RZECZPOSPOLITA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11)184780

POLSKA
(13)B1
(2 1) Numer zgłoszenia: 323265
(51) IntCl7
F16H 1/22
(22) Data zgłoszenia: 19.11.1997 B63H 3/02
Urząd Patentowy F 0 1 D 7/02
Rzeczypospolitej Polskiej

(54) Przekładnia zębata dwudrożna

(73) Uprawniony z patentu:

(43) Zgłoszenie ogłoszono: Nowosądecka Fabryka Urządzeń Górniczych
24.05.1999 BUP 11/99 NOWOMAG Spółka Akcyjna, Nowy Sącz, PL

(72) Twórcy wynalazku:

(45) O udzieleniu patentu ogłoszono: Zdzisław Ząber, Nowy Sącz, PL
31.12.2002 WUP 12/02 Marek Brzeziński, Rytro, PL

(57) 1. Przekładnia zębata dwudrożna, zwłasz-

cza do współpracy z m aszyną przepływ ow ą na
przykład z silnikiem wiatrow ym lub śrubą okrę-
tow ą posiadająca wał w ejściow y i w ał w yjścio-
wy, ułożyskowane w środkowej strefie jej korpu-
su, oraz co najmniej dwa w ały pośrednie usytuo-
wane przy bocznych ścianach korpusu, a także
posiadająca koła zębate osadzone na tych wałach,
lub nacięte na nich jako zębniki, w której co naj-
B1

mniej jeden z wałów usytuowanych w środkowej

strefie korpusu jest wałem drążonym , a w jego
wnętrzu znajduje się w spółosiow y w ał sterujący,
184780

będący elementem łańcucha kinem atycznego łą-

czącego m echanizm sterow ania pracą maszyny
przepływowej, z m echanizm am i znajdującym i
się wewnątrz wirnika tej m aszyny, znamienna
tym, że korpus (4) przekładni ma wewnętrzną ko-
morę (5), w której znajduje się odcinek co najmniej
PL

wału sterującego (7) z kołem zębatym (9) współ-

działającym z mechanizmem sterowania (2 1 ) pracą
maszyny przepływowej. Fig. 1
 Przekładnia zębata dwudrożna

Zastrzeżenia patentowe

1. Przekładnia zębata dwudrożna, zwłaszcza do współpracy z maszyną przepływową na

przykład z silnikiem wiatrowym lub śrubą okrętowąposiadąjąca wał wejściowy i wał wyjściowy,
ułożyskowane w środkowej strefie jej korpusu, oraz co najmniej dwa wały pośrednie usytuowane
przy bocznych ścianach korpusu, a także posiadająca koła zębate osadzone na tych wałach, lub
nacięte na nich jako zębniki, w której co najmniej jeden z wałów usytuowanych w środkowej
strefie korpusu jest wałem drążonym, a w jego wnętrzu znajduje się współosiowy wał sterujący,
będący elementem łańcucha kinematycznego łączącego mechanizm sterowania pracą maszyny
przepływowej, z mechanizmami znajdującymi się wewnątrz wirnika tej maszyny, znamienna
tym, że korpus (4) przekładni ma wewnętrzną komorę (5), w której znajduje się odcinek co najmniej
wału sterującego (7) z kołem zębatym (9) współdziałającym z mechanizmem sterowania (21) pracą
maszyny przepływowej.
2. Przekładnia według zastrz. 1, znamienna tym, że w wewnętrznej komorze (5) korpusu (4)
przekładni usytuowane jest drugie koło zębate (10) osadzone na końcu wału drążonego (1),
współdziałające z mechanizmem sterowania (21) pracą maszyny przepływowej.
3. Przekładnia według zastrz. 1, znamienna tym, że w wewnętrznej komorze (5) korpusu (4)
przekładni znajduje się drugie koło zębate (27) usytuowane na wale (19) przeciwległym do wału
drążonego (1), współdziałające z mechanizmem sterowania pracą maszyny przepływowej.
4. Przekładnia według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienna tym, że wał sterujący (7) ułoży-
skowany jest we wnętrzu wału drążonego (1).
5. Przekładnia według zastrz. 4, znamienna tym, że wewnętrzna komora (5) korpusu (4)
przekładni wyposażona jest w przyłącze (20), korzystnie kołnierzowe, dla mechanizmu sterowa-
nia (21) pracą maszyny przepływowej.
6. Przekładnia według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienna tym, że jeden koniec wału ste-
rującego (7a) ułożyskowanyjest w korpusie (4) przekładni, w strefiejego wewnętrznej komory (5).
7. Przekładnia według zastrz. 6, znamienna tym, że wewnętrzna komora (5) korpusu (4)
przekładni wyposażona jest w przyłącze (20), korzystnie kołnierzowe, dla mechanizmu sterowa-
nia (21) pracą maszyny przepływowej.

