Μαθήµατα στιχουργικής

Δηµιουργός: anuya, Diogenees

το χαρίζω σε όσους κ όσες έχουν ωραίες εµπνεύσεις αλλα χρειάζονται δουλειά στην έκφραση.
Επίσης αυτά θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε καλύτερα τους στίχουςµου.

Εκτύπωση από: http://www.stixoi.info

1. Φροντίζουµε ο στίχος να έχει συγκεκριµένο αριθµό συλλαβών. Ας πούµε (µιά και προτιµώ
τους 16σύλλαβους), ο κάθε στίχος να έχει 16 ακριβώς συλλαβές. Οι πρώτοιµου στίχοι ήταν
τέτοιοι: όλοι µε 16 συλλαβές, αλλα χωρίς συγκεκριµένο ρυθµό. Σύντοµα άρχισα επίσης να
φτιάχνω στίχους 7 συλλαβών χωρίς συγκεκριµένο ρυθµό. Δοκίµασα και άλλους αριθµούς
συλλαβών.
2. Όπου συναντώνται 2 φωνήεντα, µετράνε σε µία συλλαβή. Όπου συναντώνται 3 ή 4 φωνήεντα,
µετρώνται σε 2 συλλαβές.
3. Αφού ορίσουµε τον αριθµό συλλαβών του στίχου, ορίζουµε το ρυθµότου. Στον 16σύλλαβο
χρησιµοποιώ τους εξής ρυθµούς:
4. Ιαµβικό ρυθµό: τατά τατά τατά τατά. (βλέπε ποίηµαµου «όταν µας ελευθέρωσαν απ’ τους
κακούς οθωµανούς»). Στον ίαµβο αντί για τατά τατά µπορούµε να έχουµε τάτα τατά. Ενώ οι
κανόνες 1 και 2 τηρούνται χωρίς καµία εξαίρεση, στο ρυθµό µπορούµε να κάνουµε ελαφρές
αποκλίσεις εφόσον µπορεί ο στίχος να τραγουδηθεί µε το ρυθµό που θέλουµε.
5. Τροχαϊκό ρυθµό: ενδείκνυται για χιουµοριστικούς στίχους: ο τροχαϊκός 16σύλλαβοςµου
αποτελείται απο 2 8σύλλαβους που µάλιστα οµοιοκαταληκτούν µεταξύτους. Μέτρο συνηθισµένο
σε πολλά ρεµπέτικα και δηµοτικά, µε τη διαφορά οτι εκείνα έχουν χασµωδίες. Παράδειγµα βλέπε
ποίηµαµου «θα διορθώσει ο Θεός τον κόσµο µε βασιλικό και δυόσµο».
6. Οµηρικός στίχος (δακτυλικός εξάµετρος). Αυτός είναι ο πιό τεχνικόςµου στίχος, το
βασιλικόµου µέτρο θα έλεγα. Δέν είναι τόσο δύσκολο όσο φαντάζονται. Κάποτε χωρίς να το
θέλουµε εκφωνούµε στίχους σ’ αυτό το µέτρο, όπως η κυρία απο την οποία αγοράζω φρούτα, µιά
µέρα µου είπε:
Άµα δεν πάρεις τώρα βερύκοκα πότε θα πάρεις;
Αυτός ο στίχος αποτελείται απο 5 τάτατα και στο τέλος ένα τάτα, δηλαδή:
τάτατα τάτατα τάτατα τάτατα τάτατα τάτα. Πλήν όµως, το ένα απο τα πρώτα 5 τάτατα
αντικαθίσταται απο ένα τάτά (αυτό το τάτά που ισοδυναµεί µε τάτατα, ονοµάζεται σπονδείος. Το
τάτατα ονοµάζεται δάκτυλος, εξ ου το όνοµα «δακτυλικός εξάµετρος»). Ο 5ος δάκτυλος δέν
επιτρέπεται να γίνει σπονδείος (δηλαδή ο στίχος πρέπει να τελειώνει σε τάτατα τάτα και µόνο σε
εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις, όταν δέν βγαίνει αλλιώς, µπορούµε να κάνουµε τον στίχο να
τελειώνει σε τάτά τάτά. Τότε λέγεται σπονδειάζων στίχος).
Οι αρχαίοι έβαζαν οσουσδήποτε σπονδείους (τάτά αντί για τάτατα) µέσα στο στίχο, οπότε ο
στίχοςτους µπορούσε να έχει απο 12 (στην πράξη: απο 13) έως 17 συλλαβές. Ο νεοελληνικός
τεχνικός οµηρικού τύπου στίχοςµου έχει 1 και µόνο 1 σπονδείο (τάτά αντί για τάτατα) οπότε
βγαίνει πάντα µε 16 συλλαβές. Παράδειγµα, στο στίχο «Άµα δεν πάρεις τώρα βερύκοκα πότε θα
πάρεις;» µετράµε:
τάτατα τάτά τάτατα τάτατα τάτατα τάτα. δηλαδή ο δεύτερος δάκτυλος έχει γίνει σπονδείος: (έχει

http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Poems&act=print_poem&poem_id=81951 31/7/16, 20:43

