diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics

2012 • Volume 48 • Number 2 • 213-218

Praca poglądowa • Review Article

Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś

Erythrocyte sedimentation rate in the past and present day

Kinga Lis

Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Streszczenie
Odczyn Biernackiego (OB) jest prostym i niedrogim badaniem laboratoryjnym. Jest jednym z najczęściej zlecanych badań
w przypadku rozpoznania reakcji ostrej fazy. Pomimo, że jest badaniem niespecyficznym stanowi ważne narzędzie diagno-
styczne do dnia dzisiejszego.

Summary
Erythrocyte sedimentation rate (ESR) is a simple and inexpensive laboratory test. It is one of the most frequently ordered tests
in the diagnosis of acute phase reaction. Although it is a nonspecific test is an important diagnostic tool to the present day.

Słowa kluczowe: odczyn Biernackiego, metody oznaczania

Key words: erythrocyte sedimentation rate, method of analysis

Skąd się wziął Odczyn Biernackiego (OB)?
Zjawisko sedymentacji krwi znane było już w medycynie em-
pirycznej starożytnej Grecji [1]. Badanie szybkości opadania
erytrocytów zostało po raz pierwszy opisane przez Edmun-
da Biernackiego w 1894 roku. Ten wybitny polski lekarz, jako
pierwszy szczegółowo opisał zjawisko sedymentacji krwinek
czerwonych we krwi żylnej rozcieńczonej cytrynianem sodu.
Zauważył również, że szybkość opadania erytrocytów jest
różna w zależności od płci, wieku, a przede wszystkim stanu
zdrowia. Prowadząc dalsze badania nad odkrytym zjawiskiem
ustalił, że szybkość sedymentacji u zdrowych mężczyzn wy-
nosi średnio od 2 do 6 mm w ciągu jednej godziny, zaś u kobiet
jest zależna od fazy cyklu menstruacyjnego oraz obecności
ciąży. U zdrowych kobiet nieciężarnych szybkość opadania
erytrocytów w ciągu pierwszej godziny wynosi średnio od
2 do 10 mm. Nieznaczny wzrost OB obserwuje się podczas
miesiączki. U kobiet ciężarnych odczyn Biernackiego może
natomiast osiągać nawet wartości trzycyfrowe (>100 mm/h),
co nie pozwala na zastosowanie tego badania jako wyniku
o wartości diagnostycznej w tej grupie kobiet. W związku
z czym do dnia dzisiejszego u kobiet ciężarnych nie oznacza
się OB, choć w roku 1918 Robin Fahraeus próbował wprowa-
dzić odczyn opadania erytrocytów do kanonu badań przepro-
wadzanych rutynowo u kobiet ciężarnych [2-5].
Niezwykle istotne z klinicznego punktu widzenia było zaob-
serwowane już przez Biernackiego [2] przyspieszenie szyb-
kości sedymentacji erytrocytów w przebiegu wielu chorób,
m.in. gruźlicy, chorób zakaźnych oraz nowotworowych. Zja-
wisko to, jak się okazało, związane jest ze zmianą składu
białek osocza, w tym przede wszystkim poziomu fibrynoge-
nu, globulin i albumin, co powoduje zmianę ładunku elek-
trycznego osocza względem błony komórkowej erytrocytów.
W stanie fizjologicznym ujemny potencjał na powierzchni
błony komórkowej erytrocytów (tzw. zeta potencjał) powo-
duje wzajemne odpychanie się tych komórek, co zapobiega
ich agregacji. Zmiana wzajemnych potencjałów sprzyja rulo-
nizacji erytrocytów, co z kolei przyspiesza ich opadanie na
dno probówki [3-7]. Pomimo, że odczyn Biernackiego jest
badaniem niespecyficznym to jest on jednym z najczęściej
zlecanych testów laboratoryjnych w przypadku diagnozowa-
nia wielu różnych chorób [1].
Technika wykonania badania została dokładnie opisana
w roku 1921 przez Alfa Westergrena, zaś rok 1935 przyniósł
kolejne modyfikacje techniczne autorstwa Maxwella M. Win-
troba. Techniczne modyfikacje metody Westergrena nie po-
zostają jednak bez wpływu na uzyskiwane wyniki (Tabela I).
W roku 1977 metoda zaproponowana przez Westergrena
Tabela I
Wartości prawidłowe odczynu Biernackiego uzyskiwane różnymi
metodami [31].
OB [mm/h]
Metoda Metoda Metoda
Westergrena Wintroba Cutlera
kobiety 4-7 0-20 2-12
mężczyźni 3-5 0-9 2-8

213
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś

Tabela II
Czynniki wpływające na przyspieszenie OB [32].

