Dinаstički Egipаt: mаterijаlnа kulturа i promene u društvu

-ISPIT-

Novo carstvo (1550-1069)

Društveno-istorijski kontekst i materijalna kultura 18. dinastije

18. dinastija (ca 1550-1295 p.n.e.)

• U 18. godini vladavine Ahmosea I, završeno proterivanje Hiksa (kampanje u Palestini i u Nubiji). Ovaj
trenutak se uzima kao početak Novog carstva

Ahmose I
- Započeo građevinsku aktivnost (Avaris, južni Abidos i dr.)
Južni Abidos:
– Piramida sa hramom (smatrana poslednjom poznatom kraljevskom piramidom; novija istraživanja u
Abidosu indiciraju da ih je bilo još )
• Istraživanja Stiva Harvija, počev od 1993
– fragmenti reljefa koji prikazuju bitke sa Azijatima (najstarije slike konja)
– Avaris - započeo gradnju palate, na mestu hiksoškog utvrđenja
-- Od Ahmozea I primetan porast značaja žena iz kraljevske porodice

- Položaj ’supruge boga, Amona’* preuzimaju žene iz kraljevske

kuće, obično majke vladara (Ahmoze Nefertari prva ima ovaj
položaj); titula ’supruge boga’potvrđena počev od 10-12. dinastije;
prvobitno su položaj držale sveštenice nekraljevskog porekla u
kultu Mina, Amona, Ptaha)

Rana 18. dinastija

• Konsolidacija moći i kraljevske vlasti
• Sedište vlasti premešteno u Memfis
• Graditeljska delatnost rane XVIII dinastije – malo očuvano
• Uvodi se stajaća vojska
• U vojsku uvedena nova tehnologija – konji i kola (prvi put dokumentovani u doba Hiksa)
 Nubija pod kontrolom Egipta od Tutmesa I do kraja Novog carstva

Tutmes I Hatšepsut (kći Tutmesa I) - polusestra

 Prvi izgradio grobnicu u Dolini kraljeva i glavna supruga Tutmesa II

Kraljevske grobnice u Dolini kraljeva

• Vadi u brdovitoj pustinji zapadno od Nila, u tebanskoj nekropoli, lociranoj nasuprot gradu
• Ime – po u stenu uklesanim i bogato dekorisanim grobnicama vladara iz Novog carstva
• Poznate su 63 grobnice u Dolini kraljeva
 Osnovni arhitektonski koncept: hodnik – predvorje – pogrebna prostorija (broj hodnika, predvorja i
sporednih prostorija varira)
Hatšepsut
 Deir el Bahari – posmrtni hram
(ime hrama: džeser-džeseru – najuzvišeniji
među uzvišenima)
• Koncept – odgovara obližnjem hramu
Mentuhotepa II, iz XI dinastije – terasasti hram
• Sadrži:
– Svetilište za barku Amon-rea
– Svetilišta Amona, Anubisa, Hathor, otvoreno svetilište za solarni kult
• Hram u dolini nije očuvan
 Levo i desno od rampe za gornju terasu nalaze se dekorisani tremovi: Trem Punta i Trem božanskog
rođenja

’Grivaste’ sfinge kraljice Hatšepsut

Hatšepsutin obelisk u Karnaku – najviši i danas stojeći obelisk
na svetu
Senenmut
- Službenik visokog položaja (Veliki nadzornik kuće – dvorski upravnik*)
kraljice Hatšepsut
- Glavni arhitekta hrama u Deir el Bahariju (svoje ime i sliku stavio iza jednih
vrata u hramu u Deir el Bahariju
-Vaspitač Hatšepsutine kćeri Neferure, s kojom je i prikazivan
-Poznato preko dvadeset statua koje ga predstavljaju
• Statua Senenmuta, iz Armanta

