Ο ΕΝΤΓΚΑΡ ΑΛΛΑΝ ΠΟΕ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΚΟΤΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ

Εικόνα 1

Το σημερινό τεύχος του περιοδικού Ars Ovi είναι αφιερωμένο στη φανταστική
λογοτεχνία (fantasy genre), ένα μαγικό είδος λογοτεχνίας, γεμάτο δράκους, ξωτικά,
μυθικά πλάσματα και φανταστικούς κόσμους. Με τη σειρά του το fantasy είναι υπο-
είδος της λεγόμενης «speculative fiction» (μια πρόχειρη μετάφραση στα ελληνικά θα
ήταν «φανταστική λογοτεχνία»), στην οποία ανήκουν επίσης η επιστημονική
φαντασία, η λογοτεχνία του τρόμου, τα υπερ-ηρωικά κλπ. Έτσι λοιπόν, χωρίς να είμαι
100 % μέσα στη θεματολογία του σημερινού μας τεύχους αλλά ακουμπώντας την
περιφερειακά και διαβάζοντας τόσο καιρό όλα αυτά τα είδη, δε στάθηκα πουθενά
αλλού παρά μόνο στην περίπτωση του εξέχοντος διηγηματογράφου και πατέρα
πολλών σύγχρονων ειδών φαντασίας Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε (1809-1849) ήταν Αμερικανός λογοτέχνης, ένας από τους
κύριους εκπροσώπους του αμερικανικού ρομαντισμού και σημείο αναφοράς στην
εξέλιξη σύγχρονων ειδών λογοτεχνίας όπως η αστυνομική και οι ιστορίες τρόμου και
φαντασίας. Η ζωή του ήταν δύσκολη: ορφανός από μάνα και παρατημένος από
πατέρα ήδη από 2 ετών, μεγάλωσε με τον πατριό του, σπούδασε στην Αγγλία,
κατατάχτηκε στον αμερικανικό στρατό για να επιβιώσει, απολύθηκε, τελικά ξεκίνησε
να γράφει πεζά κείμενα και να πληρώνεται γι’ αυτό. Σταδιακά άρχισε μια καριέρα
στον χώρο του περιοδικού Τύπου, όπου δημοσίευε διηγήματα, άρθρα και κριτικές,
αγωνιζόμενος να ανταπεξέλθει οικονομικά αποκλειστικά και μόνο γράφοντας
διηγήματα και ποίηση.

Το πρώτο του βιβλίο δημοσιεύτηκε το 1827 και ήταν η ποιητική συλλογή

«Ταμερλάνος και άλλα ποιήματα». Το 1833 βραβεύτηκε για το διήγημά του
«Μήνυμα στο μπουκάλι» κι άρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστός. Το 1838
δημοσίευσε την «Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ», το μοναδικό του
μυθιστόρημα («Η Σφίγγα των Πάγων» του Ιουλίου Βερν είναι μια άτυπη συνέχεια
αυτού του βιβλίου, κάτι που δείχνει το πόσο πολύ επηρέασε ευρύτερα ο Πόε τον
λογοτεχνικό κόσμο). Το 1845 δημοσιεύτηκε «Το κοράκι», ένα από τα πιο γνωστά του
λυρικά και μεταφορικά ποιήματα. «Οι φόνοι της οδού Μοργκ», το πρώτο σύγχρονο
αστυνομικής λογοτεχνίας διήγημα, δημοσιεύτηκε το 1841 στο Graham’s Magazine
και είχε πρωταγωνιστή τον Auguste Dupin, ο οποίος εμφανίστηκε σε άλλα δύο
διηγήματα: «Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ» (1842) και «Το κλεμμένο γράμμα» (1844).

Ο Πόε δεν έμεινε αδιάφορος απέναντι στην επιστημονική φαντασία. Γοητευμένος

από τα μαθηματικά, τις θεωρίες του Κέπλερ και του Νεύτωνα, τα φανταστικά ταξίδια
κλπ. έγραψε το διήγημα «»Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη σελήνη» (1835), ένα
κείμενο-ορόσημο για την ένταξη του συγγραφέα στο σύμπαν της επιστημονικής
φαντασίας.