Σελίδα 1 από 4
 γίνει τάτά αντί για τάτατα).
6. Περισσότερα για τον οµηρικού τύπου 16σύλλαβο: Άς πάρουµε τον ανωτέρο στίχο µε τα
βερύκοκα ώς παράδειγµα:
τάτατα τάτά τάτατα τάτατα τάτατα τάτα. Σβήνω τα κενά ανάµεσα στους δακτύλους / σπονδείους,
οπότε ο στίχος είναι:
τάτατατάτάτάτατατάτατατάτατατάτα. Βλέπουµε οτι όπου υπάρχει σπονδείος, έχουµε τρία
τονιζόµενα τάτάτά στη σειρά. Απο αυτά το µεσαίο επιδιώκω (άν είναι εφαρµόσιµο) να
προφέρεται µε τόνο, ή να έχει δύο φωνήεντα, ή να ακολουθείται απο δύο τουλάχιστον σύµφωνα,
σάν αρχαία θέσει µακρά συλλαβή. Στο παράδειγµα:
άµα δεν πάρεις τώρα βερύκοκα πότε θα πάρεις
το τάτάτά είναι το «πάρειςτώ», οπότε το «ρεις» νοείται ώς τονούµενο.
6. Τοµές στον οµηρικού τύπου 16σύλλαβο στίχο: τον στίχο του παραδείγµατος το γράφω µε κενά
ανάµεσα στις προφορικέςτου λέξεις: άµα δενπάρεις τώρα | βερύκοκα || πότε θαπάρεις
Κατ’ αρχήν, ενδιαφερόµαστε για το πώς προφέρονται οι λέξεις και όχι για το πώς γράφονται.
Προφορική λέξη είναι όλες εκείνες οι συλλαβές που προφέρονται µαζί, και το σύνολο αυτό έχει
έναν τόνο. Το «δέν» συνήθως είναι µόνοτου λέξη µε προφερόµενο τόνο. Το «αλλά» κατα κανόνα
προφέρεται δίχως τόνο, ενώνεται στην επόµενη λέξη.
Ο στίχος του παραδείγµατος έχει τον εξής ρυθµό:
πάταταπάτάπάτα | ταπάτατα || πάταταπάτα. Το | δείχνει την τοµή του στίχου, το || δείχνει την
διαίρεση του στίχου. Τοµή και διαίρεση είναι το ίδιο πράγµα: εκεί τελειώνει προφορική λέξη, και
αρχίζει η επόµενη. Ο αρχαίος οµηρικός στίχος είχε υποχρεωτικά τοµή, που ήτανε δύο ειδών:
πάταταπάταταπά | ταταπάταταπάταταπάτα = το πρώτο µέρος του στίχου τελειώνει σε «πά»
(συλλαβή µακρά στα αρχαία, τονισµένη στα νέα). Αυτός ο στίχος έχει αντρίκιο άκουσµα, οπότε η
τοµή λέγεται και «αρσενική». Άλλοτε ήτανε έτσι:
πάταταπάταταπάτα | ταπάταταπάταταπάτα = το πρώτο µέρος τελειώνει σε «πάτα», ο στίχος έχει
«ναζιάρικο» άκουσµα, θηλυπρεπές, οπότε αυτή η τοµή λέγεται και θηλυκή.
Σπάνια, όταν δέν µπορούσαν να κάνουν τοµή σάν τις παραπάνω, έκαναν «αρσενική τοµή» λίγο
πιό µετά, ώς εξής:
πάταταπάταταπάταταπά | ταταπάταταπάτα.
Στους δικούςµου 16σύλλαβους δακτυλικούς στίχους έχω συνήθως µία απο τις παραπάνω τοµές.
Επίσης όσο µπορώ βάζω στο στίχο διαίρεση, δηλαδή, όπως στο παράδειγµα:
πάταταπάτάπάταταπάτατα || πάταταπάτα. Στη διαίρεση ο στίχος τελειώνει σε «πάταταπάτα», πρίν
απο το «πάταταπάτα» έχουµε τέλος προφορικής λέξης.
7. Άν δέν είναι εύκολο να έχω στο στίχοµου τοµή ή διαίρεση, τότε κάνω τον στίχο χωρίς τοµή και
διαίρεση. Όµως εκείνο που τηρώ χωρίς καµία εξαίρεση, είναι το ζεύγµα. Στον οµηρικού τύπου
στίχο ζεύγµα θα πεί οτι δέν επιτρέπεται ποτέ µα ποτέ να τελειώνει ο στίχος σε «πατάταπατάτα».
Πρίν απο αυτό το σχήµα δέν επιτρέπεται ποτέ να υπάρχει τέλος προφορικής λέξης. Αυτοί είναι
όλοι οι κανόνες του πιό αγαπηµένουµου µέτρου, του οµηρικού τύπου 16σύλλαβου. Το µέτρο
αυτό δίνει στερεότητα στον στίχο, γίνεται χαριτωµένος σάν κυπαρίσι και συνάµα στέρεος σάν
βράχος. Ακριβώς το οτι η έµπνευση βρίσκει τη δύναµη να υποτάξει τον στίχο, δείχνει οτι είναι
δυνατή η έµπνευση, και έχει υποβλητική δύναµη. Καθώς εργάζεσαι για να βάλεις την ιδέα σε
µετρική µορφή, εµπνέεσαι στην πορεία και άλλα πράγµατα, που δέν τα είχες σκεφθεί απο την
αρχή.
8. Ζευγάρια οµηρικού τύπου 16σύλλαβων µε ζευγαρωτή οµοιοκαταληξία. Συνήθως δέν