Czynniki erytrocytarne Czynniki osoczowe

• wzrost objętości krwinki, np. duże erytrocyty • wzrost ilości substancji o dodatnim ładunku elektrycznym
• spadek liczby erytrocytów –– wzrost stężenia fibrynogenu
–– wzrost stężenia globulin
• obniżenia ilości substancji o ujemnym ładunku elektrycznym
–– spadek ilości albumin
–– spadek ilości lecytyny
–– spadek ilości nukleoprotein
• wzrost stężenia cholesterolu we krwi

została uznana przez Międzynarodowy Komitet do Spraw
Standaryzacji w Hematologii (International Committee for
Standardization in Hematology, ICHS) za referencyjną me-
todę pomiaru szybkości opadania erytrocytów [1, 3, 4].
Dlaczego erytrocyty opadają na dno probówki?
Badanie szybkości opadania krwinek czerwonych zależy od
proporcji poszczególnych białek osocza oraz budowy i wła-
ściwości erytrocytów. W badaniu tym wykorzystuje się zjawi-
sko sedymentacji, czyli opadania na dno naczynia substan-
cji o wyższej gęstości względnej zawieszonej w substancji
o niższej gęstości względnej. Gęstość erytrocytów prawi-
dłowych wynosi 1,095 kg/l, podczas gdy gęstość osocza
w tych warunkach wynosi 1,027 kg/l. Wartości te ulega-
ją zmianie w stanach chorobowych, co spowodowane jest
zmianą wzajemnych proporcji poszczególnych białek suro-
wicy, bądź zmianami budowy i kształtu erytrocytów, znajdu-
jąc swoje odzwierciedlenie w szybkości opadania erytrocy-
tów (Tabela II).
Najważniejszymi białkami surowicy wpływającymi na wynik
OB są: fibrynogen, immunoglobuliny oraz albumina [5, 7, 8,
9]. Według Haamed i Wagas [4] gdyby określić w skali punk-
towej od 1 do 10 istotność wpływu poszczególnych frakcji
białek osocza na szybkość opadania erytrocytów, czyli ich
zdolności do redukcji zeta potencjału, to fibrynogen musiał-
by otrzymać 10 punktów, β-globuliny 5 punktów, α-globuliny
i γ-globuliny po 2 punkty zaś albuminy 1 punkt.
Do przyczyn zmian OB pochodzenia krwinkowego nale-
żą między innymi niedokrwistości oraz wszelkiego rodzaju
schorzenia przebiegające z produkcją erytrocytów o niepra-
widłowej budowie takie jak np. sferocytoza czy sierpowato-
krwinkowość [7, 10, 11].
Spośród przyczyn fizjologicznych powodujących przyspie-
szenie OB na plan pierwszy wysuwają się wiek (Tabela III)
i ciąża. Od drugiego trymestru wartość tego parametru jest
stale podwyższona i wynosi 40-50 mm/h dochodząc nawet
do 100 mm/h w trymestrze trzecim [12].
Badanie odczynu Biernackiego jest stosunkowo często zle-
cane ze względu na niski koszt i prostotę wykonania. Inter-
pretacja jego wyników nie jest jednak całkiem oczywista.
Szacuje się bowiem, że około 20% przypadków podwyższo-
nego OB pozostaje niewyjaśniona [12].
Jak to się robi?
Do oznaczania odczynu opadania krwinek czerwonych
używa się pełnej krwi żylnej pobranej z dodatkiem antyko-

Tabela III
Wartości OB w zależności od wieku uzyskane metodą Westergrena [32] i metodą Wintroba [33].

