muem (vha-) mupfumba (vha-); gese (dzi-)
c f Eng 'gas'. ~stoof: tshitofu tsha gesc (zwi-)
gaset c f staatskoerant
gaslamp luvhone Iwa gese (mbone dza-)
gaspedaal c/ versneller
gasspreker muambi muhulwane (vha-)
gasstoof tshitofu tsha gese (zwi-)
gasfehuis nndu ya vhaeni (dzi-)
gat (in grond) mulindi (mi-); groot ~ in grond:
dindi (ma-); klein soos in klere: buli
(ma-); klein rondc ~ m grond soos van
mouse: muina (mi-); (soos mynskag) mugodi
(mi-)
geaardheid (natuur van persoon o f ding) nzulele
(dzi-)
gebed thabelo (dzi-), khumbelo (dzi-)
gebeur -bvelela
gebeurtenis tshiwo (zwi-/. tshiitea (zwi-)
gebied vhupo (mv selfde), shango (ma-).
grond— disi (ma-): cf streek
gebod (wet) mulayo (mi-)
geboorte (nw) mabebo (slevs nn) —akte tha-
nziela ya mabebo (dzi-); —beperking vhu-
langambebo (abstr) ~dag datum duvha |a
mabebo (maduvha a .), —grond land (c/
tuislandy. shangohaya (ma-); —plek: vhu-
bebwa (mv selfde), ~register: redzhista ya
mabebo/zwibebwa (dziredzhista dza ,);
(ww) — skenk -beba
gebou tshífhato (zwi-)
gebrek cf armoede
gebrom muhono (mi-)
gebruik (mv) (van lets) mashumisele (s/egs mv).
(tviv) -shumisa
gebruíksaanwysing ndaedzo (dzi-)
gedagte muhumbulo (mi-)
gedeelte khethekanyo (dzi-), tshiptda (zwi-)
gedierte tshivhanda (zwi-)
gedig tshirendo (zwi-)
gedra ijouself) -dtfara
gedrag vhudifari (abslr)
geduld vhusifhelemhilu (abstr)
geduldig -sa Ihela mbilu. -sha na mlulu ndapfu
gtdurig -t\sa (liulpww) -dzuia (liulpww)
103
genees
gedy -bvelela, -bvela phanda, -aluwa
gee -nea. -fha, boodskap —: -laedza; naam—
-tra, -nna
geel (rtw) (van eicr) tshitswuku tsha gumba
(ZWI-)
geel tada (pass), tshirulwane (poss) eg wa/tsha/
zwa/ya/dza [ada/tshirulwane
geelwortel kherolse (dzi-) cf Eng 'carrots’
gees muya (mimuya)
geesdrif cf enloesiasme
geestigheid c f humor
gefluit (met lippe) muludzi (mi-); (met lip en
tande) khombole (dzi-)
gegons cf gebrom
gehalle vhunzani (abstr)
geheim tshiphiri (zwi-)
geheimhouding tshidzumbe (zwi-)
geheue muhumbulo (mi-), nyelelwo (dzt-)
gehoorsaam -thctshelesa
gehoorsaamheid vhuthetshelesi (abstr), u thc­
tshelesa (infinit)
gehuil tshililo (zwi-), mufhululu (mi-)
geil groei -hula, -aluwa
gejubel dakalo (ma-)
gejuig dakalo (ma-)
gek (nw) dabadaba (ma-), tsilu (ma-), danana
(ma-)
gekheid c/ malheid
gelag'maseo (net in mv, klas ma-)
geld tshelede (dzi-) cf Afr, malt (slegs ekv n-)
geldlaai thi|i (dzi-) cf Eng 'till'
geleentheid tshifhinga (zwi-)
geleerde (vakkundige) mudivhi (vha-), tshiko-
lara (zwi-) c f Eng 'scholar'
geleerdheid u funzwa (infinit), u guda (infinit)
geleidelik nga vhuya/vhutuku/vhusele
geliefde (mv) mufunwa (vha-); (kwalif) -funwa-
ho (ww rel)
gelofte cf eed
geloof lutcndo (thendo); — in; cf vertroue
gelowige mutendi (vha-); — se lewenswyse: tshi-
tendi (geen mv)
geluid mubvumo (mi-)
geluk mashudu (abslr)
gelvk -edana, -ltngana; —maak -hnganvisa,
-edanyisa, -khura, (assimileer) -eleledza
gelyke (spel) mavhambe (slegs mv)
gelykenis tshifanyiso (zwi-), pfanyisedzo (dzi-)
gelyktydig mazha, kathihi
gemak vhu(di)gedi (abstr)
gemaklik -digeda
gemeente tshivhidzo (zwi-)
genade (nw) tshilidzi (kl tshi-, abstr), khathu-
tshelo (slegs kl n-); (iriv) — betoon -khathu-
tshela
genadig -khathutshela, -vha na khathutshelo
genees -lafha, -alafha, -fhodza
geneesheer goedkeuring
geneesheer maine (vhomaine), dokotela (ma-) geveg nndwa (dzi-)
geneig (wees lot) -dowela gevolg mvelelo (dzi-)
generaal dzhenerala (vho-) c f Eng 'general' gevolglik ngauralo
generasie (geslag) murafho (zwi-) gevolgtrekking maak -pendela, -fhedza, -vuledza
geniet -diphina gevorderd c/ modern
genoeg (ww) ~ wees: -edana, -lingana; (kwalif) gewas (geswel), bundu (mapundu); (gesaatde)
-linganáho (ww rel), -edanaho (ivw reí) tshilinwa (zwi-)
genot dakalo (ma-) geweer tshigidi (zwi-) c/ Afr ‘skiet’
geraas phosho (dzi-), lushada (geen mv), kha- gewig tshileme (zwi-)
khathi (dzi-) gewoel nyavhanyavha (dzi-), pwanyepwanye
gereeld misi yothe (dzi-), khakhathi (dzi-)
Gereformeerde Tshandululo (geen mv) gewone (muthu) zwawe; (dzina) zwalo; (tshithu)
geregistreerde (aangeiekende) -redzhisitariwaho zwatsho, ens
(ww rel); eg student: -hwalisaho (ww rel) gewoonlik kanzhi (byw)
geregshof cf hof gewoonte ndowelo (dzí-), mukhwa (mi-), dzema
gerf khulane (dzi-); bonde!gerwe tshihule (zwi-) (ma-)
gerief vhugedi (abstr) gewrig (hand-) tshinungo (zwi-)
gerieflik -digeda gholf golofo (dzi-) cf Afr
geringskat -nyadzea ghries (nw) girisi (dzi-) c f Afr; (ww) -girisa cf
gerug mavheevhee (slegs kl ma-) mavharivhari Afr, -dodza girisi
(slegs kl ma-) gids (boek) nyendedzi (dzi-), gaidi (dzi-) c/ Eng
gesaaide cf oes ‘guide’; (persoon) muendedzi (vha-); (voor-
gesang luimbo (nyimbo) werp) tshiendedzi (zwi-)
geseénde -shudufhadzwaho (ww rel) gierigaard name (dzi-)
gesels -amba, -haseledza, -ja mihani gif tshefu (dzi-), vhutungu (mv selfde), tshi-
gesig tshifhatuwo (zwi-); —/in — : khofheni eg tamba (zwi-), mulimo (mi-)
khofheni hanga my gesig/in my gesig; u gil (nw) luzhambo (nzhambo), mukosi (mi-);
vhona (infinit); swak — : luvhonela (geen mv) (ww) -zhamba; hard —/alarm maak: -tavha
gesin muta (mi-) mukosi
geskenk mpho (dzi-), tshifhiwa (zwi-); ~ aan gis -vhila
hoofman: nduvho (dzi-) gister mulovha (byw)
geskikle -fanelaho, -teaho (ww rel), -konaho gisteraand madekwe (byw)
(ww rel) gladheid (glyengheid) vhuredzi (geen mv)
geskrif linwalo (ma-) glad maak c f skaaf
geskiedenis divhazwakale (dzi-), histiri (dzi-) c/ glans lupenyo (phenyo)
Eng 'history' glas (drink—) ngilasi (dzi-), (die element) ngilasi
geslag (geneties) tsinde (ma-), c/seks (dzi-) c f Eng 'glass'
geslepe -talifhaho (ww rel), -thany(es)aho (ww glimlag -mwethuwa/-nwethuwa, -mwemwela/
rel) -nwenwela
gesond -takala; ~ word: -fhola; ~ rnaak: -fhodza glinster c f blink
gesondheid mutakalo (mi-); slegte vhuhota glo in (vertrou) -fulufhela/-fhulufhela, -fulufhe-
(abstr) dza/-fhulufhedza; (met godsdienstige slrek-
gesondheidsleer c/higiene king) -tenda
gesprek zwiambo (slegs mv), mihani (slegs mv) glorie vhurena (abstr)
gesluurde murunwa (vha-) gly -suvha, -tseremuwa. -redzemuwa
geswel c/ sweer glyerigheid cf gladheid
getal (syfer) nomboro (dzi-) c f Eng 'number': cf god (gode) mudzimu (mi-)
aantal God Mudzimu (geen mv)
getuie thanzi (dzi-) godsdiensoefening thabelo (dzi-)
getuienis (nw) vhutanzi (abstr): (ww) ~ aflê goed (ww) -luga; — in karakter: c f -vhuya (adj);
-tanziela (byw) zwavhudi; (uitroep) ndi zwone!
getuig -tanziela goedere thundu (dzi-)
geur mudifho (mi-) goedhartig -vha na vhuthu
geurig -difha goedhartigheid vhuthu (abstr)
gevaar khombo (dzi ) goedheid vhudi (abstr)
gevangene tshivhotshwa (zwi-), tshibandidi goedkeur -themendela, -tendela
(zwi-) c/ Afr 'bandiet' goedkeuring themendelo (dzi-), thendelo (dzi-),

104
goedkoop gunsteling
khwathisedzo (dzi-) groen (onryp) -vhisi (adj) (mu-, mi-, li-, ma-,
goedkoop (wees) -tshipa c / Eng 'cheap' n-/dzin- (mbisi)) vir vbb c/-vhisi in Ve afd; ~
goeie -vhuya (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, !shi-, kleur. -dala (adj) (mu-, mi-, !i-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin- (mbuya), lu-, vhu-, ku-) vir vhb zwi-, n-/dzin- (dala), lu-, vhu-, ku-) vir vbb cf
c f -vhuya (adj) m Ve afd; -vhu()i (geen mv) -dala in Ve afd; ~ vrug gaga (ma-) (mv);
besitskakel plus -vhudi, eg muthu wavhudi ’n (nat) c f -nu (adj)
goeie persoon, vhathu vhavhudi goeie groenboon nawa thethe (dzi-), bontshisi (dzi-) c f
mense, mitshelo yavhudi goeie vrugte Afr 'boontjies'
golf gabelo (ma-) groenheid (onrypheid) vhuvhisi c f -vhisi; (van
gom (van boom) nonzhe (dzi-), donzhe (kl li-) kleur) vhudala (abslr) c f -dala
gons cf brom groenmieliekop tshikoli (zwi-)
gooi-posa groente muroho (mi-)
gordel (vt> vroue na bevalling) muvhofho (mi-); groenvoer furu (dzi-) c/ A fr 'voer'
(vir vroulike persone) ludede (ndede); (vt> groep tshigwada (zwi )
manlike persone) mugwarelo (mi-) groepeer vhekanya
gordyn xaradeni (dzi-) cf Afr groef -lumelisa, -vusa, -losha, -resha
gorrel -xaxadza groete (nw) ndumeliso (slegs kl dzi-); (wie) ~
goud musuku (geen mv) sluur: -lumelisa
goumaak (ivw) -tavhanya; (hulpww) -dzou grond mavu (slegs mv)
graaf tshipeidi (zwi-) c/ Eng 'spade', harafu grondbewerking ndimo (dzi-)
(dzi-) cfA fr grondboon nduhu (dzi-)
graafstok phana (dzi-) groot (volwasse) -hulu/-hulwane (adj) (mu-,
graan muso (geen mv) vha-, mi-, li-, ma-, tshi-, zwi-, n-/dzin-
(graan)korrel (soos van koring, miehes) muso (khulu), lu-, vhu-. hu-, ku-); vir vbb cf
(kl mu-, geen mv)\ (soos van soul, suiker, -hulu/-hulwane in Ve afd; hoe —?: -ngafha-
koring) thoro (dzi-) ni? (adj)\ as anlwoord op hoe ~?: só dws
graanskuur dulu (ma-) so groot soos hierdte (hier naby)', -ngafhano
graansorghum makhaha (slegs mv) (adj)\ só dws so groot soos hierdie: -nga-
graf tshidza (zwi-), tshalo (zwalo), livhida (ma-), fha (adj), só dws so groot soos daardie
tshilata/tshialata (zwi-) ngafho (adj)', só dws so groot soos doer-
grafsteen tombo (ma-) die: -ngafhala (adj)
gram gramu (dzi-) cf Eng 'gram' groothandel holosela (dzi-) c f Eng ‘wholesale'
grammofoon gramafoni/giramafoni (dzi-) c/ Eng grootheid vhuhulwane/vhuhulu (abstr)
'gramophone' grootliks (byw) nga maanda
granadilla cf grenadella grootmaak -alusa, kind -lela
grap muswaswo (rm-). midai (slegs mv) grootmens c f volwassene
grapmaak -swaswa grootmoeder makhulu (vho )
gras hatsi (ma-) grootouer makhulu (vho-)
grashalm Iwatsi (hatsi) grootpad gondo (ma-)
grasland mudavhi (mi-) grootpens (van dier) gulu (ma-)
graspol tshihunde (zwi-) grootle saizi (dzi-) c f Eng ‘size’, vhuhulu (abslr),
grawe (in grond) -bwa tshiimo (zwi-)
grenadella/granadilla (plain) muvhungo (mi-), groottoon gunwe (makunwe)
mufurannda (mi-); (vrug) hfurannda (ma-). grootvader makhulu (vho-)
giranadila (ma-) cf Afr, jivhungo (ma-) grootword -aluvva, -hula
grens (mi ) mukano (mi-), masakha (slegs mv). grot bako (mapako)
miledzo (slegs rnv), mugumo (mi-); (ww) ~ gruis giravhulo (dzi-) c f Eng gravel'
aan cj aangrens gryp -fara, -zhuvhula; (besit neem van) -dzhia;
gretig (w’ee.v) -lama. -vha na mafulufulu/dzanga- skieliklmet geweld -dzhavhula
lelo; ~ wees ten spvie van swaarkry: -funge- grys -setha (adj) (mu-, mi-, li-, ma-, tshi-. zwi-.
lela n-/dzin-: (-tsetha), lu-, vhu-. ku-)
gretigheid vhutami (absir) gulsig (eel) -roda; ~e: wa phangwa, wa mihovhi
Griek Mugerika (Vha-) (poss)
Griekeland Gcrika gulsigaard phangwa (dzi-)
Grieks Tshigerika. Lugerika gulsigheid vhupangwa (abstr), mihovhi (abslr)
groei -mela. -hula gunsteling muswikeli (vha-)

105
 H

haak -haka cf Afr hard (ww) ~ wees: (grond) -oma; (hout) -khwa-
haakspeld haka (dzi-) c f Afr ‘haak' )ha; (byw) nga maanda
haakstok govho (ma-) hardheid (grond) u oma (infinit); (hout) u khwa-
haan mukukulume (mi-) )ha (infinit)
haar (nw) (van diere) lang ~e: mamvele (slegs hardloop -gidima; koes-koes -dodoma
mv); kort ~e: vhukuse (kollekl); (van hardlywig (maak) -zwimbela
mense) op kop: vudzi/livhudzi (mavhudzi), hardlywigheid muzwimbelo (mi-)
enkele ~ op kop luvhudzi; op liggaam: li- hare (mv) cf haar; (ww) ~ sny: -gera c/ Afr
haha (ma-); skaam ~e: makuse (slegs mv)\ ‘skêr’
enkele grys luvi (mmvi) hare (besitsvorm) c f syne
haar (selfst vnw) c/hom; (besitsvorm) c/sy hark (nw) hanka (dzi-); (ww) -harika c f Afr
haas (nw) vlak~: muvhudaa (mi-); grool vlak~ harnas c f tuig
muvhudakhomu (mi-); rooi~: thulo (dzi-); harpuis iionzhe (dzi-)
groot rooi~. thulogutshi (dzi-); persontfika- hars nonzhe (dzi-)
sie van Sankambe (Vho-); spring—: kha- harsings vhuluvhi (geen mv)
dzimutavha (dzi-); (spoed) u tavhanya (infi- hart mbilu (dzi-)
nil); (ww) (gou maak) -Javhanya hartklop(ping) mudivhitho (mi-)
haastig (persoon) thavhanyedza (dzi-) Hebreer Muhevheru (Vha-)
haat (nw) vengo (slegs ekv li-), luvhengo Hebreeus Tshihevheru, Luhevheru
(mbengo); (ww) -vhenga heeltemal (byw) tshothe
haallik -vhifha heer nzhinga (dzi-), ngamula (dzi-)
hael tshífhango (zwi-) heerlikheid vhurena (abstr)
hakkel -kakamela heet -pfi
hakmes c/kapmes hef (handvatset) mufhini (mi-)
hakskeen tshirethe (zwi-) heiden muhedeni (vha-) c f Afr
halfvol ~ houer soos pot, koppie, ens: denga heidendom tshihedem (abstr) cf Afr; vhuhedeni
(ma-); ~ houer soos sak, ens: gonyongo (abstr) c f Afr
(ma-) heildronk (nw) thosithi (dzi-) c f Eng ‘toast’;
halsdoek cf serp (ww) ~ instel: -thositha
halssnoer vhulungu (geen mv), nekilesi (dzi-) c/ heilig -khethwa (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-,
Eng 'necklace'; ~ as towermiddelltalisman: tshi-, ens)
tshitungulo (zwi-) heilige mukhethwa (vha-)
hamel thutha (dzi-) heiligebeen tshikondo (zwi-)
hamer hamula (dzi-), nundo (dzi-) Heilige Gees Muyamukhethwa (geen mv)
hamerkop tshirukhwe (zwi-) heiligheid vhukhethwa (abstr)
hand (arm) tshanda (zwanda) heining luhura (khura)
handdoek thaula (dzi-) c/ Eng ‘towel’ hek gethe (dzi-) cf Eng ‘gate’, heke (dzi-) c f Afr
handel (nw) mbambadzo (dzi-), vhushavhi hel hele (lokat) cf Afr
(iabstr), makwevho (slegs mv)\ (vak) divha- held muhali (vha-)
vhuvhambadzi (kl n-); (ww) ~ dryf: -vha- helder vhonadzaho (ww rel)
mbadza, -rengisa hele (kwantit) -the (eg tshothe, yothe)
handelaar mushavhi (vha-), murengisi (vha-) helfte hafu (dzi-) c f Eng ‘half eg hafu ya vhana
handeling nyito (dzi-), muito (mi-) die helfte van die kinders; hafu mbili dza
handgee-khada apula twee helftes van die appels
handgewrig c/gewrig help -thusa, -farisa
handkolTer cf reistas helper mufarisi (vha-), muthusi (vha-)
handsak bege (dzi-) c f Eng ‘bag’ hemel litadulu (ma-)
handskrif tshanda (zwanda), munwalo (mi-) hemele denga, tadulu; cf uitspansel
handtekening tsaino (dzi-) c f Eng ‘sign’ hemelvaart thakhuwo (dzi-)
hang (af~) -nembelela (intr), -nembeledza (tr); hemp hemmbe (dzi-) c f Afr
(oor~) -fhahea; (uit~ om droog te word) hen phambo (dzi-)
-anea herder mulisa (vha-)
hanteer -fara; met sorg -tonda, -thusa, -fa- Here (die Here) Murena (slegs ekv), Mune
risa; (masjien) -shumisa (Vhane)

106
herfs
herfs lutavula (geen mi■ ): Ituu — tshifhcIho
(zwi-j
hcrhaal -dovha voortdurend — -dovholola
hcrhaling ndovhololo (dzi). c f hersiening
herhalingsoefening ndovhololo (dzi-l
herinner -humbudza. -cledza. -elctshedza
herinnering (mv) khumbudzo (dzi-); (ww) in —
bring -elelwa. -humbula
herken divha, -talusa. -talukanva
herkenning ndivheo (dzi-)
herkoms c'/oorsprong
herkou dzeula
herlei -shandula
hernu -vusuludza
herroep -fhelisa
hersien -sedzulusa. -dovholola
hersiening ndovhololo (dzi-)
herstel (mv) u fhola (infinit). nzivhuluwo (dzi-).
(ww) (vun siekte) -fhola. (voorwerp) -lugisa
hervorm -khakhulula
hervorming khakhululo (dzi-)
het cf besit
heuning mutoli (mi-). notshi (dzi-)
heuningkoek taha (ma-)
heup khundn (dzi-)
heupbeen thunzhi (dzi-)
heupgewrig khuli (dzi-)
heuwel muvhundu (mi-)
hiena (gespikkelde) phele (dzi-); (bruin) tshi-
vhingwi (zwi-)
hier (bxw) alha, fhano, hafha. henefha
hierdie — luer uyu (mu-: muthu uyu — mens
hier: muri uyu ~ boom liter). avha (vha-:
vhathu a\ha ~ mense hier); iyi (mi-. n-: miri
iyi — borne hier; lhama iyí — vriend hier): ili
(ji-. di- íto íli — oog hier. dithu ili ~ monster
liter): aya (ma- mato aya ~ oë hier); itshi
(tshi-: tshithu itshi ~ ding hier); izwi (zwi-
zwithu izwi ~ dingelgoed hier): idzi (dzi-:
lhama idzi — vriende hier); ulu (lu-: luvhone
ulu ~ lump liter); uvhu (vhu-: vhuswa uvhu
— pap hier), uhu (u-. vhu-: u sca uhu ~ gelag
hier, du s ~ soort gelug, vhuswa uhu — pup
liter, cf uvhu) . uku (ku-: kuthu uku ~ dinge-
tjie hter); ~ hiernuby: uno (mu-: mulhu uno
— mens hier naby; muri uno — boom hier
nttbx): vhano (vha-: vhathu vhano ~ mense
hier nuby); ino (mi-. n-: miri íno ~ borne liter
naby: thama ino ~ vriend hier naby): lino
Hi-, di- jiivha jino ~ duif hier naby, dithu
lino — monster hier naby); ano (ma-: maivha
ano ~ dmne hier naby; maduvha ano dees-
dae (me spesifieke due) c f maduvha aya —
spesifieke due sons genoem word); tshino
(tshi- tshino tshithu — ding hier naby);
zwino (zwi-. zwithu zwino ~ goed/ding hier
• iby); dzino (dzi-: mbudzi dzino — bokke
107
hoeveelheid
liter nabv); luno (lu- luvhone luno ~ lamp
hier nab\ ); vhuno (\hu- vhuswa vhuno ~
pap hier naby); huno (u-: u sea huno ~ soort
gelag, c/uhu teat sous huno bate selde voor-
kom omdat naamwoord wat omskryf word
nie egte naamw is, maar infinitief); kuno
(ku- kuthu kuno ~ dingeljie hier naby); -
einste: hoyu (mu-: hoyu muthu ~ einste
mens, hoyu muri — einste boom): havha
(sha-. ha\ha vhathu — einste mense): hey:
(mi-, n-: heyi miri — einste borne; heyi thama
~ einste vriend); hcli (li-, di-: hell ito ~
einste oog; lielj dithu — einste monster) ; hay a
(ma-: mato haya/hava mato — einste oe);
hetshi (tshi- tshithu hetshi — einste ding):
hezwi (zwi- zwithu hezwi — einste goed):
hedzi (dzi-: thama hedzi — einste vriende);
holu (iu- luvhone holu ~ einste lump);
hovhu (vhu-: vhuswa hovhu — einste pap);
hohu (u-: u sea hohu — einste gelag); hoku
(ku-: kuthu hoku — einste dingeljie)
hierheen (bvw) ngeno
hiernatoe (bvw) ngeno
higiene (gesondlieidsleer) tsiravhulwadzc (kl n-)
hik (nw) thikhwa (dzi-); (by kinderi) mulisa
(geen niv); ( m ) -larwa nga thikhwa mulisa
hinder -dina, -tambudza
hinderlaag ndalelo (dzi-)
hindernis cf versperring
hings here ya nduna (dzi-)
hink -tudza
hitte muruhurela (mi-)
hoe? (bvw) hani ’ ; (ad/) — groot? -ngafhani?
(mu-, vha-. mi-, li-. ma-, tshi-. zwi-. n-/dzin-
(nngafhani?). lu-, vhu-, ku-) vir vbb cf -nga­
fhani? in Ve afd
hoed munadzi (mi-), nguwane (dzi-); (konink-
like taai) murunzi (mi-)
hoef khwanda (dzi-)
hoek khone (dzi-) cj Eng corner', khuda (dzi )
hoekom? c f waarom?
hoektand cf oogtand
hoender khuhu (dzi-)
hoenderhaan mukukuluine (mi-)
hoenderhen phambo (dzi-)
hoenderve! tshitungu (geen n i l)
hoendervleis nama ya khuhu (dzi-)
hoes (nw) luhotola (khothola); (u-w) -hotola
hoeveel? (telbttar) -ngana1’ (adj) (vha-. mi-, ma-.
zwi-, dzin- (nngana?), vhu ) vir vbl> cf
-ngana? in Ve afd; (geld) vhugai? (kopulat
basis) eg ndi vhugai? — is dit?/~ kos dit? ni
na vhugai 9 ~ (geld) liet jyijulle? (nie telbaar)
-ngafhani? (adj) (mu-, mi-, ma-. tshi-, zwi-,
n-/dzin- (nngafhani9). vhu-) vir vbb cf -nga­
fhani 9 in Ve afd; ~ maal9: (byw) lungana?
hoeveelheid tshivhalo (zwi-). vhunzhi (slegs kl
hoewe inhring
vhu-) houtkapper (voël) khokhonya (dzi-)
hoewe (klein—) puloto (dzi-) c f Eng 'plot houtlepel lufo (mpfo)
hoewel nangwe, naho houtskool sala (mahala)
hof khoro (dzi-), khothe (dzi-) c f Eng 'court' houtsnywerk vhuvhadi (geen mv)
hofmaak (mekaar) -ambisa houtsplinter lulbanza (phanza)
hofsaak tsengo (dzi-) houtwerk (nw) vhuvhadi (abslr), vhuvhadabu-
hok (vir varke, hoenders, bokke) tshitumba lannga (abslr): (ten) — doen: -vhada
(zwi-) huil -lila
hukkie (spel) hokhi (dzi-) c f Afr huis nndu (dzi-)
hom (haar) (selfsl vnw) ene; (vw> sk) mu- huisdier tshiluwo (zwi-)
hommelby notshinduna (dzi-) huisraad c f meubels
hond mmbwa (dzi-) huisvrou mufaramuta (vha-)
honderd dana (ma ) huiwer -kana-kana
honderdpoot luvhenzhelele (vhu-/mbenzhelele) hulde c f eerbetoon
hunger (nw) ndala (dzi-); (ww) ~ wees: -pfa huldig -luvha
ndala, -vha na ndala hulle (selfsl vnw) vhone, yone, one, zwone,
hongersnood ndala (dzi-) dzone, hone; (basiese ow sk en vw sk) vha-,
hoof (kop) thoho (dzi-); (van skool) thoho- i-, a- (neg: ha-), zwi-, dzi-, vhu-; (voltooide
ya-tshikolo (dzi-), prinsipala (ma-) tyd ow sk) vho-, yo-, o- (neg: ha/ho), zwo-,
hoofman gota (ma-), mukoma (vha-), nduna dzo-. ho-; (verhalende <w sk) vha-, ya-, a-,
(dzi-) zwa-, dza-, ha-; (besitsvorm) besitskakel plus
hoofmanskap vhukoma (abslr) besitstam: -vho. -yo, -wo, -zwo, -dzo, -ho, eg
hoofposkantoor dzhiphio c / Eng C P O ' yavho, zwayo
hoofpyn -thoho (dzi-) hulle s’n cf hulle (besitsvorm)
hoofstuk ndima (dzi-) hulp pfariso (dzi-). thuso (dzi-)
hoof -lapfu (adj) c/lank hulpwerkwoord jitikedzi (ma-)
hoogte (opdraende) tshivhanga (zwi-); r/lengte humeur vinnige mbilwana (dzi-)
hoogtoon khalantha (dzi-) humor miswaswo (slegs mv), madai-'midai (slegs
hoop (nw) (klippe, ens) khokho (dzi-), tshitho- mv)
pho (zwi-), (grond, sand, ens) thulwi (dzi-); huppel (spring) -thamuwa
fhulufhelo/fulufhelo (ma-); (ww) -fulufhela/ hurk -tumba
-fhulufhela hut nndu (dzi-); lydelike thumba (dzi-), mu-
hoor -pfa tumba (mi-); verlate dumba (matumba)
hoorbaar -pfala huur (nw) rennde (dzi-) c f Eng 'rent'; (ww) -hira
horing lunanga (nanga) c f Afr, -thola
horlosie watshi (dzi-) c f Eng 'watch' huurleen (lewende hawe) -swiswa
hospitaal sibadela/tshibadela (zwibadela) c f Afr huwelik mbingano (dzi-); ~sfees munyanya
hostel hos(i)tele (dzi-) c f Afr (mi-), mutshato (mi-); —sbeeste thakha
hotel hodela (dzi-) c f Afr (dzi-); voorwerp vir ~ gegee: musho (mi-)
hou (~ van) -funa huweliksbeeste thakha (dzi-)
houer (van klei) mudzio (mi-) hy (sy) (selfsl vnw) ene; (basiese ow sk) pos: u-,
hout (vuurmaak) khuní (dzi-); (enkele stuk) lu- neg; ha-; (voltooide tyd ow sk) pos: o-, neg:
huni (khuni); timmer~ thanda (dzi-) ha-/ho-; (potensiale/partisipiale/subjunklie-
houtboorkewer tshifheti (zwi-) welverhalende ow sk) pos en neg: a-
houtbord ndilo (dzí-) hyg -swiswita

I
idee muhumbulo (mi-)
ideofoon linyanyu (ma-)
idiomatiese uitdrukking liambele (ma-)
idioom liambele (ma-), liidioma (ma-) c f Afr,
idiomatiese uitdrukking: liambele (ma-)
idioot buphuthe (ma-), dodo (ma-), phuphula
(dzi-)
iets tshinwe tshithu (zwi-)
ignoreer -hangwa, -furalela, -sa londa, -sa
dzhiela nzhele; — op onvriendelike manier:
-nyala
inagneem -humbula, -sedzesa
inboorling ngwaniwapo (vho-)
inbring (instel) -disa, -dzhenisa

10X
inderdaad Januarie
inderdaad ngoho insit -longa, -longela; (kers in blaker) -toma
Indie India inskink shela
indien (ivtr) -dtsa; (voegw) ngavhe, arali: c f as inslaan (spyker) -ombela
in diens neem cf huur insluimer r/sluiiner
Indier Mugula (Ma-) insluk -mila
indoena mukoma (vha-), nduna (dzi-). gota inspan (forseer) -ombesa; osse — -pana cj Afr
(ma-) span'
indraai -vhofha, -kurufela c f Afr skroef inspeksie tholo (dzi-), u tola (infinil). u ingamela
indruk (men.se m rmmte -pwanyeledza (infintt)
induik cj duik inspekteer -ingamela. -tola, -lavhelesa. -sedzesa,
ingaan -dzhena -pikitera cf Afr
ingang munango (mi-); (van slat) khoro (dzi-); cf inspekteur sipikitere (zwipikitere) cf Eng 'in­
poort spector'. mmngameli (vha-)
ingewand lila (mala), lula (vhula) inspuit -thavha. -thavhela, -haya
ingewyde mufumbi (vha-) inspuiting dzhekiseni (dzi-) c / Eng injection'
ingooi -shela instamp/indruk (in pot, ens) -fhanzhcla. -gade-
ingord (styf vasmaak) -phina ledza; pale ~ linslaan: -toka
ingryp -thithisa insteek cf insit
inhaal -fhirela instel r/inhring
inhaligheid c f suinigheid inslem -tenda
inheemse -po (poss-stam. c f wapo. vhapo. vapo, inslrukteur cf afrigter
tshapo, dzapo, ens) intap -shela
inisiasieskool ngoma (dzi-) intellek thalukanyo (kl n-, abstr). ndivho (kl n-,
inisieer (begin mel) -thoma; c/inwy abstr), vhutali (abstr)
injaag -khadela intelligensie vhutali (abstr) cf intellek
ink ennge (dzi-) c f Afr inlelligensiekwosient IQ (dzi ) c/ Eng IQ',
inkap (pale in grand) -toka phimo ya ndivho/vhutali/thalukanyo (dzi-)
inkomplek (agler in werf) tshivhana (zwi-) intelligent -thanya. -talifha
inkomste mbuelo (dzi-) interpretasie thalutshedzo (dzt )
inkomstebelasting muthelo wa mbuelo (mi ) intimideer -tshutshudza, -shushedza
inleiding marangaphanda (slegs mv). maihomo intrek (soos water in spans) -nwelela
(slegs mv), mvulatswinga (dzí-), madzhenele intrige (knoop in letierkunde) maptunele (slegs
(slegs mv) mv). puloto (dzi-) c f Eng plot'
innemend -funeaho (ww rel) inval -tasela
innemendheid u funea (infinil) invloed thuthuwedzo (dzi-), vhupfiwa (abstr),
in plaas van vhudzuloni ha muya (mimuya)
inryg -lunzhedza invryf -sikitedza. -dodza
insak (inirek soos water in grond) -nwelela inwoner c/bewoner
insameling khuvhanganyo (dzi-). kerk~ zwi- inwy iemand stuur vir —ding: -fumbisa, -wedza;
fhíwa (slegs mv) (ingewy wees) -fumba. -tshina
insek tshikhokhonono (zwi-), tshidodo (zwi-) isolasie khethekanyo (dzi-)
insig u pfesesa (infintl), u vhona (infinil) isoleer -khetba

J
ja! (interj) ee!. ii!. lina!
jaag (aglervolg) -gidimedza. -pandamedza;
weg— (ver~): -pandela, -thatha; bond
weg— -pfutsekisa cf Afr 'voerlsek’. (vinnig
beweeg) -tavhanyedza
jaar nwaha (minwaha)
jaarliks nwaha munwe na munwe, nwaha na
hwaha
jaart (lengtemaat) dzharata (dzi-) c f Afr
jag (nw) u zwima (infintt), vhudzimba (mv
selfde), fulo (ma-); (wtv) -zwima
jagspinnekop dzwatswatswa (ma )
jagter muzwimt (vha-), mudztmba (vha-)
jakkals phunguhwe/phungubwe (dzi-)
jaloers -tshivha, -vhivha
jaloesie vivho (mavhtvho)
jammer (uitroep) pfarelo!; (ww) — voel -pfa
vhutungu; — kry: -pfela vhutungu
janfiskaal r/laksman
Januarie Phando

109
jas
jas dzhasi (ma-)
jellie dzheli (dzi-) c f Eng 'jelly’
jeug/jeugdighcid vhutuku (abstr): die —: vhaswa
(c/ muswa 'n jortg persoon - manlik o f vrou-
lik)
jeuk -thothona
jeuksiektc phadi (dzi-)
jong/jonk (adj) -swa (slegs persone mu-. vha-);
tuku (adj) mu-, vha-, mi-, Ji-. ma-. tshi-, zwi-,
n-/dzin- (thukhu), lu-, vhu-. ku-) vir vbb cf
-tuku in Ve afd
jong (>vii ) (kleintjies kry) -tanza
jongby (in koek) zhana (ma-)
jongeling niuswa (vha-)
jongman liswuhana (ma-), muthannga (vha-)
jongmeisie maagd khomba (dzi-). muswa (vha-)
kaal (/'"') (persoon) bunyu (ma-); (pred) ~
wees: bunyu. fhedzi (as kopul basis) bv ndi
fhedzi/bunyu 'ek is kaal', ri mabunvu/fhedzi
'ons is kaai
kaalkop (bles) phanda (dzi-)
kaalheid vhubunyu (abslr)
Kaapprovinsie Kapa c f Afr
kaart (speel— ) garata (ma-) c f Afr; (land—)
mapa (mimapa) c f Eng 'map'
kaartjie thikhithi (dzi-) c f Eng 'ticker
kaf mungu (mimungu)
kakao khokho (dzi-) c f Eng 'cocoa'
kakebeen lutaha (thaha)
kakkerlak bete (ma-)
kalander tshifheti (zwi-)
kalbas groot — met lae buik: tshikumbu (zwj-),
klein drink—: phaphana (dzi-), tshitemba
(zwi-); — met lang steel, oa vtr bier skep
khavho (dzi-); dubbelbuik— oa as waterbot-
lel deur reisigers gebruik: ngota (dzi-)
kalender khajenda (dzi-) c f Afr
kalf Mvhoda/voda (mavhoda). namana/namane
(dzi-)
kalk galaga (dzi-) t f Afr
kalkoen galakum (ma-) c f Afr
kalmeer -tliembeledza. -khuthadza. -rudza; cf
bedaar
kam (nw) (rir hare) gamu (dzi-) c f A jr; (van
huender) mudzedze (mi-); (n u ) -gama
kameelperd thudwa/thuda (dzi-)
kamer rumu (dzi-) </ Eng room , kamara (dzi-)
c/ AJr
kamcra lodo (dzi-) c f Eng photo . khamera
(dzi-) c f Eng 'camera'
kamp gammba (ma )
kampioen ngwena (dzi )
kategismus
jou (vw sk) u-; (besilsvorm) besitskakel plus
besitstam -u, eg wau, [au, tshau, dzau
joune c f jou (besitsvorm)
juk dzhogo (dzi-) c/ Afr
(juk)skei tshikei (zwi-) c/ Afr
Julie Fulwana
julle (selfsl vnw) inwi; (basiese ow sk en vw sk)
ni-, (voltooide tyd ow sk) no-; (verhalende
ow sk) na-
julle s’n cf julle (besitsvorm)
Junie Fulwi
justisie vhulamukanyi (abstr)
jy (selfsl vnw) (respekvorm c f julle) iwe; (ba­
siese ow sk) u-; (vohootde lyd ow sk) wo-;
(verhalende ow sk) wa-
kan (rcw) gani (ma-) cf Afr; (ww) -kona; (polens
format) nga
kannibaal lidyavhathu (ma-). lilema (ma-)
kannibalisme vhulema (abstr). vhudyavhathu
(abstr)
kano gungwa (ma-)
kanon ganunu (dzi-) c f Afr
kanselleer -thutha, -phumula: — in rekenkunde:
-khantsela c f Eng 'cancel’
kant (cfsy) thungo (dzi-)
kantel -kunama (intr). -kunamisa (tr)
kantien blik) lulege (ndege); (drtnkplek) kha-
nthini (dzi-) c f Afr
kantoor ofisi (dzi-) c f Eng 'office'
kap -rema; -pika, -lima; -kanda; slukkend —
(met hamer): -kandekanya
kapmes likhavha (ma-)
kapok gambogo (slegs kl n-) c f Afr
kaptein kaputeni (vho-) c f Afr, khosi (dzi-/ma-
hosi), vhafuwi (slegs mv), Thovhela (slegs
ekv)
kapteinseun murena (marena)
kapteinskap vhuhosi (geen mv)
kapteinsvrou mufumakadzi (vha-)
karaklertrek tshivhumbambumbo (zwi-)
Karanga (persoon) Mukalanga (Vha-); (taal)
Tshikalanga. Lukalanga
karkatjie tshisimana (zwi-)
karos davhuha (ma-)
karring (mi) mutshini wa u gara (mi-): (nir)
-ritha. -gara c f Afr
kasregisler thiji (dzi-) c f Eng till
kassie (koeldrank) kheisi (dzi-) c f Eng case
kastreer -luvhedza. -thena. -fhahula
kat tshmiange (zwi-)
kategismus katekisima (dzi-) c f Eng catechism
katkisasie
katkisasie katekasasi (dzi-) c f Afr
katoen mudali (mi-)
keel mukulo (mi-)
keer -thivha
keerwal tshipata (zwi-)
kelner hweta (vho-) cf Eng waiter
ken (nw) tshitefu (zwi-); ( n ) -divha
kennis ndivho (dzl-)
kennisgee -divhisa, -divhadza, -nothisa cf Eng
notice'
kennisgewing ndivhiso (dzi-). tshenzhemo (dzi-).
ndivhadzo (dzi-)
kenteken tshiga (tsha khumbudzo) (zwi-)
kerel muthada (vha-)
kerk gereke/kereke (dzi-) cf Afr
kerkraad khoro ya kereke/gereke (dzi-)
kerm -dzida. -gomela. -Iila
kern (pit) (van boom) mbilu (dzi-); (van sweer)
tshinwi (zwi-)
kerrie khere/kheri (dzi-) cf Afr
kers khandela (ma-) cf Eng 'candle
Kersfees Khushumusi 'Kh(i)risimusi (dzi-) c f Eng
Christmas'
ketel gedela (dzi-) i f Afr
ketting ngedane (dzi-) cf Afr, tshaini (dzi-)
kewer gohoiio (ma-)
keur -nanga
keuring munango (mi-)
keuse munango (mi-), khetho (dzi-)
kgatla (persoon) Mukhada (Vha-); (taal) Tshi-
khada. Lukhada
kiaatboom mutondo (mi-)
kielie -scngenedza/-sencngedza
kierie tshibonda (zwi-); knop~- ihonga (dzi-)
kies (ini') shama (marama); ( ivm) -nanga, -ta.
-khctha
kiestand dzeu (ma-). voor—-tvalse — liranga-
dzeu (ma-)
kilogram khilogramu (dzi-) c f Eng kilogram
kiloliter khilolitha (dzi-) i j Eng kilolitre
kilometer khilomitha (dzi-) c f Eng kilometre
kind nwana (vhana)
kinderagtigheid hana (ahstr)
kinderjare hana (kl vhu- ahstr)
kinderoppasser mulch (vha-)
kindjie tshixele (zwi-). kwana (zwana)
kinkhoes tshikwaikwai (zwi-)
kla -lila. -vhilaela. -gungula
klaarhlvklik -vha khagala
klaarkom (met mekuar) -pfana
klaarmaak -vuledza. -fhedza
klaarraak ( van vrttgle) -kuvha
klaer (gereglehk) muhwelcli (vha-); muvhilaeli
(vha-)
klag lé -vhika
klagte mbilaelo (dzi-)
klank mubvumo (mi-)
I 11
knie
klap (mi) luvhando (mbando), ~ op oor met
hand mpama (mipama); (wiv) -vhanda,
-pamudza; ~ met sweep: -zhambula; (tdeof
van — met sweep) tswipu!
klas kilasi/kilasi (dzi-) c f Afr
klaskamer kilasirumu (dzi-) cf Eng 'classroom'
kledingstof labi (ma-) cf Afr lap
kleed tshiambaro (zwi-), tshifuko (zwi-)
kleef nambatela
klei vuinba (ma-)
kleihouer mudzio (mi-)
klein (Jong) -tuku (adj) (mu-, vha-. mi-, li-. ma-,
tshi-, zwi-, n-/dzin- (thukhu), lu-, vhu-, hu-,
ku-) vir vbb c/-tuku in Ve afd
kleingeld tshintshi (dzi-) c f Eng 'change'
kleinheid vhutuku (ahstr)
kleinhuisie cf latrine
kleinkind muduhulu (vha-)
kleinmaak -tshintsha cf Eng 'change
kleintongetjie tshidikadika (zwi-)
kleintoontjie cf toon
kleipot cf pot
klem cf aksent
klep valavu (dzi-) c f Eng 'valve'
klere zwiambaro (slegs mi), zwifuko (slegs rav),
nguvho (dzi-)
kleremaker murungi (vha-), theilara (dzi-) cf
Eng 'tailor
klerk mabalanc (vho-)
kleur muvhala (mi )
kleurkrvt khirayoni (dzi-) cf Eng crayon'
klik (met long) tsahwa (dzi-); (u u ) -lidza tsanwa
klimopplant mutande (mi )
kliniek kiliniki/kliniki (dzi-) c f Eng 'clinic'
klinker cf vokaal
klip tombo (ma-)
klipkoppie tshikwara (zwi )
klipmuur mutsheto (mi-)
klipsalmander c/koggelmander
klipspringer ngululu (dzi-)
klitser (om pap te roer) lufheto (phetho)
klok tsimbi (dzi-)
klont (bloed~) govho (makovho)
kloof (middeldeur —) -fhandula; (hout in slukke
~ ) -fhanza
klop (1111) (bons) mudivhitho (mi-); ( i w ) (bons)
-divhitha; ~ aan deur: -khokhonya. -omba-
omba; tdeof van ~ aan dear: khokhokho!
klou Iwala/lunala (nala)
klub kilabu (dzi-) cf Eng 'club
kluis scfo (dzi-) c) Eng safe'
kluisenaar tshienda-hongolo (zwi-) (figtairlik)
kluit dinga (ma-)
kneus -tsitxinyea
kneus(plek) tsitsinyeo (dzi-)
knibbel -kukuna, -nenza
knie (ou) gona (ma-); (u’it’) -suka
kniel
kniel -kotama, -gwadama
knip (met skêrlknipper) -gera c f Afr 'skêr’
knipoog (wtnk) -sinya; ~ vir; -sinyedza;
(refleksbeweging) -poidza
knoei -kima c f Eng 'scheme'
knol khufhi (dzi-)
knoop (nw) gunubu (dzi-) c / Afr; pfundo (ma-);
(ww) -pfuna
knopkierie tshibonda (zwi-); c/kierie
knyp -tota
kode khoudu (dzi-) c f Eng 'code'
koedoe tholo (dzí-)
koeél gulu (dzi-) cf Afr
koci kholomo (dzi-)
kocjawel gwavha (ma-) c / Eng 'guava'
koek khekhe (dzi-) c f Eng ‘cake’
koeldrank kholodiringi (dzi-) c f Eng ‘cold-
drink’; nyamunaithi (dzi-) c f Eng ‘lemonade’
koerant gurannda (dzi-1) cfA fr
koes -tinya
koets c/koes
koevert fulobo (dzi-) cf Eng ‘envelope’
koffie gofhi (dzi-) c f Afr
koggelmandcr gwavhavha (makwavhavha)
kok mubikeli/mubikí (vha-)
kole malasha (slegs mv)
kollege kholidzhi/kholishi (dzi-) c f Eng ‘college’
kollekte (kerkinsameling) zwifhiwa (slegs mv)
kollekteer -kuvhanganya
kolonel kolonele (vho-) c f Afr
kom -da; ~ van: -bva; in~ -dzhena; nader~
-sendela; uit~: -bva; saam~ -kuvhangana;
~ vir: -dela
kombers nguvho (dzi-), bai (ma-), gumbese
(ma-) cf Afr
kombuis tshitanga (zwí-)
komma khoma (dzi-) c f Eng ‘comma’
kommentaar thaluso (dzi )
kompensasie ndinganyiso (dzi-), ndifho (dzí-),
mbadelo (dzi-)
kompenseer (vergoed) -lífha, -linganyisa
kompetisie mutatisano (mi-), mpikisano (mi-)
komplot (nw) tshiphiri (zwi-), tshimbevha
(zwi-), ndangano (dzi-); (tvtv) ~ smee
-langana
komponeer -sika
konfiskasie u dzhia (infintt)
konfiskeer -dzhia
konfyt (fyn) dzhamu (dzi-) cf Eng jam
koning khosi (dzi-/mahosi)
koningin khosi (dzi-), mufumakadzi (vha-)
koninklikheid vhuhosi (abstr)
koninkryk cf regering
konkord lipfanisi (ma-)
konsonant themba (dzí-)
kontant kheshe (dzi-) cf Eng cash'
kontantlaai thili (dzi-) c f Eng ‘till’
112
kranksinnige
kontrak kontiraka (dzi-) cf Afr
kontrakteer -ita konjiraka
kontrakteur c/ aannemer
kontrole ndango (dzi-)
kontroleer -laula, -langa
kook -vhila (íntr); -vhilisa (tr); -bika (ír); oor—
-fhufbuma
kool (groente) khavhisi (dzi-) c f Eng ‘cabbage’,
~ vuur: simbe (ma-)
koop -renga; terug~lverlos: -rengulala
koor khwairi (dzi-) c f Eng 'choir’
koors iriufhiso (mi-)
kop thoho (dzi-)
kopbeen (skedel) dethe/dethele (ma-)
kopdoek dugu (dzi-)
koper (metaal) musina (slegs ekv)\ (iemand wat
koop) murengi (vha-)
kopie c/ afskrif
kopkussing tshisiamelo (zwi-), musiamelo (mi-)
kopmaak (mielieplant) -pakata
koppelaar kilatshi (dzi-) c f Eng ‘clutch’
koppie (drtnkding) kopi (dzi-) c f Afr, khaphu
(dzi-) c f Eng, komiki (dzi-) cf Afr ‘komme-
tjie’; (heuwel) muvhundu (mi-), ndunduma
(dzi)
koppig vha na tshikhuna
koppigheid swili (dzi-). tshipimbi (zwi-), Ishi-
khuna (zwi-)
korhaan musilisili (mi-)
koring goroi (dzi-) c f Afr, muso (geen mv)
korporaal koporala (vho-) c f Afr
korrei (nw) c f graankorrel; (ww) c/aanlê
korrigeer -koreka cf Eng correct
korl -pfufhi (adj) (mu-, vha-. mi-. li-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin- (pfufhí), lu-. vhu-, ku-) vir vbb
c f -pfufhi in Ve afd
kortasem (raak) -fhihamelwa
korlkom -iahela. -shaya
kort-kort dzuli-dzuli (ideof van ~ doen)
kortliks nga vhupfufhi, nga tshikhau
korlpad (nw) tshikhau (zwi-); (ww) — sleek:
-khauledza, -buda
kortvcrhaal nganeapfuthi (dzi-)
kos zwiliwa
koste mutengo (mi-)
kou -tafuna, -shenga; ( ’u been ~) -kukuna
koud rothola
koue (koudheid) phepho (dzi-), murotho (mi-)
kraai (nw) funguvhu (mahunguvhu); (ww) -lila
kraal (beeste) danga (ma-); (om nek) vhulungu
(ekv en mv selfde)
kraan bommbi (dzi-) c f Afr pomp , thepe (dzi-)
cfEng 'tap'
krag nungo (dzi-). maanda (slegs mv ma-)
kraletjie nungu (vhulungu)
kramp tshivhevhe (zwi-)
kranksinnige mpengo (kl mu- van mu-/vha- met
kranksinnigheid
mv kl mi-, dws mipengo)
kranksinnigheid c/malheid
krans luwa (nngwa)
krap (inw) dambatshekwa (ma-); (ww) -hwaya,
-fhala. -kweta. -veta
kreatuur cf skepsel
kremetartboom muvhuyu (mi-)
kreun -dzida, -gomela; c/kerm
kreupel c/lam
kreupele tshihole (zwi-)
kriek thonono (dzi-); (groot soorl) dzenengu
(ma-)
krieket khirikhethe (dzi-) cf Eng 'cricket’
krieketbaan kuvhande (zwi )
kriewei -shanavhida
krimp -hwetekana, -huma, -hwahwamala
kriocl c/ wemel
kritiek tsatsaladzo (dzi-); (literêr) tsenguluso
(dzi-)
kritiseer -sasaladza: literatuur —: -sengulusa
kroeg bara (dzi-) c f Eng 'bar'
krokodil ngwena (dzi-)
krom -kombama; (persone) -kotama
kroos c/ nageslag
krop (van voel) dyelo (ma-)
kruip -kokovha
kruipseer c/omloop
kruis (mv) (van mens se liggaam) tshikondo
(zwi-); (van hout, ens) tshifhambano (zwi-).
—paaie mafhande (slegs mv); (ww) -fha-
mbana; n tjek -khorosa cf Eng cross’
kruisig -vhamba
kruisvra -tokisa
kruit (bus—) musili (slegs ekv)
kruiwa ginvhana (dzi-) cf Afr, bara (dzi-) cf Eng
'barrow’
kruppel maak -holefhadza
kry -wana
kryt tshoko (dzi-) cf Eng 'chalk'
kudde (veetrop) sambi (mitambi/matambi/
laag (««') luvhemba (mbemba); (adj) c f korl;
wa/ya/tsha/dza fhasi. ens (poss)
laagtoon khalafhasi (dzi-)
laai (mv) dirowa (dzi-) c f Eng drawer', (»»■ )
-laisa cf Afr; gcweer —; -tatela; battery ~
-Ishadzha c f Eng charge’
laasjaar (b\ a ) nwahola. mahola
laasnag madckwe
laasle wa tsha ya dza u fhedza. í’ iis (poss)
laat (wees) lcnga , - opbl\ -dzcdza
laat mielies (laai geoes) madzimba (slegs mv)
lafaard goswi (ma-)- bwerepwerc (ma-)
113
landbou
masambi)
kuier -dala
kuiergas (weg van huis) mupfumba (vha-), mu-
dali (vha-); (by huis) mueni (vhaeni)
kuiken khukhwana (dzi-), tshikukwana (zwi-),
lukukwana (vhu-); voël— : fhondo (ma-)
kuil (water) dzivha (ma-)
kuip c f vaatjie
kul -fhura, -gula
kuns (nw) vhukonesi (abstr)\divhavhukonesi (kl
n-); (ww) —skilder -ola
kunsgrecp maano (slegs mv), vhukwila (abstr)
kunsie maano (slegs mv), vhukwila (abstr)
kunsmis manyoro (slegs mv) cf Eng 'manure1,
mupfudze (mi-)
kunsskilder (nw) muoli (vha-); (ww) -ola
kursus khoso (dzi-) c f Eng course’
kus (strand) vhugabelo (mv selfde)
kussing (kop) tshisiamelo (zwi-), musiamelo
(mi-); (stoeí) khushini (dzi-) cf Eng ‘cushion’
kwaad (nw) tshinyadzo (dzi-); c/euwel; (kwalif)
•vhi (adj) cf síegte; (ww) ~ word: -sinyuwa,
•kwata c/ Afr
kwaai ya/tsha vhuhali
kwaal vhulwadze (ma-)
kwalifikasie ndalukano (dzi-)
kwalifiseer (vir betrekking) -fusha, -tea; nw of
vnw -talula
kwantilaliewe vnw l.isalambalo (ma-)
kwart tshaina (zwaina)
kwartaal kotara (dzi-) c f Eng 'quarter'
kwartel tshikungulu (zwi-)
Kwazulu Kwazulu
kwel vhilaela, -dina
kwelling thambulo (dzi-), khanganeo (dzi-)
kwetter -tswiridza
kwêvoel mukuwe (mi-)
kwitansie rasiti (dzi-) c/ Eng receipt
kvk -lavhelesa, -sedza
kyker cf pupil
L
lafhartigheid vhugoswi (abstr)
lag -sea
laken lagane (ma-) c f Afr
laksman (janfiskual) sukhwa (ma-)
lam (nw) ngwana (dzi-); ( hiv) -dzwala; — wees:
-holefhaia (intr); — maak: holefhadza (tr)
lamp luvhone (mbone). lammba (ma-) c f Afr
lampolie cf paraffien
land (nw) —streek shango (ma-); bewerkte —
tsimu (masimu), bewerkte — van hoofman
dzunde (ma-); (u’n') (soos vliegtuig) -kavha
landbou vhulimi (/m selfde)
landbou-beampte
landbou-beampte mulímisi (vha-), muofisi wa
vhulimi (vha )
landboukalk galaga ya vhulimi (geen mv)
landboukunde divhavhulimi (kl n-)
landbouskool tshikolo tsha vhulimi (zwi-)
landery tsimu (masimu); c f tuin
landkaart mapa (mimapa) c f Eng 'map'
lang cf lank
langs tsini ha
langsaam c f stadig
langsaan (naby) tsini
lank (adj) -lapfu (mu-, vha-, mi-, H-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin- (ndapfu), lu-, vhu-, hu-, ku-)
vir vbb c f -lapfu in Ve afd; (ww) ~ wees:
-lapfa
lankal (lank gelede) kale
lap (mv) labi (ma-) c f Afr, sila (ma-); (op klere)
tshinamo (zwi-), tshihaswa (zwi-); (op binne-
band) phetsho (dzi-) c f Eng ‘patch’; (ww)
klere -nama, -haswela; binneband
-phetsha c f Eng 'patch'
larinks gulokulo (ma-)
larwe mbungu (dzi-)
las (nw) thanganyo (dzi-); (voeg in houlwerk)
thumo (dzi-); ( ww) -tanganya
lastige (iets) tshidini (zwi-)
lat (vir dak opsit) iuvhalelo (mbalelo); (virslaan;
c/straf) thamu (dzi-)
later nga murahu (byw), nga vhuya (byw)
latrine (kleinhuisie) tshibudzi (zwi-), bunga
(ma-), levhethirii (dzi-) c / Eng ‘lavatory’
latwerk maak -vhalela
lawaai bonyongo (ma-), phosho (dzi-). lushada
(geen mv)
lê gaan -dela, -lala; op rug -ganama; op
maag -shuvhama; eiers -kudzela
leed vhutungu (abslr)
leef tshila; lank -lalama
leen -pamba; ~ aan: -pambwa (passief van
-pamba); ~ aan/van: -adzima
leer (nw) mukumba (mi-); trap~: leri (dzi-) c/
Afr, vhunamelo (mv selfde); (dogma) do-
gima (dzi-) c f Eng ‘dogma’, dokotirini (dzi-)
c f Eng ‘doctrine’, pfunzo (dzi-); (ww) -guda,
-difunza, -vhala
leer mmbi (dzi-)
lêer faela (dzi-) c/ Eng ‘f ile’
leerling mugudiswa (vha-)
leerplan silabasi (dzi-) c f Eng ‘syllabus’
leerstelling dokotirini (dzi-) c f Eng ‘doctrine’,
dogima (dzi-) cf Eng ‘dogma', pfunzo (dzi-)
lees -vhala
leesboek bugu ya u vhala (dzi-)
leeu ndau (dzi-)
lei -ranga phanda, -endedza, -isa; — in spel
-fhira
leiding (gee) -endedza
liggaam
leier murangaphanda (vha-), phangami (dzi-)
leierskap vhurangaphanda (abstr)
lek (met tong) -nanzwa; — van kraan, ens: -bvu-
da
lekker (nw) legere (ma-); dzanga (ma-); (ww)
-difha; (kwalif) -difhaho (ww ret)
lekkergoed (egere (ma-) c f Afr
lekkerny dzanga (ma-)
lekker ruik -nukhelela
lelik (adj) c f slegte; (ww) -vhifha
lelikheid mbipo/mbifho (abstr, kl n-)
Lemba (persoon) Mulemba (Vha-); (taal en kul-
tuur) Tshilemba
lemmetjie (skeer) luare (nyare)
lemoen swaramula (ma-) cf Afr ‘suurlemoen’,
swiri (ma-) c f Afr 'suur'
lemoenboom muswiri (mi-)
lengte vhulapfu (mv selfde)
lente tshimedzi (zwi-)
lepel lebula (ma-/dzi-) cf Afr
leraar mufunzi (vha-)
les (nw) pfunzo (dzi-), ngudo (dzi-); (ww) dors
-dzima, -dzimula
leser muvhali (vha-)
lesgee -funza
letter (van alfabet) ledere (ma-) c f Afr
lettergreep dungo (ma-)
letterkunde htheretsha (dzi-) cf Eng ‘literature'
let wel cf nota bene
leuen mazwifhi (in mv, kl ma-)
leuenaar muzwifhi (vha-), mudziauzwifha (vha-)
leun — teen (persoon): -gogodela (intr), -dise-
ndeka (intr); voorwerp laat — teen: -sendeka
(tr); -gogodedza (tr)
Levuburivier Luvuvhu
lewe (nw) vhutshilo (abstr); (ww) -tshila, -hanya;
~ skenk (mense) -beba; (diere) -dzwala
lewende hawe zwifuwo (slegs mv)
lewenskrag maanda (slegs mv)
lewenswyse matshilele (slegs mv); — van gelo-
wige: tshitendi (kl tshi-, abstr)
lewer tshivhindi (zwi-)
liasseer -faela cf Eng ‘file’
lid (van liggaam o f instansie) murado (mi-)
lidmaatskap vhurado (abstr); —kaart garata ya
vhurado (dzi-)
lied ngosha (dzi-), luimbo (nyimbo)
liederebundel bugu ya nyimbo (dzi-)
liefde lufuno (kl lu- abstr)
liefhê -funa
liefling mufunwa (vha-)
lieg -zwifha
liewe -funwaho (ww rel)
lig (nw) tshedza (veral in ekv; mv zwedza); (ww)
-leluwa
ligmaak -vhonea
liggaam muvhili (mi-)

