รายงานเชิงวิชาการ 

การอานและพิจารณาวรรณคดีเรื่อง สามกก ตอนกวนอูไปรับราชการกับโจโฉ  

โดย  
นางสาวตวิษา อธิปอนันต ม.๕/๖ เลขที่ ๒ 
นางสาวทิพรดา กวีวรศาสตร ม.๕/๖ เลขที่ ๖ 
นางสาวอนัญญา ภคเศรษฐการ ม. ๕/๖ เลขที่ ๑๓ 
นางสาวจิดาภา วชิรเดชกุล ม.๕/๖ เลขที่ ๒๑ 
เสนอ  
อ.พนมศักดิ์ มนูญปรัชญาภรณ 
 
ภาคเรียนที่ ๒ ปการศึกษา ๒๕๖๐  
โรงเรียนสาธิตนานาชาติมหาวิทยาลัยมหดิล 
 
 
 
 
 
รายงานนี้ปนสวนหนึ่งของกิจกรรมการเรียนรูโดยใชโครงงานเปนฐาน  
(Project Based Learning)  
รายวิชาภาษาไทยและวัฒนธรรม ระดับชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๕  
 
 
   
 
   

1
 คํานํา 
รายงานนี้เปนสวนหนึ่งของวิชาภาษาไทยและวัฒนธรรมเพื่อการเรียนรูในระดับ  ชั้นมัธยมศึกษาปท ี่ ๕ 
เนื้อหาเรื่องสามกก  ตอน  กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ  เพื่อเปนการศึกษาและวิเคราะหเนื้อหาของวรรณคดีดังกลาว
ทั้งดาน  การประพันธของผูเขียน  เนื้อเรื่อง  และการใชคําและภาษาของผูเขียน  รวมถึงคุณคาที่ไดรับ  โดยมีจุด
ประสงคใหผูอานไดเขาใจเนื้อเรื่องไดอยางลึกซึ้งมากขึ้น  
นอกจากนี้รายงานเลมนี้ถูกจัดทําขึ้นมาเพื่อเปนรายงานกิจกรรมเรียนรูโดยใชโครงงานเปนพื้นฐานใน
รายงานวิชาษาไทยระดับมัธยมศึกษาปที่ ๕ เสนอตอ อาจารยพนมศักดิ์ มนูญปรัชญภรณ ประจําภาคเรียนที ่  
๒/๒๕๖๐  ทางผูจัดหวังเปนอยางยิ่งวา  รายงานฉบับนี้จะใหความรู  และเปนประโยชนแกผูอานทุกๆทาน  หากมีขอ
ผิดพลาดประการใด ทางคณะผูจัดทําจึงขออภัยมา ณ ที่น ี้  
 
คณะผูจัดทํา 
 
 
 
 
 
   

2
 สารบัญ 
 
การอานและพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและวรรณกรรม ๔ 
๑. เนื้อเรื่อง ๔ 
๒. ตัวละคร ๕ 
๓. ฉากทองเรื่อง ๕ 
๔. บทเจรจาเเละรําพึงรําพัน ๖ 
๕. แกนเรื่อง ๖ 
การอานและพิจารณาการใชภาษาในวรรณคดีและวรรณกรรม ๗ 
๑. การสรรคํา ๗ 
๒. การเรียบเรียงคํา ๗ 
๓. การใชโวหาร ๗ 
การอานและพิจารณาประโยชนหรือคุณคาในวรรณคดีและวรรณกรรม ๘ 
๑. คุณคาดานคุณธรรม ๘ 
๒. คุณคาดานสังคม ๘ 
๓. คุณคาดานอื่นๆ 
 
 
 
 
 
   