Wartości prawidłowe uzyskane metodą Westergrena [32]

wiek Wartości prawidłowe [mm/h]
Noworodki 0-2
Niemowlęta do 6 m. ż. 12-17
Kobiety do 60 r. ż. 3-10
Kobiety powyżej 60 r. ż. ≤ 20
Mężczyźni do 60 r. ż. 3-6
Mężczyźni powyżej 60 r. ż. ≤ 15
Wartości uzyskane metodą Wintroba [33]
wiek Zakres wartości [mm/h] Średnia [mm/h]
< 30 r. ż. 1-20 8,8
30-39 r. ż. 2-32 11,7
40-49 r. ż. 2-30 14,8
50-59 r. ż. 3-35 15,0
60-69 r. ż. 6-40 19,3
70-79 r. ż. 4-50 22,7
80-89 r. ż. 14-54 26,8

214
agulantu zapobiegającemu jej wykrzepianiu. Środkiem prze-
ciwkrzepliwym standardowo stosowanym do pobrania krwi
w celu wykonania OB jest 3,8% roztwór cytrynianu sodowe-
go, w proporcji 1 objętość antykoagulantu i 4 objętości krwi
żylnej. Działanie antykoagulacyjne roztworów soli kwasu
cytrynowego polega na wiązaniu jonów wapnia, co hamu-
je kaskadę krzepnięcia, ale nie zmienia składu białkowego
osocza [6, 13].
Krew do badania można pobrać na dwa sposoby. Pierwszy
z nich to tzw. system otwarty. W tej metodzie krew pobrana
z żyły łokciowej do strzykawki w objętości 1,6 ml jest na-
stępnie przelewana do probówki zawierającej 3,8% roztwór
cytrynianu sodowego w objętości 0,4 ml. Metoda ta jest już
bardzo rzadko stosowana ze względu na szereg wad ta-
kich jak przede wszystkim czas od wynaczynienia krwi do
jej wymieszania z antykoagulantem, w którym dochodzi do
uruchomienia procesu krzepnięcia, niedokładne proporcje
krwi i antykoagulantu, jak również możliwość bezpośrednie-
go kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym stwarzający
wysokie ryzyko zakażenia.
Drugim i zalecanym obecnie [14] sposobem pobierania krwi
jest tzw. system zamknięty wykorzystujący specjalnie przy-
gotowane probówki próżniowe lub asiracyjno-próżniowe,
zawierające odpowiedni antykoagulant w odpowiedniej ob-
jętości. Podczas pobierania krwi systemem zamkniętym igłę
umieszczoną w odpowiednim adapterze i wprowadza się do
światła naczynia żylnego, natomiast drugą stroną igły prze-
bija się membranę próbówki próżniowej lub probówko-strzy-
kawki. W przypadku zamkniętych systemów aspiracyjnych
dokonuje się aspiracji krwi żylnej przy pomocy tłoka pro-
bówko-strzykawki, zaś w przypadku zamkniętych systemów
próżniowych istniejące wewnątrz probówki odpowiednio do-
brane podciśnienie powoduje zassanie właściwej objętości
krwi. Igły używane do pobierania krwi systemem zamknię-
tym posiadają specjalne zawory zapobiegające wypływaniu
krwi przez igłę w momencie, gdy nie jest połączona z pro-
bówką lub probówko-strzykawką. Pozwala to na sprawne
i bezpieczne pobieranie kilku próbek materiału biologiczne-
go o najwyższej jakości, bez możliwości kontaktu osoby po-
bierającej z krwią pacjenta [13, 14].
Tak pobrana próbka krwi stanowi materiał biologiczny stan-
dardowo przeznaczony jedynie do wykonania badania OB.
Odczyn Biernackiego współcześnie może być wykonany na
klika różnych sposobów począwszy od klasycznej metody
Westergrena, poprzez metody manualne, w modyfikacjach
makroobjętościowych i mikroobjętościowych, aż po różne
metody zautomatyzowane. Praktycznie wszystkie stosowa-
ne metody oznaczania OB stanowią różnego rodzaju mo-
dyfikacje klasycznej metody Westergrena, zaś wyniki nimi
uzyskane są odnoszone do wyników, jakie uzyskalibyśmy
w tej samej próbce krwi zbadanej metodą klasyczną i w tej
formie podlegają interpretacji.
Czym jest klasyczna metoda Westergrena?
Do suchej strzykawki pobiera się 2 ml krwi a następnie prze-
lewa się ją do probówki zawierającej 0,5 ml antykoagulantu
(cytrynian trzysodowy dwuwodny o stężeniu 105 mmol/l).
Szczególną uwagę należy zwrócić na proporcję objętości
krwi do objętości cytrynianu, która powinna ona wynosić 4:1.
Po dokładnym wymieszaniu aspiruje się krew cytrynianową
do rurki Westergrena do poziomu „0”, a następnie umiesz-