Tutmes III
- Kada je na presto stupio Tutmes III – počinje otklesivanje lika i imena
kraljice Hatšepsut
- Vodi 17 vojnih kapanja u siro-palestinskim oblastima (uključujući
opsadu utvrđenog grada Megida); ’Anali Tutmesa III’ – tekstovi koji opisuju
kampanje - na zidovima oko kapele za Amonovu barku u Karnaku (Sala sa analima)
- Rivali Egipta – Mitani (severna Sirija), Kadeš i Tunip (na reci Oront) – koalicija
- Diplomatski brakovi - Tutmes III se ženio ženama iz azijskih kraljevskih kuća
- „Botanička bašta“ u hramu za svečanosti u Karnaku (flora i fauna sa ratnih pohoda Titmesa III)

Amon – državni bog u Novom carstvu

- Kraljevi svoje pobede duguju Amonu – veliki deo ratnog plena daruju hramu.
- Hram Amona oslobađan poreza, darivan zemljom
- Raspolaže sopstvenim ljudstvom, prihodima
- Velika akumulacija bogatstva

Tell el Dabaž
- Fortifikovani kompleks sa kraja vladavine Hiksa (lok. Ežbet Helmi)
namerno uništen početkom 18. dinastije i na njegovom mestu
podignuta palata u kojoj su nađeni fragmenti minojskih fresaka
(kao i egipatska keramika. Doba Hatšepsut i Tutmesa III
- Motivi – odgovaraju onima iz palate u Knososu
- Tehnika al fresco

TEBANSKA NEKROPOLA
Amenhotep III
• Zatekao veliko bogatstvo akumulirano u zemlji
• Obimna graditeljska delatnost
• Samo jedna kampanja u Nubiji
• Odnosi sa jugoistočnoj Aziji
• Glavna supruga Tij, izuzetno uticajna

Obimna graditeljska delatnost:

• Egipat – najviše očuvano u Tebi
– Hram u Luksoru
– Hram Mut u Karnaku
– zapadna Teba
• Kompleks palate u Malkati
• Grobnica u Dolini kraljeva
• Posmrtni hram
• U Nubiji na jug do Gebel Barkala
Malkata: palata Amenhotepa III
- Izgrađena za prvi sed-praznik kralja
• Funkcija
– B. Kemp: ceremonijalna (heb-sed u 30., 34. i 37.
godini vladavine)
– D. O’Connor: takođe i administrativna funkcija

Amenhotep IV – Ehnaton
• Posvećen kultu Atona – religijska reforma
• Premeštanje prestonice iz Tebe - izgradnja novog grada nazvanog Ahetaton,
tj. ’horizont Atona’ (današnja Tell el Amarna)
• Promena sopstvenog imena u Ehnaton.
• Promene Kartuše sa imenom postavljene
– u arhitektonskom stilu na ruke i telo - novina
– u stilu u likovnim umetnostima
– posmrtnom kultu
• Ignorisanje drugih božanstva, ’progon’ Amona (otklesivanje imena i lika
Amona u hramovima i grobnicama)
• Na početku vladavine, pre preseljenja u Amarnu, Amenhotep IV podigao 4 svetilišta Atonu u Karnaku (u
hramu Amon-Rea)
• Rekonstrustrukcija – Univerzitet u Torontu, David Redford
• Brzu gradnju omogućila upotreba tzv. talatat-blokova* od peščara (mali, standardizovani, nosi ih jedna
osoba)
Teme u Ehnatonovim svetilištima u Karnaku:
• sed-praznik
• ritual za Atona
• scene iz svakodnevnog života kraljevskog para (ceremonijalne)
• izgradnja hrama
Stil reljefa kod ljudske figure
• „karikaturalni“ – izduženo teme, tanki vrat, uski grudni koš i ruke, naglašeni bokovi
(poput ženskih); izduženi potiljak. Kod kralja i kraljice i izdignute kartuše ’pričvršćene’
neposredno na telo
Tell el Amarna - Ahetaten
• Lokacija:
– Srednji Egipat, naselje je na desnoj obali Nila
– Prethodno nenastanjen prostor: ritualno čist i time
odgovarajući za grad posvećen novom božanstvu
• Hramovi za Atona
• Kult se odvija pod otvorenim nebom (kao i raniji
hramovi posvećeni suncu); Veliki broj žrtvenih stolova
postavljen u dvorišta hrama
- Stil prikazivanja ljudske figure – ublažen, „mekši“ u odnosu na stil
dokumentovan u Karnaku i naziva se Amarna-stil
- Kraljevska grobnica u Amarni: Ehnaton i Nefertiti oplakuju ćerku (nikada ni pre ni posle Amarne kraljevski par
nije prikazivan kako nariče ili iskazuje neke emocije)