3
 การอานและพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและวรรณกรรม  

เนื้อเรื่อง 
ในสมัยพระเจาเหี้ยนเต  โจโฉไดตั้งตัวเปนมหาอุปราชสําเร็จราชการแผนดิน  และวางแผนกําจัดเลาป 
เนื่องจากเกรงวากําลังของเลาปนั้นจะแกรงขึ้นในอนาคต  ตนจึงตัดสินใจยกทัพไปโจมตีเลาป  ณ  เมืองชีจิ๋ว  เมื่อเลาป
ไดทราบขาวการมาของทัพโจโฉจึงไปขอกองกําลังจากอวนเสี้ยวมาชวยตอตานโจโฉ  แตอวนเสี้ยวปฏิเสธใหความ
ชวยเหลือ  ทําใหเมืองแตกและตกเปนของโจโฉ  เลาปไดวางแผนกับเตียวหุยยกทัพไปปลนคายของโจโฉ  โจโฉรู
แผนการของเลาปจึงวางแผนตอสู  เมื่อเลาปไปถึงคาย เตียวหุยพลาดทาถูกกองทัพของโจโฉลอม สวนเลาปนั้นไดหนี
ออกมาได  และไปอยูกับอวนเสี้ยวที่เมืองกิจิ๋ว  โจโฉนั้นตองการกวนอูซึ่งเปนพี่นองรวมสาบานของเลาปมารวมทัพ
ของตน  แตตนกลัววากวนอูจะปฏิเสธจึงสงเตี้ยวเหลียวซึ่งกวนอูเคยชวยชีวิตไวไปเจรจา  กวนอูปฏิเสธขอเสนอ
เพราะไมอยากทรยศเลาป  เตี้ยวเหลียวจึงใชขอเสนอสามขอคือ  หากกวนอูสูจนตัวตาย  เลาปและเตียวหุยจะตายไป
ดวย  เนื่องจากทั้งสามสาบานวาจะตายพรอมกัน มิเชนนั้นจะถือวาไมซื่อสัตยตอคําสาบานขอสองมีอยูวา หากกวนอู
ตายจะไมมีใครดูแลครอบครัวของเลาป  ขอสุดทาย  กวนอูเปนนักรบที่มีฝมือสูงฉะนั้นกวนอูควรรักษาชีวิตตนเพื่อรอ
เลาปมาชวยกันทํานุบํารุงแผนดิน  เมื่อฟงดังนั้นแลวกวนอูจึงยอมจํานนดวยเงื่อนไขสามขอ  หนึ่ง  กวนอูนั้นอยูรับใช
พระเจาเหี้ยนเต  ไมใชโจโฉ  สอง  กวนอูตองเปนผูดูแลภรรยาทั้งสองของเลาปเทานั้น  สาม  ถากวนอูรูวาเลาปอยูที่ใด
ตนจะไปหาทันทีโดยไมมีขอแม  โจโฉนั้นยอมรับเงื่อนไขทั้งหมดยกเวนประการที่สาม  แตเตี้ยวเลี้ยวนั้นเกลี้ยมกลอม
โจโฉวากวนอูนั้นมีนํ้าใจซื่อสัตยสุจริตตอนายของตน หากโจโฉเลี้ยงดูอยางดี กวนอูก็จะมีนํ้าใจกตัญูและซื่อสัตยตอ
โจโฉเหมือนกับที่กวนอูนั้นภักดีตอเลาป  โจโฉเห็นชอบจึงยอมรับขอเสนอของกวนอูกวนอูจึงตกลงเขารวมกับโจโฉ
และ  พาภรรยาของเลาปไปเมืองฮูโตพรอมกัน  โจโฉเลี้ยงดูกวนอูและภรรยาอยางดีและมอบของกํานัลมากมายหวัง
ใหกวนอูซื่อสัตยและอยูกับตนตลอด  แตกวนอูนั้นยังซื่อสัตยตอเลาปเชนเดิม  แตตนจะหาโอกาสตอบแทนคุณของโจ
โฉกอนที่จะจากไป  โจโฉจึงไมใหกวนอูออกศึกเพื่อใหกวนอูอยูกับตนใหนานที่สุด  เพราะหากกวนอูออกศึกเมื่อใดจะ
ถือวาทดแทนคุณเรียบรอยและจะจากไป  
   

4
 
โครงเรื่อง   
โครงเรื่องของสามกกตอน กวนอูไปรับราชการโจโฉนั้นมีอยูวา ชายผูซื่อสัตยตอเจานายตองจําใจไปอยูกับ
ศัตรู เพื่อรักษาคําสัญญาและหนาที่ที่สาบานไว ศัตรูไดเลี้ยงดูอยางดีและใหรางวัลมากมายแกตน แตก็ไมสามารถ
เปลี่ยนใจใหจงรักภักดีตอศัตรูไดเพราะลูกนองมีความซื่อสัตยตอเจานายเดิมอยูมาก ไมวา ศัตรูจะใหสิ่งของหรือเงิน
ทองมากมายเพียงใดก็ตาม 