114
likkewaan Maart
likkewaan (land — ] mbulu (d/i-). (water— ) mbu- losmaak -lilshedza. -vholholola: dicic -|Ui-
iumadi (dzi-) ngulula: muildiverk, cm. - uiiirck tliath.i-
I impoporivier Vhcmbe mula; knoop —: itulula
liniaal ruki (dzi-) i f Eng ruler losprys tshirengululi (zwi-)
linkerhand mondc (mimonde). tshanda isha losskroef -kurufulula cf Air skroef
monde tshisadzi (zwanda zw a) lou -dudela
linkcrkant cf linkerhand Louis Trichardt rshilandani
links (byw) mondc lug muya (mi )
lip mulomo (mi-): bo—, muloino wa niha; un­ lugfilter tshiselamuya (zwi-)
der—: mulomo wa fhasi lughawe vhuimafulaimatshim (on seljde).
lisensie laisenlsi (dzi-) cj Eng licence' thcndclo vhukavhafulaimatshini (on seljde)
(dzi-) lugpos poswo ya muyani (geen me)
listige (arglislige) -thanyaho (ini' rel) lugreis Iwcndo nga mufhc (nyendo . ). Iwcndo
lit (ran linger riel) dungo (m;i-) Iwa muyani (nyendo )
liter 111ha (dzi-) c f Eng Hire' lugrem biriki ya muva (dzi-)
litteken (lu)vhadzi jivhadzi (ma-) lugsuiweraar tshisefamuya (zwi-), cl lugfilter
lobola (/nr) thakha (dzi-); (nu ) — beuiul: -mala, lui (klok) lidza (ir). -lila (imr): (me flaks)
-dzekisa -bva Ilia
loer — oor -todzimela: — ileur -tolela luiaard mubva (vha-)
loerie khurukhuru (dzi-): grys— (knevoel) mu- luier leri (ma-) c f Afr
kuwc (mi-) luiheid vhubva (tibslr)
logboek bugu ya logo (dzi-). logobugu (dzi-) cf luiperd nngwe (dzi-)
Afr luis nnda (dzi ). (op lumde Iwemlers) dzedze
lokatief jibulafhetho (ma-) (nui-)
lokial mureo (mi-) iuislang tharu (dzi )
long -fhafhu (ma-) luislangdans domba (ma-)
lood mutobvu (mi-) luister (— mi) -thetshelesa
loods mutshimbidzafulaimalshini (vha-) luisteraar muthetshclcsi (vha-)
loof -renda luitenant leiuthenennte (vho ) cj Eng heitie-
looi -suka nanl
loon muholo (mi-) lusteloosheid gonobva (kl |i-)
loop (nw) {van geieerr) Kvobo (ndwobo) l> -shcngela. -tambula
loop ( hov) -tshimbila. -enda; slruikelend ~ lydende vorro (pussief) maambwaitwa (slegs kl
-lepa-lepa; in cuke! gelid — : -tevhekana; ma-)
skinfelend — : -tsetsema; vinnig met tang tree lyding thambulo (dzi-)
—: -zanyuka lyf r/liggaam
los (lam i iiar) -111sha . (me sivf) -rembeda lyk tshitumbu (zwi-)
losdraai -vhofholola lym donzhe (kl ]i-)
losknoop -gunubula Ivn (nuj (slreep) mutalo (mi-); (ion) ludzi
loskoop -rengulula (nnzi). thambo (dzi-); (ivvv) — trek, -tala
loslaat cf vrylaat lynboot c f skip

maag thumbu (dzi-) maand nwedzi/mwcdzi (mihwedzi/mimwedzi)

maagd khomba (dzi-) Maandag Musumbuluwo
maagwerking c f diarree maandeliks nwedzi muhwe na munwe. nwedzi
maaier tshivhungu (zwi-). mbungu (dzi-) na nwedzi
maak -ita maanhaar inamvele (slegs mv)
maal (op klip) -kuya: (in mcul) -gaya maanlig nwedzi (minwedzi). mwedzi (mi­
maalklip guyo (ma ) mwedzi)
maaltand r/kiestand maanskyn cf maanlig
maaltyd zwiliwa (slegs mv) aand —: tshilalelo maar (voegw) fhedzi. matsina. hone, hafhu
(zwi-); middag— : tshiswitulo (zwi-) (slegs idiomalies, c f hafhu in Ve afd)
maan nwedzi (minwedzi), mwedzi (mimwedzi) Maart Thafamuhwe

115
maat middag
maat muelo (mi-), tshielo (zwi-); (vriend) kho- phamba (dzi-)
nani (dzi-), thama (dzi-) mediteer -elekanya
maer {word) -onda, -zwa meedeel (deelagtig maak) -kanzwa, -nea;
magistraat madzhisitarata (vho-) c f Afr wysheid laya, -eletshedza, -humbudza
majoor madzhoro (vho-) cf Afr, tnedzha (vho-) meeding -tatisana, -pikisana
c f Eng ‘major’ meel (gestampte —) vhukopfu (geen mv); (ge-
maklik -sa konda, -leluwa maalde —) mugayo (geen mv)
makmaak (tern) -fuwa meelblom fulauru (dzi-) cf Eng ‘f lour’
mal -penga ineer dzivha (ma-), isha (maisha)
malaria dali (ma-) ineerderheid vhunzhi (abstr)
malheid tshipengo (zwi-) meerkat lukhohe (khohe. vhukhohe)
malle mpengo (mipengo) meervoud vhunzhi (abstr)
mamba (swart) dyambila (ma-) meesterbouer tshifhati (zwi-)
man munna (vha-); ongelroude khombe meet -pima, -ela
(dzi-); jong getroude muvhcra (vha-); Mei Shundunthule
klein —netjie: kuduna (zwi-); ou~ mukalaha meisie musidzana (vha-), nwananyana (vha-);
(vha-); jong— muthannga (vha-), hswuhana hubare khomba (dzi-)
(ma-); langskraal — ; luduna (vhu-) mejuffrou mufumakadzana (vha-)
mandjie manngi (mimanngi) c f Afr; (met deksel) melk (mv) (van diere) mafhi (slegs mv), mu-
mufaro (mi-), tshitundwana (zwi-); (grout — khaha (geen mv); vars luvhisi (geen mv);
tshirundu (zwi-) dik-— makhethe (slegs mv); poeier— mafhi
mangels thanga (dzi-) a luvhanda (slegs mv); (van mense): mu-
mango hnngo (ma-) c f Afr kando (mi-); (ww) -hama
manier ndila (dzi-); (goeie —e) mukhwa (mi-); — melker muhami (vha-)
van doen maitele (slegs mv), kuitele (zwi-); melkery deri (dzi-) cf Eng ‘dairy’
— van praat maambele (slegs mv), kua- melkweg mulalavhungu (mi-)
mbele (geen mv); — van regeer: mavhusele melodie (wysie) mutivho (mi-), tshuni (dzi-) cf
(slegs mv), kuvhusele (geen mv) Eng ‘tune
mank (loop) -tudza meng -tanganyisa, -vanga, -vanganyisa; c f aan-
manlike (dier) tshiduna (zwi-) maak
manlikheid vhunna (abstr) mengsel muvango (mi-)
margarien madzharini/madzharina (slegs in mv, menigte (mense) gogo (ma-), mavhuthu (slegs
klas ma-) c f Afr mv)
mark makete (ekv en mv selfde; c f makete mu- mens muthu (vha-)
thihi, makete minzhi) mensdom cf mensheid
maroelaboom mufula (mi-) mensheid vhathu (slegs mv)
maroelavrug fula (ma-) menslike tsha/zwa/ya vhathu, ens (poss)
marsjeer matsha c f Eng ‘march’ menslike (wese) muthu (vha-)
martel -shengedza, -pfisa vhutungu menslikheid vhuthu (abstr)
masels fumbu (kl li-, slegs ekv) tshifumbu (slegs merk (nw) lufayo (pfayo), luswayo (tswayo);
ekv) maraga (dzi-) c f Eng ‘mark’; (ww) besiltings
masjien mutshini (mi-) c f Afr -faya. -funga, -swaya; eksamens, ens,
massa (gewig) tshileme (zwi-); cf veelheid -koreka c f Eng ‘correct’
massas mavhuthu (slegs mv) merkie luswayo (tswayo)
mat khaphethe (dzi-) c f Eng ‘carpet’, (slaap—) merrie here ya tsadzi (dzi-)
thovho (dzi-) mes lufhanga (phanga); groot —; banga (ma-
materiaal sila (ma-), labi (ma-) c f Afr 'lap' panga)
matesis mathematiki (kl n-) cf Eng 'mathematics' messelaar mufhati (vha-)
matroos mualavhi (vha-) messelwerk vhumeselane (abstr) c f Afr 'messe­
medalje medala (dzi-) c f Eng ‘medal’ laar', vhufhati (abstr)
mededinger jivhanga (ma-) met (dmv) nga; saam ~ na
medeklinker cf konsonant meter mitha (dzi-) c f Eng ‘metre
medelye (mv) khathutshelo (abstr), tshilidzi meubels fanitsha (dzi-) c f Eng 'furniture'
(abstr); (ww) — betoon: -pfela vhutungu, meul tshigayo (zwi-)
-khathutshela meulenaar mugayi (vha-)
medepligtige muitanae (vha ) mevrou mufumakadzi (vha-)
medisyne mushonga (mi-); (met magiese krag) middag masiari tshivhangalala (byw); rondom

116
middagete munt
masiari (byw) mode fesherri (dzi ) c/ Eng 'fashion', muambaro
middagete (mv) tshiswitulo (zwi-); (iviv) ~ nut- (mi-); c/styl
tig -switula modern -bvelelaho (wvv rel), wa/vha/tsha/dza
middagmaal tshiswitulo (zwi-) musalauno, ens (poss); ~e tye: musalauno
middclaar mupfumedzi (vha-), mulamuli (vha-); (geen mv)
Chnstus as — Muptumedzi (geen mv) modus limudi (ma-) c f Eng 'mood , indikatief—
middellyf khundu (dzi-; geen ekv) limudi ja tsumbo; partistptale [ímuditshi-
middernag vhusikukati (bviv) tevheli, imperatief— limudilílaeli; subjunk-
mieliegif cf rooiblom tief~ limudi la thendelo
mieliemeel (geslampte) vhukopfu (mv selfde). moed tshivhindi (kl tshi-. abstr). vhuhali (ubslr)
(gemaalde) mugayo (geen mv) moeder mme (vhomme)
mieliepit thoro (dzi-) moedig (dapper) -vha na tshivhindi/vhuhali,
mielieplant livhele (ma ) -halifhaho ( hov rel)
miclies mavhele (slegs mv) moeg -neta; ~maak -netisa
mier sunzi (ma-); (taamlik grool) lisunzi (ma-); moegheid maneto (abstr)
(klein) lusunzi (vhusunzi) moeilik -konda, -lemela; tdeof van — wees: vhu-
miershoop tshtulu (zvvi-) toto!
miervreter thagalu (dzi-) moeilike -kondaho (ww rel). -lemelaho (wiv rel)
mik ( van boom) phande (dzi-). phara (dzi-) moeilikheid (strutkelblok) vhuleme (abstr), tshi-
mikpunt c/doel kundisi (zwi-), tshíndini (zwi-); khakhathi
milieu milieu (dzi-) cfA fr, fhethuvhupo (lokat) (dzi-); (ww) — veroorsaak -dina, -tambudza
milliliter mililitha (dzi-) c/ Eng millilitre' moenie songo (bevelvorm se ontkennende ele­
millimeter milimitha (dzi-) cf Eng millimetre ment)
milt lumende (vhu-) moer (van bout) natí (dzi-) c f Eng 'nut'
min gathi (slegs met neg si) eg vhathu vha si moeras lunwenwc (vhu-), matshafa (slegs mv).
gathi min mense; (c/klein) -tuku (adj) (vha-, maroroma (slegs mv)
mi-. ma-. zwi-. dzin- (thukhu). vhu-) vir vbb moes c f pulp
c f -tuku tn Ve Afd moet -fanela (hulpww)
minag -nyadza mond mulomo (mi-); grool dzomo (malomo);
minagting tshinyadzo (zwi-) in die — : hanwam
minheid vhutuku (abstr) cf -tuku monster dithu (ma-)
minister minisita (dzi-) (ekv in klas mu-) cf Afr mooi (byw) zwavhudu (ww) -naka
minnaar (minnares) mufarekano (vha-/mi-) moontlik -konea, -itea, -konadzea
minsaam c f goedhartig moor -vhulaha/-vhulaya, -ponda
minuut mumthi (mimumthi) cf Eng minute’ moord vhuvhulahi (mv selfde). vhupondi (mv
mis (kerklik) masi (dzi-); (kunsmis) manyoro selfde)
(slegs mv) c f Eng 'manure'; (kraalmis) mu- moordenaar muvhulahi (vha-), phondi (dzi-)
pfudze (mi-); (vars kraalmis) vhutoko (geen mopanieboom mupani (mi )
mv). —tige iveer: khuli (dzi-); ( ivh>) teíken — : more (byw) matshelo
-humpa. -bumpa moreaand (byw) madekwana a matshelo
misdaad vhukhakhi (abstr). vhutshinyi (abstr), morfeem c f vormelement
mulandu (mi-) mosie cf voorstel
misdryf cf oortreding motief tshitutuwedzi (zwi-)
mishandeling tshengedzo (dzi), thambudzo motivering cf dryfveer
(dzi-) motor modoro (mimodoro) cf Afr
miskien (byw) khamusi, thanwe motorfiets thuthuthu (dzi )
mislei -xedza; — wees: -xedzwa motorhawe cf garage
mislik -vha na ndulu/nyongwe, -silmgwa motorhuis <f garage
mislikheid (naarhetd) (nw) tsilingwane (dzi-); motreen (mv) vhusuto (mv selfde); (iviv) -suta
(ww) ~ veroorsaak -silingisa mou tsanda (zwanda)
misluk -bala muis mbevha (dzi-)
misreen (newel) khuli (dzi-) muishond stink~ thuri (dzi-); witstert— :
mits (i’oegw) tenda mutsherere (mi-); gestreepte tshihoho
modder dun matope (slegs mv)\ slymertge (zwi-); rooi~ lukhohe (khohe, vhukhohe)
lurofhe (slegs ekv); stuk/klont — : dope (slegs munisipaliteit masipala (vhomasipala) cf Eng
ekv kl li-); sagte thophe (dzi-) 'municipal'
modderskerm modorosikepe (mi-) cf Afr munt mali (slegs ekv n-)

117
muntstuk nietemin
muntstuk (silwer) lisetha (ma-), lingwende muskiet lunyunyu (vhu-)
(ma-) Mutalerivier Mutale
murasie dumba (ma-/matumba) muur luvhondo (mbondo)
murg mwongo (mv selfde, mu-/mi- klasse), my (selfst vnw) nne; (vw sk) homorgane nasaal
nwongo (miiiwongo) n/m/ny; (poss) besitskake! plus besitstam
museum muziamu (mi-) c f Afr -nga eg wanga, yanga, dzanga, lwanga, ens
musiek muzika (mi-) c/ Eng 'music' myn (mynskag) mugodi (mi-)
muskeljaatkat tsimba (dzi-) myne c f my (poss)

N
na nga murahu eg nga murahu ha minwaha mi- natmaak -nukadza; (week) -lovhea
nzhi na baie jare natspat (natsprinkel) (wasgoed) -shasha; (water
na-aap -edzisa, -edza gooi na) -hasha
naaiwerk cf naaldwerk natsprinkel e/natspat
naak r/kaal natuur mupo (slegs ekv mu-)
naaktheid vhubunyu (abstr) navolg -edza, -edzisa
naald nelete (dzi-) c f Afr naweek wikiende (dzi-) c f Eng weekend'
naaldwerk (nw) murungo (mi-); (as skoolvak) Ndebele (persoon) Mundevhele (Ma-); (kultuur)
divhamurungo (kl n-, geen mv)\ (ww) ~ Tshindevhele; (taal) Lundevhele (geen mv),
doen -runga Tshindevhele (geen mv)
naam dzína (ma-) nederig (ww) ~ wees: -tukufhadza; ~ word.
naamgee rina, -ira, -redza -tukufhala; baie ~ wees: -luvhelela; (kwali-
naamwoord dzina (ma-) fik) wa/vha/la/tsha/dza vhulenda, ens (poss)
naar -silingwa nederigheid vhulenda (abstr)
naarheid c f mislikheid nedersetter musetelare (vha-) cf Afr 'setlaar
naas tsim ha nee!/o nee! evho! ebo! (slegs vroue), hai!
naas-eergister (byw) mbamulovha u[a neef (niggie) muzwala (vha-)
naas-oormóre (byw) mbamphanda-idaho neem -dzhia; ~ na: -isa
naas volgende jaar (byw) mbanwakaní neerdaal c/neerstryk
naboom mukonde (mi-) neerlaag u kundwa (infinit)
naboots -edza, -edzisa neerlaat -tsitsa/-tsisa
naby (byw) tsini neerlê (betrekking) -bvula, -kurnedza
nadeel tshinyadzo (dzi-) neersit -vhea fhasi
naderkom -sendela neerstryk (neerdaal op) -kavha
nadors babalasi (slegs kl n-) c/ Afr 'bewerasie' neet gai (makai)
nael Iwala (nala) nefie nwana (vhana); muduhulu (vha-)
naelstring mukovhori (mi-) nege tahe/thanu-na-nna
naeltjie mukombo (ml-) negeer cf ignoreer
nag vhusiku (mv selfde) negenlien fumitahe
nageslag (kroos) mbebo (slegs ekv n-) negentig futahe
Nagmaal Tshilalelo Tshikhethwa (Zwiialelo nek mutsinga (mi-)
Zwikhethwa), Tshilalelo (Zwi-) nekdoek cf serp
nakend cf kaal nes tshitaha (zwi-)
namaak cf naboots net mambule (slegs mv)
namiddag tshitheu (slegs ekv), 4 tot 5 uur in netbal netibola (dzi-) c f Eng netball'
duvha |i tshi fhefha netheid vhudele (abstr)
nasien -koreka c / Eng ‘correct netjiese -nakaho (ww rel). wa/tsha/zwa vhudele
nasionaliteit lushaka (tshakha) (poss)
nat (ww) -nukala netnou (byw) zwino-zwino
nat (groen) (adj) -nu (mu-. vha-, mi-, lí-, ma-, neus ningo (dzi-)
tshi-, zwi-, n-/dzin- (nnu), lu-, vhu-. ku-) newel khuli (dzi-)
Natal Natala c f Afr nier tswio (dzi-)
natheid (groenheid) vhunu (abslr), c f -nu (adj) nies -atsamula
natlei -sheledza nietemin naho zwo ralo

118
niggie ondergaan
niggie (neef) muzwala (vha-) normaal -misi (poss slam), -nomala (poss stam)
niggietjie nwana (vhana); muduhulu (vha ) c f Afr, eg wa/la/tsha/zwa misi/nomala
niks neg plus tshithu. c f ha na tshithu hy sy het nota bene (let wel) -dzhiela nzhele
ntks; a hu na tshithu daar is niks notule maambiwa (slegs me)
njala nyala (dzi-) nou (adj) -sekene (mu-, mi-. n-/dzin- (tsekene));
nodige -todeaho (>vw rel) (byte) zwino, zwezwino, zwenezwino; (interj-
noem c/ naamgee ) izwo!
nog -tshee (hulpww), kha di (slegs pos) nouheid vhusekene (abstr) cf -sekene
nog nie -tsha (met neg tv>v element). -athu November Lara
nogtans naho zwo ralo nut (eoordeel) mushumo (mi-)
nominasie muto (mi ) nutteloos -sa vha na mushumo
nomineer r/benoem nuttig -vha na mushumo
nommer mbalo (dzi-). nomboro (dzi-) c f Eng nuus mafhungo (slegs me, klus ma-), mafhungo-
'number'; c f grootte swa (slegs me, ma-)
nood (behoefte) tshayo (dzi-). thodea (dzi-); cf
nuusblad gurannda (dzi-) c f Afr 'koerant
ellende
noodwiel tshipcre (zwi-) cf Eng spare' nuut cf nuwe
nooit na kathihi nuutheid vhuswa (abstr) cj -swa
noorde devhula (byw). Vhukalanga (byte) nuwe/nuut -swa (adj) (mu-, vha-, mi-, li-. ma-.
Noord-Sotho Tshisuthu tsha Devhula (geen me) tshi-. zwi-. n-/dzin- (ntswa), lu-, vhu-, ku-)
noot (paptergeld) tan (ma-); ~ in musiek: noti vir ebb c f -swa (adj) in Ve afd
(dzi-) c/ Eng 'note' nuweling muswa (vha-)

objekteer hana lula

oefen (Jisies) -onvolosa; (eerstandelik) -dowedza omloop (krutpseer) mapazha (slegs kl ma-)
oefening (Jtsicsc) nyonyoloso (dzi-); (geheue-—, ompraat -fhembeledza
skoolwerk) ndowcdzo (dzi-): vhugudisi omring -tinga'-tanga
(abstr) omroeper (cf aankondiger) muhashi (vha ), mu-
oes (nw) khano (dzi-). (gesaaide) tshilihwa divhadzi (vha-)
(zvvi-); (ii M’) -kana omroepster cf omroeper
of (voegw) kana omrol (soos van pyn) -bidigama; (soos donkie)
offer (me) slag~: tshithavhclo (zwi-); (tutnbod) -bidiga; (soos dromlstomp houlldonkie)
mpho (dzi-), tshifltiwa (zwi-): (viot) -ncke- -phiguluwa (intr), -phigulusa (tr) -vhumbu-
dza; -dinekedza. -dikumedza; (atmbied) luwa (tntr). -vhumbulusa (tr), -mbulumbuwa
-nea. -fha (mtr)
oggend in die matsheloni: móre~ omsetting tshandukiso (dzi-)
matshelo nga matsheloni; ~skemer raa- omsien (na) -vhavhalela, -thogomela
dautsha (byw); ~kraai mutsho (mi-) omsingel -tanga, -thathedza
Oktober Tshimedzi omsit (omwissel) -shandukisa
olie (uh’) mapfura (slegs me), oili (dzi-) c f Eng omtrent (cf aangaande) nga. nga ha; nga vhaho.
'oil', ole (dzi-) cf Afr, (ivu ) -oila cj Eng 'oil' re henefha kha; malugana na
oliefilter tshisefaoili (zv. 1-) omwenteling mumono (mi-)
olifant ndou (dzi ) omwissel cj omsit
Olifantsrivier l.umbelule onbekommerd -sa dinalciho (iviv rel)
olifanttand lunanga Iwa ndou (dzi-j nnbesorgd cf onbekommerd
omdop soos klere (binnekunt ntt buite) -shanda onbevredigend solisea
omdraai (draad) -govhela. -tanda; (eerband) onder (byw) thasi. fhasi ha . ~kant: dasi
-pomba; (terugdruai) -rembuluwa, -huma onderbaadjie tshmorobadzhi (z\\ i-) c f Afr
omgaan (om hoek) -mona onderbreek ('n handeling) -thithisa; ('n toe-
omgang (Ité) -konana sprauk) -dzhena hanwani
omgewing vhupo (me selfde) onderdaan mulanda (vha-)
omhels -kuvhatedza onderdompel -mbwandamedza. -lovhcdza
omkeer (regie kani nu buite, eg klere) -shandu- ondergaan (soil) -kovhela

1 19
 ondermyn oorgevoelig
ondermyn -nyadza gaan bos toe), -dithusa (lett jouself help)
onderrig (nw) vhugudisi (abstr), u funza (infi- ontledíng tsenguluso (dzi-); sins~: phendo (dzi-)
nit); (w»v) -funza, -gudisa, -dededza (oor- ontleed -sengulusa; ’n sin -fhenda
spronklik: kind leer otn te loop, ens) (kultu- ontmoet tangana
reel) -laya ontneem -dzima, -hanela
onderskei -fhambanya ontslaan (uit hospitaal) -tshatsha cf Eng '(dis)-
ondersoek (nw) tsenguluso (dzi-), tsenguludzo charge’; (uit werk) -newa disitshatsha (ont-
(dzi-); (n1»1) -sedzesa, -sengulusa, -sengu- slag gegee word), -pandelwa (mushumoni);
ludza; (eksamineer) -linga; ~ deur 'n dokter: (van skuld) -vhofholola
-thathuvha, -sedza, -lavhelesa ontslag (uit gevangenskap) mbofholowo (dzi-);
ondersteun (soos 'n pilaar) -tika; (ondersleuning ~ uit werk: disitshatsha (dzi-) c f Eng ‘dis­
invoeg) -tikedza charge’
onderslreep -talela ontsnap -shavha; lewendig ~ uit gevaar -ponyo-
ondervinding tshenzhemo (abstr, kl n-) ka.-ponya
onderwerp (nw) (grammaiies) nefhungo (vho-). ontspan -digeda
thoho; (ivw) jouself — : -dinekedza ontstaan -thoma, -bva
onderwys pfunzo (dzi-) ontstel -thupha; ~d wees: -vhaisala, -thuphea
onderwysberoep vhudededzi (abstr) ontvang -tanganedza; salaris -hola; gaste
Onderwysdepartement Muhasho wa Pfunzo -swielela
(Mihasho ya . . .) ontvoer -tahisa (musadzi); -hwala
onderwyser thitshara (ma-) c f Eng teacher'; mu- ontwortel -tupula
dedezi (vha-) ontwrig -fhira; ~ wees: -fhirea
onderwyserskollege gudedzi (ma-) onwaarheid mazwifhí (slegs mv)
ongeduldig -fhela mbilu oog ito/lito (mato)
ongehoorsaani -swetha. -sa thetshelesa ooghaar c f u imper
ongehoorsaamheid luswetho (abstr), tshipimbí oogmerk ndivho (dzi-)
(abstr), vhusithetshelesi (abstr), tshikhuna oogtand (hoektand) dungammbwa (ma-)
(zwi-) ooi nngu ya tsadzi (dzi-)
ongcluk khombo (dzi-). mawela (slegs mv) ooievaar Jíovhelwa (ma-)
ongelukkig mashudumavhi (abstr) ook na (konnektief); -vho (enklities) eg o da-vho
ongesteld -lwala, -sa díphina hy het ook gekom
onkruid tshene (dzi-) oom (moeder se broer) malume (vho-); (vader
onnetheid vhuada (abstr) se ouer broer) khotsimuhulu (vho-); (vader
ons (selfst vnw) rine; (bastese ow sk en vw sk) se jonger broer) khotsimunene (vho-)
ri-; (voltooíde tyd ow sk) ro-: (verhalende ow oond honndo (dzi-) c f Afr, oveni (dzi-) cf Eng
sk) ra-: (poss) besitskakel plus besitstam 'oven'
-shu. eg washu. dzashu. hashu oop -vulea; pot. ens. wal — ts: -tibuwa; oë wat —
onseker u sa vha na vhutanzi/ngoho is: -bonyolowa
Onse Vadcr (gebed) Thabelo va Murena (slegs oopkap c f kloof
ekv) oopmaak -vula; pot, ens. -tibula (tr); mond
onsin vhutafutafu (abstr) -atama; oe -bonyolola; o i wyd
ontbied (byeenroep) -khura —Istaar: -ruda (mato)
ontbyt vhurangane (mv selfde) ooprol (mat) -adza
ontduik -tlnva oopsluit -khinulula. -khiyulula
ontcvredc -vhilaela oopsprei -ala. -adza
ontevredenheid mbilaelo (dzi-) oor ndevhe (dzi-)
ontferrn (oor) -khathutshela oorblvfsel tsalela (masalela)
onlferming khathutshclo (dzi ) oordeel (nw) khathulo (dzi-); (vviv) -hatula
onthou (in herinnering bring) -elelwa, -humbula; oordoen (vergroot) -itesa
~ van: -didzima oordryf -nanísa, -engedzedza, -hudzedza
onlhouding vhudidzimi (abstr) ooreenkom -fana; -pfana. -tendelana
ontken -hana, -hanedza, -landula; -dilandula ooreenstem -fana; -pfana. -andana. -tendelana
ontkenning khanedzo (dzi-) ooreet -lesa
ontkiem -mela. -runga oorgaan (oor rivier) -wela. -ambuwa
ontkom (met lewe) -hanva oorgang (oor rivier) dambuwo (ma-)
ontlas -nya (me gebruiklik); (eufem) bvela nga oorgee-dinekedza
nnda (lett gaan aun buitekanl), ya dakani (letl oorgevoelig -tata

120
oorhaal opsiener
oorhaal -fhembeledza opdroog -xa
oorhandig -kumedza, -nekedza/-netshedza opeis -vhila
oorhcl -kunama, -sendama openbaar (tvw) -bula, -dzumbulula, -ambulula;
oorkant -seli/seli na lul.a (byw) in die khagala
oorkook -fhufhuma operasie (medies) muaro (mi-)
oorlaai -lemedza operasionele gebied fhethu ha nndwa (lokat)
oorlede -lovha, -fa operateur mushumisi (vha-)
oorledene mufu (vha-); manlike munnawa- operd (aanerd) -shela
vhane (vho-), mutahabvu (vha-); vroulike opereer -via, -ara
musadziwavhane (vho-); cf afgestorwene opgaar -vhulunga
oorleef -ponya, -tshila opgee (vtr verlore) -tovhowa
oorlewing u ponya (infirut). u tshila (infinit) opgewondenheid c/opwinding
oorlog nndwa (dzi-), govholano (ma-) opgooi ( vomeer) -tanza
oormóre mbamatshelo (byiv), mbamphanda ophang (unhang oor) -fhahea, -nembeledza; in
(byw) son -anea; iets vir iemand ~ om droog te
oorplant -simula word: -anetshela
oorplasing tsudzuluso (dzi-) ophef -fhelisa
oorreed c/aanmoedig ophelder -talutshedza
oorrompel -kunda; ~ raak -kundwa ophemel c/verhef
oorring tshigina/tshinina (zwi-) ophoop -khokha; (eg grond, as) -thupha; (eg
oorsaak tshntisi (zwi-), mveledzi (dzi-); c f aanlei- khppe) -thopha, -kuvhanganya; bate dmge
ding op mekaar -khokhekanya; opgehoop
oorsee seli ha Iwanzhe wees: -khokhekana
oorsein -rathisa, -fhinsa ophou -guma; (opraak) -fhela; (— reën) -tsha
oorskadu c/ beskut opklim (klim) -namela, -gonya
oorskietkos (vir volgende oggend) muladza (mi-) opknap (aan kant maak) -nakisa
oorskryf c/transkribeer opkom (son) -bva
oorslaan -pfuka; -siedza; dag -fhidza opkook -fhufhumisa
oorspring -fhufha oplaai -laisa c/ Afr 'laai’
oorsprong vhubvo (abstr). mathomo (abstr) oplei -gudisa
oorspronklikheid vhuthomi (abstr) opleiding vhugudisi (abstr)
oorsteek -wela. -wedza; pad -pfuka oplek (íooí hond) -kaswa
oorstroom -dala, -fhalala (tntr)\ laal ~ : -fhaladza (op)lewer -bveledza, -anwa
("■ ) oplig -imisa; (kind op skoot tel) -takula
oortreder mupfuki (vha-), mukhakhi (vha-) opmerk -limuha/’-limuwa
oortreding khakhelo (dzi-), tsinyuso (dzi-) opmerking cf aanmerking
oortree (wet) -khakha. -pfuka opneem -tanganedza; -rekhoda cf Eng ‘rekord’
oortref (verbygaan) -fhira oppas! (interj) -basoba cf Afr
oortrek -pulela oppas (ww) (vee) -lisa; (kind) -lela
oortreksel tshiputeli (zwi-), tshifukedzi (zwi-) oppasser (kinder~) tshixele (zwi-). muleli (vha-)
oorvloed mudalo (mi-) opperhoof khosi (dzi-/ma-); vroulike ~: khosi ya
oorwas makunzwu (slegs mv) musadzi
oorweeg -humbula. -sedzesa oppervlak nyalo (dzi-)
oorweging ngelelo (dzí-) oppik (uit water) -nula
oorweldig -kunda, — wees -kundwa opplak (seel) -nambatedza
oorwin -kunda, -fhenya oppomp -bommba cf Afr ’pomp’
oorwinning gundo (ma-) opponeer-hanedza
oorwinningsfees mudalo (mí-) opposisie (in regenng) vhukangi (abstr): ~party.
Ooste (byw) Vhubvaduvha jihoro Jikangi (mahoro makangi)
op kha (byw element, bv kha tshidulo op die opraak -fhela
sloel)', ntha (lokat) oproer pfiriri (dzi-), khakhathi (dzi-), muvutshe-
opblaas ('n ballon) -vhudzedza, -kukumusa lano (mi-)
opbly (laat —) -dzedza, -tshesa oprol -peta; (soos moue) -finya; (íoos mat)
opbrengs tshibveledzwa (zwi-) -adzulula
opbring c f oplewer; opgooi opset khole (dzi-)
opdaag -da upsiener mutoli (vha-). mulangi (vha-), eksa-
opdrag gee -laela men~ mulavhelesi (vha-)

121
opsigter
opsigter mu{hogomeli (vha-), mulindi (vha-),
mulangi (vha-)
opsit (op vuur, eg pot) -gadza
opskep (kos) -avha
opskort -imisa
opskrif {hoho (dzi-), dzina (ma-)
opskrik -karuwa
opslaan (van oë) -liladza; ( 'n tent) -{oka
opslaan-hut (tydelike) mutumba (mi )
opsny (opkerf in klein slukkies) -tshetshekanya
opsom -nweledza, -samaraisa cf Eng 'summarise'
opsomming manweledzo (slegs mv), samari
(dzi-) cf Eng 'summary', phathekanyo (dzi-)
opstaan -vuwa; vroeg ~: -buba, -fhinduwa; (van
sitplek) -takuwa; (uit dood) -vuwa lufuni/
vhafuni; (uit slaap) -karuwa
opstand politieke mvutshelano (dzi-)
opstanding (uit dood) mvuwo (dzi-), mvuwa-
vhafu (dzi-)
opstapel -thopha
opsteek cf aansteck
opstel (nw) maanea (kl ma-, ekv en mv selfde),
( w ) vraestel -setha cf Eng 'set’
opstoker mukukumedzi (vha-)
opstokery vhukukumedzi (abstr)
opstook -kukumedza, -kudedza
opswel -zwimba, -kukumuwa
opsy thungo (byw)\ (ww) ~ sit: -vhetshela
optel c f bymekaartel; — op skoot -doba, -do-
bedza: iemand iets op kop help tel: -hwesa
optrede vhudifari (ahstr)
optuig -pana c f Afr 'tnspan'
opvaar-gonya
opvee (dweil, feil) -phumula, -fhuluta
opvlam -duga
opvoed -funza
pa baba (vho-), khotsi (vho-)
paai -fhembeledza, -khuthadza, -fhumudza
paaiery phembeledzo (dzi-)
paal danda (matanda); thanda (dzi-), (groot —)
bango (mapango); (dun ~) lutanda (thanda)
Paasfees cf Opstanding
Paasvakansie holodeni ya Mvuwo (dzi-)
pad ndila (dzi-), bada (dzi-) c f Afr; groot~
gondo (ma-); (breë oopgetrapte ~ ) gwala
(ma-)
padda dula (ma-), groen water~: lutshele (vhu-)
paddavis buluvhulu (ma-)
padgee -bvela kule
padkos mbuvha (dzi-)
padwyser tshisumbandila (zwi-)
pak (nw) (loestng) u rwa, u navhula, u napudza,
122
Pa p
opvoeding c/onderwys
opvoedkunde divhapfunzo (kl n-)
opvolger mutevheli (vha-)
opvryf cf poleer
opwek (uit dood) -vusa lufuni/vhafuni
opwen -wainda c f Eng 'wind'
opwindende -nyanyulaho (ww rel)
opwinding munyanyuwo (mi-)
orals hothe, ho{he-hothe, hunwe na hunwe
orkes bennde (dzi-) c f Eng ‘band’
os phulu (dzi-)
oud (adj) -lala (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin- (ndala), lu-, vhu-, ku-) vir vbb
c/-lala in Ve afd; (ww) ~ word: cf verouder
ouderdom vhukale (abstr)
ouderdomsgroep murole (mi-)
ouderdomspensioen muholo (mi-), mundende
(mi-)
ouderling muhulwane (vha-)
oudheid vhulala (abstr) c f -lala
ouer mubebi (vha-); skoon~. (aan man se kant)
makhulu (vho-); (aan vrou se kant) mazwale
(vho-)
oujongkérel khombe (dzi )
ouma makhulu (vho-)
ou man mukalaha (vha )
oupa makhulu (vho-)
outeur munwali (vha-)
outomaties (byw) nga vhuitatshoga, nga vhudii-
tisi
outomatiese tshidíitisi (poss) eg wa tshidiitisi
outyd tshifhinga tshilalalala
ou vrou mukegulu (vha-), tshikegulu (zwi-);
grootllelike ~: gegulu (ma-)
owerheid cf regering
owerspel vhupombwe (geen mv)
P
u napula (infinit); (ww) ~gee -rwa. -navhu­
la, -napula
pak (hh') buto/butu (maputo/maputu), (klere)
swuthu (dzi-) c f Eng 'suil'; ( ivh’) -vhekanya.
-paka c f Afr
pakdier hngavha (ma-)
pakkamer mbulungelo (dzi-), tshitolo (zwi-) cf
Eng 'store
pakket phasela (dzi-) c f Eng parcel'
pakos mbelesa (dzi-)
pamperlang -fhembeledza, -rabeledza
pampoen (plant) luranga (thanga), lufhuri
(phuri); (vrug) furi (mafhuri)
pampoentjies (kindersiekle) mawi (slegs mv)
pan pani (dzi-) c f Afr
pap vhuswa (maswa)
papaja
papaja bapawe (ma-) c f Afr
papier bammbiri (ma-j c f Afr, phcpha (ma-) cj
Eng paper
paraffïen pharafeni (dzi) c f Afr
paragraat phara (dzi-) cj E,ng 'paragraph . ndi- pionier rnuzhakandila (vha-), lizhakandila
mana (dzi-)
park paka (dzi-) cj Eng 'park'
parkeer -paka c f Eng park
parlement phalamennde (dzi-) c/ Afr
parmantig astrant -vha na swili
parmantigheid swili (dzi-). tshiambela (zwi-)
parlikel kupida (zwi-). kupali (zwi-); ~ in gram- pla -tambudza, -dina
malika: tshivhumbi (zwi-). livhumbi (ma-)
partisipiale modus [imuditshitevheli (ma-)
part) politieke — : lihoro (ma-); (fees) phathi
(dzi-) c f Eng party , c f ander
pas (mv) berg— tshifhande (zwi-). hwavha
(mihwavha); (ww) -edana. -fanela; stvj' ~:
-tea
pasgetroude (man) muvhera (vha-); (vrott) mu-
bvana(vha-)
pasient (sieke) mulwadze (v ha)
pasop! e/oppas!
passasie tshipida (zwi-)
passasier munamcdzwa (vha-). munameli (v ha)
passief c/lvdende \orm
pastorie nndu ya mufunzi (dzi-)
patat murambo (mi -)
patrvs khwali (dzi-)
pawiljoen phavilioni (dzi-) cf Eng pavilion’
Peditaal Tshibeli (geen /m)
pen pem (dzi-) c f Afr
pens thuntbu (dzi-)
pensioen phcshcni (dzi-) c f Eng pension’
peper phiriphin (dzi-)
perd here (dzi-) c f Afr
perdeby libu (ma-)
perdeslieg phuvhe (dzi-)
perdry -gada
pérel nungu (dzi-)
periode phiriodi (dzi-) cj Eng period
permit thendclo (dzi-)
perron bulatifomo (dzi-) c f Eng 'platform'
pers (me) khandiso (dzi-). gurannda (dzi-) c f Afr
k o e r a n t (u w) klere -aina c f Eng iron’. poeier luvhanda (mbanda); seep—; tshisibe tslia
-phuresa cf Eng ’press’: -pwanyeledza. -ts:-
keledza. -gada; in— in -gadedzela
perseel fhethu (lokat)
perske beregisi (rna-) cf Afr
personeel tshitafu (zve 1-) cf Eng staff
personifikasie jifanyamuthu (ma-)
persoonlikheid vhumuthu (ahstr)
petrol pitirolo/petiroli (dzi-) cf Afr
piering sosara (dzi-) c f Eng saucer
piesang (betde boom en vrug) muomva (mi-)
Pietersburg Bulugwane
pik (im ) piki (dzi-) cf Eng pick . (ww) (byt, eg
politoer
n slang) -luma, -huvhelwa; kap met —: -pika
cf Eng pick ’
pil philisi (dzi-) cf Eng pills'
pilaar phuphu (dzi )
(ma-), muphulandila (vha-)
pit (van vrug) thambo (dzi-); cf kern, (van
boomstam) mbilu (dzi-); mielie— thoro
(dzi-)
pitsweer tshimota (zwi-). tshizwimbo (zwi-).
tshitshimbili (zwi-)
plaas bulasi (dzi-) cf Afr
plaatyster baphathi (ma-)
plafon silini (dzi-) cf Eng ceiling'
plan (mv) nzudzanyo (dzi-); slink.se — : maano
(slegs mv): bou— pulane (dzi-) cf Eng ’plan'
plank bulannga (ma-) c f Afr
plant (mv) tshimela (zwi-); (iviv) mielies, ens, —
-goba/-gobela. -rothedza; borne, ens, —;
-sima; suad -tavha
plat (soon landskap) -wclelaho (wiv rel), -linga-
naho (ivvv rel)
platdruk (jouself ~ teen) -vhandalala
platespeler tshitambarekhodo (zwi-)
plat lé -banda
platriem bannda (ma-/dzi-) cf Afr ’band’
pleister (mv) pulasitele bulasitele (dzi-) c f Eng
’plaster', ( i v h ) -pulasitelaZ-bulasitela cf Eng
plaster’, -hulunga, -nama
pleit -humbela. -luvhelela. -luvhcledza
plek Ibethu (lokat): (yvaar iets slaan) vhudzulo
(mv selfde)
plesier (mv) dakalo (ma-); — hê: c f ’geniet’
plig pfanelo (dzi-); (funksie) mushumo (mi-)
ploeer mulimi (vha-)
ploeg (mv) dzembe (malembe); (ww) -lima
ploegland (stuk) ndima (dzi-), tsimu (masimu);
(van kaplein) dzunde (ma-)
ploegtyd dzima (ma )
pluk (vere) -thuvha; (vrugte) -fula; (blomme)
-ka
plunder -thuba. -tangula
plus na (konnektief)
luvhanda (zwi-); melk— mafhi a luvhanda
(slegs kl ma-)
poel cf kuil
pofadder vuluvulu (ma-)
poging ndingedzo (dzi-)
pokke thomba (dzi-)
poleer pholisha cf Eng polish’
polisie pholisa (ma-) cf Eng ’police’
polisiemag vhupholisa (mv selfde)
polisieman pholisa (ma-) cf Eng ’police’
politiek politiki (slegs kl n- ekv) c f Afr
politoer pholishi (dzi-) c f Eng ’polish'
123
pols
pols (mv) tshinungo (zwi-); (ivn) (klop) -divhi-
tha
polsslag mudivhitho (mi-)
polvy c/hakskeen
pomelo bambahosi (ma-) cj AJr 'pampelmoes
pomp (mv) boorgat— gwedzho (ma-); (vir lug,
olie, ens) bomnibo (dzi-); (ww) -bommba cf
Afr
pond bonndo (dzi-) c f Afr
poort khoro (dzi-)
poot (van dier) shimba (marimba); (van
meubelstuk) mulenzhe (mi-)
pootjie -pia
porlret tshifanyiso (zwi-)
pos (mv) (bctrekking) mushumo (mi-), poswo
(dzi-) c f Afr; (briewe, ens) poswo/boswo
(slegs ekv), marifhi (slegs mv) c f Afr 'brief;
(vv'n) in ~ tloen: -posa c f Afr
posisie vhuimo (abstr), vhudzulo (abstr)
poskanloor posofisi (dzi-). poswo (dzi-) c f Eng
'post office'
poskode khoudu ya poswo (dzi-)
posmeester raposwo (vho-). posmasta (dzi-) cf
Eng 'postmaster
pot bodo (dzi-) c f Afr; klei~ khali (dzi-); groot
bier— van klei nkho (dzi-); groot kléi~: gali
(makali); klei— vir water mvuvhelo (dzi-)
potlood penisela (dzi-) cf Eng pencil
pottebakker muvhumbi (vha-) c f -vhumba
pous mupapa (vha-) c f Afr paap (derogatiej)
praat -amba
predikant (c/leraar) mufunzi (vha-)
predikantsvrou vhomme (eervorm), dzhafurou
(vho-) c f Afr 'juffrou ’
prediker mutanzieli (vha-), mupureki (vha-) cf
Afr
preek (mv) pfunzo (dzi-), pureke (dzi-) c f Afr,
(ww) -funza, -tanziela
preekstoel tshiingamo (zwi-), purekesitulu (dzi-)
c f Afr, phuluphithi (dzi-) c f Eng 'pulpit'
prefiks thangi (dzi-)
prent r/beeld
present mpho (dzi-), tshifhiwa (zwi-); — aan
hoofman: nduvho (dzi-)
pret tshitakadzi (zwi-)
Pretoria Tswane
priester tshifhe (vhotshifhe)
prikkel -nyanyula (fr); -nyanyuwa (intr)
raad khoro (dzi-)
raadgee -eletshedza, -laya, -humbudza
raad-op -hanganea
raadslid gota (ma-), murado (mi-)
124
raam
prins/prinses mukololo (vha-)
prinsipaal prinsipala (ma-) cf Eng principal
thoho ya tshikolo (dzi-)
prisonier cj gevangene
probeer (paging aanwend) -edzisa; (tempteer)
-linga. -lingedza
probleem thaidzo (dzi-). khakhathi (dzi-)
produk tshibveledzwa (zwi-); — van vermenig-
vuldiging. nyandiselo (dzi-)
produsent mubveledzi (vha-)
proe -thetshela. -pfa
profeet muprofita (vha-) c f Afr
profesie vhuporofita (abslr)
profeteer -porofita c f Afr
profyt (mv) bindu (ma-). porol'ito (dzi-) cf Eng
profit'; (ww) - maak: -bindula
program mbekanyamushumo (dzi-)
proklamasie mulevho (mi-)
proklameer -divhisa. -vhea mulevho
prokureur axennde (dzi-/ma-) cf Afr agent
prosedure kuitcle (ma-)
provinsie vundu (ma-)
prut -xaxara
prys (n) ~ van artikel: mutengo (mi-); (belo-
ning) pfufho (dzi-); (ivtv) -renda
prysgee -litshedza
pryslied tshirendo (zwi-). tshikodo (zwi-)
psalm phisalema (dzi-) cf Afr
publiek (««•) vhathu (slegs kl vha-); ~e opiate;
muhumbulo wa vhathu (mi-)
publiseer (boeke) -gandisa -kandisa
pulp (moes) bwere (ma-). bwmdi (ma-); — van
gekookle pampoen khobvu
punt (punkluusie) tshiawelo (zwi-), tshithoma
(zwi-); — van voorwerp: thodzi (zwi-); — op
agenda; tshiga (zwi-)
pupil (van oog) tshanga (dzi-)
put bidzi (dzi-) cf Afr puts
pyl musevhe (mi )
pylkoker mukutu (mi-)
pylreguit (ideof van — wees) tswititi!
pyn (mv) vhutungu (abstr); (tvtv) -vhavha.
-rema; ~ veroorsaak -vhaisa, -remisa
pynappel tshihenge/tshienge (zwi-)
pynig -shengedza. -pfisa vhutungu
pyp (rook) bibi (dzi-) c f Afr; (vir water, ens)
phaiphi (dzi-) cf Eng 'pipe' bommbi (dzi-) cf
Afr 'pomp'
raai c f voorspel
raaisel thai (dzi-)
raakskiet -goba
raam (mv) furenie (dzi-) c f Eng 'frame'; (ww)
raamwerk rinj;
regte -lulamaho (inv rel): -songo khakhcaho
-furema c f Eng 'frame'
(inv rel). -teaho (»iv rel). -ya vhukuma/
raamwerk muhanga (mi-)
ngoho (poss)
raas -ua phosho. -rasa <7 Air
regter muhatuli (vha )
radio radio (dzi-) <;/ Afr
regterhand tshanda tsha u |a. tshanda (shinna,
radio omroeper muhashi (vha-)
tshanda tshihulu
rak raka raga (dzi-) cf Afr
regterkant (byiv) tshauja
ram (skaap) khaba (dzi-)
regtig cf werklik
ramp khombo (dzi-)
Kand Ranndani (lokai); (geldeenheid) rannda reguit -lulama; — alpcil op -livha; ideof ran
pylreguit wees tswititi!; — maak: -lulamisa
(dzi-)
regverdige -lugaho (iviv rel)
rangskik (in orde plaas) -vhekanya
regverdigheid khathulo kwayo (khathulo
rankplam mutandc (mi-)
kwadzo). u luga (infinil)
ranljie c f koppie
rapport muvhigo (mi-), riphotho ripoto (dzi-) cf reier linulakhovhe (ma )
Eng report' reinig -tanzwa
rapporteer -vhudza. -divhadza: — vir werk reis (mi) lwendo (nyendo); (mv) -enda, -tshi-
-divhika; it saak - - -pota cf Eng report mbila; — onderneem: -fara lwendo. -tanga
ras lushaka (tshakha), murafho (mi-) lwendo
rat gore (dzi-) cf Eng gear' rei.sdeken ishali (dzi-) cf Afr 'tjalie'
rate! tshisele (zwi-) reisiger mutshimbili (vha-)
rebelleer -vutshcla reistas -phuthumennde (dzi-) c f Afr portman­
red -lamukisa. -tshidza; (nil gevaarlike posisic) teau
-phulusa. -hanyisa rekening akhaunthu (dzi-) cf Eng account',
redder mulamukisi (vha-). mutshidzi (vha-). mbalelano (dzi-). tsumbalandu (dzi-)
khanyisavhanwe (vho-) rekeningkunde divhambalelano (kl n-)
redding cf verlossing rekenkunde divhambalo (slegs eke n-)
rede tshiitisi (zwi-) rekord rekhodo (dzi-) c f Eng record
rededeel thinwaipfi (dzi-) rektor rekhitha (dzi-) c f Eng rector'
redenaar muamhi (vha-) relatiewe voornaamwoord lisala vhushaka (ma-)
redeneer tata rem (mv) biriki (dzi-l c f Afr brick', (iviv) -imisa.
redetwis -vhanga. -tatisana -vhofha
reeds -no (iviv element) renoster (wit —) tshugulu (dzi-); (swart—) thema
reen (mv) mvula (dzi-); sagtelmistige — (dw.\ (dzi-)
mot~) vhusuto (geen mv): wydverspreide reptiel tshikokovhi (zwi-)
mubvumbi (mi-); stort — vvolkbreuk tshirulu republiek riphabuliki (dzi-) cf Eng republic’
(zwi-); (iviv) -na resies mbambe (dzi-). cf wedloop
reenboog musingavhadzimu (mi-) respek (mv) khuliso (dzi-), thompho; ( ivh) —
reenbui vhusuto (slegs vhu-) betoon (respekteer): -hulisa. -thomfha
reenmeter tshikalamvula (zwi-) respekteer -hulisa. -thonifha. c f vereer
reenwater madi a mvula resultaat mvelelo (dzi-)
reformasie khakhululo (dzi-) retireer -humela murau
reg (mv) pfanelo (dzi-) reuk aangename —; munukhelela (mi-); slegte
reg (#'»■ ) -luga ~/slank: munukho (mi-), Iwefha (nyefha)
regeer -vhusa reunhond khotho (dzi )
regeerder muvhusi (vha-) revolusie (omwentehng) mumono (mi ); poli-
regering muvhuso (mi ) tieke — ; mvutshelano (dzi-)
regiment vhuthu (bh) (kI h-) rewolwer volovolo (ma-. dzi-) c) Afr
register (bywonings—) redzhista(ra) (dzi-) cf ribbebeen luvhabvu (mbabvu)
Eng register’ riem luzwa (nnzwa)
registreer (aanteken) -redzhisitara cf Eng regis­ riet lutanga (thanga); (dun — vir matte) dzhesi
ter', ~ as student -nwalisa (ma-)
regkom -kona rietbok davhu (ma-)
regkry -kona rietfluit nanga (dzi-)
regmaak -lugisa rigting sia (masia); budo (ma )
regs (cf regterkant) tshau|a rigtingaanwyser tshisumbabudo (zwi-)
regsgeding t/hofsaak ring rinngi (dzi-) c f Eng 'ring’ oor— tshinina
regspreek -hatula (zwi-), tshigina (zwi-)

125
ritme
ritme mutevhetsindo (mi-)
ritssluiter zipi (dzi-) c f Eng 'zip'
rivier mulambo (mi-); klein — : kudambo (zwi-),
kudambwana (zwi-)
rivieroewer philiphili (dzi-), khunzikhunzi (dzi-)
rivierwal khunzikhunzi (dzi-), philiphili (dzi-)
robot roboto (dzi-) c f Eng 'robot'
roem bvumo (ma-); phungo mbuya (dzi-); vhu-
rena (abslr)
roep -vhidza; hard — na: -vhidzelela, -huwelela
roeping mbidzo (dzi-)
roer -ritha
roes (mv) vhulalí (geen mv): (ivw) -rusa c f Afr
roet tshinyai (zwi-)
roete ndila (dzi-)
rok rokho/rogo (dzi-) cf Afr
roker mudahi (vha-)
rol (mv) bele (dzi-) c f Eng 'bale', rolo (dzi-) cf
Afr; (ww) -phiguluwa, -kunguluwa
rolvark (rolystervark) tshitoni (zwi-)
Romein Muroma (Vha-)
romp tshikete (zwi-) c f Eng 'skirt'
ronddwaal c/dwaal
ronde (in boks, ens) raundu (dzi-) c f Eng 'round'
rondloper mutendcleki (vha-)
rondskommel -kakatika/-kakarika
rondstrooi -balangana (intr), -balanganya (tr)
-hasa, -hasekanya, -hasha, -lakatedza
rondswerf c f swerf
roof -tangula
roofdier tshilanama (zwi-), tshivhanda (zwi-)
rooi (adj) -tswuku (mu-. vha-. mi-. li-. ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin- (tswuku), lu-, vhu-, ku-) vir
vbb c f -tswuku in Ve afd; (wtv) — maak:
-tswukisa
rooiblom (mieliegif) vhuri (mv selfde)
rooibok phala (dzi-)
rooibossie c f rooiblom
rooiheid (ligheid van aanskyn) vhutswuku
(abstr)
rooimuishond lukhohe (vhukhohe)
rook (nw) vhutsi/mutsí (geen mv): ( h w ) -daha;
-bvisa vhutsi/mutsi
room luvhomba (geen mv)
rooster (brood —) -thatha
roosterbrood (mv) sathe (ma-); ( h w ) — maak
-thatha
rotasie (draaimg) mudzunguluwo (mi-)
s
saad mbeu (dzi-)
saag (mv) saha (dzi-); (nw) -saha c f Afr
saai -zwala, -hasha
126
saak
roteer -dzungulusa (fr), -dzunguluwa (inlr)
rots dombo (matombo); groot plat —; lutombo
(thombo)
rou (mv) tshililo (zwi-); (ww) -lila
rou (adj) -vhisi (mu-, mi-, li-. ma-, tshi-, zwi-,
n-/dzin- (mbisi), lu-, vhu-, ku-) vir vbb cf
-vhisi in Ve afd
rower vemu (ma-)
rowery vhuvemu (abstr)
rubber raba (dzi-) c f Eng rubber'
rug Mutana (mi-)
rugby ragabii (dzi-) c f Afr
ruggraat mutshilitshili (mi-), mutodo (mi-)
rug tockeer furalela
ruik (nw) cf reuk; (»»') sleg -nukha (intr):
lekker ~: -nukhelela (intr): (snuif aan)
-nukhedza
ruilhandel (mv) thengiselano (dzi-); (ww) ~
dryf: -vhambadza, -renganyisa
ruiling c f wisseling
ruine (van hutlhuis) dumba (ma-/matumba);
(van stat) shubi (marubi)
ruineer -tshinyadza
rumoer c f geraas, lawaai
rus (mv) nyawelo (dzi-); (nw) -awela
Rus Murashia (Ma-)
rusbank sofa (ma-) cf Eng sofa'
rusie (mv) phosho (dzi-), khakhathi (dzi-); (iriv)
— maak met mekaar -lutana
Rusland Rashia
rusplek tshiawelo (zwi-), vhuawelo (mv die­
selfde)
Russies Tshirashia. Lurashia
rustigheid vhuawelo (abstr)
ry (mv) muduba (mi-); (wu ) -namela; n perd ~;
-gada
ryk (word) -pfuma
rykdom lupfumo (klas lu-; geen mv)
ryke mupfumi (vha-)
rym pfanopheledzo (dzi-)
ryp (mv) (van koue) mahada (slegs mv): (u iv) -
(gaar) word: -vhibva; (vrugie) -tswuka,
-vhibva
rys raisi (slegs kl n-) c f Eng rice . mpunga
mupunga (graan slegs ekv mu- —plant nit
mi-)
rysmier (in miershoop) dzhulu (ma-)
rytuig goloi (dzi-), tshiendisi (zwi-)
saailing mbwanana (dzi )
saak fhungo (ma-) (gcwoonlik mv): mulandu
(mi-)
saal sestig
saal (van perd) sale (dzi) f/ Afr. (gebou) holo seen (mv) phathutshedzo (dzi-); (ww)
(dzi-) c f Eng 'hali -fhatutshedza, -shudufhadza
saam (kwantit) vhothe, yothe. othe. zwothe, ens seéning mashudu (in mv, klas ma-), cf seen
saamkom -tangana; c/vergader seep tshisibe (zwi-) cf fr; bad~ tshisibe tsha u
saammaak -patekanya tamba; was— tshisibe tsha u kuvha;
saamstel -kuvhanganya. -vhekanya poeier— tshisibe tsha luvhanda
saamsweer -ita tshiphm ishimbevha seer (mv) tshilonda (zwi-); (kwalif) -vhavhaho;
saamvoeg -tanganya; -tuma (wiv) -vhavha
saamwerk -shumisana. -andana. -farakana seerkry -huvhala
Sabbat Savatha (dzi-) cf Afr seermaak -huvhadza. -vhaisa; gevoelens
sabotasie vhusabothadzhi (abslr) cf Eng sabo­ -sanda
tage', vhutshinyadzi (abstr) seerplek tshilonda (zwi-)
saboteer -tshinyadza, -sabothcdzha cf Eng sabo­ seil (mv) seila (dzi-) cf Afr; (wtv) -alavha
tage' sein (mv) ngafhadzo (dzi-). (ivw) -ita ngafhadzo
saggeaarde wa'vha/tsha vhulenda (pass) sekel lukwea (khwea). segere (dzi-) c/ Afr
sagmoedig w i vha la tsha vhulenda (poss) seker (wees) -vha na vhutanzi. -vha na ngoho
sagmoedigheid vhulenda (abstr) sekere cf ander
sag(te) -tete (adj) (mu . mi-. li-, ma-. tshi-. zwi-. sekerheid chutanzi (abstr). ngoho (dzi-)
n-/dzin- (thethe). lu-. vhu-) vir vbb c f - tete in Sekoekoenieland Hasikhukhuni (lokat)
Ve afd sekretaris munwaleli (vha-)
sagtebal sofuthibola (dzi-) cf Eng softball' sekretarisvoel thame (dzi-)
sagtheid vhulenda (abstr). vhutete (abstr) seks inbeu (dzi-)
sak mukwama (rni-). saga lma- 1. c f Afr khedzi seksie cf afdeling
(dzi-); (in klere) tshikwama (zwi-) sel (biologies) tsiki (dzi-); c/tronksel
sakdoek sagaduku'saduku (dzi-) c) Afr self (hyself/syselflhulleself. ens) -ne (relat uit-
sakportefeulje Ishipatshi (zwi-) gang) eg ene mune hyselflsyself, vhone
sakrament sakaramentc (dzi-) cf Afr vhane hulleself
sal -do (loekomende tyd format) selfrespek u dithompha (infinit)
salaris (uvv) malamba (slegs mv). muholo (mi-); selfs -nou (hulpww)
( m iv) ~ onlvang. -hola seifs as nangwe (voegn )
salf (nw) tshídolo (zui -); (n u ) -dodza selfstandige voornaamwoord [isala vhukuma
salueer -rcsha, -losha. -salutha c f Eng ’salute’ (ma-)
saluut saluthi (dzi-) cf Eng salute' Seloot Ziloto c f Eng 'Zealot
salwing tshidolo (zwi-) setnels mufumbu (mi-)
samesteller mukuv hunganyt (vha-). muvhekanyi sement semennde (dzi-) cf Afr
(vha-) semivokaal pfalanyana (dzi-)
samestelling cf versameling sendbrief epistola (dzt-)
sames«ering (komplot) Ishiphiri (zwi ). tslii- sendeling mufunzirumwa (vha-)
mbcvha (zwi-) sender tshirathisi (zwi-)
samevatting -phathekanyo (dzi-) sending thumo (dzi-). vhuruiniwa (abstr)
sampioen ngowa (dzi-); giftige ngowa- sendingstasie tshitasi (zwí-) c f Afr 'stasie'
mpcngo (dzi-) sening mukala (mi-)
sand mutavha (mi-) sensus sentsasi (dzi-) c/ Afr. u vhalwa ha vhathu
sandaal phashanc (dzl-). ihovho (dzi-) sent (geldeenheid) sente (dzi) c f Afr
sangerlesl muimbi (vha-) sentimeter senthimitha (dzi-) c f Eng centimetre
sap sama: (pulp van gckookte pampoen) khobvu sentrale cl telefoonsentrale
(d/i-) senuweeaanval havhiya (dzi-)
sarkasme vhusoli (abstr). nnihoyo {mi-) September Khubvurnedzi
satan salhanc (vho-) (/ Afr. diaboulo (vho-) seremoniemeester mutshimbidzamushumo
Saterdag Mugivhela (Mj-) (vha-)
satire tsalsaladzo (dzi-l serp tshikalu (zwi) cf Eng 'scarf'
sé -ri sersant sedzheni (vho-.ma-) cl Eng sergeant
sebra mbidi (dzí-) sertif'ikaat thanziela (dzi-)
sedert u tuwa. u bva ses rathi. thanu-na-nihihi
see Kvan/hc (nialwanzhe) sesde tsharathi
seeknei mvuvhu (d/.i-) sestien fumirathi
seel tshitemmbe (zwi-) </ E/ig slump sestig lurathi