Kućni kult
Na stelama za kult
Atona,koje su bile u
kućama:
- Aton - Atonov disk
sa ureusom i zracima
koji se završavaju Tutmozeov
šakama (one pred prikaz
licima kraljevske Nefertiti
porodice drže anh)
- kraljevska porodica
- Ehnaton i Nefertiti,
sa ili bez ćerki
- tekst

’Pisma iz Amarne’
- 1887. slučajni nalaz
• 382 tablice: 350 pisama, 32 tablice sa mitovima i epovima, silabarijima, leksičkim tekstovima
• Pismo: klinasto
• Jezik: pretežno akadski (1 asirski, 1 huritski, 2 hetitski)
- Pretežno doba Ehnatona, nekoliko iz vremena Amenhotepa III i verovatno Tutanhamona
• Osvetljavaju :
– spoljno političke odnose Egipta sa azijskim Bliskim istokom (i sa moćnim državama
i sa vazalnim)
– taktiku Egipta u tim odnosima (savezi, diplomatski brakovi)
– međusobne odnose vazalskih država
– prilike na egipatskom dvoru (upražnjeni presto – verovatno po smrti Tutanhamona)

Po smrti Ehnatona: Stela restauracije

Povratak na staro u pogledu:
- religije (obnova moći tebanskog, Amonovog sveštenstva)
- prestonice – povratak u Tebu
Grobnica Tutanhamona
- otkrivena novembra 1922. Howard Carter & Lord Carnarvon
• Grobnica prvobitno namenjana Aju
• Dokumentovana dva pokušaja pljačkanja u Novom carstvu

- Horemheb je za svog naslednika izabrao vojskovođu nekraljevskog porekla, iz porodice iz istočne Delte, koji je
na presto stupio kao Ramzes (I) i rodonačelnik je 19. dinastije

Novo carstvo 19. i 20. dinastija (doba Ramezida)

Ramzes I
• nekraljevskog porekla, vezir i vojni komandant kod Horemheba,
• vladao manje od dve godine
Seti I
• Velika građevinska delatnost
• Karnak - Nastavak radova na hipostilnoj dvorani
• Abidos – veliki hram Ozirisu
– Kraljevska lista iz Abidosa

Ramzes II
• 67 godina vladavine
• Završio hipostilnu salu u Karnaku
• Hramu u Luksoru dodao dvorište i pilon
• Obimna gradnja u Nubiji (Abu Simbel)
• Uzurpiranje tuđih spomenika
• Pirameze – nova prestonica u istočnoj Delti
(lokalitet Qantir) – identifikovane štale, garnizon
bojne konjice (kočija), obimna proizvodnja bronze
(hetitske zanatlije, proivodnja štitova hetitskog tipa)
• Egipćani (Ramzes II) i Hetiti (Muvatali II)
– bitka kod Kadeša akadski jezik(lingua franca
- Vlast Egipat u Nubiji učvrstio je svojim pohodima Ramzes II i
Nubija je do kraja Novog carstva u položaju kolonije tog doba)

XX dinastija
• Prihodi vladara se smanjuju
• Hramovi imaju sve veći udeo u kontroli trgovine sa stranim
oblastima, rudarstva i kamenoloma, poseduju sve više zemlje

Pobednička stela
•Egipatski hramovi u Nubiji:
Merenptaha
 Gebel Barkal
 Abu Simbel
Hramovi
• Religijska funkcija – mesto za obavljanje religijske prakse
– Hramovi služe komunikaciji sa bogovima
– Mesto dodira ovostranog i božanskog – mesto prelaska iz jednog u drugi svet
– Ukupni prostor hramovskog kompleksa (temenos sa svim unutar njega) ograđen spoljnim zidom
(simbolično izdvajanje iz haosa; hram kao prvobitna humka)
• Politička funkcija – državna institucija
– Podiže ih država, oličena u kralju
– Stoga hram ima i političku funkciju, iskazanu natpisima i prikazima kralja u dekoraciji hrama