ตัวละคร 
โจโฉ - บุรุษผูดํารงตําแหนงสูงสุด เปนมหาอุปราชของพระเจาเหี้ยนเต ผูกุมอํานาจรองจากฮองเต เปน
ขุนพลผูมีฝมือ มีเลหเหลี่ยมกลยุทธ และทะนงองอาจมักใหญใฝสูง แตอยางไรก็ตาม อุปนิสัยของโจโฉมีทั้งดีและราย
จึงเปนที่มาของฉายา “โจโฉ ผูไมยอมใหโลกทรยศ” ซึ่งหมายความวา โจโฉจะทรยศผูอื่นกอนที่ตนจะถูกทรยศ ใน
ตอนนี้โจโฉมีอุปนิสัยเอาใจใสผูอื่น มีนํ้าใจ ความจริงใจ และรักษาสัจจะตอกวนอู เชน เมื่อกวนอูยื่นกลาววา “แล
อยาใหผูใดเขาออกกลํ้ากรายเขาถึงประตูอยูที่ได” ซึ่งหมายความวาใหดูแลภรรยาของเลาปอยางดีและไมมีใครมา
กอกวน โจโฉจึงกลาวกลับไปวา “ทุกวันนี้อยาวาแตภรรยาเลาปเลย ถึงภรรยาผูนอยลงไปเรากมิไดใหทําหยาบชา” 
แสดงใหเห็นความจริงใจตอกวนอูและผูอยูใตอํานาจ ไมเบียดเบียนผูมีอํานาจนอยกวาตน กริยานี้สามารถสื่อถึง
ความเคารพในสิทธของผูอยูใตอํานาจ ไมขมเหงผูนอย 
 
กวนอู - เปนขุนพลยอดฝมือที่สวามิภักดิ์ตอเจานายดวยจิตใจอันมั่นคงและแนวแน เมื่อทําการใดจะคิดถึง
พี่นองรวม สาบานหรืออีกนัยนึงคือเจานายอยูเสมอ การที่มาเขาพวกกับโจโฉก็ยังคํานึงถึงเลาปอยูเสมอ เนื่องจาก
เปนหวงความปลอดภัยของจิตใจ และภรรยาของเลาป กวนอูจึงถูกยกยองใหเปนเทพเจาแหงความซื่อสัตยฺ 
เนื่องจากตน ไมปดบังเจานายใหมวาตนยังมีใจจงรักตอเจานายเกาอยูถึงแมกวนอูจะมีเจานายใหมก็ยังไมลืม 
เจานายเกา “ครั้นจะ เอาเสื้อใหมนั้นใสชั้นนอก คนทั้งปวงจะครหานินทาวาไดใหมแลวลืมเกา”  
 
เลาป - เจาเมืองชีจิ๋ว เปนคนมีสติปญญา ไดรวมสาบานเปนพี่นองกับกวนอูและเตียวหุย ปราบปรามโจรผา
เหลือง มีนิสัยโอบออมอารี ออนนอมถอมตน จึงเปนที่รักใครแกผูคนและเจานาย ในตอนนี้มีอุปสัยขี้ขลาดเนื่องจาก 
ไดทิ้งทหารกวาสามสิบนายไวในวงลอมศัตรูแลว ตนหนีเอาตัวรอดคนเดียว “พอพบลิเตียนคุมทหารสกัดทางอยู 
เลาปตกใจมิไดคิดอานสูรบประการใด จึงทิ้งทหาร สิบเศษเสีย ขับมาหนีเอาตัวรอด” 

ฉากทองเรื่อง 
สามกกมีฉากทองเรื่องอยูในประเทศจีนสมัยพระเจาเหี้ยนเตซึ่งเปนฉากที่เกิดความแยงชิงอํานาจกัน
ระหวางเหลากกทั้งหลายโดยรายงานเลมนี้กลาวถึงแค ตอนกวนอูรับราชการกับโจโฉ 

5
บทเจรจาเเละรําพึงรําพัน 
“ เสื้อเกานี้ของเลาปใหบัดนี้เลาปไปอยูที่ใดมิไดแจง ขาพเจาจึงเอาเสื้อผืนนี้ใสชั้นนอก หวังจะดูตาง หนา
เลาปครั้นจะเอาเสื้อใหมนั้นใสชั้นนอก คนทั้งปวงจะครหานินทาวาไดใหมแลวลืมเกา ” 
จากบทเจรจาขางตนนี้แสดงใหเห็นวา การที่กวนอูเลือกที่จะเอาเสื้อใหมใสไวดานในแลวเอาเสื้อเกาที่กวนอู
ไดรับมาจากเลาปใสทับไวดานนอกเพื่อเอาไวดูตางหนานั้น เปนการแสดงถึงความจงรักภักดีและความซื่อสัตยที่ยัว
คงมีตอเลาป 
 