127
seun skil
seun mutukana (vha-); ~ van. murwa (vha-) (slegs mv)
sewe sumbe, thanu-na-mbili skaafsel c/skil
sewende tshasumbe skaam -shona; ~ maak: -shonisa
sewentien fumisumbe skaamte thoni (dzi-)
sewentig fusumbe skaamteloosheid lunyadzo (abstr)
sfcer c/ bol skaap nngu (dzi-)
Shangaan Mutshangana (Vha-) skaapkraal tshitumba (zwi-)
Shona (persoon) Mukalanga (Vha-); (taal) Tshi- skaaplam ngwana (dzi-)
kalanga (geen mv), Lukalanga (geen mv) skaapooi c/ ooi
Sibasa Hatshivhasa, Gammbani, Sibasa skaapram khaba (dzi-)
siek (wordlwees) -lwala skaapskêr tshígero (zwi-) c f Afr 'skêr’
sieklikheid vhuhoja (abstr) skaapvleis nama ya nngu
siekte vhulwadze (ma-), munyanyavhalo (mi-), skaars -shaeaho (ww reí)
kudwadze (zwi-) skade -tshinyalo (dzi-), tshinyadzo (dzi-)
siel muya (mimuya); muthu (vha-) skaduwee murunzi (mi-)
sien -vhona skakel lipfanisi (ma-)
siener muporofita (vha-) cf Eng 'prophet’ , mu- skakelaar switshi (dzi-) c f Eng 'switch'
vhoni (vha-) skandaal vhutudzi (abstr)
sir (nw) sefo (dzi-) c f Afr; (ww) -sefa c f Afr skande thoní (dzi-)
sifdraad darata ya sefo (dzi-), sefodarata (dzi-) skat lupfumo (geen mv), mufunwa (vha-)
c/Afr skedel f/kopbeen
sifilis thusula (dzi-) skedule muengedzo (mi-); shedule (dzi-) cf Eng
sigaret segerete (dzi-) cf Eng 'cigarette’ 'schedule'
sigbaar -vhonala, -vhonea skeer vhuela. -tshefa c f Eng 'shave'; skape
sigsagsgewys masombesombe, vhukhonekhone -gera c fA fr ‘skêr’
sillabe dungo (ma-) skei (nw) c/jukskei; (ww) (verdcel) -fhambanya,
sillabus c f leerplan -fhambanyisa, -khethekanya; c/ wan; (eg-
silwer silivhere (dzi-) c f Afr. (geld) lisettha (ma-) paar) -tala, -talana
simbool tshiga (zwi-); cf teken skeiding (verdeling) khethekanyo (dzi-), pha-
simpatiseer -pfela vhutungu mbanviso (dzi-)
sin fhungo skeidsregter mutambisi (vha-), mulanguli (vha-)
sindelikheid vhudele (abstr) skeikunde c/chemie
sing -imba skelm c/skurk
sink (nw) zennge (ma-) cf Afr\ (vvvv) (soos skip, skema tshikimu (zwi-) cf Eng 'scheme
onderduik) -nupela; (in~ inlinduik) -nuvhe- skemer (aand—) lufhimavhaeni (byw); (og-
la; in~ (in grond o f water in spons): -nwe- gend~) madautsha (byw)
lela; (insak, soos bees in modder) -phirimela skenk -fha, -nea; lewe ~ (mense): -beba; (diere)
sinode tshinodo (zwi-) cf'Afr -dzwala, -tanza
sinoniem libulazwithihi (ma-) skcp (water) -ka; (formeer) -sika, -vhumba
sintaksis -dvhafhungo (geen tnv) (skep)lepel (van hour) lufo (mpfo); ~ vir bier:
Sionis Muzioni (Vha-/'Ma-) c f Eng 'Zionist' khavho (dzi-)
Sionisme Vhuziom (abstr) c f Eng 'Zionism' skepper musiki (vha-), muvhumbi (vha-): (Skep-
sirkel mutengelele (mi-) per) Musiki (geen mv), Muvhumbi (geen
sisteem c f stelsel mv)
sit (gaan ~ ) -dzula; (taut regop ~ ) -dzudza skepping tsiko (dzi )
sitplek tshidzulo (zwi-). vhudzulo (mv selfde) skepsel tshisikwa (zwi-), tshivhumbua (zwi-)
sitting dzulo (ma-) skêr tshigero (zwi-) c/ Afr 'skêr
situatiefmodus c f partisipiale modus skerm tshitsiro (zwi-)
sitviak (boud) shaho (maraho) skerp (vvtv) -fhira, -halifha
sjieling sheleni (dzi-/ma-) skerpheid vhuhali (abstr)
Sjina Tshaina skerpioen phame (dzi-)
Sjinees (persoon) Mutshaina (Ma-); (taal) skerpmaak -tutula (mes). -vhada (jiotlood)
Tshitshaina, Lutshaina skiet (met pyl) -pfula; (met vuurwapcn)
skaaf (nw) musendo (mi-); (ww) (tussen bene. -thuntsha
perd se rug onder saal, ens) -sworota/-swu- skikking mudzudzo (mi-)
ruta; (hout met skaaf) -senda skil (mv) ganda (makanda); (ivu) -swotola: cf
skaafplek masworota/masworoto/maswurutu afskil

128
ski Id slagaar
skild tshitangu (zwi-) skrander c f intelligent
skilder cf verf skrede liga (ma-)
skilpad tshibode (zwi-); berg— khamba (dzi-); skreeu -zhamba
(personifikasie in diereverhale) Sankambe skrif tshanda (zwanda), munwalo (mi-); die
(geen mv) ■Skrif: Mahwalo (slegs mv); (geskrewe doku-
skinder -remba, -sola ment) linwalo (ma-)
skinderpraatjies zwitshele (slegs mv), zwiambo skrik (mv) dzhenuwo (ma-) (ivw) -tshenuwa
(slegs mv) (intr); —rnaak -tshenusa (tr)
skinkbord tshifaredzi (zwi-). thirei (dzi-) c f Eng skrikmaak -shushedza, -tshenusa (rr); cf afskrik
'tray' skroef tshikurufu (zwi-) c f Afr
skip tshikepe (zwi-) c f Afr skroefdraad muru (mimuru) cf Afr ‘moer', ma-
skitter -penya, cf blink daisi (slegs mv) c f Eng ‘dies'
skoen tshienda (zwi-). thovho (dzi-) skroei -fhisa
skoenlapper tshisusu (zwi-) skroewedraaier tshikurudiraiva (zwi-) c f Eng
skof tshifi (dzi-) c f Eng 'shift ', diso (ma-) ‘screw driver'
skoffel -tahula skrop -koropa cf Afr, -fhuluta. phumula; (~ in
skoffelpik dzembe (malembe) grond) -pala
skok (mv) dzhenuwo (ma-); (ww) -mangadza, skrvf -nwala
-tshenusa skryfster cf skrywer
skolier mugudiswa (vha-) skrvnwerk (mv) vhuvhadi (abstr); vhuvhadabu-
skommel (kaarte) -Ishova c f Eng 'shove' lannga (abstr); (ww) -vhada
skool tshikolo (zwi-) c f Afr skrynwerker muvhadi (vha-), muvhadabulannga
skoolfooi tshikolofisi (zwi-) cf Eng school fees' (vha-)
skoolhoof cf prinsipaal skrywer muhwali (vha-)
skoondogter mazwale (vho-) skud (been en weer) -dzinginya (ir); -dzinginyea
skoonfamilie ( van man) makhulu (vho-); (van (intr); (vloeistof/kop) -dzungudza
vrou) mazwale (vho-) skudding mudzinginyo (mi-)
skoonheid lunako (geen mv) skuifel -tsetsema; -swenda
skoonmaak -nakisa, -bvisa tshika, -kulumaga cf skuim bulo (mapulo)
Afr; land -hada, -hwivha skuins -sendamaho (ww rel), -tshingamaho (ww
skoonmoeder (vrou se moeder) makhulutshi- rel)
sadzi (vho-); (man se moeder) mazwale skuld (mv) (foul) mulandu (mi-); (geldehk) mu-
(vho-) landu (mi-), tshikolodo (zwi-) cf Afr; (ww)
skoonouer (ran man se kant) makhulu (vhoma- -koloda cf Afr
khulu); (van vrou se kant) mazwale (vho-) skuldig -vhonwa/-wanwa mulandu; ~ bevind: cf
skoonseun mukwasha (vha-), muduhulu (vha-) veroordeel
skoonsuster (vrou se ouer suster) mmemuhulu skulp khumba (dzi-)
(vho-); (vrou se jonger suster/manspersoon skurk tshigevhenga (zwi-), lihwarahwara (ma-),
se ouer broer se vrou) mmane (vho-); (mans- tshikeleme (zwi-) c f Afr 'skelm'
persoon se jonger broer se vrou) mazwale skuur shede (dzi-) cf Eng 'shed'
(vho-); (vrouepersoon se broer se vrou) skyf lupepelele (vhu-), tshilai (zwi-) cf Eng
muvhuye (vha-) 'slice'
skoonvader (vrou se vader) makhulutshinna skyn -penya
(vho-); (man se vader) mazwale (vho-) slaaf phuli (dzi-)
skoonvee i/afvee slaag -kona, -bvelela; (m eksamens, ens) -phasa
skoot marumbi (slegs mv); e/shumbi cf Eng pass'
skop -raha slaai saladi (dzi-) c f Eng salad ; krop— tshilai
skopgraaf fosholo (dzi-) c f Eng shovel (zwi-) cf A fr
skors -thalha. -pandela slaan -rwa, -dia; (~ met sweep) -tshaela; (trorn
skottel tshigodelo (zwi-) cf A fr; ndishi (dzi-) cf —) -omba. -lidza; (vinnig ~ op trom) -o-
Eng dish'. sambelo (ma-) mbedza
skou tano (ma-) slaap (mv) khofhe (slegs dzi-), (ivw) aan die
skouer shada (mahada) ~/gaan -edela, -1a Ia
skouerbiad famba (ma ) slaapmat thovho (dzi-)
skraal -sekcne (ad/) (mu- vha-. tshi-. zwi-. lu- slaapplek vhulalo (mv selfde)
vhu-. ku-) vir vbb c f -sekene in Ve afd slag -thavha. -via
skraalheid vhusekene (geen mv) c f -sekene slagaar ludivhitha (vhu-)

129
slag h u is soom
slaghuis silaha (dzi-) cf Afr ‘slag’ snawel mulomo (mi-)
slagpale muvuwo/muvoni (mi-), silahapani (ma-) snoei -thena
cfA fr snoep (te kort doen) -dzima
slagter mushidzhi (vha-) snork (nw) mahono (slegs kl ma-); (tvw) -hona
slagyster tshilibana (zwi-) snuif (mv) fola (ma-); (ivw) -nukhedza; -fe-
slang nowa (dzi-) mbedza, -daha
slappap mukapu (mi-) snuifdosie khambana (dzi-)
slawerny vhupuli (geen mv) sny (mv) lupepelele (vhu-), tshilai (zwi-) c f Eng
sleepwa goloi (dzi-) slice’
slegheid vhuvhi (abstr) c/-vhi sny (iviv) — met mes -tshea; uit~- /knip met
sleg(te) (lelike) -vhi (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, skêr, — met grassnyer; -gera c f Afr ‘skêr'; ~
ma-, tshi-, zwi-, n-/dzin- (mmbi), lu-, vhu-, met sekei. -hwivha, -hada; — in klein stuk-
hu-, ku-) vir vbb c f -vhi in Ve afd kies: -tshetshekanya (tr), -tshetshekana
slegs( voegw) fhedzi (tntr), -tumukanya (tr), -tumukana (intr); ~
slegtigheid vhuvhi (abstr) kort af (tou/lyn): -tumula (tr), -tumuwa
slenter(slag) maano (slegs mv) vhukwila (abstr) (intr); ~ 'n (bloed)virt. -ara
sleutel khono (dzi-) khii/khiyi (dzi-) c f Eng ‘key’ ; snyer cf kleremaker
moer~: tshipanere (zwi-) c f Eng ‘spanner’ snytand dzembe (malembe)
slim -thanya, -talifha, c / intelligent so -ralo
slinter gatho (ma-) sodat (voegw) uri
slinksheid maano (slegs kl ma-) soek -Jo^a
sloot mugero (mi-); diep mulonga (mi-) soen (mv) khisi (dzi-) c f Eng ‘kiss’, u mamana
slordig c f sorgeloos (infinit); (ww) -mamana, -khisa c f Eng ‘kiss’
slordigheid vhusilondi (abstr) so-en-so mugede (vho-), mukene (vho-)
slot (end) magumo (slegs mv), majhaphuwo soetriet mphwe (dzi-)
(slegs mv), mafheledzo (slegs mv), mvuledzo sokker cf voetbal
(dzi-); deur~: loko (dzi-) c f Enf ‘lock’; sokkie swogisi (dzi-) c f Afr ‘sokkies’
hang— : ganzhe (ma-) soldaat hswole (ma-)
slu c f geslepe soldeer -swolodela c f Afr
sluimer in~ vir oomblik: -kumedza; (dut, uilijie soldeersel mutobvu (mi-)
knip) -zhambula; ideofoon van zhambu! solder c f plafon
sluip nenga som (in rekenkunde) mbalo (dzi-); (totaal)
sluit -khina, -khiya c f Eng ‘key’, -hona thanganyelo (dzi-)
sluk -mila somer tshilimo (zwi-)
slukkie zwikadzwa (slegs mv) sommer maar cf slegs
slurp (olifanl) musingo (mi-) sommer net sokou
slym (van neus) maduda (slegs mv); (modde- sommige cf ander
rige) lurofhe (slegs ekv) soms nga tshihwe tshifhinga
slyp -tutula son duvha (ma-)
slypsteen tshitutulo (zwi-) sondaar muitazwivhi (vha-)
smaak (geur) mudifho (mi-), muthetshelo (mi-) Sondag Swondaha
smaaklik -difha sonde tshivhi (zwivhi)
smart vhu(ungu (abstr) sonder nga nnda ha, si na
smee (yster) -bea, -fula sondig -ita zwivhi, -tshinya, -khakha
smeek -rabela, -rabeledza, -luvheledza, -luvhe- sondiging vhutshinyi (abstr)
lela sone zoum (dzi-) c f Eng ‘zone’
smeer (met salf) -dodza, -fhoma; (met mis) sonneblom mulivhaduvha (mi )
-shula sononder maorapfene. matotatombo; teen
smelt -noka, -nwa duvha li tshi bva
smid (grof~) mufuli (vha-), mufulatsimbi (vha-) sonsopgang u bvu ha duvha (infinit); met
smidswinkel shondo (dzi ) duvha li tshi bva
smoor -tshipa; masjien -tshouka c f Eng sonstraal sasaladzi (ma-), litalazaza (ma-)
‘choke’ soog -mamisa
smoorklep tshouku (dzi-) c f Eng ‘choke’ soogdier tshimama (zwi-)
smous (mv) tshimauswu (zwi-) c f Afr; (ww) sooibrand tshiungulela (zwi )
-vhambadza, -rengisa sool (van skoen) swole (dzi-) cf Afr
snags vhusiku soom (mv) murungo (mi-), lupendelo (phe-

130
soort stasic
ndelo). ( ivm') (om)— -pendela sportgrond luvhande (mbande). mudavhi wa mi
soort lushaka (tshakha) tambo (mi-)
soos (vergelykings-elemenl) sa; (voegvv) unga. spot cf bespot
vhunga spreekwoord murero (mi-)
sop swobo (dzi-) c f Afr spreker tshiambi (zwi-), muambi (vha-)
so pas -bvou (hulpww ) spring -thufha, — oor pfuka: — van oog -fula
sorgeloos (slordig, agtelosig) -\ha na shusilondi springbok (tsepe (dzi )
sorgeloosheid vhusilondi (absir) springhaas khadzimutavha (dzi )
sorghum luvhele (slegs ekv) springtou khadi (dzi-)
Sotho Musuthu (Vha-) sprinkaan (eetbuar) nzie (dzi-); (nie-eetbaar)
sous muro (m i). inuthotho (mi-). soso (dzi-) c f klem tshipanzi (zwi-); stink silivhindi
Eng 'sauce' (ma-); vlerklose bapu (ma-)
sout (uw) muno (slegs eki ). (»»•) ~ wordhvees sprinkaanvoel [iovhelwa (ma-)
-dunga; ~ byvoeg: -lunga sprinkel (water) -shasha; (sout, ens) -nunedza
souterigheid ludungela (abstr) spruit (van plant) lutangc (geen mv); (van ime-
soveel (antwoord op hoevcel? - nie telbaar) ~ lie) mutomba (mi-); (riviertjie) kudambo/ku-
soos hierdie (híer nabv). -ngafhano (adj): ~ dambwana (zwi-), ludambo (vhu-)
soos hierdie: -ngafha (udj). ~ soos daardie: spuug (nw) mare (slegs mv): (ww) -pfa
-ngafho (adj): ~ soos docrdie -ngalhala spyker tshibigiri (zwi-) cf Afr
(adj) spysvertering tsukanyo (dzi-)
spaar (geld) -vhulunga. -vhea; (lewe) -tshidza spyt vhutungu (abstr)
span (osse) tshipano (zwj-) cfA fr; (sport) thimu staak -tcreka cj Eng strike
(dzi-) cf Etig team' staal tshitili (zwi-) c f Eng ’steel'
spannende cf opwindende staan -ima. — teenoor -livhana
spanlou muvhofho (mi-) staanmaak imisa
spat (bespat) -hasha staar -ruda mate
speaker mulangadzulo (vha-) staat shango (ma-); muvhuso (mi )
speek tshipoko (zwi-) c f Eng spoke' staatskoerant gazete (dzi-) cf Eng gazette'
speeksel mare (slegs mv) stad dorobo (dzi-) c fA fr dorp’
speel -tamba. (toneelspeel) -lamba. -edza stadig (»v»v) — doen -ongolowa; (byw) nga u
speelding tsnitambiswa (zwi-) ongolowa
speelgrond mudavhi (mi-) stadion tshitediamu (zwi-) cf Eng stadium
speelveld luvhandc (mbande) stadium liga (ma-)
speen Imi | thungu (dzi-); (u n ) -lumula staf lubada (mbada)
spek tshipeke (zwi-) c f Afr staking tshitereke (zwi-) c f Eng strike
spel (fin ! mutambo (mi-). ( » m ) -peieta c f Eng stal tshitale.(zwi-) cf Afr
'speli’ stam (van boom) tsinde (ma-); (clan) lushaka
speler mutambi (vha-) (tshakha), tshitshavha (zwi-)
spelling kupeletcle {geen rrn ) c f Eng spell stamp (eg met motor) -thula. — teen -kuda,
spesialis mugudeleli (vha-) -gekha; graan -tohola; -sinda
spesie lushaka (tshakha) stampblok mutuli (mi-)
speurder fogisi (ma-) cf Eng ’fox' stamper musi (misi)
spieel tshivhoni (zwi-) stampmielies mashosho (slegs kl ma-), tshi-
spier musipha (mi-) damba (zwi-) c f Afr 'stamp'
spies pfumo (ma-/mafumo) stamvader cf voorvadergees
spiesgooi -pfula stamverwant shaka (ma-)
spinasie tshipinitshi (zwi-) cf Eng spinach stamverwantskap vhushaka (abstr)
spinnekop buvhi (ma-| standaard tshilinganyo (zwi-)
spinnerak lubuvhi (vhu-) standaardiseer -linganyisa
spioeneer op -vhonolola, -tola standerd (skool~) murole (mi-)
spit -lima standplaas tshitannde (zwi-) cf Eng 'stand
spits thodzi (dzi ) standpunt (nw) (in argument) tshiga (zwi-);
spoed luvhilo (geen mv| (ivw) ~ stel: -amba tshiga
spoelsloot cf donga stap r/loop; flink ~ -hwenya
spoor (van wild) vhutala (mv selfde) stapel (nw) tshithopho (zwi-); (ww) (op)~; -tho-
spoorsny -londa pha,-kuvhanganya
spoorweg rahwei (vho-) dws gepersonifieer stasie tshititshi (zwi-) cf Afr

131
 slat
slat (van kapiem) musanda (mi-); (gewone)
mudi (mi-)
slatuur Ishiimo (zwi-)
sleek (tm) luvholela (mbolcla): (iviv) -luma,
-runga; (doring) -vaya; ~ mi oop~ (soos vcr-
vtopie pyp) -fhuta
steel («*') (handvatsel) mufhini (mi-)
steel ( i vh ) -tswa
steen tshidina (zwi-) c f AJr: ~ seep: mukonde
was tshisibe (mi-)
steenbok phuluvhulu (dzi-)
steenkool malasha (slegs in mi; klas mu-)
steenoond honndo (dzi-) c fA fr 'ootid'
steemorm foromo (dzi-) t fA fr corin'
steier -dedeleka. -lepalepa
stel (tin) sethe (dzi-) c f Eng 'set', mutavha (mi-);
(H'H') -lugisa; -setha cf Eng 'set', -stela cf Afr
stelery vhuvhava (abstr), vhufobvu (abstr)
stelsel maitele (slegs mv). sisteme (dzi-) c f Eng
‘system'
stelwerk (opstel) maanea (slegs mv)
stem (mv) ipfi (ma-); vote (dzi-) c f Eng 'vote .
khetho (dzi-); ( iv h ) -vota c f Eng 'vote', -khe-
tha
stemhebbende -ipfi (poss): — konsonant: themba
ya ipfi (dzi-)
stemlose -tshayaipfi (pass): — konsonant: the­
mba (ya) tshayaipfi (dzi-)
stempel tshitemmbe (zwi-) c f Eng stamp
ster neledzi/naledzi (dzi-)
sterf -lovha; (dood' ’an) -fa
sterfgevalle Lufu (m,. )
sterk (stewig) -khwatha
stert mutshila (mi-)
steur (pla) -dina
steurnis u dina (infinit)
stewel butswu (dzi-) c f Eng boots'
stewig (sterk) -khwatha
stilbly -fhumula; (ideof van stil wees) tshele!
stilmaak (laat bedaar) -fhembeledza, -rudza
-fhumudza
stink -nukha
stippel tshithoma (zwi-)
stoei (mv) tsimbe (dzi-); (ww) -ita tsimbe. -tshi-
pana
stoei tshidulo (zwi-), tshidzulo (zwi-)
stoep tshitupu (zwi-) c f A fr, guda (ma-); pri-
vaat~ van hoofman se slaaphut: lukumbi
(khumbi)
stof buse (ma-)
stok thanda (dzi ), lutanda (thanda); thamu
(dzi-)
stokdweil mopo (mimopo) c f Eng ’mop'
stokfeil c f stokdweil
stol -gega, -khatha
stolling mugego (mi-); u khatha (infinit)
stomme mbevhevhe (dzi-), tshimuma (zwi-)
struktuur
stomp (tin) tshitanda (zwi-). tshiguthe (zwi-); -
van land: Jikonyotsheli (ma-); (ww) — wees:
u sa fhira; — word: -gomala
stoof tshitofu (zwi-) c f Afr
stoom tshitimu (zwi-) c f Eng steam'
stoomboot c f skip
stoor tshilolo (zwi-) cf Eng Moor'
stoot -sukumedza, -kharamedza. -khurumedza;
kruiwa ~ -tshova; — met borings : -thavha
stop (option) -imisa (tr). -ima (inlr): -puma;
(ophon van reen) -tsha eg mvula yo tsha die
reën bet opgehou
stopstraat tshitaratainwu (zwi-)
stopteken luswavo Iwa tshilopo (tswavo dza . . ),
tshiga tsha tshitopo (zwiga zwa )
storie nganea (dzi-)
storm dumbu (ma-)
stormw ind cf storm
stort -tevhula (tr), -tevhuwa (intr): (mors) -ta-
mbisa; c f stortbad
stortbad (mv) shawara (dzi-) cf Eng shower :
(w’w) -tamba
stout -levhaho ( hiv rel). -silingaho ( ivh- rel)
straal (lig~) lisasaladzi (ma-). Mtalazaza (ma-)
straat tshitarata (zwi-) cJ Afr: mukoto (mi-)
straf (mv) thamu (dzi-). tshitarafu (zwi-) cJ Afr.
phanishimennde (dzi-) cf Eng 'punishment,
(w iv) -tarafa cfA fr, -phanisha cf Eng 'punish'
strand cf kus
strawwe -vhavhaho ( h w rel). -halifhaho ( H',v rel)
streek (gebied) dzingu (ma-). tshitiriki (zwi-) cf
Afr
streep tshiterepe (zwi-) c f Afr: vala (mavhala)
strek (soos ton) -akha; (soos arms) -tharamudza;
(soos nut vel met penne) -vhamba
slreng wa vhutevheleli. tsha vhutevheleli. ens
(poss)
strengheid vhutevheleli (abstr)
strik (mv) mureo (mi-), gwekwe (ma-). tshi-
kwekwe (zwi-); ~ vir klein wild: tshifu
(zwi-); (ww) — .vie/; -rea
stronk tanga (ma-), mukonyi (mi-)
strooi c f rondstrooi
strook tshipida (zwi-); (papier) lumvelo (vhu-);
(land) ludima (vhu-)
stroombed mulonga (mi-)
stroop (mv) sirapu (dzi-) c f ting syrup’, mutoli
(mi-); (ww) -tasela
strop (vir osse) tshitoropo (zwi-) c f Afr: bannda
(ma-/dzi-) c f Afr 'band'
strottehoof gulokulo (ma-)
struik tshiri (zwi-)
struikel laat —: -khukhula; — oor -khukhulwa
struikelhlok tshithithisi (zwi-), tshikondisi (zwi-)
c f moeilikheid
struikgewas tshitaka (zwi-)
struktuur tshivhumbeo (zwi-), mbumbo (dzi-);

132
strv
(bouwerk) tshifhatwa (zwi-)
stry (eg oor kapteinskap) -vhanga; -tata, -hana
stryd mufhirifhiri (mi-)
strydbyl tsanga (dzi-)
slryk -aina c f Eng iron'
strykplank (van messelaar) fuloutu (dzi-) cf Eng
float’
strykwerk muaino (mi-)
strykyster aim (dzi-) cf Eng iron
studeer -vhala. -guda
student tshitshudeni (zwi-). litshudem (ma-),
mutshudeni (vha-), c/ Eng 'student'. mudigu-
dtsi (vha-)
stuifmeel muvula (geen mv)
stuipe (sluiptrekktngs) misho (slegs mv)
stukkie (seep) tshipida (zwi-); (paplbrood) mu-
konde (mi-)
stut (nw) thikho (dzi-); (ww) -tikedza
stuur -isa, -ruma
styl tshitaela (zwi-) cf Eng 'style'
subsidie mutikedzelo (mi-)
subsidieer -tikedzela
suffiks mutshda (mi-)
Suid-Afrika Afurika-Tshipembe
Suide Tshipembe
suig (baba aan moeder) -mama; (met netjiel
slrooitjie) -tswonzwa; 'n lekker — : -muna
suigling tshixele (zwi-); bate kletn lutshetshe
(vhu-); lushte (vhu-); jong ~ omlrenl drie
maande oud: tshidalatshanda (zwi-)
suiker swigiri (dzi-) c f Afr, tshugela (dzi-) cf Eng sweet (mv) biko (ma-); (ww) -bva biko
sugar'
suikerriet nwovha (rmnwovha)
suinig -dzima
suinighcid ludzimo (abstr), vhutshivha (abstr)
suiwer (ww) -tanzwa c/filteer, (byw) vhukuma
sukkel -tambula, -shengela
sukses mvelelo (dzi-)
suksesvolle -konaho, -wanaho. -bvelelaho (ww
rel)
sulke -raliho, -raloho (ww rel)
superintendent mulavhelesi (vha-)
suster (van manlike persoon, ook broer van
vroulike persoon) khaladzi (dzi-); ~ aan va-
derskantlkaptein se makhadzi (vho-);
jonger — van vroulike persoon murathu
(vha-); ouer — van vroulike persoon muko-
mana (vha-)
suur (mv) dungi (ma-); (ww) ~ wees -vhavha;
(kwalif) -vhavhaho (ww rel)
suurdeeg mbilisa/mbiliso (dzi-)
suurlemoen (vrug) tshikavhavhe (zwi-); (boom)
mukavhavhe (mi-)
suur pap mutuku (mi-)
suurpruim (boom) mutanzwa (mi-); (vrug)
133
sywaarts
thanzwa (dzi-)
swaai (nw) dembutete/dembetiti (ma-), (vvu')
-levhudza, -dembelela; stert -dzungudza
swaar -lemela
swaard banga (mapanga)
swaarheid vhuleme (abstr)
swaarkry -tambula
swaeltjie thambamadi/thambelamadi (dzi-)
swaer (vrou se broer) malume (vho-), mulamu
(vha-); (suster se man) mukwasha (vha-),
muduhulu (vha-)
swanger (wees) -vhifha muvhdini, -dihwala
swangerskap vhukole (abstr), vhuimana (abstr)
swart -rema/-tswu (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-,
tshi-, zwi-, n-/dzin- (ntswu/thema), lu-, vhu-,
ku-) vir vbb c f -rema/-tswu in Ve afd\ (ww) ~
maak: -swifhadza
Swarte Murema (Vha-)
swartheid vhurema (abstr), vhutswu (abstr)
swartwitpens phalaphala (dzi-)
Swazi (persoon) Muswazi (Ma-); (laal) Tshi-
swazi, Luswazi (geen mv) (kultuur en laal)
Tshiswazi (geen mv)
Swaziland Swazim
sweep tshimebi/tshimibf (zwi-); — van parte-
mem: mutshaeli (vha-)
sweer (n>v) (abses) nwatela (muiwatela); groot
tshizwimbo (zwi-), tshitshimbili (zwi-);
kletn tshimota (zwi-)
sweer (ivw) -ana
sweis -weleda cf Eng 'weld'
sweiswerk vhuweledi (abstr) c f Eng 'weld'
swem -bambela, -tala
swembad bambelo (ma-)
swenk -swaya c f Afr ‘swaai’
swerf (rond~) -vhimbila, -buda-buda
swerm (bye) guma (ma-); (voëls) murivha (mi-);
(sprinkane) gole (makole); (tnsekte) mu-
shinzhi (mi-)
swerwer mutendeleki (vha-)
swoeg -shumesa
sy (nw) (van liggaam) lurumbu (geen mv);
—stof siliga (dzi-) cf Eng ’silk’, (kant)
thungo (dzi-), sia (ma-)
sy (selfst vnw, vroulik) ene, cf hy
sy (poss, manlik) besitskakel plus besilstam eg
-we, -wo, -yo, -|o, -tsho, -Iwo, ens, c/wawe,
tshawe, dzawe, wawo, tshalo, yatsho, ens
syfer sifhere (dzi-) cf Afr
sylyn (syspoor) kotishi (dzi-)
syne besitskakel plus besitstam -we eg wawe,
tshawe, zwawe, ens
syspoor cf sylyn
sywaarts (byw) thungo
 T
taak mushumo (mi-) tel -vhala
taal luambo (nyambo/ngambo) telefoneer -rwa thelefoni/lutingo
tabak fola (ma-) telefoon thelefoni (dzi-) c f Afr, lutingo (thingo)
tabelleer/tabuleer -ita mbekanya telefoonsentrale vhutumathingo (mv selfde)
tabellering mbekanya (dzi-) telegram thelegiramu (dzi-) cf Eng
taboe (mv) tshiila (zwi-), tshiiledzwa (zwi-), teleurstel -pfisa vhutungu. -shonisa, -vhilaela
(ww) — wees: -ila televisie thelevishini (dzi-) cf Eng ‘television’
tabulering cf tabellering telling mbalo (dzi-) c f ‘syfer’
tafel dafula/tafula (dzi-) c f Afr tern cf mak maak
tagtig fumalo temperatuur thempheretsha (dzi-) cf Eng ‘tem­
tak davhi (matavhi) perature’
talent talente (dzí-) (Bybels) c f Eng 'talent’ tempteer cf uittart
talm -mona-mona tennis thenisi (dzi-) c f Eng ‘tennis’
tamatie (plant) mutamatisi (mi-); (vrug) tamajisi tent dennde (dzi-) c f Afr
(ma-) c f Afr ‘tamaties’ tepel thungu (dzi-)
tand ino/lino (mano); (kies~/maal~) dzeu teregwys -kaidza;-sema
(ma-); (voor-kies—) lirangadzeu (ma-); terg -tunga
oog— dungammbwa (ma-); sny~: dzembe tering thnbn (geen mv), lufhiha (geen mv), luho-
(malembe) tola (khothola)
tandeborsel bulatsho ya mano (dzi ) term (in taal) teo (dzi-), ipfi (maipfi); (in wis-
tandvleis marinini (slegs mv) kunde) theme (dzi-) c f Eng ‘term’; (voor-
tang lumano (vhu-), phuleiri (dzi-) c/ Eng waardes) milayo (slegs mv)
'pliers' termiet (werker) mutshenzhe (kollekt), mutwa
(ante (vader se suster) makhadzí (vho-); (moe- (kollekt); (soldaat) dzhulu (ma-); klein
der se ouer suster) mmemuhulu (vho-); vlieënde —: nemeneme (dzi-); groot vlieënde
(moeder se jonger suster) mmane (vho-) nthwa (dzi-)
tapyt (apita (dzi-) cf Afr termometer themometa (dzi-) c f Afr
tarentaal khanga (dzi-) termyn (skool—) kotara (dzi-) c f Eng ‘quarter’
tarra Ishileme (zwi-) terrein (skool—) cf erf
taxi thekhisi (dzi-) c f Eng 'taxi’ terroris htherorisi (ma-), c f Afr; tshifhetashango
TB c/tering (zwi-)
tee tie (dzi-) c f Afr terroriseer -tambudza, -shengedza
teef mmbwa ya tsadzi (dzi-) terrorisme vhutherorisi (abstr) c f Eng ‘terro­
teel (vee) -fuwa rism’; vhufhetashango (abstr)
teël thaila (dzi-) c f Eng ‘tile’, dak~ tshileithi terugbesorg -humisa
(zwi-) c f Eng ’slate’ teruggaan (op jou woord) -gwinea/-gwineha
teenoor sit/staan — mekaar: -livhana; — mekaar terugkeer -vhuya, -huma; (in aand-) -orowa
wees: c/-livha terugkoop -rengulula
teenoorgestelde (nw) lifhambanyi (ma-); (ww) terugkry -dzhiulula
-fhambana terugplaas -vhuedzedza
teenstaan cf weerstaan terugslag tshithithisi (zwi-)
teenwoordig hone terugtrek -humela murau
teepot thiphotho (dzi-) c f Eng teapot’ terugval (afvallig word) -gunea/-gwinea/-gwi-
leer (nw) tshigontiri (zwi-) c f Afr 'koolteer'; neha; (kerklik) -kheluwa
(ww) -shela tshigonjiri terwyl (voegw) vhunga, musi
teewater madi a tie tesourie gwama (slegs kl li-)
teister -dina tesourier mufara-gwama (vha-)
teken (mv) merk— luswayo (tswayo); (stmbool, tevergeefs zwe vhutoto
eg stop—) tshiga (zwi-); (sein) ngafhadzo tevoorskyn haal (van versleekte voorwerp) -dzu-
(dzi-); (ww) — met kryt, ens: -fanyisa, -ola; mbulula
naam —: -saina c f Eng ’sign’ tevrede -pfelela, -rula; (— gestel wees) -fushea
tekening figara (dzi ) c f Eng ‘figure’, nyolo tien fumi (mahumi)
(dzi ), tshifanyiso (zwi-) tiende tshafumi (zwa-)
tekenkryt c f kleurkryt tier (luiperd) nngwe (dzi-)

134
tik tronksel
tik thaipha c f Eng 'type toonhoogte khalo (dzi ), tshikalakhalo (zwi-)
tikmasjien khonwali (dzi-). thaiphíraitha (dzi-) toonset -sika
c f Eng 'typewriter' toor -lowa/-loya
tikskrif (vak) khonwalo (kl n-) toordokter nanga (dzi-)
tikster muthaiphi (vha-) toordoktersfooi tshidzimu (geen mv)
timmerhout thanda (dzi-), mabulannga (slegs tor cf kewer
mv) cf Afr 'plank' toring thawa (dzi-) c f Eng 'tower'
timmerwerk c/houtwerk totaal thanganyelo (dzi ); c/absoluut
lipe lushaka (tshakha) totdat u swikela
titel thoho (dzi-). dzina (ma-) totemgroep-naam mutupo (mi )
tjalie tshalana (dzi-) dimm van tshali totsiens sê -onesana
tjek tsheke (dzi-) c f Eng 'cheque' tou (mense) muduba (mi-); (lyn) ludzi (nnzi),
tjilp c/kwetter thambo (dzi-), lutambo (vhu-)
toedraai -putela toudoek mopo (mimopo) c f Eng 'mop’
toegang (nw) thanganedzo (dzi-), thendelo touspring -fhufha khadi
(dzi-); ( w h ') ~ verleen; -tanganedza, -tende- toustaan -dubekana, -rwa muduba
la towenaar muloi (vha-)
toekenning mpho (dzi-) towenares muloi (vha-)
toelaat -tendcla towerkuns (toorkuns) manditi/mandithi (slegs
toemaak (deur) -vala; met deksel - -tiba; oe ~ mv), masilamusi (slegs mv); hose vhuloi
-bonya; (wolke) -thivha (abstr)
toepas -shumisa towery vhuloi (abstr)
toepaslik c f geskik traan mutodzi (mi-/ma-)
toer lwendo (nyendo) tradisie sialala; maitele (slegs mv)
toesig (n») ndavheleso (dzi-); (ww) ~ hou trag c f probeer
-langa, -lavhelesa tragedie likhathulambilu (ma-)
toeskouer muvhoni (vha-) Transkei Transkei c f Afr
toesluit c f sluit transkribeer -nwalulula. -kopa c f Eng copy'
toespraak (nw) tshipitshi (zwi-) c f Eng 'speech'; transkripsie munwalululo (mi-)
(ww) — maak -nea tshipitshi Transvaal Transifala c f Afr
toespreek (vergadering) -amba na, -nea/-ita trap (mv) tshitepisi (zwi-) cf Eng ‘steps', fiets~-
tshipitshi tirapa (dzi-) cf Afr, (ww) -kanda; fiets
toestel thuscdzi (dzi-). tshishumiswa (zwi-) -tshova
toestop -thivha trapleer leri (dzi-) c f Afr leer'
toeswel (oe) -swinga trapvloer cf dorsvloer
toeter (nw) bele (dzi-) c f Eng 'bell , (nav) -lidza tree liga (ma-)
bele tref (kol met geweer) -goba; voorwerp ~
toets (mv) mulíngo (mi-)’. (ww) -linga -nenga/-ninga
toevlugsoord vhushavhelo (mv selfde) tregter tshishelo (zwi-)
toewens -tamela trein tshidimela (zwi-) c f Eng 'steam'
(loe)wy -dikumedza. -dinekedza trek (nw) mupfuluwo (mi-), mururo (mi-); (ww)
tocwyding vhudikumedzi (abstr), vhudinekedzi wa -kokodza, -hoha; (verhuis) -goda,
(abstr) -pfuluwa, -rura; lyn/streep -tala; — van
tog (voegw) itali tee -tereka cf Afr; vuurhoutjie -pferula
toiing (flenter) liiakhanthana (ma-), dzanganda trekker teretere (dzi-) cf Afr
(ma-) treur -lila
toilet thoilethe (dzi-) c/ Afr treurig (voel) -tungufhala
tol (speelding) thendele (dzí-) troep (soldale) gomane (dzi-) c f Afr 'korn-
tolk (nvi') dologi (dzi-) cf Afr, mutalutshedzi mando'
(vha-); (ww) -dologa trofee (beker) khaphu (dzi-) cf Eng 'cup'
ton thani (dzi-) c f Eng 'ton’ troffel thorofolo (dzi-) c f Afr
toneel (in drama) bono (ma-) trok thiraka (dzi-) c f Eng 'truck
toneelstuk litanwa (ma-) trom ngoma (dzi-)
long lulimi (ndimi) trompet (beuel) porompita (dzi-) c f Afr
tonnel thanele (dzi-) cf Eng 'tunnei tronk dzhele (dzi-) cf Eng 'jail', tironngo (dzi )
toon (van stem) khalo (dzi-). thoni (dzi-) cf Eng cf Afr. khothoni (dzi-)
'tone', (aan voet) tshikunwana/e (zwi-) tronksel tshitokisi (zwi )
135
troon uitskel
troon khulunoni (dzi-) tuisland shangohaya (ma-) (cf geboortegrond)
troos (nw) phumudzo (dzi-), khuthadzo (dzi-); tuiste haya (ma-)
(ww) -fhumudza, -khuthadza turksvy mudoro (mi-)
trop (diere) sambi (ma-/matambi) tussen vhukati ha
trots (nw) vhu^ikukumusi (abstr), u dihudza tussenbeide tree -lamula
(infinil): (wvv) ~ wees: -dihudza, -dikuku- tussenin (byw) vhukati
musa tussenpersoon nendila (vho-)
trotseer (koue) -kondelela twaalf fumimbili
trou -tshata; (man: bruidskat belaat) -mala, twee -vhili (adj) (vha-, mi-, ma-, zwi-, dzin-
-dzea; (vrou) -malwa, -dzewa; jou bruid huis (mbili), vhu-) vir vbb c/-vhili in Ve afd
toe bring: -vhinga; huistoe gebring word tweede vhuvhili eg gere ya vhuvhili die tweede
(vrou): -vhingwa rat
troue(ry) mbingano (dzi-), mutshato (mi ); cf tweedens (byw) tsha vhuvhili c/-vhili
huwelik tweeling |ifha;a (ma )
trui dzhesi (dzi-) c f Eng ‘jersey’ tweemaal (byw) luvhili/kavhili
tsetsevlieg mmbo (dzi-) twintig fumbili
tsotsi tsotsi/tswotswi (ma-) twis (nw) tsemano (dzi-); (ww) -semana;
tuberkulose r/ tering -smyutshelana
tug c/tugtiging twyfel (nw) thimothimo (dzi-); (w>v) -timatima,
tugtiging ndayo (dzi-) -kanakana
tuig lihanisi (ma-) cf Eng 'harness’ tyd tshifhinga (zwi-), musi (misi)
tuin tsimu (masimu), ngade (dzi-) c f Eng ‘gar­ tydgenoot (van selfde ouderdomsgroep) thanga
den’ (dzi-)
tuinskêr tshigero (zwi-) c f Afr ‘skêr’ tydskrif magazini (dzi-) c/ Eng 'magazine’, dzhe-
tuis hayani (byw) nala (dzi-) c/ Eng ‘journal’

u
ui nyala (dzi-) uithangbord tshisumbandila (zwi-)
uier damu (ma-) uithou -kondelela
uil gwitha (makhwitha) uitkoggel cf bespot
uitbreek (soos beesle) -taha uitkom -bva
uitbroei (insekte) -sima; (pluimvee) -thothonya uitlaatpyp ekezozo (dzi-) c / Eng ‘exhaust'
uitdeel -kovhekanya; mildadig -phakha; uitlander (builelander) mutsmda (vha-)
kaarte -phakhela uitlê -talutshedza
uitdeling c f verdeling uitleg c/interpretasie
uitdoof -dzima uitlok (tot ongeldige argument) -pikisa
uitdop cf afdop uitmekaargaan -balangana, -phadalala
uitdroog -omisa (tr)\ -oma (intr); (stadig droog uitnooi -ramba
word) -rafhuwa; (weefstof) -hamula uitpers cf uitdruk
uitdruk (vloeistof) -hamula uitput -netisa
uiteengaan -balangana uitputting khuleanungo (kl n-, abstr), maneto
uiteinde c/ end (abslr)
uiter -bula uitroei -fhelisa, -thutha; cf vernietig, ontwortel
uitgaan -bva uitroeiing mutupulo (mi-); c/uitwissing
uitgawe khandiso (dzi-), nzudzano (dzi-) uitroep (vir aandag trek) nandi!; (van verbasing)
uitgebleik (raak) c/verbleek khezwi? (vraagw)
uitgegroeide c f volwasse; -hulwane (adj), vir vbb uitsaai -hasha
c f -hulwane in Ve afd uitsend -rathisa, -fhirisa
uitgestorwe -sa tsha wanala uitsetting u pandelwa (infinil), u thathwa (infi-
uitgestrek (wees) (land) -diadza nit)
uitgewer mukandisi/mugandisi (vha-) uitsig bederf -tsira
uitgooi -tevhula, -shulula uitsit -thatha. -pandela
uithaal -tomola. -bvisa; (heuning ~ ) -rafha uitskakel -bvisa, -tusa
uithang (oor) c/ophang uitskel -kaidza, -sema

136
uitskep
uilskep (5005 meet uit stamper) -fhahula
uitskínk c f uitgooi
uitskot malatwa (slegs mv)
uitskraap (aanbrandsels uit pot) -kokota
uitskud (stof) -ukhutha
uitslag mvelelo (dzi-)
uitsoek -nanga, -khetha
uitspan -panulula c f Afr (in)span'
uitspansel lutombo {geen mv)
uitspoel (wasgoed) -tukisa
uitspraak mubulo (mi-); khathulo (dzi-)
uitsprei (5005 'n mat) -adza, -ala
uitspruit -runga, -mela
uitstal cf vertoon
uitstalling tano (ma-)
uitstrek (5005 nat vel met penne) -vhamba
uittart (uitlok) -tunga, -linga
uittrek (klere) -bvula; naaldwerk, ens,
thamula; (bome ontwortel) -tupula, -tomola;
vaak (wees) -vha na khofhe, -kumedza
Vaalrivier Ligwa
vaardigheid vhukoni (abstr)
vaarwel (vê) -onesana
vaatjie fagi (ma-) c/ Afr
vader khotsi (vho-). baba (vho-)
vadoek fadugu (dzi-) cf Afr
vak (op skool, ens) thero (dzi-)
vakansie holodeni (dzi-) c f Eng ‘holiday’
vakant -si na tshithu
vakature vhuimo (abstr), tholelo (dzi-)
vakkundige c f geleerde
vakman mutsila (vha )
vakmanskap vhutsila (abstr)
val (nw) (sink) tshifu (zwi-)
val (»vw) -wa; laal ~ : -wisa
valk lurwanzhivha (vhu-)
vallei govha (ma-)
vallende siekte c/epilepsie
valsheid mazwifhi (slegs mv)
van (nw) tshifani (zwi-) c f Afr
van (poss skakel) wa-, vha-, ya-, la-, a-, tsha-,
zwa-, dza-, Iwa-, ha- (vir kl vhu-, u- en lokat)
vandag (byw) namusi, naasi. naasí
vang -fara; met hande klein msekte
dierelvisse -fasha
vanjaar (byw) nanwaha
vark nguluvhe (dzi-)
varkhok tshiiumba (zwi-)
varkvleis nama ya nguluvhe
vars cf nuut
vars melk luvhisi (geen mv)
vas (orxlhou van voedsel) -didzima
veewagter
land ~ -kula
uittreksel tshitumbulwa (zwi-)
uitvee (met bésem) -swiela; (met uttveër) -phu-
nya, -thutha, -phumula
uilveër raba (dzi-) c f Eng ‘rubber ’
uitverkoping thengiso (dzi-), sele (dzi-) cf Eng
‘sale’; mutshipiso (mi-) cf Eng ‘cheap'
uitvoer -vhambadzaseli; c/ vervul
uitvoerbaar -iteaho (tviv rel), -koneaho (ww rel)
uitvoering khunyeledzo (dzi-), phetho (dzi-)
uitwis -thutha, -phumula
uitwissing phedzo (dzi ), pheliso (dzi-)
universileit yunivesithi (dzi-) c f Eng ‘university’
urine murundo (mi-)
urineer -runda; (eufemtsttes) -tambuwa, -tambu-
luwa
-tha- uur iri (dzi-) cf Afr, awara (dzi-) cf Eng ‘hour
uvula tshidikadika (zwi-)
V
vasbind -vhofha
vasbout -baudela c/ Afr ‘bout
vasdraai -vhofha
vasdruk (in sloei) -gadeledza; (teen muur, ens)
-pwanyeledza
vasheg c/aanheg
vashou -fara; ~ aan: -farelela
vasklem c/kleef
vasknyp (met eg tang) -pata
vaslym -nambatedza, -mametshedza/-mome-
tshedza/-momekedza
vasmaak -vhofha, -tanganya; styf phina/
-fhína, -shamula, -nzhwanzhwamedza;
bokke, ens -hunga
vasplak cf vaslvm
vat -fara
vee (íi») (klein~, groot~ en pluim~) tshifuiwa
(zwi-), tshifuwo (zwi-); (ww) c/uitvee
veearts mulafhazwifuwo (vha-)
veeartsenykunde vhudivhavhulafhazwifuwo
(abstr)
veeboer mufuwi (vha-)
veel c/ baie
veelheid vhunzhi (abstr)
-bata. veer (voel) muthenga (mi-); (voertuig, horlosie,
ens) tshipirinngi (zwi-) cf Eng spring’
veertien fumiina
veertig fuina, mahumi mana
veeteelt vhufuwi (geen mv)
veetrop (skape, beeste, ens) sambi (ma-, mata-
mbi, mitambi)
veevoer c f voer
I veewagter mulisa (vha-)
137
veg vergoeding
veg -Iwa verdamp cf opdroog
vegter mulwi (vha-) verdedig -lamulela, -Iwela, -tsireledza, -pilela; ’n
veilige -ponyaho (ww rel), -vhulungwaho (ww saak -ime(le)la, -ambe(le)la
rel) verdeel -kovha; tussen mekaar -kovhelana; c/
veiligheid tsira (dzi-), vhuponyi (abstr), tsire- skei
ledzo (dzi-) verdelging mutupulo (mi-)
vel (eg bees~) mukumba (mi-); (van mens) lu- verdeling khovhekanyo (dzi-); c/skeiding
kanda (khanda); groot ganda (ma-) verdenking u humbulela (infinit), u fhima (infi-
veld daka (mataka) nit)
velkombers c/karos verdien -hola
Venda (persoon) Muvenda (Vha-); (land) verdieping tshitizí (zwi-) c f Eng ‘stairs’
Venda; (laal) Luvenda, Tshivenda; (kultuur) verdik r/ stol
Tshívenda; dialekliese variasies: sentrale verdikking r/stolling
Tshiphani; noordoostehke Tshimbedzi; verdink -fhima, -humbula
westelike Tshiilafuri; suidoostelike verdof (ligte) -rivhisa
Tshironga verdonker cf verduister
venster fasitere (dzi-) c/ Afr verdra -kondelela
venynig -levha verdraai -shanda; c/verwring
ver (byw) kule verdriet vhutungu (abstr)
verafsku -vhenga verdrink -nwa/-nwela khothe, -fa tshinwi
verag-nyadza verduidelik -talutshedza, -talusa
veral (byw) nga maanda, zwihuluhulu verduideliking thaluso (dzi-), thalutshedzo (dzi-)
veranda guda (ma-), vurannda (dzi-) cf Afr verduister -swifhadza, -tsira
verander -shanduka/-shanduwa/-shandukisa; c/ verduistering mutshakavhili (mi-)
wysig verduur -kondelela
verandering tshanduko/tshandukiso (dzi-), the- verdwyn -ngalangala, -nyamalala, -dimela,
mbuluso (dzi-) -sunguvhela, -phinyela
verbaas (wees) -mangala, -kanuka vereenvoudig -leludza
verbasing nyakhamadzo (dzi-) vereer -hulisa, -thompha
verban -thatha vereffen ( 'n rekening) -lifha
verband bandishi (dzi-) c/ Eng 'bandage' vereiste c/benodigdheid
verbeel -humbulela, -fanyisa, -anganya verenig (saamvoeg) -tanganya
verbeelding khumbulelo (dzi-), nganganyo (dzi-) verf (nw) pennde (dzi-); (wiv) -pennda c/ Eng
verberg -tsira 'paint’
verbeter -khakhulula, -khwinisa, -lulamisa; ,c/ verfoei -vhenga
hervorm verfris -phulusa, -netulusa, -dzivhulusa
verbelering khakhululo (dzi-), ndulamiso (dzí-); vergader -kuvhangana (intr), -vhuthana (inlr),
c f hervorming -khunyelela
verbeurd verklaar -dzhia vergadering mutangano (mi-). khuvhangano
verbied -thivha, -thivhela. -hanisa, -dzivhisa (dzi-); — by hoofman (o f regerende persoon)
verbind (wond) -pomba, -bandisha c f Eng ‘ban­ se plek: tshivhidzo (zwi-). khunyeleli (dzi-)
dage1; -langanya. -patekanya vergeef -hangwela, -farela
verbinding tshinambatedzwa (zwi-) vergeet -hangwa, -livhala
verbleek -haluluwa vergeetagtig -vha na khangwa
verbleik -haluluwa vergeetagtigheid khangwa (dzi-)
verblind -swingisa; (son, slof, ens) -kombodza; vergelding mulifho (mi-), ndífhedzo (dzi-)
~ word: -kombodzala vergelyk -vhambedza; — met: -fanyisa, -fanyi-
verbly -takadza sedza
verblvfplek vhudzulo (ma-), haya (ma-) vergelyking lifanyisi (ma-)
verbod thivhelo (dzi ) vergesel -fhelekedza/-fheletshedza
verbond pfano (dzi-) vergiet (bloed) -shulula
verbrand fhisa vergifnis khangwelo (dzi-)
verbreed -atamisa vergiftig -shela/-shelela tshefu/mulimo/tshi-
verbrou -khakha tamba
verbygaan -fhira vergissing khakho (dzi-), vhukhakhi (abstr)
verbyganger mufhiri wa gondo (vha-) vergoed c/kompenseer
verdaag -awela, -imiswa vergoeding ndinganyiso (dzi-). ndifho (dzi-).