- Novo carstvo: razvoj ‘standardnog’ ili ‘klasičnog’ hrama započet u Srednjem carstvu, postaje preovlađujući
koncept hrama od Novog carstva nadalje;
Delovi hrama, po pravcu kretanja:
1. aleja sfingi
2. ulaz – kapija sa pilonom
3. dvorište (sa tremom)
4. hipostilna dvorana (jedna ili dve )
5. predvorje
6. Svetilište
Ispred pilona se postavljaju obelisci (par) i statue kralja

Zapadna Teba (Kom el Hettan):

Posmrtni hram Amenhotepa III

Hram Setija I (Abidos) – posvecen

Ozirisu

Hram Setija I u Abidosu: Kraljevska lista iz

Abidosa
Karnak* (Ipet-sut) hramovski kompleks posvećen Tebanskoj trijadi: Amonu, Mut i Honsuu
- Seti I i Ramzes II podižu Veliku hipostilnu dvoranu* između pilona II i III (19. dinastija)
- hram Mut u Karnaku i hram u Luksoru:
• Oba hrama su građena u doba Amenhotepa III i koncept se pripisuje njegovom glavnom arhitekti
Amenhotepu sinu Hapua (kasnije deifikovanom)

Povezivanje hramova procesionim putem: žutom linijom označen položaj aleja sfingi

Luksor –hram Amona, Mut i Honsua; Amenhotep III izgradio glavni deo hrama

Abu Simbel: Hram u steni Ramzesa II Svetilište hrama u Abu Simbelu:

Statue Ptaha, Amona, Ramzesa II i Re-Haraktea,
kojima je hram posvećen
„Zgrada miliona godina“
• Građevina za kult kralja (forma po konceptu
„standardnog“ hrama)
• Pojavljuje se u razvijenom obliku od Novog carstva
– zamenjuju posmrtne hramove uz piramide Starog
i Srednjeg carstva)
– začeci ideje – hram Mentuhotepa, a rane forme
u 12. i 13. dinastiji
• Svrha – da se život kralja na Drugom svetu obezbedi
povezivanjem kralja sa kultom nekog važnog boga;
- U zapadnoj Tebi obavljaju funkciju kraljevskog posmrtnog
hrama, ali su građene i van Tebe (npr. Seti I i Ramzes II u Abidosu) Abu Simbel. Hram Nefertari - Hathor
- U zapadnoj Tebi su ’Zgrade miliona godina’ očuvane ili potvrđene nalazima i pisanim izvorima za skoro sve
vladare Novog carstva.
- (odvajanje hrama od grobnice počev od Amenhotepa I)

Medinet Habu – Posmrtni hram Ramzesa

Ramazeum - Posmrtni hram Ramzesa II u Kurni III

magacin

zrada hrama
ritualna palata
za kralja

ostaci pilona

Medinet Habu, prozor za pojavljivanje – gleda iz

ceremonijalne palate u prvo dvorište
Treći međuperiod (1069-664. p.n.e)
• 21-25. dinastija
• Podeljena zemlja
• Granica: el-Hiba
• 21. dinastija – sedište Tanis
• Južni deo drži Teba
• Izgubljena kontrola nad jugoistočnom Azijom i Nubijom
-Teba
• Izgradili utvrđenja kod el-Hibe
• Tebanski teokratski vladari nominalno priznaju vlast
Tanisa – zapravo nezavisni u 20. i 21. dinastiji
• Smanjen značaj predaka, uključujući kraljevske
- Tanis
• Kraljevi Tanisa sahranjivani na prostoru hrama okruženog
masivnim zidinama

- Od Trećeg međuperioda nadalje (izuzev u 25. dinastiji) Delta je

sve važnija kao centar moći, iz kog se kontroliše država
- Sedišta 22, 23. i 24 dinastije – u različitim mestima u Delti.