cza się pionowo w statywie i pozostawia na 1 godzinę. Po
upływie tego czasu odczytuje się odległość między meni-
skiem osocza (oznaczonym wstępnie jako punkt „0”) a gra-
nicą warstwy erytrocytów. Odległość tę określa się w milime-
trach, wynik natomiast podaje się w milimetrach na godzinę
(mm/h) [10, 15].
Parametry rurki Westergrena określone są „Przepisami me-
trologicznymi o pipetach do badania opadu krwi” [16]. Pi-
peta powinna być wykonana ze szkła lub przezroczystego
tworzywa, z bezbarwnego materiału wolnego od wad i pę-
cherzy. Materiał nie powinien oddziaływać na krew oraz na
antykoagulant znajdujący się we krwi. Na powierzchni pipety
nie może być rys ani wyszczerbień. Powierzchnie czołowe
rurki Westergrena muszą być gładko oszlifowane i prostopa-
dłe do jej osi. Pipeta musi mieć trwale naniesioną podziałkę
kreskową o wartości elementarnej 1 mm. Zakres podziałki
ma być niemniejszy niż 180 mm. Kreski podziałki muszą być
prostopadłe do osi symetrii pipety. Nie mogą ulegać ściera-
niu podczas normalnego użytkowania. Kreski podziałki po-
winny być wyraźne i o jednakowej szerokości [16].
W klasycznej metodzie Westergrena ważne jest by pomiar
był prowadzony w odpowiednich warunkach, mianowicie
układ pomiarowy nie może być narażony na wstrząsy, zmia-
ny temperatury, czy silne działanie promieni słonecznych.
Temperatura prowadzenia pomiaru powinna mieścić się
w granicach 18-25°C. Nie wolno też przenosić układu pod-
czas prowadzenia pomiaru [3, 4].
Jak zmodyfikowano klasyczną metodę Westergrena?
Metoda Westergrena przez wiele lat była modyfikowana
w celu zwiększenia czułości, precyzji, a przede wszystkim
ograniczenia kontaktu personelu medycznego z materiałem
potencjalnie zakaźnym oraz skróceniu czasu oczekiwania
pacjenta na wynik badania.
Pierwsza modyfikacja metody Westergrena została zapro-
ponowana przez Wintroba w 1935 roku. Zakładała ona uży-
cie krótszych niż w metodzie Westergrena rurek szklanych
(100mm) oraz zastosowanie EDTA, jako antykoagulantu.
Zastosowanie krótszych kolumn do sedymentacji ogranicza
czułość metody i uniemożliwia odczytywanie wartości od-
czynu sedymentacji przekraczających 100mm/h. Ponadto
metoda ta daje więcej wyników fałszywie dodatnich aniżeli
metoda Westergrena [3, 17].
Najprostszą spotykaną obecnie modyfikacją klasycznej me-
tody Westergrena jest zastosowanie specjalnie wyskalo-
wanych strzykawek lub probówek zawierających cytrynian,
które jednocześnie traktowane są jako zamienniki rurek We-
stergrena.
Odpowiednia ilość krwi jest automatycznie aspirowana
215
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś
podczas pobrania z żyły dzięki ustawionej fabrycznie od-
powiedniej sile podciśnienia i wymieszana z antykoagulan-
tem. Probówkę z tak pobraną i delikatnie wymieszaną krwią
umieszcza się w specjalnie wyskalowanym statywie tak, aby
menisk krwi znajdował się w punkcie „0”. Odczytu dokonuje
się po upływie 1 godziny ze skali statywu. Poziom, na któ-
rym znajduje się granica faz osocze-erytrocyty jest wynikiem
badania. W tej metodzie niezwykle ważne jest stosowanie
statywów i probówek wchodzących w skład jednego zesta-
wu, ponieważ probówki różnych producentów różnią się nie-
kiedy przekrojem i długością, dlatego też statywy mogą być
różnie wyskalowane. Zastosowanie statywów i probówek
różnych producentów może uniemożliwiać prawidłowe wy-
konanie oznaczenia [11, 18, 19]. Częste ograniczenie tego
typu metod stanowi skala statywu. Skala przeliczeniowa dla
wartości uzyskiwanych klasyczną metodą Westergrena sta-
je się, bowiem często mocno ścieśniona powyżej wartości
100 mm. Jeżeli niezbędne jest dokładne określenie wartości
OB, przekraczającej 100 mm, zaleca się powtórzenie pomia-
ru klasyczną metodą Westergrena [18].
Ograniczenie objętości krwi koniecznej do wykonania bada-