138
v e rg ro o t versadig
mbadelo (dzi-), badela (dzi-). tshelede verlies tshinyalelo (dzi-), ndozwo (dzi-)
(dzi-); ~ aan medisyne-man: tshidztmu verlig -vhonetshela: -fhungudza; -thusa
(geen mv) verligting thuso (dzi-)
vergroot -nanisa. -engedzedza. -hudza. -hudzc- verlof livi (dzi-) cf Eng 'leave', -thendelo (dzi-) ■
dza. -titilidza verloor (wedstryd dws oorwm word)
verhaal (mv) nganetshelo (dzi-). mafhungo -kundwa; (laat wegraak) -xcdza
(slegs me). nganea (d?.i-). lungano (ngano); verlore raak -lovha; laat -lozwa
(ww) -anetshela. -hanelela, -toolola verlos -tshidza, -phulusa, -hanyisa. -rengulula
verheerlik -penyisa verlosser mutshidzi (vha-). muphulusi (vha-)
verheerliking (van Chrisms) phenyiso (dzi-) verlossing thengululo (dzi-). phuluso (dzi-),
verhef -huhsa tshidzo (dzi-). vhuphulusi (abstr)
verhelder (water) -dzika verlossingsdaad (iets wat verlos) tshidzo (dzí-)
verheug -takadza (tr). - wees -takala (intr); — vermaak (mr) tshitakadzi (zwi-); (rvH’) -takadza
wees oor. -takalela vermeerder anda, -nana
verhinder -dzivhisa vermeerdering muengedzo (mi-)
verhoed -tinya vermenigvuldig -andisa
verhoging muengedzo wa muholo (mi-) verminder -íhungudza (tr). -Ihungudzea (intr).
verhoog tshitcidzhj (zwi-) c f Eng stage . tshita- -shandula; (pyn) -dzika
ndavhathu (zwi-) vermoé cf bekwaamheid
verhoor (mr) tsengo (dzi-); (ww) -sengisa; ~ vermoei (tnoeg maak) -netisa; ~ word -neta
word, -senga Vermont -thivhedza
verhouding (van getalle. ratio) ndivhanele (dzi-). vermors -tambisa. -lata. tshlnya
menshke vhuandani (abstr) vernaamlik (byw) zwihuluhulu
verhuis -pfuluwa; <7 trek verneder -tukufhadza. -tsitsa; — word: -tuku-
verjaag c/ wegjaag fhala; jouself ~: -ditukufhadza
verjaardag duvha la mabebo (m.i-) verniel -tshinya(dza), -thutha
verkeer vhuendi (kl vhu-) vernieling tshinyadzo (dzi-)
verkeerd - doen -khakha: — wees -khakhca. vernietig thutha. -phusukanya. -phunya. -tshi-
~ laut doen -khakhisa, -thithisa nyadza
verkeersbeampte sipitikopo (zwipitikopo) c f Eng verontskuldig -farela
'speed cop' veroordeel -hatula; -wana mulandu
verkies -tama. -funa cf kies veroorsaak -itisa, -bveledza. -vhanga
verkiesing khetho (dzi-) verootmoedig (jouself) -ditukufhadza
verkieslike -tameaho (V'. a rel) verouder (vrou) -kegula; (man) -kalaha; (enig
verklaar tanziela . c/ proklameer iets) -tahala
verklaring tshitatimennde (zwi-) cf Eng 'state­ verouderd -sa tsha shumiswa. -latwa
ment verplaas -sudzulusa
verklein -tukufhadza verplant -Simula
verkleurmannetjie luaviavi (nyaviavi vhuaviavi) verplasing tsudzuluso (dzi-)
verkoop -rengisa; (te koop aanbiedlsmous) verpleeg -onga
-vhambadza verpleeginrigting vhuongelo (mv selfde)
verkoper (handelaar) murengisi (vha-) verpleegster nese (dzi-/ma-) c f Eng 'nurse’,
verkoping mbambadzo (dzi-|. thengiso (dzí-); muongi (vha-)
uit—: sele (dzi-) c f Eng sale verplig -kombetshedza; ~ wees: -fanela
verkort -pfufhifhadza verpligting pfanelo (dzi-)
verkoue duda (ma-) verraad vhuvhanga (abstr)
verkry -wana verraai -fheta
verkrygbaar -wanala verraaier tshifheti (zwi-)
verlaag -tsitsa, -tukufhadza verras -mangadza (tr): — wees: -mangala (tntr).
verlaat -tala. -tutshela -kanuka. -akhamala (mtr). -akhamadza (tr)
verlam -holefhadza verrassing tshimangadzo (zwi-)
verlang (na temand) -tuvha. -tulutshelwa. verrot -sína
-tulutshela verryk -pfumisa
verlange tshituvho (zwi-) vers ndimana (dzi-), vese (dzt-) cf Eng 'verse'.
verlee (rnaak) -shonisa ferese (dzi-) c/ Afr 'vers', ~kalf thojana
verlei -kunga, -uunga. -khukhulisa; ~ word: (dzi-)
-xedzwa, -khukhulwa versadig -fusha; — wees: -fura, -pfelela

139
versamel verworpeling
versamel -kumbeia; hout ~ -reda; c f saamstel vertaal -pindulela, -talutshedzela
versamelaar cf samesteller vertaler mupinduleh (vha-). mutalutshedzeli
versameling mutavha (mi-), sethe (dzi-) cf Eng (vha-)
'set'; (kompilasie) mbekanyo (dzi-) vertaling phindulelo (dzi-), thalutshedzo (dzi-)
verseker -khwathisa verteenwoordig -imela
versien -sevisa c f Eng 'service' verteenwoordiger muimeli (vha-)
versier -nakisa, -khavhisa verteenwoordiging vhuimeh (abstr)
versiering khavhiso (dzi-), nakiso (dzi-) verteer -sukanya
versigtig nga vhulondi vertel -vhudza, -hanelela, -anetshela, -toolola
versigligheid vhulondi (abstr) vertelling nganetshelo (dzi-), mafhungo (slegs
versin -khavhanga; n plan -luka maano mv), nganea (dzi-)
verskaffing zwidisedzwa (slegs mv) vertoef -lenga
verskans -thivhela vertolk c f tolk
verskeie -fhambanaho (iviv rel) vertolking c f interpretasie
verskil (nw) phambano (dzi-); (ww) -fhambana, vertoning tano (ma-)
-sa andana, -sa pfana, -sa tendelana, -hane- vertoon -tana. -sumbedza
dzana; ~ opper. -vhangisa vertoorn -sinyusa
verskillende -fhambanaho (ww rel) vertraag -lengisa
verskoning (nw) pfarelo (dzi-); (wiv) — vra. vertrek -tuwa
-humbela pfarelo vertroos -lilisa
verskoon -farela vertroosting phumudzo (dzí-), khuthadzo (dzi-)
verskriklike -ofhísaho (ww rel), -shushaho (ww vertrou -fhulufhela/-fulufhela/-fhulufhedza/-fu-
rel) lufhedza
verskuif -sudzulusa (ír), -sudzuluwa (intr) vertroue (nw) fulufhelo/fhulufhelo (ma-); vhufa-
verskyn -bvelcla; skielik -dzumbuluwa reli (abstr), (ww) ~ stel, eg in gevaar -pika
verskyning u bvelela (infinit) vervaardig c f maak
verskynsel tshiwo (zwi-), tshntea (zvh-) vervang -thivha vhudzulo
verslaan -fhenya, -kunda vervanging mbuedzedzo (dzi-)
verslaap -tshelwa vervel -duvhudza
verslag (nw) muvhigo (mi-), maanea (slegs mv), verversings zwidzivhulusi (slegs mv)
riphotho/rípoto (dzi-) c/ Eng ‘report’, (ww) vervoer (nw) vhuendedzi (mv. selfde), (ww)
-vhudza, -divhadza -hwala, -endedza
versnellcr ek(i)selereita (dzi-) c f Eng accelera­ vervolg -tovhola
tor' vervolging mutovholo (mi )
versoek (nw) khumbelo (dzi-); (ww) -humbela; vervul -khunyeledza, -phetha, -fhedza
(uittart) -linga verwar -vihngana (intr), -vihnganya (tr)\ -tanga-
versoeker mulingi (vha-) na thoho (intr), -tanganya thoho (tr), -kha-
vcrsoeking mulingo (mi-) khisa
versoen (twee parlye) -pfumedzana (intr)\ -pfu- verwarring vilinga (ma-)
medzanya (tr) verweer (tot met gaan) -tahala
versoening vhupfumedzanyi (abslr) verweerder muhwelelwa (vha-)
versool (bande) -bika mathaela verwek (baar) -beba
versorg (goed) -tonda verwelk -puta
versper (uilsig) -tsira; (opening!deurgang) verwelkom -tanganedza
-thivha, -thivhela verwer mapendane (vho-) cf Eng 'painter
versperring luswinga (tswinga) verwerf -wana
verspil -tambisa, -lata, -tshinya verwerp -nyadza
verstaan -pfa verwesenlik -bveledza (tr), -bvelela (intr)
verstaanbaar pfala verwittig -divhisa, -divhadza; 'n meerdere -
verstaanbare -pfalaho (ww rel) -suma
versterk -khwathisa verwoes -tshinyadza, -thutha
verstop (hardlywig maak) -zwimbela verwoesting tshinyadzo (dzi-)
verstopping muzwimbelo (mi-) verwonder mangadza, -akhamadza
verstuit cf ontwrig verwonder (aan) -kanuka, -mangala
verstuiting tshinyalo (zwi-), tsideo (dzi-) verwonderd (wees) -akhamala
versuim -lenga, -mona-mona verwondering nyakhamadzo (dzi-)
verswik c/ontwrig verworpeling munyadzea (vha-), munyadziwa

140
verwring volwasse
(vha-) chine', eropuleni (dzi-) c f Eng 'aeroplane'
verwring (verdraai) -somba, -songa vloei -ela/-elela
verwurg -tshipa vloeistof ludi (slegs ekv), tshiludi (zwi-)
\erwyder -bvisa. -tusa vloed mudalo (mi-)
verwys -laedza vloek (íih ) samba (matamba); ( w ) -sema
verwysing met ■ na cf aangaande vloer fuloro (dzi-), fhasi (lokat)
verwyt -homela vlooi thatha (dzi-); sand~: dzedze (ma-)
vestiging (van kolonie) setelemennde (dzi-) c f vlot tshiveki (zwi-)
Eng 'settlement' vlug (ím ) (in t rees) mushavho (mi-); (per vlieg­
Nesting tshidz.ivhaswina (zwi-) tuig) u fhufha (infinit): (wiv) -shavha
vet (mv) mapfura (net in mv): (ivn) -nona. vlugteling tshavhi (dzi-), mushavhi (vha-)
-khvvatha vlyt vhutsila (abstr)
Nier -na (adj) (vha-. mi-, ma-. zwi-. dzin- (nna). voed (kos gee) -jisa, -kanzwa
vhu-) vir vbb f/-na m Ve afd voedselwarc c f eetware
vierde vhuna (mv) cf -na eg gere ya vhuna die voegvvoord litanganyi (ma-)
vierde rtit: (cf kwarl) tshainu (zwaina) c f -na voel -pfa
vir vb, c/tshaina. in Ve afd voel tshinoni (zwi-)
vierdens (byw) tsha vhuna cf -na voetkuiken ITiondo (ma-)
viermaal (byw) luna. kana voellym vhulimbo (rnv selfde)
\im (wasmiddef) vimu (dzi-) c f Afr voer (mv) vee~ furu (dzi-) c f Afr, ishifusha-
vind -vvana thakha (zwi-). pfushazwifuwo (dzi-); (niv)
vinger munwe (mi-) -lisa
vingerafdruk (nw) munwe (mi-); ( iviv) ~ neenr. voering furu (dzi-) c f Afr
-gandisa munwe/gunwe/minwe voertuig goloi (dzi-), tshiendisi (zwi-)
vingergiers mufhoho (mi-) veet Iwayo (nayo)
vingerring c/oorring voetbal (sokker) futhibola (as spel, geen mv) cf
vinnig (byw) nga u tavhanva Eng 'football'
vint c/bloedvin(t) voetpad ndila (dzi-); bree gondo (ma-), gwala
vis khovhe (dzi-) (ma-)
vishoek tshíhuka (zwi-) cf Eng ‘book’, tshinzho- voetring (enkelring) lukunda (vhu-/ma-)
vho/tshinzhovhi (zwi-) voetspoor vhutala (mv selfde); (slegs menslike)
visier ito/lito (mato) Iwavo (nayo), vhukando (khando)
visioen bono (ma-) voetsap mutsindo (mi-)
visvang -rea vogtige c f nat
visvanger (voël) thungununu (dzi-) vogtigheid vhunu (abstr) cf -nu
vitaliteit maanda (slegs rm>) vokaal pfala (dzi-), pfalandothe (dzi-)
vlag fulaha (dzi-) cf Afr vokalisasie tsikaipfi (kl n-)
vlak -songo tsesaho (>vn rel, ontkennend) vol — word -dala, —maak -dadza; half-voi
vlakte (hoofsaakhk met mopaniebome bedek) denga; ideof van — wees: pha!
bani (mapani); luvhale (ma-), bale (mavha- volbring c f vervul
le) voldoende -edanaho. -linganaho (ivw rel)
vlakvark phangwa (dzi-) volg -tevhela
vlam (mv) khavhu (dzi-). mudugo (mi-)i («>v) volgende -tevhelaho (wtv rel). -daho (iviv rel)
-duga volgende jaar ishaho, nwakani mwakani; jaar na
vleg -luka — ; mbaishaho, mbahwakani/mbamwakam
vlei (nw) matyafa/matafa (slegs mv); (ivw) -fhe- volgens u ya nga, u tevhedza, nga hune
mbeledza. -rabeledza. -fhuredza nga u naki- volg op -tevhela
sedza volgorde thevhekano (dzi-)
vleis nama (dzi-); ingemaakte khombísi (dzi-) volhard -kondelela. -omelela
c f Eng 'corned beef volharding vhukondeleli (abstr)
vlek dondo (ma-) volk lushaka (tshakha)
vlerk lufhafha (phapha) volksverhaal (lu)ngano (dzi-)
vlermuis mulemalema (mi-), nyamulemalema volmaak dadza
(vho-) volstruis mphwe (dzi-)
vlieenier mutshimbidzafulaimatshini (vha-) voltooi -fhedzisa
vlieg (mw) thunzi (dzi-); ( w ) -fhufha voltooiing cf uitvoering
vliegtuig fulaimatshíni (dzi-) c/ Eng 'fly ma­ volwasse (groot) c f belangrike -hulwane (adj)

141
volwassene vrugbare
(mu-, vha-, ens c f -hulu vir vbb) vooruitgaan -bvela phanda
volwassene muhulwane (vha-), mualuwa (vha-) vooruitgang mvelaphanda (dzi-)
vomeer -tanza vooruit sloot -sukumedza
vonk thase (dzi-) voorvader makhulukuku (vho-)
vonkel (flonker, flikker) -penya, -nzhenzhema, voorvadergees mudzimu (mi-)
-vhengema, -vhaima voorvinger musuinbavhaloí (mi-)
vonkprop pulaka (dzi-) c f Eng plug' voorvoegsel cf prefiks
vonnis (nw) khathulo (dzi-); (ww) ~ fel; -hatula voorwerp tshithu (zwi-); grammattese ; tshiitwa
voor (nw) mugero (mi-), |igero (ma-); (byw) (zwi-)
phanda (ha); (hulpww) sa athu voorwoord maswikisi (slegs kl ma-)
voorarm mukonwo (mí-) vorige -fluraho ( wï v rel)
voorbeeld tsumbo (dzi-), tsumbedzo (dzi-) vorm (mv) ~ van n voorwerp; tshivhumbeo
voorberei -lugisa, -vhekanya, -dzudzanya (zwi-); ~ om in te vul. fomo (dzi-) c/ Eng
voorbereiding ndugiselo (dzi-) 'form'; (ww) -vhumba
voorbok khunzi (dzi ) vormelement tshivhumbi (zwi-), livhumbi (ma-)
voordeel (mv) mbuelo (dzi-), thakho (dzi-), vorming mbumbo (dzi-), tsiko (dzi-)
tshivhuya (zwi-); (ww) ~ trek (baal) -vhue- vou (nw) lupeto (phelho); (ww) -peta
Iwa, -wana vra (versoek rig) -humbela; vraag -vhudzisa
voorkom (gebeur) -bvelela vraag mbudziso (dzi-)
voorkom (verhoed) -dzivhisa, -dzivha, -thivhela, vraagteken tshivhudzisi (zwi-)
-thivha vraagwoord livhudzisi (ma-)
voorkoming vhuthivha (abstr) vraat phangwa (dzi-)
voorkoms Ishiwo (zwi-), tshiitea (zwi-); (aan- vraatsug cf gulsigheid
skyn) tshifhatuwo (zwi-) vraeslel phepha (ma-) cf Eng 'paper'
voorkop phanda (dzi-) vrag muhwalo (mí-)
voorlaasjaar (byw) mbamahola vragmotor lori (dzi-/ma-) cf Eng lorry'
voorlê -lalela vratjie phopho (dzi-)
voornaamwoord jisala (ma-); absolute lisala vrede mulalo (mi-)
vhukuma (ma-); aanwysende (demonstr) vreedsaam (ideof van ~ ) dududu!
lisala lisumbi (ma-); relatiewe lisala vhu- vreemde -sili (egte rel) (skakels selfde as basiese
shaka (ma-); kwantitaliewe lisalambalo ow sk)
(ma-) vreemdeling mutsinda (vha-)
voornemens (wees) toda u . . . vrees (nw) nyofho (dzi-); (ww) -ofha
voorouer makhulukuku (vho-) vrek cf gierigaard
voorraad tshitoko (zwi-) c f Eng stock' vreugde dakalo (ma-)
voorsien -fha. -nea, -disa vriend khonani (dzi-), thama (dzi-)
voorsiener mudisedzi (vha-) vriendelik wa/vha/tsha vhulenda. ens (poss)
voorsitter mudzulaphanda (vha-), mudzulatshi- vriendelikheid vhulenda (abstr). vhuhwavho
dzulo (vha-) (abstr)
voorskoot fasikoti (dzi-) c/ Afr vriendin cf vriend
voorskot mbadelophanda (dzi-) vriendskap (nw) vhutama (abstr). vhukonani
voorskrif ndaela (dzi-) (abstr); (ww) ~ betoon -ita vhutama
voorspel eg reën) -bvumba; xveer — : -bvumba vries -gega
mutsho vroeg (ww) ~ wees -vhilula; ~ opstaan; -buba.
voorspeller (waarsêer) mubvumbi (vha-) -fhinduwa; ~ gaan na bubela; (kwalif)
voorspraak (maak) (namens temand wat gefou- (vroee) -vhilulaho (ww rel)
teer het) -pfumelela vroegmiddag masiari (byw)
voorstel (mosie) (nvv) bkumedzwa (ma-); (ww) vrol -sina
(stel voor) -dzinglnya; iemartd -swikisa, vrou musadzi (vha-); /ong gelroude ~ met een
'■ divhadza kind; mubvana (vha-); ou mukegulu
voorstelling (bekendstelling) tswikiso (dzl-), (vha-); lehke ou gegulu (ma-)
ndivhadzano (dzi-); (deur lekenmg, ens) vrouemaniere tshisadzi (geen tnv)
tshifanyiso (zwi-) vroulike tshlkadzl (zwi-)
voortgaan -ya/-isa/-bvela phanda vroulikheid vhusadzi (abstr)
voortrek -talula vrug mutshelo (mi-); groen gaga (ma-)
voortrekkery tshitalula (zwi-) vrugbaar -nona, -vhibvela
voorlspruit -ihoma, -bva vrugbare -vhibvelaho (un rel). -nonaho ( hm

142
vrugte dra warnnnaak
rel) vuur mulilo (mi-)
vrugte dra (plante en home) -anwa vuurherd tshivhaSo (zwí )
vry c f hofmaak vuurhoutjie lutanda Iwa mulilo (thanda dza),
Vrydag Lavhutanu mulilo (mv selfde)
vryf (<>e) -tsikinyedza; (vloer) -firifa cf Afr vuurhoutjiedoos forogisi (ma-) c f Afr 'vuurhout-
vrygesel khombe (dzi-) jies’
vrygewigheid mathakho (slegs niv). mafunda vuurmaak (vutcr opmaak) -vhasa, honza
(slegs mv) vuurmaakhout khuni (dzi-)
vryheid mbofholowo (dzi-) vuurvliegie tshihaihai/tshitaitai (zwi-)
vrylaal -vhoíholola. -Iitsha vuurwapen tshigidi (zwi-) c) Afr 'skiet'
Vrystaat FureÍMtata c/ Afr vy fuyu (mahuyu)
vryslel c/ vrylaat vyand swina (ma-)
vuil -tswuka vyandigheid vhuswina (absir)
vuilgoed thukhwi (slegs kl dzi-). mathukhwi \>andskap vhuswina (abstr)
(slegs kl ma-) vyeboom muhuvu (mi-)
vuilmaak (slegs babas) -fhambuwa vyf -tanu (adj) (vha-. mi-, ma-, zwi-, dzin-
vuilsiekte thusula (dzi-) (thanu), vhu-) vir vbb c f -tanu m Ve afd
vuilsmeer -tswukisa vyfde vhutanu (mt ) c/-tanu, eg gere ya vhutanu
vuis vili (ma-) die vyfde rat; tshatanu (zwatanu) c/ tshatanu
vuismaak -puta tsha tshelede n vyfde van die geld
vullis tshika tshikha (dzi-). malatwa (slegs mv). vyfdens (byw) tsha vhutanu cf) -tanu
r / vuilgoed vyftien furmthanu
\uilishoop daledalc (ma-) vyftig futhanu
vurk forogo (dzi-) c f Eng fork vyl (mt') fcila (dzi ) cj Afr. (u iv) -feila cf Afr

wa goloi (dzi-) -imela

waad (deur rtvier) -ambuwa waghou -linda
waai (wind) -vhudzula wagter (vee) mulisa (\ha)
waaier (beessiert) tshovha (ma- dzi-) wakker (word!wees) -karuvva. -fhatuwa. -vuwa
waar dii is ~ ndi ngoho (kopnlat) wakkermaak -vusa. -karusa, -fhatusa
vvaar? (vraagw) ngafhi ' waks cj poliloer
waarde ndcmc (dzi-); geld— mulcngo (mi-) walg (aan) -nengwa
waardeer -pfesesa. -mkalela walging (veroorsaak) -nengisa
waarheen? (vruugw ) ngafhi? wan (skei) -fhefhcra, -tungula. -scla, -pca
«aarheid ngoho (dzi-) wandtl -tshimbila-tshimbila
waarin? (vraagw) kha mini? (khani?) «andelstok luhada (vhu-). tshitiki (zwi-) c f F.ng
waarmee? (vraagn) ngani? (verkori van nga Stick
mini?) wandluis cf weeluis
waarneem (met oe) -vhona wang shama (marama)
waarnemende -farelaho ( n rcl) wanhoop (mv) fhulufhuwo/fulufhuwo (ma-):
waarntmer muvhoni (vh a) (» » ) -fhulufhmva -lulufhuwa-. ~ veroorsaak
waarneming n lavhelcsa (infinit). u vhona (infi -tovhosa. -tovhowa. laai -fhulufhudza»
nil), u scdza (infinit) -fulufhudza; in — wees -dinalca
waarom* (vraagw) ndi ngani? (verkort van nga wanmandjie luselo (tselo)
mini?) wanneer (iw giv) musi misi: (as) zwila.
waarop? (vrnagn ) kha mini? (khaní?) (vraagw) iini?
vvaarsê -laula. -bvumba want (rot-gu') ngauri, ngau
waarséer mubvumbi (vha ) wapen tshihali (zwi )
waarsku -kaidza. -scvha. -clelshcdza wapper -fhcfheda
waarskuwing khaidzo (d/i-). tscvho (dzi-). ware wa/tsha/zwa/dza ngoho (/toss)
ngeletshcdz.o (dzí-) warm -Ihtsat -dudela
waallemoen bvani (ma-) warmbron tshipise (zwi-)
wag (nw) mulindi (vha-): ( uu) vtr. -lindcia. warmmaak -dudedza; jouself ■— by i tntriin son

143
warmte wewenaar
-ora weghardloop -shavha
warmte vhududo (abstr) wegjaag (verjaag) -pandela, -thatha; hond — :
warrelwind tshidumbumukwe (zwi-) -pfutsekisa c f Afr 'voerlsek'
was (nw) phula (dzi-); (ww) lelsliemand anders wegkruip -dzumbama
-tanzwa; jouself -tamba; klere wegkruipertjie (spel) mudzumbamo (mi-)
-kuvha wegkruipplek vhudzumbamo (mv selfde)
wasbak/-kom sambelo (ma-), sanzwelo (ma-) weglaat cf oorslaan
wasem (damp) Iudimuya (geen mv), mutsidi wegloop (vrou/meisie) -taha; — met man: -(ahela
(mi-) wegraak -xela, -xedza
waskamer londoria (dzi-) c f Eng 'laundry', wegskeur -zhuvhula
sanzwo (ma-) wegsluip (ongemerk) -nenga
wasseep tshisibe tsha u kuvha wegsteek -dzumba, -swita
wat? (vraagw) mini? wegstuur -rumela
water madi (slegs mv klas ma-); bad~: madi a u wegwyser c/ padwyser
tamba; besproeiings~ madi a tsheledzo, wei (nw) (dikmelkwater) mutore (mi-); (ww)
madi a mugero; drink— madi a u nwa; -fula
reën— : madi a mvula; tee— madi a tie weiding -pfulo (mafulo)
waterbessie nfhu (dzi-) weier -hana, -lamba, -landula
waterbessieboom mutu (mi-) weifel c/ twyfel
waterdraer c/hommelby weiland mudavhi (mi-)
waterhoender khuhumulambo (dzi-) weiveld mafuloni (slegs mv)
waterpas vaterepasi (dzi-) c f Afr wek c f wakkermaak
waterpokkies maruda (slegs mv) wekker watshi ya u lila (dzi-)
watertrek (son) -fhefha weldoener mutondi (vha-)
waterval guvhukuvhu (ma-) welsyn vhulondavhathu (abstr)
watte dzudzu (ma-) wemel (krioel) -andesa, -dalesa
waiter? -fhio? (egte relat) eg vhathu vhafhio? — wen (nw) gundo (ma-); (ww) -wina c / Eng 'wín',
mense? — kleur? -nzani (adj) vir vbb cf -kunda, -fhenya
-nzam? in Ve afd; ~ soort? -de? (enkliiiese wenk c/aanmaning
format) eg ndi muthu-de? — soort mens is wens (nw) lutamo (net in ekv)\ (ww) -tama
dit? wenslik -tameaho (ww rel)
wedloop mbambe (dzi-) wentel mona, -mona-mona
wedstryd metshe (mimetshe) c f Eng ‘match’ wéreld shango (ma-), lifhasi (ma-)
weduwee tshilikadzi (dzi-), mutolo (vha-) werf muta (mi-), dzharata (dzi-) c f Eng ‘yard’,
wedywer -tatisana. -pikisana matalani (slegs mv)
weef -runga, -wiva c f Eng ‘weave’ werk (nw) mushumo (mi-); — vir hoofman
weeg -kala c f Afr ‘skaal' dzunde (ma-); (ww) -shuma
week fnw) vhege (dzi-) c f Afr ‘week'; (ww) werker mushumi (vha-)
-lovhea werkgewer mushumelwa (vha-), mutholi (vha-)
weekliks vhege inwe na íhwe, vhege na vhege werklik (byw) ngangoho
weeluis tsíkidzi (dzi-) werklik (inlerj) ina!/iina!
weens c/aanleiding (na — van) werklike (byw) vhukuma
weer (nw) mutsho (geen mv). matshele (geen werknemer mushumi (vha-)
ekv)\ (byw) hafhu werksman mushumi (vha-)
weerhou van -dzima werkswinkel tshapo (dzi-) cf Eng ‘shop’
weerstaan -omelela, -hana werktuig tshishumiswa (zwi-)
weerstand nungo (dzi-), maanda (slegs kl ma-). werkwoord liiti (ma-)
~ van liggaam teen siekte; khondelo (dzi-) werkwoordrelatief liitijitaluli (ma )
weervoorspeller mubvumbi wa mutsho (vha-) werkwoordstam tsinde la liiti (ma-)
weervoorspelling mvumbo ya mutsho (dzi-) werwelkolom c f ruggraat
weerwraak ndifhedzo (dzi-) werwelwind cf warrelw ind
wees -vha Weste Vhukovhela
weeskind musiwana (vha-), tshisiwana (zwi-) wet mulayo (mi-)
weet -divha wetenskap saintsi (kl n-) c f Eng science’
weggaan -tuwa wetenskaplike musaintsi (vha-) c / Eng ‘science
weggooi -lata, -xedza wetsbepaling thendelo (dzi )
weggryp -zhuvhula wewenaar mutolowadzi (vha-)

144
wewenaar X-straal
wewenaar(sgras) mushidzhi (mi-) (skeer~) vhukuse (mv selfde)
wie? nnyi1'’ (vhonnyi?) wolf (htena) phele (dzi-)
«iel vhili (ma-) cf Afr, mulinga (mi-), lilinga wolk gole (makole)
(ma-) wolkbreuk tshirulu (zwi-)
wil iemand se — lutamo (slegs ekv) wond (mv) tshilonda (zwi-); vars ~ mbonzhe
wildebees khongoni (dzi-) (dzi-), ntho (dzi-); (wiv) -huvhadza
wildedier phukha (dzi-) wonder (mv) dembe (ma-); (tviv) -kanuka
wildekat phaha (dzi-) wonderwerk vhutolo (abstr), madembe (slegs
wildernis (woesteny) soga (ma-), thovholo (dzi-) mv) c f dembe
wildevy (vrug) fuyu (mahuyu); nyumo (dzi-); woning vhudzulo (ma-)
(boom) muhuyu (mi-); muumo (mi-) woon -dzula
wildsvleis nama ya phukha woonplek vhudzulo (mv selfde), haya (ma-)
wimper lusie (tsie) woonstel fuletse (dzi-) cf Eng ‘flats’, fulata (dzi-)
wind muya (mimuya) c f Eng ‘flat’
windbuks tshigidi tsha zwinoni (zwi-) woord ipfi (maipfi), fhungo (mafhungo)
windjie (ligte) lumuya (geeti mv), lufhefha (geen woordeboek thalusamaipfi (dzi-)
mv) word cf wees
wind opbreek -zwa worstel -tambula, -kakarika, -lwa, -ombana
wingerdstok cf wynstok worsteling muombano (mi-)
wink c/knipoog wortel (van boom) mudzi (mi-); (groente) khe-
winkel vhengele (ma-) cf Afr, tshitoio (zwi-) cf rotsi (dzi-) c f Eng ’carrots'
Eng 'store', shopho (dzi-/ma-) c f Eng ‘shop’ woud daka (mataka)
winkelier ramavhengele (vho-) c f Afr ‘winkel’ wraak (mv) ndifhedzo (dzi-); (ww) — neem.
wins (mv) bindu (ma-), mbuelo (dzi-); (tvw) — -lifhedza, -lifhedzela
maak; -bindula wreed (wees) -vha na tshituhu
winter vhuriha (ma-) wreedheid tshituhu (zwi-)
wip (mv) tshifu (zwi-); (ww) ~ stei. -rea wreek -lifhedza, -lifhedzela
wiskunde mathematiki (kl n-) c/ Eng ‘mathema­ wring -somba
tics’ wrok luvhengelambiluni (abstr)
wissel (geld) -tshintsha c/ Eng ’change', -khesha wuif (hand) -imisa tshanda
c / Eng 'cash' wurm (soos op verrotte voorwerp) tshivhungu
wisseling murenganyiso (mi-), thengiselano (zwi-); (gewoon) mbungu (dzi-); inge-
(dzi-) wands— nowana (dzi-)
wisseltrofee khaphuthendeleki (dzi-) wyd -atama
wit -tshena (adj) (mu-. vha-, mi-, ji-. ma-. tshi-, wydsbeen (sir) -tandavhala
zwi-) vir vbb cf -tshena in Ve afd wydte vhuphara (mv selfde)
witheid vhutshena (abstr) cf -tshena wye -atamaho (wiv rel)
witmens likhuwa (ma-). mutshena (vha-) wyfie tsadzi (dzi-), lisadzi (ma-)
witreier c f bosluisvoél wyle (rukkie) tshifhinganyana (zwi-)
woede vhuhali (abstr), mbiti (slegs dzi- abstr), wyn veini (dzi-) cf Afr; waini (dzi-) cf Eng ‘wine’
tsinyuwo (dzi-) wynstok mudirivhe (mi-) c f Afr ‘druiwe’
woedend maak c/v e rtoorn wys -sumba
woel -shanavhida wyse -talifhaho (wiv rel) ; cf modus
Woensdag Lavhuraru wysheid vhutali (abstr)
woes -halifha wysie tshum (dzi-) c f Eng ‘tune’ mutivho (mi-)
woestyn phanga (dzi-), thovholo (dzi-) wysig -engedza, -shandukisa, -khwinisa
wol (breiwol) wulu (net in ekv) c f Eng ‘wool’; wysiging c f verandering

Xhosa (persoon) Muthoza (Ma-); (taal) Tshi- xilofoon mbila (dzi-). mbilamutondo (dzi-)
thoza, Luthoza X-straal ek(i)sirei (dzi-) cf Eng X-ray’

145
 Y
ys muxwatu (geen raw); aisi (slegs kl n-) cf Eng yster tsimbi (dzi-)
'ice’ ystervark nungu (dzi )
yskas tshixwatusi (zwi-), firidzhi (dzi-) cf Eng ywer vhufuteleli (abstr), mafulufulu (slegs mv);
fridge’ c/ fluksheid
yskoud (weeslword) -xwatuwa; ideof van ywerig -tama, -vha na mafulufulu, -vha na
goo! dzangalelo

z
zero zero cfA fr | Zoeloepersoon/Zulupersoon Muzulu (Ma-)
Zoeloeland Zululand Hazulu | Zoeloetaal Zulutaal Luzulu/Tshizulu

146
 For the user

This dictionary is divided into three parts, namely:

PART 1 Venda-Afrikaans-English:
PART 2: Afrikaans-Venda;
PART 3: English-Venda.

The alphabetic order is the normal one and does not require further explanation, except in the
following instances where use has been made of diacritic symbols to extend the Roman alphabet:
The dental symbols d I. n and t preceed the normal d, I, n and t, while the velar li in its turn
follows the normal n

This implies that words which, for example, commence with d are listed first and separately from
words commencing with d.
Venda words belonging to the primary two word classes viz nouns and verbs, are left unidentified
except for those instances where misunderstanding may arise in which instances nouns are identified
by (n) and verb stems by (vb). Otherwise verbs are entered as stems only, preceded by a hyphen to
indicate that they are stems with the infinitive prefix u- left out All the secondary word classes are
identified in brackets, eg adverbs by (adv); adjectives by (adj), etc.
Nouns are entered with the plural prefixes (where they exist) given in brackets, eg mulhu (vha-)
from which may be derived that mulhu is a noun with plural iorm.vhalhu.
It is therefore also possible to look up plural forms under singular entries by making the simple
adjustment of replacing the plural prefix by its regular singular form So a noun like xhaiukana will
be looked up under mutukana
In those instances where such an adjustment cannot be made mechanically because of sound
changes, both singular and plural forms are entered alphabetically. This mainly applies to nouns of
classes li-lma- and classes lu-ldzi(n)-. eg
gole (makole) wolk ! cloud

with a separate plural entry

makole cf gole

because it is impossible to arrive at the singular form just by replacing ma- with the singular prefix
luvhabvu (mbabvu) ribbebeen j rib

with a separate plural entry

mbabvu cf luvhabvu

because in the case of mbabvu the nasal of the class prefix dzi(n)- causes the initial consonant of the
stem -vhabvu to be subject to sound change.
Instances where the prefix (dzi-) follows on entries need special attention: Here it does not imply
that the plural form must necessarily commence with dzi- Although dzi- may be used, it is noimally
left out, eg kholomo (dzi-) where kholonw may have both singular and plural meaning (although
dzikholomo also is a possible plural form) and the dzi- then only acts as plural marker’ showing to
which class the specific noun belongs In such instances the distinction between singular and plural is
indicated by the concords which link other words in the utterance to such nouns, eg

149
 kholomo yanga i dangani 'my cow is in the kraal'
kholomo dzanga dzi dangani 'my cows are in the kraal'

Also adjectives which qualify nouns of classes n-ldzi(n)- are subject to similar sound changes. They
can therefore not be looked up mechanically and are entered separately, eg
-rema (adj) swart j black

but then also

-thema (adj kl \ cl n-/dzi(n)-) cf -rema

The following examples illustrate this clearly:

tshimange tshanga tshirema 'my black cat'

mmbwa yanga themu 'my black dog'

(dzi)mrnbwa dzanga thema 'my black dogs'
Nouns which belong to class Win-, may be treated in three different ways:
(i) by indicating that the plural is in class mu-, eg
vhuriha Ima-), ie with plural muriha
(li) by indicating that the plural is the same, eg
vhusiku (pi same), ie vhusiku may mean night' or 'nights'
(iii) by indicating that the noun has an abstract content, eg
vhubva (abstr), ie the abstract concept 'laziness' does not have a singular or plural content.

Musical tone which forms an important part of the sound system of Venda, is normally not indicated
in this edition. It is not considered to be essential for such a 'pocket' edition and then for the
following reasons:
Tone marking as it appears in the original edition, must be seen as basic tone only, ie when words
are pronounced in isolation purely as lexical items Such tones are liable to drastic changes within
context. Because such tone changes are subject to complicated tone rules, it is not necessary to
include it in a practical work like this one. The non-Venda speaker will not be able to apply these
rules without help from a speaker of the language. Such a person will benefit more by mimicking
what he perceives by ear Venda speakers, on the other hand, do not have a problem with the tone of
the language
Tone is therefore only indicated in those instances where pairs of words are distinguished only by
difference in tone, eg
Jhoho (dzi-) (hh) kop | head
thoho (dzi-) (lit) aap i monkey, ape
The three tones are therefore indicated as follows in brackets:
high 1h)
low: (l)
falling: If)
There is one orthographic symbol which needs special attention, viz /. Originally this symbol had a
single phonetic reference, namely that of a tap sound which is pronounced with the tip of the tongue
tapping once against the alveolus as in -lila 'cry' Recently this symbol obtained a second phonetic
reference, namely as a lateral continuant, ie like the / in long' of English. This sound occurs in
borrowings of recent origin where the original language contains this sound in the word borrowed, eg
altmanaka Afr almanak
hosijele Afr hostel
khalenda Afr kalender
eropuleni Eng aeroplane
lilha Eng litre

150
There is, however, no consistency in this and the / may retain its tap sound reference in such
borrowings, eg
lagane Afr laken

Here / has no lateral quality

Symbols and abbreviations

Most of the symbols and abbreviations used, are obvious, but the following need mentioning to
prevent misunderstanding:
to separate Afrikaans and English entries
to separate alternative forms, eg poswolboswo
— represents the keyword
adj adjective
adv adverb
collect collective
conj conjunctive
cf compare (preference is given to this abbreviation because it can be used for both
Afrikaans and English)
demonstr demonstrative
eg for example
mtr intransitive
interr interrogative
lit literal
n noun
neg negative
obj cone subject concord
Pi plural
pos positive
poss possessive
pred predicative
qualif qualitative
quantit quantitative
rel relative
sing singular
subj cone subject concord
tr transitive
vb verb
viz namely

151
 A
aback (vb) taken —: -mangadza, -akhamadza; acasia (family o f thorn trees) muunga (mi-)
(adv) murahu accelerator ekiselereita (dzi-) cf Eng
abandon (n) ~ed hut dumba (matumba); (vb) accent tshileme (zwi ), khalo (dzi-)
-Iitshedza, -sia, -la|a accentuate -lemedza, -khwa(hisa
abase -tsitsa, -tukufhadza accept (receive) -tanganedza
abash -shomsa, -mangadza, -akhamadza acceptable -Janganedzeaho (vb rel)
abate -dztka eg muya wo dztka the wind has accident (n) khombo (dzi-), mawela (pi only);
abated (vb) have an —: u welwa nga khombo
abattoir silahapani (ma-) cf Afr ‘slagpale', mu- accompany -fhelekedza
vuwo/muvoni (mi-) accomplice muitanae (vha-)
abbreviate -khaula, -pfufhifhadza accomplish -khunyeledza, -phetha, -fhedza
abbreviation khaulo (dzi-), pfufhifhadzo (dzi-) accomplishment khunyeledzo (dzi-), phetho
abdicate -bvula (vhuhosi), -kumedza (vhuhosi) (dzi-)
abdomen thumbu (dzi-) according to u ya nga, u tevhedza, nga hune
abduct (ahisa (musadzi); -hwala accouchement vhudzadze (abstr)
abet -kudedza account mbalelano (dzi-), akhaunthu (dzi-) cf
abhor -vhenga Eng
abhorrent be ~ -vhifha accountancy divhambalelano (cl n )
abide -divhofha (nga milayo); -dzula accuse (charge) -vhea mulandu, -hwesa mulandu
ability vhukont (abstr) accused muhwelelwa (vha-), cf defendant
abject ( n) munyadziwa (vha-), munyadzea accustom -dowedza; —oneself -didowedza
(vha-); (qualif) -nyadzeaho (vb ret) ache (n) vhutungu (abstr); (vb) -rema, -vhavha;
ablactate cf wean cause to -vhaisa. -remisa
ablaze -swa acid dungi (ma-)
able be ~: -kona acknowledge -tenda
abnegate (deny) -landula; -dilandula acquire -diwanela, -wana
abnormal -si wa mist, -si a misi, -si tsha misi, -si acquit cf discharge (vb)
ha misi, etc, wa abunomala, tsha abunomala, acquittal cf discharge (n)
dza abunomala, etc, cf Eng (poss); ~ load. act (n) (deed) nyito (dzi-); —in play. lu(a (ntha);
muhwalo wo kalulaho (mi-) ~ in law: mulayo (mi-); (vfe) -edza, -tamba
abode vhudzulo (ma-), haya (ma-) acting -farelaho (vb rel)
abolish -fhelisa action muito (mi-)
abominable -sa takadziho (vb rel), -vhifhaho (vb active -dalaho mafulufulu
rel) active voice maambwaita (pi only)
aborigine ngwamwapo (vho-) activity khakhathi (dzi-), vhuitwa (abstr), mu-
about nga, nga ha; nga vhaho, re henefha kha shumo (mi-)
above (on top of) n(ha (adv) actor mutambi (vha-), muedza (vha-)
abridge -pfufhifhadza adam’s apple gulokulo (ma-)
abscess (small) tshimota (zwi-); (big) tshitshi- add -engedza; —some more: -engedzedza; ~ up
mbili (zwi-) (figures): -(anganya; —to (lengthen) -tuma
absence phidza (dzi-) addendum (appendix) (humetshedzo (dzi-)
absent (skip a day) -fhidza address (n) diresi (dzi-) cf Afr 'adres’, kherefo
absolute (real) vhukuma; intensive form o f —: (dzi-) cf Eng 'care o f; (vb) put on —: -khe-
vhukumakuma refa cf Eng 'care o f, —a meeting: -amba na,
absolute pronoun lisala vhukuma (ma-) -nea/-ita tshipitshi
absolutely quiet (ideoph of being ~ ~ ) hwii!, adequate (which is —) -linganaho (vb rel),
noo! -edanaho (vb rel)
absorb be ~ed -nwelela; ~ moisture -nwa, adjective litaluli (ma-)
-vhuelwa, -nukala adjourn -awela, -imiswa
abstain -didzima administrate -laula
abstinence vhudidzimi (abstr) administration ndaulo (dzi ), vhuvhusi (no pi)
abundance mudalo (mi-) admire -takalela; -tama
abundant cf plentiful admission thanganedzo (dzi ), thendelo (dzi-)
abuse («) samba (majamba); (vb) (curse) -sema admit (a charge) -tenda (mulandu); ~ in hospi-

153
admonish
tal, etc: -Janganedza; ~ to premises: -tendela
admonish (give advice) -laya; (warn of thing)
-sevha; (remind) -humbudza
adopt (a child) -nwanakisa
adopted child muhwanakiswa (vha-)
adult (n) muhulwane (vha-), mualuwa (vha-);
(adj) -hulwane cf Ve section
adulterer phombwe (dzi-)
adultery vhupombwe (abstr)
advance (n) mvelaphanda (dzi-); ~ of money
mbadelophanda (dzi-); (vb) -isa phanda,
-bvela phanda
advanced (which is —) -bvelelaho (vb rel)
advantage tshivhuya (zwi-); mbuelo (dzi-)
adverb Jidadzisi (ma-)
advice ndaela (dzi-)
advise -eletshedza, -laya, -humbudza
advocate (n) muimeleli (vha-), muambeh (vha-),
axennde (dzi-, maaxende) cfA fr ‘agent'; (vb)
-ambelcla, -imelela
aeroplane eropuleni (dzi ) cf Eng, fulaimatshini
(dzi-) cf Eng ‘fly-machine1
affair mafhungo (usually in pi, cf sing fhungo)
affirm cf emphasize
afraid -ofha
Africa Afurika
Afrikaans Luvhuru (no pi): — language and cul­
ture. Tshivhuru (no pi)
Afrikaner Mufurukanere (Vha-) cf Afr, Muvhu-
ru (Ma-) cf Afr ‘boer’
after (prep) nga murahu
after all itali (conj) eg itali vha sa mu funi —they
do not like him
afternoon (early —, during the day) masiari
(adv); late tshitheu (no pi); 4 to 5 o ’clock
in —: duvha [i tshi fhefha
afterwards ngavhuya (conj); nga murahu (adv)
again hafhu (adv)
age (n) vhukale (no pi); (vb) grow old (women):
-kegula; (men): -kalaha
age group (individual of same —) thanga (dzi-),
murole (mi-)
agent zhendedzi (ma-)
agree -tenda; -pfana. -andana, -tendelana
agreeable -takadzaho (vb rel)
agreement thendelo (dzi-), piano (dzi-)
agricultural department cf department of agri­
culture
agricultural lime galaga ya vhulimi (class n-)
agricultural officer mulimisi (vha-), muofisi wa
vhulimi (vha-)
agricultural school tshikolo tsha vhulimi (zwi-)
agriculture vhulimi (pisame)
agricultural science divhavhulimi (cl n-)
aid (n) thuso (dzi-); (vb) -thusa
ailment munvanyavhalo (mi-), kudwadze (zwi-)
aim (n) ndivho (dzi-); (vb) -korola cfA fr ‘korrel'
154
angel
air muya (mi-)
air brake biriki ya muya (dzi )
air cleaner (-filter) tshisefamuya (zwi-)
air-filter tshisefamuya (zwi-)
airgun tshigidi tsha zwinoni (zwi )
airmail poswo ya muyani (no pi)
airport vhuimafulaimatshini (no pi), vhukavha-
fulaimatshini (no pi)
air-travel Iwendo nga mufhe (nyendo nga .),
Iwendo lwa muyani (nyendo dza .)
alarm (n) mukosi (mi-), tshisevhi (zwi-); war —
maaladadzha (pi only); —clock: watshi ya u
lila (dzi-); (vb) give the —; -vhea mukosi,
-sevha
alcohol alikoholi (dzi-) cf Eng
alcoholic drink tshikambi (zwi-)
alight -tsa
all vhothe (cl vha-), dzothe (cl dzi-), othe (cl
ma-), etc cf quantitative in grammar
alliance pfano (dzi-)
allow -tendela
Almighty Ramaandaothe/Ramanndaothe
almost todou (aux vb) eg o todou wa he ~lnearly
fell
aloe tshikhopha (zwi-)
alone ethe (cl mu- o f mu-/vha-), vhothe (cl vha-),
wothe (cl mu- of mu-/mi-), othe (cl ma-),
dzothe (cl dzin-), etc (quantitative)
already -no (aux vb) eg ro no fhedza mushumo
washu we have —finished our work, a rail rc
no fhedza . . if we have —finished .
alteration thembuluso (dzi-), tshandukiso (dzi-)
also na (connective); (vho-) (enclitic) eg o
da-vho he — came
altar alitare (dzi-) cf Afr 'allaur'
alter -shandukisa
although naho (conj), nangwe (conj)
altogether tshothe (adv)
always nga musi/nga misi
amaze cf surprise
ambassador muambasada (vha-) cf Eng
ambush (n) ndalelo (dzi-); (vb) -lalela
amend -engedza, -shandukisa, -khwinisa
amiability u funea (infirut)
amiable -funeaho (vb rel)
among vhukati h a .
amputate -tumula, -thukhula
amuse -takadza
amusement tshitakadzi (zwi-)
analyse -sengulusa; (a sentence) -fhenda
analysis tsenguluso (dzi-); phendo (dzi-)
ancestor (remote) makhulukuku (vho-), mudzi-
mu (mi-)
ancestral spirit mudzimu (mi )
ancient times tshifhinga tshilalalaia (adv)
and na eg munna na musadzi man and wife
angel murunwa (vha-), muangelo (vha-) cf Eng
anger assimilate
anger (n) tsinyuwo (dzi-); (vb) -sinyusa -teaho (vb rel)
angry be/become ~ -sinyuwa, -kwata cf Afr approval themendelo (dzi-), thendelo (dzi-)
‘kwaad'; enrage!make ~: -sinyusa, -kwatisa approve -tendela, -themendela
animal wild phukha (dzi-); ~ of prey, tshija- apricot apulakoswo (ma-) cf Afr 'appelkoos'
Qama (zwi-); domestic tshifuwo (zwi-), April Lambamai
tshifuiwa (zwi-); small tshipuka (zwi-) apron fasikop (dzi-) cf Afr 'voorskool'
animal husbandry vhufuwi (no pi) Arab (person) Muaraba (Vha-)
ankle tshinungo tsha lwayo (zwi-) arable which is -limeaho (vb rel)
annihilate -thutha, -phusukanya architect mufhati (vha-)
announce -divhisa, -divhadza; ~ a person architecture vhufhati (abstr)
-divhisa, -swikisa; (broadcast) -hasha area (in arithmetic) nyalo (dzi-); (region) vhupo
announcement ndivhiso (dzi-), ndivhadzo (dzi-) (pi same), shango (ma-)
announcer mudivhisi (vha-) mudivhadzi (vha-) argue -liana, -ta(a, -hanedzana
radio —: muhashi (vha-) argument khani (dzi-)
annoy -dina, -thupha; be ~ed: -{huphea, -dinwa arise (wake up) -vuwa; ~ from sleep -karuwa;
annoyance u dina, u thupha (infind) — from seat: -takuwa; — very early from
anoint -dodza sleep: -fhinduwa, -buba
anointment tshidolo (zwi-) arithmetic divhambalo (sing n- only)
another (certain) -nwe (adj) (mu-, li-, tshi-, n-: arm tshanda (zwanda); upper ~ tshishas'i„
ihwe, lu-, hu-, ku-) (zwi ); fore— : mukonwo (mi-)
answer (n) phindulo (dzi-); ~ in arithmetic: the- armpit gopwa (magopwa/makopwa)
kenelo (dzi-); (vb) -fhindula; answer!respond army mmbi (dzi-)
with a call: -aravha arouse cf aw aken
ant sunzi (ma-); fairly large ~ lisunzi (ma-); arrange -vhekanya
small ~ lusunzi (vhu-) arrest -fara
ant-bear (ant-eater) thagalu (dzi-) arrival muswiko (mi-); u swika (infinit)
ant-eater cf ant-bear arrive -swika; bring someone to his destination
ant-heap tshiulu (zwiulu) -swikisa
anus tshivhunu (zwi-) arrow musevhe (mi-)
anvil betshelo (ma-) art vhukonesi (abstr) , divhavhukonesi (cl n-)
any body nnyi na nnyi artery ludivhitha (vhu-)
anywhere huhwe na hunwe artisan mutsila (vha-)
ape (n) (monkey) thoho (dzi-); (vb) -edzisa artist muoli (vha-)
apologize -humbela pfarelo as sa, vhunga/unga
apology pfarelo (dzi-) asbestos lihevudzi (ma-)
apostle muapostola (vha-) cf Eng ascend ~ mountain: -gonya, — vehicle -namela
appear -bvelela; —suddenly: -dzumbuluwa ascension thakhuwo (dzi-)
appearance (act o f appearing) u bvelela (infina) ash milora (sing mulora not common); miora
appease -fhembeledza, -khuthadza (variant form): ~-heap: daledale (ma-)
appeasement phumudzo (dzi-), khuthadzo ashamed be ~ -shona
(dzi-), phembeledzo (dzi-) aside thungo (adv)
appendix cf addendum ask (a question) -vhudzisa; ~ on behalf of:
apple apula (ma-) cf Afr ‘appel’ -vhudzisela; (beg, request) -humbela, ~ for
applicant muhumbeli (vha-) cf request
application (for post) khumbelo (dzi-); —form asleep -edela
fomo ya khumbelo (dzi-) ass mbongola (dzi-), donngi (dzi-) cf Eng ‘don­
apply (for post) -humbela, -apulaya cf Eng: ~ a key’
rule, etc: -shumisa assault u rwa (infinit) eg mulandu wa u rwa (case
appoint -vhea, -thola of) assault, (vb) -rwa
appointment (n) (in post) mbeo (dzi-); (engage­ assegai pfumo (mafumo/ma-)
ment) ndangano (dzi-); (vb) make -langa- assemble -kuvhangana (mtr), -kuvhanganya (ir),
na -vhutha (tr). -vhuthana (intr), -khunyelela
appreciate takalela (mtr)
approach -sendela; —towards: -sendelela assembly khuvhangano (dzi-). khunyeleh (dzi-),
approaching (following) -daho (vb rel), -tevhe- tshivhidzo (zwi-), mutangano (mi-)
laho (vb rel), (oncoming) -sendelaho (vb rel) assent (n) thendelo (dzi-); (vb) -tenda
appropriate which is ~: -fanelaho (vb rel). assimilate -eleledza

155
assist
assist (help) -thusa, -farisa; ~ each other: -thu-
sana, -farisana
associate with -konana, -tshimbilelana
assure -kwathisa
astonish -mangadza, -akhamadza
astonishment nyakhamadzo (dzi-)
astray be led ~ : -xedzwa
athlete cf player
athletics zwipotso (pi only) cf Eng ‘sports'
attach -nambatedza; be ~ed to: -nambatela
attachment tshinambatedzwa (zwi-)
attack -dia
attain -wana; ~ maturity: -hula
attempt (n) ndingedzo (dzi-); (vb) -lingedza,
-edzisa
attend (a meeting, school) -dzhena
attendant pheletshedzi (dzi-); mushumeli (vha-)
attention (n) tshenzhemo (dzi-), thogomelo
(dzi-); (vb) pay -dzhiela tshenzhemo/
nzhele, -thogomela, -sedza
attentively (adv) nga thogomelo
attorney axennde (dzi-/ma-) cf A fr 'agent', rami-
layo (vho-)
attract -kokodza, -kunga, -unga
attractive -kungaho (vb rel), -ungaho (vb rel),
-nakaho (vb rel)
attractiveness vhukungi (abstr), vhuungi (abstr);
(charm) vhunaki (abstr), lunako (abstr)
baboon pfene (ma-) ; small kupfene (zwi-)
baby (new born) lushie (vhushie/tshie)
bachelor khombe (dzi-)
back mutana (mi-)
back-bite cf slander
backbone (spine) mutodo (mi-)
background (of person) siangane (dzi-)
backslide -gwinea/-gunea/-gwineha
backwards murahu (adv)
bacon tshipeke (zwi-) cf Afr ‘spek’
bad (adj) -vhi (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin- (mmbi), lu-, vhu-, hu-, ku-);
(vb) be ~: -vhifha
badger (rate!) tshisele (zwi-)
badness vhuvhi (abstr)
baffle cf puzzle
bag khedzi (dzi-), mukwama (mi-), saga (ma-) cf
Afr ‘sak’
bake -baga cf Afr 'bak’
bakery bekhari (dzi-) cf Eng
bald crown (of head) phanda (dzi-)
ball bola (dzi-) cf Eng
balloon baloni (ma-) cf Afr 'ballon'
banana (tree and fruit) muomva (mi-)
156
barricade
audible -pfala
augment -titilidza
August Thangule
aunt (father’s sister) makhadzi (vho-); (mother’s
elder sister) mmemuhulu (vho-); (mother's
younger sister) mmane (vho-)
author munwali (vha-)
authority cf government
automatic tshidiitisi (poss), eg wa tshidiitisi
automatically nga vhudiitisi (adv), nga
vhuitatshoga (adv)
autumn lutavula (no pi)- late — tshifhefho
(zwi-)
auxiliary verb (deficient verb) htikedzi (ma-)
avenge -lifhedzela
aviator (pilot) mutshimbidzafulaimatshim (vha-)
avocado liafukhada (ma-) cf Afr ‘avokado’
avoid -tinya
await -lindela
awake -karuwa, -fhatuwa
awaken -karuwa, -fhatuwa; (wake up some­
body) -karusa, -fhatusa
award (n) mpho (dzi-); (vb) -fha, -nea
awful cf ugly
awl luunzhi (nunzhi/nyunzhi)
axe (hatchet) mbado (dzi-); battle tsanga
(dzi-)
axle asi (dzi-) cf Afr ‘as’
band (music) bennde (dzi-) cf Eng
bandage bandishi (dzi-) cf Eng; (vb) -pomba,
-bandisha; wind ~ tightly around: -pombe-
dza
bangle lukunda (vhu-/ma-), bengele (ma-) cf
Eng
banish -thatha
bank (n) (money) bannga (dzi-) cf Afr ‘bank’;
river — khunzikhunzi (dzi-); (vb) -bannga,
-vhulunga, -diphositha
bank balance masalelabanngani (pi only)
Bantu Murema (Vha-)
Bantu area ha Vharema (adv)
baobab tree muvhuyu (mi-)
baptism ndovhedzo (dzi-)
baptist mulovhedzi (vha-)
baptize (christen) -lovhedza
bar bara (dzi-) cf Eng; ~ o f soap : mukonde wa
tshisibe (mi-)
bark (n) ~ o f tree: gwati (makwati); ~ o f dog; u
huvha (infinit); (vb) -huvha
barrel (container) fagi (ma-) cf A fr 'vaatjie'; —
of gun: lwobo (ndwobo) cf Afr 'loop'
barricade (vb) -thivhela
barrier billy-goat
barrier luswinga (tswinga) being here
barrow cf wheelbarrow belch -zwa, -bocla
barter (n) thengiselano (dzi-); (vb) -vhambadza, belief cf faith
-renganyisa believe (trust) -fulufhela/-fhulufhela, -fhulu-
basin sambelo (ma-) fhedza/-fulufhedza; (religious connotation)
bask (in sun or at fire) -ora eg -ora duvha bask in -tenda
sun; -ora mulilo bask/warm up at fire believer mutendi (vha-) ~ ’s way o f life: tshitendi
basket manngi (mimanngi) cf Afr 'mandjie’; (no pi)
(with lid) mufaro (mi-), tshitundwana (zwi-); bell tsimbi (dzi )
large ~: tshirundu (zwi-) bellow -kuma
bat (insectivorous) mulemalema (mi-), nyamule- belly thumbu (dzi-)
malema (vho-) beloved (n) mufunwa (vha-); (qualif) -funwaho
bath (n) bafu (ma-) cf Eng; (vb) -tamba (vb rel)
bathe cf swim below (underneath) dasi (adv), fhasi (adv)
bathroom bafurumu (dzi-) cf Eng belt bannda (dzi-/ma-) cf Afr ‘band’
bath-soap tshisibe tsha u tamba bench bannga (dzi-) (without back rest) cf Afr
bath-water madi a u )amba ‘bank’, banngasitulu (dzi-) cf Afr bank,
battle nndwa (dzi-), govholano (ma-) stoei
be -vha (copulat vb) bend -pida, -kombamisa; be bent -kombama; ~
bead nungu (vhulungu) down -kotama
beak (bird) mulomo (mi-) beneath cf below
beans nawa (only in pi dzi-) benefactor mutondi (vha-)
bear (of human being) -beba; be born -bebwa; benefit (n) mbuelo (dzi-), thakho (dzi-); (vb)
(of animals) -dzwala, -tanza; —fruir. -anwa; -vhuelwa, -wana
—cobs (maize): -pakata benevolence cf humanity
beard lulebvu (ndebvu) beseech -rabeledza, -luvheledza
beast (cattle kholomo (dzi-); — of prey: tshi- beside tsini ha
vhanda (zwi-) besides nga nndani ha
beat -rwa, -dia; ~ drum: -omba, -lidza; — besiege -govhela
(knock) repeatedly: -omba-omba; —fast on betray -fheja
drum, -ombedza; ~ (knock) in, eg nail: better khwine eg ndi khwine it is ~
-ombela; (defeat) -kunda, -fhenya between in ~ vhukati (adv)
beautiful (good) be — -naka; (make ~ ) -nakisa bewitch -lowa/-loya
beauty lunako (abstr) beyond seli (ha mulambo), murahu (ha thavha)
because (since) ngauri (conj) Bible Bivhih (dzi-) cf Afr 'Bybel’
become (be) -vha (copulat vb) eg u do vha mude- Biblical studies Divhabivhili (cl n-)
dedzi he will be a teacher bicycle baisigira (dzi-) cf Eng
bed mmbete (mimbete) cf Eng big (large, adult, important) -hulu/-hulwane
bedbug tsikidzi (dzi-) (adj) (mu-, vha-, mi-, )i-, ma-, tshi-, zwi-,
bedding malalo (pi only), zwiadzwa (pi only) n-/dzin-: khulu/khulwane, lu-, vhu-, ku-);
bee notshi (dzi-); swarm of —s: guma (ma-); how ~lmuch?: -ngafhani? (adj, for concords
young —in comb: zhana (ma-) cf -hulu/-hulwane (n-/dzin-: nngafhani?)); so
beef nama ya kholomo ~lmuch, ie as biglmuch as here nearby: -nga-
beehive thango (dzi-) fhano (adj, for concords cf -hulu/-hulwane
beer halwa (mahalwa) (sing class vhu-) eg halwa (n-/dzin-: nngafhano)); so ~lmuch, ie as bigl
vhu a difha beer is nice much as this: -ngafha (adj, for concords cf
beetle goiioho (ma-) -hulu/-hulwane (n-/dzin-: nngafha)); so
before phanda (ha), sa athu (aux vb) ~lmuch, ie as biglmuch as that: -ngafho (adj,
befriend -ita vhutama for concords cf -hulu/-hu!wane (n-/dzin-:
beg -humbela; (request) -renda nngafho)); so ~lmuch, ie as biglmuch as
beget cf bear yonder: -ngafhala (adj, for concords c/-hulu/
begin -thoma, -ranga -hulwane (n-/dzin-: nngafha|a))
beginning mathomo (pi only) bile ndulu (dzi-), nyongwe (dzi-)
behave (oneself) -difara bilharzia tshifunga (no pi)
behaviour vhudifari (abstr) bilious -vha na ndulu/nyongwe
behind murahu/murau (adv) billy-can lulege (ndege) cf Afr 'blik'
being u vha (infinit) eg u vha hawe fhano his billy-goat bokoto (ma-), mboko)o (dzi-)
157
biltong
biltong mukoki (mi-), muhwaba (mi-)
bind -vhofha, -gasha; ~ a book: -bainda cf Eng
biology divhavhutshilo (cl n ), baolodzhi (cl n-)
cf Eng
bioscope bais(i)kopo (dzi-) cf Eng
bird tshinoni (zwi-); young of ~ fhondo (ma-)
birdlime vhulimbo (pi same)
birth mabebo (pi only): ~ certificate: thanziela
ya mabebo (dzi-); ~ control: ndangambebo
(dzi-). vhulangambebo (no pi): date of
—/—day duvha la mabebo (ma-); —place
vhubebwa (pi same): ~ register!register of
~s: redzhista ya mabebo (dzi-)
birthday duvha la mabebo (ma )
bitch mmbwa ya tsadzi (dzi-)
bite -luma; be bitten by snake: -huvhelwa
bitter (sour) -vhavha
black -rema/-tswu (adj) (mu-, li-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin-: thema/ntswu, lu-, vhu-, ku-)
Black (person) Murema (Vha-)
blacken -swifhadza
black-jack mushidzhi (mi-)
blackness vhurema (abstr), vhutswu (abstr)
blacksmith mufuli (vha-), mufulatsimbi (vha-)
bladder dundelo (ma-)
blade razor luare (nyare)
blame -vhea mulandu
blanket nguvho (dzi-), bai (ma-), gumbese (ma-)
cf Afr ‘kombers'
blaze -duga
bleach -halulusa (tr); become ~ed -haluluwa
(intr)
bleed -tswitswima, -bva malofha
bless -fhatutshedza, -shudufhadza
blessed -shudufhadzwaho (vb re!)
blessing phathutshedzo (dzi-)
blind (n) bofu (ma-); (vb) become -swinga,
-pofula; as with the sun, dust, etc: -kombo-
dza; be ~ed: -kombodzala
blindness vhupofu (abstr)
blink -poidza
blister pone (ma )
blockhead cf fool
blood malofha (pi only)
blood-clot govho (makovho)
blossom (n) dzuvha (maluvha); (vb) -fhufhuma,
-fhufhumisa
blow (wind) -vhudzula; ~ out tamp: -dzima; ~
trumpet: -lidza; ~ nose: -fumula; — fire:
-vhudzedza, -pfuredza; ~ fire with bellows cf
forge iron
blowlamp pfururedzi (dzi-)
blowpipe luvhudzuleh (mbudzuleli)
blue (n) lutombo (no pi) eg bugu ya Iutombo a
blue book
blunt (vb) be u sa fhira ie not to be sharp,
become — (eg knife): -gomala; (qualif)
1 58
brand
-gomalaho (vb rel), -sa fhiriho (vb rel)
boa constrictor tharu (dzi-)
boat (liner) tshikepe (zwi-) cf Afr 'skip'; (canoe)
gungwa (ma-)
body muvhili (mi-)
Boer Muvhuru (Ma-), I^ivhuru (Ma-) (deroga­
tive connotation) cf Afr Boer’, Mufuruka-
nere (Ma-) cf Afr ‘Afrikaner’
boil (n) tshimota (zwi-), tshitshimbili (zwi-),
tshizwimbo (zwi-); (vb) -vhila; ~ over -fhu­
fhuma, ~ up -fhufhumisa
bolt (n) baudu (dzi-) cf Afr ‘bout’; (vb) -baudela
cf Afr 'bout'
bomb homo (dzi-) cf Afr 'born'
bone shambo (marambo)
book bugu (dzi-) cf Eng
bookshop vhengele la bugu (mavhengele a .)
boot (shoe) butswu (dzi-) cf Eng, ~ o f car: butu
(dzi-) cf Eng, tshipango (zwi-)
border (n) mukano (mi-), masakha (pi only),
miledzo (pi only); (vb) — on: -kanukana, -ita
masakha
bordering -kanukanaho (vb rel), -itaho masakha
(vb rel)
bore (n) boro (dzi-), vhoro (dzi-); (vb) -bora,
-vhora cf Eng
born be ~: -bebwa
borrow/lend -pamba, -adzima
boss vhasa (vho-) cf Afr ‘baas'
botany divhamela (cl n-), bothani (cl n-) cf Eng
both vhuvhili ha eg vhuvhili hashu ~ o f us
bottle bodelo (ma-) cf Afr ‘bottel'
bottle-store vhengele la halwa (mavhengele
a . . .), bodelotshitolo (dzi-) cf Eng
bottom (n) tshiraho (zwi-)
boundary (end) mukano (mi-), masakha (pi
only); mugumo (mi-)
bow vhura (pi same)
bowel lula (vhu-/ma-)
bowl tshidongo (zwi-)
box (n) bogisi (ma-) cf Eng, (vb) -vilidza, -rwa
nga vili
boxer ramavili (vho-), mudiafeisi (vha-) cf Afr
‘vuis'
boxing mavili (pi only), feisi (ma-) cf Afr ‘vuis’,
musangwe (mi-)
boy mutukana (vha-), small —: tshitukana
(zwi-); strong ~ (disparagingly): dukana
(ma-)
bracelet (bangle) lukunda (vhu-/ma-)
braid cf plait
brain vhuluvhi (no pi)
brake (n) biriki (dzi-) cf Afr 'bnek'; (vb) -imisa,
-vhofha
bran mufumbu (mi-)
branch davhi (matavhi)
brand -swaya; -funga
brandy by
brandy buranndi (dzi-) cf Eng female person khaladzi (dzi-); —in-law
brave (qualif) -halifhaho (vb rel), (vb) -konde- mukwasha (vha-), muduhulu (vha-), muhwe
lela (vha-); mulamu (vha-)
bravery vhuhali (abstr), tshivhindi (cl tshi-, brother-in-law (wife's brother) malume (vho-),
abstr) mulamu (vha-); (sister s husband) mukwasha
bread vhurotho (ma-) cf Afr 'brood' (vha-), muduhulu (vha-), muhwe (vha-)
breadth vhuphara (pi same) bruise (n) tsitsinyeo (dzi-); (vb) -tsitsinyea
break (arm, leg, slick, etc) -vunda; ~ arm, etc in brush (n) bulatsho (dzi) cf Eng (vb) -bulatsha cf
pieces: -vundekana (intr), -vundekanya (tr); Eng
(glass, pot, etc) -pwasha; ~ glass, etc in buck cf venison; phukha (dzi-)
pieces: -pwashekana (intr), -pwashekanya bucket bakete (ma-) cf Eng, emere (dzi-) cf Afr
(tr); (rope, string, etc) -khaula, -Jhukhula, ~ 'emmer'
rope, etc in pieces: -thukhukana (intr), buffalo nan (dzi-)
-(hukhukanya (tr); (chalk, stick, etc) -ko- bugle (trumpet) lufhalafhala (phalaphala),
nyola; (chalk, etc in pieces: -konyokana khwatha (dzi-)
(intr), -konyokanya (tr); —down (demolish): build (n) tshiimo (zwi-), tshivhumbeo (zwi-)
-phunya, -thutha; —out (as cattle) -(aha kuvhumbelwe (zwi-); (vb) -fhaja
breakable -vhundea, -pwashea; -(hukhuwa; builder mufhaji (vha-)
-konyowa building tshifha(o (zwi-)
break down (scaffolding, etc) -(ha(hamula bull mboho (dzi-)
breakfast vhurangane (pi same) bullet gulu (dzi-) cf Afr 'koeëi
breast 4amu (ma-) bully khunzi (dzi-)
breath (n) mufemo (mi-); (vb) get short o f — bump (n) khudano (dzi-), mugekho (mi-); (vb)
-fhihamelwa -kuda(na), -gekha; — with car: -thula
breathe -fema; ~ for -femela eg u femela bundle (clothes, etc) butu (maputu) (also buto)
ngomu na nnda to ~ in and out, ie for inside burden r/load
and for outside burial mbulungo (dzi-)
breathing u fema (infinit), mufemo (mi-)' burn -swa, -fhtsa, — with flame -duga
breed (n) lushaka (tshakha); (vb) (livestock) bursary basari (dzi-) cf Eng
-fuwa; (insectsllocusts) -sima burst -balea
breeze light lumuya (no pi), lufhefha (no pi) bury -vhulunga, -swi(a
brick tshidina (zwi-) cf Afr ‘steen' bus basi/bisi (dzi-) cf Eng; ~ stop tshnmabisi
brick-kiln honndo (dzi-) cf Afr ’oond’ (zwi-)
bricklayer mufhati (vha-) bush (shrub) tshitaka (zwi-); (forest) daka (ma-
bricklaying vhumeselane (abstr) cf Afr messe- taka); in the ~: dakani
laar', vhufha(i (abstr) Bushman Murwa (Vha-)
brickmould foromo (dzi ) cf Afr 'vorm bush-tick tshievhe (zwi-), gufha (ma-)
bridal mbingano (dzi-), mutshato (mi-) bustard c/korhaan
bride muselwa (vha-) bustle nyavhanyavha (dzi-), pwanyepwanye
bridegroom mukwasha (vha-), muduhulu (vha ), (dzi-)
muhwe (vha-) business bisimusi (dzi-) cf Eng, makwevho (pi
bridge boroho (dzi-) cf Afr 'brug’, muratho (mi-) only), bindu (ma-)
briefcase tshikwama (zwi-), birifikheisi (dzi-) cf busy be very -kakatika/-kakarika
Eng but (conj) fhedzi, matsina, hone, hafhu (idiom
briefly nga vhupfufhi, nga tshikhau usage only, cf -hafhu in Ve section)
brigadier mubirigadia (vha-) cf Eng butcher mushidzhi (vha-)
bring -disa; ~ up cf rear , ~ to an end cf finish butcher-bird sukhwa (ma-)
bring down -tsitsa butchery silaha (dzi-) cf Afr ‘slag’
broad -a(amaho (vb rel) butter bodoro (dzi-) cf Afr ‘hotter'
broadcast (n) khasho (dzi-); (vb) -hasha, -zwala butterfly tshisusu (zwi-)
(seeds only) buttock shaho (maraho)
broaden -a(amisa button («) gunubu (dzi-) cf Afr 'knoop', (vb)
brood alamela ~up -gunubedza; un~ -gunubula
broom luswielo (tswielo) buy orenga
brother elder ~ of male: mukomana (vha-); buyer murengi (vha-)
younger ~ of male: murathu (vha-); — of by (with, ~ means of) nga (instrum)
159