- Poreklo dinastija III međuperioda:

– 21-24. dinastija – libijsko poreklo (izuzetak:
poreklo Smendesa, osnivača 21. dinastije je nejasno)
– 25. dinastija – nubijska (iz Napate u Kušu)

- Libijci - Šešonk I vlada iz Tanisa. Svog sina postavlja za prvosveštenika Amona i glavnokomandujućeg armije,
što postaje model za kasnije, radi kontrolisanja Tebe; Malo poznato o načinu života i kulturi plemena koja su
živela zapadno od Egipta – izgleda da su bili stočari i nomadi; Naziv „Libijci“ koristi se u egiptologiji kao zbirna
oznaka za pripadnike plemena sa kojima je Egipat kroz svoju istoriju dolazio na zapadu u dodir (vojni pohodi
protiv njih; stalni pokušaji, različitog stepena uspešnosti, da se nasele u dolini Nila); Nema tragova osobene
umetničke i arhitektonske tradicije Libijaca u Egiptu – kultura njihove elite je potpuno egipatska

Hram Amona u Tanisu Srebrna hes-vaza kralja Psusenesa I

• Osnovan u 21. dinastiji (Psusenes I)
• Korišćeni kameni blokovi građevina iz Piramezea, ali i sa drugih lokaliteta i
građevina iz Novog, Srednjeg i Starog carstva
• Kraljevi Tanisa sahranjivani prostoru hrama

Horus, Oziris i Izida.

Srebro i lapis lazuli.
Ispisano ime Osorkona II.
Mesto nalaza nepoznato.
Odlike prikazivanja vladara XXV, nubijske dinastije:
- kratka kosa ili priljubljena kožna kapa
- dvostruki ureus
- široka dijadema sa dvostrukim ureusom
- ogrlica: amulet u obliku glave ovna, na uzici čiji krajevi padaju na grudi

• U 25. dinastiji Memfis je sedište nubijskih vladara

• I u Egiptu i u Nubiji gradili hramove egipatskog stila, ispisane hijeroglifskim pismom
• Sahranjivani u Nubiji, u el-Kurru-u, u blizini Gebel Barkala Nubijski kraljevi Egipta
često prikazivani sa
Napata karakterističnom
• Sedište kraljeva i značajni kultni centar kožnom kapom sa
• Napata (Gebel Barkal) – sedište kulta Amona dvostrukim ureusom
(umesto egipatskih
kruna)
Taharko

Pozno doba (664-332.p.n.e)

- Treći međuperiod i vladavina Nubijske dinastije nad Egiptom okončala su tri prodora Asiraca u Egipat
- Pozni period
• 26. dinastija (664-525. p.n.e.) – nazivana i Saiska dinastija (poreklom je iz Saisa, u Delti) – egipatska
dinastija
• 27. dinastija – Prva vladavina Persijanaca nad Egiptom (525-404. p.n.e.).
• 28-30. dinastija (404-343) lokalne egipatske dinastije
• 31. dinastija (343-332. p.n.e.) – Druga vladavina Persijanaca

- Upotreba demotskog pisma se širi tokom vladavine 26. dinastije

- Osnivanje grčkog naselja Naukratis

• Istraživao Pitri 1884-5 – veliki deo naselja već bio uništen

iskopavanjem organskih ostataka kao đubriva (sebbakh)

Kultura saiske dinastije

• Arhaizam u umetnosti – primetan i kod nubijske (kušitske)
dinastije; Zbog ugledanja na starinu, kultura Saiske dinastije
naziva se i Saiskom renesansom
• Izgradnja velikih grobnica za osobe visokog statusa
• Porast popularnosti kultova životinja - sahranjivanje Apis-bikova u Serapeumu u Sakari počinje u ovo doba

Prva vladavina Persijanaca = 27. dinastija (525-404. p.n.e.)