nia umożliwiają kapilarowe modyfikacje klasycznej metody
Westergrena. W użyciu znajdują się różne zestawy wykorzy-
stujące zarówno krew cytrynianową jak i krew wersenianową
wtórnie mieszaną z cytrynianem sodu.
Inne rozwiązane zastosowano w probówkach otwartego sy-
temu oznaczania OB firmy Vacuette. Probówki Vacuette do
oznaczenia OB zawierają 3,8% buforowy roztwór cytrynianu
trójsodowego (0,129 mol/l). Proporcja składników miesza-
niny wynosi 1 część roztworu cytrynianu na 4 części krwi.
Pomiar OB opiera się na metodzie Westergrena.
Układ pomiarowy kapilarowy do oznaczania OB jest zwykle
układem otwartym, który składa się z trzech części: probówki
próżniowej z tworzywa sztucznego o objętości 1,6 ml z roz-
tworem cytrynianu sodu (roztwór 3,8%), pipety z podziałką
i gumowym adapterem oraz statywu do OB bez skali. Po wy-
mieszaniu krwi pobranej z dodatkiem antykoagulantu korek
probówki odtyka się, a w jego miejsce umieszcza się ska-
lowaną mikropipetkę z korkiem gumowym. Krew wypełnia
pipetę automatycznie do linii „0”. Probówkę z pipetą umiesz-
cza się w statywie w pozycji pionowej. Odczytu dokonuje się
po 1 godzinie [18, 19].
Jak zautomatyzowano oznaczanie OB?
Metody zautomatyzowane oznaczania odczynu Biernackie-
go stawiają wiele wymogów, które jednocześnie sprawiają,
że są metodami bardziej precyzyjnymi dającymi bardziej
wiarygodne wyniki od jakiejkolwiek metody ręcznej. Stosując
zaś matematyczne metody modulowania wyniku pozwalają
w istotny sposób skrócić czas oczekiwania na wynik.
Jednym z analizatorów umożliwiających automatyczny po-
miar odczynu opadania jest Sedisystem – Seditainer (Bec-
ton Dickinson). Zasada pomiaru w tym systemie oparta jest
o jest na zmodyfikowanej metodzie Westergrena. Mierzy się
szybkość sedymentacji erytrocytów we krwi pobranej na cy-
216
trynian sodu, w stosunku krwi do antykoagulantu 4:1. Pod-
stawowe różnice obu metod dotyczą probówek, wysokości
kolumny oraz pozycji probówki podczas oznaczenia [20].
W systemie Seditainer stosowane są probówki z podciśnie-
niem.
Zasadniczą różnicą pomiędzy metodami jest pozycja próbki,
w jakiej prowadzi się oznaczenie. W metodzie Westergrena
probówka podczas pomiaru znajduje się w pozycji pionowej
natomiast w systemie Seditainer znajduje się pod kontem
20O w odniesieniu do pionu i 70O w odniesieniu do poziomu.
Inna jest także wysokość kolumny krwi w naczyniu pomiaro-
wym, która w systemie Seditainer wynosi 82 mm natomiast
dla metody Westergrena 200 mm [20].
Różnice te pozwoliły na wyprowadzenie nieliniowej zależ-
ności, która została wymodelowana matematycznie. Na po-
stawie modelu matematycznego system jest w stanie po 20
minutach pomiaru wyliczyć wartość OB dla 1 godziny i dla
2 godzin trwania badania [20].
Odczyt wyniku polega na kontrolowaniu poziomu sedymen-
tacji w odstępach 5-cio minutowych. Probówki skanowane
są za pomocą kamery wideo, która rejestruje granicę faz
osocze/komórki i przekazuje do karty mikroprocesora, ta
z kolei przekształca informacje do postaci cyfrowej i poddaje
je analizie matematycznej. System wylicza narastanie pręd-
kości opadania erytrocytów na podstawie odległości pomię-
dzy poziomem pobranej krwi a granicą faz osocze/komórki.
Otrzymany wynik jest zapisywany w pamięci komputera zin-
tegrowanego z analizatorem, przekazywany do bazy danych
informatycznego systemu laboratoryjnego (LSI) lub szpital-
nego (HSI), lub jest automatyczne drukowany [20].
Krew do oznaczenia tą metodą musi być pobrana dokład-
nie w wyznaczonej objętości, ponieważ kamera skanuje
poziom pobranej krwi. Nieprawidłowo pobrana próbka zo-
stanie odrzucona przez system i nie będzie poddana dalszej
analizie, podobnie jak próbki zawierające skrzepy lub źle
wymieszane. Próbki powinny być zbadane w ciągu 6 godzin
od pobrania. Przed badaniem powinny być przechowywane