Η πολυδιάστατη ζωή του Πόε είχε κι ένα αμφιλεγόμενο τέλος, μιας και δεν υπάρχει
επίσημο πιστοποιητικό θανάτου. Υπέστη βλάβες από τον αλκοολισμό στον οποίο
βυθίστηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του; Είχε πάρει ναρκωτικές ουσίες;
Γενικότερα, για τη ζωή και την προσωπικότητά του υπάρχουν αρκετές πληροφορίες
αλλά συχνά αντιφατικές ενώ πρωτογενείς πηγές ή έγγραφα μπορούν να ρίξουν
ελάχιστο φως σε αυτά τα γεγονότα.
Εικόνα 2

Στη Βιβλιοθήκη του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ε.Λ.Ι.Α.)

εντόπισα τρεις από τις πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις του Πόε στα ελληνικά 1. Πρόκειται
για τρία βιβλία που κυκλοφόρησαν από τον Γεώργιο Φέξη, τον Σιδέρη και τον
Ζηκάκη το 1914, το 1922 και το 1924 αντίστοιχα και είναι όλα συλλογές διηγημάτων
του μεγάλου αυτού συγγραφέα. Στην πραγματικότητα, ο Πόε εμφανίστηκε στα
ελληνικά γράμματα με πρωτοβουλία του Εμμανουήλ Ροΐδη το 1877, οπότε και
δημοσιεύτηκε το διήγημα «Το πάθημα του κ. Βαλδεμάρου» στο περιοδικό
Παρνασσός (τόμος Α΄, τ. α΄, 30/1/1877) (Γεωργαντά 1985). Ως το 1895 μετέφρασε
και δημοσίευσε άλλα πέντε κείμενα στο ίδιο περιοδικό ή στο περιοδικό Εστία. Αυτά
τα πέντε διηγήματα κυκλοφόρησαν σε βιβλίο 131 σελίδων το 1922 από τις εκδόσεις
Σιδέρη2.

Εικόνα 3

Δεν είναι τυχαίο που οι πρώτες έντυπες αυτοτελείς εκδόσεις του Πόε κυκλοφόρησαν
από τους εκδοτικούς οίκους Ζηκάκη, Σιδέρη και Φέξη, μιας και στις αρχές του 20ού
αιώνα εκδότες-βιβλιοπώλες όπως οι ανωτέρω αλλά και οι Δημητράκος, Σύλλογος
προς Διάδοσιν Ωφελίμων Γνώσεων, Άγκυρα κ. ά., λόγω των πολέμων και των
κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην Ελλάδα, αναγκάστηκαν να
ομαδοποιούν τις εκδόσεις τους και να δημιουργούν σειρές (ή βιβλιοθήκες, όπως τις
ονόμαζαν). Με αυτόν τον τρόπο: «Το κοινό απέκτησε συγκεκριμένες προτιμήσεις ενώ
το χαμηλό κόστος, συνέπεια της παραγωγής τυποποιημένων σειρών, οδήγησε στη
μείωση του κόστους αγοράς αλλά και στη βελτίωση της αισθητικής εμφάνισης των
βιβλίων» (Αρβανιτάκη 2003). Εξέχουσα θέση έχει ο Γεώργιος Φέξης, που «κατάφερε
με τη θεματική κατάταξη των βιβλίων να φτιάξει τόσες σειρές, τόσες δηλαδή
θεματικές ενότητες, ώστε να καλύψει εκδοτικά πλήθος γνωστικών αντικειμένων της
εποχής» (όπ. π.).

Εικόνα 4

Το 1914 ο Γεώργιος Φέξης κυκλοφόρησε στη σειρά της Λογοτεχνικής Βιβλιοθήκης

τις «Ιστορίες αλλόκοτες» του Edgar Poe, σε μετάφραση Νικ. Σπανδωνή, ένα βιβλίο
127 σελίδων. Περιλαμβάνει τα κάτωθι διηγήματα:

«Το σύστημα του δόκτορος Γκουντρόν και του καθηγητού Πλουμ» («The system of
Doctor Tarr and Professor Fether», 1η έκδοση 1845).
1
Σύμφωνα με τη Βιβλιογραφία του περιοδικού Διαβάζω (βλ. τις Πηγές στο τέλος του
άρθρου), υπήρξε επιπλέον μια έκδοση του 1895 (που δεν μπόρεσα να την εντοπίσω στη βάση
της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα στο site www.benaki.gr/bibliology) με τα
διηγήματα του Ροΐδη που αναφέρω στη συνέχεια και μια έκδοση του 1923, της οποίας
υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Ε.Λ.Ι.Α. μεταγενέστερη ανατύπωση ( ; ) του 1926 (εκτός κι αν
το 1923 είναι τυπογραφικό λάθος του περιοδικού). Επομένως περιορίστηκα να παρουσιάσω
τα τεκμήρια που κατάφερα να εντοπίσω και να μελετήσω κατά τη συγγραφή του παρόντος
άρθρου.
2
Περιλαμβάνονται τα διηγήματα: «Το πάθημα του κ. Βαλδεμάρου» («The facts in the case of
M. Valdemar»), «Ο καρδιόκτυπος» («The tell-tale heart»), «Η ταυτότης» («Morella»), «Η
στρογγυλή εικών» («The oval portrait»), «Ο αλλόκοτος φονεύς» («The murders in the rue
Morgue»), «Ο χρυσοκάραβος» («The gold bug»).
«Το πηγάδι και το εκκρεμές» («The pit and the pendulum», 1η έκδοση 1842).
«Η συνάντησις» («The assignation», 1η έκδοση 1834).
«Λίγεια» («Ligeia», 1η έκδοση 1838).
«Ο δαίμων της διαφθοράς» («The imp of the perverse», 1η έκδοση 1845).
«Χωπ-Φρωγκ» («Hop-Frog», 1η έκδοση 1849).
«Η κατήγορος καρδία» («The tell-tale heart», 1η έκδοση 1843).
«Ζωντανός στον τάφο» («The premature burial», 1η έκδοση 1844).

Η γλώσσα είναι φυσικά η καθαρεύουσα, κάτι που ίσως στερεί τον αναγνώστη από
την ποιητικότητα της γραφής του Πόε. Για παράδειγμα στο «Σύστημα του δόκτορος
Γκουντρόν…» που αφορά την επίσκεψη ενός ανώνυμου αφηγητή σε ένα θεραπευτικό
άσυλο («φρενοκομείον») όπου ακολουθείται η θεραπεία της «πραότητος»: «Πάσα
σωματική ποινή ήτο κατηργημένη εν αυτώ, σπανιώτατα δε ετίθεντο εις περιορισμόν
οι ασθενείς. Ούτω επίστευον ότι απήλαυνον πλήρους ελευθερίας, ενώ πράγματι
αυστηρώτατα επεβλέποντο» (σελ. 5). Ή στο διήγημα «Λίγεια»: Ήτο άρα γε αύτη η
ζώσα Ροβένα; Ήτο πράγματι αύτη; Η ξανθή και κυανόφθαλμος Ροβένα;…» (σελ. 78).
Η σωματική δυσμορφία του νάνου Χωπ-Φρωγκ μεταφράζεται ως εξής:
«Πραγματικώς ο Χοπ-Φρωγκ δεν μπορούσε να κινηθή εάν δεν έκαμνε μίαν
απόπειραν κινήσεως –κάτι τι σχετικόν μεταξύ του πηδήματος και του πισοσυρμού-
μίαν κίνησιν η οποία ήτο διά τον βασιλέα αστείρευτος πηγή ιλαρότητος» (σελ. 89).

Ο Νικόλαος Σπανδωνής (1858-1913) ήταν δημοσιογράφος και λογοτέχνης,

γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει νομικά
αλλά τον απορρόφησε ολοκληρωτικά η δημοσιογραφία. «Ήταν ο πρώτος άνθρωπος
στην Αθήνα που πέταξε με αερόστατο, μόνο και μόνο για να περιγράψη τις
εντυπώσεις του, και πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους στέλνοντας
ανταποκρίσεις από την πρώτη γραμμή του Μετώπου». Με τα μονομαχίες του, με τους
ηρωισμούς και τα σκάνδαλά του αναστάτωνε κάθε τόσο την ήσυχη ζωή της Αθήνας
του καιρού του». Ίδρυσε φιλολογικούς συλλόγους, δανειστικές βιβλιοθήκες (πρώτη
φορά στην Ελλάδα), οργάνωσε ρεσιτάλ τραγουδιών και διαλέξεις και πολλά άλλα.