“ถึงมาตรวาทานจะไดรับคสามลําบากก็อุปมาเหมือนหนึ่งลุยเพลิงอันลุก แลขามพระมหาสมุทรอันกวาง
ใหญ ก็จะลือชาปรากฎชื่อเสียงทานเปนภายหนา” 
จากบทเจรจาขางตนนี้เปนการเปรียบเทียบใหเกินจริงเพื่อใหเห็นชัดยิ่งขึ้นวาการเผชิญความลําบากนั้น
เหมือนตองลุยไฟและลุยขามมหาสมุทรใหญ 
 
“อันความตายอุปมาเหมือนนอนหลับ” 
จากบทเจรจาขางตนนี้เปนการเปรียบเทียบเพื่อจะบอกวาความตายนั้นเปนเรื่องงายและเปนเรื่องปกติ
สําหรับทุกคน 
 
“ธรรมดาเกิดมาเปนชายใหรูจักที่หนักเบา ถาผูใดมิไดรูจักที่หนักเบา คนทั้งปวงก็จะลวงติเตียนวาผูนั้นหาส
ติปญญาไม” 
​จากบทเจรจาเปนการแนะนํากวนอูลองคิดชั่งนํ้าหนักบุญคุณที่กวนอูไดรับระหวางโจโฉและเลาป เพื่อจะ
ตอบแทนตามที่ควร 
 
แกนเรื่อง 
แกนเรื่องเรื่องนี้มุงเนนใหเห็นถึงความซื่อสัตยจงรักภักดีของกวนอูตอเลาป ถึงแมวากวนอูจะไดรับการดูแล
ดีแคไหนขากโจโฉก็ตาม แตกวนอูก็ไมเคยที่จะลืมคํารวมสาบานกับเลาปที่วาจะเปนพี่นองกัน และจะซื่อสัตยกัน
ตลอดไป โดยพิจารณาไดจากตอนที่โจโฉพยายามนํากวนอูมาเปนทหารของตน โดยกวนอูไดยื่นคําเจรจาสามขอ
เปนเงื่อนไขขอแลกเปลี่ยนในการเปนทหารของโจโฉ ดังนี ้  
๑. จะตองยอมรับวาเปนการอยูรับราชการในพระเจาเหี้ยนเต ไมใชรับใชโจโฉ   
๒. หามมิใหผูใดเขามาใกลพี่สะใภทั้งสอง 
๓. วันเวลาใดถาหากเรารูวาเลาปพี่เราอยูแหงหนใด ถึงมาตรแมนวาเรายังมิไดลาโจโฉ เราก็จะไปหาเลาปในทันที 
 
   

6
 การอานและพิจารณาการใชภาษาในวรรณคดีและวรรณกรรม 

๑. การสรรคํา 
- สามกกเปนการเลาเรื่องโดยการใชบรรยายโวหารที่ประโยคไมซับซอน สามารถเขาใจไดงายวา ใครทําอะไร 
ที่ไหน อยางไร เมื่อใด 
-   
- สามกกมีคําศัพทเฉพาะจากภาษาจีนทั้งชื่อสถานที่ ตัวละคร แตคําเหลานั้นสะกดตรงตัวจึงสามารถอาน
และจําไดงาย เชน กวนอู เมืองกิจิ๋ว โจโฉ เลาป 
- เลือกใชคําใหเหมาะสมกับเรื่องและฐานะของบุคคลในเรื่อง  
“ ครั้นเวลาเชากวนอูเขาไปเฝา พระเจาเหี้ยนเตทอดพระเนตรเห็นกวนอูใสถุงหนวดดังนั้นจึงตรัส ถามวา 
ถุงใสสิ่งใดแขวนอยูที่คอนั้น” 
 
 
 