http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Poems&act=print_poem&poem_id=81951 31/7/16, 20:43

Σελίδα 2 από 4
 χρησιµοποιώ οµοιοκαταληξία.
9. Σπανίως χρησιµοποιώ οµηρικού τύπου 16σύλλαβους µε θηλυκή τοµή, που το πρώτο κοµµάτι
του στίχου οµοιοκαταληκτεί µε το δεύτερο. Η οµοιοκαταληξία δίνει χιουµοριστικό ύφος στον
στίχο, ακόµη και άν το θέµα του ποιήµατος είναι τραγικό. Η έλλειψη οµοιοκαταληξίας προσδίδει
σοβαρότητα.
10. 16σύλλαβος µε άλλο ρυθµό:
τάτατά-τάτατάτατά-τάτατά-τάτατάτατά. Αυτός είναι ρυθµός δικήςµου εµπνεύσεως, έτσι µου
βγήκε το τραγούδισµα κάποιων αρχαίων ινδικών στίχων. Χαρακτηριστικό παράδειγµα στο
ποίηµαµου «όταν βρέχει στο δηµοτικό σχολείο του Προφήτη Ηλία». Σ’ αυτό το µέτρο δέν έχει
ούτε τοµές ούτε διαιρέσεις ούτε ζεύγµατα. Τέλος λέξης µπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε, αρκεί
να βγαίνει ο ρυθµός που είπαµε.
11. 16σύλλαβος µε το ρυθµό: τάτατάτα-τατάτατά-τάτατάτα-τατάτατά. Ένα ποίηµα µπορεί να
αποτελείται εξ ολοκλήρου απο τέτοιους 16σύλλαβους, ή ανάµεσάτους µπορούν να βρίσκονται
διάσπαρτα και 14σύλλαβοι: τάτατάτα-τατάτατά-τάτατάτα-τατά… Αυτός ο ρυθµός, δικήςµου
εµπνεύσεως, είναι όπως και ο προηγούµενος κατάλληλος για το τραγούδισµα του κλασσικού
ινδικού στίχου που λέγεται “anustup”. Και σ’ αυτόν το ρυθµό δέν δεσµεύοµαι απο τοµές,
διαιρέσεις ή ζεύγµατα.
12. Άλλος ένας 16σύλλαβος µε ρυθµό δικήςµου εµπνεύσεως:
τατάτατάτα-τατάτατάτα-τατατατατατα. = δύο φορές ο ρυθµός τατάτατάτα, και έπειτα 6 συλλαβές
που µπορεί να τονίζονται µε οποιονδήποτε τρόπο. Αυτός ο στίχος τραγουδιέται µε έναν
συγκεκριµένο ρυθµό, στον οποίο ταιριάζουν οι τελευταίες 6 συλλαβές όπως και άν τονίζονται.
Αυτός ο στίχος επίσης µπορεί να έχει οπουδήποτε τέλος λέξης, δηλαδή αγνοεί τοµές, διαιρέσεις
και ζεύγµατα. Άν και δέν έχει την επισηµότητα του οµηρικού τύπου στίχου, ο ρυθµός που λέω
τώρα ταιριάζει σε φιλοσοφικά αποφθέγµατα.
13. Δωδεκασύλλαβος ιαµβικός: το σχήµα «τατάτατά» ή «τάτατατά» επαναλαµβάνεται 3 φορές.
Το «τά» είναι δυνατόν να αντικαθίσταται απο «τατα», οπότε οι συλλαβές γίνονται περισσότερες
απο 12, πράγµα το οποίο αποφεύγω, εκτός άν δέν λέει να βγεί αλλιώς ο στίχος χωρίς να χαλάσει
εκείνο που θέλω να πώ. Άν το µέτρο δέν ταιριάζει σε εκείνο που θέλουµε να πούµε, αλλάζουµε
το µέτρο, δέν αλλάζουµε εκείνο που ξέρουµε για αληθινό. Ο 12σύλλαβος καλό είναι να έχει τοµή
(τέλος προφορικής λέξης) µετά απο την 5η ή µετά απο την 7η συλλαβήτου, αλλα δέν το θεωρώ
απαραίτητο.
14. Ανάπαιστοι: ο ανάπαιστος είναι το σχήµα «τατατά» που µπορεί εν ανάγκη να αντικαθίσταται
µε «τάτά», και πολύ σπανίως µπορεί να αντικαθίσταται µε «τάτατα», αυτό το σχήµα
επαναλαµβανόµενο 8 φορές αποτελεί έναν στίχο, πλήν όµως το 8ο «τατατά» αντικαθίσταται
υποχρεωτικά µε ένα σκέτο «τα» (αυτό ονοµάζεται κατάληξη).
15. Στίχοι µε ορισµένο αριθµό τονιζόµενων λέξεων. Δηλαδή σε κάθε στίχο να προφέρονται µε
τόνο 4, ή 7 λέξεις, ή όσες λέξεις ορίσουµε. Τέτοιους στίχους έφτιαχνα αρκετά συχνά στο
παρελθόν. Ενίοτε και µερικά ποιήµατα µε αριθµό τονιζόµενων λέξεων: 5-7-5-7-7, δηλαδή τόσες
λέξεις, όσες οι συλλαβές των στίχων του εθνικού ιαπωνικού ποιήµατος.
16. Ιαπωνικά µέτρα: 5-7-5 συλλαβές (haiku), 5-7-5-7-7 συλλαβές (αυτό ονοµάζεται waka,
δηλαδή «(εθνικό) ιαπωνικό τραγούδι (στίχος)»). Αυτά ήταν τα πρώτα µέτρα που
χρησιµοποιούσα, τώρα δέν τα χρησιµοποιώ, αφού στο ίδιο περίπου µέγεθος µπορώ να φτιάξω
στίχους µελοποιήσιµους, καθώς ανέφερα.
17. ταατάτατάτατάτατάατα | τατάτατάταα-τάαταατάταατά. Στην πράξη αυτό είναι ιαµβικός