• Vladali iz Persije – Egipat postao satrapija Persijskog carstva
• Kontrola - satrap
• Egipatska organizacija države i administracije očuvana skoro u celosti
• Kodifikacija pravnog sistema
• Aramejski, lingua franca - je službeni jezik administracije
• Podizali nove i proširivali postojeće egipatske hramove
•
 • Vlast održavana vojnim prisustvom, uz oslanjanje na
najamnike različitog porekla (npr. Jevreji na Elefantini)
• Utvrđenja Persijanaca na Sinaju, u istočnoj Delti
• Stalne pobune Egipćana

Hram Amona u Hibis-u (oaza Karga)

Izgradio Darije I (ispod ostaci hrama iz Saiske
dinastije)

Ayn Manawir, u oazi Karga

- U Ain Manaviru je pronađeno nekoliko sela, jedan hram, u njemu oko 450 ostraka (ekonomski zapisi: računi,
potvrde, ugovori) iz doba 26-30 dinastije.
- Nađena dokumenta ukazuju na uvođenje monetarnog sistema, sa atinskom srebrnom tetradrahmom kao
standardom, u doba Darija II. Novac se ipak u punoj meri koristi tek od Ptolemejskog doba.

Sakara: Serapeum, poštovanje životinja

• Kralj izjednačavan sa bikom veoma rano
• Više kultova bika u Egiptu (Apis, Mnevis, Buhis)
• Najstarija poznata sahrana Apis bika u Sakari – 18. dinastija, vreme Amenhotepa III
• Prvi deo podzemnih galerija izgrađen u doba Ramzesa II, drugi započet u vreme 26. dinastije
• Apis je smatran svetom životinjom boga Ptaha, njegovim predstavnikom na zemlji

Ptolemejski period i period vlasti Rimljana

• Aleksandar Veliki posle pobede nad Persijancima kod Isa 333. p.n.e. nastavlja na jug duž istočne obale
Sredozemnog mora i ulazi u Egipat 332.
• Kruniše se za kralja u Memfisu
• Osniva grad – Aleksandriju
• Posećuje hram Amona u oazi Siva, gde je proglašen za Amona/Zevsa.

• Ptolemej, sin Lagosa, koji je bio namesnik Egipta, proglašava se za

kralja 305. p.n.e. – Ptolemej I Soter
• Svi vladari ptolemejske dinastije su njegovi potomci, nisu sklapali
brakove sa Egipćanima
• Poslednja iz dinastije: Kleopatra VII, koja se ubila 30. p.n.e., kada
Egipat postaje provincija Rimskog carstva.

Aleksandrija - osnovao Aleksandar Veliki

• Kompleks palate: Bruheion
• Svetionik na ostrvu Faros (visok oko 135m)
• Ptolemej I osnovao Muzeion, sa Bibliotekom
• Centar obrazovanja i znanja, okupljanje značajnih matematičara, filozofa, lekara itd.
• Prevođenje značajnih dela na grčki sa egipatskog i sa drugih jezika
• Prevod Starog zaveta sa hebrejskog na grčki – Septuaginta
• Svečanost Ptolemaieai – po uzoru na Olimpijske svečanosti
• Ptolemeji – apsolutistička vladavina, zasnovana na poreklu od Zevsa, preko Aleksandra Makedonskog (uz
izmišljeno srodstvo Ptolemeja I sa njim)
 • Kraljice su suvladari; kraljevski brakovi između braće i sestara
• Razvijen kult vladara

- Novo božanstvo, Serapis - sažimanjem Ozirisa i Apisa: (antropomorfan, bradat, nalik na Zevsa)
• Nova božanska trijada: Serapis (vrhovni bog i bog podzemlja), Izida i Harpokrat
(dete Horus)
• Trijada povezana sa isceliteljstvom