๒. การเรียบเรียงคํา 
สามกกไดรับมติจากที่ประชุมกรรมการวรรณคดีสโมสรในป พ.ศ. ๒๕๔๗ ใหเปน “ ยอดแหงความเรียง
เรื่องนิทาน”  
๒.๑ เรียงขอความที่บรรจุสาระสําคัญไวทายสุด 
ตัวอยาง “ แมโจโฉเลี้ยงดูตนเปนอยางดี แตตนก็ไมวายคิดถึงเลาป” 
- ประโยคขางตนแสดงไดถึงขอคิดของเรื่องนั้นคือ ความซื่อสัตย 
ตัวอยาง “ แมกวนอูยังไมมีความชอบก็จะอยูดวยมหาอุปราช โจโฉไดฟงเชนนั้นก็เห็นชอบดวย” 
- ประโยคนี้ไดแสดงถึงคามซื่อสัตยของกวนอูที่มีตอโจโฉ และความไวใจที่โจโฉมีตอกวนอู 
๒.๒ เรียบเรียงประโยคใหเนื้อหาเขมขนไปตามลําดับดุจขั้นบันไดจนถึงขึ้นที่สําคัญสุด 
บทสนทนาในสามกกใชวาทศิลปในการเจรจาความ ฉากที่เตี้ยวเลี้ยวเกลี้ยกลอมใหกวนอูมาเขากับโจโฉ โดย
พยายามเนนถึงเลาปที่กวนอูเคารพไวในลําดับสุดทาย 
“ ผลเสียประการแรกคือกวนอูก็จะไมมีโอกาสไปตามหาและชวยเหลือเลาปได ประการที่สองภรรยาของเลาปจะ
ไมมีคนดูแลคุมครอง และประการที่สามเทากับไมยอมเผชิญความลําบากเพื่อชีวิตไวคอยพบเลาป” 
 
 
 
 
 
7
๓. การใชโวหาร 
ในสามกกมีการใชอุปมาอุปไมยโวหารสื่อสารเปนสวนมาก 
 
อุปมาโวหาร คมคายลึกซึ้งและเห็นขอเปรียบเทียบไดชัดเชน 
“ อันความตายอุปมาเหมือนนอนหลับ” 
ประโยคตองการสื่อวานอนหลับก็เหมือนกับการตาย 
 
“ เลาปนั้นเปนคนมีสติปญญา ถาละไวชาก็จะมีกําลังมากขึ้น อุปมาเหมือนลูกนกขนปกยังขึ้นไมพรอม ถาขนขึ้น
พรอมแลวก็จะบินไปทางไกลได” 
ประโยคนี้ตองการสื่อวา เลาปเปนคนที่มีสติปญญามาก หากรูจักเรียนรูก็จะมีกําลังมากขึ้นเหมือนกับลูก
นกที่ไมมีขนปกและรอเวลาที่ขนปกขึ้นแลวสามารถบินไปไกลได 
 
พรรณนาโวหาร 
“เปนพี่นองรวมสุขแลทุกขเปนชีวิตอันเดียวกันถาผูใดตายก็จะตายดวย” 
ประโยคนี้แสดงใหเห็นความรักที่มีตอกันและกันโดยสามารถตายแทนกันได 
นามนัยโวหาร 
“ อันมหาอุปราช นี้มีนํ้าใจเมตตาทาน ทํานุบํารุงทานยิ่งกวาเลาปอีก เหตุใดทานจึงมีใจคิดถึงเลาปอยู” 
การใชคําวา มหาอุปราชแทนโจโฉนั้น เปนการใชนามนัย เพราะคําวามหาอุปราชสามารถแสดง ใหเห็นถึงลักษณะ
ซึ่งก็คือยศและตําแหนงของโจโฉในเรื่องนั่นเอง 
 