cabbage khavhishi (dzi-) c/ Eng
cactus c/ prickly pear
cake khekhe (dzi-) cf Eng; —o f soap mukonde
(mi-)
calabash large low-bellied tshikumbu (zwi-);
small — used as drinking vessel: phaphana
(dzi-), tshitemba (zwi-); ~ with long tapering
end used eg as beer ladle: khavho (dzi-);
double-bellied — used as traveller s water-
bottle: ngota (dzi-)
calendar al(i)manaka (dzi-) cf Afr 'ulmanak ,
khalenda (dzi-) cf Afr 'kulender’
calf namane/namana (dzi-), livhoda (ma-), voda
(mavhoda)
call (summon) -vhidza, — out loudly (cf shout):
-vhidzelela; is ~ed (is said) -pfi (passive of
-ri) c/h u pfi it is said , eg u pfi nnyi?
what is he called? ie whal is his name?
calling mbidzo (dzi-)
callosity pone (ma-)
calm down -fhembeledza, -rudza (mbilu), -dzika
camera fodo (dzi-) cf Eng photo', khamera
(dzi-) cf Eng
camp gammba (dzi-) cf Afr ‘kamp’; in the —:
gammbam; c/Gammbani at Sibasa
can (n) gani (ma-) cf Afr 'kan’; (vb) -kona;
(potential elem) -nga-
cancel -thutha, -phumula; —in arithrn: -khantse-
la cf Eng
candle cf Eng khandela (ma-)
cane (sugar-) hwovha (minwovha)
canine dungammbwa (ma-)
canned meat cf corned beef
cannibal lidyavhathu (ma-) lilema (ma-)
cannibalism vhulema (abstr), vhudyavhalhu
(abstr)
cannon ganunu (dzi-) cf Afr 'kanon'
canoe c) boat
canteen khanthini (dzi-) cf Afr ‘kantten'
capable -konaho (vb rel)
Cape Province Kapa cf Afr ‘Kaap'
capital (chiefs village) musanda (mi-)
captain kaputeni (vho-) cf Afr ‘kaptein'
car modoro (mimodoro cf Afr 'motor' eg mo-
doro wanga u hone my ~ is here
card garata (dzi-) cf Afr 'kaart'
care (n) vhulondi (abstr); (vb) —for: -vhavha-
lela, -thogomela
carefree -sa dinaleiho (vb rel)
careful be c/look out
carefully nga vhulondi
carefulness vhulondi (abstr)
careless -vha na vhusilondi
carelessness vhusilondi (abstr)
160
c
caretaker mulindi (vha-), muthogomeli (vha-)
carpenter muvhadi (vha-), muvhadabulannga
(vha-)
carpentry (n) vhuvhadi (abstr), vhuvhadabu-
lannga (abstr): (vb) do —: -vhada
carpet (lino) tapita (dzi-) cf Afr 'tapyt'; (woven)
khaphethe (dzi-) cf Eng
carriage goloi (dzi-)
carrier muhwali (vha-); tshihwali (zwi-)
carrot khetotse (dzi-) cf Eng
carry -hwala. -takula; —on back: -beba
carve wood (do carpentry) -vhada
carving vhuvhadi (abstr)
case mulandu (mi-); (box) bogisi (ma-), kheisi
(dzi-) cf Eng
cash kheshe (dzi-) cf Eng (vb) - a cheque
-khesha cf Eng
cash register (check-till) thiji (dzi-) cf Eng ‘till'
cast (skin) -duvhudza; (spear) -pfula
castrate -luvhedza. -ihena, -fhahula
cat (domesticated) tshimange (zwi-); (wild)
phaha (dzi-)
catch -fara; ~ small insects, etc with hands
-bata; — fish or animals: -fasha; ~ red-
handed: -khakhedza, -wanedza
catechism katekasasi (dzi-) cf Afr 'katkisasie’,
(publication) katekisima (dzi-) cf Eng
cattle (head o f —) kholomo (dzi-); — rearer
muiuwi (vha-); —-track: mulila (mi-); herd
of — sambi (masambi/matambi/mitambi);
—-fold: danga (ma-); — post: muraga (mi-)
cattle-egret lihamakholomo (ma-)
cause (n) tshiitisi (zwi-), mveledzi (dzi-), tshi-
bveledzi (zwi-); tshivhangi (zwi-); (vb) -itisa,
-bveledza, -vhanga
cave bako (mapako)
ceiling silim (dzi-) cf Eng
cell (prison) tshitokisi (zwi-); (biological) tsiki
(dzi-)
cement semennde (dzi-) cf Eng
census u vhalwa ha vhathu, sentsasi (dzi-) cf Eng
cent (money) sente (dzi-) cf Eng
centimetre senthimitha (dzi-) cf Eng
centipede luvhenzhelele (vhu-/mbenzhelele)
centre vhukati (pi same); in ihe —: vhukati
(adv); in —/middle of: vhukati ha
certain (vb) to be — u vha na vhutanzi/ngoho to
be with certainty!truth; (adj) cf another
certainty vhutanzi (abstr), ngoho (dzi-)
certificate thanziela (dzi-)
certify -tanziela
chafe (n) masworota/masworoto/maswurutu (pi
only); (vb) -sworota/-swuruta
chaff mungu (mimungu)
chain
chain ngedane (dzi-) cf Afr 'ketting', tshaim
(dzi-) cf Eng
chair (sea/) tshidzulo (zwi-), tshidulo (zwi-)
chairman mudzulaphanda (vha-). mudzulatshi-
dzulo (vha-)
chalk tshoko (dzi-) cf Eng
chameleon luaviavi (nyaviavi/vhuaviavi)
champion ngwena (dzi )
change (n) tshanduko (dzi-); (money) tshintshi
(dzi-) cf Eng; (vb) -shandukaf-shanduwa
(also one’s mind! opinion); (money)
-tshintsha cf Eng
chap muthada (vha-)
chapter ndima (dzi-)
charcoal sala (mahala)
charge (n) mulandu (mi-); —office: tshatshaofisi
(dzi-) cf Eng; (vb) lay a -hwelela; ~ a
battery : -tshatsha cf Eng
charity cf goodwill
charm (n) cf attractiveness; nyungeledzo (dzi-);
(vb) -ungeledza, -tswa muhumbulo
charming cf attractive
chase -pandamedza, -gidimedza; — away
-pandela, -thatha; ~ away dog -pfutsekisa cf
Afr 'voertsek'
chat -[a mihani, -haseledza. -amba
chatter -amba-amba
cheap -tshipa cf Eng
cheat (n) mufhuri (vha-); (vb) -fhura, -gula
cheating vhufhura (abstr)
cheek shama (marama); swili (dzi-)
cheekiness swili (dzi-)
cheeky to be — u vha na swili
chemist khemisi (dzi-) cf Eng
chemistry divhakhemiki (cl n-), khemisitiri (cl
n-) cf Eng
cheque tsheke (dzi-) cf Eng
chest khana (dzi-)
chew -tafuna, -shenga
chick ~ o f bird fhondo (ma-)
chicken (fowl) khuhu (dzi-); (young of fowl)
khukhwana (dzi-), tshikukwana (zwi-), lu-
kukwana (vhu-); (meat) nama ya khuhu
(dzi-)
chickenpox maruda (pi only)
chief khosi (mahosi/dzi-) (cf (dzi)khosi (indivi­
duals), mahosi (group of ~s)); vhafuwi (pi
only), vhamusanda (pi onl); paramount
khosikhulu (dzi-)
chieftainess khosi ya musadzi (dzi-/ma-)
chieftainship vhuhosi (abstr)
child hwana (vhana); small kwana (zwana),
tshixele (zwi-)
childhood hana (vhu- abstr)
childishness hana (vhu- abstr)
children vhana (sing hwana)
chill c/cool
161
clever
chilliness cf cold
chilly be ~ -rothola
chin tshijefu (zwi-)
China Tshaina
Chinese (person) Mutshaina (Ma-); (language)
Tshitshaina, Lutshaina
chirp -tswiridza
choir khwairi (dzi-) cf Eng
choke (n) tshouku (dzi-) cf Eng; (vb) -tshipa; ~
a car: -tshouka cf Eng
choose -nanga; (eliminate) -khetha; ~ for: -khe-
thela, -ta
chop (~ down) -rema
Christ Khristo cf Eng
christen cf baptize
Christian (believer) Mutendi (vha-), Mukhriste
(vha-) cf Afr ‘Christen’; ~ rites: Tshikhriste
(no pi)
Christianity Vhukhriste (abstr), Vhutendi
(abstr)
Christmas Kh(i)risimusi/Khushumusi (dzi-) cf
Eng
church kereke (dzi-) cf Afr ‘kerk'
church council khoro ya kereke (dzi-)
churn (n) mutshini wa u gara (mi-); (vb) -ritha,
-gara cf Afr 'karring’
cigarette segerete/sigarete (dzi-) cf Eng
circle mutengelele (mi-)
circumcision u ruba (tnfinit), u fumba (infimt);
~ school murundu (mi-)
circumcise be ~d -ruba, -fumba; cause to be
—d -rubisa, -fumbisa
city dorobo (dzi-) cf A fr dorp’
civilization vhutshilotshedza (abstr)
claim -vhila
clan lushaka (tshakha), lusese (tsetse)
clarify (liquid) -dzika, (statement) -(alutshedza
clash (n) khudano (dzi-), mugekho (mi-); (vb)
-kuda(na), -gekha
class ki(asi/kilasi (dzi-) cf Eng
claw lwala/lunala (nala)
clay vumba (ma-)
clay pot (for cooking) khali (dzi-); large — for
beer: nkho (dzi-); (for water) mvuvhelo
(dzi-)
clean -nakisa; (remove dirt) -bvisa tshikha,
-kulumaga cf Afr ‘skoonmaak', ~ o ff cf wipe
ofT
cleanliness vhudele (abstr)
cleanse -tanzwa
clear (vb) -hada, -hwivha; ~ a table: -dekulula
(reversive of -deka); (qualif) -pfalaho (vb
rei), -vhonadzaho (vb re!)
cleave (cut!split in half) -fhandula
clerk mabalane (vho-)
clever be — -thanya, be very — -thanyesa;
(intelligent) -(alifha
click
click («) lateral with tongue: tsarivva; (vb) -lidza
tsanwa (click with tongue in annoyance)
cliff luwa (nngwa)
climb (mount, ascend) -namela eg u namela bisi
to get on/chmb on a bus
climber (plant) mutande (mi-)
cling -nambatela
clinic kiliniki/kliniki (dzi-) cf Eng
clock watshi (dzi-) cf Eng 'watch', alarm
walshi ya u lila (dzi-)
clod dmga (ma-)
close (vb) -vala; — up as clouds -thivha; — with
ltd: -tiba; —eyes: -bonya; (adv) ~ to: tsini
dosefistedness cf niggardliness
clot govho (makovho); blood govho (ma-
kovho)
cloth (handkerchief) dugu (dzi-), labi (ma-) cf
Afr lap'; sila (ma-)
clothe -ambara, -ambadza
clothes zwiambaro (pi only), zwifuko (pi only),
nguvho (dzi-)
clothing tshiambaro (zwi-)
cloud gole (makole)
cloudburst tshirulu (zwi-)
clout (smack) (n) luvhando (mbando); ~lbox on
ear mpama (mipama); (vb) -vhanda
club (n) kilabu (dzi-) cf Eng; (kierie) thonga
(dzi-); (vb) — together: -patekanya
clutch (n) kilatshi (dzi-) cf Eng; (vb) -zhuvhula
coach (in sport) mugudisi (vha-)
coagulate -gega; -khatha
coagulation mugego (mi-); u kha(ha (infimt)
coal malasha (pi only)
coat badzhi (dzi-) cf Afr 'baadpe'
coax -fhembeledza, -rabeledza; ~ away: -khe-
lusa
cock mukukulume (mi-)
cockroach bete (ma-)
cocoa khokho (dzi-) cf Eng
code khoudu (dzi-) cf Eng
coffee kofi/gofhi (dzi-) cf Eng
coin (silver) jisetha (ma-), lingwende (ma-)
cold (n) ailment duda (ma-); chilliness phepho
(dzi-), murotho (no pi); (vb) -rothola
coldness murotho (no pi)
collect -kuvhanganya (tr); ~ firewood -reda
(cal! for, fetch) -dzhia
collection khuvhanganyo (dzi-); church ~: zwi-
ihiwa (pi only)
college kholidzhi/kholishi (dzi-) cf Eng
collide -kuda, -gekha
colonel kolonele (vho-) cf Afr 'kolonei
colour muvhala (mi-)
comb (n) (for hair) gamu (dzi-) cf Afr 'katn'; (of
fowl) mudzedze (mi-); (vb) -gama
come -da; ~ from : -bva; ~ in: -dzhena; ~
nearer: -sendela; — out -bva, ~ together:
confirm
-kuvhangana; ~ for: -ejela
comfort (n) vhugedi (abstr); phumudzo (dzi-);
(vb) -fhumudza
comfortable be -digeda
comma khoma (dzi-) cf Eng
command (n) ndaela (dzi-); (vb) -laya, -nea
ndaela
commandment mulayo (mi-)
comment (n) muhumbulo (mi-); (vb) -nea mu-
humbulo
commentary jhaluso (dzi-)
commerce mbambadzo (dzi-), vhushavhi (abstr),
makwevho (pi only); (subject) divhavhu-
vhambadzi (cl n-)
commotion bonyongo (ma-)
Communion Holy ~: Tshilalelo (Tshikhethwa)
(Zwi-)
compare -vhambedza; ~ with: -fanyisa. -fanyi-
sedza
compel -kombetshedza
compensate -lifha, -linganyisa
compensation ndifho (dzi-), ndinganyiso (dzi-),
mbadelo (dzi-)
compete (atisana, -pikisana
competition mutatisano (mi ), mpikisano (mi )
compilation khuvhanganyo (dzi-), mbekanyo
(dzi-)
compile -kuvhanganya, -vhekanya
compiler mukuvhanganyi (vha-), muvhekanyi
(vha-)
complain -lila, -vhilaela
complainant (in law) muhweleli (vha-); muvhi-
laeli (vha-)
complaint mbilaelo (dzi-)
complete -fhedza; (make an end toldo for last
time) -fhedzisa
compose -sika
composition maanea (pi only)
comradeship vhutama (abstr)
concerning nga ha, malugana na
conclude -fhedza, -vuledza, -pendela
conclusion magumo (pi only), mathaphuwo (pi
only), mafheledzo (pi only), mvuledzo (dzi-)
concord lipfanisi (ma-)
concrete khonkhela (dzi ), khonkhirithi (dzi-) cf
Eng
concubine mufarekano (vha-/mi-)
conduct (n) vhudifari (abstr); (vb) -difara; —
choir -laula; —lesson -funza
confess -bula. -disola
confession dupo (ma-) eg u bala dupo |a vhatendi
lit to confess the —o f the believers, ~ o f sin u
disola (infimt)
confined woman (recently) mudzadze (vha-)
confinement vhudzadze (abstr)
confirm -khwathisa; be ~ed (in church); -tanga-
nedzwa
confirmation
confirmation khwajhisedzo (dzi-); ~ in church:
u janganedzwa (infinit), konforomasi (dzi-)
cf Afr 'konfirmasie'
confiscate -dzhia
confiscation u dzhia (infinit)
confuse -vilingana (intr), -vilinganya (tr): -tanga-
nya Jhoho (tr), -jangana jhoho (intr), -kha-
khisa
confusion vilinga (ma-)
congregation tshivhidzo (zwi-)
conjunction Jijanganyi (ma-)
connect -tanganya, -pajekanya, -Junta
connection jhanganyo (dzi-)
conquer (overcome) -kunda, -fhenya; be ~ed, te
lose, eg a match: -kundwa, -fhenyiwa
consequence mvelelo (dzi-)
consequently ngauralo
consider -humbula, -sedzesa, — carefully : cf in­
spect
consideration ngelelo (dzi-)
consolation phumudzo (dzi-), khuthadzo (dzi-),
phembeledzo (dzi-)
console -fhembeledza, -khuthadza, -fhumudza,
-lilisa
conspiracy (plot) tshiphiri (zwi-), tshimbevha
(zwi-)
conspire -ita tshiphiri/tshimbevha
constipate -zwimbela
constipation muzwimbelo (mi-)
contented be — -rula
continually do -Jwa (aux vb) eg u Jwa a tshi
lenga he comes late ~: -di (verbal element)
eg u di vhuya nga madekwana he always/~
comes back in the evening: -dzula (aux: vb) eg
u dzula nga u Iwala he is — ill
continue -isa phanda, -ya phanda
continuous (running) -sa tumuwi (vb): sa tumu-
wiho (vb rel)
contract (n) kontiraka (dzi-) cf Afr 'kontrak',
(vb) -ita kontiraka
contractor mukontiraka (vha-)
contravene -pfuka
contribution c/ gift
control (n) ndango (dzi-); (vb) -langa, -laula
conversation miham (pi only)
conversion tshandukiso (dzi-); thembuluwo
(dzi-)
convert -shandukisa; -rembulusa; be ~ed
-rembuluwa
convict (n) tshivhotshwa (zwi ), tshibandidi
(zwi-); (vb) -wana mulandu
convulsions misho (pi only)
cook (n) mubiki (vha-), mubikeh (vha-); (vb)
-bika
cooking hut tshitanga (zwi )
cool -fhola, -rothola; make -rothodza, -fho-
dzisa
163
craziness
co-operate -shumisana, -andana
copper musina (no pi)
copulate (of animals) -dia
copy khophi (dzi ) cf Eng
coral tree muvhale (mi-)
core (as o f tree) mbilu (dzi-); ~ o f boil tshinwi
(zwi-)
corn goroi (dzi-) cf Afr ‘koring’, muso (no pi)
corned beef khombisi (dzi ) cf Eng
corner (n) khone (dzi ) cf Eng; khuda (dzi-);
(vb) go round ~ : -mona, -khona cf Eng
corporal koporala (vho ) cf Afr 'korporaal
corpse tshitumbu (zwi-)
correct -khakhulula (tr), -lulamisa (tr); -luga
(intr)
correction khakhululo (dzi-), ndulamiso (dzi-)
corrugated iron zennge (ma-) cf Eng 'zinc’, ma-
lege (pi only)
cost mutengo (mi-); what is the ~? ndi vhugai?
cotton mudali (mi ); ~ thread harane/harani
(dzi-) cf Afr 'garing’
cotton-wool dzudzu (ma-)
cough (n) luhojola (khojhola); (vb) -hojola
council khoro (dzi-)
councillor gota (ma-)
count -vhala; be ~ed -vhaliwa
countenance tshifhajuwo (zwi-), khofheni (local)
country (stare) shango (ma-)
courage tshivhindi (cl tshi-, abstr), vhuhali
(abstr)
courageous -vha na tshivhindi, -vha na vhuhali,
-halifhaho (vb rel)
courageousness vhuhali (abstr)
course (of instruction) khoso (dzi-) cf Eng
court (n) khoro (dzi-), khothe (dzi-); (vb) (try to
win person’s affection) -ambisa
court-case tsengo (dzi-)
courtyard muta (mi-)
cousin (cross—) muzwala (vha-)
cover (vb) ~ oneself with blanket: -fuka; ~
something else: -fukedza, -putela , ~ o f ani­
mals: -dia
covet -emula
cow kholomo (dzi-)
coward goswi (ma-), bwerepwere (ma )
cowardice vhugoswi (abstr)
crab dambatshekwa (ma-)
crack/strike (a whip) -zhambula; ideoph o /~ in g
a whip: zhambu!
craft cf craftsmanship
craftsmanship vhutsila (abstr)
craftsman cf artisan
cramp tshivhevhe (zwi-)
crave (yearn) -funesa, -tama
crawl -kokovha
crayon khirayom (dzi-) cf Eng
craziness cf madness
crazy death
crazy cf mad crucify -vhamba
cream luvhomba (no pi) cruel -vha na tshquhu
create -sika, -vhumba cruelty tshi(uhu (zwi-)
creation tsiko (dzi-) crush cf stamp
Creator Musiki (no pi), Muvhumbi (no pi) crust (left over in cooking pot) lukoko (vhu-)
creature tshisikwa (zwi-), tshivhumbwa (zwi-) cry (n) ~ /~ in g tshililo (zwi-); (vb) (sound, as
cricket game of khirikhethe (dzi-) cf Eng: bell) -lila; cause to ~lsound: -lidza
(insect) thonono (dzi-); (large species) dze- cultivate -lima; ~ a habit: -dowedza
nengu (ma-) cultivated land/garden tsimu (masimu)
crime mulandu (m i), vhukhakhi (abstr), cunning -thanyaho (vb rel)
vhutshinyi (abstr) cup (drinking) khaphu (dzi-) cf Eng, kopi (dzi-)
cripple (n) tshihole (zwi-); (vb) -holefhadza cf Afr ‘koppie', komiki (dzi-) cf Afr kom-
criticize -sasaladza; (literature) -sengulusa metjie’
criticism tsatsaladzo (dzi-); literary tsengu- curdled milk magege (pi only), makhethe (pi
luso (dzi-) only)
crocodile ngwena (dzi-) cure -fhodza
crooked be — -kombama; make kombamisa curry (n) kheri/khere (dzi-), cf Afr 'kerne’; (vb)
crook(stick) govho (ma-) ~ leather -suka
crop (agriculture) tshilinwa (zwi-); — of bird: curse (n) samba (matamba); (vb) -sema; cf
dyelo (ma-) abuse
cross (n) tshifhambano (zwi-); ~roads/~ing: curtain xaradeni (dzi-) cf Afr ‘gordyn’
mafhande (pionly)', (vb) ~ over: -wela; let — cushion tshisiamelo (zwi-), khushini (dzi-) cf
over: -wedza; ~ a road -pfuka; ~ on way: Eng
-fhambana; ~ a cheque: -khorosa cf Eng; be/ custom mukhwa (mi-)
become ~: -sinyuwa, -kwata cf Afr ‘kwaad' cut ~ with knife: -tshea; ~ with scissors!mower!
cross-cousin cf cousin clipper: -gera cf Afr ‘skêr’; ~ with sickle:
crossing (over river) cf drift -hwivha, -hada; ~ in small pieces -tshetshe-
cross-question -tokisa kanya (tr), -tshetshekana (intr), -tumukanya
crow (n) funguvhu (mahunguvhu); (vb) -lila (tr), -tumukana (intr), - o ff short (rope):
crowd mavhuthu (pi only), gogo (ma-) -tumula (tr), -tumuwa (intr): ~ a boil: -ara

daddy baba (vho-) c/khotsi chief; mukololo (vha-)

dagga mbanzhe (dzi-)
daily duvha linwe na linwe; duvha na duvha
dairy deri (dzi-) cf Eng
dam (for storing water) damu (ma-) cf Afr 'dam'
damage (n) tshinyalo (dzi-), tshmvadzo (dzi-),
(vb) -tshinya, -tshinyadza
damp cf wet
dampness vhunu (abstr)
dance (n) dantsi (dzi-); ~ with singing: malende
(slegs mv); (vb) -tshina, -dantsa
dancer mutshini (vha-), mudantsi (vha-), nambi
(dzi-)
danger khombo (dzi-), phanzi (dzi-)
dare -linga
dark be/become — -swifhala: ideoph o f being
quite nzwii!, nzwii-nzwii!, kongongo!
darkness swiswi (ma-)
darling mufunwa (vha-)
date datumu (dzi-) cf Afr datum', duvha (ma-);
—of birth : duvha |a mabebo (ma-)
daughter hwana wa musidzana (vha ); ~ of
daughter-in-law mazwale (vho-)
dawn (vb) (become day) -tsha; (adv) ma^au-
tsha, mutsho
day duvha (ma-); ~ after tomorrow
mbamatshelo (adv): second — after tomor­
row: mbamphanda (adv): ~ before yester­
day: mbamulovha (adv): two ~ s before yes­
terday: mbamulovhau|a (adv): musi (mi-) eg
musi wa mvula on a rainy —
day time masiari (adv)
deacon mudiakoni (vha-) cf Afr ‘diaken ', mudi-
koni (vha-) cf Eng
dead (n) mufu (vha-); (qualif) -faho (vb rel),
-lovhaho (vb rel)
deaf (n) dzingandevhe (ma-); (vb) be/become —
-dzinga
deafness vhudzingandevhe (abstr)
deal ~ cards -phakhela
dealer mushavhi (vha-)
dear (qualif) -funwaho (vb rel)
death lufu (mpfu), luvhi (abstr)

164
debate diligent
debate (n ) khanedzano (dzi-), dibeithi (dzi-) cf deprive -dzima, -hanela
Eng, (vb) -dzhia khani. -japsana depth vhudzivha (abstr), vhungolo (abstr)
debt tshikolodo (zwi-) cf Afr 'skuld', mulandu derivation mbumbo (dzi-). tsiko (dzi-)
(mi-) derive -vhumba, -sika
decay (rot) -sina descend -tsa, -godima; (alight upon) -kavha
deceased mufu (vha-) descendant mbebo (sing only, n-)
deceit vhufhura (abslr) desert (n) phanga (dzi-), thovholo (dzi-); (vb)
deceive -fhura -|ala, (utshela; —one s church: kheluwa
deceiver mufhun (vha-) designate -ta
December Nyendavhusiku desirable -tameaho (vb rel)
decide ~ in consultation with others -langana; ~ desire (n) lutamo (sing only), nyemulo (dzi-);
alone: -humbula; -tshea mafhungo (vb) -funa, -tama; ~ for: -tamela
decision phetho (dzi-), tsheo (dzi-) despair (n) fhulufhuwo/fulufhuwo (ma-); (vb)
decorate -nakisa, -khavhisa -fulufhuwa/-fulufhuwa; cause [ovhosa,
decoration khavhiso (dzi-), nakiso (dzi-) -[ovhowa; cause to -fulufhudza/-fhu!u-
decrease -fhungudza, -fhungudzea fhudza; be in ~ : -dinalea
deed (action) nyito (dzi-); (act in law or docu­ despise -nyadza
ment) tsumbavhune (dzi-) destroy -tshinyadza, -thutha
deep (vb) be -tsa; (qualif) -tsaho (vb rel)\ — destruction tshinyadzo (dzi-)
in the night vhukatikati ha vhusiku detain -valela
defeat (n) u kundwa (infinit); (vb) -kunda, -fhe- detainee muvalelwa (vha-)
nya detainment u valelwa (infinit)
defecate (infants only) -fhambuwa detective fogisi (ma-) cf Eng 'fox’
defend (losing side) -lamulela, -lwela; ~ a case: detention u valelwa (infinit)
-ambela, -imela deteriorate (perishables) -tshinyala; -vhifha
defendant muhwelelwa (vha-) determine -wana
deficient verb (auxiliary verb) litikedzi (ma-) detest -vhenga
defy -nyadza deviate -kheluwa, -pambuwa
delay (be late) -lenga (intr), -lengisa (tr) device thusedzi (dzi-), tshishumiswa (zwi-)
deliberately nga khole devil’s thorn muse|o/muselho (mi-)
delicacy dzanga (ma-) devise -kavhanga; ~ a plan: -luka maano
delicate cf soft devote -dikumedza, -dinekedza
delicious -difhaho (vb ret) devotion vhudikumedzi (abstr), vhudinekedzi
delight -takadza (abstr)' (prayers) thabelo (dzi-)
deliver (save) -phulusa; — goods: -isa, -isedza, dew nwando (mi-)
-disa, -disedza; ~ a speech: -nea tshipitshi diarrhoea (with calves) lugubo (ngubo); (iviib
deliverance phuluso (dzi-) humans) thumbum, u shela (infinit)-, slimy
delivery vhuisedzi (abstr), — charges: mbadela- —: dzala (cl li-, no pi)
ndisedzo (dzi-) dictionary thalusamaipfi (dzi-)
demand (claim) -vhila die (n) daisi (ma-) cf Eng pi dice’
demolish (break down) -phunya, -thutha die (vb) -fa; pass away (humans): -lovha
demonstrative [isumbi (ma-) differ -fhambana
denial khanedzo (dzi-) difference (of opinion) phambano (dzi-)
dent (n) mbodo (dzi-). libodetsheio (ma-), different -fhambanaho (vb rel)
bovhelo (ma-); (vb) -boda differentiate -fhambanya
deny -hana, -landula difficult (vb) -konda; (qualif) -kondaho (vb rel),
depart -tuwa -lemelaho (vb rel), ideoph o f being —: vhu-
department (stale administration) muhasho toto!
(mi-); ~ o f agriculture muhasho wa vhulimi difficulty vhuleme (abstr), tshikundisi (zwi-)
(mi-) dig (see plough) -bwa; ~ with pick : -pika cf Afr
depict -fanyisa, -ola pik'
deplore -lidza, -pfisa vhutungu. -tungufhadza digest -sukanya
deplorable -lidzaho (vb rel), -pfisaho vhutungu digestion tsukanyo (dzi-)
(vb rel), -jungufhadzaho (vb rel) digging stick phana (dzi-)
deposit (n) diphositi/diphosito (dzi-) cf Eng, diligence vhushumesi (abstr), nungo (cl dzi-,
mbulungo (dzi-); (vb) -vhulunga, -diphosita; abstr)
-bannga cf Eng 'bank' diligent -shumesaho (vb rel)

165
 dim
dim (lights o f cur) -rivhisa
diminish -fhungudza
din phosho (dzi-). lushada (no pI)
dip in sauce -thotha
direct (a person) -lacdza
direction (for use) ndaedzo (dzi-); (course
taken) budo (ma-); — indicator tshisumba-
budo (zwi-)
dirt Ishikha/tshika (dzi-)
dirty (soil) (vh) -tswukisa; (qualif) -tswukaho
(vh re!)
disagree -fhambana, -sa pfana. -sa andana. -sa
tcndelana. -hancdzana
disagreement phambano (dzi-)
disappear -phinyela, -sunguvhela
disappoint -pfisa vhutungu, -shonisa, -vhilacla
discard -lata
discharge (n) ~ o f buttery: tshadzhuluwo (dzi-);
— from work , disitshatsha (dzi-) cf Eng. ~
from guilt: mbofholowo (dzi-); (vh) ~ from
work -newa disitshatsha, -pandelwa (nm-
shumom); ~ from hospital: -tshatsha cf Eng
'(dis)charge'; —from guilt (acquit) -vhol'ho-
lola
disclose -ambulula, -bula
discuss -amba, -rera
discussion thcrisano (dzi ), murcrisano (mi-).
murero (mi-)
disease vhulwadze (ma-)
disgrace ihoni (dzi-)
disguise -thivhcdza
disgust cause ~ : -ncngisa; he ~ed: -nengwa
dish (n) ndishi (dzi-) cf Eng, tshigodelo (zwi-) cf
Afr, skottef; — cloth: fadugu (dzi-) cf Afr
'vutioek'
dislocate -fhira; he ~d -fhirca
dislocation (of joint) tsideo (dzi-)
dismount (get down from, descend) -tsa eg u tsa
ntha ha thavha to get down from a mountain,
u tsa tshidimelani to get off a train, u tsa ntha
ha here to —a horse
disobedience luswetho (ahstr), tshipimbi (ahstr),
vhusithetshelesi (ahstr), tshikhuna (zwi-)
disobey -swctha, -sa thetshelesa
disperse -balangana. -balanganya, -phadalala,
-phadaladza
display (n) tano (ma-); (vh) -tana, -sumbedza
dispute (n) mbangisano (dzi-), phambano (dzi-),
(vh) -vhanga, -tatisana
disrespect tshinyadzo (zwi-)
dissatisfaction mbilaelo (dzi-)
dissatisfy -vhilaela (tntr), -vhilaedza (Ir)
distance vhukule (no pi), tshikhala (zwi-)
distinguish -talukanya, -fhambanya
distort -shanda
distress (n) thambudzo (dzi-), khanganeo (dzi-);
(vb) -hanganea
166
drill
distribute (give generously) -phakha, -kovheka-
nya
distribution khovhekanyo (dzi-)
disturb -dina
disturbance u dina (tnfintt)
ditch (deep ~ ) mulonga (mi-)
dive -ita tshinwi, — under water: -nupela; ~
down into: -nuvhela
diver muitatshinwi (vha-)
divide -kovha; ~ for: -kovhela
diviner (rain predictor) mubvumbi (vha-)
divining die (hone) thangu (dzi-)
divorce (n) mutalano (mi-); (vh) -tala; ~ each
other: -talana
dizziness dzungu (cl ji-, ahstr)
do (make) -ita, un— -itululu; ~ slowly: -ongo-
lowa;over~ -itesa
doctor (n) dokoteia (ma-/vho-) cf Eng, maine
(vho-); rianga (dzi-); (vh) -alafha
doctrine pfunzo (dzi-), dokotirini (dzi-) cf Eng,
dogima (dzi-). cf Eng dogma’
document linwalo (ma-)
dodge -tinya
dog mmbwa (dzi-); male ~ khotho (dzi-)
dogma cf doctrine
domestic animal tshiluwo (zwi-)
domesticate -tuwa
donga godi (ma-), gumbululo (ma-)
donkey donngi (dzi-) cf Afr 'donkie’, mbongola
(dzi-)
don’t songo (neg formal) eg ni songo tswa! ~
steal/
door (not the opening) vothi (mahothi); the
opening (ie doorway): munango (mi-)
doubt (n) thimothimo (dzi-); (vb) -timatima.
-kanakana
dough suko (ma-)
dove (pigeon) jiivha (ma-), nzhivha (dzi-),
tshiivha (zwi-)
dowry thakha (dzi-), dzckiso (ma-)
doze -zhambula; ideophone o f ~: zhambu!
drama dirama (dzi-) cf Afr
draw (us map) -ola; — water -ka; ~ a line: -tala;
(hawl) -kokodza; ~ o f tea: -tereka cf Afr
trek , ~ a cheque: -khesha cf Eng 'cash'
drawer dirowa (dzi-) cf Eng
dream (n) muloro (mi-); (vb) -lora
dreamer mulori (vha )
dress (n) tshiambaro (zwi-), tshifuko (zwi-);
rokho/rogo (dzi-) cf Afr 'rok’; evening ~:
rokho/rogo ya madekwana (dzi-); (vb)
-ambara; ~ a sktnlhtde: -suka; — a wound:
-pomba, -bandisha cf Eng 'bandage’
dressmaker murungi (vha-)
drift dambuwo (ma-)
drill (n) boro/vhoro (dzi-) cf Afr 'boor'; military
mufolo (mi ); (by repetition) ndovhololo
drink emphasize
(dzi-); (vb) -bora/-vhora cf Afr boor', (mili­ drugs (with magical power) phamba (dzi-)
tary) -fola drum (traditional) ngoma (dzi-); (container) fagi
drink (n) tshinwiwa (zwi-); alcoholic halwa (ma-) cf Afr 'vaatjie', i^iromu (ma-) cf Afr
(mahalwa. sing m cl vhu-). tshikambi (zwi-); drom'
soft — kholodiringi (dzi-) cf Eng 'coaldrink', drunk be — (of liquor) -kambwa, make ~
nyamunaithi (dzi-) cf Eng 'lemonade', (vb) -kamba
-nwa, ~ tot of beer : -zhambula drunkard tshidakwa (zwi )
drip -rotha, -phopha dry become ~ /~ away: -oma; run -xa; wipe
drive (a car, etc) -tshimbidza, -reila cf Afr 'ry', ~ -phumula; — slowly (eg soil after rain)
-diraiva cf Eng, ~ animals -khada, -swoga; -rafhuwa
— into kraal, etc: -khadela; ~ offlout: duck sekwa (ma )
-pandela duiker ntsa (dzi-)
driver mutshimbldzi (vha-), mureili (vha-), dumb person tshimuma (zwi-), mbevhevhe
diraiva (sing belongs to class mu- cf <)iraiva (dzi-)
uyu; pi class ma-); — of oxen (with whip) dung fresh cattle vhutoko (no pi)
mutshaeli (vha-) dusk lufhimavhaem
drizzle (n) vhusuto (j>l same): (vb) -su(a dust (n) buse (ma-); (vb) wipe o ff ~: -fhufhura
drone (n) (bee) notshinduna (dzi-); (deep hum­
duty pfanelo (dzi-); (function) mushumo (mi-)
ming sound) muiiono (mi-); (vb) -bvuma
drop (n) shotha (marotha); (vb) -wa (intr), -wisa dwell -dzula
(tr), cf drip dweller mudzuli (vha-)
drought gomelelo (ma ) dwelling (house) nndu (dzi-), ~ place: vhudzulo
drown -nwa/-nwela khothe; -fa tshinwi (pi same), haya (ma-)

E
each muiiwe na munwe, tshiiiwe na tshinwe, -tsira
inwe na iiiwe, etc economics ekonomi (cl n-) cf Afr 'ekonomie'
eager -tama, -vha na mafulufulu, -vha na edible -|ea; -[eaho (vb rel)
dzangalelo; be ~ in spite o f hardships edition khandiso (dzi-), nzudzanyo (dzi-)
-fungelela educate -funza
eagerness vhutami (abstr) education pfunzo (dzi-); (subject) divhapfunzo
eagle goni (ma-) (cl n-)
ear ndevhe (dzi-); ~ of corn thotshe (dzi-) efficiency vhukoni (abstr)
early (vb) be — -vhilula; (qualif) -vhilulaho (vb egg gumba (makumba)
ref) egret (cattle—) jihamakholomo (ma-)
earn -hola eight malo, thanu-na-ntharu
ear-ring tshifnna/tshigina (zwi-) eighteen fumimalo
earth shango (ma-), (Biblical) lifhasi (no pi): eighty fumalo
(soil) mavu (livu in sing) eland phofu (dzi )
earthenware pot (for cooking) khali (dzi-) elbow lukudavhavha (khudavhavha)
earthquake (-tremor) mudzinginyo (wa shango) elder (n) church ~: muhulwane; (adj) cf adult
(mi-), mureremelo (wa shango) (mi-) elect -khetha, -nanga
earth-shock mutsekiso (wa shango) (mi ) election khetho (dzi-)
earth-tremor mureremelo (wa shango) (mi-) elephant ndou (dzi-)
earth up -shela elephant tusk lunanga Iwa ndou ((dzi-)nanga dza
ear-wax makunzwu (pi only) ndou)
ease vhudigedi (abstr) eleven fumithihi
east vhubvaduvha (adv) eliminate -bvisa
Easter Mvuwo (dzi-); ~ holiday holodeni ya elope (girllwoman) -(aha; ~ with man: -tahela
Mvuwo (dzi-) elsewhere huhwe
easy -sa konda, -leluwaho (vb rel) ember simbe (ma-)
eat -[a; over-~ -|esa; ~ greedily: -roda embrace -kuvhatedza
eater mu)i (vha-) emerge -bva
eclipse (n) mutshakavhili (mi-); (vb) -swifhadza. emphasize -ombedzela, -khwajhisa

167
employ
employ -thola
employee mushumi (vha-)
employer mushumelwa (vha-), mutholi (vha-)
encircle -tinga/-tanga
encourage -khwajhisa, -tuluwedza
encouragement thuthuwedzo (dzi-)
end (n) magumo (pi only)', (vb) come to an ~
-fhela, -guma
enemy swina (ma-)
engaged be ~ (so as to be unable to attend to
other urgent matters): -farakanea
engagement cf appointment
English Tshiisimane, Luisimane cf Eng 'English­
man'
Englishman Liisimane (Ma ) cf Eng, Muisimane
(Ma-) cf Eng
enjoy -diphina
enlarge -hudzedza. -engedzedza. -hudza
enmity vhuswina (abstr)
enough (vb) be ~ -lingana; (qualif) -linganaho
(vb rel)
enrage cf angry
enrich -pfumisa
enter -dzhena
enthusiasm mafulufulu (abstr), vhusweleh
(abstr)
enthusiastic be —: -futelela
entice -kunga, -unga
entrails vhula (pi same)
entrance munango (mi-); narrow ~ at back of
village enclosure tshivhana (zwi-)
envelope fulobo (dzi-) cf Eng
envious -tamaho (vb rel)
envy -tama
epidemic dwadze (malwadze)
epilepsy tshilakhole (zwi-). tshiivha(na) (zwi-)
equal (vb) be — to: -edana. -lingana
eradicate (uproot) -tupula
eradication mutupulo (mi-)
erase -thutha, -phumula
err (sin, do wrong) -tshinya. -khakha
error khakho (dzi-), vhukhakhi (abstr)
escape -shavha; —alive from danger: -ponyoka,
-ponya
especially zwihuluhulu (adv)
essay maanca (sing & pi same, ie in class ma-)
European Mutshena (Vha-), Likhuwa/Mukhuwa
(Ma-)
evaluate -anganya; ~ a piece o f written art:
-sengulusa
evangelist muevangeli (vha-) cf Afr 'evangelie'
even (vb) make ~ -linganyisa, -edanyisa; (conj)
~ if.'I though: naho, nangwe
even if (although) nangwe (conj), naho (conj)
evening madekwana (adv): tomorrow — made-
kwana a matshelo (adv): ~ dress: rokho/
168
eyelash
rogo ya madekwana (dzi-); ~ paper gura-
nnda ya madekwana; ~ service: thabelo ya
madekwana (dzi-)
ever tshifhinga tsho)he, misi yo{he; for ~ and ~
lini-na-lini (adv)
everlasting -sa gumiho, -sa fheliho (vb rel)
every nwe na -hwe; ~body vhojhe, rnuhwe na
muiiwe; ~thing: zwofhe, tshihwe na tshihwe;
~where hojhe, hothe-hojhe, huiiwe na
hutiwe
everywhere hothe-hothe (adv), hothe (adv)
evidence vhujanzi (no pi)
evident -vha khagala
evil (n) vhuvhi (abstr): qualif) -vhi (adj) cf bad
ewe nngu ya tsadzi (dzi-)
exaggerate -engedzedza, -nanisa, -hudzedza
exalt -hulisa
examination mulingo (mi-)
examine -linga; — by a doctor: -thathuvha,
-sedza. -lavhelesa
examiner mulingi (vha-)
example tsumbo (dzi-), tsumbedzo (dzi-)
except nga ndani ha eg vho da vhothe nga
ndani ha malume they all came ~ for uncle
exchange (n) murenganyiso (mi-), thengiselano
(dzi-); telephone — vhutumajhingo (pi
same): (vb) -renganyisa, -rengiselana, -rengi-
sedzana
excite -nyanyula (tr), -nyanyuwa (intr)
exciting -nyanyulaho (vb rel)
excitement munyanyuwo (mi-)
excommunicate -khaula
excuse (n) pfarelo (dzi-); (vb) -farela
exercise (n) physical —: nyonyoloso (dzi ); men­
tal ~: ndowedzo (dzi-); (vb) — physically:
-onyolosa; —mentally -dowedza
exhaust («) (of engine) ekezozo (dzi-) cf Eng:
(vb) -netisa
exhaustion khuleanungo (n-, abstr), maneto
(abstr)
expel -thatha, -pandela
expensive -dura; be very ~ -duresa cf Afr 'duur'
experience tshenzhemo (cl n-)
explain -talutshedza. -talusa
explanation thaluso (dzi-), [halutshedzo (dzi-)
export -vhambadzaseli
expulsion u pandelwa (infinil), uthathwa (infinit)
extend -hudza, -hudzedza
exterminate -fhelisa
extermination -phedzo (dzi-). phcliso (dzi-)
extinct -sa tsha wanala
extinguish (fire or flame) -dzima
extract (n) tshitumbulwa (zwi-); (vb) ~ a tooth
-kula; (uproot) -tupula
eye jto/hto (mato)
eyelash lusie (tsie)
 F
fable lungano (ngano)
face (n) in/on the tshifhajuwo (zwi-); khofhe-
m eg kha vha (ambe khofheni! wash your ~/,
(vb) ~ each other: -livhana
fact tshihumbulwa (zwi-); (reality) ngoho
factory [imaga (ma-) cf Afr 'maak', faburiki
(dzi-) cf Afr 'fahriek’, fekhi(hiri (dzi-) cf Eng
fade (lose colour) -haluluwa; (disappear gra­
dually) -phinyela nga zwijuku. ~ing of
sound, -sa tsha pfalesa
fail -feila cf Eng; ~ to do: -bala, -balelwa,
-kundwa
faint -noka
faith lutendo (thendo), fulufhelo/fhulufhelo
(ma-)
fail -wa
false be — -si ngoho (neg copul)
falsehood mazwifhi (pi only)
fame bvumo (ma-); phungo mbuya (dzi-)
family mu(a (mi-); in wider sense: lushaka
(tshakha)
famine ndala (dzi-)
famous -4ivheaho (vb rel), wa/tsha/la bvumo/
phungo mbuya (poss)
far kule (adv)
farewell (n) nyonesano (dzi ); (vb) say — -onesa
farm (n) bulasi (dzi-) cf Afr 'plaas’; (vb) -lima,
-fuwa
farmer rabulasi (vho-)
farming vhufuwi (pi same), vhulimi (pi same)
fashion muambaro (mi-), fesheni (dzi-) cf Eng
fast do!go ~ -Javhanya; do!go ~er -tavha-
nyedza; observe a ~: -didzima
fasten -vhofha
fat (n) (oil) mapfura (pi only); (vb) be ~ -nona.
-khwa(ha
father khotsi (vho-), baba (vho-)
father-in-law (husband’s father) mazwale (vho-);
(wife’s father) makhulu-tshinna (vho-)
fault (n) mulandu (mi-), khakho (dzi-); (vb) be
at ~ -khakha; find —: -sola
favour -{alula; -funa, -takalela
favourite mufunwa (vha-), muswikeli (vha-)
favouritism tshijalula (zwi-)
fear (n) nyofho (dzi-); (vb) -ofha
fearful -ofhisaho (vb rel), -shushaho (vb rel)
feasible -iteaho (vb rel), -koneaho (vb rel)
feast (n) tshimima (zwi-); ceremonial — vhu-
(ambo (pi same): marriage festival munya-
nya (mi-); ~ after victory mu^alo (mi-); (vb)
-ita munyanya
feather muthenga (mi-)
February Luhuhi
fee badela (dzi-), mbadelo (dzi-), tshelede (dzi-);
169
~ for treatment by medicine man: tshidzimu
(no pi)
feed -lisa, -kanzwa
feel -pfa eg u pfa vhujungu to feel painho be
painful. — all over -phuphuledza
female tshikadzi (zwi-); — animal: tsadzi (dzi-);
— nature: tshisadzi (no pi)
femineity vhusadzi (abstr)
feminity/femininity cf femineity
fence luhura (khura)
ferment -vhila
fertile (vb) be -nona. -vhibveta; (qualif)
-vhibvelaho (vb rel), -nonaho (vb rel)
fertilize (agricultural) -nyora cf Eng ’manure':
(biological) -sima, -andedza
fertilizer manyoro (pi only) cf Eng 'manure',
mupfudze (mi-)
fetch -dzhia
fever mufhiso (mi-); malaria dali (ma-)
few gathi (only with neg si-) eg vhathu vha si
gathi few people: (small) -)uku (adj) (vha-.
mi-, ma-, zwi-, dzin-: Jhukhu, vhu-)
fewness vhujuku (abstr)
field tsimu (masimu); chiefs ~: dzunde (ma-);
sports luvhande (mbande), mudavhi wa
mitambo (mi-)
fierce be ~ -halifha
fifteen fumithanu
fifth vhutanu (n) eg gere ya vhu)anu the fifth
gear; tsha)anu (zwajanu) eg tshatanu tsha
tshelede a fifth o f the money
fifthly (adv) tsha vhutanu
fifty futhanu
fig wild —fruit: fuyu (mahuyu); nyumo (dzi-); ~
tree: muhuyu (mi ), muumo (mi )
fight (n) (war) nndwa (dzi-); (vb) -Iwa
fighter mulwi (vha-)
figure (build) tshivhumbeo (zwi-); (in drawing)
figara (dzi-) cf Eng, nyolo (dzi-) ; (a numeral)
sifhere (dzi-) cf Afr 'syfer'
file (n) faela (dzi-) cf Eng, feila (dzi-) cf Afr 'vyl',
(vb) ~ documents: -faela; (smooth!reduce
surface with —) -feila
fill -dadza; let ~ up -ijadzisa; ~ in hole with
earth -fukedza
filter (n) mutudo (mi-); (vb) -lui)a, -sui)a
final wa u fhedza, vha u fhedza, tsha u fhedza,
etc (poss)
find (obtain) -wana, -wanala
fine (n) ndifhiso (dzi-), muhfho (mi-); (vb)
-lifhisa
finger munwe (mi-)
fingerprint (n) munwe (mi-); (vb) take —
-gandisa munwe/minwe/gunwe
finish fountain
finish -fhela (intr); -fhedza, -vuledza (tr) fold (n) lupeto (phetho); sheep —: tshitumba
fire (n) mulilo (mi-); (vb) ~ a gun: -thuntsha (zwi-); (vb) -peta
firearm tshigidi (zwi-) cf Afr ‘skiet' folktale lungano ((dzi-)ngano)
firefly tshiiiainai/tshitaitai (zwi-) follow ~ each other -tevhela; — in single file:
fireplace tshivhaso (zwi-) -tevhekana
firewood khuni (dzi-); single piece of luhuni following -tevhelaho, -daho (vb rel)
firm (n) feme (dzi-) cf Eng; (vb) -khwajha fontanelle thovuma (dzi-); sunken ~ (as o f sick
firmament lutombo (no pi) babies) ngoma (dzi-)
firmly nga u khwatha, nga maanda food zwiliwa (pi only); left-over ~ for following
first u thoma/u ranga (infiml) morning: muladza (mi-)
first-born tanzhe (ma-) foodstuffs maliwa (pi only)
firstly (adv) tsha u thoma fool (blockhead) tsilu (ma-), dabadaba (ma-),
fish (n) khovhe (dzi-); (vb) -rea danana (ma-)
fish-hook tshihuka (zwi-) cf Eng 'hook', foolishness vhutsilu (abstr), vhudabadaba
tshinzhovho/tshinzhovhi (zwi-) (abstr), vhudanana (abstr)
fist (n) vili (ma-), feisi (sing n-, pi ma-) cf Afr foot Iwayo (nayo)
‘vuis’; (vb) make ~: -puta football (soccer) futhibola (no pi) cf Eng
fit -tea; -edana, -lingana footpath (way) ndila (dzi-)
five -tanu (adj) (vha-, mi-, ma-, zwi-, dzin-: footprint vhutala (pi same), vhukando
jhanu, vhu-) (khando); human ~: Iwayo (nayo)
fix -lugisa footstep mutsindo (mi-)
flag fulaha (dzi-) cf Afr 'vlag’ forbid -thivha, -thivhela, -dzivhisa
flame (n) khavhu (dzi-), mudugo (mi-); (vb) force (n) nungo (dzi-, abstr), maanda (abstr);
-duga (vb) (urge) -kombetshedza; ~ one’s way
flare up -duga through: -vhanyuludza
flash -penya ford (n) dambuwo (ma-); (vb) -wela, -ambuwa
flat (n) fuletse (dzi-) cf Eng, fulaja (dzi-) cf Eng; fore-arm mukonwo (mi-)
(qualif) (as of country): -welelaho, -linga- forecast («) mvumbo (dzi-); (vb) -bvumba
naho (vb rel); (vb) lie -banda forecaster mubvumbi (vha-); weather — mubvu-
flatten -linganya, -bandedza; ~ oneself against mbi wa mutsho (vha-)
-vhandalala fore-father makhulukuku (vho-)
flatter -fhuredza nga u nakisedza forefinger musumbavhaloi (mi-)
flavour (n) mudifho (mi-); (vb) -difhisa forehead phanda (dzi-)
flea thatha (dzi-); sand— : dzedze (ma-) foreign -sili (true rel) (concords same as basic
flee (run away, escape) -shavha subj cone)
flicker (flash) -taidza, -penya foreigner rr.utsinda (vha-)
flight (in fear) mushavho (mi-); (by plane) u forest daka (mataka)
fhufha (tnfinit) foretell -bvumba
float (n) (building tool) fuloutu (dzi-) cf Eng; foreteller mubvumbi (vha-)
(raft) tshiveki (zwi-); (vb) -papamala, -tenga- forge (n) shondo (dzi-); (vb) ~ iron: -fula, -bea
ma; —quietly!smoothly: -veka forget -hangwa, -livhala
floating trophy khaphuthendeleki (dzi-) forgetful -vha na khangwa
flock sambi (ma-); c/ herd forgetfulness khangwa (dzi-)
flood (n) mudalo (mi ); (vb) -dala forgive -hangwela, -farela
floor fuloro (dzi-), fhasi (local); storey o f build­ forgiveness khangwelo (dzi-)
ing: tshitizi (zwi-) cf Eng stairs’ fork (garden and house) forogo (dzi-) cf Eng; —
flour fulauru (dzi-) cf Eng; maize — vhukopfu in branches: phande (dzi-), phara (dzi-)
(pi same) form (n) (shape) tshivhumbeo (zwi-); fomo
flow (of river) -ela, -elela (dzi-) cf Eng; (vb) -vhumba, -sika
flower liluvha/dzuvha (maluvha) formation mbumbo (dzi-), tsiko (dzi-)
flutter -babamela (bird); -fhefheda (flag) formative tshivhumbi (zwi-), jivhumbi (ma-)
fly (n) thunzi (dzi-); (vb) -fhufha; ~ over (jump forsake -litshedza
on): -fhufhela fortress tshidzivhaswina (zwi-)
foam bulo (mapulo) fortune mashudu (cl ma-, abstr)
fodder (fresh) furu (dzi-) cf Afr 'voer'; (dry) forty fuina, mahumi mana
tshifushathakha (zwi-), pfushazwifuwo (dzi-) foundation muteo (mi-)
fog khuli (dzi-) fountain tshisima (zwi-)