Privreda
• Osnova ekonomije: poljoprivreda, osobito žitarice
• Pšenica (triticum durum) umesto polupitome pšenice (triticum diccocum)
• Uvođenje dolapa (saqiya) omogućava podizanje većih količina vode radi navodnjavanja i time intenzivniju
zemljoradnju /i veće prihode)
• Osposobljavanje za obradu novih površina zemljišta u oblasti Fajuma, gde su podignuti i novi gradovi
• Teorijski posednik sve zemlje – faraon;
• U praksi: zemljoposednici su i hramovi, zemlja se dodeljuje službenicima i vojnicima
• Rudarstvo i vađenje kamena kontroliše država
• Eksploatisali nalazišta zlata u egipatskoj istočnoj pustinji koja su korišćena u Novom carstvu
• Trgovina s Afrikom i dalje ka Indiji - plovidba preko Crvenog mora omogućena obnavljanjem kanala u Vadi
Tumilatu
• Aleksandrija uvozne robe i sama koristi, ali je i posrednik u trgovini njima
• Izvoze i svoje zanatske proizvode (staklo, papirus kao podloga za pisanje)

- Kraj Ptolemejskog doba - Ptolemej XIII, Kleopatra VII, Julije Cezar, Ptolemej XIV, Marko Antonije, Bitka kod
Akcija 31. p.n.e, Ptolemej XV Cezarion...

Vladavina Rima (od 30.p.n.e.)

• Egipat – provincija Rimskog carstva
• Zemljom upravlja prefekt, koji je uvek Rimljanin i kog imenuje car
• Stratifikacija društva :
 rimski gradjani
 stanovnici gradova: Aleksandrija, Naukratis, Ptolemais i Antinoopolis
 svi ostali koji ne spadaju u prve dve grupe, uključujući većinu Egipćana
 robovi
- Rim eksploatisao Egipat za svoje potrebe (Težište: poljoprivreda- Egipat obezbeđivao 1/3 žita za stanovnike
Rima); svi odrasli Egipćani (muškarci) plaćali godišnji porez;

• Egipat podeljen u 4 oblasti, kojima upravlja po epistrateg, Rimljanin,

• Oblasti su podeljene na nome, kojima upravlja po strateg, ’Greko-Egipćanin’
- Značajni izvori za period Rimske vlasti:
• Papirusi iz Oksirinhusa (srednji Egipat)
– preko 100 000 fragmenata – podaci o dnevnom životu, administraciji i ekonomiji grada, kao i brojni
književni radovi, pretežno na grčkom, manje na latinskom.

• Proizvodnja i izvoz
Aleksandrija u doba rimske vlasti
– lanene tkanine
• Centar Egipta
– papirus
• Važna luka, sa skladištima – trgovina i izvoz roba u Rim
– staklene posude i perle,
• Verovatno i brodogradnja
nakit (od srebra, zlata,
poludragog kamenja)
– keramika
 Tetrarsi, purpurni porfir; Ostaci rimskog utvrđenja u Kairu
Basilica di San Marco, Venecija (c. 300 n.e.)

• Trgovina sa oblašću Crvenog mora i sa Indijom

• Pustinjski putevi u Istočnoj putinji – izrada bunara
• Jedan pustinjski put prolazio pored Mons Porphyrites – jedino poznato ležište carskog purpurnog porfira
na svetu.
• Mons Claudianus – eksploatacija sivog grandiorita

Oaza Baharija
• Poljoprivreda (vino)
• Nekropola: od 26 dinastije, većinom rimsko doba – ’Dolina zlatnih mumija’ (Zahi Hawas)
• Grobnice sa većim brojem prostorija, uklesane u stenu (peščar)
• Datiranje mumijaiz Bahrije: od Aleksandra Velikog do 4-5. v.n.e.

Hawara u oblasti Fajum

• skopavanja F. Petrie
• Tzv. ’fajumski portreti’
• Tehnike: enkaustika i jajčana tempera
• Podloga: preparirana drvena ploča
• Sličnih portreta ima i na drugim lokalitetima u Egiptu