การอานและพิจารณาประโยชนหรือคุณคาในวรรณคดีและวรรณกรรม 
 
๑. คุณคาดานคุณธรรม 
๑.๑ ความกตัญู  
กวนอูมีความกตัญูตอเลาปเจานายเกาของเขามากโดยเขาคิดจะกลับไปหาเลาปทันทีเมื่อทําได 
ซึ่งสามารถสังเกตไดจากตอนที่เขาไดขอสัญญาสามขอจากโจโฉ  ดังนี ้ “ขอใหไดเปนขาพระเจาเหี้ยเต,  ขอ
ใหไดปรนิบัติและคุมครองพี่สะไภทั้งสอง, และขอไปหาเลาปทันทีที่รูวาอยูที่ใด” 
อีกทั้งยังกตัญูตอโจโฉโดยเลาปไดใหสัจจะกับโจโฉวาจะตอบแทนบุญคุณโจโฉเมื่อมีโอกาส  ดังที่กลาวไว
ในตอนที่๒๓-๒๔วา  “ตอนที่กวนอูรูวาเลาปอยูกับอวนเสี้ยวที่เมืองกิจิ๋ว  กวนอูจึงรีบลาโจโฉไปโดยใหคํามั่น
สัญญาวาจะหาโอกาสตอบแทนบุญคุณโจโฉใหได” 
๑.๒ ความซื่อสัตย  
ถึงแมกวนอูจะไปรับราชการกับโจโฉซึ่งทําดีตอกวนอูมาก แตโจโฉนั้นก็ไมเคยคิดที่จะแปรพรรค
จากเลาปเลย โดยรักษาสัจจะที่เคยใหไวกับกวนอูวาเมื่อใดที่เขารูวาเลาปอยูที่ใด เขาจะกลับไปหาเลาป
8
 ทันที ตัวอยางเชน “โจโฉจัดแจงที่นั่งใหกวนอูสูงกวาขุนนางทั้งปวง แลวใหเครื่องเงินทองแพรอยางดีแก
กวนอูเปนอันมาก”, ​“สามวันแตงโตะไปใหครั้งหนึ่ง หาวันครั้งหนึ่ง แลวยังจัดหญิงสาวรูปงามสิบคนใหไป
อยูปฏิบัติกวนอู หวังจะผูกนํ้าใจไวใหกวนอูหลง”, และ “กวนอูจึงวาเสื้อเกานี่ของเลาปให บัดนี้เลาปจะไป
อยูที่ใดมิแจง ขาพเขาจึงเอาเสื้อใหมใสชั้นนอก หวังจะดูตางหนาเลาป” 

๒. คุณคาดานสังคม 
๒.๑ สะทอนใหเห็นถึงวัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีการใชชีวิตของชาวจีน 
๒.๒ สะทอนใหรับรูถึงวีธีการปกครองบานเมืองของชาวจีน 
๒.๓ สะทอนใหเห็นถึงความเชื่อของคนในสังคมจีน 
 
๓. คุณคาดานอื่นๆ  
๓.๑ สะทอนใหเห็นคุณสมบัติของผูนําที่ตองมีสติปญญาและเฉลียวฉลาดในการแกไขปญหาตางๆ โดย
สามารถสังเกตไดจากตอนโจโฉยกทัพไปปราบเลาปในหนา๔๘ กลาววา “บัดนี้เมืองเราก็เปนกังวลอยู ขอ
ใหทานเรงแตงผูมีสติปญญาไปเกลี้ยกลอมหาตัวมาเทงกลับเขามา อยาใหทันมาเทงรูวาทานจับตั้งสินกับ
พวกเพื่อนขาเสีย” 
๓.๒ สะทอนใหเห็นวาในเวลาเกิดสงคราม ความรุนแรงมิใชสิ่งที่จะนําพาไปสูชัยชนะได แตจะตองใชสติ
ปญญาในการแกปญหาตางๆดวยเชนกัน โดยมีตัวอยางเชน “เลาปนั้นเปนคนมีสติปญญา ถาละไวชาก็จะมี
กําลังมากขึ้น” และ “อวนเสี้ยวนั้นมีทหารมากก็จริง แตสติปญญานอย ถึงจะคิดประการใดเราก็ไมกลัว” 
 
 
 
 
   

9
 บรรณานุกรม 
 
๑. ก. ​กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ 
[ออนไลน]. เขาถึงเมื่อวันที่ ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สืบคนไดจาก <http://www.samkokwiki.com/กวนอู
รับราชการกับโจโจ.html> 
 
๒. กิ่งกาญจน โรงเรียนสตรีศรีนาน. สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ[ออนไลน]. เขาถึงเมื่อวันที่ ๒๒ 
พฤษภาคม ๒๕๖๑. สืบคนไดจาก <https://kingkarnk288.wordpress.com/2016/03/23/สามกก-ตอน
กวนอูไปรับราช/> 
 
๓.  ศึกษาธิการ,  กระทรวง.  ​หนังสือรายวิชา  พื้นฐาน  ภาษาไทย  วรรณคดีวิจักษ  ชั้นมัธทยมศึกษาปท ี่ 6  ​.  พิมพ
ครั้งที่ 5. สกสค. ลาดพราว, 2557. 169 หนา   
 
๔ ส. สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ[ออนไลน]. เขาถึงเมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สืบคนได
จาก <http://www.thaigoodview.com/node/76555​> 
 
๕. ส. สรุปสาระดีๆจากเรื่องสามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ ในหนังสือภาษาไทย ม.๖ 
[ออนไลน]. เขาถึงเมื่อวันที่ ๒๒ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สืบคนไดจาก <https://
wewantknowless.wordpress.com/2013/12/17/สรุปสาระดีๆจากเรื่องสา/> 
 
 

10