* * *

Przedmiotem wynalazku jest przekładnia zębata dwudrożna, przeznaczona zwłaszcza do

współpracy z wirnikiem maszyny przepływowej, sterowanym poprzez mechanizmy umieszczo-
ne w jego wnętrzu. Przekładnia znajduje zastosowanie w szczególności jako przekładnia główna
elektrowni wiatrowej lub okrętowej śruby napędowej.
Z książki Ludwika Mullera pod tytułem „Przekładnie zębate, projektowanie” (WNT, 1996)
str. 632, znane są dwu- lub trójstopniowe przekładnie zębate dwudrożne, w których wał wejścio-
wy z zębnikiem współpracuje jednocześnie z dwoma kołami zębatymi, tak iż napęd przenoszony
jest równolegle poprzez dwa wały pośrednie usytuowane wzdłuż bocznych ścian przekładni.
Wały pośrednie ostatniego stopnia przekładni mają zębniki współpracujące z tym samym kołem
zębatym, osadzonym na jej wale wyjściowym. Przekładnie te mają niewielkie gabaryty, uzyska-
ne dzięki symetrycznemu obciążeniu największego koła zębatego, pozwalającemu zmniejszyć
wymiary tego koła. Niedogodnością znanych przekładni jest to, iż w przypadkach współpracy
z maszyną przepływową, na przykład silnikiem wiatrowym, lub śrubą okrętową utrudnione lub
wręcz niemożliwe jest sterowanie tą maszyną poprzez mechanizmy umieszczone we wnętrzu jej
wirnika. Znane są również przekładnie nie będące dwu-drożnymi, które mają co najmniej jeden
wał drążony i umieszczony w jego wnętrzu inny wał współosiowy z drążonym.
 184 780 3

Przekładnia zębata dwudrożna, będąca przedmiotem wynalazku, posiada wał wejściowy