-Sirenje Hriscanstva:
• Izgradnja i popravka egipatskih hramova
• Rimski carevi u njima prikazivani kao faraoni
• Egipatski kultovi Izide, Serapisa se šire Sredozemljem
• Uprkos progonima, u 2. v. n.e. hrišćanstvo sve šire
pihvaćeno u Aleksandriji
• 311. Galerijev edikt o toleranciji
• 313. Konstantinov edikt
• 392. Teodosije naređuje zatvaranje egipatskih hramova
• Poslednji datirani hijeroglifski tekst 396.godine, na ostrvu File
• Poslednji datirani demotski tekst 452. g.
• Hram Izide na ostrvu File pretvoren u crkvu ca 575.
• monasticizam
Aleksandrija - arheološki ostaci
• Grad stradao u nemirima u 3. veku,
zemljotresi
• 391. godine po sukobima pagana i
hrišćana, razrušen Serapeum, hramovi
pretvoreni u crkve, a one kasnije u
džamije
• Savremeni grad pokriva ostatke starog
• O nekadašnjem izgledu grada – najviše
iz pisanih izvora
• Strabon – posetio i u 17. knjizi svoje
Geografije opisao grad
• Prva sistematska istraživanja 1866.
Mahmud Bej objavio planove rimskog
grada – zidine, ulice, kanali, lokacija
poznatih ostaka građevina
Dendera – hram Hathor
• Hramovi građeni od Starog carstva nadalje, danas vidljiv poslednji,
iz prolemejsko-rimskog doba
• Unutrašnji deo hrama – sa kraja Ptolemejskog doba
• Hram bio okružen zidinama, sa kapijom iz doba Domicijana i Trajana.

Zodijak, sa tavanice Ozirisove kapele na

krovu hrama u Denderi, koji je Napoleon
preneo u Pariz i danas se nalazi u Luvru.

• Sanatorijum – za magijsko isceljenje, možda kupanjem u svetoj vodi ili sanjanjem boginje
• Dva mamizija* – božansko rođenje Ihija, sina Hathor
• Koptska crkva iz 5.v.n.e.
* Mamizi je od ptolemejskog doba zasebna zgrada u okviru kompleksa nekog hrama. Posvećen božanskom
rođenju, što je tema kojoj je u Novom carstvu posvećivana prostorija unutar zgrade samog hrama.

Edfu - hram Horusa

• Gradnju započeli Ptolemeji (Ptolemej III Eureget)
• Završen u I veku n.e.

Kom Ombo – dvostruki hram Sobeka i Horusa

• Ptolemejski hram (očuvani deo je iz doba Ptolemeja VI)
• Dogradnje iz rimskog doba slabo očuvane
Ostrvo File – hram Izide
• Potopljen delimično po izgradnji prve Asuanske brane
• Igradnja Velike brane – akcija spasavanja spomenika Nubije,
UNESCO, kraj 1950 plan – radovi na prenosu i rekonstrukciji
spomenika do u 80-te
• Hram prenet na ostrvo Agilkia, gde je rekosntruisan
• Najveći deo hrama iz doba Ptolemeja i Rimljana
• Najraniji deo hrama – kiosk Psamteka II (26. dinastija)
• Poslednji egipatski doprinos hramu Nektanebo I
(30. dinastija) – monumentalna kapija i kiosk
• Ptolemeji grade novi veliki hram (već Ptolemej II dekorisao)
i dodaju nove delove

Trajanov kiosk

Vladari Rima i egipatski obelisci

• Prve obeliske u Rim preneo Avgust i postavio ih 10. godine n.e.
• Obelisci prenošeni u Rim, jedan u Konstantinopolj
• Obelisci postavljani na spine hipodroma ili kao gnomoni sunčevih
satova, uz hramove posvećenim kultovima egipatskog porekla
• Motivi za korišćenje obeliska u Rimu
– Isticanje moći Rima
– Ukrašavanje hramova Izide podignutih u Rimu
• Danas u Rimu stoji 13 obeliska (više nego u samom Egiptu)
• Rimljani su takođe i sami izrađivali obeliske

Hadrijan i Egipat
• Hadrijan posetio Egipat 130-131. n.e.
• Njegov miljenik Antinoj se udavio u Nilu
• Hadrijan osnovao grad Antinoopolis
• Izrađivane statue Antinoja u egipatskom stilu
• U blizini Rima, u Tivoliju, u svojoj vili, deo vrtova
uredio kao Kanopus, sa Serapeumom i jezerom
okruženim statuama