w temperaturze pokojowej [20, 21].
Metoda stosowana w systemie Seditainer wykazuje silną ko-
relację z klasyczną metodą Westergrena (R=0,998 [21] lub
R=0,91 [22].
Uwagi dotyczące samego oznaczenia określają warunki,
w jakich powinien pracować analizator, który ma być uży-
wany w pomieszczeniach, w określonych warunkach ciśnie-
nia, temperatury, a nawet wilgotności powietrza. Nie należy
umieszczać aparatu w pobliżu źródeł wibracji [20].
Innym z analizatorów umożliwiających automatyczny pomiar
odczynu opadania jest TEST 1 firmy Alifax. Do wykonania
odczynu Biernackiego analizatorem TEST 1 wykorzystu-
je się próbkę krwi wersenianowej, pobranej do oznaczenia
morfologii krwi obwodowej, a więc z zastosowaniem, jako
antykoagulantu wersenianu potasu (K2EDTA, K3EDTA)
a nie cytrynianu sodu jak w metodach dotąd stosowanych.
Pomiar szybkości sedymentacji erytrocytów wykonywany
jest we krwi nierozcieńczonej [23].
Badanie przeprowadza się w temperaturze 37ºC, w kapila-
rze imitującej naczynie włosowate z zastosowaniem meto-
dy tzw. próbki zatrzymanej. Zasada metody opiera się na
kinetycznych pomiarach natężenia światła przechodzącego
przez naczynie reakcyjne. Analizator bada zdolność sedy-
mentacji i agregacji krwinek czerwonych poprzez absorban-
cję. Szybkość opadania erytrocytów mierzona jest przy po-
mocy mikrofotometru na podczerwień (λ=950 nm) [24, 25].
Zachodzące w próbce zmiany agregacji i mikrosedymentacji
erytrocytów mierzone są 1000 razy w ciągu 20s. Zmiany gę-
stości optycznej są przeliczane przez zastosowanie algoryt-
mów matematycznych na wartość OB i wyrażone w mm/h.
Daje to wynik porównywalny do tego, jaki uzyskano by wy-
konując badanie standardową metodą Westergrena. Wyniki
uzyskane na analizatorze TEST 1 dobrze korelują z wyni-
kami uzyskanymi klasyczną metodą Westergrena (R=0,91
[26,27], R=0,89 [28]).
Pierwszy wynik pomiarów szybkości opadania erytrocytów
podawany jest po 3 minutach a następne co 20 sekund, co
pozwala skrócić czas oczekiwania na wynik. Bardzo istotną
cechą tej metody jest to, że nie wymaga ona odczynników
ani użycia dodatkowej probówki do pobrania krwi, w przy-
padku osób, u których jednocześnie zlecone jest badanie
morfologii krwi obwodowej, co pozwala zmniejszyć objętość
krwi pobieranej do badań oraz obniżyć koszty badania [23,
29, 30].
Podsumowanie
Na przestrzeni lat wykonywania odczynu Biernackiego moż-
na zaobserwować ciągłe udoskonalanie kolejno wprowa-
dzanych metod. Modyfikacje te miały na celu m. in. skróce-
nie czasu koniecznego do wykonania badania, ograniczenie
kontaktu personelu z materiałem zakaźnym, zmniejszenie
zużycia odczynników i sprzętu laboratoryjnego oraz zmini-
malizowanie objętości krwi pobieranej od pacjenta niezbęd-
nej do wykonania badania.
Wszystkie te zabiegi złożyły się na popularność badania se-
dymentacji krwinek czerwonych, które jest jednym z najczę-
ściej zlecanych badań. Mimo tego, iż OB jest najstarszym,
w pełni udokumentowanym i popartym obserwacjami klinicz-
nymi, badaniem laboratoryjnym, nadal szczyci się znaczną
użytecznością diagnostyczną. Dzięki ciągłym modyfikacjom
i udoskonaleniom podstawowej metody jego wykonywania,
metody Westergrena, ma szansę jeszcze długo pozostać
w panelu podstawowych badań laboratoryjnych.
Piśmiennictwo
1. Turgeon ML. Clinical Hematology. Theory and procedures.
Chapter 14, Leukocytes: The Granulocytic and Monocytic Se-
ries. Fourth Edition. Lippincott Williams and Wilkins, USA, 2005:
202 e-book http://books.google.pl/books/about/Clinical_hema-
tology.html?id=cHAjsUgegpQC&redir_esc=y (25.03.2012).
2. Gutt RW. Rozwój medycyny Klinicznej. In: Brzeziński T. Historia
medycyny. Wyd Lek PZWL, Warszawa, 1988: 380-424.
3. Erthrocyte sedimentation rate (ESR) test measurement instru-
ment of urinary design and method of using the same. WIPO