i wał wyjściowy, ułożyskowane w środkowej strefie jej korpusu, a także co najmniej dwa wały
pośrednie usytuowane przy obydwu bocznych ścianach korpusu. Co najmniej jeden z wałów
usytuowanych w środkowej strefie korpusu jest drążony, a w jego wnętrzu jest współosiowy wał
sterujący, będący elementem łańcucha kinematycznego łączącego mechanizm sterowania pracą
maszyny przepływowej z mechanizmami znajdującymi się wewnątrz wirnika tej maszyny.
Istotą wynalazku jest to, iż korpus przekładni ma wewnętrzną komorę, a na usytuowanym
w tej komorze odcinku wału sterującego osadzone jest koło zębate korpusu przekładni, które
współpracuje z dołączonym do przekładni mechanizmem sterowania pracą maszyny przepływo-
wej. W wewnętrznej komorze korpusu przekładni jest także drugie koło zębate współdziałające
z tym mechanizmem. W jednym wariancie wynalazku osadzone jest ono na końcu wału drążone-
go, a w drugim wariancie wynalazku, osadzone jest lub nacięte na wale przeciwległym do wału
drążonego. Wał sterujący i jego koło zębate oraz drugie koło zębate, usytuowane w wewnętrznej
komorze korpusu przekładni, są elementami łańcucha kinematycznego łączącego mechanizm
sterowania pracą maszyny przepływowej, z mechanizmem znajdującym się wewnątrz wirnika
maszyny przepływowej. Wewnętrzna komora korpusu przekładni wyposażona jest w przyłącze
dla mechanizmu sterowania pracą maszyny przepływowej. Przyłącze to korzystnie jest kołnie-
rzowe, co ułatwia uzyskanie szczelności wewnętrznej komory korpusu przekładni.
Wał drążony oraz umieszczony w nim wał sterujący znajdują się po stronie przekładni
współpracującej z wirnikiem maszyny przepływowej. Na wale drążonym jest osadzone koło zę-
bate usytuowane w zewnętrznej komorze korpusu przekładni, z którym współpracują dwa koła
zębate wałów pośrednich i ułożonych w tej komorze przy bocznych ścianach korpusu przekładni.
Wał sterujący od strony wirnika maszyny przepływowej zakończony jest przyłączem dla współpra-
cy z obrotowym elementem w mechanizmie sterowania wirnikiem maszyny przepływowej, znaj-
dującym się wewnątrz tego wirnika. W jednym z wariantów wynalazku wał sterujący ułożyskowany
jest dwustronnie we wnętrzu wału drążonego, w łożyskach tocznych lub ślizgowych. W innych wa-
riantach, jeden koniec wału sterującego ułożyskowany jest, korzystnie w łożysku tocznym, w ko-
rpusie przekładni, w strefie jego wewnętrznej komory, natomiast druga strona wału sterującego
ułożyskowana jest we wnętrzu wału drążonego, lub osadzona jest we współpracującym z tym
wałem elemencie wirnika, korzystając z ułożyskowania tego elementu.
Stosowanie wynalazku przynosi korzystne skutki polegające na umożliwieniu sterowania
wirnikiem maszyny przepływowej poprzez mechanizmy umieszczone we wnętrzu jej wirnika,
przy jednoczesnym zachowaniu zwartej konstrukcji charakterystycznej dla przekładni dwudroż-
nych. Pozwala to uniknąć stosowania układów hydraulicznych i związanych z tym trudności
w uszczelnieniu złączy obrotowych, lub układów elektrycznych, które wymagałyby zabudowy
silników do sterowania wewnątrz wirnika maszyny przepływowej. Wewnętrzna komora korpusu
przekładni i umieszczenie w niej kół zębatych współpracujących z mechanizmem sterującym po-
zwala na wymontowanie tego mechanizmu z pozostawieniem zamkniętej głównej przestrzeni
przekładni.
Przedmiot wynalazku uwidoczniony jest w przykładach wykonania na rysunku, na którym
fig. 1 i 2 przedstawiająprzekładnię z kołami zębatymi na wałach sterującym i drążonym, w prze-
krojach wzdłużnych poziomym i pionowym; fig. 3 przedstawia odmianę ułożyskowania wału ste-
rującego, zaś fig. 4 - przekładnię z kołami na wałach: sterującym i przeciwległym do drążonego.
Przekładnia według pierwszego przykładu wykonania jest trójstopniowym multiplikatorem,
będącym przekładnią główną elektrowni wiatrowej. Przekładnia ma wejściowy wał drążony 1,
z gniazdem wielowypustowym 2 przejmującym napęd od silnika wiatrowego. Wał drążony 1
ułożyskowany jest za pośrednictwem łożysk tocznych 3 w korpusie 4 przekładni, podzielonym
na komory: wewnętrzną 5 i zewnętrzną 6. We wnętrzu wału drążonego 1 znajduje się wał ste-
rujący 7, współosiowy z wałem 1 i ułożyskowany w nim za pośrednictwem dwóch łożysk tocz-
nych 8. Na wale sterującym 7 nacięte jest stożkowe koło zębate 9 usytuowane w wewnętrznej
komorze 5 korpusu przekładni. Drugie koło zębate 10 również stożkowe, usytuowane w wewnę-
trznej komorze 5 korpusu 4 przekładni, osadzone jest rozłącznie na wale drążonym 1.
4 184 780

W komorze zewnętrznej 6 korpusu 4 umieszczone są koła zębate i wały przenoszące napęd,