170
Tour
four -na (adj) (vha-, mi-, ma-, zwi-, dzm-: nna,
vhu-); ~ times : luna (adv)
fourteen fumiina
fourth vhuna (n) eg gere ya vhuna the fourth
gear\ (cf quarter) tsha ina (zwa ina)
fourthly (adv) tsha vhuna
fowl khuhu (dzi-); ~ pen: tshitumba (zwi-)
frame (n) fureme (dzi-) cf Eng; (vb) -furema cf
Eng
framework muhanga (mi-)
France Fura
fraud vhufhura (abstr)
free -vhofholola (ir), -vhofholowa (intr)
freedom mbofholowo (dzi-)
freeze -gega
French Tshifura, Lufura
Frenchman Mufura (Ma-)
fresh -swa (adj) cf new
Friday Lavhutanu
fridge tshixwatusi (zwi-), firidzhi (dzi-) cf Eng
G
gain (n) bindu (ma-), mbuelo (dzi-); (vb) -wana,
-vhuelwa, -bindula
gale dumbu (ma-)
gall (bile) ndulu (dzi-), nyongwe (dzi-); ~ blad­
der: tshavhutungu (zwa-)
game (play) mutambo (mi-); (animals) phukha
(dzi-)
gaol (jail) tironngo (dzi-) cf Afr 'tronk', dzhele
(dzi-) cf Eng, khothoni (dzi-)
gape (mouth or other opening) -atama
garage garadzhi/giratshi/giradzhi (dzi-) cf Eng
garden ngade (dzi-) cf Eng, muse (mi-)
gargle -xaxadza
garment tshiambaro (zwi-), tshifuko (zwi-)
gas gese (dzi-) cf Eng
gas-lamp luvhone lwa gese (mbone dza . . .)
gas-stove tshitofu tsha gese (zwi-)
gate gethe (dzi-) cf Eng, heke (dzi-) cf Afr 'hek’
gateway khoro (dzi-)
gather -vhuthana, -kuvhangana (intr), -kuvha-
nganya (tr), -kunyelela; ~ with hands: -ku-
mba; ~ firewood: -reda
gathering (assembly) khuvhangano (dzi-), mu-
tangano (mi ), tshivhidzo (zwi-), khunyeleli
(dzi-)
gazette gazete (dzi-) cf Eng
gear gere (dzi-) cf Eng
general (n) dzhenerala (vho-) cf Eng; ~ know­
ledge: ndivho nyangaredzi, ndivho zwayo; ~
rule ndayo nyangaredzi; —post office: dzhi-
phio cf Eng GPO
171
gladness
friend (n) khonam (dzi-), thama (dzi-); (vb) be
~s konana
friendship vhukonam (abstr), vhutama (abstr)
fright dzhenuwo (ma-)
frighten -shushedza, -ofhisa
frog dula (ma-); green water— : lutshele (vhu-)
front (in ~ ) phanda (adv)
frost mahada (pi only)
frozen be/become — -xwatuwa
fruit mutshelo (mi-); unripe ~: gaga (ma-)
fry -hadzinga/-kadzinga
fugitive mushavhi (vha-)
full (become ~ ) -dala
full stop tshiawelo (zwi-), tshithoma (zwi-)
funeral mbulungo (dzi-)
funnel tshishelo (zwi )
furniture fanitsha (dzi ) cf Eng
furrow (for water) mugero (mi-), ligero (ma-)
furthermore nahonc (conj), futhi (conj), nga
ntha ha-, habe (conj)
fury mbiti (dzi- only, abstr)
generation murafho (mi-)
generosity mathakho (pi only), mafunda (pi
only)
genet tsimba (dzi-)
gentle wa vhulenda, vha vhulenda, tsha vhu-
lenda, etc (poss)
gentleman nzhinga (dzi-), ngamula (dzi-)
gentleness vhulenda (abstr)
gently nga vhulenda
geography divhashango (cl n-)
German (person) Mudzheremane (Ma-); (lan­
guage) Tshidzheremane, Ludzheremane
Germany Dzheremane
germinate (grow) -mela
get -wana
giddiness dzungu (cl li-, abstr)
gift tshifhiwa (zwi-), mpho (dzi-)
giraffe (hudwa (dzi-), thuda (dzi-)
girdle (for confined woman) muvhofho (mi-);
(for females) ludede (ndede); (for males)
mugwarelo (mi-)
girl musidzana (vha-); (from Sotho) iiwana-
nyana (vhananyana); ~ o f marriageable age
khomba (dzi )
give -nea, -fha; ~ birth: -beba; ~ message
-laedza; ~ name: -ira, -rina
give up (for lost) -tovhowa
glad be ~: -takala (intr)
gladden (make glad, please, delight) -takadza
(fr)
gladness dakalo (ma-)
glass
glass (substance) ngilasi (dzi-); cf tumbler, spec­
tacles
glitter -penya, -khanya, -vhengema, -nzhenzhe-
ma
glory vhurena (abstr)
gloy cf glue
glue (n) tjonzhe (cl Ji-); (vb) -nambatedza,
-mametshedza/-mometshedza/-momekedza
glutton phangwa (dzi-)
gluttony vhupangwa (abstr), mihovhi (cl mi-,
abstr)
gnaw (at bone) -kukuna
go -ya; ~ away, -tuwa; (journey, walk) -enda; ~
ahead: -bvela phantia; ~ our. -bva; ~ apart:
-fhambana; ~ outside: -bvela nnda; ~ down
(descend): -tsa, godima; — up (ascend):
-gonya; — early to: -bubela, -fhindutshela
goat mbudzi (dzi-); he—-: mbokoto (dzi-);
she— : phambaia (dzi-); — kraal: tshitumba
(zwi-)
goat’s meat nama ya mbudzi
goblet bigiri (dzi-) cf Afr 'beker’, dzhege (dzi-) cf
Eng jug'
God (only true ~) Mudzimu (no pi)-, god (ances­
tral spirit) mudzimu (mi-)
gold (substance) musuku (no pi)
golf golofo (dzi-) cf Eng
good (n) ~ person: muvhuya (vha-); —fortune:
mashadu (pi only)-, (vb) (be in order) -luga;
(adj) -vhuya (mu-, vha-, mi-, Ji-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin-: mbuya, lu-, vhu-, ku-); (poss)
wavhu^i, yavhudi, etc
goodness vhudi (abstr)
goods thundu (dzi-)
goodwill (charity) vhuthu (no pi)
goose [ixantsi (ma-), cf Afr 'gans’
goose-flesh tshitungu (no pi)
gospel evangeli (dzi-) cf Afr 'evangelie’, mafhu-
ngo madifha/mavhuya (pi only)
gossip (n) zwiambo (pi only), zwitshele (pi
only)-, (vb) -remba, -sola
gourd (calabash) (large low-bellied calabash)
tshikumbu (zwi-); (small calabash used as
drinking vessel) phaphana (dzi-), tshitemba
(zwi-)
govern -vhusa
government muvhuso (mi-)
go’way/go-away bird (grey lourie) mukuwe (mi-)
grace tshilidzi (cl tshi-, abstr)
gradually nga vhuya/vhutuku/vhusele
grain (as o f wheat, maize, etc) muso (collective,
no pi)] ~ of salt, wheat, sugar, etc: thoro
(dzi-)
gram gramu (dzi-) cf Eng
gramophone gramofoni (dzi-), giramafoni (dzi-)
cf Eng
granary $ulu (ma-)
172
ground
grandchild muduhulu (vha-)
grandfather makhulu (vho-)
grandmother makhulu (vho-)
grandparent makhulu (vho-)
grape n^irivhe (dzi-) cf Afr 'druiwe'
grapefruit bambahosi (ma-) cf Afr 'pampelmoes’
grasp -fara
grass hatsi (class vhu- collective, mahatsi) eg
hatsi vhunzhi much grass; blade o f ~: lwatsi
(hatsi)
grasshopper cf locust
grateful be -livhuha
gratefulness ndivhuho (cl dzi-, abstr)
gratitude ndivhuho (cl dzi-, abstr)
grave tshidza (zwi-), tshalo (zwalo), livhida
(ma-), tshilata/tshialaja (zwi-)
gravel giravhulo (dzi-) cf Eng
graveyard mavhidani (local), zwaloni (local): —
of chiefs: tshiendeulu (zwi-)
gravy muthotho (mi-), muro (mi-)
graze -fula
grazing area mafuloni (locat)
grease (n) girisi (dzi-) cf Eng; (vb) -girisa cf Eng,
-dodza girisi
greatly nga maanda (adv)
greatness vhuhulu/vhuhulwane (abstr)
Greece Gerika
greediness vhupangwa (abstr), mihovhi (cl mi-,
abstr)
greedy wa phangwa, wa mihovhi (poss)
Greek (person) Mugerika (Vha-); (language)
Tshigerika, Lugerika
green (n) (unripe fruit) gaga (ma-)
green (colour) -dala (adj) (mu-, mi-, Ji-, ma-,
tshi-, zwi-, n-/dzin-: dala, lu-, vhu-, ku-); -nu
(adj) (mu-, mi-, li-, ma-, tshi-, zwi-, n-/dzin-:
nnu, lu-, vhu-, ku-)
green bean nawa thethe (dzi-), bontshisi (dzi-) cf
Afr 'boontjies’
greenness (of colour) vhudala (abstr)
greet (humbly by clapping hands) -losha; (rouse)
-resha; -lumelisa, -vusa
greetings (n) ndumeliso (dzi-); (vb) send ~ -lu­
melisa
grenadilla/granadilla — plant: muvhungo (mi-),
mufurannda (mi-); ~ fruit: lifurannda (ma-),
giranadila (ma-) cf Eng, livhungo (ma-)
grey -sejha (adj) (mu-, mi-, Ji-, ma-, tshi-, zwi-,
n-/dzin-: tsetha, lu-, vhu-, ku-)
grief vhutungu (abstr)
grieve -tungufhala (intr), -tungufhadza (tr),
-vhaisa, -thavha mbilu
grind (on stone) -kuya; (in mill) -gaya
grinding stone guyo (ma-)
groan dzu)a, -gomela
ground (earth) mavu (pi only): play~ mudavhi
(mi-); fhasi (locat)
group
group (u) tshigwada (zwi-); (vb) -vhekanya
grow (attain maturity) -hula, -aluwa; increase in
size: -hudza (tr), -hula (intr); — up: -aluwa;
~ tall: -lapfa
grudge luvhengelambiluni (abstr)
grumble -gungula
guard be on ~ -linda
guava gwavha (ma-) cf Eng
guess -bvumba
guest mueni (vha-), mupfumba (vha-)
guest-house nndu ya vhaeni (dzi-)
H
habit ndowelo (dzi-), dzema (ma-), mukhwa
(mi-)
haft mufhini (mi-)
hail tshifhango (zwi-)
hair (animal long ~ mamvele (pi only); short
~: vhukuse (collective only); (human) on
head; vudzi/hvhudzi (mavhudzi); single ~ of
head: luvhudzi; on body: lihaha (ma-); pubic
makuse (pi only); single grey luvi
(mmvi)
half hafu (dzi-) cf Eng
half-full (— container like pot, cup, etc) denga,
gonyongo (ma-)
hall holo (dzi-) cf Eng
hammer (n) nundo (dzi-), hamula (dzi-) cf Afr
‘hamer’; (vb) -kanda; ~ to pieces -kandeka-
nya
hammerhead tshirukhwe (zwi-)
hand tshanda (zwanda); right ~: tshanda tsha u
la, tshantja tshinna, tshanda tshihulu; left
tshanda tsha monde, tshanda tshisadzi
handbag bege (dzi-) cf Eng ‘bag’
handkerchief dugu (dzi-), sagaduku/saduku
(dzi-) cf Afr sakdoek’
handle (of hoe, etc) mufhini (mi-)
hand over -kumedza
handwriting muhwalo (mi-), tshanda (zwanda)
hang (~ down) -nembelela (intr), -nembeledza
(ir); ~ over: -fhahea; —out to dry: -anea
hangover babalasi (cl n- only) cf Afr ‘bewerasíe'
happen -bveleta
happiness dakalo (ma-)
happy -takala
harass -dina
hard (vb) be — (soil) -oma; (wood) -khwa(ha:
(work) -konda, -lemela; (adv) nga maanda
hardness (soil) u oma (infinn); (wood) u khwa-
(ha (infinti); (work) vhuleme (abstr), u
konda (tnftnit)
hare plains ~ (grey ~): muvhuda (mi-); large
grey ~: muvhudakhomu (mi-); red —: (hulo
173
healthy
guest speaker muambi muhulwane (vha-)
guide (n) (book) nyendedzi (dzi-), gaidi (dzi-) cf
Eng; (object) tshiendedzi (zwi-); (person)
muendedzi (vha-); (vb) -endedza
guilt mulandu (mi-)
guilty be -vhonwa/-wanwa mulandu
guineafowl khanga (dzi-)
gum (~ s of teeth) marintni (pi only); ~ o f tree:
nonzhe (dzi-)
gun tshigidi (zwi-) cf Afr 'skiel'
gunpowder musili (sing only)
(dzi-); large red —: (hulogutshi (dzi-);
spring-~ khadzimu(avha (dzi-); personifica­
tion of ~: Sankambe (Vho-)
harm (n) tshinyadzo (dzi-); (vb) -huvhadza,
-vhaisa
harness (n) lihanisi (ma-) cf Eng; (vb) -pana cf
Afr ‘inspan’
harrow (n) exe (dzi-) cf Afr 'eg', thwelama^inga
(dzi-); (vb) -exa, -rwela madinga
harvest (n) khano (dzi-); (vb) -kana
haste (n) u (avhanya (infinit); (vb) make —
-(avhanya
hasten tavhanya
hat munadzi (mi-), nguwane (dzi-); (royal lan­
guage) murunzi (mi-)
hatch -thothonya
hatchet cf axe
hate -vhenga
hatred vengo (sing li- only), luvhengo (mbengo)
have (possess) -vha na, eg u vha na kholomo to
havelownlpossess cattle
hawk (n) lurwanzhivha (vhu-); (vb) -vhamba-
dza, -rengisa
hawker tshimauswu (zwi-) cf Afr ‘smous'
he (she) (abs pron) ene; (basic subj cone) pos
u-, neg: ha-; (perfect subj cone) pos: o-, neg:
ha-/ho-; potential, participial, subjunctive,
narrative subj cone: a- (pos & neg)
head (hoho (dzi-)
headache [hoho (dzi-) eg ndi na thoho / have a ~
headdress cf headgear
heading (hoho (dzi-)
headman gota (ma-), mukoma (vha ), nduna
(dzi-)
headmanship vhukoma (abstr)
headmaster (hoho-ya-tshikolo (dzi-), prinsipala
(ma-/dzi-) cf Eng ‘principal’
headrest (pillow) tshisiamelo (zwi-)
heal -fhodza
health mutakalo (mi )
healthy be —: -takala
heap
heap (n) (as o f earth) thulwi (dzi-); (as o f stones)
khokho (dzi-), tshithopho (zwi-); (vb) -tho-
pha (stones), -kuvhanganya (soil, stones, etc)
hear -pfa; (be audible) -pfala; ~ a court case:
-senga
heart mbilu (dzi-)
hearth tshivhaso (zwi-)
heartburn tshiungulela (zwi-)
heat muruhurela (mi-), mufhiso (mi-)
heathen muhedeni (vha-) cf Afr 'heiden'
heathenism vhuhedeni (abstr) cf Afr 'heiden'
heaven jitadulu (no pi); in — above: tadulu (adv)
heavens Jitadulu (no pi), denga (no pi); (blue
sky) lutombo (no pi)
heaviness vhuleme (abstr)
heavy be — (weigh down upon): -lemela; (over­
burden) -lemedza
Hebrew (person) Muhevheru (Vha-); (language)
Tshihevheru, Luhevheru
hedge luhura (khura)
hedgehog tshitoni (zwi-)
heel tshirethe (zwi )
he-goat bokoto (ma-), mbokoto (dzi-) cf Afr
'bok'
heifer tholana (dzi-)
height (length) vhulapfu (abstr)
heir (successor) mulaifa (vha-)
hell hele (local) cf Eng
help (n) pfariso (dzi-), thuso (dzi-); (vb) (assist)
-farisa, -thusa
helper muthusi (vha-), mufarisi (vha-)
hem (n) lupendelo (phendelo); (vb) -pendela
hen phambo (dzi-)
her cf his; him
herd (n) ~ of cattle: sambi (matambi/masambi/
mitambi) note different plural forms: cf
sambi la . herd of .
majambi a
masambi a herds o f ...;
mitambi y a .
(vb) — cattle, etc: -lisa
herdboy/herdsman mulisa (vha-)
here afha (adv); just — fhano (adv), hafha
(adv); (this way) ngeno (adv), henefha (adv)
hermit tshiendahongolo (zwi-) (figurative)
hero muhali (vha-)
heron linulakhovhe (ma-)
hers cf his
hesitate -timatima, -kanakana
hiccup/hiccough (n) thikhwa (dzi-); (children)
mulisa (no pi); (vb) -farwa nga thikhwa/
mulisa
hide (n) mukumba (mi-); large/thick ganda
(makanda); (vb) -dzumba; ~ oneself: -dzu-
mbama
hide-and-seek mudzumbamo (mi-)
hide-out vhudzumbamo (pi same)
174
hop
hiding (hide-out) vhudzumbamo (pi same);
(beating) u rwa, u navhula, u napudza, u
napula (infinit)
high (long) (adj) -lapfu (mu-, vha-, mi-, li-, ma-,
tshi-, zwi-, n-/dzin-: ndapfu, lu-, vhu-, hu-,
ku-)
hill (hillock) ndunduma (dzi-), muvhundu (mi-);
stony — tshikwara (zwi-)
hillock cf hill
him (her) (abs pron) ene; (obj cone) mu-
himself ene mune
hindleg (of animal) tshizwa (zwi-)
hip khundu (dzi-)
hipbone thunzhi (dzi-)
hippopotamus mvuvhu (dzi-)
hire -hira cf Afr 'huur’
his (her, hers) poss cone plus poss stem -we, eg
wawe, tshawe, dzawe
history histiri (dzi-) cf Eng, ^ivhazwakale (dzi-)
hit (beat) -rwa, -dia; — mark with gun, etc
-goba; ~ object -nenga/-nmga
hither (here) ngeno (adv)
hive (beehive) {hango (dzi-)
hockey hokhi (dzi ) cf Eng
hoe (n) dzembe (malembe); (vb) -lima; (remove
weed) -tahula
hold -fara; ~ onto: -farelela; —firmly: -omba
hole (in ground) mulindi (mi-); big — in ground
dindi (ma-); small — as in cloth: buli (ma-);
small round — in ground as o f mice: muina
(mi-)
holiday holodeni (dzi-) cf Eng
holiness vhukhethwa (abstr)
holy -khethwa (adj), cf sacred
Holy Communion Tshilalelo (tshikhethwa)
Holy Spirit Muyamukhethwa (no pi)
homage (n) token o f — nduvho (dzi-); (vb) do —
to: -luvha
home haya (ma-) eg haya hanga my home, at —
hayani (adv); at our —: ha hashu; at your —:
ha harm; woman's new — with husband: vhu-
hadzi (pi same)
homecraft ^ivhazwahaya (cl n-)
homeland shangohaya (ma-)
honest -fhulufhedzeaho/-fulufhedzeaho (vb rel)
honesty vhufhulufhedzei (abstr)
honey mutoli (mi-); — comb taha (ma-)
honour (n) khuliso (dzi-), thompho (dzi-); (vb)
-hulisa, -thompha
hoof khwan^a (dzi-)
hook (n) fish —: tshihuka (zwi-) cf Eng ‘hook',
tshinzhovho/tshinzhovhi (zwi-); (vb) -haka cf
Afr haak’
hooping whooping cough tshikwaikwai (zwi-)
hoot -lidza bele
hooter (of car) bele (dzi-)
hop -thamuwa
hope
hope (n) fhulufhelo/fulufhelo (ma-); (vb) -fhu-
lufhela/-fulufhela
horn lunanga (ganga); ~ o f vehicle: bele (dzi-)
cf Eng 'bell'
hornbHl trumpeter —: [llidzavhana (ma-)
horse here (dzi-) cf Afr 'perd'
horsefly phuvhe (dzi-)
hospital sibadela/tshibadela (zwi-) cf Afr hospt-
taai
hostel hos(i)tele (dzi-) cf Eng
hostility vhuswina (abstr)
hot (v6) -fhisa; (qualif) -fhisaho (vb rel)
hotel hodela (dzi-) cf Afr hotel'
hour iri (dzi-) cf Afr ‘uur', awara (dzi-) cf Eng
house nndu (dzi-)
household muja (mi-)
housewife mufaramu(a (vha-)
how? hani? (interrog); — btg/much?: -ngafhani?
(adj) (mu-, vha-, mi-, )i-, ma-, tshi-, zwi-,
n-/dzin- nngafhani?, lu-, vhu-, ku-); ~ much
(money)?: vhughai? (copulat base) eg ndi
vhugai? how much ts it (costing)?, ~ many?:
-ngana? (adj) (vha-, mi-, ma-, zwi-, dzin-
nngana?, vhu-)
how often lungana (adv)
hubbub cf commotion
human (n) muthu (vha-), (qualif) tsha vhathu,
zwa vhathu, ya vhathu, etc (poss)
human being muthu (vha-)
I
I (abs pron) nne; (basic subj cone) pos: ndi-,
neg thi-, (perfect subj cone) pos; ndo-, neg:
tho-; (narrative subj cone) nda- (pos & neg)
ice muxwatu (no pi); aisi (cl n- only) cf Eng
icecold (ideoph) goo!
idea muhumbulo (mi-)
ideophone [inyanyu (ma-)
idiom (íambele (ma-), [lidioma (ma-) cf Eng
idiomatic expression maambele (pi only)
idiot buphuthe (ma-), dodo (ma-), phuphula
(dzi-)
idol mudzimu usili (mi-), tshifanyisamudzimu
(zwi-)
if arali (conj), ngavhe (conj)
ignore -sa londa, -hangwa, -furalela, -sa dzhiela
nzhele; —in unfriendly fashion -nyala
iguana (land —) mbulu (dzi-); water mbulu-
madi (dzi-)
ill be —; -lwala
ill-health vhuhoja (abstr)
illness (disease) vhulwadze (no pi)
ill-treat -shengedza, -tambudza
ill-treatment (n) tshengedzo (dzi-), thambudzo
175
important
humanity (benevolence) vhuthu (abstr): (human
race) vhathu (pi only)
humble -tukufhadza; become -(ukufhala; ~
oneself (Jdukufhadza; to be very ~: -luvhe-
lela
humour miswaswo (pi only), madai/mu)ai (pi
only)
hump thunda (dzi-)
hundred dana (ma )
hunger (famine) ndala (dzi-)
hungry -vha na ndala, -pfa nijala
hunt (n) u zwima (infinit), vhudzimba (cl vhu-
only), fulo (ma-); (vb) -zwima
hunter mudzimba (vha ), muzwimi (vha-)
hunting spider dzwatswatswa (ma-)
hurry (n) (one who hurries) (havhanyedza
(dzi-); (vb) -(avhanya; ~ to and fro: -kaka-
tika/kakanka
hurt -huvhadza, -vhaisa; — one’s feelings:
-sanda
husband munna (vha-)
hut (house) nndu (dzi ); temporary ~ thumba
(dzi-), mutumba (mi-)
hyena (spotted) phele (dzi-), (brown) tshivhi-
ngwi (zwi-)
hygiene tsiravhulwadze (cl n-)
hymn (song) luimbo (nyimbo)
hymnbook/hymnal bugu ya nyimbo
hysterics havhiya (dzi-)
(dzi-); (vb) suffer ~: -shengela
illuminate -vhonea, -vhonetshela
image tshifanyiso (zwi-)
imagery zwifanyiso (zwa muhumbulo) (pi only)
imagination khumbulelo (dzi-), nganganyo
(dzi-)
imagine -humbulela, -fanyisa, -anganya
imitate -edza, -edzisa
immediately -mbo di (aux verb) eg a tshi vhona
mbava o mbo <)i vhidza mapholisa when he
saw the thief, he ~ called the police, nga u
(avhanya, na zwenezwo
immerse/immerge -mbwandamedza, -lovhedza
impala antelope phala (dzi-)
impart -kanzwa, -nea; — wisdom; -laya,
-eletshedza, -humbudza
impatient -fhela mbilu
impertinence tshiambela (zwi-), swili (dzi-)
implore -rabela, -rabeledza, -luvheledza, -luvhe-
lela
importance vhuhulwane (abstr)
important (big) -hulwane (adj) (mu-, vha-, mi-,
|i-, ma-, tshi-, zwi-, n-/dzin-: khulwane, lu-,
improve
vhu-, k u )
improve -khwinisa
improvement cf reform
impudence lunyadzo (abstr)
inborn -mamela (poss qualificat) eg vhulwadze
ha u mamela inborn disease
incentive tshitutuwedzi (zwi-)
incisor dzembe (malembe)
incite -kukumedza
incline -kunama, -sendama; be ~d to: -dowela
income mbuelo (dzi-); ~ tax: muthelo wa
mbuelo (mi-)
increase (n) muengedzo (mi-); (vb) -anda; c tuse
to ~ in quantity -andisa, -anza; becime
worse: -nana eg phepho i khou nana madu-
vha ano the cold is becoming worse these
days
increment muengedzo wa muholo (mi-)
indeed ngoho
India India
Indian Mugula (Ma-)
indicate -sumba, -sumbedza
indication tsumbo (dzi-), tsumbedzo (dzi-), tshi-
sumbi (zwi-)
indicator (direction —) tshisumbabudo (zwi-)
induna mukoma (vha-), nduna (dzi-), gota (ma-)
infant tshixele (zwi-); very small lutshetshe
(vhu-), lushie (vhu-); young — about three
months old: tshidalatshanda (zwi-)
inflate -bommba cf Afr ‘pomp’, ~ a balloon
-vhudzedza, -kukumusa
influence (n) thuthuwedzo (dzi-), vhupfiwa
(abstr), muya (mimuya); (vb) -tutuwedza,
-dzhenisa muya
inform -divhisa, -divhadza; ~ a superior: -suma
infuriate -sinyusa
inherit -|a ifa
inheritance ifa (mafa), vhufa (mafa)
initiate (n) mufumbi (vha-); (vb) send someone
to be ~d: -fumbisa, -wedza; be ~d: -fumba,
-tshina; (begin with) -thoma
initiation school ngoma (dzi-)
inject -{havha
injection dzhekiseni (dzi-) cf Eng
injure -huvhadza (tr); be ~d -huvhala (intr); ~
someone with stone: -kovhola
injury fuvhalo (ma-)
ink ennge (dzi-) cf Afr 'ink'
in-law (of husband) makhulu (vho-); (of wife)
mazwale (vho-)
insect tshikhokhonono (zwi-), tshidodo (zwi-)
inside (adv) ngomu; (vb) turn ~ out, like
clothes: -shanda
insight u pfesesa (infinit), u vhona (infinit)
insist -omelela, -khwajhisa, -kombetshedza
insistance khombetshedzo (dzi-)
inspan -pana cf Afr ‘span’
176
irrigation
inspect -ingamela, -tola, -lavhelesa, -sedzesa,
-piki(era cf Afr ‘inspekleer'
inspection u tola (infinit), (holo (dzi-), u inga­
mela (infinit)
inspector muingameli (vha-), sipikitere (zwipiki-
tere)
instead vhudzuloni h a .
instigate -kukumedza
instigation vhukukumedzi (abstr)
instigator mukukumedzi (vha-)
instruct (give command) -laya, -laela; (teach)
-funza, -gudisa
instruction (command) ndaela (dzi-), ndayo
(dzi-); (teaching) vhugudisi (abstr), u funza
(infinit); ~ for use: ndaedzo (dzi-)
insult (n) tshinyadzo (zwi-), samba (ma(amba);
(vb) -nyadza, -sema
intellect (intelligence) {halukanyo (cl n-, abstr)
ndivho (cl n-, abstr), vhutali (abstr)
intelligence cf intellect
intelligence-quotient phimo ya mjivho (dzi-),
phimo ya vhutali (dzi-), phimo ya (halukanyo
(dzi-), IQ (dzi-) cf Eng
intelligent be — -thanya, -talifha
intelligible -pfalaho (vb rel)
intend -toda u
intercede -pfumelela
interfere -thithisa
intermediary nendila (vho-)
intermediation vhunendila (abstr)
interpret -dologa cf Afr ‘tolk’, ~ dream, etc:
-(alutshedza
interpretation thalutshedzo (dzi-)
interpreter dologi (dzi-) cf Afr ‘tolk’,
mujalutshedzi (vha-)
interrogative Jivhudzisi (ma-)
interrupt ~ an action: -thithisa; ~ speech:
-dzhena hanwani
intestine lula (vhula); great ~: |ila (ma-)
intimidate -shushedza, -tshutshudza
intoxicate -kamba; be drunkl intoxicated:
-kambiwa
introduce -divhadza, -swikisa; -disa, -dzhenisa
introduction marangaphan^a (pi only), ma-
thomo (pi only), mvulatswinga (dzi-), ma-
dzhenele (pi only); tswikiso, n^ivhadzano
(dzi-)
investigate -sengulusa, -senguludza, -sedzesa
investigation tsenguluso (dzi-), tsenguludzo
(dzi-)
invigilator mulavhelesi (vha-)
invite (call together) -ramba
iron (n) (metal) tsimbi (dzi-); (instrument) aim
(dzi-) cf Eng; (vb) -aina cf Eng
ironing muaino (mi-), u aina (infinit)
irrigate -sheledza
irrigation tsheledzo (dzi-); ~ water: maiji a tshe-
isolate kinship
ledzo, madi a mugero subj cone) wo-, lo-, tsho-, yo-, Iwo-, ho-,
isolate -khetha kwo-, (narrative subj cone) wa-, la-, tsha-,
isolation khethekanyo (dzi-) ya-, Iwa-, ha-, kwa-
it (abs pron) wone, lone, tshone, yone, Iwone, itch -thothona
hone, kwone; (basic subj cone <& obj cone) its (poss cone plus poss stem) -wo, -|o, -tsho, -yo,
u-, li-, tshi-, i-, lu-, vhu-, hu-, ku-; (perfect -lwo, -ho, -kwo, eg wawo, tshalo, zwatsho

J
jack dzhege (dzi-) cf Eng, domukiri (dzi-) cf Afr journey (n) Iwendo (nyendo); (vb) -enda,
'domkrag', ngagadeli (dzi-) -tshimbila, undertake a -fara Iwendo,
jackal phungubwe (dzi-), phunguhwe (dzi-) -tanga Iwendo
jacket badzhi (dzi-) cf Afr 'baadfie joy dakalo (ma-)
jail sironngo (dzi-) cf Afr 'tronk', dzhele (dzi-) cf jubilation dakalo (ma-)
Eng, khothoni (dzi-) judge (n) muhatuli (vha-); (vb) -hatula
jam dzhamu (dzi-) cf Eng judgement khathulo (dzi )
January Phando jug bigiri (dzi-) cf Afr 'beker’, dzhege (dzi-) cf
jaw/jawbone lutaha (thaha) Eng
jealous be ~ of: -vhivha, -tshivha juice sama
jealousy vivho (mavhivho) July Fulwana
jelly dzheli (dzi-) cf Eng jump -fhufha; ~ over: -pfuka
jersey dzhesi (dzi-) cf Eng June Fulwi
job mushumo (mi-) just -bvou (aux verb) eg ri kha di tou bvou
join -tanganya; ~ in carpentry for example: fhedza mushumo we have only ~ finished the
-tuma work
joint thanganyo (dzi-); ~ in carpentry thumo justice (fairness) khathulo kwayo (khathulo
(dzi-); — in anatomy: tshinungo (zwi-); ~ of kwadzo); (as state department) vhulamuka-
finger: dungo (ma-) nyi (abstr)
joke (n) muswaswo (mi-), midai (pi only): (vb) just now zwenezwino/zwezwino (adv), -tuwa
crack a ~ -swaswa (aux verb) eg ndi do tuwa ndi tshi ni rwa /
journal dzhenala (dzi-) cf Eng will beat you ~

K
Karanga (person) Mukalanga (Vha-); (lan­ kidney tswio (dzi-)
guage) Tshikalanga, Lukalanga kierie (kerrie) tshibonda (zwi-); knob~ thonga
kaross davhuha (ma-) (dzi-)
keen -tama, -vha na mafulufulu. -vha na dzanga- kill (murder) -vhulaha/-vhulaya
lelo, be — in spite o f hardships: -fungelela, kiln (for bricks) honndo (dzi-) cf Afr oond
-futelela kilogram khilogramu (dzi-) cf Eng
keep -fara, -vhea. ~ domesticated animals: kilolitre khilolitha (dzi-) cf Eng
-fuwa kilomttre khilomitha (dzi-) cf Eng
keepsake (souvenir) tshihumbudzi (zwi-), kind (n) lushaka (tshakha); (qttaltf) wa vhu-
tshieletshedzi (zwi-), tshiga (tsha khumbu- lenda, vha vhulenda, tsha vhulenda, etc
dzo) (zwi-) (poss)
kernel (of tree) mbilu (dzi-) kind-hearted -vha na vhuthu
kerrie cf kierie kind-heartedness vhuthu (abstr)
kettle gedela (dzi-) cf Afr 'kelel' kindle —a fire -vhasa, -honza
key khono (dzi-), khii/khiyi cf Eng kindness vhulenda (abstr), vhuhwavho (abstr)
Kgatla (person) Mukhada (Vha-); (language) king khosi (dzi-/mahosi)
Tshikhada, Lukhada kingdom muvhuso (mi )
kiaat tree mutondo (mi-) kingfisher (bird) thungununu (dzi-)
kick -raha kinship vhushaka (abstr)

177
 kinsman leave
kinsman shaka (ma-) knock at -khokhonya; ideophone o f ~ing at
kiss (n) khisi (dzi-) cf Eng, u mamana (infinit): door: khokhokho
(vb) -mamana, -khisa cf Eng knot (n) pfundo (ma-): (vb) -pfuna
kitchen tshitanga (zwi-) know -divha; make ~n to!introduce: -divhadza;
klipspringer ngululu (dzi-) be —n -divhea
knead -suka knowledge ndivho (abstr)
knee gona (ma-) koodoo (kudu) tholo (dzi-)
kneel -kotama, -gwadama korhaan musilisili (mi-)
knibble -kukuna kraal (village) mudi (mi-); cattle ~: danga (ma-)
knife lufhanga (phanga); big — banga (ma- krantz luwa (nngwa)
panga) kudu (koodoo) tholo (dzi )
knit -luka, -nita cf Eng Kwazulu Kwazulu
knobkierie (knobkerrie) thonga (dzi ) kwê-voel (grey lourie) mukuwe (mi-)

labour (n) mushumo (mi-); ~ performed for
chief: dzunde (ma-); (vb) -shuma
labourer mushumi (vha-)
lack (need) -shaya, -tahela
lad mutukana (vha-)
ladder vhunamelo (pi same), leri (dzi-) cf AJr
'leer'
ladle lufo (mpfo); beer khavho (dzi-)
lady mufumakadzi (vha-)
lake dzivha (ma-), isha (maisha)
lamb (n) ngwana (dzi-); (vb) -dzwala
lame (n) tshihole (zwi-); (vb) -holefhala (itilr).
-holefhadza (tr)
lamp luvhonc (mbone). lammba (ma-) cf AJr
lamp'
land (n) (country) shango (ma-); cultivated —
tsimu (masimu); cultivated ~ o f duel:
dzunde (ma-); (vb) (as o f aeroplane) -kavha
language luantbo (nvambo/ngambo). lulimi
(ndimi)
lap (n) marumbi (pi only): c/shumbi; (vb) ~ up
as dog -kaswa
large cf big
largeness vhuhulu (abstr)
larva mbungu (dzi-)
larynx gulokulo (ma-)
lass musidzanyana (vha-)
last (vb) -fhedza; (qualij) vva u fhedza. va u
fhedza, tsha u fhedza, etc (pass): (adv) —
night: madekwe, —year: mwahoja/nwahola;
mahola
last night cf night
last year mwahoja (adv). hwahoja (adv), mahola
(adv)
late (n) —person mufu (vha-); — male person
munnawavhane (vho-). mutahabvu (vha-); ~
female person musadziwavhane (vho-); (vb)
be — (delay): -lenga
later (later on, afterwards) nga murahu (adv).
178
L
nga vhuya (adv)
lath luvhalelo (mbalelo)
Latin Tshilatini. Luiatini
latrine (lavatory) tshibudzi (zwi-), bunga (ma-).
jevhethirii (dzi-) cf Eng 'lavatory'
laugh -sea
laughter maseo (pi only), tshiseo (zwi-)
laundry kmdoria (dzi-) cf Eng, sanzwo (ma-)
lavatory (latrine) tshibudzi (zwi-), bunga (ma-),
levhetliii ii (dzi-) cf Eng
law ntulavo (mi-)
lawyer axennde (ma-.'dzi-) cf A fr 'agent, rami-
layo (vho-)
lay (eggs) -kudzela; —foundation -tea; ~ table
-deka cf AJr 'dek': ~ complaints : -vhika (mu-
landu)
layer luvhemba (mbemba)
lay-out theo (dzi-)
laziness vhubva (abstr)
lazy (n) — person: mubva (vha-); (vb) be —:
-bvafha
lead («) mutobvu (mi-); (vb) -ranga phanda,
-isa. -endedza; — in game -fhira; ~ astray:
-xedza
leader murangaphanda (vha-). phangami (dzi-)
leadership vhurangaphanda (abstr)
leaf tari (ma-)
leak -bvuda
lean become — -onda; — against (person):
-gogodela (intr). -disendeka '(intr), ~ object
against: -gogodedza (tr), -sendeka (tr)
lean-to tala (ma-)
learn -guda\ -difunza (ie teach oneself)
learning u funzwa (infinit), u guda (infinit)
lease-lend (livestock) -swiswa
leather mukumba (mi-)
leave (n) livi (dzi-) cf Eng, (vb) -tuwa; (go away
from) -tutshela; ~ behind: -sia; — alone:
-litsha
lecturer
lecturer cf speaker
left monde (adv)
left-hand tshanda tsha monde (zwanda zwa .),
tshanda tsha tshisadzi (zwanda zw a. .),
monde (mimonde)
leftwards mondeni (local)
leg (fool) mulenzhe (mi-); upper —: tshirumbi
(zwi-)
Lemba (person) Mulemba (Vha-); (language!
culture) Tshilemba (no pi)
lemon tshikavhavhe (zwi-)
lemon tree mukavhavhe (mi-)
lend borrow -pamba, -adzima; be lent -pambwa
length vhulapfu (abstr)
lessen -fhungudza
lesson ngudo (dzi-); (sermon) pfunzo (dzi-)
let ~ go: -litsha, -vhofholola
letter lunwalo (ma-), vhunfhi (ma-) cf Afr
'brief; — o f alphabet: ledere (ma-) cf Afr
'letter', — o f recommendation: lunwalo Iwa
themendelo (ma-), vhunfhi ha themendelo
(ma-)
lettuce tshilai (zwi-) cf Afr 'slaai’
level («) (instrument) vaterepasi (dzi-) cf Afr
'walerpas', (quahf) -edanaho (vb rel); (vb)
(scrape a road) -khura; make — -linganyisa
Levubu River LuvOvhu
liar muzwifhi (vha-), mudziauzwifha (vha-)
librarian mulaiburari (vha-)
library laiburari (dzi-) cf Eng
library science vhudivha|aiburari (cl vhu-), ndi-
vhalaiburari (cl n-)
licence thendelo (dzi-), laisentsi (dzi-), cf Eng
lick -nanzwa
lid tshitibo (zwi-), mutibo (mi-), —of European
pot : dekesela (dzi-) cf Afr 'deksel'
lie (n) mazwifhi (pi only); (vb) (tell a ~lbe false)
-zwifha; — down -lala, -edela; ~ on one’s
back: -ganama; ~ on one's stomach: -shu-
vhama
lieutenant lefuthenente (vho-) cf Eng
life vhutshilo (no pi)
lift (onto head) -hwesa; — up/away -takula, —
off (something hanging high): -fhahulula, —
up one’s eyes -liladza
light (n) tshedza (zwedza); (vb) ~ a fire, -vhasa,
-honza; ~ a lamp: -funga; be — in weight:
-leluwa
lightning lupenyo (phenyo)
like (love) (vb) -funa; be — cf imitate; -nga sa;
(adv element of comparison) sa eg u khou lila
sa nwana he is crying ~ a child
liken -fanyisa
likeness tshifanyiso (zwi-)
limb murado (mi-)
lime galaga (sing n- only) cf Afr ‘kalk’
limp -tudza
179
lord
Limpopo River Vhembe
line (stripe) mutalo (mi-)
liner (ship) tshikepe (zwi-) cf Afr 'skip'
linger -mona-mona
lining (of clothes) furu (dzi-) cf Afr 'voering’
link -tuma, -tanganya
lion ndau (dzi-)
lip mulomo (mi-); upper —. mulomo wa ntha,
lower —: mulomo wa fhasi
liquid ludi (sing only), tshiludi (zwi-); c/madi
liquor tshikambi (zwi-), tshinwiwa (zwi-)
listen to -thetshelesa
listener muthetshelesi (vha-)
listlessness gonobva (class li-)
literature htheretsha (dzi-) cf Eng
litre litha (dzi-) cf Eng
litter -tanza, -lakatedza
little cf small
live -tshila, -hanya, let ~, le save: -tshidza; —
long: -lalama; —at!stay : -dzula
liver tshivhindi (zwi-)
livestock zwifuwo (pi only)
lizard tswina (dzi-); rock-~ gwavhavha (ma-
kwavhavha)
load (m) muhwalo (mi-); (vb) -laisa cf Afr 'laat’,
—a gun: -tajela; un— -laisulula
loathsome be — -nengisa
locality (place) fhethu (locat)
locative libulafhethu (ma-)
lock (n) loko (dzi-) cf Eng; pad— ganzhe (ma-);
(vb) -hona, -khina, -khiya cf Eng, un— -khi-
nulula, -khiyulula
locust general name for edible — nzie (dzi-);
small —: tshipanzi (zwi-); smelling —. sili-
vhmdi (ma-); wingless —: bapu (ma-)
log tshitanda (zwi-)
log-book bugu ya logo (dzi-), logobugu (dzi-) cf
Eng
loggerheads be at — with someone -lutana
loiter —about -mona-mona
loneliness vhumvumvu (abstr), vhuludu (abstr)
long (vb) be —: -lapfa; — for: -tulutshela,
-tulutshelwa, —after: -tuvha
long (tall) (adj) -lapfu (mu-, vha-, mi-, li-, ma-,
tshi-, zwi-, n-/dzin-. ndapfu, lu-, vhu-, hu-,
ku-)
long ago kale (adv)
look -lavhelesa, -sedza; —after livestock -lisa; —
after (take care of): -lavhelesa, -thogomela,
-londola; —for: -toda; — out: -sedzesa, -ba-
soba cf Afr 'pasopl’
look like -nga sa eg tshithu tshi no nga sa itshi
something that looks like this; -fana na
loose be —: -rembeda
loosen -vhofholola
lord (Lord) mune (vhane) cf mune washu our
lord, Mune washu our Lord, mune wangu
 Lord's supper
my lordlfather; (the Lord) Murena (no pi)
Lord’s supper (Holy Communion) tshilalelo
(zwi-)
lorry lori (dzi-/ma-) cf Eng eg lori yanga (sing),
lori dzanga (pi), majori anga (pi)
lose -xedza; get lose, -xela; cause to get lose.
-lozwa, -xedza; ~ in a game: -kundwa, -ba-
Ielwa, -fhenyiwa; ~ leaves: -fhufhurea
loss tshinyalelo (dzi-), ndozwo (dzi-)
Louis Trichardt Tshitandani
lourie purple crested ~ khurukhuru (dzi-); grey
—: mukuwe (mi-)
louse nnda (dzi-); ~ on doglfowl dzedze (ma-)
lovable -funea
love (n) lufuno (sing only)', (vb) -funa
machine mutshini (mi-) cf Eng
mad be/become ~ -penga
madam(e) mufumakadzi (vha-)
madness (craziness) tshipengo (zwi-)
magazine magazini (dzi-) cf Eng
maggot tshivhungu (zwi-), mbungu (dzi-)
magic manditi/mandithi (pi only), masilamusi
(pi only)-, evil vhuloi (abslr)
magistrate madzhisitarata (vho-) cf Afr 'magi-
straat’
mail poswo/boswo (class n- only) cf Afr ‘pos',
marifhi (pi only) cf Afr ‘brief
maize (mealies) mavhele (pi only)
major madzhoro (vho-) cf Afr ‘majoor’, medzha
(vho-) cf Eng; as adj c/big
majority vhunzhi (abslr)
make -ita; ~ noise: -ita phosho, —sin, ie sin: -ita
zwivhi; — mistake: -khakha; ~ correction
-khakhulula; ~ an end to: -tumula, -khaula.
-khauledza; be made end to: -khaukana
malaria dali (ma-)
male (of animal) tshiduna (zwi-)
mamba (black) dyambila (ma-)
mammal tshimama (zwi-)
man munna (vha-); unmarried — khombe
(dzi-); young married muvhera (vha-);
little ~: kuduna (zwi-); old —: mukalaha
(vha-); young —: muthannga (vha-). liswu-
hana (ma-); tall slender luduna (vhu-)
manage -langa; -kona
manager (overseer) mulangi (vha-)
mane mamvele (pi only)
mango iinngo (ma-) cf Eng
manhood vhunna (abslr)
mankind vhathu (pi only)
manner mukhwa (mi-); ~ of doing: maitele (pi
only), — of speaking: maambele (pi only),
180
masculinity
low cf short; wa fhasi, ya fhasi, tsha fhasi, dza
fhasi, etc (poss)
lower -tsitsa/-tsisa; -fhungudza
luck mashudu (abstr); bad ~: mashudumavhi
(abstr)
luggage muhwalo (mi-)
lukewarm -dudela
lunatic mpengo (class mu- with pi cl mi-, ie
mipengo)
lunch (n) tshiswitulo (zwi-); (vb) -swijula
lung fhafhu (ma-)
lump (ball of claylporridge formed with hand)
mbumbwa (dzi-); — on skin: bundu (ma-
pundu)
kuambele (no pi); —of ruling: mavhusele (pi
only), kuvhusele (no pi)
manufacture -ita
manure manyoro (pi only) cf Eng, mupfudze
(only sing mu-)
many (much) -nzhi (adj) (vha-, mi-, ma-, zwi-,
n-/dzin-: nnzhi, vhu-); how —?: -ngana? (adj)
(vha-, mi-, ma-, zwi-, n-/dzin-: nngana?,
vhu-)
map mapa (sing cl mu-, pi cl mi-) cf Eng eg mapa
uyu ndi wa Afurika this ~ of Africa
march -matsha cf Eng
March Thafamuhwe
mare bere ya tsadzi (dzi-)
margarine madzharini/madzharina (pi only) cf
Eng
mark (n) lufayo (pfayo), luswayo (tswayo); ma-
raga (dzi-) cf Eng; (vb) ~ property: -faya,
-swaya; ~ examination; -koreka cf Eng ‘cor­
rect’
market makete (sing ci mu- pi cl mi-) cf Eng, eg
makete muthihi one market, makete minzhi
many markets
marriage mbingano (dzi-); ~ festival: munyanya
(mi-), mutshato (mi-); — cattle thakha
(dzi-); ~ object given: musho (mi-)
marrow mwongo (pi same, mu-/mi- classes),
nwongo (mitiwongo)
marry -tshata; (man) (pay dowry) -mala, -dzea;
(woman) -malwa, -dzewa; bring one's bride
home: -vhinga: be brought home (woman):
-vhingwa
marsh c/v lei
marula (tree) mufula (mi-); (fruit) fula (ma-)
marvel (n) dembe (ma-); (vb) ~ at -kanuka,
-mangala
masculinity vhunna (abslr)
mason
mason cf bricklayer
mass (numbers of people) mavhuthu (pi only)',
(quantity) vhunzhi (abstr), (religion) masi
(dzi-) cf Eng; (weigh!) tshileme (zwi-)
master (n) mune (vha-); — of ceremonies
mutshimbidzamushumo (vha-); (vb) -kona
masterbuilder tshifhati (zwi-)
mat sleeping —: thovho (dzi-)
match (fire) lutanda lwa mulilo (thanda dza .),
mulilo (no pi), (game) metshe (mimetshe) cf
Eng
match-box forogisi (ma-) cf Afr 'vuurhouljies'
matchet likhavha (ma-)
mate (friend) khonam (dzi-), thama (dzi-)
material -sila (ma-), labi (ma-) cf Afr 'lap'
materialize -bveledza (tr), -bvelela (inrr)
mathematics mathematiki (cl n-) cf Eng
matter fhungo (ma-); (pus) vhulwa (pi same)
mature (vb) -vhibva; (quahf) -hulwane (adj);
-vhibvaho (vb rel), -hulaho (vb rel)
may -nga- (potential format)
May Shundunthule
me (abs pron) cf I; (obj cone) homorganic nasal
n/m/ny
meadow mudavhi (mi-)
meal (food) zwiliwa (pi only); evening —: tshila-
lelo (zwi-); midday —: tshiswitulo (zwi-);
stamped mealie —: vhukhopfu (no pi) ; mea-
lie ~ ground in mill: mugayo (no pi)
mealie-grain thoro (dzi-)
mealie plant hvhele (ma-)
mealies mavhele (pi only); (harvested late) ma-
dzimba; (mealie-cobs, green) tshikoli (zwi-)
mean -amba
meaning thalutshedzo (dzi-)
measles fumbu (cl li-), tshifumbu (cl tshi-)
measure (u) tshielo (zwi-). muelo (mi-); (vb)
-ela, -pima
measurement muelo (mi-)
meat nama (dzi-)
medal medala (dzi-) cf Eng
mediator mupfumedzi (vha-), mulamuli (vha-);
cf Christ as —: Mupfumedzi (no pi)
medicine mushonga (mi-)
medicine-man nanga (dzi-); art of ~ vhuhanga
(abstr)
meditate -elekanya
meek wa vhulenda, vha vhulenda, tsha vhu-
lenda, etc (poss)
meekness vhulenda (abstr)
meerkat lukhohe (khohe, vhukhohe)
meet -tangana
meeting mutangano (mi-), khuvhangano (dzi-);
— at chiefs or other governing officer's
place: tshivhidzo (zwi-), khunyeleli (dzi-)
melody mutivho (mi-), tshum (dzi-) cf Eng ‘tune’
melt -noka
181
mischievous
member (of body or instance) mura^o (mi-); ~
of council mura^o wa khoro (mi-)
membership vhurado (abstr); — card garaja ya
vhura^o (dzi-)
memory (n) muhumbulo (mi-), nyelelwo (dzi-);
(vb) keep in -humbula, -elelwa
merciful be ~ -vha na khathutshelo
mercy (n) khathutshelo (class n-); (vb) have —
khathutshela
merely (but) fhedzi (conj)
message mafhungo (pi only), mulaedza (mi-)
messenger mudinda (vha-), murumiwa (vha-); —
sent on evil errand, thuiiwa (dzi-)
meter mitha (dzi-) cf Eng
midday (adv) masian tshivhangalala; around
masiari
midday meal (n) tshiswitulo (zwi-); (vb) have
one's -switula
middle vhukati (adv)
midnight vhusikukati (adv)
migrate -pfuluwa
milieu fhethuvhupo (local), milieu (dzi-) cf Eng
milk (n) (of animals) mafhi (pi only), mukhaha
(no pi); fresh —: luvhisi (no pi); curdled —:
makhethe (pi only); powder —: mafhi a lu-
vhanda (pi only); (of humans) mukando
(mi-); (vb) -hama
milker muhami (vha-)
milking-rope/-strap muvhofho (mi-)
milky way mulalavhungu (mi-)
mill flour tshigayo (zwi-)
miller mugayi (vha-)
millet finger — (of ancient Venda origin used for
sacrificial beer): mufhoho (mi-); bulrush —.
luvhele (mbele); sorghum —: matulwi (pi
only), maliba (pi only), makhaha (pi only);
sorghum — (with ear hanging down, ie va­
riety o f makhaha): tshikota (zwi-)
millilitre mililitha (dzi-) cf Eng
millimetre milimitha (dzi-) cf Eng
millipede dongololo (ma-)
mimic -edzisa
mimosa species muunga (mi-)
mine (n) —(shaft) mugodi (mi-); (poss) cf my
minister mimsita (dzi-) cf minisita o tuwa (ie sing
in cl mu-) the — has left; minisita dzo tuwa
the —s have left; — of religion, mufunzi
(vha-); wife of — of religion dzhafurou
(vho-) cf Afr ‘juffrou', vhomme (honorific)
minute (time) mumthi (mimumthi), —s of meet­
ing: maambiwa (pi only)
miracle vhutolo (abstr), madembe (pi only, cf
sing: dembe a wonder or a marvel)
mirror tshivhoni (zwi-)
mischief (n) tshinyadzo (zwi-); (vb) do — -tshi-
nyadza
mischievous -tshinyadzaho (vb rel)
miser Mutale River
miser name (dzi-) mortar mutuli (mi )
misfortune khombo (dzi-) mosquito lunyunyu (vhu-)
misinterpret -shanda mother mme (vhomme)
mislead -khakhisa, -xedza; be misled: -khakhi- mother-in-law (husband's mother) mazwale
swa, -xedzwa (vho-); (wife's mother) makhulu-tshisadzi
miss (a target) -humpa, -bumpa (vho-)
miss (title of unmarried woman) mufumaka- motion cf proposal
dzana (vha-) motive cf incentive, cause
missing -sa vhonalaho (vb rel), -xelaho (vb rel) motorbike thuthuthu (dzi-)
mission thumo (dzi-), vhurumiwa (abstr) motorcar modoro (mimodoro) cf Afr ‘motor’
missionary mufunziruiiwa/mufunzirumwa (vha-) motorcycle thuthuthu (dzi-)
mission station tshitasi (zwi-) cf Afr ‘stasie' mould (create) -vhumba; —Iform bricks: -fo-
missis/missus mufumakadzi (vha-) roma zwidina cf Afr 'vorm'
mist khuli (dzi-) mount -namela
mistake khakho (dzi-) mountain thavha (dzi-)
Mister (Sir) murena (Vha-) mountain-pass hwavha wa thavha (minwavha
mistress mufarekano (vha-/mi-) ya . ..), tshifhande (zwi-)
mix -tanganyisa, -vanga, -vanganya (tr), -vanga- mountain-tortoise khamba (dzi-)
nyisa; get —ed up: -vangana (intr) mourn -lila
mixture muvango (mi-) mourning tshililo (zwi-)
moan (n) tshililo (zwi-); -dzida, -gomela; (la­ mouse mbevha (dzi-)
ment) -lila; (as of river) -unga/-uunga mouth mulomo (mi-); big ~ dzomo (malomo);
mock -hoya -holedza, -gwara, -gaela in the hanwani
mockery u hoya(infinit), kholedzo (dzi-) move (shift) -sudzulusa (tr), -sudzuluwa (intr); ~
modern (n) ~ times musalauno (no pi), wa closer: -sendela (intr), -sendedza (tr); -pfu-
musalauno, tsha musalauno, dza musalauno, lusa (tr), -pfuluwa (intr)
etc (poss) movement musudzuluwo (mi-); — of grass, etc:
modest be <~ -ditukufhadza, -dinyadza thitho (dzi-)
modesty vhuditukufhadzi (abstr), thorn (pi dzi- much (adv) cf greatly; (adj) how ~? cf big. how
only) big/ ~?: so ~ cf so big/ cf many
moist cf wet mucus (nasal) maduda (pi only)
moisten -nukadza mud soft ~ matope (pi only), thophe (in pi dzi-
moistness vhunu (no pi) only); mass of soft dope (sing Ji- only,
molar dzeu (ma-) muddy slime; lurofhe (no pi)
Monday Musumbuluwo mudguard modorosikepe (mi-) cf Afr modder-
money tshelede (dzi-) cf Afr 'geld1, mali (sing n- skerm ’
only) mug bigiri (dzi-) cf Afr ‘beker’
mongoose cf mungoose multiply -andisa
monkey (ape) thoho (dzi-) mumps mawi (pi only)
monkey-nut nduhu (dzi-) mungoose (mongoose) while-tailed ~ mutshe-
monster dithu (madithu) rere (mi-); banded ~: tshihoho (zwi-); slen­
month nwedzi (mihwedzi), mwedzi (mimwedzi) der ~ (rooi-muishond) : lukhohe (khohe,
monthly nwedzi munwe na mutiwe/hwedzi na vhukhohe)
iiwedzi municipality masipala (vhomasipala) cf Eng
mood (conjugation o f verb) hmudi (ma-) cf Eng; 'municipal'
indicative limudi la tsumbo; participial —: murder (n) vhupondi (pi same), vhuvhulahi (pi
hmuditshitevheli; imperative limudili- same); (vb) -ponda, -vhulaha
laeli; subjunctive ~ Jimudi la thendelo murderer muvhulahi (vha-), muvhulai (vha-),
moon iiwedzi (mihwedzi), mwedzi (mimwedzi) phondi (dzi-)
moonlight nwedzi (mihwedzi), mwedzi (mi- muscle musipha (mi-)
• mwedzi)
moonshine cf moonlight museum muziamu (mi-) cf Eng
mop cf swab music muzika (mi-) cf Eng
mopani tree mupani (mi ) mushroom ngowa (dzi-); poisonous — ngowa-
morning (in the ~) matshelom (adv); tomorrow mpengo (dzi-)
matshelo nga matsheloni (adv) must -fanela (aux vb)
morpheme cf formative Mutale River Mutale