Εικόνα 5

Δέκα χρόνια αργότερα, με ενδιάμεσο σταθμό στη βιβλιογραφία του Πόε την έκδοση
του 1922, ο εκδοτικός οίκος Ζηκάκη κυκλοφορεί μια νέα ανθολογία 125 σελίδων,
εξίσου ανατριχιαστικών διηγημάτων, γραμμένων σε μια γλώσσα ούτε πολύ
καθαρεύουσα ούτε πολύ δημοτική. Πρόκειται για τα:

«Μορέλλα» («Morella», 1η έκδοση 1835).

«Πορφυρογέννητοι» («King Pest the First», 1η έκδοση 1835)
«Νύχτα Βακχείας» («The masque of the Red Death», 1η έκδοση 1842).
«Ελεονώρα» («Eleonora», 1η έκδοση 1841).
«Μέσα στην τρέλλα της Αποκρηάς» («The cask of Amontillado», 1η έκδοση 1846).
«Η καρδία που ξεσκεπάζει» είναι το διήγημα που συμπεριέλαβε και ο Φέξης στην
ανθολογία του με τον τίτλο «Η κατήγορος καρδία».
«Βερενίκη» («Berenice», 1η έκδοση 1835).
«Ο άνθρωπος της μοναξιάς» («Silence-A fable», 1η έκδοση 1838).
«Σκιές» («Shadow-A parable», 1η έκδοση 1850).
«Στο νησί της θεάς» (δεν μπόρεσα να το ταυτίσω).
Οι επιλογές των διηγημάτων και γενικότερα η έκδοση ενός βιβλίου του Πόε κατ’ εμέ
ίσως ήταν τολμηρή και ρηξικέλευθη, μιας και κυκλοφόρησαν σε μια εποχή λίγο πριν
ξεσπάσει ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος (Φέξης) ή στον Μεσοπόλεμο (Ζηκάκης και
Σιδέρης), όπου η ελληνική γλώσσα ακόμη δεν έχει βρει την ταυτότητά της και στην
ελληνική λογοτεχνία εμφανίζονται συγγραφείς όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Κ. Π.
Καβάφης, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Κωνσταντίνος
Χρηστομάνος, με κείμενα που στρέφονται ξεκάθαρα προς τον ρομαντισμό, τον
νατουραλισμό και την «αστική πεζογραφία», για να μην αναφερθώ στη γενιά του
1920 που μας χάρισε κείμενα των: Τέλλου Άγρα, Κώστα Καρυωτάκη, Ναπολέοντα
Λαπαθιώτη κ. ά. Πραγματικά θα ήθελα να δω τι αντίκτυπο είχαν αυτά τα βιβλία που
περιγράφουν σκηνές φρίκης, ωμότητας, βίας σε ένα κοινό αρκετά διαφορετικό από
αυτό στο οποίο απευθυνόταν ο Πόε. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ο παγκόσμιος
πόλεμος και στη συνέχεια η μικρασιατική καταστροφή χάρισαν αρκετή φρίκη και
τρόμο στους ανθρώπους της εποχής για να αγαπήσουν και να προτιμήσουν τα gothic
κείμενα του Πόε. Ίσως μεταγενέστερα μια τέτοια έρευνα καταλήξει σε ενδιαφέροντα
συμπεράσματα.

Πηγές:

Αρβανιτάκη, Μαρία, 2003. Οι «βιβλιοθήκες»-σειρές του Γεωργίου Φέξη, Τα Νέα του

Ε.Λ.Ι.Α.,62, σ. 47-52.
Βιογραφική εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων λογοτεχνών, Αθήνα: Αδελφοί Παγουλάτου, χ.χ., τ. 4,
σελ. 165.
Γεωργαντά, Αθηνά, 1985. Ο εισηγητής και πρώτος μεταφραστής του Πόε στην Ελλάδα,
Διαβάζω, 112, σ. 34-42.