równolegle prawą i lewą stroną przekładni. Na wejściowym wale drążonym 1 osadzone jest koło
zębate 1 stopnia 11 zazębione z dwoma zębnikami 12 naciętymi na pierwszych wałach pośred-
nich 13. Na obydwu wałach 13 osadzone są koła zębate II stopnia 14, z którymi współpracują zę-
bniki 15 drugich wałów pośrednich 16. Koła zębate III stopnia 17 zazębione są z dwoma
zębnikami 18 naciętymi na wale wyjściowym 19 przekładni, przekazującym napęd do prądnicy
elektrowni wiatrowej.
Wewnętrzna komora 5 korpusu 4 przekładni ma w górnej swej części przyłącze kołnierzo-
we 20, na którym zamocowany jest dołączony do przekładni mechanizm sterowania 21 pracą
maszyny przepływowej. Mechanizm sterowania 21 posiada zespół kół zębatych 22, które usytu-
owane są współosiowo i umieszczone w wewnętrznej komorze 5 korpusu przekładni. Stożkowe
uzębienia tych kół współpracująz kołem zębatym 9 na wale sterującym 5 oraz kołem zębatym 10
na wale drążonym 1 przekładni. Mechanizm sterowania 21 napędzany jest od wału wirnika 23 si-
lnika wiatrowego, poprzez wał drążony 1 i koło zębate 10 przekładni, a następnie przekazuje na-
pęd przez koło zębate 9 na wał sterujący 7 i końcówkę śruby 24 umieszczonej wewnątrz wirnika
silnika wiatrowego. W warunkach pracy ustalonej mechanizm sterowania 21 utrzymuje pręd-
kość obrotową śruby 24 równą prędkości obrotowej wału wirnika 23, co skutkuje niezmiennym
kątem natarcia łopat w wirniku silnika wiatrowego. Dla zmiany kąta natarcia łopat, mechanizm
sterowania 21 różnicuje prędkość obrotową śruby 24 względem prędkości obrotowej wału wirni-
ka 23 silnika wiatrowego, w wyniku czego śruba 24, poprzez osadzoną na niej nakrętkę i układ
dźwigniowy (nie pokazane na rysunku), zmienia kąt natarcia łopat.
Przekładnia według drugiego przykładu wykonania różni się od przedstawionej w przykład-
zie pierwszym, ułożyskowaniem wału sterującego. Przekładnia ma wejściowy wał drążony 1a,
z gniazdem wielowypustowym 2 ułożyskowany za pośrednictwem łożysk tocznych 3, w korpusie 4a
przekładni. We wnętrzu wału drążonego 1a znajduje się współosiowy z nim wał sterujący 7a, który na
swym końcu ułożyskowany jest za pośrednictwem łożyska tocznego 25 w korpusie 4a przekładni,
w przeciwległej do wału drążonego 1a ścianie wewnętrznej komory 5 tego korpusu. Druga strona
wału sterującego 7a ułożyskowana jest za pośrednictwem łożyska tocznego 8, we wnętrzu wału
drążonego. Pozostałe elementy przekładni, szczególnie koła zębate w zewnętrznej komorze jej
korpusu są identyczne, jak pierwszym przykładzie. Identyczna jest także współpraca przekładni
z mechanizmem sterowania.
Przekładnia według trzeciego przykładu wykonania wynalazku również jest trójstopnio-
wym multiplikatorem - przekładnią główną elektrowni wiatrowej. Przekładnia ma wejściowy
wał drążony 1b, z gniazdem wielowypustowym 2 przejmującym napęd od silnika wiatrowego.
Wał drążony 1b jest ułożyskowany za pomocą łożysk tocznych 3, w korpusie 4 przekładni, po-
dzielonym na komory: wewnętrzną5 i zewnętrzną 6. We wnętrzu wału drążonego 1b znajduje się
wał sterujący 7b, współosiowy z wałem drążonym 1b i ułożyskowany w nim za pośrednictwem
dwóch łożysk tocznych 8. Na wale sterującym 7b osadzone jest stożkowe koło zębate 26 usytuo-
wane w wewnętrznej komorze 5 korpusu przekładni. Drugie koło zębate 27 także stożkowe usytuo-
wane w wewnętrznej komorze 5 korpusu 4 przekładni, nacięte jest na końcu wału wyjściowego 19
i znajduje się naprzeciw koła zębatego 26 wału sterującego. Pozostałe elementy przekładni, zwłasz-
cza koła zębate w zewnętrznej komorze 6jej korpusu są identyczne, jak w przykładzie pierwszym.
Mechanizm sterowania w trzecim przykładzie wykonania wynalazku napędzany jest od
wału wirnika silnika wiatrowego poprzez wał drążony 1b, koła zębate usytuowane w zewnętrz-
nej komorze 6 korpusu przekładni, wał wyjściowy 19 i nacięte na nim koło zębate 27. Następnie
mechanizm sterowania przekazuje napęd poprzez koło zębate 26 na wał sterujący 7b i dalej do
elementów mechanizmu sterującego usytuowanego wewnątrz wału wirnika silnika wiatrowego.
Zasada współpracy przekładni z mechanizmem sterowania jest identyczna, jak w przykładach
poprzednich.
Przekładnia według czwartego przykładu wykonania wynalazku (nie narysowanego) różni
się od przekładni z przykładu trzeciego usytuowaniem kół zębatych w wewnętrznej komorze kor-
pusu przekładni. Jedno z kół usytuowane jest na wale sterującym, jak w przykładach poprze-
 184 780 5

dnich, natomiast drugie koło zębate usytuowane jest na drugim wale pośrednim, po prawej lub
lewej stronie wału wyjściowego, przedłużonym do wewnętrznej komory korpusu przekładni.
Mechanizm sterowania, współpracujący z tak usytuowanymi kołami zębatymi, wyposażony jest
w zespół kół zębatych usytuowanych na dwóch równoległych nie współosiowych wałach, wpro-
wadzonych do wewnętrznej komory korpusu przekładni.
184 780

Fig. 2

Fig. 3
184 780

Fig. 4
 184 780

Fig. 1

Departament Wydawnictw UP RP. Nakład 50 egz.

Cena 2,00 zł.