182
mutter
mutter -nununa
mutton nama ya nngu
N
naboom mukonde (mi-)
nail (of fingers and toes) Iwala (nala); (for car­
pentry) tshibigiri (zwi-) cf Afr 'spyker'
naked (n) (person) bunyu (ma-); (jtred) be
bunyu/fhedzi (copul base) eg ndi bunyu/
fhedzi / am naked, ri mabunya/fhedzi we are
naked
nakedness vhubunyu (abstr)
name (n) dzina (ma-); (vb) -rina. -ira, -redza
nap (n) vhukofhe (pi same): (tdeoph) o f taking a
— zhambu'
napkin [cri (ma-) cf Afr 'litter'
narrate (relate) -anetshela. -hanelela. -toolola
narration nganetshelo (dzi-). mafhungo (mv
selfde). nganea (dzi-)
narrative mafhungo (pi only), nganea (dzi-),
nganetshelo (dzi-)
narrow -sekene (ad]) (mu-, mi-, h-. ma-, tshi-,
zwi-, n-'dzin-: tsekene, lu-, vhu-. ku-)
narrowness vhusekene (abstr)
Natal Natala cf Afr Natal
nation lushaka (tshakha)
nationality lushaka (tshakha)
native -po (poss, eg wapo, vhapo, yapo, tshapo,
zwapo, etc)
nature mupo (sing mu- only): ~ o f a thing or
person nzulele (dzi-)
naughty -levhaho (vb rel). -silingaho (vb rel)
nausea (n) tsilingwane (dzi-); (vb) cause — -si-
Imgisa; have -silingwa
navel mukombo (mi-)
Ndebele (person) Mundevhele (Ma-); (culture)
Tshindevhele (no pi): (language) Lunde-
vhele (no pi), Tshindevhele (no pi)
near (nearby) tsini (adv)
nearly todou (aux verb) eg o todou wa he nearly
fell'
neat -vhudele (poss) eg wa vhudele, tsha vhu-
dele, dza vhudele, etc
neatness vhudele (abstr)
necessary -todeaho (vb rel)
neck mutsinga (mi-)
necklace vhulungu (no pi), nekilesi (dzi-) cf Eng:
(as talisman) tshitungulo (zwi-)
need (n) tshayo (dzi-), thodea (dzi-); (vb)
-shaya, -tahela
needle nelete (dzi-) cf Afr ’naald’
needlework (n) murungo (mi-); (as school sub­
ject) divhamurungo (cl n-, no pi): (vb) do ~
-runga
183
nota bene
my poss cone plus poss stem -nga, eg wanga
tshanga, zwanga
neighbour mufhatisani (vha-), muhura (vha-)
nephew muduhulu (vha-); nwana (vhana)
nest tshitaha (zwi-)
net mambule (pi only)
netball netibola (dzi-) cf Eng
never na kathihi
nevertheless naho zwo ralo
new -swa (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-,
zwi. n-/dzin-: ntswa, lu, vhu-, ku-)
newcomer muswa (vha-)
newness vhuswa (abstr)
news mafhungo (pi only)
newspaper gurannda (dzi-) cf Afr koerant
next (vb rel) -daho, -tevhelaho; (adv) ~ to: tsini;
— year: nwakani, mwakani, ishaho; year
after —year: mbaiiwakani, mbaishaho
nibble -nenza
nice -vhudi (j)oss eg wavhudi. vhavhudi. tsha-
vhudi, yavhudi, dzavhudi. etc)
nicely zwavhudi (adv)
niece muduhulu (vha-); hwana (vhana)
niggardliness vhutshivha (no pi)
night vhusiku (pi same): at ~ : vhusiku (adv), last
—: madekwe (adv)
nine tahe, thanu-na-nna
nineteen fumitahe
ninety futahe
nipple (of mammals) thungu; (mechanical) ni-
pulu (dzi-) cf Eng
nit gai (makai)
no! (mterj) hai!; (women only) evho! ebo!
node dungo (ma-)
noise phosho (dzi-), lushada (no pi)
no longer (neg format) -tsha eg a ri tsha fhedza
we have not yet finished, ha tsha funa u la
vhuswa he no longer wants to eat porridge; cf
kha di as positive of negat element -tsha
nominate -ta
nomination muto (mi )
nonsense vhutafutafu (abstr)
noon cf midday
normal -misi, -nomala cf Eng eg wa/tsha/dza
misi/nomala, etc (poss)
north (adv) vhukalanga, devhula (adv)
Northern Sotho Tshisuthu tsha Devhula (no pi)
nose ningo (dzi )
not (negat formatives) a, a si, songo, sa, a
ngo. a . . . nga, si; ~ yet: athu, eg a thi athu
fhedza / have not yet finished
nota bene (NB) -dzhiela nzhele
 note operation
note (n) (paper money) tari (ma-); (short letter) now zwino (adv)
luiiwalo (ma-); written notsi (dzi-) cf Eng; nowadays (these days) maduvha ano (adv)
~ in music: noti (dzi-) cf Eng: (vb) -limuha; now then! cf thus!
-nwala number (figure) mbalo (dzi-); (quantity) tshi-
notebook bugu ya notsi (dzi-). notibugu (dzi-) cf vhalo (zwi-)
Eng numerous become ~ cf increase
nothing neg plus tshithu, eg ha na tshithu helshe nurse (n) (of children) muleli (vha-), tshixele
has nothing; a hu na tshithu there is nothing (zwi-); (of sick persons) nese (dzi-/ma-) cf
notice (n) ndivhiso (dzi-), tshenzhemo (dzi-); Eng, muongi (vha-); (vfr) -onga
(vb) -vhona; give ~ ; -divhisa. -divhadza, -no- nursing home vhuongelo (pi same)
thisa cf Eng nut (ground—) nduhu (dzi-). — of bolt nati
notify -divhadza, -divhisa (dzi-) cf Eng
noun dzina (ma-) nyala (buck) nyala (dzi-)
November Lara

()

oath (n) muano (mi-); (vb) take an — -ana offer (n) mpho (dzi-). tshifhiwa (zwi-). — in
obedience vhuthetshelesi (abstr). u thetshelesa auction gemo (ma-); (vi>) -fha. -nea; — a
(infinil) sacrifice: -nekedza
obey -thetshelesa offering tshithavhelo (zwi-)
object (ti) tshithu (zwi-); grammatical —: tshiitwa office ofisi (dzi-) cf Eng; charge — tshatshaofisi
(zwi-); (vb) -hana (dzi-) cf Eng
objective ndivho (dzi-) officer muofisiri (vha-) cf Afr ‘offisier'
obligation pfanclo (dzi-) official (n) muofisi (vha-) cf Eng office', mushu-
oblige -fanela; be —d -fanela meli (vha-)
obscure -tsira off-load -laisulula cf unload
observation u lavhelesa (infinit), u vhona (infi- offspring mbebo (sing only, n-)
nit), u sedza (infinit) often kanzhi (adv), lunzhi (adv); how ~? lunga-
observe -sedza, -lavhelesa, -vhona na? (adv)
observer muvhoni (vha-) oil (n) mapfura (pi only), oili (dzi-) cf Eng, ole
obsolete -sa tsha shumiswa, -latwa (dzi-) cf Afr 'olie'; (vb) -oila cf Eng
obstinacy swili (dzi-), tshipimbi (zwi-), tshi- oil-fdter tshisefaoili (zwi-)
khuna (zwi-) ointment tshidolo (zwi-)
obstinate be — -vha na tshikhuna old (adj) -lala (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-,
obstruct (view) -tsira; (passage) -thivha, -thivhe- zwi-, n-/dzin-: ndala, lu-, vhu-. ku-); (vb)
la become ~ (woman): -kegula, (man): -kalaha
obtain -wana; —able -wanala old age vhulala (no pi)
occupation mushumo (mi-); — of enemy terri­ oldness vhulala (no pi)
tory: ngalelo (dzi-) Olifants River Lumbelule
occupy -dzula; —territory : -thuba, -dzhia omasum tshiuthwane (zwi-)
occur -bvelela on kha (adv element), eg kha tshidulo on the
occurrence tshiwo (zwi-), tshiitea (zwi-) chair
October Tshimedzi once luthihi (adv), katiwe (adv), kathihi (adv)
of (possessive concord) wa-, vha-, ya-, la-, a-, one -thihi (adj) (mu-, Ji-, tshi-, n- nthihi, lu-,
tsha-, zwa-, dza-, Iwa-, ha- (for cl vhu-, u- vhu-, ku-)
and local) onion nyala (dzi )
offence (n) khakhelo (dzi-), tsinyuso (dzi-); (vb) only fhedzi (adv)
give —: -khakhela, -sinyusa, -dina; take — open -vula (tr) , -vulea (intr) ; remove lid of pot,
-sinyuwa, -dinwa etc: -tibula (tr); be/become removed: -ti-
offend -khakhela, -sinyusa, -dina, -shishimisa, buwa; — one's mouth: -atama; ~ one’s eyes:
-nengisa -bonyolola/-bonyolowa; ~ one s eyes wide/
offensive (qualif) -shishimisaho (vb ret), -nengi- stare -ruda (mato)
saho (vb rel), -shonisaho (vb rel); (vb) be — operate (medically) -ara, —a machine: -shumisa
-shishimisa, -nengisa, -shonisa operation (medical) muaro (mi-)

184
operational area party
operational area fhethu ha nndwa (loan) ~ of mountain : murahu (adv)
operator (of machine) mushumisi (vha-) ought -fanela (aux vb)
opportunity tshifhinga (zwi-) our poss cone plus poss stem -shu. eg washu,
oppose -hanedza dzashu. hashu
opposite (n) lifhambanyi (ma-); (qualif) -fha- ours cf our
mbanaho (vh ret) outside nnda (adv)
opposition (in parliament) vhukangi (abstr); — outspan -panulula cf Afr '(tn)span'
parly lihoro likangi (mahoro makangi) oven honndo (dzi-) cf Afr 'oond', oveni (dzi-) cj
or kana (conj) Eng
orange (fruit) swaramula (ma-) cf Afr suurle- overburden -lemedza
moen . swiri (ma-) cf Afr 'suiir'; (tree) mu- overcoat dzhasi (ma-) cf Afr fas
swiri (mi-) overcome -kunda
Orange Kree State Fureisitata cf Afr VryslaaT overdo -itesa
orator muambi (vha-) overeat -lesa
order (n) (instruction) ndaela (dzi-); —for sup­ overflow -fhalala (intr); cause to ~ -fhaladza (tr)
plying goods: oda (dzi-) cf Eng, (sequence) overseas sell (ha Iwanzhe) eg Maisimane o bva
thevhekano (dzi-); (vh) (instruct) -nea seli (ha Iwanzhe) The Englishmen came from
ndaela. ~ goods: -hoda cf Eng; be in —: zwo overseas
luga overseer mulangi (vha-)
ordinary (muthu) zwawe; (muri) zwawo; (tshi- oversleep -tshelwa
thu) zwatsho; (dzina) zwalo, etc overtake -fhirela
origin mathomo (abstr). vhubvo (abstr) overwhelm -kunda; be ~ed -kundwa
originality vhuthomi (abstr) owe -koioda cf Afr 'skuld'
originate -thoma. -bva owl gwitha (makhwitha)
orphan musiwana (vha-). tshisiwana (zwi-) own -vha na
ostrich mphwe (dzi-) owner (master) mune (vhane); (master of house)
other (some) -hwe (adj) (vha-. mi-, ma-, zwi-, nemudi (vho-)
dzin-: dzinwe, vhu-) ox phulu (dzi-)
other side (opposite side) seli na lula/lila (adv). ox-hide mukumba (mi-)

P
pace hga (ma-)' (ma-) cf Eng
pacify -fhembeledza, -khuthadza. -fhumudza. parable tshifanyiso (zwi-). pfanyisedzo (dzi-)
-rudza paraffin pharafeni (dzi-) cf Afr 'paraffien
pack (n) buto (ma-); (vb) -vhekanya. -paka cf paragraph phara (dzi-) cf Eng, ndimana (dzi-)
Afr 'pak' parcel phasela (dzi-) cf Eng
pack-animal lingavha (ma-) pardon pfarelo (dzi-)
pack-ox mbelesa (dzi-) pare swotola
padlock ganzhe (ma-) parent mubebi (vha-). ~ -in-law from husband's
pagan muhedem (vha-) cf Afr hetden side makhulu (vho-); ~-in-law from wife's
paganism tshihedeni (abstr) cf Afr hetden ’ side: mazwale (vho-)
page siatari (ma-) parent-in-law (wife’s side) mazwale (vho-); (hus­
pail emere (dzi-) cf Afr 'emmer ', bakete (ma-) cf band's side) makhulu (vho-)
Eng 'bucket', milk ~: khamelo (dzi-) park (n) paka (dzi-) cf Eng, ( vb) -paka cf Eng
pain vhutungu (abstr) parliament phalamennde (dzi-) cf Afr park
paint (n) pennde (dzi-) cf Eng, (vb) -pennda. cf mem'
Eng; -ola parson mufunzi (vha-)
painter mapendane (vho-) cf Eng, mupenndi parsonage nndu ya mufunzi (dzi-)
(vha-) cf Eng; muoli (vha-). part (n) tshipida (zwi-), (vb) -fhambana
pale become ~ -haluluwa participial mood limuditshitevheli (ma-)
palpitate -divhitha particle kupida (zwi-), kupali (zwi-); —in gram
palpitation mudivhitho (mi-) mar: tshivhumbi (zwi-), livhumbi (ma-)
pan pani (dzi-) cf Afr 'pan' partridge khwali (dzi )
paper bammbiri (ma-) cf Afr papier'. phepha party political ~ [ihoro (ma-); (feast) phathi

1X5
pass pity
(dzi-) cf Eng periodical cf journal
pass (n) (of mountain) tshifhande (zwi-), perish -lovha; cause to ~ -lozwa
nwavha (minwavha); (in examination) u permission Ihendelo (dzi-)
phasa (infinit): (permission in writing) the- permit (n) thendelo (dzi-); (vb) -tendela
ndelo (dzi-); (vb) ~ on way: -fhira; ~ object persecute -tovhola
to someone -nekedza, -fhirisa; (succeed in persecution mutovholo (mi-)
examination) -phasa cf Eng perseverance vhukondeleli (abstr)
passage (from book) tshipida (zwi-); (corridor) persevere -kondeelela
phasedzhi (dzi-) cf Eng persist -omelela
passenger munamedzwa (vha-), munameli person muthu (vha-)
(vha-) personality vhumuthu (abstr)
passer-by mufhiri wa gondo (vha-) personification lifanyamuthu (ma-)
passive voice maambwaitwa (pi only) perspiration (sweat) biko (ma-)
pass water (urine) -runda; (euph) -tambuwa, perspire -bva biko
-tambuluwa persuade -fhembeledza
pasture mafuloni (pi only) pestle musi (misi)
pasturage (grazing) pfulo (mafulo) petrol pitirolo (no pi), petiroli (no pi) cf Eng
patch (n) tshinamo (zwi-), tshihaswa (zwi-); pharmacy cf chemist
phetsho (dzi-) cf Eng: (vb) (clothing) -nama, photo(graph) (n) (picture) tshifanyiso (zwi-),
-haswela; (tube) -phetsha cf Eng tshinepe (zwi-) cf Eng 'snap': (vb) take ~
path (broad track) gondo (ma-); (broad traill -fanyisa, -foda cf Eng 'photo'
track) gwala (ma-); foot— : ndila (dzi-) physics fisika (cl n-) cf Afr 'fisika'
patience vhusifhelembilu (abstr) physiology divhamuvhili (cl n-), fisiolodzhi (cl
patient (n) mulwadza (vha-); (vb) be ~ -sa fhela n-) cf Eng
mbilu, -vha na mbilu ndapfu pick (n) piki (dzi-) cf Eng: (vb) ~ fruit -fula,
paunch (of animals) gulu (ma-) -ka; ~ up: -doba; ~ up lot of things: -do-
pauper mulili (vha-), musingili (vha-), mutshi- bedza
nyali (vha-), mushai (vha-) picture tshifanyiso (zwi-)
pavillion phavilioni (dzi-) cf Eng piece (soap, bread) tshipida (zwi-)
paw shimba (marimba) pierce -phula, -runga, thavha
pawpaw bapawe (ma-) cf Afr 'papaja Pietersburg Bulugwane
pay (n) muholo (mi-), malamba (pi only): -ba- pig nguluvhe (dzi-)
dela cf Afr ‘betaai: ~ a debt -lifha; ~ tax: pig-sty tshitumba (zwi-)
-thela; — dowry -mala; ~ dowry for son: pile (n) (disease of lower rectum) murutshu
-dzekisa; ~ attention -dzhiela nzhele/tshe- (mi-), vhuzwimbatsingatshivhununi (no pi):
nzhemo. -thogomela (heap as of earth) thulwi (dzi-): (heap as of
payment ndifho (dzi-). mbadelo (dzi-) stones) tshithopho (zwi-); (vb) -thopha.
pea eregisi (dzi-) cf Afr 'ertjies' -kuvhanganva, -khokha. -thupha
peace mulaio (mi-) pill philisi (dzi-) cf Eng
peach beregisi (ma-) cf Afr 'perske' pillar phuphu (dzi-)
peanut nduhu (dzi-) pillow tshisiamelo (zwi-), musiamelo (mi-)
pearl nungu (dzi-) pilot mutshimbidzafulaimatshini (vha-)
pedal tirapa (dzi-) cf Afr 'trap' pincers lumano (vhu-)
Pedi language Tshibeli (no pi) pinch -tota
peel (n) ganda (makanda); (vb) -swotola pineapple tshihenge (zwi-), tshienge (zwi-)
peep —over: -todzimela; —through: -tolela pioneer muzhakandila (vha-), muphulandila
pen (for writing) peni (dzi-) cf Eng: (for animals) (vha-), Iizhakandila (ma-)
tshitumba (zwi-) pip (as of fruit) thambo (dzi-)
pencil penisela (dzi-) cf Eng pipe (for smoking) bibi (dzi-) cf Afr 'pyp': (for
pension pheshem (dzi-) cf Eng: old age — mu­ water, etc) phaiphi (dzi-), bommbi(dzi-) cf
holo (mi-), mundende (mi-) Afr ‘pomp’
people vhathu (pi only) pit (shaft) (cf well) mugodi (mi-)
pepper phiriphiri (dzi-) pitch (n) (on cricket field) kuvhande (zwi-);
perceive with sense organs (eyes excluded): -pfa (music) khalo (dzi-), tshikalakhalo (zwi-);
perch (as person) -dzula; (as bird) -kavha (vb) ~ a tent: -toka
perhaps khamusi (adv) pity (n) khathutshelo (abstr), tshilidzi (abstr):
period (on timetable) phiriodi (dzi-) cf Eng (vb) -pfela vhutungu, -khathutshela
186
place pound
place fhethu (local) poet murendi (vha-)
plain (treeless) bale (mavhale), luvhula (ma-); ~ poetry vhurendi (abstr)
covered mostly with mopani trees hani (ma- point (n) (tip o f object) thodzi (dzi-); (small dot)
pani); treeless grassy ~ mudavhi (mi-) tshithoma; — in argument tshiga (zwi-); cf
plaintiff muhweleli (vha-). muvhilaeli (vha-) mark'; (vb) ~ at -sumba; make a ~ -amba
plait (knit) -luka tshiga
plan (n) (of building) pulane (dzi-) cf Eng: nzu- poison (n) tshefu (dzi-) cf Afr 'gif, tshitamba
dzanyo (dzi-), (cunning, plans) maano (pi (zwi-), mulimo (mi-); vhutungu (pi same);
only): ( ib) -dzudzanya, make — -vhamba/ (vb) -shela/-shelela tshefu/mulimo/tshitamba
-luka maano poke at/into (as into fire) -fhuta
plane («) musendo (mi-), (vb) (smoothen) pole thanda (dzi-); big ~ danda (matanda); thin
-senda — lutanda (thanda); big — used to bar gate­
plank bulannga (ma-) cf Afr plank' way bango (mapango). lipongoro (ma-)
plans maano (pi only) polecat thuri (dzi-)
plant (n) tshimela (zwi-); (r/>) — mealies, etc: police(man) pholisa (ma-)
-rothedza, -goba/-gobela, ~ trees, etc: -sima: police force vhupholisa (pi same)
—seeds: -tavha polish («) pholishi (dzi-) cf Eng; (vb) -pholisha
plaster (n) pulasitele/bulasitele (dzi -) cf Eng politics politiki (sing cl n- only) cf Afr politick'
(vb) -pulasitela/-bulasitela cf Eng. -hulunga pollen muvula (/:o pi)
plate (platter) boroto (dzi-) cf Afr hard . phule- pomelo bambahosi (ma-) cf A fr pampelmoes
thi (dzi-) cf Eng. wooden — ndilo (dzi-) ponder -elekanva
platform (on station) bulatifomo (dzi-) cf Eng: pool (in river) dzivha (ma-)
(stage) tshiteidzhi (dzi-) cf Eng. tshitanda- poor (n) musiwana (vha-), tshisiwana (zwi-),
vhathu (zwi-) mushayi (vha-). mushai (vha-); (vb) be ~:
platter cf plate -shava
play («) mutambo (mi-), jitanwa (ma-); (vb) pope mupapa (vha ) cf Eng 'papal' or Afr paap
-tamba, —musical instrument -lidza (derogative)
player mutambi (vha-) population vhathu (pi only)
playground (clearance) luvhande (mbande) mu­ porcupine nungu (dzi-)
davhi (mi-) pork nama ya nguluvhe
plead -humbela. -luvhelela. -luvheledza porridge vhuswa (maswa): thin — mukapu
pleasant -takadzaho (vb rel): (ideopli) of being (mi-); sour — mutuku (mi-); ~ ladled out in
~ khithi! flat strips: mukonde (mi-)
please -takadza portion (share) mukovhe (mi-); (piece) tshipida
pleasing cf pleasant (zwi-)
pleasure dakalo (ma-) portrait tshifanviso (zwi-)
Pleiades tshilimela (no pi) position (scat) vhudzulo (pi same); — in terms of
plentiful be ~ -dala, -anda achievement; vhuimo (ma-)
pliers lumano (vhu-), phuleiri (dzi-) c) Eng possess cf have
plot (//) (conspiracy) tshiphiri (zwi-). tshimbevha possessions (cattle) thakha (dzi-); thundu (dzi-)
(zwi-); — of land: puloto (dzi-) cf Eng; — in possible be —: -itea. -konea, -konadzea
literature mapfunele (pi only), puloto (dzi-) post in) (occupational) mushumo (mi-); (letters.
cf Eng; (vb) (conspire) -ita tshiphiri/tshi- mail) poswo boswo (sing only) cf Afr 'pos'.
mbcvha; (scheme) -langana marifhi (pi only) cf Afr brief ; (vb) -posa cf
plough (n) dzembe (malembe); (vb) (dig) -lima Air 'pos'
ploughed land (piece of) ndima (dzi-) postal code khoudu va poswo (dzi-)
ploughing time dzima (ma-) postmaster raposwo (vho-), posmasta (dzi-) cf
ploughman mulimi (vha-) Eng
pluck ~ feathers -thuvha —fruit -tula ~ )low­ post office posofisi (dzi-), poswo (dzi-) cf Eng
ers: -ka pot (clav ~) khali (dzi-); large clay beer — nkho
plug (prevent from coming out) -thivha (dzi-); large clay ~ gali (makali); clay ~ for
plunder -thuba water: mvuvhelo (dzi-); cooking ~ (metal):
plural vhunzhi (abstr) bodo (dzi-) cf A fr pot'
plus na (connective) potato dabula (ma-) cf Afr 'aariappei
pocket large ~ mukwama (mi-); ordinary ~ potter muvhumbi (vha-)
tshikwama (zwi-) pound (n) bonndo (dzi-) cf Afr pond'; (vb)
poem tshirendo (zwi-) -sinda; —a floor: -kupa
187
pour
pour (~ in) -shela; ~ out: -tevhula, -shulula
poverty (want) vhushai (abstr)
powder luvhanda (mbanda); ~ soap tshisibe
tsha luvhanda (zwi-); ~ milk: mafhi a lu­
vhanda (pi only)
power maanda (pi only)
praise -renda, -khoda
praise-name cf praise-poem
praise-poem tshirendo (zwi-), tshikhodo (zwi-)
pray -rabela; (beseech earnestly) -rabeledza
prayer thabelo (dzi-), khumbelo (dzi-); Lord's
~: Thabelo ya Murena (no pi)
prayer meeting thabelo (dzi-)
preach -tanziela, -funza
preacher mutanzieli (vha-), mupureki (vha-) cf
Afr ‘preek'
precipice (cliff) luwa (nngwa)
predict (eg rain) -bvumba
preface maswikisi (pi only), marangaphanda (pi
only)
prefer -tama, -funa
preferable -tameaho (vb re!)
prefix thangi (dzi-)
pregnancy vhukole (abstr), vhuimana (abstr)
pregnant (be ~) -vhifha muvhilini, -dihwala
premolar lirangadzeu (ma-)
preparation ndugiselo (dzi-)
prepare -lugisa, -vhekanya, -dzudzanya
prescribe (books, etc) -randela; (medicine)
-vhudza mushonga
prescription ndaela (dzi-)
present (n) mpho (dzi-), tshifhiwa (zwi-); ~ to
chief nduvho (dzi-); (vb) -fha, -nea; (adv)
hone eg ri hone we are present
preserve -vhulunga
press (n) khandiso (dzi-). gurannda (dzi-) cf Afr
'koerant', (vb) ~ clothes: -aina cf Eng iron',
-phuresa cf Eng: -pwanyeledsa. -tsikeledza,
-gada; ~ down into: -gadedzela
Pretoria Tswane
prevent -thivha; -thivhela, -dzivha; -dzivhisa
prevention vhuthivha (abstr)
previous -fhiraho (vb re!)
price mutengo (mi-)
prick (thorn) -vaya; -thavha
prickly pear (cactus, all kinds) mudoro (mi-) cf
Afr 'turksvy’
pride vhudikukumusi (abstr). u dihudza (infinit)
priest tshifhe (vhotshifhe)
prince mukololo (vha-)
princess mukololo (vha-)
principal prinsipala (ma-) cf Eng, thoho-ya-tshi-
kolo (dzi-)
print (n) khandiso (dzi-). mugandiso (mi-); (vb)
-gandisa, -kandisa; (writing) -tiwala
printer mukandisi (vha-)
printing-ink ennge ya u gandisa (dzi-)
1 88
psalm
printing-press gandiso/khandiso (dzi-)
prison dzhele (dzi-) cf Eng 'jail', tironngo (dzi-)
cf Afr ‘tronk', khothoni (dzi-)
prisoner tshivhotshwa (zwi-), tshibandidi (zwi-)
cf Afr ‘bandiet'
prize pfufho (dzi-)
problem thaidzo (dzi-), khakhathi (dzi-)
procedure kuitele (ma-)
proceed -isa phanda, -bvela phanda
proclaim divhisa, -vhea mulevho
proclamation ndivhiso (dzi-), mulevho (mi-)
produce (n) tshibveledzwa (zwi-); (vb) -bvisa;
-bveledza
producer mubveledzi (vha-)
product tshibveledzwa (zwi-); ~ of multiplica­
tion: nyandiselo (dzi-)
profess -bula
profession — of sins: u bula (infinit): (occupa
tion) mushumo(gudwa) (mi-)
profit (n) bindu (ma-), mbuelo (dzi-), porofito
(dzi-) cf Eng\ (vb) -bindula
programme mbekanyamushumo (dzi-); (vb)
-bvela phanda; ~ in health: -vha khwine
prohibit -thivha, -thivhela, -hanisa, -dzivhisa
prohibition thivhelo (dzi-)
promise (n) fulufhedziso/fhulufhedziso (ma-);
(vb) -fulufhedzisa/-fhulufhedzisa
pronoun [isala (ma-); absolute — [isala vhu-
kuma (ma-); demonstr ~: (isala [isumbi
(ma-); relative ~ [isala vhushaka (ma-);
quantitative ~ : lisalambalo (ma-)
pronounce -bula
pronunciation mubulo (mi-)
proof vhutanzi (pisame), tsumbo (dzi-)
prop (n) mine thikho (dzi-); (vb) ~ up: -tike-
dza
prophecy vhuporofita (abstr)
prophesy -porofita cf Afr ‘profeteer
prophet muprofita (vha-) cf Eng
proposal (motion) likumedzwa (ma-)
propose (move) -dzinginya; ~ on a girl, ie court:
-ambisa
prosecutor mutshutshisi (vha-)
protect -tsireledza
protection tsireledzo (dzi-)
proud be — (be too big for ones boots):
-dihudza, -dikukumusa
prove -sumbedza, -tanziela
proverb murero (mi-)
provide -fha. -nea
provided (conj) tenda
province vundu (ma-)
provision (for journey) mbuvha (dzi-); (in legal
terms) thendelo (dzi-)
provoke -tunga; —invalid argument: -pikisa
prune -thena
psalm phisalema (dzi-) cf Eng
public
public (n) vhathu (c/ vha- only). — opinion
muhumbulo \va vhathu (mi-); (adv) in —
khagala
publish ~ books: -kandisa/-gandisa; (announce)
-divhadza
publisher mugandisi (vha )
pufT-adder vuluvulu (ma-)
pull -kokodza, -hoha; —out (as thorn): -tomola,
(as axe handle) -kula; ~ off (pluck feathers):
-thuvha
pulp bwere (ma-), bwindi (ma-); — of cooked
pumpkin: khobvu (dzi-)
pulpit tshiingamo (zwi-), purekesitulu (dzi-) cf
Afr preekstoei, phuluphithi (dzi-) cf Eng
pump (it) (on bore hole) gwedzho (ma-); (for
oil. air. etc) bommbo (dzi-) cf Afr 'pomp',
(vb) -bommba cf Afr pomp’
pumpkin — plant: luranga ( (dzi-)thanga). lu-
fhun ( (dzi-)phuri);/ruii of — plant: furi (ma-
fhuri)
quail tshikungulu (zwi-)
quake -reremela, -dzinginyea
qualification ndalukano (dzi )
qualify — for post: -fusha. -tea; ~ a noun or
pronoun: -talula
quality vhunzam (abstr)
quantitative —pronoun lisalambalo (ma-)
quantity (cf number) tshivhalo (zwi-). vhunzhi
(pi same)
quarrel (n) tsemano (dzi-); ( ib) -semana
quarter (quantity) tshaina (zwaina); (in time)
kotara (dzi-) cf Eng
queen khosi (dzi-), mufumakadzi (vha-)
R
race (in athletics) mbambe (dzi-), (of people)
lushaka (tshakha). murafho (mi-); (genetic)
tsinde (ma-)
radio radio (dzi-) cf Eng
raft tshiveki (zwi-)
rag (for cleaning) labi (ma-); cf Afr 'lap': (worn
cloth) dzadza (ma-)
rage mbiti (dzi- only, abstr)
raid -tasela
railway rajiwei (vho-) ie personified
rain (n) mvula (dzi-); soft/misty — drizzle: vhu-
suto (no pi): widespread — mubvumbi
(mi-); heavy — cloudburst tshirulu (zwi-);
(vb) -na
1S9
ratel
punish -tarafa cf Afr 'strap, -phamsha cf Eng
punishment thamu (dzi). tshitarafu (zwi) cf Afr
'strap, phanishimennde (dzi-) cf Eing
pupil mugudiswa (vha-); ~ of eye tshanga (dzi-)
puppy mbwanana (dzi )
purchase (u) thengo (dzi-); (vb) cf buy
pure vhukuma
purlin luvhalelo (mbalclo)
purse tshipatshi (zwi-). tshikwama (zwi-), phese
(dzi-) cf Eng. tshiranda (zwi-)
pursue pandamedza, -tovhola
pus vhulwa (cl vhu-)
push (object) -sukumedza; (a person) -khara-
medza
put -vhea; ~ down -vhea fhasi, — into -longa.
-longela; ~ on firelstove: -gadza, -vhea; —to
bed: -ladza; ~ on lid: -tiba; ~ together -vhe-
kanya; ~ right: -lugisa, -khakhulula
puzzle (n) khanganyiso (dzi-); (vb) -kanganyisa
python tharu (dzi-)
quench -dzima, -dzimula
question («) mbudziso (dzi ); (vb) -vhudzisa
question mark tshivhudzisi (zwi )
queue (n) muduba (mi-); (rb) -dubekana, -rwa
muduba
quickly nga u tavhanya (adv)
quiet ideoph of being — tshete!, hoo!
quiver (n) mukutu (mi-); (vb) -tetemela
quotation khotheshem (dzi-) cf Eng. muredzo
(mi-)
quotation marks zwidevhe (pi only)
quote -khoutha cf Eng. -redza
rainbow musingavhadzimu (mi-)
rain-gauge tshikalamvula (zwi-)
rain-water madi a mvula
raise (lift up) -imisa: ~ cattle, etc: -fuwa
rake (n) harika (dzi-) cf Afr Imrk ': (vb) -harika
cf Afr hark’
ram (n) (male sheep) khaba (dzi-). (vb) -fha-
nzhela; ~ in (poles in ground): -toka; —
down: -gadedzela. -gadeledza
rand (money) rannda (dzi-)
Rand (Reef) Ranndani (local)
ransom (u) tshirengululi (zwi-); (\b) (redeem)
-rengulula
ratel (badger) tshisele (zwi-)
 ratio
ratio (of numbers) ndivhanele (dzi-)
raw -vhisi (adj) (mu-, mi-, li-, ma-, tshi-, zwi-,
n-/dzin-: mbisi, lu-, vhu-, ku-)
ray lisasaladzi (ma-), Jitalazaza (ma-)
reach -swika, -swikela
read -vhala
reader (book) bugu ya u vhala (dzi-); (person) regiment vhuthu (hh) (cl |i-)
muvhali (vha-)
real vhukuma
realise -limuwa, -limuha, -vhona, -talukanya
really ngoho (adv)
reap (harvest) -kana
rear (children) -alusa; -lela; (animals) -fuwa
reason (n) tshiitisi (zwi-); (vb) (argue) -tata
rebuke -sema, -kaidza
receipt rasiti (dzi-) cf Eng
receive -Janganedza; — salary; -hola; — guests: rejoice -takala; —over: -takalela
-swielela
recognise (identify) -divha, -talusa; (acknow­ relation(ship) vhuandani (abstr) eg vhuandani
ledge) -tenda
recognition ndivheo (dzi )
recollect -elelwa
recommend -themendela
recommendation themendelo (dzi-)
reconcile (two parties) -pfumedzan(y)a
reconciliation vhupfumedzanyi (abstr)
record (n) rekhodo (dzi-) cf Eng; (vb) -rekhoda
cf Eng
record-player tshitambarekhodo (zwi-)
recover (from illness) -fhola; ~ one’s senses:
-dzivhuluwa; ~ (eg stolen) goods: -dzhiulula
recovery u fhola (infinit), nzivhuluwo (dzi-)
rector rekhitha (dzi-) cf Eng
recuperate -fhola
red -tswuku (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-, remain -sala
zwi-, n-/dzin-: tswuku, lu-, vhu-, ku-)
redden -tswukisa
redeem -rengulula. -phulusa, -tshidza
redemption thengululo (dzi-). phuluso (dzi-),
tshidzo (dzi-), vhuphulusi (abstr)
redness vhutswuku (abstr)
reduce -fhungudza; -shandula
reed lutanga (thanga)
reedbuck davhu (ma-)
reed flute nanga (dzi-)
refer -laedza
referee mutambisi (vha-), mulanguli (vha-)
reference ndaedzo (dzi-), ndaulo (dzi-)
reform (n) khakhululo (dzi-); (vb) -khakhulula
reformation khakhululo (dzi-)
Reformed Church Kereke ya Tshandululo
refresh -phulusa, -netulusa, -dzivhulusa
refreshments zwidzivhulusi (pi only)
refuge place of —: vhushavhelo (pi same)
refugee tshavhi (dzi-)
refuse (n) tshikha (dzi-), malatwa (pi only); (vb)
-lamba, -landula, -hana; — to admit: -ha-
190
replace
nedza
regard -dzhia, -vhona
regarding cf concerning; malugana na . hu
tshi humbulwa
regards (n) ndumeliso (cl dzi- only); (vb) send
—: -lumelisa
region dzingu (ma-), tshitiriki (zwi-) cf Afr
‘streek'
register (n) redzhisitara (dzi-); (vb) —an article
-redzhisitara cf Eng; — as student: -nwalisa;
('qualif) ~ed article: -redzhisitariwaho (vb
rel); —ed student: nwalisaho (vb rel)
regret -disola
regular ya/dza/tsha misi yothe (poss)
reign (n) muvhuso (mi-); (vb) -vhusa
relate -anetshela, -hanelela, -toolola
na khonani dzawe relation with his/her
friends; blood —-ship: vhushaka (abstr)
relative shaka (ma-); — pronoun: lisala vhu­
shaka (ma-)
relax -digeda
release -vhofholola, -litsha
reliable (vb) -fhulufhedzea/-fulufhedzea; (vb rel)
-fhulufhedzeaho/-fulufhedzeaho
relief thuso (dzi-)
relieve -thusa; -fhungudza; — nature: -nya; —
oneself: -nya; (euphemistic) bvela nga nnda
lit go outside
relish tshisevho (zwi-)
rely -fulufhedza/-fhulufhedza, -fulufhela/-fhulu-
fhela; —on in case o f trouble : -pika
remains tsalela (masalela)
remark muhumbulo (mi-)
remember -elelwa; (recollect) -humbula
remembrance khumbudzo (dzi-)
remind -eletshedza, -humbudza
reminder nyeletshedzo (dzi-)
remove -bvisa; (take off, eg hat) -bvula; — lid
(from pot): -tibula; — leaves (from branch)
-thatha; — load (from head): -rula; — pot
from fire: -fula
renew -vusuludza
rent (n) rennde (dzi-) cf Eng; (vb) -htra cf Afr
'huur'
renumeration malamba (cl ma- only)
repair (n) ndugiso (dzi-); (vb) -lugisa
repeat (do again) -dovha, -dovholola; — conti­
nuously: -dovholola
repent -disola, -dirovhedza
repentance vhudisoli (abstr), vhudirovhedzi
(abstr)
repetition cf revision; ndovhololo (dzi-)
replace -vhuedzedza; -thivha vhudzulo
replacement
replacement mbuedzedzo'(dzi-)
reply (n) phindulo (dzi-): (vb) -fhindula
report (n) muvhigo (mi-), ripoto/riphotho (dzi-)
cf Eng', (vb) -vhudza, -divhadza; ~ for work.
-divhika; ~ a case -pota cf Eng, -hwelela
repose -awela
represent -imela
representative muimeli (vha-)
representation vhuurielcli (abslr)
reprimand -sema. -kaidza
reproach -sema, kaidza
reptile tshikokovhi (zwi-)
republic riphabuliki (dzi-) cf Eng
reputation phungo (dzi-)
request (n) khumbelo (dzi-); (vb) -humbela
require -toda. -funa
requirement thodea (dzi-)
rescue -lamukisa. -tshidza
rescuer mulamukisi (vha-). mutshidzi tsha-).
khanyisavhanwe (vho-)
resemble -fana
reserve -vhaledza
reside -dzula
residence vhudzulo (ma-)
resign -tsiruwa. -litsha mushumo
resignation tsiruwo (dzi-)
resin nonzhe (dzi-)
resist -hana
resistance nungo (dzi-), maanda (cl ma- only);
(of body against disease) khondelo (dzi-)
respect (n) khuliso (dzi-). thompho (dzi-); (vb)
-hulisa, -thonifha
respond (with a call) -aravha
rest (n) nyawelo (dzi-); (vb) -awela
restfulness vhuawelo (abslr)
resting place (place of rest) tshiawelo (dzi-),
vhuawela (pi same)
result (n) mvelelo (dzi-); (vb) -bvelela, -bvele-
dza
resurrect (raise from dead) -vusa lufuni/vhafuni
resurrection mvuwo (dzi-). mvuwavhafu (dzi-)
retaliate -lifhedza. -lifhedzela
retaliation ndifhedzo (dzi-)
retire -notha cf Eng 'notice'
retread -bika mathaela
retreat -humela murau
retribution mulifho (mi-)
return -vhuya. -huma. ~ in evening (cattle);
-orowa
reveal (something bidden) -dzumbulula; -ambu-
lula, -bula
revenge (n) ndifhedzo (dzi-); (vb) -lifhedza
reverend mufunzi (vha-)
revenue mbuelo (dzi-); — tax; muthelo wa
mbuelo (mi-)
reverse (n) phambano (dzi-), nvese (dzi-) cf
Eng; (vb) -huma, ~ a car; -rivesa cf Eng
191
roast
revise -sedzulusa, -dovholola
revision ndovhololo (dzi )
revolt (n) mvutshelano (dzi-); (vb) -vutshela
revolution mumono (mi-); political ~; mvutshe­
lano (dzi-)
revolve -mona
revolver volovolo (ma-. dzi-) cf Eng
reward malamba (cl ma- only)
rhinoceros (black) thema (dzi-); (white) tshu-
gulu (dzi-)
rhyme pfanopheledzo (dzi-)
rhythm mutevhetsindo (mi-)
rib luvhabvu (mbabvu)
rice raisi (cl n- onlv) cf Eng, mpunga/mupunga
(grain sing mu- only; plant mi- in pi)
rich (n) —person; mupfumi (vha-); (vb) -pfuma;
(vb reI) -pfumaho
riches (wealth) lupfumo (no pi)
riddle that (dzi-)
ride -namela; ~ a horse; -gada
ridge —of hills; muduthwa (mi-); (mound o f soil
for planting) mavhumbudu (pi onlv)
ridicule cf mock -sea. -holedza. -hova
ridiculous -seisaho (vb rel). -sa pfalesi. -sa pfa
liho (vb rel)
riem luzwa (nnzwa)
rifle (with grooved barrel) tshigidi (zwi-) cf Afr
'skier'
right (n) pfanelo (dzi-); (qualif) (not wrong)
-lulamaho (vb rel), -songo khakheaho (vb
rel), -teaho (vb rel); -ya vhukuma/ngoho
(poss)
righteous -lugaho (vb rel)
righteousness u luga (infmit)
right hand tshanda tsha u [a, tshanda tshinna,
tshanda tshihulu
righthand side tshauja
ring (n) rinngi (dzi-) cf Eng, ear-—: tshinina
(zwi-), tshigina (zwi-); (vb) -lila (intr). -lidza
(tr)
ringleader khunzi (dzi-)
ringworm mapazha (cl ma- only)
rinse (washing) -tukisa; (mouth) -kulukusha
ripe be/become —/ripen -vhibva
rise (of sun) -bva; —from sleep -vuwa; — very
early from sleep -buba. -fhinduwa; —from
seat; -takuwa; (ascend) -gonya; — from
dead -vuwa lufuni/vhafuni
rival livhanga (ma-)
river mulambo (mi-)
river-bank kunzikhunzi (dzi-), philiphili (dzi-)
rivulet kudambo (zwi-). kudambwana (zwi-)
road bada (dzi-) cf Afr 'pad', gondo (ma-)
roam -vhimbila, -buda-buda
roar -vhomba, -bvuma; — as of river -unga/
-uunga
roast (on open fire) -thatha, -otsha/-gotsha; —
 rob saltiness
dry in pot: -kanga, -hadzinga khathi (dzi-)
rob -tangula royalty (glory) vhurena (abstr). vhuhosi (abstr)
robber vemu (ma-) rub -sikitedza; ~ in: -dodza: —out (erase): -thu-
robbery vhuvemu (abstr) tha, -phumula; ~ eye: -tsikinyedza; —floor:
robot roboto (dzi-) cf Eng -firifa cf Afr 'vryf
rock dombo (matombo); large flat ~ lutombo rubber raba (dzi-) cf Eng
(thombo) rubbish thukhwi (dzi- only), mathukhwi (ma-
rock-rabbit (dassie) mbila (dzi-) only)
rogue tshigevhenga (zwi-), jihwarahwara (ma-), rubbish-heap daledale (ma-)
tshikeleme (zwi-) cf Afr 'skelm' rug tshali (dzi-) cf Afr tjalie
roll (n) bele (dzi-) cf Eng ‘bale’, roio (dzi-) cf Afr rugby ragabii (dzi-) cf Eng
'rol'; (vb) ~ down-, -kunguluwa (inlr), -ku- ruin (n) (of village) shubi (marubi); - of old
ngulusa (ir); ~ over as donkey: -bidiga; ~ hut: dumba (matumba/madumba); (vb) -tshi-
over as log/donkeylstone: -phiguluwa (inlr), nyadza
-phigulusa (ir). -vhumbuluwa (inn), -vhu- rule (n) muvhuso (mi-); mulayo (mi-), ndayo
mbulusa (ir), -mbulumbuwa: ~ over as of (dzi-); rula (dzi-) cf Eng 'ruler'; (vb) -vhusa
pain: -bidig'ama; — up: -peta; (as of sleeve) ruler muvhusi (vha-); ruja (dzi-) cf Eng
-finya; (as of mat) -adzulula rumble -bvuma
Roman Muroma (Vha-) rumbling mubvumo (mi-)
roof thanga (dzi-) rumen gulu (ma-)
rooibok phala (dzi-) ruminate dzeula
rooi-muishond lukhohe (khohe/vhukhohe) rumour mavheevhee (ma- only), mavharivhari
room rumu (dzi-) cf Eng. kamara (dzi-) cf Afr (ma- only)
'kamer' rump khondo (dzi-)
rooster mukukulume (mi-) run -gidima; — dodgingly: -dodoma; ~ away:
root (n) mudzi (mi-); (vb) up— -tupula -shavha
rope thambo (dzi-) runnel kudambwana (zwi-)
rot -sina running cf continuous
rotate -dzungulusa (ir), -dzunguluwa (inlr), runway vhukavhelo (no pi), bada ya
-mona fulaimatshini (bada dza . . . )
rotation mudzunguluwo (mi-) rush (n) thick — mudulu (mi-); (vb) -tavha-
round (as in boxing) raundu (dzi-) cf Eng nya/-tavhanyedza
roud up -thivha, -tanga Russia Rashia
rouse -vusa,-karusa Russian (person) Murashia (Ma-); (language)
route ndila (dzi-) Tshirashia, Lurashia
row muduba (mi-); (noise) phosho (dzi-). kha- rust (n) vhulali (pi same); (vb) -rusa cf Afr roes'

s
Sabbath Savhatha (dzi-) cf Eng sadness vhutungu (abstr)
sable antelope phalaphala (dzi-) safe (n) sefo (dzi-) cf Eng; (qualif) -ponyaho (vb
sabotage (n) vhusabothadzhi (abstr) cf Eng, rel), -vhulungwaho (vb rel)
vhutshinyadzi (abstr); (vb) -sabothedzha cf safety tsira (dzi-), vhuponyi (abstr)
Eng, -tshinyadza safety-pin haka (dzi-) cf Afr haak’
sack (n) khedzi (dzi-); (vb) -pandela, -thatha sail (n) seila (dzi-) cf Eng; (vb) -alavha
sacrament sakaramente (dzi-) cf Eng sailor mualavhi (vha-)
sacred -khethwa (adj) (mu-, vha-, mi-, ji-. ma-. saint mukhethwa (vha-)
tshi-, etc) salad saladi (dzi-) cf Eng
sacrifice (n) tshidzimu (zwi-), tshikumedzwa salary muholo (mi-), malamba (pi only)
(zwi-); (vb) -kumedzela, -nekedza; (as offer­ sale thengiso (dzi-), sele (dzi-) cf Eng. mutshi-
ing) -ita/-nekedza tshidzimu piso (mi-) cf Eng 'cheap', mbambadzo (dzi-)
sacrum tshikondo (zwi-) salesman murengisi (vha-)
sad be/become -tungufhala; make ~/grievel saliva mare (pi only)
sadden; -tungufhadza salt (n) muno (no pi); (vb) -lunga
saddle sale (dzi-) cf Afr ‘saal' saltiness ludungela (abstr)

192
saltv
sally be become — -dunga
salutation theshano (dzi-)
salute (n) saluthi (dzi-) cf Eng: (vb) -resha, do­
sha. -salutha cf Eng
salvation (redemption) tshidzo (dzi-)
samp mashosho (pi only), tshidamba (zwi-) cf
Afr 'stamp'
sand mutavha (mi-)
sandal phashane (dzi-). thovho (dzi-)
sane ideoph of being — khithi'
sarcasm vhusoli (abstr). muhoyo (mi-)
Satan Sathane (vho-) cf Afr Satan diaboulo
(vho-)
satiate -fusha; be ~d -fura. -pfelela
satire tsatsaladzo (dzi-)
satisfy -fusha, -pfelela
Saturday Mugivhela (Mi-)
sauce muthotho (mi-), muro (mi-), soso (dzi-) cf
Eng
saucer sosara (dzi-) cf Eng
save —money: -vhulunga; ~ life: -tshidza. -phu-
lusa, -hanvisa, -rengulula; ~ out o f dange­ seedling mbwanana (dzi-)
rous position: -phulusa, -hanyisa
saviour mutshidzi (vha-), muphulusi (vha-)
savour mudifho (mi-)
savoury tshisevho (zwi-)
saw (n) saha (dzi-) cf Afr 'saag'; (vb) -saha cf Afr
'saag'
say -n; be said -pfi (passive of -ri)
scabies phadi (dzi-)
scandal vhutudzi (abstr)
scar livhadzi/luvhadzi (ma-)
scarce -shaeaho (vb reI)
scare -shushedza
scarf tshikafu (zwi-) cf Eng
scatter -balangana (intr). -balanganva (tr). -hasa
(tr), -hasekanya (tr), -hasha (tr)
scene bono (ma-)
schedule shedulu (dzi-) cf Eng: muengedzo (mi-)
scheme (n) tshikimu (zwi-) cf Eng: (vb) -kima cf sentence (n) fhungo (ma-); (judgement) kha-
Eng: -luka maano
scholar (pupil) mugudiswa (vha-); (expert) mu-
divhi (vha-). tshikolara (zwi-) cf Eng
school tshikolo (zwi-) cf Afr 'skooi
school fees tshikolofisi (zwi-) cf Eng
science saintsi (cl n) cf Eng
scientist musaintsi (vha-) cf Eng
scissors pair of ~ tshigero (zwi-) cf Afr 'skêr'
scold -sema. -kaidza
scoop out (like meal from mortar) -fhahula
scorch (burn) -fhisa
scorpion phame (dzi-)
scrape -fhala; ~ out crusts from pot -kokota
scratch -veta, -pala, -hwaya, -kweta
scream (n) luzhambo (nzhambo), mukosi (mi-);
(vb) -zhamba; ~ loudly -tavha mukosi
screen (n) tshitsiro (zwi-); (vb) from view: -tsira
193
service
screw (u) tshikurufu (zwi-) cf Afr skroef: (vb)
— in: -kurufela, -vhofa
screwdriver tshikurudiraiva (zwi-) cf Eng
Scriptures Manwalo (pi o/lunwalo)
scrub -koropa cf Afr 'skrop'
sea Iwanzhe (malwanzhc)
seam murungo (mi-)
search for -toda
seat tshidzulo(zwi-)
second vhuvhili eg gere va vhuvhili the second
gear
secondly (adv) tsha vhuvhili
secrecy tshidzuinbe (zwi-)
secret tshiphiri (zwi-)
secretary muiiwaleli (vha )
secretary-bird thame (dzi-)
section khethekanvo (dzi-). sia (ma-). tshipida
(zwi-)
security tsireledzo (dzi-)
see -vhona
seed mbeu/mbehu (dzi-)
seeing (that) hufha (conj). vhunga (conj)
seek -toda
seer muporofita (vha-) cf Eng 'prophet
seize -fara; (take possession of) -dzhia; (lay hold
of forcibly Isuddenly) -dzhavhula
Sekukuniland Hasikhukhuni (local)
select -nanga. -khetha
selection munango (mi-), khetho (dzi-)
self (himself, herself, etc) -ne (relal suff) eg ene
mune himself, vhone vhane themselves
self-respect u dithompha (infinit)
sell -rengisa; (offer for sale/barterlhawk) -vha-
mbabza
semi-vowel pfalanyana (dzi-)
send -ruma; ~ awav -rumela
senility cf old age
sensitive -tata
thulo (dzi-); (vb) pass ~ -hatula
sentinel (on high point) tsevhi (dzi-)
separate -fhambanya, -fhambanyisa. -khetheka-
nya
separation khethekanvo (dzi-). phambanyiso
(dzi-)
September Khubvumedzi
sergeant sedzhem (vho-/ma-) cf Eng
sermon pureke (dzi-) cf Afr 'preek', pfunzo
(dzi-)
servant mushumeli (vha-), mulana (vha-)
serve -shuma. -shumela; — up food: -avha; ~~ in
tennis: -seva cf Eng
service (n) tshumelo (dzi-), mushumo (mi-);
church thabelo (dzi-); (in tennislmainte-
nance of car) sevisi (dzi-) cf Eng: (vb) —
vehicle: -sevisa cf Eng
Session
session dzulo (raa-)
set (n) sethe (dzi-) cf Eng, mutavha (mi-); (vb)
~ down load: -rula; ~ alight: -funga; —free:
-vhofholola; ~ aside -vhetshela; ~ ques­
tions -setha cf Eng; ~ table: (cf lay table); —
a machine: -sehta cf Eng, -stela cf Afr 'stel’,
~ of sun: -kovhela
set-back tshithithisi (zwi-)
settle -dzula; (a case) -hatula; (an account) -li-
fha; (finalise) -fhedza
settlement mudzudzo (mi-); (of colony) setele-
mennde (dzi-) cf Eng
settler musetelare (vha-) cf Afr setlaar'
seven sumbe, thanu-na-mbili
seventeen fumisumbe
seventh tshasumbe
seventy fusumbe
sever -fhandekana, -fhandekanya, -fhambana,
-fhambanya, -khethekanya
several -fhambanaho (vb rel)
severe -vhavhaho (vb rel), -haltfhaho (vb rel)
severely nga maanda (adv)
sew (on) -runga
sex mbeu (dzi-)
shade (n) murunzi (mi-); (vb) -tsira, -tibedza,
-tiba
shadow murunzi (mi-)
shake ~ to and fro -dzinginya (tr), -dzinginyea
(intr); ~ outloff dust: -ukhutha, ~ hands
-khada; ~ hquid/head -dzungudza; (quake)
-dzinginya (tr): -dzinginyea (intr)
shaking mudzinginyo (mi-)
shaky -tepaho (vb rel)
shall (will) do (aux vb)
shallow -songo tsesaho (vb rel, neg)
shame (n) thoni (dzi-); (vb) be a~d -shona
Shangaan Mutshangana (Ma-)
shape (well moulded) mbumbo (dzi-), tshivhu-
mbeo (zwi-)
share (n) mukovhe (mi-); ~ on stock exchange
shere (dzi-) cf Eng; (vb) -kovha
shareholder mufare(mu)kovhe (vha-)
sharp be — -fhira, -halifha
sharpen -tutula (axe): -vhada (pencil)
sharpness vhuhali (abstr)
shatter (break) -pwasha; —to pieces -pwasheka-
nya (tr), -pwashekana (intr)
shave -vheula, -tshefa cf Eng
shawl tshalana (dzi-) dirnin of tshali
she cf he
she-goat phambala (dzi-)
sheaf khulane (dzi-); bundle of sheaves: tshihule
(zwi-)
shears tshigero (zwi-) cf Afr 'skêr'
shed (n) shede (dzi-) cf Eng: (vb) -zuza, -wisa; ~
blood, -shulula; —tears: -rothisa mitodzi
sheep nngu (dzi-)
194
sickle
sheet (bedding) lagane (ma-) cf Afr 'taken':
(metal) baphathi (ma-)
sheet-iron baphathi (ma-)
shelf raka/raga (dzi-) cf Afr 'rak'
shell (n) khumba (dzi-); ~ of nutlegglpodloyster,
etc: ganda (makanda); (vb) -thothonya,
-devha, -fhula
shelter (n) vhukhudo (pi same): (vb) -khuda
shepherd mulisa (vha-)
shield (n) tshitangu (zwi-); (vb) -pilela, -tsire-
ledza, -khuda
shift (n) (turn) diso (ma-), tshifi (dzi-) cf Eng:
(vb) -sudzulusa (tr), -sudzuluwa (intr)
shilling (10 cent coin) sheleni (dzi-; ma- for
amount)
shine (glitter) -penya, -khanya, -vhengama
ship tshikepe (zwi-) cf Afr 'skip'
shirt hemmbe (dzi-) cf Afr 'hemp'
shiver -tetemela, -khura
shock (n) dzhenuwo (ma-); (vb) -mangadza,
-tshenusa
shoe tshienda (zwi-)
Shona (person) Mukalanga (Vha-); (language)
Tshikalanga (no pi), Lukalanga (no pi)
shoot (n) (bud) lurere (no pi): (vb) (with arrow)
-pfula; (with gun) -thuntsha; ~ leaves -tuma
lurere
shop (n) vhengele (ma-) cf Afr wtnkei, tshitolo
(zwi-) cf Eng ‘store’, shopho (dzi-/ma-) cf
Eng: (vb) -renga
shopkeeper ramavhengele (vho-)
shore vhugabelo (pi same)
short -pfufhi (adj) (mu-, vha-. mi-, li-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin-: pfufhi, lu-, vhu-, ku-)
short cut (n) tshikhau (zwi-); (vb) take —: khau-
ledza, -buda
shorten -pfufhifhadza
shortly hu si kale (adv)
short story nganeapfufhi (dzi-)
shoulder shada (mahada)
shoulder-blade famba (ma-)
shout (call loudly) -huwelela. -zhamba
shove -sukumedza
shovel fosholo (dzi-) cf Eng
show (n) tano (ma-); (vb) -sumba, -sumbedza
shower (n) shawara (dzi-) cf Eng; — of rain.
vhusuto (vhu- only): (vb) -tamba
shriek (n) luzhambo (nzhambo), mukosi (mi-);
(vb) -zhamba; ~ loudly: -javha mukosi
shrink -hwetekana, -huma, -hwahwamala
shrub tshiri (zwi-)
shuffle (cards) -tshova cf Eng 'shove': — (walk)
-tsetsema
shut -vala
Sibasa Hatshivhasa, Sibasa
sick -Iwala
sickle lukwea (khwea). segere (dzi-) cf Afr
sickness smallpox
'sekel' site fhethu (local)
sickness vhulwadze (ma-) six rathi, thanu-na-nthihi
side ~ of (alongside) thungo (dzi-/matungo); on sixteen fumirathi
this — sell na luno; on that ~ seli na lula; ~ sixth tsharathi, tshavhutanu-na-vhuthihi
(of body) lurumbu (no pi) sixty furathi
side dish tshisevho (zwi-) size saizi (dzi-) cf Eng, vhuhulu (abstr)
siding railway ~ kotishi (dzi-) skill vhutsila (abstr), vhukoni (abstr)
siege mugovhelo (mi-) skim -ungula
sieve (n) sefo (dzi-) cf Afr s i f ; (vb) -sefa cf Afr skin (n) lukanda (khanda); (vb) -via, -sutula
•sir skip -pfuka; —a day: -fhidza; (jump'1-thamuwa;
sift -sefa cf Afr sif — with rope: -fhufha khadi
sight u vhona (infinit); poor — luvhonela (no skipping-rope khadi (dzi-)
pi); —of gun lito/ito (mato) skirt tshikete (zwi-) cf Eng
sign (n) (mark) luswayo (tswayo); (symbol) skull dethe/dethele (ma-)
tshiga (zwi-); stop tshiga tsha tshitopo sky lutombo (no pi)
(zwi-); (vb) -saina cf Eng slander (back-bite) -remba
signal (n) ngafhadzo (dzi-); (vb) -ita ngafhadzo slant -sendama, -tshingama
signature tsaino (dzi-) cf Eng 'sign slanting -sendamaho (vb ret), tshingamaho (vb
signpost tshisumbandila (zwi-) rel)
silent be ~ -fhumula slaughter -thavha
silk siliga (dzi-) cf Eng slave phuli (dzi-)
silver silivhere (dzi-) cf Eng slavery vhupuli (abstr)
similar (be — to) -fana sleep (n) khofhe (dzi-); (vb) -edela. -lala;
simile lifanvisi (ma-) (slumber for moment) -zhambula
simmer -xaxara sleeping place vhulalo (pi same)
simplify -leludza sleepy be —: -kumedza
simply sokou (aux verb) eg o sokou da he simply sleeve tshanda (zwanda)
came slender -sckene (adj) (mu-, vha-, tshi-. zwi-.
simultaneously mazha, kathihi n-/dzin-: tsekene, lu-. vhu-. ku-)
sin (n) (bad deed) tshivhi (zwi-). vhutshinyi slenderness vhusekene (abstr)
(abstr); (vb) -tshinya, -khakha, -ita zwivhi slice (n) lupepelele (vhu-), tshilai (zwi-) cf Eng;
since vhunga (conf), hufha (con/); u tuwa. u bva (vb) -swadza, -tshea
sinew mukala (mi-) slight -nyana (dimin suff)
sing -imba slightly (a little) zwituku (adv); very ~ zwituku-
singer muimbi (vha-) tuku (adv)
singular vhuthihi (abstr) slime lurofhe (no pi)
sink (n) sanzwelo (ma-); (vb) ~ into (like water sling gatho (ma-)
in soil): -nwelela, — away into (as in mud) slip -tseremuwa, -suvha, -redzemuwa: ~- away1
-phirimela off unobtrusively: -nenga
sinner muitazwivhi (vha-) slipperiness vhuredzi (abstr)
sinning vhutshinyi (abstr) slippery redza
sip (n) zwikadzwa (pi only); (vb) ~ with straw slit throat -shidzha
-tswonzwa slope tshivhanga (zwi-)
sister — of mail person (also brother of female slow -ongolowaho (vb rel)
person): khaladzi, — on father's sidelchiefs slowly (vb) do —: -ongolowa; (adv) nga u ongo-
—: makhadzi (vho-), younger — of female lowa
person murathu (vha-); elder ~ of female sluggard mubva (vha-)
person mukomana (vha-); —-in-law mme- slumber -kumedza; ideoph of — zhambu!
muhulu (vho-), mmane (vho-). mazwale sly -talifhaho (vb rel). -thanyesaho (vb rel)
(vho-), muvhuye (vha-) smack (n) cf clout: (vb) -pamudza
sister-in-law (wife's elder sister) mmemuhulu small (young, little) -tuku (adj) (mu-, vha . mi-,
(vho-); (wife's younger sister or male per­ li-, ma-, tshi-, zwi-. n-/dzin-: ihukhu, lu-.
son's elder brother's wife) mmane (vho-); vhu-. hu-. ku-)
(male person's younger brother's wife) ma­ small become ~ -tukufbala; make -tuku-
zwale (vho-); (female person's brother’s fhadza
wife) muvhuye (vha-) smallness vhutuku (abstr)
sit down -dzula; —with legs apart -tandavhala I smallpox thomba (dzi-)
195
smash splinter
smash -pwasha soon (shortly) hu si kale (adv)
smear -dola, -dodza, -fhoma, -shata sore (n) tshilonda (zwi-); (qualif) -vhavhaho (vb
smell (n) bad ~ (stench), munukho (mi-), lwefha rei)
(nyefha); good munukhelela (mi-); (vb) sorghum (millet) makhaha (pi only)
~ badly: -nukha; ~ nicely, -nukhelela sorrow vhutungu (abstr)
smelt -noka, -nwa sorry (inter/) pfarelo!; (vb) feel -pfa vhu-
smile -mwethuwa/-nwethuwa, -mwemwela/ Jungu
-nweriwela Sotho (person) Musuthu (Vha-)
smith mufuli (vha-), mufulatsimbi (vha-) soul muya (mimuya); muthu (vha-)
smithy cf forge sound (n) mubvumo (mi-); (vb) -Ida
smoke (n) vhutsi (pi same), mutsi (mi-); (vb) soup swobo (dzi-) cf Afr ‘sop’
-daha; -bvisa vhutsi/mutsi sour (vb) be -vhavha; (qualif) -vhavhaho (vb
smoker mudahi (vha-) ret)
snail khumba (dzi-) source tshisima (zwi-); vhubvo (pi same)
snake nowa (dzi-) sour plum (tree) mutanzwa (mi-); (fruit)
snare mureo (mi-), gwekwe (ma-), tshikwekwe (hanzwa (dzi-)
(zwi-) south tshipembe
snatch away -zhuvhula South Africa Afurika-Tshipembe
sneak off -nenga sow (by hand) -zwala, -hasha
sneeze -atsamula spade harafu (dzi-) cf Afr ‘graaf, tshipeidi (zwi-)
sniff (snuff) -nukhedza, -fembedza cf Eng
snore (n) mahono (cl ma- only); (vb) -hona span (of oxen) tshipano (zwi-) cf Afr ‘span’
snow gambogo (class n- only) cf Afr 'kapok' spanner tshipanere (zwi-) cf Eng
snuff (u) fola (ma-); (vb) cf sniff, take -daha, spare (save) -vhulunga, -vhea
-fembedza spare wheel tshipere (zwi-) cf Eng
snuff-box khambana (dzi-) spark thase (dzi-)
soak (in water) -lovhea sparkle -penya, -nzhenzhema, -vhengema,
so-and-so mugede (vho-), mukene (vho-) -vhaima
soap tshisibe (zwi-) cf Afr ‘seep’; bath-~ tshi- spark plug pulaka (dzi-) cf Eng 'plug'
sibe tsha u tamba; wash— tshisibe tsha u speak (talk) -amba
kuvha; powder tshisibe tsha luvhanda speaker muambi (vha-), tshiambi (zwi-); — of
soccer cf football house of Parliament: mulangadzulo (vha-)
sock swogisi (dzi-) cf Afr 'sokkies’ spear pfumo (mafumo)
sofa sofa (ma-) cf Eng species lushaka (tshakha)
soft -tete (adj) (mu-, mi-, ii-, ma-, tshi-, zwi-, specialist mugudeleli (vha-)
n-/dzin-: thethe, lu-, vhu-) spectacles (glasses) ngilasi (dzi-) cf Eng ‘glass’
softball sofuthibola (dzi-) cf Eng spectator muvhoni (vha-)
softness vhutete (abstr) speech Ishipitshi (zwi-) cf Eng; part of thi-
soil (n) mavu (pi only); (vb) (dirty) -tswukisa nwaipfi (dzi-)
solder (n) mutobvu (mi-); (vb) -swolodela cf Afr speed (n) luvhilo (no pi); (vb) -tavhanyedza
‘soldeer' spell -peleta cf Eng 'spelt'
soldier liswole (ma-) cf Afr ‘soldaat' spelling kupeletele (no pi) cf Eng ‘spelt’
sole (of shoe) swole (dzi-) cf Eng spend ~ the day: -twa; ~ money -shumisa tshe-
solicitor (attorney) axennde (maaxennde) cf Afr lede; -fhedza
agent’ sphere khungulu (dzi-), tshipulumbu (zwi-)
some cf other spider buvhi (ma-)
something tshihwe tshithu (zwi-) spill -tevhula (fr), -tevhuwa (intr)
sometimes nga tshiiiwe tshifhmga spinach tshipinitshi (zwi-) cf Eng
son murwa (vha-); ~ of chief: mukololo (vha-) spinal column mutshilitshili (mi-), mutodo (mi-)
song ngosha (dzi-), luimbo (nyimbo) spine mutodo (mi-), mutshilitshili (mi-)
son-in-law mukwasha (vha-), muduhula (vha-). spirit muya (mimuya); Holy — Muyamu-
muhwe (vha-) khethwa
soot tshinyai (zwi-) spiritlevel cf level
soothsayer mubvumbi (vha-) spit -pfa
sorcerer muloi (vha-) splash (water) -hasha
sorceress muloi (vha-) spleen lumende (vhu-)
sorcery vhuloi (abstr) splinter (of wood) lufhanza (phanza)