http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Poems&act=print_poem&poem_id=81951 31/7/16, 20:43

Σελίδα 3 από 4
 9σύλλαβος ακολουθούµενος απο ιαµβικό 10σύλλαβο. Το επινόησα σε έναν δικήςµου εµπνεύσεως
ρυθµό στα φοιτητικάµου χρόνια.
18. τατίταα τατί τατί τατίταα τά. Είδος 11σύλλαβου τραγουδιστού ρυθµού που εµπνεύσθηκα στα
µαθητικάµου χρόνια µιά µέρα που είχα πυρετό. Ωραίος ρυθµός, που όµως µόνο µιά φορά
θυµάµαι να τον έχω χρησιµοποιήσει για ποίηµα.
19. Ο ρυθµός του ρεµπέτικου: τάταατατάατάα τάταα τατάα τάα τάα. Είναι πολύ εύκολος ρυθµός
για να φτιάξει κανείς µελοποιήσιµο ποίηµα, δεδοµένου οτι το κάθε «τάα» (µία συλλαβή που
τραγουδιέται σε µακρά διάρκεια) µπορεί να αντικαθίσταται απο «τάτα» (2 απλές συλλαβές). Σ’
αυτόν το ρυθµό είναι το ποίηµαµου «η Εθνοκρατία».
20. Έχω φτιάξει και σε άλλα µέτρα ποιήµατα, γενικά αποφεύγω τον 15σύλλαβο λόγω του
ευτράπελου χαρακτήρα που έχει, αλλα και σε 15σύλλαβο έχω φτιάξει στίχους, προτιµώ όµως τον
Καζαντζακικό 17σύλλαβο. Καθώς και άλλα µέτρα δικήςµου κατασκευής, που όµως δέν τα έχω
χρησιµοποιήσει παρα µόνο περιστασιακά. Τα πιό συνηθισµένα µέτραµου είναι αυτά που
ανέφερα, και απο αυτά το πιό προσφιλέςµου: ο οµηρικού τύπου 16σύλλαβος χωρίς
οµοιοκαταληξία.

Δηµοσίευση στο stixoi.info: 31-08-2008

http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Poems&act=print_poem&poem_id=81951 31/7/16, 20:43

Σελίδα 4 από 4