Patent Application WO/2004/085994 A2.
4. Hameed MA, Wagas S. Physiological basis and clinical utility
of erthrocyte sedimentation rate. Pak J Med Sci 2006; 22: 214-
218.
5. Ropes MW, Rossmeisl E, Bauer W. The relationship between
the erythrocyte sedimentation rate and the plasma proteins.
J Clin Invest 1939; 186: 791-798.
6. Sox HC, Liang MH. The erythrocyte sedimentation rate. Guide-
lines for the rational use. Ann Intern Med 1986; 1044: 512-523.
7. Burns ER, Wenz B. Quantitative evaluation of the hematopoietic
system. In: Tilton RC, Balows A, Hohnadel DC, Reiss RF. Clini-
cal Laboratory Medicine. Mosby Year Book, USA, 1992: 875.
8. Reinhart WH, Nagy C. Albumin affects erythrocyte aggregation
and sedimentation. Eur J Clin Invest. 1995; 25: 523-528.
9. Saadeh C. The erythrocyte sedimentation rate: old and new
clinical applications. South Med J 1998; 91: 220-225.
10. Bomski H. Odczyn Biernackiego. In: Bomski H. Podstawowe
laboratoryjne badania hematologiczne. Wyd Lek PZWL, War-
szawa, 1995:161-168.
11. Mariańska B, Fabijańska-Mitek J, Windyga J. Najczęściej wy-
konywane badania hematologiczne. Odczyn opadania krwinek
czerwonych. In: Mariańska B, Fabijańska-Mitek J, Windyga J.
Badania laboratoryjne w hematologii. Wyd Lek PZWL, Warsza-
wa, 2003: 139-140.
12. Caquet R. Odczyn opadania krwinek czerwonych (odczyn Bier-
nackiego – OB.). In: Caquet R. 250 badań laboratoryjnych. Wyd
Lek PZWL, Warszawa, 2007: 323-324.
13. http:// www.zdrowie.med.pl/bad_labor/badania/b_krwi.html
(05.07.2011).
14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 stycznia 2009 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów jakości dla
medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicz-
nych, załącznik nr 1, standardy jakości w zakresie czynności
laboratoryjnej diagnostyki medycznej, w tym immunologii me-
dycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej oraz labo-
ratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyniku badań, (Dz. U. z dnia
11 lutego 2009 r.)
15. Sterndale H. The effect of citrate preservatives on estimating the
Westergren method of erythrocyte sedimentation rates. J Clin
Pathol 1963; 16: 488.
16. Zarządzenie nr 39 Prezesa Głównego Urzędu Miar z dnia 5
kwietnia 1996 r. W sprawie przepisów metrologicznych om pi-
petach do badania opadu krwi. Dziennik Urzędowy Miar i Pro-
biernictwa nr 9, Warszawa 9 kwietnia 1996, ISSN 1231-1219.
17. http://www.medicine.mcgill.ca/physio/vlab/bloodlab/ESR.htm
(05.07.2011)
18. Vacuette – one step ahaed – Greiner Bio One http://www.in-
terpath.com.au/Resources/Vacuette/980042_VACUETTEKata-
log_rev04_0609_small_e.pdf (26.04.2012)
19. Vacuette – próżniowy system pobierania krwi. Medlab Products
– materiały informacyjne. http://www.medlab-products.com.pl/
index.php?id=209 (26.04.2012).
20. Seditainer – Becton Dickinson - podręcznik użytkownika.
21. Seditainer, Evacuated Blood Collection Tube For Erythrocyte
Sedimentation Rate Determination*SEDITAINER Stand Reor-
der Number 366016 – U.S. Pat. No. 4,801,428. Becton Dick-
inson VACUTAINER Systems. http://www.bd.com/vacutainer/
pdfs/seditainer_VDP40001.pdf (22.10.2009).
22. AlFadhli SM, Al-Awadhi AM. Comparison of erythrocyte sedi-
mentation rate measurement by the automated SEDIsystem
and conventional Westergren method using the Bland and Alt-
man statistical method. Med Princ Pract 2005; 14: 241-244.
23. Plebani M, Piva E, Sanzari MC, Servidio G. Length of Sedimen-
tation Reaction in Undiluted Blood (Erythrocyte Sedimentation
Rate): Variations with Sex and Age and Reference Limits. Clin
Chem Lab Med 2001; 39: 451-454.
24. Giavarina D, Capuzzo S, Cauduro F, et al. Internal quality con-
trol for erythrocyte sedimentation rate measured by TEST-1
217
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś

Analyzer. Clin Lab 2002; 48: 459-462.

25. Romero A, Muñoz M, Ramírez G. Length of sedimentation reac-
tion in blood: a comparison of the test 1 ESR system with the
ICSH reference method and the sedisystem 15. Clin Chem Lab
Med 2003; 41: 232-237.
26. Arikan S, Akalin N. Comparison of the erythrocyte sedimenta-
tion rate measured by the Micro Test 1 sedimentation analyzer
and the conventional Westergren method. Ann Saudi Med 2007;
27: 362-365.
27. Ozdem S, Akbas HS, Donmez L, Gultekin M. Comparison of
TEST 1 with SRS 100 and ICSH reference method for the mea-
surement of the length of sedimentation reaction in blood Clin
Chem Lab Med 2006; 44: 407-412.
28. Levitus M, Pelliccia A, van de Stadt RJ, et al. Is the Alifax Test-
1TH useful to determine the Disease Activity Score (DAS28) in
rheumatoid arthritis patients? Clin Rheumatol 2009; 28: 469-
474.
29. Dalsze postępy w oznaczaniu OB. Nowy aparat do OB – no-
woczesna technologia w Diagnostyce. www.diagnostyka.pl
(03.09.2009).
30. http://www.alifax.com/products_test1.asp (05.07.2011)
31. Thatcher J. Blood sedimentation rate. BJN 1941; 3: 44.
32. Skotnicki AB, Nowak WS. Podstawy Diagnostyki hematologicz-
nej. Odczyn Biernackiego. In: Dembińska-Kieć A, Naskalski JW.
Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej.
Urban and Partner, Wrocław, 2003: 400-401.
33. Hayes GS, Stinson IN. Erythrocyte sedimentation rate and age.
Arch Ophthalmol 1976; 94: 939-940.

Zaakceptowano do publikacji: 27.04.2012

Adres do korspondencji:
dr n. med. Kinga Lis
Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej
85-094 Bydgoszcz, ul. M. Skłodowskiej-Curie 9
tel. 052 5854046, fax 52 5853603
e-mail: kzlis@gazeta.pl

218