1%
split
split (wood into pieces) -fhanza (khuni)
spoil -tshinya; ~ chances -tshinyadza; ~ a child.
•lema; become ~ed -tshinyala
spoke tshipoko (zwi-) cf Eng
spoon lebula (ma- dzi-) cf Afr 'lepel'. wooden ~
lufo (mpfo)
sportsfield luvhande (mbande). mudavhi wa mi-
tambo (mi-)
spouse mufarisi (vha-)
sprain tshinyalo (zwi-)
spray -fafadzela
spread out (as mat) -ala, -adza
spring (n) (of vehicleiwatch, etc) tshipinnngi
(zwi-) cf Eng', (fountain) tshisima (zwi-); hot
~: tshipise (zwi-); (season) tshilimo (zwi-),
tshimedzi (zwi-); (vb) -fhufha, -thamuwa
springbuck tsepe (dzi-)
springhare khadzimutavha (dzi-)
springtime tshimedzi (zwi-)
sprinkle (water) -shasha; (salt, etc) nunedza
sprout (n) lutange (no pi): (of mealies) mu
tomba (mi-); (vb) -runga. -mela
spruit kudambwana/kudambo (zwi-). ludambo
(vhu-)
spy on -vhonolola, -tola
squat -tumba
squeeze -hamula; -pwanyeledza
stab -thavha; — with hornslspear: -runga
stable tshitale (zwi-) cf Afr 'stal'
stack (n) tshithopho (zwi-); (vb) -thopha
stadium tshitediamu (zwi-) cf Eng
staff lubada (mbada); tshitafu (zwi-) cf Eng
stage tshiteidzhi (zwi-) cf Eng. tshitandavhathu
(zwi-); liga (ma-)
stagger -dedeleka; -lepalepa
stain dondo (ma-)
stalk (n) tanga (ma-); mukonyi (mi-); (vb) -do-
dela
stalk-borer luvhungu (collective, pi same)
stallion bere ya nduna (dzi-)
stammer -kakamela
stamp (n) (for letters) tshitemmbe (zwi-); re­
venue ~: tshitemmbe tsha mbuelo (zwi-);
(instrument or mark) gando (dzi-), tshi­
temmbe (zwi-); (vb) —grain: -smda
stand (n) (plot) tshitannde (zwi-) cf Eng: (pavil-
lion) phavilioni (dzi-) cf Eng: (vb) -ima
standard tshilinganyo (zwi-); school —: murole
(mi-)
standardise -linganyisa
star naledzi/neledzi (dzi-)
stare (with wide open eyes) -ruda mato
start (n) mathomo (pi only): (vb) -thoma; ~ a
song: -sima
starting-point mathomo (pi only), madzheno (pi
only)
startle -tshenusa (tr): be ~d -tshenuwa (intr).
197
strain
-tshuwa
state (n) shango (ma-), muvhuso (mi-); (vb)
-bula
statement (of account) tsumbalandu (dzi-); (of
police, etc) tshitatimennde (zwi-) cf Eng
station tshititshi (zwi-) cf Afr 'stasie'
stature (size) tshiimo (zwi-)
stay -dzula; ~ up late -dzedza, -tsliesa
steal -tswa, —upon cf stalk
steam tshitimu (zwi-) cf Eng
steel tshitih (zwi-) cf Eng
steenbok phuluvhulu (dzi )
stem tsinda (ma-)
stench Iwefha (nyefha), munukho (mi-)
step (n) liga (ma-); tshitepisi (zwi-) cf Eng
‘steps': (vb) -kanda
sternum tshiakha (zwi-)
stick (n) thanda (dzi-), lutanda (thanda); thamu
(dzi-); (vb) ~ into (as candle) -toma; — to:
-nambatela (intr), -nambatedza (tr)
still kha di eg u kha di shuma he is still working:
tshee (aux vb) eg u tshee o edela he is still
asleep
sting (n) luvholela (mbolela); (vb) -luma
stinginess ludzimo (abstr)
stingy be -dzima
stint (keep back from) -dzima
stir -ritha
stirring cf thrilling
stock tshitoko (zwi-) cf Eng
stock exchange mbambadzelano ya mikovhe
(dzi-)
stoep tshitupu (zwi-) cf Eng, guda (ma-)
stomach thumbu (dzi-); —of bird: tshikhwikhwi
stone tombo (ma-)
stonewall mutsheto (mi-)
stoop -kotama
stop -ima (intr), -imisa (tr): -guma; ~ping of
rain: -tsha eg mvula yo tsha the rain has
stopped
stop sign luswayo lwa tshitopo (tswayo dza ),
tshiga tsha tshitopo (zwi-)
stop street tshitarataihwa (zwi-)
store (n) vhengele (ma-) cf Afr ‘w i n k e l (vb)
-vhulunga
store-keeper ramavhengele (vho-) cf Afr ' winkel'
store-room mbulungelo (dzi-), tshitolo (zwi-) cf
Eng 'store'
storey tshitizi (zwi-) cf Eng stairs
stork hovhelwa (ma-)
storm dumbu (ma-)
story nganea (dzi-)
stove tshitofu (zwi-) cf Afr stoof
straight be — -lulama; make — for -livha;
ideoph of being absolutely ~ tswititi!
straighten -lulamisa
strain (filter) -tuda. -suda: ~ over task: -ombesa
strange
strange -sili (true reI)
stranger mutsinda (vha-)
strangle -tshipa
strap bannda (ma- dzi - ) cl A jr bund
street tshitarata (zwi-) c f A jr 'straat'. mukoio
(mi-)
strength maandamannda (pi only), nungo (dzi-)
strengthen -khwathisa
stretch (as rope) -akha; (us armslwings) -thara-
mudza; (os wet hide with pegs) -vhamba
strict wa vhutevhelcli, tsha vhutevheleli. etc
(poss)
strictness vhutevhelcli (abstr)
strife mufhirifhiri (mi-)
strike (n) tshitereke (zwi-) c f Eng. (vb) -tereka
cj Eng: -rwa; ~ against: -gekha; ~ a thatch
-pferula
string (n ) ludzi (nnzi); lutambo (vhu-); (v6)
-lunzhedza
strip (n) tshipida (zwi-); ~ o f paper lumvelo
(vhu-); ~ o f land: ludima (vhu-); (vb) ~
clothes: -bvula; (plunder) -tangula; — bark:
-kwatula
stripe tshiterepe (zwi-) c f A jr sheep ' : vala (ma-
\ hala)
stroll -tshimbila-tshimbila
strong (vb) be -khwatha; (qttalij) -khwathaho
(vb rel). wa/ya/tsha maanda. etc (poss)
strop (for oxen) tshitoropo (zwi-) c f Eng
structure tshivhumbeo (zwi-). mbumbo (dzi-);
tshifhatwa (zwi-)
struggle (n ) muombano (mi-); (vb) -tambula.
-kakarika. -lwa. -ombana
stubbornness swili (dzi-). tshipimbi (zwi-)
student mutshudeni (vha- ma-) c f Eng. tshitshu-
deni (zwi-). litshudeni (ma-) cf Eng, mudigu-
disi (vha-)
study -guda. -vhala
stumble cause to — -khukhula. ~ over -khu-
khulwa
stumbling-block tshithithisi (zwi-). tshikondisi
(zwi-)
stump log) tshitanda (zwi-); tshiguthe (zwi-); ~
o f tooth: likonvotsheli (ma-)
stupid be — -tsilufhala
stupidity vhutsilu (abstr)
stutter -kakamela
sty (on eyelid, also stye) tshisimana (zwi-). pig~
tshitumba (zwi-)
stye c f sty
style tshitaela (zwi-) c f Eng
subject school - thero (dzi-); grammatical ~ :
nefhungo (vho-); (one ruled over) mulanda
(vha-)
submerge -nupela
submit -dinekedza; -disa
subsidize -tikedzela
198
surname
subsidy mutikedzelo (mi-)
subtract -tusa. -fhungudza
succeed -kona. -bvelela. -tevhela
success mvelelo (dzi-)
successful -konaho. -wanaho. -bvelelaho (vb rel)
successor mutevheli (vha-)
such -raliho. -raloho (vb rel)
suck (as infant) -mama; ~ a sweet -muna
suckle -mamisa
suffer (be harrassed) -tambula
suffering thambulo (dzi-)
sufficient -edanaho. -hnganaho (vb rel)
suffix mutshila (mi-)
sugar tshugela (dzi-) c f Eng. swigiri (dzi-) c f Afr
'striker'
sugarcane nwovha (minwovha)
suit (n) swuthu (dzi-) c f Eng: (vb) -edana. -tea
suitable -fanelaho. -teaho (vb rel)
suitcase phuthumennde (dzi-) c f A fr 'portman­
teau '
sum (in arithmetic) mbalo (dzi-); (total of) tha-
nganvelo (dzi-)
summarise -nweledza. -samaraisa c f Eng
summary phathekanyo (dzi-), manweledzo (pi
only)
summer tshilimo (zwi-)
summon -vhidza. -ramba; (collect people) -khu-
ra
summons (n) dagafala (dzi-) c f A fr dagvaar':
(vb) -dagafala c f A fr 'dagvaar'
sun duvha (ma-)
sunbeam sasaladzi (ma-). litalazaza (ma-)
Sunday Swondaha (dzi-)
sunflower mulivhaduvha (mi-)
sunrise u bva ha duvha (infinit); at —: duvha Ji
tshi bva
sunset maorapfene. matotatombo; at ~ : duvha Ji
tshi kovhela
superintendent mulavhelesi (vha-)
supervise -lavhelesa. -langa
supervision ndavheleso (dzi-)
supervisor mutoli (vha-). mulavhelesi (vha-)
supper (n) tshilalelo (zwi-). hence Holy Com­
munion: Tshilalelo (tshikhethwa); (vb) -la-
lela
supplement (n) muengedzo (mi-); (vb) -inga,
-engedza, -dadzisa
supplier mudisedzi (vha-)
supply (n) zwidisedza (pi only): (stock) tshitoko
(zwi-) c f Eng: (vb) -nca. -disa
support (n) thikho (dzi-); (vb) -tika. -tikedza
supporter mutikedzi (vha-)
suppurate -sita
sure be ~ -vha na ngoho
surely ngoho (adv)
surgeon dokotela (vho-/ma-). muari (vha-)
surname tshifam (zwi-) c f A fr 'van'
surpass tea-water
surpass -fhira sweat (n) biko (mabiko); (vb) -bva biko
surprise (u) tshimangadzo (zsvi-). (rb) -manga- sweep -swiela
dza; be ~ d -mangala; be taken by - -akha- sweet (n) jegcre (ma-) c f A fr ‘lekker': (vb) be —
mala; take by ~ -akhamadza -difha
surrender {give oneself up) -dinekedza; (hand sweet potato murambo (mi-)
over) -nekedza sweet sorghum mphwe (dzi-)
surround -tanga; -thathedza swell up -zwimba, kukumuwa
surrounding vhupo (pi same) swerve -swaya cf'A fr 'swaai'
survival u ponya (infinil), u tshila (infinit) swim -bambela, -tala
survive -ponya, -tshila swimming pool bambelo (ma-)
suspect -humbulela. fhima swing (n) dembutete dembetrli (ma ), (i7>) -le
suspend -nembcledza, -imisa vhudza, -dembelela
suspicion u humbulela (infinil). u fhima (infinil) switch (n ) (for beating) thamu (dzi-), (electric)
swab (n) dzudzu (ma-); mopo (mimopo) c f Eng switshi (dzi-) c f Eng. (vb) - on: -switsha cj
'mop : (vb) -phumula. -fhuluta Eng. -funga
swallow (tt) (bird) thambamadi/thambelamadi sword banga (mapanga)
(dzi-); (vb) -mila. ~ powderish substance: syllable dungo (ma-)
-guma syllabus silabasi (dzi-) c) Eng
swamp lunwenwe (vhu-), matshafa (pi only). symbol tshiga (zwi ); c f sign
maroroma (pi only): c f vlei sympathise -pfela vhutungu
swarm (o f bees) guma (ma-); (o f birds) murivha sympathy vhutungu (abslr)
(mi-); (o f locusts) gole (makole); (o f insects) synod tshinodo (zwi-) c f A fr 'sinode'
mushinzhi (mi-)
synonym libulazwithihi (ma-)
Swazi (person) Muswazi (Ma-); (language)
Tshiswazi. Luswazi (no p i), (language and syntax divhafhungo (no pi)
culture) Tshiswazi (no pi) syphilis thusula (dzi-)
Swaziland Swazini syrup sirapu (dzi-) c f Eng
swear (take oath) -ana, (scold) -sema system maitele (pi only), sisteme (dzi-) c f Eng

table dafula/tafula (dzi-) c f A fr 'tafel' tare tshileme (zwi-)

taboo (tabu) («) tshiila (zwi-), tshiiledzwa (zwi-); tarry -lenga, -mona-mona
(vi>) -ila task mushumo (mi-)
tabulate -ita mbekanya taste (n) muthetshelo (mi-); (vb) -thetshela
tabulation mbekanya (dzi-) tasty -difhaho (vb rel)
tackle (in a group) -thathedza tatter lilakhanthana (ma-), dzanganda (ma-)
tadpole buluvhulu (ma-) tax (taxation) muthelo (mi-); revenue mu-
tail mutshila (mi-) thelo wa mbuelo (mi-)
tailor theilara (dzi-) c f Eng. murungi (vha-) taxi thekhisi (dzi-) c f Eng
take -dzhia; — out honey: -rafha; — hold o f tea tie (dzi-) c f Eng
-fara, ~ o ff hat/clolhes -bvula; ~ o ff lid teach -funza, -gudisa
-tibula; ~ down something hanging: -fhahu- teacher mudededzi (vha-), thitshara (ma-) cf
lula; ~ out o f water, eg fish : -nula; ~ to -isa Eng
tale lungano ( (dzi)ngano) teacher training college gudedzi (ma )
talent (biblical) talente (dzi-) c f Eng: (gift) mpho teaching profession vhudededzi (abstr)
(dzi-) teak mutondo (mi-)
talk (n) tshipitshi (zwi-) c f Eng 'speech', (vb) team (o f oxen) tshipano (zwi-) c f A fr span'.
-amba (sports) thimu (dzi-) c f Eng
tall cf long teapot thiphotho (dzi-) c f Eng
tan (leather) -suka tear in) mujodzi (mi-/ma-); (vb) ~ away: -zhu-
tap (water) bommbi (dzi-) c f A fr ‘po m p’, thepe vhula
(dzi-) c f Eng tease -tunga
tar (n) tshigontiri (zwi-) c f A fr koolteer': (vb) teat thungu (dzi-)
-shela tshigontiri tea-water madi a tie

199
teem
teem -andesa, -dalesa
telegram thelegiramu (dzi-) c f Eng
telephone (n) lutingo (thingo). thelefoni (dzi-) c f
Eng: (vb) -rwa lutingo, -rwa thelefoni
television thelevishini (dzi-) c f Eng
tell -vhudza; —fortunes -bvumba
temper mbilwana (dzi-)
temperature themperetsha (dzi-) c f Eng
tempt -linga
temptation mulingo (mi-)
tempter mulingi (vha-)
tempting c f attractive
ten fumi (mahumi)
tennis thenisi (dzi-) c f Eng
tent dennde (dzi-) c f A fr 'tent'
tenth tshafumi (zwa-)
term school — kotara (dzi-) c f Eng 'quarter'-,
(limited period) tshifhinga tsho tiwaho
(zwi-); ( ~ in language) teo (dzi-), ipfi
(maipfi); (in maths) theme (dzi-); (condi­
tions) milayo (pi only)
terminate -fhedza, -guma
termite mutshenzhe (collective), mutwa (collec­
tive); flying — (small)-, nemeneme (dzi-),
(large) nthwa (dzi-); soldier dzhulu (ma-)
territory disi (ma-)
terrorise -tambudza, -shengedza
terrorism vhufhetashango (abstr), vhutherorisi
(abstr) c f Eng
terrorist tshifhetashango (zwi-), litherorisi (ma-)
c f Eng
test (n) mulingo (mi-); (vb) -linga
testify -tanziela
thank -livhuha
thanks ndivhuho (cl dzi-, abstr)
that (those) (demonstr) uyo (mu-, muthu uyo ~
person-, muri uyo/uyo muri ~ tree), avho
(vha-, vhathu avho — people)-, iyo (mi-; n-,
miri iyo/iyo miri ~ trees, thama iyo that
friend)-, ilo (li-; di-, ito ilo ~ eye: dithu 1I0 —
monster); ayo (ma-, mato ayo — eyes); itsho
(tshi-, tshithu itsho ~ thing): izwo (zwi-, zwi-
thu izwo ~ things): idzo (dzi-, thama idzo ~
friends): ulwo (lu-, luvhone ulwo ~ lamp):
uvho (vhu-, vhuswa uvho ~ porridge): uho
(u-; vhu-, u sea uho ~ kind o f laughter:
vhuswa uho ~ porridge, c f uvho); ukwo
(ku-, kuthu ukwo — little thing): ~ very:
hoyo (mu-, hoyo muthu — very person: hoyo
muri ~ very /ree);havho (vha-, havho vhathu
~ very people): heyo (mi-; n-, heyo miri —
very trees, heyo thama ~ very friend): helo
(li-; di-, helo lito — very eye, hejo dithu ~
very monster): hayo (ma-, hayo mato ~ very
eyes): hetsho (tshi-, hetsho tshithu ~ very
thing): hezwo (zwi-, hezwo zwithu ~ very
things): hedzo (dzi-, hedzo thama — very
200
this
friends): holwo (lu-, holwo luvhone — very
lamp): hovho (vhu-, hovho vhuswa ~ very
porridge): hoho (vhu-; u-, hoho vhuswa ~
very porridge c f hovho . . , ; u sea hoho ~
very laughter): hokwo (ku-, kuthu hokwo ~
very little thing): (conj) zwauri, uri
thatch -fulela
theft vhuvhava (abstr), vhufobvu (abstr)
their poss cone plus poss stem -vho, -yo, -o.
-zwo, -dzo, -ho, eg yavho, wayo, zwadzo
theirs cf their
them (abs pron) c f they; (obj cone) vha-, i-. a-,
zwi-, dzi-, vhu-
then ndi hone; enclitic element -ha
there afho (demonstr): hangei (demonstr)
thereafter nga murahu (adv)
therefore ngauralo (conj)
thereof (of it) (possessive) possessive cone plus
poss stem, eg wawo, walo, watsho, tshawo,
tshalo, tshatsho
thermometer themometa (dzi-) c f Eng
these c f this
they (abs pron) vhone, yone, one, zwone,
dzone, hone; (basic subj cone) vha-, i-, a-,
(neg ha-), zwi-, dzi-, vhu-; (perfect subj cone)
vho-, yo-, o-, (neg ha-/ho-), zwo-, dzo-, ho-,
(narrative subj cone) vha-, ya, a-, zwa-, dza-,
ha-
thick -denya (adj) (mu-, mi-, li-, ma-, tshi-, zwi-,
n-/dzin- ndenya, lu-, vhu-, ku-)
thickness vhudenya (abstr)
thief mbava (dzi-), fobvu (ma-), hokoko (ma-),
mutswi (vha-)
thieving vhuvhava (abstr), vhufobvu (abstr)
thigh shumbi (marumbi), tshirumbi (zwi-)
thigh joint khuli (dzi-)
thin (adj) -sekene (mu-, mi-, li-, ma-, tshi-, zwi-,
n-/dzin-: tsekene, lu-, vhu-, ku-); (vb) be­
come — -onda, -sekena; get ~ner -zwa
thing (object) tshithu (zwi-)
think -humbula
thinness vhusekene (abstr)
third (one ~ ) tshararu (zwararu); (in order o f
rank) vhuraru (n); ( ~ person in gramm)
muambiwa (vha-); ~ party: musizwawe
(vha-), tsireledzo ya wa vhuraru (dzi-)
thirdly (adv) tsha vhuraru
thirst (n) dora (ma-); (vb) be —y; -pfa dora, -vha
na dora; quench -dzimula dora
thirsty be -vha na dora, -pfa dora
thirteen fumiraru
thirty furaru
this (these) ~ here uyu (mu-, muthu uyu —
person here: muri uyu/uyu muri ~ tree
here): avha (vha-, vhathu avha ~ people
here): iyi (mi-; n-, min iyi/iyi miri — trees
here: thama iyi this friend here): i|i (li-; di-.
thither
ito ill i(i ito — eye here, dithu ill this monster
here)-, aya (ma-, mato aya/aya mato ~ eyes
here), itshi (tshi-, tshithu itshi ~ thing here)-,
izwi (zwi-, zwithu izwi ~ things here)-, ldzi
(dzi-, thama ldzi ~ friends here), ulu (lu-.
luvhone ulu ~ lamp here)-, uv.hu (vhu-,
vhuswa uvhu ~ porridge here), uhu (u-;
vhu-, u sea uhu — laughter here, ie this kind
o f laughter, vhuswa uhu — porridge here, c f
uvhu); uku (ku-, kuthu uku ~ little thing
here), — here nearby, uno (mu-, muthu uno
— person here nearby , muri uno/uno mun ~
tree here nearby), vhano (vha-. vhathu
vhano ~ people here nearby), ino (mi-; n-,
min ino/ino miri ~ trees here nearby, thama
mo ~ friend here nearby)', lino (|i-; di-, liivha
[ino ~ dove here nearby, dithu lino —
monster here nearby), ano (ma-, maivha ano
~ doves here nearby, maduvha ano — days
{not specific days) c f maduvha aya ~ specific
days as mentioned), tshino (tshi-, tshino tshi­
thu — thing here nearby)-, zwino (zwi-, zwi­
thu zwino ~ things here nearby), dzino (dzi-,
mbudzi dzino ~ goats here nearby)-, luno
(lu-, luvhone luno ~ lamp here nearby)', vhu-
no (vhu-, vhuswa vhuno ~ porridge here
nearby), huno (u-, u sea huno ~ kind o f
laughter, c f uhu which, like huno, is used
very seldom because the noun described is an
infinitive and not a real noun), kuno (ku-,
kuthu kuno ~ little thing here nearby)', —
very: hoyu (mu-, muthu hoyu/hoyu muthu ~
very person, hoyu muri — very tree)-, havha
(vha-, havha vhathu ~ very people), heyi
(mi-; n-, heyi miri ~ very trees; heyi thama
this very friend); heli (|i-; di-, he|i ito/ito heli
~ very eye; heji dithu ~ very monster); haya
(ma-, mato haya/haya ma(o ~ very eyes); he-
tshi (tshi-, tshithu hetshi — very thing); hezwi
(zwi-, zwithu hezwi ~ very things); hedzi
(dzi-, thama hedzi ~ very friends) ; holu (lu-,
luvhone holu ~ very lamp); hovhu (vhu-,
vhuswa hovhu ~ very porridge) ; hohu (u-. u
sea hohu — very laughter); hoku (ku-, kuthu
hoku — very thing)
thither (there) ngeo (adv) eg iyam ngeo' go
thither; henengeo (adv)
thong (nem) luzwa (nnzwa)
thorn mupfa (mi-)
thoroughfare ndila (dzi-), gondo (ma-), bada
(dzi-) c f A fr 'pad'
those c f that
thought muhumbulo (mi-)
thousand (tshi)gidi (zwi-)
thrash -fhula; -rwa
thrashing floor (threshing floor) luvhata (mba-
ta/mbate)
201
title
thread harane (dzi-) c f A fr 'garing'; ~ on bolt
muru (mimuru) c f A fr 'm oer'. madaisi (/;/
only) c f Eng 'dies'
threaten -shushedza
three -raru (ad/) (Mu-; fo r Trinity only, vha-,
mi-, ma-, zwi-, dzm-: tharu. vhu-)
thresh (thrash) -fhula
threshing floor luvhata (mbate/mbata)
threshold tshiukhuvha (zwi )
thrice luraru (adv), kararu (adv)
thrilling (touching) -rithaho (vb rel), -kwamaho
(vb rel)
thrive (prosper) -bvelela. -bvela phanda. -aluwa;
(grow) -hula, -aluwa
throat mukulo (mi-)
throb (n) mudivhitho (mi-); (vb) -divhitha
throne khulunoni (dzi-)
throw -posa; — away; -lata
thumb gunwe (ma-)
thunder (n) mubvumo (m i); (vb) -bvuma; (as o f
river) -unga/-uunga
thunderbolt mubvumo (mi-)
thundercloud mvumi (dzi )
thundershower tshirulu tsha mibvumbi (zwi-)
thunderstorm mvula ya mibvumo (dzi-)
Thursday Lavhuna
thus (like this) ngaurali (adv); (like that) ngau-
ralo (adv); thus! izwo! (interj)
tick (n) (bush-tick) tshievhe (zwi-); (mark) lu-
swayo (tswayo); (vb) -swaya
tick-bite fever mugalane (mi-)
ticket thikhithi (dzi-) c f Eng
tickle -sengenedza.'-senengedza
tidiness vhudele (abstr)
tidy (vb) -nakisa; (qualif) -nakaho (vb rel),
wa/tsha/zwa vhudele. etc (poss)
tie (n) neck — thai (dzi-); ~ in competition
mavhambe (pi only); (vb) -vhofha. -tan'ga-
nya; — tightly: -phina, -fhina, -shamula,
-nzhwanzhwamedza; — up, eg goats; -hunga
tiger c f leopard
tighten (fasten) -vhofha
tile thaila (dzi-) c f Eng; roof — tshileithi (zwi-)
c f Eng ’slate’
till (n) fo r money thili (dzi-); (vb) -lima; (conj) cf
until
tillage ndimo (dzi-)
tilt -kunama (intr); -kunamisa (tr)
timber thanda (dzi-), mabulannga (pi only) c f
A fr 'plank'
time tshifhinga (zwi-)
tin thini (dzi-) cf Eng; big — gokoko (ma )
tip thodzi (dzi-)
tire -netisa; become — d -neta
tiredness maneto (abstr)
tithe tshafumi
title thoho (dzi-), dzina (ma-)
 toast
toast (n) thosithi (dzi-) c f Eng: (o f bread) sathe
(ma-); (vb) -thositha c f Eng: ~ bread -tha-
tha
tobacco (snuff) fola (ma-)
today namusi (adv), naasi (adv), naasi (adv)
toe tsbikunwanê (zwi-); big ~ : gunwe (ma-)
together (quanta) vhothe, yothe, othe, zwojhe.
etc
toil -shumesa
toilet thoilethe (dzi-) c f Eng
token tshiga (zwi-)
tolerate -kondelela
tomato (plant) mutamatisi (mi-); (fruit) tamatisi
(ma-) c f A fr 'tamaties'
tomb livhida (ma-)
tomb stone tombo (ma-)
tomorrow matshelo (adv)
ton thani (dzi-) c f Eng
tone khalo (dzi-), thoni (dzi-) c f Eng: low ~
khalafhasi (dzi-); high ~ : khalantha (dzi-)
tongs lumano (vhu-)
tongue lulimi (ndimi)
tonsils lhanga (dzi-)
tool tshishumiswa (zwi-)
tooth ino/linO (mano); (molar) dzeu (ma-); (pre­
molar) (irangadzeu (ma-); (canine) dunga-
mmbwa (ma-); (incisor) dzembe (malembe)
tooth-brush bulatsho ya mano (dzi-)
top (n) (toy) thendele (dzi-); (adv) ntha (local)
topic thoho (dzi-)
torment -shengedza, -pfisa vhutungu
tortoise tshibode (zwi-); mountain khamba
(dzi-); personification in animal stories: Sa-
nkambe (no pi)
torture -shengedza, -pfisa vhutungu
total (n) thanganyelo (dzi-); (vb) -tanganyisa
totem (group name) mutupo (mi-)
touch (n) game o f ~ bune (ma-); (vb) -kwama;
play game o f —: -swatha
touching (/th rillin g
towel thaula (dzi-) c f Eng
tower thawa (dzi-) c f Eng
town (city) dorobo (dzi-) c f A fr 'dorp'
toy tshitambiswa (zwi-)
track (n) (footprint) vhutala (p i same): (in
sports) thirekhe c f Eng: (vb) (follow a spoor)
-londa
tractor teretere (dzi-) c f A fr 'trekker'
trade (n) mbatnbadzo (dzi-), vhushavhi (pi
same): (occupation) mushumo(gudwa)
(mi-); (vb) -vhambadza, -rengisa
trader mushavhi (vha-), murengisi (vha-)
tradition sialala; maitele (pi only)
traffic vhuendi (cl vhu-); ~ inspector: sipitikopo
(zwipitikopo) c f Eng ‘speed cop': — officer
tshipitikopo (zwi-)
tragedy likhathulambilu (ma-)
202
trophy
trailer goloi (dzi-)
train (n) tshidimela (zwi-) c f Eng steam': (vb)
-gudisa
trainer mugudisi (vha-)
training vhugudisi (abstr)
trait tshivhumbamvumbo (zwi-)
traitor tshifheti (zwi-)
trample -kanda
transcribe -nwalulula, -kopa c f Eng 'copy'
transcription munwalululo (mi )
transfer (n) tsudzuluso (dzi-); (vb) -sudzulusa
transfiguration (o f Christ) phenyiso (dzi-)
transfiture -penyisa
Transkei Transkei c f Eng
translate -pindulela, -talutshedzela
translation phindulelo (dzi-), thalutshedzo (dzi-)
translator mupinduleli (vha-), mutalutshedzeli
(vha-)
transmit -rathisa, -fhirisa
transmitter tshirathisi (zwi-)
transparent -vhonadzaho (vb ret)
transplant -Simula
transport (n) vhuendedzi (pisam e): (vb) -hwala,
-endedza
Transvaal Transifala c f A fr ‘ Transvaal
trap in) mureo (mi-). ~ fo r small animats tshifu
(zwi-); (vb) -rea; spring ~ : tshilibana (zwi-)
travel -tshimbila
traveller mutshimbili (vha-)
tray tshifaredzi (zwi-), thirei (dzi-) c f Eng
tread -kanda
treason vhuvhanga (abstr)
treasure lupfumo (no pi)
treasurer mufaragwama (vha-)
treasury gwama (class li- only)
treat -fara, ~ with care -tonda, -thusa. -farisa.
~ with medicine: -alafha, -lafha
tree muri (mi-)
trek (n) mupfuluwo (mi-), mururo (mi-); (vb)
(drawlpull o f ox) -kokodza; (mov elmigrate)
-pfuluwa, -goda, -rura
tremble -reremela; ~ o f coldlfear: tetemela,
-khura
trembling mureremelo (mi )
tremor c f shaking
tresspass (o f law) -khakha, -pfuka; (make un­
lawful intrusion) -pfuka
tresspasser mupfuki (vha-), mukhaki (vha-)
trail tsengo (dzi-)
tribe tshitshavha (zwi-)
trick maano (pi only), vhukwila (abstr)
Trinity Mndzimumuraru (no pi), Vhuraruthihi
(no pi)
trip (n) Iwendo (nyendo); (vb) -pia
troop (o f soldiers) gomane (dzi-) c f A fr 'kom-
m ando': (o f animals) sambi (ma-/matambi)
trophy khaphu (dzi-) c f Eng 'cup'
trouble up
trouble (») tshidini (zwi-); khakhathi (dzi); (vb) tumour bundu (mapundu)
dina. -tambudza; he ~d -dinalea. -vhilaela tune tshuni (dzi-) c f Eng. mutivho (mi-); c f me-
trouser (pair o f ~ s) vhurukhu (ma-) c f Afr lody
'broek' turkey galakani (ma-) c f A fr kalkoen'
trowel thorofolo (dzi-) c f A fr troffei turn (n) diso (ma-); khone (dzi-) c f Eng ’corner’ :
truck thiraka (dzi ) cf Eng (vb) take a -khona cf Eng ‘corner’ : —
true (quaUf) wa/tsha/zwa/dza ngoho, etc (pots): back -huma, — round!over: -rembuluwa
(copul) it is ~ ndi ngoho (intr), -rembulusa (tr); ~ one’s back upon:
truly (adv) ngoho. ngangoho; (interj) cf yes! -furalela; ~ inside out: -shanda
trumpet porompita (dzi-) c f A fr trompet’ tusk c f elephant tusk
trunk (o f elephant) musingo (mi-); (o f tree) twelve fumimbili
tsinde (ma-) twenty fumbili
trust (n) fulufhelo.fhulufhelo (ma-); vhufareli twice luvhili (adv). kavhili (adv)
(abstr); (vb) -fulufhela/-fhulufhela'-fulu- twig lutavhi (vhu-)
fhedza/fhulufhedza twilight (evening ~ ) lufhimavhaeni (adv o f time)
trustworthy be ~ -fhulufhedzea/fulufhedzea twin lifhata (ma-)
truth ngoho (dzi-) twine (siring) ludzi (nnzi), lutambo (vhu-)
try (attempt) -edzisa; (tempt) -linga; — a case: twist -somba, -songa
-sengisa twiK-h (o f eye) -fula
tsetse (fly) mmbo (dzi-) two -vhili (ad]) (vha-. mi-, ma-, zwi-, dzin-
tsotsi tsotsi tswotswi (ma-) mbili, vhu-)
tube tshupu (dzi-) c f Eng. lithumbu (ma-) type (/») lushaka (tshakha); (vb) -thaipha c f Eng
tuber khufhi (dzi-) typewriter khonwali (dzi-). thaiphiraitha (dzi-)
tuberculosis (T B ) thnbii (no pi), lufhiha (no pi).
c f Eng
luhotola (khothola)
typewriting khonwalo (cl n-)
Tuesday Lavhuvhili
typist muthaiphi (vha-) c f Eng
tuft tshihunde (zwi-)
tumbler (drinking glass) ngilasi (dzi-) c f Eng tunnel thanele (dzi-) cf Eng
glass' tyre thaela (ma-) c f Eng

udder damu (ma-) undermine -nyadza

ugliness mbipo/mbifho (abstr. cl n-) underneath nga fhasi ha
ugly (adj) cf bad, (vb) be ~ -vhifha understand -pfa; be ~able -pfala
ulcer nw'atela (minwatela); big — tshizwimbo undo -itulula, ~ seam o f needlework, etc: -tha-
(zwi-). tshitshimbili (zwi-); small ~ : tshimota thamula
(zwi-) undress -bvula
ululate -fhululedza unfortunately mashudu mavhi
ululation mufhululu (mi-) unite -tanganya
umbilical cord mukovhori (mi-) unity vhuthihi (abstr), mbofhano (dzi-)
unbutton -gunubula university yunivesithi (dzi-) c f Eng
uncle (mother's brother) malume (vho-); unload -laisulula c f A fr 'laai’
(father’s elder brother) khotsimuhulu (vho-); unlock -khinulula c f Eng ’key’
(father's younger brother) khotsimunene unripe (fruit) gaga (ma-)
(vho-) unroll (mat) -adza; c f unwind
unclothe -bvula unscrew -kurufulula cf A fr 'skroef, -vhofholola
unconscious be ~ -dzidzivhala untidiness vhuada (abstr)
unconsciousness mudzidzivhalo (abstr), nzinzi- untie -vhofholola
vhalo (abstr) until u swikela
uncover -fukula, -khurumula untruth mazwifhi (pi only)
under fhasi ha unwell be ~ -Iwala, -sa diphina
underestimate -nyadza unwind -pombolowa
undergrowth tshitaka (zwi-) unyoke -panulula c f A fr '(tn)span'
underline -talela up ntha (local)

203
 upper waist
upper arm tshishasha (zwi-) use (n) (of something) mashumisele (pi only)-
upper leg Ishirumbi (zwi-) (work) mushumo (mi-); (vb) -shumisa; ger
uproar pfiriri (dzi-), khakhathi (dzi-) — d to: -dowela
uproot (extract) -tupula useful be ~ -vha na mushumo
urge (n) u fhisea (infinity, (vb) -kulumedza, -ku- useless be — -sa vha na mushumo
kumedza, -tutuwedza; ~ dog -sasamedza usually kanzhi (adv)
urinate -runda: ( euphemistic) -tambuwa, -ta- utensil tshishumiswa (zwi-)
mbuluwa utter bula
urine murundo (mi-) uvula tshidikadika (zwi-)
us (abs pron) c f we; (obj cone) ri-

Vaal River Ligwa very nga maanda (adv)

vacancy vhuimo (abslr), tholelo (dzi-) vessel (earthenware) mudzio (mi-)
vacant -si na tshithu vest vese (dzi-) c f Eng, lugauswu (vhu-) c f A fr
vaccinate -haya 'kous’
vagabond mutendeleki (vha-) veterinary mulafhazwifuwo (vha-)
vagrant mutendeleki (vha-) veterinary science vhudivhavhulafhazwifuwo
valley govha (ma-) (abstr)
value ndeme (dzi-); money mutengo (mi-) vicious be ya/tsha vhuhali
valve valavu (dzi-) c f Eng victory gundo (ma-)
van veni (dzi-) c f E n g, lorana (dzi-) c f Eng village (african) mudi (mi-)
'lorry' vim maanda (abstr): (cleaning agent) vimu (dzi-)
vanish -ngalangala, -nyamalala, -dimela c f Eng
vapour mutsidi (mi-), ludimuya (no pi) vine mudirivhe (mi-) c f A fr 'drutwe’
vegetables muroho (mi-) vinegar viniga (dzi-) c f Eng
vehicle tshiendisi (zwi-) violate -tshinya, -khakha, -pfuka
vein lutsinga (tsinga) visible be — -vhonala, -vhonea
Venda (person) Muvenda (Vha-); (country) vision bono (ma-)
Venda; (language) Luvenda, Tshivenda; visit (call upon) -dala; bring a — to -dalela; —
(culture) Tshivenda; (dialectical variations), patients: -tola
(central) Tshiphani, (north-east) Tshi- visitor mudali (vha-), (guest) mueni (vha-)
mbedzi, (west) Tshiilafuri, (south-east) Tshi- vitality maanda (pi only)
ronga vlei matyafa/matafa (pi only)
venison nama ya phukha vocalization tsikaipfi (cl n-)
verandah (private verandah) guda (ma-), vura- voice (word) ipfi/jipfi (maipfi)
nnda (dzi-) c f Eng: (chiefs sleeping hut) lu- voiced -ipfi (poss): ~ consonant: themba ya ipfi
kumbi (khumbi) (dzi-) .
verb jiiti (ma-) voiceless -tshayaipfi (poss): ~ consonant the­
verbal relative Iiitiliitaluli (ma-) mba (ya) tshayaipfi (dzi-)
verb stem tsinde la Jiiti (ma-) vomit -tanza
verdict khathulo (dzi-) vote (n) khetho (dzi-), voto (dzi-) c f Eng, (vb)
verse vese (dzi-) c f Eng, ferese (dzi-) c f A fr -khetha, -vota c f Eng
‘vers’, ndimana (dzi-) vow (n) muano (mi-); (vb) -ana
vertebral column mutodo (mi-), mutshilitshili vowel pfala (dzi-), pfalandothe (dzi-)
(mi-) vulture lianga (ma-)

w
wade through ambuwa, -wela waggon goloi (dzi-)
wag ~ tail: -dzungudza waist khundu (no sing) eg khundu dzanga my
wage muholo (mi-) waist

204
waistcoat whether
waistcoat tshinorobadzhi (zwi-) c f A fr ’onder- weapon tshihali (zwi )
baadjie’ wear (n) c f weir; (vb) -ambara; ~ out -Jahala
waiter hweja (vho-) c f Eng (inlr), -jahadza (tr)
wait upon -imela, -lindela weariness maneto (abstr)
wake up -karuwa (birr); ~ somebody (waken): weary -neta (intr): -netisa (tr)
-karusa (tr) weather mutsho (no pi), matshele (no sing)', —
walk (n) mutshimbili (mi-); (vb) -tshimbila, forecaster mubvumbi wa mutsho (vha-)
-enda; — stumbling -lepa-lepa; — fast with weather forecast mvumbo ya mutsho (dzi-)
long strides -zanyuka, ~ briskly: -hwenya weave -runga, -wiva c f Eng
walking stick lubada (vhu-), tshijiki (zwi-) cf web lubuvhi (vhu-)
Eng ’stick’ wed -tshata
wall (as of hut) luvhondo (mbondo) wedding mbingano (dzi-); ~ feast mutshato
wallet tshipatshi (zwi-) (mi-)
wander -vhimbila, -buda-buda, -tendeleka, -pa Wednesday Lavhuraru
fula weed (n) tshene (dzi-); (vb) -Jahula
want (n) vhushai (abslr); (vb) -funa, -Joda week vhege (dzi-) c f A fr week'
war nndwa (dzi-) weekend wikiende (dzi ) c f Eng
ward off -pila weekly vhege inwe na iiiwe/vhege na vhege
warm belbecome ~ -dudela; ~ up -dudedza; ~ weep -Ilia
oneself at fire!in sun : -ora weeping tshililo (zwi-)
warmth vhududo (abstr) weevil tshifheji (zwi-)
warn -kaidza, -sevha, -eletshedza weigh -kala cf A fr ’skaai
warning khaidzo (dzi-), tsevho (dzi-). weigh down -lemela
ngeletshedzo (dzi-) weight tshileme (zwi-)
wart phopho (dzi-) weir/wear tshipata (zwi-)
wart-hog phangwa (dzi-) welcome -tanganedza
wash (one-self) -Jamba; ~ clothes: -kuvha; ~ weld -weleda c f Eng
someone else: -Janzwa; — away (like river) welding vhuweledi (abstr) c f Eng
-kumba welfare vhulondavhathu (abstr)
wash-soap tshisibe tsha u kuvha well (n) (spring) tshisima (zwi-); (shaft sunk fo r
wasp jibu (ma-) water) bidzi (ma-); (vb) be ~ : -takala; (adv)
waste (n) malajwa (pi only)', (vb) -tambisa, -lata, zwavhudi
-tshinya west vhukovhela
watch (n) watshi (dzi-) c f Eng\ (vb) -linda, -se- wet (adj) (green) -nu (adj) (mu-, vha-, mi-, Ji-,
dzesa ma-, tshi-, zwi-, n-/dzin-: nnu, lu-, vhu-,
watchman mulindi (vha-) ku-,); (vb) -nukadza
water (n) ma^i (pi only, cl ma-); bath — madi a wether thutha (dzi-)
u Jamba; irrigation — madi a tsheledzo/mu- wetness vhunu (abstr)
gero; drinking — madi a u nwa; rain madi what? (interr) mini?; inlonlat ~ ? : kha mini?,
a mvula; tea ~ : madi a tie; (vb) -sheledza khani?; by ~ ? : ngani? (nga mini?); (adj) —
waterberry (plant) muju (mi-); (fruit) njhu (dzi-) colour?: -nzani? c f Ve section fo r examples
watercourse mulonga (mi-) what’s name mukene (sing only), nakudze
waterfall guvhukuvhu (ma-) (vho-), namudze (vho-)
waterfowl species o f khuhumulambo (dzi-) wheat goroi (dzi-) c f A fr ’koring’
watermelon bvani (ma-) wheel vhili (ma-) c f Eng, mulinga (mi-), lilinga
wattle -vhalela (ma-)
wave (n) gabelo (ma-); (vb) -imisa tshanda wheelbarrow bara (dzi-) cf Eng ’barrow’, giri-
wax phula (dzi-); ear-~ makunzwu (pi only) vhana (dzi-) c f A fr ’kruiwa’
way ncjila (dzi-); ~ o f doing: kuitele (ma-); ~ o f wheeze -swiswija
living: matshilele (pi only) when (if) (conj) musi, misi, zwila; (aux vb) -ri eg
waylay -lalela o ri u vha vhona a shavha when he saw them,
we (abs pron) rine; (basic subj cone) ri-; (perfect he ran away
subj cone) to-, (narrative subj cone) ra- when? (interr) lini?
weakness vhuhoja (abslr) where? (interr) ngafhi?
wealth lupfumo (abstr) whereas vhunga (conj)
wealthy become ~ : -pfuma whet -tujula
wean (ablactate) -lumula whether (or) kana (conj)

205
whetstone wrong
whetstone tshitutulo (zwi-) wise -talifhaho (vb rel)
whey mutore (mi-) wish -tama, -funa
which? -fhio? (rel) witch muloi (vha-)
while (n) tshifhinganyana (zwi-); (conj) musi witchcraft vhuloi (abstr)
whip (n) tshimebi/tshimibi (zwi-); ~ o f parlia­ witch-doctor nanga (dzi )
ment: mutshaeli (vha-); (vb) -tshaela, -rwa witchweed vhuri (pi same)
whirlwind tshidumbumukwe (zwi-) with (by means of) nga; together na
whisk (for stirring porridge) lufheto (phetho); wither -puta
(to flap away flies) tshovha (ma-/dzi-) without nga nnda ha, -si na
whisper -hevhedza witness (n) (in court) thanzi (dzi-); (vb) -tanzie-
whistle (n) ndwevha (dzi-); tshitiriri (zwi-); (by la; -vhona
mouth) muludzi (mi-); khombole (dzi-); (vb) wizard muloi (vha-)
-lidza ndwevha/tshitiriri/muludzi wolf phele (dzi-)
whistling (labial) muludzi (mi-); (labio-dental) woman musadzi (vha-); newly married ~ with
khombole (dzi-) one child mubvana (vha-); old ~ : mukegulu
White Mutshena (Vha-) (vha-); ugly old gegulu (ma-)
white -tshena (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, womb mudi (mi-), mbumbelo (dzi-)
tshi-, zwi-, n-/dzin-: tshena, lu-, vhu-, ku-) wonder (n) dembe (sing ji- only); (vb) -kanuka
white ant (in antheap) dzhulu (ma-) woo -ambisa
whiteness vhutshena (abstr) wood fire~ khuni (dzi-); piece o f fire— luhuni
whitewash (n) galaga (dzi-) c f A fr ‘kalk’; (vb) (khuni); (bush) daka (mataka); (timber)
-galaga c f A fr 'kalk' thanda (dzi-)
who? nnyi? (vhonnyi?) wood-borer tshifheti (zwi )
whole (quantit) -the (eg tshothe, yothe) woodpecker khokhonya (dzi-)
wholesale holosela (dzi-) c f Eng woodwork vhuvhadi (pi same)
whooping/hooping cough tshikwaikwai (zwi-) wool (for knitting) wulu (sing n- only) c f Eng;
why? ngani?/nga mini? fleece o f sheep: vhukuse (pi same)
wide be ~ . -atama word ipfi (maipfi)
widen -atamisa work (n) mushumo (mi-); ~ fo r chief: dzunde
widow tshilikadzi (dzi-), mutolo (vha-) (ma-); (vb) -shuma
widower mutolowadzi (vha-) worker mushumi (vha-)
width vhuphara (pi same) workshop tshapo (dzi-) c f Eng ’shop'
wife musadzi (vha-); — o f chief: mufumakadzi world shango (ma-), Iifhasi (ma-)
(vha-) worm (larva) mbungu (dzi-), tshivhungu (zwi-);
wildebeest khongoni (dzi ) round intestinal nowana (dzi-)
wilderness soga (ma-), thovholo (dzi-) worry (n) tshidini (zwi-); (vb) -thupha, -dina,
will (n) lutamo (sing only), lufuno (sing only) (be worried) -thuphea, -dinalea
will (shall) -do (future tense format) worship (n) murerelo (mi-); (vb) -rerela, -gwa-
win (n) gundo (ma-); (vb) (obtain in compe­ damela, -luvha, -rabela
tition) -wina c f Eng; (overcome) -kunda, wound (n) tshilonda (zwi-); fresh ~ mbonzhe
-fhenya (dzi-), ntho (dzi-); (vb) -huvhadza
wind muya (mimuya) wrap -fiutela
wind around (wire) -govhela, -tanda; (bandage) wrestle -ita tsimbe, -tshipana
-pomba wrestling tsimbe (dzi-)
window fasi(ere (ma-) c f A fr 'venster’ wriggle -shanavhida
wind-up (as a watch) -wainda c f Eng wring -somba; ~ clothes: -hamula
wine waini (dzi-) c f Eng, veim (dzi-) c f A fr 'wyn' wrist tshinungo (zwi-)
wing lufhafha (phapha) write -nwala
wink -sinya; ~ at -sinyedza writer munwali (vha-)
winnow -fhefhera, -tungula, -sela, -pea writing tshanda (zwanda), munwalo (mi-); (writ­
wonnowing basket luselo (tselo) ten document) linwalo (ma-)
winter vhuriha (ma-) writhe -shanavhida
wipe off -fhuluja, -phumula wrong (n) vhukhakhi (abstr); (vb) be ~ kha-
wire lurale (thale), dara(a (dzi-) c f A fr 'draad'; khea; do ~ : -khakha , ~ a person: -khakhela;
~ mesh: sefodarata (dzi-) c f A fr ‘sifdraad' (qualif) -si ngoho (neg copul), -khakheaho
wisdom vhutali (abstr) (vb rel)

206

Xhosa (person) Muthoza (Ma-); (language) I X-ray ekisirei (dzi-) c f Eng
Tshithoza, Luthoza
yard (measure) dzharaja (dzi-) c f A fr ‘ja a rl';
(enclosed ground) matalani (locat), dzhara|a
(dzi-) c f A fr 'jaarl'
yarn mutswule (mi-)
yawn (n) galamulo (ma-); (vb) -alamula
year nwaha (mi-); this nanwaha (adv); next
~ mwakani/hwakani (adv); last maho-
la/nwahola (adv), ~ before Iasi: mbamaho-
ja/mbanwahoja (adv); ~ after next mba-
mwakani/mbanwakani (adv)
yearly nwaha munwe na munwe/nwaha na
nwaha
yearn -tuvha. ~ fo r -tulutshelwa
yearning tshituvho (zwi-)
yeast mbilisa/mbiliso (dzi-)
yell (n) luzhambo (nzhambo), mukosi (mi-);
(vb) -zhamba; ~ loudly, -tavha mukosi
yellow tada (poss), tshirulwane (poss) eg
wa/tsha/zwa/dza tada/tshirulwane
yes! ii! (mterj), lina! (interj), ina! (inter;), ee'
(interj)
yesterday mulovha (adv); day before mba-
mulovha (adv)
yet (nevertheless) naho zwo ralo
yield bveledza, -anwa
yoke (n) dzhogo (dzi-) c f A fr 'juk’, ~ pin tshikei
(zwi-) c f A fr 'sket’, (vb) -pana c f A fr
'(in) span'
yolk tshitswuku tsha gumba (zwi-)
zeal vhufuteleli (abstr), mafulufulu (pi only)
zealot mukaluli (vha-), musweleli (vha-); (sect)
Ziloto c f Eng
zebra mbidi (dzi-)
zero zero c f Eng
zigsag masombesombe, vhukhonekhone
Zionism Vhuzioni (abstr) c f Eng
Zionist Muziom (Vha-/Ma-) c f Eng
X
| xylophone mbila (dzi-); mbilamutondo (dzi-)
Y
yonder (ie there far away in distance or remote in
time as referred to before) uja (mu-, muthu
ula ~ person there far away or one referred
to previously; muri u(a ~ tree); vha(a (vha-,
vhathu vhala — people); i[a (mi-, n-, miri i(a
~ trees; (hama ila ~ friend); ]i)a (li-; di-, (ijo
]ila ~ eye; dithu lila ~ monster); aja (ma-,
ma(o aja — eyes); tshila (tshi-, tshithu tshija
~ thing); zwila (zwi-, zwithu zwila — things),
dzda (dzi-, (hama dzila ~ friends); lu[a (lu-,
luvhone lula ~ lamp); vhu(a (vhu-, vhuja
vhuswa ~ porridge); hula (u-, u sea hula —
kind o f laughter), kula (ku-, kuthu kula —
little thing)
you (abs pron) iwe (sing), inwi (sing & pi);
(basic subj cone): u- (sing), ni- (sing & pi);
(perfect subj cone) wo- (5mg), no- (sing &
pi); (narrative subj cone) wa- (sing), na- (sing
& pi); (obj cone) u- (sing), ni- (sing A pi)
young -swa (adj) (persons only, mu-, vha-);
-(uku (adj) (mu-, vha-, mi-, li-, ma-, tshi-,
zwi-, n-/dzin-: thukhu, lu-, vhu-, ku-)
your poss cone plus stem -u (sing) or -nu (sing or
pi), eg yau, tshau, yanu, zwanu
yours c f your
youth/youthfulness vhujuku (abstr), vhuswa
(abstr); a ~ (male or female), muswa (vha-);
the ~ vhaswa (pi only)
z
zip-fastener zipi (dzi-) c f Eng
zombi dukwane/tukwane (ma(ukwane)
zone zouni (dzi-) c f Eng
zoo zuu (dzi-) c f Eng
Zulu (person) Muzulu (Ma-); (language) Tshi-
zulu, Luzulu
Zululand Hazulu
207
 &

ISBN 978-1-86888-295-3